Giáo trình Phát triển Tâm Vận động Trẻ Em

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

------------------------------------------------------------------------
TS.BS.HOÀNG CẨM TÚ
TS. ĐẶNG HOÀNG MINH
GIÁO TRÌNH
PHÁT TRIỂN TÂM VẬN ĐỘNG
TRẺ EM
Hµ néi- 2012
1
Ch¬ng 1: kh¸I niÖm, ®èi tîng, nhiÖm vô vµ
ph¬ng ph¸p nghiªn cøu t©m vËn ®éng trÎ em
1.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n: vËn ®éng, t©m vËn ®éng, ph¸t triÓn
t©m vËn ®éng, thêi kú- giai ®o¹n vµ thang ph¸t triÓn
Sù ph¸t triÓn cuéc ®êi con ngêi lu«n chÞu t¸c ®éng cña hai yÕu tè sinh häc
vµ m«i trêng. Sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ em (Child Psychomotor
Development) kh«ng n»m ngoµi qui luËt ®ã. §©y lµ lÜnh vùc thuéc chuyªn ngµnh
t©m lý häc ph¸t triÓn (Developmental Psychology), nghiªn cøu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
t©m lý- vËn ®éng nh÷ng n¨m ®Çu ®êi ë trÎ em. §øa trÎ sau khi ra ®êi, tõ mét sinh
thÓ cßn phô thuéc vµo ngêi lín, nhê biÕn chuyÓn cña vËn ®éng nh n»m, lÉy, bß,
ngåi, ®i, ch¹y, cÇm n¾m ®å ch¬i, v.v ®· gióp trÎ tiÕp cËn víi thÕ giíi bªn ngoµi ®Ó
giao tiÕp häc hái, tr¶i nghiÖm, h×nh thµnh tri thøc, cã thÓ x©y dùng nªn thÕ giíi
quan, çi t«i riªng. J. Piaget khi nghiªn cøu vÒ sù ph¸t triÓn nhËn thøc cña trÎ em,
nãi r»ng ‘’Tri thøc b¾t nguån tõ chÝnh hµnh vi t©m vËn ®éng cña trÎ’’ (theo Ph¹m
Minh H¹c, 2004, 64, T©m lý häc ph¸t triÓn, tµi liÖu dÞch )
Ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ em lµ mét lÜnh vùc chó träng nghiªn cøu qu¸
tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn vËn ®éng thÓ chÊt trong mèi quan hÖ víi ph¸t triÓn
nhËn thøc. Tõ nh÷ng vËn ®éng ®¬n gi¶n th« s¬, mang tÝnh chÊt ph¶n x¹ bÈm sinh
®Õn nh÷ng vËn ®éng phøc t¹p tinh tÕ, thÝch nghi, tæng hîp çc chøc n¨ng thÇn kinh
tiÕn tíi sù ph¸t triÓn çc mÆt ho¹t ®éng cña nhËn thøc. §©y lµ giai ®o¹n c¬ b¶n, b¶n
lÒ cho sù ph¸t triÓn ë nh÷ng giai ®o¹n sau, lµ c¬ së cho ph¸t triÓn trÝ tuÖ, t©m lý
nh©n çch sau nµy. Çc nhµ nghiªn cøu vÒ trÎ em kh¼ng ®Þnh, tõ 1 ®Õn 6 tuæi, ®Æc
biÖt 3 n¨m ®Çu ®êi, lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn quan träng nhÊt kh«ng thÓ coi nhÑ. Giai
®o¹n nµy ph¸t triÓn nhanh m¹nh vÒ thÓ chÊt, t©m lý, x· héi: mçi ®øa trÎ sau 6 n¨m
ph¸t triÓn ®Çu ®êi ®· ®¹t ®îc 60% cña sù ph¸t triÓn toµn cuéc ®êi, ®Æc biÖt vÒ trÝ
tuÖ ®¹t ®îc 50% khi trÎ 4 tuæi (Vò ThÞ ChÝn vµ céng sù, 1999, Ph¸t triÓn cña trÎ
em, Unicef, 2000)
Ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ em lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc, mang tÝnh kÕ thõa
çi ®· ®¹t ®îc cña giai ®o¹n tríc vµ tiÕp nèi thªm thµnh phÇn míi cña giai ®o¹n
sau. C¬ së cña sù ph¸t triÓn nµy lµ ho¹t ®éng cña hÖ thÇn kinh vµ sù thµnh thôc cña
cña hÖ thÇn kinh qua qu¸ tr×nh häc tËp vµ rÌn luyÖn, díi t¸c ®éng cña m«i trêng
2
sèng, sù nu«i vµ d¹y (dinh dìng, ®iÒu kiÖn ®Ó häc vµ tr¶i nghiÖm v.v). Sù g¾n bã
bè mÑ vµ con ®ãng vai trß quan träng trong viÖc kÝch thÝch tiÒm n¨ng cña trÎ. Mçi
®øa trÎ cã tèc ®é ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng tiÕp thu vµ tr¶i nghiÖm kh¸c nhau. Do ®ã, sù
ph¸t triÓn cña çc thµnh phÇn t©m vËn ®éng sÏ kh«ng ®ång ®Òu vµ kh«ng gièng
nhau ë mçi ç thÓ. Khi nghiªn cøu sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña mét trÎ, cÇn xem
xÐt çc yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn ë çc gãc ®é kh¸c nhau, tõ ®ã x¸c ®Þnh
lµ trÎ ph¸t triÓn b×nh thêng hay bÊt thêng, hoÆc chËm cã tÝnh chÊt nhÊt thêi cña
ph¸t triÓn, hay chËm bÖnh lý. Trªn c¬ së ®ã, cã thÓ tham vÊn, t vÊn cho çc bËc
phô huynh, hoÆc ngêi ch¨m trÎ çch nu«i vµ d¹y hîp lý, phßng tr¸nh ®îc çc
nguy c¬ dÉn ®Õn sù bÊt thêng trong ph¸t triÓn; ®ång thêi ph¸t hiÖn vµ can thiÖp
sím çc dÊu hiÖu bÊt thêng ë trÎ. V× vËy, m«n häc nµy cã tÝnh thùc tiÔn vµ øng
dông cao, ®ßi hái ngêi lµm chuyªn m«n cã çc kü n¨ng l©m sµng tèt vÒ chÈn ®o¸n
còng nh trÞ liÖu.
§Ó hiÓu râ çc ®Æc ®iÓm sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ, chóng ta cÇn
hiÓu ý nghÜa cña mét sè kh¸i niÖm, thuËt ng÷ ®îc sö dông trong m«n häc nµy.
1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ vËn ®éng
• VËn ®éng lµ mét tr¹ng th¸i cña ho¹t ®éng thay ®æi t thÕ hay vÞ trÝ cña th©n thÓ
hoÆc mét bé phËn th©n thÓ (Hoµng Phª, 1998)
• VËn ®éng lµ mét ho¹t ®éng phèi hîp cña hÖ c¬ x¬ng khíp, díi sù ®iÒu khiÓn
cña hÖ thÇn kinh, ®Ó thùc hiÖn mét ®éng t¸c hay hµnh ®éng nh lÉy, bß ®øng, ngåi,
®i l¹i, ¨n, cÇm n¾m ®Õn sö dông c«ng cô. Nãi çch kh¸c, vËn ®éng lµ kÕt qu¶ lµm
viÖc cña bé m¸y t©m sinh lý th«ng qua viÖc thùc hiÖn çc ®éng t¸c chuyÓn ®éng vµ
tõ ®ã diÔn ra sù t¸c ®éng qua l¹i cña c¬ thÓ sèng víi m«i trêng bªn ngoµi (Vò
Dòng, 2008).
TÝnh tÝch cùc sinh lý cña c¬ thÓ, thÓ hiÖn trong vËn ®éng. Çc c¬ quan, bé phËn
cña c¬ thÓ cã nh÷ng kh¶ n¨ng kh¸c nhau ®Ó thùc hiÖn vËn ®éng, tïy theo ®Æc ®iÓm
cÊu t¹o cña nã. Ch¼ng h¹n, ®«i bµn tay cã møc ®é tù do, tÝch cùc vËn ®éng lín, cã
thÓ thÝch øng bÊt k× hµnh ®éng cã ®èi tîng nµo. :
Cã thÓ nãi vËn ®éng lµ nÒn t¶ng cña trÝ kh«n con ngêi. TiÒm n¨ng nµy
®îc x©y ®¾p tõ thêi kú Êu th¬. Sù ph¸t triÓn cña vËn ®éng vµ trÝ kh«n lu«n g¾n liÒn
víi nhau. Cè b¸c sÜ NguyÔn Kh¾c ViÖn (Nguyªn Gi¸m ®èc Trung t©m N-T)- ngêi
®Çu tiªn ë ViÖt nam ®· chó träng nghiªn cøu sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ em
3
nhÊn m¹nh r»ng thÇn kinh ph¸t triÓn ®Õn ®©u, vËn ®éng ph¸t triÓn theo vµ kÕt hîp
víi sù luyÖn tËp, víi kinh nghiÖm, chÞu sù chi phèi cña t×nh c¶m, vËn ®éng dÇn dÇn
phï hîp víi ý ®å môc tiªu. Víi trÎ tríc 5 tuæi, cã thÓ ®¸nh gi¸ trÝ kh«n, th«ng qua
sù ph¸t triÓn cña vËn ®éng trong cuéc sèng hµng ngµy (NguyÔn Kh¾c Viện, 2010).
Mét sè kh¸i niÖm liªn quan :
• Häat ®éng, theo gãc ®é sinh lý thÇn kinh, lµ sù tiªu hao n¨ng lîng thÇn kinh vµ
c¬ b¾p cña con ngêi, t¸c ®éng vµo hiÖn thùc kh¸ch quan, nh»m tho¶ m·n nh÷ng
nhu cÇu n¶y sinh trong cuéc sèng. VÝ dô : ho¹t ®éng vui ch¬i cña trÎ em hoÆc cña
ngêi lín, ho¹t ®éng häc tËp, dÞch vô, v.v. Mét ho¹t ®éng bao gåm nhiÒu hµnh
®éng, thao t¸c ®Ó gi¶i quyÕt tõng môc ®Ých (Nguyễn Ánh Tuyết, 1997). VÒ ph¬ng
diÖn t©m lý häc, ho¹t ®éng ®îc ®Þnh nghÜa lµ hÖ thèng n¨ng ®éng çc mèi t¸c ®éng
qua l¹i gi÷a con ngêi (chñ thÓ) vµ m«i trêng, n¬i n¶y sinh h×nh ¶nh t©m lý vÒ
kh¸ch thÓ qua ®ã çc quan hÖ cña chñ thÓ trong thÕ giíi ®èi tîng ®îc trung gian
hãa (Vò Dũng, 2008).
• Hµnh vi (Behavior) lµ sù t¬ng t¸c víi m«i trêng cã ë ®éng vËt trªn c¬ së tÝnh
tÝch cùc bªn ngoµi (vËn ®éng) vµ bªn trong (t©m lý). TÝnh tÝch cùc cã ®Þnh híng
cña c¬ thÓ sèng ®¶m b¶o thùc hiÖn çc tiÕp xóc víi thÕ giíi bªn ngoµi nh»m gióp ç
thÓ thÝch øng cã ®Þnh híng, thÝch nghi víi hoµn c¶nh (NguyÔn Kh¾c Viện, 2001.,
Vò Dòng, 2008).
Nh vËy, kh¸i niÖm vËn ®éng ë ®©y kh«ng chØ nãi ®Õn mét ho¹t ®éng c¬ b¾p
®¬n thuÇn, mµ cßn nãi ®Õn sù phèi hîp çc ®éng t¸c, thao t¸c hoµn chØnh mét hµnh
®éng, tiÕn ®Õn nh÷ng ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã tri thøc
VÝ dô: Hµnh ®éng tù xóc ¨n. Muèn hoµn thµnh hµnh ®éng nµy (®Õn 3 tuæi), trÎ
ph¶i cã 2 thao t¸c lµ xóc c¬m vµ ®a vµo miÖng. Muèn vËy, trÎ ph¶i cã vËn ®éng
bµn tay khÐo lÐo, sö dông ®îc chøc n¨ng cña ngãn çi vµ trá ®Ó cÇm th×a phèi hîp
víi vËn ®éng cña çnh tay vµ çc gi¸c quan ®Ó xóc vµ ®a vµo miÖng v.v. Lín h¬n,
trÎ tham gia ho¹t ®éng b÷a ¨n cña gia ®×nh. §Ó chuÈn bÞ cho b÷a ¨n, trÎ ®i lÊy b¸t,
th×a, ni·..bµy ra bµn vµ sau ®ã cïng ngåi ¨n víi ngêi lín.
1.1.2. Kh¸i niÖm vÒ t©m vËn ®éng (Psychomotor)

ThuËt ng÷ ‘t©m vËn ®éng’ lµ mét côm tõ ,®îc ghÐp tõ tõ t©m lý
(psycho/psychie) vµ vËn ®éng (motor). Çc nghiªn cøu ®Òu cho thÊy nh÷ng n¨m
4
®Çu ®êi tõ 0-6 tuæi, ®Æc biÖt díi 3 tuæi, sù ph¸t triÓn t©m lý liªn quan chÆt chÏ tíi
vËn ®éng vµ c¶m gi¸c, tõ c¶m gi¸c (nãng l¹nh, ®ãi, kh¸t, c¶m nhËn vÞ thÕ tay, ch©n,
th©n m×nh v.v) mµ trÎ ®i tíi vËn ®éng vµ ngîc l¹i. Hai qu¸ tr×nh nµy lu«n g¾n
quyÖn vµ t¸c ®éng vµo nhau, çi nµy thóc ®Èy çi kia.
Vµo nh÷ng n¨m 1900, thuËt ng÷ t©m vËn ®éng ®îc J.Dupre sö dông khi
nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña ba tuyÕn ®êng vËn ®éng, c¶m gi¸c vµ nhËn thøc ë trÎ
em tõ 0-6 tuæi vµ nhÊn m¹nh tíi mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a chóng víi nhau, ®Æc
biÖt lµ mèi quan hÖ gi÷a çc kÕt qu¶ vËn ®éng vµ ph¸t triÓn trÝ kh«n ë trÎ nh÷ng
n¨m ®Çu ®êi.
Arnold Gesell (1911) nghiªn cứu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t©m vận động trẻ em tõ
0-6 tuæi vµ tõ ®ã «ng x©y dùng thang ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cho trÎ em.
Lµ ngêi ®Æt nÒn mãng cho m«n khoa häc nµy vµ ®a vµo trong ch¬ng tr×nh ®µo
t¹o ë hai chuyªn ngành t©m lý học và nhi khoa, A. Gesell ®· quan s¸t sù ph¸t triÓn
t©m vËn ®éng cña trÎ em ë ba mÆt:
1/ MÆt cÊu tróc : «ng quan t©m ®Õn sù t¨ng trëng trong tæng thÓ. Sù t¨ng
trëng ®îc chia lµm bèn lÜnh vùc :
- Vận động c¬ thÓ vÒ tư thế, di chuyển, cầm nắm, çc vËn ®éng phèi hîp t thÕ
di chuyÓn nh ch¹y, nh¶y, ®¹p xe, ®¸ bãng.
- Vận động tinh tÕ thÝch nghi lµ nh÷ng vËn ®éng khÐo lÐo cña bµn tay khi sö
dông ®å vËt ®Ó ch¬i, cÇm bót ®Ó vÏ, c¾t, d¸n.
- Vận động ng«n ngữ
- Vận động ç nh©n - x· héi, bao gåm sù ph¸t triÓn quan hÖ t×nh c¶m x· héi vµ
kh¶ n¨ng tù phôc vô nh viÖc tù ¨n, tù mÆc ¸o quÇn, ®i giµy, vÖ sinh...
2/MÆt ph¸t triÓn: nghiªn cøu vÒ sù trëng thµnh (thµnh thôc) cña trÎ. Cã thÓ
nãi, sù thµnh thôc ®îc xem nh mét chuçi nèi tiÕp tõ giai ®o¹n nµy sang giai ®o¹n
tiÕp theo, mçi giai ®o¹n cã ®Æc trng riªng, trong ®ã giai ®o¹n sau kÕ thõa ph¸t triÓn
tiÕp vµ ®ång thêi xuÊt hiÖn thªm çc thµnh phÇn míi. Dùa trªn nghiªn cøu vÒ sù
ph¸t triÓn t©m vËn ®éng theo tõng giai ®o¹n tuæi cña trÎ nh÷ng n¨m ®Çu ®êi, «ng ®·
x©y dùng mét bé tr¾c nghiÖm ®Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn nµy. Tõ nh÷ng nghiªn cøu
cña A.Gesell, n¨m 1944, O.Brunet vµ I.Lezine ®· x©y dùng mét tr¾c nghiÖm kh¸c
nh»m ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ em tõ 0-3 tuæi. Bé tr¾c nghiÖm
nµy ®îc sö dông cho ®Õn nay.
5
3/VÒ mÆt nguyªn nh©n: sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ em lµ kÕt qu¶ cña
t¬ng t¸c gi÷a yÕu tè sinh häc vµ m«i trêng
T©m vËn ®éng, nh vËy ®îc ®Þnh nghÜa lµ tËp hîp çc vËn ®éng cã liªn hÖ chøc
n¨ng víi t©m trÝ (LaRousse 2000)
1.1.3. Kh¸i niÖm vÒ ph¸t triÓn t©m vËn ®éng
Sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng lµ sù lÜnh héi tÝch lòy çc kü n¨ng míi bao gåm çc
vËn ®éng vµ ho¹t ®éng tinh thÇn. §ã lµ sù thay ®æi çc qu¸ tr×nh t©m lý vµ vËn
®éng cña trÎ, cã tÝnh qui luËt theo thêi gian, ®îc biÓu thÞ ë çc cÊu tróc, sè lîng
còng nh chÊt lîng. §©y lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc, xuÊt hiÖn nh÷ng nh©n tè míi
trong sù ph¸t triÓn nh÷ng chøc n¨ng t©m lý, g¾n chÆt víi sù ph¸t triÓn vËn ®éng cña
c¬ thÓ trong 6 n¨m ®Çu ®êi cña ®øa trÎ, díi sù ch¨m sãc cña bè mÑ vµ nh÷ng ngêi
thay thÕ, b¶o ®¶m cho sù t¬ng t¸c gi÷a c¬ thÓ vµ m«i trêng ngµy cµng cã hiÖu qu¶
h¬n.
T©m lý cña trÎ ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña vËn ®éng. Sù ph¸t triÓn vËn
®éng lµ nhu cÇu tÊt yÕu cña c¬ thÓ.. Ph¸t triÓn t©m lý lµ nhu cÇu cÇn thiÕt ®¶m b¶o
cho vËn ®éng cã ý thøc hîp qui luËt. Ph¸t triÓn t©m vËn ®éng ë trÎ liªn quan nhiÒu
tíi sù hoµn chØnh çc ®êng tiÕp nhËn vµ gi¶i ®¸p cïng çc trung t©m ë çc cÊp cña
n·o, tíi sù chÝn muåi cña vá n·o, tíi gi¸o dôc, tíi m«i trêng xung quanh mµ trÎ
lín lªn. ThÇn kinh ph¸t triÓn ®Õn ®©u, th× xuÊt hiÖn hµnh vi míi ®Õn ®ã. TrÎ vui thó
lµm ®i lµm l¹i mét sè thao t¸c vËn ®éng hay ng«n ng÷- ®ã lµ sù luyÖn tËp tù ph¸t.
Ngêi lín d¹y cho trÎ ®Õn khi thµnh th¹o ®Ó trë thµnh çi cña riªng nã vµ tiÕp ®Õn
xuÊt hiÖn kh¶ n¨ng míi vµ chuyÓn sang luyÖn tËp çi míi. Suèt ®êi th¬ Êu kÕ tiÕp
nhau nhiÒu ®ît nh vËy, hai yÕu tè thÇn kinh vµ sù t¸c ®éng cña m«i trêng cïng
víi sù luyÖn tËp thóc ®Èy sù tiÕn triÓn tõ giai ®o¹n nµy sang giai ®o¹n kh¸c (NguyÔn
Kh¾c Viện 2010).
Sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng bao gåm : sù t¨ng trëng vÒ chiÒu cao, träng lîng
c¬ thÓ, nh÷ng thay ®æi cña n·o vµ çc c¬ quan bªn trong. Sù ph¸t triÓn nµy, còng
bao gåm nh÷ng thay ®æi tõ kÕt qu¶ çc tr¶i nghiÖm vµ häc tËp : thay ®æi trong kiÕn
thøc vµ sù hiÓu biÕt kh¶ n¨ng t duy vµ ng«n ng÷ hµnh vi x· héi, trong sù tù ý thøc
vµ tù kiÒm chÕ b¶n th©n. Sù ph¸t triÓn cña trÎ chÞu ¶nh hëng vµ t¸c ®éng cña çc
yÕu tè nh di truyÒn, m«i trêng sèng, nh÷ng yÕu tè v¨n ho¸ -x· héi mµ trÎ ®îc
tiÕp xóc, ®îc lÜnh héi vµ ph¸t huy trong qu¸ tr×nh sèng
6
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bao gåm sù t¨ng trëng vµ thµnh thôc vµ phô thuéc nhiÒu
®Õn chÊt lîng nu«i vµ d¹y
• T¨ng trëng: lµ sù lín lªn, kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn mang tÝnh tù nhiªn, theo
quy luËt tù nhiªn; lµ sù t¨ng lªn cña çc tÕ bµo trong c¬ thÓ (phô thuéc rÊt nhiÒu ®Õn
chÊt lîng nu«i). Møc t¨ng trëng vÒ thÓ chÊt, tøc lµ sù lín lªn cña trÎ, ®îc biÓu
hiÖn ë träng lîng vµ chiÒu cao cña c¬ thÓ, chiÒu dµi x¬ng, vßng ®Çu, vßng çnh
tay v.v. Sù t¨ng trëng liªn quan chÆt chÏ víi trëng thµnh vµ thµnh thôc, hai tuyÕn
®êng nµy lu«n song hµnh víi nhau. NÕu mét ®øa trÎ t¨ng trëng kÐm (dinh dìng
kÐm hoÆc bÖnh tËt..) sÏ lµm chËm qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t©m vËn ®éng.
Sù t¨ng trëng vÒ thÓ chÊt cña 1 ®øa trÎ trong n¨m ®Çu tiªn:
- TrÎ s¬ sinh ®ñ th¸ng, lóc míi sinh
+ Vßng ®Çu: sau sinh vßng ®Çu cña trÎ lµ 34cm; trong 3 th¸ng ®Çu mçi
th¸ng t¨ng lªn 3cm, sau ®ã chËm dÇn ®Õn 5 tuæi vßng ®Çu ®o ®îc 49-50cm
+ ChiÒu dµi th©n(chiÒu cao): 50 ± 1,6 cm víi trÎ tra; g¸i lµ 49,8 ± 1,5cm.
+ C©n nÆng: 3100 ± 350g víi con trai vµ con g¸i lµ 3060 ± 340g
- Trong n¨m ®Çu: ChiÒu dµi th©n vµ c©n nÆng t¨ng nhanh trong 3 th¸ng ®Çu,
sau chËm dÇn.
+ ChiÒu dµi th©n, 3 th¸ng ®Çu mçi th¸ng t¨ng tõ 3,5 -3cm; 3
th¸ng tiÕp theo t¨ng 2, 6 cm/ th¸ng; cuèi t¨ng 1,5-1cm. ChiÒu dµi th©n trÎ 12
th¸ng tuæi ®¹t ®îc 74,54 ± 2,3cm víi con trai vµ 73,35 ± ,89 cm víi con g¸i
+ C©n nÆng: T¨ng gÊp ®«i vµo th¸ng thø 4 vµ 5 vµ gÊp 3 vµo cuèi n¨m
L©m sµng: trÎ suy dinh dìng, c©n nÆng thÊp, c¬ nhÏo, tr¬ng lùc c¬ kÐm,
thiÕu can xi.. sÏ chËm lÉy, chËm ®i, chËm cÇm n¾m… h¹n chÕ c¬ héi tiÕp cËn vµ
dÉn ®Õn chËm ph¸t triÓn trÝ tuÖ.
• Thµnh thôc (thµnh thôc vµ häc tËp-luyÖn tËp): lµ sù thµnh thôc vµ chÝn muåi
çc chøc n¨ng cña c¬ thÓ, song song víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ thèng hîp çc cÊu
tróc thÇn kinh (sù mi-ª-lin hãa), çc gi¸c quan. Sù thµnh thôc phô thuéc rÊt nhiÒu
®Õn ®iÒu kiÖn cña m«i trêng, vµ kh¶ n¨ng tËp nhiÔm (häc tËp, luyÖn tËp) cña trÎ.
Sù g¾n bã bè mÑ/ con lµ ®iÒu kiÖn gióp ®øa trÎ cã c¬ héi häc tËp, tr¶i nghiÖm vµ
thÝch nghi, ph¸t triÓn.
7
VÝ dô, ho¹t ®éng ®i xe ®¹p 3 b¸nh cña trÎ:
Tríc 3 tuæi, c¬ b¾p cña trÎ cha kháe, ®ång thêi cha biÕt phèi hîp ®éng t¸c
®¹p xe cña 2 ch©n. TrÎ kh«ng tù ®¹p xe nÕu kh«ng cã sù híng dÉn cña ngêi
lín h¬n. Ban ®Çu trÎ cha hiÓu çch ®¹p xe: khi ®¹p m¹nh lªn bµn ®¹p nµy, th×
xe tiÕn lªn phÝa tríc, ®ång thêi bµn ®¹p kia xoay ra sau, vµ ch©n kia ph¶i co
ch©n theo. TrÎ thêng ®¹p c¶ hai ch©n m¹nh mét lóc lªn c¶ hai bµn ®¹p. Xe
kh«ng tiÕn ®îc. Sau ®ã, ®îc ngêi lín d¹y, ®ång thêi nh×n thÊy trÎ lín h¬n
çch ®¹p, trÎ tËp ®i tËp l¹i, ®iÒu chØnh vµ thµnh thôc dÇn çc ®éng t¸c, phèi hîp
c¶m gi¸c gi¸c quan. TrÎ c¶m nhËn ®îc thµnh qu¶ cña m×nh, høng thó víi ho¹t
®éng ®¹p xe. ViÖc ®¹p xe 3 b¸nh ngµy mét thµnh th¹o vµ cã kinh nghiÖm. Sau 3
tuæi, trÎ cã thÓ ®iÒu khiÓn tèc ®é, rÏ sang ph¶i hay tr¸i, tiÕn lªn hoÆc lïi.. theo ý
thÝch cña m×nh vµ thi thè víi çc b¹n.
.
1.1.4. Thêi kú ph¸t triÓn - Giai ®o¹n ph¸t triÓn- Thang ph¸t triÓn
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña trÎ tr¶i qua n¨m th¸ng, nhê sù t¨ng trëng vµ trëng
thµnh- thµnh thôc thèng hîp çc chøc n¨ng. Mçi thêi kú thÓ hiÖn møc ®é cña sù
trëng thµnh vµ thµnh thôc chøc n¨ng vÒ thÓ chÊt, t©m lý vµ x· héi, cã thÓ ®¸nh dÊu
1 giai ®o¹n ph¸t triÓn míi. Tuy nhiªn, dÔ cã sù nhÇm lÉn gi÷a giai ®o¹n ph¸t triÓn,
thêi kú ph¸t triÓn vµ thang ph¸t triÓn
1.1.4.1.Thêi kú ph¸t triÓn (periods of development)
Khi nãi ®Õn ph¸t triÓn, c©u hái ®îc ®Æt ra lµ lµm çch nµo ®Ó chia dßng thêi gian
thµnh çc thêi kú cã thÓ quan s¸t ®îc vµ hîp lý. Th«ng thêng, ngêi ta chia sù
ph¸t triÓn cña trÎ em (tõ khi mang thai ®Õn 20 tuæi) thµnh n¨m thêi kú, mçi thêi kú
cã nh÷ng n¨ng lùc ph¸t triÓn míi vµ kú väng x· héi míi
8
Çc thêi kú ph¸t triÓn cña trÎ em (Berk 2003)
-Thêi kú thai nhi : thêi kú ph¸t triÓn vò b·o, tõ 1 tÕ bµo ph¸t triÓn thµnh mét con
ngêi hoµn thiÖn víi çc n¨ng lùc t©m trÝ vµ thÓ chÊt.
-S¬ sinh vµ Êu nhi : tõ 0 ®Õn 2 tuæi. Thay ®æi m¹nh mÏ vÒ thÓ chÊt vµ n·o bé gióp
ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn ®éng, tri gi¸c vµ trÝ tuÖ, ng«n ng÷.
-TrÎ nhá: tõ 2 ®Õn 6 tuæi. C¬ thÓ dµi ra, vËn ®éng tinh h¬n, trÎ tù kiÓm so¸t b¶n
th©n. Ng«n ng÷ vµ T duy ph¸t triÓn m¹nh.
-TrÎ nhi ®ång : tõ 6 ®Õn 11 tuæi. TrÎ häc vÒ thÕ giíi réng lín xung quanh, hiÓu vÒ
çc tr¸ch nhiÖm x· héi trong cuéc sèng vµ thùc hiÖn vai cña m×nh. N¨ng lùc thÓ
chÊt dÎo dai tèt, t duy logic h¬n, thµnh th¹o kh¶ n¨ng ®äc viÕt.
-TrÎ vÞ thµnh niªn : tõ 11-20 tuæi. Thêi kú cÇu nèi, chuyÓn giao gi÷a trÎ em vµ
ngêi lín. DËy th× lµm thay ®æi thÓ chÊt vµ n¨ng lùc sinh s¶n. T duy trõu tîng,
lý tëng. Quan t©m ®Õn häc tËp ®Ó chuÈn bÞ cho c«ng viÖc. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ b¶n
th©n, môc tiªu vµ cµng ngµy cµng ®éc lËp, tù chñ.
1.1.4.2. Giai ®o¹n ph¸t triÓn (stages of development):

C©u hái liÖu sù ph¸t triÓn theo giai ®o¹n (lý thuyÕt cña Piaget, lý thuyÕt ph©n
t©m, v.v) hay ph¸t triÓn dÇn dÇn (kh«ng chia thµnh çc giai ®o¹n) (lý thuyÕt hµnh vi
vµ tËp nhiÔm x· héi, thuyÕt xö lý th«ng tin v.v) hay c¶ 2 (thuyÕt v¨n hãa x· héi cña
Vgodxki) lu«n tån t¹i nh mét cuéc tranh luËn häc thuËt vµ triÕt lý trong t©m lý
häc ph¸t triÓn. Giai ®o¹n ph¸t triÓn trÎ em ®îc hiÓu lµ sù thay ®æi vÒ chÊt vÒ t
duy, c¶m xóc vµ hµnh vi, t¹o ra nÐt ®Æc trng cho mét thêi kú ph¸t triÓn cô thÓ
(Beck, s®d).
Giai ®o¹n ph¸t triÓn ®· ®îc çc nhµ nghiªn cøu trÎ em ®Ò cËp vµ ph¸t triÓn theo
çch kh¸c nhau, ë nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c nhau. J.Piaget chó träng nghiªn cøu thao t¸c
trÝ lùc, H.Wallon ®¸nh gi¸ çc giai ®o¹n mµ «ng m« t¶ b¾t ®Çu tõ sù ph¸t triÓn c¶m
xóc vµ x· héi ho¸. S. Feund nghiªn cøu sù kÕ tiÕp vµ nèi tiÕp çc giai ®o¹n b¶n
n¨ng. Çc nhµ t©m lý häc ho¹t ®éng vµ t¬ng t¸c ç nh©n dùa vµo ®Æc trng mèi
quan hÖ ; sù t¬ng t¸c gi÷a ç nh©n víi çc yÕu tè cña m«i trêng vµ ®Æc trng ho¹t
®éng cña ç nh©n víi tiªu chÝ vÒ ®èi tîng chñ yÕu trong quan hÖ mµ ç nh©n híng
tíi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lµ ®å vËt hay con ngêi ; vµ ho¹t ®éng chñ ®¹o trong
thêi kú ®ã.
9
Theo quan ®iÓm cña trêng ph¸i t©m lý häc ho¹t ®éng (Vgodxki, Leonchep
v.v), giai ®o¹n ph¸t triÓn cã çc ®Æc trng nh sau : (1) mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn
t¬ng øng víi mét ho¹t ®éng chñ ®¹o cña ç nh©n ; (2) mçi giai ®o¹n ®îc ®Æc
trng bëi çc cÊu tróc t©m lý, ®Æc ®iÓm t©m lý míi mµ giai ®o¹n tríc cha cã.
Piaget chia çc giai ®o¹n ph¸t triÓn cña 6 n¨m ®Çu ®êi cña trÎ em nh sau :
• Giai ®o¹n Gi¸c ®éng, cßn gäi lµ giai ®o¹n t©m vËn ®éng : 2 n¨m ®Çu ®êi
Kh¶ n¨ng nhËn biÕt cña trÎ cã ®uîc, qua nh÷ng hµnh ®éng t¬ng t¸c víi m«i
trêng xung quanh, víi sù tham gia cña çc gi¸c quan. Khi nµy, ë trÎ cha cã sù
t¸ch biÖt râ rµng gi÷a ç nh©n vµ m«i trêng. Sù ph¸t triÓn cña giai ®o¹n nµy:
Giai ®o¹n §é tuæi ( th¸ng) §Æc ®iÓm ®Æc trng
1 0-1 TËp luyÖn çc ph¶n x¹: bó, cÇm n¾m, nh×n
, nghe
2 1-4 th¸ng Sù thÝch nghi cña çc cÊu tróc vËn ®éng vµ
c¶m gi¸c c¬ b¶n (vÝ dô bó b»ng çc vËt
kh¸c nhau)
3 4-8 th¸ng Sù ph¸t triÓn ph¬ng thøc kÐo dµi çc Ên
tîng thÝch thó
4 8-12 th¸ng Çc hµnh ®éng trë thµnh çc hµnh ®éng cã
chñ ®Þnh h¬n, t×m kiÕm nhanh çc ®å vËt
5 12-18 th¸ng Häc nghiªn cøu tÝch cùc ph¬ng ph¸p thö
vµ sai
6 18-24 th¸ng Suy nghÜ tríc khi thùc hiÖn hµnh ®éng, sö
dông tæ hîp trÝ tuÖ
• TiÒn thao t¸c : tõ sau 2 tuæi ®Õn 7 tuæi

Kh¶ n¨ng ng«n ng÷ vµ nhËn thøc ®îc ph¸t triÓn. Trong giai ®o¹n nµy trÎ
thêng cã c¶m gi¸c, suy nghÜ duy kû: tù coi m×nh lµ trung t©m. Kh¶ n¨ng nhËn thøc
®îc t¨ng cêng, mÆc dï kh¶ n¨ng ph©n biÖt míi chØ dùa vµo nh÷ng dÊu hiÖu bªn
ngoµi cña sù vËt, chø cha nhËn thøc ®îc vÒ b¶n chÊt bªn trong
Freud ph©n chia 6 n¨m ®Çu ®êi cña trÎ thµnh 3 giai ®o¹n
• Måm miÖng: tõ s¬ sinh ®Õn 1 tuæi: çi t«i híng trÎ thùc hiÖn hµnh ®éng bó
mót (vó mÑ hoÆc b×nh s÷a). NÕu nhu cÇu vÒ m«i miÖng kh«ng ®îc ®¸p øng
hîp lý, trÎ cã thÓ h×nh thµnh çc thãi quen nh mót tay, c¾n bót ch× ë tuæi nhi
®ång vµ ¨n qu¸ ®é, hót thuèc khi trëng thµnh.
• HËu m«n: tõ 1-3 tuæi: TrÎ tuæi nµy thÝch thó viÖc gi÷ hoÆc cho tho¸t ra níc
tiÓu hoÆc ph©n khi thùc hiÖn hµnh vi bµi tiÕt.
• D¬ng vËt: Tõ 3-6 tuæi: Çc xung n¨ng b¶n n¨ng híng ®Õn çc bé phËn sinh
dôc vµ trÎ c¶m thÊy thÝch thó víi çc kÝch thÝch bé phËn sinh dôc. XuÊt hiÖn
10
mÆc c¶m Edipe ®èi víi trÎ nam vµ mÆc c¶m Electra víi trÎ n÷- TrÎ c¶m thÊy
cã ham muèn tÝnh dôc víi ngêi cha hoÆc mÑ kh¸c giíi.§Ó tr¸nh bÞ trõng
ph¹t, trÎ tõ bá ham muèn nµy vµ thay vµo ®ã, ph¸t triÓn çc phÈm chÊt, ®Æc
®iÓm cña ngêi cha hoÆc mÑ cïng giíi.
Çc nhµ t©m lý häc ho¹t ®éng vµ t¬ng t¸c ç nh©n ph©n chia 6 n¨m ®Çu ®êi
thµnh 3 giai ®o¹n:
• Hµi nhi : 0-1 tuæi : Quan hÖ chñ yÕu lµ sù g¾n bã mÑ-con
• Êu nhi : tõ 1-3 tuæi : Quan hÖ chñ yÕu lµ mÑ vµ ngêi lín, thÕ giíi ®å vËt.
T¬ng t¸c mÑ-con vµ hµnh ®éng víi ®å vËt lµ hµnh ®éng chñ ®¹o.
• MÉu gi¸o : Tõ 3-6 tuæi. Quan hÖ x· héi vµ thÕ giíi ®å vËt. Ho¹t ®éng ch¬i lµ
ho¹t ®éng chñ ®¹o.
1.1.4.3. Thang ph¸t triÓn
Lµ c«ng cô x©y dùng ®Ó cè g¾ng x¸c ®Þnh çc møc chøc n¨ng, bao gåm sù m« t¶
vµ xÕp thø tù mèc ph¸t triÓn theo th¸ng hoÆc theo n¨m tuæi. Nã cã gi¸ trÞ vÒ mÆt
thèng kª, cho phÐp ®o lêng møc ph¸t triÓn ë trÎ em ®¹t ®îc hoÆc cha ®¹t ®îc
theo trËt tù thêi gian víi ®é chÝnh x¸c t¬ng ®èi. A.Gesell (Mü,1911), Charlotle
Buhler (Viene,1932) lµ nh÷ng ngêi tiªn phong nghiªn cøu, xÕp thø tù tiÕn tr×nh
çc mèc ph¸t triÓn t©m vËn ®éng theo bËc thang tõ 0-6 tuæi. Trªn c¬ së nghiªn
cøu nµy, nhiÒu t¸c gi¶ ®· lËp ra nhiÒu thang ®o ph¸t triÓn kh¸c nh Baylay(1935),
Simon, Brunet vµ Lezine ( Ph¸p), Denver I vµ II, Baylay-II ( Mü).
Thang ®o ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ em, mµ phÇn lín çc t¸c gi¶ x©y dùng
dùa trªn c¬ së nghiªn cøu cña A. Gesell ®Ó ®¸nh vÒ sù t¨ng trëng ë çc giai ®o¹n
ph¸t triÓn, thÓ hiÖn ë 4 lÜnh vùc:
1/ V©n ®éng th«; 2/ VËn ®éng tinh tÕ thÝch nghi
3/ VËn ®éng ng«n ng÷; 4/ Ç nh©n vµ x· héi
1.2. §èi tîng vµ nhiÖm vô nghiªn cøu t©m vËn ®éng trÎ em
1.2.1 §èi tîng nghiªn cøu
Mçi con ngêi trong sù ph¸t triÓn, ngay sau khi sinh ra ®· cã s½n nh÷ng
yÕu tè thõa hëng cña nßi gièng (di truyÒn) vµ sù lín lªn. Trong qu¸ tr×nh ®ã, lu«n
chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè cña m«i trêng sèng nh: ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n hãa
x· héi, khÝ hËu, çch nu«i d¹y, v.v. TrÎ ph¶i b¾t chíc, tËp lµm quen, ®Ó thÝch nghi
11
vµ ph¸t triÓn díi sù híng dÉn, khÝch lÖ cña ngêi lín. V× vËy, sù ph¸t triÓn t©m
vËn ®éng cña trÎ em lu«n chÞu sù t¬ng t¸c qua l¹i gi÷a:
 NÒn v¨n hãa x· héi víi sù ph¸t triÓn cña chÝnh b¶n th©n trÎ ;
 Ho¹t ®éng cña trÎ víi sù ph¸t triÓn cña chÝnh trÎ ;
 Gi¸o dôc cña ngêi lín víi sù ph¸t triÓn cña trÎ
Ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ em nghiªn cøu nh÷ng ®Æc ®iÓm, qui luËt, ®iÒu kiÖn
vµ ®éng lùc ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ tõ 0-6 tuæi. §èi tîng nghiªn cøu bao
gåm:
• Nguån gèc cña sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng (sinh häc vµ x· héi) cña trÎ;
• §éng lùc ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ ;
• C¬ chÕ vËn hµnh cña sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ.
1.2.2. NhiÖm vô
Lµm s¸ng tá çc qui luËt, ®Æc ®iÓm cña sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng, nh÷ng
yÕu tè t¸c ®éng, dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trong tõng thêi kú ë nh÷ng n¨m
®Çu ®êi. Çc lÜnh vùc nghiªn cøu :
• Sù t¨ng trëng trong ph¸t triÓn t©m vËn ®éng ®îc thÓ hiÖn ë 4 khu vùc :
- VËn ®éng t thÕ, di chuyÓn, cÇm n¾m v.v.
- VËn ®éng tinh tÕ thÝch nghi ;
- VËn ®éng ng«n ng÷ ;
- VËn ®éng x· héi vµ ç nh©n.
• Sù thµnh thôc (trëng thµnh) cña ph¸t triÓn ë çc thêi kú vµ thang ®o ®¸nh
gi¸ cña nã :
- Giai ®o¹n 2 n¨m ®Çu ®êi ;
- Giai ®o¹n tõ 2- 3 tuæi ;
- Giai ®o¹n tõ 3-6 tuæi ;
• Çc yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ: yÕu tè sinh häc vµ
m«i trêng.
Môc ®Ých : Nghiªn cøu ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ em ë giai ®o¹n nµy rÊt quan
träng, nh»m hiÓu çc yÕu tè, ®Æc ®iÓm trong nu«i vµ d¹y, b¶o ®¶m çc nhu cÇu ph¸t
triÓn hîp lý, gióp trÎ ph¸t triÓn n¨ng lùc ç nh©n, cã trÝ tuÖ, cã nh©n çch. Çc kiÕn
thøc ®ã gióp c«ng t¸c ph¸t hiÖn vµ phßng ngõa çc yÕu tè nguy c¬ (tõ trong bµo
thai, trong sinh vµ sau khi ra ®êi lín lªn) vÒ mÆt sinh häc còng nh nu«i dìng, c¶n
12
trë sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng b×nh thêng cña trÎ. Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu ®ã, ®Ó cã
chiÕn lîc can thiÖp sím çc dÊu hiÖu bÊt thêng cña chóng. Bªn c¹nh ®ã, kiÕn
thøc cña chuyªn ngµnh nµy lµ c¬ së khoa häc cho c«ng t¸c ph¸t triÓn chÝnh s¸ch
gi¸o dôc, y tÕ liªn quan ®Õn ch¨m sãc vµ nu«i d¹y trÎ nhá. V× vËy, m«n häc ®ßi hái
tÝnh thùc tiÔn vµ øng dông cao, ®ång thêi cÇn cã kü n¨ng l©m sµng vÒ ®¸nh gi¸ còng
nh can thiÖp
1.3. Çc ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ t©m vËn ®éng
Khi nghiªn cøu çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn con ngêi, çc nhµ t©m lý häc cã
thÓ øng dông nhiÒu ph¬ng ph¸p vµ çch tiÕp cËn kh¸c nhau, tïy theo môc tiªu:
quan s¸t hÖ thèng hay thùc nghiÖm, nghiªn cøu tõng trêng hîp hay nhãm; nghiªn
cøu c¾t ngang hay theo chiÒu däc, v.v. Th«ng thêng khi nghiªn cøu, ngêi ta
thêng sö dông çc ph¬ng ph¸p kÕt hîp, vÝ dô nh trong nghiªn cøu trêng hîp
hoÆc thùc nghiÖm ngêi ta thêng sö dông ph¬ng ph¸p quan s¸t hÖ thèng
1.3.1. Çc ph¬ng ph¸p th«ng dông ®Ó nghiªn cøu t©m vËn ®éng
1.3.1.1 Quan s¸t hÖ thèng
Lµ ph¬ng ph¸p mµ ngêi nghiªn cøu ¸p dông võa quan s¸t theo dâi , võa ghi
chÐp, m« t¶ hµnh vi t©m vËn ®éng cña trÎ cïng nh÷ng ®iÒu kiÖn cña m«i trêng
sèng cña trÎ. Quan s¸t hµnh vi cña trÎ, cã thÓ ®îc thùc hiÖn theo nhiÒu çch kh¸c
nhau. Çch thø nhÊt lµ quan s¸t trong m«i trêng hµng ngµy, trong hoµn c¶nh tù
nhiªn kh«ng can thiÖp, gäi lµ quan s¸t tù nhiªn. KÕt qu¶ cã thÓ cho biÕt ph¸t triÓn
vËn ®éng, ng«n ng÷, kh¶ n¨ng chó ý, c¶m xóc, nhËn thøc cña trÎ trong hoµn c¶nh
®ã.
Nghiªn cøu vÒ hµnh vi nu«i d¹y trÎ vµ kiÓm so¸t xung ®éng ë trÎ chËp ch÷ng
(Power and Chapieski 1886): Quan s¸t tù nhiªn 18 trÎ con ®Çu tuæi tõ 12-15 th¸ng
vµ mÑ trÎ hai lÇn, mçi lÇn 45 phót. Çch nu«i d¹y trÎ ®îc ®¸nh gi¸ qua quan s¸t tù
nhiªn. KiÓm so¸t xung ®éng ë trÎ ®îc ®Þnh nghÜa lµ hµnh vi kh«ng thao t¸c víi çc
vËt dÔ vì hoÆc nguy hiÓm, ®îc ®¸nh gi¸ b»ng çch quan s¸t çc ®å vËt mµ trÎ ch¬i
cïng. Nghiªn cøu cho they, çc bµ mÑ ®ßi hái nhiÒu vÒ kiÓm so¸t xung ®éng vµ
lu«n thóc Ðp con nhiÒu vµ liªn tôc. Nh÷ng bµ mÑ tin vµo trõng ph¹t th©n thÓ, cã
nh÷ng ®øa con cã xu híng phít lê sù cÊm ®o¸n cña mÑ vµ thao t¸c nhiÒu víi vËt
dÔ vì, vµ cã n¨ng lùc ng«n ng÷ thÊp sau 7 th¸ng. KÕt qu¶ chØ ra sù kh¸c biÖt cña ç
nh©n vÒ kiÓm so¸t xung ®éng ë thêi kú nµy liªn quan ®Õn m«i trêng vËt chÊt, sù
13
tu©n thñ yªu cÇu tõ ngêi mÑ. Nghiªn cøu minh häa tÇm quan träng cña tiÕp cËn ®a
ph¬ng ph¸p ®Ó ph¸t triÓn kiÓm so¸t xung ®éng ë trÎ nhá (Nguån c¬ së d÷ liÖu
PsycINFO, APA).
§iÓm m¹nh cña quan s¸t tù nhiªn lµ t×nh huèng, ®iÒu kiÖn x¶y ra thËt nhÊt,
kh«ng cã sù t¸c ®éng. H¹n chÕ cña quan s¸t tù nhiªn lµ ngêi quan s¸t kh«ng thÓ
kiÓm so¸t ®îc ®iÒu kiÖn, bèi c¶nh quan s¸t, v× vËy, trong 1 kho¶ng thêi gian, trÎ cã
thÓ kh«ng cã c¬ héi ®Ó béc lé hµnh vi cÇn quan s¸t. TÝnh kh¸ch quan cña kÕt qu¶
quan s¸t còng cã thÓ bÞ h¹n chÕ do thiªn kiÕn chñ quan cña ngêi quan s¸t.
§Ó kh¾c phôc h¹n chÕ nµy, b»ng çch thùc hiÖn quan s¸t cã cÊu tróc trong
phßng thÝ nghiÖm. Theo çch nµy, ngêi nghiªn cøu s¾p ®Æt t×nh huèng, m«i trêng
kÝch thÝch hµnh vi cÇn quan s¸t diÔn ra, ®Ó çc chñ thÓ-trÎ em ®Òu cã c¬ héi béc lé
hµnh vi
Ph¬ng ph¸p quan s¸t hÖ thèng rÊt quan träng trong l©m sµng, còng nh
Nghiªn cøu t¸c ®éng cña tiÕp xóc da da (Kangaroo) ngay sau khi sinh ®Õn
ph¶n øng thÇn kinh ë trÎ sinh ®ñ th¸ng ((Sari and Imad 2004)): Kh¸ch thÓ nghiªn
cøu gåm 47 cÆp mÑ con kháe m¹nh, ®îc chia ngÉu nhiªn thµnh 2 nhãm thùc
nghiÖm vµ nhãm chøng. Ngay sau khi sinh 15-20 phót, mÑ tiÕp xóc da- da víi con
trong vßng 1 tiÕng. Sau ®ã, trÎ ®îc mang ®Õn phßng ch¨m sãc ®Ó quan s¸t. Trong
quan s¸t kÐo dµi 1 tiÕng, sau khi sinh 4h, trÎ ®îc tiÕp xóc da-da ngñ l©u h¬n, ngñ
yªn h¬n vµ cã nhiÒu çc cö ®éng linh ho¹t, Ýt çc cö ®éng c¬ng cøng. KÕt luËt lµ
ph¬ng ph¸p Kangoroo ¶nh hëng ®Õn hÖ thèng tæ chøc vµ hÖ thèng ®iÒu biÕn vËn
®éng ë trÎ s¬ sinh ngay sau khi sinh.
nghiªn cøu t©m lý häc kh¸c, ®ßi hái ngêi nghiªn cøu ph¶i cã kü n¨ng quan s¸t,
®¸nh gi¸ ph©n tÝch, dù ®o¸n kh¸ch quan, tr¸nh tÝnh chñ quan, ngé nhËn, ¸p ®Æt
VÝ dô nh Arnold Gegell (1940), nghiªn cøu sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña
trÎ nh÷ng n¨m ®Çu ®êi, «ng ®· quan s¸t, ghi chÐp m« t¶ tØ mØ, vÒ nh÷ng hµnh vi cña
100 trÎ suèt thêi th¬ Êu (theo chiÒu ngang vµ däc) nh bß, ®i, ch¹y, nhÆt nh¹nh çc
vËt nhá, biÕt dïng kÐo, sö dông bót ch×, vÏ h×nh ngêi…
J. Piaget tõ nh÷ng quan s¸t, ghi chÐp m« t¶ tØ mØ 3 ngêi con cña m×nh, ®· ph¸t hiÖn
ra 6 giai ®o¹n, trong sù h×nh thµnh trÝ tuÖ ë trÎ em tõ 0-15 tuæi.
Çc lu ý khi quan s¸t:
- Quan s¸t vËn ®éng cña trÎ trong ho¹t ®éng tù nhiªn cña chóng
14
- Mèi quan hÖ vËn ®éng cña trÎ víi çc thµnh viªn kh¸c trong nhãm, víi ngêi
nu«i d¹y
- Çc biÓu hiÖn vÒ cö chØ hµnh vi, nÐt mÆt, ©m thanh, giäng nãi.
- Quan s¸t m«i trêng nu«i d¹y vµ sù g¾n bã mÑ con
- L¾ng nghe vµ trß chuyÖn víi trÎ: giao tiÕp víi trÎ, dïng ng«n ng÷ hîp víi
tr×nh ®é ng«n ng÷ lêi nãi còng nh ®iÖu bé, hµnh vi nÐt mÆt… Víi tõng løa tuæi,
cÇn t¹o ra m«i trêng cho trÎ vÎ, ch¬i vµ t¬ng t¸c qua l¹i víi chóng ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ
vËn ®éng, hµnh vi, c¶m xóc cña trÎ
- L¾ng nghe vµ trß chuyÖn víi bè mÑ hoÆc ngêi nu«i d¹y trÎ: Nh»m lÊy
th«ng tin liªn quan ®Õn søc kháe vµ ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ tõ bµo thai,sau
sinh cho ®Õn hiÖn t¹i, sù g¾n bã mÑ con, çch nu«i d¹y v.v.
1.3.1.2. Ph¬ng ph¸p tù b¸o ço: pháng vÊn hoÆc b¶ng hái
Ph¬ng ph¸p tù b¸o ço, yªu cÇu ®èi tîng tham gia nghiªn cøu cung cÊp th«ng
tin vÒ nhËn thøc, suy nghÜ, n¨ng lùc, c¶m xóc, niÒm tin, tr¶i nghiÖm qu¸ khø cña hä
• Pháng vÊn l©m sµng: Pháng vÊn l©m sµng lµ çch thu thËp th«ng tin vÒ quan
®iÓm cña ®èi tîng nghiªn cøu díi d¹ng trao ®æi, trß chuyÖn linh ho¹t. Pháng
vÊn l©m sµng cã ®iÓm m¹nh lµ cho phÐp mäi ngêi béc lé suy nghÜ cña hä mét
çch gÇn gòi nhÊt, cïng ng«n ng÷ víi nh÷ng g× hä suy nghÜ h»ng ngµy. BÊt cËp
cña ph¬ng ph¸p nµy lµ ®é ch©n thùc cña th«ng tin. §èi tîng nghiªn cøu cã thÓ
kh«ng trung thùc víi tr¶i nghiÖm, suy nghÜ thùc cña m×nh khi tr¶ lêi ®Ó gi÷ h×nh
¶nh cña b¶n th©n hoÆc ®Ó lµm hµi lßng ngêi pháng vÊn. Ngoµi ra, pháng vÊn l©m
sµng phô thuéc vµo kh¶ n¨ng diÔn ®¹t ng«n ng÷, nªn cã thÓ kh«ng ®¸nh gi¸ ®îc
chÝnh x¸c nh÷ng ngêi cã khã kh¨n vÒ diÔn ®¹t ng«n ng÷. Pháng vÊn l©m sµng
®ßi hái ngêi thùc hiÖn cã kü n¨ng tèt, cã kinh nghiÖm, biÕt çch ®Æt c©u hái ®¬n
gi¶n còng nh hiÓu ®îc ®èi tîng, vÝ dô nh khi ®èi tîng kh«ng tr¶ lêi ®îc,
liÖu ®èi tîng kh«ng hiÓu c©u hái hay kh«ng thÊy tho¶i m¸i ®Ó tr¶ lêi
VÝ dô vÒ sö dông pháng vÊn l©m sµng mµ J.Piaget ®· sö dông víi trÎ 3 tuæi
®Ó ®¸nh gi¸ sù hiÓu biÕt cña trÎ vÒ giÊc m¬ (Theo Berk 2003)
- GiÊc m¬ ®Õn tõ ®©u?
- Ch¸u nghÜ lµ cø ngñ thËt tèt th× sÏ m¬
- GiÊc m¬ ®Õn tõ chóng ta hay ngoµi chóng ta?
- Tõ ngoµi
15
- Khi ch¸u ë trªn giêng vµ ch¸u m¬, giÊc m¬ ë ®©u?
- ë giêng, díi ch¨n. Ch¸u còng kh«ng biÕt n÷a. NÕu nã ë trong bông
ch¸u, x¬ng sÏ ch¾n ®êng vµ ch¸u kh«ng thÓ nh×n thÊy nã.
- GiÊc m¬ cã ë ®ã kh«ng khi ch¸u ngñ?
- Cã, nã ë trªn giêng c¹nh ch¸u.
• Pháng vÊn cã cÊu tróc, tr¾c nghiÖm, b¶ng hái.

