Noikhoa

Copyright@Ministry Of Health
B Y t
Bnh hc v iu tr
ni khoa
(kt hp ng - ty y)
(Sch o to bc s y hc c truyn)
M s: D.08.Z.24
Ch bin: PGS. TS. Nguyn Th Bay
Nh xut bn y hc
H ni - 2007
1
Ch o bin son
V Khoa hc & o to, B Y t
Ch bin
PGS.TS. Nguyn Th Bay
Nhng ngi bin son

PGS. TS. Phan Quan Ch Hiu
ThS. Ng Anh Dng
PGS. TS. Nguyn Th Bay
BSCKII. Nguyn Th Lina
Tham gia t chc bn tho

ThS. Ph Vn Thm
Bn quyn thuc B Y t (V khoa hc v o to)
Li gii thiu
Thc hin mt s iu ca Lut Gio dc, B Gio dc v o to v B
Y t ban hnh chng trnh khung o to bc s y hc c truyn. B Y t t
chc bin son ti liu dy - hc cc mn c s, chuyn mn v c bn chuyn
ngnh theo chng trnh trn nhm tng bc xy dng b sch chun v
chuyn mn m bo cht lng o to nhn lc y t.
Sch Bnh hc v iu tr ni khoa kt hp ng - Ty y c bin son
da trn chng trnh gio dc ca i hc Y Dc Thnh ph H Ch Minh
trn c s chng trnh khung c ph duyt. Sch c cc nh gio giu
kinh nghim v tm huyt vi cng tc o to bin son theo phng chm:
kin thc c bn, h thng; ni dung chnh xc, khoa hc, cp nht cc tin b
khoa hc, k thut hin i vo thc tin Vit Nam.
Sch Bnh hc v iu tr ni khoa kt hp ng - Ty y c Hi
ng chuyn mn thm nh sch v ti liu dy - hc chuyn ngnh bc s y
hc c truyn ca B Y t thm nh vo nm 2006. B Y t quyt nh ban
hnh l ti liu dy - hc t chun chuyn mn ca ngnh Y t trong giai
on 2006-2010. Trong qu trnh s dng, sch phi c chnh l, b sung
v cp nht.
B Y t xin chn thnh cm n cc cn b ging dy B mn Khoa Y
hc c truyn, Trng i hc Y Dc Thnh ph H Ch Minh ginh nhiu
cng sc hon thnh cun sch ny, cm n PGS. TS. Nguyn Nhc Kim;
PGS. Nguyn Vn Thang c, phn bin cun sch c hon chnh, kp
thi phc v cho cng tc o to nhn lc y t.
V ln u xut bn, chng ti mong nhn c kin ng gp ca
ng nghip, cc bn sinh vin v cc c gi ln xut bn sau c hon
thin hn.
V Khoa hc v o to
B Y t
LI NI U
Bnh hc v iu tr l hai mn hc c tm quan trng c bit mang
tnh quyt nh trong ngh nghip ca mi ngi thy thuc.
p ng kp thi yu cu ca sinh vin v hc vin v cng hng
ng vic bin son sch gio khoa trong d n Gio dc i hc ca i hc Y
Dc TP.HCM ca B Y t, chng ti bin son cun Bnh hc v iu tr ni
khoa kt hp ng - Ty y ny.
Trong thi i bng n thng tin nh hin nay, vic tip cn vi nhng
tin b khoa hc k thut khng kh, gip chng ta bit rng s tin b
mnh m trong lnh vc chn on ca y hc hin i, s ra i ca nhng
thuc mi gp phn lm cho iu tr ni khoa khng ngng pht trin, tuy
nhin ngi ta cng nhn nhn rng y hc c truyn c mt vai tr nht
nh i vi cc bnh mn tnh v nhng phng php t dng thuc y hc
c truyn (YHCT) n khng dng thuc nh chm cu, dng sinh, xoa
bp bm huyt, tp luyn, cch n ung h tr cho iu tr v phng bnh
mt cch tch cc v hiu qu.
Quyn Bnh hc v iu tr ni khoa kt hp ng - Ty y c hnh
thnh t vic hiu chnh, b sung, sa cha gio trnh bnh hc v iu tr kt
hp a ra ging dy nhiu nm ti Khoa Y hc c truyn i hc Y Dc
TPHCM, b sung thm mt s bi mi cng nhng ni dung t cc kt qu
nghin cu v bnh hc kt hp v ng dng iu tr bng YHCT trong nhng
nm gn y. Ni dung sch c phn thnh 31 bi tng ng vi 31 bnh
in hnh ca bnh hc ni khoa ph bin, hay gp trong lm sng thuc v
cc phn: tim mch, h hp, bnh l xng khp.
Chng ti (ch bin v tp th cc tc gi) c gng th hin tnh kinh
in, tnh hin i v tnh thc t trong vic bin son sch gio khoa ny,
qua chng ti tham kho nhiu t liu ca nhiu tc gi trong v ngoi
nc, chng ti xin trn trng cm n cc tc gi .
D ht sc c gng, nhng thiu st l iu kh trnh khi, rt mong
nhn c kin nhn xt v ng gp ca cc bn sinh vin - hc vin, cng
qu ng nghip quyn sch ngy c tt hn
Chn thnh cm n
Ch bin
HNG DN CCH S DNG SCH

p ng nhu cu o to v t o to ca sinh vin, hc vin, sch
Bnh hc v iu tr ni khoa kt hp ng Ty ybao gm:
Phn mc lc
Phn ni dung
Phn index
Mi bi hc c:
Mc tiu
Ni dung bi hc
Phn cu hi n tp (t lng gi)
c gi v hc vin c th chn bi hc t mc lc v tham kho index
tra cu t ng mun tm.
Ty thuc vo yu cu hc tp ca mi i tng, mi bi hc c nhiu
mc tiu cho hc vin chn la, t nhng ni dung bt buc phi bit, n
nhng ni dung cn bit v nn bit dnh cho sinh vin, n nhng phn
trin khai rng hn tin cho vic tham kho dnh cho hc vin sau i hc,
cui mi bi hc c bi tp gip cho vic t lng gi cho qu trnh t hc .
Mi ni dung trong bi hc, chng ti bin son theo trnh t song song
ng y v Ty y, bnh danh l h thng bnh danh y hc hin i (YHH).
Phn i cng lun c nh ngha, c im dch t hc ca bnh v
phn loi theo c YHH v y hc c truyn (YHCT), trong cc khi nim v
t ng YHCT c gii thch nhm gip hc vin lin h v kt ni vi cc
phn khc trong bi hc d dng hn.
Phn nguyn nhn v c ch bnh sinh ca YHCT da vo cc triu chng
YHH ca bnh, tm hiu c ch bnh sinh ca YHCT sinh ra cc triu chng
y ri tng hp li chn ra nhng c ch bnh sinh tng ng, nhng nguyn
nhn gy bnh ph hp v cc biu hin l nhng th lm sng YHCT.
Phn iu tr, ch nu nguyn tc iu tr theo YHH v iu tr theo
YHCT t dng thuc n khng dng thuc, n cc kinh nghim dn gian
thng s dng.
Thay mt cc tc gi
Ch bin
MC LC
Li gii thiu
Li ni u
Hng dn s dng sch
Tng huyt p
Thiu mu c tim
34
X m ng mch
53
Vim ph qun cp v mn
63
Hen ph qun
86
Cc ri lon vn ng ca thc qun
ThS. Ng Anh Dng
110
Vim d dy
ThS. Ng Anh Dng
120
Lot d dy t trng
ThS. Ng Anh Dng
127
Ri lon hp thu
ThS. Ng Anh Dng
144
H chng i trng kch ng
ThS. Ng Anh Dng
165
Vim gan mn
ThS. Ng Anh Dng
174
X gan
ThS. Ng Anh Dng
192
Si mt
214
Nhim trng tit niu
223
Si tit niu
241
Chng suy sinh dc nam (impotence)
ThS. Ng Anh Dng
252
Bnh vim sinh dc n
271
Thiu mu
300
Bnh i tho ng
327
Bnh bo ph
367
Chng rng tc (alopecia)
ThS. BS. Ng Anh Dng
380
Bnh long xng
383
Tai bin mch mu no
PGS. Phan Quan Ch Hiu
399
Lit mt nguyn pht
BSCK II Nguyn Th Li Na
420
Bi no
BSCK II Nguyn Th Li Na
429
Vim a dy thn kinh
440
iu tr au thn kinh ta theo YHCT
469
Hi chng suy nhc mn tnh (CFS)
482
Vim khp dng thp
497
Thoi ho khp
520
Thng phong - Goutte
538
Bi 1
TNG HUYT P
MC TIU
1. Nu c nh ngha v nhng yu t dch t hc ca bnh tng
huyt p.
2. Trnh by c nguyn nhn v c ch sinh bnh tng huyt p theo
l lun y hc c truyn.
3. Chn on c 3 th lm sng tng huyt p theo y hc c truyn.
4. Trnh by c nhng nguyn tc iu tr tng huyt p theo y hc
hin i v y hc c truyn.
5. Trnh by c phng php iu tr tng huyt p (dng thuc v
khng dng thuc ca y hc c truyn).
6. Gii thch c c s l lun ca vic iu tr tng huyt p bng y
hc c truyn.
1. I CNG
1.1. nh ngha
Tng huyt p l mt hi chng lm sng do nhiu nguyn nhn khc
nhau gy nn, ni ln tnh trng gia tng p lc mu trong cc ng
mch ca i tun hon.
Theo OMS, ngi ln c huyt p (HA) bnh thng, nu huyt p ng
mch ti a < 140 mmHg (18,7 kpa) v huyt p ng mch ti thiu <
90 mmHg (12 kpa). Tng huyt p khi huyt p ng mch ti a 160
mmHg (21,3 kpa) v huyt p ng mch ti thiu 95 mmHg (12 kpa).
Huyt p ng mch ti a cn gi l huyt p tm thu, huyt p ng
mch ti thiu cn gi l huyt p tm trng.
1.2. Phn loi
1.2.1. Da theo nh ngha
Tng huyt p gii hn khi tr s huyt p trong khong 140/90 < PA <
160/95 mmHg
9
Tng huyt p tm thu khi huyt p ng mch ti a (PAs) ln hn 160

mmHg v huyt p ng mch ti thiu (PAd) nh hn 90 mmHg.
Tng huyt p tm trng khi huyt p ng mch ti a (PAs) thp hn 140
mmHg v huyt p ng mch ti thiu (PAd) cao hn 95 mmHg.
1.2.2. Da vo tnh trng bin thin ca tr s huyt p
Tng huyt p thng xuyn, c th phn thnh tng huyt p c tnh v
tng huyt p lnh tnh
Tng huyt p cn: trn c s huyt p bnh thng hoc gn bnh thng,
bnh xut hin vi nhng cn cao vt, nhng lc ny thng c tai bin.
Tng huyt p dao ng: con s huyt p c th lc tng, lc khng tng
(OMS khuyn khng nn dng thut ng ny v nn xp vo loi gii
hn v tt c cc trng hp tng huyt p u t nhiu dao ng).
1.2.3. Da vo nguyn nhn
Tng huyt p nguyn pht (khng c nguyn nhn), ngi cao tui.
Tng huyt p th pht (c nguyn nhn), phn ln tr em v ngi tr
tui.
1.3. c im dch t hc
chu u v Bc M t l ngi ln mc bnh t 15 - 20%. Theo mt cng
trnh ca Tcherdakoff th t l ny l 10-20%. Vit Nam t l ngi ln mc
bnh tng huyt p l 6 - 12%.
Bnh tng huyt p nguyn pht l bnh ca thi i vn minh. C l
tng huyt p nguyn pht ch gp loi ngi.
Bnh ny c lin quan n:
+ Tui: tui cng cao th cng nhiu ngi bnh huyt p cao. Nu la
tui tr s ngi c bnh huyt p cao chim t l 1-2% th ngi cao
tui t l mc bnh tng n 18,2-38% (thm ch n 50,2%). Trn 40
tui s ngi huyt p cao gp 10 ln so vi khi di 40 tui.
+ S pht trin cng nghip: th v ni c nhp sng cng thng, t
l mc bnh tng huyt p cao hn. Tng t, cc nc pht trin c
mc sng cao v thnh th t l mc bnh tng huyt p nhiu hn
nng thn.
Tng huyt p l bnh gy nhiu tai bin:
+ Trong tui t 50-60 tui: vi huyt p tm trng 85mmHg, t l t
vong l 6,3%. Vi huyt p tm trng ln hn 104 mmHg, t l t
vong l 15,3%.
10
+ Php, nguyn cu ca F.Forette (1968-1978) cho thy t l tai bin

mch no ngi huyt p cao gp i (20,6%) ngi c huyt p bnh
thng (9,8%). T l nhi mu c tim l 27,8% (so vi ngi bnh
thng 7,8%) nhiu gp 3 ln.
+ M, cng trnh nghin cu do Q.B. Kannel ch o, tin hnh trn
5209 i tng, v theo di lin tc trong 18 nm chng minh:
ngi huyt p cao nguy c tai bin mch no cao gp 7 ln so vi ngi
huyt p bnh thng, tui cng cao nguy c cng ln. Tr s HA ti a
tng thm 10 mmHg th nguy c tai bin mch no tng thm 30%.
+ Nht Bn, nghin cu ca K. Isomura trong 10 nm (1970-1980) cho
thy: 79-88% nhng ngi tai bin mch no l nhng ngi c bnh
tng huyt p.
2. NGUYN NHN
2.1. Theo y hc hin i
Ty theo nguyn nhn, c th chia ra: tng huyt p th pht v tng
huyt p nguyn pht. tr em v ngi tr, phn ln l tng huyt p th
pht. ngi cao tui, phn ln l tng huyt p nguyn pht.
2.1.1. Tng huyt p th pht
Loi ny chim 11-15% tng s trng hp tng huyt p.
Nguyn nhn thn (chim khong 5-8%): vim cu thn cp, vim cu
thn mn mc phi hoc di truyn; thn a nang, nc b thn, u tng tit
renin; bnh mch thn (3-4%).
Nguyn nhn ni tit: cng aldosteron nguyn pht (0,5-1%), ph i
thng thn bm sinh, hi chng Cushing (0,2-0,5%), u tu thng thn (0,10,2%). Tng calci mu, bnh to u chi, cng gip...
Nguyn nhn khc (khong 1%): hp eo ng mch ch, nhim c thai
nghn, bnh a hng cu, nguyn nhn thn kinh (toan h hp, vim no,
tng p lc ni s...).
2.1.2. Tng huyt p nguyn pht
Khi tng huyt p khng tm thy nguyn nhn gi l tng huyt p
nguyn pht. Loi ny chim t l 85-89% trng hp tng huyt p (theo
Gifford v Weiss).
Phn ln tng huyt p ngi trung nin v ngi gi thuc loi
nguyn pht. C nhiu yu t thun li lm xut hin bnh tng huyt p
nguyn pht.
11
Yu t di truyn: bnh thng gp nhng gia nh c huyt p cao hn

l nhng gia nh c huyt p bnh thng.
Yu t bin dng: nh tha cn, x m ng mch, ch n nhiu
mui.
Yu t tm thn kinh: tnh trng cng thng thn kinh.
Yu t ni tit: thi k tin mn kinh, dng thuc nga thai
2.2. Theo y hc c truyn
Tm hiu cc ti liu ca YHCT ni v bnh tng huyt p ca y hc hin
i (YHH) l iu khng n gin. Tng huyt p l danh t bnh hc
YHH v khng c t ng ngha trong bnh hc y hc c truyn (YHCT). T
ng ngha d gp gia YHH v YHCT l cc triu chng (v d: au u
vi u thng, mt ng vi tht min).
2.2.1. Cc chng trng thng gp trong bnh tng huyt p
Cc triu chng c nng thng gp (nu c xut hin) v c m t
trong cc ti liu gio khoa ca mt tnh trng tng huyt p kinh in gm:
mt, nhc u, ri lon th gic, hoa mt, chng mt, tai, chy mu cam.
Theo bo co ca S Nghin cu cao huyt p Thng Hi (Trung Quc) phn
tch trn 550 trng hp tng huyt p: au u chim t l cao nht (74,8%),
k n l tim hi hp (52,18%). Ngoi ra c th c cc biu hin khc l nhng
hu qu trc tip ca tng huyt p; l nhng tnh trng thiu nng mch
vnh, tai bin mch mu no, lit bn thn.
Nh vy, c th tm tt cc triu chng c nng thng gp trong bnh
l tng huyt p gm:
Hoa mt, chng mt: YHCT xp vo chng huyn vng hay cn gi l
huyn vng.
au u: YHCT xp vo chng u thng, u trng, u trng da
vo nhng biu hin khc nhau ca n.
nh trng ngc, hi hp: YHCT xp vo chng tm qu, chnh xung.
au ngc gi l tm thng, hoc km kh th th c gi l tm t, tm
trng.
Hn m, lit na ngi: YHCT xp vo chng trng phong.
2.2.2. C ch bnh sinh
Qua vic phn tch c ch bnh sinh ton b cc chng trng thng gp
ca YHCT trong bnh l tng huyt p, c th bin lun v c ch bnh sinh
theo YHCT nh sau:
12
Nguyn nhn ca bnh l ny theo YHCT c th l

Do tht tnh nh gin, lo s gy tn thng 2 tng can, thn m.
Do bnh lu ngy, th cht suy yu; thn m, thn dng suy (thn m
suy h ha bc ln, thn dng suy chn dng nhiu lon trn).
Do m thp ng tr gy tr tc thanh khiu. m thp c th do n
ung khng ng cch gy tn hi t v hoc do thn dng suy khng
kh ha c nc lm sinh m.
S phn chia ny c tnh tng i v gia cc nguyn nhn (theo YHCT)
v cc th bnh c mi lin h vi nhau nh can m h c th dn n can
dng vng (can dng thng xung), thn m h lu ngy dn n thn
dng h hoc nh thn dng h c th gy nn bnh cnh m thp.
THT TNH
TH CHT YU
(gin, lo s, stress)
BNH LU NGY
N UNG
KHNG NG
Error!
Can dng
vng
Can
m h
Dng
thng cang
Thn
m h
H ha
bc ln
Thn
dng h
Chn dng nhiu

lon trn
m
thp
Lm tc tr
thanh khiu
HUYN VNG U THNG

TM QU CHNH XUNG
Hnh 1.1. S bnh l bnh tng huyt p theo YHCT
3. CHN ON
3.1. Chn on theo y hc hin i
3.1.1. Triu chng lm sng
Bnh nhn tng huyt p thng khng c triu chng (tr khi h c t
tng t bin, tr s huyt p 220/110 mmHg).
Nhng triu chng chc nng ca tng huyt p li l nhng triu chng
khng c hiu nh mt mi, au u vng gy nh mch p, nng
phng mt, chy mu cam, au ngc, kh th, ri lon th gic v ting
ni.
13
Tri li, c nhng triu chng lm sng lm gi cho vic tm kim

nguyn nhn ca tng huyt p
+ au khp khing cch hi gi cho teo hp ng mch ch.
+ Mc ru ( ph n), d bm mu gi cho hi chng Cushing.
+ Tng huyt p ko di hoc tng t, ra nhiu m hi, au u tng
cn, cn hi hp, lo lng, run ry, nn i, mt ti gi cho u ty
thng thn.
+ Gim kali mu, yu c, vp b, tiu nhiu, lit, tiu m gi cho
cng aldosteron nguyn pht.
+ au vng hng gi cho nhng bnh ca thn v mch mu thn.
3.1.2. Lm th no xc nh chn on
o huyt p lp li nhiu ln, nhiu ni khc nhau, nhiu thi im
khc nhau, vi k thut thc hin ng.
Holter huyt p rt tt trong trng hp nghi ng.
3.1.3. Phi lm g sau chn on tng huyt p
C 3 vn phi gii quyt sau chn on tng huyt p:
+ Tng huyt p th pht hay nguyn pht?
+ c nh hng trn nhng c quan no? giai on tng huyt p?
+ C yu t nguy c i km?
tr li 3 cu hi trn, cn ch :
+ Hi bnh, khm lm sng.
+ Nhng xt nghim cn lm sng:
Xt nghim thng thng ca tng huyt p: xt nghim mu

thng quy; BUN - creatinin; K+ mu; cholesterol, HDL, LDL,
triglycerid; ng huyt; o EKG; phn tch nc tiu.
Xt nghim cn nn lm khi c nghi ng v nguyn nhn gy tng

huyt p (da trn bnh s, khm lm sng v cc kt qu ca
nhng xt nghim trn).
Chp X quang tim phi (hp ng mch ch).
Dexamethason suppression test (hi chng Cushing).
Lng metanephrin v vanillylmandelic acid trong nc tiu (u
ty thng thn).
Chp ng mch thn c cn quang (IVP), chp ct lp thn, ng
mch (bnh mch mu thn).
14
o nng renin hot ng huyt tng (cng aldosteron nguyn

pht hay bnh mch mu thn).
3.1.4. Phn loi tng huyt p
Theo WHO: huyt p bnh thng ngi ln l
+ Huyt p tm thu (HATT) <140 mmHg v/hoc
+ Huyt p tm trng (HATTr) < 90mmHg.
Tng huyt p l tnh trng huyt p ng mch tng cao bn b, ni r
hn l o thy cao trn mc bnh thng t nht trong 2 k cch nhau 1
n nhiu ngy, mi k o 2-3 ln cch nhau 2-20 pht, vic o huyt p
c tin hnh ng theo nhng quy nh cht ch v my o huyt p,
cch o huyt p v chun b bnh nhn.
Phn loi mc huyt p mi theo WHO/ISH 1999, c p dng cho
nhng i tng khng s dng thuc chng tng huyt p.
Bng 1.2. Phn loi mc huyt p theo WHO/ISH 1999
Hng
HATT (mmHg)
HATTr (mmHg)
Ti u
<120
<80
Bnh thng
<130
<85
Bnh thng cao
130-139
85-89
THA gii hn
140-149
90-94
THA 1 (nh)
140-159
90-99
THA 2 (trung bnh)
160-179
100-109
THA 3 (nng)
180
110
THA tm thu n c
>140
<90
Khi HATT v HATTr khc nhau th huyt p c xp vo no

cao nht.
Theo hng dn ca WHO/ISH 1999 v tng huyt p, nhm mc ch
xp loi nguy c v lng gi tin lng, bnh nhn tng huyt p c phn
thnh 4 nhm d dng cho vic la chn phng php iu tr, bao gm:
Nhm nguy c thp (nguy c c s c tim mch nng trong 10 nm di
15%).
Nhm nguy c trung bnh (nguy c c s c tim mch nng trong 10 nm
t 15 - 20%).
Nhm nguy c cao (nguy c c s c tim mch nng trong 10 nm t
20 - 30%).
15
Nhm nguy c rt cao (nguy c c s c tim mch nng trong 10 nm

trn 30%).
Bng 1.2. Bng xp loi nguy c v lng gi tin lng ca bnh tng huyt p
Yu t nguy c khc v
bnh s ca bnh
Huyt p (mmHg)
Khng c yu t nguy c khc

1-2 yu t nguy c
Thp
Trung bnh
Cao
Trung bnh
Trung bnh
Rt cao
Cao
Cao
Rt cao
Rt cao
Rt cao
Rt cao
>3 yu t nguy c
hoc tn thng c quan ch
hoc tiu ng
Tnh trng lm sng i km
+ Yu t nguy c:
Yu t dng xp loi nguy c:

1. Tng HATT v HATTr ( 1, 2, 3)
2. Nam >55 tui
3. N > 65 tui
4. Ht thuc l
5. Ri lon lipid huyt (cholesterol TP > 6,5mmol tc > 250mg/dl)
6. Tin cn gia nh b bnh tim mch sm
7. Tiu ng
8. Ung thuc nga thai.
Yu t nh hng xu n tin lng:

1. HDL-C gim, LDL-C tng
2. Tiu albumin vi th trn ngi b tiu ng
3. Ri lon dung np ng
4. Bo bu
5. Li sng tnh ti
6. Fibrinogen tng
7. Nhm kinh t x hi nguy c cao
8. Nhm dn tc nguy c cao
9. Vng a l nguy c cao.
16
+ Tn thng c quan ch (giai on II theo phn loi c ca WHO):
Dy tht tri (in tm , siu m, X quang)
Tiu m v/hoc l tng nh creatinin huyt (1,2 - 2mg/dl)
Hp lan ta hoc tng im ng mch vng mc
Siu m hoc X quang c bng chng mng x va.
+ Tnh trng lm sng i km (giai on III theo phn loi c ca WHO):
Bnh mch no: nhn no, xut huyt no, cn thiu mu no

thong qua
Bnh tim: nhi mu c tim, au tht ngc, iu tr ti ti mu

mch vnh, suy tim
Bnh thn: suy thn (creatinin huyt >2mg/dl), bnh thn do tiu
ng
Bnh mch mu ln ngoi vi c triu chng lm sng i km
Bnh y mt: xut huyt hoc xut tit ng mch vng mc, ph
gai th.
3.2. Chn on theo y hc c truyn

3.2.1. Th can dng xung (th m h dng xung)
Trong th bnh cnh ny tr s huyt p cao thng hay dao ng
Ngi bnh thng au u vi nhng tnh cht
Tnh cht au: cng hoc nh mch p
V tr: nh u hoc mt bn u
Thng km cn nng phng mt, hi hp trng ngc, ngi bt rt
Mch i nhanh v cng (huyn).
3.2.2. Th thn m h
Triu chng ni bt trong th ny, ngoi tr s huyt p cao l
Tnh trng u oi, mt mi thng xuyn
au nhc mi lng m
Hoa mt chng mt, tai, u nng hoc au m
Cm gic nng trong ngi, bc rc, thnh thong c cn nng phng
mt, ng tm phin nhit, ng km, c th c to bn
Mch trm, huyn, sc, v lc.
17
3.2.3. Th m thp
Triu chng ni bt trong th bnh l ny:
Ngi bo, tha cn.
Li dy, to
Bnh nhn thng t than phin v triu chng au u (nu c, thng l
cm gic nng u) nhng d than phin v t nng chi di
Thng hay km tng cholesterol mu
Mch hot.
4. IU TR, D PHNG V THEO DI
Mc tiu ca iu tr v d phng bnh tng huyt p l gim bnh sut
v t sut bng phng tin t xm ln nht nu c th. C th l lm gim v
duy tr HATT <140mmHg v HATTr <90mmHg hay thp hn na nu bnh
nhn dung np c.
ch li ca vic h huyt p l ngn nga c tai bin mch mu no,
bo tn chc nng thn v ngn nga hoc lm chm din tin suy tim.
Phng php thc hin bng iu chnh li sng n c hoc i km vi
thuc iu tr.
Chin lc iu tr c ra nh sau:
Nhm nguy c cao v rt cao: iu tr ngay bng thuc.
Nhm nguy c trung bnh: theo di huyt p v yu t nguy c khc t
3-6 thng. Nu HATT 140mmHg hoc HATTr 90mmHg th dng thuc.
Nhm nguy c thp: theo di huyt p v yu t nguy c khc t 6-12
thng. Nu HATT 150mmHg hoc HATTr 95mmHg th dng thuc.
Vic iu tr tng huyt p cha c bin chng bao gm trc tin v
lun lun l nhng iu chnh v sinh hot n ung, k mi n vai tr ca
thuc v nht l ch ton b v nguy c cc bnh l mch mu.
4.1. iu tr khng dng thuc
Mc tiu kinh in l gi c huyt p di ngng 160/90mmHg m
khng gy ra nhng kh chu (lm cho bnh nhn t chi cch iu tr).
Mc tiu cng l lm cho ngi bnh thay i thi sng nhm lm
gim nguy c cc bnh mch mu. Cng cn c mc tiu lm gim hoc
chm vic dng thuc, iu ny i khi c th t c hoc lm tt hn
vic tr liu bng thuc, bao gm: gii hn Na+, vn ng th lc, cn
18
nng l tng, gim ru, b thuc l, c ph; gim cholesterol mu hoc

tiu ng, cung cp thc n c nhiu potassium v calci, kim sot tnh
trng stress, hn ch Na+.
c nhng cng trnh nghin cu chng minh vic king hon ton mui
lm n nh cc trng hp tng huyt p nng. Trong thc t, cch ny
khng p dng c, do bnh nhn cn bit nhng ngun thc n ch yu c
nhiu mui hn ch s dng (kh, mm, chao, sa, fomat, tht mui).
Vi mc n mn 5-8g NaCl/ngy:
+ nhng bnh nhn huyt p cao th nh: tr s huyt p cao ti a
gim 6,3%, huyt p ti thiu gim 6,6% (t 139,9/93,9 cn 130/87,7
mmHg o t th ngi).
+ nhm bnh nhn m tr s huyt p cao khng t xung c na,
th ch n gim mui nh trn cng gim c tr s huyt p
ti a xung 5,2%, huyt p ti thiu gim xung 3,7%.
+ Trong c 2 nhm, cc bnh nhn u chu ng tt hn nhng gng
sc th lc. S bnh nhn phi dng thm thuc gim dn sau tng
nm (27% sau 1 nm, 16% sau 3 nm v 6% trong nm th 5).
4.1.3. Hot ng th lc thng xuyn
C th lm gim huyt p trung bnh (l tng l 1 gi/ngy): i b, chy
chm, bi li hoc p xe, ty theo thch v sc ca bnh nhn. Nhng bi tp
thch hp ca phng php dng sinh nh th gin, th 4 thi c k mng, gi
chn v nhng ng tc xoa bp vng u mt cn c p dng u n. Mc
tiu l thi quen ny phi c a vo cch sng ca ngi bnh.
Ring vic iu tr bng chm cu s c trnh by v gii thch c th
phn sau, phn iu tr c th cho tng th lm sng YHCT.
4.1.4. Gi cn l tng
Ch ny bt buc ngi tha cn.
Cch duy nht l ch n gim calo (phi gii thch r cha c thuc
no gip lm gim cn c). Cn ch sau t n gim cn thng c tnh
trng tng cn nhiu sau .
4.1.5. Hn ch ru
4.1.6. B thuc l
Cn bit b thuc l khng lm gim huyt p (ngc li cn c th tng
cn sau ngng thuc l). Tuy nhin, cn khuyn khch bnh nhn b v hn
ch c bin chng trn mch mu.
19
4.1.7. Vic iu chnh cholesterol/mu tng v ng/mu tng l bt

buc v lm gim bin chng mch mu.
4.2. iu tr dng thuc
4.2.1. Theo y hc hin i
Thuc iu tr tng huyt p thng c dng l nhng nhm sau:
+ Nhm c ch calci
+ Nhm chng cao huyt p trung ng
+ Nhm c ch men chuyn
+ Nhm c ch alpha () v beta ()
+ Nhm gin mch c tc dng trc tip
+ Nhm li niu
Trong c 4 loi thuc c khuyn s dng trong tng huyt p v:
+ Dng mt ln trong ngy
+ C hiu qu
+ Tc dng ph lm phi ngng iu tr l 25%
a. Thuc li tiu
c chng minh tnh hiu qu hn tt c cc loi khc.
N lm gim huyt p nh cc loi khc, hn na n cn c dng nh
iu tr c bn ca tt c cc th nghim chng minh vic iu tr tng
huyt p; lm gim t sut, t l t vong bnh tim mch v t l t
vong chung.
Cc cng trnh nghin cu rt ng tin cy chng minh li tiu c tc
dng tt trong tng huyt p va ( ngi trng thnh v ngi cao
tui) trong cc th lm sng tng tm thu v tm trng hoc ch tng
tm trng.
Tp hp tt c cc cng trnh li, ta chng minh c vic gim tr s
huyt p lm gim ng k nguy c chy mu no, suy tim v suy thn.
Vic gim nguy c suy mch vnh t thy r hn, nhng li rt c ngha
ngi cao tui.
Thuc li tiu nn dng (thng l phi hp trong 1 vin):
Thiazid: tng thi K +
Anti aldosteron: gim K +
Phi hp: aldactiazin (loi ny thng gy gim K + hn l tng K +).
Chng ch nh: suy gan nng, suy thn mn ( lc cu thn < 30ml/mm).
20
b. Thuc c ch beta ( - bloquants)

c chng minh bng cc nghin cu ng tin cy v mt hiu qu
trn t sut, t l t vong do bnh tim mch v t l t vong chung (nh
thuc li tiu).
Hiu qu ny so vi thuc li tiu trn bnh nhn cao tui c km hn
cht t:
+ C tc dng h p: c nhng loi m tc dng ko di 24h p ng
c yu cu iu tr n liu.
+ C ch: cho rng thuc kha mt phn h thng renin angiotensin aldosteron bng tc dng trn th th beta kim sot tit renin. Sau
khi gim tm thi cung lng tim, cc thuc c ch beta lm gim
khng lc ngoi vi...
+ Chng ch nh: suyn, COPD, vim tc mch chi di, suy tim bt
hi, tiu ng l thuc insulin.
c. c ch men chuyn
Tc dng h p nh cc loi thuc trn.
N cha c nghin cu xc nh hiu qu trn t sut, t l t vong
nh cc loi thuc trn v n c lu hnh trong thi k m khng c
mt nghin cu no vi placebo cho php. Cn nu dng thuc lm chng
th cn s lng bnh nhn rt ln.
Tr captopril ung 2 ln/ngy, cn cc loi khc dng 1 ln/ngy.
C ch: ct t vic chuyn t angiotensin I sang angiotensin II (gy co
mch), ct t tit aldosteron (gi li Na+). ng thi lm gim s ph
hy bradykinin (degradation ny c thc hin bi men chuyn)==>
bradykinin tng trong mu ==> lm gin mch. Kt qu l lm gim
khng lc ngoi vi.
Tc dng ph: ch yu l ho khan (c l do bradykinin tng trong mu),
rt thng gp nu c yu t kch thch ph qun v/hoc ngi cao
tui. Nhng tc dng ph khc c lin quan n vic dng thuc trn
ngi bnh c mt nc, c bit ang iu tr vi thuc li tiu.
d. i khng calci
Tc dng h p nh cc loi trn. Cng khng nghin cu t sut, t l
t vong nh nhm c ch men chuyn v cc l do nu trn.
C 2 loi chnh:
+ Dihydropyridines (nifedipin): loi khng nh hng trn nhp tim hoc
lm tng nhp tim.
+ Loi lm gim nhp tim: diltiazem.
21
C ch: gim Ca++ vo trong cc t bo c trn thnh mch mu, dn n

gin mch v cui cng l gim khng lc ngoi vi.
Tc dng ph ch yu: ph 2 chi di, au u. y l do tc dng gin
ng mch m khng km gin tnh mch (thng gp khi dng adalat
hn nhm tildiem hay verapamil).
Cch s dng thuc: quyt nh s dng thuc trong iu tr huyt p
cao l mt quyt nh nng n, bi v sau rt c th quyt nh ny s
b ngng li.
Quyt nh ny phi c nu sau khi lm ton b bilan nh trn v sau
khi p dng cc ch sinh hot, n ung. chc chn rng n cng kt hp
vo ton b cch iu tr.
L tng l dng mt ln trong ngy v vic chn la ty thuc ch nh
v chng ch nh.
Hiu qu ca vic tr liu ch c xc nh sau vi tun iu tr.
Cc cng thc cn quan tm:
+ Chn beta + li tiu: kinh in v rt hiu qu.
+ c ch men chuyn + li tiu: rt hp l v nhm li tiu hot ho h
thng renin v nh vy lm mnh thm nhm c ch men chuyn
(IEC), ngc li IEC tng hot bi tnh trng gim Na+ mu.
+ Chn beta + khng calci: thng dng trn tng HA c bnh mch
vnh.
4.2.2. Theo y hc c truyn
Yu cu p ng c nhng nguyn tc iu tr sau:
H p: r nhu.
An thn: to nhn, tho quyt minh.
Li tiu: trch t, m , ngu tt.
Bn thnh mch: hoa he.
a. Th can dng xung
Php tr:
+ Bnh can, ging nghch.
+ Bnh can, tc phong (nu l cn tng huyt p).
Nhng bi thuc v cng thc huyt s dng:
+ Bi Thin ma cu ng m: thin ma 8g, cu ng 12g, hong cm
10g, chi t 12g, tang k sinh 12g, h th 10g, trng 10g, phc linh
12g, ch mu 12g, thch quyt minh 20g, ngu tt 12g
22
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thin ma
Ngt, cay, hi ng, bnh, thng thanh, ging trc,

tn phong, gii c
Qun
Cu ng
Ngt, hn: thanh nhit, bnh can, trn kinh
Qun
Hong cm
ng, hn: t ph ha, thanh thp nhit
Thn
Chi t
ng, hn: thanh nhit t ha, li tiu, cm mu
Thn
Tang k sinh
ng, bnh: b can thn, mnh gn ct
Thn
H th
B huyt, thm tinh
Thn
trng
Ngt, n, hi cay: b can thn, mnh gn ct
Thn
Phc linh
Ngt, nht, bnh: li thy, thm thp, b t, nh tm
ch mu
Cay, ng, hn: thng huyt, iu kinh
Thch quyt minh
Tr st cao, n khng tiu, thanh nhit
Ngu tt
Chua, ng, bnh: b can thn, tnh i xung
Thn - T - S
+ Bi Linh dng cu ng thang: linh dng gic 4g, trc nh 20g, cu

ng 12g, sinh a 20g, bch thc 12g, tang dip 8g, phc thn 12g,
cc hoa 12g, bi mu 8g, cam tho 4g
V thuc
Tc dng
Vai tr
Linh dng gic
Lng can, tc phong
Qun
Trc nh
Ngt, hi lnh: thanh nhit, lng huyt
Qun
Cu ng
Ngt, hn: thanh nhit, bnh can trn kinh
Qun
Sinh a
Ngt, ng, hn: sinh tn dch, lng huyt
Thn
Bch thc
ng, cht, chua: nhun gan, dng huyt, lim m, li tiu
Thn
Tang dip
Ngt, mt: thanh nhit, lng huyt
Thn
Phc thn
Ngt, nht, bnh; li thy, thm thp, b t, nh tm
Cc hoa
Ngt, mt: tn phong nhit, gii c, ging ha
Bi mu
ng, hn: thanh nhit, tn kt, nhun ph, tiu m
Cam tho
Ngt, bnh: b t, nhun ph, gii c
+ Cng thc huyt s dng gm: hnh gian, thiu ph, can du, thn du,
thi kh, phi dng, ni quan, thi dng, bch hi, n ng.
b. Th thn m h
Php tr:
+ T m, ghm dng.
+ T b can thn.
23
+ Bi thuc h p (xut x 30 cng thc thuc): thc a 20g, ngu tt

10g, r nhu 20g, trch t 10g, m 20g, to nhn 10g, hoa ho 10g.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thc a
Ngt, hi n: b thn, t m, b huyt
Qun
Ngu tt
Qun
R nhu
ng, hn: bnh can, tim dng, an thn
Thn
Trch t
Ngt, nht, mt: thanh t thp nhit bng quang
Ngt, hn: li tiu, thanh ph can phong nhit, thm bng quang,
thp kh
To nhn
Ngt, chua, bnh: dng tm, an thn, sinh tn, ch kht
Hoa he
ng, bnh: thanh nhit, lng huyt, ch huyt
+ Bi thuc Lc v a hong hon gia quy thc: thc a 32g, hoi sn

16g, sn th 8g, n b 12g, phc linh 12g, trch t 6g, ng quy 12g,
bch thc 8g. Bi ny thng c s dng khi tng huyt p c km
triu chng au ngc, au vng tim
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thc a
Ngt, hi n: nui thn dng m, b thn, b huyt
Qun
Hoi sn
Ngt, bnh: b t v, b ph thn, sinh tn ch kht
Qun
Sn th
Chua, sp, hi n: n b can thn, sp tinh, ch hn
Thn
n b
Cay, ng, hi hn: thanh huyt nhit, tn huyt, cha nhit

nhp doanh phn
Phc linh
Trch t
+ Bi thuc b can thn: h th 10g, thc a 15g, hoi sn 15g, ng

quy 12g, trch t 12g, si h 10g, tho quyt minh 10g
V thuc
Tc dng
Vai tr
H th
B huyt, thm tinh
Qun
Thc a
Qun
Hoi sn
Qun
ng quy
Dng can huyt
Thn
Trch t
Si h
Bnh can, h st
Tho quyt minh
Thanh can, nhun to, an thn
24
+ Cng thc huyt s dng: thn du, phc lu, tam m giao, can du,
thi xung; gia gim: thn mn, ni quan, bch hi, a th huyt.
c. Th m thp
Php tr: ha m tr thp.
Bi thuc v cng thc huyt s dng: bi thuc h p (xut x 30 cng
thc thuc), gm:
Thc a
20g
Ngu tt
10g
R nhu
20g
Trch t
10g
20g
To nhn
10g
Hoa ho
10g
5. PH LC - CNG TRNH NGHIN CU TC DNG IU TR CA

BI THUC H P
5.1. Kt qu nghin cu v ha thc vt
5.1.1. Kt qu nh tnh mt s hp cht hu c
Dch chit ton phn tr h p c cha: saponin, glycosid, flavon.
Dch chit ton phn tr h p khng c cha anthraquinond, alcaloid,
coumarin v tinh du.
Kt qu nh tnh cc hp cht hu c c trong dch chit ton phn tr
h p bng phng php sc k:
+ Hp cht hu c trong dch chit ether du ha: nhm hp cht hu c
khc vi alcaloid, flavon, saponines, tinh du, coumarin, anthraquinon.
+ Cc hp cht hu c trong dch chit etyl acetat ca tr h p: sau khi
tch bng phng php sc k trn ct silic v nh tnh trn tm
SKLM, chng ti c c 9 phn on vi Rf tun t l 0,82; 0,72;
0,70; 0,65; 0,55; 0,50; 0,45 trong dung mi ca SKLM, ether du ha;
AcOEt (50;50). C 2 phn on khng cho phn ng vi cc loi thuc
th thng thng. Nhng phn on ny u cho phn ng dng
tnh vi flavon v khng cho phn ng vi anthraquinon, alcaloid, tinh
du v coumarin.
5.1.2. Kt lun chung v nghin cu thnh phn ha hc ca bi thuc
Dch chit ton phn tr h p c cha: saponin, glycozid, flavon.
Dch chit ton phn tr h p khng c cha anthraquinon, alcaloid,
coumarin v tinh du.
25
c mt s hp cht hu c hin din trong cc v thuc khng c trong

ch phm tr h p m cc v thuc nu trn cu thnh.
5.2. Kt qu nghin cu c tnh ca tr h p
c tnh cp din ca thuc: thuc dng vi liu rt cao nhng khng
gy ng c cp, khng xc nh c liu LD50.
c tnh trng din ca tr h p: thuc khng gy c khi dng di
ngy
Thuc khng lm gim cn sc vt th nghim khi dng di ngy.
Thuc khng lm thay i ng k s lng hng cu, bch cu.
Thuc khng nh hng n chc nng gan.
Thuc khng lm thay i cu trc gan, thn.
S khc bit gia 2 nhm khng c ngha thng k (P>0,05; =8).
5.3. Kt qu nghin cu dc l thc nghim ca tr h p
nh hng ca thuc trn huyt p mo: tc dng h p r rt liu
2g/kg, tc dng h p chm (sau 15 pht), h t t v ko di n 100
pht. S sai bit c ngha vi tin cy 95% (P = 0,05; =7).
nh hng ca thuc trn nhp tim (tim c lp): thuc lm chm nhp
tim, gim nh co bp c tim cc nng 1/50, 1/10 (sai bit c ngha
vi tin cy 95%; =9). Khi ngng tim, thy tim cht th tm trng.
nh hng ca thuc trn vn ng t nhin ca sc vt th nghim:
thuc khng nh hng trn vn ng t nhin ca sc vt th nghim.
Sai bit khng c ngha thng k (=38; P>0,05).
nh hng ca tr h p trn m hnh kho st tc dng li tiu: lng
nc tiu bi tit trung bnh c 2 nhm khng khc nhau. S khc bit
gia 2 nhm khng c ngha thng k (P>0,05; =38). Khng c s khc
nhau ng k v s bi tit ion trc v sau khi ung thuc. S khc bit
khng c ngha (P>0,05; =18).
5.4. Kt qu dc l lm sng ca tr h p (gm 68 nam; 29 n)
nh hng ca thuc trn tr s huyt p ca ngi tng huyt p:
Thay i tc thi tr s huyt p sau khi dng thuc:
+ Tr h p c kh nng h c huyt p ngay t gi u. Tc dng
ny xut hin r rt 2 giai on (I v II) ca tng huyt p. Sai bit
nhm tng huyt p giai on III khng c ngha (P> 0,05;=3).
26
+ Tuy nhin mc h huyt p khng nhiu. nhm tng huyt p

giai on I: tr s huyt p h c l 18mmHg huyt p tm thu v
5 mmHg huyt p tm trng; nhm tng huyt p giai on II: tr
s huyt p h c l 7mmHg huyt p tm thu v 3 mmHg
huyt p tm trng.
Thay i tr s huyt p khi dng thuc di ngy:
+ Tr h p n nh c huyt p giai on I v II ca bnh tng
huyt p. Sai bit c ngha thng k (P = 0,05; 1=44; 2=47).
+ Tr s huyt p c n nh r nht sau ngy th 5.
Thay i tr s huyt p sau khi ngng thuc: sau khi ngng thuc,
khng thy c hin tng ny ngc ca huyt p.
Din bin thay i tr s huyt p trong 90 ngy dng thuc (trn 9 bnh
nhn tng huyt p nh v trung bnh): thuc c kh nng gi huyt p
n nh trn nhng trng hp tng huyt p nh v trung bnh. Sai bit
c ngha (P=0,05; =8).
5.5. Nhng tc dng dc l lm sng khc
nh hng ca thuc trn s bi tit nc tiu: tr h p khng lm thay
i natri v clo trong mu v nc tiu, trc v sau khi dng thuc. Sai
bit khng c ngha (P >0,05; =90).
nh hng ca thuc trn nhp tim ca bnh nhn:
+ Trn 97 bnh nhn dng thuc, tr h p khng lm thay i nhp tim
(s sai bit ca cc kt qu khng c ngha thng k).
+ Thuc dng sau 10 ngy khng lm thay i cc men gan, sai bit
khng c ngha (P>0,05; =96).
nh hng ca thuc trn cc triu chng chc nng:
+ Sau khi dng thuc, c cm gic d chu, c cm gic mt trong ngi.
+ Thuc c mi v d ung.
+ Khng c bt k tc dng ph no.
5.6. Kt lun chung v tc dng ca tr h p
Chng minh c mt mt ca ngha b m ghm dng ca YHCT.
ng dng vo iu tr bnh tng huyt p nh v trung bnh cho c 3 th
lm sng YHCT.
27
T lng gi
I. Cu hi 5 chn 1:chn cu ng
1. T l ngi ln mc bnh tng huyt p Vit Nam
A. 1-2%
B. 3-5%
C. 6-12%
D. 12-16%
E. 16-20%
2. T l ngi trn 40 tui mc bnh tng huyt p
A. Cao gp 2 ln ngi di 40 tui

B. Cao gp 4 ln ngi di 40 tui
C. Cao gp 6 ln ngi di 40 tui
D. Cao gp 8 ln ngi di 40 tui
E. Cao gp 10 ln ngi di 40 tui
3. T l tng huyt p th pht trong tng s trng hp tng huyt p
A. 0,5%
B. 1%
C. 3-4%
D. 5-8%
E. 11-15%
4. Yu t khng lin quan n tng huyt p
A. S tch tui
B. i sng cng thng
C. Ung ru
D. Di truyn
E. Tnh trng tha cn
5. Theo YHCT, n ung khng ng cch gy tng huyt p theo c ch
A. T v b tn thng, khng vn ha c thy thp nn sinh m

B. Lm chc nng t sinh huyt b tn thng, can huyt h nn can
dng xung
28
C. Lm chc nng t, thn m b tn thng, khin h ha bc ln

D. n nhiu thc n cay nng lm can dng thng xung
E. Lm thn dng h dn n chn dng nhiu lon trn
6. Triu chng lm sng gp trong tng huyt p th can dng xung
A. au u nh hoc mt bn u, mch huyn sc v lc.

B. au u nh hoc mt bn u, au cng nh mch p
C. au nng u, au m c u
D. Hoa mt, chng mt, u oi, mt mi thng xuyn
E. Hi hp, trng ngc, mch hot
7. Triu chng lm sng gp trong tng huyt p th thn m h
A. au u, hoa mt, chng mt, mch hot

B. au u, hoa mt, chng mt, mch huyn sc
C. au u, hoa mt, chng mt, ng tm phin nhit
D. Thng than t nng h chi, au lng
E. Hi hp, trng ngc, bt rt, au cng u nh mch p
8. Triu chng lm sng gp trong tng huyt p th m thp
A. au cng u nh mch p
B. Ngi mt mi, mch huyn sc v lc
C. au nng ngc, li dy nht, mch hot
D. Cm gic nng trong ngi, bc rc, mch hot
E. au u d di, chng mt, mch nhanh v cng
9. Nguyn tc iu tr tng huyt p th can dng xung
A. Ha m tr thp
B. T m ghm dng
C. T b can thn
D. Dn ha quy nguyn
E. Bnh can ging nghch
10. Nguyn tc iu tr tng huyt p th thn m h
A. Ha m tr thp
B. S can l kh
C. T b can Thn
29
D. Dn ha quy nguyn
11. Nguyn tc iu tr tng huyt p th m thp
A. Ha m tr thp
B. T m ghm dng
C. T b can thn
D. Dn ha quy nguyn
II. Cu hi nhn qu
1. a. Trong hi chng can dng xung, c du hiu run ry, co git bi v
b. Can dng xung l do can huyt h, nay can huyt km nn khng
nui dng c cn
A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu
B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu
C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
2. a. Trong hi chng can dng xung, c du hiu run ry, co git bi v
b. Can dng xung c th dn n can nhit ng phong
C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
3. Trong bi thuc h p (gm thc a, ngu tt, r nhu, toan to nhn,
m , trch t, hoa ho) cha chng can dng xung
a. Hai v thc a, ngu tt cng tng tu vi nhau, bi v
b. Hai v ny cng c tnh i xung nn lm cho dng ging
C. Nu a ng, b sai
30
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
4. Trong bi thuc h p (gm thc a, ngu tt, r nhu, toan to nhn,
m , trch t, hoa ho) cha chng can dng xung
a. V r nhu lm qun, bi v
b. R nhu c tc dng bnh can tim dng
C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
5. Trong bi Thin ma cu ng m cha chng can phong ni ng (gm
thin ma, cu ng, hong cm, chi t, tang k sinh, h th ch, trng,
phc linh, ch mu, tho quyt minh, ngu tt)
a. Hai v thin ma, cu ng tng tu vi nhau, bi v
b. C hai u c tc dng thng thanh ging trc
C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
a. Ba v tang k sinh, trng, ngu tt tng tu vi nhau, bi v:
b. C 3 v u b can thn
C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
31
a. V phc linh lm t, bi v
b. Phc linh c tnh nh tm an thn
C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
8. Trong bi Linh dng cu ng thang cha chng can phong ni ng
(gm linh dng gic, trc nh, cu ng, sinh a, bch thc, tang dip,
phc thn, cc hoa, bi mu, cam tho)
a. Hai v trc nh, cu ng cng tng tu vi nhau, bi v
b. C hai u c tc dng trn kinh tc phong
C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
(gm linh dng gic, trc nh, cu ng, sinh a, bch thc, tang dip,
phc thn, cc hoa, bi mu, cam tho)
a. Hai v sinh a, bch thc u lm thn, bi v
b. Hai v u c tc dng sinh tn
C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
10. a. Trong phng huyt iu tr chng thn m h (gm thn du, phc
lu, tam m giao, can du, thn mn, thi xung), chm b huyt phc lu bi v
b. B huyt phc lu b thn thy theo nguyn tc con h b m
C. Nu a ng, b sai
32
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
lu, tam m giao, can du, thn mn, thi xung), chm t huyt thi xung
thanh can ho, bi v
b. Chm huyt ny theo nguyn tc m thc t con
C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
lu, tam m giao, can du, thn mn, thi xung) chm b huyt thn mn
thanh tm ho, bi v
b. Chm huyt ny theo nguyn tc con h b m
C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
33
Bi 2
THIU MU C TIM
MC TIU
1. Nu c nh ngha v nhng yu t dch t hc ca bnh thiu mu
c tim.
2. Trnh by c nguyn nhn v c ch sinh bnh thiu mu c tim
theo l lun YHCT.
3. Chn on c 5 th lm sng thiu mu c tim theo YHCT.
4. Trnh by c nhng nguyn tc iu tr thiu mu c tim theo
YHHD v YHCT.
5. Trnh by c phng php iu tr thiu mu c tim (dng thuc v
khng dng thuc ca y hc c truyn).
6. Gii thch c c s l lun ca vic iu tr thiu mu c tim bng
YHCT.
1. I CNG
1.1. nh ngha
Bnh c tim thiu mu c xem l hu qu ca tnh trng x m ng
mch vnh tim (xem bi x m ng mch). Tnh trng teo hp ng mch vnh
ng k, ng thi vi nhng ri lon c ch iu ha co tht v gin n mch
vnh l nhng yu t hnh thnh nhng triu chng rt phong ph ca bnh.
1.2. c im dch t hc
Bnh c tim thiu mu l nguyn nhn ch yu nh hng n t l t
vong v t l bnh tt trn ngi sau tui 40. T vong do bnh tim mch
chim khong 40% trn tng s t vong. Thng k cho thy c khong 800.000
trng hp nhi mu c tim mi, 450.000 trng hp nhi mu c tim ti pht
v 520.000 t vong/nm.
Bnh c tim thiu mu tc ng rt ln n chm sc y t ca mt nc.
Ti M, nm 1989, bnh c tim thiu mu c 56 triu t khm bnh, 455
triu ngy hn ch lm vic, 184 triu ngy nm vin v mt 23 triu ngy
34
cng. Bnh thiu mu c tim hin ng hng th 3 v loi bnh phi nm vin
ngn ngy (sau sinh v chn thng). chn on v iu tr bnh c tim
thiu mu rt tn km.
2. NGUYN NHN, BNH SINH
2.1.1. Nhim m x mch
L nguyn nhn trong 90% cc trng hp.
2.1.2. Nhng nguyn nhn khc (10%)
Tn thng thc th ng mch vnh tim.
Vim ng mch vnh do giang mai, vim quanh nt ng mch, tc
mch vnh do cc mu t xa n.
V c ch bnh l bnh c tim thiu mu c lin quan cht ch n s cn
bng ca 2 yu t cung cp v nhu cu oxy ca c tim. Do , nhng yu t
thun li sau c th c tm thy trong bnh l ny nh:
Khi s cung cp oxy cho c tim khng : thiu mu nng.
Khi nhu cu s dng oxy gia tng: tng huyt p, ph i tht tri, hot
ng th lc t ngt gia tng
Bnh thiu mu c tim c th xut hin vi bnh cnh au ngc (vi rt
nhiu mc khc nhau) hoc khng c biu hin lm sng (bnh c pht
hin tnh c trong khi khm, iu tr mt bnh l khc). Nh vy, c th tm tt
cc triu chng c nng thng gp trong bnh l c tim thiu mu gm:
Nhng triu chng c th gp trong bnh l x m ng mch (xem bi
x m ng mch).
au ngc cn gi l tm thng; nu km kh th th c gi l tm t,
tm trng, hung hip thng.
ca YHCT trong bnh c tim thiu mu, c th bin lun v c ch bnh sinh
theo YHCT nh sau:
Nguyn nhn ca bnh l ny theo YHCT c th l:
Do tht tnh nh gin, lo s, gy tn thng 2 tng can v thn m.
Do bnh lu ngy, th cht suy yu, m (huyt) v dng (kh) suy, h
ha bc ln, nung nu dch thnh m, m ha gp li gy bnh.
35
Do m thp ng tr gy tr tc kinh mch, m thp c th do n ung

khng ng cch gy tn hi t v
THT TNH
TH CHT YU
(gin, lo s, stress)
BNH LU NGY
N UNG
KHNG NG
Error!
Can
m h
Thn
m h
m
thp
Thn
dng h
H ha hun
t tn dch
Lm tc tr
kinh mch
TM THNG TM TRNG
HUNG T M THP
Hnh 2.1. S bnh l bnh c tim thiu mu theo YHCT
3. CHN ON
3.1.1. Suy mch vnh mn
a. Khi no th ngh n vic tm kim suy mch vnh mn?
Nhng yu t nguy c: nhng ngi au ngc, c nguy c thiu nng
vnh (bng 2.1)
Bng 2.1. Nhng yu t nguy c ca tim mch
Yu t
nguy c
Ni dung bnh
Tui tc
Trong tui t 45 - 60 tui: nguy c thiu

mu tim tng 2 ln khi gi i 10 tui
Di truyn
Tin cn gia nh c nhi mu c tim hoc

t t ==> nguy c thiu mu tim tng gp
1,5 ln
Tin cn gia nh c nhi mu c tim hoc
t t + THA ==> nguy c thiu mu tim
tng gp 3,1 ln
36
Phng nga
Thuc l
Nguy c thiu mu tim tng

1,4 ln nu ht 5 iu/ngy
2,1 ln nu ht 5 - 10 iu/ngy
Gim c 50-70% nguy c

nhi mu c tim sau 5 nm
ngng ht
Gim 50% t t sau 1 nm
ngng ht
2,8 ln nu ht > 20 iu/ngy

T l t vong do bnh tim mch tng
2,6 ln nu ht > 25 iu/ngy
Tng
cholesterol
mu
Nguy c bnh tim thiu mu tng gp 4 ln

nu cholesterol: 1,8 - 2,8 g/l
C gim c 1% lng
cholesterol ton phn th gim
c 2-3% nguy c NMCT
Gia tng c HDL tng ng
vi gim nguy c bnh mch
vnh
Tng huyt
p
Nguy c bnh tim thiu mu tng theo mc

trm trng ca bnh
Gp 5,4 ln nu HA TT: 130-190mmHg
Lm gim c 1mmHg ca
huyt p ti thiu s lm gim
2-3% nguy c NMCT
Gp 3,3 ln nu HA TTr: 90-110mmHg
Lm gim nguy c xut huyt

no
Tiu ng
Nguy c bnh tim thiu mu gp 2,8 ln

nu c bnh tiu ng
Cha r
Bo ph
Nguy c bnh tim thiu mu tng gp i

nu cn nng vt qu 120% cn nng l
tng (y khng phi l yu t nguy c
c lp m thng qua tng huyt p,
cholesterol mu cao)
Gim cn lm gim c 3555% nguy c bnh tim thiu

mu
Tng
triglycerid
mu
Khng phi l yu t nguy c n ng.

Ch l yu t nguy c ph n
Tng acid
uric mu
Yu t ny thng kt hp vi nhng yu t
nguy c khc. Do khng th nh gi
nguy c ca n ring l c
Ru
Vai tr ca n c tnh 2 mt:

Thng kt hp vi tng huyt p
L yu t bo v nhi mu c tim (NMCT)
Trng thi t
vn ng
Nguy c t vong do bnh tim mch l 1,9
Thuc nga
thai ung
Nguy c NMCT tng gp 4 ln k t sau 1

thng s dng
Nu dng 1 ly ru vang/ngy
lm gim 35-55% nguy c
NMCT
Nu ti lp trng thi vn
ng s lm gim 35-55%
nguy c NMCT
Nguy c ny s tng ln gp 39 ln nu c
km ht thuc > 20/ ngy
Estrogen
sau tt kinh
Cung cp oestrogen sau mn

kinh lm gim 44% nguy c
nhi mu c tim
37
au ngc
+ in hnh: au ngc vi cc tnh cht co tht hoc cm gic nng nh
b . au tng khi c ng, khi gng sc (lm ngi bnh s khng
dm c ng).
+ V tr au: sau xng c, lan ln hm, vai, tay.
+ au ngc c th bt u t t v ch ko di khong vi pht.
+ Khng in hnh au c cm gic chn, tc ngc (lm bnh nhn chm
hoc ngng bc). V tr khng in hnh hm hoc tay. C v nh
au khng tng khi gng sc v khng gim vi nm ngh.
C mt chu k kh r rt: nh cao ca triu chng ny l 4 gi sau khi
thc dy (thi im m noradrenalin cao nht trong ngy).
Ch : ty theo mc ca tnh trng lo u, ca nhng yu t nguy c
ca XMM, m chng ta thy cn thit hay khng thc hin cc xt nghim
cn lm sng xc nh.
Kh th: trong nhiu trng hp kh th ch xut hin n c v l triu
chng ch yu (c xem nh tng ng au ngc).
Nhng trng hp khng c triu chng lm sng:
+ Nhng trng hp bnh mch vnh ang c iu tr: l nhng
ngi m chng ta mun kim tra hu qu ca vic iu tr (nh lm
cu ni, nong rng mch vnh). Thng lm phim mch vnh
(coronarographie).
+ Nhng trng hp c bnh ng mch (ng mch chu hay ng
mch no). y l nhng ngi c nguy c t vong rt cao do thiu
nng vnh. V vy, lut bt buc trn nhng ngi ny trc khi tin
hnh phu thut phi tin hnh xc nh c suy mch vnh? ( trnh
tai bin phu thut).
b. Xc nh suy mch vnh mn bng cch no?
Chn on suy mch vnh c khi khng phi d dng, cn da vo
nhng yu t sau:
+ au ngc.
+ Nhng yu t nguy c: phi, di truyn, ht thuc, t vn ng th lc,
bo ph, tng huyt p, stress, ch n nhiu m, tiu ng.
+ Khm lm sng (mc ch ch yu):
Loi b nhng nguyn nhn him ca suy mch vnh nh hp van

ng mch ch, thiu mu nng
Tm ra thm x m ng mch c phm n nhng vng c th

khc nh khng bt c mch chn, m thi ng mch cnh,
ng mch di n, huyt p 2 bn khng ging nhau.
38
Chn on khch quan suy mch vnh bng cc nghim php:

+ in tim, in tim gng sc (c th lm holter/24 gi):
Kt qu in tim (trong tnh trng ngh): him khi bt thng, sng

T o ngc (vi iu kin phi rt r); T m, nhn v tp trung vo
mt vng mch mu c th (Vd, D2, D3, aVF). Trong cn au cp (c
gi tr quan trng): nu in tm (EKG) bnh thng th c th
loi b thiu mu c tim; nu ST chnh xung: chc chn c thiu
mu c tim.
Kt qu EKG gng sc (quan trng nht): nu ST chnh xung, ln

hn 1mm, trn 2 chuyn o tng xng, th rt c ngha. Trn
bnh nhn c au ngc: ==> do thiu mu c tim. Trn bnh nhn
khng c au ngc: ==> c th c suy mch vnh. Khi kt qu (+)
sm xut hin trn nhng gng sc nh (cha cao) nh ST chnh
xung rt su hay xut hin trn nhiu chuyn o hoc nu c ri
lon nhp tim km theo trong nghim php gng sc th gi thuyt
v mch vnh tc nghn l rt ng tin cy v nn ngh n nghim
php chp cn quang ng mch vnh tim (coronarography).
Kt qu EKG holter (vi mt vi loi my, ta c th phn tch chnh

xc ST, o c tn s v di ca cc on ST chnh/24 gi): c
gi tr nhiu trong nh gi hiu qu tr liu thiu mu c tim, gi
tr t hn cho chn on, thng cho dng tnh gi nhiu v c nhiu
nguyn nhn nh hng n ST. Chp nhp nhy c tim (vi
thallium 201 = ng v phng x) kch hot vi dipyridamol.
Kt qu nghim php nhp nhy vi thalium 201: nghim php ny

tt hn EKG gng sc (nht l c gi tr nh v tn thng rt r),
thallium l cht tng t nh K v c phn b cc t bo c
ti mu. Nu c vng nhi mu ==> trn hnh s c l khuyt. Nu
vng c tim ch c nui bi mt mch mu b teo hp ==> kt qu
c th bnh thng lc ngh ngi, nhng s bt thng lc gng sc.
Nu nghim php gng sc khng th thc hin c, c th thay
th bng chch dipyridamol (y l thuc gin ng mch mnh)
==> hnh nh tng ti mu vng c tim bnh thng. Trong khi
, vng ti mu bi ng mch b teo hp khng c hnh nh tng
ti mu hoc hnh nh gim ti mu (do hin tng cp mu
sang vng lnh).
Tuy nhin phng php ny vn cn mt s bt li: gi thnh t, kt

qu cho hnh nh p thng him, chuyn gia cn t.
+ Siu m tim: suy mch vnh mn thng cho kt qu bnh thng
trn siu m tim. c nhiu nhm nghin cu dng siu m tim
gng sc, siu m tim vi dipyridamol, siu m tim vi dobutamin. T
nm 1993, nhng k thut ny khng cn dng nhiu trong chn on
thiu mu c tim.
Ngc li, siu m tim quy c c gi tr xc nh tnh trng tm tht tri.
39
nhy v c hiu ca cc test ny khng phi 100%, do ch c

ch nh trn nhng ngi v mt lm sng ngh nhiu n thiu mu c tim
(khng nu ch nh cho nhng ngi au ngc khng in hnh v hon ton
khng c yu t nguy c ca x m ng mch v s gp (+) gi rt cao.
b. Phi thc hin xt nghim g khi nghi ng c suy mch vnh mn?
ng huyt lc i, ng huyt sau khi n.
Bilan m: cholesterol, HDL, LDL, triglycerid.
Nhng quan trng hn c l cn xem xt c lm mch vnh
(coronarographie) hay khng?. y l xt nghim gip chn on dng
tnh c suy mch vnh mn hay khng gip quyt nh ch nh gii
phu ti lp tun hon tim?
Thng thng ta c th iu tr trc trong 3 trng hp sau:
+ au ngc gim ch cn nhng cn tha tht xut hin trong nhng
gng sc khng thng thng.
+ Kt qu ch dng tnh trong nhng giai on gng sc sau cng.
+ Nu bnh nhn khng c triu chng au ngc. Vn ny cng r
hn nu bnh nhn cng ln tui.
Ngc li ch nh mch vnh (coronarography) cao khi:
+ au ngc lm nh hng n nhng sinh hot thng ngy ca bnh nhn.
+ Kt qu dng tnh ngay vi nhng gng sc nh.
+ Suy gim chc nng tht tri. Vn ny cng r hn khi bnh nhn tr.
3.1.2. Co tht mch vnh/thiu mu c tim mn
a. Khi no ngh n co tht mch vnh/thiu mu c tim mn
Khi c au ngc in hnh m khng c gng sc (khi ng) hoc khi th
nhanh:
+ in hnh l xut hin ban m, khong 4 gi sng.
+ Thnh thong lo u, hi hp vo cui cn.
+ Dng trinitrin gim au ngay.
+ Trn in tim: ST chnh ln nhng chuyn o tng ng vi mt
vng ti mu.
+ Mch vnh : dng methergin thy du co tht.
Bnh cnh ny nu xut hin:
+ ngi khng c nguy c x m ng mch ==> co tht mch vnh.
Tin lng tt.
40
+ ngi c nguy c x m ng mch ==> co tht mch vnh trn nn

x m ng mch.
b. Lm cch no chn on co tht mch vnh/thiu mu c tim mn
Xc nhn c thiu mu c tim khi:
+ EKG (ch gi tr trong cn) ==> ST chnh ln v quan trng l s bin
mt khi cn qua i.
+ EKG gng sc t c gi tr lm xut hin du bt thng (nu khng c
nn x m ng mch).
+ Holter 24h: rt hiu qu v bt gp lc ln cn r rng.
Xc nhn c co tht mch vnh:
+ Khi dng nhm c ch calci: du hiu au ngc mt hon ton.
+ Mch vnh vi methergin (R): xut hin du co tht.
c. Phi lm nhng xt nghim cn lm sng g?
l: mch vnh .
3.1.3. Thiu mu c tim cp khng c hoi t (au ngc khng n nh)
Thc t, khng c gii hn r rng gia au tht ngc n nh vi au
tht ngc khng n nh; cng nh khng c gii hn r rng gia au tht
ngc khng n nh vi nhi mu c tim. S phn chia nh trn ca chng ti
nhm gip hc vin theo di v ng x d dng hn trong thc t lm sng.
a. Khi no ngh n thiu mu c tim cp khng c hoi t (au ngc
khng n nh)
Nhng cn au tht ngc xut hin vi mc thng xuyn. Chng
xut hin trong nhng hot ng gng sc khng ln v thm ch c
trong lc ngh (au tht ngc khng n nh gn).
Nhng cn au tht ngc xut hin vi mc thng xuyn hn. Chng
xut hin trong nhng hot ng gng sc khng ln, ko di hn v khng
p ng vi thuc gin mch vnh tc dng nhanh (au tht ngc nng).
b. Lm cch no chn on thiu mu c tim cp khng c hoi t
(au ngc khng n nh)
in tim: on ST chnh xung.
Vic xc nh s tr nn d dng hn nu bnh nhn c tin cn v bnh
mch vnh hoc c nhng yu t nguy c ca bnh l thiu mu c tim.
Mch vnh :
Vic chn on xc nh c th rt kh khn khi cc triu chng lm
sng v in tim khng in hnh. Tht s rt kh chn on phn bit vi
41
vim mng ngoi tim cp, nhi mu phi, cng nh trng hp au ngc do
nguyn nhn ngoi tim.
Ngoi ra, cng tht s kh phn bit c gia au ngc khng n nh
v trng hp nhi mu c tim cp khng c sng Q (nhi mu di ni tm
mc). Trng hp ny thng dng cc xt nghim v men tim chn on
phn bit.
c. Phi thc hin nhng xt nghim cn lm sng g?
EKG khng quan trng trong trng hp ny.
EKG gng sc l chng ch nh (cng nh vi nghim php vi persantin).
Cc xt nghim men tim: CPK, CPK-MB, SGOT, SGPT, LDH, troponinetest.
Mch vnh : rt quan trng v nh hng rt ln vo iu tr.
Da vo nguyn nhn v c ch bnh l YHCT, bnh l thiu mu c tim
theo YHCT c th c biu hin di nhng th lm sng sau y:
3.2.1. Th kh tr huyt
au vng tim tng cn (tha tht hoc lin tc).
Cht li tm hay c im huyt.
Mch trm, t, sc.
3.2.2. Th can thn m h
au ngc (nu c) thng c tnh cht hoc co tht, hoc nhi nh kim
m. Ngi d b kch thch, cu gt.
Tnh trng u oi, mt mi thng xuyn.
au nhc mi lng m .
Hoa mt chng mt, tai, u nng, au m .
Cm gic nng trong ngi, bt rt, thnh thong c cn nng phng
mt, ng tm phin nhit, ng km, c th c to bn.
Mch trm, huyn, sc, v lc.
3.2.3. Th m thp
au ngc (nu c) thng c tnh cht nh c mt vt nng chn trn
ngc, thng km kh th.
Ngi bo, tha cn; li dy, to.
42
Bnh nhn thng than phin v triu chng t nng chi.

Thng hay km tng cholesterol mu.
Mch hot.
3.2.4. Th tm t h
au ngc (nu c) thng c tnh cht m .
Trng ngc, hi hp, ng t, hay m, hay qun.
Mt mi, gy yu, n km, bng y, i tin lng.
Li nht bu, mch t nhc.
3.2.5. Th tm thn dng h
Ph n, au vng ngc, hi hp.
S lnh, thch ung nc m, au bng, tiu chy, nc tiu trong, t
hn, tay chn lnh.
Li nht, tm xm, mch v lc.
Nu nng hn, tm dng h thot s c thm triu chng: ra m hi
khng ngng, chn tay quyt lnh, mi xanh tm, th nh yu, li tm xm,
mch nh, h mun tuyt.
4. IU TR KT HP V THEO DI
4.1. Suy mch vnh mn
Vic iu tr bnh suy mch vnh mn phi m bo nhng nguyn tc
tr liu sau:
Chng nhng yu t nguy c ca x m ng mch.
Lm gim s tiu th O2 ca c tim.
Chng tnh trng to mng x va.
Ti lp tun hon mch vnh (revascularisation).
4.1.1. Phng chng nhng nguy c ca x m ng mch
Ngng ht thuc l (di mi dng): cng vic ny i hi ch ca bnh
nhn v cc phng tin h tr (cho tng c nhn; tm l tr liu cho c
nhm).
n nh tnh trng tng huyt p (xem bi tng huyt p).
iu tr tng cholesterol mu.
Khi cholesterol TP > 200 mg% v LDL > 130 mg%.
43
Nu LDL > 130 - 160 mg% v c < 2/5 yu t nguy c ==> iu tr bng
tit ch (nhiu cht x + tri cy) (xem bi x m ng mch).
Nu LDL > 130 - 160%: c >2/5 yu t nguy c: ==> tit ch + thuc.
Nu LDL > 160%: c < 2/5 yu t nguy c: ==> tit ch + thuc.
NB: tit ch gim cholesterol l sa i ch n t nhiu cht bo no
sang bo khng no.
Thuc YHH v YHCT iu tr gim cholesterol mu (xem bi x m
ng mch).
4.1.2. Lm gim s tiu th O2 ca c tim
S tiu th O2 ty thuc nhp tim, co bp ca c tim, khng lc ca
huyt p khi tim co (huyt p ng mch), khng lc ca tm trng (huyt
p tim tri cui tm trng). Thuc YHH hoc thuc YHCT u phi lm th
no p ng c yu cu ny.
YHCT c nhng bi thuc tham gia vo c ch ny qua vic lm gim
huyt p (xem bi tng huyt p). YHH c 3 nhm thuc phc v cho yu cu
ny gm: chn beta, nhm khng calci, dn xut nitrit.
Chn beta: rt hiu qu v lm gim nhp tim, gim co c tim, gim huyt
p tm thu. Do , loi ny c chng minh phng nga tt t vong sau
nhi mu c tim.
Nhm khng calci: c tc dng lm gim co c tim, gim huyt p. Cn
ch nhm nifedipin v lm tng nhp tim, c kh nng lm tng nguy c
thiu mu. Thuc hay dng l tildiem (diltiazem), isoptin (verapamil). C th
phi hp gia chn beta v nhm khng calci v rt hiu qu chng au ngc
nhng c bt li l lm chm nhp tim nhiu.
Nhm dn xut nitrit: dng t 100 nm tr au tht ngc v gim
c p lc lm y tht tri v nh th lm gim ti tm trng. Loi
nhanh: dng di li hoc xt (spray). Loi iu tr cng c: c cc dng dng
ngoi da (khng c dng 24/24, nn b ra lc ng), dng thuc ung LP.
Dng phi hp vi chn beta trong suy mch vnh rt tt. Cnh nhm ny c
nhm molsidomin (corvasal (R)) 6 - 12mg/24h chia 3 ln. C ch ging nh
nhm dn xut nitrit.
Vic nh gi da trn kt qu nhp tim chm r rng hoc c ch c
nhp tim nhanh tng trn 115 ln/pht khi lm nghim php gng sc. Cng
c th kim tra hiu qu vi EKG gng sc ==> nghim php gng sc ko di
hn v lm c nhng bc cao hn ca nghim php gng sc.
4.1.3. Chng tnh trng to mng x va
Aspirin liu thp 75 - 100 mg: rt thng dng. c chng minh lm
gim tn sut nhi mu c tim.
44
YHCT tuy cha c nghin cu v tc dng dc l ny nhng c

kinh nghim qu vi nhm thuc hot huyt, kh nh: an sm, o nhn,
hng hoa, ch mu. Nhng dc liu nh ngu tt, ngh th c tc dng gin
tip thng qua tc dng h cholesterol mu (xem bi x m ng mch).
4.1.4. Ti lp tun hon mch vnh (thuc lnh vc ngoi khoa)
Angioplastie coronaire.
Pontage aorto coronaire.
4.2. Co tht mch vnh/thiu mu c tim mn
Trong cn au cp ngi ta thng kt hp thuc vi chm cu, bm huyt.
4.2.1. Dng thuc
Hai nhm thuc YHH c hiu qu trong au ngc do co tht mch vnh
tim.
Khng calci liu cao:
Adalat (R) 40 - 80mg/24h.
Tildiem (R) 240 - 480 mg/24h.
Isoptil (R) (Vrapamil) 240 - 480 mg/24h.
Nhm dn xut nitrit:
S dng nhm tc dng nhanh trong cn au cp.
S dng nhm tc dng chm (khi khng calci km hiu qu).
i vi thuc YHCT, hin nay ch ghi nhn nhng bo co v thuc ca
Trung Quc c s dng; ch yu l nhng dc liu c tnh cht hot huyt,
kh mnh.
Theo cc ti liu th ti Trung Quc c bo ch cc loi thuc phun sng
tm thng th hn (ch yu thnh phn c cha nhc qu, hng ph),
thuc phun sng tm thng th nhit (ch yu cha n b, xuyn
khung.) c tc dng khng km nitroglycerin. Ngoi ra, cn c nhng bo
co v s dng thuc dng tim (an sm IM, IV; xuyn khung IV; nhn sm;
mch mn IV).
4.2.2. Dng chm cu
Cc huyt thng dng: chin trung phi hp ni quan, c khuyt, gin
s, tc tam l.
Dng theo kinh nghim:
+ Day bm im gia ng ni 2 huyt tm du v quyt m du bn tri
trong 1-2 pht.
+ Bm mnh huyt ni quan phi hp bnh nhn th su.
45
Ngoi cn, nu c du hiu gi ca x m ng mch vnh tim th cch

iu tr s nh phng php iu tr suy mch vnh mn.
4.3. Thiu mu c tim cp khng hoi t (au tht ngc khng n nh)
Thiu mu c tim cp khng hoi t (au tht ngc khng n nh) phi
c iu tr v theo di trong mt n v sn sc tch cc (ICU) v tim mch
v bao gm chng thiu mu c tim, chng to mng x va v phng php
ti lp ti mu.
4.4. Nhng phng php YHCT iu tr bnh l c tim thiu mu
Tc dng tr liu ca nhng phng php YHCT, ngoi vic p ng
nhng yu cu tr liu ca bnh l c tim thiu mu, cn ch n tng trng
chung ca c th, gii quyt nhng ri lon thc vt km theo.
4.4.1. Th kh huyt tr
Php tr: hnh kh hot huyt.
+ Bi thuc gm: qua lu nhn 20g, c h 12g, o nhn 12g, v chanh
gi 12g.
+ Cng thc huyt s dng gm: ni quan, tm du, chin trung; chm
loa tai: huyt tm, thn mn, giao cm.
4.4.2. Th thn m h
Php tr: t m ghm dng, t b can thn.
+ Bi thuc h p (xut x 30 cng thc thuc) gm: thc a 20g,
ngu tt 10g, r nhu 20g, trch t 10g, m 20g, to nhn 10g, hoa
ho 10g.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thc a
Ngt, hi n: b thn t m, b huyt
Qun
Ngu tt
Chua, ng, bnh: b can thn, tinh i xung
Qun
R nhu
Thn
Trch t
Ngt, hn: li tiu, thanh ph can phong nhit, thm bng quang
thp kh
To nhn
Hoa he
ng, bnh: thanh nhit, lng huyt, ch huyt
46
+ Bi thuc Lc v a hong hon gia quy thc gm: thc a 32g, hoi
sn 16g, sn th 8g, n b 12g, phc linh 12g, trch t 6g, ng quy
12g, bch thc 8g. Bi ny thng c s dng khi tng huyt p c
km triu chng au ngc, au vng tim.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thc a
Qun
Hoi sn
Qun
Sn th
Chua, sp, hi n: n b can thn, sp tinh ch hn
Thn
n b

nhp doanh phn
Phc linh
Trch t
+ Bi thuc b can thn gm: h th 10g, thc a 15g, hoi sn 15g,

ng quy 12g, trch t 12g, si h 10g, tho quyt minh 10g.
V thuc
Tc dng
Vai tr
H th
B huyt, thm tinh
Qun
Thc a
Qun
Hoi sn
Qun
ng quy
Dng can huyt
Thn
Trch t
Si h
Bnh can, h st
Tho quyt minh
Thanh can, nhun to, an thn
+ Cng thc huyt s dng: thn du, phc lu, tam m giao, can du,
thi xung, thn mn, ni quan, bch hi, a th huyt.
4.4.3. Th m thp
Php tr: ha m tr thp.
Bi thuc h p gia o nhn, hng hoa (xut x 30 cng thc thuc)
gm: thc a 20g, ngu tt 10g, r nhu 20g, trch t 10g, m 20g, to
nhn 10g, hoa ho 10g, o nhn 12g, hng hoa 8g.
47
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thc a
Ngt, hi n: b thn t m, b huyt
Qun
Ngu tt
Qun
R nhu
Thn
Trch t
Ngt, hn: li tiu, thanh ph can phong nhit, thm bng quang
thp kh
To nhn
Hoa he
ng, bnh: thanh nhit, lng nguyt, ch huyt
o nhn
Ngt, ng, bnh: hot huyt
Hng hoa
Cay, m, hot huyt
4.4.4. Th tm thn dng h

Php tr: n thng tm dng (tm dng h), hi dng cu nghch
(tm dng h thot).
Nhng bi thuc y hc c truyn c th s dng:
+ Lc v hi dng m
+ Hi dng cp cu thang.
+ Sinh mch tn.
+ Bi thuc Lc v hi dng thang: nhn sm 8g, ph t (ch) 8g, ng
quy 12g, an sm, nhc qu 6g, nhc thung dung 12g, ba kch 12g
V thuc
Tc dng
Vai tr
Nhn sm
Ngt, hi ng: b tm kh, i b nguyn kh, ch huyt

sinh tn
Qun
Ph t
Cay, ngt, rt nng: b mnh mn ha, kin t
Qun
ng quy
Ngt, cay, m: b huyt, hnh huyt
Thn
an sm
ng, lnh: hot huyt, kh
Nhc qu
Cay, ngt, rt nng: b mnh mn ha, kin t, dn thuc
Nhc thung dung
Ngt, mn, m: n b thn dng, nhun trng
Ba kch
Cay, ng, m: n thn dng
T
T, s
+ Bi thuc sinh mch tn gia v: nhn sm 40g, mch mn 40g, ng v

t 7 ht, hong k 12g, cam tho 6g.
48
V thuc
Tc dng
Vai tr
Nhn sm
Ngt, hi ng: b tm kh, i b nguyn kh, ch huyt sinh tn
Qun
Mch mn
Ngt, ng, lnh: nhun ph, sinh tn dch
Thn
Ng v t
Mn, chua, m: lim hm, c tinh
Hong k
Ngt, m: b tm kh, thng dng kh ca t
Cam tho
Ngt, m: b t th, b trung kh
+ Bi thuc Hi dng cu cp thang: ph t ch 4g, can khng 4g,

nhc qu 4g, nhn sm 12g, bch trut 8g, phc linh 8g, ng v t 10
ht, trn b 4g, cam tho nng 2g.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Ph t
n trung tn hn, hi dng cu nghch
Thn
Can khng
n trung tn hn, hi dng cu nghch
Thn
Nhc qu
Cay, ngt, rt nng: b mnh mn ha, kin t, dn thuc
Thn
Nhn sm
Qun
Bch trut
Ngt, ng, hi m: kin t, to thp, cm m hi
Phc linh
Ngt, bnh: li tiu thm thp, kin t, an thn
Ng V T
Mn, chua, m: lim hm, c tinh
Trn b
Cay, m: ha kh, tiu m
Cam tho
+ Cng thc huyt s dng: n trung, c khuyt, kh hi, quan nguyn,

cao hoang, ni quan.
4.4.5. Th tm t h
Php tr: b ch tm t.
Nhng bi thuc y hc c truyn c th dng gm:
+ Bi thuc Quy t thang gia v: phc thn 3g, toan to nhn 3g, long
nhn 3g, nhn sm 3g, hong k 3g, bch trut 3g, ng quy 3g, vin
ch 3g, i to 2 qu, mc hng 1,5g, cam tho 1g, ut kim 4g
49
V thuc
Tc dng
Vai tr
Phc thn
Tit tm nhit, bnh n tm thn
Qun
Toan to nhn
Ngt, chua, bnh: dng tm an thn, sinh tn dch
Qun
Long nhn
B huyt, kin t
Qun
Nhn sm
Thn
Hong k
Thn
Bch trut
Thn
ng quy
Vin ch
ng, m: b tm thn, an thn
i to
Ngt, bnh: b t v, iu ha tnh nng ca thuc
Mc hng
Hnh kh ch thng, kin t
Cam tho
Ut kim
Cay, ng, n; vo t, can: hnh kh, hnh huyt, ph , gii ut
+ Cng thc huyt s dng: n trung, c khuyt, t du, cch du, thi
bch, phong long, ni quan.
T lng gi
I. Cu hi 5 chn 1: chn cu ng
1. Yu t khng phi l nguyn nhn ca bnh c tim thiu mu
A. Nhim m x mch
B. Tng huyt p
C. Vim ng mch vnh do giang mai
D. Vim nt quanh ng mch
E. Tc mch vnh do cc mu ng
2. Yu t khng tham gia vo c ch bnh c tim thiu mu theo YHCT
A. Bnh lu ngy lm m (huyt) suy h, h ha hun t tn dch

sinh m, gy tc tr
B. Th cht suy h dn n thn dng h, chn dng nhiu lon
trn gy bnh.
C. n ung khng ng cch sinh m lm tc tr kinh mch
50
D. Gin, lo s gy can thn m h khin h ha bc ln hun t tn

dch sinh m
E. Gin d lm can kh ut kt gy tc tr kinh lc
3. Yu t khng phi yu t nguy c ca thiu nng vnh
A. Tui tc (mi tui)

B. Thuc l
C. Di truyn (gia nh)
D. Tiu ng
E. Tng cholesterol mu
4. Trn bnh nhn nghi ng thiu mu c tim, c in tim bnh thng,
cn lm xt nghim g chn on
A. in tim gng sc
B. in tim holter
C. Chp nhp nhy c tim kch hot vi dipyridamol
D. Siu m tim
E. Cholesterol, HDL, LDL, triglycerid
5. Bnh nhn c triu chng au ngc khng n nh (angor instable),
phi lm xt nghim g?
A. in tim
B. in tim gng sc
C. in tim holter
D. Siu m tim
E. Men tim: CPK, CPK-MB, SGOT, SGPT, LDH
6. Triu chng lm sng gp trong thiu mu c tim th kh tr huyt
A. au ngc nh c vt nng
B. au ngc m , hi hp, kh th
C. au ngc, cht li tm hoc c im huyt
D. au nhi ngc nh co tht, ng tm phin nhit
E. au ngc d di, t hn, ngi lnh
7. Triu chng lm sng gp trong thiu mu c tim th can thn m h
A. au ngc m , bng y, i tin lng

B. au ngc, au nhi, cu gt, mch trm sc v lc
C. au ngc, tha cn, mch hot
D. Hi hp, kh th, on kh, au nng ngc
51
E. au vng ngc nh c , kh th, t tay chn

8. Triu chng lm sng gp trong thiu mu c tim th m thp
A. au ngc nh , mch trm v lc

B. au nhi ngc, au co tht, ngi bt rt
C. au nng ngc, mt mi, i tin lng
D. au ngc, hi hp, hoa mt, chng mt, t hn
E. au nng ngc, bo bu, li dy nht
9. Triu chng lm sng gp trong thiu mu c tim th tm t h
A. au ngc nh , mch trm v lc

B. au nhi ngc, au co tht, ngi bt rt
C. au nng ngc, mt mi, i tin lng
D. au ngc, hi hp, hoa mt, chng mt, t hn
E. au nng ngc, bo bu, li dy nht
10. Triu chng lm sng gp trong thiu mu c tim th tm thn
dng h
A. au ngc d di, li tm, c im huyt

B. au ngc d di, li tm, xm, t hn
C. au ngc d di, bt rt, cu gt, to bn.
D. au ngc m , mt mi, i tin lng
E. au nng ngc, li dy nht, mch hot
II. in vo ch trng
1. Khi no ngh n vic tm kim suy mch vnh mn
A. .
B. .
C. .
D. .
2. Khi no ngh n co tht mch vnh/thiu mu c tim mn
A. .
B. .
3. Nguyn tc tr liu YHH suy mch vnh mn
A.
B.
C.
D.
.
.
.
.
52
Bi 3
X M NG MCH
MC TIU
1. Nu c nh ngha v nhng yu t dch t hc ca bnh nhim m
x mch.
2. Trnh by c nguyn nhn v c ch sinh bnh nhim m x mch
theo l lun YHCT.
3. Trnh by c nhng nguyn tc iu tr nhim m x mch theo
YHHD v YHCT.
4. Trnh by c phng php iu tr v phng bnh nhim m x
mch ca y hc c truyn.
5. Gii thch c c s l lun cu vic iu tr nhim m x mch bng
YHCT.
1. I CNG
X m ng mch l nguyn nhn dn u gy t vong v tn tt cc
nc pht trin. Mc d bnh kh ph bin, nhng mt vi tnh cht c bn
ca bnh vn cha c hiu bit y .
Atherosclerosis, tn gi ca bnh ni ln tnh trng tch t ca m (athere,
gruel, cho) lm thnh trong ca mch mu b dy ln (sclerosis: dy cng).
Bnh khng xut hin trn tt c cc ng mch ca c th. Thng
thng n xut hin ng mch ch bng, k n l ng mch vnh tim
trc khi tn cng n cc ng mch chu v ng mch no (cc ng mch
cnh ngoi, ng mch v, ng mch nch khng bao gi thy x m d cha
r l do).
Ch nhng bin chng ca bnh mi lm thy r bnh: trong mt thi
gian di, tin trin ca x m ng mch rt yn lng, khng triu chng v
n thun ch l nhng thay i v gii phu. Nhng sang thng trn di
dn trong lng ng mch lm dng mu chy chm li, to nn tc nghn
mch a n nhng hi chng thiu mu cp v mn.
Nhng bin chng ca x m ng mch gm (bng 3.1):
53
Bng 3.1. Nhng bin chng ca x m ng mch

ng mch
Mch vnh tim
Bin chng
au tht ngc
Nhi mu c tim (NMCT)
t t
Suy tim
Di n
Cp mu di n
ng mch cnh
Cn thiu mu no thong qua
H thng ng mch ty thn nn
Tai bin mch mu no do thiu mu nui
ng mch no
ng mch thn
Suy thn
Huyt p cao
ng mch mc treo
Thiu mu mc treo
Nhi mu mc treo
ng mch chi di
Khp khnh cch hi

Thiu mu nui chi di cp tnh
2. NGUYN NHN V DCH T HC

Cho n nay, bnh x m ng mch vn cha r c nguyn nhn.
Ngi ta nhn thy c nhiu yu t tham gia vo s hnh thnh bnh l
ny. Nhng nghin cu dch t hc tin hnh trong vng 35 nm gn y
xc nh c nhng yu t thc y qu trnh pht trin bnh. Chng c
gi di tn l nhng yu t nguy c (c th tham kho thm bng nhng yu
t nguy c trong bi thiu mu c tim, trang 30-32).
Tuy nhin, gip nh hng x tr, cn ch u l yu t nguy c
ca x m ng mch gii phu v u l yu t nguy c ca nhng bin
chng ca x m ng mch.
Yu t nguy c ca nhng bin chng ca x m ng mch: th hin mi
lin quan gia yu t phi nhim (exposed) v bin chng: ==> ta c th
d kin rng nu tc ng trn yu t ny s lm gim nhanh tn s
xut hin bin chng y (v d: ht thuc v bin chng mch vnh).
54
Yu t nguy c ca x m ng mch gii phu: th hin mi lin h

nhn qu gia yu t phi nhim (exposed) v s pht trin v mt gii
phu ca mng x va: ==> ta c th d kin rng nu tc ng trn yu
t ny s lm gim t t tn s xut hin bin chng y (v d: tnh trng
tng cholesterol mu v tng atherom ==> bin chng mch vnh).
Do , d nguyn nhn ca bnh x m ng mch cha r nhng vi
nh ngha tm thi v nguyn nhn (yu t m khi gim s dn n s gim
bt tn thng gii phu XMM hoc tn sut bnh) v yu t nguy c (yu t
m s hin din gia tng s dn n s gia tng tn thng gii phu XMM
hoc tn sut bnh).
2.1.1. Tng cholesterol mu c xp vo nhng nguyn nhn ca x
m ng mch
C mt mi lin quan trn khp th gii gia con s trung bnh
cholesterol mu trong mt quc gia, s pht trin v mt gii phu ca x m
ng mch v tn sut cc bnh tim thiu mu trong quc gia y. Nhiu
nghin cu cho thy vic lm gim cholesterol mu, d vi phng tin no
cng lm chm s pht trin x m ng mch v cui cng l gim t l t
vong cc bnh mch vnh.
Bng 3.2. Gi tr cholesterol i hi mt s tr liu
Tui
Cholesterol ton phn
20 - 29
2g/l = 5,16mmol/l
30 - 39
2,2 g/l = 5,68mmol/l
> 40
2,4 g/l = 6,19mmol/l
Cholesterol di chuyn trong mu bng cch gn vo cc protein to

thnh cc lipoprotein. C hai nhm lipoprotein chnh:
Nhm t trng thp LDL (low density lipoprotein): trong nhm ny
chuyn ch ch yu l apoprotein B. y l dng m cholesterol c
mang n cc t bo ==> Nu LDL hay apoprotein B cng cao, nguy c
XMM cng ln
Nhm t trng cao HDL (high density lipoprotein): nhm protein chuyn
ch ch yu l apoprotein A1. y l dng m cholesterol d tha c
mang ra khi cc t bo. Do nu HDL hay apoprotein A1 cng cao
nguy c XMM cng thp.
2.1.2. Tng huyt p c xp vo nguyn nhn XMM
XMM ch thy xut hin trong nhng vng chu nh hng ca p lc
ng mch cao: ngi ta khng thy XMM trong cc tnh mch saphene
55
hoc ng mch phi (tr khi tnh mch saphene trong tnh trng
ng mch ha hoc c tnh trng tng p ng mch phi).
Tnh trng huyt p cng tng, tnh trng pht trin gii phu ca
XMM cng nhiu v bin chng XMM cng ln.
Hin nay cha c chng minh r rng gim huyt p lm gim s pht
trin XMM, nhng chng minh c mi quan h gia gim huyt
p v gim bin chng thiu mu no v thiu nng vnh.
2.1.3. Ht thuc l c xp vo nhng nguyn nhn ca nhng bin
chng ca XMM
Tn s ca NMCT, t t, vim tc ng mch chi di mn tnh u
tng mt cch ng k vi s kin ht thuc l. Khng thy c mi lin h
gia ht thuc l v s pht trin gii phu ca XMM.
2.1.4. Nhng yu t nguy c ca bin chng XMM t mnh m hn
Tnh trng gim vn ng th lc
Stress
Bo ph
Tng triglycerid (TG) mu
Dng thuc nga thai ung
2.1.5. Nhng yu t nguy c rt ln ca XMM nhng khng c cch nga
Phi nam
Tui
Yu t di truyn
X m ng mch l bnh l rt ph bin: nh trn nu, phn ln
mng x va khng gy ra triu chng v rt nhiu trng hp khng
bao gi c biu hin triu chng lm sng. Trong khi nhng bnh
danh YHCT ch yu c da trn nhng triu chng chc nng khi
bin chng ca bnh xut hin.
Da vo nhng c s l lun YHH v YHCT, c th bin lun v c ch
bnh sinh bnh l XMM theo YHCT nh sau:
56
Tht tnh
(gin, lo lng)
(stress ko di)
Can m
h
Tin thin bt tc,

bnh lu ngy
m (huyt)
h
Dng (kh)
h
n ung
khng ng
m
thp
H ha hun t
tn dch
m ho
Tc tr kinh mch
C th ni rng nhim m x mch theo YHCT, d do nguyn nhn no,

cng u gy bnh thng qua c ch m thp. m thp (c th ha ha
hoc khng) s lm tc tr kh huyt lu thng trong kinh mch. Ty theo
tnh trng tc tr kinh mch xy ra u m biu hin lm sng s l:
+ tm vi triu chng tm thng, tm trng (xem bi c tim thiu mu).
+ kinh lc m xut hin triu chng t, au, yu lit (xem bi tai bin
mch mu no).
+ can, thn gy chng huyn vng, u thng (xem bi tng huyt p).
3. IU TR KT HP V THEO DI
i vi bnh l x m ng mch, phng bnh l yu t quan trng hng
u. Vic phng bnh cn phi thc hin t lc cn tr v sut cuc i, ch
yu l loi tr nhng yu t nguy c.
3.1. Tit ch
Ch n nhiu rau xanh, tri cy ti l ngun cung cp sinh t, ion
K+, Mg++, cc cht anti oxydant.
Cn quan tm n sinh t E (l mt cht anti oxydant rt c li cho
phng x m ng mch): sinh t E c nhiu trong thc n tho mc v
trong cc loi du nh du mng la m, du hng dng, du bp
Cht x ngoi tc dng chng to bn cn c tc dng gi li cholesterol
trong lng ng tiu ha, hn ch s hp thu cholesterol vo mu, lm
gim LDL, VLDL, triglycerid trong mu.
57
Do c nhiu loi tng m trong mu khc nhau, ngi thy thuc cn ch

n nhng ch tit ch ph hp.
Bng 3.3. Bng phn loi ri lon bin dng m trong mu
Tng cholesterol
mu
Cholesterol >2g/l
Tng m trong
mu phi hp
LDL > 130mg%

Tng triglycerid mu
1,5 g/l = 1,71mmol/l
Tit ch gim cholesterol l sa i ch n t nhiu cht bo no sang

bo khng no
Bo no
Bo khng no
Sa v cht ch bin t sa
M ng vt
Du hng dng
n
King
Rau
Trng > 2 trng/tun
Tri cy
S hn
Heo
Thc n nng
B, b
Du: liu, hng dng, u nnh
Du u phng
Yaourt
Sa, b, pho mt
C th dng margarin t hng dng
Ch lm gim m (dnh cho bnh nhn tng lipid huyt)

King
Gim
Bnh m
Tht heo
Bnh nng
Tht cu
Khoai ty
Tht b
u H Lan
Tht vt
Bp
C hi
Go
C mi
Bt
Pho mt (tr yaourt)
Thc ung c ng, xir
Chui
Ru
Nho
Trng ming c ng
Tri cy kh
58
Ch n lm gim triglycerid:
King: thc n ngt, bnh ga-t, s-a, xi-r, chocolat, ru
3.2. Thay i cch sng
Cng nhm loi b nhng yu t nguy c nh:
B ngay thuc l.
Gi thi tm thn thch hp, lc quan, trnh cng thng thn kinh
(xem bi thi tm thn trong cuc sng - dng sinh v hc thuyt m
dng ng hnh).
Phi hp vi ch n: thit lp ch vn ng th lc u n/ngy,
nht l ngi cao tui. Nguyn tc ca ch tp luyn ny l dng
nhiu c t u i bt dng c tim. Thc hin nhng bi tp dng
sinh u n (xem bi th gin - th 4 thi - nhng bi tp cc t th
nm, ng).
3.3. iu tr tch cc, ng n nhng bnh c lin quan
iu tr bnh tng huyt p, tiu ng (xem phn bnh l tng huyt
p, tiu ng).
iu tr gim cholesterol mu bng thuc.
C ch
Nhm
fibrat
Tc dng
Tc dng ph
Ch nh
20% - Lm tng tc Tng

lipid
c ch tng Gim
thuc huyt (nht
dng
hp cholesterol cholesterol,
chng vitamin K l
khi
gim 40% TG
gan
cholesterol
>
- Tng creatinin
2,8 g/l)
- Tng
transaminase
Liu dng
Lipanthyl 100300mg/ 24h
- Lipur (R)
(gemfibrozil)
900mg/24h
- Ciprofibrat
Lipanor (R):
100mg/24h
- Bezafibrat,
befizal (R): 400600mg/24h
Nhm c
ch HMG
-CoA
reductase
Gim
30%
cholesterol, rt
hiu qu trong
tng cholesterol
mu gia nh
- au c
- Tng
transaminases
v CPR
- Tng nh tc
dng cc thuc
chng vitamin K
Tng
cholesterol
mu
n
thun
Simvastatin
Zocor (R)
Lodals (R)
10-20mg/24h
Pravastatin
Vasten (R)
Elisor (R)
10-40mg/24h
59
Nhm
resin
(dng v
tc dng
ph h
tiu ho,
dng phi
vi
hp
nhm 2)
Chelation cc Gim
Tng
15% - To bn
acid mt c cholesterol
cholesterol
- RLTH
cha
gia nh
- Gim tc dng
cholesterol
cc thuc chng
vitamin K, digital
v kch t gip
Cholestyramin
Ngh
Thng mt, li V cay ng, Ngi m h

gim tnh n
mt,
m khng tr
cholesterol
Quy kinh can t: th khng nn
dng
ph c huyt,
huyt tch, kim
sang. Tc dng
st trng, khng
khun, sinh c
v ch huyt
6-8g
Ngu tt
Li tiu;
Tc dng ph
v chua ng, huyt, hnh
tnh bnh, khng (sng), b can
thn, mnh gn
c;
ct (chn)
vo 2 kinh can,
thn
12-16g
Ti
H cholesterol, Thanh nhit, gii

h huyt p.
c st trng,
V cay, tnh n, cha bng i
hi c, vo 2 trng tch, huyt
u,
l.
Ty
kinh can v v
khiu,
thng
tiu nht, hch
phi, tiu
m, y trng
Phm m h
ni nhit, thai
sn ch dng,
hi ming
Questran (R)
3-6 gi /24h
4-8g
T lng gi
1. Bnh l no khng do bin chng ca x m ng mch (XMM) trn
tim
A. au tht ngc
B. Nhi mu c tim (NMCT)
C. Tng huyt p
60
D. t t
E. Suy tim
2. C ch bnh nhim m x mch theo YHCT
A. Can m h gy ni nhit
B. Huyt h sinh huyt nhit
C. Huyt h sinh huyt
D. Kh h sinh kh tr
E. m thp
3. Ch n no khng c li cho bnh XMM
A. Nhiu rau
B. Nhiu tri cy
C. Nhiu c
D. Nhiu du phng
E. Thc n nng
4. Dc liu no c tc dng lm h cholestorol trong mu
A. Sinh a
B. Cc hoa
C. C xc
D. Trch t
E. Hoa i
5. Ngh l v thuc c tc dng
A. Lm lnh so, lnh vt lot

B. H cholesterol mu
C. St trng
D. Nhun gan mt
E. C 4 cu trn u ng
Cu hi 5 chn 1: chn cu sai
1. lm gim m trong mu, cn king
A. Bnh m
B. Khoai ty
61
C. Tri cy kh
D. Thc n ung c ng
E. Yaourt
2. lm gim cholesterol trong mu, cn king
A. Trng
B. Tht heo
C. Tht b, b
D. Sa
E. C
3. lm gim triglycerides trong mu, cn king
A. Du hng dng
B. Bnh ga-t
C. Chocolat
D. Thc n ung c ng
E. Ru
4. iu tr XMM, tt nht
A. Phng bnh
B. n ung ng cch
C. Thay i cch sng
D. iu tr bnh c lin quan
E. Dng thuc h cholesterol mu
5. Cng dng ca c xc
A. An thn
B. H huyt p
C. Li tiu
D. H cholesterol mu
E. Cha au khp
6. Cng dng ca ngh
A. Khng khun
B. Kch thch tiu ha
C. Nhun gan mt
D. Lm lnh vt lot
E. St trng
62
Bi 4
VIM PH QUN CP V MN
MC TIU
1. Nu c nh ngha v nhng yu t dch t hc ca bnh vim ph
qun cp v mn.
2. Trnh by c nguyn nhn v c ch sinh bnh ca bnh vim ph
qun cp v mn theo l lun YHH v YHCT.
3. Chn on c 9 th lm sng ca bnh vim ph qun cp v
mn theo YHCT.
4. Trnh by c nhng nguyn tc iu tr ca bnh vim ph qun
cp v mn theo YHH v YHCT.
5. Trnh by c phng php iu tr ca bnh vim ph qun cp
v mn (dng thuc v khng dng thuc ca y hc c truyn).
6. Gii thch c c s l lun ca vic iu tr bnh vim ph qun
cp v mn bng YHCT.
1. I CNG
1.1. nh ngha
Vim ph qun cp (VPQC) l tnh trng vim nhim cp tnh nim mc
cy kh ph qun. Thng tin trin t nhin ht, hoc cui cng sau iu tr
s lnh hn bnh v hot ng h hp hon ton tr li bnh thng.
Vim ph qun mn tnh (VPQM) l mt bnh c lin quan vi s tip
xc lu di vi nhng cht kch thch ph qun khng c th, i i vi s
tng tit nim dch cng mt s thay i v cu trc ca ph qun. V mt
lm sng, c coi l VPQM khi bnh nhn c ho khc ko di t nht 90 ngy
trong mt nm v trong 2 nm lin tc. Ho khc c loi tr l khng do cc
bnh khc nh lao, gin ph qun, p - xe, bi phi v.v (Lancet, 1965). nh
ngha trn ch nu c mc ti thiu khi u ca VPQM, v VPQM bao gm
nhng trng thi bnh l nng nh khc nhau, t ho khc m gim, n
nhng t suy h hp thng xuyn m tin lng cng khng km nguy him
63
nh nhi mu c tim (Bourgeois, 1979). iu ny ni ln tnh cn thit ca s

pht hin v phng tin trin xu.
1.2. c im dch t hc
1.2.1. Vim ph qun cp
C th gp VPQC mi la tui, nhng ch yu l tr em v ngi cao
tui. Thng gp VPQC khi tri lnh hoc khi thay i thi tit t ngt.
VPQC chim1,5% cc bnh n bnh vin v 34,5% cc bnh ca c quan
h hp (Votral.B. E).
1.2.2. Vim ph qun mn
Thng gp VPQM ngi trung nin v cao tui.
Bi nh hng nhiu n VPQM, t l mc bnh cao r rt cng nhn
cc cng trng nhiu khi bi, dn thnh ph mc bnh cao hn nng
thn, ngoi tr trng hp nhng ph n nng thn nu nng trong
nh bp thiu thng thong, khng ng khi, cht t to nhiu bi bm;
min ni t l thp hn ng bng.
Vit Nam: t l VPQM l 4,7%, v chim hn 1/2 tng s ngi mc cc
bnh v h hp (Phm Khu v CS). Trong mt iu tra khc ngi
trn 60 tui, t l VPQM ln ti 19,6%.
V thi tit, ma lnh lm tng s ngi mc VPQM: ti Scotland t
vong l 45% do VPQ mn xy ra trong 3 thng lnh u nm (thng k
1956 - 1963 Crofton, Douglas).
2. NGUYN NHN - BNH SINH V GII PHU BNH
2.1. Nguyn nhn
Yu t
Vi khun
Vim ph qun cp
Vim ph qun mn
(+) Mycoplasma pneumoniae
(+++) Hemophilus influenza 13,5%
() Cc loi vi khun khc,

thng l th pht, bi nhim
sau nhim siu vi hoc nhim
lnh
(+++) T cu vng 15,5%

(+++) Ph cu 13,5%
(++) Proteus hauseri 12,2%
(++) Pseudomonas aeruginosa 9,6%
(++) Escherichia coli 9%
(+) Klebsiella pneumoniae 1,9%
(++) Streptococus pyogenes 6,4%
() Trc khun Gram (-) (Voisin, 1976)
64
Virus
(+++)
RSV
Syncytial Virus)
(Respiratory
(+++)
Adenovirus,
influenza virus
Para.
(+) nhim khng kh: bi

Ha hc
(+) Hi c: SO2, NO2, NO3.

clo, amoniac.s
(+) Khi thuc l
Vt l
(+) Khng kh qu kh, qu

m, qu lnh
Virus ch l nguyn nhn ban u to iu kin

cho vi khun pht trin v sau
Cc loi virus nh: Influenza, Rhinovirus
(Voisin)
(++) nhim khng kh, kh quyn, hi c
cng nghip l iu kin thun li gy bnh
(+++) Khi thuc l: tc nhn ch yu bn cnh
vi khun
(+++) Ma lnh, nhim lnh
(+++) Nhim lnh t ngt
D ng
(+) L yu t c tnh cch thc

y bnh sinh: VPQC ngi
hen, ph Quincke, m ay
(++) Kt hp gia hen v VPQM

(++) VPQM trn c a d ng
(+) Thiu ht globulin min dch
Di truyn
(-)
(+) Bt thng v gen: mt thng bng gia h

thng protease v khng protease
2.2. Bnh l gii phu

Ty thuc v tr qu trnh vim xm ln ti cy ph qun m VPQC c
th c chia ra vim kh ph qun, vim ph qun cp nhng ph qun c
thit din ln, trung bnh v nh.
Tn thng ca nim mc ph qun b ph n, sung huyt, cc mch
mu gin to c lp dch nhy, m bao ph, bch cu a nhn xm nhp,
t bo biu m b bong ra, c ch b lot, cc tuyn nhy cng phng v
tng tit. C c lon sn v tng sn t bo biu m lng (cilia cells). Cc
hot ng bo v ca nhung mao ph qun, thc bo, bch huyt b ri
lon v vi khun c th xm nhp vo cc ph qun thng vn v trng,
tip tc gy ra s tch t nhng mnh vn t bo hoc dch r nhy m,
c th gy tc nghn ng th, c th gy xp tiu phn thy hoc
phn thy.
Theo thi gian qu trnh hi phc din ra th cu trc ca nim mc c
phc hi hon ton.
Phn x ho, d c gy suy h hp nhng cng rt cn thit cho tng
xut cc dch tit ph qun. C th c tc kh do s ph vch ph qun,
do tit dch b ng li v trong mt s trng hp do s co tht ca cc
ph qun.
65

a. i th
S phn b tn thng khng phi bao gi cng i xng 2 phi, c mt
s tn thng ch khu tr ph qun ln.
C hnh nh vim nhim v tc nghn: s tc nghn thng xy ra cc
ph qun c khu knh t 1/2mm n 3mm do qu trnh dy x v s hnh
thnh cc nt nhy.
b. Vi th
H thng ph qun bao gm nhiu loi ln nh khc nhau, kch thc v
cu trc khc nhau. Ty thuc vo v tr tn thng v giai on tin trin ca
bnh m s xut hin ng thi hoc n l cc triu chng lm sng nng
nh khc nhau.
Cc ph qun ln:
+ Tng sinh v ph i cc t bo hnh i (goblet cells). Bnh thng t
l ca t bo hnh i i vi t bo lng (ciliary cells): 10-20%. Trong
bnh l VPQM, t l trn c th tng 80-90%.
+ Lp m ph n, lp di nim mc dy ln bi s tng sn cc tuyn
nhy.
+ Vo giai on sau, vim nhim lan to vi s thm nhp ca cc t
bo vim lm hy hoi t bo c trn v cc t bo sn.
+ Do s tng sinh v ph i cc t bo hnh i nn cc ph qun ln
tng tit cht nhy. Thnh phn cht nhy thay i, nht tng lm
nh hng nhiu n hot ng ca lp nhy lng. Triu chng ho
m s l triu chng ch yu, ty mc nng nh, ty loi vi
khun, ty giai on vim nhim, qu trnh tng sn ca tuyn tit
cng nh phn ng ca lp nim mc ni chung m ta s c cc loi ho
khc khc nhau.
Cc tiu ph qun:
+ Cc tiu ph qun tn, ph qun h hp c cc tn thng x quanh
ph qun, ph n nim mc v s c mt cc cc nhy, cc c trn dy
ln a n tng sc cn kh o.
+ Triu chng c bn l tr ngi lu thng khng kh, biu hin bng
kh th vi nhng mc nng nh khc nhau. Giai on u kh th
khng thng xuyn v c th phc hi c bng luyn tp. Triu
chng c hiu l thm d chc nng thy hi chng tc nghn vi
nhng ri lon v phn phi do qu trnh thng kh b tr ngi.
66
2.3. Bnh sinh

2.3.1. Nhu m phi
Vim tiu ph qun a n vim ph nang. Ty theo mc tc nghn
cc tiu ph qun s c hin tng kh ph nang hay vi xp phi (micro
atelectasis). Trong VPQM kh ph nang chim u th r rt thy bn ca
phi.
Triu chng ch yu biu hin l kh th, r rt v thng xuyn hn
v s tp luyn cho hi phc lc ny tr nn kh khn v chc nng h hp;
ngoi hi chng tc nghn, cc ri lon v vn chuyn kh xut hin, suy h
hp dn hnh thnh.
2.3.2. Tim mch
Cc tiu ng mch phi cng b nh hng bi qu trnh vim. Hay xy
ra hin tng huyt khi lm tc mch. Tnh trng huyt khi ti cc ng
mch phi thng l nguyn nhn t vong ca VPQM.
Tim: c ph i tht phi, ph thuc trng thi tng p lc ng mch
phi v trng thi ny li do thiu oxy v suy h hp.
Bng 4.1. Phn loi ph qun v cc biu hin bnh l khi tn thng
Loi ph
qun
Ln
Trung bnh
Nh
Cu trc
Nhiu tuyn v sn
cng
Nhiu c
Tng t vch ph qun
Tn thng
gii phu
Tng sn tuyn tit
Co tht, tc, xp
Hy hoi
Biu hin
lm sng
Ho khc
Kh th tng lc
Kh th r v dn thng
xuyn
Thm d
chc nng
Cha c
Hi chng tc nghn,
ri lon thng kh
Ri lon vn chuyn kh
(tiu ph qun)
2.4. Nguyn nhn bnh sinh theo YHCT

Vim ph qun l bnh danh ca YHH v khng c t ng ngha trong
YHCT. T ng ngha d gp gia hai nn y hc l m t cc triu chng trn
lm sng (th d nh: ho vi khi thu, kh th vi ho suyn, st vi pht
nhit v.v).
2.4.1. Cc biu hin lm sng thng gp trong VPQ cp v mn
Cc triu chng c nng c m t trong bnh VPQ cp v mn thng
bao gm: ho, st, khc m. Ty thuc vo din bin v bin chng ca bnh
67
m c th c thm triu chng mt ting, kh th. Cc triu chng nu trn

c y hc c truyn (YHCT) khi qut trong cc chng khi thu, tht m,
ho suyn, m m.
Khi: c ting ho m khng c m.
Thu: c ting m kh kh, c c m khng c ting ho.
Biu hin bnh l thng khi cng c ho khan khng c m, nhng cng
thng khi c ho v m km theo nn gi chung l chng khi thu.
Ho: cn gi l chng p khi. Sch Thin kim phng m t chng ny
c c l do bnh lu nm, c nhiu m kh kh trong c, khi th rt
ln thnh ting; khi pht ra chng ny l nm khng c.
Suyn: th gp, th cp bc, hi a ln th nhiu a xung th t.
Thc t cho thy, chng suyn c khi pht ra n c, nhng chng ho
th lun km chng suyn. Trong bnh cnh VPQC, VPQM m chng ta
nu trn y c th hiu kh th xy ra l do m ng v tc nghn nn gi
chung l chng ho suyn.
m m cng c s khc nhau:
+ m th do dnh, thuc cht trc, thuc v m.
+ m th lng long, thuc cht thanh, thuc v dng.
Trn thc t thng gi chung l m m v cng l mt loi (u t tn
dch ca n ung m ho ra).
2.4.2. Nguyn nhn bnh sinh theo y hc c truyn
Nguyn nhn sinh ra 3 chng trn c m t do ngoi cm v ni thng.
Ngoi cm: do lc dm, t kh tc ng gy bnh.
+ Gy chng khi thu: tt c phong, hn, th, thp, to, ho u c th
gy bnh.
+ Gy chng ho suyn: ch do phong, hn.
+ Gy chng m m: do phong, hn, thp.
Ni thng: c nhiu nguyn nhn do ni thng m sinh ra cc chng
trn.
+ n ung khng chng mc, t b tn thng nh hng n ph thn.
+ Lao nhc thng xuyn, n ung thiu thn lm t h.
+ Tu sc v lm t thn h.
Qua vic phn tch cc chng trng YHCT thng gp trn lm sng
trong bnh l VPQ cp v mn, c th bin lun v nguyn nhn bnh sinh
theo YHCT nh sau:
68
Do ngoi cm lc dm xm nhp vo c th, phong hn xm phm

lm cho ph kh vt tc khng tuyn thng dn n ho khan, khn
ting hoc mt ting, hoc gy nn tnh trng ngoi t ng tc ph,
ph kh ut khng tuyn ging c gy st, ho, tr em c cnh mi
php phng.
Do v kh suy yu, lc dm t kh nhn c hi xm nhp qua b mao

nh hng n ph; nu phong hn b ngoi th gy st, au u,
khng ra m hi, ho c m v kh kh th kh; phong n phm ph
th st cao, c m hi, ho nng tc hng sn; ha nhit bc bch ph
gy chng st cao, ho nng ra m vng hoc dnh mu, kh kh c c.
Do bnh lu ngy, th cht suy yu, thn m h dn n thn dng

h. Thn m h lm kh cn tn dch khng nui dng ph, hn
na thn m h, h ha bc ln cng thiu t chn m lm tn
thng ph m gy ra chng ho khan, t m; nu h ha bc lm
tn thng ph lc th trong m c ln mu. Thn dng h lm
nh hng n t dng sinh m ng tc gy chng kh suyn, ho
c m v kh kh nng.
Do n ung khng iu ha, khng y , tr con sinh chng Ph

cam do ut nhit lm tn thng ph sinh chng ho m kh th,
quy khc, trng bng i cu phn sng, ngi ln th tn thng t
lm cho tinh hu thin b suy gim khng cung cp nui dng
ph kh, nh hng n chc nng tc ging kh sinh ra chng m
trc v kh th, ph kh h cng nh hng n sc khng bnh ca
c th (v kh) lm cho tu l tha h l c hi cho ngoi t tip tc
xm nhp gy bnh, to nn vng lun qun bnh l tip din khng
ngng
Tu thuc vo nguyn nhn, vo giai on din tin bnh sinh, bnh l

VPQ cp hoc mn s c biu hin cc th lm sng YHCT nh: nhm thc
chng gm: phong hn, phong nhit, kh to, m thp, m nhit; cc bnh
cnh ny c th thy xut hin trong c vim ph qun cp v mn tnh.
Nhm chng h gm: ph m h, ph kh h, ph t h, ph thn dng h
thng xut hin trong vim ph qun mn v giai on bin chng l bnh
phi tc nghn mn tnh v tm ph mn.
3. CHN ON
a. Triu chng lm sng
Vim ph qun nhim khun cp tnh thng c nhng triu chng i
trc ca mt s bnh nhim khun h h hp trn nh s mi, n lnh, st
69
nh, au lng, au c v vim hng. Ho thng l bo hiu s khi pht ca

vim ph qun.
Ho lc u l ho khan khng m, nhng sau vi gi hay vi ngy c
th thy khi lng nh m nht, v sau m nhiu ln v c dng
nhy hoc nhy m. m cha ton m khin ngh n s nhim
khun chng lp.
Trong trng hp bnh nng nhng khng gy bin chng th st cao
38o8C ko di n 3-5 ngy, sau cc triu chng cp tnh s bin i;
ho tip tc trong vi tun, ho dai dng ko di khng ht khin ngh n
vim phi bin chng, c th c th c kh th do tc nghn kh o.
Thng thy cc bin chng nng nhng bnh nhn c bnh v h hp
mn tnh. nhng trng hp ny VPQC c th dn n suy h hp cp.
b. Cn lm sng:
X quang phi
o chc nng h hp
o kh mu ng mch
Xt nghim huyt hc
a. Triu chng c nng
Ho l triu chng bao gi cng c t trn 2 nm, ho thng xuyn hay ho
tng t di. Ho nhiu ln trong ngy, hay ho vo bui sng, ho tng cn
nng nhc v y thng l l do lm bnh nhn n khm.
Khc m: giai on u c th t, thng xut hin ng thi vi ho; s
lng v mu sc ty thuc vo loi vi khun, mc nng nh v ty
giai on vim nhim.
Kh th: khng hng nh. C th kh th lc gng sc, khi nm hoc
kch pht, i khi ging hen do tnh trng ph qun co tht.
b. Triu chng thc th
Giai on u, nu khng c bi nhim nghe phi c th thy bnh thng.
Giai on sau c th thy lng ngc cng, bin h hp gim.
+ Nu c kh ph nang, g trong, r ro ph nang gim nht l nh phi.
+ y phi c th thy ran ngy, ran rt i khi c ran m. C th c
ngn tay di trng.
+ Tim mch: T2 vang ng mch phi, nghe thy ting nga phi khi c
suy tht (P) km gan to, phn hi gan - tnh mch c (+), ph chi di,
tiu t.
70
c. Cn lm sng
X quang phi:
+ Giai on u gn nh bnh thng.
+ Giai on tin trin bnh:
Triu chng vim nhim: 2 y m m khng r ranh gii, ta

bng, khng thun nht.
Xng sn nm ngang, khong lin sn gin rng.
Triu chng tim mch: thn ng mch phi gin to, tht (P) to.
Ni soi ph qun: rt quan trng. Ni soi cho php:

+ Xc nh tnh trng vim nhim cc ph qun ln.
+ Mt s trng hp c co rt thnh sau kh qun.
+ Qua ng soi: ht m th vi khun v t bo hc lm sinh thit xc
nh m hc v chn on loi tr cc loi khi u.
Thm d chc nng: gip nh gi nng nh ca bnh, pht hin ri
lon tc nghn v chn on xc nh bnh phi tc nghn.
+ Chn on xc nh bnh phi tc nghn: FEV1/ (F) VC < 70%
Mc tc nghn:
Nh: 60% < FEV1 < 80%
Va: 40% < FEV1 < 60%
Nng: FEV1 <40%
+ Chn on giai on COPD theo GOLD 2003:

Giai on COPD
FEV1/FVC
FEV1 so vi d on
70%
80%
< 70%
80%
II
< 70%
80% > FEV1 50%
III
< 70%
50% > FEV1 30%
IV
< 70%
< 30%
Tng dung tch cn chc nng: nh gi bng cng thc th tch cn/
tng dung tch phi.
Gim th tch th ra ti a giy: nghim php dc l ng hc cho

php chn on phn bit gia hen v vim ph qun mn co tht.
Cc kh mu ng mch: p lc ring phn O2 trong mu ng mch

(PaO2), bo ho oxyhemoglobin (SaO2).
71
giai on mun, c hi chng gim O2 mu v tng CO2 vi toan h hp.

