Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.

1501/sbeder_0000000094
ULUSLARARASI TERRZMLE MCADELE YAKLAIMLARI
Doan afak POLAT1
zet

Bu almann amac uluslararas terrizmle mcadelede uygulanan yaklamlar ele almaktr.

nsanlk tarihi boyunca varln devam ettiren terrizm, gnmzde uluslararas bar ve gvenlik iin
en ciddi tehditlerden birisi haline gelmitir. Devletler, sadece kendi snrlar ierisindeki terr
rgtlerinin faaliyetlerinden deil, komularnda ya da binlerce kilometre uzaktaki devletlerde bulunan
terr rgtlerinin faaliyetlerinden de olumsuz olarak etkilenebilmektedirler. Bylece terrizm en ciddi
uluslararas gvenlik sorunlarndan birisi olan uluslararas terrizm biimine dnmtr. leyse
uluslararas terrizmle mcadele nasl olacaktr? Hi kukusuz bu mcadelenin uluslararas hukuk
normlar ve prensipleri, uluslararas hukuk, kapsamnda gerekletirilmesi gerekir.
Anahtar szckler: uluslararas terrizm, uluslararas hukuk, kuvvet kullanma, Birlemi Milletler

APPROACHES TO FIGHT AGAINST INTERNATIONAL TERRORISM

Abstract
The purpose of this study is to deal with the approaches to fight against international terrorism.
Terrorism, existing since the beginning of human history, has become today one of the most serious
threats to international peace and security. States may be adversely affected not only by the activities
of terrorist organizations within their borders, but also by the activities in neighboring states or
thousands of miles away from the activities of the terrorist organization. Thus terrorism has turned out
to be international terrorism which is one of the most serious problems of international security. So
how will be the fight against international terrorism? Undoubtedly, this fight must be realized under
the international legal norms and principles, international law.

Key words: international terrorism, international law, use of force, United Nations

Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Uluslararas likiler Blm Doktora rencisi
dpolat@hotmail.com

117

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.1501/sbeder_0000000094

Giri
Uluslararas hukuk kapsamnda terrizmle mcadelede eitli yaklamlar sz konusudur.
Kimi uzmanlar uluslararas hukuk kapsamnda terrizmle mcadelede uygulanacak yaklamlar,
uluslararas hukuk kurallarnn uygulanmasna dayanan hukuku uygulama yaklam ve silahl
atmalar hukuku/insani hukuk olarak ikiye ayrmakta, 2 kimi uzmanlar ise yaklamlarn, bar
yollar ve kuvvet kullanmaya dayal yollar olarak iki balkta toplamaktadr.

almamzda

uluslararas terrizmle mcadele yaklamlarn her iki gr de kapsayan kuvvet kullanlmasn

iermeyen yaklam ve kuvvet kullanmaya dayal yaklam olarak iki balk altnda inceleyeceiz.
Kuvvet Kullanlmasn ermeyen Yaklam
Uluslararas terrizmle mcadelede kuvvet kullanmay iermeyen yaklam denildiinde,
uluslararas hukuk kurallarnn uygulanmasn da kapsayan bar yollar ifade edilir. Kuvvet
kullanlmasn iermeyen yollara rnek olarak BM bnyesinde hazrlanan terrizmle mcadele
szlemelerini ve devletler arasnda sulularn iadesine ilikin olarak yaplan iki tarafl szlemeleri
verebiliriz. Bunun yannda terrizmin uluslararas bir su olarak kabul edilerek sorumlularnn
uluslararas bir mahkemede yarglanmasn salamay hedefleyen hukuki yollarn kullanlmas ve
ayrca terrizmi destekleyen devletlerin verdikleri bu destekten vazgemelerini salamak amacyla sz
konusu devletlere kar siyasi, ekonomik ve diplomatik yollarn kullanlmas da bu kapsamda
deerlendirilebilir.4 Bu husus Birlemi Milletler (BM) art5 ilgili maddelerinde de ifade edilmi ve
ncelikle kuvvet kullanlmasn iermeyen bar yollarn kullanlmas esas alnmtr. rnein BM
artnn Md. 2/3de Tekilatn yeleri, uluslararas nitelikteki uyumazlklarn uluslararas bar ve
gvenlik ve adaleti tehlikeye koymayacak ekilde bar yollarla zecektir ifadesi yer almaktadr.
Ayrca BM art VI. Blm(Uyumazlklarn Bar Yollarla zlmesi) kapsamnda Md. 33te ise,
, bu uyumazln zlmesini her eyden nce grme, soruturma arabuluculuk, uzlama,
tahkim ve ya yarg yollaryla veya blge tekil veya antlamalarna bavurarak veyahut kendi
seecekleri baka bar yollaryla aramaldr. eklindedir. Her iki madde de devletler arasndaki
uyumazlklarn ncelikle kendi aralarnda bar yollarla zme kavuturulmaya almalar

Erickson, Richard J., Legitimate Use of Force Against State-Sponsored Terrorism, Air University Press,
Washington D.C., 1989, s. 53.
3
Cassese, Antonio, The International Communitys Legal Response to Terrorism, International and
Comparative Law Quarterly, Cilt 38, 1989, s. 589.
4
Topal, Ahmet H., Uluslararas Terrizm ve Terrist Eylemlere Kar Kuvvet Kullanm, stanbul, Beta
Basm Yaym, 2005, s. 66.
5
BM art ya da Antlamas 26 Haziran 1945 tarihinde San Fransiscoda imzalanm ve 110 uncu maddeye
uygun olarak 24 Ekim 1945te yrrle girmitir. Trkiye Antlamay Milletleraras Adalet Divan Statsyle
birlikte 15 Austos 1945te onaylamtr. 4801 sayl onay kanunu Bkz. Resmi Gazete, 24 Austos 1945, Say:
6902. http://www.resmigazete.gov.tr/default.aspx (02 Austos 2014)