Trong pháng vÊn cã cÊu tróc, mçi ç nh©n ®îc hái çc c©u hái gièng nhau,
®îc pháng vÊn, ®¸nh gi¸ theo çch gièng nhau. Trong çch nµy, ngêi nghiªn cøu
cã thÓ sö dông çc c«ng cô nh b¶ng c©u hái ®· ®îc thiÕt kÕ s½n víi c©u hái më,
hoÆc b¶ng hái víi nh÷ng ph¬ng ¸n tr¶ lêi cè ®Þnh hoÆc tr¾c nghiÖm. Çch thøc
nµy, mang ®Õn cã sù ®ång bé vÒ ph¬ng ¸n, ph¬ng thøc thùc hiÖn gi÷a nh÷ng
ngêi tham gia nghiªn cøu, vµ lo¹i trõ bít sù ¶nh hëng cña ngêi pháng vÊn t¸c
®éng ®Õn viÖc tr¶ lêi cña kh¸ch thÓ. Ph¬ng ph¸p pháng vÊn cã cÊu tróc cã u
®iÓm lµ ®ång bé, nhanh, nhng ®iÓm bÊt lîi cña ph¬ng ph¸p nµy lµ kh«ng thÓ thu
nhËn ®îc çc th«ng tin s©u
Víi løa tuæi nhá, ®Ó ®¸nh gi¸ t©m vËn ®éng cña trÎ, c«ng cô thêng ®îc dïng
lµ çc tr¾c nghiÖm ®îc x©y dùng dùa trªn c¬ së nghiªn cøu çc giai ®o¹n ph¸t triÓn
cña trÎ. Tr¾c nghiÖm dïng ®Ó lîng gi¸, hæ trî cho quan s¸t vµ chÈn ®o¸n l©m sµng.
Ph¬ng ph¸p nµy, ®ßi hái kü n¨ng quan s¸t vµ kü n¨ng sö dông c«ng cô.
A.Gesell x©y dùng thang ®o ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ em tõ 0-6 tuæi
(1911) vµ ®a vµo gi¶ng d¹y trong nhi khoa (trêng §¹i häc Yale, Hoa kú). Lezin,
Brunet (1942) x©y dùng thang dùa trªn c¬ së thang cña Gesell cho trÎ tõ 0-3 tuæi.
Sau nµy cã nhiÒu thang ®o ®îc x©y dùng cña çc t¸c gi¶ kh¸c nh thang cña
Rogers (Canada), Baylay,1935 (Hoa kú) cho trÎ tõ 0-6 tuæi. Thang ®o Denver I
(1967) vµ Denver II ( 1990) cña W.K. Frankenburg (Hoa kú), ®ang ®îc sö dông ë
nhiÒu níc trªn thÕ giíi.
Mét sè tr¾c nghiÖm trong ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ em tõ 0-6 tuæi
ë níc ta, ®îc ViÖn Nghiªn cøu tríc tuæi ®Õn trêng, cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo
t¹o, thÝch nghi vµ ®îc øng dông gÇn 3 thËp kû nay nh: Lezin, Brunet (cho trÎ tõ 0-
3 tuæi), Denver I (tõ 0-6 tuæi). HiÖn nay, Denver II ®ang ®îc øng dông trong mét
sè c¬ së nhi khoa vµ t©m lý. Mét sè tr¾c nghiÖm kh¸c dïng ®Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t
triÓn cña trÎ ë giai ®o¹n nhá nh:
16
- Tr¾c nghiÖm ®¸nh gi¸ khÝ chÊt: §îc x©y dùng dùa trªn çc chØ sè ®¸nh
gi¸ sù c©n b»ng vÒ sinh häc, kh¶ n¨ng ®¸p øng víi çc t×nh huèng míi, sù thÝch øng
vµ møc ®é ph¶n øng c¶m xóc sî h·i cña trÎ trong nh÷ng n¨m ®Çu ®êi. Víi môc ®Ých
lµ ®¸nh gi¸, ph©n lo¹i khÝ chÊt, nh÷ng lo¹i nµo th× cã xu híng nh¹y c¶m víi çc
yÕu tè tÝch cùc, tiªu cùc cã ¶nh hëng ®Õn ph¸t triÓn, g©y nhiÔu lo¹n t©m lý…Trªn
c¬ së ®ã, cã híng hç trî trÎ sím, h¹n chÕ çc yÕu tè kh«ng cã lîi trong ph¸t triÓn;
- Tr¾c nghiÖm ®¸nh gi¸ hµnh vi, c¶m xóc;
- Tr¾c nghiÖm ®¸nh gi¸ tù kû, t¨ng ®éng gi¶m chó ý, ng«n ng÷;
- Tr¾c nghiÖm ®¸nh gi¸ çc chØ sè ph¸t triÓn vÒ thÓ chÊt nh chiÒu cao, cËn
nÆng, vßng ®Çu;
- §o chØ sè søc kháe s¬ sinh Apga;
-Tr¾c nghiÖm ®¸nh gi¸ hµnh vi trÎ s¬ sinh Baraselton;
Mét tr¾c nghiÖm cña níc ngoµi, khi øng dông ph¶i ®îc nghiªn cøu thÝch
nghi phï hîp víi nÒn v¨n hãa d©n téc, còng nh cÇn cã mÉu so s¸nh chuÈn cña d©n
sè ®ã. ViÖc x©y dùng mét tr¾c nghiÖm còng cÇn ph¶i ®îc nghiªn cøu thö nghiÖm -
®¸nh gi¸, tríc khi ®a ra øng dông.
1.3.1.3. Çc ph¬ng ph¸p t©m sinh lý
Tõ khi míi ra ®êi, çc nhµ t©m lý häc lu«n quan t©m ®Õn viÖc t×m ra çc b»ng
chøng cã tÝnh chÝnh x¸c vÒ çc hiÖn tîng t©m lý ngêi, b»ng chøng chøng tá sù
tån t¹i cña giÊc m¬, cña trÝ nhí. Ph¬ng ph¸p t©m sinh lý cã thÓ ®¸p øng ®îc mong
muèn nµy b»ng çch cung cÊp çc chØ sè sinh lý, c¬ thÓ cho çc qu¸ tr×nh tinh thÇn.
Ph¬ng ph¸p t©m sinh lý kiÓm nghiÖm mèi quan hÖ gi÷a çc ®¸p øng, ph¶n øng
sinh lý vµ çc qu¸ tr×nh t©m lý. Çc ®o ®¹c t©m sinh lý cung cÊp tiÕp cËn chØ sè, nÒn
t¶ng sinh häc cña çc qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ t×nh c¶m. Kh¸c víi çc ph¬ng ph¸p
pháng vÊn, çc ®o ®¹c t©m sinh lý lµ kh¸ch quan v× kh¸ch thÓ nghiªn cøu kh«ng thÓ
®iÒu khiÓn ®îc kÕt qu¶.
Mét nghiªn cøu ®ang ®îc nhãm gi¶ng viªn t©m lý häc cña §¹i Häc Kü thuËt
Virginia, Hoa Kú thùc hiÖn lµ Tri gi¸c cña trÎ bÐ. Nghiªn cøu quan t©m ®Õn sù ph¸t
triÓn tri gi¸c th«ng tin cña trÎ nhá t¬ng øng víi häc ng«n ng÷, tham dù x· héi vµ
chó ý cã lùa chän. Nhãm nghiªn cøu sö dông ph¬ng ph¸p t©m sinh lý ®Ó hiÓu çch
thøc trÎ nhá sö dông th«ng tin trong çc giäng nãi vµ mÆt ngêi ®Ó gióp trÎ lÜnh héi
®îc c¶ lêi nãi vµ ngêi nãi (http://www.psyc.vt.edu/highlights/infant-perception-
17
laboratory-directed-dr-robin-panneton)
Mét sè ph¶n øng sinh lý th«ng b¸o çc qu¸ tr×nh t©m lý thêng lµ
- Ho¹t ®éng ®iÖn cña n·o/ Sãng n·o (®o b»ng ®iÖn n·o ®å EEG)
- Ho¹t ®éng cña c¬ tim (cã thÓ ®o b»ng ®iÖn tim ®å (ECG) hoÆc huyÕt ¸p
th«ng qua ®o biÕn ®æi thÓ tÝch)
- Ho¹t ®éng cña bÒ mÆt da (xóc gi¸c) nh lµ chØ sè ho¹t ®éng cña tuyÕn må
h«i
- BiÕn thiªn søc c¨ng bÒ mÆt da gi÷a çc c¬ nh c¬ mÆt vµ c¬ cæ, v.v (®o b»ng
®iÖn ®å c¬ EMG).
Ph¬ng ph¸p t©m sinh lý häc cã nh÷ng h¹n chÕ. Thø nhÊt, cã nhiÒu yÕu tè cã thÓ
t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh sinh lý. VÝ dô nh ®Ó xem trÎ s¬ sinh cã nhËn biÕt ®îc ©m
thanh quen thuéc kh«ng, ngêi nghiªn cøu ®o ph¶n øng sinh lý cña trÎ nhá nh sù
thay ®æi ®iÖn n·o, nhÞp tim. Tuy nhiªn, ngêi nghiªn cøu ph¶i ®¶m b¶o r»ng sù thay
®æi nµy kh«ng ph¶i do çc yÕu tè g©y nhiÔu ch¼ng h¹n nh ®ãi, khãc, hoÆc c¬ thÓ
vËn ®éng, v.v. Thø hai, trÎ em thêng kh«ng tho¶i m¸i khi tiÕp xóc víi çc m¸y
mãc, dông cô ®o ®¹c. Do ®ã, ph¶n øng cña trÎ trong ®iÒu kiÖn ®o ®¹c thêng kh«ng
ph¶n ¸nh ®óng thùc tÕ ®êi thêng.
1.3.1.4. Ph¬ng ph¸p l©m sµng hay nghiªn cøu trêng hîp
Cïng víi sù ra ®êi cña ph©n t©m häc lµ ph¬ng ph¸p l©m sµng hay nghiªn
cøu trêng hîp. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu trêng hîp lµ ph¬ng ph¸p sö dông tiÕp
cËn nghiªn cøu m« t¶ ®Ó thu ®îc th«ng tin s©u nhÊt vÒ mét ngêi hoÆc nhãm
ngêi. Trong ph¬ng ph¸p nghiªn cøu trêng hîp cã thÓ sö dông nhiÒu çc kü
thuËt, c«ng cô nh quan s¸t, tr¾c nghiÖm, cã thÓ c¶ ph¬ng ph¸p t©m sinh lý, v.v.
Môc tiªu lµ cung cÊp mét bøc tranh ®Çy ®ñ nhÊt vÒ çc chøc n¨ng t©m lý cña trÎ
còng nh nh÷ng tr¶i nghiÖm cña trÎ.
§iÓm m¹nh cña ph¬ng ph¸p nµy lµ cung cÊp th«ng tin chi tiÕt, phong phó,
s©u, mang tÝnh kh¸m ph¸, lµ nh÷ng gîi ý cho çc nghiªn cøu kh¸c trong t¬ng lai.
Ph¬ng ph¸p nµy còng cho phÐp ®iÒu tra, nghiªn cøu ®îc nh÷ng t×nh huèng khã
thùc hiÖn trong phßng thÝ nghiÖm. H¹n chÕ cña ph¬ng ph¸p nµy lµ thiÕu tÝnh kh¸i
qu¸t cho nhãm d©n sè lín, tèn thêi gian, khã cã thÓ thùc hiÖn l¹i ®Ó kiÓm nghiÖm.
TÝnh chñ quan cña ngêi nghiªn cøu còng cã thÓ ¶nh hëng ®Õn kÕt qu¶ nghiªn
cøu.
18
Nghiªn cøu trêng hîp BÐ Han cña S.Freud:
Nghiªn cøu trêng hîp nµy ®îc c«ng bè vµ xuÊt b¶n n¨m 1909 vÒ cËu bÐ 5 tuæi
¸m ¶nh sî ngùa. BÐ Han tõ chèi ra khái nhµ v× sî gÆp ph¶i ngùa. Han nãi r»ng cËu
sî ngùa cã thÓ ®i vµo nhµ vµ c¾n cËu, vµ ®ã lµ sù trõng ph¹t em v× em ®· tõng íc
con ngùa chÕt. S. Freud ph©n tÝch tr¶i nghiÖm mµ bÐ Han cã qua lêi kÓ cña cha me
vµ ®i ®Õn kÕt luËn chøng sî ngùa cña em lµ c¬ chÕ phßng vÖ çi t«i. CËu bÐ ®· dÞch
chuyÓn nçi sî mµ cËu cã víi chÝnh ngêi cha m×nh. CËu ®· cã mong íc v« thøc lµ
cha biÕn mÊt (hoÆc chÕt) v× cËu nh×n ngêi cha nh ®Þch thñ cña m×nh trong t×nh
yªu ®èi víi mÑ cËu. S.Freud cho r»ng , c¶m xóc cña bÐ Han víi mÑ cña m×nh “lµ
®iÒm b¸o cña mong íc t×nh dôc ®ang n¶y në”. S. Freud cho r»ng, cËu bÐ
®ang tr¶i qua mÆc c¶m Edipe vµ dÞch chuyÓn c¶m xóc hËn thï mµ cËu cã vÒ ngêi
cha lªn con ngùa.
1.3.2. ThiÕt kÕ nghiªn cøu

1.3.2.1 Nghiªn cøu t¬ng quan
Trong nghiªn cøu t¬ng quan, ngêi nghiªn cøu thu thËp çc th«ng tin ®· cã
ë çc chñ thÓ, trong t×nh huèng tù nhiªn vµ xem xÐt mèi t¬ng quan gi÷a çc th«ng
tin (biÕn sè) ®ã. Ch¼ng h¹n, chóng ta cã thÓ xem xÐt liÖu viÖc trÎ nhá ®i nhµ trÎ cã
khuyÕn khÝch kh¶ n¨ng ng«n ng÷ cña trÎ kh«ng, hoÆc liÖu viÖc trÎ sinh nhÑ c©n vµ
ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cã quan hÖ g× kh«ng?
Nghiªn cøu t¬ng quan cho phÐp chóng ta kh¼ng ®Þnh ®îc mèi quan hÖ
gi÷a tr¶I nghiÖm hoÆc ®Æc ®iÓm cña kh¸ch thÓ víi sù ph¸t triÓn hoÆc hµnh vi cña
chóng. Nãi çch kh¸c, ngêi nghiªn cøu quan t©m ®Õn hai hay nhiÒu biÕn sè cña
cïng mét nhãm kh¸ch thÓ vµ xem xÐt mèi quan hÖ, t¬ng quan gi÷a hai hay nhiÒu
biÕn sè ®ã. H¹n chÕ cña nghiªn cøu t¬ng quan lµ kh«ng cho chóng ta biÕt nguyªn
nh©n vµ hÖ qu¶, hay chiÒu cña ¶nh hëng. VÝ dô næi tiÕng nhÊt cho thÊy h¹n chÕ cña
nghiªn cøu t¬ng quan nµy lµ nghiªn cøu gi÷a hiÖn tîng mÑ “tñ l¹nh” vµ con tù kØ.
Nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû 20, cã nh÷ng nghiªn cøu cho thÊy cã mèi quan hÖ
gi÷a trÎ tù kû vµ sù ch¨m sãc cña mÑ (Leo Kanner, 1943). Nh÷ng trÎ m¾c tù kû
thêng cã mÑ sù ch¨m sãc l¹nh nh¹t, kiÓu tñ l¹nh. Tõ ®ã ra ®êi thuËt ng÷ “mÑ tñ
l¹nh” víi kÕt luËn lµ chøng tù kû cña trÎ b¾t nguån tõ sù l¹nh nh¹t cña mÑ. Sau khi
kÕt qu¶ ®îc c«ng bè, mÑ cña nh÷ng trÎ tù kû chÞu ®ùng c¶m gi¸c téi lçi, sù lªn ¸n
cña x· héi v× hµnh vi cña m×nh. Sau nµy, çc nhµ khoa häc ®· chØ ra kÕt luËn cña
19
çc nghiªn cøu ®ã thiÕu chÝnh x¸c, v× chØ cho thÊy mèi quan hÖ gi÷a hµnh vi ch¨m
sãc cña mÑ vµ biÓu hiÖn tù kû cña con (nghiªn cøu t¬ng quan) chø kh«ng cho biÕt
çi nµo lµ nguyªn nh©n cña çi nµo, hµnh vi cña mÑ t¹o ra triÖu chøng tù kû cña con
hay triÖu chøng tù kû cña con dÉn ®Õn sù l·nh c¶m ë ngêi mÑ. ViÖc trÎ tù kû
kh«ng ®¸p tr¶ l¹i sù ch¨m sãc cña ngêi mÑ, hay çc hµnh vi nång Êm, gÇn gòi cña
mÑ kh«ng ®îc cñng cè bëi ngêi con tù kû dÉn ®Õn viÖc mÑ gi¶m dÇn nång Êm ®ã
vµ trë nªn l¹nh h¬n. HiÖn nay, khoa häc còng ®· chØ ra ®îc nguyªn nh©n cña tù kû
lµ do gen, kh«ng ph¶i cã nguyªn nh©n tõ sù ch¨m sãc cña mÑ.
Trong nghiªn cøu t¬ng quan, chØ b¸o cho mèi quan hÖ cña hai biÕn lµ chØ sè
t¬ng quan (correlation coefficient), con sè m« t¶ hai biÕn liªn hÖ víi nhau nh thÕ
nµo. ChØ sè t¬ng quan thêng cã gi¸ trÞ tõ -1 ®Õn 1. DÊu cña chØ sè cho biÕt chiÒu
cña quan hÖ, nÕu lµ dÊu ©m, ®ã lµ quan hÖ nghÞch (biÕn nµy t¨ng th× biÕn kia gi¶m
hoÆc ngîc l¹i). NÕu lµ dÊu d¬ng, ®ã lµ quan hÖ thuËn (2 biÕn cïng t¨ng hoÆc
cïng gi¶m). Gi¸ trÞ cña con sè cho biÕt ®é m¹nh cña quan hÖ. ChØ sè b»ng 0 cho
thÊy kh«ng cã quan hÖ gi÷a 2 biÖn. ChØ sè t¬ng quan cµng gÇn -1 hoÆc 1 cho thÊy
mèi quan hÖ rÊt m¹nh.
1.3.2.2 Nghiªn cøu thùc nghiÖm
Kh¾c phôc h¹n chÕ cña nghiªn cøu t¬ng quan, nghiªn cøu thùc nghiÖm cho
biÕt mèi quan hÖ nguyªn nh©n vµ hÖ qu¶ gi÷a çc biÕn. §©y lµ çch thøc trong ®ã
ngêi nghiªn cøu theo dâi diÔn biÕn ho¹t ®éng cña trÎ trong mét t×nh huèng, sù vËt
do hä t¹o ra, hoÆc øng dông (trong phßng thÝ nghiÖm hoÆc t¹i m«i trêng sèng thùc
tÕ). KÕt qu¶ cña thùc nghiÖm lµ c¬ së khoa häc cã tÝnh kh¸ch quan, cã b»ng chøng
cho nh÷ng gi¶ thuyÕt nªu ra. Trong mét thùc nghiÖm, sù kiÖn hoÆc hµnh vi ®îc
quan t©m nghiªn cøu ®îc chia thµnh hai nhãm: biÕn ®éc lËp vµ biÕn phô thuéc.
BiÕn ®éc lËp lµ biÕn do ngêi nghiªn cøu ®Æt ra, lµ nguyªn nh©n t¹o ra sù thay ®æi.
BiÕn phô thuéc lµ biÕn mµ ngêi nghiªn cøu thiÕt kÕ chÞu ¶nh hëng, lµ hËu qu¶ cña
biÕn ®éc lËp. Mèi quan hÖ nh©n qu¶ ®îc h×nh thµnh do ngêi nghiªn cøu trùc tiÕp
kiÓm so¸t, ®iÒu khiÓn sù thay ®æi ë biÕn ®éc lËp th«ng qua viÖc chia ®èi tîng
nghiªn cøu vµo hai (hay nhiÒu h¬n) çc nhãm thùc nghiÖm víi nh÷ng ®iÒu kiÖn
kh¸c nhau vµ so s¸nh hµnh vi, biÓu hiÖn cña hä qua ®o ®¹c biÕn phô thuéc. Môc tiªu
cuèi cïng cña t©m lý häc lµ hiÓu ®îc c¬ chÕ cña çc hiÖn tîng t©m lý, hiÓu ®îc
20
nguyªn nh©n cña chóng. Nghiªn cøu thùc nghiÖm ®¸p øng ®îc mong muèn ®ã,
gióp chóng ta hiÓu s©u h¬n hµnh vi, c¶m xóc
Trong thiÕt kÕ nghiªn cøu thùc nghiÖm, cã thÓ sö dông nhiÒu ph¬ng ph¸p
cô thÓ kh¸c nhau nh quan s¸t, tr¾c nghiÖm, v.v. Ngêi nghiªn cøu chän lùa ph¬ng
ph¸p phï hîp víi néi dung nghiªn cøu, th«ng thêng kÕt hîp gi÷a çc ph¬ng ph¸p
víi nhau. Trong nghiªn cøu t©m vËn ®éng trÎ em, ph¬ng ph¸p quan s¸t hay ®îc
sö dông trong çc nghiªn cøu thùc nghiªm.
Nhãm nghiªn cøu Jusczyk vµ Hohne (1997) kh¸m ph¸ kh¶ n¨ng lu gi÷ dµi h¹n
h×nh th¸i çc ©m ë trÎ 8 th¸ng tuæi. Nghiªn cøu thùc nghiÖm, chia thµnh 2 nhãm
thùc nghiÖm vµ nhãm chøng. Nhãm thùc nghiÖm ®îc nghe ghi ©m 3 c©u chuyÖn
trÎ con hµng ngµy trong suèt 2 tuÇn. Sau 2 tuÇn, trÎ ®îc nghe çc tõ cã xuÊt hiÖn
thêng xuyªn còng nh kh«ng xuÊt hiÖn, trong çc c©u chuyÖn. TrÎ ë nhãm thùc
nghiÖm thÓ hiÖn kh¶ n¨ng nghe l©u h¬n (cã ý nghÜa thèng kÕ) danh s¸ch çc tõ
trong chuyÖn. Nhãm chøng kh«ng ®îc nghe chuyÖn kh«ng béc lé kh¶ n¨ng nghe
vµ nhËn biÕt nh÷ng tõ nµy. KÕt qu¶ cho thÊy trÎ 8 th¸ng tuæi b¾t ®Çu thu nhËn, lu
gi÷ dµi h¹n çc tõ thêng xuÊt hiÖn trong lêi nãi, lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó lÜnh héi
ng«n ng÷ (Theo nguån c¬ së d÷ liÖu cña HiÖp héi T©m lý häc Hoa Kú, PsychoInfo).
1.3.2.3 Nghiªn cøu trêng diÔn
Lµ nghiªn cøu cïng mét nhãm ®èi tîng lÆp ®i lÆp l¹i ë nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c
nhau trong mét thêi gian kÐo dµi. Ngêi nghiªn cøu thiÕt kÕ, theo dâi theo thêi gian
hµnh vi, ®Æc ®iÓm, sù ph¸t triÓn v.v. cña nhãm ®èi tîng cã thÓ trong mét kho¶n
thêi gian t¬ng ®èi ng¾n (vµi th¸ng ®Õn vµi n¨m) hoÆc rÊt dµi (hµng thËp niªn hoÆc
c¶ ®êi ngêi). Cã thÓ øng dông ph¬ng ph¸p håi cøu hoÆc tiÕn cøu
- Nghiªn cøu håi cøu: lµ ghi chÐp l¹i çc th«ng tin ®îc cung cÊp (bè mÑ hoÆc
ngêi nu«i dìng…) vÒ ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña 1 trÎ hoÆc nhãm trÎ cïng víi
®iÒu kiÖn nu«i d¹y chóng tríc ®©y. VÝ dô: nghiªn cøu ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña
1 trÎ hiÖn lµ 4 tuæi, cã tiÒn sö sau sinh 45 ngµy tuæi bÞ ch¶y m¸u n·o; hoÆc thiÕu g¾n
bã mÑ con, v.v
- Nghiªn cøu tiÕn cøu: quan s¸t, theo dâi vµ ghi chÐp m« t¶ çc hµnh vi t©m vËn
®éng cña trÎ hiÖn nay, hµng th¸ng, hµng n¨m tiÕp theo. VÝ dô nh ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶
n¨ng häc sím cña trÎ, GS.TS. Robert C. Tizer quan s¸t, theo dâi sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ
21
cña trÎ trong 3 n¨m, tõ sau sinh ®Õn 3 tuæi b»ng ph¬ng ph¸p d¹y häc qua kÝch
thÝch ®a gi¸c quan
Ứng dông phæ biÕn nghiªn cøu tiÕn cøu lµ xem xÐt hiÖu qu¶ cña mét ph¬ng
ph¸p trÞ liÖu (t©m lý, y häc, gi¸o dôc) trªn mét nhãm, hoÆc ç thÓ m¾c mét bÖnh, rèi
nhiÔu nµo ®ã. Quan s¸t, theo dâi m« t¶ diÔn biÕn çc biÓu hiÖn cña trÎ trong 1 thêi
gian dµi, sau ®ã ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña ph¬ng ph¸p, nh»m ®a ra hoÆc øng dông
m« h×nh ®ã trong trÞ liÖu
1.3.2.4 Nghiªn cøu c¾t ngang
` Lµ nghiªn cøu ë mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, cã gi¸ trÞ ë thêi ®iÓm ®ã. Çc ®èi
tîng ®îc quan s¸t hoÆc nghiªn cøu cã cïng ®é tuæi ë thêi ®iÓm thu thËp sè liÖu,
vµ t¹o thµnh mét nhãm tuæi. Cã thÓ nghiªn cøu çc nhãm tuæi kh¸c nhau nh»m môc
®Ých so s¸nh biÓu hiÖn, hµnh vi, ®Æc ®iÓm cña chóng. Nghiªn cøu c¾t ngang lµ thiÕt
kÕ nghiªn cøu phæ biªn trong ®iÒu tra dÞch tÔ häc (tû lÖ m¾c ph¶i trong céng ®ång )
®Ó m« t¶ çc ®Æc ®iÓm cña hiÖn tîng t©m lý. VÝ dô nh ®iÒu tra tû lÖ m¾c bÖnh
lao, nhiÔm HIV/AIDS, chËm ph¸t triÓn t©m vËn ®éng, tù kû, t¨ng ®éng gi¶m chó ý
trong toµn quèc hoÆc 1 vïng nµo ®ã. §iÒu tra d©n sè t¹i mét thêi ®iÓm, lÊy mèc
1/4/09 còng lµ mét d¹ng nghiªn cøu c¾t ngang. Trong nghiªn cøu t©m vËn ®éng trÎ
em, nghiªn cøu c¾t ngang thêng ®îc sö dông ®Ó m« t¶ ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn vËn
®éng-t©m lý cña nhãm trÎ ë mét mèc tuæi, ë mét thêi ®iÓm (ch¼ng h¹n 3 th¸ng, 1
tuæi v.v) thÓ hiÖn ë 4 lÜnh vùc: vËn ®éng th«, vËn ®éng tinh tÕ , hµnh vi thÝch nghi x·
héi, ng«n ng÷.
1.3.3. §é hiÖu lùc vµ ®é tin cËy
Nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó ®¶m b¶o tÝnh khoa häc cña çc nghiªn cøu. Sau khi
nhµ nghiªn cøu ®· lùa chän ®îc ph¬ng ph¸p nghiªn cøu, tu©n thñ thiÕt kÕ nghiªn
cøu, hä ph¶i ®¶m b¶o quy tr×nh m×nh sö dông cho phÐp cung cÊp çc kÕt qu¶ ch©n
thùc, ph¶n ¸nh kh¸ch quan. Hai chØ sè c¬ b¶n ®Ó cho biÕt gi¸ trÞ cña kÕt qu¶ khoa
häc lµ ®é tin cËy vµ ®é hiÖu lùc.
1.3.3.1 §é tin cËy
LÊy vÝ dô chóng ta ®o c©n nÆng cña çc bÐ. Sau ®ã 1 tiÕng, chóng ta ®o l¹i
c©n nÆng cña nh÷ng em bÐ nµy vµ chØ sè c©n nÆng cña tõng em kh¸c xa víi chØ sè
c©n nÆng cña bÐ ®îc ®o çch ®Êy mét tiÕng. Nh vËy, chóng ta kh«ng biÕt trong 2
lÇn ®o, lÇn ®o nµo ph¶n ¸nh ®óng c©n nÆng cña çc em. Hay nãi çch kh¸c, phÐp ®o
22
cña chóng ta ë c¶ hai lÇn kh«ng thèng nhÊt, kh«ng ®¶m b¶o tin cËy. HoÆc nÕu
chóng ta ®o ®é cao cña bÐ vµ sau ®ã 1 ngµy cã mét ngêi kh¸c ®o l¹i, chØ sè ®é cao
cña tõng em ph¶i nh cò, dï ngêi ®o cã thay ®æi th× chØ sè ®ã míi ®ñ tin cËy. Nh
vËy, ®é tin cËy lµ møc ®é nhÊt qu¸n, cã thÓ lÆp l¹i ®îc cña mét phÐp ®o ë mçi lÇn
®o kh¸c nhau.
Trong ph¬ng ph¸p quan s¸t, ®Ó ®¶m b¶o ®é tin cËy, viÖc quan s¸t hµnh vi
cña trÎ kh«ng bao giê chØ do mét ngêi quan s¸t duy nhÊt. Thay vµo ®ã, cÇn nhiÒu
ngêi cïng quan s¸t mét (hoÆc mét chuçi) hµnh vi trªn c¬ së thèng nhÊt víi nhau
çc tiªu chÝ quan s¸t. §é tin cËy ®îc ®o trªn møc ®é thèng nhÊt vÒ kÕt qu¶ ®o ë
nh÷ng ngêi ®o kh¸c nhau. Trong ph¬ng ph¸p pháng vÊn, tr¾c nghiÖm hoÆc dïng
test vµ t©m sinh lý, kÕt qu¶ cña cïng mét phÐp ®o ph¶i t¬ng tù nhau ë çc lÇn ®o
kh¸c nhau. Çc nhµ nghiªn cøu còng cã thÓ so s¸nh c©u tr¶ lêi cña trÎ ë çc c©u hái
díi d¹ng kh¸c nhau cña cïng mét tr¾c nghiÖm. §é tin cËy cã thÓ ®îc ®¸nh gi¸
qua mét lÇn lµm tr¾c nghiÖm b»ng çch so s¸nh c©u tr¶ lêi cña trÎ ë nh÷ng phÇn
(c©u hái) kh¸c nhau cña tr¾c nghiÖm ®ã cïng mét néi dung.
Trong nghiªn cøu l©m sµng hay trêng hîp, çc nghiªn kÕt qu¶ kh«ng mang
tÝnh ®Þnh lîng nªn khã cã thÓ so s¸nh sè häc. Ngêi ta ®¸nh gi¸ ®é tin cËy theo
tiªu chÝ lµ sau khi kiÓm tra çc hå s¬ nghiªn cøu, b¸o ço ®Þnh tÝnh, mét hoÆc hai
nhµ nghiªn cøu trung gian c©n nh¾c xem hä cã ®ång ý víi ngêi nghiªn cøu vÒ chñ
®Ò vµ mÉu h×nh trong kÕt qu¶ cã dùa trªn minh chøng vµ ®¸ng tin cËy kh«ng
(Fredericks and Miller 1997).
1.3.3.2. §é hiÖu lùc
Trë l¹i vÝ dô trªn, ch¼ng h¹n chóng ta ®o chiÒu cao cña trÎ kh«ng ph¶i b»ng
thíc mµ b»ng d©y thong, ë mçi lÇn ®o kh¸c nhau ®Òu thèng nhÊt ®o ®îc cïng mét
chiÒu dµi cña d©y ph¶n ¸nh chiÒu cao cña çc bÐ (tin cËy) nhng chØ sè ®ã l¹i cã thÓ
kh«ng ®óng, kh«ng chÝnh x¸c do d©y thõng kh«ng ph¶i c«ng cô ®o tèt. ChØ sè ®¸ng
tin cËy, nhng thíc ®o kh«ng chuÈn, kh«ng cho sè liÖu ph¶n ¸nh chiÒu cao cã gi¸
trÞ. Nh vËy ®é hiÖu lùc ph¶n ¸nh phÐp ®o ®o ®îc ®óng, chÝnh x¸c çi cÇn ®o. §Ó
phÐp ®o cã hiÖu lùc, tríc hÕt nã cÇn ph¶i ch©n thùc, cã ®é tin cËy, nhng ®iÒu ®ã
cha ®ñ. Mét çi c©n sai cã thÓ vÉn cho ta chØ sè c©n nÆng hai lÇn ®o gièng nhau lµ
2kg nhng çi c©n ®ã kh«ng chÝnh x¸c, th× kÕt qu¶ ®ã kh«ng cã ®é tin cËy nhng
kh«ng cã hiÖu lùc. Møc ®é hiÖu lùc còng phô thuéc vµo môc ®Ých nghiªn cøu. Mét
23
phÐp ®o cã thÓ cã hiÖu lùc cao ë nghiªn cøu nµy nhng thÊp ë nghiªn cøu kh¸c.
Ch¼ng h¹n thíc kÎ cã thÓ lµ c«ng cô ®o hiÖu lùc vÒ chiÒu dµi nhng l¹i lµ c«ng cô
®o kh«ng cã hiÖu lùc ®Ó ®o c©n nÆng.
24
C©u hái «n tËp
1. Ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ em lµ g×? Nªu kh¸i niÖm vµ ph©n tÝch ý
nghÜa
2. §èi tîng vµ nhiÖm vô nghiªn cøu cña sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ
em lµ g×? Nªu ý nghÜa øng dông cña m«n häc nµy.
3. Çc ph¬ng ph¸p øng dông trong nghiªn cøu sù ph¸t triÓn t©m vËn
®éng trÎ em. Ph©n tÝch vµ nªu vÝ dô.
4. H·y ph©n tÝch ph¬ng ph¸p quan s¸t hÖ thèng. Ph¬ng ph¸p ®ßi hái
nh÷ng kü n¨ng nµo? Anh/ChÞ ®· øng dông ph¬ng ph¸p nµy trong
thùc hµnh t©m lý l©m sµng nh thÕ nµo. Nªu vÝ dô?
25
Ch¬ng 2: C¬ së khoa häc Vµ mét sè lý thuyÕt
c¬ b¶n trong ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ em
2.1. C¬ së khoa häc cña sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng ë trÎ em: yÕu tè
sinh häc, m«i trêng, ®éng lùc cña ph¸t triÓn
Con ngêi tõ khi sinh ra vµ lín lªn, ®Æc biÖt lµ trÎ em lu«n chÞu ¶nh hëng
cña çc kÝch thÝch xung quanh ®èi víi b¶n th©n, ®ång thêi cã kh¶ n¨ng ®¸p øng víi
çc kÝch thÝch ®ã. M«i trêng bao gåm çc (a) yÕu tè sinh häc ; (b) ®iÒu kiÖn hoµn
c¶nh, t×nh tr¹ng cña x· héi nãi chung ; (c) cña gia ®×nh mµ cô thÓ lµ mèi quan hÖ
cña çc thµnh viªn trong gia ®×nh ; (d) b¹n bÌ cïng løa. Sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a
m«i trêng ®èi víi mét ç thÓ, ®Æc biÖt lµ trÎ em vÒ mÆt kh¸ch quan vµ chñ quan,
cã thÓ nãi lµ v« cïng quan träng.
Khi ra ®êi, mçi trÎ s¬ sinh ®Òu mang s½n tÝnh n¨ng nh nhau, lµ tËp hîp çc
n¨ng lùc gi¸c quan-vËn ®éng, s½n sµng triÓn khai ho¹t ®éng, nÕu thiÕt lËp ®îc quan
hÖ kÝch thÝch -®¸p øng. §ã lµ sù tæng hîp hµi hoµ, gi÷a bÈm sinh (lµ çc kh¶ n¨ng)
vµ kh¶ n¨ng lÜnh héi- tiÕp thu (çc kÝch thÝch); ®ã còng lµ mèi t¬ng t¸c, gi÷a ®øa
trÎ víi m«i trêng xung quanh. Sù thiÕt lËp ®îc nh÷ng mèi liªn l¹c víi m«i trêng,
tríc hÕt lµ mèi quan hÖ mÑ-con, sÏ lµm cho ®øa trÎ sau nµy ph¸t triÓn ®îc nh©n
çch mét çch toµn diÖn, c©n ®èi vµ t¹o lËp nªn trong suèt cuéc ®êi cña trÎ mèi
quan hÖ tèt, g¾n bã víi mäi ngêi, víi vËt c¶nh, ®å vËt xung quanh, häc tËp vµ c«ng
viÖc.
Çc chuyªn gia nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn trÎ em ®Òu kh¼ng ®Þnh, 6 n¨m ®Çu
®êi, lµ chÆng ®êng mµ sù ph¸t triÓn cña n·o bé ®· ph¸t triÓn ®îc 90%, trong ®ã
çc gi¸c quan ®ãng vai trß quan träng. §©y lµ giai ®o¹n cöa sæ, ®ãn nhËn tri thøc
cña ®øa trÎ. Vµ sù t¸c ®éng ®Õn çc gi¸c quan trong giai ®o¹n nµy sÏ ¶nh hëng
suèt ®êi ®Õn sù ph¸t triÓn cña chóng.
2.1.1. YÕu tè sinh häc
2.1.1.1 YÕu tè gen
Mçi chóng ta ®îc t¹o bëi triÖu triÖu çc ®¬n vÞ ®îc gäi lµ çc tÕ bµo. ë trong mçi
tÕ bµo cã çc nh©n cã cÊu tróc h×nh que, gäi lµ çc nhiÔm s¾c thÓ (NST), lµ ®¬n vÞ
lu gi÷ vµ truyÒn çc th«ng tin di truyÒn. Mçi mét loµi cã sè lîng NST kh¸c nhau,
chuét lµ 40, ®êi ¬i lµ 48, ngêi lµ 46. Çc NST cña ngêi ph©n phèi thµnh 23 cÆp.
26
Mçi NST trong mét cÆp t¬ng øng víi NST kia vÒ cì, h×nh d¹ng, chøc n¨ng di
truyÒn vµ 1 NST di truyÒn tõ bè vµ 1 NST di truyÒn tõ mÑ.
NST ®îc t¹o nªn tõ vËt chÊt hãa häc, gäi lµ AxÝt deoxyribonucleic hay cßn
gäi lµ ADN. ADN lµ tÕ bµo ®«i dµi gièng h×nh thang xo¾n. ADN cã thÓ ®îc hiÓu
mét çch ®¬n gi¶n lµ n¬i chøa mäi th«ng tin chØ dÉn cÇn thiÕt ®Ó t¹o nªn çc ®Æc
tÝnh sù sèng cña mçi sinh vËt. Mçi ph©n tö ADN bao gåm çc vïng chøa çc gene
cÊu tróc, nh÷ng vïng ®iÒu hßa biÓu hiÖn gene. CÊu tróc ADN ®îc cÊu thµnh gåm 2
chuçi cã thµnh phÇn bæ sung cho nhau tõ ®Çu ®Õn cuèi. Hai chuèi nµy ®îc gi÷
v÷ng cÊu tróc b»ng nh÷ng liªn kÕt hãa häc. VÒ mÆt hãa häc, çc ADN ®îc cÊu
thµnh tõ nh÷ng viªn g¹ch, gäi lµ nucleus, viÕt t¾t lµ Nu.
2.1.1.2 HÖ thÇn kinh vµ sù thµnh thôc chøc n¨ng
HÖ thÇn kinh lµ c¬ quan ®iÒu khiÓn toµn bé mäi ho¹t ®éng cña c¬ thÓ. Chøc
n¨ng cña hÖ thÇn kinh lµ thu thËp vµ xö lý th«ng tin, ®a ra çc ®¸p tr¶ cho çc kÝch
thÝch vµ ®iÒu phèi ho¹t ®éng cña çc tÕ bµo kh¸c nhau. Dï çc sinh vËt nhá nhÊt
nh søa hay giun ®Êt còng cã mÇm mèng cña hÖ thÇn kinh. ë con ngêi, víi nh÷ng
chøc n¨ng, ho¹t ®éng rÊt phøc t¹p nh nh¶y móa, vui ch¬i, häc tËp, v.v., hÖ thèng
thÇn kinh bao gåm hµng tr¨m tû çc tÕ bµo. HÖ thÇn kinh ®îc chia thµnh 2 phÇn :
(1) HÖ thÇn kinh trung ¬ng bao gåm n·o vµ tñy sèng; (2) hÖ thÇn kinh ngo¹i biªn
bao gåm 43 ®«i d©y thÇn kinh.
H×nh 2.1: HÖ thÇn kinh trung ¬ng vµ ngo¹i biªn
N·o lµ mét trong nh÷ng bé phËn, ®îc h×nh thµnh sím nhÊt cña thai nhi vµ
ph¸t triÓn nhanh trong nh÷ng n¨m ®Çu ®êi.
§Æc ®iÓm chung:
27
• HÖ thÇn kinh do çc n¬ron hay cßn gäi lµ tÕ bµo thÇn kinh cÊu t¹o thµnh.
N¬ron lµ chuyªn gia th«ng tin cña n·o, bao gåm th©n, sîi trôc vµ sîi nh¸nh. Mỗi
nơ-ron gồm một th©n chøa nh©n, h×nh sao nhiÒu c¹nh hoÆc bÇu dôc vµ çc sîi. Tõ
th©n ph¸t ®i nhiÒu tua (sîi) ng¾n ph©n nh¸nh nh cµnh c©y gäi lµ sîi nh¸nh vµ mét
tua dµi, m¶nh gäi lµ sîi trôc. Däc sîi trôc cã thÓ cã nh÷ng tÕ bµo xchoan bao bäc
t¹o nªn bao mi-ª-lin. Sîi trôc nèi gi÷a trung ¬ng thÇn kinh víi çc c¬ quan, chóng
®i chung víi nhau thµnh tõng bã gäi lµ d©y thÇn kinh. DiÖn tÝch tiÕp xóc gi÷a nh÷ng
nh¸nh nhá ph©n tõ tËn cïng sîi trôc cña n¬ ron nµy víi sîi nh¸nh cña n¬ ron kh¸c
hoÆc c¬ quan thô c¶m gäi lµ xi-n¸p. N¬ ron cã nhiÒu h×nh d¹ng: n¬ ron ®a cùc cã
th©n nhiÒu sîi nh¸nh, n¬ ron lìng cùc víi mét sîi nh¸nh vµ mét sîi trôc ®èi diÖn
nhau; vµ n¬ ron ®¬n cùc chØ cã mét tua do sîi nh¸nh vµ sîi trôc hîp l¹i mµ thµnh.
Chøc n¨ng c¬ b¶n cña n¬ ron lµ c¶m øng vµ dÉn truyÒn xung thÇn kinh díi d¹ng
çc tÝn hiÖu hãa häc. Tæng sè tÕ bµo thÇn kinh, tríc ®©y chØ x¸c ®Þnh ®îc tõ 10-15
tû (Nauta vµ Feirtag, 1986), nhng gÇn ®©y ®îc x¸c ®Þnh lµ h¬n 100 tû. Mçi tÕ bµo
thÇn kinh liªn kÕt víi 10 v¹n tÕ bµo kh¸c, cã ®ñ ngay tõ khi trÎ míi sinh ra . Trong
qu¸ tr×nh lín lªn (®Õn 20-25 tuæi) çc n¬ ron to ra, mäc thªm nh÷ng nh¸nh cµnh vµ
dµi ra, t¨ng kh¶ n¨ng kÝch thÝch vµ dÉn truyÒn. Ngêi ta tÝnh, cø mçi gi©y cã ®Õn
hµng ngµn mèi liªn kÕt míi ®îc hµnh thµnh. Sù ph¸t triÓn nµy, lµ do t¸c ®éng cña
kÝch thÝch tõ ®êi sèng hµng ngµy cña con ngêi, ®ßi hái sù thµnh thôc chøc n¨ng
cña thÇn kinh, tiÕn tíi sù hoµn thiÖn mét ç thÓ.
H×nh 2.2 : CÊu tróc mét n¬-ron
Sợi nhánh nhận thông tin

từ các nơron khác và từ các
thụ quan cảm giác
Sợi trục
Eo Ranvie
là khoảng
gián đoạn ở Bao
Nhân cung cấp năng bao mielin mielin
lượng cho nơron thực
hiện các chức năng.
Bao mielin ở trên sợi

nhánh của 1 số nơ-ron và
tăng tốc độ liên lạc nơron
Sợi trục mang các thông điệp
của nơron đến các khu vực
Thân nơron chứa cơ thể khác
nhân
28
• Tæ chøc hÖ thÇn kinh: HÖ thÇn kinh bao gåm hÖ thÇn kinh trung ¬ng vµ hÖ
thÇn kinh ngo¹i biªn. HÖ thÇn kinh trung ¬ng nhËn, xö lý, diÔn gi¶i vµ lu tr÷ çc
th«ng tin c¶m gi¸c ®îc ®a vµo c¬ thÓ- çc th«ng tin vÒ mïi vÞ, ©m thanh, mµu s¾c,
¸p suÊt lªn da, v.v. HÖ thÇn kinh trung ¬ng còng göi çc th«ng ®iÖp dµnh cho c¬,
çc tuyÕn vµ çc tæ chøc trong c¬ thÓ. HÖ thÇn kinh trung ¬ng cã 2 phÇn : n·o vµ
tñy sèng. Tñy sèng thùc chÊt nh phÇn nèi dµi cña n·o. HÖ thÇn kinh ngo¹i biªn xö
lý th«ng tin vµo vµ ra cña hÖ thÇn kinh trung ¬ng. Nã bao gåm tÊt c¶ çc phÇn cña
hÖ thÇn kinh trõ n·o vµ tñy sèng, tõ nh÷ng d©y thÇn kinh ë ®Çu ngãn ch©n, ngãn tay
®Õn ®Çu lìi. NÕu n·o kh«ng thÓ nhËn ®îc çc th«ng tin cã ý nghÜa tõ hÖ thÇn kinh
ngo¹i biªn, n·o nh çi ®µi mµ kh«ng cã bé phËn thu sãng (xem h×nh 2.3)
H×nh 2.3 : Tæ chøc hÖ thÇn kinh
Th«ng qua çc tæ chøc kh¸c nhau, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p (d©y thÇn kinh
tai, sä n·o, tñy sèng, th©n n·o, gian n·o, díi vá, vá n·o..), toµn bé hÖ thÇn kinh
thùc hiÖn tèt nhiÖm vô tiÕp thu vµ gi¶i ®¸p :
- TiÕp nhËn çc lo¹i c¶m gi¸c (tiÕp xóc, ®au, nãng, l¹nh, v.v), c¶m gi¸c gi¸c
quan (mòi ngöi, tai nghe, m¾t nh×n v.v).TiÕp nhËn th«ng qua çc ®êng dÉn truyÒn
lín çc trung t©m ë n·o. Tõ çc diÖn tiÕp nhËn nµy (ë vá n·o, díi vá) cã çc qu¸
tr×nh t©m lý, gi¶i ®¸p l¹i çc kÝch thÝch (qua ®êng tiÕp nhËn nhËn ®îc).
29
Vỏ não vận Vỏ não vận động thân thể
động
H×nh 2.4: Çc thïy n·o.
- Gi¶i ®¸p qua çc h×nh
Thùy đỉnh
Thùy trán
thøc vËn ®éng (vËn ®éng
cã ý thøc, vËn ®éng phèi
hîp, vËn ®éng tù ®éng) Thùy chẩm
Thùy thái dương