Xt nghim huyt hc, do thiu O2 mu nn c tnh trng a hng cu
tng bch cu v tng tc lng hng cu khi c bi nhim.
in tm :
+ Trc QRS xoay phi (> +110o).
+ R cao V1, S su V5 V6.
3.1.3. Cc bin chng ca vim ph qun mn
Tm ph mn
Nguyn nhn ca tm ph mn l do tng p lc tun hon phi v c

ch bnh sinh l s co tht ca h thng mch mu tiu tun hon (do phn
x t v i vi trng thi thiu O2 ph nang, thng gi l phn x Von
Euler) lu ngy dn n tr ngi tm tht (P).
Tm ph mn l mt triu chng quan trng ca VPQM, chng t bnh
din bin n giai on nguy him, bnh nhn cn c qun l chu o.
nh ngha ca WHO gi tm ph mn cn c trn gii phu hc: c s
ph i r rng ca c tim. Nhng nu ch i c du hiu trn th bnh
thng b coi l qu mun.
Tiu chun lm sng i vi nhng triu chng nh: ting nga phi,
nhp tim nhanh, gan to, phnh tnh mch cnh, ph chi di cng c nhiu
nh lm sng bn ci cha thng nht thi im no gi l bt u c tm ph
mn, l do l t cu trc tim bnh thng n khi c dy tht r rt, hot ng
cng nh hnh thi c tim c nhng thay i dn trong qu trnh lu di. Ty
quan im, mi nh lm sng c th ly mt thi im trong qu trnh
xc nh tm ph mn.
K thut thng tim ra i, o c p sut ng mch phi l c s
bit chc ngay t giai on tim phi bt u qu ti. Giai on ny, thy
thuc c th c tc ng tt nht cho tim v phi ca bnh nhn. Tuy nhin
khng phi ni no cng thc hin c k thut thng tim. khc phc
iu ny, cc nh lm sng ngh c th dng mt s tiu chun chn
on gi l c kh nng mc. Sau y l xut ca Chiche 1970:
Du hiu bo ng d c kh nng mc tm ph mn:
+ Vim nhim ph qun tng t.
+ Tm ti thng xuyn hay tng lc.
+ Gy st km mt nc.
+ L m km bun ng ban ngy.
+ Nhp tim nhanh.
72
Cc nguy c c th mc tm ph mn:
C 3 mc :
Loi A (cha c tng huyt p phi): SaO2 bnh thng, PCO2 gia 45 v
55mm, th tch hng cu bnh thng.
Loi B: huyt p phi c th 30 - 50 mmHg v c kh nng mt b khi
thy SaO2 gim di 0,92 (92%), PCO2 gia 55 - 7mmHg, d tr kim tng, s
lng hng cu tng.
Loi C: chc chn c tng huyt p phi v thng c suy tim phi:
SaO2 gia 0,51 v 0,53 (51 - 53%), PCO2 tng 9,31 - 13,3Kpa (70 - 100mmHg),
d tr kim trn 30mEq, th tch hng cu tng.
Cn c vo cc du hiu tng i n gin trn, c th d on tnh
trng huyt p tiu tun hon v qua s hnh thnh tm ph mn.
Kh ph thng.
Gin ph nang.

3.2.1. Nhm chng thc
a. Phong hn: thng gp trong cc bnh vim ph qun, hen ph qun,
vim thanh qun... ca YHH.
Ho, kh kh (kh suyn), m trng, ming khng kht (phong hn phm
ph lm ph kh mt tuyn ging).
Chy nc mi, ngt mi.
S lnh, pht st (phong hn bao b lm ut ph v (b mao)).
Ru li mng, mch ph.
b. Phong nhit: thng gp trong cc bnh vim ph qun cp, mn, hen
ph qun, vim thanh qun, vim phi, p xe phi giai on u... ca YHH.
Ho m c vng, ming kh (do tn dch b mt)
Ming kht, hng au,...
St, ra m hi, nc mi c, cht li , mch ph sc (phong nhit
phm vo ph v).
c. Kh to (to nhit): thng gp cc bnh vim ph qun cp, vim
hng hoc bnh nhim khun... ca YHH
Ho khan, hay ho t m m m dnh, mi kh, hng kh.
St, nhc u, ngi au mi (to ut phn ph v).
u li kh, mch ph sc (tn dch gim st).
73
d. Th m: theo YHCT gm 2 loi m nhit v m thp. Thng hay

gp bnh vim ph qun mn tnh, p xe phi, vim thanh qun cp,... ca
YHH.
m nhit:
+ Ho m vng c dnh, kh th, au ngc (m nhit lm ph b tr
ngi mt kh nng tuyn ging).
+ Hng kh, ru li vng: m nhit gy ra ming ng, mch hot sc
(gy ra cc chng nhit lm mt tn dch).
m thp:
+ Tc ngc, ho, hen, suyn, m d khc (m thp lm ph kh khng
tuyn ging).
+ Nn, lm ging (m lm v kh nghch).
+ Ru li dnh, mch hot (m thp bn trong).
3.2.2. Nhm chng h
a. Ph kh h: thng gp nhng bnh hen ph qun mn tnh, tm
ph mn tnh,... ca YHH.
Ho, kh th, ting ni nh nh yu, cng vn ng cc triu chng bnh
cng tng ln (ph ch v h hp).
Hay t ra m hi (ph hp vi da lng, nn ph kh h dn n v kh
khng cht ch).
Da mt khng vinh nhun lm sc mt trng bch ra (kh h th huyt
h). Kh h cn biu hin mt mi, li m, mch h nhc.
b. Ph m h: thng gp nhng bnh hen ph qun, vim ph qun
mn tnh, lao phi, thi k hi phc ca bnh vim phi, vim mng phi do
lao, vim thanh qun mn tnh...
Ho khan, hay t m, m dnh, nga hng, ting ni khn, mch nh,
cht li , t ru (ph m h, tn dch b gim).
Nu m h nng, tn dch b gim st nhiu dn n h ha bc ln gy
st v chiu, hai g m , kht nc, trong m c ln mu, cht li ,
ru t, mch t sc.
c. Ph t h
Ho lu ngy c nhiu m, d khc (ph h mt chc nng tuyn ging,
t h vn ha thy cc d dang sinh ra m).
n km, bng y, a lng (t kh h vn ha tht thng).
Mt mi v lc.
Ph, ru li trng, cht li m, mch t nhc (thy thp nh tr).
74
d. Ph thn dng h
Triu chng ging nh chng ph kh h km thm nhng triu chng
ca thn dng h nh au lng mi gi, lit dng, tay chn lnh, s
lnh, tiu tin nhiu ln, mch trm t nhc.
Ho, m nhiu, ngc sn y trng, ming kht m khng mun ung
nc, nn.
Lng v tay chn lnh, hoa mt, chng mt, th ngn, hi hp, li bu,
ru li trng trn.
4. IU TR V CHM SC
4.1. iu tr
4.1.1. Th phong hn
Php tr: pht tn phong hn v ha m (tn hn tuyn ph, n ph tn
hn).
Cc v thuc thng dng l: ma hong, ta t, bch ch, ct cnh... Cc
bi thuc thng dng l: Hnh t tn, Ch thu tn, T t ging kh thang.
+ Bi T t ging kh thang: bn h 12g, hu phc 8g, tin h 8g, chch
tho 4g, nhc qu 4g, t t 16g, ng quy 12g, sinh khng 3 lt,
trn b 8-12g.
V thuc
Tc dng
Vai tr
T t
Cay, m, vo t ph: pht tn phong hn, kin v, ch nn, ha

m, ch khi, l kh, an thai (ht: c thn, gii c, st trng)
Qun
Sinh khng
Cay, hi nng, vo ph, t, v: pht tn phong hn, n v, ch

nn, ch t, ha m, ch khi, li thy (v)
Thn
Nhc qu
Cay, ngt, i nhit, vo can thn: b mnh mn ha, kin t,

tr dng, cu nghch
Thn
Hu phc
ng, cay, m; vo: t v, i trng: hnh kh ha m, tr

nn, n trung to thp
Trn b
Cay, m; vo: v ph: hnh kh, bnh v, ha m, to thp
Tin h
ng, cay, hi lnh; vo t, ph: pht tn phong nhit, h m,

ging kh
ng quy
Ngt, cay, m; vo tm, can t; dng huyt, hot huyt
Bn h ch
Cay, m; vo t, v, bnh kh, ha m, to thp, ging nghch,

ch nn, ch khi
Cam tho
Ngt, bnh; vo 12 kinh: b trung kh, ha hon, gii c
T - S
T
T - S
75
+ Bi Ch thu tn (Y hc tm ng): kinh gii 16g, bch b 16g, t uyn

16g, trn b 8g, bch tin 16g, cam tho 6g, ct cnh
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Kinh gii
Khu phong gii biu
Qun
Ct cnh
Tuyn ph ging kh
Thn
Trn b
Kin t ch khi
Thn
T uyn
Ha m ch khi
Bch b
Ch khi ha m
Bch tin
Ch khi ho m
Cam tho
n trung, ha v
+ Cng thc huyt s dng gm: i chy, phong tr, phong mn, lit
khuyt, n trung, phong long.
4.1.2. Th phong nhit
Php tr: pht tn phong nhit, s phong thanh nhit, tr m (thanh
nhit tuyn ph).
Cc v thuc thng dng cha l: l du ti, bc h, hoa cc,... Cc
bi thuc thng dng cha nh: Ngn kiu tn, Ma hnh thch cam
thang, Tang cc m, V kim thang.
+ Bi Tang cc m gia gim: tang dip 20g, ct cnh 16g, cc hoa 10g,
cam tho 8g, hnh nhn 16g, l cn 16g, lin kiu 12g, bc h 8g.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Tang dip
Ngt, ng, hn; vo can, ph, thn: pht tn phong

nhit, thanh can, minh mc, thanh ph ch khi
Qun
Bc h
Cay, mt; vo ph, can: pht tn phong nhit
Thn
Cc hoa
Ngt, ng, tnh hi hn, vo ph, can thn: pht tn

phong nhit, thanh can minh mc, ging ha gii c
Thn
Lin kiu
ng, lnh; vo m, i trng, tam tiu: thanh nhit,

gii c, tn kt, gii cm tr phong nhit
Thn
Hnh nhn
ng, m; vo ph, i trng: thng ph, bnh suyn,

nhun trng, thng tin, n ph
Ct cnh
ng, cay, hi m; vo ph, kh m ch khi, tuyn ph

li hu hng, bi nung gii c
L cn
Ngt, hn, vo ph v: thanh nhit, sinh tn, li niu,

thanh ph nhit, ch khi, thanh nhit, ch nn
Cam tho
Ngt, bnh; vo 12 kinh: b trung kh, ha gii c
76
+ Cng thc huyt s dng gm: i chy, phong tr, phong mn, lit
khuyt, n trung, phong long, khc tr, hp cc.
4.1.3. Th kh to
Php cha: thanh ph, nhun to.
Cc v thuc thng dng l: t t, l h, thin mn, sa sm, mch mn,...
Cc bi thuc thng dng l: Tang cc m, Thanh to cu ph thang...
+ Bi Hong lin gii c thang (dng khi mi mc bnh): hong lin
30g, hong cm 20g, hong b 20g, chi t 20g.
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Hong lin
ng, lnh, thanh nhit, to thp, gii c, t tm ha v t

ha trung tiu
Qun
Hong cm
ng, lnh, thanh ph nhit, lng huyt, t ha thng tiu
Qun
Hong b
ng, lnh, t tng ha, thanh thp nhit h tiu
Qun
Chi t
ng, lnh, thanh nhit t ha tam tiu, dn nhit i xung.
Thn, s
Bi Thanh to cu ph thang: tang dip 20g, a giao 8g, thch cao 16g,
mch mn 12g, nhn sm 5g, hnh nhn 6g, cam tho 8g, t b dip 8g,
ma nhn 8g.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Nhn sm
Ngt, hi ng, m; vo ph t: i b nguyn sinh, ch huyt,

sinh tn
Qun
Tang dip
Ngt, ng, hn; vo can, ph: pht tn phong nhit, thanh

can, minh mc, thanh ph, ch khi
Thn
T b dip
ng, bnh; vo ph v: thanh ph ch khi, thanh v, ch nn
Thn
Thch cao
Ngt, cay, hn; vo ph v, tam tiu: thanh nhit, ging ha, tr

phin, ch kht
Thn
M en
Ngt, bnh; vo t, ph, can, thn: nhun h, li niu, ch nn
Mch mn
Ngt, hi ng, hi lnh; vo ph, v, tm: h st, nhun ph

sinh tn
Thn
A giao
Ngt, bnh; vo ph, can, thn: t m, dng huyt, b ph

nhun to, ch huyt, an thai
Thn
Hnh nhn
ng, bnh; vo ph, i trng: thng ph, bnh suyn, nhun

trng, thng tin, n ph
Cam tho
Thn, t
77
Cng thc huyt s dng: i chy, phong tr, phong mn, lit khuyt,
n trung, phong long, khc tr, hp cc.
4.1.4. Th m nhit
Php tr: thanh ha nhit m v nhun to ha m (tuyn ph ha
m nhit, thanh ph ha m).
Cc bi thuc thng dng: Nh trn thang gia thm bi mu, tri mu;
Tiu hm hung thang; Sinh lch t i to t ph thang; Nhun ph
thang; T m thanh ph thang; Bch hp c kim thang; Bi mu qua lu
thang...
+ Bi Bch hp c kim thang: sinh a 12g, thc a 18g, bch hp 12g,
mch mn ng 12g, bi mu 10g, thc dc 10g, huyn sm 8g, ct
cnh 8g, sinh cam tho 10g
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Bch hp
Nhun ph ch khi thanh nhit
Qun
Mch mn
Thanh tm nhun ph ch khi
Qun
Huyn sm
T m ging ha, lng huyt gii c
Thn
Sinh a
Thanh nhit lng huyt
Thn
Thc a
B huyt dng m, b thn
Thn
Bi mu
Nhun tm ph, ha m, ch khi
Thc dc
Lim m dng huyt ch thng
Ct cnh
Thng ph kh, tiu m, dn thuc i ln
T, s
Sinh cam tho
T ha gii c, iu ha cc v thuc
T, s
4.1.5. Th m thp
Php tr: to thp ha m ch khi, n ha thp m.
Cc v thuc thng dng: ht ci trng, bn h ch, trn b, t t, ct
cnh, bch tin... Cc bi thuc thng dng l: Nh trn thang, Lc
qun t thang, L trung ha m hon...
+ Bi Nh trn thang gia v: trn b 10g, thng trut 8g, bn h 8g,
bch trut 12g, phc linh 10g, cam tho 10g, hnh nhn 12g, sinh
khng 6g.
78
Phn tch bi thuc

V thuc
Tc dng
Vai tr
Trn b
L kh ha m
Qun
Bn h
Ging kh nghch, tiu m thp
Qun
Phc linh
Kin t, li thp
Thn
Bch trut
Kin t, tp thp, ha trung
Thng trut
To thp, kin t
Cam tho
n trung, ha v
Hnh nhn
Ch khi, bnh suyn, nhun trng
Sinh khng
Ging nghch ha m
+ Bi Lc qun t thang: nhn sm 10g, cam tho (chch) 6g, bch trut
9g, trn b 9g, phc linh 9g, bn h 12g.
c dng khi t h khng ch c thp, khng vn ha c thy
cc, dch ngng t li m thnh m.
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Nhn sm
i b nguyn kh, kin t, dng v
Qun
Cam tho
n trung, ha v
Bch trut
Kin t, to thp
Thn
Trn b
L kh ha m
Phc linh
Thm thp kin t
Bn h
Thn
T
+ Cng thc huyt s dng gm: t du, ph du, thn du, tc tam l, hp
cc, tam m giao.
4.1.6. Th ph kh h
Php tr: b ch ph kh.
Cc v thuc thng dng: ng sm, bch trut, hong k,... Cc bi
thuc thng dng l: Bo nguyn thang, Ngc bnh phong tn, Qu chi
gia hong k thang,...
+ Bi Ngc bnh phong tn gm: hong k, bch trut, phng phong
79
Phn tch bi thuc

V thuc
Tc dng
Vai tr
Hong k
B kh, c biu
Qun
Bch trut
Kin t, b trung tiu
Phng phong
Pht biu, tr phong
Thn
+ Bi Bo nguyn thang gm: nhn sm, hong k, nhc qu, cam tho.
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Nhn sm
i b nguyn kh
Qun
Hong k
ch kh, c biu
Qun
Nhc qu
Tr dng, tn hn
Thn
Cam tho
n trung, ha v
4.1.7. Th ph m h
Php tr: t dng ph m, t m, ging ha.
Cc v thuc thng dng: sinh a, huyn sm, a ct b, ngc trc, an
b, bch hp... Cc bi thuc thng dng l: Nht m tin, Lc v hon
+ Bi Nht m tin gia gim gm: bch thc 8g, a ct b 4g, sinh a
8g, cam tho 3g, mch mn 12g, thc a 20g, tri mu 4g.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Mch mn
Ngt, hi ng, hi lnh; vo ph, v: h st, nhun ph, sinh tn
Qun
Sinh a
ng, hn, vo tm, can, thn: thanh nhit, lng huyt, dng m,
sinh tn
Thn
a ct b
Ngt, hi ng, tnh hn; vo can, thn, ph: thanh ph nhit, ch

khi, cha can ut ha gy huyn vng; iu tr ct chng, ra m hi
Thn
Bch thc
ng, chua, lnh; vo can, t, ph: lim m, dng huyt, li thy
Tri mu
ng, lnh: t thn, b thy t ha, h thy, ch kh
Cam tho
+ Cng thc huyt s dng: thi uyn, thin lch, tam m giao, ph du,
thn du.
4.1.8. Th ph t u h
Php tr: kin t, ch ph.
80
Cc v thuc thng dng l: ng sm, phc linh, d, bch trut,... Cc

bi thuc thng dng l: Sm linh bch trut tn, B trung ch kh
thang...
+ Bi Sm linh bch trut tn: bch trut 8g, ht sen 8g, sa nhn 8g,
bin u 8g, nhn sm 8g, sn dc 8g, ct cnh 8g, phc linh 12g,
d 12g, chch tho 4g
V thuc
Tc dng
Vai tr
Nhn sm
Ngt, hi ng; vo ph t: i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn
Qun
Bch trut
Ngt, ng, m; vo t, v: kin t to thp, ch hn, an thn
Thn
Bch linh
Ngt, bnh; vo tm, t, ph, thn: li niu, thm thp, kin t, an thn
Thn
Bch bin
u
Ngt, hi m; vo t v: ha trung, h kh, b t v; ch t l, phin kht,

au bng
Thn
Hoi sn
Ngt, bnh; vo t, v, ph, thn: b t, ch t, b ph, sinh tn, ch

kht, bnh suyn, sp tinh
Thn
Sa nhn
Cay, m; vo t, thn, v: hnh kh, iu trung, ha v
Ngt, lnh; vo t v ph: kin t, tr thp
Ht sen
Ngt, sp, bnh; vo tm, t, thn: c tinh, ch t, b t, dng tm
Ct cnh
ng, cay, hi m; vo ph: kh m, ch khi, tuyn ph, li hu

hng, bi ung, thi c
Cam tho
+ Cng thc huyt s dng gm: thi uyn, thin lch, trung ph,
kh hi, n trung, tam m giao, ph du, thn du, t du, mnh mn,
phc lu.
4.1.9. Th ph thn dng h
Php tr: n thn np kh, b ph kh
Cc v thuc thng dng ph t ch, nhc qu, ng sm, hong k...
Cc bi thuc thng dng l: Hu quy n gia gim, Bt v qu ph gia
gim,...
+ Bi Hu quy m: thc a 32g, nhn sm 8g, nhc qu 4g, trng
12g, cam tho 4g, hoi sn 16g, k t 8g, ph t ch 2g, sn th
du 8g.
81
V thuc
Tc dng
Vai tr
Ph t
i nhit, c c, cay, ngt: hi dng cu nghch, b ha tr

dng, trc phong hn thp t
Qun
Qu
Cay, ngt, i nhit hi c: b mnh mn tng ha
Qun
Thc a
Qun
Hoi sn
Ngt bnh: b t v, b ph thn, sinh tn ch kht
Qun
Sn th
Chua, sp, hn n: n b can thn, sp tinh ch hn
Thn
n b

nhp doanh phn
Phc linh
Ngt, nht, bnh: li thy, thm thp, b t nh tm
Trch t
+ Cng thc huyt s dng gm: thi uyn, thin lch, trung ph, quan
nguyn, kh hi, n trung, tam m giao, mnh mn, ph du, thn du,
t du, phc lu.
4.2. Tp luyn dng sinh
c ch nh trong nhng trng hp vim ph qun mn. C th t tp
luyn mi ng tc dng sinh khng hn ch v ty theo sc khe ca c th,
nhng cn nht l cc ng tc sau:
Luyn th su.
Luyn th ra ti a: th 3 th, thi chai.
Luyn th: th 4 th v c k mng.
Xoa tam tiu.
T lng gi
Cu hi 5 chn 1: chn cu ng
1. Nhm nguyn nhn no sau y c tnh quyt nh gy bnh VPQ mn
A. Di truyn + d ng
B. Vt l + d ng
C. Ha hc + vi khun
D. Virus + vt l
E. Vi khun + d ng
82
2. Hnh nh vim nhim v tt nghn trong VPQM thng xy ra
A. Ph qun ln
B. Tiu ph qun
C. Nhu m phi
D. Tiu ng mch phi
E. Kh ph qun
3. Cc du hiu: vim nhim ph qun tng t, tm ti thng xuyn
hay tng lc, gy st km mt nc, l m km bun ng ban ngy, nhp tim
nhanh bo ng c th mc
A. Vim ph qun mn
B. Kh ph thng
C. Tm ph mn
D. Suy h hp cp
E. Vim phi tc nghn
4. Bi thuc Nh trn thang (gm: trn b, bn h, phc linh, cam tho)
c th ch nh iu tr vim ph qun mn th
A. Th phong nhit
B. m thp
C. T h
D. Kh to
E. Ph m h
5. Bi Lc qun t thang (gm: nhn sm, bch trut, phc linh, cam
tho, trn b, bn h) dng ch nh vim ph qun mn th
A. Phong nhit
B. Phong hn
C. Kh to
D. T h
E. Thy m
6. Bi thuc T t ging kh thang (gm: bn h, hu phc, tin h, chch
tho, nhc qu, t t, ng quy, sinh khng, trn b) c ch nh iu tr
vim ph qun th
A. Phong hn
B. m thp
83
C. T h
D. Th thp
E. Thy m
7. Bi thuc Ch thu tn (gm: kinh gii, bch b, t uyn, trn b, ct
cnh, cam tho, trong v kinh gii) c tc dng v vai tr
A. Tuyn ph ging kh: vai tr qun

B. Ch ho ha m: vai tr qun
C. Khu phong gii biu: vai tr qun
D. Tuyn ph ging kh: vai tr thn
E. Khu phong gii biu: vai tr thn
8. Th bnh no sau y v mt triu chng hc xut hin c trong VPQ
cp v VPQ mn
A. Phong hn
B. Phong nhit
C. m thp
D. Kh to
E. Thy m
9. Bi thuc Tang cc m (gm: tang dip, ct cnh, cc hoa, hnh nhn,
l cn, lin kiu, bc h, cam tho) thng ch nh iu tr VPQ mn th
A. Phong nhit
B. Th thp
C. Kh to
D. m thp
E. Thy m
10. Nguyn nhn no sau y lm tn thng ph, lm kh tn dch m
sinh ra cc chng: ho khan khng c m, hoc c t m dnh, mi hng kh,
st, nhc u, u li kh, mch ph sc
A. Phong hn
B. Th thp
C. To ha
D. Tu sc v
E. Tht tnh ut nhit
84
11. V hong cm trong bi Hong lin gii c thang (gm: hong lin,
hong cm, hong b, chi t) c ch nh iu tr th kh to thng gp
trong VPQ cp nhm vo tc dng
A. T tm ha, t ha trung tiu

B. T ha, thanh thp nhit h tiu
C. Thanh nhit t ha tam tiu
D. Thanh ph nhit, t ha thng tiu
E. Thanh to tuyn ph
12. V mch mn trong bi thuc bch hp c kim thang (gm: thc a,
bch hp, mch mn, bi mu, thc dc, huyn sm, ct cnh, cam tho)
c ch nh iu tr VPQ mn th
A. m thp
B. m nhit
C. Kh to
D. Phong nhit
E. Ph m h
13. V hong k trong bi thuc Bo nguyn thang (gm: nhn sm,
hong k, nhc qu, cam tho) ch nh iu tr VPQ mn th ph kh h) c
vai tr v tc dng
A. B kh, kin t: vai tr qun

B. Kin t, b trung: vai tr thn
C. ch kh, c biu: vai tr qun
D. ch kh, c biu: vai tr thn
E. B kh, kin t: vai tr t
85
Bi 5
HEN PH QUN
MC TIU
1. Nu c nh ngha v c im dch t hc bnh hen ph qun.
2. M t c nguyn nhn, bnh sinh, ca hen ph qun theo y hc c
truyn v y hc hin i.
3. Nu c cc th lm sng ca Hen ph qun theo YHH v YHCT.
4. Trnh by c vic iu tr Hen ph qun theo YHCT.
5. Gii thch c c s l lun ca vic iu tr hen ph qun theo
YHCT.
1. I CNG
1.1. nh ngha
1.1.1. nh ngha ca OMS (1974)
Hen ph qun (HPQ) l bnh c nhng cn kh th do nhiu nguyn
nhn khc nhau, km theo du hiu lm sng tc nghn ton b hay mt phn
ph qun, c th phc hi c gia cc cn. Tnh trng tc nghn do tng t
ngt nhng cn tr ng h hp c lin quan hoc khng lin quan n c
ch min dch.
1.1.2. nh ngha ca Hi Phi hc M (1975)
Hen ph qun l bnh c c im tng tnh phn ng ng h hp do
nhiu nguyn nhn.
1.1.3. nh ngha ca Charpin (1984)
Hen ph qun l mt hi chng ca nhng cn kh th v m, hi chng
tht nghn v tng tnh phn ng ca ph qun do nhiu yu t kch thch v
c bit do acetylcholin.
86
1.1.4. nh ngha ca chng trnh Quc gia gio dc HPQ M (1991)

Hen ph qun l mt bnh h hp c 3 c im:
Hi chng co tht.
Vim ng h hp.
Tng tnh phn ng ng h hp.
Vy c th nh ngha hen ph qun l:
Mt hi chng biu hin bng nhng cn kh th rt kch pht, xut hin
t ngt, kh th th th ra, thng v ban m, km theo ting th rt do ph
qun co tht, ho v khc m nhy dnh; c th hon ton hi phc sau .
V phng din chc nng c biu hin hi chng tc nghn, mt s tng
hot tnh ton b cc ph qun khi chng b cc yu t kch thch khc nhau
tc ng, c bit l cc cht trung gian tit cholin.
1.2. c im dch t hc
1.2.1. Tnh hnh mc bnh
Hen ph qun hay gp nhiu nc, mi la tui.
T l hen ph qun trung bnh chim 5 - 6% dn s, trong 5% ngi
ln v 10% tr em di 15 tui.
tr em di 15 tui: t l hen con trai l 1-2%, con gi l 0,5-1%.
V tui bt u mc hen: nam gii 90% mc trc 35 tui v 80% trc
15 tui. Trong khi n 75% l trc 35 tui v ch c 40% trc 15 tui.
S nam gii mc hen sau 35 tui chim 10% tng s bnh nhn v n l
25%.
Vit Nam t l ni chung l 6% cho c tr em v ngi ln.
Theo Phm Khu (1980) thng k vi hn 14000 ngi trn 14 tui, t l
mc bnh hen l 1,7 %; 10000 ngi cao tui, t l l 2,3%.
Theo L Vn Thi (1986): t l hen gp l 5,1% thnh ph; 3,3%
nng thn ng bng v 1,7% nng thn min ni.
Qua nhiu thng k thy rng tnh hnh mc hen ang c xu hng tng
ln.
1.2.2. L do xu hng tng bnh hen
V s bnh nhn thc t c tng ln.
V nhu cu chm sc sc khe cao hn.
87
Do bn thn vic iu tr hen, cc thuc cha ngy nay tuy c tt hn

nhng cng c nhiu phn ng ph hn.
Ti hi ngh quc t Boston nm 1990 c nu kh nng ca mt s
nguyn nhn sau y:
+ Do nhim mi trng.
+ Do s dng ba bi thuc, ha cht.
+ Nhp sng cng thng, stress.
+ Kh hu nng v m.
+ Do yu t sai lm trong chn on.
Theo Woolcock (1989), mt chuyn gia hen hc ngi Australia cho rng
trong cc cn nguyn mc hen th kh hu c nh hng rt r rt. Cng theo
tc gi nhn nh chnh xc hn v dch t hc bnh hen hin nay c 3 vn
cn nn tm hiu l: s bnh nhn mi mc bnh hng nm, tnh cht nguy
kch ca bnh v cc yu t nguy c.
1.3. Phn loi hen ph qun
Da vo nguyn nhn gy bnh:
+ Hen ngoi lai.
+ Hen ni ti.
Da vo tnh cht ca cn hen:
+ Mc hen.
+ Bc hen.
1.4. Quan nim ca YHCT v hen ph qun
Da trn cc biu hin v triu chng hc, cn kh th ca hen ph qun
cng c miu t trong cc chng hen suyn, ho suyn ca YHCT.
Sch Y hc chnh truyn ni: Suyn l ni v hi th, th gp gp, khi
nng th h ming so vai. Hen ni v m thanh pht ra t c hng, c ting c
ca pht ra khi th.
Nhng thng thng hay gi chung l chng hen suyn hoc chng ho
suyn.
Trong chng suyn c suyn thc do c t kh xm nhp v suyn h do
c nguyn kh h suy m sinh ra bnh.
Chng hen: khi ht th kh ra vo sinh ra ting kh kh, c ca hoc rt.
Trong hen c hen hn do c dng kh h suy li cm phi ngoi t v hen
nhit do c m nhit tc tr.
Chng hen khi pht ra thng km theo c chng suyn, nhng chng
suyn khi pht ra c th khng km theo chng hen.
88
2. NGUYN NHN V C CH SINH BNH

2.1. Nguyn nhn
C hai nhm nguyn nhn gy HPQ:
2.1.1. Hen ph qun khng do d ng
Di truyn
Ri lon tm thn
Ri lon ni tit
Gng sc
Aspirin v thuc chng vim khng steroid.
2.1.2. Hen ph qun do d ng
a. Hen ph qun d ng khng nhim trng
Bi sinh hot: bi nh, bi ng ph
Phn hoa cy, c
Lng v
Biu b lng sc vt (ch, mo, nga)
Thc phm (trng, c, sa)
Thuc (penicillin, piperazin).
b. Hen ph qun d ng nhim trng
Vi khun (t cu, lin cu, ph cu, Klebsiella, Neisseria)
Virus (Arbovirus..)
Nm mc (Aspergillus, Cladosporiom.).
Nhim khun hay gp nht l nhim virus t nh, l yu t thun li
hnh thnh hen v tnh d b kch thch ph qun khi trng thnh.
HPQ
D ng
Khng d ng
Khng nhim trng
Typ I
Nhim trng (typ IV)
Typ III
Hen ph qun d ng thuc 3 loi typ I, III, IV (theo cch phn loi ca Gell v Coombs)
89
Phn loi hen ph qun (ADO, 1986)

Di truyn
Ri lon ni tit
Khng d ng
Ri lon tm thn
Gng sc
Aspirin
Sng n
Typ I
Khng nhim trng
Hen ph qun
(bi nh, phn hoa)

Typ III
D ng
Nhim trng (typ IV)
(lin cu, t cu, ph cu, Klebsiella, Nisseria), nm, mc,
2.2. C ch sinh bnh

2.2.1. Yu t tng mn cm
bnh nhn hen ph qun, ph qun thng c tnh mn cm mnh hn
so vi ngi khng mc bnh, tc l d phn ng bt thng hn khi gp mt
kch thch c hiu (d nguyn) hoc khng c hiu.
Trong lm sng ngi ta chia ra 2 loi hen ch yu:
Ngoi lai: thy r do mt khng nguyn bn ngoi gy nn.
Ni ti: khi khng chng minh c r do khng nguyn bn ngoi gy
nn, v trong hen ni ti, nng IgE bnh thng hoc thp, bnh
xut hin ngi ln, thng tui trung nin, bnh mang tnh cht
mn tnh vi nhng cn lin tc, t c tin s d ng c nhn v gia nh.
a. C ch gy HPQ ca yu t tng mn cm
Khng th trong hen gi l reagin (k hiu l IgE - mt globulin min
dch): IgE do lympho B v tng bo tng hp, nhng hot ng p ng
di s kim sot ca lympho T h tr v cc lympho c ch.
Khi tip xc khng nguyn, phc hp IgE - khng nguyn s hnh thnh
v gn vo b mt cc t bo a base, ch yu l dng bo v i thc
bo; mt lot phn ng s xy ra, cc ha cht trung gian s hnh thnh,
histamin, cc yu t ha ng ng a eosinophil gy co tht ph qun v
tp trung cc t bo a eosin. Cc ha cht trung gian gy vim s sinh
ra ph n v thm nhim cc thnh ph qun. Cc cht c v cc yu
t hot ha tiu cu s gy tn thng cc t bo biu m.
90
Cc ha cht trung gian gy phn ng c nghin cu nhiu l

histamin, cc yu t ha ng ng, cc prostaglandin v leucotrien (sinh
ra do chuyn ha ca acid arachidonic t mng t bo), yu t hot ha
tiu cu v cc kinin.
KHNG NGUYN
IgE khng th
Dng bo mt ht v gii phng
Arachidonic acid metabolisme
Yu t ha
ng ng
Histamin
Co tht c ph qun
(tc th)
Thm nhim
bch cu i toan
Leucotrien
Vim thnh ph qun,

co tht c ph qun
(mun)
S c ch p ng vi khng nguyn ht vo
Trong nhng nm gn y, xu hng chung cho hen l mt bnh do vim.

Do nhiu nguyn nhn, t bo biu m b tn hi gy thm nhim bch cu
v lm tng tnh d b kch thch ca ng th. Bn thn ca s co tht ph
qun cng l hu qu ca qu trnh vim cc t bo biu m.
b. C ch tc nghn ng th
Trn cn nguyn tng mn cm v vim nhim nu trn, ph qun phn
ng bng co tht v gy nn tc nghn lu thng khng kh trong ng th,
n l c im ch yu ca cn hen. C 3 yu t c bn to nn trng thi ny:
Co tht ph qun.
Ph n nim mc ph qun.
Lp tc do tng tit cc cht nim dch ph qun.
C trn ph qun co tht l hin tng quan trng nht trong cc nguyn
nhn gy cn hen c chng minh trn thc nghim cng nh m t thi.
Co tht, lp tc, ph n nim mc l biu hin c th nht ca ph qun
mn cm, to nn s tr ngi cho lu thng khng kh, nguyn nhn gy cn
kh th ca bnh hen. C 3 hin tng li c th mt i sau nn c s hi
phc gn nh hon ton ca chc nng h hp sau cn hen.
c. C ch t yu t vim
Vai tr ca vim ph qun c nhiu tc gi chng minh (tha c
quc t Mariland 1992). Tho c ny cho rng cng l mt nguyn nhn
91
gy tc nghn ng th ngoi yu t co tht. Cc t bo vim gm mastocyt,

cc bch cu, cc i thc bo, bch cu n nhn, cc lympho bo, tiu cu v
biu m hp thnh cht dch nhy, trng thi ny c chng minh qua k
thut ra ph qun - ph nang v sinh thit ph qun. Phn ng vim c th
phc hi nhng cng c th gy tn thng vnh vin, do iu tr vim l
mt hng quan trng cha hen ph qun.
2.2.2. Cc yu t khc ngoi tng mn cm
a. Yu t di truyn
Nhiu tc gi nghin cu thy bnh nhn hen thng c ngi trong gia
nh cng mc hen hoc cc biu hin d ng khc. Theo Williams, khong 50
% bnh nhn hen c tin s d ng gia nh so vi 12% ngi khng hen.
b. Kinh nguyt v sinh n
Theo Rees (1967) c ph n mc hen tui dy th, sau ny hng thng
li thy cn hen 7-10 ngy trc khi hnh kinh v khi c mang th bnh
hn; tuy nhin bnh nhn hen khng c cn nguyn d ng th khng thy r
nh hng ca sinh .
c. C ch thn kinh
C ch thn kinh trong hen c cp qua nhn xt bnh nhn hen
c th phn ng khng c hiu vi nhiu nguyn nhn khng phi l min
dch (v d: nhim khun hoc khi ht phi cc cht kch thch). Ngoi ra cc
stress tm l cng c th lm pht sinh cn hen.
d. Cc yu t kch thch gy cn hen
Vi c ch nu trn, c rt nhiu kch thch c th khin cn hen xut
hin:
Cc d nguyn: c rt nhiu d cht c nu l cn nguyn gy hen, ph
bin nht l: bi nh, phn hoa, bo t nm, lng sc vt nui trong nh
nh (ch, mo, th, chut lang, chut bch,...). Ngoi ra thc n nh
trng, c, sa v thuc nht l aspirin v cc loi khng vim non steroid cng kch thch gy hen.
Nhim khun: nhim virus t nh l yu t thun li hnh thnh hen v
tnh d b kch thch ph qun khi trng thnh.
2.3. Biu hin lm sng theo y hc hin i
2.3.1. Triu chng cn hen in hnh ngi ln
Cn hen thng xy ra v m, nhiu khi c bo trc bng nhng
triu chng: nga mt, chy nc mt, nga mi, ht hi, ho khan hoc nng
bng, tc ngc nh c vt g chn vo lm ngi bnh phi ngi dy v cn
kh th bt u. Nhp th chm, kh th tri th th ra gy nn nhng
92
ting rt, kh kh, c ca m chnh ngi bnh v nhng ngi ng gn

cng nghe thy.
Kh th nh vy lm ngi bnh phi h ming th, t tay vo thnh
ging thnh gh. Cm gic thiu khng kh lm ngi bnh i m ca ht
khng kh.
Trong cn ngi bnh rt mt nhc, da xanh nht, tot m hi, ting ni
ngt on.
2.3.2. Yu t lm xut hin cn hen
Thay i thi tit nht l thay i nhit mi trng t nng m sang
lnh.
Ht phi mt d nguyn, mt cht kch thch (khi bi, hi ho cht), mt
mi nng.
2.3.3. Triu chng thc th
Khm lm sng: g ngc vn trong, rung thanh bnh thng, r ro ph
nang gim. C 2 ph trng c nhiu ran rt, ran ngy, nhp th o
ngc, th th ra nghe thy di gp 2, 3 ln th ht vo.
X quang phi: trong cn hen lng ngc cng, ph trng tng sng, rn
phi m (do mu li cc ng mch), cc xng sn nm ngang,
khoang lin sn gin rng, c honh t di ng.
2.3.4. Din bin ca cn hen
Lm sng: cn hen c th ko di t 5-10 pht, na gi hoc vi gi v
kt thc bng vi ting ho bt ra m trng trong nh ht trai nhy
dnh. Ngi bnh ht kh th ng li c, sng hm sau thc dy ngi
bnh cm thy gn nh bnh thng.
Xt nghim m: trong m c nhiu t bo i toan, nhiu tinh th
Chartcot -Leyden, nhiu vng xon Crushmann.
Xt nghim mu: c tng t bo i toan (trn 400 t bo/mm3) du hiu
ny khng hng nh v t c gi tr ngi Vit Nam. Cc kh mu:
trong cn trung bnh c gim oxy nh, khng c tng thn. Nu cn hen
ko di, thng kh ph nang b ri lon v tng thn xut hin.
o chc nng h hp:
FEV1 sau FEV1 trc 200ml v
FEV1 sau FEV1 trc

FEV1 trc
12% (ATS) [ 15% (BTS)]
Qua cn cp chc nng h hp tr v bnh thng.
93
2.3.5. Triu chng lm sng ngoi cn hen

Sau cn trung bnh: h hp tr li yn tnh vi gi sau, ch cn thy ri
rc vi ran rt ran ngy khi nghe phi.
Sau cn nng ran rt cn tn ti vi ngy sau. Nu cn hen xut hin v
ko di v ban m th ban ngy cn mt, nht l khi gng sc.
Thm d chc nng h hp, c ri lon thng kh. Mt hi chng tc
nghn th hin bng chng th ra ti a trong mt giy gim v h s
Tiffeneau gim (nhiu hay t ph thuc chng hen lu nm hay mi mc,
nng hay nh). H s Tiffeneau ngi bnh thng l 85% - 75%,
ngi hen nng l 60% - 50% hay thp hn na.
Tnh trng mn cm ca ph qun i vi acetylcholin: c s tng mn
cm ph qun ngi hen i vi acetylcholin thp <1000mcg (bnh thng =
10000mcg).
2.3.6. Cc th bnh lm sng YHH
a. Hen ngoi lai hay hen d ng
Thng bt u tr em hay ngi tr, c tin s d ng r rt, c d
nguyn c hiu, nng globulin min dch IgE trong mu cao. Thng p
ng tt vi tr liu gii mn cm c hiu. Tin lng lu di tng i kh
quan, t vong trong cn him.
b. Hen ni ti hay hen nhim trng
Thng bt u tui trung nin 35-40 tui. Cn hen thng xut hin
sau t nhim trng h hp, gia nhng cn kh th vn tn ti, khng c tin
s d ng, p ng km vi cc bin php iu tr, tin lng d dt, cht c
th xy n v cn hen lin tc hay bin chng suy tim, gin ph nang, tm
ph mn.
c. Hen kh th lin tc
y l th hen nng, thng thy ngi b hen lu nm, c nhiu
t bi nhim, cng c khi do dng qu nhiu cc thuc cng giao cm
(adrenalin, isopromalin) v cc amin c tc dng cung giao cm (ephedrin).
Cn ho ko di 2-3 ngy lin lm bnh nhn phi ngi lun rt mt nhc. T
mt chng c nng, hen rt mau chng c cc tn thng thc th nh x phi,
gin ph nang.
d. Hen c tnh
L mt tnh trng rt nng, ko di, khng p ng vi cc iu tr thng
thng, hay xy ra ngi hen lu nm, c lin quan n nhim trng h hp,
i khi do sai lm v iu tr; c bit do lm dng thuc cng giao cm (di
dng tim chch hoc kh dung), lm dng cc thuc an thn lm c ch cc
trung khu ho. Cc cc m c lm tc nghn cc ph qun nh gy:
94
Kh th nng, nhp th nhanh 20-30 ln/pht, mt mi tm ti, v m

hi.
Huyt p c th hi tng thong qua, nhp tim tng nhanh, i khi xy
ra try mch.
Khng ho, khng khc m ra c, r ro ph nang gn nh mt hn.
Xt nghim cc kh trong mu: c suy h hp cp, bo ha O2 mu
ng mch (SaO2) gim, p lc CO2 trong mu ng mch tng, c th c
toan h hp.
iu tr ng cch ngi bnh c th qua khi. C mt s trng hp t
vong do nght th, try mch hay do xut huyt tiu ha.
2.4. Nguyn nhn v bnh sinh theo y hc c truyn
2.4.1. Nguyn nhn
Cm nhim ngoi t thng l phong, hn t.
n ung lnh.
n qu nhiu cht chua, mn, ngt, ung nhiu ru, tch nhit, thng
m, ho m thnh cht ng sinh bnh.
Lao nhc thi qu.
Mc bnh lu m t cn n phc trong ph lc hoc sinh nhiu m
nhit gy tc tr:
+ Nu v thng n ung sng lnh, hn ngng ng t sn bn trong
li cm nhim phong hn t th s sinh ra chng hen hn.
+ Nu v m nhit tch bn trong, li cm phi phong t m pht
bnh th gi l hen nhit.
+ Nu t kh xm nhp, bn trong li sn c hn m ngng ng ut
li, kh nghch ln, bnh n gp rt, h ming so vai th gi l
thc suyn. Nh vy thc suyn ch yu l do m, thng gp phi
phong hn hoc to nhit tri ma xm nhp kch thch gy bnh.
+ Nu nguyn kh h sn, thm m m ngng ng, lm thn khng
np kh sinh ra h suyn m khng cn phi c t kh lc dm mi
pht. Nh vy h suyn ch yu do h, vn ng lao ng mt cht l
suyn tng.
2.4.2. Bnh sinh
Theo Trn Tu Vin i Thanh vit trong Y hc thc ti tr lun v chng
hen:
Hn t xm nhp nm sn ph du.
95
m m c kt t sinh ra ph.
Trong ngoi cng ng, khi c iu kin phong hn th thp to ha lm
tn thng l pht cn ngay.
Ngoi lc dm, nu ung ru, n lnh, lao ng vt v, nhp phng
qu nhiu cng c th pht cn c.
Khi pht cn th kh lnh ph du, cng vi m m ti ph, cng da
vo nhau, ngn lp cc ca ng thng iu ph kh khng cho th ht, rng
sc th ht th pht ra ting kh kh.
Theo Ni kinh, mi xung ngc ln u thuc v ha, hi th ngn gp
m lun lun khng hi th gi l suyn. Suyn th cp bc y l do kh b
ha ut m m m nhy dnh ph v.
Hn t xm phm, m m ng bn trong quyt lnh thi m, kh b
ut, hn t cng lm b b ph khiu, kh ca 2 kinh th dng minh v thi
dng l phn biu ca ph, ngc ln hung cch m sinh ra thc suyn.
Ngi c tinh huyt h km, m h, h ha bc, kh ha khng tr v
ngun a ngc ln. Thng thng th ph pht kh ra, thn np kh vo,
nhng v thn h, khng thc hin c chc nng b tng do li long ha
bc ln dn n ph b thng lm cho th ra ht vo gp rt; ha khng b
thy c ch, dng khng b m lim np li, do nguy c m vong dng
thot cht trong chc lt.
D l hen hay suyn bnh lu ngy cng tn thng ph - t - thn sinh ra
ph m h, ph kh h, t kh h, t dng h, thn m h v thn dng h.
3. CHN ON
3.1.1. Lm sng
Da vo triu chng ca cn hen in hnh chn on cn hen.
Da vo cc triu chng c nng v thc th chn on ngoi cn v
bin chng.
3.1.2. Cn lm sng
ang cn hen nu soi X quang lng ngc thy hai ph trng qu sng,
cc khoang lin sn gin rng, xng sn nm ngang v c honh 2
bn b y xung thp.
Gia cc cn hay ngoi cn cc triu chng lm sng ln X quang ni
trn khng cn, tuy nhin c th lm mt s th nghim nh nghim
96
php gng sc, nghim php dng acetylcholin vn pht hin c tnh
trng tng hot tnh cc ph qun.
Thc hin cc chn on cn lm sng khc chn on nguyn nhn
v bin chng (nh da vo chc nng h hp).
3.1.3. Chn on hen ph qun khi
Qua cn cp chc nng h hp tr v bnh thng.
p ng c ngha vi thuc gin ph qun ng ht hoc 2 tun
corticoid ng ton thn (prednison 30 - 40mg/ngy), hoc 6 tun
corticoid ng ht.
FEV1 sau FEV1 trc 200ml v
FEV1 sau FEV1 trc
FEV1 trc
12% (ATS) [ 15% (BTS)]
Chn on bc hen:
Bc hen
FEV1 hoc PEF (%)
80%
< 20%
II
80%
20 - 30%
III
61 - 79%
> 30%
IV
60%
> 30%
dao ng PEF =
dao ng sng - chiu
PEF chiu - PEF sng

(PEF sng + PEF chiu)/2

3.2.1. Chng hen
Ch chng ca hen l kh th, khi th c ting c ca (rt, kh kh), khi
c cn kh th n khng nm c, phi ngi th. Trong lm sng chia
lm 2 loi:
a. Hen hn
Ngi lnh, sc mt trng bch
Ngc y tc
m trong long, c bt, d khc
Khng kht, thch ung nc nng
i tin phn nho nt
97
Cht li nht, ru li mng trng trn

Mch trm khn.
b. Hen nhit
Bun bc kh chu
Ru li thng vng c
i tin to
Mch hot sc
Nu do m h ha vng th cht li sm
Nu c kim ngoi cm th lnh, au mnh, pht st, kht nc; biu
hin chng lnh bn ngoi, nng bn trong.
3.2.2. Chng suyn
Ch chng ca suyn l th gp
a. Thc suyn:
Phong hn:
Ngc y tc
Ho, m nhiu v long
Pht st
au u
n lnh, m hi
Khng kht nc
Ru li trng nhn
Mch ph hot
To nhit
Phin nng
Ho, au ngc
Kht nc, hng au
m nhiu, c, kh khc
Cht li , ru mng
Mch sc
b. H suyn
Ph h:
Th ngn hi km theo ho
98
Ting ni yu
Tinh thn u oi
Li nht
Ngoi ra cn c chng: tn dch kh ro, ngi nng, hng vng tc, t
m hi, sc mt tng lc, li , mch vi nhc.
Thn h:
Nu thn m h suyn:
+ Ho, kh th
+ au hng
+ Mt , vt v
+ Lng bn tay chn nng
+ Mch t sc.
Nu thn dng h suyn:
+ n lnh
+ Vn ng l suyn xut hin v tng ln
+ Sng mu bn chn
+ Tay chn lnh
+ Mch vi hoc trm nhc.
Triu chng bo nguy:
+ Kh nghch ln, th gp vt v
+ Chn lnh, m hi u
+ i tin lng
+ Mch ph i m khng c lc.
4. BIN CHNG
4.1. Nhim trng phi
Thng xy ra ngi hen lu nm: bnh nhn c st, kh th khng ch
th th ra m c th ht vo, m c, t bo i toan c thay th bng t
bo a nhn trung tnh, cn hen thng ko di.
4.2. Gin ph nang
Trong cn hen, cc ph qun hp li, do khi ht vo th cc c h hp
can thip vo nn thng c sc cn; th th ra (th ng) khng kh khng
ra ht nn li lm ph nang n ra, lu ngy cc ph nang mt dn tnh n
hi, n ra ri khng co li c nn khng kh b ng, oxy vo phi t,
99
dioxyd carbon khng ra c gy tnh trng thiu oxy v tng dioxyd carbon.
y l tnh trng suy h hp mn.
4.3. Suy tim phi
Mch mu ca ph nang co li c khi b tc lm cn tr tiu tun hon.
Trong nhiu nm tim phi gin dn v to ra; bnh nhn c mi thm, gan to,
ri i n suy tim khng hi phc.
5. D phng V TIN LNG
Hin nay vic xc nh trong tng lai xa ca mt ngi hen ph qun
cn kh, song nh gi tng lai gn cn da trn:
5.1. Lm sng
Tn sut cn hen: s cn hen trong mt khong thi gian quan st cho ta
khi nim v d kin tin trin ca cn hen; cn hen cng gn nhau tin lng
cng xu.
5.2. Ph dung k
Th tch th ti a/giy v h s Tiffeneau. Cc ch s ny cng thp th
hen cng nng.
Tnh nhy cm cholinergic: ngng acetylcholin cng thp th hen cng
nng.
S hi phc nhng ri lon tc nghn di nh hng ca cht kch thch
giao cm: p ng vi isoproterenol cng trn vn th tin lng cng tt.
Th tch cn: th tch cn cng tng l hen cng nng.
iu kin mi trng sinh sng v cng tc.
6. IU TR
6.1. Nguyn tc v mc tiu iu tr
iu tr hen ph qun thng c 3 mc tiu:
iu tr tn gc lm cho bnh khi hon ton: nu pht hin c cc
nguyn nhn gy bnh c th iu tr tn gc, tuy nhin vic lm ny rt
kh v hen ph qun thng do nhiu nguyn nhn phi hp, rt t khi
ch c nht mt nguyn nhn, do vy bnh c th tm khi mt thi
gian di ri li ti pht.
iu tr triu chng ko di:
+ Gin ph qun: dng thuc kh dung.
100
+ Cc thuc tc ng ln trn cc hin tng vim nhim v bi tit.

+ Cc phng php tp luyn nh luyn th; tp vt l nh: bi li, tm
nc sui nng v.v.
iu tr ct cn hoc cp cu cn hen ph qun.
Ngoi ra cn ch :
+ iu tr bin chng
+ iu tr d phng ln cn hen:
c hiu: loi b d ng nguyn, gii mn cm.
Khng c hiu: cromoglycat disodique, dipropionat.

Bin php b sung: vn ng liu php, tm l tr gip, chng nhim
trng, liu php kh hu v nc sui.
Phng bnh: hen ph qun l loi bnh l c yu t th tng nn vic
phng bnh thng rt kh khn, tuy nhin hn ch c th cha sm
cc bnh l ng mi hng, tp th dc thng xuyn, gi mi trng
sng trong sch t bi bm, thong mt.
6.2. iu tr theo y hc c truyn
6.2.1. Hen hn
Php tr: n ph, tn hn, tr m, nh suyn.
Cc bi thuc:
+ Bi X can ma hong thang gia gim
X can 6g, sinh khng 4g, khon ng hoa 12g, bn h ch 8g, ma hong
10g, t tn 12g, ng v t 8g, i to 12g.
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Ma hong
Pht hn, gii biu, bnh suyn
Qun
Qu chi
Pht hn, n kinh, gii biu
Thn
Thc dc
iu ha danh v
Thn
Bn h
T tn
Tn phong hn, khai khiu
Ng v t
Lim ph, sp tinh, ch thn, sinh tn dch
X can
Thanh nhit gii c, tiu m
Can khng
n trung, tn hn
Khon ng hoa
Nhun ph, h kh, ho m, ch khi
Cam tho
n trung ha v
101
+ Bi thuc T t ging kh thang: t t 12g, hu phc 8g, qut b 8g,

qu chi 18g, bn h ch 8g, ngi cu 12g, ng quy 10g, gng 4g, tin
h 10g, i to 12g, bn h ch 12g, ng v t 16g, cam tho 4g, hnh
nhn 8g.
V thuc
Tc dng
Vai tr
T t
Cay, m; vo t ph: pht tn phong hn, kin v, ch nn, ha

m, ch khi, l kh, an thai
Qun
Sinh khng
Cay, hi nng; vo ph, t, v: pht tn phong hn, n v, ch

nn, ch t, ha m, ch khi, li thy
Thn
Nhc qu
Cay, ngt, i nhit; vo can, thn: b mnh mn ha, kin t,

tr dng, cu nghch
Thn
Hu phc
ng, cay, m; vo t v, i trng: hnh kh, ha m, tr

nn, n trung to thp
Trn b
Cay, m; vo v ph: hnh kh, bnh v, ha m, to thp
Tin h
ng, cay, hi lnh; vo t ph: pht tn phong nhit, h m,

ging kh
ng quy
Ngt, cay, m; vo tm, can, t: dng huyt, hot huyt
T, S
Chm cu: chm b cc huyt thin t, chin trung, phong mn, nh

suyn, lit khuyt, tam m giao, phong long, tc tam l. Cu cc huyt
cao hoang, ph du, thn du
Chm loa tai: bnh suyn, tuyn thng thn, giao cm, thn mn, ph.
6.2.2. Hen nhit
Php tr: thanh nhit, tuyn ph, ha m, bnh suyn.
Bi thuc nh suyn thang: ma hong 6g, hong cm 12g, tang bch b
20g, hnh nhn 12g, trc lch 20g, cam tho 4g, bn h ch 8g.
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Ma hong
Qun
Hnh nhn
Ha m, ging nghch, ch khi
Thn
Bn h ch
Ging kh nghch, tiu m
Thn
Tang bch b
Thanh ph nhit, ch khi, h suyn
Trc lch
Thanh nhit
Cam tho
n trung, ha v
Hong cm
Thanh ph nhit
102
Chm cu: chm t cc huyt trung ph, thin t, chin trung, nh

suyn, ph du, xch trch, thi uyn, phong long, hp cc.
6.2.3. Thc suyn
a. Phong hn
Php tr: li ph, khai khiu, ging kh, nh suyn.
Cc bi thuc:
+ Bi thuc Tiu thanh long thang: ma hong, qu chi, t tn, bn h,
can khng, thc dc, ng v t, cam tho.
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Ma hong
Qun
Qu chi
n kinh, thng mch
Can khng
n trung, tn hn
T tn
Tn phong hn, khai khiu
Bn h ch
Ging kh nghch, tiu m
Ng v t
Lim ph, ch khi, sp tinh, sinh tn dch
Hnh nhn
Ha m, ging nghch, ch khi
Thc dc
Hot huyt, iu ha doanh v
Cam tho
n trung, ha v
Qun, thn
Bi thuc Tam ao thang (nu v ngoi cm phong hn xut hin cc

chng au u, khng c m hi m ho ra m trng th dng) gm: ma hong
20g, hnh nhn 20g, cam tho 10g
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Ma hong
Gii biu, pht hn, bnh ph suyn
Qun
Hnh nhn
Li ph, h kh
Thn
Cam tho
n trung, ho v
Bi Ma hnh thch cam thang (nu v m ha ng tc ph khiu m

sinh chng suyn th dng ma hong 10g, hnh nhn 20g, thch cao 40g, cam
tho 12g)
103
V thuc
Tc dng
Vai tr
Ma hong
Cay, ng, n: khai thu l, lm ra m hi, li tiu tin
Qun
Thch cao
V ngt, cay, tnh hn; vo 3 kinh ph, v, tam tiu: thanh nhit,
ging ha, tr phin, ch kht
Thn
Hnh nhn
ng, m; vo ph, i trng: thng ph, bnh suyn, nhun

trng, thng tin, n ph
Cam tho
Ngt, bnh; vo 12 kinh: b trung kh, ha gii c
b. To nhit
Php tr: thanh kim, ging ha.
Bi thuc T bch tn, gm: tang bch b, a ct b, ngnh m, cam tho
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Tang bch b
Thanh ph nhit, ch khi, h suyn
Qun
a ct b
Thanh nhit
Thn, t
Ngnh m
Ha trung, kin t
Thn
Cam tho
n trung, ha v
6.2.4. H suyn
a. Ph m h
Php tr: t m, b ph, nh suyn.
Bi thuc Sinh mch tn gia v: ng sm 16g, sa sm 12g, mch mn
12g, ngc trc 8g, ng v t 6g, bi mu 12g
V thuc
Tc dng
Vai tr
Nhn sm
Ngt, hi ng: b tm kh, i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn
Qun
Mch mn
Thn
Ng v t
Mn, chua, m: lim hn, c tinh
Thn
Hong k
Cam tho
Chm cu: chm b ph du, cao hoang du, chin trung, thn du, t du,
quan nguyn.
b. Ph kh h
Php tr: b ph, c biu, ch kh, nh suyn.
104
Cc bi thuc:
+ Bi thuc Ngc bnh phong tn gia gim: hong k 12g, t t 12g,
phng phong 8g, bch trut 12g.
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Hong k
B kh, c biu
Qun
Bch trut
Kin t, b trung tiu
Thn
Phng phong
Pht biu, ch ng phong
Thn
T t
Pht tn phong hn, ha kh, ha trung
Bi thuc Qu chi hong k thang gm qu chi 8g, hong k 8g, bch

thc 8g, ng sm 16g, i to 12g, ng v t 12g, gng 4g
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Qu chi
Thng huyt mch, n kinh
Qun
Hong k
B kh, c biu
Qun
Bch thc
Lim m, dng huyt, ch thng
ng sm
B t, kin v, ch kh
i to
B t, ch v, dng tm
Ng v t
Lim ph, ch khi, sp tinh, sinh tn dch
Gng
n trung, tn hn, thng mch
T
Thn
Chm cu: cu cc huyt nh trong ph m h.

c. T h
Php tr: kin t, ch kh.
Bi thuc Lc qun t thang: bch trut 12g, trn b 8g, ng sm 16g,
bn h 8g, phc linh 12g, cam tho 6g
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
ng sm
B t, kin v, ch kh, sinh tn dch
Qun
Phc linh
Kin t, thm thp
Thn
Bch trut
Kh n, kin t, to thp
Thn
Trn b
Kin t, l kh, to thp, ha m
Bn h
Cam tho
ch kh, b trung, ha v
105
Chm cu: cu cc huyt t du, ph du, v du, quan nguyn, thn du, tc
tam l.
d. Thn dng h
Php tr: n thn np kh.
Bi thuc Kim qu thn kh hon: can a hong 20g, n b 7g, hoi sn
10g, qu chi 4g, trch t 7g, ph t 4g, phc linh 7g, sn th 10g
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Ph t
B ha, tr dng, trc hn t
Qun
Qu chi
n kinh, thng mch, tn hn
Qun
Can a hong
B thn, dng m, b huyt
Qun
Hoi sn
B ph thn, sinh tn ch kht
Thn
Sn th
n b can thn
Thn
n b
Thanh huyt nhit
Phc linh
Li thy thm thp, b t, nh tm
Trch t
Thanh t thp nhit
e. Thn m h
Php tr: t m, b thn.
Cc bi thuc:
+ Bi thuc T quy m: thc a 20g, phc linh 10g, sn th 10g, hoi
sn 10g, k t 10g, cam tho 6g
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thc a
B huyt, b thn
Qun
Cu k t
Nhun ph, b thn
Qun
Sn th
n b can thn, sp tinh, ch hn
Thn
Hoi sn
B ph thn, sinh tn, ch kht
Thn
Phc linh
Li thy thm thp, b t, nh tm
Chch tho
n b t v, iu ho cc v thuc
+ Bi thuc Lc v gia gim (cn gi l Bt tin thang): thc a 16g,

trch t 8g, hoi sn 12g, n b 8g, sn th 8g, ng v t 8g, phc linh
8g, mch mn 8g
106
Phn tch bi thuc

V thuc
Tc dng
Vai tr
Thc a
T m, b thn
Qun
Hoi sn
B t, c thn, sinh tn, ch kht
Qun
n b
Thanh huyt nhit
Phc linh
Li thy, thm thp, kin t
Trch t
Thanh t thp nhit
Mch mn
Thanh tm, nhun ph, ch khi
Ng v t
Lim ph, ch khi, sp tinh, ch thn, sinh tn dch
Sn th
n b can thn, sp tinh ch hn
T
Thn
Thn
Chm cu.
+ Thn dng h: quan nguyn, kh hi, thn du, mnh mn, ph du,
chin trung.
+ Thn m h: chm b cc huyt trn v thm tam m giao, thi kh.
T lng gi
1. Trn lm sng triu chng no sau y xut hin s bo hiu tin
lng xu ca bnh hen
A. St, ho nhiu
B. Kh th
C. V m hi
D. Cn hen cng gn nhau
E. Ho khc m c c
2. Triu chng khc nhau c trng gia lnh ho v nhit ho l
A. Tnh cht kh th, kh kh

B. Tnh cht ho
C. Tnh cht m
D. Tnh cht m hi
E. Tt c cc tnh cht trn
107
3. Triu chng no sau y m t trong h suyn th ph m h
A. Ting th v ting ho ngn gp, cp bc

B. Ting ho, th gp, t m hoc khng c m
C. Ting th v ting ho ngn gp, m nhiu long
D. Ting th kh kh, ho khc khc khng hi, t m
E. Ting th, ting ho ngn gp, hi hp
4. Bi thuc Tam ao thang (gm ma hong, hnh nhn, cam tho) c
ch nh iu tr chng
A. Lnh ho
B. Nhit ho
C. Thc suyn do phong hn
D. Thc suyn do ni hn
E. H suyn
5. Bi thuc nh suyn thang (gm: ma hong, hnh nhn, cam tho,
hong cm, tang bch b, trc lch, bn h ch) thng c ch nh iu tr
A. Lnh ho
B. Nhit ho
C. Thc suyn
D. H suyn
E. C B v C u ng
6. V thuc nh lch t trong bi thuc i to t ph thang (gm: nh
lch t, i to iu tr chng thc suyn) c tc dng
A. T ha, thanh ph nhit

B. Thanh to, tuyn ph
C. T ha, gii c, nh suyn
D. Tiu m, h kh, bnh suyn
E. Thanh t ph nhit, nh suyn
7. V thuc hong k trong bi thuc Ngc bnh phong tn (gm: hong
k, phng phong, t t, bch trut) c tc dng
A. B kh, c biu: vai tr qun

B. ch kh, nh suyn: vai tr qun
108
C. B ph, nh suyn: vai tr qun

D. B ph, c biu: vai tr thn
E. ch kh, nh suyn: vai tr thn
8. V thuc bch trut trong bi thuc Lc qun t thang (gm bch
trut, trn b, ng sm, bn h, phc linh, cam tho) dng ch nh iu tr
hen ph qun th t h c tc dng v vai tr
A. Kin t, l kh, ho m: vai tr qun.

B. Kh n kin t, to thp: vai tr qun
C. Kin t, thm thp: vai tr qun
D. Kin t, l ho m: vai tr thn
E. Kh n kin t, to thp: vai tr thn
9. Bi thuc Ma hnh thch cam thang (gm: ma hong, hnh nhn,
thch cao, cam tho) c dng iu tr hen th
A. Thc suyn
B. H suyn
C. Lnh ho
D. Nhit ho
E. C thc suyn ln lnh ho
10. Bi thuc Sinh mch tn gia v (gm: ng sm, mch mn, sa sm,
ng v, ngc trc, bi mu) ch nh iu tr h suyn th
A. Ph m h
B. Ph kh h
C. T h
D. Thn m h
E. Tm ph kh h
109
Bi 6
CC RI LON VN NG CA THC QUN
MC TIU
1. Phn loi c cc nhm ri lon vn ng thc qun.
2. Gii thch c c ch bnh sinh ca cc ri lon vn ng thc qun
trn c s sinh l ca nhm c vng thc qun v vi sinh thc qun.
3. Phn bit c cc nhm triu chng chc nng c th ca cc
nhm ri lon vn ng thc qun.
4. Gii thch c c ch bnh sinh ca cc chng kh nut, co tht thc
qun v Globus pharyngeal cng php tr tng ng theo y hc c truyn.
5. Nhn thc c cc nhm ri lon vn ng c hc ca thc qun
lun n gia mt bnh l c tnh.
1. NH NGHA
Cc ri lon vn ng ca thc qun l nhm bnh chng lin quan n
chc nng vn ng ca thc qun, bao gm cc nhm bnh l ca c vng
thc qun v c trn vch thc qun m triu chng ch yu thng l kh
nut (dysphagia) au ngc v nn ma (regurgitation).
2. NHC LI SINH L v GII PHU CA THC QUN
Thc qun c 2 chc nng chnh:
Chuyn thc n t ming n d dy.
Ngn chn s tro ngc thc n t d dy ln thc qun trong chc
nng th hai s c m trch bi 2 c vng vn lun ng li trong khi
nut.
H thng c vng ca thc qun gm c vng trn v c vng di.
C vng trn gm c co tht Crico pharyngeus v Inferior pharyngeal,
vn l nhng c vn c iu khin bi cc neuron vn ng di, nhng c
vn ny khng c trng lc cng nh khng b chi phi bi cc dy thn kinh
c ch. Do s ng li ca c vng trn l do tnh n hi ca chnh n v
110
tnh trng lc ca dy thn kinh iu khin n (neuron kch thch) trong khi
s m ra ca n li do s thay i v tr ca Larynxsuprahyoid
C vng di l c trn c iu khin bi h thng thn kinh ph
giao cm, bao gm cc si kch thch v si c ch. S ng li ca c
vng di l do bi trng lc ca n v c iu ho bi h thng
ph giao cm kch thch trong khi s m ra ch p ng vi h ph
giao cm c ch.
Cc cht dn truyn thn kinh ca si kch thch l acetylcholin, trong
khi ca cc si c ch l VIP v nitric oxyd. Ngoi ra chc nng ca c
vng di cn c b sung bi nhm c vn ca honh cch m.
Vai tr ch yu ca c vng di l ngn chn
s tro ngc thc n t d dy ln thc qun. Do
ta cng cn bit nhng yu t sau y c nh
hng ti n:
+ Nhng yu t gy th gin: d dy trng
hi, cht bo, thuc l, tr, c ph, c-ca,
beta
adrenergic
agonist,
dopamin,
cholecystokinin, secretin, VIP, calcitonin
gene related peptid, adenosin, nitrat.
+ Nhng yu t gy co tht: M2 muscarinic
receptor angonist, alpha adrenergic agonist,
gastrin, subtance P, prostaglandin F2 .
3. PHN LOI
3.1. Nhm ri lon vn ng c vn thc qun
3.1.1. Lit hu hng (oropharyngeal paralysis)
Hnh 6.1. C vng

di thc qun
Nu ch lit nhm c hng th bnh nhn s c triu chng kh nut v

tro ngc thc n, nc bt ra khi ming. Trong khi lit hu (pharyngeal
paralysis) th kh nut, tro thc n ung ra mi v ho sc (do thc n chy
vo kh ph qun).
Nu c thanh qun cng b nh hng th bnh nhn s khn ting, cn
nu ch lit c Suprahyoid bnh nhn s khng nut thc n c (paralytic
achalasia). Nguyn nhn ni chung l do cc bnh nhc c nng, bnh vim
a c, vim a dy thn kinh hoc di chng ca tai bin mch no v bnh
nhn thng cht v cc bin chng ca vim phi ht.
111
Hnh 6.2. Lit thanh qun
Hnh 6.3. Kh nut do lit
3.1.2. Cricopharyngeal Bar

Do c vng trn khng gin ra trong khi nut nn bnh nhn c cm
gic nh thc n chn dnh ngang c hng v trn X quang s thy hnh nh
mt thanh chn vch sau hu (phaynx), 95% bnh nhn c triu chng kh
nut. Nguyn nhn c th s x ho c crico pharyngeal.
Phu thut crico pharyngeal myotomy c ng dng ch tr khi bnh
nhn b chng tro ngc thc qun (gastro - oesophageal reflux).
3.1.3. Globus pharyngeus
Cm gic nh c mt khi u ngang hng nhng bnh nhn li khng
kh nut. Triu chng ny thng xy ra ph n c ri lon cm xc v
nhng bnh nhn ny cng thng c km vim thc qun tro ngc. Nhng
kt qu chp X quang cng nh in c vn bnh thung.
3.2. Nhm ri lon vn ng c trn thc qun
3.2.1. Chng Achalasia
Chng ny l do ri lon c trn thc qun trong c vng di thc
qun s khng gin n khi nut cng vi s co tht khng nhu ng ca thn
thc qun
Chng ny chim t l 0,4 - 0,6 trn 100.000 dn, tui thng gp t
20 - 40 tui. Trong trng hp ny c vng di thc qun s khng gin n
ng mc khi nut v nhu ng bnh thng ca ton b thc qun s b thay
th bi nhng co tht bt thng. Da vo nhng co tht bt thng ny,
ngi ta phn ra 2 loi:
Classic achalasia: c c im nhng sng co tht bin nh xy ra
cng mt lc.
112
Vigorous achalasia c c im l nhng sng co tht bin ln khi

ng cng mt lc v lp i lp li tng t nh trong chng co tht thc
qun lan to (diffuse esophaeyngeal spasm).
C ch bnh sinh y l s mt i nhng neuron c ch nm trong
vch thc qun v trong c vng di. Bnh c th l tin pht khng r
nguyn nhn (primary idiopathy) hoc th pht do ung th d dy,
lymphoma, bnh Chagas, hi chng gi tc rut mn tnh c ngun gc thn
kinh, nhim siu vi trng, vim d dy tm nhum eosin (esosinophylic
gastroenteroitis).
a. Triu chng lm sng
Kh nut: xy ra sm vi c thc n c v lng, r nht l khi n vi
vng hoc khi xc ng. C th dng ng tc Valsalva gip d nut
au ngc xy ra nhiu hn trong th Vigorous.
Nn ma v vim phi ht.
Cn nh rng chng Achalasia thng i sau mt vim thc qun tro
ngc, do vi mt bnh nhn b chng nng rt sau xng c ko di, sau
ht v xut hin triu chng kh nut l mt gi n chng Achalasia. Ta
c th s dng cc phng php sau y chn on chng Achalasia:
b. X quang lng ngc: X quang lng ngc khng sa son s khng thy
ti hi d dy m i khi li thy mt khi hnh ng nm bn cnh ng mch
ch. Nu c ng thc n trong thc qun, X quang s cho thy mc nc,
mc hi.
Trn hnh nh X quang vi cht cn quang barium: thc qun gin n
vi hnh m chim hoc ui chut v i khi l hnh nh mt ch nang trn c
honh. Nu bnh din tin lu th thc qun s c hnh nh nh mt i
trng Sigma.
Hnh 6.4. Achalasia
Hnh 6.5. C vng di

thc qun/Achalasia
Hnh 6.6. Thc qun/ Hnh 6.7. Tro

x cng b
ngc thc qun
113
Trn X quang s khng cn thy nhng nhu ng bnh thng 2/3 di

thc qun v c thay bng nhng co tht bt thng trong th Vigorous.
Phn cui cng ca thc qun ging nh m chim.
c. o p lc ca thc qun bng Manometry: cho thy p sut c bn
trong c vng di bnh thng hoc tng, trong khi nut c vng di s
khng gin n hoc gin n km hoc chm v c im ny khng thay i.
thn thc qun c s tng trng lc khi ngh, ngc li khi nut th nhng
sng nhu ng bnh thng s b thay bng nhng sng co tht khi u cng
mt lc vi bin hoc nh hoc ln v lp i lp li.
Nu cho bnh nhn dng mecholyl (mt cht agonist vi th th muscarinic)

s gy tng p lc thc qun a n au ngc v nn ra thc n. Ngc li
cholecystokinin vn l cht c ch c vng di thc qun th li gy co tht
a n cc triu chng ca Achalasia.
c. Ni soi thc qun: gip loi b cc Achalasia th pht, nht l ung th
d dy.
d. iu tr chng Achalasia nguyn pht: thng l gii quyt triu
chng, bao gm:
Nitroglycerin 0,3 - 0,6mg ngm di li trc khi n hoc lc au ngc.
Isosorbid dinitrat 2,5 - 5mg ngm di li hoc 10 - 20mg ung c tc
dng di v dng trc khi n.
Nifedipin 10 - 20mg ngm di li hoc ung trc khi n.
114
Tim c t botulinum vo c vng di thc qun qua ni soi.

C hc: dng qu bng cao su nong c vng di, nu c kinh nghim c
th t ti 85% hiu qu. Tuy nhin xut huyt v thng thc qun c
th xy ra.
Gii phu: th thut lc b lp c trn bn ngoi nim mc ca Heller
(extranucosal mystomy).
Tuy nhin hai phng php ni trn s a ti vim thc qun tro
ngc v teo hp d dy
3.2.2. Co tht thc qun lan to
Vi c im l nhng sng co tht khng nhu ng s a ti vic thc
qun tro ngc v teo hp d dy; sng co tht bin ln, ko di v lp i
lp li, chng c khi pht cng mt lc v c th xy ra t nhin hoc ngay
sau khi nut.
C ch bnh sinh l s thoi ho ri rc dc theo ng i ca h thn
kinh ph giao cm c ch trn vch thc qun. Nguyn nhn ca n c th
khng r, c th lin quan n s xc ng v tui; c th phi hp vi nhng
bnh collagen, bnh l thn kinh do tiu ng, cc vim thc qun hoc cc
thuc anticholinergic. Chng co tht thc qun c th tin trin thnh chng
Achalasia.
a. Triu chng lm sng: au ngc v/hoc kh nut
v lun lun lin quan n nhng t co tht.
au ngc thng xy ra lc ngh nhng c th do nut
hoc xc ng, cn au t sau xng c lan ra sau
lng hoc 2 bn ngc v 2 tay hoc ln hm v ko di
t vi giy n nhiu pht nh cn au ca thiu mu
c tim.
Kh nut vi c thc n c v lng.
b. Trn X quang vi barium: thc qun s c hnh nh
xon cun, hnh nh sng ln tn vch thc qun, hnh
nh nhng ti gi hoc hnh nh ci vn nt chai hoc thc
qun phnh ra 2 bn trong khi c vng di vn m ra
bnh thng.
c. Trn Manometry: cho thy nhng co tht khi u
cng mt lc vi bin ln, ko di v lp i lp li ( 2/3
di thc qun), v s ri lon ny c tnh cht nh k nn
phi kt hp cc k thut khc nh:
Hnh 6.8. Co tht

thc qun lan to
Nut thc n lnh s gy au ngc nhng khng gy co tht.
115
Nut thc n cng hoc dng eadrophonium s gy au ngc hoc ri

lon vn ng thc qun.
d. iu tr ch yu l gii quyt triu chng bng thuc nh: nitroglycerin
isosorbid hoc nifedipin ung trc ba n.
3.2.3. Hi chng thc qun do x cng b
y l s teo lp c trn thc qun a n gim vn ng ca 2/3 di
thc qun v c vng di.
Triu chng ch yu l kh nut vi thc n c v c bit l vi thc
n lng khi nm. Mt s trng hp s c cm gic nng rt sau xng c
v nn ra thc n do vim thc qun tro ngc m chnh iu ny s
tng thm chng kh nut do hnh thnh s x thc qun.
Chn on bng X quang c sa son s cho thy cc sng nhu ng ca
thc qun u bin mt cn c vng di th co li, i khi cn thy
nhng hnh nh lot v teo hp trn thc qun.
Manometry cho thy cc sng co tht 2/3 di thc qun gim bin
p lc ca c vng di lc ngh th yu nhng s gin khi nut th bnh
thng. Nhng bt thng v vn ng thc qun cng c th gp trn
ngi c hi chng Raynaud.
4. Theo y hc c truyn
Theo quan nim ca YHCT, cc chng kh nut (dysphagia), au ngc
(chestpain) v nn (regurgitation) trong cc th bnh Achalasia nguyn pht
v co tht thc qun lan to u ph thuc phm tr cc chng cch, tm
thng, u m yu t khi pht khng nm ngoi yu t can kh tht iu. c
bit cc triu chng ca globus pharyngeus (tng ng vi chng mai hch
kh ca YHCT) cng c cng mt c ch bnh sinh ni trn.
Do php tr ca YHCT trong trng hp ny s l s can, l kh, ch
thng vi mc ch:
An thn, chng lo u bng cc v thuc: phc linh, si h.
Chng co tht c trn tiu ho (i khng acetylcholin) bng cc v: bch
thc, cam tho.
Bi thuc in hnh trong trng hp ny l Tiu dao tn (Ho t cc
phng) gm: si h, bch thc, phc linh, ng quy, bch trut, chch
cam tho.
116
V thuc
Dc l
Liu
Vai tr
Si h
ng, hn; vo can, m, tm bo, tam

tiu: t nhit, gii c, thng
12g
Qun
Bch thc
ng, chua, lnh; vo can, t, ph:

dng huyt, li thu, lim m
12g
Thn
Phc linh
Ngt, nht, bnh; vo tm, t, ph, thn:

li niu thm thp, kin t, an thn
12g
ng quy
Ngt, cay, m; vo tm, can, t: dng

huyt, hot huyt
12g
Thn
Bch trut
Ngt, ng, m; vo t v: kin t, to

thp, ch hn, an thn
12g
Chch tho (cam tho)
Ngt, bnh; vo 12 kinh: b trung kh,

ho hon, gii c
8g
T, S
(Phn gii thch tnh v quy kinh, qun thn t s xin xem sch Bnh hc kt hp
tp I)
Ngoi ra nn gia thm trn b hoc ch xc, mc hng, inh hng, th

l nhng dc liu c tc dng chng co tht c trn tiu ho l kh,
khoan hung v thng kh thng tiu.
T lng gi
1. Cc nhm ri lon vn ng thc qun bao gm
A. Ri lon vn ng c trn v c vn
B. Achalasia v chng co tht thc qun lan to
C. Achalasia v globus pharyngeal
D. Achalasia v hi chng thc qun do bnh x cng b
E. Achalasia v chng lit hu hng
2. C ch bnh sinh ca hi chng crico pharyngeal bi nhim l
A. Lit c hu (pharyngeal)
B. Lit c hyoid
C. Co tht thc qun
D. Co tht c vng di
E. Co tht c vng trn
117
3. C ch bnh sinh ca chng Achalasia

A. Co tht thc qun
B. Co tht thc qun v c vng trn
C. Co tht thc qun v c vng di
D. Lit c hu
E. Lit c hyoid
4. Triu chng no sau y khng c trong chng Achalasia
A. au ngc
B. Kh nut thc n c
C. Kh nut thc n long
D. Nng rt sau xng c
E. Nn ra thc n
5. Triu chng kh nut i km vi thc n tro ra mi gp trong
A. Achalasia
B. Hi chng thc qun do x cng b
C. Co tht thc qun lan to
D. Lit c hu
E. Lit c hng
6. Chn on phn bit gia Achalasia v co tht thc qun lan to bng
manometry s da trn
A. Cc sng co tht ca thn thc qun
B. Cc chng co tht ca thn thc qun khi nut
C. S tng nhu ng ca thn thc qun
D. S xut hin cc sng co tht vi bin ln
E. S co tht ca c vng di khi nut
7. C ch bnh sinh ca cc chng globus pharyngeal theo YHCT l
A. Can kh thng xung
B. Can v bt ho
C. Can m khuy tn
D. Can m thp nhit
E. Can ho thng vim
118
8. Trong bi thuc Tiu dao (gm: si h, ng quy, bch thc, bch

trut, bch linh, cam tho) v si h lm qun v c tc dng
A. Lim can m
B. Bnh can dng
C. S can, gii ut
D. S can tit nhit
E. Ho gii biu l
9. V thuc no sau y c th gia gim thm trong bi Tiu dao (gm cc
v: trn b, ch xc, mc hng) vi mc ch l kh, khoang bng v thng kh
thng tiu:
A. i hong
B. ch tr nhn
C. Bch u khu
D. inh hng
E. Mt dc
10. Vi php tr l s can, l kh, ch thng, ngoi bi thuc Tiu dao, ta
c th dng bi
A. Hng sa lc qun
B. iu ho can t
C. Thng t yu phng
D. Hong k kin trung
E. B trung ch kh
119
Bi 7
VIM D DY
MC TIU
1. Phn loi c cc bnh vim d dy theo tnh cht m hc, v tr v c
ch bnh sinh.
2. M t c cc c im m hc ca vim d dy mn.
3. Lit k c cc phng php iu tr thch ng vi cc loi vim d
dy cp cng nh mn.
4. Phn tch c mc ch iu tr ca bi thuc Hong k kin trung
thang trn cc th vim d dy mn.
5. Nhn thc c vim d dy mn typ B n cha mt nguy c ung th ho.
1. I CNG
Vim d dy hay vim nim mc d dy l mt nhm bnh mang tnh
cht vim ca nim mc d dy bao gm nhng khc nhau v hnh nh lm
sng, c im m hc v c ch gy bnh.
Thng thng nhng phn loi v vim d dy u t nn mng trn:
Tnh cht cp hay mn ca lm sng
Hnh nh m hc
S phn b theo v tr
C ch bnh sinh
2. BNH HC
2.1.1. Vim d dy cp
a. Phi hp vi Helicobacter Pylori (HP)
Khi u ca s nhim HP l s tng acid dch v tm thi v sau
khong 1 nm s l tnh trng gim acid.
120
Bnh nhn thng c nhng kh chu vng thng v nhng phn ln

l khng triu chng.
Nn nh rng khng phi lc no ni soi v sinh thit cng tm thy
c HP.
b. Do nhim cc vi sinh vt khc
Vim ty d dy (phlegmonous gastritis) vi s tm nhum, t bo vim
lan to khp vch d dy, s hoi t m v hnh nh nhim trng ton thn
m vi sinh vt gy bnh c th l Streptococcus, Staphylococcus, Proteus,
Hemophilus hoc E. coli; i tng d b nguy c thng l nhng bnh nhn
b suy gim min dch.
Vic iu tr phi ch trng n bi hon nc in gii, tim truyn
khng sinh v nu khng hiu qu phi ct b ton b d dy.
Ngoi ra siu vi Herpes simplex v Cytomegalovirus cng c th gy
vim cht d dy (erosive gastritis) trn nhng ngi b suy gim mim dch.
2.1.2. Vim d dy mn
Vi hnh nh m hc l s tm nhum t bo lm ba v tng bo, s
phn b v tr vim c tnh cht ri rc khng u.
V din tin, khi u hin tng vim ch xy vng nng v su ca
nim mc d dy, sau s tin ti hy hoi cc tuyn ca d dy v cui
cng s c hnh nh bin d cc tuyn v teo i.
a. Da vo hnh nh m hc ta c
Loi vim nng: l giai on khi u, hin tng vim ch gii hn
lp lamina propia vi s tm nhum ca t bo vim v ph n cc tuyn
d dy.
Loi vim teo: l bc pht trin k tip vi hin tng tm nhum s
tri di ti lp nim mc su v phn b t hang v ln n thn v y
d dy. y s c s ri lon cu trc v hy hoi cc tuyn d dy.
Teo d dy: l giai on cui cng m cu trc cc tuyn d dy s bin
mt, trong xen k vi m lin kt l ri rc mt t t bo vim.
V i th nim mc d dy tr nn mng v c th thy c cc mch
mu khi ni soi d dy.
Cc tuyn d dy s chuyn dng thnh cc tuyn nim mc rut non vi
nhng goblet cell v l yu t tim n cho vic ung th ho.
b. Cc loi vim d dy mn
Vim d dy type B (antral predominant, HP gastritis, environmental
gastritis): loi ny rt thng gp, ngi tr bnh ch nh hng n
vng hang v nhng ngi gi li lan to ton b d dy. T l vim
121
ny s gia tng theo tui k t khi bnh nhn b nhim HP (chim 78%
ngi trn 50 tui v 100% ngi trn 70 tui), thi gian qu ca
hin tng vim t khu tr n lan to trung bnh l 15 - 20 nm.
Nguyn nhn ch yu ca bnh l do HP. Hnh nh m hc cho thy s
tm nhum dy c ca lympho v tng bo lp lamina propia v s thm
nhp bch cu a nhn vo lp biu b cng nh lun lun tm thy HP trong
giai on vim nng. Ngoi ra, ngi ta cng c th tm thy khng th khng
t bo thnh v khng gastrin.
Vim d dy do HP mn s a n vim teo d dy: nhiu im hoi t,
teo d dy v gy d sn tuyn nim mc d dy cng nh chnh s iu tr
bng cc thuc c ch s tit HCl s pht trin thm hin tng teo d dy v
lm tng nguy c ung th, adenocarcinoma (nguy c ny cao gp 3 - 6 ln
ngi c huyt thanh (+) vi HP). Do chn on xc nh nn sinh thit
cc vng nghi ng vim.
Tuy nhin, v c ch bnh sinh gia loi vim d dy typ B vi
adenocarcinoma r nn khng c iu tr c hiu cho loi vim d dy ny.
Ngoi ra s nhim trng vi HP lin quan n bnh lypophoma, t bo
lympho B mc thp m vic iu tr bng khng acid s khin loi lympho
ny thoi trin.
Vim d dy typ A (body predominant, autoimmune, chronic atrophy):
loi ny t gp hn, tn thng vim thng nh v vng y v thn
d dy, bnh thng phi hp vi thiu mu c tnh (pernicious anemia).
V phng din min dch hc, ngi ta thy c s lin quan gia bnh
vim d dy typ A, bnh thiu mu c tnh v mt s bnh t min khc da
trn nhng d liu huyt thanh hc sau y:
+ Khng th chng t bo thnh c trong 90% huyt thanh ngi b
thiu mu c tnh v trong 50% huyt thanh ngi b vim d dy
typ A.
+ Huyt thanh ca nhng ngi c h hng vi bnh nhn thiu mu c
tnh c vim teo d dy v v acid dch v, c khng th chng t bo
thnh vi tn sut cao hn ngi bnh thng.
+ Trong iu tra v huyt thanh hc ca mt qun th ngi ta nhn
thy khng th chng t bo thnh c mt trong: 20% trng hp
ngi trn 60 tui, 20% trng hp bnh nhn suy tuyn ph gip,
bnh Adisson v bch bin; khong 50% ngi thiu mu c tnh c
khng th chng tuyn gip; khong 30% ngi b bnh tuyn gip c
khng th chng t bo thnh.
122
+ Huyt thanh c khng th chng ni yu t (intrinsic factor) th c

hiu vi typ A hn so vi khng th chng t bo thnh v chng cng
c mt trong 40% trng hp bnh nhn b thiu mu c tnh.
Ngoi ra ngi ta cn tm thy c ch min dch qua trung gian t bo c
tham gia trong c ch gy vim nim mc vim d dy typ A v bnh nhn
thiu mu c tnh.
Triu chng lm sng v sinh ha l hu qu ca s v acid dch v v
thiu mu do ri lon hp thu B12 (thiu mu i hng cu v cc ri lon
thn kinh). Ngoi ra cn c tnh trng tng gastrin/mu (> 500 pg/ ml) tng
ng vi hi chng Zolinger ellisson v tng sinh t bo ECL a n
Carcinoid tumor do tnh trng v acid dch v.
Khng c iu tr c hiu cho loi bnh ny.
Vim d dy tm nhum lympho bo (lymphocytic gastritis): y l loi
vim d dy vi s tm nhum dy c cc t bo lm ba lp thng b
v tng bo lp Lamina propia. Bnh nhn khng c triu chng
lm sng, i khi bnh phi hp vi Celiac - sprue. Ni soi thy np gp
nim mc dy ln ph y nhng nt nh c ch lm gia (varioliform
gastritis).
Hiu qu ca vic iu tr bng corticoid v cromoglycat vn cn ang
bn ci.
Vim d dy tm nhum bch cu i toan (eosinophylic gastritis): tn
thng vng Antrum vi hnh nh tm nhum t bo i toan t nim
mc n lp c. Bnh nhn thng au bng, nn i v c th b tc
nghn vng mn v, i km vi cc biu hin ca mt bnh d ng v
tng bch cu i toan trong mu.
iu tr bng glucocorticoid a n kt qu kh quan.
Vim d dy tm nhum bch cu ht (granulomatous gastritic): tng
ng nh bnh Crohns c gy lot d dy, ngoi ra cc nhim trng do
Histoplasmosis, Candida, giang mai v lao cng c th gy nn bnh ny.
Chn on xc nh bng sinh thit v t bo hc.
Bnh Menetrier: ton b nim mc vng thn v y d dy tr nn
ph i v ngon ngoo do s tng sinh t bo nhy (foveolar
hyperplasia) thay th cho t bo chnh l t bo thnh, cn lp lamina
propia th cha cc t bo vim mn tnh. Tuy nguyn nhn cha c
bit r nhng s lm dng cc yu t gy tng trng nh TGF - cng
c th lin quan n din tin ca bnh.
Triu chng lm sng l: au vng thng v, chn n, bun nn v st
cn, c hin tng mu ln trong phn do lot cht nim mc d dy, i khi
bnh pht trin thnh lot hoc ung th d dy. Ngoi ra do hin tng mt
protein qua ng d dy nn bnh nhn s gim albumin mu v ph.
123
Chn on bng ni soi v sinh thit su loi b ung th d dy hoc

u t bo lympho, hi chng Zolinger ellisson, vim d dy (kt hp vi b sung
m) do Cytomegalo virus, Histoplasmosis, vim d dy do bnh giang mai v
sarcoidosis.
iu tr bng thuc khng cholinergic s lm gim s mt protein.
Nu c lot nn iu tr nh lot d dy.
Nu khng p ng nn ct b ton b d dy.
3. BNH HC THEO Y HC C TRUYN
Cc triu chng trong vim d dy mn typ B th nng v th vim teo
khng nm ngoi cc th lm sng kh tr, t v h hn ca chng v qun
thng (xem bnh hc III).
Trong trng hp vim d dy mn typ B ta c th dng php tr n
trung kin t vi mc ch kch thch bi tit dch v v iu ha nhu ng d
dy rut.
Bi thuc c th l Hong k kin trung (Kim qu yu lc) gia gim
gm: hong k, cam tho, bch thc, cao lng khng, can khng, i to,
thc a
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Hong k
Ngt, m: b kh, thng dng kh ca t
12g
Qun
Cam tho bc
12g
Thn
Bch thc
Chua, ng, lnh: ch thng, lim m
12g
Gia: cao lng khng 6g, can khng 6g, i to 5 qu, thc a 20g.
Phn tch bi thuc (xem lot d dy - t trng - Sch bnh hc v iu
tr tp III).
Ngoi ra, vi vim d dy tm nhum lm ba cu (lymphocytic gastritis)
v bch cu i toan (eosinophilic gastritis) trong c ch t min ng vai
tr nht nh cng c th dng bi thuc trn vi l do:
Hong k c tc dng iu ha min dch, thc y chuyn ho protid.
Cam tho bc c tc dng c ch min dch (do c ch men 5 reductase
ca cortisol) a n ko di tc dng ca cortisol.
Thc a c tc dng c ch min dch nhng khng c ch hot ng ca
v thng thn.
124
T lng gi
1. C ch bnh sinh ca bnh vim d dy no sau y khng lin quan
n yu t min dch?
A. Vim d dy typ B
B. Vim d dy typ A
C. Bnh Menetriez
D. Vim d dy tm nhum bch cu lm ba
E. Vim d dy tm nhum bch cu eosin
2. Hnh nh m hc ca vim nng trong vim d dy l
A. S tm nhum t bo vim
B. S ph n cc tuyn d dy
C. S hu hoi cc tuyn d dy
D. S bin d cc tuyn d dy
E. S ri lon cu trc tuyn d dy
3. Hnh nh m hc ca vim teo trong vim d dy l
E. T bo vim ri rc
4. Hnh nh m hc ca teo d dy trong vim d dy l
E. S ri lon cu trc tuyn d dy

5. Phng php iu tr cho vim d dy typ B l
A. Cc thuc trung ho acid dch v
B. Cc thuc i khng H2 receptor
C. Cc thuc c ch ln proton H +
D. Cc khng sinh nhy cm vi HP
E. Ct d dy
125
6. Phng php iu tr cho vim d dy typ A l

A. Cc thuc trung ho acid dch v
B. Cc thuc i khng H2 receptor
C. Cc thuc c ch ln proton H +
D. Ct d dy
E. Vitamin B12
7. Phng php chn on ti u cho cc loi vim d dy l
A. Huyt thanh hc
B. Ni soi v sinh khit
C. X quang c chun b
D. Urea label breath test
E. o acid dch v
8. Phng php chn on ti u cho cc loi vim d dy mn typ B l
A. Sinh thit v huyt thanh hc
B. Ni soi v sinh thit
C. X quang c chun b
D. C.L.O test
E. o acid dch v
9. Bi thuc Hong k kin trung (gm: hong k, bch thc, cam tho
bc, cao lng khng, i to), c hong k lm qun v
A. C biu, lim hn
B. Kin t kh, thng dung
C. B kh, li thu
D. B trung kh, ch thng
E. n kin t v
10. Bi thuc Hong k kin trung thang c th gia thm dc liu no
gia tng tc dng c ch min dch ca n
A. Si h
B. Ng v t
C. i to
D. Thc a
E. Cu k t
126
Bi 8
LOT D DY-T TRNG
MC TIU
1. Trnh by c c ch bnh sinh ca lot d dy-t trng theo YHH.
2. Trnh by c c ch bnh sinh ca chng v qun thng theo YHCT.
3. Lit k v gii thch c c ch tc dng ca cc dc phm dng
trong iu tr lot d dy-t trng.
4. Lit k v gii thch c cng dng ca cc nhm thuc v cng thc
huyt dng trong cc th lm sng ca chng v qun thng.
1. NH NGHA
Lot d dy-t trng l s mt cht ca nim mc d dy-t trng.
Lot d dy-t trng l mt bnh kh ph bin, vi chng 5 - 10% dn s
c vim lot d dy-t trng trong sut cuc i mnh v nam gii hay gp gp
4 ln n gii (ti Bc Vit Nam t l mc bnh c tnh 5 - 7% dn s), thng
gp 12% - 14% trong cc bnh ni khoa v chim 16% trong tng s cc ca
phu thut trong mt nm.
Ngoi ra nh ni soi, ngi ta cn pht hin khong 26% bnh nhn b
lot d dy-t trng m khng h c triu chng au cng nh khong 30 40% bnh nhn c au kiu lot d dy-t trng nhng li khng tm thy
lot.
Lot d dy-t trng c nhng t tin trin xen k vi nhng thi k n
nh m chu k thay i ty ngi. Hng nm trung bnh c khong 50%
ngi b lot c t au phi iu tr v trong t tin trin c th c nhng
bin chng nguy him nh chy mu, thng, hp... v d c phu thut cp
cu t l t vong vn cao (khong 22%).
Cc iu tra v dch t hc cn cho thy mi lin quan gia
lot d dy t trng vi hi chng Helicobacter Pylori, trong
khong 30 - 60% ngi b lot t trng v 70% ngi b lot d dy
c s hin din ca HP
127
Sau cng, tuy lot d dy-t trng khng phi l mt bnh kh cha
nhng t l ti pht li rt cao, thng k cho thy t l ti pht ca lot t
trng l 80% trong vng 1 nm v lot d dy l 50% trong vng 5 nm.
2. C CH BNH SINH
Lot d dy-t trng l kt qu ca s mt cn bng gia
mt bn l yu t ph hy nim mc d dy - t trng v mt
bn l yu t bo v nim mc d dy - t trng
Lot d dy - t trng =
Yu t ph hy nim mc
Yu t bo v nim mc
Trong
Yu t ph hy nim mc: HCl v pepsin.
Yu t bo v nim mc: cht nhy, HCO3.
Hng ro nim mc d dy
Theo nhng nguyn nhn gy hot ho yu t ph hy nim mc d
dy-t trng c th k n:
S cng thng thn kinh do cc stress tm l ko di gy nn trng thi
cng ph giao cm m kt qu s gy tng tit HCl v tng co bp c
trn d dy.
S hin din ca xon khun Helicobacter Pylori (HP) s hy hoi t bo
D nim mc t trng (l t bo tit somatostatin c tc dng c ch tit
gastrin), qua s gy tng tit HCl.
Ngc li, nhng nguyn nhn lm suy gim yu t bo v nim mc d
dy li l:
S cng thng thn kinh do cc stress tm l ko di s lm cc t bo
nhy nim mc d dy gim bi tit HCO3.
Ru v cc thuc gim au chng vim non steroid ngoi vic thng qua
c ch ti khuych tn ion H + cn c ch s tng hp prostaglandin do
ng thi va lm tng tit HCl va hy hoi t bo nim mc d dy
cng nh lm gim s sinh sn t bo nim mc d dy.
Corticoid v cc dn xut ca n qua c ch gim tng hp glucoprotein
(mt thnh phn c bn ca cht nhy) s lm gim yu t bo v nim
mc d dy.
128
Vai tr ti mu ca h mao mch d dy-t trng i vi s bn vng

ca hng ro nim mc d dy. Theo s x va h mao mch d dyt trng (kt qu t hin tng sn sinh cc gc t do) s lm cn tr s
ti mu nim mc d dy c dng gii thch cho c ch vim d
dy mn tnh cng nh gii thch l do ti sao c nhiu lot to v bt
tr ngi c tui.
S hin din ca xon khun Helicobacter Pylori (HP) nim mc d
dy-t trng s sn sinh ra NH3 va cn tr s tng hp cht nhy va
lm bin i cu trc phn t cht nhy t dng hnh cu sang dng
hnh phin mng, khin cho lp cht nhy d b tiu hy bi pepsin.
Ngoi ra chnh Helicobacter Pylori (HP) cn tit ra protease,
phospholipase, c t 87 KDA protein v kch thch tit interleukin gy
tn thng trc tip ln t bo nim mc d dy.
Yu t th tng: nhm mu O c tn sut lot cao hn cc nhm mu
khc, iu ny c l lin quan n s u tin kt hp gia nhm O v
HP, s lin quan gia HLAB5 antigen vi tn sut lot t trng.
Vai tr ca thuc l trong vic c ch tit HCO3 ca tuyn ty, gia tng
s thot dch v vo t trng ng thi to nn cc gc t do gy tn hi
n nim mc d dy.
Bnh lot d dy-t trng vi biu hin lm sng l au vng thng v
cng vi mt s ri lon tiu ha c xp vo bnh l ca t v vi bnh danh
l v qun thng m nguyn nhn c th l:
Nhng cng thng tm l ko di nh gin d, ut c, khin cho chc
nng s tit ca tng can (mc) b nh hng, t cn tr ti chc nng
ging np thu cc.
Nhng cng thng tm l ko di nh lo ngh, toan tnh qu mc cng
nh vic n ung i no tht thng s tc ng xu ti chc nng
kin vn ca tng t v nh hng xu ti chc nng ging np thy cc
ca v.
Trn c s , thi tit lnh hoc thc n sng lnh m YHCT gi l hn
t s l yu t lm khi pht cn au. Trong giai on u, chng v qun
thng thng biu hin th kh ut (tr), ho ut hoc huyt ; nhng v
sau do kh suy, huyt km m chng v qun thng s din tin theo th t v
h hn.
129
Gin d, ut c
Lo ngh,
toan tnh
S TIT
n ung tht
thng
KIN VN
T
CAN
HN T
V KH
UT TR
Ha UT
HUYT
T V
H HN
3.CHN ON
Ni chung cc triu chng c nng v du hiu lm sng ca bnh lot
d dy-t trng thng ngho nn, ch trong nhng t tin trin bnh nhn
mi c au vng thng v, ri lon tiu ha.
a. Nhng cn au vng thng v
Ko di t 15 pht - 1 gi, c th khu tr bn (T) nu l lot d dy
hoc bn (P) nu l lot t trng. Cn au c th lan ra vng hng sn (P)
hoc c th chi ra sau lng (nu lot thnh sau d dy).
Cn au c tnh chu k v tr nn au dai dng lin tc nu l lot lu
ngy hoc lot x chai.
Cn au thng xut hin lc i, v m v gim ngay sau khi ung sa
hoc dung dch antacid nu l lot t trng; thng xut hin sau khi n hoc
t thuyn gim vi antacid nu l lot d dy.
Cn au c tnh cht qun tht hoc nng rt, hoc nng n m .
130
Trong cn au, khm c th pht hin thy vng thng v khng khi
s nn.
b. Nhng ri lon tiu ha
To bn: rt thng gp.
Nn ma, bun nn thng xy ra trong trng hp lot d dy nhng t
xy ra trong lot t trng nu khng c bin chng.
Bnh nhn n vn ngon ming nhng c cm gic chm tiu, thng l
nng, trng bng hoc hi, chua sau cc ba n.
3.1.2. Du hiu cn lm sng
chn on lot d dy-t trng , ngi ta c th dng phng php:
Gin tip: nh ht dch v cho thy c tng HCl t do 2 gi sau khi kch
thch d dy trong trng hp lot t trng. Ngc li tnh trng v acid
dch v sau khi kch thch bng pentagastrin gi n mt kh nng ung
th d dy nhiu hn.
Trc tip: nh X quang d dy - t trng vi nhng hnh nh trc tip
nh hnh chm, hnh hoc cng mt on hoc i khi l mt ti
Hawdeck vi 3 mc baryt, nc, hi cng vi nhng hnh nh gin tip
nh tng trng lc, tng nhu ng. Ngoi ra trong nhng trng hp
lot t trng cn c hnh nh du ch chun hoc tampon ca toa xe
la (tampon du wagon). Tuy nhin nhng lot di 0,5cm s khng th
thy c v ngc li nhng lot ln hn 3cm cn phi ngh n mt
ung th.
Tuy nhin chnh xc nht vn l ni soi d dy - t trng bng ng mm
(fibroscope) v sinh thit lot chn on phn bit vi lot ung th
ha (97% trng hp) c 8% lot c v lnh tnh trn X quang nhng li
c pht hin l c tnh nh ni soi.
Ngoi ra, hin nay vi quan nim v vai tr ca Helicobacter Pylori trong
bnh sinh lot d dy-t trng (hin din 80 - 100% trong nhng lot khng
do steroid hoc non steroid), ngi ta cn chn on s nhim HP bng cc
test chn on nhanh nh:
Rapid urease test campylobacter like organism, nui cy mu sinh thit
d dy hoc 13C hoc 14C labelled urea breath test v chn on bng
huyt thanh min dch.
131
Cc test chn on nhim HP

Loi TEST
1. Urease 13C hoc 14C
labelled urea breath
nhy cm
LI khuyn
90 - 95%
n gin, dng theo di
90 - 98%
Cn n ni soi
2. M hc
70 - 90%
Cn n ni soi v thuc nhum c bit
3. Cy
90 - 95%
Cn n ni soi, nn dng cho trng hp

khng thuc
4. Huyt thanh
95%
Khng phn bit mi nhim hay nhim t lu
2. Qua mu sinh thit

- Rapid urease test
- C.L.O. test
3.1.3. Bin chng

Thng thng trong nhng t tin trin, mi t au c th ko di vi
ngy hoc 2 - 3 tun l ri t nhin ht. Nhng cng c khong 10 - 20%
trng hp thng xy ra cc bin chng nh:
Xut huyt tiu ha: chim 15% trng hp thng gp trong lot t
trng v ngi trn 60 tui, lc bnh nhn t nhin c cm gic
kh chu, mt mun xu, kht nc, v m hi lnh, du hiu shock, i
khi nn ra mu v sau mi i cu ra phn en. Khong 20% bnh
nhn s khng c nhng biu hin nh trn.
Thng: khong 6 - 7% trng hp hay xy ra trong lot t trng nhng t
l t vong t hn thng d dy 3 ln.
C th thng vo mng bng t do vi biu hin:
+ au nh dao m vng hng sn (P).
+ Lc u mch v huyt p cn n nh nhng bnh nhn th nng,
sau xut hin trng thi shock vi du hiu vim phc mc.
+ Khm bng thy c du hiu co c khng ti ch, vi gi sau au
lan ta khp bng, c khi chi ln 2 b vai, 2 c thng bng ni r ln,
s nn thy c du hiu bng g.
+ Bnh nhn nn ma v khng trung tin c.
+ Thm trc trng khi chm vo ti cng Douglas rt au.
+ Chp X quang bng khng chun b cho thy trn kh mng bng km
lim hi trc gan hoc trn gan.
+ Sau 12 gi bng cng trng, bnh nhn ri vo trng thi nhim
trng, nhim c. Lc c can thip cng v ch, thng th bnh
nhn s cht sau 3 ngy.
132
Ngc li trng hp thng vo mng bng c vch ngn thng kh

chn on, hay xy ra cc trng hp lot mn tnh, biu hin bng nhng
triu chng v du hiu ca mt p xe di c honh (T) do thng t d dy
vo thu tri gan hoc du hiu ca mt vim ty do thng t t trng vo
ty hoc thm ch l l r gia d dy v rut gi.
Hp: chim khong 1 - 2% bnh nhn. C th nh khu mn v, gia d
dy hoc t trng. Nguyn nhn c th do co tht, vim v ph quanh
lot hoc co rt do ln so, vim quanh tng.
Lc ny au thay i tnh cht v tr nn lin tc, bnh nhn thng
nn ra thc n hm trc.
Khm bng thy c du hiu c ch, sng v lc i.
Ht d dy lc i s c c mt lng dch d dy khong 50 - 100ml
ln nhng mnh vn thc n.
X quang v ni soi s gip xc nh v tr v nguyn nhn hp.
Ung th ho: t khi xy ra cho lot t trng trong khi 90% lot d dy b
cong nh u c kh nng ho ung th. Cc du hiu nghi ng c tnh l:
+ Du hiu lm sng v X quang vn cn tn ti sau nhiu tun l iu tr.
+ au tr thnh lin tc.
+ Lun lun c du hiu n mu trong phn.
+ V acid dch v.
Nhng chn on xc nh vn l ni soi v sinh thit.
Chng v qun thng c chia lm 4 th lm sng sau y:
3.2.1. Kh ut (tr)
Vi triu chng au thng v tng cn lan ra hai bn hng sn km
hi, chua, to bn. Yu t khi pht cn au thng l nng gin, cu gt.
Tnh tnh hay gt gng, ra li , ru li vng nhy, mch huyn hu lc.
3.2.2. Ho ut
Vi tnh cht au d di, nng rt vng thng v, nn ma ra thc n
chua ng, hi th hi, ming ng, li sm, mch hng sc.
3.2.3. Huyt
au khu tr vng thng v cm gic chm chch, cht li tm hoc
c im huyt , mch hot. Nng hn th i cu phn en hoc nn ra mu
bm.
133
3.2.4. T v h hn
Hay gp lot d dy-t trng mn tnh, ti pht nhiu ln hoc ngi
gi vi triu chng au vng thng v mang tnh cht m lin tc hoc cm
gic y trng bng sau khi n. Yu t khi pht thng l ma lnh hoc
thc n tanh lnh lm au tng. Triu chng i km l chn n, bun nn,
phn c lc lng, st, nhy nht, li nht bu, ru li trng dy nht, mch
nhu hon v lc.
4. IU TR
Nhm mc ch:
Lm lnh lot.
Loi b xon khun Helicobacter Pylori.
Phng chng ti pht.
Theo di v pht hin trng thi ung th ha.
Vic iu tr ni khoa lot d dy-t trng bao gm mt ch n ung
hp l v thuc nh sau:
4.1.1. Ch n ung
Cho n nay, vic thc hin ch n ung gm cc thc n mm, khng
gia v, nhiu tri cy khng ch g cho vic lm lnh lot cng nh ch n
sa v kem cng khng lm cho tnh trng lot xu hn.
Do tt nht bnh nhn nn trnh nhng thc n no gy au hn
hoc gy ri lon tiu ho xu hn; ng thi bnh nhn phi king c ph,
ru v c bit l thuc l.
4.2.2. Thuc iu tr
a. Nhm antacid: c th nh maalox vi liu s dng 30ml ung sau ba
n t 1 - 3 gi v trc khi ng, thi gian iu tr nn ko di t 1 - 2 thng.
Cc thuc thuc nhm ny cng c tc dng ngn nga ti pht nhng
cn ch cc antacid c th gy tiu chy (do c Mg) hoc to bn (do c Al)
hoc hi chng Milk - Alkali (do c cha calcium carbonat) hoc gy nhim c
thn kinh trn ngi suy thn do c cha Mg v aluminium.
b. Sucralfat: c tc dng bao ph lot v gn kt vi pepsin, nn dng
1g trc ba n 1 gi v trc khi i ng hoc dng 2g x 2 ln/ngy.
Thuc c tc dng ngn nga ti pht.
134
Cn ch : thuc gy to bn (2 - 3%)v c th gn kt vi thuc khc

nu dng chung. Ngoi ra khng nn dng thuc cho ngi suy thn.
c. Misoprostol: c tng hp t prostaglandin E1 c tc dng kch thch
tun hon nim mc d dy, ng thi cn thc y s tng hp
prostaglandin, kch thch s bi tit cht nhy bicarbonat.
Liu thng dng l 200mg x 4 ln/ngy.
Thuc c hiu qu trong lot d dy-t trng do non steroid, tuy nhin
thng gy phn ng ph l tiu chy (30%), co tht v xut huyt t cung.
d. Nhm H2 receptor antagonist
Cimetidin: vi liu s dng 300mg x 4 ln/ngy hoc 400mg x 2 ln/ngy
hoc 800mg ung vo lc i ng. Thuc c tc dng ph l chng
androgen liu cao, gim chuyn ho gan v tng men transaminase.
Ranitidin: vi liu s dng 150mg x 2 ln/ngy hoc 300mg ung vo lc
i ng. Thuc t c tc dng ph hn cimetidin.
Famotidin: ung 1 ln 40mg vo lc i ng.
Nizatidin: ung 1 ln 300mg vo lc i ng.
Cc thuc trn dng trong mt liu trnh t 4 - 6 tun v nu dng 1/2
liu tiu chun lin tc trong 1 nm th c th ngn nga c s ti pht n
70% trng hp.
e. Nhm c ch bm proton (H+ K+ ATPase)
Omeprazol 20mg ung 1 ln vo bui sng.
Lansoprazol 30mg ung 1 ln vo bui sng.
Nhm ny c tc dng ph lm gim men gan, thng thng hiu qu ti
a ca thuc xy ra trong 2 gi v ko di n 72 gi. Liu trnh iu tr c th
ko di t 4 - 8 tun (c hiu qu lm lnh lot d dy so vi nhm H2
receptor antagonist).
f. Mt s tc gi khc cn s dng n cc dc phm c tc dng kch
thch s tng hp glucoprotein, phosphorlipid v prostaglandin E2, I2 nh
carbenoxolon hoc teprenon (selbex) 50mg vi liu ung 1 vin/3 ngy ung
sau mi ba n.
Cn ch l thi gian iu tr lot d dy thng di hn iu tr lot t
trng v bt buc phi kim tra lot bng ni soi v sinh thit. Nu kch
thc lot sau 3 thng iu tr m vn khng nh i th phi ngh n ung
th ho (70%).
g. i vi nhng trng hp lot c nhim HP, lot ti pht nhiu ln,
lot c bin chng chy mu th cc thy thuc ni khoa s phi s dng n
nhng phc sau y:
135
Triple therapy vi bismuth subsalicylat 2 vin x 4 ln/ngy kt hp vi

amoxicilin hoc tetracyclin 500mg x 3 ln/ngy v metronidazol 250mg x
3 ln/ngy. Thi gian iu tr l 2 tun kt hp vi nhm H2 receptor
antagonist hoc nhm c ch bm proton. Thuc c hiu qu ti 91%
trng hp nhng hin nay ch cn 63% do c tnh trng HP khng vi
metronidazol. Thuc gy bt li nh tiu chy, vim rut kt gi mc
(30% trng hp).
New-triple therapy vi omeprazol 20mg x 2 ln/ngy kt hp
clarithromycin 250mg x 2 ln/ngy v metronidazol 500mg x 2 ln/ ngy,
ung trong 1 tun, t gy phn ng ph nhng t tin hn.
Ranitidin bismuth citrat 400mg x 2 ln/ngy ung trong 4 tun v
clarithromycin 500mg x 3 ln/ngy ung trong 2 tun. Phc ny hiu
qu 85% nhng thuc c v kh chu, gy a chy.
Quadruple therapy vi cng thc colloidal bismuth subcitrat +
tetracyclin + metronidazol + famotidin hoc omeprazol hoc ranitidin vi
liu trnh 1 - 2 tun s c hiu qu lm sch HP t 89 - 97% trng hp
trong liu s dng ca:
+ Colloidal bismuth subcitrate l 108mg x 4 ln/ngy.
+ Tetracyclin 500mg x 4 ln /ngy.
+ Metronidazol (hoc tidinazol) 500mg x 2 ln/ngy.
+ Omeprazol 20mg x 2 ln/ngy.
i vi cc tn thng do non steroid th phi s dng n misoprostol
(200mg x 4 ln/ngy) hoc famotidin (40mg x 2 ln/ngy) hoc liu cao ca
omeprazol.
Ngoi ra gim bt s tn thng nim mc d dy ta c th dng
celecoxib hoc rofecoxib nhng phi thn trng v thuc c kh nng gy suy
thn v ng mu.
4.3.1. S can l kh
Bi thuc tiu biu l: Si h s can, Tiu dao gia ut kim, iu ha can
t, Hng cc b ngh vi mc ch an thn, chng co tht c trn tiu
ho v chng tit HCl dch v hoc trung ho acid.
C th trong chng v qun thng th kh ut (tr) ta c th dng bi
Tiu dao gia ut kim vi liu lng nh sau:
136
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Si h
ng, hn; vo can, m, tm bo, tam

tiu: t nhit, gii c, thng
8g
Qun
Bch thc
ng, chua, lnh; vo can, t, ph:

dng huyt, li thu, lim m
8g
Thn
Phc linh
Ngt, nht, bnh; vo tm, t, ph, thn:

li niu thm thp, kin t, an thn
10g
ng quy
Ngt, cay, m; vo tm, can, t: dng

huyt, hot huyt
8g
Thn
Bch trut
Ngt, ng, m; vo t v: kin t, to

thp, ch hn, an thn
8g
Sinh cam tho
Ngt, bnh; vo 12 kinh: b trung kh, ho

hon, gii c
8g
T, S
Ut kim
Cay, ng, n vo t, can: hnh huyt,

ph , hnh kh gii ut
6g
Thn
Ngy ung 1 thang.

Nu bnh nhn lo lng, gt gng nn bi thm si h, phc linh hoc gia
thm toan to nhn sao en 10g.
Nu cn au mang tnh cht qun tht ko di nn bi thm bch thc,
cam tho.
Nu c triu chng lm ging, bun nn bi thm bch trut.
Nu c cm gic nng rt, cn co nn bi thm ng quy, gia i to 3
qu, b ut kim.
Hoc dng bi:
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Hng ph
Cay, n: iu kh, thng kh, khai ut
8g
Qun
Cc tn
ng, hn: thanh nhit, gim tnh m

cc v thuc
12g
T, s
Xng b
Cay, n: trng v: kch thch tiu ho,

thuc b iu kh, thng kh, khai ut
8g
Thn
Ngt, mt: li tiu, ch khi, tr m
12g
Ngh vng
Cay, ng, m: tr lot d dy, li mt,

lnh so
6g
Thn
Ngy ung 2 thang

Nu bnh nhn au nhiu bi thm hng ph 16g.
137
Nu au km theo cm gic nng rt th bi m 20g.

Nu c cm gic y trng, hi, chua bi thm xng b 12g.
Chm cu: chm t nhng huyt trung qun, li cu, hnh gian, thi
xung, thn mn
Tn huyt
C s l lun
Tc dng
Trung qun
M huyt ca v
Cha chng au
trng bng
Li cu
Lc huyt ca can
T can kh thc
Hnh gian
Hunh ho huyt ca can
Bnh can
Thi xung
Du th huyt ca can (m thc t con)
Bnh can
Thn mn
Du th huyt ca tm (m thc t con
Bnh can
Dng sinh: dng phng php phnh tht bng.

4.3.2. Thanh ha, tr ut
Bi thuc tiu biu l: Hng cc b ngh hoc Ha can tin hp vi
T kim hon, Thanh cao m vi mc ch chng co tht, chng tit HCl,
khng sinh khng vim bng c ch lin thnh mch hoc c ch
leucotrien. C th trong chng v qun thng th ho ut c th dng bi
Hng cc b ngh nhng tng liu m 20g hoc gia thm gia thm
bi mu 16g, nhn trn 20g, chi t 12g, b cng anh 20g.
Chm cu: chm t nhng huyt ni nh, hp cc, ni quan.
Tn huyt
C s l lun
Tc dng
Ni nh
Hunh ho huyt ca kinh t
Thanh t ho t v
Hp cc
Nguyn huyt ca i trung
Thanh nhit, t ho
Ni quan
Giao hi huyt ca tm bo v
m duy
Cha chng bt rt,

tm phin
4.3.3. Hot huyt tiu ch huyt

Vi mc ch chng sung huyt v cm mu ngoi tc dng chng co tht
v chng tit HCl d dy. Bi thuc tiu biu l bi Hng cc b ngh
hoc Tiu dao gia ut kim hoc T vt o hng. Tt c gia c mc, trc bch
dip sao en.
C th trong chng v qun thng th huyt , nn dng bi Tiu dao gia
ut kim hoc Hng cc b ngh nhng tng liu ut kim hoc
khng hong 12g, c mc (sao en) 12g, trc bch dip (sao en) 12g.
138
Chm cu: chm t thi xung, huyt hi, hp cc. Nu bnh nhn xut
huyt tiu ha c km ri lon huyt ng hc nn x tr cp cu bng
YHH
Tn huyt
C s l lun
Tc dng
Thi xung
Du th huyt ca can (m thc t con)
Bnh can
Huyt hi
Huyt c hiu ca huyt
Hot huyt
Hp cc
Nguyn huyt ca i trng
Thanh huyt nhit
4.3.4. n trung kin t

Bi thuc tiu biu l bi Hong k kin trung vi mc ch kch thch
tit dch v, iu ha nhu ng d dy rut, ci thin tun hon nim mc d
dy, kch thch tng hp glucoprotein v prostaglandin E2, I2.
V thuc
Dc l
Liu
Vai tr
Hong k
10g
Qun
Can khng
Cay, m: tr dng, cu nghch, tr hn ch

thng, ch nn, ch huyt
6g
Thn
Cam tho chch
8g
Thn
Hng ph
Cay ngt ng, bnh: s can, l kh, ch thng
8g
Thn
Bch thc
ng, chua, hi hn: dng huyt, lim m, li

tiu, nhun gan
8g
Cao lng khng
Cay, nng: n t v
6g
Thn
i to
Ngt, m: b trung ch kh, ho hon dc tnh
3 qu
Gia i hi 4g, ch tr nhn 8g, bch u khu 4g, tho qu 0,6g; ngy
dng 1 thang.
+ Nu bnh nhn mt mi, chn n lm ging th bi hong k 16g, cam
tho chch 12g.
+ Nu bnh nhn y trng bng, tiu lng th bi thm can khng
8g, cao lng khng 8g.
Chm cu: n chm hoc cu nhng huyt quan nguyn, kh hi, tc
tam l, thi bch, phong long, t du, i , thiu ph.
139
Tn huyt
C s l lun
Tc dng
Quan nguyn
Ca ca nguyn kh, nguyn dng
B nguyn kh
Kh hi
B ca kh
B nguyn kh
Tc tam l
Hp huyt ca v
Kin v
Thi bch
Nguyn huyt ca t
Phong long
Lc huyt ca v
T du
Du huyt ca t
Ho huyt ca t
Thiu ph
Hunh ho huyt ca tm
Kin t (nguyn, lc)

Kin t (bi du)
Kin t (con h b m)
Dng sinh: dng phng php xoa trung tiu.
T lng gi
1. Hu qu ca cc stress tm l ko di s khng gy nn
A. Tng co bp c trn d dy
B. Tng tit HCl
C. Gim bi tit HCO-3
D. Gim sn nim mc d dy
E. Khng cu no ng
2. Vai tr ca Helicobacter Pylori trong c ch gy lot d dy-t trng
khng phi l
A. Hy hoi t bo D nim mc d dy
B. Bin i cu trc phn t cht nhy
C. Gim tng hp glucoprotein ca cht nhy
D. Tit cc men, c t v interleokine
E. Cn tr s tng hp cht nhy
3. C ch tham gia gy lot no sau y khng do ru, khng do cc
thuc gim au chng vim corticoid, non steroid v thuc l
A. Cn tr s ti mu nim mc d dy
B. Tng tit HCl qua c ch ti khuch tn ion H +
C. Gim sn t bo nim mc d dy do c ch tng hp prostaglandin
140
D. c ch tit HCO3 ca tuyn ty

E. Gim tng hp glucoprotein
4. Trong c ch bnh sinh ca chng v qun thng, ri lon cng nng
ch yu xy ra tng ph no?
A. Can
B. T
C. V
D. Trng
E. Tam tiu
5. Tnh cht no sau y khng thuc cn au ca mt lot d dy-t
trng mi mc?
A. C chu k
B. Dai dng v lin tc
C. Xut hin lc i, v m
D. Gim au sau khi ung sa hoc cht kim
E. Lin quan ti ba n
6. Du hiu no sau y khng thuc du hiu nghi ng ca mt lot d
dy ho ung th
A. Du hiu lm sng v X quang tn ti sau nhiu tun iu tr
B. au tr thnh dai dng lin tc
C. Lun lun c mu n trong phn
D. Hnh nh nim mc d dy mt mm mi trn X quang
E. Trng thi v acid dch v
7. chn on s sch xon khun HP sau mt t iu tr lot d dyt trng, ngi ta khng da vo:
A. Rapid vrease test
B. Huyt thanh min dch
C. Nui cy mu sinh thit
D. C.L.O test
E.
14
C Labelled urea breath test
8. Triu chng no sau y khng c trong th kh ut (tr)

A. chua
B. To bn
141
C. Cu gt
D. Mch huyn
E. Lnh au
9. Triu chng no sau y khng c trong th ho ut
A. au nng rt
B. Nn thc n chua ng
C. Mi li l lot
D. Li sm
E. Ming ng hi
10. Triu chng no sau y khng c trong th huyt
A. au cm gic nh kim chm
B. Cht li tm
C. Mch hot
D. Nn ra nc trong
E. i cu phn en
11. Triu chng no sau y khng c trong th t v h hn
A. au m , lin tc
B. y trng bng sau n
C. Tiu chy phn nhy nt
D. Tri lnh au tng
E. au bng v m
12. Tc dng ph no sau y khng c trong khi s dng lu di cc
thuc trong nhm antacid
A. Tiu chy
B. Long xng
C. Nhuyn xng
D. To bn
E. Hi chng Milk - Alkali
13. Thuc no sau y c hiu qu cao trong lot d dy-t trng do s
dng cc thuc chng vim gim au non sterod
A. Antacid
B. Misoprostol
142
C. Sucralfat
D. H2 receptor antagonist
E. c ch bm proton
14. Tc dng dc l no sau y khng c trong php s can, l kh
A. An thn
B. Tng tit HCO3
C. Chng co tht c trn tiu ho
D. Chng tit HCl
E. Trung ho acid dch v
15. Tc dng dc l no sau y khng c trong php thanh ho tr ut
A. Chng co tht
B. Chng tit HCl
C. Khng vim bng c ch bn thnh mch
D. Khng vim bng c ch c ch leucotrien
E. Tng cng tun hon nim mc d dy
16. Tc dng dc l no sau y khng c trong php n trung kin t
A. Kch thch tiu ho
B. Kch thch tit dch v
C. Tng tit HCO3 ca t bo nim mc d dy
D. iu ho nhu ng d dy rut
E. Ci thin tun hon nim mc d dy
143
Bi 9
RI LON HP THU
MC TIU
1. Trnh by c cc triu chng lm sng trong hi chng ri lon hp
thu.
2. Phn loi c cc c ch ca ri lon hp thu.
3. Trnh by c c ch bnh sinh ca hi chng ri lon hp thu theo
quan im ca YHCT.
4. Trnh by c cc triu chng c nng, du hiu lm sng v xt
nghim gip chn on 18 nguyn nhn a n ri lon hp thu.
5. Trnh by c 2 th lm sng ca hi chng ri lon hp thu theo
YHCT.
6. a ra c cc phng php iu tr cho18 nguyn nhn gy ra ri
lon hp thu.
7. Trnh by c tc dng dc l ca cc php tr theo YHCT.
1. NH NGHA
Mt bnh l c chn on l ri lon hp thu khi
lng m hin din trong phn vt qu 14g mi ngy
Trong hi chng ri lon hp thu, ngoi biu hin ton thn nh st cn,
mt mi, huyt p thp cn c nhng du hiu lm sng cc h khc nh:
Tiu ho: au bng, snh bng, vim li, vim li, tiu chy.
Sinh dc, tit niu: i m, tng ur mu, v kinh, gim ham mun tnh
dc.
Huyt hc: thiu mu, chy mu t nhin.
C xng: au nhc trong xng, tetani, t tay chn.
Thn kinh: cc bnh l thn kinh ngoi vi.
144
Gic quan: qung g, nhuyn gic mc.