118

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.1501/sbeder_0000000094

gerektii ifade edilmitir. Bu dzenleme 1970 tarihli Dosta likiler Bildirisinde 6 de aynen tekrar
edilmektedir. Sz konusu dzenlemeler birlikte deerlendirildiinde devletlerin, terrizme kar
mcadelede ncelikle bar yollar kullanmas; bar yollar tkettikten sonra kuvvete dayal
tedbirlere bavurmas gerekmektedir.7 Kuvvet kullanlmasn iermeyen yaklam aada uluslararas
hukuk yollarnn kullanlmas ve yaptrmlarn uygulanmas olarak iki balkta inceleyebiliriz.
Uluslararas Hukuk Yollarnn Kullanlmas
Uluslararas hukuk yollarnn kullanlmas yaklamnda, terr eylemleri su nitelikte eylemler
olarak kabul edilir ve terristlerin de dier sradan sulular gibi olaan hukuk sistemine gre
yarglanarak cezalandrlmalar ngrlr.8Bu yaklamda, terrizmle mcadele, hukukun stnl
anlay erevesinde sulama, yarglama ve cezalandrma prosedr erevesinde olmakta ve
terrizmle mcadelenin arlkl yk ve sorumluluu koruyucu ve soruturmac hizmetleri ile
polise verilmektedir. 9 Bu yaklamda ama terristleri eylem yapmaktan caydrmak olup, su
ileyenlerin ise mutlaka yarglanmalarnn salanmasdr. ayet su lke ii terrizm kapsamnda ise
faili yarglamak o devlete aittir. Failin eylemi yapt devletten baka bir devlete kat durumda ise
faili ya elinde bulunduran devlet yarglar ya da yarglanmak zere eylemin yapld devlete iade eder.
Dolaysyla devletler arasnda adli yardmlama, sulularn iadesi ve istihbarat bilgilerinin
paylalmas gibi alanlarda sk bir ibirlii gerekir. 10 Ancak terr eyleminden olumsuz etkilenen
devletlerin saysnn fazla olmas, failin kendileri tarafndan yarglanmas iin elinde bulunduran
devletten failin kendilerine iade edilmesini istemeleri ve ayrca iade edilmedii takdirde elinde
bulunduran devlette adil olarak yarglanp yarglanmayaca ve nihayetinde hak ettii cezay alp
almayaca hususlarnda kuku olmas gibi hususlar devletleri baka yollar aramaya sevk etmitir.
Terrizmle mcadelenin hukuk yoluyla yaplmasndaki en byk sorun, terr, terrizm, terrist gibi
terimlerin zerinde anlalan tanmlarnn olmamasdr. Ancak yine de terrizmle mcadele
kapsamnda devletler, bir taraftan kendi i hukuk mevzuatn glendirirken dier yandan da zellikle
uluslararas terrizmle mcadele kapsamnda evrensel yarg sisteminin oluturulmasna da katk
salamaya almaktadrlar. Terrizmin ulusal snrlar aarak uluslararas hale gelmesi karsnda
devletler, en azndan zerinde anlaabildikleri, uluslararas alanda en ok mustarip olduklar, terr

BM Genel Kurulunun 24 Ekim 1970 tarih ve 2625(XXV) sayl karar (BM Antlamasna Gre Devletler
Arasnda Dosta likilere ve birliine likin Uluslararas Hukuk lkelerine Dair 1970 Bildirisi). Orijinal metin
iin bkz. http://www.un.org/documents/ga/res/25/ares25.htm (14 Mart 2014).
7
Khan, Ali, A Legal Theory of International Terrorism, Connecticut Law Rewiew, Cilt 19, 1987, s. 953.
8
Tademir, Fatma, Uluslararas Terrizme Kar Devletlerin Kuvvete Bavurma Yetkisi, USAK Yay.,
Ankara, 2006, s. 62.
9
Bee, Ertan, Terrizm, Avrupa Birlii ve nsan Haklar, Sekin Yaynclk, 2002, s. 120.
10
Tademir, a.g.e., s. 62.

119

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.1501/sbeder_0000000094

sularn yok etmek iin ihtiya duyulan dzenlemeleri acilen yapmak iin bir araya gelerek eitli
szleme ve protokoller yapmlardr.
Yukarda ksaca deinilen uluslararas hukuk yollar kullanlmasn bal altnda aada
terrizmle ilgili milletleraras andlamalar yaplmas, terristlerin yarg nne karlmalarn salayan
kresel yarg yetkisi ve cezalandrlmalarna ilikin milletleraras ceza hukuku konular irdelenecektir.
Milletleraras Andlamalar Yaplmas
Terrizmin lke snrlarn aarak uluslararas hale gelmesi ve kendisini her geen gn daha
fazla hissettirmesi neticesinde devletler uluslararas alanda ihtiya duyulan dzenlemeleri acilen
yapmak iin bir araya gelmek zorunda kalmlardr. Bu kapsamda devletler BM rgt bnyesinde,
1963-2014 yllar arasnda 50 yl akn sre zarfnda dorudan veya iinde terrist eylemlere ilgili
hkmler ieren toplam 14 adet terrizmle mcadele Szlemesi ve Protokol gerekletirmilerdir.11
BM bnyesinde yaplan Szlemelerin her biri spesifik terr eylemleriyle ilgili olup, yasaklanan
eylemleri tanmlamakta, bu eylemlerin tekrar gerekletirilmesini nlemeye ynelik tedbirleri
dzenlemekte ve sz konusu szlemelerde belirtilen sular hakknda taraf devletlerin karlkl
ibirlii yaplmasn tevik etmektedir. BM tarafndan gerekletirilen bu Szlemelerin yannda
terrizmin tm ekil ve tezahrleriyle nlenmesi, cezalandrlmas ve ortadan kaldrlmasn amalayan
ve bu maksatla terrizmi tanmlayan ve taraf devletlerin terristleri yarglamak veya yarglanmak
zere ilgili devlete iade etmekle ykml olduu, devletler arasnda ibirliini ngren Terrizmle
ilgili Kapsaml Taslak Szleme hazrlk almalar da halen devam etmektedir.
Kresel Yarg Yetkisi
Terr eyleminin lke ii terr ya da devlet desteini ieren uluslararas terr olmasna gre
sulularn yarglanmas farkllk gstermektedir. lke ii terrizmde terristler ya da terr rgtleri
bulunduklar devletin snrlar iinde eylemler yaptklar iin yakalandklarnda o devletin ceza
sistemine bal olarak lkesel yetki kapsamnda cezalandrlrlar. Ancak terrizm artk uluslararas
terrizme dnerek etki ve sonular asndan birden fazla devleti ilgilendirir hale gelmitir. Bu
durumda uluslararas terrizmle mcadelenin uluslararas hukuk kurallar dikkate alnarak yaplmas
gerekmektedir. Uluslararas hukuk kurallarnn uygulanabilmesi de devletler arasndaki ibirliine
baldr. ayet terristler su tekil eden eylemi bir devlet snrlar iinde iledikten sonra baka bir
devlete kaarsa o zaman bu devlet terristlerin kat devletlerin ibirliine ihtiya duyacaktr. nk
ilenen suun karlksz kalmamas iin failin veya phelinin yarg nne karlarak yarglanmas ve
11

Sz konusu Szleme ve Protokoller iin bkz. http://www.un.org/en/terrorism/instruments.shtml (05 Austos

2014).