vµ çc
Vỏ não
Vỏ não thính
ho¹t ®éng t©m lý. giác
thị giác
§êng dÉn truyÒn lªn,

Não Vỏ não
vËn ®éng h÷u ý- dÉn Thể trai

Đồi thi
truyÒn vËn ®éng cã ý

thøc (qua ®êng bã
th¸p), dÉn truyÒn tõ vá
n·o xuèng tñy sèng, råi
qua çc thÇn kinh ngo¹i
vi ®Ó tiÕn hµnh co c¬
Vùng dưới đồi
vËn ®éng theo tõng khu
CÇu n·o
vùc cã liªn quan. Tuyến yên
Tiểu não
Hệ lưới hoạt hóa
Tủy sống
H×nh 2.5 : CÊu t¹o n·o
- Gi¶i ®¸p qua çc h×nh thøc vËn ®éng (vËn ®éng cã ý thøc, vËn ®éng phèi hîp,
vËn ®éng tù ®éng) vµ çc ho¹t ®éng t©m lý.
§êng dÉn truyÒn lªn vËn ®éng h÷u ý- dÉn truyÒn vËn ®éng cã ý thøc (qua ®-
êng bã th¸p), dÉn truyÒn tõ vá n·o xuèng tñy sèng, råi qua çc thÇn kinh ngo¹i vi
®Ó tiÕn hµnh co c¬ vËn ®éng theo tõng khu vùc cã liªn quan.
• Çc bã sîi thÇn kinh ®¶m b¶o chøc n¨ng dÉn truyÒn tiÕp nhËn (bã dÉn-
truyÒn lªn - híng t©m: çc bã c¶m gi¸c) vµ chøc n¨ng dÉn truyÒn vËn ®éng (bã dÉn
truyÒn xuèng – ly t©m: çc bã vËn ®éng). Çc bã nµy bao gåm rÊt nhiÒu sîi trôc tõ
çc tÕ bµo cã chøc n¨ng t¬ng øng víi vá bäc mi-ª-lin víi ®é dµy kh¸c nhau
30
Nh vËy, hÖ thÇn kinh ®ãng vai trß quan träng :
1/ Gi÷ mèi liªn hÖ cña c¬ thÓ víi m«i trêng bªn ngoµi, qua ®ã biÓu hiÖn
nh÷ng h×nh th¸i tinh vi vµ phøc t¹p cña c¬ thÓ víi thÕ giíi bªn ngoµi.
2/ §iÒu chØnh toµn bé ho¹t ®éng cña c¬ thÓ, t¹o sù thèng nhÊt gi÷a çc biÓu
hiÖn hµnh vi bªn ngoµi lµ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng néi t©m bªn trong thÓ
• Ph¸t triÓn vµ mi- ª-lin hãa hÖ thÇn kinh
Sù ph¸t triÓn quan träng nhÊt vÒ mÆt sinh lý thÇn kinh ë trÎ em lµ sù mi-ª-lin
hãa (lµ chÊt bäc xung quanh sîi trôc thÇn kinh). Sù mi-ª-lin hãa liªn quan tíi sù
trëng thµnh cña hÖ thÇn kinh. ChËm mi-ª-lin hãa sÏ lµm chËm ph¸t triÓn, chËm ®i,
chËm ®äc, chËm häc. TÕ bµo thÇn kinh sÏ kh«ng ho¹t ®éng ®îc nÕu kh«ng ®îc
mi-ª-lin hãa hoµn toµn.
TrÎ míi sinh ra, lµ mét sinh vËt thÓ nh¹t. Sau khi ra ®êi, trÎ b¾t ®Çu mét cuéc
sèng t¸ch rêi mÑ (t¸ch khái cuèng rau). Çc tæ chøc ë vá n·o nh çc diÖn phãng
chiÕu, çc diÖn liªn hîp) cha ho¹t ®éng. Nhng trong 6 n¨m, ®Æc biÖt 3 n¨m ®Çu
®êi, n·o tiÕn triÓn rÊt m¹nh ë toµn bé çc diÖn cña vá n·o, çc tæ chøc thÇn kinh
®îc mi-ª-lin hãa dÇn dÇn, nhê t¬ng t¸c víi çc yÕu tè cña m«i trêng. Sù mi-ª-lin
hãa tiÕn triÓn ®Õn ®©u th× çc gi¸c quan vµ vËn ®éng ph¸t triÓn ®Õn ®Êy, song song
cïng víi sù ph¸t triÓn chung cña c¬ thÓ. Qu¸ tr×nh mi-ª-lin hãa çc gi©y thÇn kinh
hoµn thµnh khi trÎ 3-4 tuæi. Nhê ®ã çc kü n¨ng cña trÎ thµnh thôc h¬n, phèi hîp
çc chøc n¨ng vËn ®éng, ng«n ng÷, nhËn thøc (Hinh and Chương 1994). V× vËy, sù
thµnh thôc thÇn kinh lµ tiÒn ®Ò cña biÕn chuyÓn kh«ng thÓ thiÕu ®îc.
H×nh 2.6: Tû lÖ phát triển cña n·o 3 n¨m ®Çu so víi n·o trëng thµnh
• TiÕn triÓn ®êng c¶m gi¸c: bao gåm ®êng dÉn truyÒn c¶m gi¸c n«ng (sê, ®au,
nãng l¹nh); c¶m gi¸c s©u nh t thÕ, vÞ trÝ, nhËn biÕt ®å vËt. §êng dÉn truyÒn c¶m
gi¸c, kh«ng chØ liªn hÖ víi sù chÝn muåi cña hÖ thèng c¶m gi¸c ë tñy sèng, mµ víi
sù ph¸t triÓn çc phÇn kh¸c cña n·o vµ vá n·o. §ã lµ c¶m gi¸c phøc hîp- c¶m gi¸c
31
nhËn biÕt ®å vËt: nhËn biÕt tÝnh chÊt ®å vËt qua sê, kinh nghiÖm ®· sö dông, sù nhí
l¹i, v.v. Sù ph¸t triÓn cña c¶m gi¸c phøc hîp, thêng ph¸t triÓn song song víi ph¸t
triÓn ng«n ng÷ ë trÎ giai ®o¹n ®Çu ®êi
• Sù ph¸t triÓn ®êng dÉn truyÒn vµ chøc n¨ng cña gi¸c quan
CÊu tróc gi¸c quan ®îc h×nh thµnh c¬ b¶n vµo kho¶ng cuèi th¸ng thø hai ®Õn
®Çu th¸ng thø 7 cña thai nhi, theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh gièng nhau ®èi víi mäi lo¹i
®éng vËt cã x¬ng sèng. Tríc tiªn lµ hÖ da, råi tíi hÖ khøu gi¸c vµ vÞ gi¸c; HÖ tiÒn
®×nh xuÊt hiÖn muén h¬n, cßn hÖ thÝnh gi¸c vµ thÞ gi¸c ph¸t triÓn sau cïng.
- Xóc gi¸c vµ hÖ da: Trong çc gi¸c quan, xóc gi¸c th«ng qua líp da cña thai
nhi ®îc ph¸t triÓn sím nhÊt, cïng lóc víi hÖ thÇn kinh nguyªn thuû. Thai nhi nhËy
c¶m víi çc tÝn hiÖu xóc gi¸c, qua thµnh bông cña ngêi mÑ. HÖ da tr¶i réng kh¾p
c¬ thÓ vµ sau khi bÐ ra ®êi, hÖ da vµ xóc gi¸c ho¹t ®éng m¹nh, rÊt nhiÒu th«ng tin
gi¸c quan ®îc truyÒn tõ da lªn n·o. Th«ng qua hÖ da, mµ mèi quan hÖ g¾n bã bè
mÑ-con ®îc thiÕt lËp, t¹o nªn nh÷ng xóc c¶m vµ nhu cÇu giao tiÕp víi bªn ngoµi
cña trÎ.
- Sù tiÕn triÓn cña çc ®êng dÉn truyÒn khøu gi¸c, vÞ gi¸c
Bé m¸y vÞ gi¸c, khøu gi¸c ®· cã mÆt vµ ho¹t ®éng vµo th¸ng thø 3 cña thai nhi.
Trong bông mÑ thai nhi nuèt níc èi, nÕu ®a mét chÊt ngät vµo níc èi,
th× thai nhi nuèt nhiÒu, cßn vÞ ®¾ng, cã mïi th× nã nuèt Ýt. Trong nh÷ng tuÇn ®Çu
sau sinh, ®øa trÎ cã thÓ ngöi ®îc mïi s÷a cña mÑ. DÞch níc èi vµ s÷a mÑ, sÏ thay
®æi theo mïi vÞ ®Ëm nh¹t cña thøc ¨n cña ngêi mÑ. V× thÕ, chÊt dinh dìng rÊt
quan träng cho bµ mÑ trong thêi gian cã bÇu vµ cho con bó.
- ThÝnh gi¸c: HÖ tiÒn ®×nh ho¹t ®éng sím vµo kho¶ng tuÇn thø 14 vµ gi÷a th¸ng
thø 5 cña thai nhi. §ã lµ mét hÖ gi¸c quan nguyªn thuû c¬ b¶n cung cÊp nh÷ng chØ
b¸o vÒ vÞ trÝ vµ sù di chuyÓn cña ®Çu, cÇn thiÕt cho sù th¨ng b»ng ®éng, còng nh sù
th¨ng b»ng tÜnh cña c¬ thÓ, c¶ ®èi víi sù kiÓm so¸t çc ®éng t¸c cña mÆt. Tõ th¸ng
thø 7, thai nhi ®· ph¶n øng víi çc tiÕng ®éng, x¶y ra bªn ngoµi tö cung ngêi mÑ.
Nã cã thÓ giËt m×nh, khi cã tiÕng ®éng, mµ ngêi mÑ kh«ng nghe thÊy vµ cã thÓ
ph©n biÖt ©m thanh víi çc gi¶i tÇn sè kh¸c nhau. VÝ dô, khi cã tiÕng ®éng m¹nh,
th× nhÞp tim cña nã ®Ëp nhanh vµ biÓu lé ®éng t¸c thôt lïi, víi tiÕng ®éng nhÑ nã
lÆng h¬n. Nã biÕt häc çch quen dÇn víi çc tiÕng ®éng, cã ph¶n øng vËn ®éng
thÝch hîp
32
HÖ tiÒn ®×nh ®ãng vai trß quan träng ngay sau khi trÎ ra ®êi, lµ lóc h×nh thµnh
çc sù ®iÒu phèi gi¸c quan- vËn ®éng chñ yÕu. Chøc n¨ng ph©n tÝch thÝnh gi¸c chÝn
muåi dÇn. 2-3 th¸ng cã thÓ ph©n biÖt giäng nãi cña mÑ víi ngêi kh¸c. Th¸ng thø
5, b¾t ®Çu cã hiÖn tîng chÝn muåi ë 1 sè vïng trong diÖn thÝnh gi¸c (vïng th¸i
d¬ng), trÎ b¾t ®Çu hiÓu ý nghÜa cña giäng nãi. Sù chÝn muåi ë çc diÖn thÝnh gi¸c
kh¸c nhau. Ban ®Çu ©m thanh-©m nh¹c ®îc trÎ c¶m nhËn sím nhÊt. §©y lµ mét ®Æc
®iÓm vÒ ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ. Do ®ã, mµ ®øa trÎ häc nãi ban ®Çu lµ qua tiÕng
h¸t, lêi ru cña bµ mÑ.
- ThÞ gi¸c: ThÞ gi¸c lµ chøc n¨ng gi¸c quan chËm trëng thµnh nhÊt. Lóc 4 th¸ng,
thai nhi ®· më ®îc mi m¾t. Nh÷ng th¸ng cuèi trong bông mÑ tríc khi ra ®êi, nã
nh×n ®îc (nÕu chiÕu ®Ìn s¸ng gÇn bông mÑ hoÆc trong vïng thÞ trêng cña thai
nhi, nã giËt m×nh; nhng nÕu chiÕu ¸nh s¸ng dÞu, th× nã b¬i vÒ híng cã ®Ìn)
Sau khi ra ®êi, c¬ quan ph©n tÝch thÞ gi¸c ph¸t triÓn víi sù mi-ª-lin hãa dÇn dÇn
diÖn thÞ gi¸c vµ çc diÖn kh¸c ë vá n·o (4 ngµy tuæi, 95% trÎ s¬ sinh cã thÓ nh×n
theo mét vËt cã mµu s¸ng). Sù luyÖn tËp vµ tiÕn bé vÒ chøc n¨ng vËn ®éng
gióp chÝn muåi chøc n¨ng thÞ gi¸c, h×nh thµnh tri gi¸c thÞ gi¸c tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc
t¹p. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ thÞ gi¸c cho thÊy trÎ bÐ ®· cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt ®îc
h×nh d¹ng nh÷ng m« h×nh thÞ gi¸c. ë 2 th¸ng tuæi, trÎ cã thÓ ph©n biÖt ®îc nh÷ng
®êng cong vµ çc ®êng th¼ng vµ ®êng th¼ng däc víi ®êng th¼ng chÐo, 3 th¸ng
nhËn ra khu«n mÆt mÑ, v.v. Tri gi¸c vÒ kh«ng gian 3 chiÒu vµ chiÒu s©u xuÊt hiÖn
vµo ®é 5-6 th¸ng vµ cã thÓ nhËn biÕt sù h»ng ®Þnh cña h×nh d¹ng vËt thÓ..
Nghiªn cøu cña GS.TS. Robert C. Tizer vÒ kh¶ n¨ng häc hái tù nhiªn cña trÎ
3 n¨m ®Çu ®êi, cho thÊy kÝch thÝch ®a gi¸c quan ®a l¹i hiÖu qu¶ cao kh¶ n¨ng häc
tËp, nhËn thøc cho trÎ sau nµy.
H×nh 2.7: Çc vïng gi¸c quan ë n·o
33
• Çc ®êng dÉn truyÒn vËn ®éng
Cã nhiÒu ®êng dÉn truyÒn vËn ®éng: vËn ®éng cã ý thøc (bã th¸p), vËn
®éng phèi hîp (tiÓu n·o), vËn ®éng tr¬ng lùc (çc nh©n x¸m trung ¬ng). §Æc biÖt
ph¶n x¹ lµ h×nh thøc ®Æc biÖt cña ho¹t ®éng vËn ®éng (çc vßng cung ph¶n x¹ tõ
®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p). ë trÎ s¬ sinh çc ph¶n x¹ cßn rÊt cæ s¬. Quan s¸t trÎ s¬ sinh
ë giai ®o¹n nµy, trÎ lu«n ë t thÕ n»m ngöa, lóc thøc tay lu«n vên, ch©n ®¹p lén
xén. TrÎ còng h×nh thµnh ph¶n x¹ mót - ®a ®Çu vó trÎ chóm ®Çu m«i vµ ngËm lÊy
vó mÑ vµ mót, hoÆc khi ch¹m vµo m«i trÎ, trÎ còng cã ph¶n x¹ mót.
- Sù chÝn muåi çc trung t©m phèi hîp çc cö ®éng vµ thÞ thÝnh gi¸c: sù phèi
hîp ho¹t ®éng cña çc trung t©m thÞ gi¸c, thÝnh gi¸c- chñ yÕu ë vïng th©n n·o- sím
mang tÝnh chÊt b¸n tù ®éng: sù phèi hîp nh×n liÕc ë 2 m¾t.
- Sù chÝn muåi cña ®êng vËn ®éng h÷u ý: ®êng bã th¸p ®îc hoµn thµnh mi-
ª-lin hãa vµo 18 th¸ng tuæi. Tõ ®ã cã sù chØ huy cña vá n·o víi chøc n¨ng kiÓm tra
vµ hoµn chØnh vïng díi vá, kÓ c¶ thÓ v©n, thÓ nh¹t. Lóc ®ã ë trÎ xuÊt hiÖn çc ®éng
t¸c cã ý nghÜa, d¸ng ®iÖu vµ nÐt mÆt
- Sù chÝn muåi cña ®êng vËn ®éng h÷u ý dÉn tíi chÝn muåi diÖn vËn ®éng h÷u ý,
råi c¶ diÖn tríc gi÷a cïng ch©n cña håi thø 3 tr¸n ( håi r¶nh Rolando). Lóc nµy, sù
chØ huy vËn ®éng çc d©y thÇn kinh sä ®îc tËp trung: çc cö ®éng quay mÆt quay
®Çu cã ý thøc; çc cö déng phèi hîp çc c¬ ë lìi, m«i, hÇu häng trong viÖc ph¸t
©m
- Sù tiÕn triÓn cña tiÓu n·o: tiÓu n·o lµ c¬ quan gi÷ th¨ng b»ng, ®iÒu chØnh tr-
¬ng lùc vµ phèi hîp çc cö ®éng. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn mi-ª-lin hãa dÇn dÇn
vµ tíi 6 tuæi mi-ª-lin toµn bé tiÓu n·o ( 5 tuæi ®øng trªn 1 ch©n kh«ng ng· ). V× vËy,
thêi h¹n 6 tuæi lµ thêi h¹n tèi ®a ®Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng bÊt thêng vÒ vËn ®éng (®i hay
vÊp ng·, hËu ®Ëu, ®éng t¸c ngîng ngËp, dÔ ng·..)
• Sù tiÕn triÓn cña çc diÖn liªn hîp ë vá n·o: Tõng ®iÓm, tõng vïng trong diÖn
liªn hîp ph¸t triÓn vµ tiÕn tíi ph¸t triÓn toµn bé diÖn liªn hîp cña vá n·o dÉn tíi
h×nh thµnh ho¹t ®éng t©m vËn ®éng cña trÎ. Hai ho¹t ®éng quan träng cña hÖ thÇn
kinh trong ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ, ®îc GS.TS ThÇn kinh häc NguyÔn
Ch¬ng m« t¶ (Chương 1990):
- CÇm n¾m: cÇm n¾m lµ mét biÓu hiÖn chøc n¨ng ho¹t ®éng cña vá n·o, bao
gåm më bµn tay khi tr«ng thÊy ( thÞ gi¸c), nghe thÊy (thÝnh gi¸c) hoÆc sê thÊy (xóc
34
gi¸c), sau ®ã khÐp bµn tay l¹i. MÆt kh¸c cßn th«ng qua çc tiÕn bé vÒ vËn ®éng,
tr¬ng lùc cña ®o¹n chi, ®o¹n th©n; vËn ®éng cÇm n¾m trë nªn thµnh th¹o h¬n.
VËn ®éng cÇm n¾m lµ bíc chøng tá sù chÝn muåi nhÊt ®Þnh ë mét sè ®iÓm ë vá
n·o- lµ bíc ph¸t triÓn quan träng vÒ t©m sinh lý cña trÎ; nhê vËy, mµ trÎ cã thÓ
t×m hiÓu ®îc thÕ giíi bªn ngoµi.
- Ch¬i ®ïa: gióp cho trÎ sö dông ®îc çc kh¶ n¨ng thÞ gi¸c tay cÇm, ®i
®øng, th¨ng b»ng còng nh t×m hiÓu c¬ thÓ trÎ, çc vËt xung quanh, ngêi th©n, tíi
m«i trêng bªn ngoµi. Díi 4-5 th¸ng tuæi, trÎ ch¬i ®ïa víi çc phÇn cña c¬ thÓ
trÎ: trÎ nh×n ch»m ch»m vµo lßng bµn tay, ch¬i ®ïa b»ng çc cö ®éng ë ch©n, çc
®éng t¸c nhanh kiÓu ‘’®¹p xe’’, sau ®ã cÇm lÊy ch©n ®a lªn miÖng. Tõ chç cÇm ®å
ch¬i ®Ó l¾c l¾c ®Ó nghe tiÕng kªu, v.v., tíi 8-9 th¸ng tuæi trÎ sê mã, ng¾m nghÝa,
cÇm ch¬i hay vøt bá. Tõ çc h×nh thøc cña hiÖn tîng ch¬i ®ïa tíi viÖc sö dông çc
®å ch¬i ®· gióp trÎ ph¸t triÓn t©m lý mét çch toµn diÖn tõ ®éng t¸c ®¬n gi¶n tíi sù
ph¸t triÓn vÒ çc mÆt ho¹t ®éng cña nhËn thøc…
• TiÕn triÓn cÊu tróc chøc n¨ng n·o trong ph¸t triÓn ng«n ng÷ ë trÎ em
Ng«n ng÷- ph¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt cña ngêi, lµ chøc n¨ng tæng
hîp cña nhiÒu cÊu tróc cao cÊp n·o. Trong qu¸ tr×nh tiÕn triÓn cña vá n·o, mi-ª-lin
hãa çc diÖn liªn hîp ®îc hoµn chØnh dÇn dÇn. Çc diÖn thÞ gi¸c ë vá n·o chÝn
muåi, kÕt hîp çc diÖn kh¸c ë vá n·o, h×nh thµnh çc tri gi¸c vÒ thÞ gi¸c tõ ®¬n gi¶n
®Õn phøc t¹p
TrÎ nãi ®îc nhê d©y thÇn kinh XI vµ XII chØ huy vËn ®éng ë vïng hÇu häng, cö
®éng çc c¬ vßng m«i. Çc trung t©m ng«n ng÷ ë vá n·o: trung t©m nghe tiÕng nãi
ë vïng th¸i d¬ng, trung t©m nghe hiÓu tiÕng nãi cña ngêi kh¸c ë håi khÐp r·nh
Sylvius, håi nÕp cong, trung t©m ph¸t ©m ®iÒu chØnh vËn ®éng çc bé phËn ph¸t ©m
ë ch©n cña håi thø 3 thïy tr¸n.
- Tõ 2 th¸ng tuæi, trÎ mØm cêi l©u khi cã ngêi lín tíi nãi chuyÖn: trÎ quay ®Çu
l¹i vÒ tiÕng nãi (cã sù phèi hîp nghe hiÓu vµ vËn ®éng c¬ ë g¸y – sù phèi hîp thÝnh
gi¸c – vËn ®éng). Tõ 3 -4 th¸ng tuæi trÎ ph©n biÖt ®îc tiÕng nãi, tiÕn tíi cã ph¶n
øng c¶m xóc ( cã sù liªn hÖ díi vá víi khøu n·o). Tíi 5 th¸ng tuæi, trÎ b¾t ®Çu hiÓu
ý nghÜa cña çc giäng nãi cña ngêi nãi chuyÖn
35
- Víi 9-12 th¸ng ®îc cñng cè thªm b»ng ho¹t ®éng ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn. TrÎ
nh¾c ®i nh¾c l¹i rÊt nhiÒu tõ, vÇn kh¸c nhau ®Ó tõ ®ã nãi ®îc mét sè tõ cã ý nghÜa
nh: bµ, mÑ ,m¨m
Tãm l¹i, 3 n¨m ®Çu ®êi nhê sù ph¸t triÓn nhanh, m¹nh vÒ cÊu tróc vµ chÝn
muåi cña hÖ thÇn kinh lµ c¬ së dÉn ®Õn sù chuyÓn biÕn tõ vËn ®éng nguyªn thuû tù
®éng, cæ s¬, lan to¶ ®Õn vËn ®éng biÖt ho¸, chñ ®éng, tinh tÕ, cã ý thøc, mang s¾c
th¸i t©m lý. V× vËy, viÖc bá qua çc c¬ héi vÒ ph¸t triÓn cña trÎ ë giai ®o¹n nµy ¶nh
hëng rÊt lín cho sù ph¸t triÓn kÕ tiÕp vµ lóc trëng thµnh. Nh÷ng ®øa trÎ, v× mét
nguyªn nh©n nµo ®ã, cã tæn th¬ng chÊt n·o hoÆc rèi lo¹n chøc n¨ng, còng nh bÞ
c¶n trë qu¸ tr×nh mi-ª-lin hãa hÖ thÇn kinh trong bµo thai hoÆc trong qu¸ tr×nh ra
®êi vµ sau sinh, chÞu ¶nh hëng rÊt lín ®Õn sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng. VÝ dô nh
bÖnh tËt cña ngêi mÑ khi mang thai (cóm, nghiÖn hót...), do ®Î bÞ can thiÖp, tæn
th¬ng n·o sau sinh khiÕn trÎ dÔ chËm ph¸t triÓn
2.1.1.3. Ph¸t triÓn thÓ chÊt
Ph¸t triÓn thÓ chÊt ®îc hiÓu lµ sù gia t¨ng vÒ khèi lîng c¬ thÓ vµ cã thÓ ®o
®îc b»ng kü thuËt nh©n tr¾c (Chi, Hương et al. 2006).
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¬ thÓ kh«ng diÔn ra theo mét tèc ®é nhÊt ®Þnh mµ cã sù
xen kÏ nh÷ng giai ®o¹n nhanh chËm kh¸c nhau. Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra rÊt nhanh
trong thêi k× tõ 0-6 tuæi, song lu«n cÇn lu ý r»ng dï çc trÎ ®Òu lín rÊt nhanh,
nhng tû lÖ vµ møc ®é t¨ng trëng rÊt kh¸c nhau gi÷a tõng trÎ, hay nãi çch kh¸c,
mçi trÎ cã tõng nhÞp ®é ph¸t triÓn riªng ((Edward and Matia Finn 1986)
• Ph¸t triÓn thÓ chÊt gióp cho sù t¨ng trëng thÓ chÊt cña mét ®øa trÎ, nh
ph¸t triÓn çc hÖ c¬ b¾p, x¬ng khíp, tõ ®ã lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó ph¸t triÓn vËn ®éng.
Nhê çc c¬ cæ, th¾t lng, trÎ gi÷ ®îc cæ vµ t thÕ th¼ng. R¨ng ph¸t triÓn, trÎ cã
®éng t¸c nhai gióp c¬ nhai ph¸t triÓn, trÎ cã thÓ c¾n ®å vËt ®Ó thö nghiÖm. Tr¬ng
lùc c¬ çc chi gióp trÎ víi, cÇm n¾m ®i l¹i. Sù t¨ng trëng vÒ thÓ chÊt gióp sù chÝn
muåi, thµnh thôc çc chøc n¨ng vËn ®éng vµ t©m lý.
• Con ngêi vËn ®éng ®îc nhê hÖ c¬- x¬ng khíp, díi sù ®iÒu khiÓn cña hÖ
thÇn kinh. §èi víi trÎ em- ç thÓ ®ang lín lªn, ngoµi sù thµnh thôc cña hÖ thÇn kinh,
sù t¨ng trëng thÓ chÊt cña hÖ vËn ®éng ®ãng vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn
vËn ®éng cña trÎ.
• Bé x¬ng lµm bÖ gi÷ ch¾c, cho c¬ b¸m, lµm trô cho vËn ®éng cña c¬ thÓ :
36
trô cho t thÕ ®øng, t thÕ cói, t thÕ cña cÇm n¾m, v.v., lµm trô cho mäi ho¹t ®éng,
vËn chuyÓn vµ b¶o vÖ çc néi t¹ng ( x¬ng lång ngùc b¶o vÖ tim phæi, hép sä b¶o
vÖ n·o, v.v). Çc n¬ ron vËn ®éng cïng víi çc sîi trôc vµ çc sîi c¬ ®iÒu khiÓn t¹o
thµnh ®¬n vÞ vËn ®éng, b¶o ®¶m mèi liªn hÖ thêng xuyªn gi÷a c¬ thÓ víi m«i
trêng xung quanh
• Sù t¨ng trëng thÓ chÊt cña trÎ diÔn ra trªn nhiÒu mÆt nh c©n nÆng, chiÒu
cao, tû lÖ gi÷a chiÒu dµi cña ®Çu vµ toµn th©n, träng lîng n·o, v.v. Tuy nhiªn, mét
trong çc ®Æc ®iÓm c¬ b¶n t¨ng trëng thÓ chÊt cña trÎ tõ 0-6 tuæi lµ t¨ng liªn tôc
c©n nÆng vµ chiÒu cao, trÎ cµng nhá th× møc t¨ng cµng nhiÒu. §Æc ®iÓm nµy thÓ hiÖn
ë møc ®é t¨ng c©n vµ chiÒu cao hµng n¨m cña trÎ.
Trong n¨m ®Çu: C©n nÆng vµ chiÒu cao t¨ng nhanh nhÊt lµ 3 th¸ng ®Çu, sau ®ã
gi¶m dÇn:
+ C©n nÆng: t¨ng gÊp ®«i vµo th¸ng thø 4- 5 (trung b×nh mçi th¸ng t¨ng
700g), 6 th¸ng cuèi n¨m gÊp 3 (mçi th¸ng t¨ng 250g)
+ ChiÒu dµi th©n: Ba th¸ng ®Çu t¨ng tõ 3,5-3cm/th¸ng, 3 th¸ng tiÕp theo
t¨ng 2cm/th¸ng. 6 th¸ng cuèi chØ t¨ng 1,5-1cm mçi th¸ng. Cuèi n¨m trÎ trai ®¹t
74,54 ± 2,3cm; trÎ g¸i: 73,35 ± 2,89.
TrÎ trªn 1 tuæi
+ C©n nÆng: tõ 2 -10 tuæi víi trÎ g¸i; vµ 2-12 tuæi víi trÎ trai: c©n nÆng t¨ng
chËm, trung b×nh mçi n¨m t¨ng 1,5kg. TrÎ g¸i thêng nhÑ h¬n trai 1kg
+ ChiÒu dµi th©n: N¨m ®Çu t¨ng kho¶ng15 cm, sau ®ã mçi n¨m t¨ng tõ 7,5-
6,5cm vµ sau ®ã mçi n¨m t¨ng 4cm víi con g¸i vµ 4,5cm víi con trai
+ Vßng ®Çu: Sau sinh vßng ®Çu cña trÎ lµ 34cm; mçi th¸ng t¨ng 3cm trong 3
th¸ng ®Çu, sau ®ã chËm dÇn. N¨m thø 2 thø 3 t¨ng mçi n¨m 2cm. Nh÷ng n¨m sau
trung b×nh t¨ng 1-05cm. Vßng ®Çu trÎ 5 tuæi lµ 49-50cm vµ 10 tuæi lµ 53-54cm (
ngêi lín: 55cm
B¶ng 2. 1: B¶ng ph¸t triÓn chiÒu cao vµ c©n nÆng
TrÎ g¸i
Tuổi Bình thường Suy dinh dưỡng Thừa cân
0 3,2 kg - 49,1 cm 2,4 kg - 45,4 cm 4,2 kg
1 tháng 4,2 kg - 53,7 cm 3, 2 kg - 49,8 cm 5,5 kg
3 tháng 5,8 kg - 57,1 cm 4, 5 kg - 55,6 cm ,5 kg
6 thng 7,3 kg - 65,7 cm 5,7 kg - 61,2 cm 9,3 kg
12 tháng 8,9 kg - 74 cm 7 kg - 68,9 cm 11,5 kg
37
18 tháng 10,2 kg - 80,7 cm 8,1 kg - 74,9 cm 13,2 kg
2 tuổi 11,5 kg - 86,4 cm 9 kg - 80 cm 14,8 kg
3 tuổi 13,9 kg - 95,1 cm 10,8 kg - 87,4 cm 18,1 kg
4 tuổi 16, kg - 102,7 cm 12,3 kg - 94,1 cm 21,5 kg
5 tuổi 18,2kg - 109,4 cm 13,7 kg - 99,9 cm 24,9 kg
Trẻ trai:
Tuổi Trung bình Suy dinh dưỡng Thừa cân

0 3,3 kg- 49,9 cm 2,4 kg - 46,1 cm 4,4 kg
1 tháng 4,5 kg - 54,7 cm 3,4 kg - 50,8 cm 5,8 kg
3 tháng 6,4kg - 58,4 cm 5 kg -57,3 cm 8 kg
6 tháng 7,9 kg – 67,6 cm 6,4 kg - 63,3 cm 9,8 kg
12 tháng 9,6 kg - 75,7 cm 7,7 kg -71,0 cm 12 kg
18 tháng 10,9 kg - 82,3 cm 8,8 kg -76,9 cm 13,7 kg
2 tuổi 12,2 kg - 87,8 cm 9,7 kg - 81,7 cm 15,3 kg
3 tuổi 14,3 kg -96,1 cm 11,3 kg - 88,7 cm 18,3 kg
4 tuổi 16,3 kg -103,3 cm 12,7 kg - 94,9 cm 21,2 kg
5 tuổi 18,3 kg - 110 cm 14,1 kg -100,7 cm 24,2 kg
Nguån: GS, TS Lª Nam Trµ, 2009

2.1.1.4. §éng lùc cña sù ph¸t triÓn sinh häc
• Sau khi sinh ra, trÎ b¾t ®Çu mét cuéc sèng t¸ch rêi mÑ (t¸ch khái cuèng rau),
®ång thêi n·o- bé phËn quan träng nhÊt, tiÕn triÓn rÊt m¹nh ë toµn bé çc diÖn cña
vá n·o. MÆt kh¸c trÎ tiÕp xóc víi m«i trêng bªn ngoµi c¬ thÓ chóng (çc t¸c nh©n
cã lîi vµ cã h¹i). Do ®ã vÊn ®Ò dinh dìng lµ quan träng b¶o ®¶m cho n·o vµ c¬ thÓ
ph¸t triÓn.
• HÖ thèng b¶o vÖ vµ nu«i dìng n·o: hÖ thèng tíi m¸u n·o ph¸t triÓn vµ
hoµn chØnh dÇn. Çc tæ chøc mµng n·o cïng khoang díi nhÖn lµm thµnh hµng rµo
m¸u-n·o ®Ó ®iÒu chØnh viÖc ‘ ra vµo cña çc chÊt’’ tõ m¸u vµo n·o. HÖ thèng tíi
m¸u n·o cµng ph¸t triÓn th× dinh dìng n·o cµng ®îc t¨ng cêng toµn diÖn h¬n-
gãp phÇn hoµn chØnh chøc n¨ng n·o
H×nh2.8: HÖ m¹ch m¸u nu«i

dìng n·o
Nhê dinh dìng vµ hÖ m¹ch
m¸u gióp n·o ho¹t ®éng víi
38
cêng ®é cao ë giai ®o¹n ®Çu ®êi cña trÎ.
Trong mét sè trêng hîp hép sä nhá, çc khíp sä kÝn sím lµm cho n·o kh«ng ph¸t
triÓn hoÆc n·o bÞ teo, g©y héi chøng n·o nhá. Nh÷ng trÎ nµy, ph¸t triÓn t©m vËn
®éng gÆp khã kh¨n. Mét sè trêng hîp hép sä to, n·o chøa nhiÒu níc, n·o bÞ teo
l¹i g©y nªn héi chøng n·o óng thuû (n·o níc), hoÆc ®Î non, thiÕu c©n, sau ®Î nu«i
dìng kÐm, thiÕu i èt, trÎ suy dinh dìng, cßi x¬ng…trÎ sÏ chËm ph¸t triÓn vÒ t©m
vËn ®éng.
Lu ý: khi ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ ë løa tuæi nµy lu«n ph¶i quan
t©m ®Õn sù ph¸t triÓn thÓ chÊt.
2.1.2. M«i trêng nu«i- d¹y
2.1.2.1. Kh¶ n¨ng häc tËp vµ kinh nghiÖm - §éng lùc ph¸t triÓn t©m vËn ®éng
Sau khi lät lßng mÑ, trÎ s¬ sinh ®· cã kh¶ n¨ng ph¸t tÝn hiÖu cho ngêi xung
quanh ®Ó ph¶n ¶nh c¶m nhËn cña nã: dÔ chÞu hay khã chÞu. TrÎ kh«ng sèng thu
m×nh, mµ lÇn lît chuyÓn tõ tr¹ng th¸i c¨ng sang tr¹ng th¸i d·n, tõ tr¹ng th¸i thøc
sang tr¹ng th¸i ngñ. TrÎ biÕt çch hoµ nhËp vµo cuéc t¬ng t¸c víi m«i trêng xung
quanh. Nã biÕt çch tiÕp nhËn vµ ph¶n øng víi çc tÝn hiÖu còng nh biÕt lùa chän
çc tÝn hiÖu. §èi víi çc tÝn hiÖu kh«ng a thÝch, trÎ cè tr¸nh vµ biÓu thÞ kh«ng
®ång ý. §iÒu nµy ph¶n ¶nh kh¶ n¨ng thiÕt lËp quan hÖ cña trÎ víi m«i trêng xung
quanh.
Mçi ®øa trÎ ®Òu thõa hëng mét kh¶ n¨ng ph¸t triÓn trÝ tuÖ nhÊt ®Þnh. KÝch
thÝch trÎ häc hái, trong giai ®o¹n sím cïng víi sù tham gia nhiÖt t×nh cña trÎ, gióp
trÎ ph¸t triÓn tiÒm n¨ng trÝ tuÖ vµ ®Þnh híng ®îc sù ph¸t triÓn cña chóng. TrÎ häc
hiÓu vµ nãi b»ng çch nghe mét çch tù nhiªn. Ngay nh÷ng ngµy ®Çu sau sinh ®øa
trÎ ®· béc lé tù nhiªn nhu cÇu kh¸m ph¸ vµ tiÕp thu.
Çc gi¸c quan vµ vËn ®éng gióp trÎ tiÕp nhËn vµ ®¸p øng çc khÝch thÝch tõ m«i
trêng. TrÎ sö dông çc gi¸c quan cña m×nh ®Ó giao tiÕp, ®èi tho¹i víi mäi ngêi
xung quanh. TrÎ dïng tÊt c¶ kh¶ n¨ng biÓu lé cña m×nh nh kªu, khãc vµ çc ®éng
t¸c vËn ®éng. DÇn dÇn, trÎ dïng nhiÒu ph¬ng thøc biÓu lé kh¸c nh cêi, giËn vµ
ng«n ng÷. TrÎ nhËy c¶m vµ tiÕp nhËn çc kÝch thÝch tõ m«i trêng bªn ngoµi, thÝch
nghi dÇn víi çc t¬ng t¸c x· héi:
+ Lóc ®Çu nh÷ng tiÕp nhËn cña trÎ lµ nh÷ng m¶ng riªng lÎ, thiÕu phèi hîp.
Khu vùc miÖng kh¸c biÖt víi sê mã, ngöi vµ nghe. Khi trÎ ®ang bó, trÎ hoµn toµn bÞ
39
cuèn hót vµo ®éng t¸c ®ã. Khi trÎ lµm chñ ®îc ®éng t¸c bó, chóng sÏ kÕt hîp thªm
çc ®éng t¸c kh¸c.
+ Khi ®øng vµ ®i ®îc, trÎ chñ ®éng ®i tíi n¬i, tíi ®å vËt mµ chóng muèn t×m
hiÓu, thùc nghiÖm. Ngµy qua ngµy, trÎ c¶m nhËn ®îc nh÷ng vui thÝch khi ho¹t
®éng trong kh«ng gian.
+ Vui ch¬i lµ mét ®iÒu kiÖn kh«ng nh÷ng gióp trÎ t×m hiÓu, kh¸m ph¸, häc hái
vÒ sù viÖc, con ngêi xung quanh nã, mµ cßn ®Ó trÎ kh¸m ph¸ ra kh¶ n¨ng cña
m×nh. V× vËy, ®Ó gióp trÎ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng t×m tßi häc hái, cÇn t¹o c¬ héi nhËn
biÕt kh¶ n¨ng chím në ë trÎ vµ khuyÕn khÝch cæ vò chóng. Khi chóng lµm thªm
®îc mét ®iÒu g× míi, ngêi lín cÇn béc lé sù vui thÝch, sung síng víi trÎ. §iÒu
nµy, sÏ khÝch lÖ ®øa trÎ lµm ®îc nhiÒu ®iÒu míi h¬n n÷a.
VÝ dô: Trong ho¹t ®éng cña trß ch¬i ‘’çi l¾c’’: tríc ®ã, trÎ cha cÇm
n¾m ®îc, ngêi mÑ thêng cÇm l¾c vµ l¾c. TrÎ nh×n vµ chó ý nghe. Ngêi mÑ
thêng ch¬i víi trÎ nh vËy (còng nh víi çc ®å ch¬i kh¸c) g©y høng thó cho trÎ.
§Õn 6-7 th¸ng tuæi, biÕt phèi hîp çc ®éng t¸c, trÎ v¬n tíi cÇm lÊy çi l¾c vµ l¾c.
TiÕng kªu cña l¾c do trÎ cÇm l¾c mµ t¹o nªn, ®· cuèn hót trÎ vµ ph¸t hiÖn ra r»ng,
çch l¾c kh¸c nhau, th× tiÕng kªu kh¸c nhau. Nã vui thó víi ph¸t hiÖn nµy. Ngêi
mÑ vui mõng, nhËn ra c¶m høng vµ çch lµm míi cña con. §øa trÎ høng khëi lÆp ®i
lÆp l¹i vµ duy tr× çch l¾c ®ã (kinh nghiÖm), ®Ó cã tiÕng kªu mµ nã høng thó. Còng
nh vËy, víi sù gióp ®ì cña ngêi lín, trÎ häc ®îc nhiÒu çch kh¸c nhau, cã kinh
nghiÖm trong çc ho¹t ®éng trß ch¬i, häc tËp kh¸c.
Kh¶ n¨ng trÝ tuÖ, häc hái cña mçi ®øa trÎ mang tÝnh tè bÈm, nhng nã ®îc
ph¸t huy tiÒm n¨ng hay kh«ng tïy thuéc m«i trêng mµ ngêi lín d¹y nã. Th«ng
qua hä, tríc hÕt lµ ngêi mÑ, ®øa trÎ tiÕp nhËn çc tri thøc mµ loµi ngêi t¹o nªn.
TrÎ em häc hái, nhËn thøc thÕ giíi xung quanh th«ng qua çc gi¸c quan nh vÞ gi¸c,
thÞ gi¸c, xóc gi¸c, thÝnh gi¸c, khøu gi¸c trong qu¸ tr×nh ch¬i ®ïa víi sù gióp ®ì cña
ngêi lín. ChÝnh ®éng t¸c ®îc lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn, lµm cho trÎ cã nhiÒu c¶m
gi¸c kh¸c nhau vÒ c¬ thÓ, thÝnh, thÞ, khøu, vÞ gi¸c vµ vËn ®éng, còng nh vÒ kh¸ch
quan bªn ngoµi vµ néi t©m. Qu¸ tr×nh luyÖn tËp, qua sai vµ s÷a l¹i, dÇn dÇn cã kinh
nghiÖm, ®Ó trë thµnh çi cña chÝnh m×nh.
Tõ nh÷ng nghiªn cøu ph¸t hiÖn vÒ ph¸t triÓn gi¸c quan ë trÎ nhá, çc nhµ gi¸o dôc
häc ®· thiÕt kÕ çc ph¬ng ph¸p d¹y häc vµ t¬ng t¸c víi trÎ em ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn
40
cho trÎ ph¸t triÓn nãi chung vµ ph¸t triÓn trÝ tuÖ tèt nhÊt. Nh÷ng ngêi nu«i dìng
trÎ (cha, mÑ) hoµn toµn cã thÓ ¸p dông çc ph¬ng ph¸p nµy, ®Ó t¹o ra m«i trêng
nu«i dìng tÝch cùc cho trÎ.
 KÝch thÝch ®a gi¸c quan
TS. Robert C. Titzer (Titzer 2009) lµ nhµ gi¸o dôc vµ nghiªn cøu trong lÜnh
vùc trÎ nhò nhi. ¤ng cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu quan träng vÒ kh¶ n¨ng häc
sím ë trÎ nhá. Mét trong nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu næi tiÕng vÒ ‘’Ph¬ng ph¸p
kÝch thÝch ®a gi¸c quan trong gi¸o dôc‘’. Ph¬ng ph¸p nµy kÝch thÝch kh¶ n¨ng häc
sím tù nhiªn cña trÎ. §iÒu nµy sÏ gióp trÎ ph¸t huy ®îc tiÒm n¨ng häc hái cña trÎ
sau nµy. Ph¬ng ph¸p kÝch thÝch ®a gi¸c quan ®îc øng dông trong gi¸o dôc cã
hiÖu qu¶, kh«ng chØ ë Hoa kú, mµ cßn ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi. Hai quyÓn s¸ch
mµ «ng biªn so¹n dùa trªn nghiªn cøu kh¶ n¨ng häc sím cña trÎ nhñ nhi, ®îc ®a
vµo trong gi¸o dôc: ‘’Con b¹n cã thÓ ®äc’’ vµ ‘’Con b¹n cã thÓ häc” (“Your Baby
Can Read” và “Your Baby Can Learn!”). Häc theo ph¬ng ph¸p ®a gi¸c quan,
nghÜa lµ sö dông cïng mét lóc Ýt nhÊt 2 lo¹i gi¸c quan ®Ó nhËn biÕt mét vÊn ®Ò:
- §iÒu trÎ nh×n thÊy ph¶i t¬ng hîp víi ®iÒu trÎ nghe,
- Çc c¶m nhËn kh¸c còng ph¶i t¬ng hîp ®ång thêi,
- SÏ hiÖu qu¶ h¬n nÕu híng dÉn trÎ cã hµnh ®éng g¾n liÒn víi tõ ng÷ ®ã
H×nh 2.9: D¹y trÎ b»ng çch kÝch

thÝch çc gi¸c quan
“ Mòi con ®©y nÌ“
Ph¬ng ph¸p T©m vËn ®éng B. Aucourier

nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ em, ®a ra ph¬ng ph¸p t©m vËn
®éng trong d¹y trÎ. Víi çch nµy, ®øa trÎ thÓ hiÖn kh¶ n¨ng b¾t chíc, häc hái vµ
çc chøc n¨ng t©m lý hoµn thµnh sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng. ¤ng nhÊn m¹nh r»ng:
41
- CÇn ®Ó trÎ em hoµn thµnh tiÕn tr×nh t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn, mét çch hµi hßa,
tèt ®Ñp víi t çch lµ mét chñ thÓ- cã kh¶ n¨ng chñ ®éng, hoÆc lµm chñ ®êi m×nh-
trong lÜnh vùc trao ®æi, tiÕp xóc, th«ng ®¹t vµ s¸ng t¹o.
- Nh÷ng ®iÒu ngêi lín ®a ra d¹y trÎ ph¶i ®îc x©y dùng nªn vµ cô
thÓ hãa b»ng nh÷ng ®éng t¸c cña chÝnh trÎ, kh«ng ph¶i b»ng nh÷ng ®éng t¸c cña
ngêi lín ¸p ®Æt cho trÎ tõ trªn, tõ ngoµi. Kh«ng cìng chÕ trÎ em ph¶i tu©n hµnh
nh÷ng mÖnh lÖnh cña m×nh.
- H·y khªu gîi, kÝch thÝch, cæ vò trong híng xóc t¸c, t¹o nhÞp cÇu
cho trÎ em bíc qua, ®i tíi vµ s¸ng t¹o. ChÝnh ®éng t¸c, khi ®îc lÆp ®i, lÆp l¹i
nhiÒu lÇn, sÏ ph¸t sinh nhiÒu lo¹i c¶m gi¸c kh¸c nhau vÒ néi th©n, thÝnh, thÞ, khøu,
vÞ vµ vËn déng. Nhê ®ã, con ngêi cña trÎ em sÏ tõ tõ chuyÓn hãa, vÒ kh¸ch quan
bªn ngoµi, còng nh lÜnh vùc néi t©m
VÝ dô: ®Ó cã thÓ tõ trªn cao nh¶y xuèng, trÎ ph¶i tiÕn hµnh nhiÒu ®éng t¸c:
 Leo, trÌo ( cã kinh nghiÖm vÒ vËn ®éng)
 B¸m chÆt vµo mét cµnh c©y hay mét th©n gç ( cã c¶m gi¸c vÒ träng
lîng vµ t×nh tr¹ng mÊt th¨ng b»ng)
 Nh×n tõ trªn xuèng díi ( íc lîng ®îc chiÒu cao)
Nhê çc ®éng t¸c ®ã, trÎ em sèng ®îc, c¶m nhËn m·nh liÖt vÒ nh÷ng biÕn ®æi trong
c¬ thÓ m×nh. §ång thêi, khi trÎ lµm ®îc nh vËy, trÎ t¸c ®éng trªn m«i trêng bªn
ngoµi, vµ kh¸m pha ra ®îc thÕ nµo lµ chiÒu cao, thÕ nµo lµ kh«ng gian, ë phÝa trªn..
Khi th¶ m×nh r¬i xuèng, trÎ kh¸m ph¸ thªm ®îc hai ®iÒu kÝch thÝch míi l¹ kh¸c:
 Trong kh«ng khÝ, m×nh ®· mÊt ®i giíi h¹n cña th©n thÓ, kh«ng cßn
g× lµ c¶n trë
 Khi r¬i xuèng ®Êt, m×nh vÉn cßn nguyªn vÑn, kh«ng bÞ mÊt m¸t, søt
mÎ g× c¶
H·y cho trÎ em cã ®Çy ®ñ thêi gian, tù m×nh b¾t ®Çu vµ kÕt thóc mét ®éng
t¸c. ChÝnh nhê vËy, ®éng t¸c míi mang l¹i nh÷ng thµnh qu¶ biÕn ®æi vµ trë nªn mét
®éng c¬ thóc ®Èy trÎ em ph¸t triÓn tõ bªn trong. TrÎ em ph¶i tù m×nh thùc thi nh÷ng
kinh nghiÖm cã tÝnh tæng thÓ lóc ban ®Çu. Chóng nã lµm v× vui thÝch, høng thó, thay
v× bÞ Ðp buéc
2.1.2.2. Vai trß quan hÖ g¾n bã bè-mÑ vµ con
Quan hÖ g¾n bã mÑ con lµ d¹ng quan hÖ cã ®i cã l¹i theo ®êng xo¾n,
42
th«ng qua çc kªnh t¬ng t¸c xóc gi¸c, khø gi¸c, vÞ gi¸c, thÝnh gi¸c, t¬ng t¸c øng
xö, t¬ng t¸c t×nh c¶m. G¾n bã lµ mét giai ®o¹n trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t©m lý-x·
héi ë trÎ mµ kÕt qu¶ lµ sù chiÕm lÜnh tÝnh tù chñ, ®éc lËp hãa cña ç thÓ.
Quan hÖ g¾n bã sím mÑ –con cã vai trß ®Æc biÖt nh l¸ ch¾n, phßng tr¸nh
nh÷ng bÊt lîi, ®ång thêi thóc ®Èy ®iÒu chØnh çc kÝch thÝch cho phï hîp. Nã lµ çi
n«i t©m lý cho ph¸t triÓn c¶m xóc, cho sù h×nh thµnh çi t«i, h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn nh©n çch cña trÎ. V× thÕ, muèn cho ®øa trÎ ph¸t triÓn tèt, th× ngêi lín ph¶i
biÕt kh¶ n¨ng cña trÎ gi÷a çi mµ trÎ cã thÓ tù gi¶i quyÕt, vµ çi mµ trÎ cã thÓ ®¹t
®îc víi sù hç trî cña ngêi lín.
• Mèi quan hÖ MÑ-con ®· b¾t ®Çu triÓn khai tõ trong thêi kú ë bông mÑ. Çc
cö ®éng cña bµo thai cã thÓ ®îc bµ mÑ c¶m nhËn tõ tuÇn thø 12 trë ®i. Suèt qu¸
tr×nh mang thai ngêi mÑ sÏ cïng chia sÎ c¶m gi¸c víi ®øa con trong bông cña
m×nh. Sù giao tiÕp ë ®©y lµ trùc tiÕp vµ thêng xuyªn gi÷a hai c¬ thÓ rÊt ruét thÞt.
Nh vËy, thai nhi lµ mét ç thÓ cã giao tiÕp.
• Tõ ngay sau sinh, trÎ ®îc mÑ ch¨m sãc ½m, bång bÕ, cho bó, cho ¨n t¾m
géi, chuyÖn trß, ch¬i ®ïa...Nh÷ng th«ng ®iÖp kh«ng lêi tõ ®øa con, ngêi mÑ c¶m
nhËn vµ ®¸p øng, tr×u mÕn. TrÎ còng ®ãn nhËn nh÷ng g× mµ ngêi mÑ trao göi cho
m×nh. C¶ hai mÑ con ®Òu häc l¾ng nghe vµ tr¶ lêi cho nhau. TrÎ häc theo mÑ, ph¶n
håi l¹i nh÷ng ®iÒu mÑ võa lµm. Ngêi mÑ kiÕn t¹o cho ®øa con m×nh mét l¸ ch¾n vµ
che chì, ®ång thêi gióp trÎ tiÕp nhËn çc lo¹i kÝch thÝch tõ m«i trêng bªn ngoµi mµ
kh«ng bÞ qu¸ t¶i.
VÝ dô: khi mÑ nãi chuyÖn, cêi víi trÎ, giäng nãi ©u yÕm. §øa trÎ cêi ®¸p l¹i
hín hë, nãi chuyÖn ®¸p l¹i. Khi mÑ çu nh¨n mÆt, giäng nãi gay g¾t. NÐt mÆt trÎ
c¨ng th¼ng, khãc hoÆc nh¨n mÆt theo..
• Tïy çch g¾n bã, nu«i dìng cña ngêi mÑ, mµ ®øa trÎ ph¸t huy ®îc tiÒm
n¨ng, nhËn thøc vÒ thÕ giíi bªn ngoµi hay lµ khÐp m×nh l¹i. TrÎ ph©n biÖt ®îc çi
g× th× nªn vµ çi g× kh«ng nªn. ThiÕu sù g¾n bã mÑ con, thiÕu nu«i dìng t¹o nªn sù
lo ©u, sî h·i c¶n trë sù ph¸t triÓn cña trÎ, ®Æc biÖt trong 3 n¨m n¨m ®Çu ®êi.
Ngêi ta chia g¾n bã mÑ-con thµnh 3 lo¹i, dùa trªn tÝnh chÊt cña mèi quan hÖ,
t¬ng t¸c mÑ (hoÆc ngêi ch¨m sãc chÝnh) vµ trÎ: an toµn, tr¸nh nÐ vµ lo ©u-lÉn lén
(Ainsworth 1979). Tiªu chÝ ph©n vµo ba lo¹i quan hÖ nµy lµ sù nh¹y c¶m vµ ®¸p øng
cña mÑ ®Õn nh÷ng nhu cÇu cña trÎ.
43
H×nh 2.10: G¾n bã mÑ con
H×nh 2. 11:Nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn trÎ em:
Kích thích giác quan của trẻ Cân nặng lúc sinh
Dinh dưỡng
Chỗ ở thoáng mát
Dinh dưỡng Kẽm
sức khỏe tốt
I-ốt
Tình thương Sự phát triển
Sắt
của trẻ
Kích thích và
Thời gian chơi với trẻ Chăm sóc
2.2. Mét sè lý thuyÕt hiÖn ®¹i vÒ ph¸t triÓn trÎ em

2.2.1. L ý thuyÕt ph©n t©m häc cña Sigmund Freud
Khi xem xÐt sù ph¸t triÓn nh©n çch cña con ngêi, S. Freud (1856-1939)
cho r»ng t©m lý con ngêi cã nh÷ng c¬ cÊu nhÊt ®Þnh, liªn quan chÆt chÏ lÉn nhau,
cã nguån gèc ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn. Theo Freud, cÊu tróc nh©n çch con ngêi bao
gåm 3 cÊu thµnh: Tù ng· cßn gäi lµ Çi Êy (Id), B¶n ng· cßn gäi lµ Çi T«i (Ego) vµ
Siªu ng· cßn ®îc gäi lµ Siªu T«i (Superego). ¤ng cho r»ng, khi chóng ta míi sinh
ra, Çi Êy ho¹t ®éng dùa trªn nguyªn t¾c tháa m·n. Khi trÎ cµng cã nhiÒu tr¶i
nghiÖm víi thÕ giíi bªn ngoµi, th× Çi T«i cña trÎ cµng ph¸t triÓn. Freud nhËn ®Þnh
ë kho¶ng ®é 5 tuæi th× Siªu T«i ph¸t triÓn. Siªu T«i bao gåm çc khÝa c¹nh ®¹o ®øc,
chuÈn mùc x· héi, l¬ng t©m con ngêi.
44
Theo Freud, ®èi víi mét ngêi kháe m¹nh th× cã Çi T«i (Ego) tá ra m¹nh
mÏ, nã cã thÓ tháa m·n ®îc nh÷ng nhu cÇu cña Çi Êy, song kh«ng g©y tæn th¬ng
cho Siªu T«i, vµ vÉn nh×n nhËn ®Õn thùc tÕ cña tõng t×nh huèng cô thÓ.
• Çi Êy (Tù ng·- Id): lµ çi gèc, bÈm sinh gäi lµ v« thøc. §©y lµ lùc gèc, chøa
®ùng nh÷ng xung n¨ng côc bé, bÞ kiÓm so¸t bëi nguyªn t¾c thÝch thó (nhiÒu lóc c¶n
ho¹t ®éng liªn tôc cña çi T«i).
• Çi T«i (B¶n ng·- Ego,): hiÓu biÕt, kinh nghiÖm thu ®îc qua rÌn luyÖn thùc
tÕ. Nã bao gåm mét phÇn ý thøc vµ v« thøc. Çi T«i h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn dÇn tõ
4 th¸ng tuæi ®Õn 2-3 tuæi. Çi T«i lËp nªn mét hÖ thèng phßng vÖ vµ thÝch øng gi÷a
thùc tÕ bªn ngoµi vµ çc ®ßi hái cña Çi Êy vµ ý thøc ®¹o ®øc- Çi Siªu T«i.
• Çi Siªu T«i (Siªu ng·- superego): bao gåm nh÷ng nguyªn t¾c ®¹o ®øc, x·
héi, nh÷ng qui ®Þnh ®îc nhËp t©m tõ nh÷ng n¨m ®Çu ®êi, h×nh thµnh ë giai ®äan 5-
6 tuæi. Çi Siªu T«i cã mét phÇn ý thøc vµ mét phÇn v« thøc. Nã kiÕm so¸t çi T«i
vµ Çi Êy. Çi Siªu T«i, kh«ng bÒn v÷ng nh Çi Êy vµ Çi T«i.
Freud cho r»ng cã hai ®éng c¬ chÝnh thóc ®Èy nh÷ng suy nghÜ, t×nh c¶m vµ hµnh
vi cña con ngêi ®ã lµ tÝnh dôc vµ sù hung tÝnh. TÝnh dôc ®îc xem lµ ®éng c¬
chÝnh, vµ nã thóc ®Èy çc ho¹t ®éng, nh»m ®¶m b¶o sù ®¸p øng çc nhu cÇu cña
con ngêi, cßn hung tÝnh ®îc xem nh lµ çch b¶o vÖ con ngêi khái nh÷ng t¸c
nh©n cã thÓ g©y h¹i cho sù ph¸t triÓn. Tïy thêi kú, tïy ®iÒu kiÖn v« thøc cã thÓ dån
n¨ng lîng t©m lý vµo mét vïng, mét c¬ quan (vïng kÝch dôc) hoÆc mét ®èi tîng
hoÆc mét vËt. HiÓu ®îc sù chuyÓn biÕn nµy, gióp gi¶i thÝch ®îc nhiÒu ho¹t ®éng,
c¶m nghÜ b×nh thêng vµ bÊt thêng, bÖnh lý.
C¨n cø vµo chuyÓn hãa cña tÝnh dôc vµ nhôc dôc, sù ph¸t triÓn cña trÎ em ®îc
chia lµm çc giai ®o¹n. ë mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn çc vïng kh¸c nhau trªn c¬ thÓ
trÎ, lµ trung t©m t¹o sù høng thó vµ lµ nguån kÝch thÝch dôc tÝnh chñ yÕu. Sù kh¸c
nhau trong çch thøc tháa m·n nh÷ng nhu cÇu vÒ tÝnh dôc ë mçi giai ®o¹n ph¸t
triÓn sÏ dÉn ®Õn sù kh¸c biÖt trong tÝnh çch cña mçi con ngêi khi lín lªn. Trong
mçi giai ®o¹n ®Òu cã nh÷ng xung ®ét gi÷a ®éng c¬ vÒ tÝnh dôc vµ çc chuÈn mùc x·
héi. NÕu xung kh¾c ®ã ®îc gi¶i quyÕt, nã sÏ gióp trÎ chuyÓn tiÕp lªn mét giai ®o¹n
ph¸t triÓn cao h¬n, ngîc l¹i nÕu kh«ng ®îc gi¶i quyÕt, trÎ sÏ bÞ “m¾c kÑt” ë giai
®o¹n ®ã vµ ngêi ta thêng gäi lµ hiÖn tîng “c¾m chèt”, “tho¸i lïi” trong qu¸ tr×nh
45
ph¸t triÓn cña trÎ. Freud chia çc giai ®o¹n ph¸t triÓn t©m lý tÝnh dôc 5 n¨m ®Çu ®êi
nh sau:
• Giai ®o¹n n¨m ®Çu ®êi (tõ 0-12 th¸ng tuæi), gäi lµ giai ®o¹n M«i miÖng (oral
stage): tÊt c¶ kho¸i c¶m tËp trung ë khoang miÖng. BÇu s÷a cña vó mÑ nu«i dìng
trÎ tháa m·n nhu cÇu sinh lý vµ g©y c¶m høng g¾n bã mÑ con. §©y lµ giai ®o¹n ®Çu
t vµo chÝnh m×nh, duy kû hoµn toµn chØ biÕt m×nh, bÊt ph©n vµ hßa m×nh víi mÑ.
Ho¹t ®éng ph¶n x¹ lµ chÝnh, råi ®Õn gi¸c ®éng
• Giai ®o¹n tõ 1 ®Õn 3 tuæi, gäi lµ giai ®o¹n HËu m«n: Vïng kho¸i c¶m lµ vïng
hËu m«n, trùc trµng. TrÎ lµm chñ ®îc mét phÇn nµo çc c¬ th¾t hËu m«n, trùc
trµng, bµng quan khi ®i Øa, ®¸i. Coi ph©n lµ s¶n phÈm cña m×nh, vµ thÝch nghÞch,
kh«ng cho lµ bÈn. NÝn Øa hoÆc Øa lung tung lµ ®Ó chèng l¹i viÖc huÊn luyÖn vÖ sinh
b¾t buéc cña ngêi lín nh b¾t ngåi b«, b¾t Øa ®¸i ®óng giê. Ngêi lín thêng cÊm
®o¸n trÎ, yªu cÇu chóng lµm theo qui çch cña m×nh. TrÎ b¾t ®Çu xung ®ét víi
ngêi lín, vµ xuÊt hiÖn c¶m xóc hai chiÒu: yªu vµ ghÐt (mÑ vµ ®å vËt)
• Giai ®o¹n tõ 3-6, ®îc gäi lµ Giai ®o¹n D¬ng vËt. Sù thÝch thó xuÊt ph¸t tõ
viÖc ®éng ch¹m sê mã vµo çc c¬ quan sinh dôc. Chóng quan t©m quan t©m ®Õn bé
phËn sinh dôc, thÝch sê mã ®Ó g©y kho¸i c¶m (thñ d©m). XuÊt hiÖn sù tß mß vÒ giíi
tÝnh cña chÝnh b¶n th©n vµ cña c¶ ngêi kh¸c. C¶m xóc ë giai ®o¹n nµy rÊt m¹nh vµ
tuyÖt ®èi, do ®ã xuÊt hiÖn ghen. Vµ mÆc c¶m E dÝpe lµ mét thø ¸i kû, duy kû ë giai
®o¹n nµy.
2.2.2. ThuyÕt Eric Erikson vÒ sù ph¸t triÓn t©m lý x· héi
Lµ hËu duÖ cña Freud, Erikson (1902-1994) chÊp nhËn ý tëng vÒ tÝnh dôc
cña Freud. Tuy nhiªn, «ng nhÊn m¹nh lµ Çi T«i kh«ng chØ lµ trung gian gi÷a çc
xung n¨ng Tù ng· vµ Siªu Ng·. ë mçi giai ®o¹n, Çi T«i lÜnh héi ®îc çc kü n¨ng
vµ th¸i ®é gióp cho ç nh©n trë nªn n¨ng ®éng h¬n, trë thµnh mét thµnh viªn trong
x· héi. Lý thuyÕt vÒ sù ph¸t triÓn cña Erikson ®îc x©y dùng trªn çc t duy míi vÒ
sù ph¸t triÓn cña con ngêi nh mét chuçi çc m©u thuÉn vµ çc thö th¸ch n¶y sinh
t¹i nhiÒu giai ®o¹n trong tiÕn tr×nh cuéc sèng, tõ lóc míi sinh ®Õn tuæi giµ. Erikson
chia qu¶ng ®êi cña mét ç nh©n thµnh 8 giai ®o¹n trong ®ã tõ 0-6 tuæi lµ 3 giai ®o¹n
(Đinh Thị Kim Thoa 2009).
• Mçi giai ®o¹n ®ßi hái mét tÇm míi trong t¬ng t¸c x· héi. Thµnh c«ng
hay thÊt b¹i trong viÖc hoµn tÊt t¬ng t¸c x· héi trong mçi giai ®o¹n cã thÓ lµm
46
thay ®æi tiÕn tr×nh cña sù ph¸t triÓn tiÕp ®ã theo chiÒu híng tÝch cùc hoÆc tiªu
cùc
• Mçi giai ®o¹n ®îc ®Æc trng b»ng mét sù khñng ho¶ng riªng. Nh vËy
trong cuéc sèng, çc khñng ho¶ng tiÕp diÔn díi çc h×nh thøc kh¸c nhau, song nã
cÇn ®îc gi¶i quyÕt døt ®iÓm t¹i mçi giai ®o¹n, ®Ó con ngêi cã thÓ øng phã th¾ng
lîi víi çc khñng ho¶ng ë çc giai ®o¹n tiÕp theo. ¤ng cho r»ng mçi ç nh©n cã
tiÒm n¨ng gi¶i quyÕt ®îc çc khñng ho¶ng cña chÝnh m×nh. Çc giai ®o¹n ph¸t
triÓn cña trÎ em tõ 0- 6 tuæi:
• Giai ®o¹n 0 - 1,5 th¸ng tuæi: Cã khñng ho¶ng lßng tin - mÊt lßng tin.
- Lßng tin lµ mét t×nh c¶m tù nhiªn ®i kÌm víi mèi quan hÖ g¾n bã kh¨ng khÝt
víi ngêi ch¨m sãc cung cÊp thøc ¨n, h¬i Êm vµ sù an toµn.
- §øa trÎ ®îc ch¨m sãc nu«i dìng tèt cã thÓ sÏ nÈy sinh c¶m gi¸c an toµn, sù
tù tin. Ngîc l¹i, ®øa trÎ mµ çc nhu cÇu c¬ b¶n kh«ng ®îc ®¸p øng, ph¶i tr¶i
nghiÖm viÖc øng xö kh«ng nhÊt qu¸n, thiÕu sù gÇn gòi Êm ¸p th©n thÓ vµ thêng
xuyªn v¾ng mÆt ngêi lín lµm nhiÖm vô ch¨m sãc, cã thÓ n¶y sinh mét c¶m gi¸c
mÊt lßng tin, mÊt an toµn vµ lo h·i.
• Giai ®o¹n 1,5 - 3 tuæi: Cã khñng ho¶ng tù chñ - tù hoµi nghi.
Khi biÕt ®i vµ nãi, ®øa trÎ më réng viÖc th¨m dß vµ thao t¸c víi çc ®å vËt
(®«i khi víi ngêi kh¸c). Nh÷ng ho¹t ®éng nµy, gióp trÎ cã ®îc c¶m gi¸c vÒ tÝnh tù
chñ, t¸ch xa mÑ. H¹n chÕ vµ phª ph¸n qu¸ møc, ®èi víi trÎ sÏ dÉn tíi sù hoµi nghi.
Nh÷ng ®ßi hái vît qu¸ n¨ng lùc cña trÎ, (thÝ dô nh b¾t rÌn luyÖn tËp qu¸n vÖ sinh
qu¸ sím) cã thÓ lµm n¶n lßng nh÷ng cè g¾ng kiªn tr× cña chóng, t¹o nªn sù chèng
®èi ë trÎ, g©y tæn th¬ng mèi quan hÖ, n©ng ®ì gi÷a cha mÑ vµ con çi. V× thÕ, vai
trß cña bè mÑ/ ngêi nu«i d¹y trÎ cùc kú quan träng trong ph¸t triÓn cña trÎ
• Giai ®o¹n tõ 3 - 6 tuæi: Cã khñng ho¶ng tù khëi xíng - mÆc c¶m thiÕu kh¶
n¨ng.
Cuèi giai ®o¹n 1,5 ®Õn 3 tuæi, ë ®øa trÎ ®· h×nh thµnh mét ý thøc c¬ b¶n vÒ
lßng tin. Chóng muèn tù m×nh ®Ò xuÊt nh÷ng hµnh ®éng, ho¹t ®éng cã trÝ tuÖ. Kh¶
n¨ng tù häc tù nhiªn cña trÎ gia t¨ng vµ muèn thÓ hiÖn nã ra cho mäi ngêi xung
quanh biÕt. VÝ dô nh trÎ muèn tù m×nh xóc ¨n, tù chän vµ mÆc ¸o quÇn, ®æ níc
vµo cèc, v.v. Vµ khi ngêi lín kh«ng cho lµm th× trÎ b¶o ‘’ø, con tù lµm’’
47
Bè mÑ hoÆc ngêi nu«i d¹y ®¸p øng nhu cÇu ho¹t ®éng tù ®Ò xíng cña trÎ
sÏ t¹o c¬ héi cho chóng ph¸t triÓn n¨ng lùc trÝ tuÖ, lßng tù tin lµm c¬ së cho sù ph¸t
triÓn cña giai ®o¹n sau. NÕu cÊm ®o¸n, thiÕu khuyÕn khÝch sÏ g©y cho trÎ c¶m gi¸c
thiÕu kh¶ n¨ng, mÆc c¶m tù ti.
Cuèi cïng, kh«ng gièng Freud, Erikson nhÊn m¹nh r»ng sù ph¸t triÓn b×nh
thêng cña trÎ cÇn ®îc hiÓu, nh×n nhËn trong mèi quan hÖ v¨n hãa, x· héi cña tõng
ç nh©n. Ch¼ng h¹n, trong x· héi ngêi da ®á Yurok ë bê biÓn B¾c níc Mü, trÎ s¬
sinh bÞ ngng bó mÑ sau 10 ngµy sau sinh vµ sau ®ã ®îc cho ¨n ch¸o b»ng vá sß. 6
th¸ng tuæi, trÎ bÞ t¸ch mÑ, cã thÓ lµ vµi ngµy. Çch nu«i d¹y nµy, nh×n tõ mét sè nÒn
v¨n hãa cã thÓ bÞ cho lµ nhÉn t©m vµ l¹nh ling. Tuy nhiªn, Erikson gi¶i thÝch r»ng
ngêi Yurok sèng ë vïng thêi tiÕt kh¾c nghiÖt, ph¶i b¾t ç ®Ó lµm thùc phÈm cho c¶
n¨m, vµ ç håi chØ vÒ ®óng mét lÇn trong n¨m. Do ®ã, mÑ ph¶i t¸ch con sím ®Ó ®i
b¾t ç. Çch ch¨m sãc cña mÑ ®èi víi em bÐ nh vËy ®Ó phï hîp víi ®iÒu kiÖn sèng
cßn cña gia ®×nh. ¤ng chØ ra r»ng çch nu«i d¹y trÎ cÇn ®îc nh×n nhËn trong t¬ng
quan víi çc gi¸ trÞ x· héi, çc n¨ng lùc, ®iÒu kiÖn phï hîp víi x· héi mµ ®øa trÎ
®îc sinh ra.
2.2.3.Lý thuyÕt ph¸t triÓn nhËn thøc cña J.Piaget