Da lng: chm, ban xut huyt, vim da tng sc t.
2. C CH BNH SINH
C nhiu nguyn nhn a ti ri lon hp thu, sau y l mt s phn loi:
2.1.1. Do hp thu khng y
a phn m sau phu thut ct d dy.
Men lipase thiu hoc b bt hot do cc bnh ca ty tng hoc hi
chng Zollinger - Ellisson.
2.1.2. Do gim nng mui mt/rut
Cc bnh gan.
Lon khun ng rut.
Gin on tun hon gan rut ca mui mt trong bnh Crohn hoc
phu thut ct ileum.
Lm dng thuc neomycin, calci carbonat, cholestyramin.
2.1.3. Do gim b mt hp thu
Phu thut ct b rut hoc ni bypass.
Phu thut ni thng d dy - hi trng (gastro-ileotomy).
2.1.4. Do tc h bch dch ca mc treo rut
Bnh intestinal lymphangiectasy.
Lymphoma trong bng.
2.1.5. Do ri lon h tim mch
Vim mng tim co tht.
Suy tim huyt.
Suy tun hon mc treo rut.
2.1.6. Do tn thng nim mc rut
Do nguyn nhn vim nhim: bnh Crohn, amyloidosis, scleroderma,
lymphoma, vim rut do tia x, vim rut tng eosinophil, tropical sprue,
145
bnh thng hn, bnh collagen,

mastocytosis, dermatitis herpestiform.
bnh
Sprue,
bnh
Whipple,
Do ri lon di truyn hoc chuyn ho nh: celiac sprue, thiu men

saccharidase, bnh hypogammaglobulin, abeta lipoprotein, bnh harnup,
bnh Cystinuria v Monosaccharides malabsorption.
2.1.7. Do bnh ni tit
Bao gm cc bnh: i tho ng, thiu nng ph gip trng, u nng
tuyn gip, suy tuyn thng thn.
Khi nim v hi chng ri lon hp thu thuc phm tr chng h t v
h lao m nguyn nhn c th do tin thin bt tc; hoc hu thin tht iu
(do m thc hoc do ni thng) khin thn ho khng h tr cho t th; hoc t
dng t n khng lm trn chc nng thng thanh ging trc a n h li
thanh cc. V lu di tinh kh ng tng u cng kit m sinh ra chng h lao.
Tin thin bt tc
Hu thin tht iu
Thn (ho)
T (th)
Ging
Thng
trc
thanh
H li thanh cc
Can
Thn
Tm
Ph
Mt m,
v kinh,
co rt,
vp b
au trong xng,
i m,
yu mi 2 chn
Hay qun
Mt mi,
on kh,
da lng kh
Tht teo,
chn tay,
bi hoi
146
3. CHN ON NGUYN NHN V IU TR RI LON HP THU

THEO YHH
3.1. Do hp thu khng y trong cc bnh gan mt
Ngoi c im tiu phn m (steatorrhea), bnh nhn cn c nhng
bnh l v xng nh osteomalacia (nhuyn xng) do thiu ht vitamin D v
calci.
3.1.1. Chn on tiu phn m
Nhum phn bng dung dch Soudan III.
o lng m/phn: nu lng m > 14g/ngy l bt thng.
Ung 14C triolein v o
bnh l.
14
CO2/hi th /6h; nu lng
14
C triolein < 3,5% l
3.1.2. Chn on thiu ht vitamin D v calci/mu

o nng vitamin D, calci v phosphat trong mu.
Hng iu tr: cha bnh nguyn nhn, b sung vitamin D v calci bng
ng chch.
3.2. Ri lon hp thu sau ct d dy (phng php Bilroth 1 v 2)
Ngoi triu chng tiu phn m bnh nhn cn c triu chng thiu
calci, thiu mu do thiu Fe v B12, tnh trng lon khun ng rut do thiu
HCl.
Hng iu tr:
S dng cc men ty.
Xc nh tnh trng lon khun ng rut bng cch cy dch hng
trng, nu c >105 khm vi khun/1ml dch th iu tr bng khng sinh
thch hp.
B sung st, vitamin B12 v calci bng ng tim.
3.3. Do gim din tch hp thu ca rut
Thng gp sau phu thut ct b on ileum hoc ileocecal. Ngoi triu
chng tiu phn m, st cn, mt mi, ph dinh dng, bnh nhn cn c nhng
du hiu lm sng do thiu ht cc loi vitamin v cc nguyn t vi lng.
Hng iu tr:
Bo m ch n 2500calo/ngy ch yu l ng v m, hn ch m
< 40g/ngy.
147
Cung cp cc loi vitamin, cc nguyn t vi lng v cc acid bo cn

thit.
S dng cc thuc chng co tht nh loperamid 2mg x 2 ln/ngy hoc
cholestyramine 1/2 gi ung vo cc ba n nga tiu chy.
S dng cc thuc chng tit HCl nh H2 antagonist hoc omeprazol (vi
liu iu tr nh lot t trng) ngn cn tc dng bt hot dch ty
ca HCl.
S dng octreotid (mt cht ng phn ca somatostatin tc dng lu
di) lm gim tiu chy vi liu 0,1mg, tim di da, ngy 1 ln.
Bo m dinh dng bng ng truyn trong 6 thng u sau khi m.
3.4. Do lon khun ng rut
T cc tn thng nh hp, l r, Blind-loop, ti tha hoc t cc nguyn
nhn lm gim vn ng rut nh i ng, x cng b, gi tc rut nguyn
pht. Hu qu ca lon khun ng rut l gim nng mui mt trong
rut, phn hy B12 v cc protein b bn chi rut, lm tn thng cu trc
nhung mao rut v phn hy cc men maltase, sucrase ca rut.
Phng php chn on nhm mc ch:
Chn on thiu men maltase, sucrase bng test hi th vi lactose hoc
14
C xylose.
Chn on lon nhim khun ng rut bng cch cy dch t trng
hoc hng trng nu > 105 khm VT/1ml dch l dng tnh.
Hng iu tr:
S dng khng sinh thch hp lin tc 2 - 3 tun mi thng v tip tc
cho n khi xt nghim bnh thng.
3.5. Hi chng gi tc rut nguyn pht
C th do bnh l thn kinh c ni tng hoc do th pht sau cc bnh
collagen, amyloidosis, i ng, suy tuyn ph gip, bnh Chagass, ung th
phi t bo nh, ti tha hng trng do phng php gii phu Bypass rut
hoc do lm dng cc thuc narcotic v nhm chng trm cm 3 vng
(tricyclic). Bnh nhn ngoi cc du hiu nh gin thc qun, gin d dy, cn
c nhng triu chng do ri lon vn ng rut nh nn i, au chng bng,
to bn xen k tiu chy v nhng cn tc rut m khng tm thy nguyn
nhn c hc.
Nhng xt nghim c th gip chn on nguyn nhn do cc bnh
collagen, amyloidosis hoc bnh Chagas l sinh thit rut non.
148
Hng iu tr:
Gii quyt triu chng bng cisaprid 5 - 10mg x 3 ln/ngy.
3.6. Tropical sprue
Chim t l 5 - 10% dn s vng nhit i (Nam n, Phi Lut Tn )
C th do suy dinh dng hoc nhim trng nhim c. Triu chng l
biu hin ca thiu Fe, B12, folat, tiu phn m, gim hp thu xylose (cho bnh
nhn ung 25g D. xyclice, nu sau 2 gi lng xylose trong mu < 30mg hoc
sau 5 gi lng xylose < 4g trong nc tiu l bt thng).
Chn on xc nh khi:
Tropical sprue ch c chn on (+) khi khng tm thy s hin din
ca bo t hoc dng bo ca cc loi k sinh trng trong 3 mu phn
xt nghim.
Sinh thit:
+ Thay i cu trc ca cc nhung mao rut.
+ S tp trung cc bch cu n nhn lp lamina propia.
Nhng ngi c triu chng tiu chy ko di km theo nhng du hiu
ca suy dinh dng (malabsorption) vn tng sng nhng vng
nhit i nh Nam n, Phi Lut Tn v qun o Caribean.
Hng iu tr:
Sulfonamide hoc tetracyclin.
Acid folic.
Dng lin tc trong 6 thng, cc triu chng s c ci thin t 1 - 2 tun.
3.7. Sclero derma
Do gim vn tnh rut a n lon khun kt hp vi tn thng thnh
rut v thiu mu nim mc rut.
Triu chng ch yu l tiu phn m chim 1/3 trng hp ngoi cc biu
hin sang thng da.
Sinh thit rut non cho thy c hin tng ho si quanh tuyn Brunnel.
Hng iu tr:
Cisaprid 10mg x 3 ln/ngy ung.
Erythromycin 500mg x 4 ln/ngy ung chng lon khun rut cho
n khi cy phn bnh thng.
149
3.8. Ri lon hp thu do bnh AIDS

Vi biu hin nhim khun rut v sarcom kaposi rut non.
Triu chng chnh l: tiu phn m, ri lon hp thu xylose v gim Zn
/mu.
iu tr bng cch gii quyt triu chng, iu tr tiu chy bng octreotid
0,1mg tim di da, ngy 3 ln.
3.9. Do tc h bch mch rut non
3.9.1. Bnh Whipple
Vi biu hin au khp, au bng, a chy, st cn, tiu phn m, st,
tng sc t da, hch ngoi vi sng to, suy tim, vim ni tm mc, vim mng
b o kt mc, l ln, tn thng cc dy thn kinh s no, gim albumin
mu v thiu mu m nguyn nhn l do trc khun Gram (+) Tropheryma
whippelii.
Chn on xc nh:
Sinh thit rut non cho thy i thc bo nhum PAS (+) cha trc
khun T. Whippelii cng vi s hin din trc khun trong mu mu c
cy.
Hng iu tr:
S dng bactrim liu cao trong 1 nm nhng t l ti pht rt cao 40%,
trong trng hp ti pht, c bit nhng bnh nhn b l ln c th s dng
n chloramphenicol.
3.9.2. Intestinal lymphoma
Loi nguyn pht xy ra nam gii > 50 tui. Bnh nhn b suy dinh
dng vi:
Triu chng lm sng v sinh thit ging nh celiac sprue.
150
au bng + st.
Tc rut.
Chn on xc nh:
Sinh thit rut non cho thy lp lamina propia tm nhum bi cc t bo
ging lymphoma v tng bi tit IgA.
Hng iu tr:
Gii phu hoc x tr.
Bnh nhn sng t 4 thng - 4 nm; cht v thng rut, chu mu, tc rut.
3.10. Do mt protein qua ng rut
Mt protein qua ng rut do nhng c ch sau y:
Do nim mc rut b vim lot: vim lot i trng, ung th t bo tuyn
d dy - rut, bnh Menetriez, lot d dy-t trng.
Do nim mc rut b tn thng: celiac spue.
Do ri lon dng bch dch a n tt nghn: cc nguyn nhn gy ph
i hch bch huyt trong bng.
Vim tht mng ngoi tim, suy tim huyt, suy tun hon mc treo,
bnh valve tim bn phi.
Chn on xc nh:
Ph ton thn gia albumin v globulin/mu m khng c bnh thn
hoc gan i km.
Gim lympho bo trong cc nguyn nhn gy cn tr dng bch dch.
Da vo s bi tit albumin c gn ng v phng x 125I hoc 51Cr, nu
bi tit qua phn > 2% hoc > 4% trong 24 - 48 gi l bt thng.
o lng 1 antitrypsin bi tit theo phn (nu > 2,6mg/1g phn l bt
thng) nhng khng c dng nh gi cc tn thng d dy bi
v 1 antitrypsin s b phn hu trong mi trng acid.
Hng iu tr: cha bnh nguyn nhn.
3.11. S khim khuyt chc nng nim mc rut
3.11.1. Bnh Crohn
Hu qu l ri lon tun hon gan rut ca mui mt, l mt tnh trng
lon khun ng rut cng nh lm tn thng nim mc rut v thnh rut
a n mt protein qua rut. Triu chng ch yu l tiu phn m, h calci
mu, h B12 v albumin trong mu.
151
Chn on xc nh: sinh thit hi trng cho thy nhng granulomatous

(u ht).
Hng iu tr: bng sulfasalazin, glucocorticoid v c ch min dch nh
imuran.
3.11.2. Chronic non-granulomatous ulcerative jejunoileitis
Vi triu chng au bng, st, st cn, tiu chy, tiu phn m v gim
albumin mu.
Chn on xc nh: sinh thit hng - hi trng (ileo jejunum) cho thy
nhng du hiu nh bnh Crohn v Celiac sprue.
Hng iu tr: iu tr bng glucocorticoid.
3.12. Vim rut do x tr
Tnh trng a chy v suy dinh dng c th xy ra sm hoc mun sau
vi nm x tr.
Chn on xc nh: tiu phn m 10 - 40g/ngy, sinh thit rut non cho
thy gin n h bch dch v lacteal trong lp lamina propia, cc nhung mao
c hnh nh di trng (hnh nh ca intestinal lymphansiectasy).
Hng iu tr: tr sinh, men ty, glucocorticoid, opium v king c thc
n c cha gluten.
3.13. Eosinophilic enteritis
Tn thng nim mc rut vi triu chng thiu st, tiu phn m, gim
ALB mu v d ng mt s thc n.
Tn thng lp c trn: X quang cho thy s dy cng, mt v mm mi
ca d dy v rut cng hnh nh hp mn v.
Tn thng lp thanh mc: c chng vi nhiu bch cu eosin trong dch
c trng.
Chn on xc nh: sinh thit: tm nhum cc bch cu eosin lan to
hoc thnh di cc lp lamina propia v di nim mc.
152
C s tng IgE trong huyt thanh.

Hng iu tr:
Nu tc rut phi gii phu v dng corticoid.
3.14. Cc bnh vim da a n ri lon hp thu (tiu phn m)
C th k n vy nn, vim da
dng chm v vim da dng Herpes.
Chn on xc nh:
Sinh thit cho thy cc nhung
mao rut b dt.
Tng HLA A1 v B8.
Hng iu tr:
Sulfure cha bnh ngoi
da, cha chng tiu phn m ch
bng ch n king cht gluten.
Herpesti
3.15. Cc bt hng sinh ho hoc di truyn

3.15.1. Celiac sprue
Bnh thng xut hin ngi chu
u vi nhng triu chng: st cn,
y trng bng, tiu chy, tiu
phn m, ngoi ra mt s bnh vim
da dng Herpes v sau s pht trin
thnh celiac sprue.
Tuy cha bit nguyn nhn nhng c
3 yu t lin quan r rt n bnh:
Cht gliadin l mt thnh phn ca
gluten (hin din trong la m, go)
s gy tn thng nim mc rut d
c a vo ng trc trng.
Celiac Sprue
Yu t t nhim vi s hin din ca khng th IgA antigliadin v

antiendomysial. Ngoi ra vic iu tr bng prednisolon trong 4 tun s
lm thuyn gim mc d bnh nhn vn tip tc s dng cc thc phm
c gluten.
Yu t di truyn: bnh xut hin trn nhng ngi c HLA - DQ2.
153
Hnh nh sinh thit

A. Bnh thng;
B. Celiac sprue (trc iu tr);
C. Celiac sprue ( iu tr);
D. Intestinal lymphangiectasia
Chn on xc nh:
Da vo:
Sinh thit cho thy cc nhung mao rut ngn hoc bin mt, gim sn
cc ct nhung mao, tn thng b mt biu b v tm nhum bch cu
n nhn.
Ri lon hp thu xylose.
Nhng biu hin lm sng sinh ho v sinh thit s ci thin sau khi
king n thc phm c cha gluten.
Hng iu tr:
80% s p ng tt vi ch n king gluten, nu khng kt qu c th do
suy ty, lot hng hi trng, collagenous, sprue v intestinal lymphoma.
Vic s dng glucocorticoid hoc 6 - mercaptopurine vn cn bn ci.
Bin chng:
Tin trin thnh cc khi u tn sinh ng tiu ho hoc lymphoma
rut non, c bit l nhng trng hp khng p ng vi ch n
khng c gluten.
Tin trin thnh bt tr hoc collagenous sprue vi tin lng rt xu.
154
3.15.2. Systemic mastocytosis

Chn on xc nh:
Sinh thit cho thy lp lamina propia tm nhum mastocyt.
Test xylose (+).
Test schilling (+).
30% trng hp a ti ri lon hp thu.
Hng iu tr: cha tiu chy bng H1 v H2 antagonist cng vi cromolyn.
3.15.3. Thiu ht men lactase
C th nguyn pht hoc th pht sau cc bnh Tropical sprue, bnh
Crohn, nhim khun rut, nhim Giardiase, thiu beta lipoprotein, Cystic
fibrosis, vim lot i trng. Bnh c triu chng sau khi dng sa s y
trng bng, au qun bng v tiu chy.
Chn on xc nh:
Test hi th o nng hydrogen sau khi ung 50g lactose.
Hng iu tr:
70% p ng ng vi ch king sa v ch phm t sa.
30% khng p ng v c km hi chng rut gi kch ng.
3.16. Ri lon hp thu th pht do cc bnh ni tit v chuyn ho
Nn cha theo nguyn nhn.
3.17. Carcinoid syndrom do c ch tng tit serotonin
Bnh ny gy tiu chy, tiu phn m.
Hng iu tr:
Methyl sergid 8 - 12mg/ngy.
3.18. Gin h bch dch rut non
Vi hi chng ph (c khi ch 1 chn b ph), trn bch dch vo xoang
bng (chylous ascite) v a chy.
Chn on xc nh:
Sinh thit: gin n h bch mch v lacteal lp lamina propia nhung
mao rut c hnh di trng.
Sinh ho: gim ALB, IgG, IgA, IgM, transferin, xeruloplasmin.
155
Huyt hc: a phn m 40g/ngy, gim calci mu, gim B12, gim
lymphocyt, tng bi xut 131 iod labelled AlB/phn.
Hng iu tr:
Ch n t m (medium chain fatty acid).
4. CHN ON V IU TR CC TH LM SNG CA hi chng
RI LON HP THU THEO YHCT
4.1. T bt kin vn
Triu chng: ngi mt mi, chn n, i chy sng phn, sc mt nht
nht km ph dinh dng, cht li nht bu, mch nhu hon.
Php tr: kin t tr vn, nhm mc ch
+ Kch thch tiu ho bng cch tng tit dch v nh trn b, sa nhn.
+ iu ho nhu ng v trng lc rut gim au bng, tiu chy
nh: ng sm, bch trut, cam tho bc, sa nhn.
+ Gip tiu ho cc carbonhydrat: hoi sn.
Bi thuc tiu biu: T qun hoc Sm linh bch trut tn.
Phng dc: T qun gia hoi sn, d sao.
V thuc
Dc l
Liu
Vai tr
Bch trut
Ngt, ng, m; vo t v: kin t, to thp
12g
Qun
ng sm
Ngt, bnh: b dng t v
12g
Thn
Phc linh
Ngt, nht, bnh; vo tm, t, ph, thn: thm thp,

kin t
8g
Thn
Trn b
ng, cay, m: ho m, to thp, hnh kh, ho v
8g
Thn
Sa nhn
V cay, m: hnh kh, ho thp, n trung, ch t
6g
Thn
Hoi sn sao
Ngt, m: ch kh, dng m, b t ph
12g
Thn
d sao
Ngt, hi lnh: kin t, thm thp
12g
Thn
Chch cam tho
Ngt, bnh; vo 12 kinh: b kh, hon trung, gii c
6g
T, S
+ Nu bnh nhn b ri lon hp thu do cc nguyn nhn lm gim vn

tnh ca rut nh i ng, x cng b, hi chng gi tc rut mn
tnh th nn b cam tho bc v tng liu ng sm, bch trut ln 20g.
+ Nu bnh nhn b ri lon hp thu do cc thiu men lactase hoc
sucro isomaltase nn tng liu hoi sn, d sao ln 30g.
156
+ Nu bnh nhn b ri lon hp thu do cc bnh Crohn, do nhim x, do

eosinophilic enteritis, vim da, Celiac Sprue v mastocytosis th nn
tng cng cc thuc c ch min dch nh cam tho bc ln 40g.
4.2. T thn dng h
Triu chng: thng bt u a chy, au bng t sng sm, phn tanh
sng, bng trng y, tay chn lnh, mch trm t nhc.
Php tr: n b mnh mn tr t th nhm mc ch
+ Kch thch hot ng ca v thng thn, gip tng sinh tit v pht
trin cc t bo bn chi (brush cell) rut non nh ph t ch, cam
tho bc.
+ iu ho nhu ng rut v trng lc rut nh ng sm, bch trut,
ph c ch.
+ Tng bi tit dch v v li mt nh nhc u khu, can khng, ng
v t.
+ Chng ln men y hi nh ng th du.
+ Bi thuc bi thuc c cha tinh du nn c tc dng khng khun
ng rut.
Phng dc: Ph t l trung + T thn thang
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Ph t ch
Cay, ngt, rt nng: n b mnh mn
8g
Qun
Nhn sm
Ngt, hi ng, bnh: b nguyn kh, nguyn dng
12g
Thn
Can khng
Cay, m: tr hn, tr dng
6g
Thn
Bch trut
Ngt, ng, m; vo t v: kin t, to thp
12g
Thn
Ph c ch
Cay, ng: b mnh mn tng ho
12g
Thn
Ng th du
Cay, ng, m, hi c: n trung, ch t
6g
Thn
Nhc u khu
Cay, m, hi c: n t sp trng
6g
Thn
Ng v t
Chua, mn, m: n b ng tng
6g
Thn
Cam tho sao
Ngt, bnh: b trung kh, ho hon dc tnh
6g
+ Bi thuc ny thch hp cho vic iu tr cc ri lon hp thu do lon

khun ng rut (bacterial over growth ), do bnh Whipple.
+ Nu ri lon hp thu do cc bnh min dch nh Crohn, x tr,
eosinophylic enteritis, systemic mastocytocis nn tng liu ph t ch
20g, cam tho bc 40g.
157
+ Nu ri lon hp thu sau ct b d dy hoc gim b mt hp thu (do

ct b rut) nn gim hoc b cc thuc gy bi tit dch v nh can
khng, nhc u khu.
T lng gi
1. Triu chng tiu ho no sau y khng do ri lon hp thu a n
A. au bng
B. Snh bng
C. Vim li
D. To bn
E. Tiu chy
2. Triu chng huyt hc no sau y khng do ri lon hp thu a n
A. Thiu mu huyt tn
B. Thiu mu thiu B12
C. Thiu mu thiu st
D. Chy mu t nhin
E. Ban xut huyt di da
3. C ch bnh sinh ca ri lon hp thu trong hi chng Zollinger Ellisson l do
A. Lon khun ng rut
B. Thiu ht men lipase
C. Bt hot men lipase
D. Gin on tun hon rut ca mui mt
E. Gim nng mui mt trong rut
4. C ch bnh sinh gy ri lon hp thu trong bnh Crohn l do
A. Tc h bch dch mc treo rut
B. Tn thng nim mc rut
C. Gim b mt hp thu ca rut
D. Thiu ht men lipase
E. Bt hot men lipase
158
5. C ch bnh sinh gy ri lon hp thu trong bnh Sprue l do

A. Tn thng nim mc rut
B. Thiu ht men lipase
C. Bt hot men lipase
D. Lon khun rut
E. Gim nng mui mt trong rut
6. Trong chng h t, ri lon cng nng thuc tng no l chnh
A. Thn
B. T
C. Tm
D. Ph
E. Can
7. chn on triu chng tiu phn m (steatorrhea) ngi ta dng
phng php
A. o nng vitamin B12 trong nc tiu
B. Secretin test
C. o nng 14 CO2 trong hi th sau khi ung 14 C triolein
D. o nng 14 CO2 trong hi th sau khi ung 14 C xylose
E. o nng H2 trong hi th sau khi ung 50g lactose
8. Trong ri lon hp thu sau ct d dy, tnh trng no sau y xy ra
do thiu HCl
A. Tiu phn m
B. Thiu calci mu
C. Thiu mu thiu st
D. Thiu mu thiu B12
E. Lon khun ng rut
9. Trong ri lon hp thu do lon khun ng rut, men tiu ho no
sau y s b thiu ht
A. Lipase
B. Amylase
C. Maltase
D. Saccharidase
E. Peptidase
159
10. chn on thiu ht men sucrase ngi ta dng phng php no

A. o nng 14 CO2 trong hi th sau khi ung 14C xylose
B. o nng 14 C trong hi th sau khi ung 14 C triolein
C. o nng H2 trong hi th sau khi ung 10g lactulose
D. o nng H2 trong hi th sau khi ung 50g lactose
E. Cc phng php trn
11. Chn on xc nh lon khun ng rut l khi cy dch hng
trng cho thy
A. < 105 nhm vi trng/1ml dch
B. 105 nhm vi trng/1ml dch
C. < 104 nhm vi trng/1ml dch
D. < 103 nhm vi trng/1ml dch
E. < 102 nhm vi trng/1ml dch
12. Hi chng gi tc rut nguyn pht do lm dng cc thuc no sau
y
A. Tr sinh
B. Calcicarbonat
C. Cholestyramin
D. Thuc chng trm cm 3 vng
E. Tt c cc thuc trn
13. Chn on xc nh bnh Tropical sprue l khi bnh nhn c
A. Thiu mu thiu st
B. Thiu mu thiu B12
C. Thiu mu thiu folat
D. Tiu phn m
E. Nng 14 CO2 trong hi th u gim khi ung 14 CO2 triolein v
C. xylose
14
14. Chn on ri lon hp thu do x cng b bng sinh thit rut non
cho thy
A. Lp lamina propia tm nhum i thc bo cha cc glucotrotein
nhum PAS (+)
B. Ho si quanh tuyn Brunnel
160
C. Lp lamina propia tm nhum cc t bo ging lympho v tng bi

tit IgA
D. Cc u ht
E. Cu trc nhung mao bnh thng, t bo biu b cha u khng
bo
15. Chn on xc nh ri lon hp thu do bnh Whipple bng sinh
thit rut non cho thy
nhum PAS (+)
C. Lp lamina propia tm nhum cc t bo ging lympho v tng bi
tit IgA
D. Cc u ht
bo
16. Ri lon hp thu trong bnh Intestinal lymphoma c th c chn
on qua sinh thit rut non vi hnh nh cho thy
nhum PAS (+)
C. Lp lamina propia tm nhum cc t bo ging lympho bo v
tng bi tit IgA
D. Cc u ht
bo
17. Bnh l no sau y khng gy mt protein qua rut
A. Vim tht mng ngoi tim
B. Suy tim huyt
C. Cardiac tamponade
D. Suy tun hon mc treo
E. Cc cu trn
18. Chn on ri lon hp thu trong bnh Celiac sprue da vo
A. Ri lon hp thu lactose
B. Ri lon hp thu xylose
161
C. Ri lon hp thu triolein

D. Ri lon hp thu maltose
E. Ri lon hp thu saccharose
19. Chn on ri lon hp thu do thiu men lactase da vo
A. o nng 14 CO2 trong hi th sau khi ung 14 C xylose
B. o nng 14 C trong hi th sau khi ung 14 C. triolein
C. o nng H2 trong hi th sau khi ung 10g lactulose
D. o nng H2 trong hi th sau khi ung 50g lactose
E. Cc phng php trn
20. Triu chng no sau y khng xut hin trong th lm sng t bt
kin vn
A. Ph dinh dng
B. i chy sng phn
C. Chn n
D. Ng canh t
E. Mch nhu hon v lc
21. Triu chng no sau y khng xut hin trong hi chng t thn
dng h
A. Ng canh t
B. Phn tanh sng
C. Bng y trng
D. Tay chn lnh
E. Mng tinh
22. Tc dng dc l no sau y khng thuc php kin t tr vn
A. Tng tit dch v
B. iu ho nhu ng rut
C. iu ho trng lc rut
D. Gip tiu ho tinh bt
E. Kch thch v thng thn
23. Bi thuc T qun gia hoi sn, d nn bi thm v no nhm
mc ch lm tng vn tnh ca rut
A. ng sm, bch trut
162
B. Hoi sn, d sao

C. Cam tho bc
D. Phc linh
E. Cc v trn
24. Bi thuc T qun gia hoi sn, d nn bi thm v no thay th
cho s thiu ht men lactase
A. ng sm, bch trut
B. Hoi sn, d sao
C. Cam tho bc
D. Phc linh
E. Cc v trn
25. Bi thuc T qun gia hoi sn, d nn bi thm v no c tc
dng c ch min dch
A. ng sm, bch trut
B. Hoi sn, d sao
C. Cam tho bc
D. Phc linh
E. Cc v trn
26. Tc dng dc l no sau y khng thuc php tr n b mnh mn,
tr t th
A. Kch thch hot ng v thng thn
B. iu ho hot ng nhu ng rut
C. Tng tit dch v
D. Gip tiu ho carbonhydrad
E. Chng y hi
27. Bi thuc Ph t l trung v T thn thang (gm ph t ch, ng
sm, bch trut, can khng, cam tho bc, ph c ch, ng th du, nhc u
khu, ng v t) nn bi thm v no c tc dng c ch min dch
A. Ph t ch, cam tho bc
B. Can khng, nhc u khu
C. Ng th du, ph c ch
D. Bch trut, ng sm
E. Ng v t, ng sm
163

khu, ng v t) nn bi thm v no trong trng hp ri lon hp thu do ct
b rut
B. Can khng, nhc u khu
C. Ng th du, ph c ch
D. Bch trut, ng sm
E. Ng v t, ng sm
khu, ng v t) c th dng c trong ri lon hp thu do gim vn tnh rut
v do tc dng dc l ca cc v thuc
B. ng sm, bch trut
C. Ng th du, nhc u khu
D. Can khng, cam tho bc
E. Ng v t, cam tho bc
khu, ng v t) nn b cc v no nu dng trong ri lon hp thu do ct b
hng - hi trng (ileocecal)
A. Nhc u khu, can khng
B. Cam tho bc, ng th du
C. Ph t ch, cam tho bc
D. ng sm, bch trut, ph c ch
E. Ph t ch, ng sm, ng th du
164
Bi 10
HI CHNG I TRNG KCH NG

(IRRITABLE BOWEL SYNDROM)
MC TIU
1. Lit k c nhng yu t c lin quan n vic khi pht hi chng
i trng d kch ng.
2. Trnh by c c ch bnh sinh ca hi chng ny theo YHCT.
3. Lit k c nhng tiu chun hng n chn on hi chng i
trng d kch ng.
4. Trnh by v phn tch nhng bin php cn thc hin chn on
xc nh hi chng i trng d kch ng.
5. Trnh by nhng th lm sng ca chng i trng d kch ng theo
YHCT.
6. Lit k tc dng dc l ca nhm thuc trong iu tr hi chng ny
theo YHH.
7. Lit k tc dng dc l ca cc php tr hi chng ny theo YHCT.
8. ra c mt php tr thch hp cho tng th lm sng.
1. NH NGHA
Hi chng i trng d kch ng l mt ri lon vn ng ca d dy rut c biu hin bng s thay i thi quen i cu cng vi au bng m
khng h pht hin c mt tn thng thc th no.
L mt hi chng kh ph bin cc bnh nhn trong tui 30 - 40, t
l 10 - 22% dn s, chim khong 25 - 50% s bnh nhn n khm ngoi tr
cc chuyn khoa tiu ha vi t l n mc bnh gp 2 ln nam gii
2. C CH BNH SINH
Ngi ta khng tm thy mt tn thng thc th no i trng ca
bnh nhn, ngoi tr mt tnh trng ri lon vn ng i trng. iu c bit
l ngi ta nhn thy hi chng i trng d kch ng c lin quan n:
165
Tng cm gic nhn thc ni tng do ri lon iu ho cm gic nhn

thc gia vng trn trc v v khu - hi m truc.
Mt trng thi ri lon nhn cch: trm cm, u lo, lon thn kinh
hysteria hoc lm dng tnh dc xy ra trong 80% trng hp.
S tng nng prolactin/mu, c bit ph n trong chu k kinh
nguyt.
Mt trng thi cm ng c bit i vi cholecystokinin.
Nhng khi nim v hi chng i trng d kch ng thuc phm tr
chng phc thng, trng mn, xn tit, b kt v tm hy m yu t khi
pht thng do tnh ch tht iu a n can kh ut kt khin cho cng
nng ging np v truyn tng ca v trng b ri lon hoc thc y tm ha
vng ng a n hi hp bt an. Lu ngy, phn do lo u hoang mang v
bnh tt, phn do n ung king khem khng ng cch khin cho tm t kh
huyt lung h
TNH CH THT IU
CAN MC
TM HO
V TRNG
TRNG MN, PHC THNG,

XN TIT, B KT
TM HY
LO U, M THC
THT THNG
TM T LNG H
3. CHN ON
Nn ngh n hi chng i trng d kch ng nu mt bnh nhn lin
tc trong 3 thng lun lun c nhng triu chng hoc nhng t ti pht ca:
166
Cn au xut hin h v (25%) hoc thng v (10%) vi tnh cht qun

tht hoc m , hoc cm gic kh chu bng, m n s gim sau khi
i cu.
To bn (<3 ln/tun) hoc tiu chy (>3 ln mi ngy vi s lng di
200ml v thng gia tng khi c cng thng tm l hoc n mt thc n
no 3) hoc i cu ra nhng cht nhy hoc c cm gic mt, trn nng
hu mn khi i cu v i khng ht phn.
Trng bng, y hi.
25 - 50% bnh nhn c ri lon tiu ho, nng rt sau xng c, bun
nn, nn ma.
ng trc mt bnh nhn nh vy, ngi thy thuc cn phi loi b:
Nhng triu chng khng ph hp vi hi chng i trng d kch ng
nh trong phn c mu, st cn, st, au bng hoc tiu chy xy ra
trong m.
Tnh trng lactose intolerance (bng hydugenheath test) hoc s lm
dng cc cht sorbitol, fructose v cafein.
Mt bnh chng tiu ho no khc nh: cc bnh vim i trng mn
tnh, ung th i trng, sigmoid volvulus, megacolon, abdominal angina,
ischemic colitis, idiopathic pseudoobstruction, ng phn i trng,
nhim Giardiase lamblia v bnh ngoi h tiu ha nh Endometriosis.
Tnh trng ng c porphyrin cp tnh hoc ng c ch nu to bn c
au bng.
ng thi phi:
+ Ch trng thi trm cm hoc ri lon cm xc c hay khng bnh
nhn.
+ Truy tm thm cc bnh l khc nu qua khm thc th pht hin
c mt du hiu lm sng no khc.
+ Thc hin mt s cc xt nghim thng quy sau y:
Cng thc mu.
Ni soi trc trng Sigma (trn nhng ngi 40 tui v nhng bnh
nhn c tiu chy).
Soi phn tm KST ng rut, ht m v bch cu, kho st chc

nng tuyn gip, tuyn ph gip trn ngi b to bn v sinh thit
i trc trng nu bnh nhn b tiu chy l chnh.
167
Nhng bng chng chng li chn on mt hi chng i trng

kch ng l:
Thiu mu
Tc lng mu tng
C bch cu hin din trong phn
Khi lng phn nhiu hn 200ml/ngy
Cc hi chng i trng d kch ng c phn lm 2 th lm sng sau
y:
3.2.1. Can kh ut kt
Vi triu chng lo u, xc ng hay than th nhiu v bnh tt km vi
triu chng bng y trng sau khi n, au bng vi cm gic qun tht v
gim sau khi i xong, bnh nhn thng to bn hoc xen k vi tiu chy v
tiu chy nu c thng xy ra sau khi n phi mt s thc n. Cc t ti
pht thng xy ra khi gp phi nhng stress tm l. Khm thng thy ru
li vng, ra li , mch huyn
3.2.2. Tm t lng h
Mt mi, v lc, mt ng hoc thng hay chim bao mng m. Bnh
nhn thng km n, bng y chng ngay sau khi n, thng xuyn au
bng m m h km i tiu phn nhy nht khng thnh khun. n thc n
no khc l cng c th lm khi pht cn au. Thng s lnh, khm thy
li nht bu, ru nht, tay chn lnh, mch nhu t.
4. IU TR
To c mt tm l hp tc cng nh xo b nhng hoang mang, lo s
ni ngi bnh bng cch gii thch cho h bit v bnh tt ca h:
iu tr nhng ri lon tm thn nh: trm cm, anxiety - disorder,
hysteria.
Chn cho bnh nhn mt ch n ung ph hp, khng lm khi pht
cn au cng nh khng king khem n mc gy thiu dinh dng
(denutrition).
168
Dng dc phm gii quyt triu chng, c th nh sau:

+ Nu au l triu chng ni bt, c th s dng nhm chng co tht
nh:
Dicyclomin 10mg - 20mg x 3 - 4 ln/ngy.
Hoc cimetropium bromid 50mg x 3 ln/ngy.
C th ung trc ba n 30 pht vi nhng cn au khi pht sau

khi n.
+ Nu tiu chy l triu chng ni bt, c th s dng: lomotil 2,5 - 5mg

mi 4 - 6 gi hoc nhm tricyclic chng trm cm nh desipramin
50mg x 4 ln/ngy s c th ci thin c triu chng au bng v
tiu chy. Cc thuc chng trm cm kiu selective serotonin reuptake
inhibitor cha c chng minh r rng.
+ Nu to bn l triu chng ni bt c th s dng cc dc phm dn
xut t psyllium.
+ Kt hp vi ch n nhiu rau (tr bp ci, legumes), ng cc, tinh
bt. King cc thc n ngt, nc ung c gas.
+ Nu triu chng hi hp, lo u l chnh nn s dng cc loi
benzodiazepin chng lo u.
V gn y dc phm leuproreline (mt cht ng phn ca luiteinising
hormon - releasing hormon) cng nh fedotozin (cht ng phn ca Kappa
opoid) v aloseton hoc octreotid (serotonin receptor antagonist) ang c
nghin cu, c xem l c ci thin ng k cc triu chng ca IBS (hi
chng rut gi d kch ng).
4.2.1. S can, kin t (th can, vn t)
Dng phng php ny vi mc ch:
+ An thn.
+ Chng co tht c trn tiu ha.
+ Kch thch tiu ho.
Bi thuc tiu biu: Tiu dao tn, Si h s can thang
C th trong trng hp can kh ut kt ta c th dng bi Tiu dao gia
gim
169
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Si h
ng, hn: s can l kh, gii ut
12g
Qun
Bch trut
Ngt, ng, m: kin t, to thp, an thn
12g
Thn
Bch linh
Ngt, nht, bnh: thm thp, kin t, an

thn
12g
Thn
Bch thc
ng, chua, lnh: dng huyt, lim m
12g
Thn
Hong cm
ng, lnh: thanh thp nhit, ch t l
12g
Thn
Bc h
Cay, mt: thanh tit can nhit
8g
Thn
Trn b
Cay, ng, m: l kh, iu kinh
6g
Thn
Gng ti
Cay, hi m: ho t v
6g
Thn
Ut kim
Cay, ng, n: hnh kh gii ut
6g
Thn
Ch xc
ng, chua, hn: tiu tch, tr b
6g
Thn
Cam tho bc
B trung kh, ho hon dc tnh
8g
Ngy dng 1 thang.

+ Nu bnh nhn lo lng, d xc ng bi si h 20g, bch linh 20g.
+ Nu bnh nhn au nhiu bi bch thc, cam tho mi th 20g.
+ Nu y chng bng, to bn nn gim bch linh 6g, gia ch thc 8g.
+ Nu tiu chy nhiu nn bi bch trut 20g.
Chm cu: chm t ni quan, thn mn, thi xung, thin xu; chm b
can du, trung qun, tc tam l.
Tn huyt
C s l lun
Tc dng
Ni quan
Giao hi huyt ca tm bo v mch

m duy
Hnh gian
Hunh ho huyt ca can
Thiu ph
Hunh ho huyt ca tm
Thin xu
M huyt ca i trng
Thng tin, nhun h
Can du
Bi du huyt
T can m
Trung qun
M huyt ca v
Tc tam l
Huyt c hiu ca vng bng
4.2.2. Kin t, dng tm

Dng phng php ny vi mc ch:
+ An thn, chng lo u.
170
Cha chng bt rt, tm phin

Bnh can mc
Cha phc thng tr b mn
+ Tng cng chuyn ho glucid, protid, cha mt mi.

+ iu ho nhu ng rut gi.
Bi thuc tiu biu: Quy t thang
V thuc
Dc l
Liu
Vai tr
To nhn
8g
Qun
Phc thn
8g
Qun
Hong k
12g
Thn
Bch trut
Ngt, ng, hi m vo t v: kin t, to thp, cm

m hi
12g
Thn
Nhn sm
Ngt, hi ng: b tm kh, thng dng kh ca t
16g
Thn
ng quy
Ngt, n, hi cay: b huyt, hnh huyt
12g
Mc hng
6g
Vin ch
ng, m: nh tm, an thn
8g
i to
Ngt, bnh: b trung, ch kh, ho hon dc tnh
12g
Chm cu: chm b t du, v du, tc tam l, tam m giao, ni quan, thn
mn
Tn huyt
C s l lun
Tc dng
T du
Du huyt ca t
Kin t
V du
Du huyt ca v
Kin v
Tc tam l
Huyt c hiu ca vng bng
Trung qun
M huyt ca v
Tam m giao
M huyt ca i trng
Thng tin, nhun h
Ni quan

m duy
Cha chng bt rt, tm phin
Thn mn
Du th huyt ca tm
Ging ho
Cha phc thng, tr b mn
+ Chm b: thn mn, ni quan 15 pht.

+ Cu b hoc n chm: t du, v du, tc tam l, trung qun, tam m
giao mi huyt 5 pht.
171
T lng gi
1. Yu t no sau y khng lin quan n vic khi pht hi chng i
trng d kch ng
A. Trng thi tm l
B. Lon thn kinh chc nng
C. Ch n ung
D. Nng prollactin mu
E. Cholescystokinin
2. Theo c ch bnh sinh ca YHCT, tng ph no s b ri lon cng
nng trong chng i trng d kch ng
A. Can t thn
B. Tam can thn
C. Tm can t
D. Can ph thn
E. Ph t thn
3. Triu chng no sau y khng c trong tiu chun hng ti chn
on hi chng i trng d kch ng
A. Phn nhy mu
B. au bng
C. To bn
D. Tiu chy
E. Trng bng
4. Phng php cn lm sng no sau y l khng cn thit trong chn
on loi tr hi chng i trng d kch ng
A. Soi phn tm KST ng rut
B. Chp X quang i trng
C. Cng thc mu
D. Ni soi i trng - trc trng
E. Sinh thit i trc trng
5. Triu chng no sau y khng c trong th can kh ut kt
A. Lun xc ng
B. y trng bng sau n
C. To bn xen k tiu chy
D. Tiu chy lc m sng
E. Gim au bng sau khi i cu
172
6. Triu chng no sau y khng c trong hi chng tm t lng h

A. au bng m h m
B. i tiu phn nhy nht
C. Cn au khi pht do thc n
D. Bng y chng sau n
E. Gy m, st cn trm trng
7. Phng php iu tr no sau y khng dng cho bnh nhn b hi
chng i trng d kch ng
A. Liu php tm l
B. Ch n ung hp l
C. Gii quyt triu chng
D. iu tr hi chng ri lon tm thn
E. Ngh ngi tuyt i ti ging
8. Vi bi thuc Tiu giao gia gim trong th can kh ut kt, nu bnh
nhn vn cn au bng, ta s tng liu
A. Bch trut, phc linh
B. Bch trut, ch thc
C. Sinh khng, ut kim
D. Bch thc, cam tho
E. Si h, hong cm
9. Vi bi thuc Quy t gia gim trong th tm t lng h, nu bnh
nhn vn cn y trng bng, ta s tng liu
A. Long nhn, i to
B. ng sm, bch trut
C. Hong k, ng quy
D. Phc linh, phc thn
E. To nhn, mc hng
10. Vi bi thuc Quy t thang gia gim trong th tm t lng h, nu
bnh nhn c hi chng trm cm i km ta c th cho thm
A. Phc thn
B. Hong k
C. ng sm
D. Vin ch
E. Nhn sm
173
Bi 11
VIM GAN MN tnh
MC TIU
1. Trnh by c c ch bnh sinh ca vim gan mn tnh do virus v
vim gan t min.
2. Trnh by c c ch bnh sinh ca bnh vim gan mn tnh theo YHCT.
3. Trnh by c cc triu chng lm sng v cn lm sng chn
on nguyn nhn vim gan mn tnh.
4. Trnh by c 4 th lm sng ca bnh vim gan mn tnh theo YHCT.
5. Lit k c cc phng php iu tr ca cc th lm sng vim gan
mn tnh do siu vi v do t min.
6. Trnh by c tc dng dc l ca cc php tr bnh vim gan mn
tnh theo YHCT.
1. NH NGHA
Vim gan mn tnh l mt bnh bao gm mt lot nhng ri lon gan c
nguyn nhn v mc trm trng khc nhau, trong hin tng vim v
hoi t lin tc ko di trn 6 thng
2. PHN LOI
Trc y da vo tnh cht khu tr hoc lan ta ca tn thng gan m
ngi ta phn thnh 3 loi:
Vim gan mn tnh tn ti (persitent hepatitis).
Vim gan tiu thy (lobular hepatitis).
Vim gan hot ng (active hepatitis).
Nhng hin nay s phn loi li da vo:
Nguyn nhn.
Trng thi m hc (grade).
Din tin (stage).
174
Trong theo nguyn nhn c th c:

Vim gan mn tnh do virus: virus vim gan B (HBV), virus vim gan D
(HDV), virus vim gan C (HCV) hoc virus vim gan G (HGV).
Vim gan mn tnh t min hoc khng r nguyn nhn (cryptogenic).
Theo trng thi m hc:
Hnh nh m hc
1. Hoi t quanh khong ca (gm hoi t gm
nhm (PN) v hoc hoi t bc cu (BN))
2. Hoi t trong thy
3. Vim khong ca
4. Ho si
Mc
im
Khng c
PN nh
PN va
PN nng
PN + BN trung bnh
PN + BN nng
Hoi t nhiu thu
10
Khng c
Nh
Trung bnh
Nng
Khng c
Nh
Trung bnh
Nng
Khng c
Lan to quanh ca
Ho si bc cu
X gan
4
22
Theo din tin:

Da trn s ho x, trong x gan c nh ngha l nhng di x bao
quanh nhng nt ch m gan v cu trc tiu thy gan thay i
175
Theo :
im
Tn thng
Khng c hoi t ho si
Ho si quanh ca nh
Ho si quanh ca trung bnh
Ho si bc cu
X gan
Do so snh gia phn loi mi v c, hin nay ngi ta c s ng nht

nh sau:
GRADE
STAGE
Vim gan mn tnh tn ti
t hoc nh
Khng hoc nh
Vim gan mn tnh tiu thy
Nh hoc trung bnh
Nh
Vim gan mn tnh tin trin Nh, trung bnh, nng
Nh, trung bnh, nng
3. C CH BNH SINH CA VIM GAN MN tnh

Trong phm vi bi ny chng ti khng cp n vim gan mn tnh do
thuc, ch xin nhn mnh mt iu l khng phi tt c cc phn ng ph no
gan do thuc cng u gy nn vim gan mn tnh. Chng ch c gi l
vim gan mn tnh do thuc khi c nhng phn ng biu hin s tng mn
cm nh st, ni mn, au khp, tng BC eosinophil (ch xy ra 25% trng
hp) v cho d c biu hin hnh nh m hc nh th no i na th cng lun
lun c hnh nh hoi t v gan ho m.
3.1.1. Vim gan mn tnh do virus
i vi vim gan virus B s c 90% i tng nhim cp t lc s sinh v
1% i tng nhim cp t tui trung nin chuyn sang mn tnh.
i vi vim gan virus C s c 50 - 70% i tng t nhim cp chuyn
sang mn tnh.
Tt c cc hnh nh m hc - sinh ho v lm sng s tr nn
r rng v trm trng khi virus vim gan B, C v D ang trong
giai on sao chp m di truyn (replicate) tng ng vi giai on
chn on huyt thanh cho thy c HBeAg (+); HBV-DNA (+), HCVRNA (+), HDV-RNA (+) u tng. giai on ny cc hnh nh m
hc s l hoi t v vim quanh khong ca, hoi t trong thy, ho
si vi cc mc t trung bnh ti nng
176
Ngc li nu vo giai on khng sao chp (non replicated) m di

truyn th hnh nh m hc, lm sng v sinh ho thng nh, c khi bnh
nhn ch trong trng thi ngi lnh mang bnh. c bit trong vim gan
B s chuyn i t giai on sao chp xy ra khong 10% - 15% trng hp
mi nm.
3.1.2. Vim gan t min
Ngc li trong vim gan t min, hin tng vim v hoi t t bo gan
xy ra lin tc a n s x ho v suy t bo gan. S tn cng min dch
qua trung gian t bo m y tnh c hiu ca gan (t bo gan tr nn l
antigen i vi t bo min dch) c khi pht sau khi dng thuc hoc b
nhim mt loi virus no . Nhng bng chng sau y cho thy vim gan t
min l mt loi bnh ri lon min dch qua trung gian t bo:
S c mt ca tng bo v cytotoxic lympho trong gan.
S c mt cc t khng th trong mu, yu t dng thp v tng globulin
trong mu.
C mt trong cc bnh ri lon min dch khc cng xut hin nh vim
tuyn gip, vim khp dng thp, vim cu thn, thiu mu huyt tn
min dch, Sjgren.
S c mt cc khng nguyn tng hp m nh HLAB1, B, DRW3 - DRW4.
Thng p ng tt vi corticoid.
T bo lympho tr nn rt nhy cm vi protein ca mng t bo gan.
Mt kim sot c ch iu ha min dch trn cc lympho bo gy c.
Tuy nhin cc phn ng t min khng phi xy ra trong bt k lc no
nn c th nhm vim gan t min vi vim gan khng r nguyn nhn.
Bnh vim gan mn tnh c YHCT khi qut trong phm tr cc
chng hong n, hip thng i cng vi cc ri lon tiu ho m nguyn
nhn c th do:
Cm phi thp nhit t khin cho can kh ut kt khng s tit c m
m sinh ra vng da.
Do n ung khng iu , lao lc qu mc kt hp vi ung ru khin
cho cng nng tiu ha ca t v b ri lon thp, thp ng lu ngy
a n nhit, thp nhit ut kt sinh ra chng hong n.
177
THP NHIT T
N UNG
TU C
LAO LC
S tit
Ut kt
CAN
HIP THNG
T V
Vn ho
S tit
THP NHIT
HONG N
HONG N
4. CHN ON
4.1.1. Vim gan mn tnh do virus
Biu hin lm sng c th t nh n nng nh mt mi, vng da dai
dng hoc tng t. Ring trong vim gan mn tnh do virus C biu hin lm
sng thng l m v ch tr nn nng trn nhng bnh nhn c nghin
ru, c bnh nhim sc t st hemochromatosis hoc thiu 1 antitrypsin.
Ngoi ra, nu trong vim gan mn tnh do virus B thng c cc triu chng
ngoi gan do c ch phi hp khng th khng nguyn virus B nh vim khp,
vim cu thn, vim nt a ng mch v vim mch mu kiu
leukocytoclastic th trong vim gan mn tnh do virus C thng c cc triu
chng ngoi gan khng do phc hp min dch nh hi chng Sjgren, liken
phng, ri lon chuyn ha forpyrin biu hin da mun.
V mt cn lm sng th SGPT tng t 100 - 1000UI v lun cao hn
SGOT (ring vim gan mn tnh do virus C hoc khi vim gan virus B mn
chuyn thnh x gan th ch s SGPT thp hn SGOT).
Phosphotase tng nh hoc bnh thng.
Bilirubin tng 3 - 10mg%.
Albumin mu gim, thi gian prothrombin ko di xy ra trong giai on
cui hoc nng.
V sau cng chn on vim gan mn tnh do loi virus no, ta cn
ch n mt s huyt thanh chn on sau y:
178
+ chn on virus B ta dng n: HBsAg, IgG AntiHBC, HBeAg,

HBV-ADN.
+ chn on virus vim gan C ta dng n: anti HCV, HCV-ARN.
+ chn on virus vim gan D ta dng n: anti HDV, HDV - ARN,
HBsAg.
Ngoi ra trong vim gan mn tnh do virus C cn c khng th anti
LKM1 (anti kidney - liver microsomal) cng nh nhng bnh t min dch
hoc hyper globulin li cho phn ng dng gi vi anti HCV v trong vim
gan mn tnh do virus D cng c khng th anti LKM3.
4.1.2. Vim gan mn tnh do t min
Thng xy ra ngi tr hoc ph n trung nin, hi chng lm sng
gm c mt mi, kh chu, chn n, mt kinh, mn trng c, au khp, vng
da. i khi li c vim khp, tn thng da kiu macula papular eruption hoc
erythema nodosum, vim i trng, vim mng phi-mng tim, thiu mu,
tng ur mu.
Du hiu cn lm sng thng i i vi hnh nh m hc, trong :
Transaminas dao ng t 100 - 1000UI.
Bilirubin tng 3 - 10mg%.
Phosphotase alkalin tng nh.
globulin > 2,5g%.
RF (+).
Khng th khng nhn (ANA) dng tnh.
Albumine v taux de prothrombin gim khi bnh din tin nng.
Ngoi ra ngi ta cn phn bit:
+ Vim gan t min typ I: hay xy ra ph n tr c hyperglobulin v
ANA (+).
+ Vim gan t min typ II: chia lm 2 typ nh
IIA: xy ra ngi tr vi hyperglobulin, anti KLM1 (+) cao v

p ng tt vi corticoid (hay gp chu u v Anh).
IIB: xy ra ngi ln tui, vi globulin mu bnh thng, nhng

anti KLM1 (+) thp, thng phi hp vi nhim virus vim gan C
v p ng vi interferon.
+ Vim gan t min typ III: vi ANA (-) v anti KLM1 (-), ng thi c
khng th tun hon chng li khng nguyn gan ho tan (solube
liver antigen).
179

4.2.1. Can ut, t h
Thng gp trong vim gan mn tnh tiu thu hoc giai on vim gan
mn tnh tn ti chuyn sang vim gan mn tnh tin trin vi nhng triu
chng au tc nng vng hng sn phi, ming ng, n km, ngi mt
mi, i tin phn nho, cht li nht, ru li trng mng, mch huyn.
4.2.2. Can m h
Thng gp trong vim gan tn ti hoc giai on thuyn gim sau vim
gan mn tnh tin trin. Triu chng gm c: hi hp, ng t, lng bn tay bn
chn nng, st m 37o5 n 38o, kht nc, hng kh hay gt gng, li ,
to bn, nc tiu vng, mch huyn t sc.
4.2.3. Can nhit, t thp
Thng gp trong vim gan mn tin trin vi cc triu chng: ming
ng, chn n, bng y trng, ming kh nht, au nhiu vng gan, da
vng xm, tiu tin vng, li ru vng mch huyn.
5. TIN LNG
5.1. i vi vim gan B mn tnh
Thi gian sng st sau 5 nm v sau 15 nm l:
97% v 77% nu l th tn ti.
86% v 66% nu l th hot ng.
55% v 40% nu l th hot ng km x gan.
V c bit nng khi c bi nhim virus D (nhim thm HDV trn nn
vim gan mn tnh).
Ngoi ra nhng trng hp vim gan th tn ti c th din tin thnh
x gan n 20% trng hp trong khong thi gian t 1 - 13 nm.
5.2. i vi vim gan C mn tnh
Qua theo di 10 - 20 nm s c 20% din tin thnh x gan.
Tin lng s xu i trn ngi nghin ru, nhim thm virus vim gan
B, bnh nhim sc t st (hemochromtosis) thiu 1 antitrypsin, tui gi thi
gian mc bnh lu, tn thng m hc din tin v genotyp ca virus (1b).
Sau cng mt vim gan virus C d nh vn c th din tin thnh ung
th gan sau nhiu thp nin vi t l t 1 - 3%.
T l t vong sau 10 - 20 nm theo di ca ngi vim gan virus C mn
tnh vn khng khc bit so vi ngi nhim virus vim gan C mn tnh.
180
5.3. i vi vim gan t min

Khi bnh tr nn nng th t l t vong trong 6 thng l 40%.
6. IU TR
6.1.1. i vi vim gan virus B
S dng interferon: hin nay c 3 ch phm interferon 2A (roferon A),
interferon 2B (roferon A) v interferon N (Wellferon). V mt tc
dng, chng c 2 c ch:
+ C ch dit virus: khi kt hp vi receptor c bit b mt t bo
gan, n s phng thch ra mt men ni bo 2,5 oligo adenylat
synthetase, chnh men ny s hot ho ribonuclease ph hy
mARN ca virus.
+ C ch min dch: gia tng s bc l protein b mt mng t bo HLA
class I, c ngha l lm thc y s thi loi cc t bo gan b nhim
virus, lm gia tng hot tnh t bo dit (killer cell), lm trng thnh
t bo gy c ng thi ngn chn procollagen typ III l cht thc
y gan ho si.
Mt liu trnh 16 tun INF tim di da vi liu 5 triu n v/ngy
hoc 10 triu n v/ln trong mt tun s lm chuyn i giai on sao chp
(replicate) ca siu vi B cng vi nhng ci thin v mt m hc trong 35%
trng hp, ng thi c khong 20% trng hp c anti HBe v nu iu tr
sm c th lm mt HBsAg trong 80% trng hp.
Ring SGPT tr v bnh thng thnh 2 pha: pha u gim nh ri tng
cao v sau tr v bnh thng (do s hoi t ca t bo gan b nhim virus).
Thuc thng gy nhng phn ng ph nh cm, ri lon cm xc dng
kch ng hoc trm cm, rng tc, gim tiu cu v bch cu, ni mn, tiu
chy, t u chi. Cc triu chng ny c th tiu mt khi ngng thuc hoc
gim liu nhng vim tuyn gip t min th khng.
Ngoi ra, gn y ngi ta ang th nghim mt s thuc mi trong iu
tr vim gan mn tnh do virus vim gan B nh sau:
+ Nhm nucleosid ng phn m qua qu trnh phosphoryl ho n s
tng tranh vi nhng acid nhn c bn trong chui ADN ca virus
vim gan B. C th k n lamivudine, famciclovir, ganciclovir trong
lamivudin c th ngn chn men sao chp ngc chuyn i
HBV - ARN thnh ra HBV - ADN ca virus vim gan B. y l mt
loi bit dc ung vi liu 100mg/ngy c dung np tt c trn
bnh nhn b x gan c trng. Thuc ch gy phn ng ph l nhc
u, bun nn v mt mi.
181
+ Mt liu trnh 12 thng s lm mt HBeAg n 33% trng hp v

lm xut hin anti HBe n 20% trng hp, ng thi bnh thng
ho men gan (40%), ci thin hnh nh m hc (50%) v lm chm
din tin x gan (20%). Trong nhng trng hp khng chuyn i
HBeAg trong nm u, vic iu tr tip tc bng lamivudin s lm
tng t l chuyn i ny n 27% trong nm th hai v 44% trng
hp trong nm th ba.
+ Cng nh INF , lamivudin s lm SGPT tr v bnh thng thnh 2
pha (khong 25% trng hp), khi ngng lamivudin khong 20 - 30%
trng hp c SGPT tng cao tr li gp 2 - 3 ln, iu chng t l
HBV ti sao chp tr li.
+ Ngoi ra t iu tr bng lamivudin cng a n t bin YMDD
(tyrosin-methionin-aspartat-aspartat) trn HBV ADN polymerase
vi t l 30% nm th nht, 38% nm th hai v 50% nm th
ba. nhng bnh nhn ny SGPT v HBV ADN s tng v tn
thng m hc s xut hin nhng khng trm trng hn so vi nhng
bnh nhn vim gan B mn tnh c p ng min dch bnh thng.
iu chng t HBV t bin YMDD ny khng c ng lc cao. Tuy
nhin nhng bnh nhn suy gim min dch loi HBV t bin
YMDD ny s a n suy gan. Hin nay ch c adefovir dipivoxil
ang c th nghim trn loi HBV t bin YMDD ny.
+ Nhm iu ho min dch gm thymosin (cht chit xut ca thymus)
vi c ch tc dng l tng hot chc nng ca T cell v interleukin 2,
c ch s sinh sn ca virus mc du c nhiu tc dng ph.
Tiu chun chn la thuc dit virus vim gan B
HBeAg(+), HBV ADN
INF
Lamivudin
SGPT tng
Hnh nh m hc c trng
Cn p ng min dch
Mt p ng min dch
Khng
Nhim tui trng thnh (chu u)
Nhim tui thiu nin (chu )
Khng
Bnh gan cn b
Bnh gan mt b
Khng
Vim gan virus B mn tnh typ hoang d
Vim gan virus B mn tnh t bin precore
Khng
Khng p ng vi IFN
Khng
182
6.1.2. i vi vim gan tnh C

INF: vi liu 3 triu n v/ln x 3 ln/tun x 6 thng s lm ci thin
men gan (50% trng hp) v lm mt HCV ARN (30% trng hp), s thuyn
gim men gan thng xy ra sau 3 thng u iu tr (85 - 95% trng hp)
v xung u (tuy nhin t l ti pht ln ti 90%). Nhng bnh nhn t
p ng vi iu tr bng INF n c l: HCV genotyp 1b, thi gian mc bnh
lu, mt p ng min dch, HCV quasispecies diversity cao v nhim huyt
sc t.
Hin nay, ngi ta ang s dng loi interferon tc dng ko di (gn vi
polyethylenglycol). Nhng kho st gn y cho thy liu mi tun mt ln
ca n c hiu qu tng ng nh liu 3 ln/mi tun ca INF hoc tng
ng vi li iu tr kt hp gia INF thng thng vi ribavirin.
INF kt hp ribavirin
IF (2A, 2B) 3 triu v/ln x 3 ln/tun
Ribavirin 1000mg-1200mg (vi ngi
6-12 thng
di hoc trn 75kg)

S t kt qu gp 2 ln so vi iu tr bng interferon n c v s p
ng vn cn tip tc sau nu:
Nng virus thp (<2 triu copi/1ml).
Khng phi l HCV typ 1b.
Tui di 40, gan t ho si.
L ph n.
c bit vi trng hp HCV khng phi l typ 1b v nng virus thp,
s p ng c th t n 95% v ch cn iu tr trong 6 thng.
Cc phn ng ph ca li iu tr kt hp ny tng t nh interferon
cng thm thiu mu huyt tn, nga, nght mi, gy bnh Goutte v khng
c dng cho ngi suy thn, ph n mang thai.
6.1.3. i vi vim gan virus D
Liu trnh INF 9 triu v x 3 ln/tun x 12 thng s ci thin lm sng
v chuyn i HDV ADN trong 50% trng hp, tuy nhin sau s ti pht
hon ton.
Cc loi thuc khng virus khc cha chng minh c hiu qu.
Vim gan virus D mn tnh giai on cui c gii quyt bng ghp gan.
183
6.1.4. i vi vim gan mn t min

80% trng hp p ng vi glucocorticoid nhng khng ngn nga c
vic din tin ti x gan, liu dng l 60mg prednison/ngy, sau khi t kt
qu h liu xung dn trong 1 thng v duy tr liu 20mg/ngy.
Hoc c th dng 30mg/ngy kt hp vi azathioprin 50mg prednison/
ngy, sau khi t kt qu h liu prednison xung cn 10mg/ngy. Cch iu
tr ny ko di trong 18 thng v lm gim cc tc dng ph ca prednison t
66% xung khong 20%. Cch dng ny ch p dng cho vim gan t min
nng vi cc du hiu mt mi, chn n, vng da s c ci thin trong vi
tun; cc du hiu sinh ho nh ALB, BIL, globulin s tr v bnh thng sau
vi thng. S thay i hnh nh m hc s ci thin t 6 thng - 2 nm. Cn
iu tr lin tc 1 nm - 1,5 nm, d t l ti pht c l 50% th cng vn tip
tc nh c.
Ngi ta nhn thy nu tip tc s dng azathioprin sau khi ngng
corticoid c th lm gim t l ti pht.
Nu iu tr tht bi v bnh din tin ti x gan th nn ghp gan.
Vic iu tr vim gan mn gm 3 phng php sau y:
6.2.1. Thanh nhit tr thp
Thuc thanh nhit tr thp c dng vi mc ch:
+ H st: nh c flavon trong hong cm c tc dng c ch men polypheno
- loxidase gy st trong bnh l t min.
+ Li mt v tng mt nh c acid chlorogenic v 6,7 dimethyl coumarin c trong nhn trn hoc magi silicat c trong hot thch.
+ Li tiu v bo v t bo gan: nhn trn.
+ Tng kh nng min dch ca c th: phc linh.
Bi thuc tiu biu l: Nhn trn ng linh tn v Hong cm hot thch
thang. C th:
+ Trong chng can nhit t thp ta dng bi: Nhn trn ng linh gia gim
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Nhn trn
ng, lnh: thanh nhit, li thp, thoi hong
20g
Qun
Bch trut
Ngt, ng, hi n: kin v, ho trung, to thp
12g
Thn
Phc linh
Ngt, nht, bnh: li thu, thm thp, b t, nh tm
12g
Thn
Tr linh
Li niu, thm thp
8g
Thn
Trch t
12g
Thn
Qu chi
Cay, ngt, m: tn hn, hnh huyt, li thu
6g
184
Nu do vim gan virus nn tng liu bch trut v phc linh ln

20g, thm dip h minh chu 50g.
Nu do vim gan t min nn tng liu ng sm 30g, gia thm

cam tho bc 30g.
+ Hoc Hong cm hot thch thang gia gim

V thuc
Dc l
Liu
Vai tr
Hong cm
ng, lnh: t ph ho, thanh thp nhit
12g
Qun
Hot thch
Ngt, lnh: thanh nhit, li thp
12g
Qun
i phc b
Cay, ng m: thng tin, li thp
12g
Thn
Phc linh
Ngt, bnh: li thp
8g
Thn
Tr linh
Ngt, bnh: li thu, b m ch kht
8g
Thn
u khu
Cay, m: hnh kh ho thp
8g
Thn
Kim ngn hoa
Ngt, lnh: thanh nhit, gii c
16g
Mc thng
ng, hn: li tiu, thng huyt mch
12g
Nhn trn
ng, lnh: thanh nhit, li thp
20g
Cam tho bc
Ngt, bnh: b t v, nhun ph, thanh nhit,

gii c, iu ho cc v thuc
4g
T, s
Nu c nng st, vng da nn tng liu hong cm, hot thch ln

20g.
Nu vng da hoc tng transaminase nn tng liu nhn trn ln

30g.
6.2.2. S can kin t

Dng php s can, kin t vi mc ch:
+ Kch thch tiu ho thng qua tc dng tng hot tnh ca men ty
nh bch trut, phc linh, trn b v.v ..
+ Bo v t bo gan: si h, ng quy, i to, glyciridin ca cam tho.
+ iu ho chc nng: bch trut.
+ Min dch: si h, ng sm, bch trut, glucid ca bch thc.
+ Khng virus vim gan: si h.
Bi thuc tiu biu: Si h s can thang hoc Si thc lc qun. C th:
+ Trong chng can ut t h ta dng Si h s can thang gia gim
185
V thuc
Dc l
Liu
Vai tr
Si h
ng, hn: t nhit, s can gii ut, gii c,

thng
12g
Bch thc
8g
Thn
Ch thc
ng, cay, hi lnh: ph kh, tiu tch, tr b mn
6g
Thn
Xuyn khung
Cay, m: hot huyt, hnh kh
8g
Thn
Hu phc
ng, cay, m: hnh kh, tiu tch
6g
Thn
Cam tho bc
Ngt, bnh: b trung ch kh, ho trung
6g
Thn
ng quy
V ngt, m: b huyt, hot huyt
8g
Thn
i to
Ngt, bnh: b trung ch kh, dng huyt, an thn,

ho hon dc tnh
8g
Thn
Nu cm gic au tc nng vng gan lm bnh nhn kh chu nn

tng thm liu bch thc, cam tho 12g, xuyn khung 10g, ch
thc 10g, hu phc 10g.
Nu bnh nhn b vim gan mn tnh do cc bnh t min tng

liu bch thc, cam tho bc ln 20- 30g.
Nu vim gan mn do virus nn gia thm dip h minh chu (ch

rng ca) 50g c ch men ADN polymerase ca virus vim
gan B; tng ng quy, i to ln 20g.
+ Hoc Si thc lc qun gia gim

V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Si h
ng, hn: t nhit, s can gii ut, gii

c, thng
12g
Bch thc
Chua, ng, lnh: ch thng
12g
Bch trut
Ngt, m: kin t, li thp
12g
Qun
ng sm
Ngt, bnh: b trung, ch kh
12g
Thn
Phc linh
Ngt, bnh: li thp
8g
Thn
Cam tho bc
Ngt, bnh: b trung, ch kh, ho trung
6g
Trn b
Cay, ng, m: l kh, iu trung
6g
Thn
Bn h ch
Cay, n: h kh nghch, tiu m
8g
Nu bnh nhn chn n, ngi mt mi, i tin phn mu th gia

thm bch trut, ng sm mi th 10g, phc linh 12g.
186
Nu lm ging, bun nn th gia thm trn b, bn h ch 10g.
Nu vim gan mn do virus nn gia thm dip h, minh chu 50g

c ch men ADN polymerase ca virus vim gan B.
Nu vim gan mn do bnh t min th tng liu bch trut, ng

quy, ng sm, cam tho bc ln 20- 30g.
Nu vim gan mn tnh do dng thuc hay ru th tng liu cam

tho bc, bch trut ln 20-30g.
6.2.3. T dng can m

Dng php t dng can m vi mc ch:
+ An thn: cho n trinh t, h th .
+ Bo v t bo gan chng thoi ho m: do bretain ca cu k t.
+ Tng chc nng min dch ca c th: glucocid ca bch thc,
spolysaccharid ca k t.
+ H st: sa sm.
Bi thuc tiu biu: Nht quan tin gia gim (nht l trong chng can
m h).
+ Trong chng can m h ta dng Nht quan tin gia gim
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Sa sm
Ngt, hi hn: dng m, sinh tn, ch v
12g
Qun
Sinh a
Ngt, ng, lnh: lng huyt, sinh tn,

nhun to
12g
Thn
N trinh t
An thn
12g
Thn
Mch mn
Ngt, ng hi lnh: dng m, sinh tn, ch

v, nhun trng
12g
Bch thc
12g
K t
Ngt, bnh: t b can thn, sinh tinh huyt
12g
H th ch
Ngt, ng, hi m: dng huyt, ch tinh
12g
Nu vim gan mn tnh do virus nn tng liu bch thc ln 20g,

k t 30g; thm dip h minh chu 50g.
Nu vim gan mn tnh do ru nn tng liu k t ln 30g.
187
T lng gi
Trong giai on virus vim gan sao chp m di truyn (replicat) chn
on huyt thanh no sau y s dng tnh
A. HBsAg
B. HBeAg
C. AntiHBe
D. AntiHBg
E. AntiHBs
2. Trong giai on virus vim gan sao chp m di truyn (replicat) hnh
nh m hc no ca vim gan s khng hin din
A. Hoi t quanh khong ca

B. Vim quanh khong ca
C. Hoi t trong thu
D. Gin n cc xoang gan
E. Ho si
3. Chng c no sau y khng chng t vim gan t min l mt loi
bnh do ri lon min dch
A. S c mt ca cc t khng th trong mu
B. p ng tt vi glucocorticoid
C. Vim cu thn do ng phc hp khng th - khng nguyn
D. C mt HLA B1, B8, DRW4, DEW4
E. C mt cytotoxic lympho T trong gan
4. Trong c ch bnh sinh chng hong n hip thng, ri lon cng
nng ch yu xy ra tng ph no
A. Can - thn
B. T - thn
C. Tm - t
D. Can - t
E. Tm - thn
5. Trong vim gan mn tnh do virus C, cc triu chng s tr nng khi
bnh nhn c
A. SGPT tng 100UI

B. Mt mi
C. Nghin ru
188
D. Chn n
E. au vng gan
6. Trong vim gan mn do virus giai on cui hoc nng, xt nghim
cn lm sng cho thy
A. SGPT tng 200UI

B. Phosphatase alkalin tng gp ri ln bnh thng
C. Bilirubin tng 3mg%
D. globulin tng
E. Albumin mu gim
7. chn on xc nh vim gan mn tnh do t min, ngi ta da
vo kt qu xt nghim no sau y
A. Transaminase tng 1000UI

B. Bilirubin tng 10mg%
C. Phosphatase alkalin tng gp 2 ln bnh thng
D. globulin tng 2,5g%
E. Khng th - khng nhn (ANA) (dng tnh)
8. Triu chng no sau y khng c trong th can ut t h ca chng
hong n hip thng
A. au tc vng gan
B. St m
C. i tin phn nho
D. Ngi mt mi
E. Mch huyn
9. Triu chng no sau y khng c trong th can m h ca chng
hong n, hip thng
A. St m
B. Mt ng
C. i tin phn nho
D. Lng bn tay, bn chn nng
E. Kht nc
10. Triu chng no sau y khng c trong th can nhit t thp ca
chng hong n, hip thng
A. Da vng xm
B. au tc vng gan
C. Bng y trng
189
D. Kht nc ung nhiu

E. Chn n
11. Ch nh iu tr vim gan mn tnh do virus B bng interferon
khng t ra khi bnh nhn c
A. HBeAg dng tnh

B. HBV ADN dng tnh
C. SGPT tng 1000UI
D. Bnh gan cn b
E. C trng
12. Ch nh iu tr vim gan mn tnh do virus C bng interferon khng
t ra khi bnh nhn c
A. SGPT bnh thng 1,5 ln

B. HCV ARN dng tnh
C. Tn thng m hc mc nh
D. Bnh gan mt b
E. Tn thng m hc mc trung bnh
13. C ch tc dng no sau y khng thuc interferon
A. Hot ho ribonuclease
B. Thc y s thi loi t bo gan b nhim virus
C. c ch men ADN polymerase
D. Gia tng hot tnh killer cell
E. Ngn chn procollagen typ III
14. Tc dng dc l no sau y khng nm trong php tr thanh nhit
tr thp
A. Li mt v tng mt
B. Bo v t bo gan
C. H st
D. c ch ADN polymerase (ca ch rng ca)
E. Tng kh nng min dch
15. Tc dng dc l no sau y khng thuc php tr s can kin t
A. Kch thch tiu ho

B. Li mt v tng mt
190
C. Bo v t bo gan
D. iu ho chc nng min dch
E. Khng virus vim gan
16. Tc dng dc l no sau y khng thuc php tr t dng can m
A. An thn
B. Chng thoi ho m gan
C. iu ho chc nng min dch
D. iu ho vn tnh rut
E. H st
17. Bi Si h s gan thang (gm si h, bch thc, ch thc, xuyn
khung, hu phc, cam tho bc, ng quy, i to), s phi bi thm v no
trong iu tr vim gan t min
A. Bch thc, cam tho bc

B. Si h, hu phc
C. Xuyn khung, ch thc
D. ng quy, i to
E. Hu phc, ch thc
18. Bi thuc Nht quan tin (gm sa sm, sinh a, n trinh t, mch
mn, bch thc, k t, h th ch) nn bi thm v no trong iu tr vim
gan mn tnh do ru
A. Sa sm
B. Cu k t
C. Bch thc
D. H th
E. Mch mn
19. Bi thuc Nhn trn ng linh (gm nhn trn, bch trut, phc linh,
tr linh, trch t, sa tin, ng sm, d), nn bi thm v no trong iu tr
vim gan mn tnh do virus
A. Bch trut, phc linh, dip h minh chu

B. ng sm, cam tho bc, trn b
C. Sa tin, d, mc hng
D. Nhn trn, trch t, hong cm
E. Sa tin, cam tho bc, hong lin
191
Bi 12
X GAN
MC TIU
1. Trnh by c c ch bnh sinh ca 4 loi x gan: do ru, do virus,
do mt, do tim.
2. Trnh by c c ch bnh sinh ca hi chng x gan theo YHCT.
3. Trnh by c triu chng lm sng v du hiu cn lm sng ca 4
loi x gan.
4. Trnh by c cc th lm sng hi chng x gan.
5. Trnh by c hng x tr 4 loi bin chng ca x gan: c trng,
xut huyt, hn m gan v vim phc mc nguyn pht.
6. Trnh by c tc dng dc l ca 3 php tr hi chng x gan theo
YHCT.
1. NH NGHA
X gan l mt bnh l c nhiu biu hin lm sng phn nh mt tn
thng nhu m gan khng hi phc, bao gm s ho si lan to phi hp vi s
thnh lp ca o nhu m gan tn sinh. Nhng hnh nh ny l kt qu t:
S hoi t t bo gan.
S sp h thng vng ni m nng .
S ng cc m lin kt.
S ri lon h mch mu.
S tn to nhng nt nhu m gan.
Din tin bnh l ny c th coi nh l con ng chung cuc ca bt c
loi tn thng gan mn tnh no.
Hnh nh lm sng ca x gan s phn nh mc trm trng ca tn
thng hn l nguyn nhn ca cc bnh a ti x gan. Trong :
S mt chc nng ca khi t bo gan s a ti vng da, ph, ri lon
ng mu v hng lot cc ri lon bin chng khc.
192
S ho si v xo trn cu trc mch mu s a ti tng p lc tnh

mch ca v cc bin chng ca n.
Trong khi c trng v bnh cnh no gan l kt qu t s suy t bo
gan v tng p lc tnh mch ca.
Hin nay, cch phn loi x gan c l hu ch nht l kt hp gia
nguyn nhn v hnh nh m hc theo nh cch phn loi sau y:
X gan do ru.
X gan sau hoi t hoc sau vim gan virus.
X gan do mt.
X gan do tim.
X gan do chuyn ho, di truyn hoc thuc.
X gan do cc nguyn nhn khc.
2. C CH BNH SINH
2.1.1. Bnh gan do ru v x gan
Thng thng mt ngi ung ru hn 10 nm vi liu lng hn 250ml
ru cc loi mi ngy u c kh nng a n x gan. Trong cho thy t
10 - 15% nhng ngi nghin ru s mc bnh x gan. Bnh x gan do ru
thng din tin lm 3 giai on:
Gan m: gan to, vng, chc, t bo gan gin n bi nhng khng bo m
y nhn t bo gan sang mt pha. S tp trung m trong t bo gan l
do s h hi c ch oxyd ho m, s tng thu nhn v s ester ho acid
bo, gim s tng hp v bi tit lipoprotein.
Vim gan do ru: hnh nh thoi ho v hoi t t bo gan vi nhng t
bo hnh qu bng, s tm nhum t bo lympho v bch cu a nhn.
Cc bch cu a nhn bao quanh cc t bo gan c cha th mallory
(hyalin). Ngoi ra cn c s ng si collagen quanh t bo trung tm
tiu thy gan v vng quanh khong ca.
X gan: cng vi s tip tc ung ru v hu hoi t bo gan. Cc
nguyn bo si xut hin v kch thch s to thnh collagen. Nhng
vng m lin kt hnh chn vt xut hin quanh khong ca v vng cn
trung tm tiu thu gan s ni kt v bao ly nhng khi nh t bo gan
v chng s thoi ho to thnh nhng nt nhu m gan. Lc gan s
nh li, xut hin nhng nt u v tr nn cng.
Mc d x gan do ru l mt bnh din tin mn tnh nhng nu c
iu tr thch ng v b hn ru vn c th chm dt bnh bt k giai
on no.
193
2.1.2. X gan sau khi nhim virus (x gan sau hoi t)

Thng k cho thy 1/4 s ngi mang mm bnh virus B, C v 15%
nhng ngi b nhim virus vim gan lc cn tr s din tin n x gan. Lc
ny gan thu nh kch thc, cu trc m hc gan b o ln v c thay th
bng nhng o t bo gan b tch ri bi nhng di si dy v rng.
2.1.3. X gan do mt nguyn pht
X gan do mt nguyn pht l bnh l ri lon min dch thng phi
hp vi cc hi chng Calcinosis, Raynaud, lon vn ng thc qun, x cng
u chi, telangiectasy, SICCA (kh mt v ming), vim tuyn gip min dch
v Renal tubular acidosis, i tho ng typ I v suy gim IgA. Khong 90%
tm thy IgG khng th khng ty lp th (AMA) c tc dng ngn chn hot
tnh men pyruvat dehydrogenase, ketodehydrogenase v ketoglutarat
dehydrogenase. Nng khng th IgG cao v cc cryo protein cn lm hot
ho h thng b th (80 - 90%). Ngoi ra ngi ta cn tm thy khng nguyn
ph hp m lp II lp biu b ca ng mt. Tt c nhng yu t trn thc
y mt tnh trng vim v hu hoi cu trc ca gan.
V hnh nh m hc c 4 giai on:
Vim hy hoi khng nung m ng mt trong gan, ti vng ca ca
ng mt nh u b tm nhum bi cc t bo vim dy c cng vi hin
tng ho si a n mt.
S tm nhum gim nhng c hin tng tng sinh cc ng mt nh.
Gim s lng ng mt lin thy, mt t bo gan, ho si lan rng quanh
khong ca.
S pht trin cc nt t bo gan tn to ln v nh.
2.1.4. X gan do tim
Suy tim phi vi s truyn ngc p lc mu ln tnh mch ch di v
tnh mch gan a n sung huyt ti gan, cc xoang gan gin n v mu.
Tnh trng sung huyt v thiu O2 lu di a n hoi t t bo gan trung
tm tiu thy v sau cng l ho x t vng trung tm lan to ti khong ca.
2.1.5. Bnh Wilson
y l bnh di truyn theo gen lit, khin cho s chuyn ho cht ng
bi men ceruloplasmin b ri lon a n ng cht ng trong gan v mt
s c quan khc.
2.1.6. Hemochromatosis
C th do di truyn lin quan n khng nguyn ph hp m HLA -A6
hoc hu qu bnh thalassemia v sideroblastic anemia, gy ng st trong
gan, tim, ty v mt s c quan khc.
194
2.1.7. Porphyria cutanea tarda (PCT)

S thiu ht men uroporphyrin decarboxylase a n ng porphyria
trong gan. Ngoi ra c th do b nhim mt s ho cht nh hexachlorobenzen,
Di-tri chlorophenol v 2, 3, 7, 8 tetrachlorodibenzo - p - dioxin.
Chng x gan c trng thuc phm tr chng trng v hong n theo
YHCT m nguyn nhn c th do:
Cm th thp nhit t nh hng ti chc nng s tit ca gan. Can kh
khng s tit khin cho t v khng vn ho thy cc a n thp v nhit.
Thp nhit ut kt a n hong n.
Thp nhit ut kt lu ngy lm tn hao kh huyt ca t v khin cho
cc chc nng ca t v nh:
+ Ging np thy cc.
+ Vn ho thy cc, thu thp.
+ Thng thanh ging trc.
+ Thng nhip huyt.
+ Ch c nhc, t chi.
Cc chc nng trn u b tn thng a n chn n, y bng, nn
ma, tiu phn sng, ph, c trng, chy mu, gy st cn v.v..
Ngoi ra cn phi k n nguyn nhn m thc tht thng v ung
ru cng trc tip lm tn hi n cng nng t v.
n ung tht thng
Tu c
Thp nhit t
S tit
T v
Can
Vn ho
Thp nhit
Hong n
Chn n,
y bng
Tiu phn
sng
Trng thng
C nhc
teo nho
Chy mu
195
3. CHN ON
3.1.1. X gan do ru
Bnh gan m thng khng c triu chng v kh nhn bit.
Vim gan do ru thng chn n, bun nn, mt mi, st cn, cm gic
kh chu trong bng v vng da; st 390C gp trong 1/2 trng hp; gan
to, au; lch to gp trong 1/3 trng hp, c du sao mch. Nng hn c
th l c trng, ph, xut huyt v bnh cnh no gan.
X gan: triu chng lm sng c th m , kn o trong 40% trng hp,
thng thng bnh nhn chn n v suy dinh dng a n st cn, teo
c, vng da ngy mt tng dn, xut huyt tiu ho, c trng v bnh
cnh no gan.
Khm gan c th c triu chng gan to hoc bnh thng hoc nh, ngoi
ra cn c nhng du hiu vng da, lng bn tay son, mng tay mt knh
ng h (clbbing finger), lch to, thiu mu, c trng v hoc ph ton
thn. n ng c triu chng v to, teo tinh hon, rng lng. Ph n b
ri lon kinh nguyt.
Xt nghim cn lm sng cho thy:
+ SGOT tng nh trong giai on gan m, i khi c tng phosphatase
alkalin v bilirubin.
+ Trong giai on nng hn SGOT tng 300 UI.
SGOT
>2
SGPT
C du hiu thiu mu, tng nng lch v thiu mu huyt tn.
Thi gian prothrombin ko di.
ALB mu gim, globulin mu tng (do s kch thch h vng ni m), i
khi c tng amoniac mu.
Bt dung np glucose.
Gim natri v kali mu do hin tng cng aldosteron.
nh gi tin lng mt ngi x gan do ru, ngi ta thng dng
ch s:
4,6 x [ (prothrombin control) tim + total Bil m/l ]
> 32
Disriminant fraction =
17
Nu t s cng cao tin lng cng xu v t l sng st sau 5 nm khng

qu 50%.
196
3.1.2. X gan sau nhim virus

Vi du hiu lm sng ca tng p ca r rng nh c trng, lch to,
tng nng lch, xut huyt do v, gin tnh mch thc qun v bnh cnh no
gan. 75% trng hp bnh nhn cht trong khong 1 - 5 nm do xut huyt,
bnh cnh no gan hoc ung th gan.
Xt nghim cn lm sng cho thy:
SGOT
SGPT
<1
globulin tng.
Trong giai on nng hn, c th gp albumin mu gim v prothrombin
time ko di.
Chn on nguyn nhn da vo test huyt thanh (xem bi vim gan mn).
3.1.3. X gan do mt nguyn pht
nhng trng hp pht bnh c triu chng, 90% trng hp gp ph
n tui 35 - 60.
u tin nga lng bn tay, bn chn, mt mi.
Sau nhiu thng, nm vng da xut hin, da tr nn sm mu nhng
vng phi ra nh sng.
Tnh trng tiu phn m v ri lon hp thu a n:
+ Thiu vitamin D vi triu chng au xng do nhuyn xng hoc
long xng.
+ Thiu vitamin A vi triu chng qung g.
+ Thiu vitamin E vi triu chng vim da.
+ Cng vi tnh trng suy t bo gan v tng p ca.
Bnh nhn ch sng t 5 - 10 nm k t khi c triu chng u tin ca
bnh.
Xt nghim cho thy:
+ Phosphatase alkalin tng gp 2 - 5 ln so vi tr s bnh thng.
+ 5 nucleotidase tng, glutamyltranspeptidase tng.
+ Tng lipid mu v xut hin lipoprotein X.
+ Bilirubin ton phn tng 30mg%.
+ Transaminase tng 150 - 200VI.
197
Chn on xc nh:
+ 90% AMA dng tnh vi hiu sut > 1:40
+ Nu AMA (-) nn lm thm xt nghim tm:
Khng th khng protein E2.
Khng th khng nhn ANA.
Khng th khng c trn ASM.
3.1.4. X gan do tim

Gan to v au, cm gic au vng h sn phi, nhng thng thng
du hiu suy tim che m du hiu ca gan. Trong trng hp suy tim do
h van 3 l s c triu chng gan p theo nhp.
C trng v ph thng thng do suy tim a n.
Xut huyt tiu ho t gp nhng bnh cnh no gan rt thng gp.
Cng vi thi gian suy tim ko di, gan tr nn to cng khng cn au.
Du hiu cn lm sng khng c th, ch cho thy c tng nh bilirubin,
tng phosphatase alkalin, SGOT tng cao v tm thi trong nhng tnh trng
shock gan, prothrombin time ko di.
Chn on xc nh da trn gan to, chc cng vi cc bt thng cn
lm sng ca mt bnh gan mn tnh trn mt bnh nhn b bnh van tim,
vim tht mng ngoi tim hoc tm ph mn tnh.
Cng cn chn on phn bit vi bnh Budd - Chiari vi du hiu gin
tnh mch xoang gan v sung huyt thu trung tm (trn sinh thit gan) m
khng c bnh l suy tim phi. y l bnh thuyn tc tnh mch gan hoc
tnh mch ch di do:
+ Bnh a hng cu Rubra Vera.
+ Hi chng Myelo proliferative.
+ Bnh i huyt sc t kch pht ban m.
+ Cc ri lon tng ng mu v vic dng thuc nga thai.
+ S xm ln bi cc khi u t thn hoc t gan.
+ X tr gan, thuc chng ung th v mt alkaloid pyrrolidizin c trong
dc tho ca YHCT.
3.1.5. Bnh Wilson
Nn ngh n nhng bnh nhn di 40 tui b vim gan mn tnh hoc
x gan m khng tm thy nguyn nhn no khc.
198
S chn on da trn:
Bnh nhn c bnh gan, bnh thn
kinh hoc mt ri lon tm thn m
nguyn nhn khng xc nh.
Anh ch em rut c ngi b bnh
Wilson.
Vng Keyser-Fleischer trn gic mc.
Nng ceruloplasmin/mu <20mg%.
Tng transaminase mu ko di,
khng gii thch c.
Chn on chc chn khi sinh thit gan cho thy hnh nh vim gan lan
to cng vi s xut hin nhng nt x (macronodular cirrhosis) v nng
ng (Cu) trong gan > 250g%.
3.1.6. Bnh hemochromatosis
Khong 50% bnh nhn s din tin ti x gan v 30% din tin ti ung
th gan.
Bnh c biu hin:
+ Gan to (95%).
+ Tng sc t da (90%) vi mu en ca kim loi.
+ i tho ng (65%).
+ Bnh khp (25- 50%).
+ Suy tim, lon nhp tim (15%).
Ngoi ra cn c nhng biu hin ca suy tuyn sinh dc (hypogonadism)
suy thng thn, suy gip v ph gip.
Cc xt nghim gip chn on nh:
+ St huyt tng: 180 - 300 g%.
+ Total iron binding capacity: 200 - 300g%.
+ Transferin saturation: 50 - 100%.
+ Serum ferritin: 900 - 6000g/l.
3.1.7. Bnh porphyria cutanea tarda
Bnh biu hin bng nhng sang thng da nh mn, bng nc nhng
vng da phi ra nh sng, sau chuyn thnh nhng mng trng hoc tng
sng ho, tng sc t hoc nhng sang thng nh x cng b. Chn on xc
nh da trn s xut hin porphyrin trong nc tiu (nc tiu sm en).
199

3.2.1. Th can ut t h
Vi triu chng mt mi, chn n, tc nng vng gan, bng trng y
hi, i tin phn nt, ru li mng, mch huyn t (thng gp trong giai
on x gan cn b).
3.2.2. Th t thn dng h
Mt mi, n km, bng trng, chn ph, tiu t, i ngoi phn long,
sc mt vng ti, li nht bu, mch trm t.
3.2.3. Th m h thp nhit
Sc mt vng sm, chy mu da nim mc, c trng, chn ph, st hm
hp, phin to, hng kh, tiu t, cu to, li kh, mch huyn t sc
(thng gp trn nhng bnh nhn x gan, c ri lon in gii v suy t bo
gan nng).
3.2.4. Th kh tr huyt
Vi triu chng au tc 2 bn mng sn, bng trng ni gn xanh,
ngi gy, mi li tm, mch t (thng gp trong th x gan c tng p lc
tnh mch ca).
3.2.5. Thy kh tng kt
C trng pht trin nhanh, kh th, mch huyn sc.
4. IU TR
Nguyn tc:
Cha bnh nguyn nhn.
Gii quyt bin chng.
4.1.1. Cha bnh nguyn nhn
a. X gan do ru
Ch n ung:
+ Nu khng c nghi ng bnh cnh no gan nn cho n 1g m/kg th
trng/ngy v t 2000 - 3000 calo/ngy, kt hp thm a sinh t.
+ Ngng ung ru hon ton.
200
+ Thn trng khi dng nhng thuc li tiu, an thn, paracetamol

(< 2g/ngy), aspirin v tt c nhng thuc c chuyn ho ti gan v
bi tit theo ng mt.
Thuc:
+ Tim B1 liu cao cho bnh nhn c hi chng Wernick - Korsakoff.
+ Prednison 20 - 40mg/ngy trong 4 tun ch dng cho nhng bnh nhn
c bnh cnh no gan hoc ch s Discriminant fraction > 32 m khng
c xut huyt tiu ho hoc nhim trng trc .
b. X gan do nhim virus
Ch tp trung gii quyt bin chng, c bit l vn nhim trng.
c. X gan do mt nguyn pht
Ghp gan l phng cch ti u nht d sau AMA vn dng tnh vo
khong 25% trng hp v tn thng m hc vn cn ko di trong 5 nm.
Ursodiol (10 - 15mg/kg/ngy) cho thy c ci thin men gan v
phosphatase alkalin.
Dng cholestyramin 8 - 12g/ngy lm gim nga v gim cholesterolemia.
n t m gim triu chng tiu phn m.
Tim vitamin A v D, b sung cht km nu qung g khng p ng vi
vitamin A.
B sung calci v vitamin D trong nhng bnh l ca xng [nn dng 25
(OH) D3 hoc 1,25 (OH)D3].
d. X gan do tim
Cha bnh tim
e. Bnh Wilson
Loi b ng (Cu) ra khi gan bng D.penicillamin 1g/ngy, ung lm
nhiu ln trong ngy v iu tr sut i.
Ngoi ra khng nn n s, chocolat, gan, nm v ht d v c cha cht
ng.
f. Bnh hemochromatosis
Trch mu mi 500ml/mi tun lin tc trong 1 - 2 nm cho n khi
transferin tr v bnh thng.
Sau tip tc mi 3 thng trch mu 1 ln hoc trch mu mi tun 1
ln kt hp vi tim truyn dexferoxamin.
g. Porphyria cutanea tarda
Khng ung ru, khng s dng estrogen hoc thuc c cht st (Fe).
201
Trch mu 450ml/1 - 2 tun.

Hoc chloroquin 125mg x 2 ln/tun.
4.1.2. Gii quyt bin chng
a. C trng v/hoc ph
Vi t l 60% trn ngi b x gan v l nguyn nhn gy thiu O2 mu
(hi chng gan phi) v gy nguy c vim phc mc nguyn pht.
Mc ch ch cn lm gim:
0,5 kg/ngy ngi c trng.
1 kg/ngy ngi c c c trng v ph.
Cc bin php gm:
Ngh ngi tuyt i trn ging trong t th nm nga.
Hn ch mui (2g mui n/ngy, ch ung khong 1 lt nc/ngy
trnh h natri mu).
Thuc li tiu: spironolacton 25 mg x 4 ln mi ngy, sau mi vi ngy
tng thm 100mg cho n khi t liu ti a 400mg/ngy. Nu khng
hiu qu nn kt hp thm furosemid 20 - 80mg/ngy.
Chc tho bng 1, 5 lt - 2 lt/tun, nn dng khi c nguy c bnh nhn
b ri lon thng kh do c trng qu to.
Hai liu php trn y cn theo di huyt ng hc v ion mu, nc
tiu ngn nga nguy c gy bnh cnh no gan v hi chng gan thn.
Truyn albumin nhng coi chng nguy c gy xut huyt do v gin tnh
mch thc qun.
Phu thut ni sid to sid porto - caval shunt hoc peritoneo - venous
shunt.
b. Vim phc mc nguyn pht (spontaneous bacterial peritonitis)
Vim phc mc nguyn pht vi hi chng st, n lnh, au khp bng,
c phn ng thnh bng hoc i khi ch thy vng da nng ln v bnh cnh
no gan.
Chn on xc nh bng cch chc d dch mng bng cho thy:
Bch cu > 500 con/1l dch vi 50% l bch cu a nhn.
Cy vi trng thng gp cc loi trc khun Gram (-) rut, him gp
hn l cc loi Pneumococci v trc khun Gram (+).
Nu BC > 10.000 con/1l dch, cy ra nhiu loi vi trng th c th l
vim phc mc th pht.
202
Ngoi ra cn c tnh trng monomicrobial nonneutrocytic bacterascite:

cy dch mng bng thy c vi trng nhng bch cu neutro < 250 con,
loi ny thng gp bnh gan c din tin khng nng lm.
iu tr: cefotaxim 2g/ngy trong 10 - 14 ngy.
Tuy nhin mt liu trnh ngn ngy (5 ngy) cng cho kt qu tng t.
Tuy nhin do t l ti pht cao, 70% trong vng 1 nm nn cn phi
phng nga bng:
Ciprofloxacin 750mg/1 ln mi tun.
Norfloxacin 400mg/ngy.
Hoc bactrim dng 5 ngy/tun.
C th lm gim t l ti pht n 65%.
Qua chc d mng bng cn xc nh:
- T bo
- Cy vi trng v nhum Gram
- nh lng albumin (nu hiu s gia ALB mu v
Alb/ascit < 1,1g% => ascit do tng p lc tnh mch ca)
Dch mng bng ALB
Hn ch natri < 2g/ngy

Hn ch nc < 1 lt/ngy nu
Na+ < 120mEq/ l
- To shunt h ca gan
qua TM cnh
- To shunt TM ch v
xoang bng
Nu nhum Gram c kt
qu hoc bch cu > 250
trong mm3 c th ngh ti
vim phc mc nguyn pht
(80-85%
l
E.
coli,
Streptococcus v Klebsiella)
Spironolacton 100mg/ngy tng

400mg/ngy hoc hn cho n
khi Na+/niu > K+/niu
Cefotaxim 2g IV
8 - 12h/10J
Theo di ion , bun, creatin
trong mu v nc tiu
iu tr theo kt qu cy (nu
cy c nhiu VK th chn
on l VPM th pht)
Thm furosemid,
hydrochorothiazid
Khng p ng
203
c. V gin tnh mch thc qun

V gin tnh mch thc qun l yu t gy t vong cao nht ngi x
gan (50% ch sng c 2 tun v 10% ch sng c 1 nm).
X tr cp cu:
Tim truyn vasopressin 0,1 - 0,4UI/pht, nu trn nhng bnh nhn c
thiu mu c tim nn kt hp nitroglycerin tim mch hoc isosorbid
dinitrat ngm di li va gim phn ng ph va tng tc dng ca
vasopressin.
Tim tnh mch 1 liu somatostatin 250g v sau tip tc tim truyn
tnh mch somatostatin vi tc 250g/gi (c th s dng mt cht
ng phn vi somatostatin l octreotid vi tc tim truyn tnh mch
25g - 50g/gi).
S dng baloon tamponad loi sengstaken blakemore (3 lng ng) hoc
minesota (4 lng ng).
Ni soi thc qun x ho v tht bi gin tnh mch.
Phng nga: propanolol 20mg - 40mg chia lm 2 ln/ngy v c th tng
ln 160mg/ngy (duy tr nhp tim ch bng 25% nhp bnh thng l c).
Phng php ny c th kim sot c 30% tai bin xut huyt.
S NH GI LNG MU MT V LNG DCH CN BI HON
TRONG V giN TNH MCH THC QUN
Chn on bng ni soi thc qun, d dy, t trng
Tht tnh mch gin

hoc x ho
Sau khi kim

sot c
- Octreotid (50-100g/)
- Somatostatin (250g/)
Hoc vasopressin tim truyn
0,1 - 0,4V/pht (+ nitroglycerin)
iu tr duy tr
Tht bi
1. Tip tc tht hoc x ho TM
Khng kim
sot uc
t vn ni shunt
Transjugular Intrahepatic Porto

2. Dng propanolol hoc nadol
( nhp mch khi ngh hoc gim
25n% p lc TM gan)
GHP GAN
204
d. Bnh cnh no gan

Vi cc mc ri lon thc t ri lon tc phong, nhn cch, tr nh
n hn m su cng vi du rung vy bn tay (flapping tremor).
4 GIAI ON LM SNG CA BNH CNH NO GAN
Giai on
Tnh trng thc
Du rung vy
No
Sng khoi hoc trm cm, hi lm ln,

ni x xo, ri lon gic ng
+/ -
Sng 3 pha
II
L m, lm ln
Sng 3 pha
III
Lm ln nhiu, ni khng hiu c,

ng g
Sng 3 pha
IV
Hn m, c p ng vi kch thch au
nhng s mt dn
Sng delta
X tr bng cch:
Loi b protein ra khi ch n ca bnh nhn.
Xc nh nhng yu t tham gia nh xut huyt tiu ho, ri lon nc
in gii, thuc an thn, nhim trng, to bn v.v... v phi iu chnh
ngay.
Thuc:
+ Lactulose sirop (30 - 60ml/gi) hoc lactulol (10 - 20ml/ngy) sao cho
bnh nhn phi i tiu chy.
+ Neomycin 0,5g - 1g x 4 ln/ngy (c th s dng metronidazol).
+ Vic s dng men thc y chuyn ho NH3 thnh ur (dc phm
ornithin carbamin transferase) levodopa, bromocryptin, cc cht ng
phn keto ca cc acid amin cha c nh gi l c hiu qu.
+ Trong trng hp hn m do benzodiazepin c th dng flumazenil
lm cht i khng.
e. Hi chng gan thn
L mt tnh trng suy thn trn bnh cnh x gan m khng tm thy
mt tn thng thc th no thn. Nguyn nhn a n hi chng ny
tng t nh bnh cnh no gan. C th mt s mt cn bng trong chuyn
ho acid arachidonic gy ra ri lon ny.
Chn on da vo tnh trng t nhin:
205
Bnh nhn v niu (<50ml nc tiu /24h).