120

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.1501/sbeder_0000000094

sulu ise cezalandrlmas gerekir. Bu durumda bu kiilerin ya bulunduklar devlette yarglanmalar ya
da fiili iledikleri devlete iade edilmeleri nem kazanr. Bu ilke eitli uluslararas szlemelerde
yargla ya da iade et (aut dedere aut judicare) olarak adlandrlmtr. BM szlemeleri, taraf
devletlerden szlemelerde belirtilen eylemleri kendi ulusal hukuk sistemlerinde su olarak
dzenlemelerini ve sulularn suun yapsna gre uygun cezalarla cezalandrlmalarn istemektedir.
Ancak bu szlemelerde devletin egemenlii ilkesinden dolay devletlerin yarglama yetkisini
korumak amacyla cezai ilemle ilgili olarak herhangi bir alt snr ya da st snr belirtilmemektedir.
Ayrca, szlemelerde belirtilen ceza konularnn yoruma ak ve mulak ifadelerle tarif edilmesi
nedeniyle, szlemelerde belirtilen eylemlere verilecek cezalar her devletin kendi hukuk sistemine
gre farkllk gstermektedir. Bunun neticesinde ayn sua bir lkede yksek dierinde ise dk ceza
verilebilmekte ve bu durumda terr faillerinin daha az ceza ngren devletlere kamasnn yolu
almaktadr. Terrizmin deiik grnmleriyle ilgili olarak akdedilen bu szlemeler, ele aldklar
fiilin, taraf devletlerin ulusal hukuk sistemlerinde su olarak kabul edilmesini, bu sular ileyip bir
baka devletin lkesine kaan kiilerin siyasi sulu saylmamalarn, bunlara snma hakk
tannmamasn ve yarglanmalarn veya yarglanmak zere ilgili devlete iade edilmelerini
dzenlemektedirler. Bu dorultuda bata uak karma fiillerinin nlenmesi iin La Haye, Tokyo ve
Montreal Szlemeleri olmak zere eitli szlemeler yaplmtr. Ayrca BM terrizm
szlemelerinde belirtilen eylemlerin siyasi amala gerekletirildiinde iade etmeye engel olup
olmad konusunda ok ak olmamakla birlikte Terrist Bombalamalarn nlenmesi ve Terrizmin
Finansmannn nlenmesine Dair Uluslararas Szlemede sadece siyasi su istisnas ile iadenin
engellenmeyeceini hkme balamtr. Benzer ekilde halen BM bnyesinde hazrlanan Kapsaml
Terrizm Szlemesi taslanda da yalnzca siyasi su neden gsterilerek iadenin geri evrilemeyecei
ilkesi benimsenmitir. Ayrca Terrist Bombalamalarn nlenmesi ve Terrizmin Finansmannn
nlenmesine Dair Uluslararas Szlemede dier szlemelerden farkl olarak, iki devlet arasnda
sulularn iadesi antlamas bulunmasa bile bu szlemeler esas alnarak sulularn iade edilebilecei
dzenlenmitir. Ancak bu dzenlemeler dier terrizm szlemelerinde mevcut deildir. Ayrca
sulular iade etme ilkesi kesin kurallara ve standartlara balanmad iin ileyiinde birtakm
sorunlar mevcuttur. Bu durum ise terrizmle mcadeleyi etkisizletirdii gibi terr rgtlerine gvenli
yer bulma imkn vermektedir. Sulularn iadesi konusundaki kararn devletlerin inisiyatifine
braklmas, siyasi su kavramnn ok ak olmamas, ancak siyasi su istisnasnn hukuki metinlerde
yer almas gibi nedenler iadenin gereklemesini engelleyebilmektedir.

121

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.1501/sbeder_0000000094

Milletleraras Ceza Hukuku
Uluslararas terrizmde terr eyleminden olumsuz etkilenen devletlerin saysnn fazla olmas,
failin kendileri tarafndan yarglanmas iin elinde bulunduran devletten failin kendilerine iade
edilmesini istemeleri ve ayrca iade edilmedii takdirde elinde bulunduran devlette adil olarak
yarglanp yarglanmayaca ve nihayetinde hak ettii cezay alp almayaca hususlarnda kuku
olmas gibi nedenler devletleri baka yollar aramaya sevk etmitir. Bu kapsamda devletler, bir yandan
kendi i hukuklarn ve yarg prosedrlerini glendirirken dier yandan da zellikle uluslararas
terrizmle mcadele kapsamnda evrensel yarg sisteminin oluturulmasna almaktadrlar. Bu
balamda uluslararas toplum son yllarda sava sulular gibi terristleri yarglama yetkisine sahip
uluslararas bir mahkeme kurup kurmama konusunda farkl fikirlere sahne olmu ve terristlerin birer
uluslararas sulu kabul edilerek kurulacak uluslararas bir mahkemede yarglanmasnn etkili bir
mcadele yolu olaca ileri srlmtr.12 Bu gr sahiplerine gre, ayrm gzetmeksizin sivilleri
hedef alan terristler birer suludur ve bu kiileri harekete geiren saiklere baklmakszn sulu kabul
edilmeleri gerekir. Ayrca bu gr sahipleri, terrizmin uyuturucu kaakl gibi ulusal snrlar
aan bir tehdit olduunu ve lke snrlarnn dnda da politik ve ekonomik sonular dourduunu, bu
nedenle terristlerin uluslararas bir mahkemede yarglanmalarnn uygun olacan belirtmektedirler.
BM Genel Kurulunun Altnc Komitesi, 1989 ylnda Uluslararas Hukuk Komisyonundan
kiiler zerinde yarg yetkisine sahip bir uluslararas yarglama mekanizmas kurulmas iin alma
yapmasn istemitir.13Bu almalar neticesinde Uluslararas Ceza Mahkemesi (UCM)nin Kuruluu
Hakknda BM Tam Yetkili Diplomatik Konferans (Roma Konferans), 15 Haziran - 17 Temmuz 1998
tarihleri arasnda Romada gerekletirilmitir. Ancak Roma Stats,