J.Piaget (1896-1980) cho r»ng trÎ em x©y dùng ®îc kho tri thøc cho b¶n
th©n m×nh nhê chóng thao t¸c vµ kh¸m ph¸ thÕ giíi. Quan niÖm cña Piaget vÒ sù
ph¸t triÓn chÞu ¶nh hëng nhiÒu tõ kiÕn thøc sinh häc mµ «ng ®îc ®µo t¹o. Kh¸i
niÖm träng t©m cña sù ph¸t triÓn, theo Piaget lµ thÝch øng. Gièng nh cÊu t¹o c¬ thÓ
hoÆc sinh häc ph¶i thÝch øng víi m«i trêng, cÊu tróc t©m trÝ còng ph¸t triÓn ®Ó øng
hîp víi thÕ giíi bªn ngoµi. Sù thÝch øng nµy cã ®îc nhê hai c¬ chÕ c¬ b¶n quy
®Þnh sù trao ®æi kh«ng ngõng gi÷a ç thÓ vµ m«i trêng: ®ång hãa vµ ®iÒu øng.
§ång hãa lµ qu¸ tr×nh ç nh©n thu nhËn, lÜnh héi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña sù vËt, hiÖn
tîng, thÕ giíi kh¸ch quan vµo trong t©m trÝ cña m×nh. Nãi çch kh¸c, nh÷ng g× ç
nh©n míi nhËn thøc ®îc ph¶i ®îc tÝch hîp víi nh÷ng s¬ cÊu nhËn thøc cò. §iÒu
øng lµ sù thay ®æi, biÕn ®æi nh÷ng s¬ cÊu nhËn thøc ®· cã trong t©m trÝ ®Ó phï hîp
víi çc th«ng tin, sù vËt hiÖn tîng míi. §iÒu øng bao hµm viÖc biÕn ®æi çc s¬ cÊu
®· tån t¹i, hoÆc çc ý tëng, do nh÷ng kinh nghiÖm hoÆc kiÕn thøc míi. KÕt qu¶ lµ
sù ra ®êi nh÷ng s¬ cÊu nhËn thøc míi.
48
Theo lý thuyÕt cña J.Piaget, khi n·o ph¸t triÓn vµ trÎ cã nhiÒu tr¶i nghiÖm, trÎ sÏ
®i qua bèn giai ®o¹n ph¸t triÓn, mçi giai ®o¹n ®îc ®¸nh dÊu b»ng çc ph¬ng thøc
t duy kh¸c nhau vÒ chÊt.
J.Piaget gäi giai ®o¹n ®Çu cña sù ph¸t triÓn cña trÎ em, lµ giai ®o¹n c¶m gi¸c vµ
vËn ®éng. ë giai ®o¹n nµy, sù ph¸t triÓn nhËn thøc b¾t ®Çu b»ng viÖc trÎ sö dông çc
gi¸c quan vµ vËn ®éng ®Ó kh¸m ph¸ thÕ giíi. Nh÷ng biÓu hiÖn c¬ b¶n cña hµnh vi
t©m vËn ®éng ban ®Çu, gièng nh çc ph¶n x¹, qua qu¸ tr×nh ®ång nhÊt vµ thÝch øng
çc ph¶n x¹ Êy ®· lµm h×nh thµnh nªn ë trÎ hÖ thèng cÊu tróc. Nh÷ng biÓu hiÖn
hµnh vi t©m vËn ®éng nh: m¾t nh×n, theo dâi b»ng m¾t, bó s÷a, n¾m, sê mã, kªu
khãc lµ yÕu tè c¬ b¶n cña nhËn thøc. Trong suèt 24 th¸ng, nh÷ng biÓu hiÖn Êy trë
thµnh nh÷ng hiÓu biÕt ban ®Çu cña trÎ vÒ sù vËt, con ngêi vµ vÒ chÝnh b¶n th©n
m×nh. §©y lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn t©m vËn ®éng c¬ b¶n, trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn
nhËn thøc cña trÎ ë giai ®o¹n kÕ tiÕp. Vµ «ng kÕt luËn ‘’Tri thøc b¾t nguån tõ chÝnh
hµnh vi t©m vËn ®éng cña trÎ’’.
Kh¶ n¨ng nhËn biÕt cña trÎ cã ®uîc, qua nh÷ng hµnh ®éng t¬ng t¸c víi m«i trêng
xung quanh, víi sù tham gia cña çc gi¸c quan. Khi nµy, ë trÎ cha cã sù t¸ch biÖt
râ rµng gi÷a ç nh©n vµ m«i trêng
Giai ®o¹n tiÕp theo lµ giai ®o¹n tiÒn thao t¸c (tõ sau 2 tuæi ®Õn 7 tuæi) ®îc
®Æc trng bíi t duy h×nh tîng nhng thiÕu logic ë trÎ mÉu gi¸o. Kh¶ n¨ng ng«n
ng÷ vµ nhËn thøc còng ®îc ph¸t triÓn. Trong giai ®o¹n nµy trÎ thêng cã c¶m gi¸c,
suy nghÜ duy kû: tù coi m×nh lµ trung t©m. Kh¶ n¨ng nhËn thøc ®îc t¨ng cêng,
mÆc dï kh¶ n¨ng ph©n biÖt míi chØ dùa vµo nh÷ng dÊu hiÖu bªn ngoµi cña sù vËt,
chø cha nhËn thøc ®îc vÒ b¶n chÊt bªn trong. Sau ®ã, nhËn thøc ®îc chuyÓn
sang d¹ng lËp luËn cã tæ chøc h¬n, lµ ®Æc trng cña giai ®o¹n thao t¸c cô thÓ (7-11
tuæi). Lóc nµy, trÎ cã ®îc vµ ®· sö dông çc thao t¸c nhËn thøc (suy nghÜ logic)
trªn çc vËt thËt. Cuèi cïng, ë giai ®o¹n thao t¸c h×nh thøc (sau 11 tuæi), t duy trë
nªn phøc t¹p h¬n, cã hÖ thèng lËp luËn trõu tîng ®Æc trng cho vÞ thµnh niªn vµ
ngêi trëng thµnh.
2.2.4. Lý thuyÕt v¨n hãa-x· héi cña Vgodxki

Vgodxki (1896-1934) quan t©m ®Õn çch thøc v¨n hãa- niÒm tin, gi¸ trÞ,
truyÒn thèng, kü n¨ng cña mét nhãm x· héi ®îc chuyÓn giao cho thÕ hÖ sau. Theo
49
«ng, t¬ng t¸c x· héi- ®Æc biÖt lµ viÖc trao ®æi, ®èi tho¹i hîp t¸c gi÷a trÎ em vµ
nh÷ng thµnh viªn th«ng th¸i h¬n trong x· héi rÊt cÇn thiÕt ®Ó trÎ lÜnh héi ®îc çch
t duy çch øng xö, t¹o nªn v¨n hãa cña céng ®ång. ¤ng nhÊn m¹nh r»ng sù t¬ng
t¸c x· héi cã tríc vµ t¹o nªn sù ph¸t triÓn. Khi ngêi lín hoÆc nh÷ng ngêi ®ång
løa th«ng th¸i h¬n gióp trÎ thµnh th¹o ®îc çc ho¹t ®éng cã ý nghÜa vÒ mÆt v¨n
hãa, giao tiÕp gi÷a trÎ vµ nh÷ng ngêi nµy trë thµnh mét phÇn t duy cña trÎ. Khi
trÎ nhËp t©m nh÷ng ®Þnh tè c¬ b¼n cña nh÷ng ®èi tho¹i nµy, trÎ ®· sö dông ng«n
ng÷ trong chóng ®Ó ®Þnh híng t duy vµ hµnh ®éng cña m×nh, tõ ®ã lÜnh héi ®îc
çc kü n¨ng míi.
Vgodxki còng ®ång quan ®iÓm víi J.Piaget r»ng trÎ em hoµn toµn chñ ®éng,
tù x©y dùng b¶n th©n m×nh. NÕu J.Piaget chØ nhÊn m¹nh ®Õn nç lùc cña b¶n th©n trÎ
®Ó kh¸m ph¸ thÕ giíi th× Vgodxki l¹i quan niÖm sù ph¸t triÓn nhËn thøc nh lµ qu¸
tr×nh trung gian mang tÝnh x· héi- t¬ng t¸c x· héi sÏ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi trong
nhËn thøc vµ hµnh ®éng cña trÎ, tõ ®ã cã thÓ gióp trÎ ph¸t triÓn nhËn thøc.
` Tõ quan ®iÓm nµy, Vgodxki ®· ®a ra kh¸i niÖm vïng ph¸t triÓn gÇn- lµ
kho¶ng çch gi÷a kh¶ n¨ng trÎ thùc hiÖn mét nhiÖm vô díi sù dÉn d¾t, t¬ng t¸c
víi ngêi kh¸c vµ kh¶ n¨ng trÎ tù thùc hiÖn ®éc lËp. §©y lµ møc ®é ph¸t triÓn mµ trÎ
cã ®îc khi trÎ tham dù vµo çc t¬ng t¸c x· héi. Sù ph¸t triÓn toµn bé vïng ph¸t
triÓn gÇn cã ®îc khi trÎ cã sù t¬ng t¸c x· héi mang tÝnh toµn thÓ. TrÎ cã thÓ ®¹t
®îc nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng míi xa h¬n nh÷ng g× mµ trÎ ®¹t ®îc nÕu chØ lµm
mét m×nh. §©y còng chÝnh lµ vai trß cña gi¸o dôc, cña gi¸o viªn trong trêng
(Vgodxki 1962).
Vgodxki còng nhÊn m¹nh ®Õn nh÷ng liªn kÕt gi÷a mäi ngêi vµ bèi c¶nh
v¨n hãa x· héi mµ çc ç nh©n ®ã cïng hµnh ®éng vµ t¬ng t¸c dùa trªn nh÷ng kinh
nghiÖm chung(Crawford 1996) . Con ngêi sö dông c«ng cô cã ®îc tõ chÝnh nÒn
v¨n hãa, ch¼ng h¹n nh lêi nãi, ch÷ viÕt ®Ó ®iÒu chØnh m«i trêng x· héi cña m×nh.
Sù nhËp t©m hãa nh÷ng c«ng cô nµy còng dÉn ®Õn nh÷ng kü n¨ng t duy cao h¬n.
Lý thuyÕt cña Vgodxki ®· gióp chóng ta gi¶i thÝch ®îc r»ng trÎ em ë mçi
nÒn v¨n hãa kh¸c nhau ph¸t triÓn kh¸c nhau vµ ph¸t triÓn nh÷ng ®iÓm m¹nh ®éc
nhÊt; hay nãi çch kh¸c, sù ph¸t triÓn çc n¨ng lùc nhËn thøc lµ rÊt ®a d¹ng, phong
phó, kh¸c nhau tõ nÒn v¨n hãa nµy ®Õn nÒn v¨n hãa kh¸c, céng ®ång nµy ®Õn céng
®ång kh¸c.
50
C©u hái «n tËp
1. H·y nªu râ c¬ së sinh häc cña sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ em. Nªu 1 vÝ dô
vµ ph©n tÝch
2. Vai trß çc gi¸c quan trong ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ. H·y nªu 1 vÝ dô
vµ ph©n tÝch
3. Theo em ®éng lùc nµo thóc ®Èy sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ. VÝ dô vµ
ph©n tÝch
4. Piaget nãi: ‘’ Tri thøc b¾t nguån tõ hµnh vi t©m vËn ®éng’. øng dông nh÷ng
®iÒu ®· häc, h·y ph©n tÝch c©u nãi trªn
5. H·y nªu vai trß cña häc vµ tr·i nghiÖm, sù g¾n bã mÑ con trong ph¸t triÓn
t©m vËn ®éng cña trÎ em. Ph©n tÝch vµ nªu vÝ dô ?
51
Ch¬ng 3. Çc ph¬ng diÖn ph¸t triÓn
t©m vËn ®éng trÎ em
Sù ph¸t triÓn vËn ®éng trong nh÷ng n¨m ®Çu dÉn tíi biÕt ®i, ch¹y, nh¶y vµ mét
lo¹t hµnh ®éng tinh tÕ, chÝnh x¸c (cÇm th×a ¨n, cÇm bót viÕt, gµi cóc ¸o, v.v). VËn
®éng bao gåm çc ®éng t¸c phèi hîp víi nhau, phèi hîp víi çc tri gi¸c tõ çc gi¸c
quan phôc vô cho ý ®å, nguyÖn väng vµ ý nghÜ. Ngay tõ ®Çu, nhê sù biÕn chuyÓn
cña vËn ®éng tõ n»m, lÉy ngåi, ®i, ch¹y, cÇm n¾m, ch¬i víi ®å ch¬i, v.v, ®· gióp trÎ
tiÕp cËn víi thÕ giíi bªn ngoµi ®Ó råi giao tiÕp häc hái, tr¶i nghiÖm x©y dùng nªn
thÕ giíi quan cña b¶n th©n, çi t«i riªng. Ch¬ng nµy sÏ cho chóng ta çi nh×n tæng
qu¸t theo l¸t c¾t ngang cña ph¸t triÓn t©m vËn ®éng, tõ ba ph¬ng diÖn c¬ b¶n: ph¸t
triÓn vËn ®éng, ph¸t triÓn ng«n ng÷, ph¸t triÓn t©m lý.
3.1. Ph¸t triÓn vËn ®éng
Ph¸t triÓn vËn ®éng ®îc chia lµm hai lo¹i vËn ®«ng th« vµ vËn ®éng tinh. VËn
®éng th« liªn quan ®Õn çc hµnh ®éng gióp trÎ xoay xë trong m«i trêng (vËn ®éng
t thÕ) nh bß, ®øng, ®i. VËn ®éng tinh liªn quan ®Õn çc vËn ®éng, cö chØ nhá, tinh
tÕ nh víi, cÇm n¾m. Sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng ®îc m· hãa gen ë tõng loµi. Sù
ph¸t tiÓn nµy ®îc diÔn ra theo mét sè quy luËt tù nhiªn. ë ®©y, chóng t«i xin giíi
thiÖu hai luËt c¬ b¶n gióp chóng ta hiÓu ®îc sù hoµn thiÖn çc bíc ph¸t triÓn t©m
vËn ®éng: quy luËt ph¸t triÓn ®Çu-®u«i vµ quy luËt gÇn xa.
Quy luËt ®Çu-®u«i: ViÖc mi-ª-lin hãa çc sîi thÇn kinh ®îc m· hãa di truyÒn
theo chiÒu ®Çu-®u«i (tõ ®Çu ®Õn ®u«i), tøc lµ tõ n·o bé cho ®Õn phÇn ®¸y cña cét
sèng. §ã lµ lÝ do v× sao trÎ sÏ dÇn cã ®îc sù kiÓm so¸t tríc tiªn ë c¬ m¾t, ®Õn c¬
cæ (quay cæ), sau ®ã ®Õn c¬ lng (cã thÓ ë vÞ trÝ ngåi), sau ®ã lµ çc chi díi (cho
phÐp ®øng råi ®i).
Quy luËt xa gÇn: Quy luËt nµy còng ph¶n ¸nh sù mi-ª-lin hãa d©y thÇn kinh tõ
da ®Õn gÇn, tøc lµ tõ çc bé phËn trung t©m ®Õn çc bé phËn ë ngo¹i vi, tõ çc bé
phËn gÇn tñy sèng ®Õn bé phËn xa h¬n. §iÒu nµy cho phÐp sù tiÕn bé trong kiÓm
so¸t çc c¬ lín ®Õn c¬ bÐ, còng nh cho phÐp thùc hiÖn ®îc çc cö chØ cµng ngµy
cµng tinh tÕ, tØ mØ, tõ vïng khung chËu ®Õn ch©n, tõ vai ®Õn tay. Sù ph¸t triÓn cÇm
n¾m lµ minh häa râ nÐt nhÊt cho quy luËt nµy: trÎ kiÓm so¸t çc vËn ®éng híng
®Õn mét vËt thÓ tríc hÕt ph¶i tõ vai sau ®Õn viÖc phèi hîp khuûu tay, råi ®Õn çc cæ
52
tay, vµ cuèi cïng ®Õn bµn tay vµ çc ngãn tay më ra gióp cho viÖc cÇm n¾m cµng
ngµy cµng tinh tÕ h¬n.
Sù chuyªn biÖt hãa: TrÎ dÇn lín h¬n, çc vËn ®éng c¬ thÓ cña trÎ cµng bít mang
tÝnh toµn bé c¬ thÓ, chuyªn biÖt dÇn. Xu híng çc hµnh vi cña trÎ ngµy cµng trë
nªn ph©n biÖt víi nhau vµ chuyªn biÖt ®îc gäi lµ sù chuyªn biÖt hãa. Ch¼ng h¹n
khi ngãn tay cña trÎ s¬ sinh bÞ ch©m hoÆc ®au, trÎ sÏ rót tay l¹i, ngay lËp tøc thu
ngêi l¹i vµ hÐt lªn, khãc vµ cã mét sè biÓu hiÖn buån bùc, ch©n tay khua kho¸ng,
quÉy ®¹p. TrÎ chËp ch÷ng biÕt ®i cã thÓ sÏ khãc trong t×nh huèng ®ã, nhng çc vËn
®éng chØ tËp trung vµo ngãn tay, kh«ng toµn bé th©n thÓ vµ kh«ng quÉy ®¹p. TrÎ lín
h¬n hoÆc ngêi lín sÏ rót ngãn tay l¹i nhng kh«ng khãc lãc vµ cã biÓu hiÖn buån
bùc.
Theo lý thuyÕt hÖ thèng n¨ng ®éng vÒ ph¸t triÓn vËn ®éng (Aslin 1993), çc kü
n¨ng vËn ®éng míi lµ sù tæ chøc l¹i çc kü n¨ng cò ®· thµnh th¹o, híng ®Õn çc
çch thøc kh¸m ph¸ vµ kiÓm so¸t thÕ giíi hiÖu qu¶ h¬n. Mçi kü n¨ng míi lµ s¶n
phÈm cña (a) sù ph¸t triÓn hÖ thèng thÇn kinh trung ¬ng, (b) kh¶ n¨ng vËn ®éng
cña c¬ thÓ, (c) sù chñ ®éng cña trÎ vµ (d) sù hç trî tõ m«i trêng. Sù thay ®æi bÊt k×
nh©n tè nµo còng lµm hÖ thèng mÊt c©n b»ng, khiÕn trÎ ph¶i b¾t ®Çu thÝch nghi l¹i
vµ h×nh tthµnh çc h×nh th¸i vËn ®éng míi. Sù thµnh thôc çc kü n¨ng vËn ®éng ®ßi
hái hÖ thèng phøc hîp çc hµnh ®éng. Khi kü n¨ng vËn ®éng vËn hµnh nh mét hÖ
thèng, tõng n¨ng lùc riªng lÎ trén lÉn vµo nhau, phèi hîp víi nhau ®Ó t¹o ra çc kü
n¨ng míi, gióp cho kh¸m ph¸ m«i trêng tèt h¬n. Ch¼ng h¹n sù phèi hîp gi÷a ®Çu
vµ ngùc t¹o ra t thÕ ngåi cã ®ì; ®¸, dùng ngêi trªn 4 chi, víi sÏ ®îc phèi hîp ®Ó
thµnh vËn ®éng bß; bß, ®øng, bíc sÏ thµnh tù ®i.
Nh©n tè t¹o ra sù thay ®æi ë mçi thêi kú lµ kh¸c nhau. ë nh÷ng tuÇn ®Çu,
n·o vµ cã thÓ lµ nh©n tè tiªn quyÕt ®Ó trÎ ®¹t ®îc çc kiÓm so¸t vËn ®éng ë ®Çu, vai
vµ th©n trªn. Lín lªn, sù chñ ®éng cña trÎ (cè v¬n ®Õn ®å ch¬i, kh¸m ph¸ vËt thÓ)
vµ sù hç trî cña m«i trêng cã vai trß quan träng h¬n.
Mét vËn ®éng míi ®îc h×nh thµnh ë trÎ lóc ®Çu thêng kh«ng v÷ng, chËp
ch÷ng. Sau ®ã, trÎ luyÖn tËp ®Ó tinh h¬n, vµ chÝnh x¸c h¬n. Ch¼ng h¹n mét ®øa trÎ
b¾t ®Çu bß ®îc, lóc ®Çu trÎ lµm rÊt vông vÒ, kh«ng v÷ng, vµ thêng trît tay vµ
ch©n n»m sÊp l¹i. DÇn dÇn, trÎ biÕt çch gi÷ c¬ thÓ m×nh trªn bèn chi, kÐo tay råi
míi ®Èy ch©n. Víi quan ®iÓm nµy, chóng ta thÊy sù ph¸t triÓn vËn ®éng kh«ng ph¶i
53
tù ®éng hay lµ qu¸ tr×nh di truyÒn hãa cã s½n. Di truyÒn chØ lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó cã
®îc çc vËn ®éng, nhng sù chñ ®éng cña ç nh©n lµ hÕt søc quan träng, lµ ®iÒu
kiÖn ®ñ ®Ó çc vËn ®éng ph¸t triÓn.
VËn ®éng t thÕ (th«) vµ cÇm n¾m (tinh) lµ 2 lo¹i vËn ®éng c¬ b¶n gióp ®øa
trÎ v¬n tíi, tiÕp xóc vµ kh¸m ph¸ m«i trêng xung quanh nã. Trong 2 n¨m ®Çu ®êi,
®øa trÎ kh«ng chØ ph¸t triÓn nhanh vÒ c¬ thÓ, mµ cßn ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ lín
trong vËn ®éng çc c¬. Song song víi sù ph¸t triÓn vËn ®éng lµ sù ph¸t triÓn t©m lý
vµ ng«n ng÷. Sù ph¸t triÓn nµy cña trÎ, liªn quan ®Õn tr¬ng lùc vµ t thÕ. §Çu tiªn
vËn ®éng cña trÎ s¬ sinh chØ lµ nh÷ng ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn, sau nµy hÇu hÕt çc
ph¶n x¹ ®ã mÊt ®i, do qu¸ tr×nh hoµn thiÖn cña vá n·o. Víi sù hoµn thiÖn dÇn cña
vá n·o, cho phÐp ®øa trÎ kiÓm so¸t ®îc nhiÒu lo¹i vËn ®éng phøc t¹p h¬n. VÝ dô :
lóc ®Çu ®øa trÎ chØ kiÓm so¸t ®îc vËn ®éng riªng lÎ cña ch©n, bµn ch©n, çnh tay
vµ cuèi cïng çc vËn ®éng ®ã ®îc hîp nhÊt vµo ®éng t¸c ®i, ch¹y, nh¶y, ®¹p xe,
v.v.
VÒ ph¸t triÓn vËn ®éng cña bµn tay vµ ngãn tay tõ n¾m ®å vËt, ®Õn cÇm ®îc,
tõ nh÷ng vËn ®éng th« s¬ ®Õn vËn ®éng tinh khÐo, lo¹i bá dÇn çc vËn ®éng cña
nh÷ng c¬ b¾p kh«ng cÇn thiÕt. Trong vµi th¸ng, vËn ®éng cña trÎ tiÕn tõ mét tr¹ng
th¸i rÊt th« s¬, hçn ®én vµ rÊt h¹n chÕ ®Õn mét t×nh tr¹ng mµ trÎ cã thÓ n¾m ®îc
çc ®å vËt mét çch tinh tÕ vµ di chuyÓn b»ng bíc ®i. TiÕn triÓn ®ã lµ kÕt qu¶ cña
sù thµnh thôc cña hÖ thÇn kinh trung ¬ng : sù thµnh thôc ®ã cã ®îc do sù t¬ng
t¸c gi÷a cÊu tróc tæ chøc cña hÖ thÇn kinh víi t¸c ®éng cña çc yÕu tè bªn ngoµi, do
kinh nghiÖm vËn ®éng cña trÎ trong m«i trêng sèng. Ch¼ng h¹n nh trÎ s¬ sinh,
trong th¸ng ®Çu, vËn ®éng toµn th©n, ngä ngËy….®Õn 3 th¸ng khi bÕ trÎ ngåi yªn
vµ cã thÓ ®a tay lªn mót (cã môc ®Ých, cã nhËn thøc, v.v).
Sau ®©y, lµ sù ph¸t triÓn vËn ®éng ë çc mèc tuæi tõ th« s¬, kh«ng ®iÒu kiÖn
®Õn çc ho¹t ®éng tinh tÕ, mang ý ®å môc ®Ých, t¹o ®îc tõ çc ph¶n x¹ cã ®iÒu
kiÖn.
3.1.1.VËn ®éng ph¶n x¹
Mét sè vËn ®éng ph¶n x¹ cã thÓ ®îc kÝch thÝch ngay sau khi míi sinh. §ã lµ
nh÷ng vËn ®éng ph¶n x¹ cæ s¬, kh«ng ®iÒu kiÖn vµ v« thøc. Çc vËn ®éng nµy kÐo
dµi ®Õn 3 th¸ng tuæi, sau ®ã mÊt dÇn vµ ®îc thay thÕ b»ng nh÷ng vËn ®éng cã ý
thøc. NÕu tån t¹i dµi th× ®ã lµ dÊu hiÖu bÖnh lý.
54
3.1.1.1.Ph¶n x¹ moro
Luån vµo hai vai trÎ, sau ®ã cÇm hai tay bÐ kÐo lªn, ®Ó hai vai trÎ n©ng khái mÆt
bµn, råi bu«ng hai tay trÎ ra. Tøc th×, ®øa trÎ duçi dang tay ra, më bµn tay vµ khãc.
Tõ th¸ng thø 3 trë ®i, th× ph¶n x¹ nµy mÊt, nÕu kÐo dµi h¬n lµ bÖnh lý
3.1.1.2. Ph¶n x¹ n¾m tay
Khi cã mét vËt kÝch thÝch vµo lßng bµn tay, lËp tøc çc ngãn tay cña trÎ co l¹i
vµ cã ®éng t¸c b¸m chÆt vµo vËt ®ã, khã gì ra. Gäi lµ ph¶n x¹ n¾m tay hoÆc b¸m
vÝu (graspingreflex). Trong thùc hµnh, ®Ó ®¸nh gi¸ ph¶n x¹ nµy cña s¬ sinh, nghiÖm
viªn thêng ®Æt ngãn trá cña m×nh vµo lßng bµn tay trÎ, chóng n¾m chÆt ngãn tay
cña hä l¹i, ®Õn møc nÕu nhÊc bçng trÎ lªn khái mÆt giêng, nã vÉn kh«ng bu«ng ra,
vÉn b¸m chÆt chèc l¸t. Ph¶n x¹ nµy tån t¹i cho ®Õn khi trÎ 5 th¸ng tuæi
3.1.1.3.Ph¶n x¹ ®øng th¼ng
Xèc s¬ sinh ®øng th¼ng lªn víi 2 bµn ch©n cña nã ®Æt lªn mÆt bµn, ngêi h¬i
chèc vÒ phÝa tríc mét chót. BÐ lËp tøc duçi hai ch©n vµ ®øng tú lªn mÆt bµn, liÒn
cã ®éng t¸c di chuyÓn tõng bµn ch©n nh bíc ®i. Ph¶n x¹ nµy sÏ mÊt khi trÎ ®îc 2
hoÆc 3 th¸ng tuæi
3.1.1.4.Ph¶n x¹ ngãc cæ
Khi trÎ n»m ng÷a, ®Æt ®Çu nã quay vÒ mét híng, bÐ sÏ duçi dang hai ch©n, hai
tay vÒ híng ®ã, sau ®ã gËp khuûu ch©n, tay l¹i vÒ híng th©n ( nh t thÕ ngêi
®Êu kiÕm). Ph¶n x¹ chØ tån t¹i khi trÎ lªn 4 th¸ng tuæi, kÐo dµi h¬n lµ bÖnh lý
3.1.2. Tr¬ng lùc c¬
Khi míi sinh, tr¬ng lùc c¬ cã ®Æc ®iÓm lµ t¨ng ë c¬ co cña çc chi vµ gi¶m
çc c¬ thuéc trôc th©n. ë trôc th©n, tr¬ng lùc c¬ t¨ng dÇn trong khi l¹i duçi ë dÇn ë
c¬ co ë çc chi. §èi víi tr¬ng lùc thô ®éng, tr¬ng lùc ë t thÕ co cña çc chi trªn
gi¶m ®Çu tiªn, sau ®ã míi ®Õn chi díi, dÉn ®Õn gi¶m tr¬ng lùc sinh lý vµo 8
th¸ng. Çc tiÕn tr×nh ®ã, ®a tíi hai ph¸t triÓn chñ yÕu lµ cÇm n¾m vµ di chuyÓn.
3.1.3.Ph¸t triÓn cÇm n¾m
Khi míi sinh ra, bÐ ®· cã ph¶n x¹ n¾m vµ n¾m chÆt kh«ng bu«ng ra bÊt cø vËt g×
khi ®îc ®Æt trong lßng bµn tay nã. Søc n¾m chÆt ®Õn møc cã thÓ chÞu ®îc träng
lùc c¬ thÓ nÕu nhÊc trÎ lªn. TrÎ lu«n ë t thÕ n¾m chÆt hai bµn tay, vµ khi khãc th×
thêng xoÌ ra, n¾m vµo. Khi giËt m×nh, th× xoÌ bµn tay theo ph¶n x¹ b¶n n¨ng. Ph¶n
x¹ n¾m mÊt ®i, khi ë tuæi trÎ biÕt víi ®å vËt hoÆc nhãn ®å vËt b»ng ngãn çi vµ trá.
55
§ã lµ lµ kü n¨ng c¬ b¶n nhÊt, trong viÖc sö dông bµn tay ( ®éng t¸c ‘kÑp’). PhÇn
lín çc trÎ ph¸t triÓn n¾m ‘’kÑp’’ thµnh thôc khi ®îc 12 th¸ng tuæi
3.1.3.1.CÇm n¾m
2 – 3 th¸ng ®Çu sau sinh, trÎ cßn cã ph¶n x¹ b¸m vÝu (graspingreflex): khi gan
bµn tay cña bÐ bÞ kÝch thÝch, do mét ngãn cña thùc nghiÖm viªn, çc ngãn tay cña
trÎ co l¹i, vµ cã ®éng t¸c b¸m vÝu vµo. Khi ®îc 1 th¸ng, bµn tay thêng n¾m l¹i,
vµo 2 th¸ng tuæi bµn tay xoÌ ra. TrÎ 3 th¸ng tuæi, cã thÓ gi÷ ®ù¬c mét sè ®å ch¬i,
khi ®Æt vµo lßng bµn tay nã. Lóc 5 th¸ng tuæi, th× trÎ tù cÇm n¾m ®îc ®å vËt. Lóc
®Çu, n¾m lÊy b»ng ngãn ót, sau ®ã cÇm b»ng ngãn çi (6 th¸ng tuæi). Ngãn çi dÇn
dÇn tham gia nhiÒu h¬n vµo viÖc cÇm n¾m, kÑp ®îc ®å vËt gi÷a ngãn çi vµ çc
ngãn kh¸c. Tõ 8 – 10 th¸ng tuæi cÇm n¾m ®å vËt b»ng ngãn çi vµ ngãn trá thµnh
th¹o h¬n.
H×nh 3.1: VËn ®éng cña bµn tay trong 3 th¸ng ®Çu
N»m dang tay vµ n¾m chÆt Khi bó, gi¬ c¶ hai tay b¸m lÊy CÇm n¾m ®å vËt c¶ hai bµn bµn
tay 2 ngµy tuæi) bÇu vó mÑ ( 2 th¸ng tuæi) tay ( 2 th¸ng tuæi)
3.1.3.2.ChuyÓn ®å vËt
Vµo 6 th¸ng tuæi, trÎ ®· chuyÓn ®îc ®å ch¬i tõ tay nä sang tay kia. §Õn 9 th¸ng
tuæi, trÎ cÇm ®å vËt vÉn dÔ ®Ó r¬i vµ khi ®a ®å ch¬i cho ngêi kh¸c, th× cha biÕt
bu«ng ra. TrÎ biÕt bu«ng tay ra khi 12 th¸ng tuæi. ViÖc chuyÓn, ®a ®å vËt cã kü
n¨ng h¬n, còng nh viÖc sö dông bµn tay vµ ngãn çi trong çc hµnh ®éng, ngµy
mét thµnh th¹o trong çc ho¹t ®éng nh cÇm bót, viÕt, xÕp ®å ch¬i, v.v. Nghiªn cøu
tiÕn tr×nh cña vËn ®éng cÇm n¾m, ngêi ta thÊy muèn hoµn thµnh ®éng t¸c nµy,
tríc hÕt ®øa trÎ tr«ng thÊy ®å vËt råi:
1/ Gi¬ tay v¬n tíi vµ ch¹m tay vµo ®å vËt
2/ N¾m lÊy ®å vËt
TiÕn tr×nh tõ pha 1 ®Õn pha 2 cã ®îc mét phÇn do sù thµnh thôc néi t¹i cña
56
trÎ, vµ mét phÇn do tËp luyÖn cña m«i trêng. Nh÷ng kinh nghiÖm tËp luyÖn cña trÎ
thóc ®Èy nhanh sù xuÊt hiÖn thêi kú 2. Ngîc l¹i, nÕu ®Ó çc cö ®éng cña giai ®o¹n
1 kÐo dµi, th× sÏ lµm chËm ®Õn thêi kú 2. §Ó trÎ ®îc tËp luyÖn, th× ®éng t¸c cÇm
n¾m thµnh thôc sím h¬n. §iÒu nµy, nãi lªn r»ng t¸c ®éng qua l¹i cña thµnh thôc vµ
kinh nghiÖm vËn ®éng cña trÎ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vËn ®éng
CÇm lµ mét hiÖn tîng vá n·o bao gåm më bµn tay khi tr«ng thÊy (thÞ gi¸c),
nghe thÊy (thÝnh gi¸c) hoÆc sê thÊy ( xóc gi¸c), sau ®ã khÐp bµn tay l¹i. Ngoµi ra,
th«ng qua çc tiÕn bé vÒ vËn ®éng, tr¬ng lùc cña ®o¹n chi, ®o¹n th©n, hiÖn tîng
cÇm trë nªn thµnh th¹o h¬n. HiÖn tîng cÇm lµ bíc chøng tá sù chÝn muåi nhÊt
®Þnh ë mét sè ®iÓm ë vá n·o- lµ bíc ph¸t triÓn quan träng vÒ t©m sinh lý cña trÎ.
Nhê vËy, mµ trÎ cã thÓ t×m hiÓu ®îc thÕ giíi bªn ngoµi.
H×nh3.2: VËn déng cÇm n¾m vµ di chuyÓn t thÕ cña trÎ 16 th¸ng tuæi
Sau 1 tuæi, ®i vµ cÇm n¾m ngµy cµng thµnh thôc. ThÝch thó kh¸m ph¸ mäi vËt xung
quanh (trÎ 16 th¸ng tuæi)
B¶ng 3.1: Ph¸t triÓn tinh tÕ – thÝch nghi
Tuæi VËn ®éng
4 tuÇn Nh×n ch¨m ch»m xung quanh; LiÕc m¾t theo chót Ýt
12 tuÇn Víi ®å vËt,
16 tuÇn LiÕc m¾t theo; Nh×n lóc l¾c trong tay
28 th¸ng ChuyÓn ®æi tõ tay nµy, sang tay kia. CÇm n¾m mét khèi, Cµo viªn
trßn
40 tuÇn §Ëp 2 khèi
12 th¸ng CÇm çc viªn trßn chÝnh x¸c, Th¶ khèi vµo cèc
18 th¸ng Dèc çc viªn ra khái chai ; B¾t chíc nÐt vÏ b»ng bót ch×
XÕp th¸p 3 khèi
2 n¨m XÕp th¸p 6 khèi; B¾t chíc vÏ vßng trßn
3 n¨m X©y cÇu b»ng 3 khèi . B¾t chíc g¹ch chÐo
4 n¨m X©y cÇu 5 khèi ; VÏ ngêi
57
H×nh 3.3: CÇm n¾m thµnh th¹o dÇn
ChØ mét bøc tranh quen thuéc (8 th¸ng tuæi).CÇm n¾m thµnh thôc- sö dông ®å vËt (3 tuæi)
3.1.4. Ph¸t triÓn t thÕ vµ di chuyÓn
3.1.4.1.Lẫy vµ ngåi : Trong 2-3 tuÇn ®Çu sau sinh, cã bíc ®i tù ®éng sau ®ã mÊt
®i. T¨ng tr¬ng lùc c¬ çc c¬ duçi ë çc chi, so víi çc c¬ co. Còng nh sù t¨ng
tr¬ng lùc ë trôc th©n, dÉn tíi sù ph¸t triÓn cña t thÕ. Vµo 3 th¸ng, ®Æt n»m sÊp trÎ
®· cÊt ®îc ®Çu vµ vai, duçi ®ù¬c chi díi, lËt th©n vµ lÉy. 7 th¸ng tuæi, trÎ ngåi
®ù¬c vµi gi©y kh«ng ph¶i chèng tay, 10- 11 th¸ng, trÎ ngåi v÷ng hoµn toµn, bß
nhanh vµ tù ngåi lªn mét m×nh.
H×nh 3.4: Ngåi v÷ng vµ cÇm ®å vËt (8 th¸ng tuæi)
3.1.4.2.§øng, ch÷ng vµ ®i, lªn xuèng cÇu thang

TrÎ 9 th¸ng ®øng tùa ®îc vµ ch÷ng trong vµi gi©y, sau ®ã ®i men b¸m vµo
thµnh giêng (10-11 th¸ng), 13 th¸ng ®i ®îc mét m×nh. 2 tuæi, trÎ cã thÓ lªn xuèng
cÇu thang mét m×nh. §éng t¸c cha thµnh thôc, nªn khi lªn hoÆc xuèng cÇu thang
trÎ bíc vµ ph¶i ®Æt c¶ 2 bµn ch©n xuèng mçi bËc thang míi leo ®îc. §Õn 4 tuæi,
thao t¸c lªn xuèng cÇu thang kh¸ thµnh th¹o, trÎ bíc ch©n nµy vµ nhÊc ch©n kia
bíc tiÕp lªn bËc. TiÕp tôc ®ã, trÎ ch¹y vµ nh¶y ®îc…
H×nh 3.5 : VËn ®éng t thÕ vµ di chuyÓn
58
§i ph¶i vÞn (9 th¸ng) vµ ®i ®îc mét m×nh kh«ng ng· ( 12 th¸ng tuæi)
B¶ng 3.2 : Mèc ph¸t triÓn vËn ®éng th«
Tuæi VËn ®éng
4 tuÇn Nghiªng ®Çu ; Tay n¾m
6 tuÇn Khi n»m sÊp, ®Çu gi¬ th¼ng vµ cøng
8 tuÇn L¨n tõ n»m ngöa sang n»m sÊp
16 tuÇn §Çu v÷ng ; T thÕ c©n ®èi ; Tay më
L¨n/lÉy tõ sÊp sang ngöa
28 th¸ng Ngåi chèng tay vÒ tríc ;
40 tuÇn Ngåi ®îc mét m×nh ; Bß ;KÐo bµn ch©n
Th¶ tay cÇm
12 th¸ng §i cã ngêi ®ì ; §i l÷ng ch÷ng
16 th¸ng Leo cÇu thang cã ngêi ®ì
18 th¸ng §i v÷ng ; Tù ngåi
2 tuæi Ch¹y ; Nh¶y t¹i chç
3 tuæi §øng mét ch©n
§I nhãn ch©n.
4tuæi Nh¶y lß cß ( 1 ch©n)
5 tuæi Nh¶y lß cß ®æi ch©n
3.1.5. ¨n uèng vµ mÆc

Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc vÒ vËn ®éng ®· nªu trªn, gióp trÎ ®i tíi tù lËp. Vµo 6
th¸ng tuæi, nhê kh¶ n¨ng cÇm n¾m, mäc r¨ng vµ nhai, trÎ cã thÓ ¨n mét m×nh nh
¨n b¸nh bÝch qui. TrÎ cã thÓ n¾m lÊy b×nh s÷a, vµ khi ®a mét çi chÐn vµo m«i trÎ
cã thÓ uèng b»ng chÐn. Vµo 15 th¸ng tuæi, trÎ cã thÓ tù cÇm lÊy chÐn vµ uèng, ®Æt
chÐn xuèng vµ kh«ng lµm r¬i. 2 tuæi, trÎ cã thÓ cÇm ®îc th×a tù ¨n vµ ®îc thµnh
thôc dÇn trong tù m×nh ¨n uèng tõ 3 tuæi trë ®i. 3 tuæi, trÎ cã thÓ tù mÆc lÊy quÇn
¸o, trõ buéc gi©y dµy. Thao t¸c nµy, thµnh thôc khi trÎ 4-5 tuæi.
59
B¶ng 3.3: Ph¸t triÓn hµnh vi x· héi- ç nh©n
VËn ®éng- Hµnh ®éng
4 tuÇn Nh×n mÆt
16 tuÇn Ch¬i víi 2 tay vµ ¸o ; NhËn biÕt chai s÷a ; H¸ måm khi cho ¨n
28 th¸ng Ch¬i víi 2 bµn ch©n vµ ®å ch¬i
40 tuÇn Ch¬i ch¨m sãc ®¬n gi¶n ;Tù ¨n b¸nh qui
12 th¸ng Cïng mÆc ¸o quÇn ; Cho ®å ch¬i ;CÇm thøc ¨n
18 th¸ng Dïng th×a nhng cha th¹o ; B¾t ®Çu biÕt ®iÒu chØnh vÖ sinh
2 tuæi BiÕt gäi khi ®i Øa ®¸i
3 tuæi Dïng th×a th¹o ; §i giµy ; Cã ý ®Þnh
4 tuæi Cã thÓ röa vµ lau mÆt; Sai vÆt ®îc; Ch¬i chung víi b¹n
5 tuæi Tù mÆc ¸o quÇn ; Hái nghÜa çc tõ ( lµ çi g×/)
3.1.6. KiÓm so¸t c¬ trßn

ë s¬ sinh ®¹i tiÓu tiÖn lµ mét ph¶n x¹. Sau 15-18 th¸ng tuæi, trÎ cã thÓ kiÓm
so¸t ®îc c¬ trßn bµng quan vµ c¬ trßn hËu m«n trong viÖc ®¹i tiÓu tiÖn. NÕu ®îc
luyÖn tËp, ®a sè 18 th¸ng tuæi trÎ kh«ng ®¸i dÇm ban ngµy vµ ®Õn 2 tuæi, 75% sè trÎ
kh«ng ®¸i dÇm ban ®ªm. ViÖc ®¹i tiÖn còng ®îc kiÓm so¸t, kh«ng cßn Øa ®ïn n÷a.
NÕu ®¸i dÇm hoÆc Øa ®ïn cßn tiÕp tôc ë tuæi lín h¬n (sau 3-5 tuæi) ®îc coi nh cã
vÊn ®Ò vµ cÇn ®îc xem xÐt.
H×nh3.6: BiÕt ngåi b«
Tù ngåi b« v÷ng vµ chØ trá (8 th¸ng tuæi)
3.2. Ph¸t triÓn ng«n ng÷

Ng«n ng÷: lµ ph¬ng tiÖn cña giao tiÕp, bao gåm ng«n ng÷ tiÕp nhËn vµ ng«n
ng÷ diÔn ®¹t. Sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ lµ sù ph¸t triÓn çc ph¬ng ph¸p sö dông ng«n
ng÷, nh»m môc ®Ých giao tiÕp vµ nhËn thøc (Vgodxki,1981)
Hµnh vi giao tiÕp vµ lêi nãi lµ mét mét ho¹t ®éng híng ®Ých vµ sù ®ång ho¸
tiÕng mÑ ®Î ë trÎ em, lµ mét hµnh vi chÞu ¶nh hëng cña nguyªn t¾c kh¸m ph¸. Sù
60
ph¸t triÓn ng«n ng÷ ë trÎ em ®i tõ lêi nãi cã tÝnh ç nh©n ®Õn lêi nãi cã tÝnh x· héi.
Sù ph¸t triÓn nµy cã t¸c ®éng cña mèi t¬ng t¸c mÑ-con. Ph¸t triÓn vÒ ng«n ng÷
gióp trÎ t¨ng kh¶ n¨ng giao tiÕp, biÓu lé vµ hiÓu ®îc c¶m xóc, ®ång thêi kÝch thÝch
trÎ ®éng n·o, ph¸t triÓn vµ g×n gi÷ çc mèi quan hÖ
3.2.1.Ph¸t triÓn ng«n ng÷ vµ giao tiÕp
Trong sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ vµ giao tiÕp ë trÎ, giai ®o¹n tríc 12 th¸ng tuæi
trÎ b¾t ®Çu häc ®Ó biÕt vµ sö dông çc ký hiÖu ng«n ng÷ quy íc, sau 12 th¸ng tuæi,
giao tiÕp cña trÎ em thay ®æi vÒ chÊt so víi tríc.
3.2.1.1.Giao tiÕp tiÒn ng«n ng÷ cña trÎ
Thêi kú tiÒn ng«n ng÷ lµ thêi kú tríc khi ®øa trÎ dïng ký hiÖu ng«n ng÷ ®Ó giao
tiÕp. Thêi kú nµy b¾t ®Çu tõ s¬ sinh ®Õn 9 th¸ng tuæi. Giao tiÕp cña trÎ ë giai ®o¹n
nµy ®îc thÓ hiÖn qua çc hµnh vi giao tiÕp nh cö chØ, nÐt mÆt, ho¹t ®éng cña tay,
th©n thÓ vµ çc ho¹t ®éng ph¸t ©m cña trÎ díi t¸c ®éng qua l¹i gi÷a 3 yÕu tè:
TrÎ -------------- ---§èi tîng -------------------Ngêi lín