Huyt p tm thu < 90mHg.
Na+ niu <5mmol/l.
Creatinin mu > 1,5g/100ml.
d ngng thuc li
tiu v bi hon nc
in gii y .
Mt s trng hp c p ng vi vic truyn albunmin, nhng cch iu

tr tt nht l ghp gan.
4.2.1. S can kin t
Mc ch (xem bi vim gan mn tnh).
+ Kch thch tiu ho thng qua tc dng tng hot tnh ca men ty
nh bch trut, phc linh, trn b v.v..
+ Bo v t bo gan: si h, ng quy, i to, glyciridin ca cam tho.
+ iu ho chc nng gan: bch trut.
+ Min dch: si h, ng sm, bch trut, glucid ca bch thc.
+ Khng virus vim gan: si h.
C th trong chng can ut t h dng bi Si h s can hoc Si thc
lc qun.
Phng dc: Si h s can thang gia gim
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Si h
ng, hn: t nhit, s can gii ut, gii c,

thng
12g
Bch thc
8g
Thn
Ch thc
ng, cay, hi lnh: ph kh, tiu tch, tr b mn
6g
Thn
Xuyn khung
Cay, m: hot huyt, hnh kh
8g
Thn
Hu phc
6g
Thn
Cam tho bc
6g
Thn
ng quy
V ngt, m: b huyt, hot huyt
8g
Thn
i to
Ngt, bnh: b trung ch kh, dng huyt, an

thn, ho hon dc tnh
8g
Thn
+ Nu cm gic au tc nng vng gan lm bnh nhn kh chu th nn

tng thm liu bch thc 12g, cam tho 12g, xuyn khung 10g, ch
thc 10g, hu phc 10g.
206
+ Hoc: Si thc lc qun gia gim:

V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Si h
ng, hn: t nhit, s can gii ut, gii c, thng
12g
Bch thc
Chua, ng, lnh: ch thng
12g
Bch trut
Ngt, m: kin t, li thp
12g
Qun
ng sm
Ngt, bnh: b trung ch kh
12g
Thn
Phc linh
Ngt, bnh: li thp
8g
Thn
Cam tho bc
6g
Trn b
Cay, ng, m: l kh, iu trung
6g
Thn
Bn h ch
8g
+ Nu bnh nhn chn n, ngi mt mi, i tin phn nt th gia

thm bch trut, ng sm mi th 10g; phc linh 12g.
+ Nu lm ging, bun nn th gia thm trn b, bn h ch mi th 10g.
4.2.2. n trung hnh thy
Mc ch:
+ Li tiu: do trch t, phc b, phc linh v thng qua tc dng tng
cardiac output v lm tng lu lng mu ti thn ca ph t ch,
hong k.
+ Kch thch tiu ho thng qua s bi tit dch v ca qu chi, can
khng, xuyn tiu, hu phc.
+ Ci thin chuyn ho protein gan, gim amoniac mu, bo v t bo
gan ca hong k, ph t ch, phc linh.
C th trong chng t thn dng h dng bi Ph t l trung gia gim
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Ph t ch
Cay, ngt, rt nng: tr dng, n b mnh mn
12g
Qun
Qu chi
Cay, ngt, m: tn hn, hnh huyt, li thu
6g
Thn
Can khng
Cay, m: tr dng, tr hn, ch thng, tr u th
6g
Thn
Phc linh
Ngt, nht, bnh: kin t, li niu, thm thp
12g
Thn
Hu phc
6g
Thn
Trch t
12g
Thn
i phc b
Cay, ng m: thng tin, li thp
12g
Thn
Xuyn tiu
Cay, nng: n trung, ch thng
6g
Thn
Hong k
12g
Thn
207
+ Nu bnh nhn ph nhiu, mt mi, kh th c th tng trch t, i

phc b 20g, hong k 20g.
+ Nu mt mi ch tng hong k 20g.
4.2.3. T m li thp
Mc ch
+ Li tiu: trch t, bch trut, phc linh, r c tranh.
+ Bo v t bo gan bng tc dng c ch min dch nh thc a.
+ Tng chuyn ho m ti gan nh: an sm, trch t, phc linh, bch
trut.
+ Cung cp cc acid amin nh hoi sn.
+ Cm mu: thc a.
+ H st: n b.
C th trong chng m h thp nhit dng bi Lc v a hong gia gim
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Thc a
Ngt, hi m: dng huyt, b thn m
12g
Qun
Sn th
Chua, hi m: n b can thn
8g
Thn
Hoi sn
Ngt, bnh: b ph thn, sinh tn, ch kht
12g
Thn
Phc linh
Ngt, nht, bnh: kin t, li niu, thm thp
8g
Thn
an b
Cay, hi lnh: thanh huyt nhit, tn huyt
8g
Thn
Trch t
8g
Thn
Bch trut
Ngt, ng, hi m: kin t to thp
12g
Thn
ng quy
Ngt, cay m: dng huyt, hot huyt
8g
Thn
a ct b
Ngt, lnh: lng huyt, thanh ho
12g
Thn
Bch mao cn
Ngt, hn: lng huyt, ch huyt
20g
+ Nu biu hin xut huyt khng thuyn gim th b trch t; tng

thc a 40g, bch mao cn 40g.
+ Nu c st cao th tng liu n b v a ct b 20g; gia thm sinh a
20g hoc tng thc a 40g.
4.2.4. Cng h trc thy
Mc ch
+ Li tiu mnh: khin ngu, cn b, hi to, i kch, nh lch.
+ Ty x: khin ngu, i hong, hc su.
208
C th: trong chng thu kh tng kt dng bi Thp to thang

V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Nguyn hoa
Tnh m, c c: trc thu, tiu m, gii c
4g
Qun
Cam toi
ng, lnh, c c: trc thu m tam tiu, tn

kt tiu thng
4g
Thn
i kch
ng, lnh, c c: trc thu m tng ph
4g
Thn
i to
10 qu
T, s
Nu khng thuyn gim dng bi Thin kim i phc thy

V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Khng hong
Cay, ng, m: hnh huyt, kh
4g
Qun
Khin ngu
ng, lnh: cng trc thu m
10g
Thn
Cn b
V mn, tnh hn: li thu nhuyn kim
12g
Thn
Hi to
ng, mn, lnh: thanh nhit, li thu, tit
10g
Thn
Qu tm
Cay, ngt, m: thng kinh hot huyt, li thu
6g
nh lch
Cay, ng, lnh: trc thu, tiu m ph v bng quang
12g
+ Nn kim tra ion khi dng thuc cng h trc thy ko di.
4.2.5. Hnh kh ho
Mc ch: gin mch, chng s ngng tp tiu cu gy tnh trng thuyn
tc trong h tnh mch ca nh xch thc, xuyn khung, hng hoa, o
nhn, an sm, nga trut.
C th: trong chng kh tr huyt th dng bi Cch h trc thang
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
o nhn
ng, ngt, bnh: ph huyt, hnh , ph trng h

tch t
12g
Qun
Hng hoa
Cay, m: ph huyt, cha trng h tch t
8g
Qun
ong quy
Dng can huyt, hot huyt
12g
Xch thc
ng, chua, hi lnh: hnh huyt
20-30g
Thn
an sm
ng, hi hn: hot huyt, ho , tiu tch, ph

thng ho tch t
12g
Qun
Tam lng
ng, bnh: ph huyt, khu , cha trng h tch t
8g
Qun
Nga trut
Cay, ng m: ph huyt, khu , hnh kh, ch thng
8g
Qun
Hng ph ch
ng, ngt, bnh: s can l kh
8g
Thn
Ch xc
ng, chua, lnh: ph kh, tiu tch
8g
Thn
209
T lng gi
1. Du hiu lm sng no sau y khng phi l hu qu ca s mt
chc nng khi t bo gan
A. Vng da
B. C trng
C. au vng gan
D. Lit dng
E. Sao mch
2. Du hiu cn lm sng no sau y l hu qu ca s mt chc nng
khi t bo gan
A. Tng SGOT
B. Ko di thi gian prothrombin
C. Tng globulin mu
D. Tng SGPT
E. Tng gamma glutamyl transferase
3. Du hiu lm sng no sau y l hu qu ca tng p lc tnh mch
ca
A. Lch to
B. Ph 2 chn
C. Xut huyt di da
D. Lit dng
E. V kinh
4. Trong c ch bnh sinh ca chng trng v hong n, ri lon cng
nng ch yu nm tng
A. Tm
B. Can
C. T
D. Ph
E. Thn
5. c im cn lm sng ca x gan do ru l
A. Ammoniac mu tng cao

B. Albumin mu gim nhiu
210
C.
SGOT
SGPT
>2
D. Thi gian prothrombin ko di

E. Gamma globulin tng cao
6. c im cn lm sng ca x gan do mt nguyn pht l
A. Transaminase tng
B. Bilirubin tng +++
C. Albumin mu gim
D. Prothrombin time ko di
E. Amoniac mu tng
7. X gan do tim c t ra khi ngoi du hiu x gan c trng bnh
nhn cn c triu chng
A. au vng h sn phi
B. Kh th
C. Suy tim phi
D. Ph ton thn
E. Gin tnh mch di li
8. Triu chng no sau y khng gp trong th can ut t h
A. Chn ph
B. Chn n
C. Tc nng vng gan
D. i tin phn nt
E. Bng trng
9. Triu chng no sau y khng gp trong th t thn dng h
A. S lnh
B. Chn ph
C. Bng trng
D. Hot tinh
E. Tay chn lnh
10. Triu chng no sau y khng gp trong th m thp h nhit
A. C trng
211
B. Chn ph
C. St hm hp
D. Sc mt trng nht
E. Chy mu da nim
11. Triu chng no sau y khng c trong th kh tr huyt
A. au tc hng sn
B. Bng trng
C. Ngi gy
D. Mi li tm
E. Mch khn
12. Ch nh dng corticoid cho ngi x gan do ru khng c t ra
khi bnh nhn c
A. Bnh cnh no gan

B. Amoniac mu tng
C. Ch s driscriminat fraction > 32
D. Xut huyt tiu ho
E. Tt c trng hp trn
13. ngn nga nguy c gy bnh cnh no gan v hi chng gan thn
trong khi s dng thuc li tiu, cn phi theo di
A. Cn nng mi ngy
B. Lng nc vo ra mi ngy
C. Ion mu v nc tiu
D. Lng m trong ch n mi ngy
E. Du tnh mch c xp mi ngy
14. ngn nga bnh cnh no gan xy ra sau khi xut huyt do v
gin tnh mch thc qun, phng php no sau y khng cn thit
A. n nh huyt ng hc
B. Tht tho phn
C. S dng lactulose
D. S dng ornitin carbamin transferase
E. S dng neomycin
212
15. Chn on hi chng gan thn khng da vo
A. Na+ niu < 5mEq/24h

B. HA tm thu < 90mmHg
C. Creatinin mu tng
D. V niu
E. C trng tng nhanh
16. Tc dng dc l no sau y khng c trong php tr n dng hnh
thu
A. Li tiu
B. Ty x
C. Ci thin chuyn ho protid gan
D. Bo v t bo gan
E. Kch thch tiu ho
17. Tc dng dc l no sau y khng c trong php tr t m li thp
A. Li tiu
B. c ch min dch
C. c ch virus vim gan B
D. Tng chuyn ho m ti gan
E. Cm mu
18. Tc dng dc l no sau y c trong php tr hnh kh ho
A. Li tiu
B. Ty x
C. Chng ngng tp tiu cu
D. Cm mu
E. Ci thin chuyn ho protid gan
213
Bi 13
SI MT
MC TIU
1. Trnh by c c ch bnh sinh ca 3 loi si mt theo YHH.
2. Trnh by c c ch bnh sinh ca si mt theo YHCT.
3. M t c cc triu chng ca si mt theo YHH v YHCT.
4. Lit k cc ch nh iu tr si mt theo YHH.
5. Phn tch cch cu to bi thuc YHCT iu tr si mt theo dc l
c truyn v dc l hc hin i.
1. NH NGHA
C ch v s bi xut mt: mt trong gan l mt dung dch ng trng
vi thnh phn in gii nh huyt tng. Trong khi mt trong ti mt li
khc vi mt trong gan do cc ion clo v bicarbonat c hp thu qua lp
biu b ca ti mt.
Thnh phn ca mt gm 82% l nc, 12% l acid mt, 4% l lecithin v
cc phospholipid cn cholesterol khng este ho ch chim 0,7%. Nhng thnh
phn cn li nh bilirubin kt hp, cc protein (IgA, cht chuyn ho ca cc
hormon, nhng protein c chuyn ho gan) nhng cht in gii, cht
nhy v nhng cht chuyn ho ca thuc.
Acid mt trong gan v trong ti mt cn gi l cc acid mt s cp nh
cholic v chenodeoxy cholic vn c tng hp t cholesterol trong gan, c
kt hp vi glycin v taurin. Trong khi cc acid mt th cp l deoxycholat
v lithocholat vn l cc acid mt nguyn pht b chuyn ho bi cc vi khun
trong rut. Ngoi ra cn c mt acid mt th pht l ursodeoxycholat vn l
mt d phn ca chenodeoxycholic.
Trong mt thnh phn mt bnh thng, t l kt hp vi
cholesterol ca glycin v taurin l 3:1. S ho tan ca cholesterol
trong mt s tu thuc vo t l gia acid mt v lecithin cng nh
nng ca cc thnh phn lipid c trong mt. Chnh s thay i cc
yu t ny s a n s thnh lp si mt.
214
Vai tr ca acid mt khng nhng gip cho s bi xut cholesterol theo

ng mt d dng m cn cn thit cho s hp thu cht m vo trong rut,
thc y s lu thng dng mt trong gan cng nh s chuyn ch cc mui
in gii v nc rut non v rut gi.
Chu trnh chuyn ho ca acid mt tu thuc vo dng tun hon gan rut. Phn ln cc acid mt hp thu qua c ch chuyn ch ch ng cui hi
trng, t chng s theo h tnh mch ca v gan, c hp thu ti t bo
gan, ri uc ti kt hp v ti bi tit.
Trung bnh mi ngy s c
mt lng mt t 2 - 4g chu
chuyn theo vng tun hon gan
- rut khong 5 ln m trch
vic tiu ho cht m v ch tht
thot theo phn khong t 0,3 0,6g/ngy. Tuy nhin vi tc
sn xut mt gan ti a l 5g/
ngy th vic tht thot mt qua
phn trong nhng bnh l ca
rut (v d nh bnh Crohn) nht
nh s a n bnh l tiu
phn m.
Cholesterol
Bnh thng
Tng hp
0,5g acid
mt mi
ngy
Acid mt
>4mM
Hng trng
Na
0,5g
acid mt
Hi trng
i trng
S bi xut acid mt vo
rut cn tu thuc vo chc nng
ca ti mt v c vng Oddi vi c ch iu ho ca mt hormon l
cholecystokinin (CCK) vn c bi xut t nim mc t trng p ng cho
vic tiu ho cht m v cc acid amin trong thc n, tc dng CCK l:
Gy co bp ti mt.
Gin c vng oddi.
Tng s bi tit mt ca gan a n s thc y mt bi xut vo t
trng.
Si mt gp rt nhiu cc nc phng Ty. Ring ti M chng xut
hin khong 20% n gii v 8% nam gii trong tui 40. Tnh trung bnh
nm c khong 1 triu trng hp mi.
Ring v loi si sc t (vi thnh phn chnh l calcium bilirubinat) li
thng xut hin cc nc Vin ng v c lin quan mt thit vi bnh l
nhim trng ng mt.
2. C CH BNH SINH
2.1.1. Si cholesterol (80%)
Loi si thnh cholesterol monohydrat chim 50% m c ch c th l do:
215
S siu bo ho thnh phn cholesterol trong dch mt: hu qu ca s

mt cn i ca cc men hn ch tc tng hp cholesterol gan (tng
hot men hydroxymethyl glutaryl co-enzym A, gim hot men 7
O.H.ase v 7 hydroxylase).
S to nhn ca cholesterol monohydrat a n s ng cc tinh th
cholesterol khi u cho vic ln dn ca khi si, trong c s mt cn
bng t l gia yu t gy nhn si l mucin v yu t chng gy nhn
si l apolipoprotein AI , AII.
S gim vn tnh ca ti mt.
2.1.2. Mt bn
Mt bn l mt cht nhy ng c gm cc tinh th cholesterol, lecithin,
tinh th cholesterol monohydrat, calcium lilirubinat, si mucin v cht nhy.
S hin din ca chng ni ln:
ang c bt thng trong s bi tit v thi tr thnh phn mucin trong
dch mt.
ang c hin tng to nhn ca cc thnh phn trong dch mt.
Qua theo di 96 bnh nhn c mt bn bng siu m, ngi ta nhn thy:
18% bin mt v khng xut hin li trong thi gian 2 nm.
60% bin mt ri li ti xut hin.
16% pht trin thnh si mt.
6% xut hin cn au qun mt.
C 2 tnh trng lin quan n s thnh lp si cholesterol v mt bn:
Thai k: c bit l trong 3 thng cui c s thay i thnh phn ca
lng mt tham gia tiu ho (bile acid pool) v kh nng chuyn ch
cholesterol ca mt khin cho hin tng siu bo ho cholesterol xy ra
ng thi vn tnh ca ti mt cng gim a n ng mt. Ngi ta
nhn thy trong thai k mt bn xut hin n 30% trng hp v si
mt xut hin n 12% trng hp. Tuy nhin, chng li c th bin mt
mt cch t nhin sau khi sinh n.
Ch n gim cn nhanh 520 Kcalo/ngy trong 16 tun c th xut hin
si mt (10 - 20%).
2.1.3. Si sc t (20%)
Si sc t c thnh phn chnh l calcium bilirubinat, trong khi
cholesterol chim t l di 20%.
C ch hnh thnh si sc t l do s c mt qu nhiu s lng bilirulin
khng kt hp trong dch mt. S c mt bilirubin khng kt hp ny (mono
216
v digluconat) l do bi cc enzym ni gluronidase hoc c th do thu phn

ancalin, m nhng tnh trng ny c th xy ra trong qu trnh nhim trng
mn tnh
iu c bit l si sc t rt thng gp ngi chu

v cng thng phi hp vi nhim trng ung mt

Si mt (ti mt v ng mt) vi cc triu chng au lin sn phi,
bun nn, nn ma v cc ri lon tiu ho hoc thm ch l vng da, thuc
phm tr chng can kh thng v hong n m nguyn nhn c th l do n
ung tht iu hoc do ri lon chc nng vn ho ca t trc a n ri
lon cng nng s tit ca can m, t m trp b ng m sinh ra thp,
thp ut kt sinh ra nhit (trng hp bin chng thnh vim ng mt);
ng thi ri lon cng nng s tit ca can a n can kh ut kt gy au
v can kh honh nghch khin cho v kh bt ging np gy nn ma, hi.
N UNG THT IU
S tit
V
CAN
BNH LU
NGY
T
S
tit
THP
NHIT
3. CHN ON
Cn au qun mt (biliary colic) vi cm gic au d di hoc tc nng
vng thng v hoc h sn phi vi hng lan ln gia hai vai hoc vai
phi. Cn au thung khi pht kh t ngt, ko di t 30 pht n 5 gi,
sau du dn hoc bin mt rt nhanh. Mt t au qun mt nh th
thng ko theo cm gic m, cng tc vng h sn c ngy hoc hn.
Bun nn, nn ma thng xy ra trong cn.
217
St hoc n lnh trong cn au cn phi ngh n cc

bnh chng c th c nh vim ti mt, vim ng mt trong
gan, vim ty
Nhng cm gic m h nh y bng, ri lon tiu ho, hi, si bng,
c bit l sau khi n thc n c m, khng nn ln ln vi cn au qun
mt.
Nhng triu chng trn khng c hiu cho si mt, trong khi cn au
qun mt cn c th xy ra bi mt ba n thnh son sau khi nhn i qu
lu hoc thm ch c th xut hin sau mt ba n thng.
3.1.2. Xt nghim chn on
a. Sinh ho
Bilirubin tng
Phosphatase alkamin tng
C hai ch s trn u gi si ng mt ch.
b. Siu m
Siu m gan mt cho kt qu rt chnh xc k c mt bn (t l dng
gi v m gi vo khong 4% v 2%). Ngoi ra cn nh gi c chc nng
bi xut ca ti mt.
c. X. quang
Thng ch pht hin khong 10 - 15% si cholesterol c kt hp v 50%
si sc t, nhng vn dng chn on vim ti mt trng kh
(emphysematous).
Oralcholecystoquaphy c ch
trong s kho st cc nhnh mt v
vn ng ca ti mt, ngoi ra cn
c th xc nh kch thc v s
lng si mt.
Radio pharmaceutical 99mTc
labeled N. Substituted Iminodiacetic
acid (HIDA, DIDA, DISIDA) dng
xc nh mt tnh trng vim ti
mt cp, thng dng chn on
cc bnh v ti mt khng phi l
si mt v kt hp vi CCK kho
st vn tnh ca ti mt.
218

3.2.1. Th kh tr
au vng h sn phi m hoc qun tng cn km bun nn, nn ma
v cc triu chng ri lon tiu ho khc nh y bng, si bng, hi xy ra
sau n, ru li trng mng, mch huyn.
3.2.2. Th thp
Triu chng nh trn nhng km theo vng da, ru li vng dy nht,
mch huyn hot.
4. IU TR
Ursodeoxycholic acid vi liu 8 - 10mg/kg/ngy c th gim c 50%
trng hp si khng cn quang vi kch thc di 10mm trong thi
gian t 6 thng - 2 nm; thnh cng n 70% si khng cn quang, cn
di ng c kch thc di 5mm.
Tuy nhin t l ti pht t 30 - 50% trong thi gian t 3 - 5 nm.
Shork wave km vi thuc lm tan si c hiu qu v an ton vi nhng
si khng cn quang c kch thc di 2mm v ti mt cn hot ng tt.
Tuy nhin t l ti pht l 30% sau 5 nm.
Mc ch:
219
+ Li mt: tng cng s bi tit dch mt nh kim tin tho v cht 6

dimethoxy coumarin ca nhn trn v paratolyl methyl carbinol ca
ut kim.
+ Tng mt: lm gin c vng Oddi nh: nhn trn, ut kim (curcumin).
+ Co bp ti mt: chi t.
Dng bi thuc theo hng hnh kh, gii ut v thng lm li thp, gm:
V thuc
Kim tin tho
Tc dng
Liu
Vai tr
V ngt, mn, tnh hn, vo can, m: thng

lm li thp v thanh nhit
40g
Qun
12g
Thn
Chi t
Nhn trn
ng, lnh: thanh nhit li thp
12g
Thn
Ch xc
ng, chua, lnh: ph kh tiu tch, hot huyt,

ch thng
8g
Ut kim
Ph kh tiu tch, hot huyt, ch thng
8g
Trong :
+ Theo th kh tr, ta c th gia thm hng ph, mc hng mi
th 8g tng tc dng l kh ch thng.
+ th thp c th gia thm i hong 8g tng tc dng ho thp.
Ngoi ra vic s dng mt ngan (vt xim) trong vic iu tr si mt
cholesterol cn ang nghin cu.
T lng gi
1. C ch no sau y khng tham gia trong qu trnh to si mt cholesterol
A. S siu bo ho thnh phn cholesterol trong dch mt

B. S to nhn ca cholesterol monohydrat
C. S mt cn bng trong bi tit v thi tr mucin trong dch mt
D. S nhim trng ng mt
E. S gim co bp ca ti mt
2. C ch no sau y khng tham gia trong qu trnh to si mt sc t
A. S nhim trng ng mt
B. S siu bo ho thnh phn bilirubin khng kt hp
220
C. S gim co bp ca ti mt
D. S gia tng t l mucin trong dch mt
E. S gia tng t l apolipoprotein trong dch mt
3. C ch bnh sinh ca si mt theo YHCT l
A. Can kh ut
B. V kh bt ging
C. Thp nhit can m
D. Ri lon cng nng s tit ca can m
E. Ri lon cng nng s tit ca can
4. Triu chng no sau y thng xy ra trong cn au qun mt
A. y bng
B. hi
C. Si bng
D. St
E. Bun nn
5. K thut cn lm sng no sau y tin li v chnh xc cho vic chn
on si mt
A. Siu m
B. X quang khng sa son
C. Chp ti mt cn quang
D. o bilirubin mu
E. o phosphatase alkalin
6. K thut cn lm sng no sau y gip nh gi chnh xc kch thc
v s lng si mt
A. Siu m
B. X quang bng khng chun b
C. Chp ti mt cn quang
D. Ni soi mng bng
E. Radio pharmacertical
7. Ursodeoxycholic acid c ch nh cho si mt:
A. Khng cn quang, khng di ng, nh hn 0,5mm

B. Cn quang, di ng, nh hn 1cm
221
C. Khng cn quang, khng di ng, nh hn 1,5cm

D. Khng cn quang, i ng, nh hn 0,5cm
E. Cho cc loi si khng cn quang
8. Shork wave kt hp vi ursodeoxycholic c ch nh cho si mt
A. Khng cn quang, khng di ng, nh hn 0,5mm

B. Cn quang, di ng, nh hn 1,5cm
C. Khng cn quang, khng di ng, nh hn 1,5cm
D. Khng cn quang, i ng, nh hn 0,5cm
E. Cho cc loi si khng cn quang
9. Trong bi thuc cha si mt (gm: kim tin tho, nhn trn, chi t,
ch xc, ut kim) v kim tin tho lm qun v c tc dng
A. Li thp, thng lm
B. Li thp, thoi hong
C. Li thp, thanh nhit
D. Ph kh, tiu tch
E. Hot huyt ch thng
10. Trong bi thuc trn, v thuc no sau y c c hai tc dng li mt
v tng mt
A. Kim tin tho

B. Ut kim
C. Nhn trn
D. Chi t
E. Ch xc
222
Bi 14
NHIM TRNG tit niu
MC TIU
1. Nu c nh ngha v cc yu t nguy c gy nhim trng tit niu.
2. Nu c cc loi vi khun thng hin din trong nhim trng tit
niu.
3. Trnh by c 2 c ch xm nhp ca vi khun trong nhim trng
tiu v phn tch c cc yu t to thun cho nhim trng tit niu.
4. Trnh by c c ch bnh sinh ca nhim trng tit niu theo
YHCT.
5. Nu c 6 tiu chun chn on xc nh nhim trng tit niu
bng phng php cy nc tiu.
6. Trnh by c cc th lm sng ca nhim trng tit niu theo
YHCT.
7. Nu c 7 nguyn tc trong iu tr nhim trng tit niu v phn
tch c c s l lun iu tr nhim trng tit niu theo YHCT.
1. I CNG
Nhim trng tit niu c 2 loi:
Nhim trng cht c cha ng (tc l nc tiu) vi ngha l c s
hin din ca vi trng trong nc tiu vi mt cao.
Nhim trng vt cha ng (tc l vim nhu m thn hay ng tit
niu trn hoc di).
Nhim trng tit niu bao gm c nhim trng vt c cha ng ln
vt cha ng. Trong 2 yu t (s hin din ca vi khun v vim ng
tit niu) th s hin din ca vi khun l ch yu.
Bnh thng, trong iu kin t nhin c t nht 3 c ch bo v chng
nhim trng ca h tit niu:
+ Dng nc tiu y tri, loi b vi trng xm nhp ngc dng.
223
+ Nim mc bng quang trong trng thi bnh thng c yu t nim

mc (muscular factor) c ch s sinh sn ca vi trng.
+ Nc tiu vi pH acid v thm thu cao cng c ch s sinh sn
ca vi trng.
1.1. Phn loi
Nhim trng ng tit niu thng c phn lm 2 loi:
Nhim trng ng tit niu di gm bng quang, niu o, tin lit tuyn.
Nhim trng ng tit niu trn gm vim i b thn, p xe thn v
quanh thn.
Hai loi trn c th xy ra cng lc hoc c lp, c th c triu chng
hoc khng, trong nhim trng bng quang v niu o l nhim trng
nng (nim mc), cn nhim trng i b thn v tin lit tuyn l nhim
trng m.
Tiu chun chn on nhim trng ng tit niu l i tiu ra vi
khun vi s lng 105 khm vi trng trong 1ml nc tiu (ly gia dng). Tuy
nhin vi s lng 102 - 104 khm vi trng trong 1ml nc tiu ly bng
phng php chch ht bng quang trn xng mu hoc qua ng thng hoc
trn bnh nhn ang t ng thng tiu cng xc nh chn on l nhim
trng ng tit niu.
S nhim trng ng tit niu ti i ti li cn c phn lm 2 loi:
Ti pht l s nhim trng tit niu tr li do cng mt dng vi khun
sau khi kt thc mt liu trnh iu tr.
Ti nhim l s nhim trng tr li bi mt dng vi khun khc sau khi
kt thc mt liu trnh iu tr.
Trong s ti pht xy ra trong 2 tun sau khi kt thc mt liu
trnh iu tr thng l do hu qu ca mt nhim trng tin lit tuyn hoc
thn cha c gii quyt xong hoc mt nhim trng m o hoc rut
cha c ch ng mc (ring ph n).
1.2. c im dch t hc
Nhim trng tit niu l bnh thng thy nht trong niu hc.
T l nhim trng tit niu thay i ty tng qun th: ti phng khm
t l ny l 3,5% i vi ngi ln v 1,6% i vi tr em; trong mi trng ni
tr ca bnh vin c khoa tit niu t l ny l 24%, cn chnh ti khoa tit
niu t l ny l 78%.
Loi nhim trng mc phi trong cng ng: y l loi nhim trng rt
thng gp ph n, c tnh khong 6 triu ngi/nm. n, t l ny l
224
1% - 3% v cn tng ln khi c hot ng tnh dc hoc dy th. Theo thng k,

ngi ta nhn thy s song hnh gia i ra vi trng vi hi chng niu o
cp nh i kh, i lu, mt i. Hi chng ny t xy ra n ng di 50
tui nhng li rt thng gp ph n tui t 20 - 40. Ngoi ra, i ra vi
trng l triu chng rt thng gp ngi cao tui (40% - 50%).
1.3. Quan nim nhim trng tit niu theo YHCT
Cc y gia YHCT gi tiu tin nh git au but, tiu tin t m i lin
lin, bng di cng cng au lan n rn l hin tng chung ca chng lm.
Ngoi ra chng lm cn ni n hin tng tiu tin ra si hoc nh ct nh,
hai khi nim ny cng ln vo nhau. C 5 chng lm l thch lm (si), kh
lm (tiu tin sp tr thng nh git cha ra ht), huyt lm (tiu ra mu),
cao lm (i ra cht nhn c nh m), lao lm (tiu nh git khng dt).
2.1. Nguyn nhn gy bnh
c th gy nn nhim trng tit niu phi c 2 iu kin: vi khun
lt c vo trong ng tit niu v nhng thng tn tn tr cho vi khun
sinh sn.
Yu t quyt nh: nhng vi khun gy bnh.
2.1.1. E. Coli
Chim 80% trong cc nhim trng tit niu khng do th thut niu
khoa, khng do bt thng gii phu hc h niu v khng do si.
2.1.2. Cc trc khun Gram (+)
Cc trc khun Gram (+) nh: Proteus, Klebsiella, Enterobacter chim
t l nh trong cc nhim trng tit niu th pht. Tuy nhin s c mt ca
chng cng vi vi khun Serratia hoc Pseudomonas li gi n cc yu t
tham gia nh si, bt thng cu trc h tit niu cng nh t l ti pht
thng cao.
2.1.3. Loi cu trng Gram (+)
Cc loi cu trng Gram (+) nh: Staphylococcus saprophyticus chim
10 - 15% nhim trng tit niu cp thiu n, Enterococcus thng gp trong
vim bng quang cp ph n. Ngoi ra Enterococcus v Staphylococcus
aureus thng gy nhim trng tit niu ngi c si thn hoc c lm
th thut niu khoa gn y cng nh s phn lp c Staphylococcus
225
aureus trong nc tiu cng gi n nhim trng tit niu thn do

Bacteriemia.
Thng thng c khong 1/3 ph n c hi chng niu o cp nhng
nc tiu li cha t vi trng hoc v trng, trong s c n 3/4 ph n i
ra bch cu (i ra m) v 1/4 khng c triu chng no c.
nhng ph n i ra bch cu c th c trng hp cy nc tiu vi s
lng 102 - 104 khm vi trng vi cc loi thng gp nh E. coli,
Saprophyticus, Proteus, Klebsiella; nhng cng c trng hp ch c hi chng
niu o cp cn nc tiu th hon ton v trng. Trong trng hp ny nn
i tm cc vi trng gy bnh qua ng tnh c nh Chlamydia trachomatis,
lu cu v Herpes simplex virus.
2.1.4. Vi khun Ureaplasma
Vi khun Ureaplasma urealyticum v Mycoplasma honimis c th gp
trong vim tin lit tuyn v i b thn.
2.1.5. Adenovirus
Adenovirus gy vim bng quang xut huyt tr em v thiu nin, c
th pht trin thnh dch nhng khng quan trng trong vic gy nhim trng
tit niu.
2.1.6. Mycobacterium
Mycobacterium tuberculosis gy lao h tit niu chim 15% trng hp
lao ngoi phi. Hi chng ny gm: i kh, i mu, au vng eo lng, tuy
nhin cng c th khng biu hin triu chng no c, phn tch nc tiu cho
thy 95% c i mu v i m. Do khi bnh nhn c i mu v i m,
cy vi trng (-) cng vi pH nc tiu acid th nn ngh n lao h tit niu.
Lc nn chp h niu c sa son (IVP) cng vi cy nc tiu vo 3 bui
sng lin tip s chn on xc nh n 90% trng hp.
2.1.7. Candida albicans
Nhim trng ng tit niu do Candida albicans thng t cc th
thut niu khoa. chn on nn cy nc tiu ly t ng thng tiu hoc t
cn nc tiu bng quang. S hin din ca Candida trong phng php cy
nc tiu gia dng c th l do nhim bn. Nhim trng tit niu do Candida
c th a n hoi t nh thn v tc ng tiu.
2.2. C ch xm nhp ca cc vi trng gy bnh
Vi khun xm nhp vo gy bnh theo 3 ng:
ng dch th tc ng mu, ng bch dch.
226
ng ngc dng nh t niu o vo bng quang, t niu qun ln thn.

ng trc tip qua ng thng tiu, th thut ni soi...
Trong ng xm nhp ca vi khun ngc t di ln l con ng
thng hay thy nht trong nhim trng ng tit niu.
Nhng loi vi khun ca rut thng tr li m o, ming l tiu,
vng quanh m h ca phi n, niu o trc ca nam v n, sau di
chuyn vo trong bng quang gy thng tn v thng ngng y. Nhng
nhim trng vn c th pht trin ln ng niu qun v thn.
Trong khi nhim trng i b thn do ng mu thng xy ra
nhng bnh nhn b suy kit do bnh mn tnh hoc nhng bnh nhn ang
dng thuc c ch min dch.
2. 3. Yu t thun li
ph n tr, yu t to thun li cho s nhim trng tit niu l khong
cch gia hu mn v l tiu qu gn (4cm), s s m trong khi giao hp
v s thay i vi khun ch bnh thng do s dng mng chn m o
v thuc dit tinh trng.
n ng vim v ph i tuyn tin lit tuyn, c bit nhng ngi
n ng mc bnh ng tnh luyn i cng d dng nhim trng ng
tit niu. Ngoi ra nhng ngi b nhim HIV vi CD+4 T cell di 200/l
huyt tng cng d dng nhim trng tit niu.
Thai k: t l nhim trng tit niu xut hin t 7 - 8% trong thai k,
trong khong 20 - 30% i ra vi trng m khng c triu chng v s
a n vim i b thn. C ch l do gim trng lc c trn niu o,
bng quang v van ni niu qun - bng quang.
Tc nghn ng niu do ph i tuyn tin lit, si, bu hoc so.
Ri lon chc nng bng quang do thn kinh nh tn thng ty sng,
tabes, x cng ct bn teo c hoc i ng. Nhng bnh nhn ny
thng b ng nc tiu, kt hp vi tnh trng tng calci niu do nm
lu a n thnh lp si niu cng vi thng phi t thng tiu nn
rt d b nhim trng tit niu.
Hi lu bng quang - niu qun (vesicoureteral reflux) do bt thng
ng niu v mt gii phu hc, trong trng hp ny tin hnh chp cn
quang bng quang niu o trong lc i i (voiding cystoureterocpraphy).
2.4. c lc ca vi khun
E. coli v proteus vi nhng tua fimbriae gip bm vo cc th th
ca biu b h niu. E. coli cn c cc P. pilus v Gal - Gal pilus bm vo
cc thnh phn digalactosid v glycosphingolipid trn t bo biu b ca
ng niu.
227
Ngoi ra cc vi khun cn tit ra cc hemolysin v aerobactin i khng

li khng th ca huyt thanh.
2.5. Yu t di truyn
S lng v loi tip th th trn cc t bo biu b ng niu c vai tr
quan trng trong s xm nhp ca vi khun. C nhiu thnh phn antigen
ca nhm mu hin din ng thi trn b mt hng cu v trn b mt biu
b h niu.
Error!
Vi khun sinh bnh

( nhim trng)
Yu t tn tr
Yu t quyt nh
khng
yu
Ngc
dng
Nhim c
c th, thn
Hn lon
thn kinh c
ng tiu
B tc ng
tit niu
Bch dch
Bch dch - mu
nhim trng
- Da, mn nht
- H hp: vim bch hu, phi
- Rut: vim rut non, rut gi
- Xng: vim ty sng
- Rng hm mt: su rng, vim li
- B phn sinh dc: vim vi, vim
tin lit tuyn
- Chn thng
- Si
- Bu
- Chy in
ng xm nhp
Mu
Thng
tn
ng
nc tiu
ng tiu
trc tip
Th thut v phu
thut niu khoa
- Xm nhp thng
- R r
- Ming niu qun lc ch
Hnh 14.1. S tm lc nguyn nhn nhim trng tit niu

2.6. Nguyn nhn bnh sinh theo y hc c truyn
Nhim trng tit niu vi hi chng niu o cp thuc phm tr
chng lm theo YHCT m nguyn nhn khng ngoi cm nhim thp nhit
t. Biu hin lm sng u tin l nhit lm. Nhit ut kt ha ha s gy
nn bc huyt gi l huyt lm. Thp nhit ut kt lu ngy s to nn si
niu gi l thch lm. Chng lm ko di lu ngy hoc tr i ti li nhiu
ln gi l lao lm.
228
THP NHIT T
PH BNG QUANG
THP NHIT UT KT
NHIT LM
HUYT LM
THCH LM
LAO LM
Hnh 14.2. S c ch bnh nhim trng tit niu theo YHCT
3. CHN ON
Chn on lm sng nhim trng tit niu: nhng biu hin lm sng
ca nhim trng tit niu l vim ng tit niu v nhim c. Nhim
c gy st, mt mi; vim ng tit niu di lm i but, i nhiu
ln, i mu; vim ng tit niu trn v thn sinh au lng, i m
hoc protein niu.
Cc biu hin lm sng ca nhim trng tit niu thng khng gip cho
chn on cng nh nh v c ch nhim trng l ng tit niu trn hay
di.
C nhiu bnh nhn i ra vi trng m li khng c du hiu lm sng
no c. Cng nh c nhng ngi c i ra vi trng v c hi chng niu o
cp th khong 2/3 l nhim trng ng tit niu di v 1/3 l nhim trng
ng tit niu trn. ph n c triu chng i kh v i rt th ch
60 - 70% trng hp l c i ra vi trng.
Theo kinh in, chn on xc nh l nhim trng tit niu th s
lng khm vi trng cy c trn mt mu nc tiu ly gia dng phi
hn 105 khm/1ml nc tiu. Tuy nhin:
+ Nu ph n c triu chng i ra m (bch cu): s lng khm vi
trng cy c trn mt mu nc tiu ly gia dng ch t 102 - 104
khm vi mt trong cc dng nh E. Coli, Kleb v Proteus hoc S.
Saprophyt cng chng t l nhim trng tiu.
229
+ ngi nhim trng tiu khng triu chng nu 2 mu nc tiu cy

gia dng c s lng 105 khm vi trng cng mt dng vi trng th
chc chn khng phi l nhim bn.
+ S lng khm vi trng cy c t mu nc tiu ly i b thn v
niu qun d di 105 khm/1ml cng vn khng nh c l nhim
trng tit niu.
+ Chc ht nc tiu t bng quang trn xng mu cy c vi trng cng
c th chn on (+) bt k s lng khm vi trng nhiu hay t.
+ S lng khm vi trng cy t mu nc tiu ly bng ng thng d
ch 102 khm vi trng/1ml cng c chn on (+).
Ngoi ra nhng k thut pht hin s tng trng ca vi khun nh
Photometry, Bioluminescen sau 1 - 2 gi cng cho kt qu chnh xc
n 90%.
S hin din ca bch cu trong nc tiu l mt du hiu hng c trong
nhim trng tit niu c triu chng. S vng mt ca bch cu trong
nc tiu l mt iu khng th c trong nhim trng tiu. Ngoi ra
ngi ta c th dng leucocyt esterase dipstick thay th cho vic soi
tm bch cu trong nc tiu.
Tiu tin ra m (c bch cu trong nc tiu) m cy vi trng m tnh th
nn ngh ti vi trng Trachomatis, Urealyticum, lao v nm. Ngoi ra
tiu tin ra m cn gp trong si niu, bt thng h tit niu v mt
gii phu hc, calci ha thn, hi lu bng quang - niu qun, vim thn
m k v thn a nang.
Sau y l cc th lm sng ca nhim trng tiu.
3.1.1. Vim bng quang
Vi triu chng i kh, i dt v mt i cng vi au trn xng mu,
nc tiu c v mi khai. 30% c i mu, khi c st > 3805 C nn ngh n
vim i b thn cp. Chn on xc nh bng phng php cy, ph n
thng s lng khm vi trng ch khong 102 - 104 /1ml v soi knh hin vi
sau khi nhum Gram thng m tnh.
Trong trng hp ny nn khm niu o v m o v kho st dch
tit (ch n cc vi khun hay gy bnh h sinh dc).
3.1.2. Vim i b thn
Vim i b thn pht trin nhanh t vi gi n vi ngy, st 390C vi
rt run, nn ma, tiu chy, au c, mch nhanh, au gc sn sng, nc tiu
c bch cu hoc tr bch cu.
230
Chn on xc nh bng phng php cy hoc soi tm vi trng bng

phng php nhum Gram trn mu nc tiu khng ly tm. Ngoi ra c th
c i mu, tuy nhin nu i mu ko di phi ngh n si, bu hoc lao h
niu.
Ngoi tr trng hp c hoi t nh thn hoc tc nghn ng niu, cc
triu chng trn s p ng vi khng sinh sau 3 ngy, tuy nhin triu chng
i ra bch cu v vi trng vn cn dai dng cng nh trong vim i b thn
nng, st vn cn ko di d dng khng sinh thch hp.
Hin nay vn cha c phng php chnh xc no chn on phn
bit gia nhim trng tit niu trn v di (thn v bng quang).
Phng php Fairley qut ra nc tiu ring bng quang v 2 niu
qun th tn km v phc tp.
Phng php tm antibody coating bacteria trong nc tiu khng nhy
cm v khng chuyn bit.
S gia tng C. reactive protein gp trong giai on cp ca vim i b
thn nhng cng c th gp trong bnh l ni khoa khc
3.1.3. Vim niu o
Thng ch gp ph n vi 30% c triu chng i kh, mt i v i
m... cy nc tiu c th (+) hoc (-).
Nu bnh nhn c mt bnh cnh lm sng m , khng i mu, khng
au trn xng mu v ko di 7 ngy th nn khm tm du hiu vim c t
cung v nn ngh n C. trachomatis, lu, Herpes simplex virus.
Nu bnh nhn c triu chng i mu, au trn xng mu, bnh din
tin cp tnh trong 3 ngy v tin cn c nhim trng tiu nhiu ln trc y
th ngh n nhim E. coli.
3.1.4. Nhim trng tiu do t ng thng
Khong 10 - 15% do cc vi khun Proteus, Pseudomonas, Klebsiella
serratia v nguy c nhim s tng 3 - 5% mi ngy. Yu t thun li l n gii,
c bnh i km, thi gian t thng tiu ko di, cch t lin tc hay gin
on, cch chm sc khi thng tiu v khng sinh phng nga ng hay sai.
Vi khun i ln bng quang theo ng ngoi ng v trong ng thng
tiu, cc vi khun ngoi ng thng l cc vi khun cng sinh, trong khi cc vi
khun trong lng ng thng l cc vi khun gy bnh, chng s sng bn
di lp biofilm trong lng ng, to ra cc protein v cc mui chng li
khng sinh cng nh s thc bo ca bch cu.
Du hiu lm sng rt kn o v rt t, 1 - 2% trng hp gy
bacteriemia.
231
3.1.5. Vim tuyn tin lit

bnh nhn tr, nguyn nhn thng l do mc phi t cng ng
(community acquired) vi cc vi khun nh E. coli, Klebsiella; trong khi
bnh nhn ang t ng thng tiu, vi khun gy bnh thng l trc khun
Gram (-) v Enterococcus. Triu chng lm sng l st, n lnh, i kh, tin
lit tuyn sng v au khi s nn. chn on xc nh nn cy hoc nhum
Gram tm vi khun trn mu nc tiu ly u dng v gia dng, tin lng
ni chung l tt.
Ngc li vim tuyn tin lit mn tnh thng xy ra la tui trung
nin vi triu chng lm sng rt ngho nn ngoi tr du hiu i ra vi trng
ti i ti li nhiu ln. chn on xc nh nn cy hoc nhum Gram tm vi
khun trn mu nc tiu ly c sau khi xoa bp tuyn tin lit.
3.1.6. p xe thn v quanh thn
Khong 75% xut pht t vim i b thn. Thng c yu t nguy c
tham gia nh si thn (20 - 60%), cu trc h tit niu bt thng, tin cn
chn thng thn v i tho ng.
Triu chng lm sng gm rt run (50%), au vng eo lng lan xung
hng v i. Nhng yu t khin ngh n p xe thn v quanh thn l st
ko di 4 -5 ngy trn 1 bnh nhn b vim i b thn, c si thn, cy nc
tiu thy c nhiu loi vi trng hoc v trng. Lc nn tin hnh siu m
thn hoc CT. Scan bng c chn on thch hp.
3.1.7. Bin chng
Hoi t nhu m thn thng xy ra trn nhng bnh nhn c bt thng
mch mu thn hoc tc nghn ng niu vi nhng yu t tham gia nh i
tho ng, au sn sng, st n lnh v suy thn cp.
Chn on xc nh da vo hnh nh chic nhn (ring shadow) trn
hnh chp h tit niu c chun b (pyelography).
3.2.1. Nhit lm
Ngoi cc triu chng i kh, i rt, mt i, bnh nhn cn c st,
mch hng sc hoc hot sc, li ru vng, au h v chi nn, nc tiu
sm c, mi khai nng.
3.2.2. Huyt lm
Vi cc triu chng i kh, i au, nng rt ng tiu v c mu
trong nc tiu km vi st, mch hot sc hoc nhu sc, li thm hoc c
im huyt.
232
3.2.3. Lao lm
Ngi mt mi, au m 2 bn tht lng, tiu lt nht, nc tiu ri r,
tiu xong au ngm h b (thng gp trong vim mn hoc ph i tuyn tin
lit) hoc thng xuyn i c, i dt, li ru vng mng, mch t sc
v lc.
4. IU TR
4.1. Nguyn tc iu tr
Cc phng php cy nc tiu, nhum Gram v cc k thut chn on
khc phi c thc hin trc khi iu tr. Khi c kt qu cy phi da vo
khng sinh iu tr.
Xc nh cc yu t tham gia gii quyt trit .
Thuyn gim triu chng lm sng khng c ngha l sch vi trng.
Sau mt liu trnh iu tr phi nh gi l thnh cng hay tht bi. Nu
c nhim trng li, phi xc nh l cng dng vi khun hay khc dng, thi
gian ti pht l sm (2 tun sau khi ngng iu tr) hay mun.
Sau iu tr, s ti pht xy ra sm v cng mt dng vi khun th c th
l c cng lc mt nhim trng ng tiu trn cha c gii quyt xong
hoc mt nhim trng khc m o. Trong khi , s ti pht mun thng
l ti nhim mt dng vi khun mi.
Nhim trng tit niu mc phi trong cng ng v mi b ln u tin
thng nhy cm vi khng sinh.
Vi bnh nhn b nhim trng tit niu ti i ti li, gn y c ln nhp
vin hoc c lm th thut niu khoa th c th do nhn vi cc loi khng
sinh.
4.2. iu tr c th theo y hc hin i
4.2.1. Vim bng quang cp
Ngi ta c th dng 1 liu duy nht mt trong cc loi thuc sau y:
Trimethoprim 400mg, sulfamid 2g, fluoroquinolon, amoxicillin 3g (tuy
nhin v 80% vim bng quang cp l do E. coli v E. coli nhn vi
amoxicillin trong 1/3 trng hp nn phng php ny t hiu qu). Liu 1 ln
duy nht nn dng cho nhng bnh nhn c th theo di c sau iu tr.
Ngoi ra, ngi ta c th dng cc loi thuc ni trn vi liu trnh 3 ngy lin
tc. Tt nht nn theo liu trnh 7 - 14 ngy c bit n bnh nhn c biu
hin vim i b thn, nhng bnh nhn c bt thng cu trc h niu hoc
c vi trng nhn thuc.
233
ph n nhim trng tit niu do C. trachomatis nn dng doxycyclin

100mg x 2 ln ung/7 ngy.
4.2.2. Vim i b thn cp
ph n nu nhim trng tit niu khng km theo si hoc bt thng
cu trc niu o th nguyn nhn thng do E. coli nn iu tr bng
cephalosporin th h III trong 14 ngy v nn dng ng tim tnh mch
trong nhng ngy u.
Nu sau 72 gi vn khng c p ng hoc nhim trng tit niu ti pht
sau khi ngng liu trnh th phi tm kim thm nhng yu t tham gia. Nu
tm khng ra th cng phi iu tr thm 2 - 6 tun na.
4.2.3. Nhim trng tiu c cc yu t thun li tham gia (complicated)
nhng th bnh nh nn ung ciprofloxacin cho n khi c kt qu
khng sinh .
nhng th bnh nng, thng l vim i b thn cp v nhim trng
mu, nn nhp vin v s dng thuc bng ng tim truyn. Nn s dng
PNC hoc ceftriaxon cng vi aminoglycosides cho n khi c kt qu khng
sinh v tip tc iu tr t 1 - 3 tun.
4.2.4. Nhim trng tiu trong thai k
Vim bng quang: iu tr t 3 - 7 ngy bng amoxicilin nitrofurantoin,
cephalosporin. Sau khi ngng iu tr phi cy li nc tiu v mi
thng mi cy cho n khi sinh xong. C th dng khng sinh phng
nga nh nitrofurantoin trong sut thai k.
Vim i b thn: nn nhp vin v s dng khng sinh nh
cephalosporin hoc PNC qua ng tim truyn.
i ra vi trng: nu khng c triu chng nn dng khng sinh qua
ng ung trong 7 ngy.
* Ch : vic iu tr nhim trng tit niu c hiu qu cao nht v
trit nht cn phi tm kim cc yu t thun li tham gia vo, c bit l
cc bt thng v cu trc h tit niu. Tuy nhin, cc phng php nh gi
h tit niu nh PIV, PUR, voiding cystoureterography ch nn thc hin
nhng ph n hay b nhim trng tit niu ti pht, c tin cn nhim trng
tit niu t nh, c si hoc i mu khng au v trn tt c n ng.
4.3. Tin lng
Vim bng quang thng ti nhim hn ti pht, nu ti pht thng kt
hp vi vim i b thn.
234
Vim i b thn cp him a n suy thn chc nng hoc bnh thn
mn tnh. N thng ti pht hn ti nhim.
i ra vi trng khng triu chng nu khng c bnh l khc i km th
khng gy tn thng thn.
Nhim trng tit niu trong thai k c kh nng gy non hoc h thai.
4.4. Phng nga
ph n c hn 2 ln nhim trng tit niu trong 6 thng nn t vn
d phng.
Ung nhiu nc sao cho mi ngy c th tiu c trn 2 lt.
i tiu trc khi i ng, sau khi giao hp, bt k lc no cm thy mt
tiu.
Khng dng mng chn m o v thuc dit tinh trng nga thai m
nn chuyn sang phng php khc.
Sau khi giao hp nn s dng mt trong cc khng sinh sau y:
trimethoprim 150mg, bactrim 80/400mg, cephalexin 250mg, nitrofurantoin 50
hoc 100mg. Lin tc s dng mt trong cc loi khng sinh theo liu trnh
sau y: trimethoprim 250 mg mi ti, trimethoprim v sulfamethoxazol 40/
200mg mi ti, trimethoprim v sulfamethoxazol 40/200mg x 3 ln/tun,
cephalexin 250mg mi ti, norfloxacin 200mg mi ti.
Vi nhng ngi vim tin lit tuyn hoc trc v sau gii phu tin lit
tuyn hoc ph n c thai vi nc tiu c vi trng khng triu chng c th
dng ngy 1 ln hoc 3 ln/1 tun vi 1 trong 2 khng sinh sau y bactrim
80/400 mg, nitrofurantoin 50mg.
4.5.1. Th nhit lm
Php tr: thanh nhit li thp vi mc ch:
+ H st vi cc dc liu nh hot thch, cam tho.
+ Li tiu nh c mch, bin sc, mc thng, sa tin t.
+ Khng khun t cu vng, Proteus, Enterobacter nh: chi t, i
hong, cam tho.
Bi thuc s dng:
+ Bi thuc Bt chnh tn: hot thch 12g, c mch 12g, bin sc 12g,
mc thng 8g, chi t 12g, i hong 8g, sa tin t 12g, cam tho bc 8g.
235
V thuc
Tc dng
Vai tr
Mc thng
ng, hn: ging tm ha, thanh ph nhit, li tiu, thng huyt mch
Qun
Bin sc
ng, bnh, khng c: li tiu, thng lm, st trng
Thn
C mch
ng, lnh: thanh nhit, li tiu
Thn
Hot thch
Ngt, hn, vo kinh v, bng quang: thanh nhit, li tiu
Thn
Sa tin t
Ngt, hn, khng c: li tiu thanh can phong nhit, thm bng
quang thp kh
Qun
Sn chi
ng, hn: thanh nhit t ha, li tiu cm mu
Qun
i hong
ng, hn: h v trng tch tr, t huyt phn thc nhit, h huyt,
ph trng h
Cam tho
Ngt, bnh: b t v, nhun ph, thanh nhit gii c, iu ha cc v thuc
4.5.2. Th huyt lm
Php tr: thanh nhit gii c lng huyt ch huyt vi mc ch:
+ H st: hot thch, sinh a.
+ Li tiu: mc thng, m trc dip.
+ Khng khun: cc loi vi khun gy bnh t cu E. coli, Proteus,
Herpes simplex th cn dng cc v nh: ng quy, chi t, tiu k,
trc bch dip.
+ Cm mu nh: chi t, ngu tit, b hong, tiu k, trc bch dip.
Bi thuc s dng:
+ Bi thuc Tiu k m (T sinh phng): sinh a 40g, tiu k 20g, hot
thch12g, mc thng 12g, b hong sao 20g, m trc dip 12g, ngu
tit 30g, ng quy 20g, chi t 12g, trc bch dip 20g.
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Tiu k
Hi ng, lnh: lng huyt, ch huyt, gii c, tiu ung
Qun
Sinh a
Ngt, ng, lnh: lng huyt, thanh nhit, t m ging ha

sinh tn nhun to
Qun
Hot thch
Ngt, lnh: thanh nhit li thp
Thn
Mc thng
ng, lnh: ging tm ha, thanh ph nhit, thng tiu tin
Thn
B hong sao
Ngt, bnh: hot huyt khu , thu sp, ch huyt, li tiu
Thn
m trc dip
Ngt, lnh: thanh tm, tr phin nhit
Thn
Ngu tit sao
Cht: thu sp ch huyt
ng quy
Ngt, m: dng huyt, hot huyt
Chi t sao
Ch huyt
Trc bch dip
ng mt: lng huyt, ch huyt
236
Gia thm i hong 6g tng tc dng cm mu (do tng fibrinogen).

4.5.3. Th lao lm
Php tr: t m, thanh nhit, tr thp, vi mc ch:
+ Khng vim + h st: thc a, n b, tri mu.
+ Li tiu: phc linh, trch t.
+ Khng khun: t cu vng, Proteus v.v. nh: n b, tri mu, hong b.
Bi thuc s dng: bi Lc v tri b (gm: thc a 40g, hoi sn 16g,
n b 20g, trch t 8g, sn th 16g, phc linh 12g, hong b 20g, tri
mu 20g).
Ngoi ra c th gia thm kim ngn 20g, lin kiu 20g.
T lng gi
1. Trc khun E. coli thng xut hin trong cc nhim trng tit niu
A. Bnh nhn l ph n
B. Bnh nhn t thng tiu
C. Bnh nhn c si thn
D. Bnh nhn c bt thng gii phu hc h niu
E. Bnh nhn hay b ti nhim
2. S c mt cc trc khun Gram (+) trong nhim trng tit niu khng
gi n
A. Bnh nhn c km si thn

B. Bnh nhn c bt thng cu trc h niu
C. Bnh nhn thng hay b nhim trng tiu ti pht
D. Bnh nhn c hi lu bng quang niu o
E. Cc cu trn u sai
3. Nhim trng tit niu ph n ngoi triu chng i ra m, cy nc
tiu nhiu ln u v trng, cn phi ngh iu g trc tin
A. Nhim trng tit niu do Candida

B. Lao h niu
237
C. Vi khun gy bnh qua ng tnh dc

D. Nhim trng tit niu do adenovirus
E. Nhim trng tit niu do E. coli
4. Ngh n lao h tit niu khi bnh nhn ngoi i mu, i m, cy
nc tiu m tnh cn c thm
A. T trng nc tiu cao

B. pH nc tiu kim
C. pH nc tiu acid
D. pH nc tiu trung tnh
E. m niu dng tnh
5. Khi nghi ng nhim trng tiu do Candida, nn cy mu nc tiu
A. Sau khi xoa nn tin lit tuyn

B. Ly t ng thng tiu (sonde)
C. Chc ht bng quang
D. u dng tiu
E. Gia dng tiu
6. Trong nhim trng tit niu, c ch xm nhp ca vi khun t ng
di thng xy ra
A. Ph n
B. n ng
C. Bnh nhn c si thn
D. Bnh nhn b suy kit
E. Bnh nhn ang dng thuc c ch min dch
7. ngi ph n tr, yu t no sau y khng to thun cho s nhim
trng tit niu
A. Khong cch qu gn gia l tiu v hu mn

B. S lan truyn qua hot ng tnh dc
C. Do s dng thuc nga thai ung
D. Do s dng mng chn m o
E. Do s dng thuc dit tinh trng
238
8. Trn mt bnh nhn b tn thng thn kinh bng quang, yu t no

sau y khng to thun cho s nhim trng tit niu
A. S thuyn tc tnh mch do nm lu

B. S t ng thng tiu thng xuyn
C. S ng nc tiu
D. S d thnh lp si tit niu
E. S mt trng lc c trn niu o, bng quang
9. Theo YHCT chng huyt lm trong nhim trng tit niu l do
A. Kh huyt tr
B. H ho vng ng
C. T bt nhip huyt
D. Ho nhit t tm dn xung tiu trng
E. Thp nhit ut kt
10. Chn on nhim trng tit niu bng phng php cy nc tiu s
khng chnh xc khi
A. S lng khm vi trng (VT) < 105/1ml nc tiu ly t i b thn

B. S lng khm VT > 105/1ml nc tiu ly u v gia dng
C. S lng khm VT < 105/1ml nc tiu trn mt bnh nhn tiu m
D. S lng khm VT > 105/1ml nc tiu ly qua chc ht bng quang
E. S lng khm VT > 105/1ml nc tiu ly gia dng
11. Triu chng no sau y khng c trong th lao lm
A. i rt
B. i au
C. i c
D. i mu
E. i khai
12. Triu chng no sau y khng c trong 2 th nhit lm v huyt lm
A. i rt
B. i au
C. i mu
239
D. i c
E. i ra du m
13. Nhim trng tit niu ti pht sau 2 tun thng do
A. Bt thng cu trc h niu

B. Bt thng mch mu thn
C. Tt nghn ng niu nh: si, u, ph i tin lit tuyn
D. Th trng suy kit
E. Mt nhim trng khc m o hoc i b thn
14. Thi gian trung bnh cho mt liu php khng sinh trong nhim
trng tit niu l
A. 1 - 3 ngy
B. 3 - 5 ngy
C. 5 - 7 ngy
D. 7 - 14 ngy
E. 14 - 21 ngy
15. Khng sinh no thng dng d phng nhim trng tit niu ti
pht
A. PNC
B. Amoxicilin
C. Bactrim
D. Kanamycin
E. Doxycyclin
16. Vi bi thuc Bt chnh tn (gm: hot thch, c mch, bin sc, mc
thng, chi t, i hong, sa tin t, cam tho bc) c th tng liu 2 v no
trong trng hp c i mu
A. Hot thch, c mch

B. Bin sc, mc thng
C. Chi t, i hong
D. Sa tin t, cam tho bc
E. Cam tho, hot thch
240
Bi 15
SI tit NIU
Mc Tiu
1. Trnh by c nh ngha, c im dch t hc v quan nim ca
YHCT v bnh si tit niu.
2. Trnh by c nguyn nhn, bnh sinh ca bnh si tit niu theo
YHH v YHCT.
3. Nu c ni dung chn on 3 th lm sng ca si tit niu theo
YHCT.
4. Trnh by c nguyn tc iu tr ni khoa, ch nh iu tr ngoi
khoa, php tr v bi thuc iu tr cc th lm sng bng YHCT.
5. Phn tch c cc bi thuc, phng huyt p dng iu tr ba th
bnh lm sng ca si tit niu.
1. I CNG
Bnh thng trong nc tiu c cc cht ha tan nh calci, phosphat,
oxalat nhng vi nng thp. Khi nng cc cht trn cao vt qu
ngng, trong iu kin l ha nht nh nu gp nhng yu t thun li th
s to thnh si tit niu.
Si tit niu bao gm: si thn, si niu qun, si bng quang, si niu o.
1.1. nh ngha
Si tit niu l mt bnh thng gp v hay ti pht ng tit niu do s
kt thch ca mt s thnh phn trong nc tiu iu kin l ha nht nh.
Si gy nghn tc ng tit niu m hu qu c th dn n nc
thn v hu hoi t chc thn, gy nhim khun v gy au, nh hng n
sc khe v tnh mng ca ngi bnh.
1.2. c im dch t hc
Si tit niu l bnh ph bin trn th gii, tuy nhin s phn b
khng ng u. Bnh t gp chu Phi, cn chu M t l trung bnh l
20 ngi/10000 ngi mi nm.
241
Tui mc bnh trung bnh t 35 - 55 tui, tuy nhin thi im mc bnh

khc nhau tu theo loi si. Tui mc bnh trung bnh i vi si calci
l 48,7; si amoni magne phosphat l 46,7; si acid uric l 59,4 v cystein
l 27,9.
Nam mc bnh gp 3 ln n, tuy nhin t l bnh thay i theo thnh
phn ho hc ca si, trong khi nam gii b si calci nhiu (88% so vi
58% n gii) th n gii b si amoni magne phosphat nhiu hn
(38% so vi 8,8% nam gii). tr < 5 tui hay gp si amoni mange
phosphat, trn 5 tui hay gp si calci oxalat.
Theo GS Ng Gia Hy Vit Nam si thn chim 40%; si niu qun
chim 28,27%; si bng quang 28,3%; si niu o 5,4% trong tng s bnh
nhn b si ni chung. Si tit niu nam nhiu gp 2 ln n, gp nhiu
tui trn 30.
Vit Nam si amino magne phosphat chim t l cao km theo nhim
khun.
1.3. Quan nim ca y hc c truyn v si tit niu
Si tit niu c m t trong chng thch lm ca YHCT (thch lm:
tiu ra si)
Thch lm l mt trong chng 5 chng lm c YHCT gi l chng ng
lm, l: nhit lm, huyt lm, thch lm, cao lm, lao lm.
Nhng vin si ln gi l thch lm, si nh gi l sa lm.
Chng trng ca thch lm: bng di au co cng, mt bn thn lng
au qun, au lan xung bng di v b phn sinh dc, tiu tin au
but kh i, nc tiu c khi vng c c khi ra mu, c khi ra ln si ct.
Nguyn nhn do thp nhit nung nu h tiu khin ngng kt trong
nc tiu m gy bnh.
2.1. Nguyn nhn
S pht sinh v hnh thnh si c nhiu ngun gc khc nhau, c bit
l n tu thuc vo tng loi si cng nh khng ch mt nhm nguyn nhn
no m l s phi hp ca nhiu yu t: t ch n ung n cc bnh tt
trong c th ang c v n yu t di truyn phi hp to nn si niu. C 3
nguyn nhn c quan tm sau y:
Cc cht ho tan trong nc tiu nh calci, phosphat, oxalat, urat
vt qu ngng (cao hn nng ha tan).
Khi pH nc tiu toan ho hoc kim ho: toan ha (pH<6) th d kt
tinh si urat v si acid uric; kim ha (pH> 6,5) th d kt tinh si
oxalat v phosphat.
242
Yu t di truyn: i vi si cystin v si acid uric yu t di truyn ng

vai tr quan trng, si cyatin xut hin bnh nhn kiu gen ng hp
t, ngi ta nhn thy nhng trng hp si calci trong mt s ngi
cng dng h, ngoi ra yu t cng calci niu thng to ra si c kh
nng di truyn kiu a gen.
Nguyn nhn to thnh si vi iu kin l: trong nc tiu hin din c
yu t lm nhn si (t bo, m t bo bong ra t i b thn b vim).
2.2. Yu t thun li
Nhng yu t thun li cho s hnh thnh si niu:
Nhng ngi c bnh l d dng ng niu.
Nhng ngi nm bt ng lu ngy.
Ung t nc.
Ngi c bnh long xng, bnh Goutte.
2.3. C ch sinh bnh
Trong qu trnh bo ha, nc tiu tri qua 3 giai on t thp n cao:
Giai on cha bo ha: trong cc tinh th c ha tan.
Giai on trung gian: trong cc tinh th ch kt tinh lc c mt cht
khi xng hnh thnh mt nhn d cht.
Giai on khng bn: trong cc tinh th kt tinh t nhin t mt nhn
d hay ng cht.
Ngoi c ch chung nu trn mi loi si cn c c th ring nh:
+ Si acid uric xut hin khi s chuyn ha purin tng do ch n hay
do nguyn nhn ni sinh v khi pH nc tiu < 5,3. Vi pH bnh
thng nc tiu bnh nhn cha mt hn hp acid uric v urat, khi
pH h acid uric t ha tan s kt ta trong khi urat d ha tan li
gim i r rt.
+ Si amoni magne phosphat c hnh thnh khi bnh nhn tit lng
calci phosphat v amoni kh ln km theo s tng pH nc tiu ln >
7,2. S d pH nc tiu tng l do nhim khun v vy si ny cng
c gi l si do nhim khun.
2.4. Nguyn nhn sinh bnh theo y hc c truyn
Ngi xa cho rng si tit niu c nguyn nhn chnh l do nhit h tiu.
Ni kinh cho rng: t thp lm m li, m ha ha, ha sinh nhit
h tiu lm chng kit nc tiu, cn lng li m thnh thch.
243
Tu Tnh gii thch: si niu do thn kh h lm thy ha mt iu ha,

ha ca tm i xung h tiu chng kh nc tiu m thnh thch (v
nh cn kt y ni khi un nu lu ngy vy). Thn m h sinh ni
nhit, ni nhit lm h hao tn dch cho nn i tiu t.
Thp nhit h tiu: thp t, nhit t xm phm h tiu (vim ng tit
niu), nhit kt bng quang lm h hao thy dch, cn lng kt li sinh
si.
Bnh tt nm lu bt ng, kh huyt tr, thy dch km c lu
thng, cn c iu kin kt lng m thnh si.
Nh vy, nguyn nhn sinh chng thch lm l:
+ Thp nhit h tiu.
+ Kh huyt tr.
+ Thn h.
3. CHN ON
3.1. Biu hin lm sng
au: au t ngt, d di vng bng v eo lng, au lan xung h b,
thng hay xut hin sau chy nhy hoc lao ng nng
i mu: i mu u bi, cui bi hoc ton bi; du hiu tiu tc gia
dng.
Nn hoc bun nn trong t au.
3.2. Khm
n im niu qun thy au.
3.3. Cn lm sng
Xt nghim nc tiu thy vi khun, t bo, cn.
Chp phim X quang c th thy hnh nh vin si (tuy nhin mt s si
khng cn quang).
Siu m cho bit v tr, kch thc vin si.
3.4. Chn on v tr si
Si i b thn: t c triu chng lm sng, thng c pht hin do
nhn mt ln khm kim tra sc khe c X quang.
Si niu qun:
+ C cn au in hnh t ngt v d di.
244
+ im au niu qun (+).

+ Nc tiu c mu.
Si bng quang:
+ Tiu rt, tiu khng ht, tiu tc gia dng.
+ Tiu mu.
Si niu o:
+ Gp nam gii: tiu but, dng tiu nh hoc gi git.
+ Thm khm qua trc trng rt au.
3.5. Chn on phn loi si
C 5 loi si thng gp:
Si calci: chim 60 - 80% cc loi si, si calci rt cn quang.
Si phosphat: chim 5 - 15% cc loi si, si phosphat cn quang.
Si acid uric: chim 10 - 20%, khng cn quang.
Si xystin: chim 1 - 2%, t cn quang.
Si carbonat: t cn quang.
3.6. Chn on phn bit
Si niu c cn au qun thn cn c chn on phn bit vi:
Tc rut: tc rut khng c triu chng bnh ca ng tit niu, au
ton bng, bng trng, quai rut tng hi, b trung tin.
Vim rut tha: khng c biu hin bnh l ng tit niu, au nh h
chu phi, st nh, bch cu tng.
Si ty, si ti mt: cn khm k, st cao, vng da.
U b thn, u niu qun: au t t, cn chp ct lp phn bit.
3.7.1. Th thp nhit (tng ng vi si tit niu c vim nhim km theo)
au t eo lng lan xung i v b phn sinh dc ngoi.
Tiu tin vng sn, c, nng rt ng tiu, tiu nhiu ln, c th i
tiu ra si.
Gai st hoc n lnh.
Ming kh kht.
245
Li , ru vng.
Mch sc.
3.7.2. Th kh huyt tr (tng ng vi si niu i ra mu)
Khi i tiu thy au tc v nng trc m nang, tiu tin mu ti, i
tiu khng ht.
Nc tiu va c mu va c.
Li c im huyt.
Mch khn.
3.7.3. Th thn h (tng ng si tit niu c bin chng)
Tiu t, c c m, bnh m , st ko di.
Ngi mt mi, bng trng hoc ph thng, sc mt trng bch.
Li nht bu, ru trng dnh.
Mch t sc v lc.
4. IU TR
4.1. Nguyn tc chung
Gim au (khi chn on c th).
Khng sinh chng vim nhim khi cn thit.
Thay i pH nc tiu; ung nhiu nc (>2 lt/ngy).
Ch n ung ph hp.
Ch nh phu thut khi vin si ln iu tr ni khoa khng kt qu, si
c bin chng
iu tr ni khoa nhm gii quyt nguyn nhn v c ch to si, c tc
dng hn ch ti pht si, gim bt cc ch nh ngoi khoa v trnh cc bin
chng khc ngoi thn.
4.2.1. Th thp nhit
Php tr: thanh nhit, bi thch, tr thp, li niu.
Phng dc:
+ Bi thuc nam kinh nghim dn gian
246
Kim tin tho
40g
Sa tin t
20g
Ut kim
16g
Ngu tt
10g
Trch t
10g
+ Bi c phng: Xch o tn gia v gm: sinh a 12g, trc dip 16g,

mc thng 16g, cam tho tiu 10g, sa tin t 10g.
Gia thm: kim tin tho 20g, k ni kim 10g.
Sc ung ngy 1 thang.
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
Sinh a
Ngt, lnh, vo can thn: b thn, dng m, thanh nhit, dng

huyt
Qun
Kim tin tho
Mn, bnh: vo thn bng quang. lm tan si
Qun
Trc dip
Ngt, nht, hn; vo kinh tm, tiu trng: thanh tm ha, li niu
Thn
Mc thng
ng, hn; vo thn, bng quang: ging ha, li tiu tin, thng
huyt mch
Thn
Cam tho
Ngt, bnh: thanh nhit gii c, iu ha v thuc
T, s
Sa tin t
Ngt, hn: thanh ph kh, thm kh bng quang
K ni kim
Ngt, bnh; vo kinh ph, t: tiu thy cc, l t v, cha tiu mu,
mn nht
4.2.2. Th kh huyt tr
Php tr: l kh hnh tr, thng lm bi thch.
Phng dc:
+ Bi thuc nam
o nhn
8g
Ut kim
8g
Ngu tt
8g
Ch xc
6g
Kim tin tho
20g
Sa tin t
12g
K ni kim
8g
12g
Bch mao cn
16g
Ngu tt
8g
Sc ung ngy 1 thang

+ Bi thuc c phng Huyt ph trc thang (gm: ng quy 12g,
sinh a 8g, o nhn 8g, hng hoa 8g, ch xc 6g, xch thc 8g, si h
8g, cam tho 4g, xuyn khung 8g, ngu tt 8g).
247
Gia thm: kim tin tho 20g, hn lin tho 20g.

Sc ung ngy 1 thang.
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
Kim tin tho
Mn, bnh; vo thn, bng quang: tn kt; lm tan si mt, si niu
Qun
o nhn
Ngt, ng, bnh; vo kinh can, thn, t: hot huyt, thng lm
Qun
Hng hoa
Cay, m; vo kinh can t: tn ph , hnh huyt
Qun
ng quy
Ngt, cay, m; vo kinh tm, can, t: hnh huyt hot huyt
Thn
Xch thc
ng, hn; vo kinh can, t, ph: hot huyt, hnh huyt, ch thng
Thn
Ch xc
ng, bnh; vo kinh, can, ph, t: l kh, ha trung
Xuyn khung
Cay, n; vo kinh ph, i trng: khu phong, hot huyt, ch thng
Ngu tt
ng, bnh; vo kinh can, thn: b can thn, hnh kh xung
Si h
ng, lnh; vo can, m, tm, tam tiu: t nhit, gii c, thng
Hn lin tho
Ngt, chua, lng; vo can, thn: b thn, ch huyt l, tiu mu
Cam tho
Ngt, bnh; vo can, m, t, v: kin t v, iu ha cc v thuc
T, s
4.2.3. Th thn h
Php tr: b thn, li niu, thng lm.
Phng dc:
+ Bi thuc nam kinh nghim dn gian
Dy t hng
30g
Th phc linh
20g
C mi
30g
T gii
30g
16g
Ht sen
30g
Sc ung ngy 1 thang.

+ Bi c phng: T sinh thn kh hon gia v (T sinh phng) (gm:
ph t 8g, thc a 16g, hoi sn 12g, sn th 12g, n b 12g, phc
linh 12g, trch t 8g).
Gia thm: kim tin tho 20g, sa tin t 16g.
Tn bt lm hon, ngy ung 30g.
248
Phn tch bi thuc

V thuc
Tc dng
Vai tr
Kim tin tho
Mn, bnh: lm tan si
Qun
Ph t
Ngt, c, rt nng: b ha, tr dng, trc hn thp
Qun
Thc a
Ngt, m; vo kinh thn, can, t: b thn, b huyt
Qun
Hoi sn
Ngt, nht, bnh; vo kinh t, v: b t v ph thn, sinh tn
Thn
Sn th
Chua, hi n; vo kinh thn, bng quang: b thn sp tinh
Thn
n b
ng, hn; vo thn, can, m: thanh huyt nhit, tn huyt
Phc linh
Ngt, bnh; vo kinh can, thn, t: li thy thm thp, b t,

nh tm
Trch t
Ngt, mt; vo kinh thn, bng quang: thanh t thp nhit bng
quang, li thy
Sa tin t
Ngt, hn; vo kinh thn, ph, bng quang: thanh ph, thm
kh bng quang
5. PHNG BNH
Gii quyt nhng d tt trn ng niu.
Phng v tr bnh long xng.
Trnh cc thc n c cha nhiu cc cht calci, phosphat, oxalat
Ung nhiu nc hng ngy (trn 2 lt).
Gi v sinh, chng vim nhim ng niu.
T lng gi
1. Si niu thng gp nht v tr
A. Si niu qun trn
B. Si niu qun di
C. Si bng quang
D. Si thn
E. Si niu o
2. Nguyn nhn gy si niu (chn cu sai)
A. Cc cht ha tan trong nc tiu nh calci, phosphat vt qu ngng
249
B. Khi pH nc tiu toan ha

C. Khi pH nc tiu trung tnh
D. Vim nhim ti i b thn
E. Yu t di truyn
3. Yu t thun li gy si niu (chn cu sai)
A. Bnh l d dng ng niu
B. n nhiu tht c
C. Nm bt ng lu ngy
D. Ung t nc
E. Bnh l long xng, Goutte
4. Si niu c hnh thnh do nhim khun
A. Si amoni magne phosphat
B. Si calci
C. Si urat
D. Si cystein
5. Si niu c tnh cht khng cn quang
A. Si calci
B. Si phosphat
C. Si acid uric
D. Si cystein
E. Si carbonat
6. Chn on si niu cn chn on phn bit (chn cu sai)
A. Tc rut
B. Vim rut tha
C. Vim d dy t trng
D. Si tu, si ti mt
E. U b thn, u niu qun
7. Bnh si niu vi triu chng: au t eo lng lan xung i v sinh
dc ngoi, tiu vng sn, c, gai st hoc n lnh, li ru vng mch
sc thuc th bnh
A. Thp nhit
B. Kh huyt tr
250
C. Thn h
D. Can ut t h
E. Bng quang h hn
8. Bnh si niu vi tiu au tc, cm gic nng trc m nang, tiu mu
ti, tiu khng ht, li c im huyt mch khn
A. Thp nhit
B. Kh huyt tr
C. Thn h
D. Can ut t h
E. Bng quang h hn
9. Bnh si niu vi tiu t, c, c m, m ko di, ngi mt mi, bng
trng hoc ph thng, sc mt trng, li nht bu, ru trng dnh, mch t
sc v lc
A. Can ut t h
B. Bng quang h hn
C. Thn h
D. Kh huyt tr
E. Thp nhit
251
Bi 16
CHNG SUY SINH DC NAM (Impotence)
MC TIU
1. Trnh by c c im gii phu h thn kinh v mch mu tip
liu cho b phn sinh dc nam.
2. Phn loi v phn tch c cc nguyn nhn ca s suy sinh dc nam.
3. Trnh by c ch bnh sinh ca chng lit dng v di tinh theo YHCT.
4. Trnh by cc phng php thm khm lm sng v cn lm sng
chn on nguyn nhn ca s suy nhc sinh dc nam.
5. Lit k v trnh by c cc tc dng dc l ca ty dc iu tr
chng suy nhc sinh dc nam.
6. Trnh by c cc tc dng dc l ca cc php tr chng suy sinh
dc nam theo YHCT.
1. NH NGHA
Suy sinh dc nam l mt hi chng kh ph bin, chim 52% dn s nam
tui t 40 - 70 (Boston), trong ngi n ng khng th t c s cng
dng , s xut tinh hoc c hai.
Mt ngi n ng b ri lon chc nng tnh dc thng
than phin v nhng tnh trng nh mt ham mun, khng th
khi pht hoc duy tr s cng dng, khng th xut tinh hoc
xut tinh sm hoc khng th t c khoi cm
Suy sinh dc nam c th l th pht do bi mt bnh h thng, do bi s
lm dng cc loi thuc hoc b mt bnh l h sinh dc, tit niu v ni tit
hoc ch do bi tm l.
c th hiu r hn c ch cng nh phng php iu tr ca bnh bt
lc, chng ta nn c mt ci nhn ton cnh v c ch sinh l v bnh l ca
bnh bt lc.
252
2. C CH CA S CNG DNG
Bnh thng dng vt c phn b bi 3 loi si thn kinh sau y:
Si somatic dn truyn cm gic xut pht t dorsal nerve ca dng
vt, truyn lung cm gic t da dng vt v quy u vo n nhng
hch r lng S2 - S4, qua dy thn kinh pudendal, trong nhng si
truyn lung cm gic t quy u l free ending nerve.
Trong khi si vn ng dn truyn xung ng t ty sng v v no
v.v... s khi u t S3 - S4 theo thn kinh pudendal n nhm c hang v
hnh hang cng vi nhng si giao cm hu hch phn b n ph tinh
hon, thng tinh, ti tinh, c vng trong ca bng quang iu ha s co
tht ng b nhp nhng ca cc cu trc ny trong lc xut tinh.
Si ph giao cm tin hch xut pht t S2 - S4 bng qua thn kinh chu
i n tng chu (plexus) pelvic.
Si giao cm xut pht t vng xm inter lateral medio ca T11 - L2 i
dc theo chui hch giao cm cnh ct sng n m ri h v trn, n
thn kinh h v i vo m ri chu pelvic.
Nhng si thn kinh thc vt sau khi phi hp vi nhau trong m ri
pelvic s i n dng vt theo thn kinh cavernous dc theo mt sau bn ca
prostate trc khi xuyn qua c sn chu ngay bn ngoi niu o, cch xa
niu o mng n cho ra mt vi si i vo th xp ca dng vt, trong khi
nhng si cn li i vo th hang v dc theo nhng nhnh cui ca ng
mch pudendal v tnh mch hang.
Ngoi vai tr ca ty sng p ng li kch thch cng dng bng s
m cn c vai tr quan trng ca no b trong vic iu ho cc kch thch
thng qua phn x ty:
+ Cc lung kch thch do tng tng, do nhn, do ngi, do nghe, do
thy thng qua v no, thalamus, rhiencephalic v limbic s i n
vng medial preoptic anterior hypothalamus, vng ny s tc ng
nh mt trung tm iu phi m kt qu cui cng s gy nn cng
dng.
+ Trong khi phc hp amygdaloid (amydaloid complex) ca no li c tc
dng ngc li.
Mc du h ph giao cm l yu t khi pht ca s cng dng nhng s
chuyn dng ca dng vt sang th cng cng li l hin tng ca mch mu.
Trong tnh trng mm (bnh thng), cc ng mch, tiu ng mch v
cc khong xoang trong th hang ca dng vt u co tht li di tc ng
ca thn kinh giao cm, trong khi nhng tiu tnh mch gia xoang v dense
junica albuginea (xung quanh th hang) li m ra t do.
253
S cng cng ch c th bt u c s gin n cc c trn ca cc khong

xoang, iu ny s a ti s gin n ca xoang v gim khng lc ngoi vi s
lm tng nhanh lung mu i qua ng mch th hang v ng mch
pudendal. Chnh s gin n ca cc h xoang s chn p ln trn tiu tnh
mch v din tch mt trong ca dense tunica albuginea gy mt tnh trng
tc nghn tnh mch. Kt qu l s tng p lc bn trong cc h xoang s gy
nn s cng cng.
S cng dng xy ra khi trng lc ca cc xoang do thn kinh giao
cm gy ra b i khng bi ph giao cm (xut pht t S2 - S4) bi v chnh
n kch thch tng hp v phng thch ra nitric oxyd t ni b cc mch
mu, mt cht dn truyn thn kinh non adrenergic, non cholinergic, a n
s gin n cc c trn ca h xoang.
Ngoi ra ngi ta cn tm thy cc neuro peptid nh V.I.P hoc
calcitonin - gene - related peptid trong cc m xoang c kh nng gy cng
phng dng vt trong khi nor - epinephrin c tc dng ngc li.
Nu thn kinh ph giao cm c vai tr ch yu trong vic cng dng
th h giao cm li c vai tr trong s xut tinh v phng tinh:
Di s iu ho ca h adrenergic th cc ph tinh hon, thng tinh,
ti tinh y tinh dch i vo niu o vng prostat.
S ng ng thi c bng quang cng vi s co tht ca cc c hang v
hnh hang s phng tinh ra ngoi.
Nu s cng dng v phng tinh l mt hin tng thuc v c ch sinh
l th s khoi cm ch l mt cm gic tm l xy ra trong giai on co tht
nhp nhng ca c y chu. N c cm nhn nh l mt cm gic khoan
khoi v c th xy ra ngay c khi khng c cng dng hoc xut tinh.
Cui cng l s xu ca dng vt (sau khi xut tinh) c l l do hot
tnh trng lc ca h mch mu c khi phc (do vai tr u thng ca
h giao cm trn h c trn mch mu) s gim dng mu n dng vt v
gy nn s lm rng cc khong xoang.
3. C CH BNH SINH V S SUY SINH DC NAM
Thng thng chng suy sinh dc nam (impotence) c phn loi nh sau:
3.1.1. Mt ham mun
Nguyn nhn c th do thiu ht androgen, do ri lon tm l, do dng
hoc lm dng thuc gy nghin. S thiu ht androgen c th o lng c
bng lng testosteron v gonadotrophin/huyt tng trong khi tnh trng
gim nng tuyn sinh dc (hypogonadism) li a n s khng xut tinh do
gim tit tinh dch t ti tinh v prostat.
254
3.1.2. Khng cng dng

Do gim testosteron: rt t gp nhng d chn on v iu tr, tuy nhin
s gim n mc gii hn ca testosteron li khng phi l nguyn nhn
ca s khng cng dng.
Do tng prolactin mu a n c ch sn xut LHRH lm gim
testosteron v gonadotropin, nguyn nhn c th l:
+ Khi u tuyn yn.
+ Do s dng cc thuc gy tng sn xut prolactin nh oestrogen, lm
dng phenothiazin hay reserpin (2% - 5% trng hp).
Do thuc:
+ Cc thuc chng androgen nh:
H2 receptor antagonist c tc dng lm tng prolactin.
Hoc spironolacton, ketoconazon, finasterid (5 - reductas inhibitor)

dng cha chng ph i prostat s ng thi lm gim ham
mun v ri lon phng tinh (10 - 12% trng hp).
+ Cc thuc chng tng HA nh clonidine, methyldopa, quanadrel (qua

tc dng lit giao cm trung ng hoc ngoi vi) blocker, thiazid.
+ Cc thuc chng cholinergic.
+ Cc thuc chng trm cm loi IMAO v tricylic do tc dng lit giao
cm v chng cholinergic.
+ Cc thuc antipsychotic.
+ Cc thuc an thn, chng lo u.
+ Ru, methanon, heroin, thuc l.
Bnh dng vt:
+ Peyronies.
+ Chng cng au dng vt.
+ Chn thng.
Bnh thn kinh:
+ Tn thng thy thi dng trc.
+ Bnh ty sng.
+ Ri lon thn kinh cm gic: tabes dorsalis, bnh dorsal root ganglia.
+ Gii phu radical prostatectomi, cystetomy, rectosigmoid.
+ Diabetic autonomic nevropathy hoc polyneuropathy.
+ Hi chng Shy - Dragg.
255
Bnh mch mu:

+ Hi chng Lerich (aortic occlusion).
+ Tc nghn hoc hp ng mch pudendal v cavernous do x m ng
mch.
+ Tn thng ng mch do chiu tia x tr vng chu.
+ R r tnh mch (venous leak).
+ Bnh ca khong xoang.
3.1.3. Xut tinh sm
Thng do lo u, ri lon cm xc v.v... t khi do thc th.
3.1.4. Khng xut tinh
Phng tinh ngc: do gii phu c bng quang hoc do diabetes.
Thiu ht androgen.
Do thuc: guanethisin, phenoxybenzamin, phentolamin, sertralin.
3.1.5. Khng khoi cm
Thng do tm l nu bnh nhn vn c ham mun v vn cn cng
dng c.
3.1.6. Khng xu c (priapism)
Thng phn bit c vi s cng dng t nhin l priapism
khng h c cng phng quy u.
Nguyn nhn ca priapism c th khng bit nhng cng c th phi hp
vi bnh hng cu lim, bnh bch cu mn granulocyt do tn thng tu sng
hoc do tim cc thuc gin mch vo dng vt.
Chng bt lc thuc phm tr ca chng di tinh, to tit v lit dng,
dng nuy m c ch khng nm ngoi phm vi ca 2 chng thn m h v
thn dng h.
Thn vi chc nng tng tinh (ch yu l tinh sinh dc), nu do v lo lng
cng thng hoc t tng n chuyn tnh dc qu mc th hu qu s l
mng tinh, to tit m bnh cnh lm sng thng biu hin cc th tm
thn bt giao hoc tng ho vng ng.
Ngc li nu do v cm nhim thp nhit t qua ng sinh dc tit niu
th triu chng biu hin s l tinh t xut sau khi i tiu hoc l thp trc.
256
Nu bnh ko di lu ngy s a n thn kh bt c vi triu chng

hot tinh: tinh t xut khi lin tng n chuyn tnh dc hoc khi gng sc
hoc a n chng dng nuy, lit dng m bnh cnh lm sng thng
biu hin di th tm t lng h hoc mnh mn ho suy.
Ngoi nhn
(thp nhit t)
Ni nhn
(lo lng t tng)
THN M
TO TIT
MNG TINH
HOT TINH
(thn kh bt c)
THP TRC
DNG NUY
LIT DNG
4. CHN ON
4.1.1. Bnh s
Trc mt bnh nhn than phin v chng suy sinh dc nam nn hi
bnh nhn than phin v loi suy sinh dc nam no, v tin s ca bnh i
tho ng, cc bnh l v thn kinh ngoi vi hoc cc ri lon chc nng
bng quang, v chng khp khing cch hi, thi gian cng dng ban m
(nocturnal penile-time) trung bnh ko di 100 pht/m (thng xy ra trong
thi k REM ca gic ng).
4.1.2. Khm thc th
Khm dng vt tm cc mng ho x mt lng dng vt (thng gp
trong bnh peyroni).
+ Khm tinh hon v h thng lng, v: nu tinh hon < 3,5cm nn ngh
ti hypogonadism nu thy v to hoc rng lng nn ch ti tnh
trng tng prolactin.
257
+ Khm h ng mch bng cch tm ting thi ng mch bng, s

ng mch dng vt, do HA tm thu ng mch dng vt.
HA ti a ca dng vt
Nu t s HAM
HA ti a ca cnh tay (th nm)
< 0,6
Th nn lm siu m Doppler chn on

C th kt hp Doppler vi siu m c phn gii cao sau khi tim
alprostadil vo dng vt nh gi lu lng mu qua ng mch th
hang.
Nn tm tinh trng trong nc tiu sau giao hp nu nghi ng c hin
tng phng tinh ngc.
Nu bnh nhn than phin v chng di tinh, hot tinh: nn khm k tinh
hon, ph tinh hon v thng tinh tm khi u do lao, lu; ng thi
ly cht tit t niu o sau khi xoa bp prostat hoc tht nitrat bc
cy tm vi trng sau lao, lu.
V h thn kinh: nn khm tm cm gic dng vt, nh gi trng lc
c vng, khm phn x hnh hang bng cch bp mnh quy u v nhn
xt s co tht c vng hu mn, khm lc c ngn chi, phn x gn
xng 2 chn, o cm gic rung, cm gic v tr, s m, au v c th lm
in c phn x hnh hang.
Sau cng l o nng testosteron, LHRH, prolactin nu nghi ng c
thiu nng tinh hon hoc tng prolactine mu.
4.2.1. Tng ho vng ng
Vi biu hin ng t, hi hp, u chong vng, dng vt hay cng, hay
mng tinh hoc to tit, ming kh, li , au eo lng, mch huyn sc.
4.2.2. Tm thn bt giao
u vng, hi hp, tinh thn bi hoi, mng tinh hoc to tit, hay qun,
cm gic bc ho mt, hng kh c ro, lnh 2 chn, tiu ngn, mch t sc.
4.2.3. Thn kh bt c (thn kh bt tc)
Thng au lng, ng t, chng mt, tai, tinh t xut ra khi ngh n
chuyn tnh dc hoc khi gng sc, hoc tinh long, tinh t, s lnh, tay chn
lnh, sc mt trng, t hn, tiu trong di, mch trm nhc.
4.2.4. Thp trc
Kht nc, ming ng, ru li vng nhy, nc tiu , tinh chy ra
sau khi tiu hoc mi sng thy c cht nc c u dng vt (triu chng
258
ny rt r khi n nhng thc n cay nng hoc ung nhiu ru, c ph hoc
thc khuya).
Ring chng dng nuy hoc lit dng thng c biu hin di 2 th
lm sng sau y:
a. Tm t lng h: hay s st, a nghi, thng xuyn hi hp, mt ng
hoc mng m, hay qun, ngi mt mi, sc mt vng ti, n km bng y,
tiu lng, li nht bu, mch t nhc.
b. Mnh mn ho suy (thn kh bt tc): au lng, ng t, chng mt, tai,
s lnh, tay chn lnh, sc mt trng, t hn, tiu trong di, mch trm nhc.
5. IU TR
iu tr chng suy sinh dc nam theo YHH thng tp trung vo 2
hng sau:
Mt ham mun.
Hoc/v ri lon cng dng.
V thng c chia thnh nhng phng php sau y:
Tm l liu php.
Thuc: qua ng ung, tim vo th hang, thm qua niu o, qua da.
Gii phu.
C hc liu php.
5.1.1. Thuc ung
a. Testosteron: thuc ch c tc dng gy ham mun v ch c hiu qu
trn bnh nhn gim nng tuyn sinh dc (hypogonadism).
Liu s dng 25mg 1 ln tim bp.
Nu dng lu nn theo di kch thc tin lit tuyn, chc nng gan v
lipid mu.
b. Bromocryptin: ch c hiu qu trn chng bt lc do prolactin trong mu
cao.
Liu ti a mi ngy l 5mg - 7,5mg.
Ring i vi nhng bnh nhn b prolactin trong mu cao do u tuyn yn
(1 - 2%) nn xt nghim gii phu bnh.
c. Yohimbin: l indol alkaloid, c tc dng i khng 2 adrenergic
receptor. Thuc c hiu qu trn chng bt lc do tm l hoc do ngun gc ng
mch giai on sm.
259
Liu s dng 5mg, ngy ung 3 ln.

Thuc c hiu qu t 33 - 62% trng hp.
Tc dng ph ca thuc thng l chng mt, hi hp, cng thng, mt
ng, bun nn, nhc u, co c.
d. Trazodon: l mt loi thuc chng trm cm c tc dng h tr
serotonin trung ng v lit giao cm ngoi vi.
Liu thng dng 50mg ngy dng 1 - 3 ln, thuc c tc dng ci thin
s cng dng (trn 60% trng hp).
Tc dng ph ca thuc thng l bun ng, tng huyt p, h huyt p
t th, bun nn, cng dng ko di.
e. Apomorphin: l mt opiat alcaloid, c tc dng h tr dopamin, tc dng
tt nht trn chng bt lc do tm l hoc lit dng do c hc mc nh.
Liu dng 0,25 - 1mg qua ng ngm hoc tim di da, hiu qu t
60 - 80%.
Tc dng ph ca thuc thng l bun nn, ngp, h huyt p, l ,
mt mi.
f. Phentolamin: c tc dng h tr adrenergic.
Liu thng dng 50mg ngm di li, hiu qu trong 68% trng hp.
Tc dng ph ca thuc thng l nght mi, chng mt hoc ngt, nng
rt nu rng.
g. Sildefanil: c tc dng c ch chn lc v cnh tranh vi C. GMP typ 5
specific PDE2.
Thng thng s cng dng c c l nh s hot ho ca C.GMP
(thng tin bc hai ca nitric oxyd) qua lm th gin c trn ca cc khong
xoang v C. GMP s b phn hy bi C. GMP typ 5 specific PDE2. Bng s c
ch v bt hot ny m sildefanil c tc dng gy nn s cng dng.
Tuy nhin v n ch t hiu qu khi c s kch thch v mt tm l hoc
trong lc giao hp, do nn dng trc khi giao hp khong 1 gi.
h. Arginin: l mt tin cht ca nitric oxyd.
Liu thng dng 1400mg, 2 ln mi ngy, hiu qu 40% trng hp.
Ngoi ra mt s thuc i khng vi morphin nh naloxon (naltrexon) vi
liu dng mi ln 50mg hoc thuc chng trm cm nh fluoxetin hoc
moclobemid cng c tc dng tng t.
i. Ngoi ra trong trng hp xut tinh sm, ngi ta s dng cc thuc
antipsychotic nh thioridazin (melleril) vi liu 25mg mi ln.
260
5.1.2. Thuc tim vo th hang

c ch nh nhng bnh nhn c lu lng ng mch bnh thng
v c ch ng tnh mch hang bnh thng, ngha l nhng bnh nhn
bt lc n thun do tm l hoc thn kinh l i tng tt nht do phng
php ny.
Phng php ny c chng ch nh tuyt i vi nhng bnh nhn c bt
thng v hemoglobin, ri lon ng mu, bnh peyroni, priapism, lon tm
thn nng v chng ch nh tng i trn nhng ngi gim th lc, bo ph
v h huyt p t th.
Trong thp nin 1980 vi s pht hin ra alprostadil, mt cht tng hp
PGE1 c tc dng gy th gin c trn qua C.AMP. Ngi ta ghi nhn tc
dng ca n trn 75% trng hp v c th t ti 85% hiu qu nu kt hp
vi phentolamin hoc c th l ti 92% nu kt hp thm mt cht th ba l
papaverin.
Thng thng alprostadil vi liu 1,25 - 2,5g s c tc dng trn lit
dng do tm l hoc thn kinh v liu 5 - 10g c hiu qu trn lit dng do
c ch mch mu.
Tc dng ph ca thuc thng l:
au ti ch tim (34%).
Gy cng dng ko di t 4 - 6 gi v thm ch gy priapism (trong
trng hp ny dng thuc antidot l pseudoephedrin 60mg).
Gy x cng th hang a n cong dng vt.
5.1.3. Thuc qua ng niu o
Thuc s dng y l alprostadil vi liu 50g.
5.1.4. Thuc qua ng da
Thng t t c s cng cng hon ton, loi ny gm c:
Glyceryl trinitrat c tc dng trn lit dng do tm l v thn kinh.
Mrinoxidil dung dch 2%, liu ti a 1ml (0,28mg).
Papaverin dng gel 7,5%, 15%, 20%.
5.1.5. Gii phu
Mc ch l gii quyt nhng chng suy sinh dc nam do bnh Peyronie
gm cc phng php:
Gn dng vt gi.
261
Tht tnh mch trong trng hp r r tnh mch.

Sa cha h mch mu dng vt.
Nh chng ta bit, bnh Peyroni l s x ho, collagen ho lp tunica
albuginea bao quanh th hang (kt qu t s phc hi qu mc.. sau mt chn
thng dng vt). Kt qu trn dng vt xut hin nhng mnh x gy au
khi cng dng v thm ch lm bin dng dng vt. Vic iu tr ni khoa
nh ung colchichin, vitamin E hoc tim ln sang thng nhng cht nh
interferon, verapamil hoc cortison ch t c mt t kt qu. Do mc
ch l gii phu y l lc i nhng mng x hoc trong trng hp nng l
gii phu gn dng vt gi.
Trong khi phng php mch mu c ch nh cho nhng trng
hp nh r r tnh mch (pht hin qua cavernosometry v graphy). Ring
trong trng hp suy ng mch (pht hin qua Duplex Doppler Ultrasound
v chp ng mch pudendal chn lc) phng php gii phu l ni ng
mch thng v di vo ng mch lng dng vt
Cui cng l phng php gn dng vt gi chn ch nh cho nhng
bnh nhn tht bi cho tt c cc phng php. C 2 cch p dng
phng php gn dng vt gi:
Phng php Nonhydraulic s dng mt que cng gn vo dng vt.
Phng php Hydraulic s dng nhng cylinder. B phn ny gm c
mt my bm gn vo trong bu di, mt ti cha nc d tr gn vo
trc bng i v 2 cylinder t vo 2 th hang.
5.1.6. Dng c c hc
Gm mt ng ht chn khng (vaccum) v mt bng cao su tht gc
dng vt dng hn ch s tr v tnh mch lng dng vt ca mu.
Phng php ny thng c dng cho nhng lit dng do tn thng
mch mu v i ng.
i vi chng di tinh, to tit, php tr ca YHCT gm nhng ni dung
sau y:
5.2.1. An thn, nh tm, c tinh
Nhm mc ch chng lo u v c ch giao cm trung ng.
Bi thuc tiu biu: an thn nh ch thang gia gim. C th trong chng
tng ho vng ng, tm thn bt giao, ta c th dng cc v thuc sau:
262
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Si h
ng, hn: thanh tit can ho ut kt, t tng

ho vng ng
12g
Qun
Tho quyt minh
Mn, bnh: thanh can, ch thn
16g
Thn
Phc linh
Ngt, bnh: an thn
8g
Thn
Vin ch
8g
Thn
Long ct
Ngt, sp, bnh: trn kinh, an thn, sp tinh
16g
Thn
Khim thc
Ngt, cht, bnh: ch thn sp tinh
12g
Thn
Lin nhc
Ngt, bnh: ch thn c tinh, dng tm an thn
12g
Thn
Nu trng hp bnh nhn b to tit do xc cm hoc hng phn qu

mc c th thay lin nhc bng lin tm 12g.
5.2.2. n b thn dng, np kh c tinh
Phng php ny nhm mc ch c ch giao cm ngoi vi gy gin c
trn mch mu n dng vt, gy trng thi ham mun tnh dc v sinh tinh
nh tc dng ca testosteron hoc cung cp arginin (tin cht ca nitric oxyd).
Bi thuc tiu biu: Hu quy hon gia gim, c th trong chng thn kh
bt c, ta c th dng
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Ph t ch
i nhit, c c, cay, ngt: hi dng cu nghch, b

ho tr dng, trc phong hn thp t
8g
Qun
Nhc qu
Cay, ngt, i nhit hi c: b mnh mn tng ho
12g
Thn
Thc a
12g
Hoi sn
8g
Sn th
Chua sp, hi n: n b can thn, mnh gn ct
6g
K t
Ngt, bnh: t dng can thn, sinh tinh huyt
12g
ng quy
Cay, ngt, n: dung huyt,
12g
trng
12g
Th ty t
Ngt, cay, n: b can thn, ch tinh tu, mnh gn ct
8g
Cao ban long
V mn, m: b ng tng, h lao
20g
Kim anh t
Chua, cht, bnh: c tinh, sp niu
30g
Khim thc
30g
Lin tu
Ngt, sp: thanh tm, c thn sp tinh
5g
5.2.3. Thanh nhit li thp

Phng php ny nhm mc ch s dng khng sinh thc vt cha
nhim trng niu sinh dc.
263
Bi thuc tiu biu: Thy lc n (gm: khim thc v kim anh t), c
th trong bnh cnh thp nhit c th dng:
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Hong b nam
ng, lnh: thanh thp nhit
12g
Qun
B cng anh
ng, ngt, hn: li thp, thng lm, thanh nhit,

gii c
20g
Thn
Kh sm
ng, mt: li thu
10g
Thn
T gii
ng, bnh: phn thanh, kh trc
16g
Thn
Khim thc
30g
Kim anh t
Chua, cht, bnh: c tinh, sp niu
30g
Tt nht nn iu tr bng khng sinh ca YHH. Ring i vi chng

lit dng, dng nuy php tr ca YHCT s tp trung vo phng php.
5.2.4. n thn np kh
Bi thuc tiu biu: Hu quy hon vi mc ch c ch giao cm ngoi vi
lm gin c trn mch mu nui dng vt, gy trng thi ham mun tnh
dc v sinh tinh ng thi cung cp arginin (mt tin cht ca nitric oxyd)
gy gin c trn mch mu, c th trong chng mnh mn ho suy (thn kh
bt tc).
V thuc
Tc dng
Liu
Vai tr
Ph t ch
i nhit, c c, cay, ngt: hi dng cu nghch, b

ho tr dng
8g
Qun
K t
Ngt, bnh: t dng can thn, sinh tinh huyt
8g
Thn
Thc a
12g
Thn
Hoi sn
Ngt, bnh: b thn dng m, b ph thn
8g
Thn
ng quy
8g
Thn
trng
Ngt, n, hi cay: b can thn
12g
Thn
Th ty t
Ngt, cay, n: b can thn, ch tinh tu
8g
Thn
Nhc qu
Cay, ngt, i nhit hi c: b mnh mn tng ho
4g
Thn
Cao ban long
12g
Thn
Cp gii
Mn, m: ch tinh, tr dng
08g
5.2.5. n b tm t
n b tm t nhm mc ch bi dng th lc v cung cp nhiu acid
amin trong c arginin (mt tin cht nitric oxyd).
264
Bi thuc tiu biu: Quy t thang, c th trong trng hp tm t lng

h ta c th s dng
V thuc
Dc l
Liu
Vai tr
Long nhn
B huyt, kin t
12g
Qun
To nhn
8g
Qun
Phc thn
8g
Qun
Hong k
12g
Thn
Bch trut
Ngt, ng, hi m vo t v: kin t, to thp, cm

m hi
12g
Thn
Nhn sm
Ngt, hi ng: b tm kh, thng dng kh ca t
16g
Thn
ng quy
Ngt, n, hi cay: b huyt, hnh huyt
12g
Mc hng
6g
Vin ch
8g
i to
12g
Cao ban long
20g
Cp gii
Mn, m: ch tinh, tr dng
8g
Thc a
12g
T lng gi
1. Si somatic vn ng xut pht t r lng S3 - S4 s phn b n
A. C vng trong ca bng quang

B. C hnh hang
C. Niu o mng
D. Th xp ca dng vt
E. Ti tinh
2. Si giao cm hu hch xut pht t vng xm ca T11 - L2, sau khi i
n tng pelvic phi hp vi si ph giao cm s khng phn b n
A. C vng trong bng quang

B. C hnh hang
265
C. Ti tinh
D. Th hang dng vt
E. Th xp dng vt
3. C ch ca s cng cng dng vt l do:
A. S co tht ca cc tiu ng mch v cc xoang ca th hang

B. S gin n ca cc tiu tnh mch gia xoang v dense tunica albuginea
C. S gin n ca cc c trn tiu ng mch v cc xoang
D. S gin n ca cc tiu ng mch, cc xoang, tiu tnh mch gia
xoang
E. S co tht c hnh hang - hang
4. Thnh phn no sau y khng gy nn s gin n cc c trn mch
mu
A. Nitric oxyd
B. VIP
C. Calcitonin gene - related peptid
D. Norepinephrin
E. Non adrenergic non cholinergic
5. Nguyn nhn ca s mt ham mun khng do
A. Hypogonadism
B. Thiu ht androgen
C. Ri lon tm l
D. Lm dng thuc gy nghin
E. Finasterid
6. Nguyn nhn ca s khng cng dng do tng protactin mu
A. Cc thuc gy nghin
B. Cc thuc chng cholinergic
C. Cc thuc chng trm cm
D. Phenothiazin
E. Cc thuc c ch giao cm trung ng tr reserpin v methyldopa
7. Nguyn nhn ca s khng cng dng do bnh l thn kinh khng
xp loi vo
A. Bnh Peyronie
266
B. Tn thng thu thi dng trc

C. Tabes Dorsalis
D. Bnh i ng
E. Gii phu Prostate
8. Nguyn nhn ca s khng cng dng do bnh l mch mu khng
xp loi vo
A. Hi chng Lerich
B. X m ng mch pudendal
C. X m ng mch cavernous
D. B. Peyronie
E. R r tnh mch gia xoang hang
9. Nu bnh nhn khm v l do khng cng dng c, ta khng cn
phi khai thc iu g trong bnh s
A. Tin cn v bnh i ng
B. Tin cn v mt stress tm l ko di
C. Tin cn s dng thuc
D. Thi gian cng dng ban m
E. Tin cn v mt bnh l thn kinh
10. Nu bnh nhn khm v l do mt ham mun, ta khng cn khai thc
iu g trong bnh s:
A. Mt stress tm l ko di
B. Mt bnh l ri lon cm xc, lo u
C. Mt bnh l tai mi hng
D. Tin cn i tho ng
E. Tin cn s dng thuc
11. Trn mt bnh nhn b chng bt lc, lc khm thn kinh khng cn
phi khm
A. Vn ng t ch 2 chn
B. Phn x hnh hang
C. Phn x gn xng 2 chn
D. Cm gic nng 2 chn
E. Cm gic su 2 chn
267
12. Trn mt bnh nhn b chng bt lc ta khng cn phi lm
A. Khm h thn kinh 2 chn

B. Kho st tinh trng
C. Khm h thng lng, tinh hon
D. Khm h mch mu chu, dng vt
E. Khm phn x hnh hang
13. Theo y hc c truyn, mng tinh hoc to tit l hu qu ca
A. Thn m h
B. Thp trc
C. Thn kh bt c
D. Dng nuy
E. Lit dng
14. Triu chng no sau y khng c trong th tng ho vng ng
A. Ng t
B. Hi hp
C. Dng vt hay cng
D. Khng ham mun
E. Mng tinh
15. Triu chng no sau y khng c trong th tm thn bt giao
A. Mng tinh, to tit

B. T hn
C. Tinh thn bi hoi
D. Bc ho mt
E. Lnh 2 chn
16. Triu chng no sau y khng c trong th thn kh bt tc
A. au eo lng
B. T hn
C. Hot tinh
D. Ng canh t
E. Chn tay lnh
268
17. Triu chng no sau y khng c trong th tm t lng h
A. S st
B. Hay qun
C. Bng y
D. Cu gt
E. Tiu lng
18. Testosterol ch c hiu qu trn chng bt lc do
A. Prolactin mu tng
B. Gim nng tuyn sinh dc
C. Hi chng Lerich
D. Chng cng au dng vt
E. B. Peyronie
19. Bromocryptin c hiu qu trn chng bt lc do
A. Gim nng tuyn sinh dc

B. Do ng mch
C. Do i ng
D. Prolactin mu tng
E. Do tabes dorsalis
20. Yohimbin c hiu qu trn chng bt lc do
A. X m ng mch pudendal, cavernous

B. Hi chng Lerich
C. Tabes dorsalis
D. Diabetic autonomic neuropathy
E. R r tnh mch th hang
21. C ch tc dng ca sildefanil l
A. Hot ho nitric oxyd

B. c ch s phn hy C.GMP
C. c ch s phn hy C.AMP
D. Hot ho C.GMP
E. Hot ho s phn hy C.AMP
269
22. Ch nh tt nht cho phng php tim thuc vo th hang dng

vt l
A. Bt thng trn Doppler v siu m phn gii cao

B. Hi chng Lerich
C. X m ng mch pudendal, cavernous
D. Diabetic autonomic neuropathy
E. Chn thng ty sng
23. Tc dng dc l no sau y khng c trong php n b thn dng
np kh
A. c ch giao cm ngoi vi
B. Cung cp tin cht nitric oxyd
C. Bnh tnh dc tnh
D. Gy ham mun
E. Sinh tinh
270
Bi 17
BNH VIM SINH DC N
MC TIU
1. Nu c nh ngha, c im dch t hc v quan nim v vim sinh
dc n theo YHCT.
2. Nu c nguyn nhn, bnh sinh, cc biu hin lm sng ca vim
sinh dc n theo YHH v YHCT.
3. Chn on c cc th lm sng ca vim sinh dc n theo YHCT.
4. Trnh by c nhng nguyn tc v cc phng php ng dng iu
tr vim sinh dc n theo YHH v YHCT.
5. Trnh by v gii thch c c s l lun ca vic iu tr vim sinh
dc n bng YHCT.
1. I CNG
1.1. Khi nim
Vim sinh dc n l loi bnh ph khoa thng gp (trong c c bnh
thuc nhm bnh x hi ly truyn ch yu qua tip xc tnh dc v nhim
cc loi vi khun thng thng do c hi). cc nc ang pht trin, 3 bnh
vim nhim ng sinh dc do vi khun (lu, nhim Chlamydia v giang mai)
nm trong s 10 n 20 bnh mc cao nht gy nh hng n ch s sc khe
v sinh sn hng nm cho ngi ph n do cc bin chng nh vim vi trng,
v sinh, thai ngoi t cung v t vong chu sinh.
Cc tc nhn gy bnh ph bin nht l lu cu, Chlamydia trachomatis,
xon khun Trepomenema pallidum, Trichomonas vaginalis, nm
Candida albicans, cc virus.
Ngun ly ch yu l nhng ngi trng thnh c tip xc giao hp,
nhm nguy c ly lan cao l gi mi dm.
ng ly: ly truyn qua ng sinh dc, tuy nhin vn c th ly qua
khi dng chung dng c, o qun
271
1.2. nh ngha
c im lm sng khi u bng tnh trng vim nim mc c quan
sinh dc n, gy vim ti ch, sau lan theo chiu di b phn sinh dc v
gy bnh ton thn. Triu chng chung l c nhiu huyt trng. Vim sinh
dc phn lm 2 hi chng lm sng chnh:
Vim sinh dc di gm: vim m h, vim m o, vim c t cung.
Vim sinh dc trn (vim tiu khung) gm: vim t cung, vim phn ph.
1.3. Quan nim vim sinh dc n theo y hc c truyn
Cc biu hin ca vim nhim b phn sinh dc n nm trong phm vi
m t ca chng i h.
i c ngha dy tht lng qun, h c ngha phn di.
Theo ngha rng (Ni kinh): i h l bnh pht sinh phn di lng
qun, bao gm tt c cc bnh thuc kinh i, thai, sn. Theo ngha hp: i
h dng ch mt cht dch do, nht, chy t trong m o ra lin min
khng dt, thng hay gi l kh h hay huyt trng.
Trong phm vi ny mun trnh by chng i h c biu hin l c cht
dch tit ra t m o ngi ph n trong tnh trng vim nhim b phn sinh
dc bao gm tt c cc tn c phn loi theo mu sc, tnh cht ca dch tit
nh sau: bch i, hong i, bch dm, bch bng, thanh i, bch trc, xch
i, hc i, xch bch i, ng sc i.
2. NGUYN NHN, BNH SINH V BIU HIN LM SNG THEO y
hc hin i
2.1. Vim sinh dc c h thng do vi trng lu
2.1.1. Nguyn nhn
Do vi khun Neisseria gonorrhrea (lu cu), thuc nhm Gram m, do
Neisser tm ra nm 1879. Vi khun di chuyn tng hi bm vo nim mc ca
b phn sinh dc. Lu cu rt yu, cht rt nhanh nhit thng, n ch
pht trin c mi trng c m, nhit thch hp, nhiu kh CO2
v giu cht dinh dng. i sng khong 4 gi v c 15 pht li phn chia
mt ln.
2.1.2. Dch bnh hc
Khong 99% bnh ly truyn do giao hp gia nam v n, ph n mang
mm bnh c kh nng ly truyn bnh qua nhiu thng, nhiu nm.
2.1.3. Sinh bnh hc
Bnh khi u bng tnh trng vim cp ca niu o, vim tuyn
Bartholin v nim mc m o, c t cung. Vi khun lu xm nhp vo
272
nim mc b phn sinh dc, gy phn ng vim ti ch, ko theo bch

cu a nhn thc bo nn lm tit ra m niu o, m o.
Sau vi trng lan theo ni mc t cung, gy vim t cung, vim phn
ph. Ni mc t cung ph, sung huyt, nhng tnh trng bnh l thng
t thuyn gim v m, c th t thot ra ngoi qua c t cung. M c th
t thot ra khi vi trng, vo bng gy vim phc mc vng chu, t
m vi chu. Nhng do vi trng lu l vi trng n lan trong lp nim mc
nn v sau vi trng d b bt kn, m hoc nc, hu qu l v sinh.
Vi trng lu,
Error!
neisseria,
gonorrhea
Trichomonas
vaginalis
Nm
Tp trng
Vim sinh dc n
Vim niu o,
vim tuyn
bartholin
Vim nim
mc m
o, c t
cung
Vim ni mc
t cung
Cp
Mn
VIm phn ph
Cp
Mn
Bin chng
-
Vim vi trng
V sinh
Thai ngoi t cung
T vong chu sinh
2.1.4. Triu chng v chn on

Triu chng c nng: st, au vng chu, tiu gt, tiu nhiu ln, tiu t.
Triu chng thc th: tuyn Bartholin vim , c m, huyt trng
nhiu, dch c nh m, nim mc m o vim .
Thm m o: m o, t cung, hai phn ph rt au, i khi c bc m
lm phng ti cng Douglas.
Xt nghim:
+ Cng thc mu: bch cu tng vi t l a nhn trung tnh tng.
+ Soi ti dch m o: nhum Gram c vi trng lu (song cu trng).
+ Cy trng: c vi trng lu.
273
2.1.5. iu tr
Nguyn tc: iu tr ng, sm v liu, lun iu tr c cho ngi
chng hoc bn tnh.
Thuc khng sinh: procain penicillin hoc tetracyclin, clarithromycin
(nu d ng).
2.2. Vim sinh dc do nhng nguyn nhn khc
2.2.1. Vim m o v c t cung do Trichomonas vaginalis
a. Sinh bnh hc
Bnh thng pH m o acid, pH = 4,5 - 5 (do vi trng Doderlein bin i
glycogen t bo m o thnh acid lactic. Khi pH m o b kim, d b
Trichomonas xm nhp. T l nhim bnh chim khong 25% s ph n c
vim sinh dc, ph n v sinh km, thng ly qua giao hp.
b. Triu chng
t nga rt m o, t au khi giao hp.
Huyt trng nhiu, long, vng hi xanh, c bt, hi.
Nim mc c t cung v m o c nhiu nt lm tm.
c. Chn on
Soi ti dch m o: tm c Trichomonas bi trong git dung dch sinh
l.
Nhum Gimsa.
d. iu tr: metronidazol (flagyl), hiu qu 95%.
2.2.2. Vim m o v c t cung do nm Candida albicans
a. Sinh bnh hc: nm Candida bnh thng tm thy trong ng tiu ha,
cc hc t nhin v c s bnh qun gia cc tp khun sng cng sinh, khng
gy bnh. Nu dng khng sinh ba bi hoc corticoid, c th gim sc
khng th nm Candida s tng trng v gy bnh. T l nhim bnh l 10%
tng s vim sinh dc, thng xy ra bnh nhn tiu ng, dng khng
sinh nhiu
b. Triu chng
Nga m h, m o nhiu.
Huyt trng mu trng c, c, ln cn.
Nim mc m o sng , ph n c cn trng nh sa bm vo c t
cung hoc thnh m o.
274
c. Chn on
Soi ti vi KOH 10%: 40 - 80% cc trng hp thy si t nm v bo t
nm.
Nhum Gram: 70 - 80% trng hp thy si t nm v bo t nm.
d. iu tr: mycostatin t m o, ung 500000 n v mi ln 1 vin,
3 ln/ngy x 14 ngy
2.2.3. Vim m o, c t cung do tp trng
a. Sinh bnh hc: loi t cu chim u th, ph n mang nhng chng vi
khun khng gy bnh nhng khi sc khng yu do bnh nhim trng,
hoc khng sinh ba bi th cc chng vi khun tng c lc v gy bnh.
b. Triu chng
Nga m o t, t au do giao hp.
Huyt trng vng nh m, lng nhiu.
c. Chn on: tm vi trng bng nhum Gram, cy trng.
d. iu tr: la chn khng sinh theo khng sinh , t thuc m o.
2.2.4. Vim ni mc t cung
a. Vim ni mc t cung cp
Thng gp sau sinh (do st nhau hay nhim trng i), sau no thai
nhim trng, do vi trng lu.
Triu chng v chn on vim ni mc t cung cp: ty thuc vo triu
chng ca vi trng gy bnh, tu sc khng ca bnh nhn v ty
tnh trng dn lu ca bung t cung
+ Vim nh: st nh, c sn dch hi.
+ Vim nng: st cao mch nhanh, c m t t cung chy ra, c t cung
vim .
+ Vim tc tnh mch: t cung ln, co li km, di ng t cung rt au.
+ Lm xt nghim: ly dch m o, cy trng chn on.
+ Cn chn on phn bit:
Vim ni mc t cung cp do vi trng lu.
Vim rut tha cp.
Vim b thn.
iu tr:
+ Khng sinh theo khnh sinh , liu cao.
275
+ Nong c t cung, no t cung sau khi cho khng sinh.

+ Phu thut ngun nhim trng trong nhng trng hp iu tr bo
tn khng kt qu.
b. Vim ni mc t cung mn
Thng l di chng ca vim cp, xy ra sau vim cp, sau xy thai hoc
do c u x t cung di nim mc
Triu chng lm sng:
+ au h v m , cm gic nng vng h v, au lng, au bng khi c
kinh; tiu tin gt, but
+ Ri lon kinh nguyt, chu k kinh b ngn li, rong kinh.
+ Huyt trng nhiu, long, mu vng, hi.
+ V sinh, d sy thai hoc nhau tin o.
+ Khm: t cung nh, di ng au.
iu tr:
+ iu tr nhng nhim trng m o, c t cung nu c.
+ Khng sinh thch hp.
+ No t cung sau khi cho khng sinh 3 ngy.
2.2.5. Vim phn ph (vim vi trng v bung trng)
a. Vim phn ph cp
y l bin chng ca vim ni mc t cung cp sau sinh, sau no.
Triu chng:
+ Ging bnh cnh ca vim ni mc t cung cp, km st cao, hai bn
phn ph rt au.
+ Huyt trng nh m, mi hi, lng nhiu.
+ Khm thy hai phn ph au nhng mm, khng n.
iu tr:
+ iu tr nhng nhim trng m o, c t cung, nu c.
+ Khng sinh thch hp.
+ Phu thut nu c p xe phn ph.
c im ca vim phn ph do cc loi vi trng khc (khng phi vi
trng lu) l vi trng i theo ng bch huyt gy vim lp thanh mc v c
vi trng, nim mc vi trng vn bnh thng nn v sau vn c nhiu kh
nng sinh sn.
276
b. Vim phn ph mn
Thng xy ra sau vim phn ph cp m iu tr khng y .
Triu chng:
+ Ging nh vim ni mc t cung mn: t cung to; hai phn ph n,
dy, hi au.
+ Khm c khi au dnh cnh t cung (hai bn), c th c bc p xe
hai bn phn ph.
iu tr:
+ Khng sinh liu cao.
+ Corticosteroid, chm nng.
+ Vt l tr liu bng ln sng in ngn.
+ Phu thut nu iu tr ni khoa khng kt qu.
3. NGUYN NHN, BNH SINH V BIU HIN LM SNG THEO y
hc c truyn
Nguyn nhn sinh chng i h do ni nhn, ngoi nhn, bt ni ngoi
nhn.
Ni nhn: do tnh ch bt n, th cht suy nhc nh hng ch yu n
2 tng can v t (can kinh ut ha, t kh suy yu). Sch Ph thanh ch
n khoa vit: H t kh h, can kh ut, u c th sinh ra bnh i h.
Ngoi nhn: phong hn, thp nhit, m thp d xm phm vo c th
khi c th ang lao thng qu gy kh huyt hao tn, nhng ch khi
t nhp n phn bo lc th mi gy ra chng i h.
Bt ni ngoi nhn: do n ung no say qu m giao hp, hoc dng nhiu
cht cao lng m v hoc ung dng thuc kh to lu ngy tn thng
ti m huyt lm dng kh b nn xung cng to thnh chng i h.
Tuy rng c nhiu nguyn nhn sinh ra bnh nhng ch khi bnh t
gy bnh ca bo cung lm cho mch xung, nhm b thng tn mi l
nguyn nhn chnh ca cc bnh i h, nh khi chc nng t b ri lon,
t dng mt kh nng vn ha c thp trc nh tr bn trong phi
chy xung bo cung, lm ri lon mch xung, nhm mi pht sinh ra
chng i h.
Hu qu ca bnh lu ngy s nh hng ti nguyn kh lm c th suy
yu c hi cho vic sinh sn, truyn ging nn cn ch v sinh b phn sinh
dc, bo v sc khe lu di.
277
NI NHN
NGOI NHN
BT NI NGOI NHN
PHONG HN
N UNG, PHNG DC,

THUC KH TO
TNH CH
THP NHIT
M THP
CAN T
M HUYT
BO LC
DNG KH
MCH XUNG NHM TN THNG
I h
(30 th LS)
Bch i
(8 th LS)
Bng i
(3 th LS)
i ng sc
Xch bch i
(5 th LS)
Hc i
(2 th LS)
Thanh i
(2 th LS)
Xch i
(2 th LS)
Bch dm
(2 th LS)
Hong i
(2 th LS)
Bch trc
(3 th LS)
Ty thuc vo mu sc, tnh cht biu hin bnh, lm sng YHCT chia
ra lm nhiu loi: bch i, bng i, xch bch i
3.1. Bch i
Bch i l t dng ch mt th nht mu trng, do, ko di nh si
t trong m o chy ra.
3.1.1. Nguyn nhn
Do ngoi nhn: phong hn hoc thp nhit hoc m thp xm phm vo
bo lc lm ri lon v thng tn n bo cung ng thi lm tn
thng m kh m sinh ra bch i.
Do ni nhn tht tnh, lm ri lon chc nng ca can, t, thn m sinh
bnh.
Do phng dc qu lm tn thng nguyn kh cng sinh bnh.
278
3.1.2. Cc th lm sng
a. Th t h
T h nn thp th b hm xung, t tinh khng gi c to vinh
huyt m chy xung cht trng nhn.
Triu chng xut hin lng i nhiu, u oi, sc da vng, chn tay
lnh, chn ph, tiu lng. Nu km can ut ha nhit th cht i do dnh
hi, mu vng, tiu sn v au.
b. Th thn h
K kinh bt mch thuc thn kinh, khi thn tinh suy th i mch git
xung.
Triu chng xut hin lng i t, mu trong, lai rai, r r, sc mt xanh
bc, tinh lc yu, u chong. Nu km thn dng suy s tiu nhiu ln, u
chong, yu mi lng gi.
c. Th kh ut
Lng i xung khi nhiu khi t, tinh thn khng thoi mi.
Ngc sn tc, au v, chng mt, hi hp.
hi, nn, n t, ru li bc nhn, mch huyn hot.
d. Th phong hn
Lng i nhiu, mu trong nh nc, s lnh, chi lnh, tiu trong di.
e. Th thp nhit
Lng i nhiu, cht i nhn, mu c tanh hi, nga m h, tiu tin
khng thng, chong vng, mt mi, ru li dy nhn, mch nhu.
f. Th m thp
Lng i ra nhiu, ging nh m.
Ngi bo bu, u oi, chong vng, ngc y tc, bng nng n, n t,
m nhiu, nn o, li nht, ru li trng nhn, mch huyn hot.
g. Th h hn
Lng i t, sc trong, ko di khng dt, sc mt xanh, tinh lc yu,
chi lnh, chong vng, hi hp, on kh, ru li mng, mch tr vi.
h. Th h nhit
Bch i lu ngy, ming ng, hng kh au.
Ng tm phin nhit, hi hp, lo s.
Li hng n, khng ru.
Mch h, t, sc.
279
3.2. Bch bng

Th nc nht nh nc vo go, mu trng t m o chy ra lng t,
o xung nn gi l bch bng. y l chng bch i trong thi k nng.
3.2.1. Nguyn nhn
Do phong hn hoc thp nhit.
Nhng phn nhiu do ri lon chc nng can, t, thn.
3.2.2. Cc th lm sng
a. Th thp nhit
Bch i nh bng mu vng, hi; bng di au sng, lng gi mi,
nng u, ming ng nht, mch hot sc.
b. Th h tn
Do lao tn qu nh hng ti bo lc lm nguyn kh qu h.
Triu chng: bch i nhiu, lu ngy khng ht, sc mt xanh bc, li
hng, ru c ng nt n. Nu t thn dng h th chn tay lnh, ng canh
t, mch trm tr vi.
c. Th kh ut
Lo ngh nhiu, tnh ch u ut, bch i xung nhiu nh bng, sc mt
xanh bc, tinh thn ut c, xy xm, mt mi, ngc tc, au hng sn, bng
trng, si rut, mi lng yu sc, mch huyn sc.
3.3. Xch bch i
3.3.1. Triu chng
Cht nht c, c ln ln mu trng t m o chy ra.
3.3.2. Cc th lm sng
a. Th thp nhit
Lng i rt nhiu, cht do dnh tanh hi thi, nng th trong m h
sng au, n km, bng di trng, t nga m h.
b. Th huyt
V bn trong c tr nn i h trng, bng di au, hnh kinh kh,
kinh n trc k, li tm thm, mch tr sc.
280
c. Th kh ut
Do tnh ch ut c, gin d lm tn hng tm t, huyt khng quy v
kinh c nn sinh i h xch bch. Triu chng xut hin ngoi du xch
bch i, bnh nhn cn than phin v tnh trng bc bi, kh ng; ng thi
n ung khng ngon.
d. Th h hn
i h xch bch lu ngy khng bt, bng di au, m o au, chn
tay lnh, sc mt xanh bc, tng trng h hn.
e. Th h nhit
Do m h phin nhit, ni ha thnh. Triu chng km chong vng, tm
phin, mt ng, ming kh, c kht, to bn, tiu t.
3.4. Xch i
Trong m o chy ra th nc dnh mu nn gi l xch i. Xch i
khng phi l huyt dch, chy r r lai rai khng dt. Tht ra i h rng
l thuc v kinh lu (rong kinh) xen ln vi sc trng l xch bch i h cho
nn kh phn bit r. Chng bnh ny c th tng ng vi y hc hin i l
rong huyt hoc kh h do bnh c tnh t cung.
3.4.1. Nguyn nhn
Do thp nhit sinh ha.
C th do tm ha, can ha vng ln lu ngy lm kh huyt h tn. Kh
h khng nhip c huyt m gy bnh.
3.4.2. Cc th lm sng
a. Th thp nhit
Lng i nhiu, cht nht, dnh hi tanh, ming ng, hng kh kht,
kh ng, to bn, tiu vng t, tiu au, li hng ru vng, mch hot sc.
b. Th h nhit
Xch i tanh hi, c.
+ Nu huyt h km can ha vng: c triu chng tc ngc, au hng
sn, nng ny, d gin, mch huyn t.
+ Nu huyt h km tm ha vng: chong vng, ngc phin, ng
khng yn, hng kh kht nc, li hng, cht li nt n m
sng, mch h t km sc.
281
3.5. Hong i
i h mu vng nh nc tr, c nhn c mi hi thi. Chng ny
tng ng trong phm vi kh h do nhim trng ca y hc hin i. Trn
lm sng chia ra hai th bnh l kh h v thp nhit.
3.5.1. Th thp nhit
Do thp nhit phm vo nhm mch, nn nhm mch khng sinh tinh
ha kh c, nung nu m thnh hong i.
Triu chng xut hin i h mu vng, tanh hi nng nc, m h sng
au.
3.5.2. Th kh h
i h vng trng, lai rai khng dt, trung kh hao tn dn, tinh lc yu
km.
3.6. Thanh i
i h nh mu nc u xanh, nht c chy xung t m o, mi hi
thi. Tng ng trong phm vi kh h do nhim trng ca y hc hin i.
Tht ra, trn lm sng thanh i khng phi tht xanh m l mu tro nhn
hi pha ln mu xanh vng, kh nhn nh c. Lm sng cng chia thanh
i lm hai th bnh l th thp nhit v h tn.
3.6.1. Th thp nhit
Thp nhit can kinh nh tr trung tiu, chy vo bo cung, kh ut
nghch tch t lu ngy thnh bnh.
Triu chng: i h vng trng, pha mu xanh, hi thi, sc mt xanh
vng, tinh thn u ut, au u, ngc sn y tc, n km, li hng nh sc
xanh, ru li vng nht, mch huyn sc.
3.6.2. Th h tn
Chng thanh i lu ngy khng gim n ni can thn u h: hoa
mt, mt m km triu chng h nhit.
3.7. Hc i
3.7.1. Triu chng
i h sc en nh nc u en, c th c hoc lng, trong nh nc,
mi hi thi. Bnh chng ny tng ng vi chng kh h do bnh c tnh
t cung ca YHH.
282
3.7.2. Cc th lm sng
a. Chng ha nhit
Do nhit qu nung c gy nn bnh. Nhit ny do v ho qu vng kt
hp vi ha mnh mn, bng quang, tam tiu nung nu cn kh ri bin
thnh mu tro, chn on l ha nhit ti cc im th bin thnh chng
hc i.
Triu chng: dch huyt trng, trong hong i c xen ln sc en, dnh,
nhn tanh hi, ngi bn chn nng ny, kht nc. Sc mt vng, m h
sng au, tiu tin sn, au rt.
b. Th thn h
Lu h en l v thn suy nhc, mu en thuc thn.
Triu chng: gia i h xch bch, c sc en v c mi hi. Sc mt
xanh bc hi vng, g m , da kh, u chong mt hoa, st v chiu, au
bng v lng gi, to bn, tiu gt, , li hng nt n, mch h t sc.
3.8. i ng sc
3.8.1. Triu chng
i h l cht nha nht, c mu xanh vng, vng , trng en. Nm
mu ln ln, tt c u c mi thi. Chng ny tng ng trong phm vi
YHH l kh h do bnh c tnh t cung. y l chng bnh nng trm trng.
3.8.2. Cc th lm sng
a. Th ng tng h
Do ng tng u h, ng sc cng chy xung mt lt, l huyt sinh
ra bnh.
Triu chng: chng i h ng sc lu ngy khng dt, xut hin triu
chng h hn nh sc mt xanh bc, s lnh, tinh thn mi mt, chong vng,
yu sc, tiu lng, li nht ru li t, mch trm tr v lc.
b. Th thp nhit
Nu thp nhit tch t trong bo cung, chng i h ng sc chc chn
hi thi c bit, km tc ngc, ng ming v c nht, bng di trng au,
tiu vng c, ru li vng nht.
3.9. Bch dm
Cht nc trng chy ra t m h, bnh chng ny thuc phm vi suy
nhc sinh dc trong YHH.
283
3.9.1. Nguyn nhn

Theo sch N khoa ch yu, do tnh dc khng c toi ch hoc giao hp
qu sinh ra.
Theo sch T vn: V t tng qu dm dc, khng c toi nguyn,
th dm ngoi, giao hp qu lm cho cc ng gn lng lo sinh ra
chng bi xui (nuy chng) v lm thnh bnh bch dm.
3.9.2. Cc th lm sng
a. Th ut ha
Khi c bch dm xung, ngi nng ny bt rt. Nu bnh nh: st v
chiu, li hng, ru li mng; nu bnh nng: ha thnh lm tn thng ti
m kh sinh bt rt, phin nhit, hng kh kht, m nm mng giao hp; li
, nt n, au; mch t sc.
b. Th thn h
m h lun chy ra nc tinh lin tc, sc mt ti xanh, chong u,
hoa mt, hai g m , au lng gi, li nt su, mch h t.
3.10. Bch trc
Cht nha c thi nh m chy ra t ng dn tiu. Chng ny thuc
phm vi nhim trng ng tit niu ca YHH.
3.10.1. Nguyn nhn
Do tm ha thi qu.
Do bi tinh sinh thp nhit.
Do giao hp khng v sinh.
3.10.2. Cc th lm sng
Th thp nhit, thp c: bch trc vng, trng nh m hoc trong bch
trc c ln huyt; tiu au but, mu vng c m mu.
Th m h ho vng: bch trc chy xung lin tc hoc trong bch trc
c ln huyt, tiu tin au, nga, tiu tin ra huyt, tm phin bt rt,
ming kh to.
Th thn h: bch trc lu ngy khng dt, lai rai, chy xung nh m
ng, chn gi run yu, tiu tin nhiu ln, nc tiu t nhng khng
au, mch tr v lc.
284
4. IU TR BNG THUC THEO y hc c truyn

i h tu thuc vo tnh cht v cch biu hin m phn ra nhiu bnh
chng khc nhau, mi bnh chng li c cc th lm sng khc nhau, tuy
nhin cc triu chng bnh l cng nh c s l lun cho vic iu tr li ging
nhau, nh vy vim sinh dc n hay i h ca YHCT c th iu tr nh sau:
4.1. Th t h
Php tr: s can, gii ut, kin t.
Bi thuc s dng
+ Bi Hon i thang (Ph thanh ch n khoa): bch trut, ng sm,
cam tho, thng trut, bch thc, si h, trn b, sa tin t, hc gii
tu (kinh gii sao en).
V thuc
Tc dng
Vai tr
Bch trut
Kin t, to thp
Qun
Si h
Pht tn phong nhit, gii ut
Qun
ng sm
B t, kin v, ch kh, sinh tn
Thn
Thng trut
Kin t to thp
Thn
Bch thc
Lim m, dng huyt, bnh can
Hc gii tu
Pht hn, khu phong
Trn b
Kin t, to thp, ha m
Sa tin t
Thanh nhit, li niu
Cam tho
n trung, iu ha cc v thuc
4.2. Th thn h
Php tr: b thn, trng dng, ch tinh.
Bi thuc s dng
+ Bi Ni b hon (N khoa tot yu): lc nhung, th ty t, nhc thung
dung, hong k, qu nhc, ph t ch, tang phiu tiu, bch tt l,
phc thn, sa tt l, t uyn nhung.
Ung trc ba n.
285
V thuc
Tc dng
Vai tr
Lc nhung
B thn dng, b tinh huyt
Qun
Tang phiu tiu
C tinh, sp niu, lim hn, ch i
Qun
Th ty t
B can thn, c tinh
Thn
Nhc thung dung
n b thn dng, nhun trng
Hong k
B kh thng dng kh ca t, tiu vim
Qu nhc
Tr m h h tiu, b mnh mn ha
Ph t ch
Tn hn, ch thng
Bch tt l
Bnh can c sp, tr thp
Phc thn
Ch kinh qu, an tm thn
Sa tt l
Bnh can, kh thp
T uyn nhung
Kh thp, ch thng, b huyt, tiu m
+ Bi Cu long n (Ni kinh thp di): ng quy, bch linh, sn tra,

cu k t, lin nhc, khim thc, llin hoa tu, thc a, kim anh t.
Ch nh iu tr: thn h ca thanh i, bch dm, bch trc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Kim anh t
B thn tinh, c sp
Qun
Thc a
T m, b thn, dng huyt
Qun
ng quy
B huyt, dng huyt
Thn
Bch linh
Tr thp, li thy, b t v
Sn tra
Tiu thc tch, hnh , ha m
Lin nhc
B t, dng tm, c tinh
Lin hoa tu
Sp tinh ch thn, thanh tm, ch huyt
Cu k t
B can, thn
Khim thc
Kin t, tr thp, b thn, sp tinh
4.3. Th kh ut
Php tr: s can, l t, gii ut, thanh nhit.
Bi thuc s dng
+ Bi Tiu dao tn: ng quy (sao) 30g, bch linh 30g, thc dc (sao
ru) 30g, si h 30g, bch trut (sao) 30g, chch tho 16g, bc h.
286
V thuc
Tc dng
Vai tr
Si h
ng, hn, vo can, m, tm bo, tam tiu: t nhit, gii c,

thng
Qun
Bch thc
ng, chua, lnh, vo can t, ph: dng huyt, li thy, lim m
Thn
Ut kim
Cay, ng, n vo t, can: hnh huyt, ph , hnh kh gii ut
Thn
ng quy
Ngt, cay, m vo tm, can, t: dng huyt, hot huyt
Thn
Bch trut
Ngt, ng, m; vo t, v: kin t, to thp, ch hn, an thn
Bch linh
Ngt, nht, bnh; vo tm, t, ph, thn: li niu thm thp, kin t,
an thn
Cam tho
T, s
+ Bi Trm hng ging kh (Chng tr chun thng): trm hng, chn

ging hng, h kinh ct, nhn sm, long m tho.
Ch nh trong kh ut ca bch bng
V thuc
Tc dng
Vai tr
Trm hng
Ging kh, b nguyn dng, h m
Qun
Nhn sm
i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn dch
Qun
Chn ging hng
Tr kh, tr m
Thn
H kinh ct
Thng kh, b thn, trng dng
Long m tho
Thanh can, tr thp nhit
Hng hong
Gii c, st trng
X hng
Khai khiu, thng kinh lc
Nh hng
iu kh ha huyt
4.4. Th thp nhit

Php tr: thanh nhit, ho thp.
Cc bi thuc s dng
+ Bi Long m t can thang: long m tho 20g, trch t 12g, sa tin t
12g, mc thng 12g, sinh a 12g, si h 12g, ng quy 12g, sn chi
12g, hong cm 12g, cam tho 6g.
Ch nh cho thp nhit ca bch i v thanh i
287
V thuc
Tc dng
Vai tr
Long m tho
ng, hn: t can m thc ha, thanh h tiu thp nhit
Qun
Hong cm
Qun
Chi t
Qun
Si h
Bnh can, h st
Thn
Sa tin t
Ngt, hn: thanh ph, can, thm bng quang thp nhit
Thn
Trch t
Thanh thp nhit bng quang, thn
Mc thng
ng, hn: ging tm ha, thanh ph nhit, li tiu tin, thng

huyt mch
ng quy
Dng can huyt
Thn
Sinh a
Ngt, ng, hn: sinh tn dch, lng huyt
Thn
Cam tho
Bnh, ngt: b t v, nhun ph, thanh nhit, gii c, iu ha

cc v thuc
+ Bi Gia v nh diu tn: hong b 10g, thng trut 12g, ng quy

12g, quy bn 15g, ngu tt 10g, phng k 12g, t gii 6g.
Ch nh cho thp nhit ca bch bng
V thuc
Tc dng
Vai tr
Hong b
T tng ha, thanh thp nhit h tiu
Qun
Thng trut
n trung ha m
Qun
ng quy
Dng huyt, hot huyt
Thn
Quy bn
T m, tim dng
Ngu tt
Hnh huyt, tn , li thp
Phng k
Thanh thp nhit huyt phn, li thy tr thp
T gii
Thm thp, li niu, kin t
+ Bi Tam b hong (N khoa chun thng): hong lin (sao) 12g, hong
cm (sao) 12g, hong b (sao) 12g, sn chi 8g.
Ch nh cho thp nhit ca xch i
V thuc
Tc dng
Vai tr
Hong lin (sao)
Thanh nhit to thp
Qun
Hong cm (sao)
Lng huyt, thanh thp nhit
Thn
Hong b (sao)
T m, thanh nhit to thp
Thn
Sn chi
Hnh huyt, gim au
288
+ Bi thuc Tam b hong (nh trn) gia thm si h 16g, nhn trn
12g. Ch nh cho thp nhit ca bch trc.
+ Bi Bt tin m (Sn khoa pht mng): th phc linh, bch linh, trn
b, ng quy, kim ngn hoa, xuyn khung, i hong
Ch nh cho thp nhit ca xch bch i
V thuc
Tc dng
Vai tr
Th phc linh
Li thp, thanh nhit
Qun
Bch linh
Tr thp, li thy, b t v
Qun
Trn b
Kin t, l kh to thp
Thn
ng quy
B huyt, hot huyt, iu kinh
Thn
Kim ngn hoa
Thanh nhit gii c
Xuyn khung
Hnh kh, hot huyt, gim au
i hong
H tch tr
Cam tho
iu ha v thuc
Bi Gii c t vt thang (Y hc nhp mn): hong cm, hong lin,

hong b, sinh a, chi t, dng quy, bch thc, xuyn khung, thc a.
Ch nh trong thp nhit ca i ng sc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Hong cm
Thanh thp nhit, gii c
Qun
Hong lin
Thanh can nhit, to thp, gii c
Qun
Hong b
Thanh nhit to thp h tiu
Qun
Sinh a
B m, thanh nhit lng huyt
Thn
Chi t
Thanh nhit lng huyt t ho
Thn
ng quy
B huyt, dng huyt
Bch thc
Xuyn khung
Hnh kh, hot huyt, ch thng
Thc a
T m dng huyt, b thn
4.5. Th m thp
Php tr: ho m to thp.
Bi thuc s dng:
289
Bi Lc qun t thang gia v: nhn sm 12g, bch linh 8g, bch trut 8g,
cam tho 4g, trn b 8g, bn h ch 8g, khim thc 12g, lin nhc 12g, kim
anh t 12g.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Nhn sm
i b nguyn kh
Qun
Kim anh t
C tinh, sp niu
Qun
Bch linh
Li niu thm thp, b t
Thn
Bch trut
Kh n, kin t, to thp
Thn
Cam tho
Cam n ch kh, b trung ha v
Trn b
Kin t, to thp, ha m
Bn h ch
Bn h, ging kh nghch, tiu m thp
Khim thc
B thn, kin t, c tinh, sp niu
Lin nhc
C tinh, b t, dng tm
4.6. Th h hn
Php tr: thng dng, ha v, ch tinh.
Bi thuc s dng:
+ Bi C chn thang (ng vin phng): si h 20g, chch tho 6g, ng
sm 12g, can khng 8g, trn b 12g, hong cm 12g (sao ru), qu
hoa 8g, ut l nhn 8g, ph t 8g.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Can khng
n trung, trc hn, hi dng, thng mch
Qun
Ph t
B ha, tr dng, trc phong hn thp
Qun
ng sm
B t, kin v, ch kh
Thn
Si h
Thn
Trn b
Kin t, l kh, ha m
Hong cm
Gii c, tiu thng
Qu hoa
Khai ut, gii c
Ut l nhn
Khai ut, l kh
Chch tho
Th h hn trong xch i:
Php tr: thng dng ch kh n trung.
Bi thuc s dng:
290
+ Bi B trung ch kh thang (ng vin phng): hong k (chch mt)

8g, ng sm 8g, quy thn (sao ru) 8g, chch tho 6g, bch trut
(sao) 16g, trn b 8g, thng ma 6g, si h 8g, sinh khng 8g, i to
2 qu
V thuc
Tc dng
Vai tr
Nhn sm
Ngt, hi ng, bnh; vo t, ph: i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn
Qun
Hong k
Ngt, m, vo t ph: B kh, thng dng kh ca t, ch hn, li thy
Thn
Trn b
Cay, ng, m, vo t ph: hnh kh, bnh v, ha m, tr thp
Thn
Si h
ng, hn, vo can m, tm bo, tam tiu: t nhit, gii c, thng
Thn
Thng ma
Cay ngt, hi ng vo ph, v, i trng: thanh nhit, gii c, thng
Thn
Bch trut
Ngt, ng, m; vo t v: kin t, to thp, ch hn, an thn
Bch linh
Ngt, nht, bnh vo tm, t, ph, thn: li niu thm thp, kin t, an thn
ng sm
B trung ch kh, sinh tn, ch kht
Quy thn
B huyt, hot huyt, nhun to, thng kinh
Chch tho
B trung, iu ha cc v thuc
Sinh khng n trung, tiu m, hnh thy, gii c

i to
B t, ch kh, dng v, sinh tn, iu ha doanh v
T
T, s
Th h hn trong xch bch i c th dng bi thuc trn gia thm long

ct, mu l, hi phiu tiu.
4.7. Th h nhit
Php tr: t m, thanh nhit
Bi thuc s dng:
+ Bi Si cm t vt thang (Ha t cc phng): sinh a 20g, ng quy
8g, xuyn khung 12g, bch thc 12g, si h 12g, hong cm 8g.
Ch nh trong h nhit ca bch i
V thuc
Tc dng
Vai tr
Sinh a
B m, thanh nhit, lng huyt
Thn
ng quy
Xuyn khung
Bch thc
Si h
Qun
Hong cm
Gii c, tiu thng
Qun
291
+ Bi t vt gia cm lin thang: ch nh trong h nhit ca thanh i.