14

Mahkemenin hayata

geirilebilmesi iin Statnn 60 lke tarafndan onaylanm olmas artn getirdiinden, Mahkemenin
kuruluu 60 nc onayn ardndan 01 Temmuz 2002 ylnda gereklemitir. 15 UCMnin kurulu
aamasnda Roma Statsnn hazrlanmas amacyla gerekletirilen grmelerde Cezayir, Hindistan,
Sri Lanka ve Trkiye, terrizmin insanla kar sular kategorisinin altnda UCMnin yarg yetkisine
giren sulardan biri olmasn teklif etmitir.16 ABD dhil birok devlet bu teklifi; terrizmin su olarak
ak bir tanmnn yaplmam olmas, terrizmin tanmnn yaplmam olmasnn mahkemeyi politize
edecei, baz terr eylemlerinin uluslararas bir mahkemenin yetkisinde olacak kadar nemli olmad,
12

Sievert, Ronald J., Meeting the Twenty-First Century Terrorist Threat within the Scope of Twentieth Century
Constitutional Law, Houston Law Review, Vol. 37, 2000.
13
BM 4 Aralk 1989 tarih ve A/RES/44/39/C.6/152/A/44/PV.72 sayl karar, http://daccessddsny.
un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/547/98/IMG/NR054798.pdf?OpenElement(18 Mart 2014).
14
Uluslararas Ceza Mahkemesi Roma Stats iin bkz. http://www. ihop.org.tr/dosya/ucm/ucm.pdf (18 Mart
2014). Uluslararas Ceza Mahkemesi Roma Stats 17 Temmuz 1998 ylnda kabul edilmi ve 1Temmuz 2002
tarihinde yrrle girmitir.
15
Doan, Grkan, Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Terr Sular Amaz: zm Asndan Bir
Deerlendirme, www.harpak.edu.tr/saren2/files/ Makale/GSD_15_55_98_Article_3.pdf (03 Austos 2013).
16
Bkz. BM, A/CONF.183/13, Reports and Documents Vol. III, New York, 2002, s. 242.

122

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.1501/sbeder_0000000094

genel olarak da, devletlerin ulusal mahkemelerinin terr eylemlerini soruturma ve yarglamada
uluslararas mahkemelerden daha etkili sonu verecei gerekelerinden dolay iddetle reddetmitir.17
Bunun yannda gelimekte olan devletler de, Statde terrizm ve self determinasyon hakk iin
bavurulan ulusal kurtulu hareketleri arasnda bir ayrm yaplmad iin neriye kar kmlardr.
Sonuta terrizm UCMnin yarg yetkisine giren sular arasna alnmamakla birlikte Roma
Konferansnn sonunda kabul edilen Nihai Senedin I sayl Ekinde yer alan E kararna konu olmutur.
Tavsiye niteliindeki bu karara gre, terrizm suunun ve uyuturucu maddelerin yasad ticaretinin
tanmlanmas ve Mahkemenin yarg yetkisine giren sulara dhil edilmesi, Statnn yrrle
girmesinden 7 yl sonra madde 123 uyarnca toplanmas kararlatrlan nceleme Konferansnda
grlmeye braklmtr. Ancak 31 Mays-11 Haziran 2010 tarihleri arasnda gerekletirilen UCM
Roma Stats Gzden Geirme Konferansnda terr sular gndeme alnmam ve bu konuda
lkelerden de herhangi bir teklif gelmemitir.
Yaptrmlarn Uygulanmas
BM art bir yandan uzamas uluslararas bar ve gvenliin korunmasn tehdit edebilecek
uyumazlklarn VI. Blm kapsamnda bar yollarla ile zmlenmesi ngrlrken, dier yandan
da VII. Blm kapsamnda barn tehdidi, bozulmas veya saldr durumunda zorlama tedbirlerine
bavurulaca belirtilmektedir. BM art VII. Blm Madde 41de de belirtildii gibi siyasi, ekonomik
ve diplomatik yollar, terrizmle mcadele kapsamnda hukuka aykr davranta bulunan tarafa kar
kullanlabilecek bar giriimlerdir. Ancak belli bir lke ile snrlanamayan, bamsz bir ekilde
rgtlenen ve iine szlmas olduka zor olan terr rgtlerine kar siyasi, ekonomik ve diplomatik
yollarla mcadele edebilmek ve birok sorunu yalnzca grmeler yoluyla bir zme kavuturmaya
almak pek mmkn olamamaktadr. Ayrca devletler terristlerle grmenin terr rgtn ve
eylemlerin meruiyetine dair bir etki yarataca kaygsn da tamaktadrlar. Bu durumda terrizme
destek veren devlete kar verdii bu destekten vazgemesini salayabilmek amacyla siyasi,
diplomatik yollara bavurulmas ve destek veren devletin halkna zarar vermeyecek ekilde ekonomik
yaptrmlarn uygulanmas gndeme gelmektedir. Bu kapsamda devleti verdii bu destekten
caydrmak ve uluslararas hukuka uygun davranmasn salamak iin uyar ve knama; uluslararas
rgtlere ye kabul etmeme; uluslararas rgtlere yelik haklarnn durdurulmas ya da yelikten
karma; ekonomik ve teknik yardmn kesilmesi; diplomatik ilikilerin kesilmesi gibi siyasi ya da

17

Bkz. Observations of Governments on the report of the Working Group on a draft statute for an international
criminal court, A/CN.4/458 and Add.1-8, ss. 44, 51, 56, 59, 67-68, 70, 83-84, http://untreaty.un.org/ ilc/
documentation /english/a_cn4_ 458.pdf (18 Mart 2014). ABD mteakip srete de UCMnin etkisizletirilmesi
ynnde uluslararas ceza ve insan haklar hukukuna aykr olacak ekilde giriimlerde bulunmutur. Aksar,
Yusuf, Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Amerika Birleik Devletleri, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi
Dergisi, 2003, Cilt 52, Say 2, s. 139.