(sù viÖc, hiÖn tîng) (hoÆc çc trÎ kh¸c)
- Kªu khãc vµ bi b« cña trÎ : Ng«n ng÷ b¾t ®Çu tõ khi trÎ míi sinh ra. TrÎ s¬
sinh ®· nhËn biÕt ®îc çc ©m thanh trong m«i trêng. Chóng nghe ngãng çc
tiÕng nãi xung quanh vµ giËt m×nh hoÆc khãc khi ®ã lµ çc ©m thanh kh«ng mong
®îi. TiÕng kªu khãc cña s¬ sinh chÝnh lµ mét trong nh÷ng ph¬ng tiÖn giao tiÕp
®Çu tiªn cña trÎ víi ngêi kh¸c. Çc tiÕng kªu khãc cã mét ý nghÜa, tuyÒn ®¹t ®Õn
víi mÑ/bè hoÆc ngêi ch¨m sãc biÕt lµ chóng bÞ ®ãi, kh¸t, ®au ®ín, khã chÞu, v.v
vµ ®ßi hái cã sù ®¸p øng. TiÕng khãc cña s¬ sinh, ngêi ta cho ®ã lµ biÓu hiÖn giao
tiÕp ®Çu tiªn b»ng lêi cña trÎ, biÓu hiÖn cña ng«n ng÷ lÜnh héi (thu nhËn vµ hiÓu
ng«n ng÷) vµ ng«n ng÷ biÓu ®¹t (nãi, sö dông ng«n ng÷). Trong 2 th¸ng tuæi, trÎ
ph¸t ra nh÷ng ©m ®Ó thÓ hiÖn sù khã chÞu hoÆc tho¶i m¸i. Qua ch¨m sãc cña mÑ,
tiÕng nùng yªu, ©u yÕm vuèt ve vµ ph¸t ra çc çc ©m ®Çu ®Çu lìi-r¨ng hoÆc lìi-
lîi nh a –u; o-u, gu, v.v, trÎ c¶m nhËn ®îc qua gi¸c quan vµ b¾t chíc vµ ph¸t
ra çc ©m tiÕt nh a,u, gõ’’,’¬, gê, u, u, ¬..’®Ó ®¸p, øng l¹i sù ©u yÕm a,u, gõ’’,’¬,
gê, u, u, ¬..’ ®Ó ®¸p øng l¹i sù ©u yÕm. Sù giao tiÕp løa tuæi nµy cßn mang tÝnh
c¶m xóc cha thÓ hiÖn môc ®Ých râ rÖt, çc ho¹t ®éng ph¸t ©m mang tÝnh b¶n
n¨ng.
61
- Sù tiÕp thu ng«n ng÷: Çc nghiªn cøu còng cho thÊy nh÷ng ngµy sau khi
sinh, trÎ cã thÓ ph©n biÖt ®îc çc mÉu ©m ë ng«n ng÷ mÑ ®Ó víi ng«n ng÷ kh¸c
(Moon, Cooper et al, 1993 theo Beck, s®d). Khi trÎ l¾ng nghe chñ ®éng tiÕng nãi
cña mäi ngêi, trÎ tËp trung vµo sù ®a d¹ng çc ©m cã ý nghÜa. Vµo 6 th¸ng tuæi,
cßn rÊt xa ®Õn lóc trÎ cã thÓ nãi ®îc, trÎ ®· tæ chøc lêi nãi thµnh çc ph©n lo¹i
©m. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ trÎ kh«ng chó t©m l¾ng nghe nh÷ng ©m thanh kh«ng cã
Ých trong viÖc lÜnh héi ng«n ng÷. Tõ 6 th¸ng ®Õn 1 n¨m, trÎ tËp trung ®Õn çc ®¬n
vÞ lêi nãi lín h¬n. Chóng cã thÓ nhËn ra çc tõ quen thuéc trong ng«n ng÷ mÑ ®Î.
Chóng còng cã thÓ ph¸t hiÖn ra çc mÖnh ®Ò vµ côm tõ trong çc c©u. (Hirsh-
Pasek and Kemler 1987) lµm thÝ nghiÖm mÑ kÓ chuyÖn cho bÐ 7 th¸ng tuæi: thùc
nghiÖm 1, mÑ kÓ chuyÖn tù nhiªn, cã ng¾t nghØ tù nhiªn gi÷a çc c©u; ë thùc
nghiÖm 2, mÑ ng¾t nghØ ë nh÷ng chç kh«ng tù nhiªn, ch¼ng h¹n ë gi÷a c©u. KÕt
qu¶ cho thÊy trÎ 7 th¸ng thÝch lêi nãi víi nh÷ng chç ng¾t nghØ tù nhiªn h¬n lêi nãi
víi nh÷ng chç ng¾t nghØ kh«ng tù nhiªn. Kho¶ng 7- 9 th¸ng, trÎ ph¸t triÓn h¬n ®é
tinh tÕ nhËn biÕt ©m ®iÖu ra ®èi víi çc tõ. TrÎ chó t©m nghe l©u h¬n lêi nãi cã
träng ©m vµ chuçi ©m phæ biÕn trong ng«n ng÷ mÑ ®Î. Chóng còng chia dßng ©m
thµnh çc thµnh tè theo tõ. Çc nghiªn cøu nµy cho thÊy ë nh÷ng th¸ng cuèi cña
n¨m thø nhÊt, trÎ b¾t ®Çu nhËn ra ®îc çc cÊu tróc bªn trong cña c©u vµ tõ- th«ng
tin sèng cßn ®Ó liªn kÕt ®¬n vÞ lêi víi nghÜa (Werker and Tees 1999).
- Ng«n ng÷ biÓu ®¹t: Kho¶ng 2 th¸ng tuæi, trÎ cã thÓ t¹o ra çc tiÕng gièng nh
nguyªn ©m (a, i, u, v.v) gäi lµ sù gï gï. DÇn dÇn, çc phô ©m ®îc thªm vµo vµ
®Õn 4 th¸ng, trÎ b¾t ®Çu bi b«, ch¼ng h¹n nh babbaabaa, nana, bebe. §Ó viÖc bi
b« nµy ph¸t triÓn thµnh ng«n ng÷, trÎ cÇn ®îc nghe tiÕng nãi. Kho¶ng ®Õn 7
th¸ng tuæi, trÎ b¾t ®Çu thªm çc ©m cña tiÕng mÑ ®Î. Kho¶ng 10 th¸ng, bi b« b¾t
®Çu ph¶n ¸nh çc mÉu träng ©m vµ sù phèi hîp phô ©m-nguyªn ©m theo ng«n ng÷
tiÕng mÑ ®Î, vµ sau nµy sÏ trë thµnh çc tõ ®Çu tiªn mµ trÎ ph¸t ©m ®îc nh bµ
bµ, m¨m-m¨m, ®i-®i. TrÎ còng g¾n nh÷ng ©m ph¸t ra víi nh÷ng hoµn c¶nh, ch¼ng
h¹n khi trÎ xem s¸ch, ph¸t ra mét sè ©m, khi ch¬i ®å ch¬i, trÎ ph¸t ra nh÷ng ©m
kh¸c.
- Giao tiÕp: Ngay khi míi sinh, trÎ ®· b¾t ®Çu giao tiÕp. TrÎ chñ ®éng giao tiÕp
b»ng çch nh×n vµo ngêi kh¸c. Sù trao ®æi cã thÓ ®îc chÝnh thøc b¾t ®Çu khi trÎ
3 th¸ng tuæi. Ban ®Çu, mÑ thêng b¾t chíc çc ©m mµ trÎ hay ph¸t ©m cïng lóc
62
víi trÎ- ®iÒu nµy cã thÓ gióp trÎ nhËn thÊy cã ngêi l¾ng nghe çc ©m cña m×nh.
Gi÷a 4 ®Õn 6 th¸ng, t¬ng t¸c gi÷a trÎ vµ mÑ thùc hiÖn gi÷a d¹ng “cho vµ nhËn”,
ch¼ng h¹n nh çc trß trÎ lµm, råi mÑ lµm nh ó ßa.
3.2.1.2. Ph¸t triÓn ng«n ng÷ giao tiÕp
Kho¶ng 12 th¸ng, trÎ tham gia chñ ®éng vµo çc trß, cã thÓ ®æi vai víi cha
mÑ. Khi ch¬i nh÷ng trß ®ã, trÎ b¾t ®Çu häc ®îc cÊu tróc lÇn lît (ngêi nµy nãi,
råi ®Õn ngêi kia nãi) trong trao ®æi. §©y lµ yÕu tè c¨n b¶n ®Ó tiÕp thu ng«n ng÷
vµ lÜnh héi çc kü n¨ng giao tiÕp. §Õn cuèi n¨m ®Çu tiªn, khi trÎ ®· thùc hiÖn
®îc çc hµnh vi cã môc ®Ých, trÎ dïng hai lo¹i cö chØ tiÒn ng«n ng÷ ®Ó t¹o ¶nh
hëng ®Õn hµnh vi cña ngêi kh¸c. Lo¹i ®Çu tiªn lµ khai b¸o nguyªn s¬: trÎ ch¹m
vµo vËt, gi÷ hoÆc chØ vËt ®ång thêi nh×n vµo ngêi lín ®Ó xem ph¶n øng cña hä thÕ
nµo. Lo¹i thø hai lµ mÖnh lÖnh nguyªn s¬- trÎ dïng ngêi kh¸c lÊy cho m×nh vËt g×
b»ng çch víi, chñ vµ ph¸t ra ©m thanh cïng lóc (Fenson et al, 1994). Tr¶i qua
thêi gian, mét sè çc cö chØ nµy mang tÝnh biÓu tîng trùc tiÕp, ch¼ng h¹n trÎ 1
®Õn 2 tuæi cã thÓ gi¬ tay ®Ó chØ to lín hoÆc vç tay ®Ó chØ con bím. Sang n¨m thø
2, giao tiÕp mang tÝnh cö chØ vµ lÇn lît ®i cïng nhau, nhÊt lµ trong nh÷ng t×nh
huèng trÎ khã cã thÓ truyÒn ®¹t th«ng ®iÖp b»ng lêi nãi. VÝ dô trÎ lÊy ®å vµ ngêi
lín gäi tªn cö chØ ®ã nh “con muèn lÊy b¸nh h¶”. Tõ ®ã, trÎ tÝch hîp tõ vµ cö chØ,
sö dông cö chØ ®Ó më réng th«ng ®iÖp ng«n ng÷ (nh chØ vËt ®Ó hµm ý “®a
con/cho con”) DÇn dÇn, çc cö chØ gi¶m ®i, tõ trë thµnh d¹ng thøc biÓu tîng chñ
yÕu.
Sù ph¸t triÓn ©m: sau 1 tuæi, trÎ b¾t ®Çu ph¸t ©m çc tõ. Míi ®Çu, ®ã chØ lµ çc
©m t¬ng øng víi tõ, ch¼ng h¹n “Ìo” cho “mÌo”, “ã” cho “ con chã”, “÷a” cho
“n÷a”, v.v. Lêi nãi ban ®Çu cña trÎ ®îc h×nh thµnh tõ çc chuçi ©m mµ trÎ nghe
®îc. Sù ph¸t triÓn ©m lµ qu¸ tr×nh phøc t¹p phô thuéc vµo kh¶ n¨ng trÎ nghe ®îc
çc chuçi ©m, ph¸t ©m vµ ghÐp çc ©m kh¸c nhau thµnh çc tõ vµ c©u. Tõ 1 ®Õn 4
tuæi, trÎ cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ ©m vÞ. Nh÷ng tõ ®Çu tiªn trÎ ph¸t ©m thêng
phô thuéc mét phÇn vµo sè lîng çc ©m mµ trÎ cã thÓ ph¸t ra. Khi häc nãi, trÎ
thö nghiÖm çc ©m, çc mÉu ©m vµ nhÞp ®é ©m vµ sö dông chiÕn lîc ©m mang
tÝnh hÖ thèng ®Ó ®¬n gi¶n hãa çc ©m vÞ do ngêi lín ph¸t ra.
- Sù ph¸t triÓn vÒ tõ vùng: ViÖc hiÓu tõ xuÊt hiÖn ë trÎ vµo kho¶ng gi÷a n¨m ®Çu
tiªn. Kho¶ng 6 th¸ng, trÎ ®· hiÓu ®îc çc tõ ®¬n gi¶n nh mÑ, ba, bµ. HiÓu tõ ph¸t
63
triÓn tríc viÖc nãi ra tõ. Trung b×nh,vµo kho¶ng 12 th¸ng, trÎ cã thÓ nãi tõ ®Çu tiªn.
Sù ph¸t triÓn m¹nh vÒ vèn tõ diÔn ra ë thêi kú 18 ®Õn 24 th¸ng. §Õn 6 tuæi, trÎ cã
vèn tõ lµ kho¶ng 10,000 tõ.
- Sù ph¸t triÓn vÒ có ph¸p: Gi÷a 1 ®Õn 1 tuæi rìi, trÎ b¾t ®Çu cã thÓ kÕt hîp 2 tõ
®Ó diÔn ®¹t çc ý kh¸c nhau. Nh÷ng c©u ng¾n ®Çu tiªn thêng theo d¹ng nãi ®iÖn
tÝn, ghÐp çc tõ chÝnh víi nhau, bá qua çc tõ kh«ng quan träng (tr¹ng tõ, tÝnh tõ
v.v) vµ kh«ng cÇn có ph¸p. §Õn 2 tuæi rìi, trÎ b¾t ®Çu cã thÓ nãi çc c©u cã h¬n 2
tõ, vµ sö dông trËt tù có ph¸p chñ ng÷-®éng tõ-vËt thÓ. DÇn dÇn, trÎ cã thÓ nãi çc
c©u dµi cã tr¹ng tõ, tÝnh tõ, bæ ng÷, v.v. nh çch ngêi lín tr×nh bµy. Tõ 3 ®Õn 6
tuæi, trÎ lÜnh héi çc d¹ng thøc có ph¸p phøc t¹p vµ cã thÓ diÔn ®¹t trän vÑn ý b»ng
çc c©u hoµn chØnh.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÔn, dÇn dÇn ®øa trÎ sö dông çc ©m ph¸t ra cïng víi çc
vËn ®éng ®Çu, m¾t, ch©n tay vµ toµn th©n mµ kh«ng do çc kÝch thÝch trùc tiÕp vµ
thuÇn tuý mang tÝnh c¶m xóc, mµ trÎ b¾t ®Çu ®Æt quan hÖ víi nh÷ng ngêi xung
quanh. Qu¸ tr×nh nµy ®· thóc ®Èy nh÷ng ý ®Þnh vµ nhu cÇu nhê sù t¸c ®éng qua l¹i
gi÷a trÎ víi ngêi lín. Sù h×nh thµnh çc ph¬ng tiÖn vËn ®éng.
Tõ 1-3 th¸ng tuæi: VËn ®éng cña trÎ cã liªn quan ®Õn kÝch thÝch trùc tiÕp ®Õn
çc gi¸c quan cña trÎ, hoµn toµn kh«ng nh»m mét môc ®Ých nµo. VÝ dô: khi ngêi
lín luån vµo lng ®Ó bÕ, t× ®øa trÎ nhæm dËy. ChuyÓn ®éng lng cña ®øa trÎ, chØ
xuÊt hiÖn khi cã kÝch thÝch vµo lng cña nã. Kho¶ng 4-5 th¸ng, trÎ b¾t ®Çu häc tËp
çch biÓu hiÖn ý ®Þnh cña nã ®Ó ngêi lín thÊy râ, mµ kh«ng cÇn kÝch thÝch trùc
tiÕp nh tríc ®ã. VÝ dô: Lóc ®ang n»m, tr«ng thÊy hoÆc nghe tiÕng ngêi lín ®Õn
gÇn, nã muèn ®îc bÕ liÒn nhæm dËy, kh«ng ®îi hä luån tay díi lng nh giai
®o¹n tríc ®ã. Khi ®îc bÕ lªn, trÎ tá ra vui síng, nãi bi b«. §Õn 6- 7 th¸ng tuæi,
®øa bÐ biÕt t¹o ra h×nh th¸i biÓu hiÖn ý ®Þnh cña m×nh nh»m t¸c ®éng ®Õn ngêi lín,
®Ó hä tho¶ m·n nhu cÇu cña m×nh. VÝ dô: trÎ muèn bÕ ®i ch¬i, th× gi¬ tay phÝa ngêi
lín ®Ó ®îc bÕ. Muèn lÊy ®å vËt th× nhoµi ra phÝa ®å vËt. NÕu ®å vËt ¬ xa tÇm lÊy,
th× trÎ nhoµi vÒ phÝa ngêi lín. m¾t nh×n lªn ®å ch¬i, måm ph¸t ra mét sè ©m nh o
u.., ý muèn nhê lÊy hé...hoÆc khi bÞ lÊy ®i ®å ch¬i, trÎ mÕu m¸o, bß ®Õn mÑ vµ chØ
tay vµo ngêi lÊy mÊt ®å ch¬i vµ ph¸t ra mét chuçi ©m ‘’c©-c©’’; ‘’pa-pa’’. bµ mÑ
lÊy l¹i ®å ch¬i, trÎ nÝn vµ mõng. Tõ 7 th¸ng tuæi trë ®i, trÎ biÕt sö dông çc cö chØ
(hµnh ®éng tay, m¾t..), çc ®èi tîng, vµ c¶ ngêi lín ®ãng trß cña mét vËt trung
64
gian ®Ó tho¶ m·n mét ý ®Þnh nµo ®ã cña m×nh nh lµm trß ch¬i gi¶ vê nh trÎ Ên
b¸nh vµo måm mÑ, sau ®ã l«i b¸nh ra ngay vµ cho vµo måm m×nh. TrÎ biÕt l¾c ®Çu,
ý muèn nãi ‘’t«i kh«ng ®ång ý’’. HoÆc ®éng t¸c chØ bµn tay..., vÎ mÆt h¸u
h¸u...nh×n vµo çi m×nh muèn ¨n kÌm theo çc ©m ‘’p,m, n.’’9 th¸ng tuæi: Sù ph¸t
triÓn ý ®Þnh giao tiÕp t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn chøc n¨ng cña ph¬ng tiÖn
biÓu hiÖn ý ®Þnh. Trªn c¬ së çc ph¬ng tiÖn ®· cã tríc ®ã, thÝch nghi vµ ph¸t
triÓn hµnh vi míi. VÝ dô ngåi víi mÑ, ®å ch¬i bÞ r¬i, lËp tøc trÎ ph¸t ra ©m ®ång thêi
chØ tay vµo ®å ch¬i bÞ r¬i nh muèn nãi. MÑ nhÆt ®å ch¬i cho con. HoÆc trÎ chØ
vµo thøc ¨n, nãi a a m Kho¶ng tõ 9-12 th¸ng tuæi, trÎ cã thÓ ph¸t ©m mét sè ‘’tõ
‘’®¬n gi¶n, ®Ó biÓu thÞ cho t×nh huèng, nhu cÇu. VÝ dô; mçi lÇn cho trÎ ¨n, mÑ b¶o’’
‘’¹ ‘’, th× mÑ cho ¨n’’. Sau ®ã, muèn ®îc ¨n, trÎ nãi ‘’¹’’, ý muèn nãi’’cho con ¨n
®i’’. HoÆc muèn ®i ch¬i, trÎ nãi’’ ®i, ®i’’, ‘’m¨m’’ lµ con muèn ¨n’’...
Sau 12 th¸ng tuæi, trÎ chó ý ®Õn çch ph¸t ©m cña ngêi xung quanh, nhng
trÎ cha cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn mét çch ®ång thêi hai hµnh vi: nghe råi b¾t chíc
vµ tri gi¸c ®èi tîng. TrÎ chó ý ®Õn çc ®å vËt, hiÖn tîng h¬n lµ ©m thanh ‘’tõ
‘biÓu thÞ cho ®å vËt. VÝ dô: Khi ®a ra mét ®å ch¬i, vµ nãi cho trÎ nghe tõ cña tªn
®å vËt. TrÎ kh«ng chó ý ®Ó nghe tõ gäi tªn ®å vËt, mµ x¨m x¨m lao vµo ®å ch¬i.
Ph¶i nhiÒu lÇn, khi ®· quen víi ®å vËt, trÎ míi chó ý tõ vµ hiÓu nghÜa cña nã, ®Ó
ph¸t ©m gäi tªn ®å vËt. V× vËy, trÎ nãi vµ hiÓu ®îc ‘’tõ’’, ph¶i nhiÒu lÇn tiÕp xóc,
®îc d¹y ph¸t ©m. Vµo 18 th¸ng tuæi, trÎ hiÓu ®îc kho¶ng 20 ‘’tõ’’. Vèn ‘’tõ’’mµ
trÎ hiÓu ®îc nhiÒu h¬n diÔn ®¹t ‘’tõ’’ cïng thêi ®iÓm tuæi. Sau 2 tuæi vèn tõ cña
trÎ t¨ng nhanh: tõ 100- 200 ( 2 tuæi), ®Õn 1000- 2000 (3 tuæi. Sau 2 tuæi, vèn tõ cña
trÎ t¨ng lªn, c¶ ph¬ng diÖn ph¸t ©m vµ hiÓu nghÜa cña ‘’tõ’’, có ph¸p phong phó
h¬n. TrÎ biÕt sö dông tõ ®Ó chØ ®å vËt, n¬i chèn.., biÕt dïng giíi tõ, liªn tõ, sè nhiÒu,
sè Ýt, mµu s¾c.. BiÕt dïng ®¹i tõ nh©n xng ng«i thø nhÊt ®Ó chØ m×nh ‘’ con ®i
ch¬i’’; ‘’ch¸u chµo bµ’’; ‘’ em chµo chÞ’’. §iÒu nµy, nãi lªn r»ng, trÎ b¾t ®Çu nhËn
thøc vÒ ‘’çi t«i”. 4 tuæi trë ®i, trÎ nãi c©u nhiÒu tõ h¬n ®Çy ®ñ chñ ng÷, vÞ ng÷ vµ
t©n ng÷, biÕt ph¬ng thøc giao tiÕp dïng lêi nãi vµ kh«ng dïng lêi nãi, bao gåm
hiÓu lêi ngêi kh¸c vµ nãi ®îc ®iÒu m×nh hiÓu liªn quan ®Õn ng÷ c¶nh hîp víi løa
tuæi. trÎ. VÝ dô: mÑ m¾ng’’ T¹i sao con ®¸nh vì cèc?’’. Qua th¸i ®é, giäng nãi, lêi
m¾ng cña mÑ bao hµm r»ng, mÑ quì tr¸ch m×nh ®· ®¸nh vì cèc, kh«ng ®îc ®¸nh
vì...,chø kh«ng ph¶i lµ ®¬n thuÇn mÑ muèn tra hái vÒ nguyªn nh©n cËu ta ®¸nh vì.
65
Song song víi ph¸t triÓn nhËn thøc, tiÕp xóc víi m«i trêng x· héi réng vµ
nhiÒu h¬n, ng«n ng÷ cña trÎ ngµy cµng ph¸t triÓn c¶ vÒ diÔn ®¹t b»ng lêi, bé ®iÖu vµ
hiÓu ý nghÜa cña ngêi kh¸c nãi.. ViÖc sö dông ng«n ng÷ trong giao tiÕp ngµy mét
thµnh th¹o, cã kü n¨ng. Tõ sau 5 tuæi, c©u nãi cña trÎ ®óng ng÷ ph¸p nh c©u cña
ngêi lín nãi. TrÎ b¾t ®Çu häc ng«n ng÷ viÕt, chuÈn bÞ cho viÖc ®Õn trêng
B¶ng 3.4: Çc mèc ph¸t triÓn ng«n ng÷
Tuæi Ng«n ng÷
4 tuÇn Gõ gõ nhÑ ; Chó ý chu«ng reo
16 tuÇn Gõ gõ ; Cêi
Ph¸t thµnh ©m
28 th¸ng Gï gï, g¸y ; ¢m râ rµng h¬n
Nghe ®îc ©m ph¸t ra cña m×nh
40 tuÇn Nãi mét tõ
Chó ý khi tªn m×nh ®îc gäi lªn
12 th¸ng Nãi 2 tõ trë lªn
18 th¸ng Nãi tªn riªng
Tªn çc h×nh vÏ
2 tuæi Dïng c©u
HiÓu theo híng ®¬n gi¶n
3 tuæi Nãi tõng c©u
Tr¶ lêi c©u ®¬n gi¶n
4 tuæi Dïng liªn tõ
HiÓu mÖnh ®Ò
5 tuæi Nãi rµnh m¹ch
Hái ‘’T¹i sao?’
Lu ý: Giao tiÕp víi trÎ tÝch cùc. Ngêi lín ph¶i hãa th©n thµnh ®øa trÎ, ch¬i víi
nã, gióp trÎ ho¹t hãa toµn bé hÖ thèng thÇn kinh. H·y n« ®ïa thËt vui, võa ch¹y võa
h¸t, võa ra lÖnh, võa thÓ hiÖn c¶m xóc…sao cho ®øa trÎ nh bÞ dån nÐn vÒ c¶m xóc
vµ khã chÞu v× bÊt lùc ng«n ng÷, ®Ó råi ph¶i bïng ph¸t mét tõ nh ®Ó gi¶i táa.
3.3. Ph¸t triÓn t©m lý
3.3.1 Ph¸t triÓn nhËn thøc
Sù tham gia vµ thµnh thôc vËn ®éng vµ c¶m gi¸c gióp trÎ tr¶i nghiÖm kh¸m
ph¸ ®îc thÕ giíi, lÜnh héi nh÷ng tri thøc ®Çu tiªn. ë 1-2 tuæi, trÎ cÇn çch kÝch
thÝch tõ m«i trêng ®Ó ph¸t triÓn nhËn thøc, ch¼ng h¹n nh lêi nãi cña mÑ, mÑ ®a
®å ch¬i vµ ch¬i cïng trÎ. §ã còng lµ lý do v× sao chóng ta thÊy çc bè mÑ hay çc
®å ch¬i trang trÝ, ph¸t ra tiÕng ®éng (nh¹c) hay tù quay ë quanh giêng trÎ hoÆc chç
trÎ n»m. TrÎ còng chØ nhËn thøc ®îc sù vËt khi sù vËt hiÖn diÖn tríc trÎ. Ch¼ng
h¹n nh trÎ rÊt thÝch ch¬i ó, ßa vµ ngêi ®èi diÖn chØ cÇn che mÆt l¹i chø kh«ng cÇn
trèn ®i ®©u xa. ë 9 th¸ng tuæi, chÝnh v× ®Æc ®iÓm nhËn thøc nµy nªn trÎ h×nh thµnh
lo l¾ng v¾ng mÑ. Khi mÑ ®i khuÊt tÇm tri gi¸c cña trÎ, trÎ cho r»ng mÑ kh«ng tån t¹i
n÷a vµ h×nh thµnh lo l¾ng. Cuèi n¨m ®Çu tiªn, trÎ ®· b¾t ®Çu cã hµnh vi mang tÝnh
66
môc ®Ých. Sang n¨m thø 2, nhê sù ®øng th¼ng, ®i vµ kiÓm so¸t c¬ thÓ, trÎ høng thó
vµ lu«n phÊn khÝch kh¸m ph¸ thÕ giíi xung quanh. Lóc nµy,viÖc kh¸m ph¸ sù vËt
cña trÎ mang chiÒu s©u h¬n, t×m hiÓu vÒ chøc n¨ng vµ øng dông cña vËt. ViÖc quan
s¸t vµ b¾t chíc lµ then chèt ®Ó trÎ häc hái. TrÎ còng b¾t ®Çu ch¬i mang tÝnh h×nh
tîng (ch¼ng h¹n nh cÇm ®å ch¬I ®Ó lµm micro h¸t, cÇm ®iÖn tho¹i gi¶ vê nãi ®iÖn
tho¹i) vµ cã t duy. ë giai ®o¹n nµy, trÎ vÉn nh×n thÕ giíi mét çch vÞ kû trung t©m.
J.Piaget gäi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nhËn thøc cña trÎ giai ®o¹n tõ 0 ®Õn 2 tuæi lµ
kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh t¬ng t¸c gi÷a trÎ víi ngêi kh¸c vµ ®å vËt xung quanh, t¹o
thµnh cÊu tróc c¶m gi¸c-vËn ®éng (gi¸c ®éng), bao gåm 6 giai ®o¹n nhá h¬n:
Giai ®o¹n 1: LuyÖn tËp c¬ chÕ ph¶n x¹ bÈm sinh: TrÎ t¬ng t¸c víi thÕ giíi bªn
ngoµi b»ng çc ph¶n x¹ ®îc m· hãa trong gen trong vßng 1 th¸ng ®Çu.
Giai ®o¹n 2: çc ph¶n øng vßng trßn s¬ cÊp (1-4 th¸ng): Ban ®Çu, trÎ ph¶n øng
víi çc kÝch thÝch mét çch ngÉu nhiªn nhng sau ®ã ph¶n øng ®ã ®îc lÆp l¹i.
Ph¶n øng kiÓu nµy ®îc gäi lµ ph¶n øng vßng trßn do ®iÓm kÕt thóc cña ph¶n øng
nµy lµ khëi ®Çu cña ph¶n øng tiÕp theo, h×nh thµnh çc cÊu tróc nhËn thøc ®¬n gi¶n:
s¬ cÊu c¶m gi¸c-vËn ®éng.
Giai ®oan 3: ph¶n øng vßng trßn thø cÊp (4-8 th¸ng): trÎ ngÉu nhiªn cã ph¶n øng
víi ®å vËt bªn ngoµi, vµ nhËn thÊy t¸c dông cña hµnh vi ®ã nªn lÆp l¹i hµnh vi ®ã,
t¹o nªn ph¶n øng vßng thø cÊp. §ã lµ ph¶n øng vßng híng ®Õn ®å vËt bªn ngoµi c¬
thÓ. Giai ®o¹n nµy ®· cã sù kÕt hîp gi÷a tri gi¸c vµ vËn ®éng, t¹o ra çc s¬ cÊu phøc
t¹p h¬n s¬ cÊu ë giai ®o¹n tríc.
Giai ®o¹n 4: Phèi hîp çc s¬ ®å hµnh ®éng ®· ®îc h×nh thµnh vµ vËn dông
chóng vµo t×nh huèng (8-12 th¸ng): trÎ b¾t ®Çu ghÐp nèi çc s¬ ®å ®¬n thµnh s¬ ®å
phøc hîp, phèi hîp hµnh ®éng thµnh mét chuçi hµnh ®éng cã môc ®Ých. §©y lµ dÊu
hiÖu xuÊt hiÖn t duy b»ng tay.
Giai ®o¹n 5: Çc ph¶n øng vßng bËc ba (12-18 th¸ng): Ph¶n øng nµy x¶y ra khi
trÎ thùc hiÖn mét çch t×nh cê hµnh ®éng nµo ®ã vµ khiÕn trÎ thÝch thó, lÆp l¹i hµnh
®éng ®ã. Kh¸c víi s¬ ®å ph¶n øng vßng ë giai ®o¹n tríc chØ lÆp l¹i, s¬ ®å ph¶n
øng ë giai ®o¹n nµu cã tÝnh s¸ng t¹o h¬n, phøc t¹p h¬n. Ch¼ng h¹n, trÎ dïng gËy
khÒu ®å bÞ r¬i. TrÎ lóc nµy cã çc hµnh vi kh¸m ph¸ kiÓu thö vµ sai. TrÎ tÝch cùc
kh¸m ph¸, sê mã, ®éng ch¹m vµo ®å vËt ®Ó ph¸t hiÖn çc ®Æc tÝnh, tÝnh chÊt cña sù
vËt.
67
Giai ®o¹n 6: H×nh thµnh h×nh ¶nh tinh thÇn, chuyÓn tõ hµnh ®éng trÝ tuÖ theo s¬
®å c¶m gi¸c-vËn ®éng sang biÓu tîng (18-24 th¸ng): Giai ®o¹n nµy lµ giai ®o¹n
cuèi cña giai ®o¹n gi¸c ®éng. TrÎ cã kh¶ n¨ng liªn kÕt çc h×nh ¶nh do çc hµnh
®éng qu¸ khø mang l¹i ®Ó t¹o ra h×nh tîng vµ lu gi÷ ®îc h×nh tîng ®ã trong
mét kho¶ng thêi gian. Ch¼ng h¹n trÎ ®· nh×n thÊy ngêi lín sö dông ®iÖn tho¹i, trÎ
cã thÓ lÊy ®iÖn tho¹i cña mÑ ®Ó al«, nãi chuyÖn;
Çc cÊu tróc nhËn thøc ë trÎ ë giai ®o¹n tõ 0-2 tuæi chØ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
trong qu¸ tr×nh trÎ thùc hiÖn hµnh ®éng víi ®å vËt. Do ®ã, ch¨m sãc trÎ cÇn lu ý
t¹o kh«ng gian tù do vµ thÕ giíi ®å vËt phong phó ®Ó trÎ hµnh ®éng vµ kh¸m ph¸.
Sang ®Õn tuæi mÉu gi¸o, trÝ nhí cña trÎ ®· ph¸t triÓn tèt. TrÎ cã thÓ nhËn biÕt
tªn gäi vµ ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng, tõ ®ã cã çch nh×n vµ ®Þnh nghÜa vÒ sù vËt, hiÖn
tîng. Kh¶ n¨ng nhËn thøc cña trÎ t¨ng lªn cïng víi sù tham giao vµo ho¹t ®éng
tr¶i nghiÖm, t×m tßi vµ kh¸m ph¸ tÝch cùc. Lóc nµy, ng«n ng÷, lêi nãi cña trÎ t¬ng
®èi tèt, lµ c«ng cô cho t duy. TrÎ ë tuæi nµy còng nhËn thøc ®îc luËt lÖ vµ hËu
qu¶.
3.3.2 Sù ph¸t triÓn t×nh c¶m-x· héi
LiÖu em bÐ cã c¶m xóc kh«ng? LiÖu çc em bÐ cã tr¶i nghiÖm çc t×nh c¶m
nh h¹nh phóc, buån, sî h·i theo çch mµ trÎ lín vµ ngêi lín tr¶i nghiÖm kh«ng?
Çc nghiªn cøu vÒ t©m lý häc trÎ em hiÖn ®¹i ®· chøng minh lµ trÎ ngay tõ khi sinh
ra ®· cã nh÷ng tr¶i nghiÖm c¶m xóc vµ cã thÓ biÓu hiÖn c¶m xóc qua nÐt mÆt vµ ©m
®iÖu. TrÎ s¬ sinh ®· cã thÓ biÓu hiÖn sù høng thó, sù khã chÞu (khi bÞ ®au), sù ghÐt
vµ cã thÓ cêi (biÓu hiÖn cña vui mõng hoÆc h¹nh phóc). Tøc giËn, buån bùc b¾t
®Çu xuÊt hiÖn lóc 3-4 th¸ng tuæi, sî h·i xuÊt hiÖn ë th¸ng thø 5-7 vµ sau ®ã lµ xÊu
hæ vµ e thÑn. Çc t×nh c¶m phøc t¹p nh hèi hËn, khinh ghÐt xuÊt hiÖn ë n¨m thø 2.
Bªn c¹nh ®ã, trÎ còng cã thÓ biÓu hiÖn c¶m xóc qua ©m ®iÖu víi nh÷ng tiÕng
gï, gï, cooo. TrÎ còng cã kh¶ n¨ng nhËn biÕt ®îc c¶m xóc cña ngêi kh¸c qua nÐt
mÆt vµ giäng nãi ngay tõ khi míi sinh. Nghiªn cøu cña Sagi vµ Hoffman 1976 ë trÎ
s¬ sinh sau 36 giê vÒ ph¶n øng víi tiÕng khãc cña nh÷ng trÎ kh¸c cho thÊy nh÷ng
trÎ khi nghe tiÕng khãc cña nh÷ng trÎ kh¸c còng khãc theo vµ cã nh÷ng biÓu hiÖn
kÝch ®éng thÓ chÊt nh ®¸, vµ cau cã. Nh÷ng t×nh c¶m ®Çu tiªn nµy ®ãng vai trß
quan träng trong ph¸t triÓn x· héi, v× nã ®ãng vai trß nh chøc n¨ng giao tiÕp vµ t¸c
®éng ®Õn hµnh vi cña ngêi ch¨m sãc. C¶m xóc cña trÎ mang tÝnh thÝch øng trong
68
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn theo çc t×nh huèng, nªn còng thóc ®Èy çc t¬ng t¸c x· héi vµ
gióp ngêi ch¨m sãc ®iÒu chØnh hµnh vi cña m×nh ®Ó ®¸p øng nhu cÇu trÎ. Nãi çch
kh¸c, çc biÓu hiÖn c¶m xóc ë trÎ nhá gióp çc em vµ ngêi ch¨m sãc hiÓu nhau
h¬n, vµ h×nh thµnh mèi liªn kÕt g¾n bã chÆt chÏ. Sang n¨m thø 2, trÎ ®· c©n b»ng
®îc mong muèn g¾n bã chÆt chÏ víi mÑ/ngêi ch¨m sãc vµ sù ®éc lËp. TrÎ, tõ ®ã
cã thÓ tù ch¬i hoÆc ch¬i víi nh÷ng ngêi kh¸c mÑ. TrÎ còng ®· cã thÓ béc lé c¶m
xóc vµ nhu cÇu cña m×nh b»ng lêi nãi. TrÎ b¾t ®Çu nhËn biÕt ®îc çc kú väng x·
héi ®èi víi m×nh. ë tuæi mÉu gi¸o, nhu cÇu giao lu víi b¹n bÌ t¨ng m¹nh, trÎ tham
dù vµo çc nhãm ch¬i, ch¬i mét çch hîp t¸c vµ chia sÎ, vµ h×nh thµnh t×nh b¹n. TrÎ
cã thÓ øng xö phï hîp víi b¹n bÌ vµ ngêi lín. TrÎ còng ®· dïng ng«n ng÷ ®Ó biÓu
®¹t c¶m xóc vµ dïng tõ ®Ó kiÓm so¸t çc xung n¨ng. çc kÕt luËn nµy cã thÓ ¸p
dông cho trÎ em ViÖt Nam. Nghiªn cøu ( Kim Chi, Hương vµ cs. 2006) cho thÊy sù
ph¸t triÓn t×nh c¶m-x· héi ë trÎ ViÖt Nam t¬ng ®èi tèt, phï hîp víi tiªu chuÈn
quèc tÕ. Nghiªn cøu còng chØ râ ®Æc ®iÓm næi bËt cña trÎ mÉu gi¸o ë ViÖt nam
trong sù ph¸t triÓn quan hÖ t×nh c¶m-x· héi lµ sù kh¼ng ®Þnh m×nh vµ mèi quan hÖ
cña trÎ trong nhãm b¹n. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña mèi quan hÖ b¹n bÌ, trÎ còng ®·
h×nh thµnh vµ thùc hiÖn tèt mét sè kü n¨ng x· héi nh chia sÎ, biÕt xin phÐp, biÕt
c¶m ¬n, v.v.
H×nh 3.7. Giao tiÕp víi b¹n
Chia sÎ ®å ch¬i ‘’Cho b¹n çi nµy’’ Cïng ch¬i vµ giao tiÕp cïng trÎ ‘’ Gi¬ tay ra
nµo, n¾m lÊy çi tai nµo, lóc l¾c çi ®Çu nµo’’
§Æc trng quan träng nhÊt vÒ ph¸t triÓn t×nh c¶m x¸ héi ë ®é tuæi tõ 0 ®Õn 6
lµ sù g¾n bã mÑ con víi çc biÓu hiÖn lµ çc hµnh vi lµm t¨ng sù gÇn gòi, tiÕp xóc
da thÞt gi÷a mÑ vµ trÎ. Sù g¾n bã nµy gióp trÎ cã ®îc c¶m gi¸c an toµn, yªn t©m
kh¸m ph¸ thÕ giíi. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh g¾n bã mÑ con thêng diÔn ra bèn giai
®o¹n: (a) giai ®o¹n tiÒn x· h«i (0-6 tuÇn): trÎ cã sù thÝch thó (hoÆc kh«ng thÝch thó)
69
víi mäi kÝch thÝch; (b) giai ®o¹n x· héi cha ph©n t¸ch (6 tuÇn-7 th¸ng): trÎ thÝch
tiÕp xóc víi mäi ngêi; (c) giai ®o¹n g¾n bã ®Æc biÖt (7-9 th¸ng): g¾n bã víi mÑ,
xuÊt hiÖn lo ©u chia c¾t mÑ; sî ngêi l¹; (d) giai ®o¹n ®a g¾n bã: trÎ cã thÓ ph¸t
triÓn sù g¾n bã víi mäi ngêi kh¸c nh cha, «ng ba, anh, chÞ. Sau 18 th¸ng, hÇu nh
çc trÎ cã kh¶ n¨ng g¾n bã víi h¬n mét ngêi.
Díi ®©y, (Schroeder and Gordon 2002) tãm t¾t kh¸i qu¸t sù ph¸t triÓn t©m
lý ë çc thêi k×. Sù ph¸t triÓn cña n¨m ®Çu tiªn cã tÝnh hiÖn tîng. N·o bé ph¸t triÓn
nhanh nhÊt trong n¨m ®Çu tiªn vµ sù ph¸t triÓn cña n·o bé kÐo theo çc chøc n¨ng
kh¸c (c¶m gi¸c-tri gi¸c, c¶m xóc, vËn ®éng, nhËn thøc). ChØ sau 12 th¸ng, trÎ kh«ng
cßn gièng nh lóc míi sinh ra. Çc nhiÖm vô ph¸t triÓn t©m vËn ®éng mµ trÎ ®¹t
®îc trong n¨m ®Çu tiªn lµ (a) ®¹t ®îc sù c©n b»ng vÒ sinh lý ; (b) ph¸t triÓn g¾n
bã liªn ç nh©n vµ duy tr× çc g¾n bã ®ã ; (c) ®iÒu chØnh çc kÝch thÝch c¶m xóc vµ
t×nh c¶m ; (d) ph¸t triÓn vµ kiÓm so¸t çc kü n¨ng vËn ®éng ; (g) kh¸m ph¸ vµ häc
vÒ thÕ giíi bªn ngoµi.
Trong n¨m thø 2, ®iÓm nhÊn ph¸t triÓn lµ nç lùc tù chñ vµ ®éc lËp cña trÎ, dï
trÎ vÉn cã mong muèn g¾n bã, gÇn gòi víi ngêi ch¨m sãc chÝnh (mÑ). TrÎ ë tuæi
nµu cã mong muèn cao ®é kh¸m ph¸ thÕ gíi vµ lµm chñ çc tr¶i nghiÖm phøc t¹p vµ
phong phó. (Davies 1999) tæng kÕt çc nhiÖm vô c¨n b¶n mµ trÎ chËp ch÷ng thùc
hiÖn trong thêi kú nµy lµ (a) c©n b»ng gi÷a nhu cÇu g¾n bã, gÇn gòi víi nhu cÇu
kh¸m ph¸ thÕ giíi ; (b) ®éc lËp ; (c) b¾t ®Çu nhËp t©m çc chuÈn mùc cña cha mÑ ;
(c) ®¹t kh¶ n¨ng kiÓm so¸t c¶m xóc, xung ®éng vµ hµnh vi ; (e) b¾t ®Çu sö dông çc
biÓu tîng tinh thÇn trong ch¬i vµ giao tiÕp.
Thêi kú 2-6 tuæi l¹i lµ thêi kú ®îc nh×n nhËn lµ mét trong çc thêi kú ph¸t
triÓn quan träng nhÊt trong cuéc ®êi v× nã ®Æt nÒn mãng cho çc n¨ng lùc sau nµy.
Sù næi tréi vÒ ng«n ng÷, tù ý thøc b¶n th©n, quan hÖ b¹n bÌ, sù tù chñ/ ®éc lËp còng
nh sù t¨ng m¹nh vÒ chÊt vµ ®é phøc t¹p cña çc kü n¨ng nhËn thøc, vËn ®éng, x·
héi ®· ®Æt dÊu Ên cho mét giai ®o¹n t¬ng t¸c míi vµ s©u ®Ëm gi÷a trÎ vµ m«i
trêng.
B¶ng 3.5 : Tãm t¾t çc mèc ph¸t triÓn
Thêi VËn ®éng ThÝch nghi Ng«n ng÷ øng xö
gian
4 -§iÒu khiÓn mÆt -Nh×n ch»m ch»m -Gõ gõ nhÑ
tuÇn -Nghiªng ®Çu -Nh×n theo chót Ýt -Chó ý theo -Nh×n mÆt ngêi
-Tay n¾m chu«ng
16 -§Çu v÷ng -LiÕc m¾t theo. -Gõ gõ -Ch¬i víi 2 bµn tay vµ ¸o
70
tuÇn -T thÕ c©n ®èi -Nh×n lóc l¾c cÇm -Cêi ;-NhËn biÕt chai s÷a
-Tay më trong tay -Ph¸t thµnh ©m -H¸ måm khi cho ¨n
28 -Ngåi. Chèng tay -ChuyÓn khèi tõ tay -G¸y;-¢m dÔ -Ch¬i víi 2 bµn ch©n vµ
tuÇn -CÇm n¾m 1 khèi nµy sang tay kia dµng h¬n - Nghe ®å ch¬i
-Cµo viªn trßn ©m nãi cña m×nh -§îi ¨n
40 -Ngåi ®îc mét -Nãi mét tõ. -Ch¬i ch¨m sãc ®¬n gi¶n
tuÇn m×nh; -Bß - GhÐp 2 khèi -Chó ý khi gäi tªn -Tù ¨n b¸nh qui
-KÐo bµn ch©n m×nh
-Th¶ tay cÇm
12 -§i cã ngêi ®ì -Cïng mÆc ¸o quÇn
th¸ng -§i l÷ng ch÷ng -Th¶ çc khèi vµo chÐn -Nãi 2 tõ trë lªn -Cho ®å ch¬i
-CÇm çc viªn trßn -CÇm thøc ¨n
chÝnh x¸c
18 -§i v÷ng -Dèc çc viªn ra khái
-Nãi tõ riªng -Dïng th×a nhng cha
th¸ng -Tù ngåi chai -Nãi tªn çc h×nh th¹o
-XÕp th¸p 3 khèi vÏ
-B¾t chíc nÐt vÏ bót -VÖ sinh b¸t ®Çu ®iÒu
ch× chØnh
2 -Ch¹y. -XÕp th¸p 6 khèi -Dïng c©u. -BiÕt gäi khi Øa ®¸i
n¨m -XÕp th¸p 6 khèi -B¾t chíc vÏ vßng- Hiªñ híng ®¬n -Ch¬i bóp bª
trßn gi¶n
3 -Nãi thµnh c©u -Dïng th×a th¹o.
n¨m -§øng mét ch©n - XÕp cÇu b»ng 3 khèi -Tr¶ lêi c©u ®¬n -§i giµy
gi¶n -Cã ý ®Þnh
4 -Nh¶y lß cß - chång 5 khèi -Dïng liªn tõ -Röa vµ lau mÆt ; sai vÆt
n¨m -VÏ ngêi -HiÓu mÖnh ®Ò - Ch¬i chung víi b¹n
5 -Nãi rµnh m¹ch -Tù mÆc ¸o ¸o quÇn
n¨m -Nh¶y lß cß ®æi -§Õm ®îc 10 ®ång -Hái ‘’T¹i sao? -Hái nghÜa çc tõ ( çi
ch©n tiÒn xu g×?)
ChuÈn ph¸t triÓn: çc tiªu chuÈn ®îc ®Æt ra cho phÐp x¸c ®Þnh sù ®¹t ®îc ë
çc giai ®o¹n trong ph¸t triÓn t©m vËn ®éng øng víi tõng tuæi. Tuy nhiªn, cã sù
kh¸c nhau, ®a d¹ng gi÷a çc trÎ em kh¸c nhau. Kh«ng cã g× l¹ khi mçi trÎ bíc vµo
mçi giai ®o¹n ë nh÷ng th¸ng tuæi kh¸c nhau. Tuy nhiªn, viÖc hoµn thiÖn çc giai
®o¹n- lµ kÕt qu¶ cña di truyÒn vµ tËp luyÖn th× lu«n nh nhau.
Khi chóng ta ®Æt trÎ trong mèi quan hÖ cña trÎ víi nhãm tuæi ®Ó ®¸nh gi¸ sù
ph¸t triÓn, chóng ta kh«ng nh÷ng cÇn tham kh¶o tuæi trung b×nh xuÊt hiÖn giai ®o¹n
®ã (nh trong çc thang ®¸nh gi¸) mµ cßn xem xÐt sù biÕn thiªn, møc ®é kh¸c biÖt
so víi møc ®é trung b×nh. H¬n n÷a, cÇn so s¸nh trÎ víi chÝnh trÎ, chø kh«ng chØ so
s¸nh víi nhãm tuæi v× viÖc nghiªn cøu ®êng ph¸t triÓn t¨ng dÇn cña mét trÎ còng
rÊt quan träng.
71
C©u hái «n tËp
1. H·y nªu çc ph¬ng diÖn ph¸t triÓn cña t©m vËn ®éng trÎ em. Ph¬ng diÖn
nµo lµ c¬ b¶n, v× sao. H·y ph©n tÝch vµ vÝ dô?
2. Ph©n tÝch tiÕn triÔn vËn ®éng cÇm n¾m vµ di chuyÓn. Hai vËn ®éng nµy ®ãng
vai trß nh thÕ nµo trong ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ em. VÝ dô
3. Sù g¾n bã víi ngêi lín ®ãng vai trß nh thÕ nµo trong ph¸t triÓn ng«n ng÷
cña trÎ em. Ph©n tÝch vµ nªu vÝ dô?
72
Ch¬ng 4. Çc giai ®o¹n ph¸t triÓn
Ch¬ng 3 ®· m« t¶ çc ph¬ng diÖn ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ em. Sù
ph¸t triÓn çc ph¬ng diÖn nµy, tr×nh tù qua tõng mèc thêi gian tõ ®¬n gi¶n th« s¬,
®i ®Õn sù thµnh thôc, thèng hîp chøc n¨ng ®Ó ph¸t triÓn trÝ kh«n, t©m lý. Trong
ch¬ng 4, g¬i thiÖu çc giai ®o¹n ph¸t triÓn cña trÎ em. Nã ®îc ph©n chia mét
çch t¬ng ®èi, theo tr×nh tù thêi gian, ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn vÒ sinh häc còng nh
t©m lý x· héi. ChÊt lîng cña çc giai ®o¹n ph¸t triÓn thêng ®îc ®¸nh gi¸ qua
thang ®o, do çc nhµ nghiªn cøu x©y dùng. Sù ph¸t triÓn nµy ®îc thÓ hiÖn trong 4
ph¬ng diÖn: vËn ®éng di chuyÓn, ng«n ng÷ vµ t©m lý. ë ch¬ng nµy, chóng t«i sÏ
tiÕp cËn theo l¸t c¾t däc- ph©n tÝch cô thÓ çc ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn t©m vËn ®éng
trªn ba ph¬ng diÖn nµy qua tõng løa tuæi.
4.1. Giai ®o¹n trÎ s¬ sinh tõ 0-2 th¸ng
Sau khi ra ®êi, ®øa trÎ ph¶i chÞu çc t¸c nh©n kÝch thÝch, tõ m«i trêng vµ cã
ph¶n øng víi çc t¸c nh©n kÝch thÝch ®ã. LÇn ®Çu trÎ tiÕp xóc víi m«i trêng xung
quanh vµ ngµy cµng bÞ cuèn hót vµo m«i trêng sèng. Kh¶ n¨ng phèi hîp vµ søc
m¹nh c¬ b¾p t¨ng lªn, viÖc ®iÒu khiÓn c¬ thÓ cña chóng tiÕn triÓn nhanh. Çc cö
®éng cña trÎ ngµy cµng tinh x¶o, th«i thóc tÝnh tß mß víi m«i trêng cµng m¹nh
mÏ, ®· kÝch thÝch sù ph¸t triÓn trÝ kh«n, t©m lý.
TrÎ s¬ sinh, thêng cã ®Çu to kh«ng t¬ng øng víi tØ lÖ c¬ thÓ do chuyÕn ®éng
trong qu¸ tr×nh sinh në. Th«ng thêng, da cña trÎ còng nh¨n nheo, cã nhiÒu l«ng t¬,
m¾t nh¾m nghiÒn. Cha mÑ thêng hay ngì ngµng vµ cã thÓ xen chót thÊt väng khi
lÇn ®Çu nh×n thÊy ®øa con cña m×nh víi vÎ bÒ ngoµi kh«ng ®îc hÊp dÉn. Tuy
nhiªn, chØ vµi giê sau khi sinh, ®øa trÎ khëi ®éng çc n¨ng lùc sèng cßn cho sù sèng
vµ kh¬i gîi sù ch¨m sãc vµ chó ý tõ ngêi lín ®èi víi m×nh. §øa trÎ lµ chñ thÓ n¨ng
®éng ngay tõ khi sinh ra.
4.1.1. Ph¸t triÓn vËn ®éng
Mét ®øa trÎ sinh thiÕu th¸ng thêng bÞ mÒm c¬, tay vµ ch©m yÕu, th¶ thâng víi
lùc gi·n c¬ lín. Mét trÎ sinh ®ñ th¸ng sÏ cã t thÕ uèn linh ho¹t: tay vµ ch©n gÊp,
cøng ë lng, tr¬ng lùc c¬ kháe víi ®é gi·n c¬ chi yÕu. VËn ®éng cña trÎ Ýt linh
tinh, vµ giËt, cö chØ linh ho¹t. ë trÎ s¬ sinh, tr¬ng lùc c¬ t¨ng, trÎ n»m thêng co
gÊp ch©n tay l¹i víi t thÕ thu cuén m×nh (t thÕ thai nhi). Sau vµi ba tuÇn, tr¬ng
73
lùc c¬ gÊp gi¶m, th× trÎ duçi th¼ng ra khái t thÕ thai nhi. Ban ®Çu, cæ cña chóng
rÊt mÒm, khi ®Æt n»m thêng xoay ®Çu vÒ phÝa mµ nã thÝch. §Õn 1 th¸ng tuæi, c¬
cæ cøng h¬n, trÎ cã thÓ h¬i ngÊc ®Çu lªn ®îc trong vµi gi©y. NÕu n©ng nã lªn khái
mÆt giêng, th× trÎ cã thÓ gi÷ ®îc ®Çu th¼ng víi th©n m×nh trong chèc l¸t. §Çu gèi
vµ h«ng cña chóng cøng h¬n, nªn nã cã thÓ duçi th¼ng ®îc. Khi Ch¨m sãc, nªn
bÕ trÎ ë t thÕ n©ng ®ì ®Çu vµ cæ.
Çc ph¶n x¹ cæ s¬ ë trÎ s¬ sinh cã ý nghÜa quan träng ®Ó x¸c ®Þnh ®îc ®é
trëng thµnh vµ tÝch hîp thÇn kinh vËn ®éng. Çc ph¶n x¹ bao gåm ph¶n x¹ Moro,
Babinski (bíc), n¾m chÆt, ph¶n x¹ bó, ph¶n x¹ róc. Mét sè ph¶n x¹ nµy thêng
xuÊt hiÖn tríc khi trÎ ra ®êi vµ mÊt ®i sau vµi tuÇn hoÆc vµi th¸ng.
4.1.1.1. Çc ph¶n x¹ s¬ sinh
Çc ph¶n x¹ lµ bÈm sinh, ®¸p tr¶ tù ®éng ®Õn nh÷ng mét d¹ng kÝch thÝch nµo ®ã.
Ph¶n x¹ lµ h×nh th¸i hµnh vi s¬ sinh râ rµng nhÊt. Ch¼ng h¹n ngêi mÑ vuèt ve m¸
cña bÐ, bÐ sÏ quay ®Çu l¹i vÒ phÝa tay mÑ; bÐ chÞu mét sù va ch¹m nhá nµo ®ã, bÐ
dang tay ra råi thu tay vÒ phÝa th©n. B¶ng 4.1 ghi tãm t¾t l¹i mét sè ph¶n x¹ mµ mét
trÎ s¬ sinh ®óng th¸ng cã.
B¶ng 4.1: Mét sè ph¶n x¹ s¬ sinh
Ph¶n x¹ KÝch thÝch §¸p tr¶ Tuæi biÕn mÊt Chøc n¨ng
Nh¸y ¸nh s¸ng chiÕu vµo m¾t TrÎ nhanh chãng Thêng trùc B¶o vÖ trÎ khái
m¾t hoÆc vç tay c¹nh ®Çu nh¾m m¾t çch kÝch thÝch
m¹nh
Dòi Dôi m¸ gÇn miÖng trÎ §Çu quay vÒ phÝa 3 tuÇn Gióp trÎ t×m ®îc
kÝch thÝch vó mÑ
Mót §Æt ngãn tay vµo måm trÎ Mót ngãn tay ®Òu 4 th¸ng (sau 4 ¡n
th¸ng, trÎ mót cã
ý thøc, kh«ng lµ
ph¶n x¹ n÷a)
B¬i §Æt trÎ vµo níc Véy vµ ®¹p ch©n 4-6 th¸ng Gióp trÎ sèng sãt
theo t tÕ bíi nÕu r¬i vµo níc
Moro BÕ ®øng trÎ vµ ®Ó ®Çu trÎ TrÎ thùc hiÖn t 6 th¸ng Theo tiÕn tr×nh
r¬i nhÑ, hoÆc t¹o ra mét thÕ «m, thôt lïi tiÕn hãa, ph¶n x¹
tiÕng ®éng ë n¬i trÎ n»m ngêi, ch©n gi¬ nµy cã thÓ gióp
ra, gi¬ çnh tay trÎ treo m×nh trªn
ra råi thu l¹i vÒ ngêi mÑ
phÝa th©n
N¾m §Æt ngãn tay vµ Ên nhÑ vµo Tù ®éng n¾m lÊy 3-4 th¸ng ChuÈn bÞ cho t
chÆt lßng bµn tay cña trÎ ngãn tay thÕ cÇm n¾m cã ý
Palmar thøc
Cøng cæ Quay ®Çu trÎ sang mét bªn trÎ n»m ë t thÕ 4 th¸ng Cã thÓ chuÈn bi
khi trÎ ®ang n»m ngöa vµ tù vÖ, mét tay gi¬ cho trÎ víi cã ý
thøc lªn ë tríc m¾t, thøc
phÝa quay ®Çu,
tay bªn kia linh
74
ho¹t
Bíc BÕ trÎ xèc díi tay, ®Ó trÎ TrÎ nhÊn tõng 2 th¸ng víi trÎ ChuÈn bi trÎ bíc
®i ch©n trÇn, ch¹m bÒ mÆt ch©n lªn ®Ó bíc lªn c©n ®Òu, duy cã ý thøc
tr× ë nh÷ng trÎ
nhÑ c©n
Babinski Ch¹m nhÑ ch©n trÇn cña trÎ Çc ngãn ch©n 8-12 th¸ng Kh«ng râ
tõ ngãn ch©n ®Õn gãt xße ra vµ côp l¹i
Bß ®Æt trÎ n»m óp trªn bÒ mÆt trÎ ®a ch©n díi 4 tuÇn ChuÈn bÞ cho trÎ
bông, vµ ®¸ ch©n bß trên cã ý
nh trong t thÕ thøc
bß trên
Nguån (Beck,s®d)
H×nh 4.1: Çc ph¶n x¹ s¬ sinh

- ý nghÜa cña çc ph¶n x¹ s¬ sinh: Mét sè çc ph¶n x¹ s¬ sinh cã gi¸ trÞ sèng cßn
cho trÎ. Ph¶n x¹ dôi gióp trÎ t×m ®îc vó mÑ. TrÎ chØ biÓu hiÖn ph¶n x¹ ®ã khi ®ãi
hoÆc bÞ ngêi kh¸c ch¹m, chø kh«ng hÒ biÓu hiÖn khi trÎ tù ch¹m vµo m×nh. NÕu bÐ
kh«ng mót, loµi ngêi cã thÓ ®· kh«ng tån t¹i. Ngay khi sinh, trÎ ®· tù ®iÒu chØnh
tèc ®é mót vµ ®é chÆt theo dßng s÷a ch¶y. Mét sè ph¶n x¹ kh¸c ®îc ph¸t triÓn
trong qu¸ tr×nh tiÕn hãa cña loµi ngêi. Ch¼ng h¹n ph¶n x¹ Moro ®îc cho lµ gióp
75
trÎ b¸m mÑ khi mÑ ®Þu trÎ ca ngµy ë thêi tiÒn sö. Khi trÎ bÞ bÊt ngê mÊt sù n©ng ®ì,
ph¶n x¹ nµy gi¬ tay, cïng víi ph¶n x¹ cÇm n¾m, sÏ gióp trÎ b¸m l¹i ®îc vµo c¬ thÓ
mÑ. Çc ph¶n x¹ nµy còng rÊt c¬ b¶n ®Ó t¹o t¬ng t¸c, søc hót víi ngêi ch¨m sãc.
TrÎ n¾m ngãn tay cña cha mÑ, nh mét sù ®¸p tr¶, sÏ kÝch thÝch cha mÑ t¬ng t¸c
víi trÎ nhiÒu h¬n.
- Ph¶n x¹ vµ sù ph¸t triÓn kü n¨ng vËn ®éng: Mét sè çc ph¶n x¹ t¹o nªn çc h×nh
th¸i vËn ®éng c¬ b¶n cho vËn ®éng phøc t¹p sau nµy. Ch¼ng h¹n ph¶n x¹ cøng cæ lµ
®Ó chuÈn bÞ cho trÎ víi cã ý thøc. Khi trÎ n»m ngöa, trÎ thêng tù nh×n ngãn tay
m×nh. Ph¶n x¹ nµy cã thÓ gióp trÎ phèi hîp gi÷a thÞ gi¸c vµ vËn ®éng, vµ sau nµy
n÷a lµ víi çc ®å vËt.
Mét sè ph¶n x¹ mÊt ®i sau vµi th¸ng sau sinh, nhng chøc n¨ng vËn ®éng liªn
quan ®Õn ph¶n x¹ ®ã vÉn cßn vµ lµ tiÒn ®Ò cho çc vËn ®éng sau nµy. Ch¼ng h¹n,
ph¶n x¹ bíc lóc s¬ sinh gièng nh lµ trÎ ®ang bíc. NÕu trÎ lªn c©n tèt, ph¶n x¹
nµy sÏ mÊt ®i do c¬ ë bµn ch©n cha ®ñ m¹nh ®Ó n©ng ch©n trÎ. Tuy nhiªn, nÕu ®Æt
ch©n trÎ vµo níc, ph¶n x¹ nµy l¹i xuÊt hiÖn do níc n©ng ®îc ch©n trÎ (theo
Beck, s®d). NÕu trÎ ®îc tËp luyÖn ph¶n x¹ nµy thêng xuyªn, trÎ cã biÓu hiÖn vËn
®éng bíc cã ý thøc sím, vµ cã ®îc søc m¹nh c¬ ch©n. Vµ nh÷ng trÎ nµy cã thÓ ®i
®îc sím h¬n vµi tuÇn nh÷ng trÎ kh«ng ®îc tËp luyÖn ph¶n x¹ nµy.
4.1.1.2. Ph¸t triÓn cÇm n¾m
Khi míi sinh ra, trÎ ®· cã ph¶n x¹ n¾m vµ n¾m rÊt chÆt kh«ng bu«ng ra bÊt cø vËt
g× khi ®îc ®Æt trong lßng bµn tay nã. TrÎ lu«n ë t thÕ n¾m chÆt hai bµn tay, khi
khãc th× thêng xoÌ ra, n¾m vµo. Khi giËt m×nh th× xoÌ bµn tay theo ph¶n x¹ b¶n
n¨ng. 2 th¸ng tuæi, trÎ chó ý tíi bµn tay m×nh, ph¶n x¹ n¾m tay gÇn nh ®· mÊt. Hai
bµn tay cña chóng xoÌ ra thêng xuyªn h¬n. §Æt ®å mét vËt ngang qua gan bµn tay,
trÎ cã thÓ n¾m ®å vËt ®îc c¶ bµn tay. Ph¶n x¹ n¾m mÊt ®i khi ë ®é tuæi trÎ biÕt víi
®å vËt hoÆc nhãn ®å vËt b»ng ngãn çi vµ trá- lµ kü n¨ng c¬ b¶n nhÊt trong viÖc sö
dông bµn tay-. PhÇn lín çc trÎ ph¸t triÓn n¾m 'kÑp’ thµnh thôc khi ®îc 12 th¸ng
tuæi. 6 tuÇn tuæi, hai bµn tay cña trÎ b¾t ®Çu xße ra. Chóng thÝch thó ng¾m nh×n vµ
ch¬i víi 2 bµn tay.
Ch¨m sãc trÎ s¬ sinh: KhuyÕn khÝch trÎ xoÌ tay ra b»ng çch g·i g·i nhÑ vµo lßng
bµn tay hoÆc ®Æt mét vËt mÒm, cã l«ng, nh½n hay v¶i nhung. Xoa n¾n bµn tay còng
khuyÕn khÝch trÎ xoÌ tay. KÝch thÝch xóc gi¸c b»ng çc ®å ch¬i cã kÕt cÊu kh¸c
76
nhau ®Ó trÎ cÇm n¾m
4.1.2. Çc gi¸c quan
- Xóc gi¸c: Ban ®Çu, néi c¶m ë trÎ chiÕm u thÕ so víi ngo¹i c¶m, biÓu hiÖn qua
xóc c¶m kh«ng ph©n ®Þnh. NÕu ta kÝch thÝch vµo mét ®iÓm trªn c¬ thÓ, toµn bé c¬
thÓ cña trÎ sÏ ph¶n øng l¹i. TrÎ còng rÊt nh¹y c¶m víi çc c¶m gi¸c ®au, c¶m gi¸c
gia, nhiÖt ®é. TrÎ c¶m nhËn ®îc sù vuèt ve cña mÑ, gióp trÎ yªn t©m vµ ®i vµo giÊc
ngñ. TrÎ ph¶n øng m¹nh víi kÝch thÝch l¹nh vµ ®au. Sù ®ông ch¹m c¬ thÓ, çc t thÕ
bÕ kh¸c nhau kÝch thÝch hÖ tiÒn ®×nh cña trÎ, gióp trÎ nhanh chãng hoµn thiÖn c¶m
gi¸c t thÕ
- Khøu gi¸c: Khi míi sinh ra, trÎ häc çch nhËn biÕt tÊt c¶ çc mïi trong kh«ng
khÝ t¸c ®éng ®Õn trÎ. TrÎ nhanh chãng nhËn ®îc mïi cña mÑ vµ ph©n biÖt mïi mÑ
víi mïi cña ngêi kh¸c.
- VÞ gi¸c: VÞ gi¸c ®· ph¸t triÓn ngay tõ trong bµo thai, vµ trÎ cã thÝch thó víi vÞ
ngät. Ph¶n x¹ khu«n mÆt ®èi víi çc vÞ gi¸c cã ë tÊt c¶ trÎ míi sinh, gióp chóng ta
nghiªn cøu ®îc ph¶n øng cña trÎ ®èi víi çc vÞ c¬ b¶n mÆn, ngät, chua, cay. TrÎ
nhËn biÕt ®îc c¶ bèn vÞ, cã ngìng ph©n biÖt râ rµng ®èi víi çc vÞ.
- ThÝnh gi¸c: Çc nghiªn cøu chØ ra r»ng thÝnh gi¸c cña trÎ ph¸t triÓn tõ trong bµo
thai. Ph¶n x¹ ®Þnh híng ®îc n¶y sinh nhê kÝch thÝch bªn ngoµi. Ngay tõ khi míi
sinh ra, khi ngñ, trÎ giËt m×nh khi cã çc kÝch thÝch ©m thanh. Khi trÎ thøc, trÎ
híng m¾t vµ ®Çu ®Õn nguån ©m thanh vµ ®¸p tr¶ l¹i ©m thanh ®ã tïy theo cêng
®é, tÇn suÊt vµ ®é phøc t¹p cña ©m thanh: çc ©m thanh cã cêng ®é m¹nh (trªn 90
Db) vµ/hoÆc cã tÇn suÊt cao (trªn 4000 Hz) thêng lµm cho trÎ giËt m×nh, khãc vµ
nhÞp tim t¨ng; çc ©m thanh cã cêng ®é võa ph¶i (70 Dd) vµ cã tÇn suÊt võa ph¶i,
liªn tôc hay cã nhÞp ®iÖu, t¨ng ®Òu sÏ lµm trÎ yªn vµ ru trÎ vµo giÊc.
TrÎ còng cã kh¶ n¨ng nhËn ra giäng ngêi vµ giäng mÑ.Trong vßng nöa tiÕng
®ång hå sau sinh, trÎ hÊp h¸y m¾t khi ngêi kh¸c nãi chuyÖn víi nã. Sau 1 tuÇn, bÐ
nhËn ®îc giäng nãi cña mÑ, sau 2 tuÇn trÎ tá vÎ r»ng nhËn ra mÑ. Khi nãi chuyÖn,
nÕu mÑ ghÐ mÆt gÇn víi mÆt chóng víi kho¶ng çch 20-25cm, trÎ thÊy ®îc g¬ng
mÆt mÑ, th× h¸ miÖng vµ mÊp m¸y m«i ®¸p l¹i. §Õn 1 th¸ng tuæi, trÎ ®¸p øng l¹i víi
©m thanh, giäng nãi cña mÑ. TrÎ trë nªn yªn lÆng, nÕu mÑ nãi dÞu dµng, tá ra lo
l¾ng khi giäng mÑ to, çu kØnh, hung d÷. TrÎ vÆn vÑo m×nh, ho¹t ®éng t¨ng lªn khi
nã muèn mét ®iÒu g×, vÝ dô nh ®¸i ít t¶, muèn ¨n, khã chÞu.
77
- ThÞ gi¸c: TrÎ míi sinh cã thÓ nh×n râ rµng trong tr¬ng 20-30 cm.. Ngay tõ khi
míi sinh, trÎ cã thÓ quay ®Çy vÒ híng cã ¸nh s¸ng vµ nh×n theo ¸nh s¸ng nÕu ¸nh
s¸ng ®ñ s¸ng vµ di chuyÓn chËm. Tuy nhiªn, trÎ còng cã thÓ cã ph¶n øng quay ®i
hoÆc nh¾m m¾t l¹i khi cã kÝch thÝch ¸nh s¸ng. Khi më m¾t, trÎ kh«ng nh×n lung
tung mµ lùa chän mét sè môc tiªu hÊp dÉn nhÊt ®Ó nh×n. Çi nh×n cña trÎ kh«ng bao
giê bÊt ®éng, sù “quÐt” thêng xuyªn trong trêng thÞ gi¸c gióp trÎ t×m ®îc çc
kÝch thÝch hÊp dÉn cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn kh¶ n¨ng tri gi¸c. TrÎ s¬ sinh thÝch
çc mµu trung tÝnh. TrÎ cã thÓ ph©n biÖt ®îc mµu s¾c. TrÎ cã thÓ nhËn biÕt ®îc tèt
nhÊt mµ ®á cam, sau ®ã ®Õn xanh da trêi h¬i ng¶ xanh l¸ c©y, vµ mµu tr¾ng. TrÎ khã
nhËn biÕt mµ ®en vµ vµng (Tourrette and Guidetti 2002).
4.1.3. Sù phèi hîp c¶m gi¸c-vËn ®éng
Sù phèi hîp gi÷a çc h×nh thøc vËn ®éng kh¸c nhau xuÊt hiÖn sím. Chóng ta cã
thÓ thÊy trÎ míi sinh cã thÓ xoay ®Çu vµ m¾t vÒ phÝa nguån kÝch thÝch ©m thanh.
BiÓu hiÖn cña sù trao ®æi th«ng tin sím gi÷a çc h×nh thøc c¶m gi¸c kh¸c nhau,
ch¼ng h¹n nhu trÎ thÓ hiÖn nhËn ra çi g× ®ã b»ng hµnh ®éng nh×n vµo vËt mét
çch ch¨m chó ®· phÇn nµo ph¶n b¸c l¹i luËn ®iÓm tríc ®©y cho r»ng çc th«ng tin
chØ ®îc lu gi÷ trong trÎ s¬ sinh mét çch trõu tîng mµ kh«ng phèi hîp, liªn kÕt
víi bÊt kú h×nh thøc c¶m gi¸c nµo (Tourrette & Guidetti, s®d). T¬ng tù, sù phèi
hîp c¶m gi¸c vËn ®éng, gi÷a çc h×nh thøc c¶m gi¸c vµ vËn ®éng biÓu hiÖn rÊt sím
ë trÎ. Ngay tõ khi míi sinh, trÎ ®· cã thÓ ®Æt m×nh ë t thÕ tù vÖ (c¬ thÓ lïi vÒ phÝa
sau, mÆt híng ra tríc) khi cã nh÷ng va ch¹m hoÆc khi cã vËt nµo ®îc ®a ®Õn
s¸t mÆt trÎ. TrÎ s¬ sinh còng cã thÓ b¾t chíc çc cö déng trªn mÆt (nh më miÖng,
thÌ lìi v.v.) khi quan s¸t mét ngêi lín lµm tríc mÆt trÎ. Çc nhµ khoa häc còng
quan s¸t thÊy mét sè trÎ s¬ sinh cã thÓ v¬n tay ®Õn mét vËt tríc mÆt m×nh vµ cè
g¾ng ch¹m vËt, ch¬i víi vËt.
4.1.4. Ph¸t triÓn ng«n ng÷
Khãc lµ çch thøc giao tiÕp ®Çu tiªn cña trÎ, th«ng b¸o cho cha mÑ biÕt çc
nhu cÇu cña m×nh nh ¨n, vç vÒ. Trªn thùc tÕ, khãc gióp ®Þnh híng cha mÑ viÖc
ch¨m sãc trÎ. Khãc ë trÎ lµ kÝch thÝch thÝnh gi¸c phøc t¹p, rÊt ®a d¹ng ë cêng ®é,
tõ i Ø ®Õn khãc thÐt lªn, hoÆc khãc to truyÒn t¶i th«ng ®iÖp vÒ sù bÊt æn. Ngay sau
vµi tuÇn, mçi bÐ cã thÓ ®îc nhËn diÖn qua ng«n ng÷, giäng ®iÖu ®Æc trng cña
m×nh ë tiÕng khãc, gióp cha mÑ cã thÓ nhËn ra con m×nh tõ kho¶ng çch xa.
78
TrÎ bÐ thêng khãc v× çc nhu cÇu sinh lý. §ãi lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn khãc
nhiÒu nhÊt, nhng trÎ còng cã thÓ khãc do thay ®æi nhiÖt ®é, tiÕng ®éng hoÆc kÝch
thÝch ®au. TrÎ còng hay khãc khi nghe tiÕng khãc cña çc trÎ kh¸c (Dondi, Simon et
al. 1999). Çc nhµ nghiªn cøu t©m lý trÎ em gi¶i thÝch r»ng, ph¶n øng nµy cho thÊy
kh¶ n¨ng cña trÎ nhá tiÕp nhËn vµ cã ®¸p tr¶ l¹i víi sù chÞu ®ùng, ®au khæ cña ngêi
kh¸c. Ngay sau khi ra ®êi trÎ ®· cã nhu cÇu muèn giao tiÕp t¬ng t¸c t×nh c¶m.
TrÎ s¬ sinh ®· ®¸p øng l¹i víi giäng nãi cña mÑ, ngay tõ sau khi lät lßng vµ cè g¾ng
b¾t chíc, nh÷ng bé ®iÖu vµ nÐt mÆt cña mÑ. Chóng c¶m nhËn ®îc, khi nµo mÑ nãi
chuyÖn víi nã, vµ ®¸p øng l¹i b»ng çc cö chØ ph¸t ©m vµ cö ®éng toµn th©n. Tríc
khi b¾t ®Çu ph¸t ©m chóng l¾ng nghe vµ b¾t chíc theo çch ph¸t ©m cña mÑ (bè
hoÆc ngêi g¾n bã). C¬ së ng«n ng÷ ®îc h×nh thµnh trong n·o bé.
§Õn 4-6 tuÇn, trÎ cã thÓ nhËn ra giäng nãi cña mÑ, ®¸p l¹i nô cêi vµ lêi nãi
cña mÑ, b»ng nh÷ng tiÕng rÝu rÝt vµ chê mÑ ®¸p øng l¹i. Khi nùng trÎ, mÑ nªn cói
gÇn mÆt m×nh víi mÆt con, ®Ó trÎ cã thÓ nh×n thÊy mÆt mÑ râ h¬n. Khi trÎ ph¸t ©m,
mÑ cÇn ®¸p l¹i b»ng nh÷ng nô cêi. Khi ®îc 6 tuÇn tuæi, trÎ c¶m nhËn ®îc sù ®¸p
øng - sù hµi lßng cña mÑ mçi khi chóng cêi. V× thÕ khi bÕ trÎ, ngêi mÑ cÇn nãi
chuyÖn, cêi thÓ hiÖn sù thÝch thó, ®Ó khuyÕn khÝch duy tr× cuéc nãi chuyÖn gi÷a mÑ
vµ trÎ. §©y lµ mét ph¬ng ph¸p d¹y cho trÎ vÒ giao tiÕp.
4.1.5. Ph¸t triÓn t©m lý
4.1.5.1.Ph¸t triÓn nhËn thøc
Tri gi¸c ®· xuÊt hiÖn khi trÎ ®îc mét th¸ng tuæi. TrÎ ®· biªt híng tíi ®èi
tîng, nhng kh«ng nh×n vµo phÇn gi÷a cña h×nh mµ bÞ hót theo ®êng viÒn cña
h×nh. Hai th¸ng tuæi, trÎ ®· biÕt nh×n chÐo tõ bªn nµy sang bªn kia cña h×nh. Nhê tri
gi¸c mµ nhiÌu sù vËt lu l¹i trªn vá nµo thµnh h×nh ¶nh tinh thÇn vµ sù t¸i hiÖn cña
trÎ ®îc më réng. TrÎ cã thÓ chó ý vµ ghi nhí ®a d¹ng çc kÝch thÝch thÞ gi¸c, thÝnh
gi¸c, khøu gi¸c. Th«ng thêng, trÎ cÇn 3-4 phót ®Ó chó ý, lu gi÷ th«ng tin.
Nghiªn cøu vÒ kh¶ n¨ng chó ý, ghi nhí cña trÎ s¬ sinh : Bíc 1, trÎ ®îc nh×n
mét ¶nh cña em bÐ. Bíc 2, trÎ còng ®îc nh×n ¶nh, nhng lµ ¶nh cña mét ngêi
®µn «ng träc ®Çu (t¬ng tù nh em bÐ trong ¶nh ë bíc 1). Nhµ nghiªn cøu thÊy
r»ng, trÎ ch¨m chó vµ dµnh thêi gian l©u h¬n nh×n ¶nh ngêi ®µn «ng. §iÒu nµy cho
thÊy trÎ nhí h×nh em bÐ vµ tri gi¸c thÊy mÆt ngêi ®µn «ng kh¸c víi mÆt em bÐ.
79
TrÎ s¬ sinh cã kh¶ n¨ng th« s¬ nhÊt ®Ó häc th«ng qua b¾t chíc çc hµnh ®éng cña
ngêi kh¸c. Nghiªn cøu cña Field, Woodson & cs. 1982, thÊy trÎ 2 ngµy tuæi ®·
b¾t chíc ®îc çc nÐt mÆt ngêi lín. Kh«ng chØ trªn khu«n mÆt, trÎ cßn cã thÓ
thùc hiÖn b¾t chíc nh÷ng chuyÓn ®éng ®Çu. B¾t chíc lµ çch thøc häc rÊt nhanh ë
trÎ. B»ng viÖc b¾t chíc, trÎ bÐ cã thÓ kh¸m ph¸ thÕ giíi, lµm quen víi mäi ngêi
th«ng qua viÖc lµm gièng víi nh÷ng hµnh ®éng cña ngêi kh¸c. DÇn dÇn, trÎ nhËn
ra sù t¬ng ®ång gi÷a hµnh vi cña chÝnh trÎ víi hµnh vi cña ngêi kh¸c. Khi trÎ lín
h¬n, ngêi lín cã thÓ d¹y trÎ béc lé nh÷ng hµnh vi mong muèn vµ cñng cè trÎ. Cuèi
cïng, cha mÑ thêng sung síng khi trÎ b¾t chíc hµnh vi vµ nÐt mÆt cña m×nh.
§©y còng chÝnh lµ mét trong nh÷ng ph¬ng thøc trÎ vµ cha mÑ x©y dùng mèi quan
hÖ th©n thiÕt víi nhau.
4.1.5.2.Ph¸t triÓn t×nh c¶m-x· héi