+ Bi C kinh hon (Y hc nhp mn): hong cm 16g, bch thc 16g,
quy bn 16g, xun cn 12g, hong b 8g, hng ph 7g.
Ch nh trong h nhit ca xch bch i v xch i.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Hong cm
Thanh nhit, ch huyt, c kinh
Qun
Bch thc
Ch ha tim dng, lim m
Thn
Quy bn
Ch ha tim dng, lim m
Thn
Xun cn
Qun
Hong b
Qun
Hng ph
iu kh, th ut
T, s
+ Bi Thanh tm lin t m: thch lin t 10g, bch linh 8g, chch k

8g, ng sm 12g, mch mn (b li) 8g, hong cm 8g, a ct b 8g,
chch tho 4g, sa tin t 4g, ng quy 8g, b hong (sao) 8g.
Ch nh trong h nhit, m h ha vng ca bch trc.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thch lin t
Thanh tm ho, giao tm thn
Qun
a ct b
Ging ph ha, thoi h nhit, ch o hn
Thn
Hong cm
Thanh thp nhit, lng huyt gii c
Thn
Phc linh
L kh ha m
Sa tin t
Thanh nhit li thy
Mch mn
Thanh tm nhun ph, tr phin nhit
ng sm
B t ch kh sinh tn
Chch k
B kh, c biu, tiu c
ng quy
B huyt dng huyt
B hong
Thanh nhit, hot huyt
Chch tho
n trung, ha v
4.8. Th phong hn
Php tr: n tn hn t.
Bi thuc s dng
Bi Ng th du gia v (Chng tr chun thng): ng quy 16g, nhc qu
8g, ng th du 8g, n b 12g, bn h 8g, mch mn 12g, phng phong 8g, t
tn 8g, can khng 4g, phc linh 12g, mc hng 8g, chch tho 6g, co bn 4g
292
V thuc
Tc dng
Vai tr
Co bn
Tn phong hn t
Qun
Ng th du
n trung, tn hn, gii ut
Qun
Nhc qu
B ha mnh mn, dn ha quy nguyn, tr hn tch
Qun
Can khng
n trung, trc hn, hi dng, thng mch
n b
T phc ha, bnh t ha
Bn h
Ha m, ging nghch, tr thp
Mch mn
Thanh tm, nhun ph, ch huyt
Phng phong
Pht biu, tr thp
T tn
Tn phong, hnh thy kh, khai khiu
Phc linh
Hnh thy li thp nhit
Mc hng
Hnh kh, kin t, khai ut, gii c
ng quy
Chch tho
4.9. Th h tn
Php tr: n b c sp.
Bi thuc s dng:
+ Bi K t n (Ph khoa bt t): lc gic sng, thch xng b, long
ct, ch tr nhn, ng quy, bch linh, vin ch, hoi sn
V thuc
Tc dng
Vai tr
Lc gic sng
B tinh huyt, tn , tiu vim
Qun
Long ct
Thu lim, c sp
Qun
ch tr nhn
n thn t dng, sp niu
Thn
ng quy
B huyt, iu kinh
Thch xng b
Khai khiu, ha m, gii c, tn phong
Bch linh
Hnh thy, li thp
Vin ch
Ha m, tn ut
Hoi sn
B t v, ch ph, b thn
Bi K t n s dng cho th h tn trong bch bng, thin hng l t

h.
+ Bi T m a hong hon (Chng tr chun thng): ng v t, mch
mn, ng quy, a hong, thung dung, sn th, hoi sn, cu k t,
cc hoa, ba kch.
Lng bng nhau, tn bt lm hon.
293
Dng tr h tn trong thanh i, thin hng can thn h.

V thuc
Tc dng
Vai tr
Cu k t
B can, thn
Qun
ng quy
B huyt, dng huyt
Qun
a hong
T m, b huyt
Thn
Sn th
B can thn, sp tinh, thng khiu
Thn
Hoi sn
Sinh tm, kin t
Mch mn
Thanh tn nhun ph, ch huyt
Ng v t
Thanh nhit lng huyt, nhun to
Nhc thung dung
n b thn dng, nhun trng
Cc hoa
Thanh nhit gii c
Ba kch
n thn, trng dng
4.10. Th huyt
Php tr: ha thng huyt.
Bi thuc s dng:
+ Bi o nhn tn (Chng tr chun thng): o nhn 8g, n b 8g,
ngu tt 12g, trch lan 10g, xch thc 12g, ng quy 12g, ng sm
12g, bn h 8g, qu tm 4g, xuyn khung 10g, sinh a 12g, b hong
8g, cam tho 6g, gng 6g
V thuc
Tc dng
Vai tr
o nhn
Ph huyt , trc , nhun to
Qun
ng quy
Qun
Xuyn khung
Thn
Sinh a
T m, b huyt
Thn
Ngu tt
Hnh huyt tn , tiu ung, li thp
Xch thc
Thanh nhit, lng huyt, iu kinh
ng sm
B t, kin v, ch kh, sinh tn
n b
Li thy, ha thp
Trch lan
Thanh nhit gii c
Bn h
B hong
Hnh huyt, ch thng
Qu tm
Tn hn
Gng
n trung
Cam tho
294
4.11. Th ha nhit
Php tr: tit ha.
Bi thuc s dng:
+ Bi Li ha thang (Ph thanh ch n khoa): i hong 12g, bch trut
20g, bch linh 12g, sa tin t 12g, hong lin 12g, chi t 12g, tri mu
8g, sinh thch cao 20g, vng bt lu hnh 12g
V thuc
Tc dng
Vai tr
i hong
H tch tr trng v
Qun
Hong lin
Thanh nhit t ha, gii c
Qun
Chi t
Thanh nhit t ha, ch huyt
Thn
Bch trut
Kin t, to thp, li thy
Bch linh
Hnh thy, li thp nhit
Sa tin t
Li thy, tr m
Tri mu
Thanh nhit, ch kht, nhun to
Sinh thch cao
Thanh nhit, tr thp
4.12. Th ng tng h
Php tr: b h c sp.
Bi thuc s dng:
+ Bi V phong tn (Gin d phng): ng sm (sao), ng quy, bch
trut (sao), xuyn khung, phc linh, qu nhc, m cc.
Thm go 100 ht.
V thuc
Tc dng
Vai tr
ng sm
B t, kin v, sinh tn dch
Qun
ng quy
Qun
Xuyn khung
Hnh kh, hot huyt
Thn
Bch trut
Kin t, to thp, lim hn
Phc linh
Tr thp, li thy
Qu nhc
Thng huyt, tr hn tch
M cc
Kin t
4.13. Th ut ha
Php tr: thanh nhit, tit ha, khai ut.
295
Bi thuc s dng:
+ Bi Hong lin thanh tm m (T th lng thang): hong lin, sinh
a, quy thn, ng sm, si h, phc thn, to nhn, vin ch, lin
nhc, chch tho.
Cc v u c lng bng nhau 6 - 8g, sc ung.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Hong lin
Thanh nhit, t ha, gii c
Qun
Sinh a
Thanh nhit lng huyt
Thn
Si h
Thanh nhit, gii ut
Thn
ng quy
Thn
ng sm
B t, kin v, sinh tn dch
Phc thn
Ch kinh qu, an tm thn
Vin ch
Ging kh, ha m
Lin nhc
Thanh tm, kin t
Chch tho
iu ha cc v thuc
5. IU TR BNG CHM CU
5.1. Nguyn tc iu tr
iu tr triu chng.
B h.
5.2. Cch chn huyt
Chn huyt trn mch nhm, mch c v 3 kinh m chn.
Huyt ch: i mch, bch hon du, kh hi, tam m giao.
+ Nu thp nhit: hnh gian, m lng tuyn.
+ Nu thp hn: quan nguyn, tc tam l.
+ Nu h chng:
B t: t du, thi bch, phong long.
B thn: thn du, thi kh, phi dng.
5.3. K thut chm

Thp nhit: chm t khng cu.
m thp: chm bnh b, bnh t.
H chng: chm hoc cu b.
296
T lng gi
1. T i h nhm ch
A. Cht dch do, nht chy ra t m o ph n
B. Chng trng vim nhim b phn sinh dc n, sinh ra cht dch
chy ra t m o ph n
C. Loi bnh pht sinh di tht lng bao gm c cc bnh thuc kinh,
i, thai, sn
D. Tn thng gi ca b phn sinh dc n cng vi bo cung
E. C 4 cu trn u ng
2. Triu chng lng i t, mu trong, lai rai, r r, sc mt xanh bc,
tinh lc yu, u chong: l biu hin ca bch i biu hin trong th
A. T h
B. Thn h
C. Kh ut
D. m thp
E. H hn
3. Triu chng lng i nhiu, cht i nhn, mu c, tanh hi, nga
m h, tiu khng thng, chong vng, mt mi, l biu hin ca bch i
trong th
A. T h
B. Thn h
C. Kh ut
D. m thp
E. Thp nhit
4. Triu chng cht nc trng chy ra t m h, lin tc l m t chng
A. Bch dm
B. Bch trc
C. Bch i
D. Bng lu
E. Bch bng
297
5. Chm t cc huyt: i mch, bch hon du, hnh gian, m lng tuyn
nhm ch nh iu tr chng i h c biu hin lm sng th
A. m thp
B. Thp nhit
C. Kh ut
D. Kh tr
E. Huyt
6. Bi thuc Dch hon thang (gm: hoi sn, hong b, bch qu, khim
thc, sa tin t), thng ch nh iu tr i h th
A. m thp
B. Thp nhit
C. H tn
D. Kh ut
E. Kh tr
7. Bi thuc Bt tin m (gm th phc linh, trn b, kim ngn, i
hong, bch linh, ng quy, xuyn khung) thng ch nh iu tr xch bch
i th
A. Huyt
B. Kh ut
C. Huyt h
D. Huyt nhit
E. Thp nhit
8. Bi thuc Tam b hong (gm: hong lin, hong cm, hong b, sn
chi) thng ch nh iu tr xch i th
A. Huyt
B. Kh ut
C. Kh tr
D. Thp nhit
E. m thp
9. Bi thuc K t n (gm: lc gic xng, long ct, ng quy, vin ch,
thch xng b, ch tr nhn, bch linh, hoi sn) thng c ch nh iu
tr bch bng th
A. Huyt h
B. Kh ut
298
C. H tn
D. Huyt
E. m thp
10. Bi thuc T gii phn thanh m (gm: t gii, dc, ch tr nhn,
thch xng b) trong t gii c tc dng v vai tr
A. Thm thp, li niu, kin t, vai tr qun
B. Thanh nhit, tr thp, kin t, vai tr qun
C. Thm thp li niu, vai tr thn
D. Thanh nhit tr thp, vai tr thn
E. Thng khiu, li tiu tin
299
Bi 18
THIU MU
MC TIU
1. Nu c khi nim v thiu mu theo YHH v YHCT.
2. Trnh by c nguyn nhn v bnh sinh gy thiu mu.
3. Gii thch c c s chn on thiu mu theo YHH v YHCT.
4. Trnh by c nguyn tc iu tr thiu mu v cc bin php phng
bnh.
5. Trnh by c cc phng php v cc bi thuc, phng huyt ng
dng iu tr thiu mu.
6. Phn tch c c s ca cc phng php dng thuc v khng dng
thuc ng dng vo iu tr thiu mu.
1. I CNG
1.1. Khi nim v thiu mu
Mu l mt dch th lu thng tun hon trong c th, bao gm t bo
mu v huyt tng. T bo mu gm hng cu, bch cu v tiu cu, trong
hng cu l yu t trc tip lin quan n s thiu mu.
Hng cu ngi c tui th trung bnh l 120 ngy, trong iu kin sinh
l bnh thng v s lng hng cu n nh, c s cn bng lin tc gia s
lng hng cu b cht v s lng hng cu c sinh ra. Thiu mu ch xy
ra khi s cn bng b ph v: hng cu b ph hy nhiu hoc c sn sinh
ra qu t.
Hng cu b ph hy nhiu c th do chy mu hoc tan mu nghim
trng; trong c hai trng hp, c ch bnh xy ra ngoi vi cn ty
xng vn tm cch b tr, thiu mu ch xut hin khi ty xng khng
cn kh nng b c na.
Hng cu sn sinh khng cng c th do hai c ch: ty xng khng
sinh c hng cu, hoc sinh c mu nhng km cht lng khng
c hiu lc.
300
Trong hng cu c cha huyt cu t (hemoglobin), chc nng ca hng

cu ch yu l do huyt cu t m nhim. Nhim v ch yu ca huyt cu t
l vn chuyn O2 v CO2 , nng huyt cu t trong hng cu l 32 - 38g/dl,
trung bnh ngi Vit Nam t 20 - 23,6mmol/l.
1.2. nh ngha
Thiu mu l s gim st lng huyt cu t lu hnh trong h tun
hon v mi hu qu ca thiu mu u lin quan n t l huyt cu t.
Nng huyt cu t trung bnh v th tch trung bnh ca mi hng cu
khc nhau ty tng hi chng thiu mu, do vy lng huyt cu t cng khc
nhau i vi cng mt s lng hng cu.
Theo T chc Y t Th gii nh ngha: thiu mu xy ra khi mc
huyt cu t lu hnh ca mt ngi no thp hn mc ca ngi khe
mnh cng gii cng tui v cng sng trong mt mi trng.
V i th: thiu mu l mt hi chng bnh l do nhiu nguyn nhn
gy ra lm cho tng lng hng cu lu thng trong mu gim di mc bnh
thng, lm cho mu khng cung cp O2 cho t bo.
Bnh thng ngi ln: hng cu nam l 4200000 210000 n
3800000 160000
Th tch trung bnh ca hng cu: MCV = 90 femtolit (fl)
Nng huyt sc t trung bnh t 32 - 38g/dl
Gi l thiu mu khi c t nht 2 trong 3 iu kin sau:
Th tch hng cu gim di mc bnh thng
Nng huyt sc t gim di mc bnh thng
S lng hng cu/mm3 gim di mc bnh thng
1.3. Phn loi thiu mu
Nguyn liu to ra hng cu ch yu l protein v nguyn t st.
pht trin hng cu cn n cc cht ph tr vi nhng liu lng thch hp
nh vitamin B12, acid folic. Ngoi ra s to ra hng cu cng cn n vitamin
B6, B2, C, E v cc nguyn t vi lng nh ng, mangan, cobalt, km
Nh vy nu thiu cc yu t trn trc tip hoc gin tip s sinh ra
thiu mu.
Khuynh hng chung khi phn loi cc trng thi thiu mu thng cn
c vo:
301
Nng huyt sc t trong hng cu: xc nh l u sc, ng sc hay

nhc sc.
Th tch ca hng cu: xc nh loi hng cu l to, nh hay trung bnh.
C nhiu cch phn loi thiu mu nhng ngi ta thng phn theo 2
cch da vo hnh thi, mu sc v da vo sinh l bnh ca thiu mu.
1.3.1. Da vo hnh thi v mu sc ca hng cu
Loi ny ch yu cn c vo th tch trung bnh ca hng cu (MCV) v
nng huyt cu t trung bnh ca hng cu (MCHC), thng c 3 loi thiu
mu:
Thiu mu nhc sc, hng cu nh: thng thng l do thiu yu t st
nn c biu hin lng huyt cu t gim r rt lm cho kch thc hng
cu nh (MVC < 80fl; MCHC <32%).
Thiu mu ng sc, hng cu bnh thng: MCV bnh thng t 80 100Fl, MCHC a s mc bnh thng tc 32 - 36%, MCH mc bnh
thng (huyt sc t gim song song vi hng cu, gi tr hng cu lc
no cng =1, khng c thay i th tch hng cu, nng huyt sc
t trung bnh trong hng cu bnh thng). Loi thiu mu ny thng
gp trong:
+ Xut huyt cp.
+ Tn huyt cp.
+ Vim nhim kinh nin.
+ Suy ty.
Thiu mu u sc, hng cu to: huyt sc t gim t hn so vi hng cu,
gi tr hng cu > 1.
MCV>100fl, MCHC>36%. Loi thiu mu ny ch yu do thiu vitamin
B12 hoc acid folic.
Trong mu thy hng cu khng l, hng cu to, mt vi hng cu c
nhn, th tch hng cu trung bnh > 120m3.
1.3.2. Da vo sinh l bnh
Loi ny ngi ta phn ra 3 loi nh:
Thiu mu do tng ph hy hng cu: cn gi l thiu mu tn huyt do
bm sinh v nhng nguyn nhn khc, hng cu c hnh dng khc
thng, MCV bnh thng, MCHC bnh thng hoc hi tng.
+ Nguyn nhn do bn thn hng cu: c th do d tt ca bn thn
hng cu nh: hng cu hnh cu di truyn, hng cu hnh bu dc c
tnh gia nh, hng cu hnh gai bm sinh hoc mc phi,
302
phospholipid ca mng hng cu khng bnh thng, bnh do thiu

ht men trong chuyn ha, huyt cu t khng n nh, s thiu ht
cc dy globin, bnh thalassemia vng bin v.v
+ Nguyn nhn ngoi hng cu:
Do s dng ha cht (nh: ch, thch tn), hoc do nc c cn

trng hay rn c cn phi.
Do nhim trng nng, nhim k sinh trng st rt, nhim virus.
Do phng rng hoc tn thng h tun hon.
Do cng lch.
Do nguyn nhn min dch, bt ng nhm mu ABO, bnh t

min, truyn mu khng ph hp.
Thiu mu do gim sn sinh hng cu:

+ Do suy tu xng: chc nng to mu ca ty xng b suy yu do ty
b hu hoi hoc thiu yu t kch thch, hng cu gim ngy cng
nng, hng cu li rt him hoc mt hn.
+ Do thiu nguyn liu to mu: nh thiu st, protein, vitamin B12,
acid folic.
Nguyn nhn: v hp thu khng , hp thu km hoc do nhu cu tng,
do mt mu qu nhiu.
Thiu mu do mt mu: bao gm mt mu cp v mn tnh.
+ Do mt mu cp tnh: hnh dng hng cu bnh thng, ng sc,
ng bo.
+ Do mt mu mn tnh: thng km theo thiu st nn phn nhiu l
thiu mu do thiu st thuc loi thiu mu nhc sc.
Hai cch phn loi trn u c cc u im ring, do trn lm sng
thng vn dng phi hp b sung cho nhau gip chn on v iu tr d
dng, nh vy d theo cch phn loi no thiu mu cng lin quan n
nguyn liu to mu l st, vitamin B12, acid folic, protein v.v. (c do mt mu
hay do gim sn sinh hng cu) v c lin quan n cc yu t bm sinh hay
bnh l lm tng ph hu hng cu.
1.4. c im dch t hc
Tt c cc loi thiu mu nu trn u c hin din Vit Nam nhng
mc xut hin bnh c t l khc nhau.
Thiu mu nhc sc do thiu st: theo thng k ca Vin Huyt hc v
Truyn mu Trung ng th thiu mu do giun mc chim 30%, do lot
d dy 15,17%.
303
Trong mt cuc iu tra thc t, cc tc gi pht hin 50% nng dn b

nhim k sinh trng ng rut, trong ch yu l giun mc.
Thiu mu do tan mu: cng gp kh nhiu.
Theo s liu ca Vin Bo v sc khe tr em Trung ng, s tr b bnh
huyt cu t chim 49%. Thiu mu tan mu cng c gp ngi ln, a s l
tan mu t min c khng th t sinh vi nghim php Coombs dng tnh
ph hp vi cc ti liu quc t.
Thiu mu do dinh dng:
+ V mt dch t hc, thiu st l nguyn nhn ch yu gy thiu mu
do dinh dng; sau l thiu acid folic, vitamin B12 v protein.
+ Tnh trng thiu mu do dinh dng rt ph bin trn th gii, nht l
cc nc ang pht trin, c tnh c t 500 triu n 1 t ngi b
bnh, thng l ph n v tr em. Tnh trng thiu mu do dinh
dng rt ph bin Vit Nam, nht l tr em v ph n c thai. Theo
Vin Nghin cu nhi khoa 1989, t l thiu mu do dinh dng tr
em v ph n nh sau: s trung bnh thiu mu tr di 3 tui
ng bng l 35%, min ni l 49,5%; ph n c thai thnh ph
l 37% v nng thn l 41,7%.
1.5. Quan nim v thiu mu theo y hc c truyn
Ni n mu l ni n mt dch th c mu lu thng tun hon gip
cho hot ng trong c th, tng ng trong YHCT ni n huyt. iu ny cn
c chng minh khi m t v mt triu chng hc ca thiu mu nh: xanh
xao, mt mi, gim gng sc, nim mc nht nht, li l, bun nn, chn n.
cng c m t trong cc chng huyt h, h lao do kh huyt h
Tuy nhin, YHH v YHCT c hai h thng l lun khc nhau. V mt
lm sng triu chng thiu mu cng biu hin tng t chng huyt h,
nhng khi bnh nhn c huyt h cha hn l c thiu mu.
Huyt l mt trong 5 dng vt cht gip cho c th sng hot ng l:
tinh, kh, thn, huyt v tn dch.
Huyt c to ra bi tng t v tng tm: t bin ha cc cht tinh vi
ca thc n ung thnh ra tinh v tm kh ho mt phn tinh ra thnh sc
gi l huyt.
Trong hot ng ca c th, kh v huyt l hai dng vt cht lun ng
hnh, tr lc, v chc nng lun quyn vo nhau, huyt hu hnh cn kh th
v hnh, huyt th tnh m kh th lun ng, huyt c kh mi lu thng c,
kh c huyt mi c ni nng ta v gi gn. C hai yu t ny trao i tc
dng v nng ta vo nhau gip nui dng cng nh mi hot ng ca c
th, nn khi biu hin triu chng huyt h c ln triu chng ca kh.
304
Huyt c sinh ra ti nhun cc kinh lc, chu lu khp ton thn,

gip nui dng c th, gip vinh nhun da lng v gip cho cc tng ph
hot ng. Mt nh huyt m trng c, tai nh huyt mi nghe c, ngn
tay v bn tay nh huyt mi cm nm c, chn nh huyt mi i c, cc
tng nh huyt mi thu rt li v tng tr c, cc ph nh huyt mi tit
c. Sau giai on vn hnh, huyt li c tr v tng tr can. T va c
vai tr sinh ra huyt, va c vai tr iu khin huyt ng v tr ca n
(thng nhip huyt), nu huyt khng ng ch l xy ra chng xut huyt
nh: khi huyt (ho ra mu), th huyt - u huyt (i ra mu), khc huyt,
tha huyt (nh ra huyt), t nc (chy mu mi), no nc, mc nc, nh nc,
x nc, thit nc, i nc, hn huyt, tin huyt, niu huyt, huyt v.v.
Nh vy vic sinh ra huyt v hot ng ca huyt c lin quan trc tip
n hot ng ca cc chc nng t, tm v can; gin tip c lin quan n
ph v thn, v ph tng tr cng nh iu khin hot ng ca kh, thn np
kh v h tr hot ng kh ho thc n ung ca t cng nh chu trch
nhim v nguyn m v dch cht cho ton c th ni chung trong c huyt.
Do khi c ri lon v chc nng cc tng nu trn l c nh hng n
huyt, v ngc li khi c ri lon v huyt th cng c kh nng nh hng
n mt trong cc chc nng ca cc tng ni trn.
2. NGUYN NHN V C CH SINH BNH CA THIU MU
2.1.1. Thiu mu nhc sc
a. Nguyn nhn
Thiu mu nhc sc do thiu st: c 4 nguyn nhn chnh
+ Do cung cp thiu st: nh tr b thiu sa m, tr n khng ng v
cht dinh dng, thiu thc n ngun ng vt, n bt qu nhiu
ko di, thiu dinh dng, tr non hoc thiu cn, ngi m trong
thi gian c thai v cho con b b thiu st
+ Do hp thu st km nh b mc cc bnh mn tnh ng tiu ha,
tiu chy ko di, b hi chng km hp thu, b ct d dy, b bnh
coeliaque..
+ Do b mt qu nhiu st nh chy mu mn tnh, chy mu tiu ha,
b bnh k sinh khun ng rut nh giun mc, Schistosome.
+ Do nhu cu st cao trong cc giai on pht trin c th nhanh tr
em m cung cp st khng kp thi, ph n c thai nhiu ln v sinh
lin nhau.
Thiu mu nhc sc khng do thiu st: trong mu thy hng cu kch
thc bnh thng hoc to, t khi gp hng cu nh, gi tr hng cu gim
305
nhiu hoc t, nng st huyt thanh cao c khi > 35,8mol/l; thng
gp trong:
+ Ri lon chuyn ha huyt sc t trong mt s trng hp nhim c,
c th thiu m hoc thiu vitamin B6.
+ Bnh thiu mu vng bin Thalassemia.
+ Ri lon v hormon nh thiu nng gip trng.
b. Sinh bnh hc ca thiu mu nhc sc
Sinh bnh hc ca thiu mu nhc sc do thiu st: mt trong nhng
thnh phn quan trng cn thit cho s thnh lp hng cu l lt. St
kt hp vi protoporphyrin III to thnh phn t Hem, 4 phn t Hem
kt hp vi 1 phn t globin to thnh hemoglobin. Nu thiu st s
gy thiu mu nhc sc.
+ S hp thu st: st c hp thu phn trn ca b my tiu ha, ch
yu t trng v hng trng, khi thiu st trm trng st c hp
thu c i trng.
S hp thu st tng ln khi d tr st gim, khi thiu mu, khi c thai,
khi hnh kinh v khi cho con b. Ngc li s hp thu st gim khi truyn
mu, tim cht st..v..v.
Nhiu yu t lm thun li cho s hp thu st nh: tht, gan, c lm tng
hp thu st ngun gc thc vt; tng t acid ascorbic, acid clohydric kh
Fe+++ thnh Fe ++, ion ha st khng Hem, lm tng hp thu st.
Ngc li, nhiu yu t lm gim s hp thu st nh: sa, lng trng,
phomat lm gim hp thu st ngun gc thc vt. Tr to thnh tanin lm
cho st khng tan; cng nh phosphat, carbonat, oxalat to thnh cc phc
hp st ln kh tan nn kh hp thu.
Hu ht st trong c th di dng kt hp: st Hem v st khng Hem.
St Hem gm st cha trong huyt sc t (hemoglobin), myoglobin v
trong mt s enzym.
St khng Hem gm st vn chuyn v d tr:
St vn chuyn gn vi mt protein gi l transferin hay

siderophylin sn xut t gan. Transferin c vai tr vn chuyn st
ti c quan s dng, nht l c quan to hng cu v thu hi st gii
phng ra t hng cu b ph hy. Transferin tham gia iu ha hp
thu st, st hp thu d hn khi bo ha transferin thp v ngc li.
S tng hp transferin gim trong trng hp thiu protein nng.
Ngoi transferin cn c cc protein gn st khc nh lactoferin,
feritin, nhng khng c vai tr vn chuyn st.
St d tr chim 30% st ton b c th, khong 600 - 1200mg

ngi ln, 35 - 50mg tr s sinh c d tr gan, lch, ty xng.
306
Hai dng st d tr ch yu l hemosiderin v feritin. Hemosiderin

khng ha tan, hu nh c nh ngay c khi c nhu cu, cn feritin
ha tan trong nc d huy ng. Lng feritin huyt tng rt t,
song phn nh chnh xc s d tr st t chc c th.
+ S thi st: lng st thi ra ngoi c th hng ngy khong 14g/kg
th trng; mt phn theo phn, mt v cc t bo rut bong ra; phn
khc mt qua nc tiu, m hi v cc t bo bong ra t da, nim mc,
mng, tc; i vi ph n, st cn mt qua chu k kinh 0,8 - 1mg/ngy
v nu kinh nguyt nhiu c th mt ti 1,4 mg/ngy. Nh vy lng
st mt i hng ngy l:
0,4 - 0,5mg i vi tr di 1 tui.
0,8 - 1mg i vi ngi ln nam gii.
1,6 - 2mg (c th nhiu hn) i vi ph n.
+ Biu hin lm sng ca thiu mu thiu st thiu mu nhc sc l

tnh trng thiu mu mn tnh, xut hin t vi thng cho n vi
nm, do thiu st. Lng huyt cu t gim nn kh nng vn chuyn
oxy ti t chc thiu, nh hng ln nhiu c quan b phn.
Tun hon tim mch: mt, hi hp, nh trng ngc, r nht lc

hot ng. Nghe tim c m thi tm thu c nng dc b tri xng
c, nu thiu mu mn nng ko di c nguy c suy tim, ngi
gi d bc l cn au tht ngc khi c x m ng mch km theo.
Thn kinh: nhc u, chng mt, tai, ng g.
H hp: th nhanh nng.
Tiu ha: n chm tiu, ri lon tiu ha ko di nh kh nut,

d dy c biu hin nh vim d dy, teo nim mc d dy v gim
toan dch v.
Da, nim mc, lng tc, mng: da xanh, nim mc nht nht, thiu
mu nng nim mc c th trng bt, li mt gai, li b vim kh
lnh, mng chn tay nht nht, bt hoc lm, c kha d gy, mng
mt bng, da kh nga, tc d rng.
C xng khp: au c, au xng - khp xng.
Sinh dc: nam: bt lc; n: kinh t, v kinh.
Ngoi ra thiu mu thiu st c th l biu hin u tin ca mt

ung th d dy - rut.
+ Cn lm sng ca thiu mu thiu st: c im ca thiu mu thiu

st l thiu mu nhc sc v hng cu nh.
Hng cu nh khi th tch trung bnh ca hng cu di 80fl, v

nhc sc khi nng trung bnh huyt cu t ca mi hng cu
gim di 30%.
307
T l huyt cu t gim nhiu, nhng hng cu t khi gim xung

di 2,5 triu mi mm3. Do s tng hp huyt cu t gim nn
protoporphyrin t do hng cu tng trn 700g/l. Protoporphyrin
tng rt sm t khi thiu st cn rt nh.
T l st huyt thanh gim di 500g/l kh nng gn st ton

phn tng nn ch s bo ho transferin di 16%.
Feritin huyt thanh gim: nh lng feritin c gi tr phn nh

ng tnh trng d tr st ca c th, c s song song gia lng
st huyt thanh vi mc d tr st trong c th, khi thiu st
lng feritin huyt thanh gim di 12g/l.
Trong mu ngoi vi, hng cu li v tiu cu c s lng bnh

thng, bch cu bnh thng, sc bn hng cu bnh thng.
Ty : tng cc hng cu c nhn, chim u th l cc tin nguyn

bo hng cu a base; ngoi ra s bin mt hemosiderin trong ty
xng l c trng ca thiu mu do thiu st.
Thiu mu nhc sc khng do thiu st:

+ Ri lon chuyn ha huyt sc t trong nhim c, trong trng hp c
th thiu m v vitamin B6: s thiu cc acid amin cn thit, lm cho
thiu nng lng ko di gy ra thiu mu, thng trong thiu mu do
thiu protein thng ln trong thiu st v acid folic phi hp...
+ Hi chng Thalassemia: c xp vo nhm thiu mu tan mu di
truyn nhng vng sinh ca hng cu ngn ngy v giai on tan mu
cp him c thy trn lm sng.
Do vic tng hp sai chui globin ( hoc ) ca phn t HbA ngi ln
dn ti mt cu trc Hb thiu st v gy nn qu trnh tng hp Hb khng
thch hp hng cu, hnh thnh nn nhng hng cu nh nhc sc. y l
nhm bnh huyt sc t ngy cng tr nn phc tp c nhiu nhng yu t d
nguyn: hnh thc ng hp t ca Thalassemia, trng thi d hp t v s
phi hp ca gien Thalassemia vi nhng gien gy bnh Hb khc, nhng ri
lon di truyn v nhng ri lon Hb trong thi k thai nhi.
Hi chng Thalassemia c xp loi n gin l: nng, trung bnh v
nh, c vt vi nhng hnh nh lm sng l kt qu ca s kt hp khng ng
nht gia cc gen thiu st nhim sc th s 16 v s 11. Nhng thiu st c
th nh hng n s tng hp globin nhng mc khc nhau v c nhng
c ch bnh khc nhau c xp da trn s thiu ht mt phn hay ton b
gien, nhng bt thng do mt on, thiu on hoc chuyn on t nhng
gien c cu trc bnh thng.
308
2.1.2. Thiu mu u sc, t bo to

a. Nguyn nhn:
Ch yu do thiu vitamin B12 hoc acid folic, hoc c hai.
Thiu acid folic: ngoi tr nhng ri lon hp thu thiu acid folic hay
folat thng do n king khng thch hp (c bit nhng ngi trung
nin, nghin ru, thiu n hoc bnh do chn n) hoc do tng nhu cu
s dng trong bnh c tnh, c thai, st cao, nhim khun v.v
Thiu folat thng phi hp vi thiu st nhiu hn l thiu B12, c
thy trong hi chng ri lon hp thu, c thai v bnh c tnh ng rut - d
dy vi nhng chy mu kn o.
Thiu vitamin B12
+ Ch n khng thch hp: ngi n chay.
+ Thiu yu t ni bao gm: thiu mu c tnh trong bnh Addison;
thiu yu t ni bm sinh; do phu thut ct d dy .
+ S phn ly phc hp B12 v yu t ni: vi khun pht trin mnh trong
bnh ti tha, x cng b, bnh Whipple.
+ Bnh ng rut: bnh km hp thu mn tnh nhit i hi trng tn
b nh hng; bnh Crohn; ct b trn 60cm rut hi; sn
+ Cc nguyn nhn khc: thiu dch ty nng, nhc gip, dng thuc
b. Sinh bnh hc ca thiu mu u sc t bo to
Acid folic c phn b hu ht cc m c th, c bit l gan. Cc dn
cht ca acid folic tham gia vo chuyn ha mt s acid amin, base
purin, pyrimidin ca acid nucleic, thiu acid folic lm cho s phn chia t
bo b chm li nht l nhng t bo i mi nhanh nh t bo mu gy
thiu mu. Cc t bo c th ngi khng tng hp c acid folic m c
th c cung cp acid folic qua thc n. Acid folic c nhiu trong tht,
gan, thn, trng, men mc v hu ht cc rau xanh sm mu.
Vitamin B12 bao gm cc cht gi l cobalamin. Vitamin B12 c trong tt
c cc t chc ca c th, nhng tp trung ch yu gan v thn.
Vitamin B12 rt cn thit cho tng hp acid amin v tng hp mch ADN
trong s phn chia t bo. Thiu viatmin B12 lm s phn chia t bo
chm li, c bit cc t chc nhanh nh t chc to mu gy nguy c
thiu mu.
Vitamin B12 c tng hp do cc vi khun ch yu l vi khun rut.
ngi s tng hp ny khng cho nhu cu c th m phi c b sung qua
thc n.
Ngun thc n c vitamin B12 gm tht nht l tht b, gan, sa, trng.
Vitamin B12 tng i bn vng vi nhit.
309
c. Biu hin lm sng v cn lm sng ca thiu mu u sc t bo to

Khi do thiu acid folic:
+ Ni bt nht l: da xanh, nim nht nht, ngi bnh mt mi, chng
mt, km hot ng, lao ng yu, kh th khi gng sc.
+ Triu chng v tiu ha nh chn n, bun nn, hay nn, tiu chy,
vim ming, vim li - li mt gai, gan to.
+ Triu chng v thn kinh nh mt mi, run tay chn, chng mt, tng
trng lc c.
+ i vi ph n c thai: thiu mu do thiu acid folic d b sy thai,
non, cn nng tr thp, d tt thai, nhau bm bt thng d c nguy c
tai bin sn khoa.
+ Cn lm sng: biu hin lng hng cu gim, huyt sc t gim, hng
cu khng u, th tch hng cu trung bnh >100fl, hng cu li
gim thp. XN ty thy nhiu nguyn hng cu khng l.
V ha sinh acid folic huyt thanh gim di 3g/ml, folat hng cu
< 100g/ml.
Khi do thiu vitamin B12:
+ Thiu mu t t, da xanh, nim nht nht.
+ Ri lon tiu ha nh chn n, hay nn, tiu chy, vim li, gan c
th to
+ Ri lon thn kinh nh nh mt mi, chng mt, ri lon cm gic
su, au mi, run tay chn
2.2. Nguyn nhn bnh sinh thiu mu theo y hc c truyn
2.2.1. Nguyn nhn bnh sinh
a. Bnh nng lu ngy tn thng tng ph
Bnh lu ngy do lc dm hoc tht tnh lm cho chc nng tng ph b
tn thng nh t h khng vn ha thy cc to ra tinh ra huyt; tm h
khng kh ha c tinh ra thnh sc gi l huyt; ph h lm cho kh suy
km, huyt khng vn hnh, huyt khng kch thch c to huyt mi;
thn h khng np kh hoc thn m h s nh hng n cc dch cht trong
c th trong c huyt
Cc chc nng tng ph ni chung b h suy s nh hng n vic to
mi cc thnh phn vt cht gip cho hot ng c th bao gm c tinh, kh,
huyt, thn v tn dch
310
b. n ung khng y
Dinh dng km nh hng n cng nng hot ng ca t, v.
Vt cht c bn to thnh tinh, kh, huyt, thn, tn dch ch yu
l t thc n, nu n ung thiu thn, ngun cung cp khng y , kh
huyt khng c ngun sinh ha, lu ngy sinh huyt h, h lao..
c. Mt mu qu nhiu
+ Bnh bin t ngoi cm n ni thng sinh ha, ha nhit vng hnh
bc huyt lm chy mu nh trong khi huyt, th huyt, x huyt,
tin huyt, v.v
+ B chn thng ng dp mt nhiu mu.
+ Kinh nguyt qu nhiu, hoc rong kinh rong huyt lu ngy.
d. Tin thin bt tc
Bm sinh tinh, kh, huyt.. khng y l do:
Khi th thai cha m tui gi, sc yu, tinh huyt km.
Khi th thai, ngi m n ung thiu thn hoc lao tm, lao lc thi qu
hoc b mc cc bnh mn tnh.
Dinh dng thai nhi km hoc khng ng cch.
Tin thin bt tc ch yu l do thn.
Thn tng tinh, tinh tin thin gp phn thng qua thn kh h tr cho
t vn ha thy cc thnh tinh hu thin, tinh hu thin li b sung lm mi
ha khng ngng tinh tin thin gip cho hot ng ca thn. Khi thn kh
suy yu nh hng dy chuyn n vic sinh huyt. Ngoi ra thn li l ch
phn m ca c th, ch v huyt dch nn khi thn h tt nhin s nh
hng n huyt.
Tin thin bt tc, hu thin tht dng u dn n thn h, thn h
tt s dn n huyt h.
e. Cc nguyn nhn khc
Lao nhc qu li km thm n ung thiu thn lm tn thng c kh
ln huyt.
Lao tm qu lm tn thng m huyt.
Sinh nhiu hao kh tn huyt hoc phng dc qu cng dn n
kh h huyt suy.
Trng tch: bnh giun sn tch t, thng l bng, lu ngy cng dn
n tn thng t v gy nn nao, bng lc au lc khng, sc mt a
vng, mi li nht nht.
311
2.2.2. Biu hin lm sng ca thiu mu theo y hc c truyn

Huyt l mt trong nm dng vt cht gip c th hot ng v nui
dng cc kh quan, nu huyt h s xut hin cc triu chng c th quy vo
2 nhm nh:
a. Tng ph tht dng
Tng ph tht dng thng biu hin ra sc mt, mi, mng tay chn
nht nht, km ti, chng mt, xy xm, tay chn t mi, hi hp, mt ng,
da tc kh, i tin to kt.
Tm ch huyt, can tng huyt nn khi c huyt h biu hin lm sng
ch yu l hai tng tm v can: tm huyt bt tc c biu hin hay hi hp,
mt ng, hay mng m, thn ch bt an; can huyt bt tc th sc mt ti nht,
chng mt, tai, hai mt kh, nhn vt khng r hoc qung g, tay chn t
mi, mng tay chn kh d gy.
Trong mi quan h gia cc cng nng sinh huyt, to huyt v hot
ng ca huyt lng trong mi quan h ca ng hnh tng sinh - tng khc,
cc biu hin lm sng c th c thm cc triu chng do ri lon dy chuyn
cc chc nng thn, ph, t
b. Huyt h kh tr
Trong vic to ra huyt phi nh c kh, khi huyt dch c to ra
kh nng ta vo huyt m vn hnh chu lu trong ton thn. Nu huyt h
kh khng cn c ch nng nh nn cng h theo, do khi huyt h thng
km theo kh h v trn lm sng khng ch biu hin triu chng ca huyt
m c c triu chng ca kh nh: ht hi, th ngn, hay th di, ting ni yu
t, mt mi, m hi.
3. CHN ON
3.1. Chn on thiu mu
3.1.1. Lm sng: ph thuc nhiu vo tnh trng thiu mu v kh nng
thch nghi ca c th
Da xanh, nim mc nht nht, r nht l lng bn tay v nim mc di
li.
Mng tay, u ngn tay kh t.
Lng tc kh, d gy, d rng.
Ngi mt mi, tay chn yu, tinh thn r.
St nh c th thy trong thiu mu nng.
312
Kh th khi gng sc v c khi c lc ngh ngi gp trong thiu mu

nng.
Tim p nhanh, nht l khi gng sc, thiu mu nhiu s xut hin m
thi tm thu nghe c mm tim v van ng mch phi.
3.1.2. Cn lm sng
a. Kim tra mu thng thng
Lm huyt : gm tm c lng hng cu, bch cu v tiu cu
Lng hng cu: bnh thng ngi ln: nam: 4200000 210000;
n: 3800000 160000
nh lng huyt sc t: rt cn thit tnh lng huyt sc t trung
bnh ca mi hng cu
Huyt sc t bnh thng ngi ln: nam 14,6 0,60; n 13,2 0,55g/dl.
nh lng hematocrit gip kim tra s lng hng cu, khng th c
thiu mu nu hematocrit cao hoc bnh thng.
Hematocrit bnh thng nam 43%, n 39% .
b. o ch s hng cu
MCV (th tch trung bnh ca hng cu): bnh thng 85 - 95fl, o ch s
ny xc nh loi hng cu to, nh hay trung bnh.
MCH (lng huyt sc t trung bnh ca hng cu): bnh thng nam
34, 6pg v n 35pg (2,18 - 2,2fmol).
MCHC (mean corpuscular hemoglobin cocentration - nng huyt sc
t trung bnh) bnh thng 32 - 38g/dl xc nh l u sc, ng sc
hay nhc sc.
c. Kim tra ch s hng cu li
Hng cu li l nhng hng cu non mi c ra mu, sau 24 - 48 gi,
hng cu ny mt li v tr thnh hng cu thng, do trn phin
nhng hng cu li chng t n mi trong tu ra trong vng 48 gi.
Bnh thng hng cu li trong mu c t l 0,7 0,21% nam v
0,9 0,25% n so vi hng cu ni chung. Trn 1% l tu ang tng sinh
hoc ang phc hi hng cu, thp hn 0,5% l dng hng cu khng sinh
sn c.
Hng cu li tng nhiu trong cc trng thi thiu mu nng nhng tin
lng ang tt, mu ang c hi phc, cc c quan to mu cn kh nng.
313
3.2. C s l lun bc u chn on thiu mu

c im huyt
D on bnh sinh
Thng tin cn
Thiu mu bnh sc, kch thc

HC bnh thng hoc to, hi
phc c
Hng cu b ph hy qu
nhiu
Tm triu chng tan mu,

tm nguyn nhn mt mu
cp
Thiu mu bnh sc, kch thc

HC bnh thng hoc to, khng
hi phc c
Gim sinh hoc lon sinh

hng cu khng phi do tng
hp huyt cu t
Tm hiu lm sng ca
vim, suy thn, suy gip,
ty , tnh trng cc dng
t bo khc
Thiu mu nhc sc, c hoc

khng c km theo kch thc
hng cu nh, khng hi phc
Lon sinh hng cu do tng

hp huyt cu t khng tt
nh lng st huyt thanh

v siderophilin ton phn
trong mu
Thiu mu nhc sc, c hoc

khng c km theo kch thc
hng cu nh, hi phc c
Kt hp mt mu gn y
kh nhiu v thiu st. Thiu
mu tan mu c ri lon
tng hp huyt cu t
Tm du hiu ca tan mu
Mt st do tan mu mn tnh
trong huyt qun
Tm du hiu ca mt mu
nh lng st huyt thanh
v siderophilin ton phn
Mt st ang c iu tr
Thiu mu nhc sc, kch
thc hng cu to, khng hi
phc c
Kt hp ri lon tng hp
huyt cu t v mt nguyn
nhn khc lm ri lon sinh
sn hng cu
nhlng st huyt thanh

v siderophilin ton phn,
ty
3.3. Chn on thiu mu thiu st

Ngoi nhng biu hin nu trn, c im thiu mu thiu st c:
Khi pht m thm bng mt v xanh xao tng dn.
Mt mi, t hot ng, chng mt, tai.
Kh th khi gng sc.
Mng tay chn nht nht, bt hoc lm, c kha, d gy.
Li b vim, mt gai li.
Thng c nhng ri lon v tiu ha khi thiu mu ko di nh kh
nut, vim d dy, teo nim mc v gim toan dch v.
Tr em khi thiu st thng chm pht trin c th, gy.
c im ca thiu mu thiu st l hng cu nh, nng huyt sc t
hng cu gim < 30g/dl, huyt sc t trung bnh < 28 picogram v th
tch hng cu gin < 80 femtolit.
St huyt thanh gim < 500g/l, khng c hemosiderin trong ty xng.
314
nh lng ferritin c gi tr phn nh ng tnh trng d tr st ca c

th, khi thiu st lng feritin huyt thanh gim < 12g/l.
3.4. Chn on phn bit cc loi thiu mu nhc sc
Cc thiu mu gim sc hng cu nh khc nh trong bnh thiu mu
vng bin l bnh bm sinh bi tnh trng ri lon trong tng hp cc
chui a peptid ca hemoglobin m biu hin lm sng rt hay thay i
v i t nhng th khng c biu hin n cc th nng vi thiu mu
lch to v ri lon v pht trin (hp s hnh thp, v mt hi chng
Down); cn lm sng c cc hng cu nh hn s lng bnh thng,
huyt cu t t khi gim di 9g/100ml, hemosiderin vn c mt trong
ty xng, t l st huyt thanh v kh nng ton phn c nh st th
bnh thng.
Thiu mu phi hp vi mt nhim khun: thiu mu gim sc nh v
kch thc bnh thng, t l st huyt thanh gim, kh nng ton phn
c nh st gim, hemosiderin trong tu xng bnh thng.
Thiu mu nguyn bo st: cc nguyn bo st l nhng hng cu cha
nhng ht st khng to huyt cu t. Trong nhng thiu mu nguyn
bo st vic s dng st tng hp huyt cu t b ri lon, do thiu
mu t nhiu gim sc r v trong mu ngoi vi c mt s hng cu nh
cng tn ti vi hng cu bnh thng, tng sinh ty dng hng cu
tng i r, nhng s lng hng cu li trong mu ngoi vi khng
tng, t l st huyt thanh bnh thng hay tng nh.
Cc bnh v huyt cu t: chn on bng in di huyt cu t.
Da theo cc biu hin lm sng hoc ri lon chc nng tng ph hoc
huyt h kh tr , YHCT phn thnh cc th bnh lm sng sau:
3.5.1. Tm huyt h
Hi hp hay qun, tm phin lo lng bt an.
Mt ng, gic ng khng su, hay mng m ni m.
Chng mt, hoa mt.
Sc mt khng ti, mi li nht nht.
Mch t sc.
3.5.2. Can huyt h
Sc da kh sm, xanh nht hoc vng bng, nng th da trc vy nhn
nheo.
Mng tay chn nht nht, kh, d gy.
315
Ming mi v cht li trng, nht nht.

Th trng gy cm, tay chn t di hoc gn mch co rt.
au tc hng sn.
Hai mt kh rt, qung g hoc nhn vt l m, hoa mt tai.
Mt ng, hay m, d s hi.
Ph n hnh kinh t, nht mu hoc hnh kinh mun, b kinh, sau khi
hnh kinh au bng, thiu sa hoc khng th thai.
Mch huyn t.
3.5.3. Tm t h
Tu thuc vo giai on bnh m c cc triu chng lm sng ph hp
nh: do u t qu lm tm huyt ngm ngm b h hoc sau khi bnh nng
ko di, chm sc khng tt lm nh hng n t lm cho s ha sinh kh
huyt b gim st, tm huyt h lm tm kh h c th nh hng n c t
dng . Tuy nhin khi c tm t u h s xut hin:
Hi hp, hay qun, hoa mt, chng mt.
Km n, mi mt.
Mt ng.
Sc mt a vng, li nht nht.
C th c kinh nguyt khng u n hoc xut huyt di da.
Mch nhc.
3.5.4. T thn dng h
Thn th n lnh, tay chn lnh.
Km n, trng bng.
Tiu phn nho hoc tiu chy ko di, hoc i tiu ra nguyn thc n,
hoc ng canh t.
Tiu tin khng thng li.
Ton thn ph thng.
Lng gi mi lnh.
n ng c ri lon cng dng hoc di tinh.
Ph n khng th thai.
Cht li bu, nht, ru li trng trn.
Mch trm tr, t nhc.
316
3.5.5. Kh huyt u h
Sc da xanh xao nht nht.
Hi hp, hoa mt, chng mt.
Mt mi yu sc, thiu hi, bing ni.
Mt ng.
T ra m hi.
Li nht bu.
Mch t nhc.
4. IU TR
4.1. Nguyn tc
4.1.1. Theo y hc hin i
a. Nhng iu cn ch trc khi quyt nh iu tr
Khng c mt phng php iu tr chung cho cc loi thiu mu:
+ Mi loi thiu mu c mt cch iu tr khc nhau.
+ Khng nn bt u iu tr thiu mu ch da vo s lng hng cu.
Khng iu tr thiu mu khi cha c chn on xc nh v cha r
nguyn nhn:
+ Thiu mu khng l mt bnh m l triu chng ca nhiu loi bnh,
trong nhiu trng hp tnh nghim trng ca thiu mu l nm
nguyn nhn gy nn thiu mu, th d cng l thiu mu thiu st
nhng nu do dinh dng th d c thiu mc nng qua iu tr b
sung st cng c hiu qu tt; ngc li nu do ung th d dy gy
xut huyt mn tnh cng thiu st mc nh iu tr b sung st
tuy bnh c gim nhng che mt cc du hiu khng pht hin ung
th kp thi dn ti hu qu nghim trng.
+ iu tr thiu mu khng phi l trng hp cp cu (ngoi tr mt
mu cp do chn thng). Cn lm cc xt nghim chn on xc
nh, v chn on nguyn nhn.
+ Thn trng trong cc ch nh truyn mu, st, hoc vitamin B12 s
gy kh khn trong vic tm nguyn nhn.
+ Khng nn vi cho thuc b v thuc chng thiu mu.
b. Nguyn tc iu tr
Nhm vo nhng nguyn nhn trc tip gy thiu mu.
Bin php phng chng thiu mu:
317
+ Cn tch cc chng nhim mi trng, lm v sinh mi trng nng

thn gim nhim k sinh trng ng rut, kim sot cht ch
thuc tr su.
+ Trin khai cc k hoch chm sc sc khe ban u c s.
+ Gio dc v dinh dng hp l.
+ iu tr sm cc bnh mn tnh ng tiu ha, cc bnh giun sn.
+ Pht hin sm cc tt di truyn.
+ Trnh dng thuc iu tr bnh mt cch trn lan bao vy.
4.1.2. Nguyn tc iu tr theo y hc c truyn
a. Kin t ha v
T v l ngun sinh ha ca huyt dch, n ung c iu , cng nng
vn ha ca t v bnh thng th kh huyt thnh, do b huyt trc ht
cn phi kin vn t v. Cc bi thuc thng dng bao gm: T qun t
thang, T vt thang, ng quy dng huyt thang.
b. ch kh, sinh huyt
Kh l ngun ng lc thc y tinh ha thnh huyt, theo cc t liu
kinh in huyt v kh u quan trng nhng phi b kh trc b huyt, m
dng u l c bn v cn yu nhng nn dng dng trc t m. Trn
thc t dng thuc thng theo nguyn tc kh nng sinh huyt dng thuc
b huyt gia thm thuc ch kh, nhng phng thuc thng dng nh quy t
thang, ng quy b huyt thang. Thuc b kh thng dng gm hong k,
nhn sm, ng sm, bch trut, hong tinh, sn dc, i to phi hp thuc
dng huyt nh ng quy, bch thc, a giao, thc a.
c. B thn, sinh huyt
Thn l ngun gc ca tin thin, ch tng tinh, tinh sinh ty, ty ha
huyt. Ngoi ra mnh mn l ni t hi ca nguyn kh, l gc ca 12 kinh, l
ngun ca sinh ha, cng l ng lc thc y sinh huyt. Khi iu tr chng
huyt h cn kt hp b thn sinh tinh ch tu. Cc phng thuc thng
dng gm: th ty t, nhn sm, nh tin n. Cc v thuc b thn thng
dng gm c: lc nhung, lc gic giao, quy bn, ba kch thin, ta dng, dm
dng hoc, th ty t, nhc qu, thc a, cu k t, t h sa
d. Tn sinh huyt
Huyt dch vn hnh chu lu ton thn gip nui dng, nu v l do
no s vn hnh ny b tc nghn s sinh ra tr, kh huyt ngng tr nh
hng n tt c tng ph k c c quan to huyt m sinh chng huyt h.
Trong trng hp ny vic iu tr s l tn sinh huyt, cc bi thuc thng
dng gm: o hng t vt thang, B dng hong ng thang, Huyt ph trc
thang. Cc v thuc trc thng dng nh ng quy, xuyn khung, an
sm, tam tht, n b, hng ph.
318
e. Gii c sinh huyt

Cc bnh do ni thng hay do ngoi cm lc dm, bnh lu ngy tch
nhit ha ha, rt d lm hao tn phn m a n huyt h. Trong trng
hp ny vic iu tr cn phi thanh nhit gii c, cc phng thuc thng
dng bao gm: T gic a hong thang, Tam hong thch cao thang, Nhn
trn cao thang, Ng v tiu c m, Thanh vinh thang
4.2. iu tr c th
4.2.1. iu tr chung khi c thiu mu
a. Nhng bi thuc hoc mn n dng trong thiu mu ni chung
Nhn sm 10g, i to 10 qu sc ly nc ung: tr thiu mu do mt
mu.
Thc a 12g, ng quy 10g, bch thc 10g, xuyn khung 6g, sc ung.
Tang thm 50g, cu k t 20g, sc nc ung.
Sinh a 30g, mch mn 12g, cu k t 12g sc ly nc ri em nu vi
huyt g hoc vt thnh canh, nm gia v n dng trong thiu mu do
thiu st hoc ngi th trng m h.
Xng c d 1-2 on p gip, i to 20 tri (b ht), go np 50 - 100g
nu thnh cho n.
Long nhn 5g, ht sen 10g, np 100g nu cho n.
Mng heo 2 b, u phng 50g, i to 10 tri cng nu chn n trong
trng hp thiu mu c c gim bch cu v tiu cu.
G c 1 con, ng trng h tho 10g cng hm chn n.
b. Bnh l vim nhim min dch mn tnh gy thiu mu
Vim gan mn gy thiu mu: bi thuc Nhn trn cao thang gia gim
(gm: nhn trn 20g, nhn sm 10g, thc a 30g, bch thc 10g, ng
quy 10g, chi t 15g, i hong 10g, cam tho 5g).
V thuc
Tc dng
Vai tr
Nhn trn
Thanh li thp nhit, thoi hong
Qun
Nhn sm
i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn
Qun
Thc a
T m, b thn, b huyt, sinh tn
Qun
Bch thc
T m, dng huyt, lim hn, ch huyt
Thn
ng quy
B huyt, dng huyt
Thn
Chi t
Thng li tam tiu, li thy
i hong
T nhit trc , thng li i tin
Cam tho
B trung, ho v
319
Nhim trng nhim c mn tnh hoc cc bnh l vim nhim do min

dch gy thiu mu: dng bi Thanh dinh thang gia gim (t gic 5g,
sinh a 20g, bch thc 10g, ng quy 10g, huyn sm 8g, mch mn
8g, an sm 5g, ngn hoa 10g, lin kiu 10g, hong lin 8g, lin t 10g,
i to 3 tri).
V thuc
Tc dng
Vai tr
T gic
Thanh tm ha, lng huyt, gii c
Qun
Sinh a
T m, thanh nhit, b huyt
Qun
i to
Kin t, b huyt
ng quy
B huyt, dng huyt
Thn
Bch thc
B huyt, lim hn
Thn
Mch mn
T m, thanh nhit, b ph
Huyn sm
Thanh nhit lng huyt, sinh tn dch
an sm
Hot huyt, kh
Ngn hoa
Thanh nhit, gii c
Lin kiu
Thanh nhit, gii c, tn kt
Hong lin
Thanh nhit, gii c, thanh tm
Lin t
Thanh tm b t
Thn, S
4.2.2. Th kh huyt h
Thng gp trong hi chng suy nhc mn, cc bnh mn tnh ko di.
Php tr: b kh huyt.
Bi thuc thng dng: Bt trn thang.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Nhn sm
B tm kh, i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn
Qun
Thc a
B thn, dng m, b huyt
Qun
Hong k
B kh, thng dng kh ca t, ch hn, li thy
Thn
Bch trut
Kin t to thp, cm m hi
Thn
ng quy
B huyt, hnh huyt
Thn
Bch thc
B huyt, cm m hi, gim au
Thn
Phc linh
Kin t, thm thp, li thu, an thn
Xuyn khung
Hnh kh hot huyt, khu phong, ch thng
i to
Kin t, b huyt
Cam tho
B t th, b trung kh, ho v
320
Phng huyt:
Tn huyt
C s l lun
Tc dng
n trung
M huyt ca tm bo
B tm kh
Quan nguyn
Hi ca 3 kinh tc tam m
B nguyn kh
Kh hi
B ca kh
B kh
Thn mn
Nguyn huyt ca tm
B tm
Cch du
Hi huyt ca huyt
iu kh, b huyt
Cao hoang
Huyt ca bng quang, ch ca thn minh
B huyt, gn gi huyt
cho dng
Tc tam l
Hp huyt ca v
iu trung kh
Tam m giao
Giao hi ca 3 kinh m chn
T m
4.2.3. Th tm huyt h
Php tr: t m, dng huyt.
Bi thuc thng dng: Quy t thang gm nhn sm 8g, bch trut 16g,
hong k 16g, ng quy 12g, long nhn 16g, toan to nhn 12g, phc
thn 12g, vin ch 8g, mc hng 8g, cam tho 8g
V thuc
Tc dng
Vai tr
Phc thn
Qun
Toan to nhn
Ngt, chua, bnh: dng tm, an thn, sinh tn dch
Qun
Long Nhn
B huyt, kin t
Qun
Nhn sm

sinh tn
Thn
Hong k
Thn
Bch trut
Thn
ng quy
Vin ch
Mc hng
Hnh kh, ch thng, kin t
Cam tho
+ Nu tnh trng huyt h dn n m h, tm m h dn n thn m

h, c th dng bi thuc Hu thin lc v phng (gm: thc a 20g,
ng quy 12g, nhn sm 8g, an sm 6g, vin ch 6g, to nhn 6g).
321
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thc a
B thn, dng huyt, b m
Qun
ng quy
B huyt, hot huyt, dng huyt
Thn
Nhn sm
i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn
an sm
Hot huyt, kh
To nhn
Dng tm an thn, sinh tn dch
Vin ch
B tm thn, an thn
Phng huyt:
Tn huyt
C s l lun
Tc dng iu tr
Tm du
Bi du huyt ca tm
Dng tm an thn
Quyt m du
Du huyt ca tm bo
B tm
Tam m giao
Hi huyt ca 3 kinh m
T m, thanh nhit
Ni quan
Lc huyt ca tm bo
nh tm
Thn mn
Nguyn th huyt kinh tm
nh tm, an thn
Cch du
Hi huyt ca huyt
B huyt
Huyt hi
B ca huyt
B huyt
4.2.4. Th can huyt h

Php tr: b can huyt.
Bi thuc thng dng: B can thang hoc T vt thang
+ Bi t vt thang: thc a 30g, ng quy 15g, bch thc 20g, xuyn
khung 12g
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thc a
Ngt, hi n: b thn, dng m, b huyt
Qun
ng quy
Dng can huyt
Thn
Xuyn khung
ng, cht, chua: nhun gan, dng ph
Bch thc
Cay, n: hot huyt, ch thng, hnh kh, khu phong
+ Bi thuc Lng a thang gm: a giao, bch thc, thc a (hay sinh
a), a ct b, huyn sm, mch mn.
322
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thc a
Ngt, ng, n: sinh tn dch, dng m, b huyt
Qun
Bch thc
ng, cht, chua: nhun gan, dng ph
Qun
A giao
Ngt, bnh: t m, dng huyt, b ph, nhun to
Thn
a ct b
Ngt hn: lng huyt, t ha
Thn
Huyn sm
ng, mn, hi hn: t m, ging ha, tr phin, nhun to
Mch mn
Ngt, ng, mt: nhun ph, sinh tn
4.2.5. Th tm t h
Php tr: b ch tm t.
Bi thuc thng dng: Quy t thang hoc Bt trn thang gia gim.
Bi Bt trn thang: nhn sm 12g, bch trut 12g, phc linh 12g, cam
tho 6g, thc a 12g, xuyn khung 12g, ng quy 12g, bch thc 12g
V thuc
Tc dng
Vai tr
Nhn sm
B tm kh, i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn
Qun
Thc a
B thn dng m, b huyt
Qun
Bch trut
Kin t to thp, cm m hi
Thn
ng quy
B huyt, hnh huyt
Thn
Bch thc
B huyt, cm m hi, gim au
Thn
Phc linh
Kin t, thm thp, li thu, an thn
Xuyn khung
Hnh kh, hot huyt, khu phong, ch thng
Cam tho
B t th, b trung kh, ho v
Phng huyt:
Tn huyt
C s l lun
Tc dng iu tr
n trung
M huyt ca tm bo, hi ca kh
B tm kh
Quan nguyn
Hi huyt ca 3 kinh tc tam m
Kh hi
B ca kh
B kh
Thn mn
Nguyn huyt ca tm
B tm
Chi chnh
Huyt lc ca tiu trng
Thi uyn
Nguyn huyt ca ph
B ph
Thin lch
Huyt lc ca i trng
B ph
B nguyn kh
B tm ph
323
4.2.6. Th t thn dng h

Php tr: n b thn dng, tr t th.
Bi thuc: Hu quy m gia gim (gm: thc a 25g, hoi sn 12g, sn
th 12g, cu k t 12g, th ty t 12g, lc gic giao 12g, nhc qu 6g,
ng quy 10g, ph t ch 6g, nhn sm 12g, chch cam tho 6g).
V thuc
Tc dng
Vai tr
Ph t
i nhit, c c, cay, ngt: hi dng cu nghch, b ha, tr

Qun
Qu
Cay, ngt, i nhit, hi c: b mnh mn tng ha
Qun
Thc a
Qun
Hoi sn
Qun
Sn th
Thn
K t
Ngt, bnh: b can thn, nhun ph to, mnh gn ct
Thn
Nhn sm
i b nguyn kh, ch huyt sinh tn
Thn
trng
Thn
Sn th
n b can thn, sp tinh, ch hn
Cam tho
Ngt, bnh: b t v, nhun ph thanh nhit gii c, iu ha

v thuc
Phng huyt:
Tn huyt
C s l lun
Tc dng iu tr
Thn du
Du huyt ca thn lng
ch thy, trng ha km cha

chng au lng
Tam m giao
Giao hi huyt ca 3 kinh m chn
T m
Mnh mn
c hiu dng cha chng chn ha h,

b mnh mn tng ha
Bi nguyn, b thn
Trung cc
M huyt ca bng quang
Li bng quang, iu tr ri lon

tiu tin
Giao hi ca tc tm m v nhm mch
iu huyt tht bo cung, n

tinh: iu tr di tinh
Can du
Du huyt ca can lng
B can huyt
Thi xung
Du th huyt ca can
Thanh can ha, cha chng

u chong mt hoa
324
T lng gi
Chn cu ng nht
1. Thiu mu l tnh trng gim
A. Lng hng cu trong mu

B. Lng huyt cu t
C. Din tch hng cu
D. 02 trong mu
E. C02 trong mu
2. Nguyn nhn thiu mu do gim sinh hng cu
A. Nhim trng
B. Nhim k sinh trng st rt
C. Cng lch
D. Bt ng nhm mu
E. Suy ty
3. Nguyn nhn thiu mu khng phi do tng ph hy hng cu
A. Bnh Thalassemia
B. Suy ty
C. Cng lch
D. Bnh t min
E. Truyn nhm nhm mu
4. Xt nghim dng trong thiu mu nh gi chc nng ty
A. MCV
B. MCH
C. MCHC
D. HC li
E. Huyt sc t
5. Triu chng ca thiu mu th tm huyt h
A. Hoa mt, chng mt, hi hp hay qun

B. au tc hng sn
C. Hoa mt, bng mt, b kinh
325
D. Hoa mt, bng mt, mt mi, n km

E. Hoa mt, chng mt mng tay chn kh, d gy
6. Triu chng thiu mu ca ngi thn dng d
A. Hoa mt, chng mt, au tc hng sn

B. Hoa mt, chng mt, xut huyt di da
C. Hoa mt, chng mt, tay chn lnh, ng canh t
D. Hoa mt, chng mt, thiu hi
E. Hoa mt, chng mt, kinh nguyt khng u
7. V nhn trn trong bi thuc Nhn trn cao thang iu tr thiu mu
do vim gan mn (gm cc v: nhn trn, nhn sm, thc a, bch thc,
ng quy, chi t, i hong, cam tho) c tc dng
A. Thanh nhit li thp: vai tr t

B. Thanh nhit li thp: vai tr qun
C. Thanh nhit li thp: vai tr thn
D. B huyt, dng huyt: vai tr thn
E. B huyt, dng huyt: vai tr qun
8. V hong k trong bi thuc Bt trn iu tr thiu mu trong cc hi
chng suy nhc mn (gm: nhn sm, thc a, hong k, bch trut, ng
quy, bch thc, phc linh, xuyn khung, i to, cam tho) c tc dng
A. B kh, kin t, li thy: vai tr qun

B. B kh, kin t, li thy: vai tr thn
C. B kh, hnh huyt, thm thp: vai tr qun
D. B kh, hnh huyt, thm thp: vai tr thn
E. B kh, hnh huyt, thm thp: vai tr t
9. V thc a c tc dng
A. T m b thn, c tc dng dng huyt, sinh tn: vai tr thn

B. T m b thn, dng huyt sinh tn: vai tr qun
C. T m b thn, hot huyt: vai tr thn
D. T m b thn, hot huyt: vai tr qun
E. T m b thn, hot huyt: vai tr t
326
Bi 19
BNH I THO NG
MC TIU
1. Trnh by c nh ngha i tho ng (T) v cc khi nim
ri lon dung np glucose.
2. Nu c c im dch t hc ca i tho ng (T).
3. Trnh by c nguyn nhn, bnh sinh ca T typ 1 v typ 2.
4. Trnh by c c s chn on T theo YHH v chn on 2
nhm bnh cnh lm sng T theo YHCT.
5. Trnh by c c cc bin chng cp v mn tnh ca T.
6. Nu c nguyn tc v ng dng vo iu tr T typ 2.
7. Trnh by c cc phng php khng dng thuc, cc phng
huyt, cc bi thuc v cc kinh nghim dn gian vo iu tr T
theo YHCT.
8. Phn tch c c s l lun ca vic ng dng iu tr ny.
1. i cng
1.1. nh ngha
i tho ng l bnh mn tnh, c yu t di truyn, do hu qu t tnh
trng thiu insulin tuyt i hay tng i. Biu hin c trng ca bnh l
tnh trng tng ng huyt cng vi cc ri lon v chuyn ha ng, m,
m, khong cht. Cc ri lon ny c th a n cc bin chng cp tnh, cc
tnh trng d b nhim trng v lu di s gy ra cc bin chng mch mu
nh v mch mu ln
1.2. Phn loi i tho ng
1.2.1. i tho ng typ 1 (trc y cn gi l i tho ng ph thuc
insulin)
c trng bi phn ln l tnh trng thiu ht insulin th pht do s
ph hy cc t bo tiu o Langerhans bng c ch t min xy ra trn cc
327
i tng c h gen nhy cm, mt s trng hp khc l do s mt kh nng

sn xut insulin khng r nguyn nhn. S thiu ht insulin s dn ti tng
ng huyt v acid bo s gy ra tnh trng a niu thm thu v nhim
ceton. Bnh nhn thng gy do mt nc, do m m v m c b ly gii. a s
bnh xut hin t thi nin thiu hoc thanh thiu nin, nhng cng c th
xy ra bt c tui no. Bnh c tnh l thuc insulin.
1.2.2. i tho ng type 2 (i tho ng khng ph thuc insulin)
Loi ny chim 80% tng s bnh nhn i tho ng, c c ch bnh
sinh a dng, c trng bi tnh trng tng ng huyt mn tnh v kt hp
vi bo ph trong 60 - 80% trng hp. Bnh thng xut hin sau tui 30,
phn ln bnh nhn c mt giai on b mp ph. Bnh c lin quan n
yu t di truyn v stress. Vic iu tr i khi cng dng insulin nhng
khng phi lun lun, m thng l s dng cc sulfamid.
1.2.3. i tho ng thai k
i tho ng thai k c nh ngha nh mt ri lon dung np
glucose, c chn on ln u tin trong lc mang thai. nh ngha ny
khng loi tr trng hp bnh nhn c i tho ng t trc khi c thai
nhng cha c chn on, p dng cho mi trng hp vi mi mc ca
ri lon dung np glucose d dng insulin hay ch cn tit ch n thun
trong iu tr v ngay c khi ng huyt tip tc tng sau khi sinh. Sau khi
sinh 6 tun bnh nhn s c nh gi li xp vo cc nhm i tho
ng, hoc ri lon ng huyt lc i, hoc ri lon dung np glucose, hoc
bnh thng. Trong a s trng hp, thai ph s tr li bnh thng sau khi
sinh, tuy nhin mt s bnh nhn c th c ri lon dung np ln sinh sau,
30 - 50% bnh nhn sau ny s c i tho ng thc s hoc typ 1, hoc typ
2. i tho ng trong thai k chim t 3-5% s thai nghn. Chn on i
tho ng trong thai k quan trng v nu p dng iu tr tt v theo di
thai nhi k trc khi sinh c th lm gim t l t vong v bnh l chu sinh.
Thai ph b i tho ng trong thai k cng tng kh nng b m v cao
huyt p.
1.2.4. i tho ng cc typ c bit khc
y l loi i tho ng th pht gp trong cc trng hp:
Bnh ca tuyn ty: vim ty mn, ung th tuyn ty, gii phu ct b
ty.
Bnh ca tuyn yn: bnh khng l, cc i u chi.
Bnh tuyn gip: cng gip trng.
Bnh tuyn thng thn: hi chng Cushing.
328
Nhim sc t st.
Do dng thuc: corticoid, thuc nga thai, li tiu thiazid, diazoxid.
U no, vim no, xut huyt no.
1.3. c im dch t hc
T l mc bnh tiu ng rt khc nhau bi n ph thuc vo cc yu
t: a l, chng tc, la tui, mc sng, thi quen n ung sinh hot v tiu
chun chn on.
1.3.1. T l mc bnh tiu ng cc nc
Chu M: 5 - 10 %. Ring M, theo cuc iu tra c bn sc khe quc
gia, nm 1993 c khong 7,8 triu ngi c chn on l i tho
ng, tn sut cho mi la tui l 3,1%, trong i tho ng typ 1
khi bnh trc 30 tui chim khong 7% tng s bnh nhn, phn ln
cn li l i tho ng typ 2, khong 1 - 2% i tho ng th pht
hoc kt hp vi bnh khc.
Chu u: 2 - 5%.
ng Nam : 2,2 - 5%.
Singapore: 8,6%.
Vit Nam: H Ni: 1,1% (1991); thnh ph H Ch Minh 2,52% (1992) v
4,5% nm 2001.
Trn phm vi ton cu, t l mc bnh i tho ng typ 2 theo c
lng nm 1994 thay i t di 2% vng qu Bantu Tanzania v Trung
Quc, cho n 40 - 45% sc dn da Pima ti M v dn Micronesia
Naru. S khc bit ny do hu qu ca s nhy cm v di truyn v mt s
cc yu t nguy c c tnh x hi nh cch n ung, mp ph, t vn ng.
T l mc bnh ton b (prevalence) i tho ng trn 20 tui: trn th
gii chim 4,0 - 4,2%; cc nc pht trin: 5,8 - 8%; cc nc ang pht trin:
3,2 - 4,2%; trong i tho ng typ 2 chim 80% tt c cc trng hp i
tho ng (tui < 65) v 80% ca s ny c km theo bo ph. S ngi b i
tho ng typ 2 tip tc gia tng, nu nh nm 1995 l khong 135 triu
ngi trn ton th gii, th nm 2000 l 160 triu v nm 2015 d on s c
300 triu ngi mc bnh. T l t vong ng hng th ba sau ung th v tim
mch, hng u trong cc bnh ni tit.
329
Dch t hc v bin chng ca n
20% c
bnh l
vng mc
T
typ 2 c
chn on
> 50% c bnh

tim mch
T typ 2 khng
c chn on
9% c bnh
l thn kinh
ngoi bin
8% c tn
thng t
bo cu thn
Hnh 19.1. Cng ng 300 triu ngi mi mc T typ 2
1.3.2. Cc yu t nguy c gy bnh i tho ng

Bo ph, tng huyt p, x cng ng mch.
Di truyn, nhim virus, xut hin vi cng mt s bnh t min.
Thi quen t vn ng, n nhiu thc n giu nng lng; s dng nhiu
cc cht kch thch nh ru, thuc l.
Ph n sinh con trn 4kg hoc b sy thai, a i.
S dng cc thuc: corticoid, nga thai; li tiu nhm thiazid, diazoxid.
1.4. Cc khi nim trung gian
Cc khi nim trung gian l mun ni ln khong trung gian gia ng
huyt bnh thng v i tho ng. C 2 khi nim l: ri lon dung np
glucose IGT (impaired glucose tolerance) v ri lon ng huyt lc i IFG
(impaired fasting glucose).
Thut ng ri lon dung np glucose: dng ch nhng ngi c ng
huyt 2 gi sau khi ung 75g glucose 140mg/dl v < 200mg/dl.
Thut ng ri lon ng huyt lc i IFG: dng ch mc ng
trong huyt tng lc i b ri lon trong khong: glucose huyt tng
lc i 110mg/dl (6,1 mmol/l) v < 126mg/dl.
Nng glucose huyt tng lc i = 110mg/dl c coi l gii hn cao
ca mc bnh thng.
330
IFG v IGT l nhng yu t nguy c cho i tho ng typ 2 do mi

quan h ca chng vi s khng insulin v bn thn chng khng lin quan
trc tip n bin chng tim mch trong i tho ng nhng n gi vai tr
yu t nguy c do s phi hp mi lin quan gia cc ri lon ny v hi chng
khng insulin nh ni trn.
ngn chn i tho ng, iu quan trng l pht
hin cc ri lon dung np glucose v bo ph chn on
sm v c quyt nh iu tr ph hp
1.5. Quan nim ca y hc c truyn v bnh T
Trong y vn ca y hc c truyn (YHCT) khng c bnh danh i tho
ng nhng nhng triu chng lm sng ca i tho ng nh: kht nc
nhiu, ung nhiu, tiu nhiu, cm gic i, thm n, gy, t b d cm ngoi
da, m mt, cng c YHCT m t trong mt s chng trng nh tiu kht,
h lao, ma mc..v..v..
1.5.1. Chng tiu kht
Theo mt s t liu nh: sch Ni kinh, T vn chng k bnh lun: n
nhiu cht bo ngt sinh mp ph, cht bo sinh ni nhit, cht ngt gy trung
mn, kh tro ln sinh chng tiu kht. Sch Ngoi i b yu nu: Kht m
ung nhiu nc, tiu nhiu, nc tiu ngt l do thn h sinh chng tiu
kht. Ngoi ra cng sch Ngoi i b yu khi ni n nguyn nhn cn nu:
Can kh ut kt, ut tr sinh nhit, ha to, thng m sinh ra ming kht,
ung nhiu, hay i. Cc y gia i ng Trung Quc cn nhn mnh thm:
Tnh ch tht iu, n nhiu cht bo ngt tch nhit, thng m sinh
chng tiu kht, ni nhit ha ha tip tc thiu t chn m lm cho kht
nhiu, n nhiu, gy nhiu, tiu nhiu nc tiu ngt l chng tiu kht.
Nh vy trn cc biu hin lm sng triu chng ca T cng biu
hin tng t nh m t trong chng tiu kht ca YHCT, tuy nhin khi bnh
nhn c y triu chng ca tiu kht cha hn l c tng ng trong
mu hay bnh T.
Quan nim bnh tiu kht l do m h v to nhit, hai nguyn nhn
ny tc ng nhn qu vi nhau lm tiu hao tn dch ph v v m tinh
thn. Tu thuc vo c a, vo nguyn nhn v cc yu t thun li khc c
th gy bnh thng tiu trung tiu hoc h tiu m cc biu hin triu
chng theo YHCT nh nu trn c th gp trong c i tho ng v i
tho nht...
Trong qu trnh pht trin bnh tt, ngi xa cng cho l bnh thng
hay chuyn bin, cn phi bit phng cha cn thn. Trng Trng Cnh
tng nu bnh tiu kht c th chuyn bin thnh chng ph nuy. Ch bnh
331
nguyn hu lun cng ni bnh c th pht ra hoi th hoc l ngoi da hoc

ph thng. Lu H Gian th cho rng phn nhiu kim thm ic, lng tai, m
mt, m, mn l, rm sy, chn tay b t lit...
1.5.2. Chng h lao
Do nhiu nguyn nhn nh tin thin bt tc, n ung khng chng
mc, lao tm, lao lc qu ... lm tn hi m dng, kh huyt; m h sinh
ni nhit, nhit tch ha ha li thng m sinh ra cc chng kht nc, nng
ny bt rt, gy rc, da kh t b, ming li l...
1.5.3. Chng ma mc
Ma mc (t b) l da chi th hoc mt b phn no trn c th
khng c cm gic na. Bnh chia lm 2 mc:
+ T (ma) l mc nh l c phu bt nhn (da c khng nhn bit c
cm gic), song c lc cng cm thy c do kh lu hnh.
+ B (mc) mc nng l khng bit au nga, do chn kh khng n
ni c. y l mt biu hin ca ri lon cm gic ca y hc hin
i.
V nguyn nhn gy ra chng ma mc: bnh lu ngy c v kh b thng
phong, dinh huyt b thng hn, c nhc b thng thp ri n kh h
khng vn hnh tt hoc kh tr gy b tc, hoc kh huyt h da c
khng c nui dng tt, hoc c huyt cht trong mch, hoc ha
nhit tch t sinh m, hoc m thp tr gy kh h huyt tr.v..v...
C ch sinh bnh: t b c lin quan n dinh v kh huyt. Ni kinh vit:
dinh kh m h th da khng c cm gic, v kh h th khng vn ng
c (dinh kh h tc bt nhn, v kh h tc bt dng).
2. NGUYN NHN V BNH SINH CA I THO NG
2.1. Nguyn nhn
2.1.1. i tho ng typ 1
Nguyn nhn khng r: mt s trng hp T typ 1 khng c nguyn
nhn, bnh nhn ny b thiu insulin trm trng v d b nhim ceton
acid nhng khng c bng chng t min.
Nguyn nhn di truyn: th bnh ny c yu t di truyn rt r, thiu cc
yu t t min vi t bo beta, khng kt hp vi nhm HLA, bnh nhn
c lc cn insulin sng st c lc khng.
Ngoi ra s thiu st acid amin (acid aspartic) v tr 57 ca chui DQ
d mc bnh T typ 1 hn nhng ngi c acid amin ny.
332
Yu t thun li pht ng bnh:

+ Cc yu t mi trng c tc ng khi ng hot tnh min dch gy
bnh c th l nhim virus (Coxackie B, quai b..), nhim trng, hoc
mt khng th ni sinh do cc tn thng m do c cht (nh thuc
dit chut).
+ Stress.
nh hng ca di truyn v mi trng: nh hng ca yu t di truyn
ln bo thai rt mnh, da trn cc quan st sau
+ T l anh ch em sinh i cng trng cng b T typ 2 l 90 - 100%.
+ Bnh nhn T typ 2 thng c lin h trc h cng b T.
+ C s khc nhau rt nhiu v t l mc bnh T gia cc chng tc,
cc sc dn khc nhau.
+ Mp ph v thiu vn ng l 2 yu t quan trng nh hng n t l
cao ca bnh T typ 2 dn thnh th v dn nhp c vo cc nc
pht trin.
+ n nhiu m nht l m bo ha ca ng vt.
nh hng ca s pht trin lc bo thai v thi nin thiu:
+ Cc bo thai nm trong mi trng chuyn ha ca m b T hoc
T trong thai k cng kch thch s trng thnh ca t bo beta v
tng sinh o ty.
+ n thc n hp th nhanh v ung nhiu nc ngt, t vn ng.
2.2. C ch bnh sinh
2.2.1. Bnh sinh i tho ng typ 1
Khi cc triu chng lm sng xut hin th a s t bo tuyn ty b
ph hy. C ch bnh sinh lin quan n yu t nguy c nhim virus nh virus
quai b, si, Cosackie B4.
Qu trnh vim nhim t bo tuyn ty c din tin nh sau: khi u
phi c gen nhy cm; sau , s nhim virus c tnh cch pht ng gy
bnh. Nhim virus s gy mt tnh trng vim tuyn ty (insulitis), qu trnh
ny s hot ha t bo lympho T v thm nhim tiu o ca tuyn ty. Cc t
bo lympho T c hot ha s lm thay i b mt ca t bo tuyn ty,
lm n tr thnh vt l i vi h thng min dch c th. Ngay lp tc s xut
333
hin p ng min dch qua trung gian t bo. Cc khng th c t bo ny

s c to thnh v ph hy t bo beta tuyn ty.
Nh vy, c ch bnh sinh ca i tho ng typ 1 lin quan n h
thng khng nguyn HLA, DR3, DR4, B8, B15.
Khng nguyn B8 rt ng ch v lin quan nhiu n cc bnh t min
nh Basedow, suy thng thn, bnh nhc c.
Ngi ta cng m t khng th chng mng t bo trn ngi b i tho
ng th tr nhng khng r chnh nhng khng th t min ny sinh ra
bnh hay n ch sinh ra do khng nguyn xut hin t ty tng b vim.
2.2.2. Bnh sinh i tho ng typ 2
Ngi ta nhn thy rng c 3 ri lon cng song song tn ti trong c ch
bnh sinh ca i tho ng typ 2 l:
Ri lon tit insulin.
S khng insulin m ch.
S tng sn xut glucose c bn ti gan.
Trn ngi bnh thng, duy tr hng nh v glucose tu thuc vo s
tit insulin, s thu np insulin m ngoi vi v c ch s sn xut insulin t
gan v rut.
Sau khi n, glucose s tng ln trong mu v ty s tng tit insulin, cc
yu t ny s tng s thu np glucose m ngoi vi (ch yu l c) v ni tng
(gan - rut) nhng li c ch s sn xut glucose t gan. Nu c khim khuyt
ti t bo beta, c v gan c th s xy ra ri lon dung np glucose, ni cch
khc ri lon dung np glucose l hu qu ca s khim khuyt trong s tit
insulin hoc khng vi tc dng ca insulin ti m ch.
S khng insulin ti m l yu t bnh sinh quan trng trong i tho
ng typ 2
Gan l v tr khng insulin u tin trong trng thi nhn i. Tng
sn xut glucose t gan l yu t chnh lm tng ng huyt lc i.
Sau khi n: c tng ng huyt v tng tit insulin. V tr khng
insulin trong giai on ny ch yu nm c. Khi bnh nhn i tho
ng typ 2 c ng huyt lc i tng cao, tng sn xut glucose t
gan cng gp phn lm tng ng huyt thi im sau hp thu.
334
Error!
Gen
Bnh thng
khng insulin
ENVIRONMENT
Gim tit insulin

- Gen i tho ng
- Ch n
- Gen khng insulin
- t vn ng
- cell function genes
- Nhim c
- Besity genes
I THO NG TYP 2
Ngoi ra nhng ngi ln tui, nht l nhng ngi b bo ph, kh

nng tng hp protein ca t bo rt km nn khng tng hp c receptor
bt gi insulin (receptor bn cht l protein), do tuy tuyn ty ca nhng
ngi ny vn sn xut insulin bnh thng nhng khng c tc dng a
ng vo trong t bo.
2.3. c im lm sng
i tho ng typ 1 l i tho ng ph thuc insulin, chim t l 10
- 15% bnh i tho ng ni chung. i tho ng typ 1 c 2 th 1A v 1B.
Typ 1A: hay gp tr em v thanh thiu nin, chim 90% t l bnh ca
typ 1, lin quan n h thng khng nguyn HLA.
Typ 1B: chim 10% ca bnh typ I, thng kt hp vi bnh t min
thuc h thng ni tit, gp nhiu ph n hn nam gii, tui khi bnh
tr: 30 - 50 tui.
c im lm sng ca i tho ng typ 1:
+ Bnh thng khi pht di 40 tui.
+ Triu chng lm sng xy ra t ngt, rm r, st cn nhiu.
+ Nng glucagon huyt tng cao, c ch c bng insulin.
+ V tnh trng thiu insulin tuyt i nn d b nhim ceton acid, rt
p ng vi iu tr insulin.
L i tho ng khng ph thuc insulin.
335
Thng khi pht t tui 40 tr ln.

Triu chng lm sng xut hin t t, hoc i khi khng c triu chng.
Bnh c pht hin mt cch tnh c do khm sc khe nh k, th
trng thng mp.
Nng insulin huyt tng bnh thng, hoc ch cao tng i, ngha
l cn kh nng duy tr ng huyt n nh.
Nng glucagon huyt tng cao nhng khng c ch c bng
insulin.
Bnh nhn thng b hn m tng p lc thm thu.
i tho ng typ 2 khng c lin quan n c ch t min v h thng
khng nguyn HLA.
Yu t di truyn chim u th i vi i tho ng typ 2. S phn tch
v cy chng h cho thy bnh i tho ng c th di truyn theo kiu
ln, kiu tri hoc kiu a yu t trong cng mt gia nh. Nh vy
khng th quy nh mt kiu di truyn duy nht bao gm ton th hi
chng tiu ng. Ch ring i vi phenotyp gia tng ng huyt hoc
gim dung np i vi cht ng ngi ta m t n 30 kiu ri lon
di truyn.
Th d: c hai anh em sinh i cng trng, tui > 40, t s tiu ng
ng b xy ra l 100% v tui < 40 l 50 %, chng t nh hng di truyn u
thng trong bnh tiu ng ng tui.
2.4. Nguyn nhn, bnh sinh theo y hc c truyn
Da theo c ch bnh sinh ca YHCT sinh cc triu chng lm sng
tng ng vi m t ca YHH, c th tng hp nguyn nhn bnh sinh T
theo YHCT nh sau:
Do n qu nhiu cht bo ngt bao gm c ung ru qu : n ung
qu nhiu cht bo ngt, li ung nhiu ru c thc n ln ru u
tch nhit ri ha ha trung tiu. Ha nhit s thiu t tn dch lm
cho m h, m cng h nhit cng tch sinh ra cc chng kht, ung
nhiu vn khng ht kht, gy nhiu.
Do tnh ch: tinh thn cng thng, cm xc m tnh ko di lm cho thn
tn ha ha hoc do ng ch cc ut cng ha ha. Ha sinh ra thiu t
phn m ca ph tng.
Do ung nhiu cc thuc an thch (thuc tng hp t ha cht nh tn
dc) lm cho thn thy b kh kit, do sinh ra kht nhiu v i tiu
tin nhiu.
Do bnh lu ngy: bnh lu ngy lm cho m h, m h sinh ni nhit,
nhit tch li ha ha li tip tc tn thng chn m sinh ra chng nng
336
ny, bt rt, kht nc, gy kh hoc ha nhit sinh ra m, m lu

nin gy nn thp tr sinh ra chng t b, d cm ngoi da.
Do tin thin bt tc hoc do phng dc qu : lm cho m tinh h tn,
tc ng dy chuyn tn hi cc m tng nh thn m, can m, tm m,
ph m, v m..v..v.
Ung ru
+
n nhiu
bo ngt
Ung Error!
thuc
nng
Bnh
lu
ngy
Tnh
ch
Phng
dc
qu
Tin
thin
bt
tc
TCH NHIT HA HA
CHN M HAO TN
Ph m h
Tiu nhiu,
kht nhiu,
ung nhiu
V m h
Tiu nhiu,
kht, gy
Thn m h
m thp
Tiu nhiu,
gy, m mt
T b, tiu
nhiu
TIU KHT, H LAO, MA MC
Hnh 19.2. Nguyn nhn v c ch bnh sinh theo YHCT
3. CHN ON
3.1.1. Tiu ch chn on mi bnh i tho ng
(1) Mt mu ng huyt tng bt k 200mg/dl kt hp vi cc triu
chng lm sng ca tng ng huyt.
(2) ng huyt tng lc i 126mg/dl (sau 8 gi khng n).
(3) ng huyt tng 2 gi sau khi ung 75g glucose 200mg/dl.
Thng biu hin bi nhm triu chng:
Kht nc v ung nc nhiu.
Tiu nhiu hay cn gi l a niu thm thu.
n nhiu.
St cn.
337
S xut hin cc triu chng trn l do tnh trng thiu insulin dn n

hu qu tng p lc thm thu mu, lm nc ni bo ra ngoi bo khin
lu lng tun hon tng v tng tc lc vi cu thn. Mt khi lng ln
nc tiu c thi ra cng glucose l do glucose mu vt qu ngng thn.
Ngoi ra cng tng thi qua ng niu ion K + v Na +. Hu qu gy mt
nc ni bo v ngoi bo, lm ri lon in gii, kch thch trung tm kht
nn bnh nhn ung nhiu. Lng glucose mt qua ng niu khong trn
150g/24 gi s gy cm gic i v bnh nhn phi n nhiu m vn st cn.
Ngoi triu chng trn, ngi bnh cn c th b kh da, nga ton thn
v m mt thong qua.
3.1.3. Xt nghim cn lm sng
a. ng huyt
Theo tiu ch chn on mi c WHO cng nhn nm 1998, cc loi
ng huyt th chn on xc nh bao gm:
ng huyt tng lc i: t nht phi th 2 ln lin tip khi i, ly
mu tnh mch.
+ ng huyt tng lc i <110mg/dl: bnh thng.
+ ng huyt tng lc i >126 mg/dl, hoc > 7mmol/l (sau 8 gi
khng n): chn on tm thi l i tho ng (chn on xc nh
cn nn lm thm mt ln na).
+ ng huyt tng 110mg/dl v < 126mg/dl = ri lon ng huyt
lc i.
ng huyt tng bt k: chn on xc nh i tho ng khi ng
huyt tng bt k > 200mg% kt hp vi cc triu chng lm sng ca
tng ng huyt.
ng huyt tng sau 2 gi lm nghim php dung np glucose:
+ ng huyt tng 2 gi sau khi ung 75g glucose < 140mg/dl = dung
np glucose bnh thng.
+ ng huyt tng 2 gi sau khi ung 75g glucose 140mg/dl v <
200mg/dl: ri lon dung np glucose.
+ ng huyt tng 2 gi sau khi ung 75g glucose > 200mg/dl: chn
on tm thi l i tho ng, chn on xc nh khi lp li mu
th ln 2 kt qu nh trn
b. ng niu
Khi ng huyt bnh thng v chc nng lc ca thn bnh thng s
khng c s hin din ca ng trong nc tiu.
338
Khi ng huyt vt qu 160 - 180mg/dl (8,9 - 10,0mmol/l) s c ng

xut hin trong nc tiu v ngng thn b vt qu.
Mt khc, cng c th lng ng huyt bnh thng, nhng ngng lc
ca thn gim v ng cng s hin din ngoi nc tiu nn mt s tc
gi khng dng xt nghim ng niu.
Tuy nhin, xt nghim tm ng trong nc tiu va n gin li r
tin, nn nu chc nng thn ca ngi bnh bnh thng cng c th
dng theo di kt qu iu tr hoc gip tin lng din tin ca bnh.
c. Th ceton huyt thanh
Bnh thng: 0,5 n 1,5mg%.
Trn ngi b tiu ng, s hin din ca th ceton trong mu vi nng
cao chng t c th ang thiu insulin trm trng.
d. Huyt sc t kt hp vi glucose (glycosylated hemoglobin)
Bnh thng huyt sc t trong ty cha kt hp vi glucose. Khi hng
cu c phng thch vo mu, cc phn t huyt sc t s gn vi glucose
theo qu trnh glycosyl ha (glycosylation). Nng huyt sc t kt hp
glucose t l vi ng huyt v c gi l glycosylated hemoglobin. Bnh
thng lng huyt sc t kt hp vi glucose chim khong 7%. Khi c bnh
tiu ng, c th tng n 14% hay hn.
C 3 loi huyt sc t kt hp glucose chnh AIA, AIB, A1C, gp chung li
thnh HbA1 Huyt sc t A1C tng trong trng hp tng ng huyt mn
tnh v c lin h n tnh trng chuyn ha ni chung nht l cholesterol.
Trn bnh i tho ng n nh lng huyt sc t kt hp glucose s
tr v bnh thng sau 5 n 8 tun. Trn bnh i tho ng khng n nh
lng huyt sc t kt hp vi glucose s cao v song song vi lng
cholesterol mu tng cao. Trn bnh nhn c ng huyt tng cao, nu iu
tr tch cc gim c ng huyt th huyt sc t kt hp vi glucose s ch
thay i sm nht sau 4 tun.
Nh trnh by trn, cc biu hin lm sng YHCT ca i tho
ng l khng c trng ch mang tnh nh hng cho cc th lm sng, nn
chn on xc nh T cn kt hp th ng huyt lc i, khi mc
ng huyt tng km vi cc triu chng sau y s c chn on:
3.2.1. i vi th khng c kim chng hoc bin chng
C biu hin chung l m h ni nhit nh kht, ung nc nhiu, n
nhiu mau i, ngi gy da kh, mm kh, thn li thon , ru li mng
hoc vng, mch hot sc hoc t sc. Trong c cc th:
339
Th ph m h:
+ Kht nhiu.
+ Ung nhiu nc.
+ Hng kh.
+ Li , t ru.
+ Tiu nhiu.
+ Mch sc.
Th v m h:
+ n nhiu, mau i.
+ Tng gy.
+ Kht nc.
+ Li , ru vng, li l.
+ Mch hot sc.
Th thn m h:
+ Tiu nhiu v tiu m nhiu ln.
+ Kht nc.
+ Li khng ru.
+ M mt.
+ Lng bn tay bn chn nng.
+ Mch t sc l th thn m h.
+ Nu chn tay lnh, mt mi, ngi gy, mch t hon v lc l th
thn dng h.
Th m thp:
+ Tng bo bu.
+ T b, d cm ngoi da.
+ Tiu nhiu.
+ Li b, ru nhy nht.
+ Mch hot sc.
3.2.2. i vi th c kim chng (hoc bin chng)
Ngoi ra, ngi thy thuc YHCT cn ch n nhng du chng km
theo v bin chng sau y quyt nh chn la hoc gia gim vo cch
iu tr v chm sc bnh nhn.
340
Chng hi hp, mt ng: do m h lm tn dch tn thng, tinh thn

mt mi, mt ng, hi hp, hay qun, tiu bn, d sinh l lot trong
ming, li ru vng, mch t sc
Php tr: ch kh dng huyt, t m thanh nhit.
Chng u vng mt hoa:
+ Nu l m h dng xung: chng mt, tai, au cng u, au nng
hn lc tinh thn cng thng, nng ny d gt, mm ng, hng kh,
li ru vng, mch huyn.
+ Nu l m trc: vng u, bun ng, ngc bng y tc, n t bun
nn, li nht ru nht, mch hot.
Trng v to thc: chng nht, lot l thng hay ti pht, kh khi,
rng li sng au, li ru vng, mch sc.
Php tr: thanh nhit gii c.
Chn tay t di: mt mi, c teo, chn tay t di i khng vng, li nht
ru mng vng, mch t sc.
Php tr dng m thanh nhit, b huyt thng lc.
Ho khan: ho khan t m, ng tm phin nhit, st m v chiu, ra m
hi trm, li t ru, mch t sc.
Php tr: dng m thanh nhit, nhun ph ch khi.
4. BIN CHNG
4.1. Bin chng mn tnh ca bnh tiu ng
Bnh nhn b tiu ng c th b rt nhiu bin chng lm th trng
suy sp. Trung bnh cc bin chng xy ra khong n 20 nm sau khi ng
huyt tng cao r rt. Tuy nhin cng c vi ngi khng bao gi b bin
chng hoc bin chng xut hin rt sm. Mt bnh nhn c th c nhiu bin
chng cng mt lc v cng c th c mt bin chng ni bt hn tt c.
4.1.1. Bin chng mch mu ln
X cng ng mch thng gp trn ngi b tiu ng, xy ra sm hn
v nhiu ch hn so vi ngi khng bnh.
X cng ng mch mch mu ngoi bin c th gy tnh trng i cch
hi, hoi th v bt lc n ng. Bnh ng mch vnh v tai bin mch
mu no cng hay xy ra. Nhi mu c tim th khng au c th xy ra
trn ngi b tiu ng v ta nn ngh n bin chng ny khi bnh nhn
b tiu ng thnh lnh b suy tim tri. V vy phi lm EGC nh k v
Doppler mch mu pht hin sm sang thng.
341
4.1.2. Bin chng mch mu nh

Sang thng xy ra nhng mch mu c ng knh nh c tinh lan ta
v c hiu ca tiu ng. nh hng ch yu ln 3 c quan: bnh l
vng mc, bnh l cu thn v bnh l thn kinh.
C ch bnh sinh ca sang thng mch mu nh cha r. C s tham
gia ca ri lon huyt ng hc nh tng hot tnh ca tiu cu, tng
tng hp thromboxan A2 l cht co mch v kt dnh tiu cu to iu
kin cho s thnh lp vi huyt khi. Ngoi ra s tng tch t sorbitol v
fructose cc m, s gim nng myonositol cng lm cho sang sang
thng mch mu trm trng hn. Cui cng tnh trng cao huyt p
cng lm nng thm bnh l vi mch vng mc v thn.
Sang thng c m t ca mch mu nh l s dy ln ca mng y
mao mch v lp di ni mc ca cc tiu ng mch. Nng hn na l
s bin mt ca cc t bo chu b bao quanh v nng mch mu. Tn
thng ny hay gp trong bnh l vng mc v thn. Cc sang thng
m hc u tin xy ra sm, nhng cc biu hin lm sng ch xut hin
khong 10 n 15 nm sau khi bnh khi pht.
a. Bnh l vng mc
Thay i c bn: thay i sm nht vng mc l cc mao qun tng tnh
thm. Sau nhng mao qun b nghn tc to nn cc mch lu dng
ti hay hnh thoi. Sang thng mch mu km theo s tng sinh t bo
ni mc mao qun v s bin mt ca cc t bo chu b (pericytes) bao
quanh v nng mch mu. Ngoi ra cn c hin tng xut huyt v
xut tit vng m.
Sang thng tng sinh: ch yu do tn to mch mu v ha so. C ch
kch thch s tng sinh mch mu khng r, c gi thit cho rng nguyn
nhn u tin l tnh trng thiu oxy do mao qun b tc nghn, 2 bin
chng trm trng ca sang thng tng sinh l xut huyt trong dch th
v bc tch vng m gy ra m cp tnh. Thng sau 30 nm b tiu
ng hn 80% bnh nhn s c bnh l vng mc, khong 7% s b m.
Mun pht hin sm cc sang thng u tin ca vng mc phi dng
phng php chp ng mch vng mc c hunh quang th nhng sang
thng vi mch lu s pht hin kp thi iu tr sm phng nga din
tin ca bnh l vng mc.
b. Bnh l thn
y thng l mt trong nhng nguyn nhn gy t vong ca bnh tiu
ng. C 4 loi sang thng c m t trn knh hin vi:
Tnh trng x ho vi cu thn.
Tnh trng x cng ng mch ti v ng mch i khi vi cu thn.
342
Glycogen, m v mucopolysaccharides ng quanh ng thn.

vi cu thn, ngi ta c th thy 2 loi sang thng:
+ Nhng m trn cht hyalin, phn ng PAS dng tnh xut hin gn
b ngoi vi cu thn.
+ Mng c bn ca cc mao qun dy ln, phn trung m cng tng
sinh.
Tuy nhin khng c s lin quan mt thit gia sang thng vi th v
triu chng lm sng. C th khi lm sinh thit thn c sang thng nhng
trn lm sng chc nng thn hon ton bnh thng. Mt khc, nu trn lm
sng c bin chng thn, ngi ta c th ngh l c thay i vi th.
Hi chng Kimmelstiel Wilson bao gm ph, cao huyt p, tiu m v
suy thn trn bnh nhn b tiu ng. Tiu m > 3g/24 gi l du hiu xu.
a s cc bnh nhn b bin chng thn ng thi c thay i y mt
nhng nhiu bnh nhn c thay i y mt li khng c triu chng r rng
ca bnh thn.
Thi gian bn hy ca insulin ko di trn ngi suy thn, c ch ca n
cha c bit r.
4.1.3. Bin chng thn kinh
Bin chng thn kinh nh hng ln mi c cu ca h thn kinh c l
ch tr no b. Bin chng gy nhiu kh khn cho bnh nhn d t khi gy t
vong.
Tham gia vo c ch sinh bnh do ri lon chuyn ha dn ti gim
myoinositol v tng sorbitol, fructose trong dy thn kinh. Ngoi ra cn c
thiu mu cc b do tn thng vi mch dn n thoi bin myelin dy thn
kinh v gim tiu th oxy.
Bin chng thn kinh hay gp bnh nhn tiu ng l:
Vim a dy thn kinh ngoi bin: thng b i xng bt u t u xa
ca chi di, t nhc, d cm, tng nhy cm v au. au thng au m
, hoc au trong su, c khi au nh in git. Khm thng sm pht
hin mt phn x gn xng c hiu l mt phn x gn gt Achille,
mt cm gic rung v xng.
Vim n dy thn kinh cng c th xy ra nhng him: triu chng c
tay rt, bn chn rt hoc lit dy thn kinh III, IV, VI, bnh c th t
ht. Bnh nhn cn c th b au theo r thn kinh.
Bin chng thn kinh dinh dng (hay thc vt) cn gi bin chng thn
kinh t ch nh hng ln cc c quan nh:
343
+ Tim mch: tng nhp tim trng thi ngh ngi: 90 - 100 ln/pht,
gim huyt p t th (huyt p tm thu t th ng gim > 30
mmHg).
+ Tiu ha: mt hoc gim trng lc ca thc qun, d dy, rut, ti
mt. Bnh nhn nut kh, y bng sau khi n; tiu chy thng xy
ra v m, tng t khng km theo au bng, xen k vi to bn.
+ H niu sinh dc: bin chng thn kinh bng quang lm gim co bp
v lit bng quang, bt lc nam gii.
+ Bt thng tit m hi: gim tit m hi na phn thn di v tng
tit phn thn trn, tay v mt, nht l khi ng ti v sau khi n cc
cht gia v.
+ Ri lon vn mch: ph ngoi bin mu bn chn.
+ Teo c, gim trng lc c .
4.1.4. Bin chng nhim trng
C a tiu ng rt d b nhim trng bi v kh nng thc bo gim
do thiu insulin dn ti gim sc khng ca c th.
Nhim trng mn nht ngoi da thng do Staphylococcus aureus gy
ra. Nhim nm Candida albicans b phn sinh dc dc hay k mng tay v
chn.
Nhim trng tiu thng do vi trng Gram m E. coli gy vim bng
quang, vim i b thn cp hoc mn, vim hoi t gai thn. Vim phi
do vi trng Gram m hay gp; ngoi ra cn gp do vi trng Gram dng, vi
trng lao.
4.1.5. Lot chn bnh tiu ng
Thng do phi hp bin chng thn kinh, bin chng mch mu v bin
chng nhim trng. Vi trng gy nhim trng chn thng t khi mt loi vi
trng m thng phi hp cc loi vi trng Gram dng, vi trng Gram m v
vi trng k kh.
4.2. Bin chng cp tnh ca bnh tiu ng
4.2.1. Hn m do nhim ceton acid
a. Sinh bnh hc
Tnh trng hn m ny l hu qu ca s thiu insulin tng i hay
tuyt i km theo s gia tng nhiu t ca cc hormon chng insulin nh
glucagon, cortisol, catecholamin, hormon tng trng
Thiu insulin: tng glucose huyt.
344
Glucose khng vo c t bo c v t bo m.
S sn xut glucose ni sinh tng ln, gan tng s thy phn glycogen
v tng s tn sinh ng phng thch glucose vo mu. Ngoi ra, gan
tng s phng thch glucose cng cn do tng glucagon, tng cortisol
trong mu v gia tng cc cht cn cho s tn sinh ng n gan (nh
acid amin, lactat, glycerol).
Tng glucose huyt a n ri lon nc v in gii. Tng glucose
huyt -> tng p lc thm thu ngoi bo -> nc t ni bo ra khong
ngoi bo -> lc u tng th tch huyt tng -> tng lng mu n vi
cu thn -> tng lng glucose lc qua vi cu thn -> a niu thm thu.
Tnh trng a niu thm thu ny tuy gii hn phn no s tng glucose
huyt nhng gy kit nc, mt K +, mt Na +.
Tng th cetone huyt:
+ Thiu insulin, cc men gan hng v s thnh lp th ceton. M b
thy phn thnh acid bo nhiu hn. Tng glucagon s kch thch men
carnitin acyl transferase gip cho acid bo i vo ty th (mitochondrie)
c oxyd ha.
+ Ceton l nng lng c th c s dng bi c tim, c vn, thn.
ngi thng n c th c ch s ly gii m m, c l do kch thch s
tit insulin. S c ch ly gii m m ny khng c trong tnh trng
nhim ceton acid. Nng th ceton khi tng rt nhiu so vi s s
dng v tng nhanh huyt tng n 100 - 300mg% (bnh thng di
5mg % sau 12 gi nhn i).
+ Th ceton gm ch yu acid hydroxybutyric v acid aceto acetic l
acid mnh s gy c toan bin dng. Lng d tr kim HCO3
trong mu s gim v khi kh nng b tr b vt qu pH mu
s gim.
+ Bnh nhn s c nhp th su Kussmaul tng thi CO2. Tng thi
cc acid cetonic qua thn di th mui natri v kali. c toan nng c
th a n try tim mch do gim co bp c tim, gim trng lc mch
mu, gim s cm th ca c tim vi catecholamin ni sinh.
Thoi bin cht m v tng acid amin trong mu:
+ Gim insulin v tng cc hormon chng insulin trong huyt tng. Th
d cortisol s gia tng s thoi bin cht m.
+ Thy phn m c: alanin (acid amin chnh ca s tn sinh ng)
t c dn n gan. C gim thu np cc acid amin c nhnh (valin,
leucin, isoleucin).
S thoi bin m ny lm K + t ni bo ra ngoi bo nhiu.
345
b. Nguyn nhn gy bin chng hn m

Trn bnh nhn thiu insulin tuyt i: xy ra tiu ng tr trn 83%
trng hp khi bnh nhn thnh lnh ngng insulin.
Trn bnh nhn thiu insulin tng i: khi c mt trong nhng nguyn
nhn sau y thm vo:
+ Nhim trng (50% trng hp): nhim trng h hp trn (tai, ming)
p xe ming, vim phi, vim i b thn cp, vim ng mt, nhim
trng huyt.
+ Nhi mu c tim.
+ Vim ty cp, thng d dy - t trng.
+ Thai k (tng nhu cu insulin t thng th t).
+ Cng gip trng.
+ M.
+ Chn thng (c th hay tinh thn).
Cc trng hp trn u lm tng cortisol, glucagon, catecholamin.
c. Triu chng lm sng v cn lm sng
Thi k nhim ceton:
+ Nu cha bit bnh nhn c tiu ng, hi bnh s s c gy nhanh,
2 - 3 ngy nay km n, nn, tiu nhiu, ung nhiu, mt.
+ Trong nc tiu: ng niu > 20g/l, c ceton trong nc tiu.
+ Mu: tng ng huyt, gim d tr kim 18 < HCO3 < 25mEq/l, pH
mu bnh thng.
Nu iu tr ng, din tin tt rt nhanh.
Nu bit c bnh tiu ng, theo di nc tiu thy bt u c nhim
ceton, s tng nhiu insulin nhanh cho n khi ht ceton trong nc tiu. Nu
khng ht, cho bnh nhn nhp vin.
Thi k nhim ceton acid nng (thi k c toan bin dng do nhim
ceton nng):
+ Ri lon tri gic, l m, hn m.
+ Th su nhp Kussmaul.
+ Hi th c mi ceton.
+ Du kit nc ngoi v ni t bo: da kh, mt hm su, tnh mch c
xp, h p huyt, gim cn, kh nim mc ming, gim trng lc
nhn cu, nu c kch xc nn tm sang thng ni tng nh nhi mu
c tim, vim ty cp.
346
+ Nn ma, au bng.
+ Nhit h di 360C.
+ Khi khm nn hi: trng hp xut hin cc triu chng, thi im
xut hin v trm trng ca triu chng nn, i ngoi, cc thuc
dng trc khi nhp vin nh li tiu, corticoid ch pht hin du
chng ri lon nc in gii v h K + mu.
+ Triu chng cn lm sng (th ngay ti ging bnh):
Trong nc tiu: glucose niu > 20g/l; ceton nc tiu (+) mnh.
Trong huyt tng: ceton mu (4+) vi huyt tng cha ha tan,

cetones mu (2+) vi huyt tng ha tan.
Cc xt nghim khc.
pH mu < 7,20; d tr kim HCO3- < 10mEq/l.
Th ceton mu 100 - 300mg%.
Glucose huyt tng < 6g/l. Nu > 6g/l phi nghi ng bnh nhn
truyn glucose hoc c suy thn.
K+ mu rc khi iu tr c th bnh thng tng hoc gim.

D sao bnh nhn vn mt K +. Nu K+ mu gim th s mt
K+ rt trm trng, ta cn iu tr ngay t u.
Na+ c th bnh thng, tng hoc gim.
Dung tch hng cu, m huyt tng do gim th tch huyt

tng
Ur huyt tng, mt phn do thoi bin cht m, c th do

suy thn chc nng.
d. Din tin
Theo di din tin:
+ Mi gi: nhp th, nhp tim, p huyt, nc tiu, ng niu, ceton
niu.
+ o in tim (ECG).
+ Mi 4 gi: pH mu, HCO3 mu, ng huyt, ion .
Theo di bin chng:
+ Trong nhng gi u tin bnh nhn c th b try tim mch, nhim toan
nng, h K+ mu, h ng huyt nn phi truyn nc ngay.
+ Ph no b.
+ Bnh nhn hn m nng v nm lu c th b xp phi, lot da, nhim
trng tiu.
347
4.2.2. Hn m do tng p lc thm thu mu

y l bin chng cp tnh thng xy ra trn bnh nhn b tiu ng
ng tui khng ph thuc insulin. Bnh xy ra ngi trung nin, ngi gi
c ng huyt cao ko di km vi tnh trng kit nc m bnh nhn khng
th ung s nc cn thit b li. Bnh nhn thng sng mt mnh, b
tai bin mch mu no, trc c dng li tiu, corticoid hoc lm thm
phn phc mc.
a. Triu chng lm sng v cn lm sng
Triu chng ton pht s khng xy ra cho n khi th tch mu gim
trm trng lm gim lng nc tiu. Bnh nhn hn m hoc ri lon
tri gic.
Run c, kinh git.
C hi gng.
C du kit nc trm trng c ni bo ln ngoi bo.
Cn lm sng:
+ Glucose huyt > 10g/l.
+ Na+ mu > 150mEq/l.
+ Cl mu > 110 - 115mEq/l.
+ K+ mu gim.
p lc thm thu mu tng n 350 - 450mobm/l (bnh thng 300
mobm/l). Ta c th tnh gn ng p lc thm thu mu nh sau:
+ Na mEq/l x 2 + 5,5 (i vi mi 100mg% glucose huyt).
+ Nu Na = 160 mEq/l; glucose huyt 100mg%.
+ p lc thm thu mu s l: 160 x 2 + 5,5 x 1000/100 = 375 mobm/l
Th cetones khng c hay dng tnh t.
Dung tch hng cu tng, m huyt tng.
Trong nc tiu: ng cao, Na+ thp, K+ cao.
T l t vong > 50%.
4.2.3. Hn m do h ng huyt
Thng do bnh nhn dng insulin hoc sulfamid h ng huyt qu
liu. Dng thuc m khng n hoc chm gi n, hot ng nhiu ngoi
chng trnh.
348

Triu chng lm sng:
+ H ng huyt cp tnh: bnh nhn cm thy bun nn, chng mt,
nhc u, m hi, hoa mt, ni ngng, l m, tim p nhanh. Nu
cho 10 - 20g glucose triu chng s ht, nu khng bnh nhn s i
vo hn m, c th km theo kinh git.
+ H ng huyt t t v nng: bnh nhn nhc u, ri lon tri gic,
m mt hay ngp, ngi yu, ni kh v ngh kh, bun ng, ng lu,
dn dn a n mt tri gic, hn m, nhit c th thp. Ngoi ra
bnh nhn c th b git c, kinh git, ng kinh, c nhng cm gic
k l hoc nhng c ng bt thng nh ma git...
Cn lm sng: glucose huyt < 40mg% (< 0,4g/l).
b. iu tr
Tim tnh mch dung dch ng u trng 30% 50ml (25g) bnh nhn
s tnh li trong giy pht, rt him khi tnh sau 1 gi.
Hoc c th tim glucagon 0,5mg di da hoc tim bp, hoc tim tnh
mch lp li mi 15 pht.
Khi tnh li cho bnh nhn n ng. Nu h ng huyt do dng
sulfamid th cn theo di lu n 3 ngy.
Thc ra l mt bin chng ca iu tr, nu bnh nhn c hng dn
k, theo di k, c th nga c bin chng ny.
Tuy nhin trong trng hp phc tp nh tiu ng kt hp vi x gan
hoc trn bnh nhn suy kit, sinh bnh l hc ca h ng huyt tr nn
phc tp hn nhiu.
4.2.4. Hn m do acid lactic tng cao trong mu
Xy ra trn bnh nhn ln tui, iu tr bng biguanides (phenformin)
km thm yu t suy h hp cp, suy tim, kch xc, nhim trng huyt do vi
trng Gram m, vim ty cp, ung nhiu ru.
Bnh khi u mau, hn m tht s, bnh nhn c nhp th Kussmaul.
Th mu:
+ pH mu < 7, d tr kim gim.
+ Acid lactic mu 10 - 20mEq/l (bnh thng 1mEq/l hoc 9mg%).
+ Acid pyruvic mu tng gp 3 - 4 ln bnh thng (bnh thng =
0,214mEq/l).
349
+ Cl gim, K+ tng, Na+ tng.