123

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.1501/sbeder_0000000094

ekonomik ierikli nlemlere bavurulmaktadr.18 Bu tr nlemler yoluyla hukuka aykr hareket eden
devletin kendi iradesi ile uluslararas hukuka sayg gstermesi salanmaya allmaktadr. Ancak
siyasi ve diplomatik yaptrmlar ou kez manevi etkiden teye gidememektir. Bu nedenle devletler
daha etkili olan ekonomik yaptrmlara bavurmaktadr.19 Ekonomik yaptrmlar, terr rgtlerinin ve
potansiyel terristlerin eylemlerini gerekletirmek iin gerek duyduklar finans kaynaklarndan
mahrum brakmak iin terrist gruplara veya bu kaynaklar salayan destekilerine kar uygulanan
etkili nlemlerdir. Askeri kuvvet kullanlmasn gerektirmedii iin mevcut tehdide kar bar
yollarla mcadele etme imkn vermektedir. Bu yaptrmlar uygulanrken, hedef devletin ekonomik
refahn olumsuz bir ekilde etkilemek suretiyle sz konusu devletin istenmeyen davranlarn
deitirmesi iin zorlamak ve bu ekilde mevcut sorunun bar yollarla zme kavuturulmas
amalanmaktadr. Ekonomik yaptrmlarn veya ticari kstlamalarn etkili olabilmesi birtakm
faktrlere baldr.20 Bu faktrler;
- Hedef devletin ekonomik olarak zayf olmas, siyasi veya politik olarak istikrarsz olmas ve
ekonomik yaptrmlara bavuran devlete nazaran daha gsz olmas,
- Yaptrm uygulayan ve hedef devlet arasnda ekonomik, ticari veya dier yollarla belirli bir
lde iliki ve ballk olmas,
- Ekonomik kstlamalar uygulandnda bunun etkisinin abuk ve belirgin bir ekilde ortaya
kmas,
- Ekonomik yaptrm uygulayan devletin bu yaptrmlar dolays ile kaybn tolere
edebilmesidir.
Ekonomik yaptrmlarda genel olarak tek tarafl yaptrmlardan ziyade ok tarafl yaptrmlar
daha etkili olmaktadr.21 ok tarafl ekonomik yaptrmlar kapsamnda gemite BMGK, lkesi iinde
terrist faaliyetlere izin verdii gerekesiyle eitli devletlere kar yaptrm uygulanmasna karar
vermitir.22 Alnan kararlar gereince uygulanan yaptrmlarn devlet destekli terrizm karsnda etkili

18

Pazarc, Hseyin, Uluslararas Hukuk, Gzden Geirilmi Sekizinci Bas, Ankara, Turhan Kitabevi, 2009, s.
429.
19
Bozkurt, Enver, Birlemi Milletler Sisteminde Kuvvet Kullanm, Ankara, Nobel Yayn Datm, 2003, s.
35.
20
Le Billon, Philippe International Instruments of Enforcement, http://wbln0018. worldbank. Org /Networks/
ESSD/ /$FILE/le+Billon+paper.pdf (2 Austos 2014).
21
Murphy, Sean D., International Law, the United States and Non-military War Against Terrorism, European
Journal of nternational Law, Vol: 14, No:2, 2003, s. 348.
22
rnein Libya ve Sudana kar bu tr yaptrmlar uygulanmasna dair kararlar alnmtr. Bkz.
Libya iin;

124

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.1501/sbeder_0000000094

bir yol olduu ortaya kmtr. nk bu yaptrmlar sonucunda sz konusu devletler turizm, ticaret
gelirleri gibi kaynaklardan mahrum olmakta ve ayrca yabanc yatrmlar bu lkelerden ekilmektedir.
Siyasi, diplomatik ve ekonomik yaptrmlar uluslararas hukukun ve BM artnn devletlere
sunduu bar yntemlerden olmakla birlikte terrizmle mcadele konusunda etkinlii tartmaldr.
Ekonomik yaptrmlarda, genel olarak ok tarafl yaptrmlar tek tarafl yaptrmlara gre daha etili
olmaktadr.23 Ekonomik yaptrmlarn etkinlii uygulanacak devletin siyasi ve ekonomik gcne bal
olup ekonomik adan zengin devletlere kar uygulandnda fazla etkili olamamaktadr. Ayrca bu
yaptrmlarn ekonomik olarak zayf devletler tarafndan uygulanmasnda da skntlar yaanmaktadr.
Buna ramen terrle mcadele kapsamnda devletler zaman zaman bu yollar tercih etmekte, ancak
BM terrizm szlemelerinde olduu gibi devletlerin farkl siyasi ve ekonomik tercihleri olmas
nedeniyle arzu edilen ibirlii salanamamakta ve dolaysyla bu tr yaptrmlarn pek fazla bir etkisi
olamamaktadr.
Kuvvet Kullanmaya Dayal Yaklam
Uluslararas terrizmle mcadele kapsamnda yukarda saylan bar yollarn yannda kuvvet
kullanlmas yolu da tercih edilmektedir. Bunun en byk nedeni lke snrlar dndan gelen
tehditlerin giderek artmas ve bu durumda devletlerin buna kuvvet kullanmayla karlk vermek
zorunda kalmalardr. 24 Bunun en byk nedeni uluslararas toplumun bu soruna kar henz bir
zm bulamamasdr. Bu nedenle kuvvet kullanma seeneinin terrizme hedef olan devletler
tarafndan kullanlmaya devam edecei deerlendirilmektedir. Ancak gnmzde terrizmle mcadele
kapsamnda devletlerin daha sk bavurmaya baladklar kuvvet kullanma seenei uluslararas
hukuka uygunluk bakmndan tartmaldr. Silahl gce bavurma konusunda temel dzenleme olan
BM artnda sava kelimesi 111 madde iinde hi kullanlmam olup, yalnzca balang blmnde
bir kez kullanlmtr. Balang blmnde Biz BM halklar; ... iki kez insanla tarif olunmaz aclar
getiren sava felaketinden gelecek kuaklar korumaya karar verdik sznden ibarettir. Maddelerde
bir daha bu kavram kullanlmam, onun yerine 2/4te kuvvet kullanma, BMGKnin yetkilerini
belirleyen 39. maddede ise bara ynelik tehdit, barn bozulmas ve saldr terimleri tercih

31 Mart 1992 tarih ve S/RES/748(1992) Sayl Karar (Libyaya kar yaptrmlar hakknda) ve 19 Kasm 1992
tarih ve S/RES/731(1992) Sayl Karar (Pan Amerikan uu 103 ve Hava Ulamlar Birlii 772 hakknda).
Sudan iin;
26 Nisan 1996 tarih ve S/RES/1054(1996) Sayl Karar (Msr Devlet Bakan Mbareke kar yaplan suikast
giriimi ile ilgili phelinin Sudandan Etiyopyaya snr d edilmeye arlmas talebine uymamas
nedeniyle Sudana yaptrmlar uygulanmas hakknda).
23
Murphy, a.g.m., s. 348.
24
Detayl bilgi iin bkz. Jackson, Richard and Sinclair, Samuel Justin, Contemporary Debates on Terrorism,
Routledge Taylor & Francis Group, 2012, ss. 137-150.