Sau khi ra ®êi, trÎ bèi rèi víi nh÷ng h×nh ¶nh, ©m thanh mµ nã nhËn ®îc tõ
m«i trêng sèng. G¬ng mÆt, giäng nãi, nô cêi cña mÑ lµ nh÷ng h×nh ¶nh mµ trÎ
c¶m nhËn ®îc ®Çu tiªn, vµ trÎ ®¸p øng l¹i. Nã ghi nhËn ®îc h×nh ¶nh cña mÑ b»ng
çch mØm cêi, vung tay ch©n høng khëi, v.v. §Õn 2 th¸ng, nô cêi cña trÎ kh«ng
chØ lµ cêi ‘mô’, cêi ph¶n x¹. TrÎ lóc nµy ®· mØm cêi ®¸p øng l¹i g¬ng mÆt vµ
giäng nãi cña mÑ, lµ sù biÓu lé cña c¶m xóc. MÑ vµ trÎ, tõ nh÷ng ngµy ®Çu ‘th¨m
dß’, t×m hiÓu lÉn nhau dÇn ®Õn hiÓu nhau h¬n, t¬ng t¸c t×nh c¶m g¾n bã.
Khi míi sinh, trÎ ®iÒu chØnh vÞ trÝ cña m×nh ®Ó ¸p s¸t vµo ngêi mÑ. Khi trÎ c¶m
thÊy bÊt an, mÑ chØ cÇn «m chÆt bÐ theo t thÕ th¼ng ®øng vµ híng vÒ phÝa mÆt
80
m×nh còng gióp bÐ yªn. Çi nh×n cña trÎ, tiÕng khãc cña trÎ kh«ng ®¬n thuÇn lµ tri
gi¸c mµ cßn lµ tÝn hiÖu giao tiÕp víi ngêi lín. Khi mÑ ®Õn gÇn, mØm cêi, nùng trÎ,
vuèt ve trÎ sÏ khiÕn trÎ cêi l¹i, khua ch©n, móa tay. Quan hÖ g¾n bã mÑ-con còng
h×nh thµnh tõ ngµy ®Çu mµ quan hÖ víi mÑ qua xóc gi¸c lµ quan hÖ xuÊt hiÖn sím
nhÊt, lµ quan hÖ gèc.
4.2. Giai ®o¹n tõ 2-6 th¸ng
4.2.1. Ph¸t triÓn vËn ®éng
4.2.1.1.VËn ®éng t thÕ
Kh¶ n¨ng trÎ ®iÒu khiÓn ®îc ®Çu vµ tr¬ng lùc c¬ cæ t¨ng lªn, nhê viÖc rÌn
luyÖn. Trong vßng 6 th¸ng ®Çu, çc b¾p thÞt ch¾c ch¾n h¬n, kh¶ n¨ng gi÷ th¨ng
b»ng tèt h¬n, trÎ häc çch gi÷ ®îc ®Çu vµ kÕt hîp thµnh th¹o çc cö ®éng theo tõng
giai ®o¹n. ViÖc trÎ ®¹t ®îc vÞ trÝ ngåi lµ bíc tiÕn quan träng, ®Ó tõ ®ã trÎ b¾t ®Çu
häc bß di chuyÓn kh¾p n¬i. Theo luËt ph¸t triÓn ®Çu ®u«i, sù kiÓm so¸t vËn ®éng-
thÇn kinh b¾t ®Çu tõ çc c¬ ë cæ cho phÐp trÎ gi÷ cæ cøng. Sau ®ã, nhê vµo sù chñ
®éng, nç lùc tÝch cùc cña trÎ, trÎ cã thÓ n©ng ®Çu lªn vµ n©ng vai lªn vµo th¸ng 4-5.
Cô thÓ, ë 2 th¸ng tuæi, trÎ gi÷ ®îc ®Çu th¼ng l©u h¬n. Khi n»m sÊp, ®Çu vµ th©n
ngang tÇm víi nhau trªn 1 mÆt ph¼ng, cã thÓ ngÉng cao khái mÆt giêng 45 c .
3 th¸ng: TrÎ cã thÓ n»m kh¸ th¼ng ngêi, kh«ng cßn n»m víi t thÕ cuén nh
tríc ®ã. Søc kháe cña c¬ b¾p 2 çnh tay t¨ng lªn, cã thÓ chÞu ®îc träng lùc cña
phÇn ®Çu vµ vai khi chóng chèng 2 tay. Nhê ®ã, trÎ n©ng th©n råi lËt óp m×nh vµ gi÷
®îc träng lîng nöa ngêi trªn, b»ng 2 çnh tay, t¹o ra ®éng t¸c lÉy. TrÎ gi÷ ®îc
®Çu th¼ng ( Ýt khi gôc xuèng), khi gi÷ trÎ trong t thÕ ngåi, hay ®øng hoÆc khi ®Æt
n»m sÊp. Lu ý khi ch¨m sãc, cÇn bÕ t thÕ ®øng hoÆc ngåi ®Ó cøng c¬ cæ vµ trôc
th©n
H×nh 4.1. Çch n»m cña s¬ sinh vµ trÎ 3 th¸ng tuæi
81
4 th¸ng: trÎ cã thÓ ngåi th¼ng khi cã ngêi gi÷. Kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn ®Çu tiÕp
tôc t¨ng lªn, chóng cã thÓ quay ®Çu sang bªn ph¶i hay tr¸i. Khi cã kÝch thÝch g©y
chó ý, th× trÎ l¾ng nghe ®Ó ®Þnh híng vµ quay ®Çu ®Ó quan s¸t. Nã cã thÓ chÞu
®îc träng lùc cña ngùc vµ ®Çu trªn 2 c¼ng tay. Khi n»m sÊp, nhÊc ®îc hai c¼ng
ch©n lªn khái giêng, ®ung ®a tõ bªn nä sang bªn kia. TrÎ tËp lÉy lËt vµ thÝch
®îc gi÷ trong t thÕ ngåi
5 th¸ng: C¬ cæ cøng çp h¬n, trÎ hoµn toµn gi÷ ®îc ®Çu th¼ng, khi ®Æt ë t
thÕ ngåi. TrÎ cã thÓ chÞu ®îc toµn träng lùc ®Çu, vai vµ ngùc m×nh lªn hai tay duçi
th¼ng. Çc ®éng t¸c ®ung ®a trë nªn m¹nh h¬n. §Çu cæ cøng h¬n vµ kh¶ n¨ng
®iÒu khiÓn ®Çu tèt h¬n. TrÎ cã thÓ quay ®Çu bªn nä bªn kia, chó ý ®Õn m«i trêng
xung quanh m×nh nhiÒu lªn
6 th¸ng: Ch©n tay trÎ ngµy cµng cøng çp vµ cã thÓ chÞu ®îc träng lùc c¬
thÓ lªn trªn hai çnh tay. Ban ®Çu trÎ ngåi, ph¶i chèng 2 tay ra phÝa tríc, ®Ó gi÷
träng lùc cña c¬ thÓ. Chóng cã thÓ gi¬ 2 tay vÒ phÝa mÑ ®Ó ®ßi bÕ, cã thÓ ngåi
kh«ng cã ai ®ì trong vµi gi©y. Søc m¹nh cña çc c¬ b¾p ch©n t¨ng lªn, nã cã thÓ
chÞu ®îc mét phÇn träng lùc cña c¬ thÓ, khi nhÊc cho trÎ ®øng nhón nhÈy,
§Õn 6-7 th¸ng, trÎ cã thÓ ngåi cã ngêi ®ì. §Ó ngåi ®îc, trÎ cÇn cã hai ®iÒu
kiÖn: (a) sù t¨ng tr¬ng lùc c¬ lng; (b)sù gi¶m tr¬ng lùc c¬ chi trªn, vµ sau ®ã lµ
chi díi ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho trÎ dang réng c¬ thÓ. Sù t¨ng tr¬ng lùc c¬ cæ b¾t ®Çu
tõ phÝa trªn cæ, sau ®ã hiÖn tîng lng cong mÊt ®i: kho¶ng 6 th¸ng tuæi, lng
th¼ng, nhng nöa ngêi trªn vÉn híng ra phÝa tríc. TrÎ thêng ®Ó tay phÝa tríc
gióp c¬ thÓ kh«ng ®æ ra phÝa tríc
H×nh 4.2.: KÝch thÝch çc gi¸c quan b»ng çc trß ch¬i con gièng cã ©m thanh, cã
mµu s¾c..
4.2.1.2.Ph¸t triÓn cÇm n¾m
82
Víi tÊt c¶ çc vËn ®éng, hµnh ®éng ®ãng vai trß quan träng cho sù ph¸t triÓn
nhËn thøc ë trÎ, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó trÎ v¬n tíi thÕ giíi. B»ng viÖc n¾m lÊy vËt, xoay
vÇn vËt, trÎ lÜnh héi ®îc vÒ c¶ thÝnh gi¸c, thÞ gi¸c vµ xóc gi¸c. Chóng ta chØ nãi ®Õn
vËn ®éng cÇm n¾m khi nã lµ hµnh ®éng cã chñ ý. NÕu nh ë trÎ s¬ sinh, cã ph¶n x¹
n¾m (mÊt ®i sau 7 tuÇn tuæi) vµ vËn ®éng n¾m thô ®éng. CÇm n¾m lµ minh häa râ
nÐt nhÊt vÒ cho thÊy çc kü n¨ng vËn ®éng lu«n b¾t ®Çu tõ çc vËn ®éng th« vµ
chuyÓn dÇn ®Õn thµnh th¹o çc vËn ®éng tinh, theo quy luËt gÇn-xa. CÇm n¾m ®ßi
hái ph¶i cã sù ph¸t triÓn cña thÞ gi¸c, nhËn diÖn môc tiªu, sau ®ã vËn ®éng híng
çnh tay ®Õn vËt : viÖc phèi hîp tay-m¾t cho phÐp cö chØ t¸c ®éng ®Õn vËt cã chñ ý
diÔn ra trong ®iÒu kiÖn quan s¸t b×nh thêng ë 4 th¸ng tuæi.
3 th¸ng, khi trÎ ®· cã kh¶ n¨ng nh×n ch»m ch»m vµo vËt vµ kiÓm so¸t ®îc t
thÕ vai vµ ®Çu, víi b¾t ®Çu. TrÎ xoÌ réng bµn tay ®Ó n¾m vµ tËp gi¬ tay víi ®å vËt,
nhng cha chÝnh x¸c. §Ó lóc l¾c vµo tay trÎ vµ l¾c vµi lÇn, chóng sÏ bÞ l«i cuèn bëi
c¶ c¶m gi¸c- xóc gi¸c vµ ©m thanh.
4 th¸ng, trÎ kiÓm so¸t ®îc çc ®éng t¸c bµn tay vµ çnh tay cña m×nh, cã thÓ
gi¬ tay t×m ®å vËt víi ®é chÝnh x¸c ngµy mét t¨ng.
Lu ý khi ch¨m sãc: Treo mét ®å ch¬i chuyÓn ®éng bªn trªn giêng cho bÐ nh×n
hoÆc treo ngang xe ®Èy cña nã, nh÷ng ®å ch¬i x©u chuçi ®Ó trÎ ®Ëp ch¬i . KhuyÕn
khÝch trÎ b»ng çch ®a ra nh÷ng ®å vËt g©y sù chó ý cña trÎ, khi ngåi th¼ng hay
n»m.
5 th¸ng tuæi: TrÎ thÝch thó n¾m çc ®å vËt b»ng c¶ bµn tay cña m×nh. §øa trÎ
thêng cã ®éng t¸c gi¬ ch©n lªn, råi gi¬ tay n¾m lÊy, sau ®ã ch¬i víi hai bµn ch©n
cña m×nh hoÆc ®a ngãn ch©n çi vµo miÖng ®Ó mót, vµ rÊt høng thó víi trß ch¬i
nµy. §øa trÎ cã thÓ gi¬ víi lÊy b×nh s÷a vµ ®a vµo miÖng tù bó. Vµ trÎ gi¬ tay víi
bÊt cø çi g× trong tÇm tay, ®Æc biÖt lµ giÊy vµ thÝch vß n¸t giÊy. §éng t¸c cÇm cña
trÎ ë 5 th¸ng liªn quan ®Õn 3 ngãn tay ót vµ lßng bµn tay.
H×nh 4.3. CÇm b»ng 3 ngãn tay ót,
®eo nhÉn, trá vµ lßng bµn tay.
Ch¨m sãc: ®a giÊy mÒm cho trÎ
ch¬i, vµ ch¬i víi 2 bµn tay cña trÎ
hoÆc ®a ®å vËt råi lÊy ®i, ®Ó khuyÕn
83
khÝch trÎ xoÌ ngãn tay ra ®Ó bu«ng ®å vËt.
6 th¸ng tuæi, trÎ ngµy cµng kiÓm so¸t tèt h¬n t thÕ c¬ thÓ vµ vËn ®éng tay. Çc
®éng t¸c, çc ngãn tay ngµy cµng chÝnh x¸c. Lóc ®Çu, do hai tay vÉn cha ®éc lËp,
trÎ chØ dïng mét tay. Kho¶ng 6 th¸ng, ®· cã sù ph©n t¸ch gi÷a 2 tay. TrÎ cã thÓ cÇm
b×nh s÷a b»ng hai tay, ®a lªn miÖng bó, hoÆc nhÆt thøc ¨n c¾t nhá ®a vµo måm tù
¨n. BiÕt chuyÓn ®å vËt tõ tay nµy sang tay kia. Çc ho¹t ®éng nµy g©y høng thó cho
trÎ vµ ®îc chóng thao luyÖn ngµy cµng thµnh thôc ®Ó tiÕn ®Õn tËp luyÖn kü n¨ng
cÇm vµ th¶, hoÆc nÐm ®å vËt xuèng sµn. CÇm n¾m ë 6 th¸ng ®· chuyÓn sang t thÕ
ngãn tay vµ lßng bµn tay trong ®ã çc ngãn tay khum theo h×nh çi cµo.
Ch¨m sãc: KhuyÕn khÝch trÎ cÇm b×nh s÷a hoÆc cÇm b¸nh qui tù ¨n, ®Æt ®å ch¬i
trªn sµn khuyÕn khÝch ®Ó trÎ v¬n lÊy ®Ó cÇm nÐm, v.v.
H×nh 4.4: CÇm n¾m cña trÎ 5-6 th¸ng tuæi
5 th¸ng cÇm c¶ bµn tay CÇm b×nh s÷a c¶ hai tay ®Ó bó

Minh häa. 4.1: 1 tiÓu tÐt trong ph¸t triÓn cÇm n¾m cña Denver I, II
Th¸ng tuæi 5 6 7 7,5 8 9 10
Cµo h¹t nho 25% 50% 75% 90%
KÑp h¹t nho 25% 50% 75% 90%
Ph¸t triÓn cÇm n¾m: cµo vµ lÊy h¹t nho ( Denver I,II)
Tõ 2 th¸ng tuæi, trÎ b¾t ®Çu ph¸t ra nh÷ng ©m nh çc nguyªn ©m (a, e, v.v.),
sai ®ã lµ ©m phô ©m (g, r, p, v,v.). Sù tiÕn bé trong ph¸t ©m nµy cã ®îc tríc tiªn
do cÊu t¹o sinh lý (sù trëng thµnh cña bé phËn ph¸t ©m- thanh qu¶n, hÇu vµ lìi),
sau ®ã lµ nhê sù t¬ng t¸c ng«n ng÷ trong m«i trêng mµ trÎ nghe ®îc çc ©m
thanh. ë 4 th¸ng tuæi, trÎ cã mét lo¹t kiÓu ph¸t ©m, kÓ c¶ khãc vµ dïng m«i ‘’thæi
84
bong bãng’’. TrÎ giao tiÕp víi mÑ qua tiÕng cêi. MÑ nªn cêi thËt nhiÒu khi nãi
chuyÖn víi trÎ.
6 th¸ng: TrÎ cã thÓ b¾t ®Çu hiÓu nh÷ng ®iÒu mµ mÑ nãi chuyÖn víi m×nh.
Chóng nãi bi b« vµ nèi liÒn çc ©m thanh, thµnh chuçi cïng víi nhau. MÑ h¸t ru,
®äc th¬ vµ nãi nhÞp nhµng sÏ khuyÕn khÝch trÎ hiÓu lêi nãi vµ nãi. Tõ 6 th¸ng tuæi
trÎ hiÓu tõ nhiÒu h¬n. Khi mÑ nãi ‘’kh«ng’’ mét çch kiªn quyÕt vµ biÓu lé b»ng vÎ
mÆt, trÎ cã thÓ hiÓu ®îc kh¸i niÖm cña tõ ®ã . Tíi 9 th¸ng, trÎ hiÓu ®îc mÖnh
lÖnh ®¬n gi¶n, vÉy tay chµo ‘’t¹m biÖt’’.
Ch¨m sãc: H¸t vµ ®äc s¸ch cho trÎ nghe, xem h×nh vµ nh¾c tªn çc ®å vËt, cho trÎ
nh¾c l¹i, khen ngîi lóc trÎ hiÓu vµ nãi ®îc.
4.2.3.1 Ph¸t triÓn nhËn thøc
§Ó kh¸m ph¸ thÕ giíi, sù g¾n bã chÆt chÏ gi÷a vËn ®éng vµ tri gi¸c cã vai trß
quan träng. §Ó víi mét ®å vËt, gi÷ th¨ng b»ng, hoÆc ®Ó bß, trÎ cÇn phèi hîp vËn
®éng víi çc th«ng tin tri gi¸c ®îc. Hµnh ®éng vµ tri gi¸c kh«ng t¸ch rêi nhau, mµ
ngîc l¹i, çc hµnh ®éng vËn ®éng lµ ph¬ng thøc sèng cßn ë trÎ ®Ó kh¸m ph¸ vµ
nhËn biÕt thÕ giíi. §ång thêi, sù ph¸t triÓn tri gi¸c gióp trÎ vËn ®éng hiÖu qu¶ vµ
chÝnh x¸c h¬n.
- Xóc gi¸c : xóc gi¸c lµ çch thøc t¬ng t¸c c¬ b¶n gi÷a cha mÑ vµ trÎ. Xóc
gi¸c gióp kÝch thÝch sù ph¸t triÓn thÓ chÊt vµ ph¸t triÓn t×nh c¶m. Khi cã ngêi vuèt
ve trÎ, trÎ cã thÓ cêi vµ chó ý ®Õn khu«n mÆt cña ngêi ®ã. TrÎ 2-3 th¸ng tuæi cã
thÓ nhËn biÕt ®îc ®å vËt quen thuéc tõ viÖc n¾m gi÷ vËt ®ã (khi sê vµo vËt quen,
trÎ n¾m bít chÆt h¬n lµ khi sê vµo vËt l¹)(Streri, Lhote &cs. 2001). Khi trÎ víi ®îc
®å vËt, trÎ lu«n ®a vËt vµo miÖng ®Ó c¶m nhËn vÒ vËt. TrÎ còng rÊt nh¹y c¶m víi
kÝch thÝch ®au. Khi ®au, trÎ thêng ®¸p tr¶ kÝch thÝch ®au b»ng çch khãc cao
giäng mét çch c¨ng th¼ng, tim ®Ëp nhanh, huyÕt ¸p t¨ng, ®ång tö gi·n vµ c¨ng c¬.
+ C©n b»ng : ®Ó nhËn biÕt xung quanh, trÎ cÇn c©n b»ng c¬ thÓ, thay ®æi çc vËn
®éng vµ di chuyÓn lµm sao ®Ó trÎ vÉn ë vÞ trÝ v÷ng, tr·i trªn bÒ mÆt. §Ó c©n b»ng khi
chuyÓn ®éng, cã ba hÖ thèng c¶m gi¸c cÇn lµm viÖc : thô c¶m th©n thÓ, n»m ë çc
c¬ quan c¶m gi¸c ë da, khíp vµ c¬ ; tiÒn ®×nh ë èng b¸n nguyÖt ®Õn tai gi÷a ; vµ thÞ
gi¸c, ®Æc biÖt lµ dßng thÞ gi¸c, theo dâi sù di chuyÓn trong trêng thÞ gi¸c. TrÎ nhá
®· cã kh¶ n¨ng c©n b»ng tèt, gi÷ t thÕ c¬ thÓ c©n b»ng dï xung quanh cã çc
85
chuyÓn ®éng. ë 5 th¸ng tuæi, trÎ cã thÓ ngåi ë t thÕ v÷ng, xoay ngêi qua l¹i råi l¹i
trë vÒ t thÕ cò.
- VÞ gi¸c vµ khøu gi¸c : Mçi trÎ khi ra ®êi ®Òu cã n¨ng lùc giao tiÕp xu híng
vÞ gi¸c cña m×nh víi ngêi ch¨m sãc. BiÓu hiÖn trªn nÐt mÆt cña trÎ gióp chóng ta
biÕt ®îc lµ trÎ cã thÓ ph©n biÖt ®îc çc vÞ gi¸c. TrÎ cã nÐt mÆt gi·n, tho¶i m¸i víi
vÞ ngät, m¾m m«i khi c¶m nhËn vÞ chua, miÖng më ra khi nÕm vÞ ®¾ng. VÞ mÆn
ph¸t triÓn kh¸c víi 3 vÞ cßn l¹i. ë tuæi s¬ sinh, trÎ kh«ng thÝch hoÆc tõ chèi uèng
níc cã vÞ mÆn. Nhng ë 4 th¸ng, trÎ thÝch níc h¬i mÆn h¬n lµ níc kh«ng vÞ.
§iÒu nµy cã thÓ chuÈn bÞ cho trÎ tiÕp nhËn çc thùc phÈm ¨n dÆm (Beauchamp,
Cowart et al. 1994).
Nh vÞ gi¸c, viÖc c¶m nhËn mét sè mïi còng mang tÝnh bÈm sinh. TrÎ còng cã
thÓ ®Þnh vÞ ®îc mïi vµ nÕu mïi ®ã kh«ng dÔ chÞu, trÎ cã thÓ quay ®Çu sang híng
kh¸c.
- ThÝnh gi¸c : ë ®é tuæi tõ 1-6 th¸ng, trÎ ®· b¾t ®Çu s¾p xÕp ®îc çc ©m thanh
vµo çc h×nh th¸i phøc t¹p, ch¼ng h¹n nh ©m nh¹c. TrÎ còng cã thÓ ®Þnh vÞ ®îc
vÞ trÝ cña ©m thanh chÝnh x¸c h¬n. ë cuèi th¸ng 6, trÎ nhËn ra ®îc çc ©m than h
lêi nãi kh«ng quen thuéc trong ng«n ng÷ cña trÎ.
- ThÞ gi¸c : ThÞ gi¸c lµ gi¸c quan chÝn muåi chËm nhÊt ë trÎ nhá. CÊu tróc thÞ
gi¸c ë m¾t vµ ë n·o tiÕp tôc ph¸t triÓn sau khi sinh. Ch¼ng h¹n nh ë 1 th¸ng, c¬ ë
thÊu kÝnh m¾t vÉn cßn yÕu. Çc tÕ bµo ë vâng m¹c còng chØ chÝn muåi vµ ®ñ mËt
®é sau vµi th¸ng. Çc d©y thÇn kinh thÞ gi¸c vµ çc ®êng dÉn truyÒn cïng víi çc
tÕ bµo ë vá n·o phÇn thÞ gi¸c còng ph¸t triÓn nh ë ngêi lín sau vµi n¨m.
TÝnh nÐt cña thÞ gi¸c cha cã ë tuæi s¬ sinh nhng ph¸t triÓn m¹nh trong giai
®o¹n tõ 1-6 th¸ng. ë th¸ng thø 6, ®é nÐt cña h×nh ¶nh mµ trÎ tri gi¸c ®îc còng gÇn
b»ng ë ngêi trëng thµnh.
H×nh4.5 : §é nÐt cña tri gi¸c ë trÎ

nhá.
Tri gi¸c h×nh ¶nh còng dÇn ®îc
tinh tÕ h¬n ë nh÷ng th¸ng ®Çu. ë
2 th¸ng tuæi, trÎ cã thÓ ph©n biÖt
®îc mµu qua çc d¶i mµu. Tõ 4-
86
5 th¸ng tuæi, trÎ ®· cã tÝnh æn ®Þnh cña tri gi¸c víi mµu s¾c, nh×n mét mµu æn ®Þnh
dï ë nh÷ng ®iÒu kiÖn ¸nh s¸ng kh¸c nhau. Tri gi¸c kh«ng gian ba chiÒu (®é s©u)
b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ë trÎ 5 th¸ng, nhê sù liªn kÕt gi÷a çc noron thÇn kinh vïng vá
n·o thÞ gi¸c víi çc tÕ bµo thÇn kinh ë hai m¾t.
Díi ®©y lµ tæng hîp sù ph¸t triÓn nhËn thøc cña trÎ tõ 2-6 th¸ng ë çc mèc :
3 th¸ng, trÎ ngµy cµng c¶m nhËn ®îc thªm vÒ c¬ thÓ m×nh, chóng ngã nh×n vµ cö
®éng 2 bµn tay. TrÎ ®¸p øng l¹i chuyÖn trß b»ng çch mØm cêi, ‘nãi’ rÝu rÝt vµ cùa
cËy th©n m×nh. 4 th¸ng, trÎ muèn t×m hiÓu mäi ®iÒu tr«ng thÊy, nghe ®îc vµ vÒ
con ngêi. TrÎ thÝch ngåi tùa vµo gèi ®Ó cã thÓ nh×n ngã xung quanh. TrÎ nhËn ra
®îc ®å vËt quen thuéc, nhí ®îc nh÷ng viÖc thêng ngµy quen thuéc ®èi víi
chóng nh ¨n, ®å ch¬i vµ ch¬i. Chóng tá ra phÊn khëi, khi nh×n thÊy bÇu vó mÑ
hoÆc b×nh s÷a. Khi ®Æt n»m ng÷a, thÝch ch¬i víi 2 bµn ch©n cña m×nh
H×nh 4.6 : ThÝch thó v¬i 2 bµn ch©n
CÇm vµ ch¬i víi hai bµn ch©n, thÝch mót ngãn ch©n çi
5 th¸ng tuæi, kh¶ n¨ng tËp trung chó ý ph¸t triÓn, trÎ nh×n ®å vËt l©u h¬n. Khi
cã tiÕng ®éng, ®Çu quay vÒ phÝa ®ã, mµ kh«ng cÇn tr«ng thÊy ®å vËt ( nh mÑ gäi ).
BiÕt çch l«i cuèn sù chó ý cña mÑ, b»ng khoa tay ch©n. 6 th¸ng, trÎ ph¸t ra ©m
thanh ®Ó thu hót sù chó ý cña mÑ vµ dang 2 tay mçi khi ®ßi bÕ. Chóng nãi chuyÖn
vµ mØm cêi víi h×nh ph¶n chiÕu trong g¬ng, vµ tá rôt rÌ, sî ngêi l¹.
Lu ý khi ch¨m sãc: Tương tác gắn bó mẹ-con sẽ tạo cảm giác an toàn cho sự phát
triÓn của trẻ. Ngược lại, sẽ làm cho chóng bÞ hÉng hụt ảnh hưởng đÕn phát triÓn,
n¶y sinh các rèi nhiÔu vÒ n uèng, ngủ vµ t©m lý.
87
H×nh 4.7 LÉy vµ v¬n tay víi ®å vËt
4.2.3.2. Ph¸t triÓn t×nh c¶m-x· héi

ë giai ®o¹n nµy, sù t¬ng t¸c cña trÎ víi ngêi lín cã ý nghÜa h¬n. Çc kÝch
thÝch thÞ gi¸c cã thÓ t¹o ta nô cêi ë trÎ 2 th¸ng tuæi. Khi ®îc 3 th¸ng, trÎ cã thÓ
cêi khi thÊy hÖ qu¶ hµnh ®éng cña m×nh nh khi ch¹m tay vµo mÑ, mÑ cêi, trÎ
còng cêi vµ lÆp l¹i hµnh vi ®ã, hay trÎ thÝch thó khi t×nh cê ®¸ ch©n vµo ®å ch¬i vµ
®å ch¬i kªu lªn, khiÕn trÎ tiÕp tôc lµm. Trong giao tiÕp víi ngêi lín, çc trß ch¬i
cã tÝnh nh©n qu¶ (ch¼ng h¹n che m¾t ó ßa) lµ kÝch thÝch quan träng t¹o ra nô cêi
cña trÎ vµ khuyÕn khÝch trÎ giao tiÕp.
Mèi quan hÖ g¾n bã mÑ-con còng thªm chÆt chÏ, chuyÓn sang giai ®o¹n x·
héi cha ph©n t¸ch : trÎ thÝch tiÕp xóc víi mäi ngêi vµ vËt thÓ gièng ngêi. ë thêi
®iÓm nµy, tõ sù g¾n bã víi mÑ, trÎ cã nhu cÇu giao tiÕp víi ngêi xung quanh vµ
h×nh thµnh ph¶n øng vËn ®éng xóc c¶m ®Æc biÖt híng tíi ngêi lín ®îc gäi lµ
phøc c¶m hín hë. TrÎ nh×n ch»m ch»m vµo mÆt ngêi lín, miÖng cêi, ph¸t ©m
thanh gõ, gõ, ch©n tay khua khuýt. ë giai ®o¹n nµy, kh¶ n¨ng kiÓm so¸t c¶m xóc
cña trÎ cha tèt. MÆc dï trÎ cã thÓ quay ®i, khi cã çc kÝch thÝch khã chÞu vµ mót
nhanh h¬n khi c¶m xóc qu¸ m¹nh, trÎ vÉn thêng bÞ ‘ngËp’, qu¸ søc víi çc kÝch
thÝch bªn trong hoÆc bªn ngoµi. Do ®ã, ë thêi ®iÓm nµy, chóng phô thuéc vµo sù an
ñi dÞu dµng, vç vÒ tõ mÑ hoÆc ngêi ch¨m sãc, nh bÕ trÎ ®ang buån bùc lªn vai, ru
nhÑ, vuèt ve, vç vÒ an ñi. Sù ph¸t triÓn nhanh cña vá n·o lµm t¨ng søc chÞu/chÊp
nhËn cña trÎ víi çc kÝch thÝch t×nh c¶m. Kho¶ng 2-4 th¸ng, cha mÑ thêng ch¬i ®èi
mÆt vµ chó ý ®Õn ®å vËt, th«ng qua ®ã mµ ‘’v« t×nh’’ luyÖn tËp cho trÎ søc chÞu nµy.
Trong ho¹t ®éng nµy, cha mÑ kh¬i gîi sù thÝch thó cña trÎ khi ®iÒu chØnh tèc ®é vµ
cêng ®é hµnh vi cña m×nh, nªn trÎ t¨ng søc chÞu cña m×nh víi c¶m xóc vµ kh«ng bÞ
buån bùc. §Õn 4 th¸ng, viÖc kh¶ n¨ng chuyÓn chó ý, gióp trÎ kiÓm so¸t c¶m xóc tèt
88
h¬n. TrÎ nµo cã thÓ nhanh chãng quay mÆt ®i, khi cã çc kÝch thÝch khã chÞu, sÏ Ýt
bÞ bùc béi h¬n.
4.3. Giai ®o¹n tõ 6 - 24 th¸ng tuæi
4.3.1 Ph¸t triÓn vËn ®éng vµ di chuyÓn
Sau 6 th¸ng ®Çu, çc b¾p thÞt ch¾c kháe vµ kh¶ n¨ng gi÷ th¨ng b»ng tèt h¬n.
TrÎ häc çch kiÓm so¸t ®îc ®Çu vµ kÕt hîp thµnh th¹o çc cö ®éng theo tõng giai
®o¹n vµ b¾t ®Çu di chuyÓn kh¾p n¬i, häc bß, häc ®i ®øng. Tù di chuyÓn, lµ bíc tiÕn
quan träng nhÊt ë thêi kú nµy. TrÎ dÇn ®¹t ®îc kh¶ n¨ng di chuyÓn c¬ thÓ cña
m×nh nhê chuçi çc vËn ®éng kh¸c nhau nh lÉy, ngåi, trên, bß, ®i chËp ch÷ng.
Bíc ®Çu chuÈn bÞ cho viÖc ®i, lµ trÎ chuyÓn tõ t thÕ ngang (n»m, bß) sang t thÕ
th¼ng, mµ viÖc ®Çu tiªn lµ ngåi. ë 6 th¸ng, trÎ b¾t ®Çu häc tù kÐo c¬ thÓ m×nh lªn ®Ó
ngåi trong khi n»m vµ n¾m chÆt vµo ngãn tay cña ngêi lín. §Õn 8 th¸ng tuæi, trÎ
dÇn tiÕn bé h¬n t thÕ ngåi khi tù chèng tay vµ kh«ng cÇn ®ì. Sau ®ã, chóng cã thÓ
chuyÓn tõ viÖc n»m sÊp sang tù ngåi, còng nh l¾c l, ®ung ®a ngêi khi quú
chèng tay vµo tay vµ ®Çu gèi.
H×nh 4.8: §ung ®a ngêi khi quú

Sau ®©y lµ nh÷ng chi tiÕt m« t¶ ph¸t triÓn vËn ®éng
th« cña trÎ tõ 6-24 th¸ng ë tõng th¸ng tuæi.
8 th¸ng: TrÎ biÕt ngåi mét m×nh, lóc ®Çu chØ trong
chèc l¸t, råi l©u h¬n vµ ngåi v÷ng. Khi ngåi ®îc
v÷ng, trÎ biÕt çch cói ngêi vÒ phÝa tríc, sang hai
bªn, ngåi l¾c l , xoay ngêi xung quanh. TrÎ cã thÓ
gi¬ tay ra n¾m ®å vËt ngoµi tÇm víi.. Çc ®éng t¸c
nµy gióp c¬ quan gi÷ th¨ng b»ng tèt h¬n. vµ trÎ cã
thÓ gi÷ th¨ng b»ng, ®ång thêi v¬n mét tay ra ®Ó
n¾m b¾t ®å vËt
9-10 th¸ng, trÎ cã thÓ tù ngåi mét m×nh kho¶ng 10 phót, mét sè bß ®îc. NÕu vÞn
lªn thµnh giêng hoÆc cã ngêi gióp ®ì, trÎ cã thÓ tù ®øng lªn, ngåi xuèng . Chóng
cã thÓ tù chuyÓn t thÕ tõ ®øng sang ngåi, hoÆc ngåi sang bß.
12 th¸ng, trÎ trên hoÆc bß tèt. Chóng b¾t ®Çu häc ®i, ®Çu tiªn b»ng viÖc gi÷,
vÞn vµo çc vËt (vÞn thµnh giêng, ghÕ v.v) ®Ó bíc ®i víi t thÕ 2 bµn ch©n çch xa
89
nhau, tay ë phÝa tríc ngêi. Khi ngåi, chóng cã thÓ xoay ngưêi, råi nhÆt mét ®å
ch¬i phÝa sau lng nã.
H×nh 4.9: Lín lªn theo ngµy th¸ng
14 th¸ng, trÎ cã thÓ tù bß, trÌo vµo mét çi ghÕ ngåi, chóng cã thÓ tù ®øng
v÷ng vµ bíc ®i mét m×nh vÒ phÝa tríc vµ sau nhng cha v÷ng. Chóng bíc ®i, di
chuyÓn tõ chç nµy sang chç kia, nhng cha tù ®øng lªn ngåi xuèng ®îc. TrÎ cã
thÓ ®øng vµ cói ngêi xuèng, lÊy ®å ë sµn nhµ, ngåi xæm ®Ó ch¬i ®å ch¬i.
16-17 th¸ng, bíc ®i cßn gi¬ ch©n cao, nªn ®i cha ch¾c ch¾n. Víi sù luyÖn tËp, b-
íc ®i v÷ng h¬n, trÎ cã thÓ tù ®øng lªn, ngåi xuèng, mµ kh«ng cÇn ngêi trî gióp
vµ cã thÓ bß lªn cÇu thang. BiÕt çch di chuyÓn trong kho¶ng kh«ng gian, trÎ thÝch
kh¸m ph¸, t×m tßi mäi thø xung quanh m×nh. Chóng thÝch çc trß ch¬i vËn ®éng
nh ®¸ bãng, víi tay, d¹ng ch©n, ch¬i çc ®å ch¬i cã 4 b¸nh, cìi ngùa. TrÎ còng
hay ng· khi ®I, nhng sÏ tù ®øng dËy ®îc.
18-20 th¸ng tuæi, ®øa trÎ cã thÓ tù lªn cÇu thang cã gi÷ tay vµo thµnh vÞn. §i
víi bíc ch©n gi¬ lªn thÊp, gi÷ th¨ng b»ng tèt h¬n, nªn ®i v÷ng h¬n. Kh¶ n¨ng gi÷
th¨ng b»ng vµ ®éng t¸c ®· thµnh thôc, trÎ häc çch ®i giËt lïi vµ b¾t ®Çu tËp ch¹y vµ
nh¶y. TrÎ 20 th¸ng cã thÓ cói gËp ngêi vµ nh×n 2 ch©n m×nh, leo trÌo vµ võa ®i võa
mang ®å ch¬i.
21-23 th¸ng: ë thêi k× nµy, trÎ cã thÓ bíc lªn bíc xuèng cÇu thang cã vÞn,
nh¶y t¹i chç vµ ch¹y tèt. TrÎ còng cã thÓ ®I xe ®¹p ba b¸nh, tù ngåi vµo bµn. TrÎ
®¸ vµo qu¶ bãng cßn vông vÒ, cha gi÷ ®îc th¨ng b»ng trªn 1 ch©n. Víi 24 th¸ng,
trÎ ch¬i ®îc çc trß ch¬i víi qu¶ bãng dÔ dµng h¬n, c¶ b¾t vµ ®¸ qu¶ bãng, cã thÓ
bíc lui, bíc tíi thµnh th¹o. Bíc tõng bíc mét lªn, xuèng cÇu thang kh«ng cÇn
vÞn. Khi ch¹y cã thÓ xoay chuyÓn híng hoÆc dõng l¹i mµ kh«ng bÞ ng· nhµo.
90
H×nh4.10: GËp ngêi vµ nh×n qua h¸ng ch©n.
H×nh 4.11: Bß lªn cÇu thang
Minh häa 4.2: Sù tiÕn triÓn vËn ®éng t thÕ di chuyÓn trong 1 tiÓu tÐt cña Denver
I,II
Th¸ng tuæi 7 8 9 10 11 12 13 14 15
§i vÞn 25% 50% 75% 90%
§i v÷ng 25% 50% 75% 90%
4.3.2.Ph¸t triÓn cÇm n¾m ë trÎ nhá

BiÕt çch cÇm n¾m nh÷ng ®å vËt nhá gi÷a ngãn çi vµ ngãn trá, lµ mét trong
nh÷ng kÕt qu¶ lín nhÊt cña trÎ trong n¨m ®Çu ®êi. 6 th¸ng tuæi, trÎ häc ®îc çch
tù ý cÇm n¾m, gi÷ ®å vËt. Thao t¸c bµn tay ngµy cµng thµnh th¹o, biÕt çch sö dông
ngãn çi víi ngãn trá, trong çc ®éng t¸c cÇm n¾m ®· gióp trÎ tiÕn ®Õn cÇm n¾m
th×a ®Ó ¨n, mÆc ¸o quÇn, cÇm bót, vÏ. CÇm n¾m thµnh th¹o, trÎ cã thÓ biÕt bu«ng tay
ra, khi ®a cho ngêi kh¸c mét ®å vËt, cã thÓ l¨n qu¶ bãng ®Õn cho ngêi kh¸c. Tõ
91
5 th¸ng tuæi, trÎ n¾m ®îc ®å vËt trong lßng bµn tay vÒ bªn phÝa ngãn ót vµ ®Õn 8
th¸ng, chóng cÇm ®îc ®å vËt gi÷a çc ngãn tay cña m×nh vµ lÊy ®å vËt ®ã ¸p s¸t
vµo ngãn çi. TrÎ cã thÓ cÇm ®îc çc vËt nhá nh h¹t nho, TiÕp ®Õn trÎ häc ®îc
çch ‘’bu«ng’’ ®îc ®å vËt. Chóng tËp kü n¨ng nµy b»ng çch th¶ vµ nÐm ®å vËt
xuèng ®Êt. §øa trÎ høng thó víi trß ch¬i nÐm ®å vËt xuèng sµn, sau ®ã t×m kiÕm. 9
th¸ng, trÎ sö dông ngãn trá ®Ó chØ- mét bíc tiÒn ®Ò cho kh¶ n¨ng cÇm ®îc
nh÷ng vËt nhá b»ng ngãn çi vµ ngãn trá. Chóng cã thÓ nhÆt mét vËt nhá, b»ng
çch ®a ngãn çi ch¹m vµo ngãn trá. BiÕt chØ tay, b»ng ngãn trá, khi muèn víi mét
®å vËt g× ®ã. TrÎ h¨m hë tù ¨n mét m×nh, nh cÇm b×nh s÷a, ¨n b¸nh bÝch qui.
H×nh 4.12: XÕp cÇu 2-3 khèi (12 th¸ng tuæi)

12 th¸ng: TrÎ biÕt çch n¾m ‘kÑp’ thµnh thôc.
Chóng n¾m ®îc ®å vËt gi÷a ngãn çi vµ ngãn
trá. §øa trÎ thÝch qu¨ng ®å vËt, khi tËp ®éng
t¸c ‘bu«ng’. Cã thÓ x©y ®îc 1 çi th¸p víi 2
khèi gç chång lªn nhau, cÇm bót ch× v¹ch
nh÷ng ®êng l»ng nh»ng. Kh¶ n¨ng phèi hîp
®éng t¸c kh¸ h¬n, nªn khi ¨n ®ì r¬i v·i. Lóc
nµy, trÎ còng cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®å tõ tay nµy sang tay kh¸c. Song song, tri gi¸c
cña trÎ còng ph¸t triÓn nªn trÎ cã thÓ phèi hîp m¾t vµ ®Çu theo çc cö chØ cña tay.
Sau ®ã, trÎ cã thÓ nh×n theo tay víi, t×m vËt cã chñ ®Þnh vµ cè ý lÊy, kÐo vËt vÒ phÝa
m×nh. 12-24 th¸ng, viÖc trÎ cã thÓ tù ngåi th¨ng b»ng vµ kiÓm so¸t ®îc th©n m×nh
gióp trÎ kh«ng cÇn dïng 2 tay ®Ó ®ì n÷a, cã thÓ gi¶i phãng ®îc 2 tay. Chóng cã
thÓ ngåi c©n b»ng kh«ng cÇn ®ì vµ dïng tay ®Ó ch¬i. Bµn tay vµ çnh tay ®îc ®Æc
trng bëi viÖc toµn bé çnh tay chuyÓn ®éng cïng nhau vµ c¶ çnh tay tr¸i vµ ph¶i
®îc sö dông t¬ng ®¬ng nhau. TrÎ thêng sö dông lu©n phiªn tay tr¸i vµ tay ph¶i
khi ho¹t ®éng Tuy nhiªn, ngoµi 2 tuæi, sÏ xuÊt hiÖn hiÖn tîng thuËn tay, mét tay
®îc sö dông nhiÒu h¬n vµ khëi ®éng çc hµnh ®éng h¬n tay kia. Bµn tay còng thay
®æi m¹nh mÏ ë thêi kú nµy. TrÎ sÏ b¾t ®Çu chuyÓn ®éng, vËn ®éng çc ngãn tay ®éc
l©p víi nhau. §iÒu nµy cã thÓ nh×n thÊy râ qua viÖc trÎ dïng ngãn trá ®Ó chØ chá
nh chäc bãng xµ phßng hay chØ vµo çc vËt. Khi cÇm bót vÏ hoÆc th×a, trÎ sÏ vËn
92
®éng c¶ çnh tay ®Ó vÏ vµ cÇm bót thµnh n¾m ®Êm vµ ngãn çi híng vµo trong
(h×nh 4.13).
H×nh 4.13: CÇm n¾m bót thµnh n¾m ®Êm.
TrÎ ë nh÷ng th¸ng nµy, rÊt thÝch ngåi cÇm bót g¹ch xãa lung
tung, chång çc ®å ch¬i, vµ l¨n bãng, lËt c¶ hai tay vµi ba
trang giÊy cña quyÓn s¸ch. Phèi hîp gi÷a ngãn çi vµ çc
ngãn tay kh¸c tèt ë møc cã thÓ cÇm khèi gç vµ xÕp 3 khèi gç
lªn nhau thµnh çi th¸p. Tù xóc ¨n hoÆc uèng níc mét
m×nh, mµ kh«ng bÞ r¬i v·i. Chóng tù mÆc ¸o ( mét sè ¸o quÇn ®¬n gi¶n), rÊt thÝch
kÐo gi©y kÐo, thÝch quÐt s¬n mµu, vµ viÕt ngÖch ngo¹c b»ng ngãn tay.
H×nh 4.14: N¾m c¶ bµn tay thµnh n¾m ®Êm vµ di chuyÓn c¶ çnh tay.