Khong trng anion tng Bnh thng khong anion l: (Na+) - (Cl +
HCO3) = 10 - 20mEq/l hoc 9mg%.
b. Thi x tr: chuyn ngay bnh nhn vo cc trung tm cp cu
chuyn khoa.
5. IU TR I THO NG
5.1. Mc tiu
Cc mc tiu ny p dng cho c i tho ng typ 1 v typ 2, tu
thuc vo mi loi c th c thay i t nhiu.
Lm gim bt cc triu chng:
+ Lm sng: ung nhiu, nu c tiu nhiu.
+ Cn lm sng: a ng huyt v mc gn bnh thng nht, ng
niu m tnh (vi ngi ln tui phng h ng huyt khi dng
thuc liu cao, hoc c km theo cc nguyn nhn gy h ng huyt
nh khng n c, c suy gan hoc suy thn, tng trng qu km).
t c cn nng hp l gn vi hng s sinh l, i vi i tho ng
typ 2 c bo ph cn lm gim cn.
Lm chm xut hin cc bin chng, trnh cc bin chng nguy him
nh hn m tng ng huyt, suy thn, hoi t chi do tc mch, vim
vng mc..v.v.
Nng cao cht lng i sng ngi bnh.
5.2. Nguyn tc iu tr
iu tr c hiu qu i tho ng cn c s ng gp ca nhiu
chuyn ngnh, chuyn khoa; cn c s phi hp ca nhiu phng php nh:
5.2.1. Chng trnh hun luyn bnh nhn
Chng trnh ny nhm cung cp cho bnh nhn:
Cc kin thc cn thit v bnh i tho ng:
+ Bnh thc t c th ca h h t lm ch bnh tt ca mnh.
+ bnh nhn c th phi hp tt vi thy thuc trong iu tr v
chm sc.
Cc k nng cn thit :
+ Nhn bit cc bin chng nguy him nh h ng huyt, nhim
trng bn chn v cch phng.
350
+ Bit cch t theo di ng huyt, ng niu (nu c iu kin).

+ Bit cch n ung hp vi bnh tt ca mnh.
+ Bit s dng insulin (i vi bnh nhn T typ 1).
+ Bit li ch ca rn luyn c th v cch thc hin sao cho ph hp vi
tnh trng bnh ca mnh.
Bnh i tho ng s c iu tr ti u khi bnh nhn c thng tin
y .
Chng trnh hun luyn bnh nhn cn nhn mnh ti kha cnh
thc hnh v vic iu tr bao gm:
Ch n.
K thut theo di ng huyt v ng niu.
Hot ng th lc v thi tm thn trong cuc sng.
Dng thuc.
5.2.2. Ch dinh dng hp l
Thc n c nhiu glucid lm cho ng huyt tng nhiu sau khi n,
thc n c nhiu lipid d gy x va ng mch ngi i tho ng.
V th iu c bn trong ch dinh dng ca bnh nhn i tho
ng l phi hn ch glucid trnh tng ng huyt sau khi n v
hn ch n lipid nht l cc acid bo bo ha
Tt c bnh nhn i tho ng, khng k i tho ng typ
1 hay 2 u phi tun th ch n gim glucid
Khong 10% bnh nhn i tho ng typ 2 p dng ch n gim
glucid tt gip n nh ng huyt lu di hay tm thi m khng cn phi
dng thuc.
Nhu cu v nng lng: ngi bnh i tho ng cng c nhu cu nng
lng ging nh ngi bnh thng, cng tng hay gim thay i tu
theo:
+ Tui: tui ang ln cn nhiu nng lng hn ngi ln tui.
+ Theo loi cng vic nng hay nh.
+ Theo th trng: mp hay gy.
351
Mc lao ng
Nam
Tnh ti
30Kcalo/kg
25Kcalo/kg
Va
35Kcalo/kg
30Kcalo/kg
nng
45Kcalo/kg
35Kcalo/kg
Khi cn tng th trng: cho thm 300 - 500Kcal/ngy

Khi cn gim th trng: tr i 500Kcal/ngy
T l cc loi thc n:
+ Glucid 45 - 50%.
+ Protid 15 - 20%.
+ Lipid 35%.
Trong cc sch v dinh dng v iu tr, v cc sch chuyn khoa i
tho ng ngi ta lp ra cc thc n vi cc mc nng lng khc nhau
(tham kho thm) trnh s nhm chn dnh cho bnh nhn kh tun th ch
n king, lm sao ng vt qu qu thc n cho php, c bit l qu
glucid. Ngi ta cng chia thc n thnh tng loi c hm lng glucid khc
nhau:
+ 5% glucid (gm a s cc loi rau xanh).
+ 10% glucid.
+ + 20% glucid.
Ngi bnh i tho ng c th n:
+ Khng hn ch cc loi thc n c 5% glucid.
+ Hn ch i vi cc loi 10% - 20% glucid.
+ King hay hn ch tuyt i cc loi ng hp thu nhanh (mt, ko,
bnh ngt, nc ngt, tri cy kh).
+ Cn m bo vitamin, cc yu t vi lng (st, iod) v si x... cc
loi ny thng c nhiu trong rau ti, v tri cy, go khng gi
k... c tc dng chng to bn; gim tng ng huyt, cholesterol,
triglycerid sau ba n.
+ Cc cht to v ngt: m bo khng dn ti hin tng chn n
ngi gi c th dng cc cht to v ngt. Cc cht ny thng c
ngt cao hn nhiu ln so vi ng thng dng l sucrose, mt s
cht b ph hy khi un nng, mt s cht c d v ng, c dng
ph bin hin nay c saccharin, aspartam... Cc cht ny khng cung
cp thm nng lng hoc rt t khng ng k, c th c dng thay
th cho ng glucose.
352
Thay i ch n l quan trng vi tt c mi loi i tho ng k c

vi bnh nhn km dung np ng:
+ Cc mc tiu ca iu tr bng ch n khc nhau ty thuc vo:
Typ tiu ng.
Tnh trng bo ph.
Lng m bt thng trong mu.
C cc bin chng ca tiu ng.
ang c iu tr ni khoa.
V c theo s thch, kh nng ti chnh v yu cu ca bnh nhn.
+ Cc mc tiu ca calo t ra cn phi t c v gi vng cn nng

l tng, gim calo ch t ra khi bnh nhn qu bo.
+ Gi vng thnh phn v thi gian n l quan trng, nht l i vi
bnh nhn dng mt ch insulin hoc thuc sulfamid h ng
huyt c nh.
+ Thnh phn mn n: thnh phn dinh dng ti u cho ngi tiu
ng khng c nh. S quan tm khng ch v thc n nh hng ti
ng huyt m cn lm gim x va ng mch v cc bin chng
mn tnh khc.
Hydrat carbon (55 - 60%): l cht ch yu cung cp calo n vo.

Thc n c lng ng cao phi hn ch nhng vn phi c cn
bng ba n.
Protein (10 - 20%): cung cp bilan nitrogen v tng trng. i

vi cc bnh nhn c bin chng thn phi gii hn lng protein.
M (25 - 30%): phi ht sc hn ch. Lng cholesterol n vo phi

di 300mg v m bo ha phi thay bng nhiu loi m khng bo
ha.
Thc n c si 25g/1000Kcal c th lm chm s hp thu ng v

gim tng ng sau khi n. Thc n c cha si gm u, rau,
thc n c cha keo, cm, c th lm gim ng ng thi h
cholesterol ton b v lipoprotein t trng thp (LDL).
Cc cht ngt nhn to c th dng thay ng trong nc ung v

mt s thc n. Aspartam v saccharin gip lm gim lng ng
n vo m vn gi c ngon ming.
+ Cn hn ch ru:
Ru c ch hnh thnh glycogen gan v c th lm h ng

huyt bnh nhn dng insulin hoc thuc h ng huyt.
353
Ru lm tng triglycerid cp v mn, lm ri lon chuyn ha cht

sulfamid.
Ru c cha ng cng c th gy tng ng huyt.
Ru lm thng tn h thn kinh nng hn.
Y hc c truyn cng rt ch n vn tit ch trong iu tr tiu

kht:
Hn ch cc cht cao lng m v; gim n cc cht cay, bo, ngt.

Nn n nhiu cht hoa qu rau xanh, gi u, b, ng, nn ung nc
tr xanh hng ngy.
Gim m trnh n tr, hi t v, khng c li cho ngi bnh.
Tuyt i king ru v thuc l, v ru tnh n v cay pht tn vo

c th lm hao thm tn dch vn c trn bnh nhn, do lm
tng bnh v d gy bin chng.
5.2.3. Rn luyn c th hay phng php tp luyn cho ngi bnh i

tho ng
Khi dng phng php ny cn ch v n va c li li va c hi.
ngi bnh thng: vic s dng ng tng ln khi c bp hot ng,
ng s c cung cp do c iu ha sn xut ng gan. Cn
bng ny c insuline iu chnh.
ngi i tho ng: khi tp luyn ng huyt tng ln r rt v
tnh trng nhim ceton c th xy ra khi bnh tiu ng khng c
kim sot tt, hoc s h ng huyt c th nng do lng insulin a
vo nhiu hoc insulin tit ra do tc dng kch thch ty ca thuc ung
h ng huyt. Mt k hoch n cn trng v c nh mc l rt cn
thit khi bnh nhn ang c iu tr insulin ng thi vi vic tng
hot ng hay th tp luyn nng. Tp luyn nng c th hi cho bnh
nhn i tho ng; tng nguy c bin chng mn nh tim mch, thn
kinh v vng mc. phng cn nh gi tnh trng tim mch trc
khi cho ch tp luyn v sn sc cn thn khi tp luyn.
Rn luyn c th c tc dng tt, nhng cn c s phn bit gia i tho
ng typ 1 v i tho ng typ 2, ngi bnh c th tham gia hu nh tt
c mi hot ng th dc th thao. Nhng luyn tp phi ph hp vi tui tc
sc khe v s thch.
+ Nn tp nhng mn rn luyn s do dai, dai sc nh i b, i xe p,
bi li hn l nhng mn i hi th lc cao nh nng t
+ Nn tp theo nhm (dng sinh, thi cc quyn) c th ng vin
v kim tra gip ln nhau.
354
+ Bi tp nn nh nhng lc u, v sau tng dn, trnh qu sc v nn

c s theo di ca thy thuc.
Trc khi tp cn ch :
+ nh gi s kim sot ng huyt.
+ Bnh nhn c hay khng c cc bin chng ca i tho ng.
+ Khm tim mch, lm in tm gng sc nu cn.
+ Khm bn chn: nh gi bnh l thn kinh, nh gi tnh trng tun
hon ngoi bin nu c.
+ Khm mt, nu c vim vng mc tng sinh phi i cho n khi iu
tr n nh.
Rn kuyn c th i vi i tho ng typ 1: trng hp ny s khng
ci thin ng k mc ng huyt nhng vn c tc dng tt nh:
+ Lm gim VLDL, LDL v tng HDL cholesterol.
+ Ci thin hot ng tim mch.
+ Gim huyt p.
+ Lm tinh thn sng khoi.
Rn kuyn c th i vi i tho ng typ 2:
Trong i tho ng type 2, rn luyn c th c tc dng iu chnh
ng huyt thng qua c ch lm gim tnh trng khng insulin. Tc dng
tt ca rn luyn c th i vi i tho ng type 2 l ci thin kim sot
ng huyt do:
+ Lm gim s tha cn.
+ Lm gim s khng insulin v tc dng tt nh i vi i tho ng
typ 1.
Bnh nhn i tho ng typ 2 nu ch iu tr n thun bng ch
dinh dng th khng phi lo lng v vic h ng huyt xy ra khi tp
luyn, nhng nu iu tr bng cc sulfamid gim ng huyt th cng cn
ch tnh trng h ng huyt vn c th xy ra, nu khng ch tun th
cc quy nh dng thuc hay n ung.
YHCT trong bnh ny khuyn ngi bnh tp dng sinh nh nhng, th
gin, i b vn ng nh nhng mi ngy. Tuyt i gi c th khng b
chn thng xy xt ngoi da.
5.2.4. Thi tinh thn trong cuc sng
T to cho mnh cuc sng thoi mi c v th xc ln tinh thn, trnh
khng tc gin thi qu, cng thng qu lm can kh ut kt, ut tr sinh
nhit ha to thng m s sinh ra kht nhiu, hay i; hoc vui mng thi
355
qu, thn tn sinh nhit thiu t chn m, lo ngh nhiu hi t, lo s nhiu

hi thn...
5.2.5. iu tr dng thuc
Gm iu tr bng insulin, hoc thuc ung h ng huyt sulfonylure.
La chn thuc phi cn nhc cn thn ti tc dng ph c th tn hi
ti vic iu tr bnh v lm nng ln cc bin chng ca tiu ng. Nhng
vic iu tr l bt buc khi c ch nh chc chn. Phi theo di ng huyt
nhiu ln khi thay i liu lng hoc ngng (gin cch) bt c loi thuc no.
Dng thuc lm gim ng huyt
i vi T typ 1, cn n chuyn gia v ni tit c iu chnh
ng huyt bng insulin v cc ch theo di nghim nht trong iu
tr v phng trnh cc bin chng.
i vi T typ 2: dng phc iu tr sau:
Khng dng thuc (dinh dng, rn luyn c th)
ng huyt khng kim sot
n tr liu (iu tr cc bin chng km theo nu c):
Sulfonylurea
Biguanid
c ch -glucosidase
Insulin
ng huyt khng kim sot
Tr liu phi hp:
Sulfonylurea + biguanid
Sulfonylurea + insulin
Sunfonylurea + c ch -glucosidase
Kch thch cell tit insulin
Thuc sunfonylurea
c ch khng insulin
Tng nhy cm ca m ngoi vi i vi insulin
Thuc biguanid
Gim s thm n
356
5.3. iu tr c th
Tu thuc vo lng ng huyt, tu thuc vo giai on biu hin v
bin chng ca bnh m c quyt nh chn la cch phi hp thuc.
5.3.1. Khi bnh nhn c lng ng huyt 6,5mmol/l (120mg/dl) v
7mmol/l (126mg%/dl)
Ch n: tit ch cc loi thc n cung cp ng.
Tp luyn theo thi quen v s thch nh i b, bi li, nh cu, tp
dng sinh, thi cc quyn, khiu v.
phng cc bin chng.
Theo di ng huyt thng xuyn: sau khi p dng cc ch theo di
ng huyt mi tun 1 ln t nht 2 tun lin tip (nu n nh sau
mi thng) nh gi s n nh ca ch iu tr thch hp cha,
nu lng ng huyt vn cha tr v mc bnh thng th cn ch
ch n nghim ngt hn trc khi ngh ti vic dng thuc dng thc
n nh ung cc loi tr dc tho thay cho nc thng nh: tr kh
qua, da di, v sa t, cam tho nam
5.3.2. Khi bnh nhn c ng huyt 126mg/dl hoc 7mmol/l v
180mg/dl c chn on l i tho ng typ 2, cha c bin chng
Ch n: tit ch cc loi thc n cung cp ng.
Tp luyn.
phng cc bin chng.
Theo di ng huyt thng xuyn.
Dng thuc.
a. i vi th khng c kim chng hoc bin chng
Php tr: dng m thanh nhit.
+ Bi thuc 1: bi thuc nam kinh nghim (gm: kh qua 65g, l a 35g).
Bi thuc c GS Bi Ch Hiu cu to theo kinh nghim ca dn gian
v nghin cu ghi nhn tc dng h ng huyt c trn thc nghim ln lm
sng trn bnh nhn T typ 2 cha c bin chng c ng huyt 120mg
140mg%.
Bi thuc c tip tc nghin cu 2 dng thuc l vin nn v tr,
dng tr thng dng v ph bin hn c dng nh mt loi thc phm ung
hng ngy cho ngi b T gip n nh ng huyt khi a c ng
v mc bnh thng.
357
+ Bi thuc 2: bi Tri b a hong hon gia v (gm: sinh a 20g, tri

mu 12g, hoi sn 20g, hong b 12g, sn th 10g, mch mn 12g, n
b 12g, sa sm 12g, phc linh 12g, ng v t 4g, trch t 12g): phng
thuc ny c b c t, kim tr tam m, tr m h ha vng triu nhit,
l phng thuc dng m thanh nhit mnh m.
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Sinh a
T m, thanh nhit, b can thn
Qun
Hoi sn
Sinh tn, ch kht
Qun
Mch mn
B ph m, dng v, sinh tn
Thn
Sa sm
Dng v, sinh tn
Thn
Sn th
Thanh t can ha
n b
T Thn, t ha
Phc linh
Thm thp, ha t
Trch t
Thanh t nhit
Tri mu
Thanh t nhit ha
Hong b
Thanh t nhit ha
Ng v t
Lim ph t thn, sinh tn, lim hn
Ngoi ra, theo ti liu Trung dc ng dng lm sng (Y hc vin Trung

Sn) do GS Trn Vn K lc dch c nu:
Nc sc sinh a c tc dng h ng huyt r trn sc vt thc
nghim c ng huyt cao, cng c th lm cho ng huyt bnh
thng ca th h thp.
Nc sc tri mu c tc dng khng khun mnh trn cc loi trc
khun thng hn, trc khun ng rut, t cu khun v tc dng h
ng huyt trong th ph v to nhit.
Nc sc sn th c tc dng c ch t cu vng, trc khun l v h
ng huyt trn thc nghim.
Ng v t trn thc nghim c tc dng tng chc nng ca t bo min
dch; gia tng qu trnh tng hp v phn gii glycogen, ci thin s hp
thu ng ca c th.
+ Bi thuc 3: Hong lin hon (gm: sinh a 40g, thch cao 12g, th
hong lin 30g) c tc dng dng m thanh nhit.
Phn tch bi thuc:
358
V thuc
Tc dng
Sinh a
T m ging ha, lng huyt sinh tn, nhun to
Hong lin
Thanh t nhit ha
Thch cao
Thanh nhit lng huyt
Vai tr
Qun
T
Thn
b. i vi th lm sng biu hin ph m h r

Php tr: dng m, nhun ph.
+ Bi Tri b a hong hon gia v (gm: sinh a 20g, tri mu 12g, hoi
sn 20g, hong b 12g, sn th 10g, mch mn 12g, n b 12g, sa sm
12g, phc linh 12g, ng v t 4g, trch t 12g, gia thm thch cao 40g):
ch tr bi ny l thin v ph v nhit qu lm tn hao tn dch.
+ Bi Thin hoa phn thang (gm: thin hoa phn 20g, sinh a 16g,
mch mn 16g, cam tho 6g, ng v t 8g, go np 16g).
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thin hoa phn
Sinh tn dch, h ha, nhun to
Qun
Sinh a
T m ging ha, lng huyt, sinh tn, nhun to
Qun
Mch mn
B ph m, sinh tn
Thn
Cam tho
Gii c trng v, iu ha cc v thuc
Ng v t
Lim ph, t thn, sinh tn, lim hn
Go np sao
Dng v, tr t
+ Bi Bch h gia nhn sm thang (gm: thch cao 30g, tri mu 12g,
ngnh m 8g, cam tho 6g).
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thch cao
Thanh nhit phn kh ca dng minh
Qun
Tri mu
Gip thch cao t m thanh nhit ph v
Thn
Ngnh m
ch v, bo v tn dch
Cam tho
Gii c trng v, iu ha cc v thuc
T
T, s
c. i vi th lm sng thin v v m h r
Php tr: dng v, sinh tn.
359
Nhng bi thuc:
+ Bi Tri b a hong hon gia v (gm: sinh a 20g, tri mu 12g, hoi
sn 20g, hong b 12g, sn th 10g, mch mn 12g, n b 12g, sa sm
12g, phc linh 12g, ng v t 4g, trch t 12g)
Gia thm hong lin 16g.
+ Bi Tng dch thang gia gim (gm: huyn sm 20g, sinh a 20g,
mch mn 16g, thin hoa phn 16g, hong lin 16g, i hong 8g).
V thuc
Tc dng
Vai tr
Huyn sm
Mn, hi ng, hn; vo ph, v, thn: thanh nhit, lng

huyt, t ha, gii c, sinh tn dch, tn kt
Qun
Sinh a
Ngt, ng, hn; vo tm, can, tiu trng, thn: thanh

nhit, lng huyt, dng m, sinh tn
Thn
Mch mn
Ngt, hi ng, hi lnh; vo ph, v: nhun ph, sinh tn,

li niu
Thn
Thin hoa phn
Ngt, chua, hn; vo ph, v, i trng: sinh tn ch kht,

ging ha, nhun to, bi nung, tiu thng
Thn, T
Hong lin
ng, hn; vo tm, can m, i trng, v: thanh nhit,

to thp, thanh tm
i hong
d. i vi th lm sng thin v thn m h, thn dng h

Php tr: t m, b thn, sinh tn dch (cho thn m h); n b thn, sp
niu (cho thn dng h).
Nhng bi thuc:
+ Bi Tri b a hong thang gia gim (gm: sinh a (hoc thc a)
20g, k t 12g, hoi sn 20g, sa sm 8g, sn th 8g, thch hc 12g, n
b 12g, thin hoa phn 8g).
+ Bi Bt v qu ph gia gim (gm: thc a 20g, tang phiu tiu 12g,
hoi sn 20g, kim anh t 12g, n b 12g, khim thc 8g, trch t 12g,
sn th 8g).
e. i vi th m thp
Php tr: ha m, ging trc.
Bi thuc:
+ Bi Bn h bch trut thin ma thang (gm: bn h 10g, trn b 6g,
bch trut 20g, phc linh 6g, thin ma 6g, cam tho 4g).
360
Phn tch bi thuc

V thuc
Tc dng
Vai tr
Bn h
Tiu m thp, ging kh nghch
Qun
Bch trut
Kin t, to thp
Thn
Phc linh
Kin t, l kh, tr thp
Thn
Trn b
Kin t, l kh, to thp, ha m
Thn
Thin ma
Ha m tc phong
Cam tho
n trung, ha v
f. i vi th c kim chng (hoc bin chng)

Dng cc ch n v tp luyn nh i vi th khng c kim chng.
Hi hp mt ng do m h, tn dch tn thng:
+ Php tr: ch kh, dng huyt, t m thanh nhit.
+ Bi thuc:
Bi Thin vng b tm n (gm: sinh a 30g, ng v t 6g, nhn sm 6g,
ng quy 15g, huyn sm 6g, thin mn 15g, n sm 6g, mch mn 15g, phc
thn 6g, b t nhn 15g, vin ch 6g, to nhn 12g, ct cnh 6g, chu sa 6g).
V thuc
Tc dng
Vai tr
Sinh a
Ngt, ng, hn: dng m, dng huyt
Qun
Huyn sm
ng, mn, hi lnh: thanh nhit, dng huyt, gii c,

ging ha
Qun
an sm
ng, lnh: hot huyt, kh
Thn
ng quy
Thn
ng sm
Ngt, bnh: b dng t v
Thn
Phc linh
Ngt, bnh: b t th, nh tm, li thy
Thn
B t nhn
Ngt, bnh: b huyt, kin t, an thn
Thn
Vin ch
Thn
Thin mn
Ngt, lnh: thanh tm nhit, ging ph ha
Mch mn
Ng v t
Mn, chua, m: lim hn, c tinh
Toan to nhn
Ct cnh
ng, cay, m: iu ha cc v thuc
Chu sa
Ngt, lnh: an thn, trn kinh, dn thuc vo tm
361
Chng u vng:
+ Php tr: bnh can tim dng (m h, dng xung); ha m, ging
nghch (m trc).
+ Nhng bi thuc:
Bi Thin ma cu ng m (gm: thin ma 9g, thch quyt minh 18g, cu
ng 12g, tang k sinh 12g, hong cm 9g, sn chi 9g, ngu tt 12g, ch mu 9g,
trng 12g, phc thn 9g): dng trong trng hp bnh can, tim dng.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thin ma
Ngt, cay, hi ng, bnh: thng thanh, ging trc, tn

phong, gii c
Qun
Cu ng
Qun
Hong cm
Thn
Chi t
Thn
Tang k sinh
ng, bnh: b can thn, mnh gn ct
Thn
H th
B huyt thm tinh
Thn
trng
Thn
Phc linh
ch mu
Cay, ng, hn: thng huyt, iu kinh
Thch quyt minh
Tr st cao, n khng tiu: thanh nhit
Ngu tt
Thn, t, s
Chng nht, lot l thng hay ti pht, kh khi, rng li sng au:
+ Php tr: thanh nhit gii c.
+ Nhng bi thuc:
Bi Ng v tiu c m (gm: kim ngn 20g, huyn sm 15g, cc hoa 20g,
h kh tho 15g, b cng anh 15g).
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
Kim ngn hoa
Thanh nhit, gii c
Qun
Huyn sm
T m, ging ha, lng huyt, gii c
Thn
Cc hoa
Thanh nhit, gii c, tn phong
H kh tho
Thanh can ha, tn ut kt
B cng anh
Gii c, tiu vim, thanh nhit
362
Chn tay t di, mt mi, c teo, u chn tay t di i khng vng:

+ Php tr: dng m, thanh nhit, b huyt, thng lc.
+ Bi thuc T vt ng ng thang:
Sinh a
20g
ng quy
10g
Bch thc
12g
Xuyn khung
10g
K huyt ng
12g
Lc thch ng
10g
Nhn ng ng
10g
Cu ng
10g
Khp xng au nhc, bp tht mi r, t b:

+ Php tr: thanh nhit, sinh tn, thng lc, ho dinh.
+ Bi thuc: Bch h nhn sm gia qu chi.
Ngoi ra, i vi loi i tho ng c ng huyt cao trong mu, c
hin din ng trong nc tiu v nhiu bin chng nn kt hp vi cc
chuyn gia ni tit hc theo di v iu tr cho bnh nhn.
5.3.3. iu tr bng chm cu
Thn trng khi s dng chm cu trn bnh nhn i tho ng, cn v
trng ng cch trc v sau chm, hn ch cu.
Th chm: c th chn cc huyt sau:
+ Kht nhiu: ph du, thiu thng.
+ n nhiu: t du, v du, tc tam l.
+ Tiu nhiu: thn du, quan nguyn, phc lu, thy tuyn.
Nh chm:
+ Ung nhiu: ni tit, ph, v.
+ n nhiu: ni tit, v.
+ Tiu nhiu: ni tit, thn, bng quang.
Chm cch nht hoc hng ngy, lu kinh 15 - 30; hoc dng kim nh
hon gi kim 3 ngy, i bn.
Mai hoa chm: g dc bng quang kinh 2 bn ct sng t ph du n bng
quang du, kch thch va, mi ln 5 - 10, g cch nht hoc hng ngy.
5.3.4. Kinh nghim dn gian n gin tr tiu ng
Bi thuc kinh nghim: kh qua 55g, r 25g, l a 20g.
Cng thc trn c nghin cu t thc nghim n lm sng, vi liu
lng trn c th dng mi ngy cho bnh nhn i tho ng c km theo
bin chng nhim trng tiu, vim hng mn.
363
Kt qu nghin cu ghi nhn bi thuc c tc dng h ng huyt i

vi bnh nhn c ng huyt lc i > 120mg% nhng di < 190mg% sau 4
tun dng thuc. Ngoi ra i vi bnh nhn c lng ng cao hn c th
phi hp vi cc thuc h ng huyt ca Ty y, khi ng huyt n nh
tip tc dng, khng ghi nhn tc dng gy h ng huyt.
Nhng kinh nghim dn gian khc:
B ao: 100g nu si, gi nt vt nc ung thng xuyn hng ngy.
Rau cn ty: 100g nu si, gi nt vt nc ung ngy 2 ln.
Rau ng t n cm hng ngy.
C ci 5 c, go t 150g; c ci nu chn vt ly nc cho go vo nu n
thng xuyn.
Tri kh qua 250g, tht 100g: nu canh n.
Ty heo 250g, hoi sn 120g, thin hoa phn 120g: ty heo gi nt trn
vi bt thuc.
V trng r du, go np rang phng, mi th 50g, sc ung hng ngy.
T lng gi
Cu hi 5 chn 1 : chn cu ng
1. Nguyn nhn no sau y sinh T theo YHCT
A. Do n nhiu cht bo, ngt tch nhit ha ha thiu t chn m

B. Do thn ch tht iu, ng ch cc ut ha ha thiu t phn m
ca ng tng
C. Do tin thin bt tc hoc thin qu suy, m tinh hao tn
D. Do ho nhit lu tch li, c th sn c m h
E. C 4 cu trn u ng
2. Ho nhit lu tch lu ngy, nu gp c th c thin qu suy d sinh
T th
A. Ph- i trng thuc thng tiu

B. T-v thuc trung tiu
C. Thn thuc h tiu
D. Thn m h
364
E. C th c 3 th ph, t, thn
3. Triu chng c trng ca T th v m h l
A. Kht nhiu, ung bao nhiu vn khng kht

B. Kht nhiu v i tiu nhiu
C. Thm n, n nhiu m vn gy kh
D. n nhiu, ung nhiu v kht nhiu
E. n nhiu, ung nhiu, kh tiu
4. V thuc ng v t trong bi Tri b a hong hon gia v (gm sinh
a, hoi sn, sn th, n b, phc linh, trch t, ng v t, tri mu, hong b,
mch mn, sa sm) c tc dng
A. Lim ph, t thn: vai tr thn

B. Lim ph, sinh tn: vai tr thn
C. Lim hn, sinh tn: vai tr t
D. Lim ph, t thn, sinh tn lim hn: vai tr thn
E. Lim ph, t thn, sinh tn, lim hn: vai tr t
5. V thuc huyn sm trong bi thuc Ng v tiu c m (gm kim
ngn, cc hoa, huyn sm, h kh tho, b cng anh) c vai tr v tc dng
A. Thanh nhit, lng huyt, gii c: vai tr qun

B. Thanh nhit, lng huyt, gii c: vai tr thn
C. T m, ging ho, lng huyt, gii c: vai tr thn
D. T m, ging ho, lng huyt, gii c: vai tr qun
E. T m, ging ho, lng huyt, gii c: vai tr t
6. V thuc huyn sm trong bi Tng dch thang (gm: sinh a, huyn
sm, mch mn, thin hoa phn, hong lin, i hong), iu tr tiu kht th
v m h c tc dng v vai tr
A. Thanh nhit, lng huyt, sinh tn, ch kht: vai tr qun

B. T m, nhun huyt, sinh tn: vai tr qun
C. T m, nhun huyt, sinh tn: vai tr thn
D. T m, thanh nhit, nhun to: vai tr t
E. Nhun h, sinh tn, ch kht: vai tr thn
7. Bi thuc thin vng b tm n (gm: sinh a, nhn sm, huyn
sm, n sm, phc thn, vin ch, ct cnh, ng v t, ng quy, mch mn,
b t nhn, to nhn, chu sa) c ch nh iu tr T th
365
A. Ph m h
B. V m h
C. Thn m h
D. C kim chng hi hp mt ng
E. C kim chng u chong mt hoa
8. Huyt thiu thng thng c chn iu tr T th c triu chng
no sau y tri hn
A. Ph m h vi kht nhiu
B. V m h vi thm n nhiu
C. Thn m h vi tiu nhiu
D. V m h c kim chng kht
E. Thn m h c kim chng kht
9. Bi thuc dng m thanh nhit (gm: sinh a, thch cao, th hong
lin) v th hong lin c tc dng
A. T m, ging ha: vai tr t

B. Thanh nhit, lng huyt: vai tr t
C. Thanh nhit, t ha: vai tr t
D. Thanh t nhit, trit c: vai tr t
E. Thanh t nhit ha: vai tr thn
10. Bi thuc ng v tiu c m (gm: kim ngn, cc hoa, b cng anh,
huyn sm, h kh tho) ch nh iu tr T c kim chng
A. To, kh kht, tiu t sn

B. D y bng, bun nn, to bn ra mu
C. m h tiu bn sinh l nht, li , ru vng
D. L lot hay ti pht, rng li sng au, li
E. C th ch nh c 4 trng hp trn
366
Bi 20
BNH BO PH
MC TIU
1. Nu c nh ngha, c im dch t hc v cc phng php nh
gi bo ph.
2. Trnh by c nguyn nhn, bnh sinh v phn tch c sinh bnh
hc ca bo ph theo YHH.
3. Trnh by c chn on bo ph cng cc nguy c v bin chng
ca n.
4. Nu c cc nguyn tc v cc phng php phi hp trong iu tr
bo ph.
5. Trnh by c ng dng iu tr 4 th lm sng bo ph theo YHCT.
6. Phn tch c cc bi thuc p dng iu tr bo ph.
1. I CNG
1.1. nh ngha
Bo ph l tnh trng d tha khi m, l mt hi chng c trng bi s
tng tuyt i ca khi m, hay ni cch khc l mt s lm pht ca d tr
nng lng, ch yu l triglycerid di dng m m.
Bo ph l mt tnh trng bnh l a yu t.
C s lin quan cht ch gia bo ph v tnh trng dinh dng qu mc
m khng hp l. Cc cng trnh nghin cu ngy cng chng minh rng bo
ph l mt yu t lm tng t l bnh tt, tng t l t vong, gim nng sut
lao ng.
1.2. c im dch t hc
Bo ph l mt bnh v dinh dng thng gp v c nhiu hng gia
tng khp mi ni trn th gii, nht cc nc cng nghip pht trin c ti
20% dn s b bo ph.
Tn sut thay i theo:
367
Tui: 2% lc 6 - 7 tui; 7% lc tui dy th v cao nht xut hin la

tui 50. Tuy nhin ngy nay ngi ta ghi nhn t l ngy cng tng
cng ng tr em.
Gii: thng gp n gii nhiu hn nam gii, tn sut 25% gii n v
18% gii nam.
a d: c nhng vng bo ph gp nhiu hn vng khc, ngay trong mt
nc cng vy, nh Php t l min ng nc Php l 33% cn
min Ty ch c 17% v Paris l thp nht.
iu kin kinh t x hi: bo ph c lin quan n ch dinh dng,
phong cch sng.
1.3. nh gi bo ph
Khi c th mp, cn nng tng ln tc khi m cng tng ln. nh gi
bo ph ch yu l nh gi s gia tng ca khi m.
Cn nng l tng: l cn nng ph hp vi la tui, gii, so vi chiu
cao. Cn nng l tng thay i tu theo chng tc, a l v l mt hng s
sinh l ch ph hp trong nhng iu kin nht nh.
Cc phng php nh gi cn nng:
Cc phng php nhn trc hc:
+ o np da vng c tam u bng dng c c bit: nu kt qu >
20mm nam v > 25mm n l c bo ph.
+ o chu vi vng eo (ngang qua rn) chia cho chu vi vng i (ngang
hng ch i to nht) tnh t l c lng s phn b m trong c
th. T l 1 i vi nam v 0,8 i vi n l c bo ph.
Cng thc Lorentz c xc lp qua nhng cng trnh nhn trc hc, cc
thng k nhiu nm ca cc hng bo him y t
Cn l tng = chiu cao (cm) 100 chiu cao (cm) 150 (N = 4 nam v = 2,5 n)
N
Ch s khi c th (hay cn gi l ch s Quetelet):

Body Mass Index (BMI): c tnh bng cn nng (kg) chia cho bnh
phng chiu cao (m).
BMI bnh thng nam l 23 - 25 (trung bnh 25); n l 18,7 - 23,8 trung
bnh l 21 theo WHO.
BMI > 27 l bo ph, v BMI > 30 l bo ph bnh l.
Vit Nam theo Vin Dinh dng H Ni:
BMI = 19,72 2,81 cho nam v = 19,75 3,41 cho n
368
1.4. Quan nim ca YHCT v bo ph

Theo YHCT hnh th con ngi phn thnh 3 loi l: ph, cao v nhc
(nhn hu ph, hu cao, hu nhc). Gii thch 3 loi th tng ngi nu trn
nh sau:
Quc nhc kin, b mn gi, ph.
Quc nhc bt kin, b hon gi, cao.
B nhc bt tng ly gi, nhc.
Bnh bo ph theo YHCT khng lin quan n th trng ph, cao, nhc
nu trn, m ni n tnh trng mp vt qu mc bnh thng thng do
nguyn nhn n ung khng cn i (khng qun bnh) hoc sau khi mc cc
bnh ni thng sinh ra.
2.1. Nguyn nhn
a s bo ph l tin pht v c lin quan n di truyn, nm 1995
tm c gen gy bo ph (M).
2.1.1. Di truyn
Khong 69% ngi bo ph c cha hoc m bo ph; 18% c cha v m u
bo ph; ch c 7% l bo ph m cha m c cn nng bnh thng.
Phn nh gia vai tr ca di truyn v vai tr ca dinh dng tht s
cn cha r.
2.1.2. Ni tit
Tn thng vng h i gy n nhiu: vng h i c vai tr iu ha n
ung, vai tr ca nt leptine - neuropeptide Y (NPY)
NPY l mt neuropeptid t vng h i, l cht kch thch n mnh nht.
S tit cht ny c iu ha mt phn bi leptin c ch s tit NPY.
Leptin l mt hormon do m m tit ra, thng tin cho vng h i v mc
khi m, do n l mt ch im.
Trong mt s trng hp ngoi l bo ph gia nh, ngi ta cng ghi
nhn t bin gen leptin v th th ca n.
Suy sinh dc gim gonadotropin hormon gy hi chng mp ph - sinh
dc (Babinski - Froehlich).
Suy gip.
Cng v thng thn (Cushing).
369
U ty tit insulin, thng l u lnh, mp l do insulin lm h ng

huyt i phi n nhiu.
2.1.3. Do cc bnh him gp
Hi chng Laurence - Moon - Biedl - Bardet.
Hi chng Prader - Willi.
2.2. Sinh bnh hc ca bo ph
Bo ph ch xy ra khi c s mt qun bnh gia cung cp thc n v tiu
tn nng lng, khi s cung cp nng lng vt tri hn s tiu hao nng
lng lm cho cn cn thu - chi nng lng lun mt cn i theo chiu hng
tch t li v ng. Hay ni mt cch khc hn l s mt cn i trong cch
n ung v s chm tr trong chuyn ha nng lng.
2.2.1. Mt cn i trong cch n ung
n qu mc cn thit v thc n t thay i, qu nhiu cht bo, t thc
n loi sinh nhit nhanh (protid).
Nguyn nhn ca s mt cn i ny c th do mt ri lon ti h i:
trung tm ch huy cm gic i - no, mt s gim tit serotonin m hu
qu l lm mt cm gic no.
2.2.2. Chm tr trong chuyn ha nng lng
Nguyn nhn ch yu l t hot ng th lc.
Tuy nhin 2 yu t ni trn biu hin vi nhiu mc khc nhau:
y nh trng hp ngi n nhiu v chuyn ha gim.
Khng y l trng hp ngi n t, nhng chuyn ha li chm tr
nhiu.
3. CHN ON
3.1.1. Chn on xc nh
Bo ph c xc nh khi BMI > 27.
Bo ph c xc nh khi cn nng > 20% cn nng l tng l thuyt
(cng thc Lorentz).
Nhm nhn din c s pht trin nh hng ca bo ph i vi:
+ C, xng, khp: long xng, bin dng xng khp, thoi ha khp.
370
+ Tim mch: tng HA, vim tc ng mch chi di.

+ H hp: suy h hp, vim ph qun mn, hi chng Pickwick.
nh gi bo ph:
+ nh gi bo ph qua ch s BMI nh sau:
BMI
Lm sng
25-30
Tha cn
II
31-35
Bo ph nh
III
36-40
Bo ph va
IV
> 40
Bo ph nng
+ Xc nh kiu bo ph:
Kiu nam: m m tp trung na trn c th: c, vai, tay, bng.
Kiu n: m m tp trung phn di c th: eo, mng, i.
Cn lm sng: thc hin nhm mc ch chn on cc nguy c trn
bnh nhn bo ph. Cc xt nghim thng quy bao gm:
+ Cholesterol mu (ton phn, HDL, LDL), triglycerid mu.
+ Chc nng gan.
+ Chc nng thn.
+ ng huyt, acid uric, phosphokinase.
Nghim php tng ng huyt nu c nghi ng
3.1.2. Chn on phn bit
Ph:
+ Do suy tim, do hi chng thn h, do x gan cn c vo bnh cnh
lm sng.
+ Ph chu k khng r nguyn nhn: c lin quan n chu k kinh
nguyt, yu t tm l v thay i s cn trong ngy.
Hi chng Cushing:
+ Lp m khu tr mt - c - thn ch khng ng u.
+ Lng cortisol mu bui sng (8 gi) thng cao do cng thng thn
chc nng c ch c bng nghim php Nugent, chu k tit cortisol
trong ngy vn bnh thng tc khng tng vo bui chiu.
+ U m: khng tng cn, khi m khu tr, bin dng (phi phu thut).
371

3.2.1. Bo ph th m thp nhit
Th trng mp, chn tay nng n.
Ngc bng y kh chu.
hi, nut chua.
Chng mt, nng u.
Tiu t, mu vng sm; n mau i, ming kht, thch ung mt.
Cht li , ru vng dy.
3.2.2. Th can vng, t suy
Th trng mp bu, bng to trng y, ngc nng.
Tiu tin rt t.
i tin khng d chu.
Chng mt.
3.2.3. Th v nhit, trng to
Th trng bo mp.
n nhiu mau i.
Kht nc hay ung.
Chng mt, mt .
i tin to kt.
Th trng bo mp.
Chn tay thng trng, yu sc.
Chng mt hoa mt.
tai, lng mi.
Cht li ti.
Mch huyn hot.
4. BIN CHNG
4.1. Tng nguy c t vong
Do cc bin chng chuyn ha: i tho ng, tng lipid mu.
372
Do bnh thng din tin nng trn ngi bo ph nh:

+ Trong ngoi khoa: nguy c khi gy m, hu phu (vim tnh mch, bi
nhim).
+ Trong ni khoa: nhim khun nng.
+ Trong sn khoa: sinh kh.
4.2. Bin chng chuyn ha
Chuyn ha glucid: c tnh trng khng insulin, tng tit insulin pht
hin qua test dung np glucose b ri lon, d dn n bnh i tho
ng.
Chuyn ha lipid: triglycerid mu thng tng trong bo ph, tng
VLDL. S tng lipoprotein c lin quan n ri lon chuyn ha glucid
ni trn lm cho gan sn xut nhiu VLDL hn. Cholesterol mu t khi
nh hng trc tip bi bo ph, nhng nu c tng cholesterol trc th
d lm tng LDL, HDL thng gim khi triglycerid tng.
Chuyn ha acid uric: acid uric mu thng tng c l c lin quan n
tng triglycerid mu. Tng acid uric mu nng thm khi n king, cn
ch n tng acid uric t ngt khi iu tr lm gim cn, c th gy
cn Goutte cp tnh do thoi ging protid.
4.3. Bin chng tim mch
Bn thn bo ph l mt nguy c cho cc bnh tim mch:
Cao huyt p: c s lin quan cht ch gia bo ph v tng HA, tn sut
cao HA tng trong bo ph bt k l phi nam hay n. HA gim khi lm
gim cn.
Suy mch vnh (au tht ngc, t t, nhi mu c tim): thng gp
ngay c khi khng cng thm cc yu t nguy c khc (i tho ng,
tng lipoprotein mu, cao HA).
Suy tnh mch: do c hc, nht l n, d a n ri lon dinh dng
chi di (lot cc gin tnh mch).
Cc bin chng tim mch khc: suy tim tri th pht do bo ph hoc do
tng HA v suy mch vnh; suy tim phi trong trng hp c suy h hp
(kh th gng sc rt thng gp), tai bin mch mu no, x va ng
mch.
4.4. Bin chng phi
Gim chc nng h hp do nguyn nhn c gii (di ng km ca lng
ngc), gim thng kh ph nang ti a gy ra gim oxy m v tng CO2
mn tnh.
373
Trng hp nng gy hi chng Pickwick (hi chng kh th khi ng):

ng g ng gt ban ngy, nhc u bui sng, tng hng cu, tng CO2
trong mu, thng gp trong cc trng hp bo ph nng, c mt cn
nng gii hn m di mc hi chng ny ny mt i v ti xut hin
khi cn tng trn ngng .
4.5. Bin chng xng khp
cc khp chu lc cao nh u gi, khp hng, ct sng tht lng d b
thoi ha.
Thng tng t l hoi t do thiu mu u xng i tng ln.
Thot v a m, trt t sng gy au lng, au thn kinh ta.
Long xng.
4.6. Bin chng ni tit
i tho ng khng ph thuc insulin (do tng insulin th pht do
nhiu nguyn nhn: do tc dng ca - endorphin, hoc do gim s
lng v cht lng th th insulin ngoi bin, kch thch t bo do n
nhiu glucid). ng huyt c th gim khi gim cn.
Chc nng ni tit sinh dc: gim kh nng sinh sn; chu k kinh ko
di khng phng non, rm lng
4.7. Bin chng khc
Da: nhim trng da cc np gp, nht l nhim nm.
Cc nguy c ung th ha: tng t l ung th v v ni mc t cung do
chuyn dng t m m v cc androgen thnh oestrogen, gy tng
oestrogen tng i.
ph n: hi chng bung trng a nang.
Khi phu thut: gy m c nhiu nguy c.
nh hng tm l x hi.
5. IU TR
5.1. Nguyn tc iu tr
5.1.1. Nguyn tc chung
iu tr phi lu di, t c s gim cn, khng cn nhanh v nhiu
m phi p ng c vi sc khe v nhu cu ca bnh nhn, mc tiu
l t c cn nng hp l.
374
Cn c nh trng lng mong mun, c th khc vi trng lng l tng

v tc phi t c trng lng ny.
Nn phi hp nhiu phng php: gim cung cp calo, p dng cc bi
tp th lc, iu tr ni khoa, i khi cn phi iu tr bng phu thut
i vi mt s trng hp c bit. Cc phng php tu thuc vo bn
cht bo ph, cc yu t nguy c phi hp v yu cu.
Khi ch nh iu tr dng thuc bt buc phi tht thn trng trc cc
bnh nhn c bo ph lu, n nh, khng bin chng cng khng c
yu t nguy c, khng tin s gia nh v chuyn ha.
Ch nh iu tr khn cp khi c tng HA, suy tim, suy h hp, trm
cm hoc khi c nhng xung t cm xc cp tnh.
Cn theo di u n khi iu tr (thng l mi thng) c th iu
chnh iu tr.
5.2.2. Cc phng php iu tr
a. Gim cung cp calo
Gim ch cung cp ngu nhin 1/4 - 1/3 nhng khng di 1200Kcal/
ngy ti nh, st cn 2 - 3kg/thng.
Ch thng ngy l: gim glucid, gim lipid v tng protid.
Cn thit n 3 ba n mi ngy.
Cung cp vitamin l rt cn thit.
Ch ung nhiu nc.
Ch n c 2 giai on: giai on mt lm gim cn, giai on hai cng
c kt qu. Cn phi hp gio dc vi vic ngh ch king n.
Quan trng l vic theo di (+++): phi theo di thng xuyn; st cn
thng l chm v dn dn, vic theo di cho php h tr tm l bnh nhn.
Khi ng biu din th trng n nh, ch nn ngh ch n king
n mi nu n hu ch v kh thi.
Ch n gim nng lng da trn ch s BMI:
BMI
Nng lng cn thit
25 - 30
1500Kcalo/ngy
II
31 - 35
1200Kcalo/ngy
III
36 - 40
1000Kcalo/ngy
IV
> 40
800Kcalo/ngy
375
T l glucid l 60%, t l protid nn tng trong iu kin c th c:

1g/kg/ngy.
Hn ch cht bo: tht m, cht bo bo ha, glucid hp th nhanh, mui
6g/ngy (bnh thng 10g) ung nc 1,5 - 3 lt/ngy.
Trng hp nu cn phi cho 800-1000Kcal/ngy, nn cho nhp vin v
phi b sung vitamin tan trong du (A,D,E,K), kali, st, acid amin.
b. Cc bi tp th lc
Rt hu ch mc d tiu tn nng lng kh thp, lm hn ch cc bin
chng v tim mch, khp v nht l duy tr s hot ng th lc to tm l
cn bng.
Tuy nhin p dng s hn ch do tui tc, hoc do c cc bin chng
hoc bnh i tho ng km theo.
c. Cc phng php khc
Tm l liu php rt cn thit, khng phi lc no cng qua trung gian
bc s chuyn khoa, bn cht thc s ca nhu cu s xut hin trong lc khm
bnh lp i lp li.
d. iu tr bng y hc c truyn
Bo ph th m thp, nhit:
Php tr: thanh li m thp, tnh t ha trc.
Bi thuc: bi Lm th khinh kin thang (gm: bn h 10g, bch linh
15g, trn b 3g, chch tho 3g, d 10g, trch t 10g, thn khc 10g, sn tra
10g, hoc hng 10, nhn trn 6g).
Dc liu
Tc dng
Vai tr
Bn h (ch)
Ging kh uy kch, tiu m thp
Qun
Bch linh
Kin t, thm thp, tiu m trc thy
Qun
Trn b
L kh to thp, kin t
Thn
Kin t, tr thp
Thn
Trch t
Thanh thp nhit bng quang
Thn khc
Hnh kh, kin t, tiu thc tch
Sn tra
Ph kh, tiu trc, ha m nhit
Hoc hng
Hnh kh, tn thp, ho trc
Nhn trn
Thanh li thp nhit
Chch tho
376
Phng huyt: dng php t, v kim kch thch mnh hoc in chm cc
huyt nh: tc tam l, lng khu, t du, trung qun, v du, thin xu. Nh
chm dng cc huyt ni tit, v, t, ty.
Th can vng t suy:
Php tr: kin t li thp, bnh can ha m.
Bi thuc: Thanh tiu m (gm: phan t dip 12, tho quyt minh 15g,
trch t 15g, d 15g, bch linh 15g, phng k 15g, bch trut 12, trn b 10g)
Dc liu
Tc dng
Vai tr
Phan t dip
Thanh can t ha
Qun
Tho quyt minh
Thanh can nhun to
Qun
Y d nhn
Kin t, tr thp
Thn
Bch linh
Kin t, thm thp
Thn
Trch t
Phng k
Tn m thanh thp
Bch trut
Kin t, to thp
Trn b
Ha kh, tiu m
T, S
Phng huyt: dng php t cc huyt can du, cch du, t du, v du, tam
m giao, thin khu, trung qun, quan nguyn.
Nh chm dng cc huyt thn mn, ni tit, i trng, v.
Th trng v to nhit:
Php tr: thanh v thng ph, mt huyt ha trng.
Bi thuc: Thanh thng m (gm: hong lin 10g, phan t dip 10g, i
hong 10g, sinh a 10g, h kh tho 12g, tho quyt minh 12g)
Dc liu
Tc dng
Vai tr
Hong lin
Thanh nhit gii c, t v nhit
Qun
Phan t dip
Thanh t nhit ha
Qun
i hong
Thanh t nhit ha
Qun
Sinh a
Thanh nhit, lng huyt, dng m, sinh tn
Thn
Tho quyt minh
Thanh can nhun to
H kh tho
Thanh nhit li thp
377
Phng huyt: chm cu cc huyt trung qun, v du, tc tam l, phong

long, lng khu, kh hi, thin khu.
Nh chm dng cc huyt thn mn, ni tit, v, ph, tam tiu.
Th can thn m h:
Php tr: t b can thn, hot huyt, ha , kim tr thp trc.
Bi thuc: Triu th tr chi ging m (gm: cu k t 12g, h th 12g,
an sm 30g, ut kim 10, phc linh 20, tho quyt minh 15, sn tra 15, trch
t 15g).
Dc liu
Tc dng
Vai tr
Cu k t
B can thn, nhun to
Qun
H th
B can thn, b huyt
Qun
Ut kim
Hnh kh, ph , gii ut
Thn
Phc linh
Kin t thm thp, tiu m
Tho quyt minh
Thanh can nhun to
Sn tra
Ha , tiu trc, ha m
Trch t
Phng huyt: trung qun, v du, tc tam l, phong long, ni quan, lng
khu, kh hi, tc tam l, t du (gia gim thin xu, chi cu).
T lng gi
1. Cc phng php nh gi bo ph: khng phi
A. o np da c tam u nu > 20mm nam v > 25mm n
B. c lng s phn b m 1 i vi nam v 0,8 vi n
C. BMI > 27
D. BMI 25
E. BMI > 30
2. nh gi bo ph qua ch s BMI vi bo ph II l
A. 25-30
B. 31-35
C. 36-40
D. 40-45
E. > 45
378
3. nh gi bo ph qua ch s BMI vi bo ph III l

A. 25-30
B. 31-35
C. 36-40
D. 40-45
E. > 45
4. Bin chng bo ph (chn cu sai)
A. Tng nguy c trong gy m, hu phu
B. Sinh kh
C. Ri lon lipid mu
D. Aicd uric mu tng
E. Vim d dy - t trng
5. Trong iu tr bo ph, cn st cn
A. 1-2kg/thng
B. 2-3kg/thng
C. 3-4kg/thng
D. 4-5kg/thng
E. 0,5-1kg/thng
6. Nng lng cn thit cho bnh bo ph I l
A. 1700Kcal/ngy
B. 1500Kcal/ngy
C. 1200Kcal/ngy
D. 1000Kcal/ngy
E. 800Kcal/ngy
379
Bi 21
CHNG RNG TC (ALOPECIA)
MC TIU
1. M t cc th lm sng ca chng rng tc theo YHH.
2. Trnh by c c ch bnh sinh ca Telogen effluvium, Androgenic
v Areata alopecia.
3. Trnh by c c ch bnh sinh ca chng rng tc theo YHCT.
4. Lit k c cc phng php iu tr rng tc Areata alopecia.
5. Trnh by c cch cu to bi thuc Hu thin lc v phng theo
dc l c truyn v dc l hin i.
1. NH NGHA
Rng tc c gi l bnh l khi s tc rng trong mt ngy hn 100 si
hoc s tc rng sau khi gi u mi sng hn 20 si.
2. PHN LOI CC CHNG RNG TC
Nu s phn b lng v tc ca c 2 gii c quyt nh bi nng ca
androgen tun hon v s lng ca androgen receptor nang lng trong tng
vng c th th s sinh trng ca tc li ty thuc vo s chuyn ho trung
gian ca androgen.
Chng rng tc (khng cp n hi u do di truyn) ngoi vn
thm m, ring n cn biu hin mt tnh trng sc khe chung hoc mt bnh
l no khc.
Sau y l mt s phn loi chung v chng rng tc.
2.1. Rng tc ho x (scarring alopecia)
V mt vi th vng da u s c hin tng vim, ho si v mt nang
lng.
V mt i th da u trn lng v khng cn thy chn tc.
380
y l nhng loi rng tc khng cn kh nng hi phc na. Thng

thng loi rng tc ny thng l hu qu ca mt s bnh da nh: Lichen
planus, Folliculitis decalvans, Cutaneus lupus hoc Linear scleroderma v
him hn l bnh sarcoidosis di cn n da.
2.2. Rng tc khng ho x (non scarring alopecia)
Khng c hin tng vim, ho si v mt nang lng. V mt i th
tuy thn tc mt nhng chn tc vn cn, do tc s mc tr li sau khi
loi tr nguyn nhn ca n.
Sau y l mt s nguyn nhn, du hiu lm sng v cch x tr ca
chng
2.2.1. Telogen effluvium
C hin tng tc rng phn tn khp da u, n thng xut hin sau
mt t st cao, nhim trng gii phu hoc mt stress tm l v nht l sau
sinh (do s thay i hormon).
Hin tng ny ch xy ra sau nhng stress ni trn trong khong t 6
tun n 4 thng. C th l do cc stress gy nn mt s tht nhp
(asynchronization) vn l bnh thng ca chu trnh mc tc tr thnh ng
nhp (synchronization) bt thng khin cho mt s lng ln si tc v
ang mc (anagen) ng lot i vo giai on cht (telogen phase).
Trong trng hp ny thy thuc ch nn theo di v gii thch cho bnh
nhn ng thi tm kim nhng nguyn nhn khc c th do thuc hoc cc
bnh lin quan ti chc nng tuyn gip.
2.2.2. Androgenic alopecia
C hin tng tc tr nn ngn v mng vng gia da u, ng thi m
tc - trn tht li v pha sau (r nht ph n). C ch l do tng s nhy
cm ca tc i vi testosteron hoc tng nng androgen tun hon
n gii (bnh thng l di 2 nanogram/ml i vi testosteron v 8000
nanogram/ml i vi dehydroepiandroserone).
Nu ngi ph n c triu chng rm lng, ging tr nn trm, m vt
ph i th nn nghi ng n u bung trng hoc thng thn.
V mt x tr, nu khng c biu hin ca tng androgen c th bi
minoxidil v hoc tretinoin, nu khng hiu qu c th cy tc.
2.2.3. Alopecia areata
Thng xy ra tui 15 - 45, tn sut c 2 gii l nh nhau. C nhiu
gi thit cp n yu t min dch nh:
381
Bnh thng phi hp vi cc bnh t min nh bnh tuyn gip, bnh

bch bin (vitiligo) v thiu mu c tnh.
Tm thy s c mt ca khng th khng t bo thnh d dy v khng
th khng tuyn gip.
S tm nhum ca lympho T trong nang tc v quanh chn tc
(peribulbar).
V mt lm sng, chng rng tc c th gii hn nhng th multifocal
vi nhng vng trn rng tc ng knh 2 - 5cm, ng bin r rng
hoc th marginal (ch rng tc sau gy, c bit l tr con); hoc lan
trn khp u (totalis); hoc ti c nhng vng c lng hoc ru m
trong 10% trng hp c nhng mng tay v chn cng b bin dng
nh g ln, lm xung, c vt r, c np (universalis).
Alopecia areata
Alopecia areata (universalis)
Trong trng hp ny ta c th s dng:

+ Bi cc thuc m c steroid vi nhng sang thng gii hn v nhng
trng hp cn nh v sm. Liu trnh ny ko di n 2 thng.
+ Tim vo trong sang thng cc steroid i vi nhng sang thng
nh v chm hi phc. Phng php ny c bit c hiu qu trong
trng hp cc lng my b rng.
+ Bi thuc dithranol dnh cho nhng sang thng ln, chm hi phc
hoc trong th totalis. Khng nn bi trn mt v thuc gy kch ng,
c th dng loi 0,4% nu ch bi trong khong 1 - 2 gi/1 ln/ngy
hoc 0,1% nu bi trc khi i ng v c th tng liu. Bin php ny
c th ko di trong 3 thng.
+ Nu bnh nhn khng p ng vi dithranol, c th bi minoxidil t
dung dch 2% - 5%. Bin php ny ko di lin tc t nht l 6 thng
n hn 1 nm, c bit l trong cc trng hp nng. Loi ung tuy
c hiu qu nhng thng gy h huyt p v mc lng mt.
382
+ Nu khng c chng ch nh, c th dng steroid loi ung trong

nhng trng hp nng, nn bt u vi liu 40mg/ngy ri iu chnh
liu theo cn nng v tui. Sau 6 tun th gim liu v kt hp vi cc
phng php khc.
2.2.4. Tinea capitis
Do nm da ch yu l trichophyton tonsurans, sang thng c trng bi
nhng vng ng vy cng vi nhng si tc gy t ngang hoc nhng vng
tc gy xen k vi nhng vng ly nhy, ty bi m hoc cht tit. Trong
trng hp ny nn x tr bng cch ung griseofuluine v selenium sulfit
2,5% kt hp vi gi u bng ketoconazol.
Tinea capitis
Alopecia areata
2.2.5. Tc gy, t, rng, qun queo

Do cc dng c, ho cht lm tc hoc do hi chng tm l hay bt tc,
cn mng tay (trichotillomania).
2.2.6. Do thuc
Thng gp l do cc loi thuc nh: daunorubicin, warfarin, heparin,
propil thiouracil, carbinazol, vitamin A, isotretinoin, etretinat, lithium, beta
blockers, colchichin, amphetamin, thalium.
2.2.7. Cc nguyn nhn him
Nh bnh Lupus (LED) vi th discoid gm nhng hng ban c vy
nu bnh ang tin trin hoc nhng vng tng gim sc t da khi bnh
thoi trin hoc th lan trn vi sang thng trn v tc tr nn ngn
hn so vi vng khc.
383
Hoc nh giang mai thi k th II vi nhng vng rng tc nham nh

nh tm n.
Ngoi ra tc c th tha v mng do cc bnh tuyn gip, bnh suy chc
nng tiu thy no (hypophyse) do aids, do thiu protein, st, biotin v km.
3. CHNG RNG TC THEO QUAN NIM Y HC C TRUYN
Theo YHCT, ru thuc chn m v tc l cht tha ca huyt thuc tm:
Huyt t kh nhiu th tc tha v ngn.
Huyt km th tc kh khan.
Sau khi m dy tc rng nhiu l do huyt suy tn.
Ngoi ra trong ng lao tht thng c cp n lc cc trong huyt
cc th tc rng.
Nu ngc li nu tc rng m da u nga l do huyt nhit.
Do vic cha tr khng ngoi b dng tinh huyt.
4. IU TR CHNG RNG TC THEO Y HC C TRUYN
4.1. Chng rng tc sau khi m dy hoc sau khi sinh n
Ngoi rng tc bnh nhn cn c nhng du hiu huyt km, huyt h.
Do php tr y s l b m dng huyt.
Bi thuc tiu biu l Hu thin lc v phng (Ln ng - Hiu phng
tn phng)
V thuc
Dc l
Liu
Vai tr
Thc a
Ngt, hi m: b thn, dng m, dng huyt
40g
Qun
ng quy
Ngt, cay, m: b huyt, hot huyt
20g
Thn
Nhn sm
Ngt, hi ng: i b nguyn kh, ch huyt,

sinh tn
12g
thn
an sm
ng, lnh: hot huyt
8g
Vin ch
ng, m: b tm, thn
4g
To nhn (sao en)
Ngt, chua, bnh: dng tm, sinh tn
4g
Gia thm: b t nhn: 20g, tang thm: 20g.

Trong :
Thc a b thn m, ch tinh, dng huyt: vai tr qun.
ng quy dng can huyt; tang thm b huyt sinh tn: vai tr thn.
384
Nhn sm i b chn m; an sm hot huyt: vai tr t.

To nhn, vin ch, b t nhn c tc dng dng tm, an thn: vai tr t
s.
Ngoi ra theo quan im ca YHH, i vi chng rng tc alopecia
areata c nhng bng chng ca bnh l t min. Do ta c th s dng bi
thuc trn v thc a c tc dng c ch min dch hoc dng bi thuc trn
kt hp vi liu php corticoid v thc a s hn ch tc dng feedback ca
vic iu tr bng corticoid di ngy; ng thi, ta kt hp vi cc thuc bi
nh sau:
+ L b ao ti vt ly nc bi vo da u.
+ L vng nem 1 nm tay, ht m 1 thng: tt c cho vo nc go vo
nu si 5 - 6 ln, b b, ly nc gi mi ngy.
+ L trc b phi rm, tn nh trn vi du m bi mi ngy.
+ V r du 40g, l trc b 40g, nu nc gi.
+ Ton thn cy m, l liu, c mn chu mi th 100g ngm nc vo
go mt m sau nu cho chn nh, vt b b c c li, trn vi
ht m em gi nh p ln ch b hi (bi thuc gia truyn ca c
lng y L Minh Xun).
4.2. Rng tc do nm (tinea capitis)
Dng cc v thuc:
Kh phn
100g
Thanh i
30g
Lu hong
100g
Bng phin
1,5g
Thch cao nung
50g
Tt c tn thnh bt mn, trn vi du m, bi ngy 2 ln dng trong 5 7 ngy.

Hoc:
Kh phn
30g
Lu hong
30g
S sng t
30g
Tn thnh bt mn, trn vi du m bi.

Hoc mt tng bi.
385
T lng gi
1. Trong chng rng tc Telogen effluvium, tc rng
A. Hai bn thi dng

B. Sau gy
C. Gia nh u
D. Ton b da u
E. Bt k ch no
2. Trong chng rng tc Androgenic, tc rng
A. Hai bn thi dng

B. Sau gy
C. Gia nh u
D. Ton b da u
E. Bt k ch no
3. Trong chng rng tc Areata, tc rng
A. Hai bn thi dng

B. Sau gy
C. Gia nh u
D. Ton b da u
E. Bt k ch no
4. Trong chng rng tc Timea captitis, tc rng
A. Hai bn thi dng

B. Sau gy
C. Gia nh u
D. Ton b da u
E. Bt k ch no
5. Cc chng rng tc no sau y khng thuc loi rng tc ho x
A. Lichen planus
B. Hng ban
C. X cng b
D. Rng tc Areata
E. Bnh Sarcoidosis
386
6. Cc chng rng tc no sau y khng thuc loi rng tc khng ho x
A. Telogen affluvium
B. X cng b
C. Timea captitis
D. Alopecia areata
E. Androgenic alopecia
7. Vic s dng steroid ch dng trong rng tc
A. Telogen effluvium
B. Androgenic alopecia
C. Alopecia areata
D. Timea captitis
E. Do thuc
8. Vic s dng steroid dng ung ch dng trong Alopecia areata th
A. Tng im
B. Sau gy
C. Khp u
D. Tc, lng, ru
E. Gia nh u
9. Trong bi thuc Hu thin lc v phng (gm: thc a, ng quy,
nhn sm, an sm, vin ch, to nhn, sn tra) v thc a c tc dng b
thn m, ch tinh, dng huyt nn lm
A. Qun
B. Thn
C. T
D. S
E. T v s
10. Bi thuc Hu thin lc v phng c hiu qu trong chng rng tc
A. Androgenic
B. Timea captitis
C. Telogen effluvium
D. Do thuc
E. Rng tc ho s
387
Bi 22
BNH LONG XNG

(osteoporose)
MC TIU
1. Nu c nh ngha, c im dch t hc v quan nim ca YHCT
v bnh long xng.
2. Trnh by c nguyn nhn, c ch bnh sinh ca long xng theo
YHH v YHCT.
3. Chn on c long xng theo YHCT v YHH.
4. Trnh by c cc phng php ng dng iu tr long xng theo
YHCT v phn tch c cch iu tr ny.
1. I CNG
Xng l mt m lin kt c bit c 3 chc nng: vn ng, bo v v
chuyn ha. Xng c cu to bi 2 thnh phn c bn l khun xng v
cc hp cht khong
Khun xng chim khi lng ln trong ton b xng gm cc si
colagen, cc m lin kt khc rt giu cht glucoaminoglycin v cc t bo (to
ct bo v hu ct bo). Trn cc khun bng cht hu c ny cc hp cht
khong calci v phospho s c nh v lm cho xng tr nn rn chc, chu
lc, chu ti.
M xng lun c thay c i mi trong sut cuc i, hy ct bo ph
hy phn xng c, ng thi to ct bo to nn xng mi b p li, hai
qu trnh ny cn bng nhau ngi trng thnh, nhng to nhiu hn
ngi tr v hu nhiu hn ngi gi.
C nhiu yu t tc ng vo s iu ha qu trnh to v hu xng
nh: di truyn, tui, gii, dinh dng, ni tit, s sinh sn, ngh nghip, cc
thi quen trong cuc sng nh vn ng, tnh ti.
388
1.1. nh ngha
L hin tng tng phn xp ca xng do gim s lng t chc xng,
gim trng lng trong mt n v t chc xng, l hu qu ca s suy gim
cc khung protein v lng calci gn vi cc khung ny. V gii phu bnh
thy cc b xng teo, mng v tha, phn v xng mng, to ct bo tha
tht, khng thy cc ng dim dng xng (bordures ostoides), ty xng
ngho v thay bng t chc m.
1.2. c im dch t hc ca long xng
Long xng ang l vn ln i vi sc khe cng ng, trong
ring long xng nguyn pht c cc chuyn gia y hc thng k nh sau:
M mi nm c khong 1,5 triu ngi gy xng do long xng, i
hi chi ph ln ti 7 - 10 t la mi nm cho cc trng hp ny.
Php s ph n b long xng sau mn kinh c tnh khong 4,5 triu
ngi trong 10% b tn ph.

chu u: 20% ph n tui 65 c t nht l mt hoc nhiu tn thng
ct sng, xng c tay, cn u xng i v 40% trong s ny sau c th b
gy xng.
Hng Kng nm 1993 thng k thy c 380 trng hp gy xng trn
100000 ph n v nam gii con s ny l 200/100000.

1.3. Quan nim ca YHCT v bnh long xng
Theo YHCT biu hin ca long xng cng c m t trong phm vi
chng h lao, l tn gi chung ca c ng lao tht thng v lc cc.
Bnh chng ny c nu trong sch Nn kinh v nh cch iu tr.
Sch Kim qu yu lc em chng ny thnh ra mt thin ring, vit thm v
cch phn bit mch, chng v phng dc iu tr. n thi i Kim nguyn
th L ng Vin v Chu an Kh c thm kin v chng lao quyn ni
thng, ng Vin s trng dng thuc cam n b trung kh v an Kh
gii v thuc t m ging ha. Sau cc i sau nh Nguyn, Minh,
Thanh u c sch v ni n bnh l ny.
Theo sch Ni kinh: ng lao l nhn lu hi huyt, nm lu hi kh, ngi
lu hi tht, ng lu hi xng, i lu hi gn (cn gi l tm lao, ph lao, t
lao, thn lao, can lao). Tht thng l n no qu hi t; gin qu hi can; gng
sc, mang nng qu, ngi lu ch t t tn thng thn; thn th b lnh
tn thng ph; bun ru lo ngh tn thng tm; ma gi rt nng th tn
thng hnh th; khip s qu khng tit ch c th tn thng ch. Lc
cc l kh cc, huyt cc, cn cc, c nhc cc, ct cc, tinh cc.
Nh vy, long xng l mt trong cc bnh l thuc chng h lao, l
thn lao hay ct cc.
389
2. NGUYN NHN, C CH BNH SINH

2.1. Nguyn nhn
Bn cht ca long xng l do thiu st trong khu sn xut khung
xng, cn cc ri lon chuyn ha calci - phospho, nht l tng calci niu ch
l th pht v ch r rt nu long xng tin trin nhanh chng.
Ngi ta phn bit long xng nguyn pht v th pht.
2.1.1. Long xng nguyn pht
Long xng nguyn pht gp tui gi, do qu trnh lo ho ca to ct
bo gy nn thiu sn xng, tui cng cao th tnh trng thiu sn xng cng
tng, cho n khi trng lng ring gim trn 30% so vi bnh thng th c du
hiu lm sng v coi l bnh l v vt qu gii hn sinh l bnh thng.
Gp tui mn kinh do ri lon v thiu ht kch t n.
2.1.2. Long xng th pht
Thy mi la tui v do nhiu nguyn nhn khc nhau:
Bt ng qu lu: do bnh, do ngh nghip, nhng ngi du hnh v tr
lu trong con tu
Do bnh ng tiu ha, hoc do dinh dng:
+ Hi chng km hp thu.
+ Ct on d dy.
+ Thc n thiu calci.
+ Bnh Scorbut.
Do c bnh ni tit: cng v thng thn (Cushing), suy tuyn sinh dc
(ct bung trng, tinh hon), cng gip, to vin cc
Do thn: suy thn mn (thi nhiu calci), chy thn nhn to chu k
Do thuc: lm dng steriod, heparin
2.2. Nhng yu t nguy c gy long xng
Yu t di truyn.
Thiu st trong cu trc hoc trong tng hp cht to keo, th trng qu
gy.
Do dng thuc: chng co git, ha tr liu ung th, lm dng ru.
Ht thuc l.
Cafein: ung > 5 tch c ph 1 ngy.
390
Bng xp loi nguyn nhn long xng theo mc xut hin

Hay gp
Him gp
Sau mn kinh
Thiu nin
Tui cao
Trng nin
Suy sinh dc (ct b bung trng)
Ri lon nhim sc th
iu tr bng corticoid
Hi chng Cushing
Bt ng lu
Cng gip
Ung th (nh a u tu xng)
Bnh do ng st
2.3. C ch sinh bnh

Thiu sn xng v mc nng hn ca n l long xng l hu qu
ca s ph v cn bng gia hai qu trnh to xng v hy xng, y qu
trnh to xng suy gim trong khi qu trnh hy xng bnh thng; nguyn
nhn ca hin tng ny gii thch bng nhiu cch:
Theo Albright: long xng l s mt cn bng gia suy gim ni tit t
sinh dc trong khi ni tit t v thng thn bnh thng.
Theo Nordin: ngi gi hp thu calci qua ng tiu ha gim, lng
calci qua ng tiu ha gim, lng calci mu thp s kch thch tuyn
cn gip tit nhiu parathormon, cht ny kch thch hy ct bo tng
cng hot ng.
Theo Frost: lo ho ca to ct bo ngi gi l nguyn nhn ch yu
gy nn long xng, ngi trng thnh hai qu trnh to ct v hy
ct lun cn bng duy tr cu trc bnh thng ca xng.
2.4. Phn loi
2.4.1. Long xng nguyn pht
Long xng nguyn pht c chia thnh hai th:
Long xng tui mn kinh: xut hin sau tui mn kinh trong vng 6
hoc 8 nm, tn thng long xng nng phn xng xp, do
thng thy cc du hiu ct sng nh ln t sng, g, cng. Th ny
c gi l long xng typ I.
Long xng tui gi: gp c nam v n xut hin sau tui 75, tn
thng long xng thy nhiu phn xng c (v cc xng di),
thng biu hin bng d gy xng (c xng i, c tay). Th ny c
gi l long xng typ II.
2.4.2. Long xng th pht
Long xng th pht c triu chng lm sng ging long xng nguyn
pht.
391
2.5. Nguyn nhn, bnh sinh theo y hc c truyn

2.5.1. Bm sinh khng y
Khi th thai, do cha m tui ln, sc yu, tinh huyt km, hoc khi mang
thai khng iu dng gi gn, s dinh dng cho thai nhi km.
2.5.2. Lao thng qu
Lm vic phi ng lu v nhiu, gng sc, mang nng qu, ngi lu ch
t m t.
2.5.3. Dinh dng khng y
Dinh dng khng y nh hng n s to tinh huyt, li cm
nhim hn t lm ri lon s vn hnh kh huyt trong c th gy au tc
trong xng.
Tn dch, tinh, huyt bn trong c th u thuc m. V th chng m
h bao gm: huyt h cng chng tn dch bn trong b kh ro, m tinh hao
tn do m dch khng y , h ha bc ln nn bnh sinh s c cc biu hin
sm nht l huyt h dn n kh h, thn m h dn n thn kh h.
3. CHN ON
3.1. Nhng biu hin lm sng
Nhng biu hin lm sng ch xut hin khi trng lng ca xng gim
trn 30%. Triu chng lm sng c th xut hin t ngt sau mt chn
thng nh (ng ngi, i t ng xc nhiu) hoc c th xut hin t t
tng dn.
au xng: thng au vng xng chu ti ca c th (ct sng tht
lng, chu hng), au nhiu nu l sau chn thng, au m nu l t
pht. au tng khi vn ng i li, ng ngi lu; gim khi nm ngh.
Hi chng kch thch r thn kinh: au c th km vi du hiu chn p
kch thch r thn kinh nh au dc theo cc dy thn kinh lin sn,
dc theo dy thn kinh i b, dy ta au tng khi ho, ht hi, nn
hi nhng khng bao gi gy nn hi chng p ty.
3.2. Thm khm
Ct sng: bin dng ng cong bnh thng nh g vng lng hay
tht lng, g c ng cong rng (t khi l g nhn), c th li qu cong
v pha trc (hyperlordose), mt s trng hp g mc nng gp
v pha trc gy nn tnh trng cng lng (hay gp long xng typ I
sau mn kinh). Chiu cao ca c th gim vi cm so vi lc tr tui.
392
Nu au nhiu, cc c cnh ct sng c th co cng phn ng, khin bnh

nhn khng lm c cc ng tc ci, nga, nghing, quay; ct sng trng nh
cng . G hoc n vo cc gai sau ca t sng bnh nhn thy au tri ln.
Ton thn: khng thy cc du hiu ton thn (nhim khun, suy sp, st
cn), thng thy cc ri lon khc nhau nh ca tui gi nh bo bu, gin
tnh mch chn, thoi ha khp, tng huyt p, x va mch.
3.3. Tin trin
au do long xng tin trin tng t, khi tng, khi gim, thng tri
ln khi vn ng nhiu, chn thng nh, thay i thi tit.
Chiu cao c th gim dn, mt s trng hp lng cng gp dn khin
cho cc xng sn cui gn st vi xng chu
Ngi b long xng rt d b gy xng, ch mt chn thng nh c
th gy nn gy c xng i, gy hai xng cng tay (Pouteau - Colles), gy
xng sn hoc ln t sng chn p cc r thn kinh gy au nhiu, hoc
khng i li c.
3.4. Nhng du hiu X quang
3.4.1. Nhng du hiu ca long xng
Xng tng thu quang: trn tt c cc xng u thy trong sng hn
bnh thng, mc nh cn thy c cu trc cc b xng l nhng
hnh vn dc hoc cho. Nu long xng mc nng th cu trc b
mt, xng trong nh thy tinh, phn v ngoi ca t sng c th m
hn to nn hnh nh t sng b ng khung.
Hnh nh thn t sng bin dng: tt c thn t sng bin dng cc
mc khc nhau (hnh lm mt trn, hnh thu knh phn k, hnh
chm, hnh li). Ni chung chiu cao thn t sng gim r, c th di
lch mt phn, a m t thay i so vi t sng.
Hnh nh ct ha v vi ha: cng vi qu trnh long xng, calci lng
ng mt s dy chng, sn sn, thnh cc ng mch ln v ng
mch ch to nn cc hnh cn quang bt thng.
3.4.2. nh gi mc long xng bng X quang
Trn phim chp rt kh nh gi mc cn quang nhiu hay t, v n
ty thuc vo nhiu yu t (in th, khong cch, cht lng phim v thuc
hin hnh); do ngi ta phi s dng mt s phng php nh gi nh:
o ch s Barnett v Nordin: da vo hnh nh X quang ca xng bn
tay s 2 (mtacarte), o ng knh ca thn xng D v ng knh ca
phn ty xng d.
Ch s B v N =
Dd
100
D
393
Ch s ny bnh thng l trn 45, nu gim di 45 c coi l long xng.

o mt xng: long xng khi < -2.
Ch s Singh.
Chp u trn xng i t th thng: bnh thng thy c 4 h thng
di xng, trong long xng cc h thng di xng ny b t gy, mt
i t hay nhiu ty theo mc nng nh ca long xng; ch s 7 l
bnh thng, ch s 1 l nng nht.
3.4.3. Xt nghim sinh ha
Cc xt nghim calci mu, phospho mu, men phosphatase kim,
hydroxyprolin niu u bnh thng.
Nghim php tng calci mu: tim tnh mch 20ml gluconat calci 10%,
ly ton b nc tiu trong 9 gi sau khi tim, nh lng s calci thi ra
ri so snh vi lng calci thi ra 9 gi ngy hm trc lc cha tim.
nhng ngi long xng sau khi tim, lng calci thi ra cao hn lc
bnh thng 30% tr ln (v kh nng hp thu v gi calci ngi long
xng km hn ngi bnh thng).
Nghim php vitamin D2: cho bnh nhn ung 2 ngy lin mi ngy
15mg vitamin D2. Sau nh lng calci niu 24 gi sau, 48 gi v 5
ngy sau; bnh thng calci niu tng 50-100mg trong 24 gi u, sau
tr v bnh thng. ngi long xng calci niu tng nhiu v ko di
nhiu ngy sau.
Nghim php cortison: trong 5 ngy mi ngy ung 25mg prednisolon,
nh lng calci niu tng ngy. Bnh thng calci niu khng thay i,
bnh nhn long xng c calci niu tng nhiu v ko di.
Chn on long xng:
au xng t hay nhiu ko di
C hin tng gy xng t nhin
Pht hin ngu nhin khi chp X quang
Gim chiu cao
Calci huyt, phospho huyt v phosphatase kim bnh thng
Mt cht khong ch yu l ct sng v khung chu
o mt xng
Cn chn on phn bit: nhuyn xng, cng cn gip, a u tu xng,

di cn xng do ung th
394
4. IU TR
Chng h lao ly nguyn kh hao tn lm c trng.
Vic iu tr ngoi s dng thuc cn phi hp cc phng php tp
luyn, kh cng, xoa bp, chm cu, iu ha sinh hot hng ngy v n ung
cng nh hng rt nhiu n hiu qu iu tr.
4.1. iu tr dng thuc
4.1.1. Kh huyt h
Php tr: iu b kh huyt.
Bi thuc: B trung ch kh thang gia gim (gm: hong k, bch trut,
trn b, thng ma, si h, ng sm, ng quy, chch tho).
V thuc
Tc dng
Vai tr
Nhn sm
Ngt, hi ng, bnh; vo t, ph: i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn
Qun
Hong k
Ngt, m; vo t ph: b kh, thng dng kh ca t, ch hn, li thy
Thn
Trn b
Cay, ng, m; vo t ph: hnh kh, bnh v, ha m, tr thp
Thn
Si h
ng, hn; vo can m, tm bo, tam tiu: t nhit, gii c,

thng
Thn
Thng ma
Cay ngt, hi ng; vo ph, v, i trng: thanh nhit, gii c,

thng
Thn
Bch trut
Ngt, ng, m; vo t v: kin t, to thp, ch hn, an thn
Bch linh
Ngt, nht, bnh; vo tm, t, ph, thn: li niu thm thp, kin t,
an thn
4.1.2. Thn m h
Php tr: b thn, ch tinh, t m, dng huyt.
Bi thuc: Lc v a hong hon gia v
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thc a
Qun
Hoi sn
Qun
Sn th
Thn
n b

nhp doanh phn
Phc linh
Trch t
395
4.1.3. Thn kh h
Php tr: b thn, tr dng.
Bi thuc: Hu quy hon
V thuc
Tc dng
Vai tr
Ph t
i nhit, c c, cay, ngt: hi dng cu nghch, b ha

tr dng, trc phong hn thp t
Qun
Qu
Qun
Thc a
Qun
Hoi sn
Qun
Sn th
Chua sp, hi n: n b can thn, sinh tn ch hn
Thn
K t
Thn
trng
Thn
Cam tho
Ngt, bnh: b t v, nhun ph, thanh nhit gii c, iu

ha v thuc
iu tr bng cc phng php khng dng thuc:

+ Chm cu: chm b hoc cu b cc huyt quan nguyn, kh hi, thn
du, thi kh, mnh mn, tam m giao, thi xung, tc tam l.
Bm huyt vng gip tch 2 bn ct sng v t du, v du.
+ n ung: n y cht, ch vitamin v khong cht.
+ Tp luyn: th dc vn ng khi u t nh n mnh dn (cho nhng
ngi gi mi bt u tp) tt nht l i b (t i bch b bnh thng
n i nhanh v sau chy) v bi li; ch nhng tc ng xng
theo chiu dc ca c th s gip xng mau chc khe hn, ngoi ra tt
c cc mn hot ng th lc u tt nh nh cu, khiu v, tp v
dng sinh Luyn th gip s trao i kh tt hn, h tr cho s to
lp li qun bnh gia to xng v hu xng, theo xu hng gim qu
trnh hu xng v quan trng hn na qua chng c s lo ha t
bo c th ni chung.
396
T lng gi
1. Theo sch ni kinh m t long xng thuc
A. Tm lao
B. Ph lao
C. T lao
D. Thn lao
E. Can lao
2. Theo sch ni kinh m t, ng lu hi
A. Huyt
B. Kh
C. Tht
D. Xng
E. Gn
3. Nguyn nhn long xng th pht khng do
A. Bt ng qu lu
B. Bnh ng tiu ha
C. Bnh ni tit
D. Suy thn mn
E. Thuc tng huyt p
4. Yu t nguy c long xng khng do
A. Di truyn
B. Ngi gy
C. Thuc tr ung th
D. Ht thuc l
E. Cafein > 1 ly ngy
5. Nguyn nhn long xng theo YHCT khng do
A. Thp nhit
B. Bm sinh khng y
C. Lao thng qu
D. Dinh dng khng y
E. Sng ni m t
397
6. Cn lm sng sau nh gi long xng l sai

A. o mt xng: long xng khi <-2
B. Ch s Barnett v Nordin < 35
C. Nghim php tng calci mu: lng calci thi ra cao hn bnh
thng 30%
D. Nghim pht vitamin D2: calci niu tng nhiu v ko di sau
E. Nghim php cortison: calci niu tng nhiu v ko di
7. Trong long xng php tr thn m h
A. T m dng huyt
B. B thn ch tinh
C. T m can thn
D. T m kim dng
E. B thn ch tinh
398
Bi 23
TAI BIN MCH MU NO
MC TIU
1. Nu c nh ngha v nhng yu t dch t hc ca tai bin mch
mu no.
2. Trnh by c nguyn nhn v c ch sinh bnh ca tai bin mch
mu no theo l lun YHCT.
3. Chn on c 2 th lm sng tai bin mch mu no (trong cn)
v 3 th lm sng di chng tai bin mch mu no (sau cn) theo
YHCT.
4. Trnh by c nhng nguyn tc iu tr tai bin mch mu no
theo YHHD v YHCT.
5. Trnh by c phng php iu tr tai bin mch mu no (dng
thuc v khng dng thuc ca y hc c truyn).
6. Gii thch c c s l lun cu vic iu tr tai bin mch mu
no bng YHCT.
1. I CNG
1.1. nh ngha
Tai bin mch mu no (TBMMN) c nh ngha l du hiu pht
trin nhanh chng trn lm sng ca mt hi chng thn kinh nng n,
thng do nguyn nhn mch mu no, i khi do nguyn nhn mch mu
ca cung mch mu no nm c, tin lng sinh tn cng nh tin lng
chc nng ca thn kinh ty thuc vo nguyn nhn v mc lan rng ca
tn thng. Nh vy, theo nh ngha ny trn lm sng, y l cc biu hin
bnh l gm phn ln cc trng hp chy mu trong no, chy mu di
nhn, nhn no, thiu mu no thong qua. Nhng trng hp nh tn
thng hoc bnh l ca tnh mch no (vim tc tnh mch no) khng c
cp trong bi ny.
c im gii phu sinh l c lin quan n tai bin mch mu no.
ng mch no gia (ng mch thng gy TBMMN) c 2 nhnh:
399
Nhnh su xut pht t khong nn, chy trong rnh Sylvius. Nhnh
ny d b v v l ng mch tn, phi chu hu qu ca vic tng cao
huyt p.
Nhnh nng phn b v l mt ngoi bn cu no. Nhnh nng thng
chu hu qu t hn i vi tnh trng huyt p tng cao nh h thng vi
mch ln, nhng ngc li d b nhn no v din ca chng qu rng.
Cc nhnh tn cng ca cht trng khi v d sinh ra khi t trong no,
thng lin quan n mt d dng mch mu no (u mch, ti phnh).
1.2. c im dch t hc
Theo Hip hi Tim mch M, nm 1977 ti M c 1,6 triu ngi b
TBMMN, tng ng vi s ngi mc bnh tim do thp v bng 1/2 s
ngi bnh mch vnh.
Theo thng k ti M, hng nm c khong 500000 trng hp TBMMN
mi, phn ln xy ra sau 55 tui (Russell, 1983).
Theo Kurtzke, t l bnh TBMMN mi mc hng nm l 2% cho mi la
tui. Trong , 12% do chy mu trong no, 8% do chy mu di nhn,
69% do lp mch.
Tc gi Wolf (1978) qua 26 nm theo di nhng ngi t 65 - 74 tui
ghi nhn:
+ Nhn no do x va nam l 58%, n l 54%.
+ Nhn no do lp mch no nam l 16%, n l 19%.
+ Chy mu trong no nam l 5%, n l 3%.
+ Chy mu di nhn l nam l 10%, n l 12%.
+ Thiu mu no thong qua nam l 8%, n l 9%.
V mc t vong do TBMMN:
+ ng hng th 3 trn th gii v t l t vong (sau bnh tim v ung
th). Theo Russell, t l t vong giai on u l 15% v 50% bnh
nhn sng st b tn ph.
+ Nm 1977, ti M c khong 182000 trng hp t vong do TBMMN
(chim khong 1/10 tng s t vong).
2. NGUYN NHN V C CH BNH SINH
2.1.1. Xut huyt no
X m ng mch vi tng huyt p.
400
D dng mch mu no (nht l ti phnh).

U no.
Bnh v mu (bnh bch cu cp).
Chn thng s no.
S dng thuc chng ng.
Trong nhm ny, cn ch n khi mu t trong no.
2.1.2. Nhn no
X m ng mch: ti nhng ng mch c ng knh trung bnh nh
ni xut pht ng mch cnh su, ng mch ct sng, nhng ni ngot ca
ng mch Sylvienne.
Thuyn tc ng mch no: cc tc xut pht t tim tri nh hp van 2
l, vim ni tm mc do nhim trng, rung tht
Tiu ng, giang mai, vim mng no mn, thoi ha ct sng c, teo
hp ng mch ct sng, vim nt quanh ng mch
2.1.3. Xut huyt mng no (di nhn)
Nguyn pht:
+ V ti phnh ng mch y no (chim 75% trng hp).
+ V ti phnh ng tnh mch, v cc bu mch tiu no hoc ty
sng.
+ X m ng mch no vi km hoc khng km tng huyt p.
Th pht:
+ Chn thng s no (c th khng c b hp s). Ch , khng c
qun chn thng sn khoa.
+ Bnh v mu: xut huyt gim tiu cu, bnh mu chm ng
(hmophilie), bch cu cp.
+ Bu no, vim mng no, vim no v nhng bnh nhim trng nh
thng hn, st pht ban).
+ Ng c (ch, CO, ru .).
+ S dng thuc khng ng.
2.1.4. Suy tun hon no (insuffisande circulatoire crbrale)
Do x va ng mch no. Tnh trng x va ny xu thm vi bnh tng
huyt p, tiu ng, giang mai.
401
Do vim ng mch no c ngun gc nhim trng (giang mai) hoc bnh

ton th (collagnoses).
Do thuyn tc mch mu no (ch yu t tim).
Do d dng mch mu no bm sinh v vi trng chn thng ct sng
c.
Nhng triu chng thng gp trong TBMMN nh t ngt t ng, hn
m, lit na ngi, lit mt, hoc c khi ch l mt tnh trng hoa mt, chng
mt Nhng biu hin ni trn c thy trong:
t ngt t ng, hn m: YHCT xp vo chng thin phong, trng phong.
huyn vng.
Lit na ngi, lit mt: YHCT xp vo chng nuy.
T tay chn: YHCT xp vo chng ma mc (kh huyt tc kinh lc) c th
do ngoi t hoc m thp.
ca YHCT trong TBMMN, kt hp vi ton b l lun ca YHH, c th bin
lun v nguyn nhn l c ch bnh sinh theo YHCT nh sau:
+ Do ngoi nhn ch yu l phi ha nhit v sinh phong.
+ Do tht tnh (ni nhn) nh gin, lo s gy tn thng 3 tng t, can,
thn.
+ Do mc bnh lu ngy (ni thng), lm c th suy yu, thn m v
thn dng suy (thn m suy, h ha bc ln; thn dng suy, chn
dng nhiu lon trn).
+ Do yu t di truyn hoc d dng bm sinh (tin thin bt tc).
+ Do n ung khng ng cch sinh m thp lm tc tr kinh lc.
+ Do chn thng gy huyt tc, kinh lc khng thng.
402
TIN THIN
NGOI NHN
(nhit - phong)
BT TC
N UNG KHNG
NG CCH
BNH LU NGY
TH CHT YU
Thn
dng h
THT TNH
(gin, lo s, stress)
Thn
m h
Can m
h
H ha bc ln
Thp
T h
Huyt
PHONG
THNG
CHN
Thin phong, nuy chng, ma mc,

huyn vng
Hnh 1. S bnh l tai bin mch mu no theo YHCT
3. BNH CNH LM SNG V CHN ON

3.1.1. Chy mu no
Th thng gp l chy mu vng bao u do tng huyt p ngi cao
tui. Khong 90% trng hp chy mu xy ra ng mch u vn, cn gi
l ng mch Charcot hay ng mch ca chy mu no; 10% chy mu c 2
bn (hoc cng mt lc, hoc ch trc ch sau).
a. Du hiu lm sng
Tin chng: thng thng c nhc u, nht l ban m, c th ch nhc
mt bn u (bn s c chy mu). C th c chng mt, tai, nng phng mt
km theo. Mt s du hiu khc cn ch nh chy mu cam. C bnh nhn
trong tin s b lit na ngi hoc t na ngi (30% c tin s thiu mu
no thong qua).
Khi u: t ngt bnh nhn ng vt ra v hn m nng ngay. Nhng
cng c th bt u bng nhc u d di, thc thu hp dn v chuyn
dn sang giai on ton pht.
403
Ton pht: vi 3 hi chng

+ Hn m: thng hn m su v nng.
+ Lit na ngi: bn lit c tnh trng gim trng lc c, k c c
mt. Bnh nhn nm t th u v mt cng quay v bn tn
thng. Lit mt c th c xc nh bng nghim php Pierre Marie
- Foix. Du hiu c nhiu gi tr l Babinski, Hoffman bn lit. Tuy
nhin do c ph no nn du hiu ny c th xut hin c 2 bn.
Ngoi ra c th c gin ng t bn lit.
+ Ri lon thc vt: bao gi cng c v thng xut hin sm. Bnh
nhn c du hiu tng tit ph qun dn ti ng, ri lon nhp th
(i khi kiu Cheynes -Stokes), ri lon nhp tim, huyt p tng cao,
nhit lc u thp nhng v sau tng (380 - 390C), ri lon dinh
dng nht l lot t th, d xy ra t ngy th 3 tr i. Nhn chung,
nhng ri lon vn mch v dinh dng (nhiu m hi, ph n) xut
hin nng n hn bn lit.
b. Du hiu cn lm sng
Mu: bch cu tng, ng huyt, ur huyt tng.
Dch no ty hi hng hoc c th c hng cu khi soi vi th. Nhng ngy
sau, dch no ty chuyn sang mu vng, protein trong dch no ty tng
va. Cng c trng hp dch no ty bnh thng.
Chp ct lp in ton (xem phn sau).
c. Tin trin
Ni chung, thng dn n t vong (chim khong 2/3 trng hp). T
vong thng xy ra vo nhng gi u hoc cui tun u. C tc gi nu
nhng ngy nguy him nht l ngy th 2 v ngy th mi. Nhng ngy
u, ri lon thc vt l nguy c ch yu gy t vong. Sau ngy mi, tuy
nguy him hn nhng vn c th t vong v cc bin chng, v nhim khun
ng h hp, ng tit niu cng nh cc ri lon nc in gii, ri lon
dinh dng. Nhng ngy sau , ni bt l nguy c tn ph vi cc di chng
thn kinh nng n, di chng tm thn.
3.1.2. Khi mu t trong no
a. Du hiu lm sng
y l th bnh cn ch , v c th gii quyt tt bng phu thut thn
kinh. Khi mu t trong no l mt th c bit ca chy mu no nhng
khng thm vo nhu m no m thng ng li ti ch, gy nn triu chng
gi khi u.
Thng gp nht l lit na ngi.
404
Hn m ngt qung; c th hn m vi ngy ri tnh, n khong ngy

th 10 li hn m li; mt hai tun sau i vo hn m nng. Hn m c
th xy ra vi tun sau khi lit na ngi (c trng hp ch chp chn,
c trng hp khng hn m).
Hi chng tng p lc trong s: cn ch ch c 1/3 trng hp c ph
gai.
b. Du cn lm sng
in no .
CT. Scan.
3.1.3. Nhn no
a. Du hiu lm sng
Tin triu: thng c. Ty theo v tr s b nhn m xut hin cc triu
chng v gic quan, vn ng v cm gic tng ng
Khi u: hn m v lit na ngi. Nu nhn no do tc mch thng
din tin t t.
Ton pht: c th c hn m va hoc nh, cc ri lon thc vt mc
trung bnh (nhit v nhp th hi tng) v thng tn thng thu hp
(nu tn thng rng s c hn m tht s).
b. Tin trin
Nu qua c giai on cp (nht l ngy th 2, ngy th 10), bnh nhn
s phc hi dn nhng vn cn mt s di chng.
3.1.4. Chy mu no - mng no
C 2 dng biu hin lm sng: chy mu t no trn vo mng no (th
no - mng no) v chy mu t mng no trn vo no (th mng no - no).
Th no -mng no gm 3 bnh cnh khc nhau:
+ Th ti cp (lt no tht): thng bt u t ngt, thc u m, nhc
u ri i vo hn m su rt nhanh.
+ Th cp cng bt u bng chy mu no: mt tun sau, ri lon
thc nng hn, xut hin cc ri lon thc vt, hi chng mng no,
du hiu Babinski thng (+) c 2 bn.
+ Th khng y : c du hiu ca xut huyt no km thay i v
mu sc v dch no ty.
Th mng no - no: bnh thng bt u vi nhng cn co git ton b,
ton th hoc cc b kiu Bravais - Jackson hoc vi cc triu chng
405
thiu st (lit na ngi). Sau khong 1 tun nhng du hiu thn kinh
khu tr xut hin r nt hn.
3.1.5. Chy mu mng no
a. Du hiu lm sng
Giai on khi u: t ngt au u d di ri mt thc (cng c khi
khi u t t vi nhc u nhiu, nn, chng mt ri thc u m dn;
cng c khi khi u vi ri lon tm thn vi l ln, kch ng).
Giai on ton pht:
+ Ri lon thc: thng l l m, ng g. Nu c hn m th thng l
nng, c th xen k trng thi kch thch vt v. t gp hn m su,
km ri lon thc vt trm trng.
+ Hi chng mng no: nhc u, cng gy, cng ct sng, s nh sng
v ting ng.
+ Du thn kinh: phn x gn xng c th gim hoc mt (thng l
tng). Babinski thng (+) c 2 bn, t gp tn thng dy s no. Nu
thy lit dy III th nn ngh n v ti phnh ng mch cnh hoc
ng mch thn nn.
+ Ri lon thc vt nh: vch mng no, st
b. Du hiu cn lm sng
Xt nghim mu: ng huyt tng c th ln n 300 - 400mg% (km
theo ng niu v ceton niu).
+ Ur huyt c th tng ti 100mg%.
+ Bilirubin, SGOT, CPK u c th tng.
Dch no ty lc u , c nhiu hng cu, sau 10 ngy chuyn sang
mu vng, c bch cu tng nh, m tng (300 - 500mg%).
3.1.6. Nhng k thut chn on mi
V mt chn on i vi TBMMN, cn tm cch chn on chnh xc
tnh cht tn thng (chy mu no, nhn no, khi mu t), din tch
thng tn. Hin nay c nhng k thut c th gip t c mc tiu ny
nh:
Chp ct lp in ton (CT. Scan).
Cng hng t ht nhn (MRI).
Chp qut ct lp bng tia photon hoc tia positron.
Chp lp lnh mch no.
406

TBMMN biu hin trn lm sng phong ph, di nhiu dng v khc
nhau t nhng triu chng khng c hiu nh hoa mt, chng mt, cm gic
t mt phn c th cho n hn m, lit na ngi. V th, vic m t ton b
cc th lm sng YHCT ca TBMMN khng tht s d dng. Thng thng, c
th thy xut hin nhng th lm sng sau y
3.2.1. Trong t tai bin mch mu no
a. Trng lc (trng phong lc)
Bnh nhn t ngt ghi nhn da t di km cc chng u vng, au,
hoa mt. Triu chng ny c th thong qua ri bin mt hoc ko di.
b. Trng kinh (trng phong kinh lc)
Bnh ti kinh mch: ngi bnh khng m man, tuy nhin tnh trng
thc tht s cng b nh hng, c th l m, ly b, bi lit na ngi, chn
tay t di, ming nhiu m di, ni nng khng tri chy, ru li trng dy,
mch huyn hot.
c. Trng phong tng ph
Bnh cnh ny c mt c im chung l triu chng hn m v gm 2
nhm bnh chnh (ty theo tnh trng hn m xut hin t ngt hay t t):
Trng ph (trng phong ph): bnh nhn m man, xut hin cc chng
bi lit na ngi, ming mt mo lch, ni nng hoc m lp thanh
khiu, ni khng c, i tiu tin khng nn c hoc b kt.
Trng tng (trng phong tng): bnh nhn t nhin ng ra m man
bt tnh. Trong nhm bnh ny li chia ra lm 2 nhm nh.
+ Chng b:
Dng b: bnh nhn t nhin ng ra m man bt tnh, hm rng

cn cht, tay nm cht, mt , th n o, ting th kh kh, li rt
li, i tiu tin u b, ru li vng nhy, mch huyn hot sc.
m b: bnh nhn t nhin ng ra m man bt tnh, rng cn

cht, tay nm cht, mt trng nht, mi bm, ting th kh kh,
chn tay lnh, ru li trng nhy, mch trm hot.
+ Chng thot: bnh nhn t nhin ng ra m man bt tnh, hn m

rt su, mt nhm, mm h, h hp yu, chn tay lnh, 2 bn tay xo
ra, i sn, v m hi ng tng git hoc nhn nh du, li nht,
ru li trng trn, mch vi tuyt.
407
3.2.2. Giai on sau TBMMN (di chng ca TBMMN)

giai on ny, c 2 loi di chng cn c quan tm. l di chng
thn kinh (ch yu l vn ng) v tm thn. Do bnh tr thnh mn tnh v
nh hng nhiu n can v thn nn triu chng YHCT trong giai on ny
ch yu gm cn nuy, ct nuy, kin vong (do tinh ca thn khng nui
tm). Nhng bnh cnh lm sng YHCT thng xut hin l:
Can thn m h (chim a s cc trng hp): sc mt xm, mt m
thng ng hng, rng kh, mng kh, gn gng cng co rt li, au ni
eo lng, tiu m, to bn, ng km, than nng trong ngi, ngi d bc
dc, bt rt, li bu, mch trm sc v lc.
Thn m dng lng h: sc mt ti xanh hoc en xm, rng kh, mng
kh, gn gng cng co rt li, au ni eo lng, tiu m, ng km, khng
kht, t ung nc, s lnh, li nht bu, mch trm nhc.
m thp (bnh nhn bo bu):
+ Ngi bo, tha cn, li dy, to.
+ Bnh nhn thng t than phin v triu chng au u (nu c,
thng l cm gic nng u) nhng d than phin v t nng
cc chi.
+ Thng hay km tng cholesterol mu, mch hot.
4. CHM SC V IU TR
Nh trn trnh by, TBMMN biu hin trn lm sng di nhiu th
lm sng khc nhau (t nhng triu chng khng c hiu nh hoa mt,
chng mt, cm gic t mt phn c th cho n hn m, lit na ngi) v
nguyn nhn cng c nhiu loi nn vic chm sc v iu tr cng rt phong
ph. Trong gii hn ca ngi thy thuc a khoa YHCT ngy nay, c th ng
dng vo iu tr nh sau
4.1. Trong t tai bin mch mu no
iu tr cp cu v chm sc tch cc bnh nhn bng phng php v
phng tin tr liu YHH ph hp vi tnh trng bnh nhn v nguyn nhn
gy bnh. Trong giai on ny, vai tr ca nhng phng php iu tr YHCT
t quan trng (c kin ngh s dng song song chm cu phc hi lit v
u chm trong giai on bnh nhn cn hn m).
Phng php dng thuc v khng dng thuc trong giai on ny c th
c ch nh phi hp vi YHH trong trng hp trng phong kinh lc
(bnh nhn khng hn m).
Theo YHCT, trong giai on cp tnh ny bin php iu tr quan trng
l iu tr ngn (triu chng) m khng ch n gc bnh (nguyn nhn).
408
Bt k nguyn nhn no cng u a n tnh trng phong ng, nn

cch iu tr ch yu ch l bnh can tc phong.
Bi Thin ma cu ng m
Thin ma
8g
Cu ng
12g
Hong cm
10g
Chi t
12g
Tang k sinh
12g
H th
10g
trng
10g
Phc linh
12g
ch mu
12g
Thch quyt minh
20g
Ngu tt
12g
Bi Linh dng cu ng thang

Linh dng gic
4g
Trc nh
20g
Cu ng
12g
Sinh a
20g
Bch thc
12g
Tang dip
8g
Phc thn
12g
Cc hoa
12g
Bi mu
8g
Cam tho
4g
Cng thc huyt s dng gm: hnh gian, thiu ph, can du, thn du,
thi kh, phi dng, ni quan, thi dng, bch hi, n ng.
4.2. Giai on sau TBMMN (di chng ca TBMMN)
Trong giai on ny, vic iu tr v chm sc bnh nhn bao gm 2 mc
tiu:
Phc hi chc nng vn ng v tm thn.
Gii quyt nguyn nhn bnh hoc bnh l km theo nh tng huyt p,
x m ng mch, ri lon bin dng m, tiu ng Vic chm sc v
iu tr cho mc tiu ny xin tham kho thm phn bnh hc tng
ng.
4.2.1. Th thn m h
Php tr: t m ghm dng, t b can thn.
+ Bi thuc h p (xut x 30 cng thc thuc)
Thc a
20g
Ngu tt
10g
R nhu
20g
Trch t
10g
409
20g
Hoa ho
10g
To nhn
10g
+ Bi thuc Lc v a hong hon gia quy thc

Thc a
32g
Hoi sn
16g
Sn th
8g
n b
12g
Phc linh
12g
Trch t
6g
ng quy
12g
Bch thc
8g
Bi ny thng c s dng khi tng huyt p c km triu chng au

ngc, au vng tim.
+ Bi thuc b can thn
H th
10g
Thc a
15g
Hoi sn
15g
ng quy
12g
Trch t
12g
Si h
10g
Tho quyt minh
10g
Cng thc huyt s dng: thn du, phc lu, tam m giao, can du, thi
xung. Gia gim thn mn, ni quan, bch hi, a th huyt.
4.2.2. Th thn m dng lng h
Php tr: n b thn dng.
+ Bi thuc Thn kh hon
Bch phc linh
120g
Thc a
320g
Sn th
160g
n b
120g
Qu chi
40g
Trch t
120g
Ph t
40g
Sn dc
160g
Tn bt, ngy ung 8-12g.

+ Bi Hu quy m
Cam tho
4g
trng
12g
Hoi sn
16g
K t
8g
Nhn sm
8g
Nhc qu
4g
Ph t
2g
Th du
8g
Thc a
32g
410
+ Chm cu: cu b hoc n chm cc huyt thi dng, bch hi, u

duy, phong tr, thi xung, quang minh, can du, thn du, tam m giao,
thi kh, phi dng, mnh mn, trung cc, quan nguyn, kh hi.
4.2.3. Th m thp
Php tr: tr m, thng lc.
Bi thuc s dng: dng bi thuc Nh trn thang gia v (xut x Thin
gia diu phng)
Bch trut
40g
Cam tho
4g
Phc linh
12g
Bn h
12g
Nhn sm
4g
Trn b
4g
4.2.4. Phc hi di chng vn ng v tm thn

a. iu tr bng thuc
Php tr: b kh, hot huyt, kh , thng lc.
Bi thuc s dng: dng bi B dng hon ng thang (gm: hong k
40g, hng hoa 7g, o nhn 6g, xuyn khung 7g, a long 7g, xch thc
6g, ng quy 8g).
Ch : nhng bi thuc b m dng lu ngy s gy n tr, nh hng
khng c li trn vic phc hi vn ng. Do , ty theo tnh hnh bnh nhn
m ngi thy thuc c th dng thay i vi nhng bi thuc iu tr chung
ca c th
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
Hong k
Ngt, m; vo t ph: b kh, thng dng kh ca t, ch hn,

li thy
Qun
ng quy
Cay, ngt, n: b huyt, hot huyt, nhun to, hot trng,

iu huyt, thng kinh
Thn
Xch thc
ng, chua, hi hn: tn t, hnh huyt
Xuyn khung
o nhn
ng, ngt, bnh: ph huyt, hnh , nhun to, hot trng
Hng hoa
Cay, m: ph huyt, sinh huyt
a long
Mn, hn, vo kinh t, v, thn: thanh nhit, trn kinh, li tiu,

gii c
411
b. iu tr bng chm cu
Phng php u chm vng vn ng (nu ch c lit) v vng cm gic
(nu c km ri lon cm gic) bn i din, chm nghing kim (300), v
kim khong 200 ln/pht; lin tc trong 1 - 2 pht, lu kim 5 - 10 pht.
Thng thng chm 1 ln/ngy, chm 10 ngy lin tc thnh 1 liu trnh,
ngh 3 - 5 ngy c th bt u liu trnh th 2 (xem Chm cu hc ). Phng
php ny thng c s dng sm trong khong thi gian 6 thng k t khi
b tai bin (thng khng qu 1 nm).
Phng php th chm: thng s dng nhng huyt trn cc kinh
dng minh ca tay v chn bn lit, phi hp vi huyt kinh in phc
hi lit nh dng lng tuyn, thay i huyt mi ngy, thng phi hp
vi in chm.
Cn ch s dng dng in (tt nht l dng in mt chiu u) v
thng in thch hp. Thi gian ca mi ln iu tr cn da vo s tip
thu kch thch ca tng ngi bnh, trong tng bnh, tng lc, i vi
tng loi dng in m quyt nh. Ni chung cn theo di, nh gi tnh
trng bnh nhn sau khi chm ln th nht.
+ Nu bnh nhn khng c mt mi, mt ng....: nn duy tr thi gian
kch thch.
+ Nu bnh nhn thy mt mi, mt ng... l do tng lng kch thch
qu mnh: cn gim thi gian kch thch.
Trung bnh ngy chm mt ln hay cch ngy chm mt ln: t 10 n
15 ln in chm l mt liu trnh, ngh 10 n 15 ngy ri tip tc
ty theo yu cu cha bnh (xem Chm cu hc , trang 181 - 194).
c. Vt l tr liu phc hi chc nng
Cn thc hin tun t nhng bc sau:
nh gi tnh trng chung ca bnh nhn, bao gm:
+ nh gi tng qut v bnh nhn: tr hay ln tui? Mc hp tc?
Tnh trng tinh thn (tch cc, tiu cc)?
+ Tnh trng sc khe? Tnh trng bnh tt i km? Mc ?
+ Bnh nhn c th lm c g khi ngi, khi ng? Thng bng?
+ Bnh nhn khng lm c g?
+ Xc nh r tnh trng c lc: cn lng gi mc vn ng ca tng
b phn tht c th (tay, cnh tay, cng tay, c tay, bn tay, ngn
tay), vi tng loi ng tc khc nhau v cc t th nm, ngi,
ng khc nhau.
412
Lng gi kh nng thng bng ca bnh nhn? t th ngi? T th

ng? Khi i?
Lng gi v cm gic ca bnh nhn.
Xc nh c th chin lc tp luyn cho ngi bnh.
Xc nh mc ch u tin ca phc hi chc nng trn ngi bnh l g?
Nhng chc nng no cn phi tp cho bnh nhn trong giai on u
tin? Giai on k tip?
Phng php thc hin:
+ Giai on u (rt quan trng): phc hi vn ng ng cch trong
giai on ny gip hn ch mc trm trng ca nhng ri lon
(mt c ch phn x chnh th bnh thng ca bn lit, khuynh hng
tng co cng bn lit, ri lon cm gic bn lit lm c ch vn ng)
v gp phn rt ln vo hiu qu iu tr v sau. Thy thuc cn
hng dn chi tit huy ng ngi nh bnh nhn tham gia tch cc
vo qu trnh phc hi sm ny.
B tr ging bnh: khng t bnh nhn nm vi bn lit st

tng, tt c vt dng trong phng u pha bn lit, ngi chm
sc v tp luyn cho bnh nhn ch n pha bn lit.
T th bnh nhn khi nm trn ging:
Nm nghing v bn lit: u bnh nhn c gi chc chn, c

hi gp, khng u b y ra sau; thn mnh t th na
nga, c gi pha lng.
Tay lit: khp vai, xng b vai c ko ra trc to vi thn mt gc

90 , khuu dui, cng tay xoay nga, c tay gp v pha sau, ngn tay dui
dng; tay lnh v tr thoi mi trn mnh, hoc trn gi sau lng.
0
Chn lit: khp hng dui, gi h gp; chn lnh: khp hng v gi gp
(ta trn mt gi ngang vi thn).
Nm nghing v bn lnh: u bnh nhn nh trn. Thn

mnh nm vung gc vi mt ging, c gi sau lng.
Tay lit: c gi mc ngang vi thn, t th dui, to vi thn mt

gc khong 100 .
Tay lnh: t th m bnh nhn thy thoi mi.
Chn lit: c gi mc ngang vi thn, khp hng v khp gi gp.
Chn lnh: khp hng dui, khp gi hi gp.
Nm nga: u bnh nhn c gi chc chn, mt quay sang

bn lit, khng lm gp cc t sng c v ngc.
413
Vai v tay bn lit: c gi bn di xng b vai a xng b vai

v khp vai ra pha trc; dng gi tay lit t th khuu, c tay dui, cc
ngn tay dng. Tay lit c th xui theo thn hoc dui thng ln qua u.
Chn lit: c gi k di hng v i a hng ra trc, gi chn t
th khp hng v gi gp, dng gi k trnh chn khi b ra ngoi.
Chn v tay lnh t th m bnh nhn cm thy thoi mi.
Thay i t th cho bnh nhn: y l im rt quan trng. Bnh
nhn phi c thay i t th mi 2 - 3 gi.
Nhng bi tp cn thc hin ngay trong giai on u.
Nu bnh nhn cha ch ng vn ng c tay chn, bnh nhn

cn c tp th ng tt c cc khp bn lit. Tp nh nhng,
u n trnh lm tn thng khp ca bnh nhn.
Khi bt u c th tham gia vo tp luyn:
Tp ln nghing sang bn lit: c th c tr gip bng cch nng chn v

tay ln, nng u; ngi bnh a chn tay lnh ra pha trc sang bn lit
ri ln ngi theo.
Tp ln nghing sang bn lnh: bnh nhn nm nga; thy thuc gip
bnh nhn nng tay v chn lit ln, a ra trc sang bn lnh.
Tp vn ng vai tay (tay lnh tay lit): nm nga, ci cc ngn tay 2
bn vo nhau, ngn ci bn lit ngoi ngn ci bn lnh. Dui thng 2 tay ra
trc, a 2 tay ln pha u v xung pha chn, cng xa cng tt.
Tp dn trng lng ln chn lit: nm nga, 2 gi gp; ngi iu tr
gip gi bn lit (nu cn). Bnh nhn nng chn lnh ln khi mt ging
dn trng lng ln chn lit.
Lm cu: nm nga, 2 gi gp, ngi iu tr gip gi chn lit cho khi
. Bnh nhn c gng t nng mng ln khi mt ging, gi 2 bn hng
ngang nhau ri nng chn lnh ln khi mt ging (nu c) ton b
trng lng dn ln chn lit.
+ Giai on sau: giai on ny, vic phc hi tp trung vo 2 mc tiu
tp luyn gip vn ng vng c b lit, ng thi tp luyn chng tnh
trng co cng c.
Vic tp luyn c thc hin nhng t th khc nhau:

Tp vn ng t th nm.
Tp vn ng t th ngi.
Tp vn ng t th ng.
Tp vn ng trn m.
Tp ln.
414
Tp chuyn t th t nm sang qu chng tay.

Tp vn ng t th qu.
Tp ng ln.
Bnh nhn cn ch trong khi tp l lun phi hp cht ch vi th

su.
Phng nga co rt khp vai: nm nga, ci cc ngn tay 2 bn vo

nhau, ngn ci bn lit ngoi ngn ci bn lnh. Dui thng 2 tay
ra trc, a 2 tay ln qu u cho n khi 2 tay chm vo mt
ging hoc sn nh ri a tay xung pha chn.
Phng nga khuu tay, c tay v ngn tay b co rt: bnh nhn ng
cnh bn, ci cc ngn tay 2 bn vo nhau. Xoay nga lng bn tay
v p lng bn tay xung mt bn. Dui thng 2 tay, ng ngi v
pha trc dn trng lng ln 2 tay cho ti khi khp c tay dui
ti a.
Bnh nhn ngi, dng tay lnh lm dui cc ngn tay bn lit v lm
dui c tay. Sau t xung mt ging cnh thn, dng tay lnh gi khp
khuu bn lit dui thng v nghing ngi sang bn lit dn trng lng
ln tay lit.
Ci cc ngn tay 2 bn vo nhau, a 2 bn tay ln st cm, dng lc ca
bn tay lm dui ti a c tay bn lit. C th ta vo m v cm v gi yn
trong mt thi gian lu.
Phng nga co cng chn t th dui: nm nga, ci cc ngn tay 2

bn vo nhau, co 2 gi li v vng 2 tay qua 2 gi, ko 2 gi v pha
ngc v nng u ln; sau , tr v v tr ban u.
Phng nga co rt gn gt v gp ngn chn: dng mt cun bng

t di ngn chn bn lit, sau ng ln, bc chn lnh ra pha
trc, pha sau. C th vn vo mt ch ta nu ng cha vng.
T lng gi
6. Nguyn nhn gy bnh TBMMN theo YHCT
A. Ngoi nhn
B. Bnh lu ngy lm thn h, ha bc
C. Tin thin bt tc
415
D. n ung khng ng cch gy m thp, ha ha

E. Chn thng
7. Yu t no gy c bnh TBMMN
A. Nhit
B. Hn
C. To
D. Thp
E. Phong
8. Triu chng quan trng phn bit trng phong lc vi trng
phong kinh
A. C lit mt hay khng?