125

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.1501/sbeder_0000000094

edilmitir.25 Saldrnn tanm konusundaki en bilinen ve kabul edilen tanm BM Genel Kurulunun 14
Aralk 1974 tarihli 3314 (XXIX) sayl karardr. 26 Uluslararas hukukta geni anlamda kuvvet
kullanma deyimiyle, sava da kapsamak zere eitli silahl zorlama yollar anlalmaktadr.27 Buna
gre devletler arasndaki her trl silahl atma, nasl adlandrlrsa adlandrlsn, kuvvet kullanma
kapsamnda deerlendirilebilir.
Uluslararas ilikilerde kuvvet kullanmay ilke olarak uluslararas dzeyde yasaklayan ilk
dzenleme hi phesiz BM art'dr. BM art 2/4 nc maddesinde Tekilatn yeleri, milletleraras
mnasebetlerinde gerek herhangi bir baka devletin toprak btnlne veya siyasi bamszlna
kar, gerekse Birlemi Milletlerin amalar ile telif edilemeyecek herhangi bir surette, tehdide ve
kuvvet kullanlmasna bavurmaktan kanrlar. ifadesi ile uluslararas ilikilerde kuvvet
kullanlmasn ve kuvvet kullanma tehdidinde bulunulmasn aka yasaklanmaktadr. Ayrca Dosta
likiler Bildirisi Md. 1de devletlere Bir baka devletin lkesine girmek zere zellikle paral
askerlerden olmak zere silahl gruplarn ya da dzensiz kuvvetlerin rgtlenmesi ve Bir baka
devletin lkesinde i sava ya da terrist eylemleri rgtleme, kkrtma, yardm etme veya bunlara
katlma ya da lkesinde bu gibi eylemlerin yaplmasna ynelik rgtlenmi faaliyetlere rza
gstermekten kanma ykmll getirilmitir. Bu bildiride de belirtildii zere, bir devletin bir
baka devletin lkesinde i sava veya terrist hareketleri rgtlemekten, tahrik etmekten, onlara
yardm etmekten veya bu hareketlere katlmaktan kanmas ykmll yannda kendi lkesinde de
bu tr hareketlerin yaplmasna ynelik organize faaliyetlere gz yummaktan ya da rza gstermekten
kanmas ykmll vardr. BMGK de, devletlerin terrist eylemleri bastrma ve nleme
konusundaki ykmllklerini hatrlatmak iin Lockerbie olay nedeniyle Libyaya ekonomik
yaptrmlar koyan 31 Mart 1992 tarihli 748 sayl kararndan balayarak 1373 (2001) sayl karara
kadar srekli bir biimde Dosta likiler Bildirisindeki bu dzenlemeyi tekrarlamtr. Bu nedenle
BM artnda da belirtildii zere terrizmle mcadele kapsamnda devletler meru olarak kuvvet
kullanamazlar. Ancak BM art Md. 2/4 ile koyulan kuvvet kullanma yasana baz istisnalar
bulunmaktadr. Bu istisnalar aada drt madde halinde sralanmtr:
1. BMGK kararyla VII. Blm kapsamnda kuvvet kullanma,
2. Meru Mdafaa (Savunma) kapsamnda kuvvet kullanma,
25

Keskin, Funda, Birlemi Milletler ve Kuvvet Kullanma, Avrasya Dosyas (Birlemi Milletler zel),
Ankara, Cilt: 8, Say: 1, lkbahar 2002, s. 149.
26
3314 (XXIX) Sayl Karar Md. 3. (g)de Bir Devlet tarafndan veya bir devlet adna dier bir devlete kar
yukarda listesi verilen fiillere varan veya o lekte olan silahl kuvvet fiillerini icra eden silahl etelerin,
gruplarn, gayri nizami askerlerin veya paral askerlerin gnderilmesi veya bu gibi fiillere nemli lde
karlmas. ifadesi yer almaktadr. Bkz. http://www.un.org/documents/ga/res/29/ares29.htm (12 Austos 2014).
27
Bozkurt, a.g.e., s. 6.

126

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.1501/sbeder_0000000094

3. BMGKnin faaliyete balamasna kadar be daimi yenin kuvvet kullanmas,
4. kinci Dnya Savandaki dman devletlere kar kuvvet kullanlmas
Yukarda nc ve drdnc maddede ifade edilen istisnalar imdiye kadar hi
kullanlmam olup, artk kullanlma ihtimalinin de bulunmad deerlendirilmektedir. Bu durumda,
uluslararas hukuk bakmndan kuvvet kullanmann meru saylabilmesi iin geriye yukarda saylan
ilk iki istisna ya da yol kalmaktadr. Bunlar da BMGK kararyla VII. Blm kapsamnda kuvvet
kullanma ve meru mdafaa hakkdr.

BMGK Kararyla VII. Blm Kapsamnda Kuvvet Kullanma

BM art 24. maddeye gre BMGK, uluslararas bar ve gvenliin korunmas konusunda
balca sorumlu organdr. BM artnn VII. Blmnde ngrlen kolektif gvenlik sistemi
uluslararas terrizmle mcadelede etkin bir mekanizma salamaktadr. BM artnn VII.
Blmnde yer alan 3951. maddeler bu konuyu dzenlemektedir. BMGK kararyla ve onun eliyle
terrist saldr karsnda kuvvet kullanlmas teorik olarak mmkndr.