7 th¸ng tuæi: trÎ ph¸t ©m râ rµng çc ©m tiÕt nh ‘’ba’’, ‘’bµ’’ vµ sö dông
çch ph¸t ©m ®Æc biÖt ®Ó g©y sù chó ý cña ngêi kh¸c nh ho, khãc rÐ, lµm nhiÒu
trß ch¬i víi lìi, m«I; 8-9 th¸ng, vèn ©m tiÕt t¨ng lªn, ph¸t ©m thªm ®îc çc phô
©m’’tê’’, ‘’®ê’’ vµ ‘’vê’’. TrÎ cã thÓ b¾t chíc nh÷ng ©m thanh cña lêi nãi thùc tÕ (
tiÕng mÑ ®Î), chó ý ®Õn cuéc nãi chuyÖn cña ngêi lín.
11 th¸ng: TrÎ cã thÓ nãi ®îc tõ cã ý nghÜa nh’ m¨m’’, ‘’®i’’ vµ hiÓu ý
nghÜa cña tõ mét nh ‘’t¾m’’, ‘’¨n’’, ‘’uèng’’. Khi trÎ nãi ®îc mét tõ míi, ®îc
khen th× nã cø nh¾c ®i nh¾c l¹i m·i
93
15 th¸ng: TrÎ b¾t ®Çu häc nãi, nhng nãi lÝu nhÝu cha râ, ®«i lóc nghe kú
quÆc. BiÕt sö dông mét sè côm tõ mµ mÑ hay nãi nh’’«i cha’’,’’ chµ chµ’’ trong
nh÷ng t×nh huèng thÝch hîp.
18 th¸ng: Vèn tõ mµ trÎ ®· tÝch lòy ®îc kho¶ng 10 tõ cã ý nghÜa vµ biÕt
çch sö dông çc tõ ®ã. HiÓu biÕt cña trÎ ngµy cµng t¨ng, cã thÓ chØ vµ nãi tªn mét
sè con vËt quen thuéc khi tr«ng thÊy, hoÆc ë trong s¸ch. 18 ®Õn 24 th¸ng, Lêi nãi
cña trÎ phøc t¹p h¬n víi vèn tõ lµ 30 tõ, trong ®ã cã c¶ tõ së h÷ nh ‘’cña con’’
hay phñ ®Þnh “ch¼ng” thay vµo ý muèn nãi “kh«ng”. TrÎ biÕt ghÐp tõ ®Ó nãi nh÷ng
c©u ®¬n gi¶n 2- 3 tõ nh’’ bãng mÊt råi’’, “ba ®©u”, ‘chã ®©u”, ‘bÕ em”. TrÎ biÕt
chuyÖn trß lµ 2 chiÒu, vµ dïng ng«n ng÷ ®Ó ®a th«ng tin, xin çi g×, ®Ó nãi lªn c¶m
gi¸c cña m×nh vµ liªn hÖ víi ngêi kh¸c. Vèn hiÓu tõ cña trÎ nhiÒu h¬n sè tõ mµ
trÎ sö dông (nãi). Nªn khuyÕn khÝch trÎ sö dông çc tõ míi, vµ cã thÓ sö dông tÝnh
tõ khi cã thÓ nh “con giai ngoan”, “níc nãng”, “chã to”. Còng nªn giíi thiÖu phã
tõ cho trÎ hiÓu ‘ch¹y nhanh”, “vuèt m¸ nhÑ”. Khi sö dông giíi tõ “trªn”, “díi”, “sau”
kÌm hµnh ®éng ®Ó trÎ hiÓu.
4.3.4 Ph¸t triÓn t©m lý
4.3.4.1 Ph¸t triÓn nhËn thøc
Qua ch¬i ®ïa vµ ngêi lín d¹y, trÎ ph¸t triÓn çc kh¶ n¨ng cña m×nh. CÇn
gióp chóng lµm quen nh÷ng ®iÒu míi l¹, lo¹i bá nh÷ng r¾c rèi lo sî cho trÎ. Kh«ng
nªn ¸p ®Æt ý muèn cña bè mÑ cho trÎ, mµ ®Ó nhu cÇu tù nhiªn cña chÝnh nã ®a ra,
dÉn d¾t vµ cè g¾ng ®¸p øng l¹i. TrÎ sÏ ph¸t triÓn nhanh h¬n nhiÒu, nÕu ®Ó trÎ häc
hái vµ t×m hiÓu nh÷ng ®iÒu trÎ muèn.
7 th¸ng tuæi, trÎ hiÓu ®îc ý nghÜa cña lêi nãi vµ hiÓu thÕ nµo lµ ’kh«ng’. Khi
®å ch¬i ®Ó ngoµi tÇm víi cña trÎ, nã h¨m hë ®i t×m. TrÎ rÊt thÝch thó çc ®å ch¬i vµ
ch¨m chó vµo çc ®å ch¬i cña m×nh. TrÎ nh×n quanh ®Ó t×m kiÕm ®å vËt võa bÞ ®¸nh
mÊt, chøng tá trÝ nhí cña trÎ ®ang ph¸t triÓn. TrÝ nhí cña trÎ cã mét bíc nh¶y vät
khi ®îc 8 th¸ng. Tuæi nµy trÎ nhËn ra mét trß ch¬i, mét vÇn th¬ quen thuéc vµ nã
sÏ quay ®Çu l¹i khi nghe gäi tªn m×nh. TrÎ cã thÓ ®o¸n ®îc cö ®éng vµ sÏ ch×a tay
ra khi röa, nhng xoay ®Çu ®i khi thÊy kh¨n mÆt. 9 th¸ng, trÎ trë nªn quen thuéc víi
nh÷ng viÖc thêng lµm hµng ngµy, nh vÉy tay ‘t¹m biÖt’ hay ®a ch©n ra cho mÑ ®i
tÊt. TrÎ biÕt vç tay khi ch¬i ‘’ vç tay bµ cho ¨n b¸nh, kh«ng vç bµ ®¸nh lªn ®Çu’’.
BiÕt con bóp bª hay con gÊu nhåi b«ng lµ g×, vµ biÕt vç vÒ ®å ch¬i nµy. TrÎ biÕt
94
nh×n quanh ®Ó t×m ®å ch¬i hoÆc bè/mÑ, nÕu hái bè/mÑ ®©u råi. §©y lµ mét bíc tiÕn
quan träng vÒ nhËn thøc, nã biÕt ®å vËt vÉn tån t¹i khi nã kh«ng cã mÆt ( giai ®o¹n
ph©n kú). NghÜa lµ ®å vËt tån t¹i kh¸ch quan, ngoµi ý muèn cña con ngêi.
10 th¸ng : TrÎ cã thÓ chØ mét ®å vËt trong mét bøc tranh, nhng kh«ng tËp
trung l©u vµ nã rÊt thÝch thó nÐm ®å ch¬i vµ muèn ngêi kh¸c nhÆt lªn v× nã ®· häc
®îc çch ‘bu«ng th¶’ ( sau kü n¨ng cÇm n¾m). TrÎ cã thÓ nãi mét lêi cã ý nghÜa,
hiÓu ®îc çc kh¸i niÖm vÒ ‘’®©y’ vµ ‘®ã’, vÒ ‘trong’ vµ ‘ngoµi’. ‘lªn’,’ xuèng’. - 11
th¸ng : ãc kh«i hµi tõ ®©y sÏ b¾t ®Çu xuÊt hiÖn, trÎ thÝch nh÷ng c©u hái ®ïa vµ nh¾c
l¹i çi g× lµm cho ngêi kh¸c cêi. Sù quan t©m ®Õn s¸ch cña trÎ, ®ang ph¸t triÓn vµ
thÝch ngêi kh¸c chØ cho xem nh÷ng chi tiÕt, råi chØ vµo ®ã nÕu ai ®ã yªu cÇu. TrÎ
nh¾c l¹i tªn m×nh vµ l¾c ®Çu ‘kh«ng’.
12 th¸ng tuæi: trÎ biÕt ’h«n’ vµ nãi 2 hay 3 tõ cã nghÜa. NhÆt ®îc ®å ch¬i
lªn vµ ®a cho ngêi kh¸c mét çch tù nhiªn, chØ ®îc mét ®å vËt mµ nã nhËn ra
trong mét tÊm h×nh. Ch¸u b¾t ®Çu nãi ®îc nh÷ng c©u ®¬n gi¶n.
VÒ ph¸t triÓn nhËn thøc, ngêi ta thÊy r»ng, tõ 6 th¸ng tuæi trë ®i, trÎ em b¾t ®Çu
ph¸t triÓn çch nhËn thøc riªng cña m×nh. NghÜa lµ trÎ dµnh thêi gian vµ sù chó t©m
cho mét t×nh huèng tríc khi ra quyÕt ®Þnh. Theo çch trÇm ng©m vµ l¸u t¸u. Mét
em bÐ trÇm tÜnh, chó ý 1 ®å vËt cè ®Þnh, vÉn gi÷ vÎ b×nh tÜnh. Em bÐ l¸u t¸u th× nh×n
lít qua råi quay ®i. Khi trÎ 18 th¸ng tuæi, cã thÓ kiÓm tra tÝnh çch cña trÎ: ®a
cho trÎ mét tÊm b×a trªn ®ã cã vÏ mét h×nh vÏ vµ bªn díi lµ nh÷ng biÕn thÓ cña
h×nh vÏ nµy. B¶o trÎ t×m h×nh vÏ nµo gièng h×nh vÏ bªn trªn nhÊt. §øa trÎ trÇm tÜnh
nh×n kü çc h×nh vÏ, tríc khi chän vµ thêng chän ®óng. TrÎ l¸u t¸u, th× nh×n qua
nhanh ®Ó chän vµ thêng sai. §øa trÎ trÇm tÜnh häc tËp tèt h¬n trÎ l¸u t¸u, cÇn gióp
®ì trÎ nµy trong häc tËp. Cã nh÷ng viÖc cÇn quyÕt ®Þnh nhanh, th× trÎ trÇm tÜnh l¹i
chËm, vµ ngîc l¹i trÎ l¸u t¸u th× quyÕt ®Þnh nhanh h¬n vÝ dô nh trong trß ch¬i.
18 th¸ng : TrÎ biÕt ®ßi hoÆc xin ®å ¨n, ®å uèng, ®å ch¬i. BiÕt çch th«ng b¸o
lµ m×nh muèn ®i tiÓu-®¹i tiÖn, nhng kh¶ n¨ng kiÓm so¸t c¬ trßn cha tèt, nªn vÉn
cßn tÌ dÇm hoÆc ®ïn ph©n. Víi vèn 30 tõ, trÎ hiÓu ®îc mét sè yªu cÇu ®¬n gi¶n,
b¾t ®Çu hiÓu nh÷ng ®iÒu phøc t¹p h¬n nh khi mÑ nãi; ‘’ Con vµo lÊy çi lîc trong
phßng ngñ ra ®©y cho mÑ’’. TrÎ cã thÓ bÝu lÊy çnh tay cña mÑ/bè hoÆc cã nh÷ng cö
chØ kh¸c, ®Ó l«i kÐo sù chó ý cña ngêi lín
95
2 tuæi : Vèn tõ vÒ tªn ngêi vµ ®å vËt t¨ng lªn nhanh chãng, gióp trÎ cã thÓ
m« t¶ vµ nhËn xÐt mét sè ®å thuéc trong gia ®×nh. TrÎ biÕt tu©n theo nh÷ng mÖnh
lÖnh phøc t¹p, kiÓm tra ®îc mét mãn ®å ch¬i mµ nã ®· ch¬i tríc ®ã. TrÎ nãi
nhiÒu vµ thØnh tho¶ng míi ®Æt c©u hái. DÇn dÇn trÎ biÕt m×nh lµ ai vµ nãi ®îc tªn
cña m×nh. TrÎ cã thÓ xÕp çc khèi gç thµnh th¸p cao, hoÆc çi nhµ tëng tîng. Çc
tõ míi häc trÎ nh¾c l¹i nÕu ®îc khuyÕn khÝch. TrÎ thÓ hiÖn tÝnh tù lËp b»ng çch
chèng l¹i ý ngêi lín, vµ nãi ‘’kh«ng’’. TrÎ ph©n biÖt 1 vµ sè nhiÒu, nhng nã chØ
míi cã Ýt kh¸i niÖm vÒ con sè, nªn bÊt cø çi g× nhiÒu h¬n 1 lµ trÎ cho lµ nhiÒu.
4.3.4.2 Ph¸t triÓn t×nh c¶m, x· héi
- G¾n bã: ViÖc h×nh thµnh sù g¾n bã gi÷a trÎ vµ ngêi ch¨m sãc trùc tiÕp
ph¸t triÓn m¹nh mÏ ë trong n¨m ®Çu tiªn. Ban ®Çu, ®ã lµ sù ®¸p tr¶ cña ngêi ch¨m
sãc ®Õn nh÷ng biÓu hiÖn ®ãi, khã chÞu ë trÎ. DÇn dÇn, trÎ häc ®îc r»ng çc nhu cÇu
cña trÎ sÏ ®îc ®¸p øng mét çch nhÊt qu¸n. TrÎ ë tuæi 0-6 th¸ng kh«ng ph©n biÖt
sù ch¨m sãc tõ nh÷ng xung quanh, miÔn lµ ®¸p øng nhu cÇu cña trÎ. §Õn 6 th¸ng
tuæi, trÎ b¾t ®Çu biÕt ph©n biÖt vµ ®¸p tr¶ kh¸c nhau víi ngêi ch¨m sãc quen thuéc
hoÆc kh«ng quen. ë tuæi nµy, trÎ ®· b¾t ®Çu chñ ®éng thùc hiÖn nh÷ng hµnh vi ®Ó
duy tr× t¬ng t¸c víi nh÷ng ngêi th©n thuéc vµ c¶m thÊy buån khi ph¶i xa hä. Cuèi
n¨m thø nhÊt, ngêi mµ trÎ g¾n bã lµ nguån an ñi chÝnh cña trÎ vµ ®ãng vai trß nh
nÒn t¶ng an toµn, an b×nh khi trÎ b¾t ®Çu qu¸ tr×nh kh¸m ph¸ thÕ giíi bªn ngoµi.
Nh÷ng trÎ g¾n bã an toµn víi ngêi ch¨m sãc thêng ph¸t triÓn tèi u ë nhiÒu mÆt.
Ch¼ng h¹n nh çc nghiªn cøu thÊy r»ng trÎ cã g¾n bã an toµn ë 12 th¸ng tuæi cã
xu híng an toµn vÒ mÆt c¶m xóc vµ biÓu hiÖn c¶m xóc tèt lóc 6 tuæi. Nh÷ng trÎ 6
th¸ng tuæi, kh«ng cã g¾n bã an toµn ë 12 th¸ng tuæi thêng cã nhiÒu khã kh¨n khi
nãi vÒ c¶m xóc cña m×nh vµ cã Ýt çc chiÕn lîc ®¬ng ®Çu víi sù chia çch. H¬n
n÷a, nh÷ng trÎ cã g¾n bã an toµn thÓ hiÖn s thÝch nghi x· héi phï hîp theo thêi
gian. Çc kh¶ n¨ng nhËn thøc nh ch¬i mang tÝnh biÓu tîng, kiÓm so¸t néi t©m, kü
n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, thùc thi nhiÖm vô, thµnh c«ng trong häc tËp còng nh sù
®iÒu chØnh c¶m xóc, giao tiÕp x· héi, h×nh thµnh sù tù träng cã quan hÖ víi chÊt
lîng g¾n bã ë giai ®o¹n 0 ®Õn 1 tuæi.
-Sù ®éc lËp: DÊu mèc ph¸t triÓn cho thêi kú tõ 12 th¸ng ®Õn 24 th¸ng lµ viÖc
trÎ nç lùc ®Ó tù chñ, ®éc lËp, nhng còng ®ång thêi muèn g¾n bã víi ngêi ch¨m
sãc chÝnh. TrÎ ë tuæi nµy, cã mong muèn kh¸m ph¸ thÕ giíi vµ lµm chñ çc tr¶i
96
nghiÖm phøc t¹p, míi l¹, phong phó nhng vÉn gÇn nh rÊt phô thuéc vµo ngêi
ch¨m sãc. TrÎ -do ®ã, ®«i lóc thÝch ch¬i ®éc lËp, nhng còng thÝch ch¬i víi bè mÑ
vµ mäi ngêi. TrÎ b¾t ®Çu b¾t chíc çc hµnh ®éng cña mäi ngêi vµ thÝch ch¬i çc
trß ch¬i ®ãng vai, thÓ hiÖn b¶n th©n. Mong muèn ®éc lËp cña trÎ còng ®îc thÓ hiÖn
ë viÖc trÎ lu«n tù kh¼ng ®Þnh m×nh, muèn ®îc tù lµm. LÇn ®Çu tiªn tõ khi cã trÎ,
cha mÑ sÏ b¾t gÆp sù chèng ®èi cña trÎ víi nh÷ng mÖnh lÖnh hoÆc yªu cÇu cña cha
mÑ. Bªn c¹nh ®ã, kh¶ n¨ng kiÓm so¸t bªn trong cña trÎ ®èi víi hµnh vi vµ xung
®éng còng rÊt h¹n chÕ. Do vËy, ë giai ®o¹n nµy, cha mÑ sÏ chøng kiÕn sù xuÊt hiÖn
nhiÒu çc c¬n “¨n v¹”, “çu giËn”, “d»n dçi”. Kh¶ n¨ng kiÓm so¸t vµ ®iÒu chØnh
nµy, sÏ dÇn ph¸t triÓn trong nh÷ng n¨m tiÕp theo, khi cã sù ph¸t triÓn m¹nh vÒ nhËn
thøc vµ kü n¨ng ng«n ng÷.
4.4. Giai ®o¹n tõ 24- 36 th¸ng tuæi
4.4.1. VËn ®éng di chuyÓn
Trong kho¶ng tõ 2 ®Õn 3 tuæi, trÎ tiÕn bé rÊt nhanh vÒ vËn ®éng di chuyÓn. TrÎ
cã thÓ nh¶y khái mÆt ®Êt c¶ 2 ch©n, çc kü n¨ng ®i ®øng vµ gi÷ th¨ng b»ng ®îc
thµnh thôc dÇn. TrÎ cã thÓ ch¹y tèt mµ kh«ng ng· vµ cã thÓ ®i th¨ng b»ng trªn ghÕ
b¨ng. Khi ®i lªn, xuèng cÇu thang, trÎ cã thÓ nhÊc c¶ 2 ch©n vµo cïng mét bíc.
TrÎ b¾t ®Çu thÝch thó b»ng çc trß ch¬i víi bãng, víi ®å ch¬i cã b¸nh xe vµ çc trß
ch¬i ®ßi hái kh¶ n¨ng nh¶y cao, nh¶y xa hoÆc leo trÌo. KhuyÕn khÝch trÎ b»ng çch
cho chóng tham gia vµo çc ho¹t ®éng cña gia ®×nh, dµnh nhiÒu thêi gian ®Ó ch¬i
víi trÎ, khuyÕn khÝch chóng trong çc kü n¨ng míi ®¹t ®îc cña chóng vµ vun ®¾p
lßng tù tin cho trÎ; ®iÒu nµy rÊt quan träng cho tiÕn tr×nh ph¸t triÓn thÓ chÊt.
Sau 2 tuæi rìi, trÎ cã thÓ nh¶y n©ng c¶ hai ch©n khái mÆt ®Êt ®îc 1 lóc, ®i
nhãn ch©n, ®øng chôm 2 ch©n vµo nhau v÷ng. Khi leo cÇu thang, trÎ bíc lÇn lît
tõng ch©n. TrÎ còng cã thÓ ®øng mét ch©n (lß cß). TrÎ cã thÓ bÎ gÉy mét vËt dÔ vì,
ngåi «m em bÐ vµo lßng. Chóng ch¹y giái, vµ quay nh×n nghiªng qua vai mµ kh«ng
bÞ mÊt th¨ng b»ng.
97
H×nh 4.14: Ho¹t ®éng vui ch¬i
Ch¨m sãc: Cho trÎ ch¬i çc trß ch¬i cã b¸nh xe, ch¹y nh¶y, nÐm vµ ®¸ bãng, gióp
ph¸t triÓn kh¶ n¨ng phèi hîp çc ®éng t¸c.
Minh häa 4.3. 1 tiÓu tÐt vÒ sù tiÕn triÓn vËn ®éng di chuyÓn trong Denver I,II: Nh¶y t¹i
chç .
Th¸ng tuæi 20 30 42
25% 50% 75% 90%
H×nh 4.14: BiÕt kiÓm so¸t ®éng t¸c ®Ó gi÷ th¨ng b»ng
§øng vµ nghiªng bªn nä bªn khia kh«ng ng·

4.4.2. §iÒu khiÓn ®éng t¸c cÇm n¾m cña bµn tay
Giai ®o¹n biÕt ®i, sau 18 th¸ng tuæi ®¸nh dÊu mét sù thay ®æi tõ t×nh tr¹ng
em bÐ lªn trÎ em, ®Æc biÖt trong kü n¨ng sö dông bµn tay. Kh¶ n¨ng th¨ng b»ng vµ
®øng th¼ng cña trÎ cho phÐp trÎ gi÷a ®îc c¬ thÓ, khi nghiªng ngêi sang mét bªn.
Khi dïng tay, trÎ Ýt sö dông vËn ®éng cña vai vµ sö dông nhiÒu h¬n vËn ®éng ë khØu
tay. Thêi ®iÓm nµy sÏ b¾t ®Çu çc dÊu hiÖu cña thuËn tay. Khi thùc hiÖn mét thao
t¸c, ch¼ng h¹n më hép, sÏ cã mét tay lµm chñ (tay më n¾p) vµ tay kia hç trî (tay
gi÷ hép). Tuy nhiªn, ë çc ho¹t ®éng kh¸c nhau, trÎ cã thÓ thay thÕ vai trß chÝnh-hç
trî gi÷a tay ph¶i vµ tay tr¸i. Khi vÏ, viÕt, trÎ sÏ gi÷ bót vµ çc ngãn tay sÏ híng vµo
98
giÊy (xem h×nh 4.15). TrÎ cã thÓ vÏ çc ®êng th¼ng vµ ngang, vµ ®«i khi cã thÓ vÏ
vßng trßn khi xem ngêi kh¸c vÏ mÉu tríc. ë tuæi nµy, viÖc trÎ vÏ ®îc çc ®êng
th¼ng vµ vßng trßn sau khi quan s¸t ngêi kh¸c lµm ®îc gäi lµ b¾t chíc. §Õn khi
gÇn 3 tuæi, trÎ cã thÓ vÏ ®êng th¼ng vµ h×nh trßn sau khi ®îc xem h×nh ¶nh cña
nh÷ng h×nh d¹ng ®ã. §ã ®îc gäi lµ sao chÐp. TrÎ thêng b¾t chíc çc h×nh tríc
khi cã thÓ sao chÐp chóng.
H×nh 4.15: N¾m bót t thÕ híng ngãn tay vµo giÊy
TrÎ tù lËp h¬n khi chóng nã biÕt tù mÆc ®å lÊy mét m×nh, vµ thùc hiÖn çc
®éng t¸c ngµy cµng tinh x¶o. Vµo giai ®o¹n nµy, çc kü n¨ng s¸ng t¹o cña trÎ còng
næi h¼n lªn qua trß ch¬i l¾p r¾p nhµ, çc h×nh vÏ cña trÎ râ néi dung h¬n.
TrÎ cã thÓ dïng søc m¹nh cña c¬ b¾p vµ sù khÐo lÐo cña 2 bµn tay ®Ó n¾m 1 m¶nh
v¶i nhá vµ kÐo c¨ng ra 2 bªn, lµm thö ®éng t¸c ‘’vÆn më ‘’ çc n¾p chai, qu¶ ®Êm
cöa. BiÕt çch cÇm bót ch× mµu thö vÏ nguÖch ngo¹c lªn giÊy, cã thÓ xÕp th¸p b»ng
4 khèi gç chång lªn nhau. 2 tuæi, çc ®éng t¸c cña bµn tay ngµy cµng tinh vi, khÐo
lÐo vµ thµnh thôc h¬n. TrÎ biÕt phèi hîp çc ®éng t¸c ®Ó hoµn thµnh mét c«ng viÖc.
ViÖc mÆc vµ cëi ¸o quÇn dÔ dµng h¬n vµ chóng thÝch tù lµm lÊy. Kh¶ n¨ng n¾m ®Ó
vÆn më çc n¾p chai, n¾m ®Êm thµnh thôc h¬n. Cã thÓ cÇm sîi chØ x©u qua lç nh÷ng
h¹t lín, hay trôc chØ thµnh mét chuçi vµ biÕt xá gi©y giµy. TrÎ sö dông c¶ 2 bµn tay
®Ó më hoÆc ®ãng kÐo.
2 tuæi rìi: TrÎ vÏ ®îc mét vßng trßn cã nÐt liªn tôc, gièng mét vßng xo¸y.
3 tuæi, trÎ cã thÓ cÇm bót chÆt h¬n, sao chÐp çc h×nh. Cã thÓ dïng mét tay cÇm kÐo
vµ c¾t giÊy.
99
H×nh 4.16: KhuyÕn khÝch trÎ mÆc quÇn ¸o, hoµn thiÖn tÝnh khÐo tay qua viÖc më
chai lä, ch¬i ®å ch¬i l¾p r¸p, chång th¸p, vÏ...
4.4.3. Ph¸t triÓn vÒ ng«n ng÷

Ng«n ng÷ ë giai ®o¹n nµy ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn, trÎ lu«n häc tõ míi, biÕt sö
dông tõ cã ý nghÜa, khëi sù tËp ghÐp çc tõ Êy víi nhau víi vèn tõ kho¶ng 30 tõ,
nhng çch ph¸t ©m cha râ rµng, vµ cßn ngäng. Sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ kh«ng
®ång ®Òu gi÷a çc trÎ, cã trÎ nhanh cã ®øa chËm. Mèc quan träng lµ trÎ biÕt çch
ghÐp tõ l¹i víi nhau. Ban ®Çu, çc tõ ®îc trÎ lÜnh héi tõng tõ mét, sau ®ã, vèn tõ
t¨ng m¹nh mÏ. Sau khi trÎ lÜnh héi ®îc kho¶ng chôc tõ ®¬n, trÎ b¾t ®Çu ghÐp 2 tõ
l¹i, nãi côm tõ hoÆc c©u 2 tõ. Çc c©u/côm tõ nµy t¹o nªn çc c¬ së cho ng÷ ph¸p,
cho phÐp trÎ hiÓu vµ t¹o ra çc c©u cã ý nghÜa. Trong n¨m thø 3, vèn tõ t¨ng lªn
hµng tr¨m tõ vµ kiÕn thøc vÒ có ph¸p cña trÎ tiÕn bé tõ c©u/côm tõ cã 2 tõ thµnh c©u
hoµn chØnh. Tõ ®ã, lÜnh héi ng«n ng÷ bao gåm viÖc tiÕp thu, hiÓu vµ t¹o ra çc c©u
phøc t¹p còng nh thu n¹p thªm çc vèn tõ míi.
2-3 tuæi : Vèn tõ cã kho¶ng 200- 300 tõ, chóng cã thÓ nãi c©u kh¸ dµi, thÝch
häc çc tõ míi. Thêi gian chó ý l©u h¬n vµ trÎ l¾ng nghe khi ngêi lín gi¶i thÝch
mét ®iÒu g× ®ã. TrÎ vÉn cßn nãi sai vµ nãi ngäng nhng dÇn dÇn nãi ®óng vµ lu
lo¸t, tù tin h¬n . Chóng cã thÓ liªn kÕt 2 ý trong chØ 1 c©u nh’’Con lÊy çi xe ra
ch¬i ngoµi s©n’’, sö dông ®¹i tõ nh’’ t«i’ ‘’con’’ vµ ‘’ mÑ’’ ®óng chç. DÇn dÇn,
çch sö dông ng«n ng÷ cña trÎ ngµy cµng tèt h¬n, chóng thÝch trß chuyÖn víi trÎ
cïng løa h¬n lµ víi ngêi lín
Ng«n ng÷ vµ hiÓu biÕt
100
TrÎ ®ang dÇn cã ®îc thªm kh¸i niÖm trong viÖc sö dông ng«n ng÷ cña m×nh.
TrÎ thêng dïng mét tõ ®Ó m« t¶ cho çc ®å vËt cã d¹ng gièng nhau nh ‘t¸o’, cam,
®µo ®Òu lµ t¸o c¶ v× chóng cã h×nh d¹ng trßn trßn, mµu cam hoÆc bß, ngùa ®Òu cã 4
ch©n th× lµ bß tÊt. Chóng biÕt çc lo¹i ®ã kh¸c nhau, nhng cha ®ñ vèn tõ, nªn sö
dông tõ chung. C©u ‘çi g× ®©y ? lµ ®Ó hái chung çc ý muèn biÕt mét çi g× ®ã,
hoÆc nã ®Ó lµm g× nh çi nµy nã lµm g× ? nã ra lµm sao?.
Çc yÕu tè thóc ®Èy sù ph¸t triÓn ng«n ng÷
Mét sè yÕu tè ®îc chøng minh cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn ng«n ng÷.
§ã lµ (a) nãi theo giäng ®iÖu mµ trÎ em hay nãi: nãi ®¬n gi¶n, chó ý ®Õn ng÷ ©m,
giäng ®iÖu, ®iÖu bé, c©u ng¾n tËp trung vµo hiÖn t¹i, nãi chËm vµ ngõng nghØ ë
nh÷ng tõ quan träng, dïng çc tõ, ©m mµ trÎ hay dïng; (b) trÎchó ý thÓ hiÖn qua sù
®¸p tr¶ ngay lËp tøc t¬ng t¸c cña trÎ hoÆc nh¾c l¹i lêi trÎ, hoÆc nãi chuyÖn víi trÎ
vÒ nh÷ng thø ®ang hÊp dÉn, thu hót trÎ; (c) ®äc cho trÎ; (d) hái hoÆc ®Ò nghÞ h¬n lµ
yªu cÇu, ®iÒu khiÓn; (e) theo sù chØ dÉn, dÉn d¾t cña trÎ trong çc trß ch¬i t¬ng t¸c
((Saxon 1997). Mét yÕu tè cã thÓ c¶n trë sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ lµ kiÓu t¬ng t¸c
kiÓm so¸t víi trÎ víi ®Æc trng b»ng çc mÖnh lÖnh, chØ thÞ, c©u hái vµ çc toan tÝnh,
nç lùc chuyÓn sù chó ý cña trÎ sang nh÷ng thø mµ cha mÑ muèn.
Ch¨m sãc : TiÕp xóc víi trÎ lµ c¬ héi ®Ó trÎ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng giao tiÕp. V× vËy,
nãi vµ thêng xuyªn ®a tõ míi, ®äc chuyÖn tranh cho trÎ nghe vµ gi¶i thÝch ®Ó trÎ
hiÓu ý cña tõ míi.
H×nh 4.17: BiÕt sö dông ®iÖn tho¹i ®Ó giao tiÕp va vui mïng khi mÑ vÒ
‘’A l« ai ®Êy’’ A, mÑ ®· vÒ
101
4.4.4.1. Ph¸t triÓn nhËn thøc
Vµo tuæi lÈm chÈm biÕt ®i, trÎ tù chñ h¬n, biÕt çch ®ßi çi mµ m×nh muèn
vµ lµm ®îc mét ®iÒu mµ ngêi lín yªu cÇu mµ nã thÝch. Ng«n ng÷ tiÕn triÓn trong
giai ®o¹n nµy. TÝnh tß mß t¨ng lªn ®èi víi m«i trêng quanh, ®ång thêi nã còng ®èi
phã víi nh÷ng ý tëng ngµy mét phøc t¹p h¬n. TrÎ h¸o høc øng dông tÊt c¶ nhngx
g× mµ m×nh ®· häc ®îc vµo cuéc sèng vµ nh÷ng sù viÖc xung quanh trÎ.
2 tuæi rìi ®Õn 3 tuæi : NhËn thøc cña trÎ ph¸t triÓn h¬n, nã cã thªm chi tiÕt
vµo çc kh¸i niÖm kh¸i qu¸t nh’’con ngùa cã çi ®u«i dµi’’vµ trÎ cã thÓ vÏ ®îc
®êng ngang vµ ®êng däc. Cã thÓ ®äc ®îc mét hay hai bµi th¬ mÉu gi¸o vµ t×m
®óng vÞ trÝ çc bµi th¬ trong tËp s¸ch ®îc bè/mÑ d¹y.TrÎ biÕt ®îc mét sè mµu s¾c
nh mµu ®á, xanh. Chóng thêng hái ‘t¹i sao?’vµ nãi ’ kh«ng’ vµ ‘kh«ng ®îc’. TrÎ
cã thÓ thö vÏ l¹i vßng trßn mµ ngêi lín vÏ cho ch¸u xem, nhng cha ph¶i lµ vßng
trßn hoµn toµn. Víi tuæi nµy, trÎ thÝch phô gióp viÖc gia ®×nh víi bè mÑ nh quÐt
nhµ, lau bµn, xÕp ¸o quÇn.. TrÎ n¾m b¾t ®îc kh¸i niÖm vÒ çc con sè vµ cã thÓ ®Õm
®îc ®Õn 3. B¾t ®Çu ®Ó ý ®Õn bé phËn sinh dôc cña m×nh víi trÎ kh¸c giíi. Con trai
thÊy bé phËn sinh dôc cña m×nh thõa ra khái th©n thÓ, kh«ng g¾n liÒn vµo ngêi nh
con g¸i. B¾t ®Çu biÕt cã sù kh¸c nhau gi÷a con trai vµ con g¸i, biÓu hiÖn cña nhËn
thøc giíi tÝnh.
H×nh 4.18: Çc trß ch¬i cã mµu s¾c g©y høng thó
4.4.4.2. Ph¸t triÓn t×nh c¶m, x· héi

Sù biÓu hiÖn c¶m xóc, t×nh c¶m ë løa tuæi nµy cha ®îc béc léc bëi trÎ ®ang trong
qu¸ tr×nh häc çc giao tiÕp vÒ t×nh c¶m theo çch x· héi mong chê. Sù tøc giËn
102
thêng ®îc béc lé qua hµnh vi khi ®¸p tr¶ çc kÝch thÝch tøc thêi (nh ®ßi ®å ch¬i)
qua viÖc c¾n, cÊu, ®¸, v.v. Çc c¬n tøc giËn bét ph¸t thêng xuÊt hiÖn ë 2 ®Õn 3
tuæi. Sù ®iÒu chØnh b¶n th©n bao gåm kh¶ n¨ng gäi tªn c¶m xóc, nãi vÒ c¶m xóc, sö
dông ng«n ng÷ c¶m xóc ®Ó ®Þnh híng hµnh vi sÏ dÇn ®îc ph¸t triÓn sau 2 tuæi.
Sù ®iÒu chØnh c¶m xóc ®îc ®Þnh nghÜa lµ qu¸ tr×nh khëi ®Çu, duy tr× vµ ®iÒu
chÕ sù xuÊt hiÖn, cêng ®é vµ kho¶ng thêi gian kÐo dµi cña çc tr¹ng th¸i c¶m xóc
bªn trong vµ çc qu¸ tr×nh sinh lý liªn quan ®Õn c¶m xóc (Eiesnberg, Guthrie et al.
1997). §iÒu chØnh c¶m xóc lµ n¨ng lùc kiÓm so¸t çc hµnh vi xuÊt ph¸t tõ c¶m xóc
(ph¶n øng nÐt mÆt hoÆc c¬ thÓ, sù x©m khÝch, v.v). TrÎ ®èi mÆt víi rÊt nhiÒu th¸ch
thøc khi häc çc ®iÒu chØnh c¶m xóc vµ hµnh vi cña m×nh, bao gåm (a) chÞu ®îc sù
bùc béi, c¶m gi¸c khã chÞu ; (b) ®¬ng ®Çu ®îc víi sî h·i vµ lo ©u ; (c) tù b¶o vÖ
m×nh vµ ®å vËt cña m×nh ; (d) chÞu ®îc viÖc c« ®¬n ; (e) biÕt çch th¬ng thuyÕt
víi b¹n (Cole, Michel et al. 1994). ViÖc kh«ng ®iÒu chØnh ®îc c¶m xóc thêng cã
liªn hÖ víi çc vÊn ®Ò hµnh vi- hµnh vi híng ngo¹i víi nh÷ng trÎ ®iÒu chØnh díi
møc vµ hµnh vi híng néi víi nh÷ng trÎ ®iÒu chØnh qu¸ møc (Cole, s®d). Sù ®iÒu
chØnh phï hîp cã quan hÖ víi çc chøc n¨ng x· héi tèt. Sù ph¸t triÓn cña ®iÒu chØnh
c¶m xóc cã nguån gèc tõ khi sinh ra, thuéc vÒ khÝ chÊt cña trÎ. Tuy nhiªn, çc tr¶i
nghiÖm mµ trÎ cã ®îc vµ sau nµy lµ viÖc nhËn thøc vµ ng«n ng÷ l¹i ®ãng vai trß
chñ yÕu trong viÖc ®iÒu hßa çc ph¶n øng cña trÎ. Kü n¨ng ng«n ng÷ vµ nhËn thøc
rÊt quan träng v× trÎ häc ®îc çch truyÒn ®¹t çc nhu cÇu vµ c¶m xóc mét çch
hiÖu qu¶ h¬n vµ b¾t ®Çy hiÓu çc t×nh huèng x· héi vµ yªu cÇu ®iÒu chØnh hµnh vi
phï hîp t×nh huèng còng nh biÕt çch ¸p dông çc chiÕn lîc ®iÒu chØnh mét çch
cã ý thøc. ë 2 tuæi, viÖc tù kiÓm so¸t b¶n th©n mét çch cã ý thøc b¾t ®Çu næi tréi.
KiÓm so¸t b¶n th©n cña trÎ ë ®é tuæi nµy, vÉn tõ bªn ngoµi vµ g¾n vµo nh÷ng sù viÖc
cô thÓ vµ râ rµng. TrÎ tù kiÓm so¸t b¶n th©n do sù cho phÐp hay kh«ng cho phÐp cña
cha mÑ, çc hÖ qu¶ mµ cha mÑ lµm, ®èi víi çc hµnh vi phï hîp hay kh«ng phï hîp
ë trÎ (khen thëng, kØ luËt) vµ viÖc cha mÑ kiÓm so¸t, thay ®æi m«i trêng cña trÎ.
4.5. Tõ 36 - 72 th¸ng tuæi
4.5.1. VËn ®éng vµ di chuyÓn
Trong nh÷ng n¨m ®i mÉu gi¸o, trÎ thùc sù ph¸t triÓn çc kü n¨ng vÒ thÓ chÊt vµ
chóng tá ra tù hµo mçi khi ®¹t ®îc mét thao t¸c míi.
103
Vµo 3 tuæi, trÎ nhanh nhÑn, ®i vµ ch¹y ®îc mét çch tù tin. Tuæi lªn 3 ®îc
®Æc trng bëi kü n¨ng ch¹y vµ ®i tinh tÕ. TrÎ cã thÓ ®i hoÆc ch¹y theo ®êng th¼ng,
®êng vßng vµ nhÊc c¶ hai ch©n lªn khái mÆt ®Êt. TrÎ cã kh¶ n¨ng leo cÇu thang tù
tin h¬n, lªn cÇu thang lÇn lît tõng ch©n vµ ch¹y trªn çc ngãn ch©n. Kh¶ n¨ng ®iÒu
khiÓn th¨ng b»ng, phèi hîp çc ®éng t¸c thµnh th¹o nh ®øng trªn mét ch©n trong
vµi gi©y, cã thÓ ®¸nh xa tay khi ®i bé vµ l¸i xe ba b¸nh. TrÎ cã thÓ nhÈy lß cß trªn
mét ch©n, nh¶y d©y b»ng 1 ch©n. ThÝch ch¬i ®u quay, cÇu trît, ®i xe ®¹p ba b¸nh,
v¸n bËp bªnh. KhuyÕn khÝch trÎ tham gia çc trß ch¬i nµy, gióp chóng tù tin vÒ thÓ
chÊt, ®ång thêi thµnh th¹o ho¸ çc thao t¸c ®ßi hái sù chÝnh x¸c, tinh tÕ
Lªn 4 tuæi, trÎ phèi hîp ®éng t¸c tèt h¬n, rÊt thÝch nh¶y cao, nh¶y xa leo trÌo
vµ cã thÓ leo xuèng cÇu thang mau lÑ, mét bËc cÇu thang chØ ®Æt mét bµn ch©n. TrÎ
ch¹y nh¶y, leo trÌo, nh¶y d©y thµnh th¹o, lµm chñ ®îc çc ho¹t ®éng cña m×nh TrÎ
gi÷ th¨ng b»ng tèt, cã thÓ ®øng th¨ng b»ng trªn mét ch©n trong 10 gi©y hoÆc cã thÓ
bng mét ly níc mµ kh«ng ®æ.
Lªn 5 tuæi, kh¶ n¨ng phèi hîp gi÷a çc c¬ quan vËn ®éng vµ çc gi¸c quan
kh¸ thµnh thôc, cã çc ®éng t¸c chÝnh x¸c. TrÎ cã thÓ ®i th¼ng mét ®êng, bíc
xuèng cÇu thang b»ng hai ch©n lÇn lît nhau, nh¶y d©y ®æi ch©n lu©n nhau, leo trÌo
mét çch tù tin. TrÎ thay ®æi vÞ trÝ c¬ thÓ linh ho¹t, tõ ngåi, ngåi xæm, ®øng. Chóng
thÝch thó víi çc ®å ch¬i vµ trß ch¬i chuyÓn ®éng nhanh. TrÎ cã thÓ ngåi th¼ng lng
trªn ghÕ, nh¶y chÐo ch©n. TrÎ còng b¾t ®Çu ph©n biÖt ®îc ph¶i- tr¸i. TrÎ biÕt nh¶y
d©y, thÝch çc ®å ch¬i nh ®«i c©y cµ kheo, tÊm v¸n trît hoÆc çc trß ch¬i cã tÝnh
th¸ch thøc kh¸c.
Vµo tuæi thø 6, kh¶ n¨ng ®¸nh bãng xuÊt hiÖn. Chóng ®¸nh bãng tèt h¬n b¾t
bãng vµ còng cã thÓ l¸i xe ®¹p, ®¸ bãng khi ®ang ch¹y.
Ch¨m sãc: KhuyÕn khÝch trÎ kû n¨ng nh¶y xa nh nh¶y lß cß, nh¶y d©y
mét ch©n. Vung tay víi trÎ b»ng ®i bé theo ®iÖu nh¹c, cho trÎ ®i xe ba b¸nh, gióp
c¬ b¾p ch©n m¹nh h¬n vµ t¨ng tÝnh mÒm dÎo ë bµn ch©n. Ch¬i xÝch ®u, cÇu trît
gióp trÎ tù tin vµ thÓ chÊt vµ tiªu hao n¨ng lîng d thõa.
Kh¸c biÖt giíi: Con g¸i dÔ hoµ ®ång, tá ra cã n¨ng khiÕu vÒ trß ch¬i giµu ãc tëng
tîng, thÝch trß ch¬i nh¶y d©y,nh¶y lß cß, nh¶y móa. Con trai thêng cã kh¶ n¨ng
quan s¸t vµ s¸ng t¹o trong çc trß ch¬i, ®Æc biÖt lµ l¾p r¸p hoÆc thÝch thó víi çc
trß ch¬i m¹nh nh nh¶y trªn çc tÊm ®Öm lín. Çc trß ch¬i nµy gióp trÎ ph¸t triÓn
104
thÓ chÊt vµ th¨ng b»ng. CÇn khuyÕn khÝch trÎ ph¸t triÓn qua trß ch¬i, kh«ng nªn
ng¨n cÊm.
H×nh 4.19: D¹y kü n¨ng cÇm n¾m vµ nhËn thøc qua trß ch¬i
Cïng trÎ luyÖn kû n¨ng cÇm n¾m vµ nhËn thøc thÕ giíi qua trß ch¬i g©y høng thó.
4.5.2.§iÒu khiÓn bµn tay
Sau 3 tuæi, trÎ tù mÆc vµ cëi quÇn ¸o mét m×nh. Sù khÐo lÐo cña bµn tay ®îc
thÓ hiÖn kh¶ n¨ng vÏ vßng trßn khÐo lÐo h¬n. Chóng nã cã thÓ t« mµu mét bøc
tranh kh¸ chÝnh x¸c vµ vÏ bøc tranh dÔ nhËn d¹ng h¬n. TrÎ ®· cã biÓu hiÖn vÒ
thuËn tay. Khi vÏ, tay thuËn sÏ cÇm bót vµ tay hç trî sÏ gi÷ giÊy. TrÎ tù chñ h¬n ®Ó
vÏ ®îc mét vßng trßn, kh«ng nèi liÒn ®îc víi nhau, hoÆc chång lªn nhau. 3 tuæi
rìi, cã thÓ vÏ ®îc mét h×nh khÐp kÝn hoÆc h×nh trßn thùc sù, hoÆc h×nh tr¸i xoan.
TrÎ còng tiÕn bé tõ viÖc sao chÐp çc ®êng th¼ng hoÆc h×nh trßn sang b¾t chíc vÏ
dÊu céng (+), t« l¹i nÐt h×nh tam gi¸c hoÆc h×nh th¸p. TrÎ còng häc t« mµu kh«ng
bÞ chuåm ra khái viÒn. §Õn 4 tuæi, trÎ cã thÓ cÇm bót víi 3 ngãn chÝnh (h×nh4.20).
Bót ®îc kÑp gi÷a ngãn çi vµ ngãn trá cïng çc ngãn kh¸c
H×nh 4.20: CÇm bót víi 3 ngãn chÝnh
Khi c¾t, trÎ cã thÓ ®a kÐo c¾t lªn tríc vµ c¾t theo ®êng
th¼ng. Khi c¾t çc ®êng cong ®¬n gi¶n nh h×nh ch÷ S, tay
kh«ng thuËn sÏ xoay giÊy theo ®êng cong ®Ó hç trî tay
thuËn c¾t ®êng cong.
4-5 tuæi: ë tuæi nµy, viÖc sö dông bµn tay ®îc ®Æc trng bëi di chuyÓn tinh
tÕ cæ tay vµ ngãn tay, gi¶m chuyÓn ®éng ë khûu tay vµ vai. Khi vÏ, trÎ phèi hîp cæ
tay vµ ngãn tay. Tay thuËn ®· râ rµng vµ nhÊt qu¸n. Do ®ã, çc kü n¨ng cña tay
thuËn b¾t ®Çu vît tay kh«ng thuËn. Khi cÇm bót, trÎ ®· gi÷ bót b»ng ngãn çi vµ
ngãn trá (h×nh 4.21)- lµ t thÕ thÝch hîp nh©t mµ ngêi lín sö dông. Khi vÏ, trÎ cã
thÓ t« mµu trong nÐt viÒn, sao chÐp çc ®êng, çc h×nh phøc t¹p. TrÎ còng thêng
105
vÏ thªm vµo h×nh vÏ cña m×nh nhiÒu chi tiÕt h¬n nh vÏ h×nh ngêi cã thÓ cha ®Çy
®ñ..
H×nh 4.21: CÇm bót nh ngêi lín cÇm
TrÎ cã thÓ lµm ®îc thµnh th¹o çc ®éng t¸c phøc t¹p nh
dïng kÐo ®Ó c¾t. TrÎ cã thÓ c¾t chÝnh x¸c h¬n vµ cã thÓ tù
c¾t ®îc h×nh ch÷ nhËt. KÐo cã thÓ ®îc cÇm th¼ng ®øng víi
nÒn nhµ, híng mòi kÐo xa c¬ thÓ cña trÎ vµ kÐo còng ®îc
cÇm víi ngãn çi gi÷ ë trªn.
TrÎ xÕp khèi dÔ dµng, vµ chóng chuyÓn sang nh÷ng trß ch¬i phøc t¹p h¬n.
Chóng cã thÓ gióp viÖc vÆt trong nhµ thµnh th¹o h¬n nh quÐt nhµ, xÕp bµn ghÕ, tù
lau röa mÆt, thu dän giêng vµ xÕp ng¨n n¾p ¸o quÇn cña m×nh. Kh¶ n¨ng sö dông
kÐo cña trÎ 4-5 tuæi thÓ hiÖn sù tinh khÐo tay vµ kh¶ n¨ng phèi hîp n·o bé vµ c¬
b¾p.
5-6 tuæi: TrÎ phèi hîp 2 bµn tay. Tay ph¶i vµ tay tr¸i thÓ hiÖn râ vai trß cña
tay thuËn vµ tay kh«ng thuËn. Khi vÏ, trÎ cã thÓ cÇm bót sao chÐp h×nh dÊu céng,
h×nh trßn, tam gi¸c, kim c¬ng. Khi t« mµu, trÎ cã nh÷ng chuyÓn ®éng tay rÊt tinh
tÕ vµ nhá. TrÎ cÇm kÐo chuyÓn sang t thÕ mµ ngêi lín cÇm, song song víi nÒn
nhµ vµ híng mòi kÐo ra phÝa ngoµi c¬ thÓ.
H×nh 4.22: Tranh vÏ cña mét ch¸u g¸i 48 th¸ng tuæi
KhuyÕn khÝch trÎ vÏ, t« mµu vµ cho çc mÉu h×nh thï kh¸c nhau ®Ó trÎ c¾t
106
4.5.3. Nãi vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷
M«i trêng xung quanh ngµy mét réng lín. Çch nãi cña trÎ còng theo kÞp
çc tr¶i nghiÖm vµ nh÷ng ý nghÜ míi. NhËn thøc cña trÎ vÒ thÕ giíi xung quanh
phøc t¹p h¬n, vèn tõ cña trÎ còng phong phó h¬n, biÕt çch diÔn ®¹t ý cña m×nh.
Løa tuæi nµy, còng chøng kiÕn sù në ré vÒ ph¸t triÓn ng«n ng÷, khiÕn ng«n ng÷ cña
trÎ ®¹t tèc ®é nhanh vµ ®Õn 6 tuæi, trÎ biÕt sö dông tiÕng mÑ ®Î thµnh th¹o trong
sinh ho¹t hµng ngµy.
3 tuæi : TrÎ thÝch häc tõ míi, lÜnh héi ®îc ng÷ ph¸p khi l¾ng nghe nh÷ng
cuéc trß chuyÖn cña ngêi lín. Sù chó ý tËp trung t¨ng vµ kÐo dµi h¬n. TrÎ biÕt sö
dông çc danh tõ m« t¶ c¶m gi¸c cña m×nh nh’ nãng’ ‘l¹nh’, ‘mÖt’ ‘®ãi’. HiÓu
®îc çc giíi tõ nh ‘’trªn’’, ‘’díi’’, hay ‘’sau’’. Cã thÓ nãi ®îc hä tªn cña
m×nh. Chóng cã thÓ nãi ®îc c©u phøc nh “mÑ lÊy bóp bª vµ cho con”. TrÎ hiÓu
nhiÒu h¬n kh¶ n¨ng ph¸t ©m, nªn thêng hay nãi ngäng vµ l¾p, nhng chØ nhÊt thêi.
NÕu 4 tuæi mµ trÎ vÉn nãi ngäng hoÆc l¾p nÆng th× cÇn cho trÎ ®i kh¸m ®Ó chØnh ©m.
4 tuæi : TrÎ rÊt thÝch trß chuyÖn vµ hay nãi nãi kho¸c, phãng ®¹i, bÞa chuyÖn
vµ trß chuyÖn víi mét ngêi b¹n tëng tîng ( bóp bª, chó gÊu b«ng...). Chóng tß
mß, thÝch trß chuyÖn vµ hái ‘’T¹i sao?”. “Ai?”, “ë ®©u?”. TrÎ hay bÞa ra nh÷ng tõ ngé
nghÜnh, cã thÓ ham mª víi ch¬i ch÷ víi nh÷ng tõ h¬i th« tôc, ®Æc biÖt cã liªn quan
®Õn nhµ cÇu hoÆc çi b«. TrÎ khëi sù b»ng tiÕng lãng, gäi b¹n b»ng tªn nä, tªn kia
vµ do¹ dÉm b¹n.
5 tuæi : TrÎ hái nhiÒu c©u hái t×m kiÕm th«ng tin míi ®Ó hiÓu thÕ giíi xung
quanh, thÝch ®îc nghe ®äc chuyÖn. HiÓu dÇn çch ®Ó gi¶i thÝch ®óng ®iÒu nµy ®iÒu
nä. Chóng thêng hái mÑ çch nãi nh thÕ nµo vµ hiÓu ®îc nh÷ng ®iÒu ®èi nghÞch
nhau nh ‘’nãng- l¹nh’’, ‘’trªn- díi’’, ‘’mÒm-cøng’’ ‘’ ngät- mÆn- chua-cay’.
Nªu cho trÎ 1 tõ, trÎ sÏ nãi tõ ®èi nghÞch l¹i, vµ cã thÓ ®Þnh nghÜa tõ.
107
Ch¨m sãc: çc trß ch¬i ch÷, sÏ gióp trÎ rÌn luyÖn trÝ n·o. Çch ¨n nãi râ rµng sÏ
cã suy nghÜ râ rµng.
4.5.4 Ph¸t triÓn t©m lý
4.5.4.1. Ph¸t triÓn nhËn thøc
TrÎ trë nªn ®éc lËp h¬n, biÕt çch lý luËn. TrÎ sö dông ng«n ng÷ lu lo¸t
h¬n, biÕt çch liªn hÖ gi÷a lêi nãi vµ ch÷ viÕt. Kh¶ n¨ng n¾m b¾t çc h×nh d¹ng vµ
hiÓu tr×nh tù tríc sau, biÕt çch gi¶i quyÕt ‘’vÊn ®Ò’’r¾c rèi tèt h¬n nh s¾p xÕp l¹i
tranh vµo ®óng tr×nh tù hay vÏ l¹i mét h×nh vÏ mÉu. Sù tëng tîng trong trß ch¬i
cña chóng phong phó h¬n, nªn trÎ cã kh¶ n¨ng tù gi¶i khu©y ®îc trong mét thêi
gian dµi h¬n, mµ kh«ng cÇn sù tham gia cña ngêi lín
TrÎ lªn 3 cã thÓ gióp mÑ mét sè c«ng viÖc nhµ ®¬n gi¶n, vÝ dô nh quÐt nhµ,
dän dÑp bµn ghÕ, v.v. Trß ch¬i tëng tîng s«i ®éng, phong phó h¬n h¬n, trÎ
thêng nghÜ ra ngêi vµ vËt, vµ ®Æt ngêi vµ vËt vµo nh÷ng t×nh huèng phøc t¹p.
Con g¸i thÝch nh÷ng trß ch¬i tëng tîng bóp bª, con trai thÝch lËp tr¹i, v.v. TrÎ
nhËn biÕt ®îc mèi quan hÖ trong gia ®×nh, hä hµng. Chóng nhËn thøc ®îc nh÷ng
phÐp t¾c, qui t¾c cÇn thiÕt nh viÖc ®i ch¬i ph¶i ®îc phÐp bè mÑ. HoÆc khi bè mÑ
bËn, th× biÕt çch chê ®îi hä, xong viÖc míi cïng ®i ch¬i, mua s¾m...
Khi lªn 4, trÎ tù chñ h¬n, tù cho m×nh lµ ‘’trung t©m’’. Chóng hung h¨ng
h¬n vµ hay lý sù vÒ viÖc lµm theo ý cña m×nh. Chóng n¾m v÷ng ®îc çc kh¸i niÖm
vÒ qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t¬ng lai…NhËn thøc giíi tÝnh râ rµng h¬n : bè lµ con trai,
mÑ lµ con g¸i ; ph©n biÖt b¹n trai, b¹n g¸i trong líp. Con trai thÝch nh÷ng trß ch¬i
m¹nh mÏ nh sóng èng, ®ao kiÕm, b¾n nhau…b¾t chíc çc hµnh vi cña siªu nh©n,
v.v. Con g¸i thÝch nh÷ng trß ch¬i bóp bª, cho em bÐ ¨n, mÆc v¸y hoÆc nÊu ¨n…
Tõ 5 tuæi , trÎ tá ra ngoan vµ biÕt kiÒm chÕ h¬n. Cã thÓ ch¬i nh÷ng trß ch¬i
cã qui t¾c r¾c rèi. Chóng cã thÓ xem giê, chÝnh nhê vËy mµ trÎ g¾n thêi gian víi
nh÷ng c«ng viÖc thêng lµm hµng ngµy. VÝ dô : 9 giê ( tèi) ph¶i lªn giêng ®i ngñ ;
s¸ng dËy 8 giê ®i häc. ãc kh«i hµi cña trÎ ph¸t triÓn h¬n vµ chóng cã thÓ kÓ nh÷ng
c©u chuyÖn vui ®¬n gi¶n, diÔn xuÊt ®îc nh÷ng t×nh huèng hµi híc, bÊt cø çi g×
g©y tiÕng cêi (Hoa, Tuyết et al. 2008)
Tãm t¾t çc ®Æc ®iÓm chung vÒ ph¸t triÓn nhËn thøc ë trÎ tõ 3-6 tuæi nh sau:
(a) NhËn thøc c¶m tÝnh chiÕm chñ yÕu, chó träng ®Õn viÖc h×nh thµnh çc chuÈn
nhËn thøc vµ çc biÓu tîng, ph¸t triÓn tri gi¸c. §Õn cuèi 6 tuæi, t duy phô thuéc
108
vµo tri gi¸c gi¶m, h×nh thµnh kiÓu t duy trùc quan s¬ ®å ë trÎ; (b) nhËn thøc
cña trÎ mang ®Ëm mµu s¾c c¶m xóc, g¾n bã chÆt chÏ víi xóc c¶m vµ ý muèn chñ
quan. Nãi çch kh¸c, nhËn thøc cña trÎ mang tÝnh tù kû trung t©m; (c)trong ho¹t
®éng nhËn thøc, thµnh phÇn tù nhiªn, kh«ng chñ ®Þnh chiÕm u thÕ; (d) ph¸t triÓn
nhËn thøc cña trÎ thêi kú nµy g¾n liÒn víi ph¸t triÓn ng«n ng÷, ho¹t ®éng vµ t¬ng
t¸c x· héi víi mäi ngêi, ®Æc biÖt lµ ngêi lín.
H×nh 4.23: ThÝch thó víi trß ch¬i
Cã çi
®Çu cao cao...
4.5.4.2. Ph¸t triÓn t×nh c¶m, x· héi