B. C lit na ngi hay khng?
C. C hn m hay khng?
D. C khi pht t ngt hay khng?
E. C co git, ng kinh hay khng?
9. Triu chng quan trng phn bit trng phong kinh vi trng
phong ph

C. C hn m hay khng?
10. Triu chng quan trng phn bit trng phong ph vi trng
phong tng

C. C hn m hay khng?
II. Cu hi nhn qu
1. Trong phng huyt iu tr chng can dng xung gm: hnh gian,
thiu ph, can du, thn du, thi kh, phi dng; gia gim ni quan, thi
dng, bch hi, n ng
416
a. Ngi ta chm b huyt hnh gian bnh can bi v

b. Hnh gian l ha huyt ca can, dng n theo nguyn tc m thc t con

C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
dng, bch hi, n ng
A. Ngi ta chm t huyt thiu ph bnh can ging ha bi v

B. Thiu ph l ho huyt ca tm, dng n theo nguyn tc m thc
t con
C. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu
D. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu
E. Nu a ng, b sai
F. Nu a sai, b ng
G. Nu a sai, b sai
dng, bch hi, n ng
a. Ngi ta chm b huyt thn du bi v
b. Chm b huyt thn du c tc dng t m ghm dng

C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
4. Trong bi Thin ma cu ng m cha chng can phong ni ng gm:
phc linh, ch mu, tho quyt minh, ngu tt
a. V phc linh lm t bi v
b. Phc linh c tnh nh tm an thn
417

C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
gm: linh dng gic, trc nh, cu ng, sinh a, bch thc, tang dip,
phc thn, cc hoa, bi mu, cam tho
a. Hai v sinh a, bch thc u lm thn bi v
b. Hai v u c tc dng sinh tn

C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
6. Hai v ph t, qu nhc trong bi thuc Thn kh hon v Hu quy hon
a. Hai v ny u lm qun bi v
b. C hai u c tc dng n b mnh mn tng ho

C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
7. Trong bi thuc Hu quy m cha chng thn kh bt tc gm: ph t,
qu, thc a, hoi sn, sn th, k t, trng, cam tho bc
a. V k t dng lm thn bi v
b. K t c tc dng b can thn

C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
418
8. Trong nhm huyt n b thn dng gm thi xung, quang minh, can
du, thn du, tam m giao, thi kh, phi dng, mnh mn, trung cc, quan
nguyn, kh hi
a. Chm huyt trung cc cha chng ri lon tiu tin bi v
b. Huyt trung cc l m huyt ca bng quang, chm vo b thn
dng kh ho bng quang

C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
nguyn, kh hi
a. Chm t huyt thi xung thanh can ha, bi v
b. Thi xung l du th huyt ca can

C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
nguyn, kh hi
a. Chm b huyt quan nguyn cha chng thn dng suy bi v
b. Quan nguyn l ca ca nguyn kh, nguyn dng

C. Nu a ng, b sai
D. Nu a sai, b ng
E. Nu a sai, b sai
419
Bi 24
LIT MT NGUYN PHT
MC TIU
1. Nu c yu t dch t hc ca lit mt nguyn pht.
2. Lit k c triu chng lm sng chn on lit mt nguyn pht.
3. Lit k c nhng bnh l cn chn on phn bit vi lit mt
nguyn pht.
4. Trnh by v gii thch c c s l lun ca vic iu tr.
1 . I CNG
1.1. nh ngha
Lit mt nguyn pht l lit ngoi bin ton b na bn mt, nguyn
nhn cha r, c khi u t ngt v a phn c tin lng tt.
1.2. Dch t hc
Lit mt nguyn pht l th bnh thng gp nht trong cc loi lit mt
ngoi bin, cn c gi l lit Bells (Bells palsy). T l mc bnh (IR) khong
23/100000/nm hay 1/60 - 70 ngi trong sut cuc i ca h.
2.1.1. Gii phu hc
Nhn dy thn kinh mt (s VII) bt u t phn thp ca cu no. Sau
khi vng qua nhn dy thn kinh vn nhn ngoi (s VI), dy thn kinh mt
chui ra khi thn no ( rnh cu - hnh no).
Sau khi ri thn no, dy thn kinh mt, c km theo dy ph Wrisberg
(dy VII bis, chu trch nhim v cm gic), ng mch v m ri tnh mch,
chy xuyn qua xng trong mt ng xng: vi Fallope (aqueduc de
Fallope).
420
ng xng ny c hnh ca li l cm u sng. V th, on dy thn

kinh mt c chia ra lm 3 phn: hch gi (on thn kinh nm gia on 1
v 2) l ni nhn nhng si cm gic ca dy ph Wrisberg, ng thi cng l
ni xut pht si thn kinh nng ln; on th 3 ca dy thn kinh mt,
xut pht t thng nh (chorda tympani). Si ny sau khi chy xuyn qua hp
nh, s ni vi dy thn kinh li.
Dy thn kinh mt chui ra khi xng l chm, tip tc i vo vng
mang tai v phn thnh 2 nhnh tn cng phn b cho cc c vng mt.
2.1.2. Sinh l hc
Chc nng ca dy thn kinh mt bao gm:
Chc nng vn ng: dy thn kinh mt phn b n tt c c mt (tr
cc c thi dng, c nhai v c chn cnh bm) v c nh hng n
thnh gic vi vic tham gia vo vn ng c ca xng e.
Chc nng cm gic: dy thn kinh mt nhn cm gic ca loa tai v ng
tai ngoi, vng sau tai, vi Eustache v 2/3 trc li.
Chc nng gic quan: dy thn kinh mt chu trch nhim v gic ca
2/3 trc ca li (thng qua dy thn kinh li v thng nh).
Chc nng vn mch v bi tit: dy thn kinh nng ln phn b n
cc tuyn l (thng qua trung gian ca hch Gasser). Thng nh chu
trch nhim vic bi tit nc bt ca hch di hm v di li.
C ch bnh sinh ca lit mt nguyn pht cha r rng. Trc y, vai
tr ca lnh c cp n qua:
+ C ch mch mu: do co tht nhng ng mch chy theo dy VII
trong vi Fallope dn n ph v vim phn ng ca dy VII. Ph n
lm dy b chn p trong khung xng ca vi Fallope.
+ C ch nhim trng: v nhn thy c v trong vi trng hp lit mt
nguyn pht c lin quan n nhim virus. y l trng hp tn
thng vim trc tip dy VII v vai tr ca lnh c cho l to
thun cho s pht trin ca virus xm nhp t vng hng hu ln
vng Fallope. Tuy nhin, nhng gii phu t thi ca nhng cng trnh
nghin cu sau ny cho thy khng c nhng thay i ng ghi nhn,
khng c nhng phn ng vim nh thng gi nh trc y.
Theo YHCT, lit mt ngoi bin c m t trong nhng bnh danh
khu nhn oa t trng phong nuy chng.
Nguyn nhn gy bnh:
421
Ngoi nhn: thng l phong hn, phong nhit tha lc tu l s h xm

nhp vo cc kinh dng u v mt.
Bt ni ngoi nhn: do chn thng vng u mt gy huyt li cc
lc trn.
Nhng nguyn nhn ny lm cho kh huyt ca lc mch vng u mt
b cn tr hoc b tc li, gy nn chng nuy (yu lit), c th km theo t v
au (khng thng th au).
NGOI NHN
(phong hn, phong nhit)
NGUYN NHN KHC

(bt ni ngoi nhn)
Chnh kh suy
Huyt
Kh huyt khng thng lc mch vng u, mt
KHU NHN OA T, NUY CHNG,

TRNG PHONG
Hnh 24.2. S nguyn nhn v c ch bnh ca lit mt
3. CHN ON
Bnh khi pht t ngt, triu chng lit xut hin hon ton thng
trong vng 48 gi.
C th au sau tai trc 1 - 2 ngy, c th km tai, thng chy
nc mt sng.
Lit ton b c mt mt bn, mt np nhn trn, mt np m mi; nh
hng n ting ni, n ung.
Mt nhm khng kn: Charles - Bell (+).
Mt tr nn tr cng, mt b lch v bn lnh.
Mt v gic 2/3 trc li.
422
Mt nhng phn x c s tham gia ca c vng quanh mt nh phn x

gic mc (cm gic ca gic mc vn gi nguyn).
Da vo nguyn nhn v c ch gy bnh nu trn, YHCT xp thnh 3
th bnh ch yu sau y
3.2.1. Phong hn phm kinh lc
Th bnh lm sng thng xut hin trong nhng trng hp lit mt do
lnh.
Triu chng nh trn (phn YHH), km theo ngi gai lnh, s lnh.
Hon cnh khi pht bnh t nhiu c lin quan n yu t thi tit lnh
nh sau khi gp ma, ma lnh, ru li trng mng, mch ph.
3.2.2. Phong nhit phm kinh lc
nguyn nhn vim nhim.
Triu chng nh trn (phn YHH), km theo ngi st, s gi, s nng,
ru li trng dy, mch ph sc.
3.2.3. Huyt kinh lc
nguyn nhn chn thng hoc khi chon ch.
Triu chng nh trn (phn YHH) v lun c km du au, xut hin
sau mt chn thng hoc sau m vng hm mt - xng chm.
4. CHN ON PHN BIT
Cn chn on phn bit vi nhng trng hp lit mt ngoi bin th
pht sau:
Chn thng s no: c tin cn chn thng u, c chy mu tai cng
bn lit.
Di chng sau gii phu vng hm mt - xng chm.
Zona hch gi: km au nhc trong tai v na bn mt, xut hin cc nt
nc nh vng Ram say - Hunt.
U tuyn mang tai: khi u vng tuyn mang tai, khng mt v gic 2/3
trc li.
U dy thn kinh s 8: du tn thng thnh gic v tin nh, khng mt
v gic 2/3 trc li.
423
Vim dy thn kinh trong hi chng Guillain - Barr: thng lit mt c

2 bn, km nhng triu chng d cm ca vim a dy thn kinh, ri
lon dch no ty.
5. IU TR
Do c ch gy bnh cha r nn vic iu tr ch yu l gii quyt triu
chng
5.1. iu tr bng thuc
5.1.1. Th phong hn phm kinh lc
Php tr: khu phong, tn hn, hot lc; hot huyt, hnh kh.
Bi thuc s dng:
K u nga
12g
Tang k sinh
12g
Qu chi
8g
Bch ch
8g
K huyt ng
12g
Ngu tt
12g
Ut kim
8g
Trn b
8g
Hng ph
8g
5.1.2. Th phong nhit phm kinh lc

Php tr:
+ Khu phong, thanh nhit, hot huyt (khi c st).
+ Khu phong, b huyt, hot lc (khi ht st).
Bi thuc s dng:
Kim ngn hoa
16g
B cng anh
16g
Th phc linh
12g
K u nga
12g
Xuyn khung
12g
an sm
12g
Ngu tt
12g
5.1.3. Th huyt kinh lc

Php tr: hot huyt, hnh kh.
Bi thuc s dng:
Xuyn khung
12g
an sm
12g
Ngu tt
12g
T mc
8g
Ut kim
8g
Ch xc
6g
Trn b
6g
Hng ph
6g
424
5.2. iu tr bng chm cu

C th ni phn ln nhng trng hp lit mt ngoi bin ch cn p
dng phng php tr liu bng chm cu, xoa bp v tp luyn c t kt
qu cao.
Cng thc huyt gm:
+ Ton trc, n ng, thi dng, dng bch, nghinh hng, gip xa,
h quan, a thng. y l nhng huyt ti ch trn mt (thay i
theo ngy).
+ phong, phong tr: khu phong.
+ Hp cc bn i din.
K thut:
+ Phn ln l n chm (v a s trng hp lit mt l do lnh). n
chm cng ng thi c ch nh trong trng hp huyt (do sang
chn). Nu thuc th phong nhit phm lc mch th k thut s dng
l chm t.
+ Trnh s dng in chm do nguy c gy co tht phi hp mt
(synkinesis) v co cng mt v sau (facial spasm). Nu s dng in
tr liu, ch dng dng in Galvanic ngt on.
5.3. Vt l tr liu phc hi chc nng
5.3.1. u im
Bo v mt trong lc ng.
Xoa bp v chm nng c mt vng lit.
Tp luyn c bng ch ng tr gip v tin ti tp ch ng c khng.
5.3.2. K thut
Xoa bp:
+ Ngi bnh nm nga, u k trn gi mng.
+ Thy thuc ng pha u ngi bnh.
+ Vut t di cm ln thi dng v t trn hng xung tai.
+ Xoa vi cc ngn tay khp kn, xoa thnh nhng vng nh.
+ G nh nhanh vng trn v quanh mt vi cc u ngn tay.
Tp luyn c: ngi bnh c gng thc hin cc ng tc
+ Nhm hai mt li.
+ Mm ci.
425
+ Hut so v thi.
+ Ngm cht ming.
+ Ci thy rng v nhch mi trn.
+ Nhn trn v nhu my.
+ Hnh 2 cnh mi.
+ Pht m nhng m dng mi nh b, p, u, i
T lng gi
1. T l mc bnh lit mt nguyn pht
A. 5 - 9/100.000/nm
B. 10 - 14/100.000/nm
C. 15 - 19/100.000/nm
D. 20 - 24/100.000/nm
E. 25 - 29/100.000/nm
2. T l mc bnh lit mt nguyn pht trong sut cuc i ca mt ngi
A. 1/30 - 39 ngi
B. 1/40 - 49 ngi
C. 1/50 - 59 ngi
D. 1/60 - 70 ngi
E. 1/70 - 80 ngi
3. Du hiu quan trng chn on lit mt ngoi bin
A. Charles-Bell (+)
B. Mt v gic 2/3 trc li
C. Khng hnh mi c
D. Np m mi m hoc mt
E. Nhn trung lch v mt bn
426
4. Huyt phong s dng trong iu tr lit mt nguyn pht, c chn

theo nguyn tc
A. Ti ch
B. Theo ng kinh
C. c hiu
D. Ti ch v theo ng kinh
E. Ti ch v c hiu
5. T th bnh nhn trong xoa vut mt
A. Nm nga, u k trn gi mng

B. Nm nghing, mt bn lit hng ln trn
C. Ngi, u nga ra sau
D. Ngi, chng tay di cm
E. Ngi, u nghing sang bn
II. Cu hi 5 chn 1: chn cu sai
1. Lit mt ngoi bin xut hin trong
A. Zona hch gi
B. U dy thn kinh s 8
C. Hi chng Guillain - Barr
D. U tuyn mang tai
E. Chn thng s no
2. Triu chng bt buc c trong lit mt ngoi bin
A. Mt v gic 2/3 trc li

B. Mt nhm khng kn
C. Ming khng ngm cht c
D. Khng nhn trn c
E. Khng nhu my c
3. Triu chng xut hin trong lit mt ngoi bin
A. Np nhn trn m hoc mt

B. Np m mi m hoc mt
C. Charles - Bell (-)
427
D. Np khe chy s xung bn lit

E. Khng nhu my c
4. Triu chng xut hin trong lit mt ngoi bin
A. Mt nhm khng kn
B. Khng nhn trn c np nhn trn m hoc mt
C. Khng nhu my c
D. Khng nhch mp v bn lit c
E. Khng cn cht rng bn lit c
5. Nhng phng tin iu tr p dng c cho lit mt nguyn pht
A. Xoa bp
B. Tp luyn c
C. n chm
D. in chm
E. Chm nng
III. in vo ch trng
1. Trong nhm huyt iu tr lit mt nguyn pht
A. Huyt ton trc c chn theo nguyn tc ..

B. Huyt h quan c chn theo nguyn tc ..
C. Huyt phong c chn theo nguyn tc ..
D. Huyt phong tr c chn theo nguyn tc ..
E. Huyt hp cc c chn theo nguyn tc ..
2. T th ngi bnh v thy thuc trong xoa bp vng mt
A. T th ngi bnh:..
B. T th thy thuc:
3. M t k thut xoa bp iu tr lit mt
A. Vut: ..
B. Xoa: ..
C. G: .
428
Bi 25
BI NO
MC TIU
1. Nu c nh ngha v nhng yu t dch t hc ca bi no.
2. Trnh by c nguyn nhn v c ch sinh bnh ca bnh bi no
theo l lun YHCT.
3. Chn on c th lm sng theo YHCT.
4. Trnh by c nhng nguyn tc iu tr bnh theo YHHD v
YHCT.
5. Trnh by c phng php iu tr bi no (dng thuc v khng
dng thuc ca y hc c truyn).
6. Gii thch c c s l lun ca vic iu tr bi no bng YHCT.
1. I CNG
Danh t bi no c dng ch mt nhm bnh thn kinh:
Xut hin t khi sinh.
Biu hin lm sng rt a dng v nng n.
Nguyn nhn cng rt phong ph.
Mc d bt thng v vn ng l du hiu ni bt nht, nhng rt
thng gp km theo nhng sa st v tr thng minh, v pht trin tnh
cm, ngn ng v nhn thc.
Theo YHCT, bnh nm trong phm vi chng ng tr, ng nhuyn, nuy.
2. NGUYN NHN GY BNH
Lm sng da vo s pht bnh trc v sau sinh khng ging nhau, c
th phn lm ba loi: trc sinh, trong sinh, sau sinh.
429
2.1.1. Trc sinh

Nguyn nhn ch yu do thiu oxy no ca thai nhi trong t cung (da
sy, xut huyt do chn thng trong thai k), trong thi k mang thai m b
cm, xut huyt. Hoc m b cao huyt p, tiu ng, t, chn thng thai,
tip xc cht c.
Yu t di truyn c vai tr trong 10% trng hp.
2.1.2. Trong sinh
Nguyn nhn do tc i, nhau chong hoc sinh kh, chn thng lc sinh
gy ra thiu oxy no hoc chy mu no
Sau sinh: nguyn nhn do co git ko di sau sinh, vng da, vim no,
chn thng s no gy thiu oxy no hoc xut huyt no.
YHCT khng c t bi no. Nhng biu hin ca bnh nh yu lit, chm
pht trin tr tu c xp tng ng vi chng nuy, chng ng tr, chng
ng nhuyn.
Theo quan nim YHCT: no l b ty, c quan h mt thit vi thn.
Nu thn tinh bt tc, khng nui dng c ct ty s lm no b h rng.
Can thn ng ngun, thn thy y s dng c can mc tt. Nu
thn thy suy h, can mc b tht dng (do can ch cn, nn khi can b tht
dng s xut hin cn suy yu). V th, nu can huyt bt tc, thn kh h
u dn n no tht dng, b ty suy yu khng nhun c cn khin
chn tay bt dng.
ng nhin t v h cng nh hng n ngun sinh huyt, huyt
khng dng c can, can tng huyt khng , a n cn tht dng gy
nn chng nuy.
Do n nhit c t hoc nhit khin cho ph b nhit nung nu m tn dch
tiu hao. Ph khng lm trn vai tr thng iu thu o, li khng lm trn vai
tr Tng ph chi quan i vi tm tng nn kh huyt khng n do cn
mch ton thn khng c nui dng nhu nhun m sinh ra chng nuy.
Do chn thng (bt ni ngoi nhn) gy huyt lm tc tr kinh lc
sinh chng nuy.
Error!
430
NGOI NHN
CHN THNG
Huyt h
Cn khng c nui dng
TIN THIN
HU THIN
BT TC
THT DNG
Thn h
T h
No ty thiu dng
NUY CHNG, NG TR, NG NHUYN
Hnh 25.1. S bnh bi no theo YHCT
3. TRIU CHNG LM SNG

Ni chung, cc th lm sng ca bi no u c pht hin nh vo s
chm pht trin ca tr (c th cht v tr thng minh) so vi tr cng tui.
Thi gian m cha m tr pht hin c s bt thng ca tr ty thuc
vo mc trm trng ca bnh, nhng thng l trong vng 12 n 18 thng
tui ca tr (trong mt s trng hp c pht hin tr hn sau 2 nm khi
cha m thy tr chm v kh khn khi i).
Nhng du hiu lm sng c th thy trong bi no gm:
Lit trung ng: rt a dng; c th lit hai chi di, lit na ngi, lit
t chi. Do bnh thng xy ra tr cn nh nn du hiu sm cn ch
nh ng tc khng t ch, ma vn, c co git. Sau sinh vi thng c
th thy c mm, lng yu ngi khng c, c bit hai chn di rt t
c ng, ng ti l co git, phn x gi gt gim. Ty theo biu hin m
phn ln cc trng hp c th c xp vo mt trong nhng hi chng
lm sng ring bit.
Lit cng 2 chi (spastic diplegia - littles disease): y l th thng thy
nht, c th km hoc khng ri lon tr tu. Mc lit rt thay i t
nh (ch c yu, chm i hn tr bnh thng, tng phn x gn c h chi)
n rt nng (tr khng kh nng bc i, t chi gng cng, ni kh,
nut kh).
Lit 2 chi th tiu no (cerebellar diplegia): ch yu lit mm, trng lc
c gim, khng c xut hin nhng vn ng v nhng xut hin du
lay trng mt (nystagmus), tht iu khng i xng c t chi.
431
Lit na ngi tr em (infantile hemiplegia): bnh c th xy ra c 2

bn (double hemiplegia). Trong trng hp ny phn bit vi lit 2 chi
th tiu no bng vic chi trn b nng hn chi di. Bnh c th xut
hin ngay sau khi sinh (u nang bm sinh bn cu no, nhi mu no
trong t cung) nhng thng xut hin trong thi k tr cn nh (sau ho
g hoc sau tnh trng co git do st cao). Du lm sng thng thng l
chi trn b lit nng (bn tay v ngn tay hon ton mt vn ng, tay v
cnh tay co cng trc ngc), tri li chi di li b nh hn, d cng c
tnh trng cng, tng phn x gn c. Bnh nhi vn bc i c, v i
khi rt ng ngc nhin, i khng kh khn lm. Nu v no u th b
tn thng, tr s khng ni c.
Chm pht trin tr tu, tr lc km: vic chn on chm pht trin tr
tu trong thi gian tr cn nh rt kh khn. Cn phi c k nng v
kinh nghim khi thm khm tr pht hin mc pht trin tr tu ca
tr bnh so vi tui ca tr bnh thng (ci, mt theo di nh sng di
ng, ly vt, pht m tng t v ch). Cn phn bit r nhng
trng hp suy gim chc nng vn ng (apraxia), cm gic (agnosia),
gic quan (ic), nng lc ni (aphasia, articulatory apraxia, dyslexia)
khin cho ta cm gic tr b chm pht trin tr tu (thng vic phn
bit ny c kh khn v i khi cn n nhng test v tr thng minh IQ test), mt s xut hin ng kinh, in, chy nc ming, nut kh, c
mt, mt t, cng.
3.2.1. Th thn tinh bt tc
T chi lit, teo.
Pht trin th cht v tr tu km: ni khng r, thp khng kn, c, lng
mm.
Ru li trng, mch vi t.
Lit hai chi di, c, gy cng, chn tay c ng chm.
Khi ng chn co rt, bc khng thng.
Mt, mt co ko, ni khng r.
Li , mch vi sc.
3.2.3. Th m, tn h
Lit t chi, c teo, mi ming kh nt, km st thp, o hn.
Li ru nt, mch t sc.
432
3.2.4. Th tc no lc
Lit chi di, tr lc gim, tc rng, gn ni r mt, u.
T chi quyt lnh.
Cht li ti tm, mch t sp.
3.2.5. Th m thp ni tc
Lit t chi, c m hng, c khi in hoc co git, km bun nn, nn ma.
Ru li vng nht, mch hot sc.
4. CHN ON PHN BIT
Vim a dy thn kinh: xut hin on xa thn kinh, phn b i xng,
vn ng cm gic u b nh hng, in hnh u chi c cm gic
mang gng hoc i tt, lit mm (nu c), phn x gim hoc mt.
Vim ty: thng thy thanh nin, c ba c im ln: lit, gim cm
gic, i tiu tin khng t ch.
Lit do bnh c: thng pht tr khong nm tui, biu hin lm sng
bng cc du hiu nh: t t xut hin t chi co mt lc v teo, phn x
gn gim hoc mt, khng ri lon cm gic. C tin cn gia nh.
5. IU TR
5.1. iu tr bng thuc
5.1.1. Th thn tinh bt tc
Php tr: chn tinh, ch ty, b thn kin no.
Bi thuc: Hu quy hon gia gim
Thc a
15g
Hoi sn
15g
Sn th
9g
Th ty t
9g
Cu k
9g
Nhung gic giao
12g
Quy bn
11g
T h sa
4,5g
ng quy
15g
trng sao
15g

Php tr: t b can thn, tc phong, tim dng.
Bi thuc: i nh phong chu gia gim (gm: xch thc 12g, bch
thc 12g, a giao 12g, quy bn 12g, sinh a 12g, ng v 3g, mu l 4,5g, mch
433
ng 15g, chch tho 5g, k t hong 1 ci, mit gip 15g, chn chu 30g, a
long 12g)
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
A giao
V ngt, tnh bnh: t m, b huyt
Qun
Quy bn
Ngt, mn, hn; t m, b tm thn
Qun
Mit gip
V mn, hn: vo can, ph, t: dng m, nhun kin, tn kt
Thn
Sinh a
Hn, ngt, ng: nui thn, dng m, dng huyt
Qun
Ng v t
Chua, mn, n: c thn, lim ph; c tinh, ch m hi, cng

gn ch kh, b ng tng
Thn
Mch mn
Ngt, ng, mt: nhun ph, sinh tn
Thn
K t hong
T m huyt, tc phong
Thn
Mu l
Mn, cht, hi hn: t m, tim dng, ha m, c sp
Thn
Bch thc
ng chua, hi hn: dng huyt, lim m, li tiu, nhun gan
Xch thc
ng, lnh: thanh nhit, lng huyt
a long
Mn, hn, vo kinh t, v, thn: thanh nhit, trn kinh, li tiu,

gii c
Cam tho
Ngt, bnh: b t, nhun h, gii c
Thn, T
5.1.3. Th m tn h
Php tr: t m, sinh tn.
Bi thuc: Tng dch thang (gm: sinh a 30g, mch ng 30g, huyn
sm 15g, sn dc 15g, sa sm bc 12g, sa sm nam 12g, thch hc 30g,
thin hoa phn 12g)
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
Huyn sm
Mn, hi ng, hn; vo ph, v, thn: thanh nhit, lng

huyt, t ha, gii c, sinh tn dch, tn kt
Qun
Sinh a
Ngt, ng, hn vo tm, can, tiu trng, thn: thanh

nhit, lng huyt, dng m, sinh tn
Thn
Mch mn
Ngt, hi ng, hi lnh; vo ph, v: nhun ph, sinh tn,

li niu
Thn
Thin hoa phn
Ngt, chua, hn; vo ph, v, i trng: sinh tn ch khi,

ging ha, nhun to, bi nung, tiu thng
Thn, t
Hong lin
ng, hn; vo tm, can, m, i trng, v: thanh nhit,

to thp, thanh tm
434
5.1.4. Th tc no lc
Php tr: hot huyt ha ut, tnh no thng khiu.
Bi thuc: Thng khiu hot huyt thang (gm: xch thc 15g, xuyn
khung 6g, o nhn 9g, nhung hu 0,15g, an sm 15g, gng kh 3g, hong
k 60g).
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
Xch thc
ng, lnh: thanh nhit, lng huyt, hot huyt
Qun
Xuyn khung
Qun
o nhn
ng, ngt, bnh: ph huyt, hnh , nhun to, hot trng
Qun
an Sm
ng, lnh, vo kinh tm, tm bo: hot huyt, kh , iu

kinh, thanh nhit
Qun
Can Khng
n trung tn hn
Nhung hu
Ngt, n: sinh tinh, b ty, ch huyt
Thn
Hunh k
Ngt, m, vo t ph: b kh, thng dng kh ca t, ch hn,

li thy
Thn
5.1.5. Th m thp ni tc
Php tr: kin t, ha m, tc phong, tnh no.
Bi thuc: Hong lin n m thang (gm: hong lin 3g, bn h ch 9g,
m tinh 3g, tch thc 9g, trc nh 9g, bch trut sao 9g, thin ma 15g,
phc linh 15g, xng b 3g).
V thuc
Tc dng
Vai tr
Xng b
Cay, n: n trng v, kch thch tiu ha, thuc b
Qun
Bch trut
Qun
Bn h
Qun
Ch thc
ng, chua, hi hn: ph kh, tiu tch, ha m, tr b
Qun
Phc linh
Thn
Thin ma
Ngt, cay, hi ng, bnh: thng thanh, ging trc, tn phong,

gii c
Hong lin
V ng, lnh: t tm nhit, gii kh bn nhit ca thiu m
Trc nh
Ngt, hi lnh: thanh nhit, lng huyt
435
5.2. iu tr khng bng thuc

5.2.1. Nguyn tc chung trong phc hi di chng
Thng thng phng php iu tr khng dng thuc c s dng
phc hi di chng bi no. Vic phc hi di chng khng th tch ri vi tng
trng chung ca tr, do m lun lun c s phi hp gia iu tr bng
thuc v khng dng thuc cho mc tiu ny.
Trong iu tr di chng ca bi no khng bng thuc, cn ch n h
thng k kinh bt mch v nh phn c ch sinh bnh YHCT nu, bnh bi
no c quan h cht ch n tnh trng ca tin thin v h thng thn. Cc
k kinh u bt ngun t h thng thn - bng quang (thin ng du, sch
Linh khu c on: Xung mch l bin ca 12 kinh, cng vi i lc ca kinh
tc thiu m, khi ln t bn di thn (khi vu thn h).... Thin Bn du,
sch Linh khu c on: Mch nhm v c bt ngun t thn v thng vi m
dng ca tri t. Nhng mch m kiu, dng kiu, m duy v dng duy
xut pht tun t t nhng huyt chiu hi, thn mch, trc tn, kim mn
thuc h thng thn - bng quang).
Trong ton b h thng k kinh vn dng vo iu tr, cn ch c bit
n mch c (xem Chm cu hc , trang 150 - 152).
5.2.2. Phng php p dng c th
Tc ng n mch c: ty tnh hnh thc t, c th tc ng bng nhiu
cch khc nhau (cun da, xoa vut, g mai hoa .).
Huyt s dng theo di chng:
Ri lon tm thn: bch hi, ni quan, thn mn, an min.
Lit c, vai, lng: phong ph, phong tr, thin tr.
Lit chi trn: kin tnh, kin ngung, khc tr, xch trch, lit khuyt, hp
cc, lao cung, bt t.
Lit chi di: hon khiu, m lng, dng lng, y trung, c t, tha
sn, gii kh, dng tuyn, bt phong.
Ni kh: mn, nh mn, lim tuyn, thin t, ph du.
436
T lng gi
1. Nguyn nhn no khng phi l nguyn nhn sinh bnh bi no theo
YHCT
A. Ngoi nhn
B. Ni nhn
C. Bnh lu ngy
D. Tin thin bt tc
E. Chn thng
2. C ch bnh no khng ph hp trong bnh bi no theo YHCT
A. Bnh lu ngy lm thn h suy khin can huyt h, cn khng

c nui dng
B. T h khin huyt h khng dng c cn, no
C. n nhit c hun t tn dch nh hng n ph tm; hu qu l
kh huyt khng n c cn, mch
D. Chn thng gy huyt , huyt thot lm tc tr kinh lc
E. Do tin thin bt tc khin no ty tht dng
3. C ch sinh bnh bi no theo YHCT
A. T h khin m thp tr kinh lc

B. n nhit t hun t tn dch sinh m lm tc tr kinh lc
C. Do ni m thp lu ngy, thp nh tr sinh chng nuy
D. Chn thng gy huyt , huyt thot lm tc tr kinh lc
E. Do bnh lu ngy lm tn thng can thn
4. Triu chng quan trng phn bit bi no th thn kh bt tc vi th
can thn m h
A. Lit 2 chi hay t chi

B. C chm pht trin tr tu hay khng
C. C ng kinh hay khng
D. Li hay khng
E. C m hng hay khng
5. Triu chng quan trng phn bit bi no th tc no lc vi th m
tn h
437
A. Cht li ti tm, c im huyt hay khng

B. Lit t chi hay lit na ngi
C. C chm pht trin tr tu hay khng
D. C ng kinh hay khng
E. Lit cng hay lit mm
6. Triu chng quan trng phn bit bi no th tc no lc vi th
m thp ni tc
A. Tay chn c lnh hay khng

B. C m nht hng hay khng
C. C lit hay khng
D. C chm pht trin tr tu hay khng
E. Li hay khng
7. V mit gip trong bi i nh phong chu gia gim (gm: xch thc,
bch thc, a giao, quy bn, sinh a, ng v, mu l, mch ng, chch tho,
k t hong, mit gip, trn chu, a long) tr bi no th can thn m h, c
tc dng
A. T m b tm, thn: vai tr thn

B. T m b tm, thn: vai tr qun
C. T m tim dng: vai tr thn
D. T m dng huyt: vai tr thn
E. Dng m, nhun kin, tn kt: vai tr thn
8. V an sm trong bi Thng khiu hot huyt thang (gm: xch thc,
xuyn khung, o nhn, nhung hu, an sm, gng kh, hong k) tr bi
no th tc no lc, c tc dng
A. Sinh tinh, b ty, ch huyt: vai tr thn

B. B kh, thng dng: vai tr thn
C. Thanh nhit, lng huyt: vai tr qun
D. Hot huyt, kh : vai tr qun
E. B kh, sinh huyt: vai tr qun
9. V xng b trong bi Hong lin n m thang (gm: hong lin, bn
h ch, m tinh, tch thc, trc nh, bch trut sao, thin ma, phc linh,
xng b) tr bi no th m thp ni tc, c tc dng
A. Li thy, thm thp: vai tr thn

438
B. H kh nghch, tiu m: vai tr thn

C. n trng v: vai tr qun
D. Kin t, to thp: vai tr qun
E. T tm nhit: vai tr t
10. V bch trut trong bi Hong lin n m thang (gm: hong lin,
bn h ch, m tinh, tch thc, trc nh, bch trut sao, thin ma, phc linh,
xng b) tr bi no th m thp ni tc, c tc dng
A. Li thy, thm thp: vai tr thn

B. H kh nghch, tiu m: vai tr thn
C. n trng v: vai tr qun
D. Kin t, to thp: vai tr qun
E. T tm nhit: vai tr t
439
Bi 26
VIM A DY THN KINH
MC TIU
1. Nu c nh ngha v nhng yu t dch t hc ca nhng loi
bnh l thn kinh ngoi bin.
2. Trnh by c nguyn nhn v c ch sinh bnh ca bnh l thn
kinh ngoi bin theo l lun YHCT.
3. Chn on c 06 th lm sng theo YHCT.
4. Trnh by c nhng nguyn tc iu tr bnh l thn kinh ngoi
bin theo YHHD v YHCT.
5. Trnh by c phng php iu tr bnh l thn kinh ngoi bin
(dng thuc v khng dng thuc ca y hc c truyn).
6. Gii thch c c s l lun cu vic iu tr bnh l thn kinh ngoi
bin bng YHCT.
I. I CNG
Tn thng thn kinh ngoi bin l tp hp nhiu bnh l vi nhng biu
hin lm sng khc nhau. Khm lm sng trong hi chng ny rt quan trng
c th tm ra c nguyn nhn. Vic tm kim ny cn thit n ni cho
n tn ngy nay vn pht hin thm nhng hi chng mi v lm pht trin
rt nhiu cho vic iu tr. c rt nhiu hi chng c nh ngha trc
y:
u tin l vim a dy thn kinh (polyneuropathy) vi bnh l tn
thng hai bn, i xng, c ri lon cm gic hoc ri lon cm gic vn ng. y l bnh cnh thng gp nht.
Vim nhiu dy thn kinh (multineuropathy, cn c gi l multiple
mononeuropathy) m biu hin ca n khng i xng. Bnh cnh ny
ch yu gp trong nhng bnh l thn kinh ngoi bin c lin quan n
tnh trng vim ng mch nht l vim nt quanh ng mch, bnh
tiu ng, bnh porphyrin.
440
Cui cng l nhng trng hp vim a r dy thn kinh m tn thng

xy ra tun t thn v r thn kinh, tn thng va xa va gn.
Tnh cht cp hay mn ca bnh l ny c da trn tnh trng din
tin ca bnh di hay trn 6 thng.
II. BNH L TN THNG THN KINH NGOI BIN THEO Y HC
HIN I
A. VIM A DY THN KINH
Bnh l thn kinh ngoi bin ny thng gp nht v c th xut hin
trong nhiu bnh khc nhau, do nhiu nguyn nhn khc nhau gy nn.
1. Vim a dy thn kinh do dng thuc
Phn ln cc trng hp l tn thng si trc dn n bnh cnh ri
lon cm gic, hoc ri lon cm gic - vn ng; rt him khi ch biu hin ri
lon vn ng. Bnh l ny thng gp hn nhng trng hp vim a dy
thn kinh (VDTK) do c cht.
1.1. Tn thng si trc
Tnh cht ch yu ca bnh l bn cp v mn.
Nhng du chng u tin trong phn ln cc trng hp l ri lon cm
gic ngn chi, di chuyn dn v gc chi. Triu chng ni bt l t, gim cm
gic; hoc him hn l au ngn chn - bn chn, sau l bn tay.
Biu hin lm sng giai on u thng ngho nn gm gim cm gic
au v nng lnh phn xa ca chi di v gim phn x gn gt. Gim vn
ng xut hin tr nht v thng ch l du bn chn rt.
Du in c c gi tr quan trng. Du chng ny lc u xut hin chi
di, sau mi xut hin chi trn. Tr trng hp c bit, dch no ty
thng trong gii hn bnh thng. Gii phu bnh l thn kinh - c i khi
cn thit cho chn on v cung cp t liu gi v mt nguyn nhn.
Ngng dng thuc s lm gim VDTK. Tuy nhin s hi phc cn ty
thuc rt ln vo c a (ln tui, c bnh km theo s lm chm thi gian
hi phc), thi gian, mc trm trng ca ng c thuc v vo nhng yu t
c nhn cn cha c bit r.
1.1.1. Almitrin (Bismesylate d)
c pht hin u tin nm 1985 bi Ghrardi R. v cng s trn
nhng bnh nhn sau thi gian di dng vectarion (bnh ng h hp mn
tnh). Nm 1989, Bouche P. v cng s bo co v nhng tai bin sau thi gian
di dng duxil (phi hp gia almitrin v raubasin).
441
Bnh cnh l VDTK th ri lon cm gic - vn ng: ri lon cm gic

xut hin trc tin v nh hng n tt c cc loi cm gic (au, nhit ,
rung, cm gic bn th).
Bnh c din tin bn cp, chm v thng c km gy ton thn. Du
lit vn ng n tr hn, xut hin u tin phn xa ca chi.
Chn on xc nh nh in c v gii phu bnh (cho thy bnh bao
myelin ca cc si thn kinh c ng knh trung bnh v ln).
Cch iu tr tt nht l phng nga: khng dng thuc trn bnh nhn
c nguy c ng c thn kinh (tiu ng, suy thn, ang dng mt loi thuc
c thn kinh khc), ngng ngay thuc khi xut hin triu chng t chn.
1.1.2. Dapson
Rt thng dng trong iu tr phong hoc mt s bnh ngoi da (nh
Acne conglobata hoc nhim Pneumocystis carinii). Thuc d gy c khi dng
n liu > 400mg/ngy trong mt thi gian di.
Bnh cnh l VDTK nh hng n phn xa ca cc si trc vn ng,
lm xut hin du lit tin trin cc phn xa ca t chi (c th nng hn
chi trn) v km theo teo c.
Du ri lon cm gic thng him gp.
1.1.3. DDC v DDI
y l 2 loi thuc c dng gn y iu tr nhim HIV, nht l
nhng trng hp khng hoc khng dung np vi zidovudin.
Bnh cnh l VDTK kiu ri lon cm gic, mc nng nh ty thuc
vo liu thuc s dng.
Tnh cht lm sng c bit l au kiu nng rt cc u chi.
Bnh lui dn sau khi ngng thuc.
1.1.4. Disulfiram
Thng dng trong iu tr nghin ru, thng gy bnh cnh VDTK
kiu ri lon cm gic v au. Liu c th gy c khi trn 125mg/ngy
(Palliyath SK. 1990).
1.1.5. Isoniazid
Gy bnh cnh VDTK kiu ri lon cm gic, c th phng nga vi B6.
1.1.6. Lithium
Thng gy VDTK th ri lon vn ng, lm lit c t chi. C th kt
hp vi mt s bnh cnh no cp trm trng.
442
1.1.7. Metronidazol
Ch gy bin chng thn kinh nu s dng di ngy nh trong iu tr
bnh Crohn hay cc trng hp nhim trng him kh. Bnh cnh lm sng l
VDTK kiu ri lon cm gic km au. Ornidazol v misonidazol cng c
kh nng gy VDTK nh metronidazol.
1.1.8. Nitrofurantoin: gy VDTK kiu ri lon cm gic - vn ng
1.1.9. Podophyllin
Dng ngoi da tr mn cc v cc condylomes. Loi thuc ny gy
VDTK th cm gic hoc cm gic - vn ng khi bnh nhn ung (t t).
Bnh thng km du chng tiu ha v bnh cnh no.
1.1.10. Thalidomid
1.1.11. Vidarabin
Dng trong iu tr vim gan virus B, loi ny c kh nng gy VDTK
th ri lon cm gic - vn ng nng, i khi km ri lon thc vt trm
trng (Chauplannaz G. v cng s 1984).
1.1.12. Vincristin
Thng dng trong iu tr cc bnh c tnh.
Thng l gy VDTK kiu ri lon cm gic.
Du hiu sm l t cc u chi.
Khm lm sng pht hin gim cm gic au, nhit v bn th phn
xa ca chi v mt phn x gn c, ri lon vn ng him thy.
iu tr ngoi vic ngng thuc, c th s dng nhng thuc bo v thn
kinh (acide glutamique, Jackson DW. 1988) (naptidrofuryl, Lger JM. 1994).
Bnh l VDTK do dng thuc ngy cng phong ph. Tham kho tp ch
thn kinh hc trong 10 nm gn y cho thy c nhng gi v nhng loi
thuc tr cng gip carbimazol (Lger, 1984), cimetidin (Pouget, 1986), si - r
ho codobromyl (Mabin, 1988), thuc tr vim i - trc trng chy mu
salazosulfapyridin (Blin 1992), piroxicam (Sangla 1993).
1.2. Tn thng t bo thn kinh
Tn thng xy ra cc t bo thn kinh cm gic, do cn c gi l
tn thng hch thn kinh nguyn pht.
Trn lm sng xut hin n thun ri lon cm gic, xut hin trc
tin phn xa ca chi, tin dn v gc chi.
Tht iu.
Mt phn x gn c.
in c c gi tr quan trng trong chn on.
443
1.2.1. Cisplatin
Rt thng dng trong iu tr ung th. Cn chn on phn bit vi
VDTK trong cc bnh cn ung th. Vic phn bit nh vo khng th anti
HV (-).
1.2.2. Sinh t B6: thng gp M do dng B6 liu cao v ko di.
1.3. Tn thng bao myelin
Tn thng loi ny do dng thuc t gp nht. c im lm sng l ri
lon vn ng c xa v gn, mt phn x gn c sm. Dch no ty thng c
m tng cao. Chn on xc nh nh vo in c v sinh thit.
1.3.1. Amiodaron
Thng dng cho ri lon nhp tim.
Bnh cnh lm sng l VDTK kiu ri lon cm gic v vn ng. Cc
ri lon cm gic r rt hn gm t v gim cm gic u chi, tht iu, mt
phn x gn c.
Dch no ty thng c tng protein. Chn on xc nh bng in c v
sinh thit.
Hi phc chm sau khi ngng thuc.
1.3.2. Cloroquin
Thng biu hin di cc bnh cnh bnh thn kinh v c
(neuromyopathy). Hi phc tt sau ngng thuc.
1.3.3. Tryptophan
Dng lu di loi thuc ny thng lm xut hin hi chng au nhc c
v tng t bo i toan. Trong 20 - 30% trng hp c km bin chng VDTK
th cm gic - vn ng v au nhc.
1.3.4. Mui vng
Thng dng trong iu tr vim a khp dng thp. C th gy bnh
no nhng cng c th gy nn VDTK c km au nhc. Nm 1993, Petiot P.
v cng s bo co trng hp vim a r dy thn kinh do dng mui vng.
2. Vim a dy thn kinh do ng c
2.1. Ng c acrylamid
Tip xc lu di loi thuc c ny c th gy VDTK loi tn thng si
trc kiu ri lon cm gic - vn ng. c bit c th km tn thng thn
kinh trung ng, tiu no v thn kinh thc vt
444
2.2. Arsenic
Ng c arsenic cp: nn ma, tiu chy, sang thng da, bnh cnh no
cp, bnh c tim, gan
Ng c arsenic mn: du tng qut (nh mt mi, km n, nn ma),
du ngoi da (da lng bn tay - bn chn dy ln, mng c nhng sc
trng, da mt sc t), VDTK kiu ri lon cm gic - vn ng (thng
nh hng cm gic bn th), teo c vng xa ca chi.
iu tr bng dimercaptopropanolol (BAL) hay vi penicillamin. Phi
theo di nhiu thng. Trong trng hp ng c ko di, s hi phc thng
khng hon ton.
2.3. N-hexan
Thng xy ra trong k ngh lm sn mi, lm keo. Bnh cnh lm sng
l VDTK kiu cm gic, i khi c th c ri lon vn ng.
2.4. Phospho hu c
Xy ra trc y trong k ngh lm thuc st trng, hin nay thy trong
k ngh nha. Bnh cnh lm sng l VDTK kiu ri lon cm gic - vn
ng, thng c km tn thng trung ng vi biu hin ca tn thng
thp. iu tr bng atropin ch c tc dng trn hi chng cholinergic, khng
c gi tr i vi VDTK.
2.5. Ch
Bnh cnh lm sng l VDTK kiu ri lon vn ng biu hin ch yu
chi trn, cc cn au bng, km th trng suy gim, mt mi, gy, km n. Xt
nghim mu thng c thiu mu nhc sc hng cu nh. Chn on xc nh
bng o lng ch trong mu v nc tiu. iu tr vi penicillamin, EDTA.
2.6. Thallium
Thng xut hin vi bnh cnh VDTK kiu ri lon cm gic km au,
ri lon tiu ha, vim thn kinh hu nhn cu v tn thng thn kinh trung
ng.
2.7. Ru
VDTK do ru xy ra trn 40% ngi nghin ru.
Bnh cnh lm sng l VDTK c ri lon cm gic v vn ng, din
tin m thm.
Triu chng u tin xut hin phn xa ca chi di: vp b v m, t
bn chn, i mau mt, au khi bp cc c.
445
Mt phn x gn c xut hin sau , gim cm gic vng xa. Trong

th in hnh, bnh nhn thng than phin au bn chn v chn. au
kiu nng rt thng xuyn, lin tc vi nhng cn au nh in git. Yu lit
cc nhm c cng chn trc lm xut hin du bn chn rt.
Khm lm sng c gim cm gic kiu mang tt ( chi di), kiu mang
gng ( chi trn), ri lon cm gic bn th t r rt, teo c, ri lon dinh
dng, gim hoc mt phn x gn c.
Chn on nh vo in c; dch no ty thng bnh thng, i khi
m c th tng.
iu tr vi sinh t, ch n giu m, gim au vi cc thuc tricyclic.
3. Vim a dy thn kinh do thiu dng
3.1. VDTK do thiu sinh t nhm B (B1, B6, B8, B12, acid folic)
Nhng trng hp bnh do thiu sinh t nhm B, c th xut hin n
c hoc kt hp vi thiu m v nng lng l nguyn nhn ca nhng bnh
l VDTK v bnh no cp.
Trong tt c cc trng hp u c s hin din ca ri lon cm gic ch
quan, ch yu biu hin phn xa ca chi nh vp b, tng cm au (nht l
cm gic nng rt lng bn tay - bn chn) i khi rt d di v c bit.
Khm lm sng pht hin ri lon vn mch, ri lon cm gic phn xa
ca chi (c cm gic nng v su), mt phn x gn c, du vn ng biu hin
r chi trn v nhm c nng bn chn lm xut hin teo c cng tay v vng
mt ngoi cng chn.
3.2. VDTK do thiu sinh t PP hay niacin
Thiu sinh t PP c th lm xut hin mt bnh cnh VDTK v trong
trng hp nng c th xut hin bnh cnh pellagra in hnh gm tam
chng: sang thng ngoi da, tiu chy, ri lon thc (o gic, l ln). Bnh
cnh ch xut hin trong trng hp ch n va thiu PP va thiu
tryptophan (c vai tr trong tng hp PP ni sinh). Bnh thng thy trong
mt vi trng hp ung th rut non khi 60% tryptophan b bin i sang
serotonin.
3.3. VDTK do thiu sinh t E (tocopherol)
Bnh cnh thng xut hin chung vi s thiu ht nhiu loi sinh t
khc. Bnh cnh xut hin l VDTK din tin m thm, kt hp vi lit phi
hp vn ng mt, tht iu th pht do teo v tiu no v gim th lc do tn
thng vng mc (trm trng thm khi c thiu sinh t A phi hp).
446
4. VIM A DY THN KINH TRONG CC BNH CN UNG TH

Nhng hi chng thn kinh cn ung th c xc nh khi c bnh c
tnh kt hp, ng thi khng thy bin chng di cn, bin chng do dng
thuc iu tr, do bin dng, do thiu dng hoc nhim trng. Mc d t l
xut hin thp (khng n 1% cc trng hp ung th) nhng vic xc nh
bnh l, vic hiu bit v nhm bnh ny c 2 li ch:
V l thuyt, mt s trong nhng bnh ny c v l bnh l t min.
V thc hnh, n gip hng n chn on sm ung th trong 50%
trng hp.
Sau vi bi bo l t, n cui th k XIX v c bit sau bo co ca
Denny Brown nm 1949; Henson, Urich, Brain, Corsellis nhng nm 50 m
t gii phu lm sng cc bnh l ny. Trong nhng nm 80, s pht hin
khng th t min trong huyt thanh lm sng t c ch sinh bnh hc ca
mt vi hi chng (De Lattre J.Y. v cng s 1991) v cho php gi n phn
loi bnh da trn c s hin din hay khng ca khng th t min, tn s
xut hin ca hi chng thn kinh vi bnh ung th (Dubas F. 1992).
K phi hp
Khng th
Vim no ty bn cp cn K
K ph qun
Anti-Hu
Thoi ha tiu no cn K
K ph khoa
Anti-Yo
K v
Anti-Ri
Opsoclonus myoclonus
paraneoplasiques
(neuroblastome)
Hi chng Lambert - Eaton
K phi
Anti canaux Ca ++
Bnh vng mc cn K
K phi
Anti retin
C th thy rng nhng bnh c tnh trc khi c pht hin c th gy

tn thng trn h thn kinh. Tn thng rt a dng v c th xut hin
nhiu t trung ng n ngoi bin vi cc triu chng phong ph no, tiu
no, mt Thm ch c nhng trng hp tai bin mch mu no c ngun
gc ung th xy ra do ng mu ni mch.
Bi ny t gii hn trong nhng bnh l thn kinh ngoi bin cn ung th.
4.1. VDTK kiu cm gic cn ung th ca Denny Brown
y l dng kh ph bin. Bnh cnh lm sng gm tht iu, ri lon
cm gic nht l cm gic bn th, au nhc v c th km yu t chi. Bnh
cnh lm sng thng c phi hp vi vim no (ri lon hnh vi, l ln), tn
thng vng thn no (lit cc c mt, ri lon tin nh). Cn ch l trong
50% cc trng hp, ngi ta khng tm ra c bnh ung th (Authier F.J.,
De Lattre J.Y. 1992).
447
4.2. VDTK kiu ri lon vn ng - cm gic cn ung th

Phn ln l VDTK in hnh. Him hn l nhng trng hp VDTK
din tin tng t vi nhng t gim bnh ri li ti pht. VDTK trong giai
on cui thng l VDTK c nhiu nguyn nhn (thiu sinh t, thiu
dng, do dng thuc).
4.3. VDTK kiu ri lon vn ng bn cp
Xy ra t hn, hay gp trong lymphome c tnh.
4.4. Vim nhiu dy thn kinh hoc a r dy thn kinh Guillain - Barr
Cng c nu trong din tin ca cc bnh c tnh (Hodgkin).
5. VIM A DY THN KINH TRONG CC BNH THOI HA, DI TRUYN
Loi ny c xp vo 3 nhm chnh:
a. VDTK di truyn kiu ri lon cm gic - vn ng (neuropathies
sensitivo - motrices hrditaires).
b. VDTK di truyn kiu ri lon cm gic v thc vt (neuropathies
sensitives et dysautonomiques hrditaires).
c. VDTK di truyn kiu vn ng (neuropathies motrices hrditaires).
Trong tng nhm, c nhiu typ bnh khc nhau:
Nhm a: VDTK di truyn kiu ri lon cm gic - vn ng
(neuropathies sensitivo - motrices hrditaires).
Typ I: bnh Charcot Marie - Tooth c thoi ha myelin v ph i c.
Typ II: Bnh Charcot Marie - Tooth c tn thng t bo thn kinh.
Typ III: Bnh Djeurine Sottas.
Typ V: Kt hp vi lit 2 chi di co cng.
Typ VI: Kt hp vi teo thn kinh th.
Typ VII: Kt hp vi vim vng mc sc t.
Typ IV: Tng ng vi bnh Refsum.
Nhm b: VDTK di truyn kiu ri lon cm gic v thc vt
(neuropathies sensitives et dysautonomiques hrditaires).
Typ I: Bnh Thvenard th tri.
Typ II: Bnh Thvenard th ln.
Typ III: Ri lon thc vt gia nh (HC Riley-Day).
Typ IV: Khng c cm gic au bm sinh.
448
Typ V: Bnh thn kinh ngoi bin bm sinh vi mt chuyn bit cc

si c bao myelin ng kinh nh.
6. VIM A DY THN KINH TRONG CC BNH BIN DNG
6.1. VDTK do tiu ng
Tn thng thn kinh ngoi bin l bin chng thng gp. Nhng nghin
cu dch t hc gn y nht cho thy du lm sng khch quan ca bin chng
thn kinh gp 13% bnh nhn tiu ng di 60 tui, 33% bnh nhn tiu
ng trn 60 tui; du lm sng ch quan ca bin chng thn kinh gp 28%
bnh nhn tiu ng di 60 tui, 48% bnh nhn tiu ng trn 60 tui.
nh hng trn tn s xut hin bnh, ngoi yu t tui tc nu trn, cn c
yu t v thi gian mc bnh tiu ng v vn kim sot bin dng.
6.1.1. Lm sng
a. Th ri lon cm gic
T 2 chi di, i xng, ngn chi nng hn gc chi.
au d di nh chy bng, au nh xon vn su trong c.
Cm gic khch quan t khi b ri lon, tr cm gic su.
Phn x gn c mt, ri lon vn mch v teo c, km theo lot lng bn
chn; ra nhiu m hi.
b. Th ri lon vn ng - cm gic
Lit i xng 2 chi di ca cc c mt ngoi v trc cng chn, lit 2
bn (bn chn r) v tin trin nhanh.
Ri lon cm gic khch quan rt m h, t c ri lon dinh dng.
Bnh din tin ko di v vic iu tr bnh tiu ng giai on ny
thng t c hiu qu.
c. Th gi bnh Tabes
au ging nh trong bnh Tabes (au rt d di).
Ri lon cm gic su (long chong).
Mt phn x gn c.
Ngoi ra, nhng bnh lit 4 chi bn cp cng c ghi nhn, hnh th
lm sng ging vim a r v dy thn kinh.
6.1.2. iu tr
iu tr ng mc bnh nguyn (tiu ng) c gi tr phng nga bin
chng VDTK, nht l th ch c ri lon cm gic.
449
Sinh t B1, B12 liu cao.

Thuc gim au trong trng hp au nhiu, thuc gin mch t c tc dng.
Ch ngn nga bin dng khp do teo c.
6.2. VDTK do porphyrin
L bnh bin dng, mang tnh di truyn r rt.
6.2.1. Du chng chn on
Bnh thng xut hin nhn c hi dng mt loi thuc no .
Bnh xy n cp tnh trong vi gi (t khi ko di nhiu ngy): khi u
vi triu chng t, au nhc c chi v thn, lit lan rng 4 chi hoc
tri hn chi trn; tn thng dy s VII v cc dy vn nhn.
Ri lon cm gic trong 50% trng hp, thng gc chi (nh mc o
tm). Phn ly cm gic (cm gic su cn).
Tn thng thc vt: thng l ri lon c vng; ri lon tim mch c th
din tin tng dn.
Cc ri lon thn kinh khc: ri lon tm thn (40%), cn ng kinh
(20%).
Biu hin khc: au bng, da d nhy cm vi nh nng.
in c: tn thng si trc, nhng khng nh hng n vn tc dn
truyn.
Xt nghim nc tiu: trong thc hnh lm sng, ri lon chuyn ha
porphyrin c th c xc nh khi nc tiu ngoi khng kh lu 24
gi: nc tiu c mu nu .
C th o lng porphobilinogen trong phn.
6.2.2. Din tin
T vong khong 20 - 30% do ngng tim hoc ngng h hp.
Nu sng, bnh din tin 2 - 3 tun, thi gian lui bnh chm, phc hi
khng hon ton.
6.2.3. iu tr
Truyn hematin (lm ngng tng hp porphyrin).
iu tr triu chng: gim au, an thn, ri lon tm thn, ng kinh,
hi sc tch cc (trong suy h hp v ri lon tim mch).
450
7. VIM A DY THN KINH TRONG BNH BCH HU

Bnh ny cho n ny rt him gp, nhng d nhn trn lm sng,
thng gp ngi ln v trong cc v dch. Bnh ch xy ra trong cc th
bch hu c tnh.
7.1. Lm sng
7.1.1. Th cc b
Th ny c t l cao nht, xy ra sm.
Du hiu u tin l lit hng (c khi triu chng ch l ni ging mi,
nut sai ng vo kh qun). Khm thy vm hu h thp v gn nh bt
ng. Phn x vm hu v thanh qun gim. C khi ch lit na vm hu. C
khi lit thanh qun m khng lit vm hu.
Nim mc vm hu v thanh qun tr nn ti, gim hoc mt hon ton
cm gic.
Lit ko di thng 4 - 5 ngy (c th lu hn, nhng t khi tr nn mn
tnh).
7.1.2. Th lan rng
Th lan rng theo sau th lit vm hu trn, lit c mt, thng lit cc
c nh hng n chc nng iu tit (khng nhn gn, khng nhn
vt nh c) cn cc c co ng t vn bnh thng. Bnh c th khi t 8 10 ngy sau.
7.1.3. Th ton thn
y l giai on bnh mun, theo sau th cc b.
Yu hoc lit mm 2 chn, mt phn x.
Ri lon cm gic nng khch quan, km theo ri lon cm gic su.
Ri lon dinh dng t.
Phn ng in gim.
Dch no ty: m tng (40mg-200mg/l); t bo tng 10-20/mm3, a s l
t bo lympho.
7.1.4. Th gi Tabes
Ri lon cm gic su, Romberg (+).
Cm gic nng t b tn thng.
Phn x gn c mt.
451
Nhng th lm sng nu trn u thuc dng bn cp. Tin trin ca

chng ni chung chm nhng d hu thng tt.
7.1.5. Th cp tnh
Tin trin nhanh, lan ton thn.
Khi u lit 2 chn ri lan ln 2 tay, c thn, c, c h hp.
C nhng trng hp c biu hin ging nh hi chng Landry, din tin
i ln dn. T vong do tn thng hnh ty (tim p nhanh thng xuyn, th
khng u hoc ngt t ngt).
7.2. Din tin
Lit vm hu c th din bin theo 2 hng: hoc lnh tnh (ch khu tr
ti vng hu) hoc lan rng nhanh chng nh th cp tnh.
Nu lit xy ra tr (30 - 70 ngy): ch lit nhm c vn nhn.
C th lit din tin qua 2 giai on: khi u lit vm hu, ri bnh khi
dn. Sau 20 - 30 ngy: lit li lan rng ra ton thn.
7.3. iu tr
Quan trng nht l phng nga, iu tr ng mc v kp thi bnh bch
hu.
Huyt thanh khng bch hu: tr em 30.000 n v, ngi ln 60.000 n
v. Khi c triu chng thn kinh, vn tip tc s dng huyt thanh iu tr,
nu lc khi u bnh nhn cha c iu tr y bng huyt thanh.
B. VIM NHIU DY THN KINH
y l bnh vim nhiu dy thn kinh lan ta, tn thng ng thi
nhiu dy thn kinh cch xa nhau, tn thng khng i xng, khng ng b,
biu hin bng cc triu chng au, lit v teo c. Trong giai on u, bnh
ging nh vim mt dy thn kinh. Trong qu trnh tin trin, tn thng
nhiu dy thn kinh ging nh trong bnh vim a dy thn kinh.
Nguyn nhn gy bnh chnh xc v c ch sinh bnh cn ang c
tranh lun. Cc nguyn nhn chim t l hng u l vim nt quanh ng
mch v cc bnh l v mch mu, bnh tiu ng, bnh porphyrie cp, bnh
phong, cc bnh v nhim c, nhim trng. Cn li mt s khc khng r
nguyn nhn.
V bnh sinh, hin c 3 c ch c cp:
Hin tng thiu mu: c cp n trong cc bnh vim nt quanh
ng mch, cc bnh v mch mu, tiu ng, bnh amylose, bnh
porphyrie.
452
Hin tng thm nhim v chn p si thn kinh: hay thy trong bnh
phong.
Hin tng ri lon dinh dng ti ch: xy ra nguyn pht hoc th
pht sau qu trnh thiu mu v chn p.
Cc yu t ti ch tn thng: phn tch c cc yu t ny rt kh
1. LM SNG
1.1. Bnh cnh chung
Khi u t ngt trong vi pht n vi gi vi cc triu chng d cm,
au kiu r v thn dy thn kinh, t khi xut hin cc triu chng ca dy
thn kinh s no. Bnh tin trin tng dn.
Triu chng vn ng xut hin: gim vn ng, gim phn x gn c.
Ri lon cm gic khch quan khng r rt, xy ra chm hn du vn
ng v khu tr vng thn cc dy thn kinh b tn thng. Cc dy thn
kinh thng b tn thng l: thn kinh hng khoeo ngoi bn tri hoc 2 bn,
thn kinh tr bn phi hoc thn kinh quay.
chn on, dng phng php kch thch dng in, ghi in c.
Khi c tn thng c r dy thn kinh s c phn ng tng nh m trong dch
no ty.
Din tin ty thuc vo nguyn nhn v tu thuc iu tr, lit c th
khi hon ton hoc gim mt phn hay ngc li bnh nng dn vi thng
tn ngy mt lan rng hn.
1.2. Th lm sng theo nguyn nhn
1.2.1. Vim nhiu dy thn kinh do cc bnh ca ng mch
a. Vim nt quanh ng mch
Bnh cn c gi l bnh Kussmaul - Maier. Nhng biu hin v thn
kinh thng xut hin sau cc triu chng c bit ca bnh ny khong 4
thng (xut hin nhng ht ngoi da, khng mu sc v kh nhn nh r).
Bnh nhn c triu chng au lan ta, mt mi, st, tng trng km; c triu
chng cao huyt p, triu chng v thn, khp.
Triu chng thn kinh: 2/3 trng hp bnh khi u 2 chi di (thn
kinh hng khoeo ngoi b nhiu hn thn kinh hng khoeo trong), t khi c
biu hin chi trn. Triu chng ni bt l cn au rt d di km d cm
(ngc li ri lon cm gic khch quan khng r rng v b che m bi d
cm), au lan theo dy thn kinh hoc au kiu r. Teo c xy ra nhanh
chng, km theo l ph dinh dng, ri lon vn mch phn ngn chi, xy ra
453
cng lc hoc trc khi lit. Lit cc dy thn kinh nh dy thn kinh da cnh
tay trong. Cc dy thn kinh s no t b tn thng (nu c hay gp lit mt
hoc lit thn kinh vn nhn).
Din tin t nhin ca bnh phn ln cc trng hp khng kh quan.
Do iu tr bng corticoid, triu chng c gim. giai on ny c khi mi
thy r tnh cch lit khng i xng v lit thn dy thn kinh.
Trong vim nt quanh ng mch, c khi biu hin ca th VDTK
hng ln ca Landry. Cc biu hin ca vim dy thn kinh ngoi bin c th
i km vi hi chng lit na ngi, hi chng mng no hoc bnh c.
Xt nghim dch no ty: bnh thng hoc m tng nh (nu khng c
hi chng mng no). in c cho thy c tn thng dy thn kinh ngoi
bin v ti c. Sinh thit da v c s thy tn thng c hiu ca mch mu
trong bnh vim nt quanh ng mch.
b. Bnh vim ng mch c biu hin ging vim nt quanh ng mch
Cc bnh ca cht to keo khc: Lupus ban , vim khp mn tin trin.
Cc bnh ng mch khc: vim x ng mch, vim ng mch ngi gi.
1.2.2. Vim nhiu dy thn kinh do bin dng
a. Bnh tiu ng
Thng bnh nhn 40 - 60 tui, mc bnh tiu ng lu nm c cc
biu hin bnh ng mch 2 chi di. C 3 th lm sng:
Vim nhiu dy thn kinh tin trin (tn thng thn kinh i, thn
kinh hng khoeo ngoi, thn kinh da i):
+ Gim vn ng, teo c nhanh, d cm v au.
+ Ri lon cm gic khch quan t.
+ Phn x gt gim nhiu hn gi.
+ Tn thng mt s dy thn kinh s no: III, V, VI, VII.
+ Vim au tim tin:
C hi chng au: cn au xy ra tng t v m.
Cc dy thn kinh b tn thng: thn kinh ta, thn kinh i,

thn kinh da - i, thn kinh lin sn, m ri thn kinh c cnh tay, thn kinh V.
Gim cm gic nng lnh, mt phn x co dng lng
Bnh gim khi bnh tiu ng c kim sot.
Vim cc dy thn kinh s no: him gp. Mt trng hp c ghi nhn

l lit vn nhn ti i ti li v thay i bn.
454
b. Bnh porphyrie cp
Tui mc bnh 20 - 40 tui, n nhiu hn nam, c tnh cch gia nh, xut
hin c cn bc pht.
Khi u l d cm v au, khng c ri lon cm gic khch quan (c khi
biu hin bng triu chng au bng, bnh cnh c th rt phc tp vi cc
biu hin trung ng: ri lon tm thn, co git, triu chng thp).
Lit c dui bn tay v ngn tay, teo c xy ra nhanh, t khi gy lit 2 chi
di v khng thy tn thng cc dy s.
Triu chng thiu nng tun hon ng mch: co tht mch mu vng
mc, mch ngoi bin, c nhng cn au tht ngc, cn cao huyt p.
Tin trin bnh chm.
Tm cch chn on bng yu t gia nh v tm thy acid aminolevulinic
v porphobilinogen tng trong nc tiu.
1.2.3. Vim nhiu dy thn kinh trong cc bnh v mu v cc bnh c tnh
Trong bnh Vaquez do tc mch mu n nui ring dy thn kinh, cc
bnh ri lon hng cu trong mu nh bnh hng cu cc i, bnh ca h
vng ni mc lnh tnh hoc c tnh, thng c 2 bnh cnh:
Lit 2 chi di hoc 4 chi: khi u vi mt bn, khng i xng, c cc
cn au rt d di, ri lon vn ng, teo c nhiu, tn thng cc dy thn
kinh s. Thng gp trong bnh bch huyt lympho bo, ung th ni tng.
Vim t dy thn kinh, lit cc dy thn kinh s no V, VII, thn kinh
ty sng, thn kinh quay, thn kinh tr, thn kinh ta, ging trong bnh
Besnier Boeck Schaumann.
1.2.4. Vim nhiu dy thn kinh trong cc bnh nhim trng
Thng xy ra cng lc hoc sau cc bnh nhim trng c lm tn
thng thn cc dy thn kinh. Thng gp trong bnh thng hn, vim
phi, lu, kit l, st rt, lao, giang mai.
Cc nguyn nhn tn tr ca bnh: ri lon dinh dng, ung ru, ng
c thuc (INH), Zona, phong.
1.2.5. Vim nhiu dy thn kinh trong cc bnh do nhim c
a. Oxyd carbon
Tn thng ca nhiu dy thn kinh, c khi biu hin ging vim a dy
thn kinh. Tn thng c ghi nhn ni cc mch mu nui thn kinh v c
hin tng xut huyt ni thn dy thn kinh.
455
b. Nhim c barbiturat v sulfamid: t khi gp

c. Cc loi huyt thanh
Vim thn kinh cnh tay, thn kinh i, thn kinh hng khoeo ngoi
phi, thn kinh c honh, thn kinh tr tri.
1.2. iu tr
Vic iu tr ty theo nguyn nhn:
Corticoid, cc thuc chng d ng, nivaquin cho vim nt quanh ng mch.
Sulfon trong iu tr phong.
iu tr ng mc bnh tiu ng.
iu tr vi thuc khng vim thng thng, sinh t nhm B, thuc gim
au, chnh hnh phng nga cc bin chng ca chi. Gi tr ca thuc
gin mch cn cha r.
C . VIM A R DY THN KINH
Vim a r dy thn kinh (polyradiculonvrites) l danh t ch bnh l
tn thng bao myelin ca thn kinh ngoi bin. Bnh c tnh cht lan ta, i
xng, khng tr nhng thnh phn gn ca thn kinh ngoi bin (r trc v
m ri thn kinh l vng hay b tn thng nht) cng nh dy thn kinh s
no. Nguyn nhn ca vim a r dy thn kinh c rt nhiu. C 2 th lm
sng chnh: cp (hi chng Guillain - Barr do Guillain G. v cng s gii
thiu u tin nm 1916) v mn.
1. VIM A R DY THN KINH CP
1.1. Dch t hc
T l mc bnh hng nm l 1/100.000.
Tui hay gp l t 20 - 50 tui.
Xut hin 2 gii ngang nhau.
1.2. Nguyn nhn
Nguyn nhn ca bnh cha r rng. Ngi ta ghi nhn c trong 2/3
trng hp, khong 1 - 4 tun trc khi hi chng bnh ny xut hin, bnh
nhn c mt giai on nhim virus ng h hp trn, him hn l mt hi
chng tiu ha. Nhng nghin cu pht hin nhng trng hp nhim
trng Cytomegalovirus v nht l Campylobacter jejuni. Him khi thy xut
hin hi chng Guillain - Barr trn nhng bnh nhn nhim virus m khng
xc nh c nh Zona, Varicelle, MNI (Epstein Barr) hay bnh Hodgkin,
lymphome, LED, sarcoidose hay nhng ngi nhim HIV.
456
1.3. Lm sng
Hnh nh lm sng ni bt ca hi chng Guillain - Barr l tnh trng
lit mm cp, mt cc phn x. Din tin bnh bao gm 3 thi k: thi k lit
pht trin, thi k ng yn v thi k phc hi. Thi k pht trin ca lit
khng ko di qu 4 tun. Thi k ng yn rt thay i, nhn chung t 2 - 4
tun nhng i khi ko di nhiu thng. Vic phc hi, trong phn ln trng
hp, thng khi hon ton hoc gn hon ton.
Triu chng khi pht c th: ch l d cm hoc ri lon cm gic kt
hp vi yu lit hoc ch c yu lit c. t hn, c th thy bnh khi pht vi
lit u tin gc chi hoc thn kinh s no, c bit l lit mt 2 bn.
a. Lit
D do khi pht cch no th ch sau vi ngy, lit cng tr nn r rng,
lit c tnh cht i xng. u tin lit phn xa ca chi, sau lan
nhanh n cc gc chi v thn (c khuynh hng lit hng ln).
Lit c mc nng nh rt thay i: t ch lit nh n lit t chi hon
ton. c tnh ni bt l lit mm, gim hoc mt phn x gn c.
au nhc c, c bit l c dc sng lng, rt thng thy v kt hp vi
tnh trng tng men c/mu.
Lit ng u cc phn ca tay chn hoc ngn chi nng hn gc chi
(nu lit gc chi nng hn th gi l th gi bnh c). Lit hai chi trn
thng nh v xy ra sau hai chi di.
Lit c thn, lit c bng, cc c h hp dn n tnh trng suy h hp
cp i hi ngi thy thuc phi ch khm i khm li nhiu ln
pht hin sm v chuyn ngay bnh nhn sang hi sc cp cu (tnh
trng ny chim 15%).
Lit cc dy thn kinh s no: lit dy VII (50-69%) thng lit c 2 bn
Lit dy IX. X xut hin vi t l gn tng ng nh lit dy VII gy
lit hu hng, lit dy thanh m 1 bn hoc 2 bn.
Cc dy thn kinh s no khc t b tn thng hn.
b. Ri lon cm gic
Ri lon cm gic ch quan: rt r, bnh nhn c cm gic b t, c cm
gic nh b chm chch, kin b.
Ri lon cm gic khch quan: thng pht hin gim cm gic nhn
bit t th v rung m thoa. Trong vi trng hp dn n tht iu.
c. Ri lon thc vt
Rt thng xuyn, t nhp nhanh xoang n ri lon nhp tim v huyt
p trm trng lm tng nguy c t vong.
457
Ri lon c trn nh b tiu, gim hoc mt cm gic i tiu, to bn

thng xy ra hn.
Ri lon vn mch v giao cm: ra nhiu m hi, da ti, ph n chi b
lit.
Trong mt vi trng hp him, ngi ta ghi nhn c du hiu
Babinski (+), ph gai th v c khi l ln tinh thn.
Th lm sng him (th Miller Fisher) c bo co nm 1956. y l
th lm sng him gp (< 4%). Bnh cnh gm lit c vn nhn, tht iu v
mt phn x gn c.
1.4. Cn lm sng
Dch no ty: l xt nghim quan trng. Ri lon ca xt nghim ny ch
xut hin sau 1 tun (i khi rt tr, khong tun th 4 - 6) v c th m
tnh 10% cc trng hp. Kt qu quan trng chn on l phn ly
m - t bo, protein khong 50mg% hoc cao hn trong khi cc thnh
phn khc ca dch no ty khng thay i.
in c: gip xc nh bao myelin b h hoi khi c du bt thng trong
dn truyn xung ng thn kinh nh ko di thi gian tim n, gim tc
dn truyn. Cng c th thy du hiu ca thoi ha si trc (th
pht sau thoi ha myelin).
1.5. Din tin
Nh vo nhng tin b trong tr liu m t l t vong ca Guillain Barr gim ng k t 33% xung di 5%. Phn ln cc bnh nhn
phc hi hon ton v tr li lm vic bnh thng sau 3 - 6 thng. C 1/5
trng hp cn than phin yu c sau 1 nm. C th ni rng, sau 18 thng
m di chng vn cn th rt t c hy vng hi phc. C khong 15% trng hp
vn cn di chng v 5% l di chng nng n.
Cc yu t lm tin lng tr nn xu:
Bnh nhn trn 40 tui.
Thi gian lit pht trin: nhanh < 7 ngy.
Bnh nhn cn gip th.
Thi gian lit ng yn > 3 tun.
Phn ng c vi kch thch ngn chi: yu (Mc Khann G.M. v cng s
1988).
Tnh trng ti pht rt him (3%) v i hi phi tm cho ra nguyn nhn.
1.6. Chn on phn bit
Vim a r dy thn kinh do giang mai v bnh Lyme: ch yu da vo
tnh cht khng i xng v c au, trong dch no ty c tng t bo.
458
Cn lm xt nghim chn on giang mai (VDRL,) hoc phn ng

huyt thanh xc nh c Borrelia burgdorferi.
Vim a r dy thn kinh nhim xon khun Leptospira idero hemorragiae: du vim a r dy thn kinh c th xut hin sm trong
thi k cp ca bnh nhng cng c khi xut hin tr trong thi k hi
phc ca bnh. Du lm sng c th l tn thng mt si thn kinh
(thng l thn kinh s no) r thn kinh hoc m ri thn kinh. Du
hiu vim a dy thn kinh thng trm trng. Chn on xc nh bng
in c (du tn thng si trc) v sinh thit (thm nhim cc monocyt).
Vim a r dy thn kinh do Brucella: thng xut hin tr hn l sm.
Bnh cnh c th l vim a r dy thn kinh c tnh cht khng i
xng hoc tn thng thn kinh s no (VIII, VI, VII, XI) hoc tn
thng mt si thn kinh. Dch no ty c tng m v t bo (ch yu l
lympho bo). Phn ng huyt thanh Wright (+)
Vim a r dy thn kinh do bch hu: thng th bnh ny gy lit vm
hu (ni ging mi, sc thc n ln mi). Cn chn on phn bit vi
bnh ny trong trng hp c bin chng mun ca bnh nhi khi 2-3
thng sau thy xut hin du vim a r dy thn kinh. Bnh thng
khi pht vi lit iu tit ca mt (gy kh khn khi c v khi nhn
gn). Dch no ty thy xut hin nhiu t bo lympho.
1.7. iu tr
Phng nga cc bin chng do nm lu: nhim trng h hp, suy h hp
cp.
Thay huyt tng: nghin cu hp tc nm 1987 ca Php v M
chng minh vic thay huyt thanh 4 ln cho kt qu ng tin cy
(67% so vi 44% l chng). Nghin cu ny cng khuyn thay huyt
tng nn khi u 15 ngy sau khi bnh khi pht.
Dng liu cao immunoglobulin: ang nghin cu.
2. VIM A R DY THN KINH MN
Quan nim v bnh l ny bao gm nhng trng hp vim a r dy
thn kinh hoc ti pht, hoc ko di hoc khng p ng vi corticoid. Nm
1975 Dick P.J. v cng s nh ngha bnh v nm 1991 nhng tiu chun
chn on c thit lp nh sau (research criteria for diagnosis of chronic
inflammatory demyelinating polyneuropathy).
Tiu chun lm sng: c 1/3 trng hp c bnh khi pht nh hi chng
Guillain - Barr (khi pht vi lit c km hoc khng ri lon cm gic
t chi, i xng).
Lit ch yu cc tit on gc chi v ri lon cm gic ch yu l bn
th (nhn bit t th, cm gic rung).
459
Mt phn x gn c mt phn hay ton thn.

Tn thng dy thn kinh s no.
Suy h hp c th c nhng t hn th cp.
Ri lon thc vt, teo c, au nhc: t gp hn.
Tiu chun din tin: tin trin ko di trn 6 thng vi nhng t ti
pht, mc li hoc khng p ng vi tr liu steroid.
Tiu chun sinh ha: 80% c phn ly m t bo.
Tiu chun in c: tc dn truyn thn kinh gim 70% vi tn
thng thoi ha myelin. Nhng du chng ca blc dn truyn thng
xut hin nhiu hn trong th cp.
Tiu chun sinh thit: thoi ha myelin v tm nhun t bo vim.
iu tr kt qu tt vi corticoid, c ch min dch, thay huyt tng v
truyn immunoglobulin t ra c hiu qu 60 - 80%.
III. BNH L TN THNG THN KINH NGOI BIN THEO Y HC
C TRUYN
1. Nguyn nhn v c ch sinh bnh
Bnh l thn kinh ngoi bin l danh t bnh hc YHH v khng c t
ng ngha trong bnh hc y hc c truyn (YHCT). T ng ngha d gp gia
YHH v YHCT l cc triu chng, v d: d cm, t vi ma mc, yu lit
vi nuy chng (triu chng hc YHCT, trang 53 - 55).
ca YHCT trong bnh l bnh l tn thng thn kinh ngoi bin, c th bin
lun v c ch bnh sinh theo YHCT nh sau:
Do ngoi t nh phong, hn, thp gy bnh. Phong, hn, thp tha c v
biu suy yu m xm nhp lm kinh lc b tc tr sinh ra chng t. Ty
theo tnh cht ca t m nh c loi t kh gy bnh (phong tnh hay
ng, lu b phu nn t c cm gic nh trng b; thp c tnh nng n
v nh hng n phn c; hn tnh n tr v d tn thng dng kh).
Do bnh lu ngy, m thc bt iu hoc phng tht khng iu lm
th cht suy yu, kh b h suy. Kh h dn n v ngoi bt c, phong
hn thp t d xm nhp; ng thi, kh h dn n kh tr lm huyt
khng c vn hnh. Ton b c ch trn dn n kinh mch b rng, da
c khng c n m v nui dng lm xut hin triu chng t.
Do huyt dch khng y (sau sinh, thiu mu hoc bnh lu ngy):
tn v huyt c tc dng t nhun v nhu dng c da. Tn v huyt
460
thiu khin kinh lc, c, biu, b mao khng c nui dng gy nn

chng t; nng s n chng nhc nuy.
Do m ut ng tr gy tr tc kinh lc: m thp c th do n ung
khng ng cch gy tn hi t v hoc do thn dng suy khng kh ha
c nc lm sinh m.
NGOI NHN
(phong, hn, thp)
TH CHT YU,
BNH LU NGY
Tn, huyt h
N UNG
KHNG NG
Thn
dng h
T kh h
Kh h
m ut
B mao, c nhc khng c nui dng
Ma mc, nuy chng
Hnh 26.1. S bnh l tn thng thn kinh ngoi bin theo YHCT
2. Triu chng lm sng

YHCT phn chia thnh 6 th lm sng
2.1. Phong hn thp b
c im ni bt ca th bnh ny l t v au nhc c tng khi tri
lnh, m thp. Bnh nhn thng thch c chm m ti ch t, au.
Ngi s lnh, chn tay lnh, lng gi mi.
Ru li mng trng hoc trng nht, cht li nht.
Mch ph huyn khn.
461
2.2. Thp nhit b

Triu chng t thng xut hin chn. Ngi thy nng n km au
nhc hoc c cm gic rt nng, s bn ngoi da thy nng.
Li , ru vng nht.
Mch huyn sc hoc t sc.
2.3. Kh h tht vn
T t chi, t nhiu u chi; nhc chi ln kh khn, mt lc. Tnh trng
ny s tng ln khi gp lnh (tri lnh, nhng tay chn vo nc lnh) hoc
lm vic.
Sc mt nht, khng bng, thiu hi, on kh, mt mi, thch nm.
S gi, s lnh, n km, i tin lng, d b cm.
Li nht bu, ra c du rng, ru trng mng.
Mch trm nhu.
2.4. Huyt h tht vinh
Chn tay t, da trng kh, ngi gy yu.
Mt mi nht km chng mt, hoa mt, mt ng, hay qun.
Tm qu, chnh xung.
Cht li nht.
Mch trm t.
2.5. m h phong ng
T nhiu km run nh, c lc c cm gic nh trng b.
Ngi gy kh km hoa mt, chng mt, tai.
Mt ng, hay mng m.
Lng gi nhc mi.
Cht li ti, ru mng.
Mch trm t.
2.6. m ut tr
T ko di, v tr t c nh, c cm gic cng, n vo thy d chu.
Km vng u, nng chi hoc c cm gic tc ngc.
Cht li ti hoc c vt bm, ru nht.
Mch trm sp hoc huyn hot.
462
3. IU TR
3.1. iu tr bng thuc
3.1.1. Th phong hn thp b
Php tr: khu phong tn hn, s thp trc t, n kinh thng lc.
Bi thuc iu tr: Quyn b thang + Qu chi thang (gm: khng hot
8g, c hot 8g, tn cu 10g, qu chi 8g, bch thc 6g, ng quy 12g,
xuyn khung 8g, tang chi 8g, xuyn (ch) 6g, hi phong ng 10g, k
huyt ng 10g, sinh cam tho 6g).
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr ca
cc v thuc
Khng hot
Ngt, ng, bnh, khng c: tr phong, cha t chi trn
Qun
c hot
Ngt, ng, bnh, khng c: tr phong, cha t chi di
Qun
Tn cu
ng, cay, bnh: hot huyt, trn thng
Qu chi
Cay ngt, i nhit, hi c: tr c lnh trm hn, gii biu
Qun
Bch thc
Chua ng, hi hn: nhun gan, dng huyt, lim m
Thn
ng quy
Thn
Xuyn khung
ng, m: hnh kh, hot huyt, khu phong, ch thng
Tang chi
ng, bnh: kh phong thp, li quan tit; cha t, au

nhc
Xuyn (ch)
Cay, ngt, tnh i nhit, c c: b ha, trc phong hn,

thp t
Thn
Nh hng
ng, cay, hi m: iu kh, hot huyt
K huyt ng
ng, bnh, kh phong, thng kinh lc
Sinh tho

ha cc v thuc
3.1.2. Th thp nhit b

Php tr: thanh li thp nhit, s kinh thng lc.
Bi thuc iu tr: Tam diu hon gia gim (gm: thng trut 10g,
hong b 6g, ngu tt 10g, hi phong ng 10g, k huyt ng 10g, a
long 6g, khng hong 9g, phng k 10g, nh hng 6g).
463
Phn tch bi thuc:

V thuc
Tc dng
Vai tr ca
cc v thuc
Thng trut
Cay, ng, m vo t v: kin t, to thp, pht hn
Qun
Hong b
ng, hn, vo thn, bng quang: tr ha c, t m,

thanh nhit to thp
Qun
Ngu tt
Phng k
Rt ng, cay, lnh: kh phong, hnh thy, t h, tiu

huyt phn, thp nhit
Thn
a long
Mn, hn: thanh nhit, trn kinh, li tiu, gii c
Qun
Khng hong
Cay, ng, n vo t, can: hnh huyt, ph , hnh kh

gii ut
Nh hng
ng, cay, hi m: iu kh, hot huyt
K huyt ng
ng, bnh, kh phong, thng kinh lc
Sinh tho

ha cc v thuc
3.1.3. Th kh h
Php tr: b kh tr vn, hot huyt vinh chi.
Bi thuc iu tr: B trung ch kh thang gia gim (gm: hong k 30g,
ng sm 15g, bch trut 10g, ng quy 10g, trn b 8g, thng ma 8g,
qu chi 8g, k huyt ng 12g) (xem Bnh hc YHCT , trang 172).
3.1.4. Th huyt h
Php tr: dng huyt, hot huyt, xung mch, nhun chi.
Bi thuc iu tr: T vt thang gia an sm (gm: thc a 20 - 24g,
bch thc 12g, ng quy 12g, xuyn khung 6g, an sm 12g (xem Bnh
hc YHCT , trang 264).
C th tham kho bi Thn ng dng chn n (gm: thc a 10g,
ng quy 10g, xuyn khung 8g, an sm 12g, hong tinh 10g, hong k 20g,
qu chi 8g, bch thc 8g, k huyt ng 12g, tn cu 10g, tang chi 10g, mc
qua 8g, ngu tt 8g).
3.1.5. Th m h phong ng
Php tr: t m, dng huyt, hot huyt.
Bi thuc iu tr: Thin ma cu ng m gia ng quy 10g, xuyn
khung 8g (xem Bnh hc YHCT , trang 269)
464
3.1.6. Th m ut tr
Php tr: ha m, li ut, hot huyt, thng lc.
Bi thuc iu tr: song hp thang gia gim.
y l hp ca 2 bi thuc o hng t vt thang (xem Bnh hc YHCT
, trang 263) v bi Nh trn thang, gm trn b 6g, bn h 6g, phc linh 12g,
hng ph 6g.
Gia thm t tn 4g (n thng tr tr), a long 6g, ngu tt 10g (dn
kinh thng mch), sinh cam tho 10g.
3.2. iu tr bng chm cu
Ch yu l s dng nhng huyt ti ch chi trn v chi di s
thng kinh lc.
Chi trn: hp cc, khc tr, kin ngung, kin tnh, ngoi quan, thi uyn,
xch trch.
Chi di: phong th, dng lng, cn ln, huyn chung, tc tam l, tam
m giao.
T lng gi
1. im khc nhau v lm sng gia VDTK v vim nhiu dy thn
kinh (VNDTK)
A. C gim cm gic au hoc khng

B. C gim vn ng hoc khng
C. C ri lon cm gic kiu i xng hoc khng
D. C ri lon thc vt hoc khng
E. C km au nhc hoc khng
2. im khc nhau v lm sng gia VDTK v vim a r dy thn
kinh (VRDTK)
A. C gim cm gic au hoc khng

B. C gim vn ng hoc khng
C. C ri lon cm gic kiu i xng hoc khng
465
D. C ri lon thc vt hoc khng

E. C km tn thng dy s no hoc khng
3. Bin chng quan trng nht ca VRDTK cn c bit quan tm
A. au nhc c
B. Lit dy IX
C. Lit dy X
D. Lit c thn
E. Tht iu
4. C ch gy bnh thn kinh ngoi bin trong trng hp m huyt suy h
A. m huyt h khin phong thp t tha c xm nhp

B. m huyt h sinh m lm tc tr kinh lc
C. m huyt h khng nui dng c kinh lc
D. m huyt h sinh nhit, nhit cc sinh phong lm kinh lc tc nghn
E. m huyt h lm tm huyt h suy, khng ch c huyt mch
m sinh bnh
5. C ch gy bnh thn kinh ngoi bin trong trng hp kh h tht vn
A. Kh h khin phong thp t tha c xm nhp

B. Kh h sinh m lm tc tr kinh lc
C. Kh h sinh hn, hn lm tc tr kinh lc
D. Kh h sinh hn, hn cc sinh nhit, nhit cc sinh phong lm
kinh lc tc nghn
E. Kh h khin v kh suy km phong hn thp t tha c xm nhp
6. Nu do phong hn thp t gy bnh VDTK, triu chng ch yu s l
A. Yu
B. Lit
C. T
D. Tht iu
E. Ri lon dinh dng
7. Nu do phong nhit t gy bnh VDTK, triu chng ch yu s l
A. Yu, lit
B. T
C. Yu v t
466
D. T v gim cm gic
E. Ri lon dinh dng
8. V bch thc trong bi Quyn b thang + Qu chi thang (gm: khng
hot, c hot, tn cu, qu chi, bch thc, ng quy, xuyn khung, tang
chi, xuyn (ch), hi phong ng, k huyt ng, cam tho sng) c tc dng
A. T m, dng huyt: vai tr thn

B. T ha, tn huyt: vai tr thn
C. Lim m, dng huyt: vai tr qun
D. Thanh thp, nhit: vai tr thn
E. Dng v sinh tn: vai tr qun
9. V qu chi trong bi Quyn b thang + Qu chi thang (gm: khng
hot, c hot, tn cu, qu chi, bch thc, ng quy, xuyn khung, tang
chi, xuyn (ch), hi phong ng, k huyt ng, cam tho sng), c tc dng
A. Pht hn, gii biu, khai tu l: vai tr qun

B. Pht hn, gii c: vai tr thn
C. Pht hn, gii c: vai tr qun
D. Bnh suyn, ging nghch: vai tr t
E. iu ha cc v thuc: vai tr s
10. V xuyn khung trong bi T vt thang gia an sm (gm: thc a,
bch thc, ng quy, xuyn khung, an sm) c tc dng
Hnh kh, hot huyt: vai tr thn
Ha m, to thp: vai tr qun
Lim m, dng huyt: vai tr thn
B trung ch kh: vai tr thn
H kh nghch, tiu m: vai tr thn
II. Cu hi in vo ch trng
1. Ri lon cm gic ch quan (t) trong VDTK
A.
B.
C.
467
2. Ri lon cm gic khch quan trong VDTK
A.
B.
3. Ri lon vn ng trong VDTK
A.
B.
C.
4. Hai xt nghim cn lm sng c gi tr chn on bnh thn kinh
ngoi bin
A.
B.
5. Du chng thng gp dch no ty bnh VRDTK
A.
468
Bi 27
IU TR AU THN KINH TA THEO YHCT
MC TIU
1. Nu c nhng yu t dch t hc ca bnh au dy thn kinh ta.
2. Lit k c nhng triu chng quan trng chn on 2 th lm
sng au dy thn kinh ta theo YHCT.
3. Trnh by c phng php iu tr bnh au dy thn kinh ta
4. Gii thch c c s l lun ca vic iu tr au dy thn kinh ta
bng YHCT.
I. I CNG
au dy thn kinh ta c nh ngha l mt hi chng thn kinh c
c im ch yu l au dc theo l trnh ca dy thn kinh ta v cc nhnh
ca n; nguyn nhn thng do bnh l a m phn thp ca ct sng.
au dy thn kinh ta c nhiu nguyn nhn nhng ch yu l do nhng
tn thng ct sng tht lng. Nm 1928, mt nguyn nhn mi c pht
hin lm thay i hn khi nim v nguyn nhn gy bnh, l thot v
a m vng tht lng.
Sigwald v Deroux l nhng ngi u tin m t hi chng au dy
thn kinh ta (1764).
Lasgue, C. E., Brissaud. E., Djeurine J. J. chng minh y l bnh
au r ch khng phi au dy (1914).
Wirchow m t a m, tuy cha phi r rng (1857); sau Goldnwait
J. E., Middleton v Teacher tch au dy thn kinh ta do thot v a m
thnh mt th ring (1911).
Schomorld G (1925-51) l ngi m t rt k v cu trc gii phu ca
a m (qua 10.000 ct sng).
Alajouanine, Petit Dutaillis (1928-30), Mauric (1933) v Mixter v Barr
(1934) m t k v lm sng v gii phu bnh ca thot v a m.
469
T 1937, c hng lot cng trnh nghin cu v au dy thn kinh ta

ca Glorieux (1937), Bergouignan v Caillon (1939). Trong s ny, trng phi
ca De Sze c nhng ng gp rt ln.
Hnh 27.1. Dy thn kinh ta - ng i v phn nhnh
II. DCH T HC
Bnh thng gp la tui 30 - 60.
Nam mc bnh nhiu hn n gp 3 ln.
au thn kinh ta c nhiu nguyn nhn nhng ph bin nht l thot
v a m (chim 60 - 90% theo nhiu tc gi, 75% theo Castaigne.P).
III. NGUYN NHN
1. Theo y hc hin i
C nhiu nguyn nhn au dy thn kinh ta. d vn dng trong thc
hnh ngi ta sp xp:
Thot v a m: y l nhm nguyn nhn thng gp nht, chim t
l cao nht trong cc loi nguyn nhn khc.
Cc bt thng ct sng tht lng cng (mc phi hoc bm sinh):
+ Mc phi: vim nhim ti ch (do b lnh, nhim khun, nhim c, tiu
ng..); thoi ha ct sng ( ngi cao tui); ung th di cn vo ct
sng (K tin lit tuyn, K v, u vng chu nh, u bung trng)
+ Bm sinh: nhiu tc gi cho rng trc khi chn on nguyn nhn
au dy thn kinh ta do cc d tt bm sinh, cn phi loi tr thot
v a m v ch xem cc d tt ch l yu t thun li.
470
Cc nguyn nhn trong ng sng: u

ty v mng ty, vim mng nhn
ty khu tr, p xe ngoi mng cng
vng tht lng.
Mt s nguyn nhn him: kh
chn on, thng ch xc nh
c sau phu thut nh gin tnh
mch quanh r, gin tnh mch
mng cng, ph i dy chng vng,
r thn kinh tht lng V (L5) hoc
cng I (S1) to hn bnh thng.
1
2
Hnh 27.2. Thit ct dc ng sng

cho thy s lin quan ca a m
l lin hp (3) vi dy chng (1) v
dy chng dc sau (2)
2. Theo y hc c truyn
Theo YHCT, hi chng au dy thn kinh ta c m t trong nhng
bnh danh ta in phong, ta ct phong. Phong trong hi chng bnh l ny
nhm m t tnh cht thay i v di chuyn ca au.
Mt cch tng qut, do triu chng quan trng nht ca bnh l au nn
hi chng au dy thn kinh ta c th c tm hiu thm trong phm tr
ca chng t hoc thng (ty theo nguyn nhn gy bnh).
Nguyn nhn gy bnh:
Ngoi nhn: thng l phong hn, phong nhit, hoc thp nhit tha lc
tu l s h xm nhp vo cc kinh bng quang v m.
Bt ni ngoi nhn: nhng chn thng (vi chn thng) ct sng (a
m) lm huyt li 2 kinh trn.
Nhng nguyn nhn ny lm cho kh huyt ca 2 kinh (bng quang v
m) b cn tr hoc b tc li, gy nn au (khng thng th au). Ty theo
bn cht ca nguyn nhn gy bnh m biu hin ca au s khc nhau.
Nu bnh ko di s nh hng n chc nng hot ng ca can v thn.
471
NGOI NHN
NGUYN NHN KHC
(phong hn, phong nhit,

thp nhit, hn thp)
(bt ni ngoi nhn)
Chnh kh suy
Huyt
Kh huyt khng thng kinh bng quang v m
Ta in phong, ta ct phong,
t chng, thng
Ko di mn tnh
Chc nng can thn suy gim
Hnh 27.3. S nguyn nhn v c ch bnh au thn kinh ta
IV. TRIU CHNG HC V CHN ON AU DY THN KINH TA

A. Theo y hc hin i
1. Triu chng lm sng
1.1. Triu chng ch quan
au lng lan dc xung chi di 1 hay 2 bn, au m hoc d di
au lan theo 2 kiu:
T tht lng xung mng, xung mt ngoi
i, mt ngoi cng chn ti lng bn chn,
t b ngoi bn chn cho qua mu bn chn
n ngn ci (r L5)
Hoc t tht lng xung mng, xung mt
sau i, mt sau cng chn ti gt lng bn
chn, tn cng ngn t (r S1)
C th km theo d cm (t, nng, au nh
dao m, cm gic kin b bn chi au)
1.2. Thm khm bnh nhn
Quan st bnh nhn khi i hoc ng: na
ngi bn lnh h thp (vo ngi v bn
472
Mt trc
Mt sau
Hnh 27.4. Khu vc cm gic

ca r L5 v S1
lnh). Khi ng chn bn au hi co ln, tay chng vo mn sn hoc

u gi bn au.
Quan st khi bnh nhn nm: xem c t u i, c bp chn c teo
khng.
Lm nhng nghim php cng dy thn kinh ta:
+ Nghim php Lasgue: bnh nhn nm nga, hai chn dui thng,
nng gt chn bnh nhn ln cao khi ging. Chn bnh thng nng
cao c ti 900, khi chn au ch ln ti 300 - 600 l bnh nhn than
au lan ti tht lng. y l du hiu rt quan trng, gn nh lc no
cng c; cn dng theo di din tin iu tr.
+ Nghim php Bonnet: bnh nhn nm nga, gp gi v pha bng v
xoay khp hng vo trong, nu au: Bonnet (+).
+ Nghim php Nri: bnh nhn ng thng, gi thng 2 gi, t t gp
ngi c chm 2 tay xung t. Nu bnh nhn than au v khng
th thc hin ng tc ny (gp gi bn au), Nri (+).
Nghim php lm tng p lc dch no ty:
+ Nghim php Naffziger: vo tnh mch c 2 bn, nu bnh nhn
ku au t ct sng lan xung chn, nghim php (+). C th phi hp
vi vic bo bnh nhn ho.
Nghim php gy au bng cch n vo l trnh ca dy thn kinh ta:
+ Du nhn chung: n vo ngang gai sng L4-L5 hoc L5-S1 s gy au
lan dc theo l trnh dy thn kinh ta tng ng.
+ Thng im Valleix: n vo nhng im trn l trnh dy thn kinh ta
(nht l vng dy thn kinh ta i gn xng) s gy au theo r.
Khm du cm gic: c th gim cm gic vng c th tng ng vi r
thn kinh b tn thng.
Khm du vn ng:
+ Bnh nhn ng, np mng bn bnh s thp hn bn i din.
+ C bp chn nho.
+ n mnh vo gn gt ghi nhn bn bnh lm nhiu hn bn lnh.
+ Yu c (ty theo r b tn thng): nu tn thng L5 s xut hin yu
cc nhm c cng chn trc, dui cc ngn. Bnh nhn khng ng
bng gt c v c du bn chn ri. Nu tn thng S1, xut hin
yu cc nhm c mt sau cng chn. Bnh nhn khng ng bng
ngn chn c.
Mt hoc gim phn x gn c (tng ng vi r b tn thng).
473
Du hiu ti ct sng: co c phn ng, ct sng mt ng cong sinh l,

c th c vo ct sng t th.
2. Triu chng cn lm sng
Xt nghim mu (hng cu, bch cu, cng thc bch cu, tc mu
lng) v chc d dch no ty trong trng hp au thn kinh ta khng in
hnh m c nghi ng n khi u trong ng sng
Chp X quang ct sng quy c:
+ Nu c hnh nh bn l tht lng - cng bnh thng, cng khng cho
php loi tr thot v a m.
+ Du hiu ca thot v a m: xp a m biu hin chiu cao ca
khe gian t hp hn so vi khe gian t trn v di.
+ Du hiu c gi tr ln: hnh kp hoc h mt bn a m. Trn phim
thng, h mt bn c gi tr hn hp mt bn. Nu trn phim
chp nghing, hnh nh h mt bn a m vn khng mt i th rt
c gi tr.
Chp X quang c cn quang: c ch nh ch yu trong trng hp
nghi ng au dy thn kinh ta c khi u gy chn p v gm:
+ Chp ty bm hi (sacco-radiculographie gazeuse): vi k thut ny,
cc chng hp ng sng, cc thot v a m gia v k gia thy rt
r trn phim, nhng cc thot v a m bn khng pht hin c.
+ Chp bao r thn kinh (radiculographie classique): cc thot v a m
gia v k gia (mdianes et paramdianes) thy rt r trn phim.
+ Chp a m (discographie): trn phim chp thng, nghing c th
thy a m b thoi ha, nhng ch c a m no gy au nhiu khi
bm thuc cn quang mi ng l a m cn phu thut.
Cc phng php thm d khc:
+ in c : ghi in c v o thi tr dy thn kinh cho php chn
on v tr ca thot v a m.
+ Chp in ton ct lp (CT.Scan): l phng tin hin i nht c
vn dng chn on thot v a m.
B. THEO YHCT
Y hc c truyn chia au thn kinh ta lm 2 th lm sng ch yu
1. Th cp (th phong hn phm kinh lc hoc kh huyt tr)
c im lm sng:
474
au:
+ au lng sau xung chn dc theo dy thn kinh to.
+ au d di, au tng khi ho, khi ht hi, khi ci gp c t ngt.
+ au tng v m, gim khi nm yn trn ging cng.
+ Gim au vi chm nng.
+ Ru li trng, mch ph (nu do phong hn).
+ Li c th c im huyt (nu do kh huyt tr).
Bnh nhn c cm gic kin b, t cng hoc nh kim chm b ngoi
bn chn cho qua mu bn chn n ngn ci (r L5) hoc gt chn
hoc ngn t (r S1).
Khm lm sng:
+ Triu chng ct sng:
C lng phn ng co cng.
Ct sng mt ng cong sinh l.
+ Triu chng au r: du hiu Lasgue (+); Bonnet (+); Nri N (+).

+ xc nh chnh xc r no b xm phm: cn khm phn x, cm
gic, vn ng, dinh dng theo bng sau:
R
Phn x gn
xng
Cm gic
Vn ng
Teo c
L5
Phn x gn
gt bnh thng
Gim hoc mt
pha ngn ci
Khng i c
bng gt chn
S1
Phn x gn gt
gim
Gim hoc mt
pha ngn t
Khng i c
bng mi bn chn
Nhm c cng chn trc ngoi, cc c mu bn

chn, c cng chn, c
gan bn chn
2. Th mn (th phong hn thp: can thn m h)

y l loi thng gp trong au dy thn kinh ta do cc bt thng ct
sng tht lng cng nh thoi ha cc khp nh ct sng, cc d tt bm sinh.
c im lm sng:
Bnh ko di, au m vi nhng t au tng, chm nng hoc nm
ngh d chu: thng au 2 bn hoc nhiu r.
Triu chng ton thn: n km, ng t, mt mi, mch nhu hon hoc
trm nhc.
475
V. IU TR
1. Th cp (giai on cp v cc t cp ca cc th mn tnh
Th phong hn phm kinh lc hoc kh huyt tr:
Nm yn trn gng cng, k mt gi nh di khoeo chn cho u gi
hi gp li, trnh hoc hn ch mi di chuyn.
Cng thc huyt v k thut chm cu:
+ Cng thc huyt: p thng im (thng l cc gip tch L4-L5, L5S1), hon khiu, y trung; kinh ct, i chung (nu au dc r S1);
khu kh, li cu (nu au dc r L5).
+ K thut: kch thch kim mnh, c th s dng in chm kt hp vi
cu nng. Thi gian lu kim cho 1 ln chm l 5 - 10 pht.
+ C th s dng nh chm (c bit quan trng trong thi gian cp tnh,
khi xoay tr ca bnh nhn tht s kh khn) vi huyt s dng gm:
ct sng tht lng (+++), dy thn kinh (++); hng, mng, hng, gi, c
chn (+).
Nhng bi tp vn ng tr liu au dy thn kinh ta. Ch bt u khi
thc gim au (xem hng dn phn tip theo).
Bi thuc s dng: Bi thuc tr thp khp (GS. Bi Ch Hiu) gm: l lt
12g, c gai leo 12g, qu chi 10g, thin nin kin 12g, c xc 10g, th
phc linh 12g, si t 12g, h th 16g, sinh a 16g.
2. Th mn (th phong hn thp)
Tuy mc au t hn, nhng thng p ng iu tr chm. Giai on
ny, cn ch trng thm xoa bp v tp luyn. Cn ch trng tp mnh
cc c vng tht lng, nhm c mng v c t u i. Tuy nhin, phi
tp t t v theo sc ca bnh nhn. giai on u, ch cho tp gng
c, dn dn tin ti vn ng ch ng, ri ch ng c khng. Ngoi
ra, ko nn v ko ct sng cng c th em li kt qu tt.
Cng thc huyt v k thut chm cu: dng cng thc huyt nh trn
gia thm: thn du, thi kh, phi dng, tam m giao.
i vi nhng huyt c gia thm: kch thch kim nh hoc va, thi
gian lu kim cho 1 ln chm l 20 - 30 pht.
Nhng bi tp vn ng tr liu au dy thn kinh hng:
+ Ngi bnh nm nga:
Gng c t u i.
Tp c chn.
476
ng tc n lng.
ng tc tam gic v tam gic bin th (xem Dng sinh: bi tp
t th nm).
+ Ngi bnh nm nga, hng v gi gp: tp gng c bng.

+ Ngi bnh nm sp:
Gng c mng.
Ngng u ln, xoay u.
Nhc tng chn ln, h xung.
Gp, dui gi tng bn v 2 bn cng mt lc.
Tay sau gy, nhc u v vai ln.
+ Ngi bnh qu (chng 2 tay v 2 gi):
a tng chn ln, h xung.
ng tc cho mt tri (xem Dng sinh: bi tp t th ngi).
+ Ngi bnh ngi dui thng 2 chn, hai tay v thn mnh vn ti bn
chn, u ngn tay c chn vo u ngn chn.
Ch khi tp:
+ Bt u t ng tc d, nh (gng c) tin dn n cc ng tc nng,
kh hn.
+ Khi bt u tp mt ng tc mi, ngi thy thuc phi c mt theo
di, nh gi, tr gip cho ngi bnh, trnh tnh trng qu sc.
Bi thuc s dng:
+ Bi thuc 1: Bi thuc tr thp khp (GS. Bi Ch Hiu), gm: l lt
12g, c gai leo 12g, qu chi 10g, thin nin kin 12g, c xc 10g, th
phc linh 12g, si t 12g, h th 16g, sinh a 16g.
+ Bi thuc 2: c hot tang k sinh gia gim, gm: c hot 12g, phng
phong 8g, tang k sinh 12g, t tn 6g, qu chi 6g, ngu tt 12g,
trng 8g, ng sm 12g, phc linh 12g, cam tho 8g, bch thc 12g,
ng quy 12g, thc a 12g, i to 12g.
Bi thuc bao gm nhng dc liu c cha tinh du, c tnh nng m, c
tc dng chng vim, gim au; ng thi c nhng v thuc nng tng
trng, b dng.
3. iu tr phu thut
Phng php ny c t ra trong 4 trng hp:
Th lit v teo c: l ch nh phu thut sm, trnh tn ph cho bnh
nhn.
477
Th ngoan c, c bit l loi au d di: sau iu tr tch cc nhiu

thng (thng l 3 thng) m tin trin vn khng n nh.
Th ti pht nhiu ln v ngy cng gn, lm nh hng sinh hot ca
bnh nhn.
Th phc tp nh km hi chng chm ui nga.
VI. PHNG BNH
au dy thn kinh ta tuy c nhiu nguyn nhn nhng phn ln l
xung t gia a m v r thn kinh. y l im quan trng cn ch
phng nga.
Trong lao ng chn tay cn ch trong cc ng tc phi ci bc vc
mt trng lng ln, lun c gng gi ct sng thng khi b vc.
Tp th dc rn luyn c lng v tng s mm mi ca ct sng.
iu tr kp thi cc bnh thoi ha ct sng c gi tr tch cc phng
bnh trong au dy thn kinh ta.
T lng gi
1. T l mc bnh au dy thn kinh ta
A. Nam mc bnh nhiu hn n gp 2 ln

B. Nam mc bnh nhiu hn n gp 3 ln
C. Nam mc bnh nhiu hn n gp 4 ln
D. N mc bnh nhiu hn nam gp 2 ln
E. N mc bnh nhiu hn nam gp 3 ln
2. T l bnh au dy thn kinh ta gy bi thot v a m
A. 30 %
B. 40 %
C. 50 %
D. 60 %
E. 60 %
3. Triu chng lm sng quan trng dng phn bit au thn kinh ta
cp v mn (theo y hc c truyn)
478
A. au tng v m (tri lnh) hoc khng

B. au tng khi ho, ht hi hoc khng
C. au gim vi chm nng hoc khng
D. C cm gic t, kin b hoc khng
E. au d di hoc m
4. au thn kinh ta theo kinh m
A. au mt sau chi di
B. Phn x gn gt gim hoc mt
C. Cm gic gim hoc mt pha ngn ci
D. Teo c sinh i (c bp chui)
E. Khng i c bng mi bn chn
5. au thn kinh ta theo kinh m
A. T hoc kin b mt sau chn

B. Phn x gn gt gim hoc mt
C. Ho hoc rn au tng
D. au lng lan xung mng v mt sau chn
E. n au phong th, dng lng tuyn, huyn chung
6. au thn kinh ta theo kinh bng quang
A. Phn x gn gt gim
B. Cm gic gim hoc mt pha ngn ci
C. Khng i c bng gt chn
D. Teo nhm c cng chn trc
E. au mt ngoi chn
7. au thn kinh ta theo kinh bng quang
A. au lng lan xung mng

B. n au tha ph, tha sn
C. au mt ngoi cng chn
D. au khi i bng gt chn
E. Phn x gn gt tng
8. Cng thc huyt dng trong au thn kinh ta r L5 th cp (phong
hn hoc kh huyt tr)
479
A. Gip tch L4-L5, hon khiu, u trung, kinh ct, i chung

B. Gip tch L4-L5, hon khiu, u trung, khu kh, li cu
C. Gip tch L4-L5, hon khiu, u trung, kinh ct, i chung, tam
m giao
D. Gip tch L4-L5, hon khiu, u trung, khu kh, li cu, thn du,
tam m giao
E. Gip tch L4-L5, hon khiu, u trung, kinh ct, i chung, thn
du, tam m giao, thi kh
9. Cng thc huyt dng trong au thn kinh ta r S1 th cp (phong
hn hoc kh huyt tr)
A. Gip tch L5-S1, hon khiu, u trung, kinh ct, i chung

B. Gip tch L5-S1, hon khiu, u trung, khu kh, li cu
C. Gip tch L5-S1, hon khiu, u trung, kinh ct, i chung, tam
m giao
D. Gip tch L5-S1, hon khiu, u trung, khu kh, li cu, thn du,
tam m giao
E. Gip tch L5-S1, hon khiu, u trung, kinh ct, i chung, thn
10. Cng thc huyt dng trong au thn kinh ta r L5 th mn
A. Gip tch L4-L5, hon khiu, u trung, kinh ct, i chung

B. Gip tch L4-L5, hon khiu, u trung, khu kh, li cu
C. Gip tch L4-L5, hon khiu, u trung, kinh ct, i chung, tam
m giao
D. Gip tch L4-L5, hon khiu, u trung, khu kh, li cu, thn du,
tam m giao
E. Gip tch L4-L5, hon khiu, u trung, kinh ct, i chung, thn
11. Cng thc huyt dng trong au thn kinh ta r S1 th mn
A. Gip tch L5-S1, hon khiu, u trung, kinh ct, i chung

B. Gip tch L5-S1, hon khiu, u trung, khu kh, li cu
C. Gip tch L5-S1, hon khiu, u trung, kinh ct, i chung, tam
m giao
D. Gip tch L5-S1, hon khiu, u trung, khu kh, li cu, thn du,
tam m giao
E. Gip tch L5-S1, hon khiu, u trung, kinh ct, i chung, thn
480
II. in vo ch trng
1. Trong cng thc huyt iu tr au thn kinh ta r L5 th cp
A. Huyt hon khiu c chn theo nguyn tc .

B. Huyt y trung c chn theo nguyn tc .
C. Huyt khu kh c chn theo nguyn tc .
D. Huyt li cu c chn theo nguyn tc .
2. Trong cng thc huyt iu tr au thn kinh ta r S1 th mn
A. Huyt thn du c chn theo nguyn tc .

B. Huyt thi kh c chn theo nguyn tc .
C. Huyt phi dng c chn theo nguyn tc .
D. Huyt tam m giao c chn theo nguyn tc .
3. Nhng ng tc tp luyn cho bnh nhn au thn kinh ta trong t
th nm nga (xin ghi theo tun t tp luyn)
A. .
B. .
C. .
D. .
E. .
F. .
4. Nhng ng tc tp luyn cho bnh nhn au thn kinh ta trong t
th nm xp (xin ghi theo tun t tp luyn)
A. .
B. .
C. .
D. .
E. .
F. .
481
Bi 28
HI CHNG SUY NHC MN TNH (CFS)
MC TIU
1.
Nu c nhng yu t dch t hc ca hi chng suy nhc mn tnh.
2. Lit k c nhng triu chng quan trng ca hi chng suy nhc

mn tnh.
3. Chn on c 3 th lm sng hi chng suy nhc mn tnh theo
YHCT.
4. Trnh by c nguyn tc iu tr hi chng suy nhc mn tnh
5. Trnh by c phng php iu tr hi chng suy nhc mn tnh
6. Gii thch c c s l lun ca vic iu tr hi chng suy nhc
mn bng YHCT.
1. I CNG
1.1. nh ngha
Hi chng suy nhc mn tnh (chronic fatigue syndrome) l tn gi hin
nay ca bnh l gy suy nhc kt hp vi nhiu ri lon vt l, th cht v
tm thn kinh.
Hi chng ny trc y 30 nm c gi vi nhiu tn khc nhau nh
suy nhc thn kinh, tnh trng u ut, chronic mononucleosis, hi chng suy
nhc sau nhim virus.
1.2. Dch t hc
Bnh thng gp la tui 25 - 45, d bnh cng c th gp tr em v
tui trung nin.
N mc bnh nhiu hn nam gp 2 ln.
Bnh xut hin ri rc. T l mc bnh tht s kh xc nh v ty thuc
hon ton vo nh ngha bnh: suy nhc mn l triu chng khng c
482
hiu, xut hin 20% bnh nhn n khm bnh tng qut; nhng hi
chng suy nhc mn tnh th t ph bin hn.
Theo CDC (Trung tm Kim sot v phng bnh - M) th hi chng suy
nhc mn tnh xut hin trn 2 - 7 ngi/100.000 ngi.
S xut hin ca nhiu tn gi khc nhau ca hi chng bnh l ny
phn nh nhiu gi thuyt cn tranh lun v nguyn nhn gy bnh.
Thng nhng gi thuyt v nguyn nhn c cp xoay quanh:
Nhim trng: cp n nhng loi siu vi (lymphotropic herpes virus,
retrovirus v enterovirus)
Nhng ri lon min dch: ngi ta quan st thy trong nhng trng
hp ny c s gia tng trong mu nhng khng th khng nhn, suy
gim cc immunoglobulines, nhng thay i v hot ng ca lympho
bo.
Nhng ri lon ni tit: nhng cng trnh nghin cu gn y cho thy
trn nhng hi chng suy nhc mn tnh c s suy gim phng thch
cc corticotropin - releasing factors ca no thy dn n nng trung
bnh cortison trong mu ca bnh nhn thp hn ngi bnh thng.
Cng theo gi thuyt trn th s bt thng v thn kinh ni tit c th
c lin quan n tnh trng thiu sc lc v tnh kh, tm tnh ca bnh
nhn.
Tnh trng trm ut c ghi nhn 2/3 trng hp. Tnh trng trm
cm ny thng thy cc bnh mn tnh. Tuy nhin, trong trng hp
hi chng ny th tnh trng trm cm li xut hin rt nhiu, vt hn
nhiu t l thng gp trn cc bnh mn tnh khc. V th, c ngi cho
rng bnh ny c ngun gc tm l l c bn; nhng ri lon thn kinh
ni tit v min nhim l th pht.
Hi chng suy nhc mn biu hin lm sng rt phong ph. Nhng triu
chng thng gp trong hi chng ny nh mt mi, kh tp trung t tng,
au u, au nhc c - khp, d cu gt, nng trong ngi, kh ng, st cn..
Nhng biu hin ni trn c thy trong tm cn suy nhc ca YHCT.
Nh vy, c th tm tt cc triu chng c nng thng gp trong hi
chng suy nhc mn gm:
Mt mi: YHCT xp vo chng h gm kh h, huyt h, m h, dng
h.
483

huyn vng.
au u: YHCT xp vo chng u thng, u trng, u trng da vo
nhng biu hin khc nhau ca n.
Nhng ri lon tm thn nh hay qun, hot ng tr c gim st: YHCT
xp vo chng kin vong.
Nng trong ngi, cn nng phng mt: YHCT xp vo chng pht nhit.
nh trng ngc, hi hp: YHCT xp vo chng tm qu, chnh xung.
Kh ng: YHCT xp vo chng tht min.
au ngc: cn gi l tm thng, hoc km kh th th c gi l tm t,
tm trng.
ca YHCT trong hi chng suy nhc mn, c th bin lun v c ch bnh
sinh theo YHCT nh sau:
+ Do tht tnh (ni nhn): nh gin, lo s gy tn thng 3 tng t, can,
thn.
+ Do mc bnh lu ngy (ni thng) lm c th suy yu; thn m, thn
dng suy: thn m suy h ha bc ln, thn dng suy chn dng
nhiu lon trn.
+ Do c a yu: tin thin bt tc (khng y ).
TIN THIN BT TC
Gin, lo s, stress
Thn dng h
BNH LU NGy
THT TNH
TH CHT YU
Thn m h
Chn dng
nhiu lon trn
Can m h
H ha bc ln
( tm)
T h
Khng dng
c tm
Huyn vng, u thng, pht nhit, tm

qu, chnh xung, kin vong, tht min
Hnh 28.1. S bnh l hi chng suy nhc mn theo YHCT
484
3. BNH CNH LM SNG

Bnh cnh in hnh ca trng hp suy nhc mn xut hin t ngt
trn ngi trc hon ton bnh thng. C nhng trng hp bnh nhn
ghi nhn c tnh trng nh cm hoc c sang chn tinh thn ngay trc
(c bnh nhn xem nh l yu t khi pht).
C nhng triu chng nh au u, au hng, au nhc cc hch ngoi
vi, au nhc c khp, tnh trng st thng xy ra lm ngh n trng hp c
nhim trng.
Sau vi tun, nhng du chng khc ca hi chng bt u xut hin
nh ri lon gic ng, kh tp trung t tng v trm ut. Theo SE. Straus,
nm 1988, tn sut xut hin nhng triu chng ca hi chng suy nhc
mn tnh c trnh by trong bng sau:
Triu chng bnh
T l %
Mt mi
100
Kh tp trung t tng
90
au u
90
au hng
85
au hch ngoi vi
80
au nhc c
80
au nhc khp
75
Nng trong ngi
75
Kh ng
75
Vn tm l
65
D ng
55
au bng
40
St cn
20
Ni ban
10
Mch nhanh
10
Ln cn
au ngc
m hi trm
485
Thng thng, cc triu chng rt bin thin. Ngi bnh thng ghi
nhn tnh trng hot ng th lc qu sc hoc stress lm trm trng thm
nhng triu chng sn c.
Do tnh phong ph ca nhng triu chng trong hi chng suy nhc
mn tnh m:
Ngi bnh thng i khm rt nhiu ni, nhiu thy thuc (tng qut
ln chuyn khoa: d ng, thp khp, tm l, chuyn khoa bnh truyn
nhim.) v kt qu thng khng c nh mong mun.
chn on hi chng mt mi mn (suy nhc mn), cn phi thc
hin vic khm lm sng v thc hin nhng th nghim cn lm sng
thng quy loi tr nhng nguyn nhn gy bnh c th ca nhng
triu chng xut hin.
Cn ch : cho n nay, khng c mt phng tin chn on no c th
chn on c bnh l ny cng nh o lng c mc trm trng
ca n. Do , khng nn thc hin nhng th nghim t tin tr
trng hp nghin cu ang c tin hnh.
YHCT phn thnh 4 th lm sng khc nhau. Cc triu chng cng
gm nhc u, kh tp trung t tng, mt ng, au nhc mnh my Tuy
nhin, tnh cht ca nhng triu chng s quyt nh th lm sng YHCT
3.2.1. Th m h ha vng
th ny, cc triu chng th hin qu trnh hng phn tng, c ch
bnh thng.
au u trong th ny c tnh cht tng cn, au d di, au cng nh
mch p hoc cng, thng au nh hoc bn u.
Ngi cu gt, bt rt, nng trong ngi, mt , i tin thng to,
ru li kh; mch huyn, t, sc.
Bnh nhn kh vo gic ng, hay ln tr trn ging, kh nm yn.
Ngi bnh d vn cn lm vic c tt nhng kh nng tp trung
bt u st gim.
3.2.2. Th can thn m h (tng ng vi qu trnh hng phn bnh thng,
c ch gim)
au u thng m , kh xc nh tnh cht v v tr, thng au c
u.
Ngi mt mi, mt ng, st cn. Bnh nhn thng cm thy mt nhiu
hn v chiu, d cu gt, bt rt, hong ht.
486
Kh nng tp trung t tng gim st nhiu, thng c km di tinh.