28

Bu mekanizmann

iletilebilmesi iin ncelikle BMGKnin 39. madde kapsamnda uluslararas terrizm eylemleri
nedeniyle barn tehdit edildii, bozulduu veya bir saldr eyleminin gerekletiini tespit etmesi
gerekmektedir. Bu tespit yapldktan sonra BMGK 40. madde kapsamnda uluslararas bar ve
gvenliin korunmas veya yeniden kurulmas iin tavsiyelerde bulunabilecek ya da 41. ve 42. madde
kapsamnda hangi tedbirlerin alnacana karar verecektir. BMGK 41. madde kapsamnda kuvvet
kullanlmasn gerektirmeyen ekonomik, diplomatik yaptrmlar uygulanmasna karar verebilecei gibi
42. madde kapsamnda kara, hava ve deniz kuvvetleri araclyla gerekli grd kuvvet
kullanlmasn ieren tedbirlerin alnmasna da karar verebilecektir. BMGK tarafndan verilen birok
kararda uluslararas terrizm kapsamnda deerlendirdiimiz devlet destekli terrizmi 39. madde
erevesinde uluslararas bar ve gvenlie ynelik bir tehdit olarak nitelendirmi ve pheli
terristlerin iadesini salamak ya da terrizme devlet desteinin sona erdirilmesini salamak
maksadyla 41. madde kapsamndaki yetkilerini kullanmtr. 29 BMGK kurulduu tarihten bu gne
kadar saldrgan bir devlete kar kuvvet kullanmna ilk kez I. Krfez Savanda izin vermitir. Bunun
dnda BMGK, Somali i atmasnda da kuvvet kullanmna izin vermitir.30

28

Yapc, Utku, Uluslararas Hukukta Terrizme Kar Kuvvet Kullanm Sorunu, Uluslararas Hukuk ve
Politika Cilt 2, No: 7, 2006, s. 23.
29
BMGKnin terrizmle ilgili kararlar iin bkz. http://www.un.org/en/terrorism/sc-res.shtml (12 Austos 2014).
30
Bozkurt, a.g.e., ss. 30-42.

127

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.1501/sbeder_0000000094

Meru Mdafaa (Savunma) Kapsamnda Kuvvet Kullanma
Meru mdafaa konusu BM artnn 51. maddesinde Bu Antlamann hibir hkm, BM
yelerinden birinin silahl bir saldrya hedef olmas halinde, BMGK uluslararas bar ve gvenliin
korunmas iin gerekli nlemleri alncaya dek, bu yenin doal olan bireysel ya da kolektif meru
mdafaa hakkna halel getirmez. yelerin bu meru mdafaa hakkn kullanrken aldklar nlemler
hemen BMGKne bildirilir ve Konseyin bu Antlama gereince uluslararas bar ve gvenliin
korunmas ya da yeniden kurulmas iin gerekli grecei biimde her an hareket etmek yetki ve
grevini hibir ekilde etkilemez. eklinde dzenlenmitir. Meru mdafaa hakk, ortak gvenlik
sistemi harekete geene kadar bavurulacak bir yol olarak istisnai nitelie sahiptir. Dolaysyla,
bireysel veya ortak meru mdafaa hakknn kullanlabilmesi iin BMGKnin karar almas
gerekmemektedir.31 Meru mdafaa hakkndan faydalanabilmek iin baz artlarn varl gereklidir.
ncelikle bu haktan faydalanabilmek iin BM art 51. Maddede de ifade edildii zere silahl bir
saldrnn mevcut olmas gerekmektedir. Ancak silahl saldr teriminin ne ifade ettiine ilikin
tanmna BM artnda yer verilmemitir.
Terrizme kar meru mdafaa kapsamnda kuvvet kullanlmas konusu BMGKnin 12 Eyll
2001 tarihli 1368 sayl Karar 32 ile yeniden tartlmaya balanmtr. BMGK, 1368(2001) sayl
kararnda BM art ile uyumlu bireysel veya kolektif meru mdafaa hakkna atfta bulunmutur.
Bunun yan sra kararda BMGK 11 Eyllde gerekletirilen saldrlar; BM art 51. madde de meru
mdafaay hakl klan silahl saldr olarak tabir etmek yerine bu saldrlar uluslararas bar ve
gvenlie tehdit olarak nitelendirmitir. Ancak yukarda da belirtildii zere BM artna gre meru
mdafaa artlarnn oluabilmesi iin silahl bir saldr olmas ve bu silahl saldrnn bir devlet
tarafndan gerekletirilmesi gerekmektedir. Bir dier sorun da Afganistan rneinde olduu gibi
topraklarnda terr rgt bulunmas bir devletin mutlaka bu rgte destek verdii ve dier lkeye
silahl bir saldr yapt anlamna gelmemektedir. Gnmzde El Kaide gibi birok lkede
konulanan ve kresel boyutta eylemler yapabilen terr rgtleri mevcuttur. Ayrca bu tr bir rgtn
silahl saldrs sonucu saldrya maruz kalan devletin meru mdafaa kapsamnda hangi lkeye
mdahale edebilecei konusu da tartmaldr. BMGK, 1368(2001) sayl kararndan ksa sre sonra
1373(2001) sayl kararn almtr. 33 Kararn giri blmnde, BM artnda tannan bireysel ve
kolektif meru mdafaa hakkna vurgu yaplmtr. Ayrca terr eylemlerinin uluslararas bar ve
31

Pazarc, a.g.e., s. 515.

BMGKnin 11 Eyll 2001 tarihinde ABDnin New York, Washington, D.C. ve Pennsylvania ehirlerinde
meydana gelen terrist saldrlar knamak iin alnan 12 Eyll 2001 tarih ve S/RES/1368(2001) sayl karar.
Ayrca 12 Eyll 2001 tarihinde Genel Kurulun saldrlar knayan A/RES/56/1(2001) Sayl Karar kabul
edilmitir.
33
BMGKnin Terr eylemleri nedeniyle uluslararas bar ve gvenlik iin tehditlerle mcadele etmek iin
uluslararas ibirlii arsn ieren 28 Eyll 2001 tarih ve S/RES/1373(2001) Sayl Karar kabul edilmitir.
32

128

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.1501/sbeder_0000000094

gvenlie kar yapt tehditle her trl vastay kullanarak mcadele edilmesi gerektiinden
bahsedilmi ancak her trl vastann tam olarak ne anlama geldii belirtilmemitir. Buna ramen
ABD, 11 Eyll saldrlarn BM art 51. maddesi kapsamnda silahl saldr olarak deerlendirmi
ve saldrlar gerekletiren El Kaidenin Afganistan topraklarn s olarak kullanmasna izin veren
Taliban rejiminin de terristleri barndrdn iddia ederek meru mdafaa hakk olduunu savunmu
ve akabinde Afganistana ynelik hava saldrlarn balatmtr.34
Yukarda da belirtildii zere meru mdafaa hakkna bavurabilmek iin ncelikle silahl bir
saldrnn gereklemesi gerekmektedir. Terr rgt tarafndan bir devlete kar gerekletirilen terr
saldrsnn silahl saldr oluturabilmesi iin yeterli arla ve etkiye de sahip olmas gerekir. Devlet
destekli terrizmde ise madur olan devletin karsnda bu saldrdan sorumlu bir devlet olmas
nedeniyle devlet d aktrler tarafndan bir devlete silahl saldr gerekletirildii durumlarda devlet
d aktrlere kar bu devlet meru mdafaa hakkna dayanarak kuvvet kullanlabilecektir. Ancak
devlet gibi bir kara parasna sahip olmayan ve dier bir devletin lkesinde slenen terristlere kar
kuvvet kullanlmas durumunda terristlere kar yaplacak bir askeri harekt ayn zamanda bu
terristleri barndran devlete de yaplm olacaktr. Bu durumda bu devletin lke btnl ihlal
edilecektir. Ayrca silahl saldr boyutuna ulat kabul edilen bir terr eyleminin terrizme destek
veren devlete ne zaman isnat edilebilecei sorusu her zaman tartma konusu olmutur. Bunun yannda
terr saldrsna maruz kalan devletin bu saldry sz konusu devlete isnat edilebilmesi iin bunu ak
ve inandrc delillere ispatlamas gerekmektedir. Aksi takdirde terr saldrsndan madur olan devlet
hukuken meru mdafaa hakkna bavuramaz.
Sonu
Uluslararas bar ve gvenliin salanabilmesi iin uluslararas terrizmle mcadelenin
mutlaka uluslararas hukuk kurallar dikkate alnarak yaplmas gerekmektedir. BM artnn kabul
edilmesinden sonra uluslararas uyumazlklarn bar yollarla zmlenmesi ngrlm;
uluslararas ilikilerde kuvvet kullanlmas ve kullanma tehdidinde bulunulmas yasaklanmtr.
Gnmzde bu kural uluslararas rf ve det hukuku kural niteliine brnmtr. Bu durum
devletlerin, terrizme kar mcadelede ncelikle bar yollar kullanmalar gerektiini ortaya
koymaktadr. Uluslararas terrizmle mcadele kuvvet kullanma ise ancak BM artnda da belirtildii
zere meru mdafaa durumunda ve bar yollar tkettikten sonra BMGKnin zorlayc nlemler
kapsamnda kuvvet kullanlmasna karar vermesi halinde mmkn olabilir.

34

Tademir, a.g.e., ss. 157-158.

129

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.1501/sbeder_0000000094

Uluslararas bar ve gvenliin salanabilmesi iin uluslararas gvenlik politikalarnn
terrizm de dhil ortaya kan yeni tehditlerin de kapsayacak ekilde devaml olarak gelitirilmesi ve
demokratik hukuk ilkelerinin glendirilmesi byk nem arz etmektedir. Gemite olduu gibi
gelecekte de insanln en byk sorunlarndan birisi olan terrizmle mcadeleye devam edilecei asla
unutulmamaldr. Ancak bu mcadelenin asl hedefi onu yok etmek iin bir savaa girmek olmamaldr.
Asl hedef terrizmle birlikte yaamay renerek, onun etkinliini en aza indirmek; ksacas onu
ynetilebilir hale getirmek olmaldr. Hi kukusuz bu hedefi gerekletirmek iin uluslararas hukuka
saygnn ve devletler arasnda ibirliinin salanmasnn nemi ok byktr.
Kaynaka
Aksar, Yusuf: Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Amerika Birleik Devletleri, Ankara
niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 2003, Cilt 52, Say 2.
Bee, Ertan: Terrizm, Avrupa Birlii ve nsan Haklar, Sekin Yaynclk, 2002.
Bozkurt, Enver: Birlemi Milletler Sisteminde Kuvvet Kullanm, Ankara, Nobel Yayn
Datm, 2003.
Cassese, Antonio: The International Communitys Legal Response to Terrorism,
International and Comparative Law Quarterly, Cilt 38, 1989.
Doan, Grkan: Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Terr Sular Amaz: zm
Asndan

Bir

Deerlendirme,

www.harpak.edu.tr/saren2/files/

Makale/GSD_

15_55_98_

Article_3.pdf (03 Austos 2013).

Erickson, Richard J.: Legitimate Use of Force Against State-Sponsored Terrorism, Air
University Press, Washington D.C., 1989.
Jackson, Richard and Sinclair, Samuel Justin: Contemporary Debates on Terrorism,
Routledge Taylor & Francis Group, 2012.
Keskin, Funda: Birlemi Milletler ve Kuvvet Kullanma, Avrasya Dosyas (Birlemi
Milletler zel), Ankara, Cilt: 8, Say: 1, lkbahar 2002.
Khan, Ali: A Legal Theory of International Terrorism, Connecticut Law Rewiew, Cilt 19,
1987.
Le Billon, Philippe: International Instruments of Enforcement, http://wbln0018. worldbank.
Org /Networks/ ESSD/ /$FILE/le+Billon+paper.pdf (2 Austos 2014).
130

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 6(1), DOI:10.1501/sbeder_0000000094

Murphy, Sean D.: International Law, the United States and Non-military War Against
Terrorism, European Journal of nternational Law, Vol: 14, No:2, 2003.
Pazarc, Hseyin: Uluslararas Hukuk, Gzden Geirilmi Sekizinci Bas, Ankara, Turhan
Kitabevi, 2009.
Sievert, Ronald J.: Meeting the Twenty-First Century Terrorist Threat within the Scope of
Twentieth Century Constitutional Law, Houston Law Review, Vol. 37, 2000.
Tademir, Fatma: Uluslararas Terrizme Kar Devletlerin Kuvvete Bavurma Yetkisi,
USAK Yay., Ankara, 2006.
Topal, Ahmet H.: Uluslararas Terrizm ve Terrist Eylemlere Kar Kuvvet Kullanm,
stanbul, Beta Basm Yaym, 2005.
Yapc, Utku: Uluslararas Hukukta Terrizme Kar Kuvvet Kullanm Sorunu,
Uluslararas Hukuk ve Politika Cilt 2, No: 7, 2006.
nternet Kaynaklar
http://www.un.org/documents/ga/res/25/ares25.htm
http://www.un.org/documents/ga/res/29/ares29.htm
http://www.un.org/en/terrorism/instruments.shtml
http://daccessddsny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/547/98/IMG/NR054798.pdf?Open
Element
http://www. ihop.org.tr/dosya/ucm/ucm.pdf
www.harpak.edu.tr/saren2/files/ Makale/GSD_15_55_98_Article_3.pdf
http://untreaty.un.org/ ilc/ documentation /english/a_cn4_ 458.pdf
http://www.resmigazete.gov.tr/default.aspx
http://www.e-akademi.org/makaleler/adoner-1.htm
http://www.un.org/en/terrorism/sc-res.shtml
131