Ru li kh.
Mch t.
3.2.3. Th tm t lng h (tng ng vi qu trnh c ch thn kinh
gim, km theo suy nhc nhiu, n km)
au u thng m , kh xc nh tnh cht v v tr, thng au c u.
Ngi mt mi, st cn.
Ng t, d hong s, hi hp, trng ngc.
Kh nng tp trung t tng gim st nhiu, hai mt thm qung.
Ru li trng, mch nhu t hon.
3.2.4. Th thn dng h (tng ng vi s suy gim c 2 qu trnh, du
chng suy nhc tr nn trm trng).
Ngoi cc triu chng nu trn, bnh nhn cn c thm triu chng s
lnh, lit dng, hot tinh, mch trm nhc.
Phn ln bnh nhn vn cn c kh nng cn bng v thch ng c vi
nhng yu cu cng vic, gia nh v x hi. Tuy nhin, cng c khng t
nhng trng hp m ngi bnh c cm gic khng cn kh nng lm vic.
Cui cng, tnh trng t c lp, tnh trng tht bi trong cng vic thng l
du n cui ca bnh l mn tnh ny (du chng ny rt thng thy trong
th lm sng thn dng h). Ngi bnh thng ni gin vi thy thuc v
khng gip c nhiu cho tnh trng khn kh ca h.
4. IU TR
Trch nhim c bn ca ngi thy thuc khi phi i mt vi hi chng
suy nhc mn tnh l phi tm ra nguyn nhn bng cch khai thc bnh s
tht k lng, khm lm sng ton din, s dng khn ngoan nhng xt
nghim cn lm sng; v trong sut qu trnh kho st y phi lun lun thc
hin vic chn on phn bit. Sau khi loi b c nhng bnh l khc,
th nhng nguyn tc tr liu sau y phi c xem xt trong vic chm sc
lu di hi chng suy nhc mn tnh.
4.1. Nguyn tc iu tr
4.1.1. Gii thch cn k tnh trng bnh tt cho bnh nhn
Bnh nhn phi c gii thch y v bnh v c ch bnh, v nh
hng ca n trn nhng mt th cht, i sng tm l v x hi. Bnh nhn
thng cm thy d chu khi nhng kh chu ca h c quan tm mt cch
nghim tc.
487
4.1.2. Ti khm nh k
Vic ti khm nh k rt hu ch trong vic tm ra nhng bnh tt cn
n du (cha pht hin c trong nhng ln khm trc ).
4.1.3. iu tr triu chng
Vic lm gim mt triu chng trong bnh l ny (d nh) cng to nn
mt khc bit rt ln i vi ngi bnh.
4.1.4. Hng dn ngi bnh thay i cch sng, sinh hot
Trnh nhng ba n ti nng n, trnh dng nhng cht kch thch
v m.
Khng nn ngh ngi hon ton: nn thc hin ngay nhng bi tp dng
sinh c chng minh c hiu qu i vi nhng trng hp suy nhc,
mt ng nh th gin, cc ng tc tp luyn t th nm. c nhiu
trng hp c th v vic ci thin tnh trng bnh nhn (nh tnh trng
sc kho th xc v tinh thn, nhng triu chng au nhc ton thn, tnh
tnh cu gt, mt ng, tiu m) sau nhng kha hc dng sinh (xem bi
th gin, thi tm thn trong cuc sng, dng sinh).
Nn c ch lm vic tht s c th, thc t cho tng trng hp c
th, nhng ni chung lm vic nh v tng dn cng cn c
khuyn khch.
4.1.5. Nn trnh nhng tr liu khng hiu qu
Nhng nghin cu c so snh vi l chng chng t acyclovir, tinh
cht gan tim bp, acid folic, sinh t B12 u khng c gi tr. Ngoi ra, cng
c nhng cng trnh cho thy vic iu tr bng immunoglobulin liu cao tim
tnh mch cng khng c gi tr tr liu no.
4.2. iu tr bng y hc c truyn
4.2.1. Th m h ha vng
Do tnh cht a dng ca bnh m vic iu tr cng rt phong ph.
Thng thng, trong th ny du chng dng xung (ho bc) l quan trng.
Du chng ny thng xut hin h thng can v tm.
Php tr: s can, l kh, gii ut, an thn; t m, ging ha, tim dng,
an thn.
Nhng bi thuc v cng thc huyt s dng.
+ Bi thuc n chi tiu dao gia gim (gm: si h 12g, chi t 12g, bc
h 8g, sinh khng 6g, bch thc 10g, ng quy (ra ru) 10g,
phc linh 12g, n b 12g, bch trut (sao t) 8g).
Gia gim thin ma 12g, cu ng 12g, thch quyt minh 12g, cc hoa 12g.
488
V thuc
Tc dng
Vai tr
Si h
Bnh can h st
Qun
Chi t
Thn
Bc h
Cay, mt: gim au, pht tn phong nhit
Thn
Sinh khng
Cay, hi n: gii biu, tn hn
Thn
Bch thc
ng, cht, chua: nhun gan, dng huyt, lim m,

li tiu
Thn
ng quy (ra ru)
Dng can huyt
Thn
Phc linh
n b
Cay, ng, hi hn: thanh huyt nhit, tn huyt;

cha nhit nhp doanh phn
Bch trut (sao t)
Ngt, ng, m: kin t, to thp, ha m, li thy
Thin ma
Ngt, cay, hi ng, bnh: thang thanh, ging trc, tn

phong, gii c
Qun
Cu ng
Qun
Thch quyt minh
Tr st cao, n khng tiu: thanh nhit
Thn
Cc hoa
Ngt, mt: tn phong nhit, gii c, ging ha
+ Bi K cc a hong thang (gm: bch cc hoa 120g, phc linh 120g,

thc a 320g, cu k t 120g, hoi sn 160g, trch t 120g, n b
120g, sn th 160g).
Tn bt, lm hon, ngy dng 8 - 16g.
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thc a
Qun
Hoi sn
Qun
Sn th
Thn
n b
Cay, ng, hi hn: thanh huyt nhit, tn huyt; cha

nhit nhp doanh phn
Phc linh
Trch t
K t
Cc hoa trng
Ngt, ng, hi hn: tn phong thp, thanh u mc, ging

ha, gii c
Thn
T
+ Bi thuc gm cu ng 12g, h kh tho 12g, chi t 12g, to nhn

(sao en) 8g, long nhn 16g, l vng 20g, mung tru 12g.
+ Chm cu: chm t lu kim 15 pht cc huyt thi dng, bch hi,
u duy, phong tr, thi xung, quang minh.
489

Php tr (ty thuc vo triu chng ch yu):
+ B thn m, b can huyt, an thn.
+ B thn m, b can huyt, c tinh.
+ Bi thuc Lc v a hong hon gia quy thc (gm: thc a 32g,
hoi sn 16g, sn th 8g, n b 12g, phc linh 12g, trch t 6g, ng
quy 12g, bch thc 8g).
Bi ny thng c s dng khi tng huyt p c km triu chng au
ngc, au vng tim.
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thc a
Ngt, hi n: nui thn dng m, b thn b huyt
Qun
Hoi sn
Qun
Sn th
Thn
n b
Cay, ng, hi hn: thanh nhuyt nhit, tn huyt, cha nhit

nhp doanh phn
Phc linh
Trch t
ng quy
Cay, ngt, n: b huyt, hot huyt, nhun to, hot trng, iu

huyt, thng kinh
Thn
Bch thc
ng, chua, hi hn: dng huyt, lim m, li tiu, nhun gan
Thn
+ Bi thuc B can thn (gm: h th 10g, thc a 15g, hoi sn 15g,

ng quy 12g, trch t 12g, si h 10g, tho quyt minh 10g) (xem
Bnh hc YHCT , trang 224).
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
H th
B huyt, thm tinh
Qun
Thc a
Qun
Hoi sn
Qun
ng quy
Dng can huyt
Thn
Trch t
Si h
Bnh can, h st
Tho quyt minh
Thanh can nhun to, an thn
490
+ Bi thuc Kim ta c tinh hon (gm: khim thc 80g, lin t 80g,
mu l 40g, lin tu 80g, long ct 40g, sa uyn tt l 80g) (xem Bnh
hc YHCT , trang 203).
V thuc
Tc dng
Vai tr
Khim thc
Ngt, cht, bnh: b t, ch thn, ch t, sp tinh
Qun
Sa uyn
Kinh nghim
Mu l
Mn, cht, hi hn: t m, tim dng, ha m, c sp
Thn
Lin nhc
Ngt, bnh: b t dng tm, sp trng, c tinh
Thn
Tt l
ng, n: bnh can tn phong, thng thp, hnh huyt
Long ct
Ngt, sp, bnh: trn kinh an thn, sp tinh v lm ht m hi
Lin tu
Kinh nghip tr bng huyt, th huyt, di mng tinh
+ Bi thuc gm thc a 20g, kim anh 12g, khim thc 12g, to nhn
(sao en) 8g, long nhn 16g, l vng 20g, mch mn 12g, ym ra (sao)
12g, mu l (nung) 8g, mai ba ba (sao gim) 12g.
Chm cu: chm b lu kim 30 pht cc huyt thi dng, bch hi, u
duy, phong tr (a th huyt), thi xung, quang minh, can du, thn du, tam m
giao, thi kh, phi dng, phc lu gia thm thn mn, ni quan, bch hi.
Cng thc 1: thn du, phc lu, tam m giao, can du, thi xung; gia
thm thn mn, bch hi, a th huyt
Tn huyt
C s l lun
Tc dng iu tr
Thn du
Du huyt ca thn lng
ch thy, trng ha km cha

chng au lng
Phc lu
Kim kinh huyt ca kinh thn: b mu, b

thn thy
B thn m: cha chng o

hn
Tam m giao
T m
Can du
Du huyt ca can lng
B can huyt
Thi xung
Du th huyt ca kinh can: t t, t can ha
Thanh can ha, cha chng

u chong mt hoa
Thn mn
Du th huyt ca kinh tm: t t, t tm ha
Bch hi
Hi ca c mch v 6 dng kinh
Thanh tm ha, t tm nhit,

thanh thn ch, tit nhit
A th huyt
Cng thc 2: thn du, phc lu, tam m giao, can du, thi xung, ni
quan, thn mn
491
Tn huyt
C s l lun
Tc dng iu tr
Thn du
Du huyt ca thn lng
ch thy trng ha km cha chng

au lng
Phc lu
Kim kinh huyt ca kinh thn: b mu,

b thn thy
B thn m: cha chng o hn
Tam m giao
T m
Can du
Du huyt ca can lng
B can huyt
Thi xung
Du th huyt ca kinh can: t t, t can

ha
Thanh can ha: cha chng u

chong mt hoa
Ni quan

m duy c hiu vng ngc
Cha chng hi hp, au ngc gy

kh th, ngn ngc
Thn mn
Du th huyt ca kinh tm: t t, t

tm ha
Thanh tm ha
T tm nhit: cha chng tm phin
4.2.3. Th tm t h
Php tr: kin t an thn (b tm t).
Bi thuc Quy t thang (gm: bch phc linh 8g, hong k 10g, nhn
sm 10g, bch trut 10g, long nhn 10g, toan to nhn 4g, cam tho 2g, mc
hng 2g, vin ch 4g, ng quy 4g).
V thuc
Tc dng
Vai tr
Toan to nhn
Qun
Long nhn
B huyt, kin t
Qun
Nhn sm

sinh tn
Thn
Hong k
Thn
Bch trut
Ngt, ng, hi m: Kin t, to thp, cm m hi
Thn
ng quy
Vin ch
Mc hng
Cam tho
Bch phc linh
+ Bi Phc mch thang (gm: a giao 8 - 12g, mch mn 8 - 12g, ma nhn

8 - 16g, chch tho 12 - 20g, nhn sm 8 - 12g, sinh a 16 - 20g, i
to 10 qu, qu chi 8 - 12g, sinh khng 3 - 5 lt) (xem Bnh hc YHCT
, trang 352).
492
V thuc
Tc dng
Vai tr
Cam tho
Qun
Nhn sm
Ngt, hi ng: b tm kh, i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn
Thn
i to
Ngt, bnh: b t v, iu ha tnh nng ca thuc
Thn
Qu chi
n kinh, thng dng
Sinh khng
Gii biu, pht hn
Sinh a
Dng m, dng huyt
A giao
T m, b huyt
Mch mn
Nhun ph, sinh tn dch
Ma nhn
Ngt, bnh: nhun trng, li niu, chng nn
Chm cu: chm b lu kim 30 pht cc huyt a th, tm du, t du, v du,
tc tam l, cch du, tam m giao, thn mn, ni quan, thi bch, phong long.
4.2.4. Th thn dng h
Php tr: n thn dng, b thn m, an thn, c tinh.
Bi thuc Thn kh hon (gm: bch phc linh 120g, thc a 320g, sn
th 160g, n b 120g, qu chi 40g, trch t 120g, ph t 40g, sn dc 160g.
Tn bt, ngy ung 8-12g)
V thuc
Tc dng
Vai tr
Ph t

Qun
Qu
Qun
Thc a
Qun
Hoi sn
Ngt bnh: b t v, b ph thn, sinh tn, ch kht
Qun
Sn th
Thn
n b

nhp doanh phn
Phc linh
Trch t
+ Bi Hu quy m (gm: cam tho 4g, trng 12g, hoi sn 16g, k t

8g, nhn sm 8g, nhc qu 4g, ph t 2g, th du 8g, thc a 32g).
493
V thuc
Tc dng
Vai tr
Ph t

Qun
Qu
Qun
Thc a
Qun
Hoi sn
Qun
Sn th
Thn
K t
Thn
trng
Thn
Cam tho
Ngt, bnh: b t v, nhun ph thanh nhit gii c, iu ha

v thuc
Nhn sm
i b nguyn kh, sinh tn dch
Th du
C th s dng bi thuc gm: thc a 20g, kim anh t 12g, khim thc
12g, to nhn (sao en) 8g, long nhn 16g, l vng 20g, trng 16g, mu l
(nung) 8g, ba kch 12g.
Chm cu - cu b hoc n chm: thi dng, bch hi, u duy, phong
tr, thi xung, quang minh, can du, thn du, tam m giao, thi kh, phi dng,
mnh mn, trung cc, quan nguyn, kh hi.
4.3. Nhng phng php tp luyn dng sinh
Th gin.
Th su, th 4 thi c k mng v gi chn.
Hng dn thi tm thn trong cuc sng: cch sinh hot ny khng
nhng c gi tr trong iu tr bnh nhn m cn c ngha vi nhng ngi
khe mnh (d phng cp 0)
T lng gi
1. Hi chng suy nhc mn thng gp nht la tui
A. < 70
B. 60 - 70
C. 45 - 60
D. 25 - 45
E. 25
494
2. Dch t hc ca hi chng suy nhc mn

A. N mc bnh nhiu hn nam gp 3 ln
B. N mc bnh nhiu hn nam gp 2 ln
C. N mc bnh nhiu hn nam gp 1, 5 ln
D. Nam mc bnh nhiu hn n gp 3 ln
E. Nam mc bnh nhiu hn n gp 2 ln
3. Nhng triu chng thng gp nht ca hi chng suy nhc mn
A. Mt mi, au u, mt ng
B. Mt mi, m hi trm, st cn
C. Mt mi, kh tp trung t tng, au u
D. Mt mi, kh ng, st cn
E. Mt mi, d cu gt, trm cm
4. Triu chng no khng c trong th can ha vng
A. au u d di
B. Cu gt, bt rt
C. au nhc mnh my
D. S lnh
E. Kh vo gic ng
5. Triu chng no khng c trong th thn m h
A. au u d di
B. Cm gic nng trong ngi
C. m hi trm
D. St cn
E. Lit dng
6. Triu chng no khng c trong th thn dng h
A. au u
B. Cu gt, bt rt
C. Khng mun hot ng
D. Kh tp trung t tng
E. Mt ng
7. Nguyn tc iu tr no khng cn thit cho hi chng suy nhc mn
A. Ti khm nh k
B. iu tr triu chng
495
C. S dng nhiu cht b dng, sinh t B12

D. Hng dn thay i cch sng, sinh hot
E. Gii thch tnh hnh bnh tt cho bnh nhn
8. Mung tru trong bi thuc tr th m h ha vng, c tc dng
A. Chng to bn
B. B dng
C. An thn
D. Cha au u
E. H nhit
9. H kh tho trong bi thuc tr th m h ha vng, c tc dng
A. Chng to bn
B. B dng
C. An thn
D. Cha au u
E. H nhit
10. L vng trong bi thuc tr th can thn m h, c tc dng
A. Chng to bn
B. B dng
C. An thn
D. Cha au u
E. H nhit
496
Bi 29
VIM KHP DNG THP
MC TIU
1. Trnh by c nh ngha v nhng yu t dch t hc ca bnh vim
khp dng thp (VKDT).
2. Trnh by c nguyn nhn v c ch bnh sinh ca VKDT.
3. Chn on c VKDT theo YHH v cc bnh cnh lm sng YHCT.
4. Trnh by c nhng nguyn tc iu tr theo YHH &YHCT.
5. Trnh by c phng php iu tr ca tng th bnh ca VKDT
theo YHCT.
6. Gii thch c c s l lun ca vic iu tr VKDT theo YHCT.
1. I CNG
1.1. nh ngha
Vim khp dng thp l mt bnh mn tnh, c coi l mt bnh t
min quan trng th hai trong nhm cc loi bnh t min (sau bnh lupus
h thng) v l bnh quan trng nht trong nhm bnh khp do thp.
1.2. c im dch t hc
1.2.1. Tn sut mc bnh
a. T l mc bnh (prevalence)
Theo WHO (1992) t l mc bnh chung l 0,5 - 3% dn s th gii t 15
tui tr ln; t l ny c th ln n 5% ty chng tc nh:
T l bnh thp hn 0,5% ngi Nht v Trung Quc. c bit ch 0,1%
qun th ngi da en Nam Phi v 0,18% Ty Bc Hy Lp. T l mc bnh
cao hn 5% qun th ngi da trng v cc b lc da Bc M.
T l mc bnh theo tui 0,3% ngi di 35 tui v n trn 10%
ngi trn 65 tui.
497
T l mc bnh ph n cao hn hn nam gii (t l nam/n l 1/2,5).

la tui di 60, t l ny l 1/5 - 6, nhng trn 65 t l ny ch l 1/2.
nc ta, theo nghin cu ca cc tnh pha Bc, t l ny l 0,5% dn
s v chim 20% s bnh nhn khp n iu tr ti bnh vin.
b. T l mi mc bnh (incidence)
Hng nm c khong 700 - 750 ngi mi mc bnh VKDT trn 1 triu
dn s t 15 tui tr ln. Vim khp dng thp c th gp mi la tui
nhng tp trung ti 80% vo la tui trung nin.
Ngoi ra, cc yu t dch t cng nh hng n t l mc bnh nh: tnh
trng kinh t, x hi, cc stress tm l, v cc trng thi c th nh thai
nghn, thuc nga thai, mn kinh
C th ni v mt dch t hc, vim khp dng thp l bnh ca ph n
tui trung nin, v 70 - 80% bnh nhn l n v 60 - 70% xut hin la tui
trn 30.
1.3. Quan nim bnh theo y hc c truyn
Triu chng bnh l ca VKDT theo YHH nu trn cng c m t
trong phm vi cc chng ca YHCT nh:
Chng t: tam t, ng t.
Lch tit phong, hc tt phong, bch h lch tit phong
Chng t l mt trong nhng chng ch yu ca YHCTC, t ng m vi
b, tc b tc li khng thng. T va c dng din t biu hin ca bnh
nh l tnh trng au, t, mi, nng, sng, nhc, but da tht, khp xng;
va c dng din t tnh trng bnh sinh l s b tc khng thng ca
kinh lc, kh huyt.
2.1. Nguyn nhn gy bnh theo y hc hin i
2.1.1. Mt s gi thuyt v nguyn nhn
Nguyn nhn gy bnh cha r, c nhiu gi thit c a ra mc d
tm c s hin din ca nhm khng th khng globulin min dch
trong huyt thanh cng nh trong dch khp ca ngi bnh m gi chung l
nhn t thp.
Khng th c th l: IgM anti IgG, IgG anti IgG, IgA anti IgG. Cc khng
th ny t n khng gii thch cc tn thng bnh hc. Cng v vn cha
gii thch c l do sn xut v hin din ca nhn t thp nn ngi ta
xp vim khp dng thp vo loi bnh t min vi s tham gia ca nhiu
nhn t.
498
2.1.2. Cc yu t tham gia

a. Yu t c a: bnh c lin quan r n gii tnh v la tui.
b. Yu t di truyn: bnh vim khp dng thp c tnh cht gia nh.
Nhiu cng trnh nghin cu cho thy t l vim khp dng thp nhng gia
nh c cha m b bnh cao hn 2 - 3 ln so vi gia nh khc; v cng cho thy
mi lin quan gia vim khp dng thp v yu t khng nguyn ph hp vi
t chc HLADR4. H thng HLA c mi lin h vi hng trm bnh khc nhau
trong c vim khp dng thp. Trn bnh nhn, bnh vim khp dng thp
c ti 60 - 70% c HLADR4, trong khi ngi bnh thng, t l ny ch l
20 - 28%. Nh vy ngi mang HLADR4 c nguy c mc bnh vim khp
dng thp nhiu gp 4 - 5 ln so vi nhng ngi khng mang HLADR4. Mc
d cha xc nh c v tr gen c bit dn n s pht trin bnh, nhng
cc d kin ch ra rng phc hp ha hp t chc chnh (Major
Histocompatipility Complex - MHC) nm trn nhim sc th th 6 l gen
quan trng dn n bnh vim khp dng thp v cc polipeptid lin quan n
bnh vim khp dng thp iu khin p ng min dch hoc l c s thiu
ht p ng min dch thch hp i vi mt yu t gy bnh ca mi trng.
c. Yu t tc nhn gy bnh
C th l mt nhim khun, nhim virus.
Mt loi d ng nguyn t ngoi vo hoc ni sinh.
Mt enzym do thay i cu trc.
d. Cc yu t thun li c tnh cch pht ng gy bnh
C th suy yu do bt thng v dinh dng v ch n ung, hoc sau
khi mc bnh nhim khun nng.
Cc yu t tm l, cc stress, cc trng thi c th (thai nghn, mn
kinh, dng thuc nga thai), cc ri loi ni tit.
Mi trng kh hu lnh v m ko di.
Sau phu thut.
2.2. C ch sinh bnh
Nhng kin thc mi v min dch hc v sinh hc phn t lm sng
t hn c ch sinh bnh vim khp dng thp.
Khi u, tc nhn gy tc ng vo c th c sn c a thun li v
nhng yu t di truyn d tip nhn, tc nhn ny lm thay i tnh khng
nguyn ca mng hot dch khp, sinh ra khng th chng li tc nhn gy
bnh, ri cng chnh khng th ny tr thnh tc nhn (khng nguyn IgG)
kch thch c th sinh ra mt s khng th chng li n gi l t khng th
IgM anti IgG; khng th lc u - khng nguyn IgG - v t khng th IgM
499
anti IgG vi s c mt ca b th kt hp vi nhau trong dch khp thnh

nhng phc hp khng nguyn khng th.
Nhng phc hp khng nguyn khng th ny c thc bo bi bch
cu a nhn trung tnh v i thc bo. Sau cc bch cu ny s b ph hy
bi chnh cc men tiu th m chng gii phng ra tiu cc phc hp khng
nguyn khng th nu trn.
S hin din ca phc hp khng nguyn khng th v hin tng thc
bo, tc ng n tt c cc hot ng sinh hc: h b th nht l t C1 n C6
hot ha h kinin, h tiu fibrin, h ng mu phi hp vi cc cytokin ca t
bo lympho T sinh ra collagen v transin - stromalysin gy bin i v to qu
trnh vim, cng nh sinh cc proteoglycan khp v tc ng hy xng di
sn v hy sn. Cc m khp tng sinh tng hp kinin, prostaglandin, yu
t hagemen l cc yu t tch cc gy nn hin tng vim.
Cc bch cu a nhn trung tnh tp trung trong dch khp; cc t bo
ni mc iu chnh hot ng ng mu, tiu fibrin v tit dch cng nh gii
phng cc phn t dnh mch mu; cc t bo i thc bo sau khi thc bo
gii phng cc cht trung gian gy nn mt hin tng vim c trng ca
vim khp dng thp.
Nhn mt cch tng th th lympho T l tc nhn iu hnh ch yu ca
p ng min dch v cc cytokin c vai tr bn l trong iu ha cc p ng
min dch trong mt khi pht vim cng nh duy tr mng hot dch ca
vim khp dng thp. Ngoi ra cn c vai tr ca interleukin, interferon, nng
ARN thng tin cho s tng hp interleukin tc ng n vic tng tit
prostaglandin E2, thromboxan trong vim khp dng thp.
2.3. Tn thng bnh hc
Tn thng bnh l u tin trong bnh vim khp dng thp l s hot
ha v s thng tn cc t bo ni mc ca cc vi mch mu mng hot dch,
iu gi yu t gy bnh hoc khi pht hin n mng hot dch bng
ng mch mu.
Tn thng cn bn ca bnh vim khp dng thp l hin tng vim
khng c hiu ca mng hot dch, bao gm:
Tng sinh t bo hnh lng v lp lin bo ph gy dy mng hot dch.
Gin mch v ph n mng hot dch.
Lng ng cht t huyt mng trn t bo hnh lng hoc di lp lin
bo ph.
Thm nhp nhiu lymphocyt v plasmocyt, c khi to thnh nhng m
dy c gi l nang dng thp.
Phn mng hot dch bm vo phn u xng ch tip gip vi sn gi
l mng mu (pannus) c th xm ln vo xng gy nn cc hnh nh
bo mn xng trn X quang.
500
Cc tn thng ny tun t qua 3 giai on chnh:

Giai on 1: mng hot dch ph n, sung huyt xm nhp nhiu t bo
vim c bit l neutrophile.
Giai on 2: hin tng ph n c thay th bng qu trnh tng sinh
v ph i ca cc t bo hnh lng v lp lin bo ph. Cc t bo vim c
thnh phn chnh l lymphocyte v plasmocyte. Qu trnh tng sinh ny n
su vo u xng di sn gy nn tn thng xng.
Giai on 3: sau mt thi gian di, t chc x pht trin thay th cho
hin tng vim dn n dnh khp v bin dng khp.
Tn thng bnh hc cng c th xy ra m di da, di hnh thc
nt thp c bit ca bnh. Nt thp thng c khuu tay, mt lng, da
u hoc ni tng nh phi, van tim. Tn thng cng c th xy ra mch
mu c ng knh nh v trung bnh. Mch mu ny b vim dn ti tnh
trng km dinh dng nhng vng mch mu tn cng nh u chi, sinh ra
t b, au. Hin tng vim cc mch mu hin nay c coi l hin tng
khi u cho cc nt thp v sau.
2.4. Biu hin lm sng v cn lm sng
2.4.1. Biu hin lm sng
a s trng hp bnh bt u t t tng dn, nhng c khong 15% bt
u t ngt vi nhng triu chng cp tnh. Trc khi du hiu khp xut
hin, bnh nhn c th c cc biu hin nh st nh, mt mi, gy st, t cc
u chi, ra m hi nhiu, ri lon vn mch, au nhc v kh c ng khp
khi ng dy. Giai on ny c th di hng tun, hng thng.
a. Biu hin ti khp
Giai on bt u:
+ V tr ban u: 2/3 trng hp bt u bng vim mt khp, trong
1/3 bt u bng vim mt trong cc khp nh bn tay (c tay, bn
ngn, t ngn gn); 1/3 khp gi v 1/3 cc khp cn li.
+ Tnh cht: sng au r, ngn tay hnh thoi, du hin cng khp bui
sng thy t 10 - 20%. Bnh din tin ko di n vi tun, vi thng
ri chuyn sang giai on r rt.
Giai on ton pht:
+ V tr khp vim: bn tay 90%, c tay 90%, khp t ngn gn 80%,
bn ngn 70%, khp gi 90%, bn chn 70%, c chn 70%, ngn chn
60%, khp khuu 60%, cc khp khc (hng, ct sng, hm, c n)
him gp v thng xut hin mun.
501
Tnh cht vim: i xng 95%, sng au v hn ch vn ng, t nng ,

c th c nc khp gi, c du hiu cng khp bui sng, au tng
nhiu v m (gn sng). Cc ngn tay hnh thoi nht l cc ngn 2, 3, 4.
Din bin: cc khp vim tin trin tng dn v nng dn, pht hin
thm cc khp khc. Cc khp vim dn dn n tnh trng dnh v bin
dng, bn ngn tay dnh v bin dng t th na co v lch trc v
pha tr, khp gi dnh t th na co.
b. Triu chng ton thn v ngoi khp
Ton thn: gy st, mt mi, n km, da xanh nht do thiu mu, ri
lon thn kinh thc vt.
da v m di da: 20% trng hp bnh nhn c nhng nt thp da
v m di da. l nhng ht hay cc ni ln khi mt da, chc, khng au,
khng di ng v dnh vo nn xng di, kch thc t 5mm n 20mm
ng knh. V tr hay gp nht l trn xng tr gn khp khuu, hoc trn
xng chy gn khp gi, hoc lng ngn tay; mt sau da u; cc ni xng
li di da, s lng t mt n vi ht. Nt thp thng c cng vi giai on
bnh tin trin v c th tn ti hng tun, hng thng. Da kh, teo v x
nht l cc chi. Gan bn tay, bn chn gin mch hng. Ri lon dinh
dng v vn mch c th gy lot v khun chn, ph mt on chi, nht l
chi di.
C, gn v bao khp: teo c r rt vng quanh khp tn thng; nht l
c lin ct, c giun bn tay, c i, cng chn. Teo c l hu qu do khng
vn ng.
Vim gn: hay gp vim gn achille.
Bao khp: c th phnh ra thnh cc kn hot dch nh vng khoeo.
Ni tng: rt him gp trn lm sng.
Tim: c th c du chng vim mng ngoi tim.
Phi: c th c du chng thm nhim hay trn dch, x ph nang.
Hch: hch ni to v au mt trong cnh tay.
Xng: mt vi, gy xng t nhin.
Thn: amyloid c th xy ra bnh nhn bnh tin trin lu ngy v
c th dn ti suy thn.
Thn kinh: c th b vim a dy thn kinh ngoi bin.
Mt, chuyn ha: vim gic mc, vim mng mt th mi; thiu mu
nhc sc.
502
2.4.2. Biu hin cn lm sng

a. Xt nghim chung
Cng thc mu: hng cu gim, nhc sc, bch cu c th tng hoc gim.
Tc lng mu tng.
Xt nghim nh lng haptoglobin, seromucoid v phn ng C protein
c th dng tnh.
b. Xt nghim min dch
Nhm pht hin yu t dng thp trong huyt thanh (t khng th)
l mt globulin min dch IgM c kh nng ngng kt vi globulin IgG. Nhn
t thp hoc yu t dng thp l tn gi chung ca mt nhm globulin min
dch tm thy trong huyt thanh v trong dch khp bnh nhn. Nhn t thp
gm: IgM anti IgG, IgG anti IgG, IgA anti IgG. IgM anti IgG c th xc nh
bng mt trong 2 phng php sau:
Waaler - Rose: dng hng cu ngi hoc cu tin hnh phn ng.
Waller - Rose (+) khi ngng kt hiu gi k 1/16
Latex: dng ht nha. Latex (+) khi 1/32.
Yu t dng thp thng thy 70 - 80% trng hp v thng xut hin
mun (sau khi mc bnh trn 6 thng) v n cng xut hin trong mt s bnh
t min khc nh: lupus h thng, x cng b ton th, hi chng Sjogren,
mt s bnh nhim trng
Ngoi phn ng ngng kt, yu t dng thp cn c pht hin bng cc
phng php o c Elisa v min dch phng x. Vi phng php Elisa c
th pht hin c cc yu t dng thp IgM, IgA, IgG, v IgE nn nhy hn
vi phng php ngng kt v t hiu ti 98%.
c. Dch khp
Lng mucin gim r rt, dch khp lng, gim nht, c mu vng
nht.
Lng t bo tng nhiu 20000mm3 nht l a nhn trung tnh. Ngoi
ra cn thy xut hin nhng bch cu a nhn trung tnh m trong bo
tng c nhiu ht nh, l nhng t bo thc bo nhng phc tp
khng nguyn - khng th m ngi ta gi l nhng t bo hnh nho, khi
t bo hnh nho chim trn 10% s t bo dch khp th c gi tr chn
on vim khp dng thp.
Lng b th trong khp gim.
Phn ng Waaler - Rose, Latex hoc RF c (+) sm hn v cao hn so
vi mu.
C t bo hnh nho (ragocyte hay cell rheumatoid arthritis).
503
d. Fibrinogen trong mu thng cao, l biu hin gin tip ca hin tng
vim nhim.
e. in di m: globulin v 2 glubulin tng.
f. Sinh thit
Mng hot dch: trong vim khp dng thp c 5 tn thng
+ S tng sinh t bo hnh lng ca mng hot dch.
+ Tng sinh ca lp t bo ph hnh lng, t mt lp pht trin thnh
nhiu lp.
+ Xut hin nhng m hoi t ging nh t huyt.
+ Tng sinh nhiu mch mu tn to phn t chc m.
+ Thm nhp nhiu t bo vim quanh cc mch mu m ch yu l
lympho bo v plasmocyt.
Sinh thit hch di da: gia l mt m hoi t dng t huyt, xung
quanh bao bc bi rt nhiu t bo loi lympho bo v plasmocyt.
g. X quang khp
giai on u ch thy sng m mm, xng mt vi khong gn
khp. giai on sau c lot b xng, sn khp b hy, khong cch hai u
xng hp li, b xng nham nh, trc khp b lch, khe khp hp dn ri
dnh khp, khng thy tn thng khp t ngn xa.
2.4.3. D hu v tin lng
Vim khp dng thp l bnh mn tnh, tin trin ko di bng nhng
t cp tnh, khng tin lng c thi gian xy ra cc t cp tnh hoc
ngng tin trin. Cc t ngng tin trin xy ra giai on u ca bnh
nhiu hn. Phn ln bnh nhn b hn ch c ng khp nhng vn c th t
sinh hot, ch 10% trng hp l tn ph.
C nhiu yu t gip tin lng bnh, tuy nhin khng ch cn c vo
tng yu t ring l m cn kt hp nhiu yu t nh:
Tui gi
Tn thng nhiu khp
Tn thng trn X quang nng v sm.
C nt thp di da
Yu t dng thp dng tnh cao
C cc biu hin ngoi khp, c bit l vim mch mu
Yu t HLADR4 dng tnh
504
Tui th trung bnh: trung bnh bnh nhn VKDT gim th t 3-7 nm,
iu ny c lin quan n:
Thi gian v mc bnh.
Tui v gii.
Phng php iu tr v liu corticosteroid s dng.
2.5.1. Nguyn nhn sinh bnh
a. Nhm ngoi cm, tc l do 3 th t kh phong, hn, thp ln ln dn
n xm nhp vo c th. Cc t kh ny gy ri lon s vn hnh kh huyt,
lm cho kh huyt b tc, lu thng khng iu ha m sinh bnh. Cc t kh
ny li b tc lu li kinh lc, c nhc, cn mch hoc tng ph gy sng,
au, nhc, t bun, nng, mi mt vng c th hay cc khp xng.
b. Nhm ngoi cm phi hp vi ni thng gy bnh
iu kin 3 kh t phong hn thp gy bnh c l c th c v kh
suy yu, hoc c sn kh huyt h, hoc tui gi c can thn h suy.
c. Nhm do ni thng
Do bnh lu ngy lm kh huyt h suy, hoc do tin thin bt tc lm
cho kh huyt bt tc, doanh v khng iu ha m sinh bnh.
Ngoi ra iu kin thun li 3 t kh xm nhp gy bnh cho c 2 th
loi trn l sng v lm vic trong mi trng m thp, ngm tm thng
xuyn di nc, n ung thiu cht dinh dng, lm vic mt nhc li b ma
rt thng xuyn.
2.5.2. D hu v tin lng theo y hc c truyn
Nguyn nhn gy ra cc chng nu trn u do ba t kh phong, hn,
thp. Tri c 6 th kh m bnh l khp xng b ba th khi lm bnh, tt
nhin l bnh nan tr (v phong th i nhanh, hn th vo su, m thp th t
m v ng).
T kh cn ngoi b phu th bnh cn nh, d pht tn thuc phn d
tr.
T kh thm nhp vo ni tng lm cho tng kh suy kit thuc phn
bt tr.
T kh vo khong gn xng, khng cn ngoi b phu cng cha vo ni
tng thuc phn kh tr.
Theo sch T vn, Ni kinh: chng t phm thng vo tng s cht, nu
lu nin gn xng th lu khi, nu ch khong b phu th chng khi.
505
3. CHN ON
3.1.1. Chn on xc nh
Da trn 7 tiu chun chn on ARA (Hi Thp khp hc M) 1987:
1. C du hiu cng khp bui sng ko di trn 1 gi.
2. Sng au ko di trn 6 tun, ti thiu 3 v tr trong s 14 khp (2
bn): khp ngn tay gn, bn ngn tay, c tay, khuu, gi, c chn,
bn ngn chn.
3. Sng au mt trong ba v tr: khp bn ngn tay gn, khp bn
ngn v khp c tay.
4. Sng khp i xng.
5. C ht di da.
6. Phn ng tm yu t thp dng tnh.
7. Hnh nh X quang in hnh.
Chn on xc nh khi c t 4 tiu chun tr ln (4/7). T tiu chun 1
n tiu chun 4 thi gian ti thiu phi ko di trn 6 tun.
Ring nc ta qua nghin cu Bnh vin Bch Mai, Qun Y vin 108
v mt tnh pha Bc, cc tc gi rt ra c im ca bnh vim khp dng
thp nc ta nh sau:
Bnh vim khp dng thp chim 20% cc bnh khp v 5% cc bnh ni
khoa ni chung trong mi trng bnh vin. Bnh gp n vi t l 80 87%. La tui thng gp l 30 - 60.
Du hiu cng khp bui sng gp 80 - 82% bnh nhn. Tnh cht i
xng rt thng gp vi t l 90 - 100%.
Cc khp b nh hng l: khp c tay 80%, khp bn ngn tay 76%,
khp c chn 63%, cc khp vai v hng thng t gp hoc nu c ch
giai on sau.
Thay i dch khp cng ging nh ti liu nc ngoi.
Nt thp ch gp trn vi bnh nhn, t l 4,6% trong khi th gii t l
ny l 20 - 25%.
Do vy, v chn on, c tiu chun Vit Nam 1984 c ph bin v s
dng cc bnh vin pha Bc trn 10 nm nay gm 6 tiu chun:
+ Sng au ko di trn 2 thng t 1 khp tr ln cho cc v tr sau: c
tay, bn ngn tay, khp lin t gn (2 im).
+ Sng au ko di trn 2 thng t mt khp tr ln cho cc v tr sau:
gi, c chn, khuu tay (1 im).
506
+ Sng au c tnh cht i xng (1 im).

+ Cng khp bui sng (1 im).
+ Phn ng tm yu t dng thp dng tnh (1 im).
+ Hnh nh X quang thy in hnh tn thng bn tay (bo mn, hc,
hp khe khp) (1 im).
Tng cng 7 im. Chn on xc nh khi c 4 im.
n nm 1995, da trn thc t Vit Nam c th s dng nhng ni
khng c cc iu kin lm xt nghim hoc chp X quang.
Tiu chun chn on gm: 1 tiu chun chnh v 3 tiu chun ph
+ Tiu chun chnh (bt buc, khng th thiu): sng au ko di trn 6
tun t 4 khp tr ln trong bt buc c mt trong 3 khp tay c
tnh cht i xng (khp c tay, khp bn ngn tay, khp ngn gn
bn tay 2 bn).
+ Tiu chun ph (c th thiu hoc thay th cho nhau):
Cng khp bui sng ko di trn 1 gi.
Phn ng Waater - Rose hay Latex dng tnh.
Du hiu X quang cc khp bn tay c tn thng t giai on

III tr ln.
Chn on xc nh khi c mt tiu chun chnh v mt trong 3 tiu

chun ph. Tuy nhin tiu chun ny cn s kim nh ca thc t.
3.1.2. Chn on phn bit
a. Hi chng REITER
Thng gp nam: bnh nhn c vim kt mc, vim a khp kinh nin
(khp hng, khp gi, khp bn t, lin t gn); tiu tin ra m, tn
thng da nim.
b. Vim a khp trong bnh Lupus
Ban cnh bm, ban dng a.
Tm thy t bo LE.
Khng th khng nhn dng tnh vi hiu gi cao.
Theo di lu ngy thy c bin chng nhiu ni tng.
c. Thoi ha khp
Giai on khng n nh, c sng, au.
Gp ngi ln tui, ngi lao ng nng tay chn lu ngy.
507
Thng xy ra khp chu lc nhiu. Khng tin trin, khng cng khp
bui sng (nu c ch xy ra vi pht).
X quang c hin tng m c xng v mn xng.
Dch khp: t t bo, nht tng.
d. Vim ct sng dnh khp
Khong 90% gp nam di 30 tui, thng xy ra ct sng, hng, vai,
u gi, khng c nt thp di da.
e. Vim khp xy ra di dng cp tnh
Cn phn bit vi thp khp cp, vim khp ln ngoi bin, di chuyn,
khng li di chng (thong qua khp). Thng xy ra khong 7-15 tui,
him gp trn 30 tui.
Thng bin chng tim, bnh van tim.
3.1.3. D hu v tin lng
Vim khp dng thp l bnh mn tnh, tin trin ko di bng nhng
t cp tnh, khng tin lng c thi gian xy ra cc t cp tnh hoc
ngng tin trin. Cc t ngng tin trin xy ra giai on u nhiu hn.
Phn ln bnh nhn b hn ch c ng khp nhng vn c th c ng cht t
c trong sinh hot. Ch 10% trng hp l b tn ph.
Cc yu t tin lng xu, khng c yu t ring l no c th tin lng
c bnh m cn kt hp nhiu yu t nh:
Tui gi, gii n.
Tn thng nhiu khp.
Tn thng X quang nng v sm.
Nt thp.
Yu t dng thp dng tnh cao.
Yu t HLADR4 dng tnh.
Cc biu ngoi khp c bit l vim mch mu.
Tui th trung bnh: trung bnh bnh nhn vim khp dng thp gim
th t 3 n 7 nm. iu ny c lin quan n thi gian v mc bnh, tui
v gii, phng php iu tr v liu corticosteroid s dng.
4. IU TR
4.1. iu tr theo y hc hin i
Mc ch ca vic iu tr l nhm duy tr kh nng hot ng ca bnh
nhn: gim au, duy tr chc nng khp, ngn cn bin dng khp.
508
4.1.1. Cc mc tiu iu tr bnh VKDT

iu tr triu chng: cc thuc khng vim v gim au.
iu tr c bn: cc thuc chng thp khp c th ci thin c bnh
DMARDs.
Chnh hnh, d phng, phu thut, phc hi chc nng.
iu tr cc bin chng do thuc iu tr (bin chng tiu ha, long
xng, nhim trng).
Gii quyt cc vn x hi, kinh t cho bnh nhn.
4.1.2. Cc bin php p dng trong iu tr
a. iu tr h tr
Gio dc cho ngi bnh v nhng ngi xung quanh hiu v bnh, cch
tin trin, cch d phng v cch s dng thuc c coi l rt quan trng
quyt nh s thnh cng hay tht bi ca vic iu tr.
Cn cho bnh nhn n ung iu v ngh ngi tng giai on ngn
lin quan ti cc giai on pht trin cp tnh.
Tp luyn vt l tr liu, phc hi chc nng l cc bin php khng
th thiu trong mi chin lc iu tr k c trc y, hin nay v sau ny.
Tp luyn ngay t giai on u ca bnh.
Phu thut chnh hnh sa cha cc thng tn khng th phc hi
ca bnh.
Gii quyt cc vn tm l, tnh cm x hi cho ngi bnh.
b. Cc loi iu tr
iu tr triu chng: salicylat v cc thuc khng vim khng phi l
steroids (NSAIDs). Cc dc phm c sn xut ngy cng nhiu vi
mong mun c tc dng khng vim cao nht m t tc dng ph nht,
nhng vn cha c loi thuc no tht s an ton v nhm ny ch c tc
dng iu tr triu chng chng n thun ch khng thay i c din
tin t nhin ca bnh vim khp dng thp.
Cc glucocorticoid: c coi nh thn dc k t khi c tng hp 1948.
Nhng sau hn 30 nm s dng, t u nhng nm 80 ngi ta nhn nh
c rng tc dng ca glucocorticoid i vi bnh vim khp dng thp cng
ch l iu tr triu chng n thun. Nu c cng ch lm thay i rt t din
tin t nhin ca bnh. Ch nh ca thuc l lm chic cu ni trong lc ch
i cc thuc iu tr c bn c tc dng.
iu tr c bn
509
+ Mui vng.
+ Thuc chng st rt.
Hai nhm thuc ny lc chn la s dng iu tr vim khp dng
thp theo quan im hon ton khc vi quan nim v nguyn nhn v c ch
sinh bnh hin nay, nhng v tnh an ton d s dng li c hiu qu cho
nhng th nh nn vn c s dng rng ri trong iu tr vim khp dng
thp giai on n nh v c bit phi hp vi cc thuc khc trong nhm.
Sulfasalazin: sn xut nm 1942, hin nay ang l loi thuc c chn
la u tin iu tr c bn bnh vim khp dng thp. Thuc rt c a
chung Anh.
D. penicillamin: c qu nhiu tc dng ph nn ch c ch nh trong
cc trng hp c tin lng nng nh c nt thp, vim ng mch, yu t
dng thp dung tnh cao.
Cc thuc iu ha min dch: c tc dng p ng c ch min dch c
th dch v trung gian t bo ca c th. T u thp nin 80, cc thuc ny
c coi l cc thuc trong nhm chng thp khp c th ci thin c bnh
(DMARDs) v chim mt vai tr quan trng trong iu tr c bn ca bnh,
c bit l nn s dng sm ngn chn tn thng hy hoi xng v sn
ca bnh vim khp dng thp nh methotrexat, azathioprin, cyclosporin A.
4.1.3. Nguyn tc chn la iu tr vim khp dng thp hin nay
S dng ngay t u nhng thuc c th ngn chn c s hy hoi
xng v sn c th thay i c din tin ca bnh: dng cc thuc chng
thp khp c th ci thin c bnh.
iu tr triu chng ng thi vi iu tr c bn v gim dn thuc iu
tr triu chng khi thuc iu tr c bn c hiu qu.
Cc thuc iu tr c bn c th s dng lu di nu khng c tc dng ph.
Ngoi ra ngay t u c th p dng cc bin php iu tr h tr song song.
4.1.4. Hng iu tr trong tng lai
Ngoi cc bin php iu tr h tr tip tc c nghin cu, cc iu tr
tng lai s tp trung vo:
Can thip trc tip vo cc lympho T bng cch dng vaccin i vi th
th ca lympho T.
Can thip vo cc khng th n dng.
Ci to mi trng sng.
Can thip vo gen (ADN) tc l ci thin c a ngi bnh v loi tr
nguyn nhn gy bnh.
510

4.2.1. Vim khp dng thp c t tin trin cp tnh (tng ng vi th
nhit t ca YHCT)
Php tr: thanh nhit khu phong, ha thp.
Cc bi thuc:
+ Bi Bch h qu chi thang gia v (gm: thch cao 40g, qu chi 6g, tri
mu 12g, hong b 12g, thng trut 8g, kim ngn 20g, tang chi 12g,
phng k 12g, ngnh m 12g, cam tho 8g).
Phn tch bi thuc
V thuc
Tc dng
Vai tr
Thch cao
Thanh dng minh kinh nhit, tr nhit thnh, phin to.
Qun
Qu chi
n kinh thng mch
Thn
Tri mu
Thanh nhit lng huyt, nhun to
Thn
Hong b
Thanh nhit gii c
Thng trut
n trung ha m
Kim ngn
Thanh nhit gii c
Tang chi
Tr phong thp, thng kinh lc
Phng k
Tr phong, hnh thy, t thp nhit
Ngnh m
n trung ha v
Cam tho
Gii c, iu ha cc v thuc
Nu c nt thp hoc sng nhiu: gia thm an b (12g), xch thc

(8g), sinh a (20g).
Bch h thang vn l bi thuc thanh nhit kh phn, nhit t thnh
kinh dng minh. Dng minh thuc v, quan h vi t ch c nhc bn ngoi
nn c biu hin: st, phin to, kht, m hi ra nhiu, cc khp xng c nhc
sng nng , mch ph hot nn dng bi thuc ny l lc bnh i nhit,
ly mch hng sc hoc ph hot; cn nu c km theo s lnh, khng c m
hi hoc st m khng kht; hoc ra m hi m sc mt trng bch, hoc mch
tuy hng i m n su thy h th khng dng bi thuc ny, hoc nu dng
phi gia thm cc thuc dng m.
+ Bi Qu chi thc dc tri mu thang (gm: qu chi 8g, ma hong 8g,
bch thc 12g, phng phong 12g, tri mu 12g, kim ngn 16g, bch
trut 12g, lin kiu 12g, cam tho 6g).
511
Phn tch bi thuc:

V thuc
Tc dng
Vai tr
Qu chi
n kinh, thng mch, gii biu
Qun
Bch thc
Lim m, dng huyt
Thn
Tri mu
Thanh nhit, ch kht, nhun to
Bch trut
Kin v, ha trung, to thp
Ma hong
Pht hn, gii biu
Phng phong
Pht biu, tr phong thp
Kim ngn hoa
Thanh nhit gii c
Lin kiu
Thanh nhit, gii c
Cam tho
n trung, ha v
Qun
Nu cc khp sng au ko di, st nh, nhiu m hi, ming kh li ,

mch t sc. l thp nhit thng m th phng php chnh l b m
thanh nhit m ph l khu phong tr thp. Vn dng cc bi thuc nu trn,
b qu chi, gia thm cc v thuc dng m thanh nhit nh sinh a, huyn
sm, a ct b, sa sm, mit gip, thch hc
+ Dng thuc p b ngoi khp sng: ngi cu, dy au xng, li h,
gi nt, sao ln vi dm p hoc b ngoi khp sng.
Hoc ngi cu, ru mo, gng: gi nt sao vi ru p ln khp sng.
Chm cu:
+ Chm cc huyt quanh hoc ln cn khp sng au.
+ Ton thn: chm hp cc, phong mn, huyt hi, tc tam l, i chy.
4.2.2. Vim khp dng thp t mn tnh
Cc khp cn sng au nhng ht , ht st, dnh khp, cng khp hoc
bin dng, teo c.
Php tr: khu phong, thanh nhit, tr thp, tn hn.
Bi c hot tang k sinh thang (gm: c hot 12g, ngu tt 12g, phng
phong 12g, trng 12g, tang k sinh 12g, qu chi 8g, t tn 8g, thc a
12g, tn giao 8g, bch thc 12g, ng quy 8g, cam tho 6g, ng sm
12g, phc linh 12g).
512
Phn tch bi thuc:

V thuc
Tc dng
Vai tr
c hot
Kh phong thp, gii biu, tn hn
Qun
T tn
Tn phong hn, hnh kh, khai khiu
Qun
Thc a
B huyt, b thn
Thn
ng quy
Dng huyt, hot huyt
Thn
Xuyn khung
Hnh kh, hot huyt, tr phong, ch thng
Thn
Phng phong
Tang k sinh
Thanh nhit lng huyt, tr thp
Ngu tt
Thanh nhit, tr thp
Tn giao
Tr phong thp, th cn hot lc
Bch thc
Dng huyt, ch thng
trng
B can thn, mnh gn ct
Qu chi
n kinh, thng mch
Ph t
n kinh, tr phong thp
Cam tho
n trung, ha v
Chm cu:
+ Ti ch, chm cc huyt quanh hoc ln cn khp sng au.
+ Ton thn: hp cc, phong mn, tc tam l, huyt hi, i chy.
Xoa bp, vn ng:
+ Ti cc khp bng cc th thut, n, day, ln, vo cc khp v c quan
khp.
+ Vn ng: va xoa bp va tp vn ng khp theo cc t th c nng,
tng bc, ng vin bnh nhn chu ng v tp vn ng tng dn.
4.2.3. Vim khp dng thp giai on sm
Cha tiu chun chn on vim khp dng thp: vim khp cha
qu 6 thng; khp c vim, c sng, c au nhc nhng khng nng .
Trn lm sng, nu triu chng bnh l khp thin v phong, hn hay
thp m c cch dng thuc khc nhau.
a. Th phong t
au nhiu khp, au di chuyn t khp ny sang khp khc, s gi, ru
li trng, mch ph
513
Php tr: khu phong l chnh, tn hn tr thp l ph; km hnh kh,

hot huyt.
Cc bi thuc:
+ Bi Phng phong thang gia gim (gm: phng phong 12g, bch thc
12g, khng hot 12g, ng quy 12g, tn giao 8g, cam tho 6g, qu
chi 8g, ma hong 8g, phc linh 8g).
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
Phng phong
Qun
ng quy
B huyt, dng huyt
Thn
Xch linh
Hnh thy, li thp nhit
Qun
Hnh nhn
Nhun trng, thng tin, n ph
Tn giao
Tr phong thp, th cn, hot lc
Hong cm
Thanh nhit gii c
Ct cn
Gii biu, sinh tn dch
Khng hot
Pht biu, tn phong, trc thp
Qu chi
n kinh thng mch
Cam tho
n trung, ha v
Qun
C ngi khng dng khng hot m li dng c hot v ma hong.

+ Bi Quyn t thang (gm: khng hot 20g, phng phong 16g, khng
hong 12g, chch tho 10g, ng quy 16g, xch thc 16g, hong k 16g).
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
Khng hot
Qun
Phng phong
Qun
Hong k
B kh, c biu
ng quy
Hot huyt, ha danh
Khng hong
n trung tn hn
Chch tho
n trung, ha v
Xch thc
Lim m, dng huyt, hot huyt
T
Thn
Khng hot khu phong thp trn, phng phong khu phong;
khng hong ph kh thng kinh lc phong t, au vai tay; ng quy,
514
xch thc dng huyt, hot huyt, thng kinh lc; hong k c v; cam
tho iu ha cc v thuc. Hp li c tc dng ch kh ha doanh, khu
phong thng thp, thng kinh hot lc.
Chm cu:
+ Ti ch, chm cc huyt ti khp sng hoc ti huyt ln cn.
+ Ton thn: hp cc, phong mn, phong tr, huyt hi, tc tam l, cch du.
b. Th hn t
au d di mt khp c nh, khng lan, tri lnh au tng, chm nng
au, tay chn lnh, s lnh ru trng, mch huyn khn hoc nhu hon.
Php tr: tn hn l chnh, khu phong tr thp l ph, hnh kh hot
huyt.
Bi thuc gm qu chi 8g, d 12g, can khng 8g, ph t ch 8g, xuyn
khung 8g, thin nin kin 8g, ngu tt 8g, uy linh tin 8g.
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
Qu chi
n kinh, thng mch
Qun
Can khng
n trung, tn hn
Qun
Ph t ch
n thn ha, kh hn thp, gim au
Thin nin kin
Tr phong thp, mnh gn xng
Uy linh tin
Kh phong thp, thng kinh lc, gim au
Li thy, thanh nhit, kin t
Thng trut
n trung, ha m
Xuyn khung
Hot huyt, ch thng
Ngu tt
B can, ch thn
Thn, s
Thn
Chm cu: cu quan nguyn, kh ti, tc tam l, tam m giao.

Chm b hoc n chm cc huyt ti ch v ln cn khp au.
c. Th thp t
Cc khp nhc mi, au mt ch c nh, t b, au cc c c tnh cch tr
nng xung, co rt li, vn ng kh khn, ming nht, ru li trng dnh,
mch nhu hon.
Php tr: tr thp l chnh, khu phong tn hn l ph, hnh kh hot huyt.
Bi d nhn thang gia gim (gm: d 16g, thng trut 12g, ma hong
8g, dc 8g, qu chi 8g, hong k 12g, khng hot 8g, cam tho 6g, c
hot 8g, ng sm 12g, phng phong 8g, xuyn khung 8g, ngu tt 8g).
515
Phn tch bi thuc:

V thuc
Tc dng
Vai tr
Li thy, thanh nhit, kin k
Qun
dc
Thun kh, m trung tiu
Qun
Thng trut
n trung, ha m
Hong k
B kh, c biu, tiu c
Thn
Ma hong
Pht hn, gii biu
Thn
Cam tho
n trung, ha v
Qu chi
n kinh, thng mch
Thn
ng sm
B t, kin v, ch kh
Khng hot
Xuyn khung
Hnh kh hot huyt, tr phong, ch thng
c hot
Tr phong thp, ch thng, gii biu
Phng phong
Ngu tt
B can, ch thn, cng cn, trng ct
Chm cu:
+ Ti ch, chm cc huyt quanh khp sng au v ln cn.
+ Ton thn: tc tam l, tam m giao, t du, thi kh, huyt hi.
d. iu tr duy tr phng vim khp dng thp ti pht
Bnh do cc yu t phong, hn thp nhn lc v kh h m xm nhp,
trong c th li c sn m h m gy bnh. Khi bnh pht ra, tnh trng
m h huyt nhit cng nhiu, can thn h, khng nui dng cn xng c
tt l iu kin phong hn thp xm nhp m gy ti pht bnh. Do vy,
khi bnh tm n, nn tip tc dng php b can thn, lng huyt, khu phong
tr thp.
Bi c hot tang k sinh thang gia ph t ch (xem vim khp dng
thp t mn)
c hot
12g
Ngu tt
12g
Phng phong
12g
trng
12g
Tang k sinh
12g
Qu chi
8g
T tn
8g
Thc a
12g
Tn giao
8g
Bch thc
12g
ng quy
8g
Cam tho
6g
ng sm
12g
Ph t ch
6g
Phc linh
12g
516
Ph phng: bi Tam t thang l bi c hot tang k sinh thang b v

tang k sinh, gia hong k, tc on v gng ti, dng cha vim
khp dng thp bin chng cng khp, chn tay co qup.
T lng gi
1. La tui v gii no c t l vim khp dng thp cao nht
A. Trung nin, c nam v n

B. Trung nin, n
C. T 30 n 60 tui, n
D. Trn 15 tui tr ln v n
E. La tui mn kinh, n
2. Yu t no l c bn v c tnh quyt nh gy ra vim a khp dng
thp
A. Yu t stress v mi trng, kh hu sng v lm vic

B. D ng nguyn t ngoi vo hoc ni sinh
C. Sau nhim khun hoc virus v tp qun cng mi trng sng
D. Yu t t min ca khng nguyn khng th
E. Yu t c a v di truyn
3. Tn thng c bn ca VKDT
A. Sng khp do vim mng hot dch khp

B. Hin tng vim gy gin mch v ph n mng hot dch
C. Vim v x l 2 tn thng chnh
D. Vim khng c hiu ca mng hot dch khp
E. Mng hot dch ph n, sung huyt
4. Cc v tr khp xng no c t l vim cao nht trong VKDT
A. 90% khp khuu, c tay, bn ngn tay, t ngn gn

B. 90% khp gi, bn tay, bn ngn tay, t ngn gn
C. 90% khp gi, gt, c tay, bn ngn tay, t ngn gn
D. 90% gi, khuu, bn tay, c tay t gn, c chn v bn chn
517
E. 90% khp khuu, c tay, bn ngn tay, t ngn gn, bn chn v

c chn
5. Xt nghim CLS no c hiu nht trong chn on VKDT v ch xut
hin dng tnh thi gian no ca bnh
A. Waaler - Rose v Latex ngay t khi xut hin bnh

B. Waaler - Rose v Latex v VS ngay giai on u ca bnh
C. Waaler - Rose v Latex, sau 2 thng mc bnh
D. o c Elisa v min dch phng x sau 6 thng mc bnh
E. Waaler - Rose v Latex, Fibrinogen, in di m sau 6 thng mc bnh
6. c im no sau y gip chng ta tin lng c bnh nng hay
nh do VKDT
A. Tui gi, gii n, tn thng nhiu khp, tn thng X quang

nng v sm, c nt thp, yu t dng thp dng tnh cao, c bin
chng ngoi khp
B. Tui trn 15, gii n, tn thng nhiu khp; du X quang in
hnh v VKDT xut hin sm, c nt thp, yu t dng thp dng
tnh cao, c bin chng vim mch mu
C. Tui trung nin, gii n, tn thng nhiu khp, tn thng
X quang nng v sm, c nt thp, yu t dng thp dng tnh
cao, c bin chng ngoi khp
D. Mi la tui, n, vi m t tn thng nh cu A
E. Mi la tui, vi m t tn thng nh cu B
7. Cc bin php iu tr no sau y nn c p dng cho bnh nhn
VKDT hiu qu
A. Gio dc sc kho, n ung v ngh ngi ng, tp luyn ngay t

giai on u ca bnh v phc hi chc nng khp; phu thut
chnh hnh xng (nu cn); dng thuc c bn v c hiu l
chnh, iu tr triu chng l ph
B. Gio dc sc kho, n ung ng, vt l tr liu phc hi chc
nng, phu thut chnh hnh xng, can thip vo gen, ci to mi
trng sng v iu tr triu chng
C. Gio dc sc kho, n ung v ngh ngi ng, vt l tr liu phc
hi chc nng khp, dng thuc c bn v c hiu v thuc iu
tr triu chng
D. Gio dc sc kho, n ung y cht, vt l tr liu, dng thuc
iu tr triu chng v c hiu l chnh, iu tr triu chng l
ph
518
E. Cn chn A v B mi ton din

8. Nguyn tc dng thuc trong iu tr chng t l
A. n thng kinh mch, hnh kh hot huyt

B. Lun phi ng thi khu phong, tn hn, tr thp v xem biu
hin kh no nng hn m gia gim theo thin thng
C. Phi phi hp: khu phong, tn hn, tr thp, thanh nhit v b h
D. n thng kinh lc, khu phong thp, hnh kh hot huyt
E. C A v B mi
9. Trong nguyn tc iu tr chng t theo YHCT ngoi chm cu, dng
thuc cn phi ch iu g sau y
A. Ch n cn king cht chua, cht mn, cht tanh v cht bo

m ty thuc vo th bnh
B. Tuyt i khng c ung ru v ru thuc dng, tr ha
thiu t cht m
C. Khng nn dng thuc b ngay giai on bnh mi pht v s
lm cho kh huyt tr, lm t kh ct li thnh bnh kh tr
D. Cu A v B ng
E. C 3 cu A, B, C u ng
10. Bi thuc gm phng phong, ng quy, hong cm, xch lch, hnh
nhn, tn giao, ct cn, khng hot, qu chi, cam tho dng ch nh iu tr
A. Phong t
B. Hn t
C. Thp t
D. Nhit t
E. Phong t v thp t
11. Bi thuc Bch h qu chi thang gia v (gm: thch cao, tri mu,
thng trut, tang chi, ngnh m, qu chi, hong b, kim ngn, phng k),
dng ch nh iu tr th
A. Phong t hay lch tit phong

B. Thp t hay tch bi thng
C. Nhit t hay lch tit phong, hc tt phong
D. Phong thp nhit t
E. Phong thp hn t
519
Bi 30
THOI HA KHP
MC TIU
1. Nu c nh ngha v c im dch t hc ca thoi ho khp.
2. Trnh by c nguyn nhn v c ch bnh sinh thoi ho khp theo
YHCT & YHH.
3. Trnh by c nhng nguyn tc iu tr thoi ho khp theo YHCT
& YHH.
4. Trnh by c phng php iu tr thoi ho khp theo YHCT.
5. Gii thch c c s l lun ca vic iu tr thoi ho khp xng
theo YHCT.
1. I CNG
1.1. nh ngha
Thoi ha khp (THK) l nhng bnh ca khp v ct sng mn tnh, gy
au v bin dng khp. Tn thng c bn ca bnh l tnh trng thoi ha
sn khp v a m ct sng, gn lin vi nhng thay i sinh hc - c hc
gii phu v bnh l phn khoang khp (gm xng di sn v mng hot
dch v khoang gia cc thn t sng).
Ngi ta thng coi thoi ha khp l bnh l do hu qu ca qu trnh
tch tui v s chu lc tc ng thng xuyn ln khp. Thoi ha khp gy
au v bin i cu trc khp dn n tn ph lm nh hng n cht lng
cuc sng v cn l gnh nng cho kinh t gia nh v ton b x hi. Thoi
ha khp nu c chn on sm v iu tr sm c th lm chm pht trin
ca bnh, gim triu chng au n, gip duy tr cuc sng hot ng.
1.2. c im dch t hc
Thoi ha khp (THK) l bnh mn tnh thng gp nht ngi trung
nin v ngi c tui, xy ra mi chng tc, mi thnh phn ca x hi, tt
c cc nc v ph n nhiu hn nam gii.
520
Thng k ca WHO cho thy c 0,3 - 0,5% dn s b bnh l v khp th

trong c 20% b thoi ha khp. M: 80% trn 55 tui b thoi ha khp.
Php: thoi ha khp chim 28% s bnh v xng khp.
Vit Nam: thoi ha khp chim 10,41% cc bnh v xng khp.
C s lin quan cht ch gia thoi ha khp v tui tc:
+ 15 - 44 tui: 5% ngi b thoi ha khp.
+ 45 - 64 tui: 25 - 30% ngi b thoi ha khp.
+ Trn 65 tui: 60 - 90% ngi b thoi ha khp.
V cc v tr thng b thoi ha:
+ Ct sng tht lng:
31,12%
+ Ct sng c:
13,96%
+ Nhiu on ct sng:
7,07%
+ Gi:
12,57%
+ Hng:
8,23%
+ Cc ngn tay:
3,13%
+ Ring ngn tay ci:
2,52%
+ Cc khp khc:
1,97%
Thoi ha khp l bnh l ch yu ca sn khp v a m ct sng,

nhng nh hng n ton b thnh phn cu to khp nh xng di sn,
bao hot dch, bao khp bnh thng xy ra cc khp chu lc nhiu
nh: ct sng tht lng - c, gi, gt.
1.3. Quan nim ca y hc c truyn
V biu hin bnh l ca thoi ha khp c biu hin ni chung l au c
nh ti khp, tng khi vn ng, khi thay i thi tit, t, mi, nng mt
vng c th tng ng, ty thuc vo v tr khp b thoi ha, cc triu chng
ny c YHCT m t:
Vng c vai c chng: kin bi thng.
Vng lng: ton b lng l c chng tch thng, bi thng; ch tht lng
l c chng yu thng.
Vng tay chn ni chung c chng: th tc kin thng.
Khp gi c chng: hc tt phong.
521
Vng bn chn gm c chn v gt chn c chng tc ngn thng.

Cc khp khc c chng t v lch tit phong.
1.3.1. Chng t
Theo chc nng tng ph: can ch cn, thn ch ct trong iu kin c
th suy yu khng nui dng c cn mch - ct tu, ng thi lm cho v
kh h yu, cc t kh nhn c hi xm nhp gy bnh vi cc biu hin ti
ch nh au mi cc khp, t nng tc xng khp; mi khi thay i thi tit
hay ma lnh m thp, vn ng th au nhiu hn, ngh ngi thy .
1.3.2. Chng tch, bi thng
Vng sng lng l ni i qua ca mch c v kinh tc thi dng.
Kinh tc thi dng phn b phn nng vng lng, cc triu chng
biu hin phn ny c gi l bi.
Mch c i su bn trong c lin quan ct ty, cc triu chng biu hin
phn ny c gi l tch.
Gy bnh 2 kinh ny c th do phong hn thp cng ln ln xm nhp
gy bnh, c th do hn t nhn khi v kh yu m gy bnh.
C hai kinh cng ch v dng kh, nhng khi pht bnh th bnh tch
c biu hin l l chng v bnh bi c biu hin l biu chng. Tch thng t
c thc chng v bi chng t c h chng.
+ Tch thng:
au dc vng gia sng lng, khng n thng ngi c, ngu

nhin n thng ngi c th kh chu m cng khng duy tr t
th thng lu c.
Cm gic lnh sng lng.
Tiu tin trong di, i chn mm yu.
+ Bi thng: au c mng lng, cm gic tr tr kh chu, c khi lan ta

vng sau gy v b vai.
2.1. Nguyn nhn
S lo ha: theo quy lut ca t nhin, ngi trng thnh kh nng
sinh sn v ti to sn gim dn v ht hn. Cc t bo sn vi thi gian
tch tui lu dn s gi, kh nng tng hp cc cht to nn si collagen
v mucopolysaccharid s gim st v ri lon, cht lng sn s km
dn, tnh cht n hi v chu lc gim.
522
Yu t c gii: l yu t thc y qu trnh thoi ha nhanh. Yu t c

gii th hin s tng bt thng lc nn trn mt n v din tch ca
mt khp hoc a m l yu t ch yu trong thoi ha khp th pht,
n gm:
+ Cc d dng bm sinh lm thay i din tch t nn bnh thng ca
khp v ct sng.
+ Cc bin dng th pht sau chn thng, vim, u, lon sn lm thay
i hnh thi, tng quan ca khp v ct sng.
+ S tng trng ti: tng cn qu mc do bo ph, do ngh nghip.
Yu t min dch: bc u qua cc cng trnh nghin cu nhn thy
bnh nhn thoi ha sn khp v a m c nhng thay i hot ng
min dch c th hin di cc dng:
+ Tng p ng min dch t bo.
+ Tng min dch th dch to nn khng th trong t chc khoang
khp.
+ C s di truyn min dch, biu hin qua h khng nguyn ph hp t
chc ngi b thoi ha sn khp c HLA.B7 v HLA.B8 tng cao
hn ngi bnh thng.
Cc yu t khc:
+ Di truyn: c a gi sm.
+ Ni tit: mn kinh, tiu ng; long xng do ni tit, do thuc.
+ Chuyn ha: bnh Goutte.
2.2. Phn loi
Theo nguyn nhn, c th phn bit hai loi thoi ha khp:
Nguyn pht: nguyn nhn chnh l do s lo ha, xut hin mun,
thng ngi sau 60 tui, nhiu v tr, tin trin chm, tng dn theo
tui, mc khng nng.
Th pht: phn ln l do nguyn nhn c gii, gp mi la tui (thng
tr di 40 tui) khu tr mt vi v tr nng v pht trin nhanh.
2.3. C ch sinh bnh
2.3.1. Hot ng bnh thng ca khp
Cu trc bnh thng ca khp: cu trc khp xng bnh thng l sn,
xng di sn, dch khp, mng hot dch v bao khp. B phn ch yu
ca khp l sn khp thch ng hon ho chu ng ti trng m bo
s trt ln nhau ca hai din xng vi mt h s ma st rt thp. Hot
523
ng tt ca khp da trn s ton vn ca nhng tnh cht vt l, ha

hc, c hc v s bnh thng ca cc thnh phn cu to.
Sn khp khng c mch mu v khng c thn kinh, tuy vy khng phi
v th m sn l mt cht tr, ngc li sn l mt t chc sng bit ha cao,
c cu to bi ba thnh phn c bn gm t bo sn km mt s t nguyn
bo x v mt s cht c bn.
T bo sn c cc chc nng sn xut ra cc thnh phn ca m sn, cc
si to keo (collagen) 40 - 50%; mucopolysaccharid v cc enzym. T bo sn
khng c kh nng sinh sn v ti to.
Cht c bn: cc t bo sn v si collagen c hnh thnh trong cht c
bn, cht c bn ch yu l cc chondromucprotein, l mt phc hp
protein, mucopolysaccharid (chondroitin sulfat, kerato sulfat), acid
hyaluronic, heparin, v nguyn t vi lng, cht c bn c c tnh ht nc
rt mnh (80% l nc), chondromucoprotein ch 20% nhng ng vai tr
quan trng vo dinh dng m sn (bng s thm thu) v tnh cht c hc
(s chu p lc) ca sn khp. Cht c bn ny c thay i vi tc nhanh
(thoi bin v ti to).
Nh vy, sn khp l mt khun sn gm mt mng li ba chiu c cc
si collagen nm trong mt lng ln proteoglycan to thnh.
Cu trc bnh thng ca a m ct sng:
+ a m ct sng l mt sn khp c bit gm hai thnh phn l
vng x v nhn nhy. a m nm gia hai thn t sng.
Vng x gm nhiu l x sn chy song song to thnh nhng vng xon
t ngoi vo trong. Cc l ny an vo nhau, gia cc lp c vch ngn, cc
vng x ng vai tr nh mt gim xc, phn lc v hp th lc khi chu ti v
vn ng.
Nm gia a m l nhn nhy c hnh cu mu trng ng knh 1,2
n 2cm, c cu to ging nh keo c v c c tnh cng phng rt mnh,
nhng c tnh ny to nn kh nng chu lc v phn phi lc ca a
m.
+ Khun sn gm mt mng li ba chiu trong c mt si collagen
nm trong mt lng ln proteoglycan to thnh mt cht gel rt a
nc.
T chc sn v c bit l xng chu ng c lc nn ph thuc hon
ton vo s duy tr tnh nguyn vn ca li collagen v nng cao
proteoglycan.
2.3.2. Qu trnh sinh bnh
Thoi ha khp l bnh ca ton b cc thnh phn cu to khp. y l
mt bnh phc tp din tin 2 qu trnh song song.
524
Mt l: sn thoi ha, qua sn khp ph trn b mt xng b ph

hy dn cng vi thay i cu trc khp. S thoi ha sn khp gy hn ch
vn ng.
Hai l: hin tng vim nhng t chc cn khp. Chnh hin tng vim
ny gy triu chng au, sung huyt v gim hot ng khp.
Trong thoi ha khp, din tin bnh c th phn thnh 2 giai on:
Giai on sm: khi hin tng qun bnh ca s thoi ha v s t sa
cha ti lp cn bng trong hot ng sinh hc ca khp cn cha b
ph v. Giai on ny sn ph i, tng phn proteoglycan, ht thm
nc vo t chc. Cc t bo sn tng hn hp collagen proteoglycan v
c cc enzym thoi ha metelloproteinase (collagen v stromelysin). Cn
bng gia sn ca khun v enzym thoi ha c duy tr trong s lun
chuyn xy ra mc cao hn nhiu ln so vi bng thng. l nhng
phn ng ca sn sa li cu trc v cng ch l b tr tm thi a
n s tng tng hp cytokin (interlukin) v tng c enzym lm thoi
ha khun; sau cc t bo sn khng th thch ng ko di vi tnh
trng trn; cui cng suy sp kh nng t sa cha ca sn khng cn
cn bng c qu trnh thoi ha.
Giai on mn tnh: hin tng qun bnh ca sn b ph v th hin
bng gim ng ha (gim tng hp collagen v proteoglycan). Song song
cc sn phm lin quan n s thoi ha khun sn c tip tc vo
dch khp. Sn khp: proteoglycan gim v hm lng, thay i v cu
trc v suy yu, v c hc m ng cho nhng tn thng thc th. T
sc chu ng km i vi c hc a n s hy hoi sn.
+ Thay i xng: sn b hy hoi, xng khng c che ch tn
thng v cc i hi v c hc, xng di sn phn ng bng cch
tng sinh xng, ti to bt thng b tr mt sn, m rng im
ta, thnh lp gai xng (osteophytose), xung c li, tng cng.
+ Phn ng vim bao hot dch: nhng mnh proteoglycan v collagen
c gii phng vo dch khp vi lng tng dn, khp gi vai tr l
ni trt tho nhng sn phm thoi ha ca sn: cytokin v yu t
tng trng. Nhng mnh b thc bo bi cc i thc bo. Hin
tng trn dn n vim nhim mn tnh bao hot dch. Nhng t
bo hot dch sinh ra cytokin, c bit interleukin I) n lt n li tc
ng vo sn khp v lm tng thm s tn ph sn.
525
CHT C BN
Proteoglycan
Si collagen typ II
Enzym + collagenase
+ protease
T BO SN
G khi u
THK
GIAI ON THK
CHUYN HA
RI LON CHUYN HA
Tng sinh t bo
ng ha
Collagen II
Collagen II
Proteoglycan
Proteoglycan
Cc enzym
metalloprtease
Cc enzym metalloprotease
(collagenase
stromelysin)
C GNG T Sa CHA
SC CHU NG V C HC
CA SN, HY HOI SN
Hnh 30.1. S qu trnh thoi ha sn
Cho n nay, nhiu cng trnh nghin cu cho thy interleukin I l mt

cytokin gi vai tr ch yu trong hin tng tn ph sn xng vim nhim bao
hot dch v ng thi l vai tr sinh bnh ch cht trong thoi ha khp.
Kim sot c interleukin I trong thoi ha khp l mt vic rt quan
trng. c ch uc interleukin I l chin lc khng nhng ci thin au v
hot ng ca khp m cn hn ch nhng tn thng thoi ha h tr cho s
sa cha v ti to sn khp.
526
Qun
bnh
THOI
BIN
=
T Sa
CHA
Cytokin, interleukin
B TR
Enzym thoi bin
THOI
HA
KHP
Qun bnh b ph v
Tng hp collagen
Tng hp proteoglycan
Thoi ha
khun sn to
thnh sn phm
Dch khp
Suy yu sn khp
Thc bo
Phn ng tng sinh xng:
b tr mt sn
THAY I Cu TRC
Tn ph sn xng
Duy tr vim nhim
Vim nhim
mn tnh
Cytokin
Hnh 30.2. Qu trnh vim t chc cn khp
Vai tr ca interleukin I trong thoi ha khp:
Interleukin I l yu t ch cht ph v s qun bnh gia thoi bin v

ti to cht lung sn. Do hu qu nghim trng ca nhiu nguyn
nhn: interleukin I c tng sn lm thay i cn bng ca sn v
gim tng hp cc thnh phn cu to ca sn khp (proteoglycan v
collagen). Interleukin I lm thay i phenotyp ca t bo sn, sn
sinh ra collagen typ I v X v c proteoglycan typ khc. Do khun
sn mt tnh cht ban u v c cu trc bt thng, yu v c hc, d
b tn thng vt l dn n vic sn b ph hy.
Interleukin I hot ha hin tng d ha: lm t bo sn tng sn xut

enzym thoi bin sn, lm tng s biu hin ca enzym
metaloprotease (collagenase v stromelysin) v gelatinase.
Interleukin I lm gim ng ha: lm gim tng hp proteoglycan v

lm tng thoi bin proteoglycan trong t chc sn. Interleukin ngn
cn tng hp collagen c hiu ca sn hyalin L (collagen II v XI), li
kch thch collagen nguyn bo si khng c hiu ca sn (collagen I
v III). Nhng thay i ny a n s sa cha khng thch hp
khun sn, dn n tn thng sn dn dn. Tm li, khi interleukin
527
I tng sn lm khi pht v duy tr qu trnh thoi ha sn. Sn tr

thnh suy gim c v cht ln v lng t bo sn khp.
Interleukin I cng l yu t tiu xng: hot ha cc t bo hy xng

(osteoclaste) v lm nhanh qu trnh thoi bin xng di sn.
Interleukin I tham gia vo hin tng vim nhim ca khp b thoi

ha: interleukin I gi vai tr ch cht trong bnh sinh ca vim.
Interleukin I l ngun gc ca vim v au. T bo sn tit ra
interleukin I, interleukin I li hot ha t bo sn gii phng vo dch
khp nhng sn phm ca qu trnh thoi bin ca khun sn. Nhng
mnh collagen v poteoglycan li kch thch cc t bo i thc bo
ca bao hot dch tit ra interleukin I v duy tr vim bao hot dch.
Interleukin I tc ng thc y t bo sn v t bo hot dch tng
tng hp prostaglandin v interleukin VI.
Nhng hin tng nu trn lm vnh cu ha qu trnh thoi ha v

vim nhim khp.
INTERLEUKIN I
Ph v s qun bnh:
- tng hp cht c bn
- enzym thoi ging
- Thay i phenotyp:
+ Collagen I v II
+ Proteoglycan khc
Gim ng ha:
- proteoglycan trong sn
Vim nhim khp:

- T bo sn
-T bo hot dch
- Loi kh nng t sa cha

- Ngn tng hp collagen
/sn hyalin (collagen II v IX)
Prostaglandin
Interleukin VI
Hot ha hin tng d ha:

Khun sn c
kin trc bt
thng
- sn xut enzym thoi ging

- enzym metaloprotease
- enzym gelatinase
Hot ha t bo
hy xng
Thoi ging
di sn
Sn b ph hy
S sa cha khun sn
khng thch hp
Tn thng sn tun tin

VNH CU HA QU TRNH THOI HA V VIM NHIM KHP XNG
Hnh 30.3. Vai tr ca interleukin trong thoi ha khp
528
2.3.3. Nhng biu hin gii phu bnh ca thoi ha khp

Lp lng bnh thng, lp chuyn tip b ph n v cc si collagen b
tch ra.
Nt b mt sn, t bo sn ph i nhn ln v ng tng chm.
Nt su n tn lp xng dui sn, t bo sn t i v hot ng gim.
Mt ht sn, xng tr ra.
2.4. Nguyn nhn v bnh sinh theo y hc c truyn
2.4.1. Kh huyt bt tc
Bm sinh tinh huyt km do t s nui dng ca m lc mang thai
khng tt, hoc do dinh dng khng ng, hoc do d tt lm nh hng n
kh huyt trong c th, huyt h kh tr lm cho s vn hnh khng thng,
doanh v khng iu ha... gy au nhc t mi nng c, xng, khp
2.4.2. Ni thng
Bnh lu ngy lm cho can thn h, gy mt qun bnh hot ng ca s
nui dng cn mch, xng - ty. Can thn m h nh hng n huyt dch,
cng nh hng n s ti nhun thng xuyn cc b phn ny m gy tc,
v au.
S lo ha nh hng n chc nng hot ng ng tng ni chung cng
l mt nguyn nhn gy nhc mi, t nng khp xng bp tht ngi c tui.
2.4.3. Chn thng
Chn thng nh hng trc tip n xng, n cn mch, chn thng
ng gip nh hng n huyt dch, c nhc, gy huyt v gy au.
3. CHN ON
3.1. Lm sng
3.1.1. au
au v tr khp b thoi ha, au ti ch t khi lan (ngoi tr ct sng
khi c chn p r v dy thn kinh).
au m , ct sng c th c cn au cp. au thng xut hin v tng
khi vn ng hay thay i t th. Thng xut hin tng t ko di ri
gim v ht, sau li xut hin t khc sau khi vn ng nhiu.
au nhiu c th gy co c phn ng.
529
3.1.2. Hn ch vn ng
Cc ng tc ca khp b thoi ha c hn ch, mc hn ch khng
nhiu v c th ch hn ch mt s ng tc nh hn ch ng tc ch ng
v th ng. Do hn ch vn ng nn c vng thng tn c th b teo. Mt
s bnh nhn c du hiu ph g khp vo bui sng hoc lc mi bt u
hot ng.
3.1.3. Bin dng khp
Thoi ho khp khng bin dng khp nhiu nh cc bnh khp khc
(vim khp, Goutte). Bin dng y do cc gai xng mc thm u xng;
ct sng bin dng hnh thc g, vo, cong lm.
3.1.4. Cc du hiu khc
Teo c: do t vn ng.
Ting lo xo khi vn ng: t gi tr v c th thy ngi bnh thng
hoc cc bnh khc.
Trn dch khp: i khi thy khp gi, do phn ng sung huyt v tit
dch mng hot dch.
3.2. Cn lm sng
X quang c ba du hiu c bn:
+ Hp khe khp: hp khng ng u, b khng u. ct sng biu
hin bng chiu cao a m gim, hp nhng khng dnh khp.
+ c xng di sn: phn u xng, hm khp, mm t sng c
hnh m c, c mt s hc nh sng hn.
+ Mc gai xng: gai mc phn tip gip gia xng sn v mng hot
dch, ra ngoi ca thn t sng. Gai xng c hnh th v m c.
Cc xt nghim khc:
+ Cc xt nghim ton thn khng c g thay i.
+ Dch khp: biu hin tnh cht trn dch c gii c mu vng chanh,
cc thnh phn cng tng i mc bnh thng.
+ Ni soi khp: ch mi soi c khp gi thy nhng tn thng thoi
ha ca sn khp, pht hin cc mnh vn ri trong khp.
+ Sinh thit mng hot dch: thy cc hin tng sung huyt v x ha.
530
4. IU TR
4.1. iu tr v phng bnh theo y hc hin i
Khng c thuc iu tr qu trnh thoi ha, ch c th iu tr triu
chng, phc hi chc nng v phng bnh bng cch ngn nga v hn ch
cc tc ng c gii qu mc khp v ct sng.
4.1.1. iu tr ni khoa
Dng cc thuc gim au v chng vim khng steroid nh aspirin,
indomethacin, voltaren, profenid, felden, meloxicam...
4.1.2. Cc phng php vt l
Cc bi th dc cho tng v tr thoi ha.
iu tr bng tay: xoa bp, ko nn, n huyt, tp vn ng th ng.
iu tr bng nc khong.
S dng cc dng c chnh hnh.
4.1.3. iu tr ngoi khoa
Chnh li d dng cc khp bng cch c v khot xng.
iu tr thot v a m bng cch ct vng cung sau hay ly phn thot
v.
4.1.4. Phng bnh
Trong cuc sng hng ngy:
Chng cc t th xu trong lao ng v sinh hot.
Trnh cc ng tc qu mnh, t ngt v sai t th khi mang vc, y,
xch, nng
Kim tra nh k nhng ngi lm ngh lao ng nng d b thoi ha
khp pht hin v iu tr sm.
Chng bo ph bng ch dinh dng thch hp.
Khm tr em, cha sm bnh ci xng, cc tt v khp (vng king,
chn cong).
Pht hin sm cc d tt ca xng, khp v ct sng c bin php
sm, ngn nga thoi ha khp th pht.
531

4.2.1. Php tr chung
Phi n thng kinh lc, hnh kh hot huyt, b can thn, b kh huyt,
khu phong, tn hn, tr thp.
Bi thuc chung v gia gim cho tng biu hin bnh l.
Bi thuc PT5 gm: l lt, cy xu h, qu chi, thin nin kin, c xc,
th phc linh, si t, h th , sinh a.
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
L lt
n trung tn hn, h kh ch thng
Qun
Cy xu h
Tr phong thp, gim au
Qun
Qu chi
n kinh, thng mch
Thn
Thin nin kin
Tr phong thp, mnh gn ct
Thn
C xc
Thanh nhit gii biu, khu phong tr thp
Th phc linh
Thanh nhit tr thp
Si t
Thanh nhit gii c, ch thng
H th
B huyt
Sinh a
B huyt, b can thn
4.2.2. iu tr c th
a. Thoi ha vng eo lng xung ti chn (khp ct sng tht lng, khp
hng, khp gi, gt chn)
Bi c hot tang k sinh thang gia gim:
c hot
12g
Ngu tt
12g
Phng phong
12g
trng
12g
Qu chi
8g
Tang k sinh
12g
T tn
8g
Sinh a
12g
Tn giao
8g
Bch thc
12g
ng quy
8g
Cam tho
6g
ng sm
12g
Phc linh
12g
Chm cu: chm b cc huyt quan nguyn, kh hi, thn du, tam m
giao.
n chm cc huyt ti khp au v vng ln cn.
532
Xoa bp: tp luyn xuyn cc khp, chng cng khp; xoa bp cc chi
au, gip tng tun hon v dinh dng.
b. Thoi ha cc khp chi trn, v cc t xa bn tay
Bi Quyn t thang (Bch trut tuyn phng) gm: khng hot 8g,
phng phong 8g, khng hong 12g, chch tho 6g, ng quy 8g, xch
thc 12g, gng 4g, i to 12g, hong k 12g.
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Khng hot
S phong, tr thp
Phng phong
S phong, tr thp
Khng hong
L kh tr trong huyt, tr kh hn thp
Chch tho
ch kh
ng quy
Ho doanh, hot huyt
Xch thc
Ho doanh, hot huyt
Gng
Tr hn, ch thng
i to
Doanh, v, khu phong, tr thp
Hong k
ch kh
Vai tr
c. Thoi ha khp vng ct sng tht lng km biu hin thn dng h
Cc bi thuc:
+ Bi Hu quy hon gia gim (gm: ph t 4g, k t 10g, nhc qu 4g,
cam tho 8g, sn th 8g, trng 12g, hoi sn 12g, cu tch 12g, thc
a 16g, ct toi b 12g).
V thuc
Tc dng
Vai tr
Ph t
i nhit, c c, cay, ngt: b ha, tr dng, trc phong hn

thp t
Qun
K t
Ngt, bnh: b can thn, iu tr au lng
Nhc qu
Cay, ngt, i nhit, hi c: b mnh mn tng ha
Cam tho
Ngt, bnh: b trung kh, ch thng, iu ha cc v thuc
Sn th
trng
Ngt, cay, m: n b can thn, mnh gn xng, cha au lng
Hoi sn
Cu tch
ng, ngt, m: n dng can thn, tr phong thp
Thc a
Ngt, m: b huyt, dng m
Ct toi b
ng, m: n b thn, mnh gn xng, hot huyt
Qun
Thn
Thn
533
+ Bi c hot tang k sinh thang gia thm ph t ch 8g.

Chm cu: chm b cc huyt vng tht lng nh thn du, i trng
du, mnh mn, ch tht, bt liu
Xoa bp vng tht lng.
ng vin ngi bnh vn ng, tp nh nhng, thng xuyn trnh
cng khp ct sng do dnh khp.
d. Thoi ha ct sng c t cp do co cng
Php tr: khu phong, tn hn, tr thp, n kinh hot lc.
Cc bi thuc:
+ Bi Khng hot thng thp thang (gm: khng hot 10g, c hot
12g, co bn 8g, mn kinh t 10g, xuyn khung 12g, cam tho 8g, qu
chi 8g).
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
Khng hot
Gii biu, tn hn, khu phong, tr thp
Qun
c hot
Kh phong thp, gii biu, tn hn
Qun
Mn kinh t
Tn phong nhit, gim au
Thn
Xuyn khung
Hnh kh, hot huyt
Co bn
Tn phong hn, kh phong thp
Cam tho
n trung, ha v
C th gia thm: ma hong, qu chi nu cn.

+ Bi Can khng thng trut thang gia gim (gm: khng hot 12g,
can khng 6g, tang k sinh 12g, phc linh 10g, thng trut 12g,
ngu tt 12g, qu chi 8g).
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
Khng hot
Gii biu, tn hn, khu phong, tr thp
Tang k sinh
Tr phong thp, thng kinh lc
Can khng
n trung, tn hn
Phc linh
Li thy, thm thp
Qu chi
n kinh, thng mch
Thn
Ngu tt
Thanh nhit, tr thp
Thng trut
n trung, ha m
534
Qun
T
Thn
T
Qun
Chm cu: a th huyt.

Xoa bp: dng cc th thut day, n, ln trn vng lng b co cng. Sau
khi xoa bp nn vn ng ngay.
Chm ngoi: dng mui sng rang nng chm ln vng au hoc dng
cn xoa bp ( u sng, qu, i hi) nhng ch xoa ln vng au, khng
c ung. C th dng l ngi cu sao ru p nng ti ch hoc rang
chm nng ti ch.
T lng gi
1. Nguyn nhn gy nn thoi ha khp nguyn pht l
A. S lo ha, yu t c gii v di truyn

B. Yu t c gii, s lo ha v chuyn ha
C. Yu t c gii, di truyn v chuyn ha
D. Yu t c gii, s lo ha, thm do ni tit ngi ph n
E. S lo ha yu t c gii, v cc d dng, bm sinh
2. M t no sau y nu chnh xc sinh bnh hc v thoi ha khp (THK)
A. THK l bnh din bin hai giai on: giai on qun bnh ca sn
do c ch t sa cha ti lp cn bng v khng xut hin triu
chng, giai on: s qun bnh ca sn b ph v v xut hin cc
hin tng vim v sung huyt cc t chc khp v cn khp
gy au
B. THK l bnh ca ton b cc thnh phn cu to khp, c 2 qu
trnh song song xy ra: mt l s thoi ha ph hy dn sn khp,
ph trn b mt xng lm thay i cu trc khp; hai l hin
tng vim t chc khp v cn khp gy nn au, sung huyt v
gim hot ng khp
C. THK din bin sm nht l vim, sau x pht trin lm thay
i cu trc ng thi nhng sn phm trong qu trnh vim
vo khp tn ph sn xng v vim nhim c bao hot dch to
thnh vng lun qun bnh l lin tc
D. THK din bin tun t nh sau: t bo sn b thoi ha, cc sn
phm lin quan n s thoi ha vo dch khp gy vim dnh
535
khp, sn b hy hoi, xng tng sinh ti to gy tng cng v

thnh lp gai xng
E. Cu B v D ng
3. Vai tr ca interleukin I trong THK
A. Ch cht ph v s qun bnh ca hot ng sn khp; hot ha

hin tng d ha, ngun gc gy ra vim v au v vnh cu ha
qu trnh thoi ha khp v vim nhin khp
B. Ph v s qun bnh gia s thoi ho v ti to cht lng ca
sn khp; hot ha hin tng d ha, lm gim ng ha; hot
ha t bo hy xng, ngun gc gy ra vim v au, vnh cu ha
qu trnh thoi ha v vim nhim khp
C. Ph v s qun bnh ca sn khp, hot ha hin tng d ha,
tham gia vo hin tng vim nhim v hy xng, vnh cu ha
qu trnh thoi ha v vim nhim xng
D. Ph v s qun bnh ca sn khp; lm gim ng ha, hot ha
t bo hy xng, tham gia vo hin tng vim nhim, gii phng
cc sn phm ca qu trnh thoi ha lm vnh cu ha s thoi
ho khp v vim nhim khp
E. C A v D mi ng v
4. Xt nghim cn lm sng no sau y l c trng ca thoi ha khp
A. X quang: hp khe khp; c trng di sn

B. X quang: mc gai xng phn tip gip gia xng sn v mng
hot dch; ra ngoi ca thn t sng
C. Tc lng mu nhanh v hnh nh X quang mc gai xng
D. Ni soi khp: thy tn thng thoi ho ca sn khp
E. Ty thuc giai on bnh l s c A, B, D l c trng ca thoi
ha khp
5. Nn chn la thi iu tr no sau y trong thoi ha khp
A. iu tr triu chng v phc hi chc nng cc khp

B. iu tr triu chng, phc hi chc nng vn ng khp v
phng bnh bng cch hn ch cc tc ng c gii qu mc khp
v ct sng
C. iu tr triu chng, phc hi cc chc nng khp v iu tr
nguyn nhn
536
D. iu tr triu chng, phc hi chc nng khp v ch phng

bnh cng iu tr nguyn nhn
E. Tt c cc cu trn u ng
6. Bi thuc Khng hot thng thp thang (gm: khng hot, c hot,
co bn, mn kinh t, xuyn khung, cam tho) dng iu tr
A. Tch thng
B. Bi thng
C. Phong t
D. Thp t
E. Tch bi thng
7. Bi Hu quy hon gia v (gm: ph t, qu chi, sn th, sn dc, lc
gic giao, thc a, k t, cam tho, trng, cu tch) c ch nh iu tr
A. Tch thng
B. Bi thng
C. Phong t
D. Hn t
E. Tch bi thng
8. Bi thuc PT5 bao gm l lt, cy xu h, qu chi, thin nin kin, c
xc, th phc linh, si t, h th , sinh a c th ch nh iu tr thoi
ho khp
A. Vng eo lng, khp hng, gi, gt chn

B. Khp vai, khuy, c tay
C. Ct sng c t cp do co cng
D. Chi trn v t ngn xa
E. Tt c cc khp
537
Bi 31
THNG PHONG (GOUTTE)
MC TIU
1. Nu c nhng yu t dch t hc ca bnh Goutte.
2. Nu c nguyn nhn v c ch bnh sinh ca bnh Goutte theo
YHCT & YHH.
3. Chn on c bnh Goutte nguyn pht v th pht theo YHH
v cc th bnh theo YHCT.
4. Trnh by c nhng nguyn tc v phng php iu tr Goutte
theo YHCT & YHH.
5. Gii thch c c s l lun ca vic iu tr Goutte bng YHCT.
1. I CNG
Bnh Goutte (hay hi chng Goutte) l danh t dng ch mt nhm
tnh trng bnh l gm nhiu thi k vim khp ti i ti li, tng ng vi s
hin din ca cc tinh th acid uric hoc tinh th mui urat trong dch khp.
Trong nhiu trng hp c th c s tch t cc tinh th ny ngoi khp nh
trong thn, trong mt s m di da. C hai loi chnh:
Goutte nguyn pht: c tnh cht di truyn.
Goutte th pht: thng l hu qu tin trin ca mt bnh hay l hu
qu ca vic s dng thuc lu ngy (nh thuc li tiu, aspirin liu thp).
Tn sut xut hin: 90% trng hp Goutte nguyn pht xy ra n
ng, nu ph n ch thy xy ra tui mn kinh m thi.
Goutte th pht hay gp ph n mc bnh tim mch, c tng huyt p
hoc nhng bnh nhn c bnh c tnh v mu (bnh au ty Kahler, bnh
bch cu kinh th ty, a hng cu), b bnh thn mn hoc b ng c ch.
Theo thng k chu u: bnh Goutte chim 0,02 n 0,2% dn s, ch yu
nam gii (chim t l 95%), thng xut hin tui trung nin (30 - 40 tui).
Vit Nam theo thng k ca Bnh vin Bch Mai: bnh Goutte chim
1,5% cc bnh v xng khp.
538

2.1.1 Ngun gc v s chuyn ha acid uric
Nguyn nhn trc tip gy ra bnh Goutte l acid uric. ngi bnh
thng: acid uric trong mu gi mc c nh: nam 5mg% v n 4mg%.
Tng lng acid uric trong c th l 1000mg v lng ny lun lun c
chuyn ha (sinh mi v thi tr).
a. Sinh mi
Acid uric c to thnh t 3 ngun:
Thoi bin t cht c nhn purin do thc n mang vo.
Thoi bin t cht c nhn purin t trong c th (cc acid nhn ADN v
ARN do s ph hy cc t bo gii phng ra).
Tng hp cc purin t con ng ni sinh.
Ngoi s hnh thnh acid uric t ba ngun trn cn cn c s tham gia
ca cc men nuclease, xanthin oxyclase, hypoxanthin, guanin phosphoribosyl
transferase (HGPT).
b. Thi tr
cn bng, hng ngy acid uric c thi tr ra ngoi, ch yu theo
ng thn (450 - 500mg/24h) mt phn qua ng phn v mt s cng vi
cc ng khc 200mg.
2.1.2. Nguyn nhn gy tng lng acid uric
Tng bm sinh (bnh Lesch - Nyhan): do thiu men HGPT nn lng
acid uric tng cao ngay t nh, bnh c biu hin ton thn, thn kinh,
thn v khp. Bnh ny rt him v rt nng.
Goutte nguyn pht: gn lin vi yu t di truyn v c a, qu trnh
tng hp purin ni sinh tng nhiu gy tng nhiu acid uric.
Goutte th pht: acid uric trong c th tng do
+ n nhiu thc n c cha nhiu purin (gan, ph tng ng vt, tht,
c, nm, tm, cua), ung nhiu ru. y cng l tc nhn tc ng
gy bnh c nguyn pht v th pht.
+ Do tng cng thoi bin purin ni sinh (ph hy nhiu t bo t chc)
nh bnh a hng cu, bnh bch cu mn th ty, Hodgkin, sarcom
hch, au ty xng hoc do s dng nhng thuc dit t bo iu
tr cc bnh c tnh.
+ Gim thi acid uric qua thn do vim thn mn tnh hoc suy thn
lm acid uric li gy bnh.
539
2.1.3. C ch bnh sinh

Khi lng acid uric trong mu tng cao (trn 7mg% hay 416,5mol/l) v
tng lng acid uric trong c th tng th s lng ng li mt s t chc v
c quan di dng tinh th acid uric hay urat monosodic.
Lng ng mng hot dch gy vim khp.
Lng ng thn (nhu m thn v i b thn).
Lng ng cc ni tng v c quan, gy cc biu hin bnh Goutte ni
ny:
+ Sn xng, sn khp, sn vnh tai, thanh qun.
+ Gn: gn Achille, cc gn dui cc ngn.
+ T chc di da: khuu, mt c, gi.
+ Thnh mch, tim.
+ Mt.
Trong bnh Goutte, urat monosodic lng ng thnh hot dch s gy
mt lot cc phn ng:
Hot ha yu t Hageman ti ch, t kch thch cc tin cht

gy vim nh kininigen v kallicreinogen tr thnh kinin v
kallicrein gy phn ng vim thnh hot dch.
T phn ng vim cc bch cu s tp trung ti, bch cu s thc bo

cc vi tinh th urat ri gii phng cc men tiu th ca bch cu
(lysozym) cc men ny cng l mt tc nhn gy vim rt mnh.
Phn ng vim ca mng hot dch s lm tng chuyn ha, sinh

nhiu acid lactic ti ch v gim pH, mi trng cng toan th
urat cng lng ng nhiu v phn ng vim y tr thnh mt
vng khp kn lin tc, vim s ko di. Do trn lm sng thy
2 th bnh Goutte:
Th bnh Goutte cp tnh, qu trnh vim xy ra trong mt thi

gian ngn ri chm dt, ri li ti pht.
Th bnh Goutte mn tnh qu trnh lng ng urat nhiu v ko

di, biu hin vim lin tc khng ngng.
2.1.4. Biu hin lm sng

a. Giai on nng acid uric trong mu cao v cha biu hin trn lm
sng
Hay gp nam lc tui dy th v n lc tui mn kinh. C th xut hin
cn au qun thn (10 - 40%) do si urat trc.
540
b. Giai on Goutte cp tnh

Goutte cp tnh c biu hin bng nhng t vim cp tnh v d di
ca ngn chn ci (khp bn ngn), thng xy n bt thnh lnh. Cn Goutte
cp c th khi pht sau mt s iu kin thun li nh:
Sau mt ba n nhiu tht ru.
Sau chn thng hoc phu thut.
Lao ng nng, i li nhiu, mang giy qu cht.
Xc ng, cm ng.
Nhim khun cp.
Sau khi dng mt s thuc li tiu nh nhm chlorothiazid, tinh cht
gan, vitamin B12, steroid
Khong 50% bnh nhn c du hiu bo trc nh ri lon tiu ha,
nhc u, mt mi, i nhiu v nng but, st nh
Cn thng xy ra vo ban m, khong 2 - 3 gi sng: au nhc d di
khp bn ngn chn ci, cng lc cng au nhiu, n ni ng vo tm chn
mn cng khng sao chu c.
Cn au ko di n sng th du dn, n m hm sau li bt u t
au nh c. Mt cn Goutte cp tnh c th ko di vi ngy n vi tun.
Bnh nhn c st, c th km theo rt run, nhit t 38 - 390C. St cng cao
nu bnh nhn cng au nhiu.
Ni khp au nhc s c du hiu vim khp cp, da lng, ph nh, c
nhiu tnh mch ni ln.
Ht cn, bnh nhn s nga khp, trc da, khp b cng t 1 - 2 ngy
ri tr li bnh thng khng di chng.
Cn cp tnh c th ti pht nhiu ln, 7% khng c cn Goutte cp ln II,
nhng phn ln cn Goutte cp ln II xy ra t sau mt nm cho ti 10 nm.
c. Goutte mn tnh
Din tin chm, c th c hoc khng c, km theo cc t cp. Nu c cc
t ny xy ra t hn, thi gian au ngn hn.
Goutte mn biu hin bng du hiu ni cc u cc (tophi) v vim a
khp mn tnh, do gi l Goutte lng ng.
Tophi l nhng cc tinh th acid uric hoc mui urat c mng khp,
sn khp, gn c, m di da. Tophi xut hin mt cch kn o, ln chm,
khng di ng, cng dn, hnh th khng u, khng au nhng s hin din
khp c th lm cng dn v a ti bin dng khp. Da ni tophi xut hin
541
d b lot, r l, chy ra mt cht trng nh phn. Tophi t khi b nhim trng

nhng nu bi nhim rt kh cha lnh.
Bin dng khp: khp no giai on Goutte mn tnh cng u c th
b tn thng c. Thng b thng tn nhiu khp mt lc v l cc khp
nh ngoi bin. Khp khng au lc ngh ngi nhng au v cng khp khi
hot ng.
d. Bin chng ni tng
Khong 1/3 trng hp bnh nhn au sau cn Goutte c cn au qun
thn do c s thnh lp si urat.
Mt s bnh nhn c chc nng thn thay i, din tin bnh thn rt chm.
2.1.5. Biu hin cn lm sng
Acid uric mu tng.
Bch cu tng
Tc lng mu bnh thng hoc tng t.
Dch khp c.
Bch cu tng nhiu 10.000 - 70.000/mm3; phn ln l bch cu a nhn,
lng mucin gim, nng glucose v acid uric tng t nh trong mu.
X quang khp:
+ Goutte cp cha c bin i trn X quang.
+ Goutte mn: khong cch 2 u xng hp li, c hin tng mc thm
xng u xng v c hin tng to hang trong xng.
Goutte (hay thng phong) c m t nh trn nm trong phm tr
chng t th hn t, thp t, hn thp t v chng lch tit phong.
Nguyn nhn bnh l do ba th t kh phong, hn, thp vo tch t lu
ngy trong c th, m c th li c can thn bt tc: can h khng nui dng
c cn mch; thn h khng lm ch c ct ty. H nhit kt hp vi kh
huyt tr do t kh tch t gy b tc lm cho khp xng sng nng au
khng co dui vn ng c. au cng d di v m, tri lnh au tng,
chm nng au. Nu bnh tin trin nhanh v mnh hn th gi l bch
h lch tit.
3. CHN ON
3.1. Chn on xc nh
Da vo biu hin lm sng v cn lm sng c acid uric tng cao trong mu.
542
3.2. Chn on phn bit

Cn Goutte cp cn chn on phn bit vi:
+ Cn gi Goutte: l bnh vim khp ca ngi gi, do s lng ng ca
nhng tinh th calci trong dch khp, i khi cng c xy ra ngi
tr v thng tn tin trin nhanh chng nhiu khp. Bnh xut
hin hai phi nh nhau. Cn gi Goutte cp cng tng t nh
Goutte cp nhng thng l tn thng khp to (nht l gi, cng c
th thy khp c tay, c chn, mt c, ct sng lng, ngn ci chn)
v thi gian au ngn hn 1-2 tun.
X quang cho thy hin tng ha vi sn.
Dch khp cha cc tinh th calci v gi tophi l nhng cc tinh th calci
kt li thnh tng m.
Bnh iu tr khng hiu qu vi colchicin.
+ Vim khp cp trong bnh vim a khp dng thp.
+ Vim khp m.
+ Vim khp do chn thng.
+ Thoi ha khp.
Goutte mn tnh: cn phi phn bit tt c cc trng hp vim khp gy
bin dng khp nh thoi ha khp, vim khp dng thp.
4. IU TR THEO y hc c truyn
4.1. Mc ch
Chm dt cn Goutte cp cng nhanh cng tt.
Nga ti pht.
Nga bin chng bng cch ngn nga s lng ng ca cc tinh th acid
uric hoc mui urat.
Trnh cc yu t thun li cho s xut hin Goutte.
4.2. C th
iu tr cn Goutte cp thng dng colchicin liu tn cng. C th
dng phenylbutazon hoc indocid tng s thi acid.
Nga ti pht: c th dng colchicin liu thp v dng cc thuc
probenecid, allopurinol hoc sulfinpyrazon tng s thi acid uric.
Ch n ung v sinh hot:
543
+ King ru v cc thuc kch thch nh t, c ph v.v

+ Hn ch thc n c nhiu purin.
+ Ung nhiu nc (2 lt/ngy).
+ Trnh lm vic qu sc, trnh lnh, trnh n ung qu mc.
+ Khi phu thut hoc cc bnh ton thn cn ch theo di acid uric
mu iu tr kp thi.
4.3.1. Goutte nguyn pht
Y hc c truyn m t trong chng thng t hay hn t. au d di mt
khp tri lnh au tng, m au nhiu khng ng c. Hn kh nhiu hay
hnh bnh i xung lm cho khp xng, da tht 2 chn nng n hoc sng
nhc.
Php cha chung: tn hn, khu phong, tr thp v hnh kh hot huyt.
a. Th hn t
Php tr: tn hn lm chnh, s phong to thp lm ph v gia thm
thuc n thng v tnh cht ca hn l ngng tr.
Cc bi thuc:
+ Bi c hot tang k sinh thang gia thm cc v thuc nh ph t 8g,
qu chi 8g (xem Bnh hc v iu tr II, trang 334).
+ Bi u thang gia gim gm: ph t ch 8g, ma hong 12g, bch
thc 12g, hong k 12g, phc linh 12g, cam tho 8g.
Phn tch bi thuc:
V thuc
Tc dng
Vai tr
Ph t
B ha, tr dng, trc hn t
Qun
Ma hong
Pht hn, gii biu
Thn
Bch thc
Lim m, dng huyt ch thng
Thn
Hong k
B kh, c biu
Phc linh
Li thy, thm thp
L sa -k
Tr m thp
Cam tho
n trung, diu ha cc v thuc
+ Bi Ng tch tn gia gim
544
Phn tch bi thuc:

V thuc
Tc dng
Vai tr
Can khng
n trung, trc hn, thng mch
Qun
Nhc qu
n l, kh hn
Qun
Ma hong
Pht hn, gii biu
Thn
ng quy
Hot huyt, dng huyt
Thn
Xuyn khung
Hot huyt, ch thng
Thn
Bch ch
Trn thng, gii biu
Thng trut
n trung, ho m
Tn giao
Tr phong thp, th cn, hot lc
Hu phc
To thp, kin t
Trn b
Kin t, l kh, ho m
Bn h
Ging kh, tr thp, ho m
Phc linh
L kh, ho m
Bch thc
Dng huyt, ch thng
Cam tho
n trung, ho v
b. Lch tit phong

Nu giai on cp khp sng to, au nhc d di, co dui kh khn,
pht st th dng bi Bch h qu chi thang gia v (gm: thch cao, qu
chi, tri mu, thng trut, hong b, tang chi, ngnh m, phng k).
Nu qua giai on cp th dng bi c hot tang k sinh gia gim (gm:
c hot, phng phong, tang k sinh, t tn, tn giao, ng quy, ng
sm, phc linh, ngu tt, trng, qu chi, thc a, bch thc, ph t
ch, cam tho).
4.3.2. Goutte th pht
Ty thuc vo th bnh chnh km theo Goutte nh thn m h, can m
hoc can huyt h, t thn dng h m dng bi thuc cho thch hp nhng
v thuc chnh l l sa k t 20 n 30g.
Th d: Goutte th pht trn tng huyt p th can thn m h th dng
nh sau
Bi B can thn
ng quy
12g
Hoi sn
12g
Thc a
16g
Trch t
12g
Si h
12g
H th
12g
Tho quyt minh
12g
Gia thm l sa k 20g - 30g

545
Dng c v l sa k 50g sc ung di dng tr hng ngy, km thm

bi thuc Lc v nu c thn m h; km thm bi thuc Bt v nu c t
thn dng h .v.v.
T lng gi
1. Tn sut xut hin Goutte
A. 90% gii nam, t 20 tui tr ln

B. 95% gii nam trung nin, tui t 30-40 tui
C. 65% gii n trung nin t 40 tui tr ln
D. 65% gii nam sau khi mc bnh tim mch
E. Tt c cc yu t trn u ng
2. C ch sinh ra Goutte l do lng acid uric trong mu tng cao v
A. Gim thi qua thn, lm li acid uric thn gy bnh

B. Lng ng thn gy vim thn, ri suy thn, lm acid uric li
gy bnh
C. Hot ho yu t Hageman kch thch cc b th tin cht gy vim
khp
D. Lng ng mng hot dch khp hot ho cc yu t Hageman ti
ch, kch thch cc tin cht gy vim, to nn phn ng vim khp
E. To nn phn ng vim lm tng chuyn ho lm gim toan v
y l iu kin gy ra Goutte
3. Biu hin no sau y l c trng ca cn Goutte cp
A. Ni cc u cc (tophi) v vim a khp mn tnh

B. Sng khp, km theo ri lon tiu ho, st v tiu nhiu nng but
C. Sng nng au d di ngn chn ci km st cao v xy n bt
thnh lnh
D. Khp ngn ci sng to ni cc u cc (tophi) lot, r l, chy ra cht
trng nh phn
E. Sng khp to c nng km st cao, nhiu khp vim cng mt
lc
4. Bi thuc Ng tch tn gia gim c tc dng
A. n thng, s phong, to thp, ho m

546
B. n trung, tn hn, ho m
C. Tn hn, n thng, s phong, to thp
D. Tn hn, trn thng, l kh, ho m
E. n l, kh hn, s phong, ho m
5. V thuc ma hong trong bi Ng tch tn (gm: ma hong, bch ch,
can khng, nhc qu, thng trut, hu phc, trn b, bn h, phc linh,
ng quy, xuyn khung, bch thc, tn giao, cam tho) c vai tr v tc dng
A. Pht hn, gii biu: vai tr qun

B. Pht hn, gii biu: vai tr thn
C. Trn thng, gii biu: vai tr qun
D. Trn thng, gii biu: vai tr thn
E. Pht hn, gii biu: vai tr t
6. Bi Bch h qu chi thang gia v ch nh iu tr Goutte th
A. Th thp t giai on cp
B. Lch tit phong giai on cp
C. Lch tit phong giai on mn
D. Th nhit t giai on cp
E. Th nhit t giai on mn
7. Bi thuc du thang gia gim (gm: ph t, ma hong, bch thc,
hong k, phc linh, cam tho) dng ch nh iu tr Goutte th
A. Hn t
B. Thp t
C. Hn thp t
D. Hn t giai on cp
E. Thp t giai on cp
8. Bi thuc B can thn (gm: ng quy, thc a, hoi sn, si h,
trch t, h th , tho quyt minh gia thm l sa k) c ch nh iu tr
Goutte
A. Nguyn pht km tng huyt p trn can thn m h

B. Th pht trn tng huyt p th can thn m h
C. Nguyn pht giai on mn th can thn m h
D. Nguyn pht giai on cp th can thn m h
E. Th pht mi giai on th can thn m h
547
p n
Bi 1
Chn cu ng
1C; 2E; 3E; 4C; 5A; 6B; 7C; 8C; 9E; 10C; 11A
Cu hi nhn qu
1B; 2A; 3C; 4D; 5E; 6A; 7A; 8C; 9C; 10A; 11A; 12E
Bi 2
Chn cu ng
1B; 2E; 3A; 4A; 5E; 6C; 7B; 8E; 9C; 10B
in vo ch trng
1. A
au ngc trn cc bnh nhn c yu t nguy c
Kh th trn cc bnh nhn c yu t nguy c
au thng v trn cc bnh nhn c yu t nguy c
Trn bnh nhn c bnh ng mch
2. A
B
3. A
au ngc in hnh m khng c gng sc

au ngc in hnh m khng c gng sc trn nhng bnh nhn
c yu t nguy c
Chng nhng yu t nguy c ca x m ng mch
Lm gim tiu th O2 c tim
Chng tnh trng to mng x va
Ti lp tun hon mch vnh
Bi 3
Chn cu ng
1C; 2E; 3D; 4C; 5E
Cu hi nhn qu
1E; 2E; 3A; 4E; 5A; 6B
Bi 4
Chn cu ng
1C; 2B; 3C; 4B; 5D; 6A; 7C; 8B; 9A; 10C; 11D; 12B; 13C
548
Bi 5
Chn cu ng
1D; 2C; 3B; 4C; 5E; 6D; 7A; 8E; 9A; 10A
Bi 6
1A; 2E; 3C; 4D; 5D; 6E; 7B; 8C; 9D; 10B
Bi 7
1C; 2B; 3E; 4E; 5D; 6E; 7B; 8A; 9B; 10D
Bi 8
1D; 2C; 3A; 4C; 5B; 6D; 7B; 8E; 9C; 10D; 11B;12 B; 13 B; 14 B; 15 E; 16 C
Bi 9
1D; 2A; 3C; 4B; 5A; 6B; 7C; 8E; 9C; 10A; 11B; 12D; 13E; 14B; 15A; 16C;
17C; 18A; 19D; 20D; 21E; 22E; 23A; 24B; 25D; 26D; 27A; 28B; 29B; 30A
Bi 10
1C; 2C; 3A; 4B; 5D; 6E; 7E; 8D; 9B; 10E
Bi 11
1B; 2D; 3C;4D; 5C; 6E; 7E; 8B; 9C; 10D; 11E; 12D; 13C; 14D; 15B; 16D;
17A; 18B; 19A; 20A
Bi 12
1C; 2B; 3A; 4C; 5C; 6B; 7C; 8A; 9D; 10D; 11E; 12D; 13C; 14D; 15 E; 16B;
17C; 18C
Bi 13
1C; 2E; 3D; 4E; 5A; 6C; 7D; 8C; 9A; 10B
Bi 14
1A; 2E; 3C; 4C; 5B; 6A; 7C; 8A; 9E; 10C; 11E; 12E; 13E; 14D; 15C; 16C
Bi 15
1D; 2C; 3B; 4A; 5C; 6C; 7A; 8B; 9C
Bi 16
1B; 2B; 3C; 4D; 5A; 6D; 7A; 8B; 9B; 10D; 11A; 12B; 13A; 14D; 15 B; 16 D;
17D; 18B; 19D; 20A; 21B; 23C
Bi 17
1B; 2B; 3E; 4A; 5B; 6B; 7E; 8D; 9C; 10A
Bi 18
1B; 2E; 3B; 4D; 5A; 6C; 7B; 8B; 9B
549
Bi 19
1E; 2C; 3D; 4E; 5C; 6A; 7D; 8A; 9C; 10D
Bi 20
1D; 2B; 3C; 4E; 5B; 6C
Bi 21
1D; 2C; 3E; 4E; 5D; 6D; 7C; 8D; 9A; 10C
Bi 22
1D; 2D; 3E; 4E; 5A; 6B; 7E
Bi 23
Chn cu ng
1A; 2E; 3B; 4C; 5D
Cu hi nhn qu
1D; 2A; 3A; 4A; 5A; 6A; 7A; 8C; 9D; 10A
Bi 24
Chn cu ng
1D; 2D; 3A; 4C; 5A
Chn cu sai
1E; 2A; 3C; 4E; 5D
in vo ch trng
1. A. Ti ch
D. c hiu
B. Ti ch
E. c hiu
C. c hiu
2. A. Nm nga, u k gi mng
B. Thy thuc ng pha u bnh nhn
3. A. Vut t di cm ln thi dng v t trn hng xung tai
B. Xoa vi cc ngn tay khp kn, xoa thnh nhng vng nh
C. G nh nhanh vng trn v quanh mt vi cc u ngn tay
Bi 25
Chn cu ng
1B; 2A; 3D; 4D; 5A; 6B; 7E; 8D; 9C; 10D
550
Bi 26
Chn cu ng
1C; 2E; 3D; 4C; 5E; 6C; 7A; 8A; 9C; 10A
Cu hi in vo ch trng
1. A. Xut hin sm phn xa ca chi, lan dn v gc chi
B. Cng v gc chi, t cng gim
C. Ri lon kiu i xng: mang gng, i tt
2. A. Gim cm gic nng
B. Gim cm gic bn th
3. A. Yu hoc lit
B. Gim hoc
C. Mt phn x
4. A. in c
B. Gii phu bnh l
5. A. Phn ly m - t bo
Bi 27
Chn cu ng
1B; 2E; 3E; 4C; 5E; 6A; 7B; 8B; 9A; 10D; 11E
in vo ch trng
1. A.
Ti ch
B.
c hiu
C.
Theo ng kinh
D.
Theo ng kinh
2. A. Ti ch v ng kinh
B.
Theo ng kinh
C.
Theo ng kinh
D. c hiu
3. A. Gng c 4 u i
B. Tp c chn
C. ng tc n lng
551
D. ng tc tam gic
E. ng tc tam gic bin th
F. Gng c bng
4. A.
Gng c mng
B.
Ngng u ln, xoay u
C.
Nhc tng chn ln, h xung
D.
Gp, dui gi tng bn v 2 bn cng lc
Tay sau gy, nhc u v vai ln
Bi 28
Chn cu ng
1D; 2B; 3C; 4D; 5A; 6B; 7C; 8A; 9D; 10C
Bi 29
Chn cu ng
1C; 2E; 3D; 4B; 5D; 6A; 7A; 8E; 9D; 10A; 11C
Bi 30
Chn cu ng
1A; 2B; 3B; 4E; 5B; 6B; 7A; 8A
Bi 31
Chn cu ng
1B; 2D; 3C; 4C; 5B; 6B; 7A; 8B
552
TI LIU THAM KHO

1. Ting Vit
1. Hong Bo Chu. Phng thuc c truyn. NXB Y hc H Ni, 1995
2. Trn Vn K. ng - Ty y iu tr bnh tim mch. Bnh huyt p
cao,
tr. 29-51, NXBTH ng Thp, 1995.
3. Phm Khu. Bch khoa ton th bnh hc. Tng huyt p, 253-256.
TTQGBSTBKVN, 1991
4. nh Ninh, L c Thip. ng y s in. Tam tiu, tr.184, NXB
Long An, 1975.
5. Nguyn T Siu. Hong Ni kinh T vn. NXB Thnh ph H
Ch Minh, 1992.
6. Vin Y hc trung y Bc kinh. Phng t hc din ngha. NXB Y hc
H Ni, 1994.
7. Bi Ch Hiu. Dc l thuc nam, NXB ng Thp, 1994
8. Hi Thng Ln ng. Hi Thng Y Tng Tm Lnh, NXB Y hc
H Ni, 1997
9. Nguyn T Siu. Ni kinh T vn. NXB TP. H Ch Minh, 1991
10. Trn Vn K. Dc hc c truyn tp I,II, NXB TP. H Ch Minh,
1998
11. B mn Ni, Trng i hc Y Dc TPHCM. Bnh hc ni khoa,
1997
12. Trng i hc Y H Ni. Y hc c truyn, NXB Y hc H Ni.
13. B mn YHCT, Trng i hc Y dc TPHCM. Triu chng hc
YHCT, 1997
14. Bch khoa th bnh hc, Nh xut bn T in bch khoa, NXB H
Ni 2000
15. Nguyn Thin Quyn, Nguyn Mng Hng. T in ng y hc c
truyn, NXB Khoa hc k thut, 1990
16. Trn Thu - Chuyn ni khoa YHCT, NXB Y hc H Ni, 1995
17. Tt Li. Nhng cy thuc v v thuc Vit Nam trg. 244, NXB Y
hc H Ni
553
18. B mn Sn, i hc Y Dc Tp H Ch Minh. Bi ging sn ph

khoa tp 2, NXB Y hc, 1987.
19. Cc nguyn l ni khoa Harison tp 2. Vim tiu khung tr. 780,
NXB Y hc, 1993.
20. Trn Ngc n. Bnh Thp khp, Nh xut bn Y hc H Ni, 1993
21. Vin Y hc Trung Y Bc Kinh. Phng t hc din ngha - NXB Y
hc H Ni, 1994.
22. Nguyn Th Khnh, Phm T Dng. Xt nghim s dng trong
lm sng, NXB Y hc H Ni, 1997.
23. Phm Khu. Cm nang iu tr ni khoa, NXB Y hc H Ni.
24. Nguyn Thin Quyn, Nguyn Mng Hng. T in ng y hc c
truyn, Nh xut bn Khoa hc v K thut, 1990.
25. Hi Thng Y Tng Tm Lnh. Y trung quan kin tr. 36, NXB Y
hc, 1993.
26. Tu Tnh. Nam dc thn hiu tr. 264 - 265, NXB Y hc, 1996.
27. Hi phc hi chc nng Vit Nam. Vt l tr liu - Phc hi chc
nng bnh nhn lit na ngi do tai bin mch mu no, 362-406,
Nh XB Y hc, 1995.
28. Trng i hc Y H Ni, B mn ng y. Bi ging ng y tp 2.
Lit mt ngoi bin, Nh xut bn Y hc, 1979.
29. L Vn Thnh. Bnh hc thn kinh. Bnh l thn kinh ngoi bin,
tr. 224-238, Nh xut bn Y hc, 1990.
30. B mn ng y Trng i hc Y H Ni. Bi ging ng y. au
dy thn kinh hng, 138-141, Nh xut bn Y hc, 1979.
31. Bi Ch Hiu, Trn Khit. Bnh chng v tr liu theo YHCT kt
hp vi YHH. Suy nhc thn kinh, 405 - 411, Nh xut bn ng
Nai, 1989.
32. Vin Y hc Trung y Bc Kinh (lc dch: Dng Hu Nam, Dng
Trng Hiu), Phng t hc din ngha, NXB Y hc H Ni, 1994.
2. Ting Anh
1. Castaigne, M. Scherrer-Crsby. Le livre de linterne-Cardiologie.
Hypertension artrielle systmique, 131-159, Mdecine - Sciences Flammarion, 1991.
2. Harrison s. Principles of Internal Medicine, 14th Edition.
554
3. Raj - K - Goyal. Disease of Esophagus - Motor disorder, page 1644 1645. Harrisons principle of internal medicine - Volume II 15th
edition.
4. Laurences Friedman v Walter L.Peterson - Gastritis, pp. 1610 1616. Harrisons principle of Internal medicine - Volume II 14th.
Edition.
5. Erik A.J.Raws - Peptic Ulcer Disease Page 27 Medical Progress 8/
1996, Vol 23 - N08.
6. John del valde - Peptic Ulcer Disease Page 1649 - 1658. Harrisons
Principle Internal Medicine. Vol 2, 14th Edition.
7. Disorder of Absorption page 1665 - 1679 Henry. J. Binder 15th.
8. Digestive disease and science 39, 1155 - 1163, 1994.
9. Chronic Hepatitis page 1696 - 1704 Jule L. Dienstag Harrisons
Principle Internal Medicine, Vol 2, 14th Edition.
10. Chronic Hepatitis page 1743 - 1751 Jule L. Dienstag Harrisons
Principle Internal Medicine, Vol 2, 15th Edition.
11. Recurrent UTIS in Women page 35 - 39 John. Kelly Medical
Progress December, 1996, Vol 23 No 12.
555

Noikhoa

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Noikhoa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Copyright@Ministry Of Health

Nhng ngi bin son

Tham gia t chc bn tho

Bn quyn thuc B Y t (V khoa hc v o to)

HNG DN CCH S DNG SCH

Hng dn s dng sch

PGS. TS. Phan Quan Ch Hiu

PGS. TS. Phan Quan Ch Hiu

PGS. TS. Phan Quan Ch Hiu

PGS. TS. Nguyn Th Bay

PGS. TS. Nguyn Th Bay

Cc ri lon vn ng ca thc qun

ThS. Ng Anh Dng

ThS. Ng Anh Dng

ThS. Ng Anh Dng

ThS. Ng Anh Dng

H chng i trng kch ng

ThS. Ng Anh Dng

ThS. Ng Anh Dng

ThS. Ng Anh Dng

PGS. TS. Nguyn Th Bay

Nhim trng tit niu

PGS. TS. Nguyn Th Bay

PGS. TS. Nguyn Th Bay

Chng suy sinh dc nam (impotence)

ThS. Ng Anh Dng

Bnh vim sinh dc n

PGS. TS. Nguyn Th Bay

PGS. TS. Nguyn Th Bay

PGS. TS. Nguyn Th Bay

PGS. TS. Nguyn Th Bay

Chng rng tc (alopecia)

ThS. BS. Ng Anh Dng

Bnh long xng

PGS. TS. Nguyn Th Bay

Tai bin mch mu no

PGS. Phan Quan Ch Hiu

Lit mt nguyn pht

Vim a dy thn kinh

PGS. TS. Phan Quan Ch Hiu

iu tr au thn kinh ta theo YHCT

PGS. TS. Phan Quan Ch Hiu

Hi chng suy nhc mn tnh (CFS)

PGS. TS. Phan Quan Ch Hiu

Vim khp dng thp

PGS. TS. Nguyn Th Bay

PGS. TS. Nguyn Th Bay

Thng phong - Goutte

PGS. TS. Nguyn Th Bay

Tng huyt p tm thu khi huyt p ng mch ti a (PAs) ln hn 160

+ Php, nguyn cu ca F.Forette (1968-1978) cho thy t l tai bin

Yu t di truyn: bnh thng gp nhng gia nh c huyt p cao hn

Nguyn nhn ca bnh l ny theo YHCT c th l

Chn dng nhiu

HUYN VNG U THNG

Hnh 1.1. S bnh l bnh tng huyt p theo YHCT

Tri li, c nhng triu chng lm sng lm gi cho vic tm kim

Xt nghim thng thng ca tng huyt p: xt nghim mu

Xt nghim cn nn lm khi c nghi ng v nguyn nhn gy tng

o nng renin hot ng huyt tng (cng aldosteron nguyn

Bnh thng cao

THA 2 (trung bnh)

Khi HATT v HATTr khc nhau th huyt p c xp vo no

Nhm nguy c rt cao (nguy c c s c tim mch nng trong 10 nm