- Tù ý thøc b¶n th©n vµ tù ®¸nh gi¸ b¶n th©n: Bíc vµo tuæi lªn 3, trÎ nhËn
biÕt ®îc sù kh¸c biÖt gi÷a m×nh vµ ngêi kh¸c, biÕt tù ph©n lo¹i b¶n th©n theo tuæi
(“ch¸u 3 tuæi” “ch¸u kh«ng ph¶i em bÐ”, giíi tÝnh, çc gi¸ trÞ x· héi (“mÑ ngoan”,
“b¹n h”, v.v). TrÎ tù nh×n nhËn b¶n th©n m×nh theo çc ®Æc tÝnh cô thÓ, ch¼ng h¹n
nh theo ®Æc ®iÓm h×nh d¸ng, theo ®å dïng, quÇn ¸o. TiÕn thªm mét bíc, trÎ cã
kh¶ n¨ng tù ®¸nh gi¸ b¶n th©n m×nh vµ thêng vÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ thÓ (xinh,
kháe m¹nh, cao, gÇy, v.v.) hoÆc vÒ thµnh c«ng hay thÊt b¹i, kh¶ n¨ng cña m×nh. TrÎ
dÇn hiÓu ®îc m×nh lµ ngêi thÕ nµo, cã nh÷ng tÝnh tèt hoÆc xÊu g×, hiÓu ®îc øng
xö cña ngêi xung quanh víi m×nh. DÇn dÇn, trÎ biÕt so s¸nh m×nh víi ngêi kh¸c.
- KiÓm so¸t b¶n th©n: ë tuæi nµy, trÎ dÇn chuyÓn sù kiÓm so¸t tõ bªn ngoµi
thµnh kiÓm so¸t bªn trong. 3-4 tuæi, chóng cã thÓ kh¸i qu¸t hãa çc luËt lÖ tõ çc
t×nh huèng cô thÓ vµ nhËn biÕt khi mäi ngêi øng xö kh«ng phï hîp. TrÎ còng b¾t
®Çu luyÖn tËp viÖc kiÓm so¸t tèt b¶n th©n h¬n qua viÖc nãi to vÒ çc hµnh vi cña
m×nh. Sù ®iÒu chØnh hµnh vi b»ng lêi nãi t¨ng dÇn. §Õn 5-6 tuæi, viÖc kiÓm so¸t
b»ng lêi nµy, ®îc nhËp t©m hãa vµo bªn trong. Chóng cã xu híng ®iÒu chØnh
hµnh vi cña m×nh b»ng çch tu©n theo çc nguyªn t¾c, luËt lÖ mµ mäi ngêi ®ång
thuËn. §Õn 6 tuæi, hµnh vi ®¹o ®øc xuÊt hiÖn, trÎ ý thøc kiÓm so¸t hµnh vi ®Ó tr¸nh
c¶m thÊy téi lçi cho b¶n th©n m×nh, chø kh«ng ph¶i do sî ngêi lín chØ trÝch, kÕt
¸n.
109
-T×nh c¶m cña trÎ mÉu gi¸o: TrÎ dÔ xóc ®éng. Chóng béc lé râ rµng t×nh c¶m
víi ngêi xung quanh, quan t©m, quÊn quýt víi ngêi th©n. ë tuæi nµy, n¨ng lùc
®ång c¶m víi mäi ngêi còng h×nh thµnh ë trÎ. T×nh c¶m thÈm mü- ®¹o ®øc còng
ph¸t triÓn m¹nh ë tuæi nµy. TrÎ b¾t ®Çu h×nh thµnh t×nh c¶m tù hµo vµ xÊu hæ. Vµo
cuèi tuæi lªn 6, trÎ cã thÓ kiÓm so¸t ®îc c¶m xóc m¹nh hoÆc bét ph¸t. Chóng biÕt
béc lé c¶m xóc b»ng lêi nãi, biÓu c¶m qua çc hµnh vi phi ng«n ng÷ nh ¸nh m¾t,
nô cêi, ®iÖu bé.
110
C©u hái «n tËp
1. H·y nªu çc ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ ë giai ®o¹n tõ 0- 6
th¸ng tuæi. Ph©n tÝch vai trß cña vËn ®éng cÇm n¾m trong lÜnh vùc vËn ®éng
tinh tÕ thÝch nghi theo tr¾c nghiÖm Denver
2. Çc ho¹t ®éng t©m vËn ®éng cña trÎ tõ sau 6 th¸ng ®Õn 18 th¸ng tuæi. Ph©n
tÝch vai trß cña ngêi lín trong ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ ë giai ®o¹n nµy
3. §Æc ®iÓm cña ph¸t triÓn cÇm n¾m tõ 0- 36 th¸ng tuæi. Nªu mét vÝ dô vµ ph©n
tÝch vai trß cña ngêi lín trong ph¸t triÓn nµy.
4. §Æc ®iÓm cña ph¸t triÓn vËn ®éng t thÕ di chuyÓn tõ 0 - 36 th¸ng tuæi. Nªu
mét vÝ dô mµ em ®· quan s¸t l©m sµng.
5. Çc ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ 36- 72 th¸ng tuæi. Ph©n tÝch
kh¶ n¨ng häc vµ tr¶i nghiÖm cña trÎ ®ãng vai trß nh thÕ nµo trong sù ph¸t
triÓn. Nªu vÝ dô?
111
Ch¬ng 5. §¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng
5.1. Kh¸i niÖm
Mçi ®øa trÎ cã tèc ®é vµ kh¶ n¨ng tiÕp thu kh¸c nhau ®èi víi tõng kü n¨ng,
v× thÕ çc thµnh phÇn t©m vËn ®éng ph¸t triÓn sÏ kh«ng ®ång ®Òu vµ kh«ng gièng
nhau ë mçi ç thÓ. Cã thÓ ë trÎ nµy, ph¸t triÓn ë lÜnh vùc nµy sím h¬n hoÆc chËm
h¬n mét chót so víi trÎ kh¸c, nhng kh«ng ph¶i ®· lµ bÊt thêng. V× vËy, khi
nghiªn cøu ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña chóng, cÇn xem xÐt ë nhiÒu gãc ®é cña çc
yÕu tè ¶nh hëng, ®Ó x¸c ®Þnh lµ trÎ ph¸t triÓn b×nh thêng hay bÊt thêng, hoÆc
chËm cã tÝnh chÊt nhÊt thêi cña ph¸t triÓn hay chËm bÖnh lý. Trªn c¬ së ®ã, míi cã
thÓ tham vÊn hoÆc t vÊn cho çc bËc phô huynh hoÆc ngêi ch¨m trÎ çch nu«i vµ
d¹y hîp lý, phßng tr¸nh ®îc çc nguy c¬ dÉn ®Õn sù bÊt thêng trong ph¸t triÓn.
§ång thêi ph¸t hiÖn vµ can thiÖp sím çc dÊu hiÖu bÊt thêng ë trÎ
- Ph¸t triÓn b×nh thêng: lµ sù ph¸t triÓn theo chuÈn, mang ®Æc trng cña sù
ph¸t triÓn theo giai ®o¹n tuæi cña trÎ, mµ kh«ng cã biÓu hiÖn chËm hoÆc bÊt thêng,
tøc lµ n»m trong ph¹m vi trung b×nh vÒ mÆt thèng kª, lµ ph¹m vi phæ biÕn nhÊt
trong mét quÇn thÓ d©n c, lµ khu vùc gi÷a cña ®êng cong Gauss ( vÝ dô thang ®o
ph¸t triÓn Denver, mçi mét tiÕt môc ( item) ë çc khu vùc, tïy ®é tuæi mµ sè trÎ
trong céng ®ång ®¹t ®îc ë møc 25%, 50% ,75% vµ cao nhÊt lµ 90%)
- ChuÈn ph¸t triÓn t©m vËn ®éng cña trÎ em: thêng ®îc ®o b»ng çc thang
ph¸t triÓn. VÝ dô mét thang tiÓu tr¾c nghiÖm trong Denver I,II
Th¸ng tuæi 5 6 6,5 7
25% 50% 75% 90%
- Ph¸t triÓn bÊt thêng: BiÓu hiÖn sù suy gi¶m hay chËm trÔ trong sù ph¸t
triÓn çc chøc n¨ng, cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn sù chÝn muåi sinh häc cña hÖ thÇn
kinh trung ¬ng. Lµ nh÷ng rèi lo¹n cã khëi ph¸t sím sau sinh hoÆc trong qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn cña trÎ.
- Møc ®é bÊt thêng: cã thÓ ë møc ®é nÆng, nhÑ vµ cã thÓ kÐo dµi hoÆc t¹m
thêi
112
5.2. Mục đÝch của việc đ¸nh gi¸
Sù hiÓu biÕt vÒ ph¸t triÓn cña em nãi chung, t©m vËn ®éng nãi riªng lµ ®iÒu
cÇn thiÕt liªn quan ®Õn nh÷ng ai lµm viÖc víi trÎ em, ®Æc biÖt ë løa tuæi mÇm non vµ
mÉu gi¸o. Çc môc ®Ých ®Æt ra cña viÖc ®¸nh gi¸ (®a ra môc tiªu cô thÓ) cÇn ®îc
ph¸t biÓu râ rµng tríc khi viÖc ®¸nh gi¸ ®îc tiÕn hµnh. §iÒu nµy sÏ quyÕt ®Þnh
xem cã cÇn cã sù chÈn ®o¸n t©m thÇn kh«ng, çc tr¾c nghiÖm nµo nªn ®îc sö
dông, ai sÏ ®¸nh gi¸ trÎ, cã cÇn sù quan s¸t trùc tiÕp kh«ng, cã cÇn sù phèi hîp víi
nh÷ng ai kh¸c kh«ng ®Ó thùc hiÖn ®¸nh gi¸. Nh÷ng ç nh©n yªu cÇu ®¸nh gi¸ cha
râ trÎ cã vÊn ®Ò g×, th× môc ®Ých cña ®¸nh gi¸ sÏ lµ (a) xem xÐt sù ph¸t triÓn chung
cña trÎ, çc yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña trÎ, nh»m t¸c ®éng trong nu«i vµ
d¹y, b¶o ®¶m çc nhu cÇu ph¸t triÓn hîp lý, gióp trÎ ph¸t triÓn n¨ng lùc ç nh©n, cã
trÝ tuÖ, cã nh©n çch; vµ (b)ph¸t hiÖn vµ phßng ngõa çc yÕu tè nguy c¬, t×m hiÓu
khã kh¨n vµ nguån gèc cña çc khã kh¨n c¶n trë sù ph¸t triÓn b×nh thêng cña trÎ,
®Ó cã híng can thiÖp sím çc dÊu hiÖu bÊt thêng trong ph¸t triÓn. Trong thùc
hµnh l©m sµng, ®¸nh gi¸ cã thÓ cã nhiÒu môc ®Ých xen lÉn nhau, nhng thêng tËp
trung vµo (a) quyÕt ®Þnh xem cã vÊn ®Ò g× ë trÎ kh«ng (nh ph©n biÖt çc hµnh vi
b×nh thêng vµ kh«ng b×nh thêng; (b) m« t¶ ®iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña trÎ; (c)
dù ®o¸n hµnh vi trong t¬ng lai hoÆc t×nh tr¹ng rèi lo¹n; (d) ph©n lo¹i vÊn ®Ò; (e)
®a ra ®Þnh híng can thiÖp.
Tríc khi tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ l©m sµng, cÇn chó ý ®Õn mét sè ®iÓm. Thø nhÊt,
kiÕn thøc vÒ ph¸t triÓn b×nh thêng vµ çc vÊn ®Ò khã kh¨n theo løa tuæi sÏ gióp çn
bé t©m lý ®Æt sù ph¸t triÓn vµ çc chøc n¨ng c¶m xóc, hµnh vi cña trÎ trong bèi c¶nh
ph¸t triÓn cña trÎ. Do ®ã, viÖc c©n nh¾c çc vÊn ®Ò ph¸t triÓn trong viÖc lªn kÕ
ho¹ch tiÕn tr×nh ®¸nh gi¸ lµ quan träng. Çc tr¾c nghiÖm sö dông còng cÇn cã sè
liÖu so s¸nh mÉu chuÈn cho ®é tuæi phï hîp víi trÎ vµ ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ còng
cÇn phï hîp víi løa tuæi cña trÎ (vÝ dô nh trÎ díi 9 tuæi kh«ng nªn tù b¸o ço).
Mét sè hµnh vi sÏ diÔn ra ë mét ®é tuæi nµo ®ã nhiÒu h¬n ®é tuæi kh¸c, do ®ã, cÇn
xem xÐt hµnh vi ®îc cho lµ bÊt thêng cã qu¸ møc so víi chuÈn ph¸t triÓn b×nh
thêng kh«ng. Thø hai, cÇn thÊy r»ng ë trÎ nhá, cã vÊn ®Ò vÒ hµnh vi, c¶m xóc
thêng cã çc vÊn ®Ò ë çc mÆt kh¸c, ®Æc biÖt ë mÆt nhËn thøc vµ x· héi. §iÒu ®ã
cã nghÜa lµ viÖc ®¸nh gi¸ cÇn mang møc tæng thÓ trªn çc ph¬ng diÖn. Thø ba, khi
®¸nh gi¸ cÇn chó ý ®Õn bèi c¶nh x¶y ra vÊn ®Ò cña trÎ. Hµnh vi cña trÎ thêng bÞ
113
¶nh hëng nhiÒu tõ çc m«i trêng t©m lý x· héi nªn cÇn c©n nh¾c xem cÇn ®¸nh
gi¸ çc mÆt nµo tõ m«i trêng (gi¸o dôc cña cha mÑ, b¹n bÌ, anh chÞ em,v.v.) vµ
çch ®¸nh gi¸ nh thÕ nµo (quan s¸t hay tù b¸o ço, hay pháng vÊn, v.v.).
5.3. Kỹ thuật đ¸nh gi¸
Muèn ®¸nh gi¸ tèt mét trêng hîp ph¶i cã ph¬ng ph¸p l©m sµng tèt, cã kü
n¨ng tiÕp cËn trÎ vµ gia ®×nh ®Ó quan s¸t, lÊy th«ng tin liªn quan ®Õn trÎ vµ ‘’vÊn
®Ò’’cÇn hç trî. BiÕt kÕt hîp gi÷a ph¬ng ph¸p l©m sµng vµ tr¾c nghiÖm. ë ®©y,
chóng t«i xin giíi thiÖu 2 hÖ thèng ®¸nh gi¸ víi môc tiªu kh¸c nhau: ®¸nh gi¸ ph¸t
triÓn chung, cho trÎ kh«ng cã vÊn ®Ò ®Æc biÖt vµ ®¸nh gi¸ l©m sµng víi nh÷ng trÎ cã
dÊu hiÖu cã vÊn ®Ò.
5.3.1 §¸nh gi¸ ph¸t triÓn chung.
5.3.1.1.TiÕp cËn l©m sµng trÎ vµ gia ®×nh
Khi ®¸nh gi¸ 1 trÎ, lu«n ph¶i nhí x¸c ®Þnh mèc tuæi cña trÎ ®Ó cã híng
®¸nh gi¸.. Çc bíc tiÕn hµnh:
- Kh¸m y häc ( do b¸c sÜ thùc hiÖn): (a) §¸nh gi¸ tæng thÓ vÒ søc kháe bao
gåm chiÒu cao c©n nÆng, vßng ®Çu, çc dÊu hiÖu tæn th¬ng vÒ thÇn kinh, néi khoa ,
khuyÕt tËt, t×m hiÓu nguyªn cí ; (b) thùc hiÖn çc xÐt nghiÖm : tïy trêng hîp ®Ó cã
quyÕt ®Þnh lµm çc xÐt nghiÖm nh ghi ®iÖn n·o, chôp c¾t líp, céng hëng tõ n·o,
xÐt nghiÖm m¸u...
- Kh¸m t©m lý: Quan s¸t ho¹t ®éng mét m×nh cña ®øa trÎ vµ trong nhãm
b¹n, víi ngêi lín: ®¸nh gi¸ çc thao t¸c, kü n¨ng vÒ vËn ®éng t thÕ- di chuyÓn
nh lÉy bß, ®i ch¹y v.v; sù vËn ®éng tinh tÕ thÝch nghi cña 2 bµn tay lóc trÎ ho¹t
®éng mét m×nh, víi nhãm b¹n. Sö dông ®å ch¬i, tranh vÏ, trß ch¬i, v.v
- Giao tiÕp víi trÎ: ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ sö dông lêi nãi vµ b»ng
cö chØ hµnh vi.. ®Ó hiÓu çc th«ng ®iÖp cña ngêi kh¸c vµ biÓu lé nhu cÇu , ý muèn
cña m×nh. Th«ng qua ng«n ng÷ kh«ng lêi nh ®iÖu bé, nÐt mÆt, cö chØ hµnh vi cña
trÎ. Cã thÓ dïng tranh vÏ, trß ch¬i tïy løa tuæi
VÝ dô: ®¸nh gi¸ trÎ 3-4 th¸ng tuæi. VÒ vËn ®éng nÕu ®Æt trÎ xuèng giêng lËp
tøc lÉy, råi l¹i sÊp... §éng t¸c lÉy thÓ hiÖn søc m¹nh cña c¬ b¾p, sù phèi hîp çc
vËn ®éng ®Çu cæ, vai, çnh tay, th©n m×nh. Víi t thÕ tõ n»m ng÷a sang sÊp, ngãc
®Çu lªn gióp trÎ nh×n, nghe, sê mã, v.v réng h¬n m«i trêng xung quanh. Nã ph¸t
hiÖn ra r»ng, cã nhiÒu ®iÒu míi, hÊp dÉn. NÐt mÆt hín hë, v.v. VÒ ng«n ng÷: nã gu
114
gï mét m×nh, khi nghe tiÕng ai ®ã nãi chuyÖn lËp tøc ®¸p l¹i gu gï to h¬n nhiÒu
h¬n…vµ cêi. Khi cã ngêi lín nãi chuyÖn, bÕ ½m: nã ®¸p l¹i b»ng çc ©m (nãi
chuyÖn) gu,gï kh¸ tÝch cùc. Tr«ng thÊy mÑ cêi, nã cêi ®¸p l¹i. Khi mÑ nh¨n mÆt,
nãi to çu kØnh th× nã im, hoÆc khãc. §a cho trÎ ®å ch¬i, nã gi¬ tay cÇm c¶ bµn
tay, vµ thÝch thó, v.v.
- Pháng vÊn gia ®×nh: çc th«ng tin liªn quan ®Õn sù ph¸t triÓn cña trÎ nh qu¸
tr×nh mang th¸i (søc khoÎ cña mÑ, h«n nh©n, con theo ý muèn hay kh«ng, çc ph¶n
øng cña trÎ trong bµo thai, t¬ng t¸c me bè vµ thai nhi, v.v; khi sinh ra (c©n nÆng,
chiÒu cao, çc khuyÕt tËt; søc khoÎ cña trÎ, bÖnh tËt trong qóa tr×nh ph¸t triÓn v.v;
nu«i d¹y trÎ (ë nhµ, ai ch¨m sãc hay ®i nhµ trÎ, t¬ng t¸c g¾n bã bè mÑ con, øng xö
cña cha mÑ, v.v) vµ çc th«ng tin liªn quan kh¸c.
5.3.1.2.Sö dông çc tr¾c nghiÖm
Çc tr¾c nghiÖm ®îc x©y dùng dùa trªn c¬ së nghiªn cøu çc giai ®o¹n ph¸t
triÓn cña trÎ. Tr¾c nghiÖm dïng ®Ó lîng gi¸ hæ trî cho quan s¸t vµ, chÈn ®o¸n l©m
sµng. Ph¬ng ph¸p nµy ®ßi hái kü n¨ng quan s¸t vµ kü n¨ng sö dông c«ng cô.
A.Gesell x©y dùng thang ®o ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ em tõ 0-6 tuæi (1911)
vµ ®a vµo gi¶ng d¹y trong nhi khoa (trêng §¹i häc Yale, Hoa kú). Lezin, Brunet
(1942) x©y dùng thang test dùa trªn c¬ së thang cña Gesell cho trÎ tõ 0-3 tuæi. Sau
nµy cã nhiÒu thang ®o ®îc x©y dùng cña çc t¸c gi¶ kh¸c nh thang cña Rogers
cña Canada, Baylay (1935) cho trÎ tõ 0-6 tuæi. Thang ®o Denver I (1967) vµ Denver
II ( 1990) cña W.K. Frankenburg, ®ang ®îc sö dông ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi.
Mét sè tr¾c nghiÖm trong ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ em tõ 0-6
tuæi, ®îc ViÖn Nghiªn cøu Tríc tuæi ®Õn trêng, cña Bé gi¸o dôc vµ §µo t¹o,
ViÖn Nhi T¦, øng dông vµ thÝch nghi gÇn 3 thËp kû nay nh: Lezin, Brunet ( cho
trÎ tõ 0-3 tuæi), Denver I ( tõ 0-6 tuæi) vµ Denver II nay ®ang ®îc øng dông nhiÒu
h¬n trong çc c¬ së nhi khoa vµ t©m lý. Çc lo¹i thang ®o ®· ®îc ViÖt hãa nh:
+ Thang ®¸nh gi¸ hµnh vi, c¶m xóc
+ Thang ®¸nh gi¸ tù kû, t¨ng ®éng gi¶m chó ý, ng«n ng÷
+ Thang ®o çc chØ sè ph¸t triÓn vÒ thÓ chÊt nh chiÒu cao, cËn nÆng,
vßng ®Çu
+ §o chØ sè søc kháe s¬ sinh Apga
+ Thang ®o hµnh vi trÎ s¬ sinh Baraselton
115
- §¸nh gÝa khÝ chÊt: ®îc x©y dùng dùa trªn çc chØ sè ®¸nh gi¸ sù c©n b»ng
vÒ sinh häc, kh¶ n¨ng ®¸p øng víi çc t×nh huèng míi, sù thÝch øng vµ møc ®é ph¶n
øng c¶m xóc sî h·i cña trÎ trong nh÷ng n¨m ®Çu ®êi. Víi môc ®Ých lµ ®¸nh gi¸,
ph©n lo¹i khÝ chÊt. Nh÷ng lo¹i nµo th× cã xu híng nh¹y c¶m víi çc yÕu tè tÝch
cùc, tiªu cùc, v.v cã ¶nh hëng ®Õn ph¸t triÓn, g©y nhiÔu lo¹n t©m lý. Trªn c¬ së ®ã,
cã híng hç trî trÎ h¹n chÕ çc yÕu tè kh«ng cã lîi trong ph¸t triÓn.
- §iÒu tra x· héi: ®Õn tËn nhµ, trêng häc, ®Þa ph¬ng...®Ó t×m hiÓu ®iÒu kiÖn
nu«i d¹y trÎ.
Díi ®©y chóng t«i xin giíi thiÖu tr¾c nghiÖm ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn trÎ em ®îc sö
dông réng r·i trong nghiªn cøu, thùc hµnh l©m sµng vÒ ph¸t triÓn cña trÎ tõ 0-6 tuæi
Giíi thiÖu tr¾c nghiÖm ph¸t triÓn Denver II
Lµ mét tr¾c nghiÖm sµng läc, ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña trÎ em tõ 0 ®Õn 6
tuæi: Denver I ( 1967) vµ Denver II ( 1990) cña W.K. Frankenburg. §©y kh«ng
ph¶it lµ mét tr¾c nghiÖm ®¸nh gi¸ vÒ trÝ tuÖ
• Tr¾c nghiÖm Ph¸t triÓn t©m vËn ®éng The Denver Developmental screening
Test I (DDST) cña trÎ em ®îc W.K. Frankenburg thiÕt kÕ vµ thö nghiÖm trÎ em løa
tuæi tõ 0-6 thuéc bang Denver vµ Colorado, Hoa kú. Sau ®ã triÓn khai tr¾c nghiÖm
trªn h¬n 50 triÖu trÎ em thuéc nhiÒu nÒn v¨n hãa kh¸c nhau cña trªn 20 níc
(1967). Tr¾c nghiÖm gåm cã 105 tiÕt môc, ®îc s¾p xÕp theo sù tiÕn triÓn ( t¨ng
trëng) cña 4 khu vùc.
Tuæi ®îc ph©n chia: trong 2 n¨m ®Çu møc ph¸t triÓn theo tõng th¸ng. §iÒu nµy
nãi lªn r»ng thêi gian nµy sù ph¸t triÓn cña ( t¨ng trëng vµ thµnh thôc chøc n¨ng)
nhanh, m¹nh. Tõ sau 2 n¨m møc chia 6 th¸ng mét møc
- VËn ®éng th« (vËn ®éng t thÕ) gåm 31 tiÕt môc
- Ng«n ng÷: 21 tiÕt môc
- VËn ®éng tinh tÕ thÝch nghi: 30 tiÕt môc
- VËn ®éng ç nh©n x· héi: 23 tiÕt môc
Tõ vËn ®éng th«, ®Õn çc vËn ®éng tinh tÕ thÝch nghi vµ sù thÝch øng x· héi cïng
víi sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ. Mçi thanh tiÕt môc ®îc chia theo tõng møc, mµ
sè trÎ lµm ®îc ë mçi løa tuæi, vµ çc tiÕt môc ®îc thiÕt kÕ kÕ tôc nhau tõ ®¬n gi¶n
®Õn phøc t¹p, vµ sù thµnh thôc, ®i ®Õn thÝch nghi.
116
VÝ dô: : VËn ®éng t thÕ, tiÕt môc’’ Ngåi kh«ng ®ì’’
Th¸ng tuæi 5 6 6,5 7
25% 50% 75% 90%

Thanh nµy b¾t ®Çu tõ 5 ®Õn 7 th¸ng tuæi; nghÜa lµ ë 5 th¸ng tuæi cã 25% sè trÎ cã
thÓ ngåi kh«ng cÇn ®ì vµ ®Õn 5,5 cã 50% sè trÎ, 6 th¸ng cã 75 % vµ tõ 6,5 th¸ng
phÇn lín trÎ hoµn thµnh ®éng t¸c nµy. Nh vËy, cßn 10% sè trÎ vÉn cha cøng cæ,
cøng th©n vµ phèi hîp ®éng tac ngåi cha tèt.
VÝ dô 2: Ç nh©n –x· héi, tiÕt môc ‘’Gióp viÖc nhµ’’
12,5 13 14 15 15,5 16 17,5
25% 50% 75% 90%
Víi ho¹t ®éng nµy, 25% sè trÎ ë løa tuæi 12,5 n¨m cã thÓ gióp ®îc viÖc nhµ nh
mÑ b¶o lÊy çi cèc, lau bµn..; sau 1 tuæi ph¸t triÓn vËn ®éng t thÕ di chuyÓn ngµy
mét tèt h¬n, cÇm n¾m thµnh thôc, hiÓu lêi vµ nãi nhiÒu h¬n, trÎ tr«ng thÊy, b¾t
chíc, häc hái, hiÓu biÕt nhiÒu h¬n ho¹t ®éng gióp viÖc nhµ thµnh th¹o. Sè trÎ lµm
®îc ‘’c«ng viÖc’’ lµ 50% ë tuæi tõ 13-15 th¸ng 75% vµ sau 15,5 th¸ng ®Õn 17,5 cã
90% sè trÎ hoµn thµnh ho¹t ®éng nµy tèt.
Denver II, dùa trªn c¬ së cña Denver I, t¸c gi¶ thÊy cÇn cã sù ®iÒu chØnh cho phï
hîp víi sù ph¸t triÓn cña trÎ em víi sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n hãa x· héi. Sau khi
thö nghiÖm thªm mét sè tiÕt môc, 1990 Denver II ®îc ®a vµo sö dông. Denver II
cã 125 tiÕt môc ( thªm 20 môc), ®îc s¾p xÕp theo bËc thang. Ngoµi ra, t¸c gi¶ ®a
thªm vÒ hµnh vi cña trÎ. ¦u ®iÓm Denver II lµ:
- ThÊy râ bËc thang ®i lªn vµ sù nèi tiÕp cña çc vËn ®éng cña trÎ.
- Sè tiÕt môc ë çc khu vùc:
+ VËn ®éng th« (vËn ®éng t thÕ) gåm 32 tiÕt môc
+ Ng«n ng÷: 39 tiÕt môc
+ VËn ®éng tinh tÕ thÝch nghi: 29 tiÕt môc
+ VËn ®éng ç nh©n x· héi: 25 tiÕt môc
N¨m 2003, Denver II ®îc dÞch sang tiÕng ViÖt vµ chØ míi thö nghiÖm ë 69 trÎ t¹i
trêng mÇm non B×nh minh, quËn §èng ®a, Hµ néi vµ 111 trÎ ë trêng MÇm non
cña Hng yªn. HiÖn nay nã ®ang ®îc sö dông ë mét sè c¬ së nhi khoa, vµ t©m lý
117
1. M« t¶ tr¾c nghiÖm
Denver ®îc thiÕt kÕ qua ®¸nh gi¸ nh÷ng hµnh vi cña trÎ dùa trªn nh÷ng kû n¨ng
thao t¸c phï hîp víi ®é tuæi cña trÎ. Kh«ng ph¶i tr¾c nghiÖm trÝ tuÖ.
• Môc ®Ých cña tÐt:
- Theo dâi nh÷ng biÓu hiÖn cña trÎ ®Ó ph¸t hiÖn vÊn ®Ò
- Qua quan s¸t l©m sµng nÕu co nh÷ng nghi ngê th× x¸c ®Þnh l¹i qua tÐt
- Theo dâi diÕn biÕn nh÷ng biÓu hiÖn bÊt thêng
- §¸nh gi¸ l¹i sau can thiÖp
• TÐt gåm 125 mÉu hµnh vi ( item), ®îc s¾p xÕp thµnh 4 lÜnh vùc ®Ó theo giái
tõng phÇn chøc n¨ng:
- Ç nh©n- x· héi: sù thÝch øng hoµ nhËp x· héi
- VËn ®éng tinh tÕ thÝch øng: sù phèi hîp tay, m¾t, thao t¸c víi vËt nhá bÐ vµ
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
- Ng«n ng÷ nghe-hiÓu vµ sö dông ng«n ng÷
- VËn ®éng th«- ngåi, ®i, ch¹y nh¶y vµ çc vËn ®éng c¬ lín
• TÐt bao gåm 5 tÐt hµnh vi cÇn hoµn thµnh sau khi thùc hiÖn, gióp ngêi lµm
theo dâi cã ®¸nh gi¸ chñ quan vÒ tÊt c¶ hµnh vi cña trÎ vµ chøa ®ùng nh÷ng ®o
lêng th« vÒ viÖc ®a trÎ sö dông kh¶ n¨ng cña chóng nh thÕ nµo. V× thÕ ®ßi hái
ngêi lµm cho trÎ ph¶i cã kü n¨ng theo dâi, ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c..
• Thang tuæi chia tõ 1-24 th¸ng ®îc chia theo tõng th¸ng, vµ sau 2 tuæi chia 3
th¸ng 1 møc. §iÒu nµy nãi lªn r»ng 2 n¨m ®Çu ®êi sù ph¸t triÓn cña trÎ nhanh vµ
m¹nh.
• TÝnh ®iÓm chuÈn: x¸c ®Þnh râ khi nµo trÎ lµm ®îc ë møc 25%; 50%; 75%
vµ 90% cña tõng tiÕt môc.
• C«ng cô:
- 1 qu¶ b«ng lµm b»ng chØ ®á ; 1 qu¶ bãng tennis
- MÊy qu¶ nho kh« ; 1 çi bót ch× ®á
- Xóc x¾c cã çn ; Mét con bóp bª vµ b×nh s÷a
- 10 khèi gç vu«ng kho¶ng 2m3; Mét cèc nhùa cã quai
- Mét çi cèc nhá s¹ch cã miÖng 5/8inch; GiÊy tr¾ng khæ A4
118
2. TiÕn hµnh ®¸nh gi¸
• Yªu cÇu khi tiÕn hµnh:
- Linh ho¹t trong thùc hiÖn çc items
119
Quan s¸t trÎ vµ cho phÐp hái bè mÑ hoÆc ngêi nu«i trÎ
- §éng viªn trÎ khi chóng lµm ®îc vµ khuyÕn khÝch ®Ó chóng thùc hiÖn khi
trÎ ngËp ngõng..
• TÝnh tuæi vµ vÏ ®êng tuæi trªn phiÕu
N¨m Th¸ng Ngµy
Ngµy lµm tÐt 2008 11 20
Ngµy sinh 2005 3 07
Tuæi cña trÎ 3 8 13
• Çc bø¬c:
- Bíc 1: Trong mçi phÇn tiÕn hµnh Ýt nhÊt 3 items gÇn nhÊt vµ tæng hîp nhÊt
vÒ phÝa bªn tr¸i cña ®êng tuæi vµ çc items bÞ ®êng tuæi c¾t
- Bíc 2: nÕu trÎ kh«ng lµm ®ù¬c item trong bíc 1( kh«ng lµm ®îc; tõ chèi
kh«ng lµm; kh«ng cã c¬ héi lµm) th× lµm çc items ë phÝa bªn tr¸i ë çc phÇn thÝch
hîp, ®Õn khi trÎ qua ®îc 3 items
§Ó x¸c ®Þnh çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn søc khoÎ cña trÎ, cÇn tiÕn hµnh theo çc
bíc: ë mçi phÇn lµm Ýt nhÊt 3 items gÇn nhÊt vµ tæng hîp nhÊt vÒ phÝa bªn tr¸i cña
®êng tuæi vµ çc item c¾t ®êng tuæi. TiÕp tôc lµm çc items phÝa bªn ph¶i, ë mçi
phÇn cho ®Õn khi trÎ kh«ng lµm ®îc 3 items
• Híng dÉn tiÕn hµnh tr¾c nghiÖm
1. Cè g¾ng lµm cho trÎ cêi b»ng çch mØm cêi, nãi hay vÉy tay nhng kh«ng
®îc ®ông vµo trÎ.
2. §øa trÎ cÇn nh×n ch¨m chó vµo tay kho¶ng 10 gi©y.
3. Bè mÑ cã thÓ gióp híng dÉn ®¸nh r¨ng vµ cho thuèc vµo bµn ch¶i.
4. §øa trÎ kh«ng cÇn ph¶i buéc giÇy, cµi cóc hay kÐo phÐc m« tuya ë phÝa sau
lng.
5. §ung ®a qu¶ cÇu b»ng len ®á ch¹m theo h×nh vßng cung tõ bªn nµy sang
bªn kia, kho¶ng 8 gi©y tríc mÆt trÎ.
6. NÕu trÎ n¾m çi xóc s¾c khi ch¹m çi xóc s¾c vµo ®Çu ngãn tay trÎ th× coi
nh trÎ ®· vît qua item nµy.
7. NÕu trÎ cè g¾ng nh×n qu¶ cÇu len ®á r¬i ®i ®©u th× trÎ vît qua item nµy(qu¶
cÇu b»ng len ®á sÏ ®îc th¶ r¬i tù do tõ tay ngêi lµm test xuèng mµ tay vÉn gi÷
120
nguyªn)
8. §øa trÎ ph¶i chuyÓn khèi gç tõ tay nµy sang tay kia mµ kh«ng cÇn dïng
miÖng, th©n thÓ hay bµn tay trî gióp.
9. TrÎ vît qua item nµy nÕu nhÆt ®îc çc qu¶ nho kh« ( cã thÓ dïng bÊt kú
phÇn nµo cña ngãn çi vµ çc ngãn tay)
10. §êng kÎ chØ cã thÓ nghiªng 30 ®é so víi ®êng kÎ däc cña ngêi lµm test.
11. N¾m bµn tay l¹i trõ ngãn çi th× gi¬ lªn vµ xoay vßng ngãn çi. TrÎ qua
®îc item nµy, nÕu b¾t chíc lµm mµ kh«ng cö ®éng çc ngãn tay kh¸c.
12. VÏ vßng trßn, ’’qua’’ nÕu vÏ ®îc vßng kÝn, cßn kh«ng qua nÕu tiÕp tôc vÏ
vßng trßn hë hoÆc chuyÓn ®éng.
13. So s¸nh ®êng nµo dµi h¬n ( kh«ng ph¶i to h¬n). LËt ngîc tê giÊy vµ hái
l¹i (trÎ qua ®îc item nµy nÕu tr¶ lêi ®óng 3/3 hoÆc 5/6).
14. VÏ h×nh ch÷ thËp, qua víi mäi ®êng th¼ng c¾t nhau ë gÇn ®iÓm gi÷a.
15. VÏ h×nh vu«ng, tríc hÕt xem trÎ b¾t chíc vÏ h×nh vu«ng nh thÕ nµo?
12 13 14 15
NÕu trÎ kh«ng vÏ ®îc cÇn kiÓm tra l¹i.
16. Khi chÊm ®iÓm, mçi cÆp ch©n, hai tay ®Òu tÝnh lµ mét phÇn
17. §Æt khèi gç vµo trong cèc vµ l¾c nhÑ bªn tai trÎ (nhng kh«ng ®îc ®Ó trÎ
nh×n thÊy). Lµm l¹i víi tai bªn kia.
18. ChØ çc bøc tranh ®Ó trÎ gäi tªn. (ChØ c«ng nhËn lêi nãi cña trÎ). NÕu cã Ýt
h¬n bèn bøc tranh ®îc gäi tªn chÝnh x¸c, th× ngêi lµm tÐt sÏ chØ cho trÎ tõng bøc
tranh vµ gäi tªn.
19. LÊy con bóp bª vµ yªu cÇu trÎ chØ m¾t, mòi, tai, måm, tay, ch©n, bông hay
tãc...(qua items nµy khi chØ ®óng 6/8 bé phËn)
20. §a bøc tranh cho trÎ vµ hái con vËt nµo biÕt bay, kªu meo meo, nãi, sña
121
hay phi ...(qua item nµy nÕu 2/5 hoÆc 4/5).
21. Hái trÎ: Ch¸u sÏ lµm g× khi l¹nh, mÖt, ®ãi (qua nÕu ®óng 2/3 hoÆc3/30.
22. Hái trÎ: Çi cèc, çi ghÕ, çi bót ch× dïng ®Ó lµm g× (nh÷ng tõ chØ hµnh
®éng ph¶i cã trong c©u tr¶ lêi. VD: uèng níc, ngåi , viÕt...)
23. TrÎ qua item nµy nÕu ®äc vµ nãi chÝnh x¸c cã bao nhiªu khèi trªn tê giÊy.
24. Nãi víi trÎ: ch¸u h·y bá khèi gç nµy lªn bµn, díi bµn, tríc mÆt t«i, sau
lng t«i (qua nÕu lµm ®óng 4/4). Kh«ng ®îc gióp trÎ b»ng çch chØ, quay ®Çu hay
liÕc m¾t.
25. Qu¶ bãng lµ g×? hå níc, çi bµn, çi nhµ, qu¶ chuèi, rÌm cöa, hµng rµo hay
trÇn nhµ lµ g×? TrÎ coi nh ®¹t nÕu ®Þnh nghÜa ®îc c«ng dông cña nã, h×nh d¸ng
cña nã, vËt lµm b»ng g× hay nã thuéc lo¹i g×...(VD: chuèi lµ hoa qu¶, kh«ng ph¸i lµ
vµng ). §¹t nÕu ®óng 5/8 hoÆc 7/8.
26. Hái trÎ : nÕu con ngùa to, th× con chuét---? NÕu löa nãng th× b¨ng---?.NÕu
mÆt trêi to¶ s¸ng suèt ngµy th× mÆt tr¨ng to¶ s¸ng suèi---?(§¹t nÕu ®óng 2/3)
27. TrÎ cã thÓ b¸m têng hoÆc tay vÞn nhng kh«ng ph¶i tóm vµo ngêi. Kh«ng
®îc bß.
28. TrÎ ph¶i nÐm bãng xa qu¸ ba bíc ngoµi tÇm tay víi cña ngêi lµm tÐt.
29. TrÎ ph¶i ®øng vµ nh¶y qua ®îc tê giÊy cña ngêi lµm tÐt cã chiÒu réng
20cm
30. Yªu cÇu trÎ ®i nèi gãt tiÕn (gãt ch©n chØ çch ngãn ch©n 3cm). Ngêi lµm
tÐt cã thÓ gi¶i thÝch. TrÎ ph¶i ®i ®îc bèn bíc liªn tiÕp míi ®¹t yªu cÇu.
31. Trong n¨m thø hai, mét nöa sè trÎ b×nh thêng sÏ kh«ng dÔ phôc tïng mÖnh
lÖnh
3. §¸nh gi¸ kÕt qu¶
B×nh thêng:
- Kh«ng cã item chËm ph¸t triÓn.
- Vµ cã ≤ 1 item nghi vÊn.
Nghi ngê chËm ph¸t triÓn:
- Cã item chËm ph¸t triÓn.
- HoÆc cã ≥ 2 items nghi vÊn.
Kh«ng lµm ®îc tÐt: tõ chèi ≥ 2 items n»m hoµn toµn bªn tr¸i ®êng tuæi hay
bÞ ®êng tuæi c¾t trong kho¶ng tõ 75 – 90%.
122
KiÓm tra hµnh vi trong nh÷ng lÇn ®¸nh gi¸: lÇn 1, 2,3
YÕu tè Hîp t¸c ThÝch thó Sî h·i §é tËp trung
RÊt hîp B×nh thêng Kh«ng B×nh thêng
t¸c
Møc ®é Cã hîp Cã gi¶m thÝch Ýt Cã sao nh·ng
t¸c thó
Ýt hîp Gi¶m nghiªm NhiÒu RÊt sao nh·ng
t¸c träng
• §¸nh gi¸ kÕt qu¶: bao gåm 3 phÇn, tõng tiÕt môc, tõng khu vùc vµ toµn bé
tÐt, hµnh vi biÓu hiÖn cña trÎ khi lµm
• §¸nh gi¸ item : Tïy vµo kÕt qu¶ trÎ lµm tõng tiÕt môc so víi mèc tuæi ë khu
vc vÞ trÝ cña item so víi ®êng tuæi mµ cã thÓ ®¸nh gi¸ item ®ã lµ b×nh th-
êng, tiÕn bé, chËm ph¸t triÓn hay kh«ng cã sù lùa chän
- §¸nh gi¸ tõng khu vùc vµ toµn bé tÐt
- §¸nh gi¸ hµnh vi
§¸nh gi¸ item:
123
B¶ng 8: BẢNG QUAN S¸T TRẺ TỪ 0-5 TUỔI
Trường : ……………………… ………………………Ngày quan s¸t : …………......
Họ và tªn trẻ.....................................Tuổi.................................Lớp...............................
Chi tiết
1. Ph¸t triÓn t©m vËn ®éng

Vận động cơ thể :
Điều khiển về mặt tư thế
Điều khiển tư thế khi di chuyển
Vận động trong kh«ng gian :

- chuyển động (nhanh, chậm, nhiều,
Ýt...)
- çc hướng di chuyển động (cao,
thấp,...)
- çc vận động (phong phó, điều khiển,
dễ dàng, xung động, lặp lại ...);
- çc kiểu hành động (leo trÌo, lăn,

chạy, đi, c©n bằng...)
hoạt động theo thời gian (chậm, nhanh,

mức độ chó ý)
TÝnh trội tr¸i-ph¶i
Vận động tinh (dïng kÐo, dùng bót...)

Trương lực cơ
2. Ng«n ngữ
Vốn từ :
Sử dụng ng«n ngữ (số từ,độ phức tạp
của từ, có ph¸p)
Ph¸t ©m, độ lưu lo¸t
Giao tiếp :
Phản xạ lời (ứng đ¸p) với bạn
Ứng đ¸p với người lớn
Lắng nghe
Sử dụng çc ng«i, và đại từ nh©n

xưng
3. X· hội hãa
124
Với bạn :
(thu m×nh, thờ ơ, hợp t¸c, chống ph¸...)
Với người lớn :
(tự chủ, thụ động,phụ thuộc, chống đối,
lo lắng ...)
Tiếp xóc cơ thể với bạn (nhẹ nhàng,
bất ngờ, mạnh, bạo lực...)
3. Hiểu khu«n khổ, luật lệ
Sự huy động và đầu tư (t©m trÝ, thời

gian) khi thực hiện nhiệm vụ
TÝnh tự chủ khi thực hiện nhiệm vụ
Phản ứng hợp lý với t×nh huống

Sự tham dự
4. NÐt tÝnh çch
Độ tự tin
B×nh tĩnh/tăng động/căng thẳng
Cảm xóc (vui vẻ, buồn...)
Phối hợp vận động
Dễ gần/Yªu s¸ch/çu bẳn/¸p đặt
Cëi mở-th©n thiện/khÐp m×nh
5.3.2 §¸nh gi¸ l©m sµng víi trÎ cã dÊu hiÖu bÊt thêng.
Do cã nhiÒu yÕu tè cã thÓ ¶nh hëng ®Õn viÖc nhËn diÖn çc vÊn ®Ò cña trÎ,
ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ vµ tæ chøc ®¸nh gi¸ lµ rÊt quan trong. Chóng t«i xin giíi
thiÖu ë ®©y hÖ thèng ®¸nh gi¸ tæng hîp trÎ cã dÊu hiÖu bÊt thêng dùa trªn c«ng
tr×nh cña Rutter (1975). ViÖc ®¸nh gi¸ nµy võa tËp trung hiÓu vÒ hµnh vi, vÊn ®Ò ë
trÎ g©y lo l¾ng ë cha mÑ, gi¸o viªn võa cho phÐp t×m hiÓu çc th«ng tin vÒ ph¸t triÓn
cña trÎ, vÒ gia ®×nh, m«i trêng cña trÎ.
- Lµm s¸ng tá b¨n kho¨n, lo l¾ng vÒ trÎ cña ngêi ®a trÎ ®Õn th¨m kh¸m.
Sau khi cha mÑ m« t¶ lý do trÎ ®Õn th¨m kh¸m, çn bé t©m lý cÇn ch¾c ch¾n lµ cha
mÑ vµ çn bé t©m lý cã nghÜ vÒ cïng mét vÊn ®Ò. Çn bé t©m lý chØ cÇn ®¬n gi¶n
ph¶n ¸nh l¹i nh÷ng ®iÒu cha mÑ nãi nh “Cã vÎ nh anh chÞ ®ang lo ng¹i ®Õn....“.
- X¸c ®Þnh bèi c¶nh trÎ ®îc göi ®Õn: Th«ng thêng, trÎ ®îc giíi thiÖu ®Õn
th¨m kh¸m v× cã ngêi nµo ®ã lo ng¹i. Çn bé t©m lý cã thÓ hái nh ai lo ng¹i vÒ
trÎ, v× sao ngêi ®ã l¹i lo ng¹i, v× sao ngêi ®ã lo ng¹i ë thêi ®iÓm nµy (mµ kh«ng
ph¶i tríc ®©y)
125
- §¸nh gi¸ çc mÆt chung: çc mÆt chung cã thÓ ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn
cña trÎ bao gåm (a) hiÖn tr¹ng ph¸t triÓn cña trÎ bao gåm thÓ chÊt vµ vËn ®éng,
nhËn thøc, ng«n ng÷, x· héi, c¶m xóc/t×nh c¶m; (b)®Æc ®iÓm cha mÑ hoÆc gia ®×nh
bao gåm ®Æc ®iÓm nh©n çch, t×nh tr¹ng h«n nh©n, kiÓu t¬ng t¸c, quan hÖ anh chÞ
em, tiÒn sö t©m bÖnh; (c)®Æc ®iÓm m«i trêng gåm çc sù kiÖn sang chÊn gÇn ®©y,
t×nh tr¹ng kinh tÕ, x· héi, çc ®Æc ®iÓm v¨n hãa nhãm/céng ®ång; (d) hÖ qu¶ çc
hµnh vi; (e) hiÖn tr¹ng søc kháe vµ y tÕ nh lÞch sö gia ®×nh vÒ çc bÖnh di truyÒn,
bÖnh m¹n tÝnh, uèng thuèc, vµ tiÒn sö sinh/mang thai.
- §¸nh gi¸ çc vÊn ®Ò cô thÓ: gåm thêi gian xuÊt hiÖn vÊn ®Ò, tÇn suÊt vÊn ®Ò
(mÊy lÇn mét ngµy, tuÇn, v.v), møc ®é nghiªm träng (g©y nguy hiÓm cho ngêi
kh¸c, g©y phiÒn phøc, cã xÊu ®i kh«ng v.v), çc t×nh huèng x¶y ra vÊn ®Ò (x¶y ra ë
nhµ hay ë trêng hay çc m«i trêng kh¸c v.v.
Çc th«ng tin ®¸nh gi¸ cã thÓ thu thËp ®îc tõ pháng vÊn cha mÑ, pháng vÊn
trÎ, ch¬i víi trÎ, quan s¸t trùc tiÕp trÎ. Trong nh÷ng trêng hîp cÇn thiÕt, cã thÓ
pháng vÊn gi¸o viªn hoÆc ®Ó gi¸o viªn tù b¸o ço vÒ trÎ, ®Ó cã nh÷ng th«ng tin
chÝnh x¸c vÒ trÎ ë trêng häc.
5.4. Trao ®æi kÕt qu¶ víi cha mÑ
5.4.1. T vÊn cho cha mÑ vÒ sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng víi nh÷ng trÎ ph¸t
triÓn b×nh thêng
Çc th«ng tin cÇn t vÊn víi cha mÑ:
- TÇm quan träng cña sù ph¸t triÓn trong giai ®o¹n nµy: quyÕt ®Þnh 60% sù
ph¸t triÓn cña cuéc ®êi, 50% cña sù ph¸t triÓn trÝ kh«n.
- Çc yÕu tè t¸c ®éng: ph¸t triÓn thÓ chÊt, hÖ thÇn kinh, sù nu«i vµ d¹y trÎ
+ T¬ng t¸c bè me/ ngêi nu«i d¹y trÎ vµ trÎ: Thóc ®Èy n¨ng lùc cña trÎ
+ Kh¶ n¨ng häc tù nhiªn cña trÎ vµ ph¬ng ph¸p d¹y: lu«n t¹o c¬ héi cho trÎ
ho¹t ®éng vµ ch¬i cïng trÎ. Ho¹t ®éng lµ ®Ó trÎ t¹o c¶m gi¸c vÒ b¶n th©n vµ mäi vËt
xung quanh
5.4.2. Ph¸t hiÖn vµ phßng ngõa sím nh÷ng bÊt thêng trong ph¸t triÓn t©m
vËn ®éng cña trÎ
T vÊn cho cha mÑ:
- Çc dÊu hiÖu bÊt thêng: gióp cha mÑ hiÓu râ vÒ dÊu hiÖu bÊt thêng cña con
126
- NhËn thøc cña bè mÑ vµ çc thµnh viªn trong gia ®×nh vÒ vÊn ®Ò cña trÎ vµ
híng gi¶i quyÕt cña hä. Khi mét ®øa trÎ ra ®êi lµ niÒm h¹nh phóc cho c¶ gia ®×nh.
Hä ®Æt nhiÒu hy väng vµo ®øa trÎ vµ h×nh thµnh çch nu«i d¹y chóng. Vµ khi con
em cã nh÷ng biÓu hiÖn bÊt thêng trong ph¸t triÓn, g©y lo l¾ng b¨n kho¨n cho hä.
- Cïng trao ®æi víi hä vÒ sù ph¸t triÓn cña trÎ: nh×n nhËn l¹i çc biÓu hiÖn bÊt
thêng. Ph©n tÝch yÕu tè ¶nh hëng, x¸c ®Þnh híng can thiÖp vµ vai trß cña hä
trong hç trî trÎ.
- Híng can thiÖp: Tïy sù bÊt thêng trong tõng trêng hîp, sau khi ®· ®îc x¸c
®Þnh , mµ quyÕt ®Þnh chän ph¬ng ph¸p hç trî. Nãi chung, cÇn phèi hîp ®a ngµnh
nh:
+ Y häc: Kh¸m y häc ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ ph¸t triÓn thÓ chÊt, hÖ thÇn kinh, bÖnh tËt. t×m
c¨n nguyªn nh©n y häc. VÝ dô: trÎ chËm ph¸t triÓn t©m vËn ®éng do t×nh tr¹ng suy
dinh dìng, thiÕu i èt, h¹ can xi...HoÆc cã bÊt thêng ë n·o...§Þnh híng ®iÒu trÞ
+ T©m lý: t×m yÕu tè tõ phÝa gia ®×nh do thiÕu g¾n bã bè mÑ- con (g¾n bã theo chiÒu
híng tiªu cùc, cha hîp lý thiÕu t¬ng t¸c), øng xö cña cha mÑ, v.v tõ ®ã cã çc
híng can thiÖp ç nh©n hoÆc nhãm, hoÆc båi dìng kü n¨ng lµm cha mÑ cho cha
mÑ
+ Gi¸o dôc: gi¸o dôc chuyªn biÖt vµ hßa nhËp. Gi¸o dôc ®Æc biÖt cho tõng trêng
hîp nh tù kû, chËm ph¸t triÓn t©m thÇn. D¹y hßa nhËp ®Ó trÎ cã c¬ héi b×nh ®¼ng
tham gia çc ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn: çc líp hßa nhËp
127
C©u hái «n tËp
1. Môc ®Ých nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ cña sù ph¸t triÓn t©m vËn ®éng trÎ em?
2. Nªu mét trêng hîp em ®· gÆp. H·y vËn dông kiÕn thøc ®· häc ®Ó t vÊn
hoÆc tham vÊn cho bè mÑ trÎ nu«i vµ d¹y trÎ ®Ó cã sù ph¸t triÓn b×nh thêng?
3. Mét bµ mÑ ®Õn gÆp em phµn nµn con chÞ ta cã nh÷ng biÓu hiÖn kh«ng ®îc
b×nh thêng trong ph¸t triÓn. H·y vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó cã kÕ
ho¹ch lµm viÖc víi bµ mÑ?
4. Theo em muèn ®¸nh gi¸ mét trÎ cã ph¸t triÓn b×nh thêng hay bÊt thêng th×
cÇn tiÕn hµnh ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nµo?
5. Nªu mét trêng hîp mµ em ®· gÆp. H·y nªu nh÷ng kÕt qu¶ quan s¸t l©m
sµng ®· tiÕn hµnh vµ øng dông tr¾c nghiÖm Denver ®Ó ®¸nh gi¸ so s¸nh
6. Ph©n tÝch tiÕn triÓn cña vËn ®éng cÇm n¾m qua phÇn vËn ®éng tinh tÕ thÝch
nghi cña tr¾c nghiÖm Denver?
128
Ch¬ng 6. Mét sè biÓu hiÖn bÊt thêng, thêng
gÆp trong ph¸t triÓn t©m vËn ®éng ë trÎ em
6.1.Kh¸i niÖm chung

Lµ nh÷ng bÊt thêng khëi ph¸t sím, sau sinh hoÆc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
cña trÎ. BiÓu hiÖn sù suy gi¶m hay chËm trÔ trong sù ph¸t triÓn çc chøc n¨ng cã
liªn quan chÆt chÏ ®Õn sù chÝn muåi sinh häc cña hÖ thÇn kinh trung ¬ng
Sù bÊt thêng: cã thÓ ë møc ®é nÆng, nhÑ vµ cã thÓ kÐo dµi hoÆc t¹m thêi.
YÕu tè ¶nh hëng ®Õn ph¸t triÓn bÊt thêng:
- BÈm sinh, di truyÒn
- Çc tæn th¬ng hÖ thÇn kinh trong bµo thai ( mÑ nghiÖn hót, cóm..), khi sinh
( ®Î ph¶i dïng dông cô ®Ó kÐo, hoÆc hót, bÞ ng¹t..) vµ sau sinh ( çc bÖnh viªm n·o,
mµng n·o, ch¶y m¸u n·o, vµng da bÖnh lý...)
- Do nu«i dìng: thiÕu dinh dìng, thiÕu g¾n bã mÑ con, thiÕu d¹y dç, m«i
trêng kh«ng ®îc luyÖn tËp, thiÕu kho¸ng chÊt ( i èt, can xi...)
- Do v¨n ho¸ x· héi: thiÕu tiÕp cËn, thiÕu ®iÒu kiÖn
Can thiÖp:
-Gi¸o dôc chuyªn biÖt vµ hoµ nhËp
-Y häc
- TrÞ liÖu t©m lý ç nh©n (liÖu ph¸p hµnh vi, nhãm, gia ®×nh, vËn ®éng v.v)
- Phôc håi chøc n¨ng
6.2. Mét sè bÊt thêng trong ph¸t triÓn
6.2.1. Çc bÊt thêng trong ph¸t triÓn ë thêi k× 1-18 th¸ng
6.2.1.1. Mét sè bÊt thêng khi sinh
- Çc dÊu hiÖu bÊt thêng ngay khi míi sinh: tÝm t¸i, vµng da (da vµ m¾t)
xuÊt hiÖn trong vßng 24 giê sau khi sinh, ch¶y m¸u hoÆc cã çc ®iÓm m¸u díi da
mµ kh«ng cã nguyªn nh©n, phï nÒ, khã thë, ngÊt xØu, thiÕu v¾ng çc vËn ®éng b×nh
thêng. TiÕng khãc kh«ng b×nh thêng (chãi tai, la, gµo v.v) ë trÎ s¬ sinh còng
thêng lµ dÊu hiÖu cña bÊt thêng vÒ hÖ thÇn kinh.
Ngay sau khi sinh vµi phót, trÎ thêng ®îc ®¸nh gi¸ tÐt Apgar (1953), ®Ó ®¸nh
gi¸ t×nh tr¹ng vµ søc kháe cña bÐ. B¸c sÜ nhi hoÆc y t¸ cã thÓ ®¸nh gi¸ trÎ trªn 5 tiªu
chuÈn: nhÞp ®Ëp tim, thë, vËn ®éng, mµu da, çc ph¶n x¹.
129
6.2.1.2. Mét sè bÊt thêng xuÊt hiÖn ë thêi k× 1-18 th¸ng
Nh ®· tr×nh bµy ë çc ch¬ng tríc, nhiÖm vô x· héi then chèt ë thêi kú nµy lµ
ph¸t triÓn g¾n bã an toµn gi÷a trÎ vµ nh÷ng ngêi ch¨m sãc chÝnh. TrÎ cã c¶m nhËn
®îc vÒ sù an toµn, tù tin hoÆc l¹c quan ®îc h×nh thµnh nªn tõ t¬ng t¸c víi mÑ
(ngêi ch¨m sãc chÝnh) bao gåm viÖc kÝch thÝch t¬ng t¸c, giao tiÕp c¶m xóc, t×nh
c¶m, sù ch¨m sãc liªn tôc, ®¸p øng çc nhu cÇu cña trÎ kÞp thêi. Do ®ã, ë thêi kú
nµy, chóng t«i xin giíi thiÖu khã kh¨n vµ rèi lo¹n ®Æc trng lµ çc khã kh¨n vµ rèi
lo¹n g¾n bã.
a. Kh«ng g¾n bã: Rèi lo¹n tù kû
Rèi lo¹n nµy thuéc rèi lo¹n ph¸t triÓn lan to¶ (Pervasive Developmental
Disorders- PDD). Tù kû chiÕm tû lÖ tõ 1-2/1000 trÎ em vµ thêng tØ lÖ trÎ Trai > g¸i
gÊp 3 lÇn.
Tù kû bao gåm: Tù kû ®iÓn h×nh cña Kanner vµ kh«ng ®iÓn h×nh. Çc khiÕm
khuyÕt ë çc møc ®é kh¸c nhau, tõ nhÑ ®Õn nÆng; ®ång thêi çc chøc n¨ng bÞ tæn
th¬ng kh«ng ®ång ®Òu.
 BiÓu hiÖn l©m sµng
Leo Kanner (1943, 1944) lµ ngêi ®Çu tiªn m« t¶ mét nhãm trÎ cã sù ph¸t triÓn
kh«ng b×nh thêng víi çc ®Æc trng (hiÖn nay còng lµ tiªu chuÈn chÈn ®o¸n):
- KhiÕm khuyÕt nÆng nÒ vÒ tu¬ng t¸c x· héi
- KhiÕm khuyÕt vÒ ph¸t triÓn ng«n ng÷
- Cã hµnh vi, thãi quen, së thÝch ®Þnh h×nh
- Khëi ph¸t sím tríc 3 tuæi
+ Rèi lo¹n vÒ giao tiÕp x· héi

Çc biÓu hiÖn ngay trong 3 n¨m ®Çu:
- Kh«ng nh×n mÑ, kh«ng theo mÑ, kh«ng mõng rì khi thÊy bè mÑ ®i v¾ng vÒ,
khi bÞ ®au kh«ng biÓu hiÖn sù dßi hái vç vÒ,kh«ng ph©n biÖt l¹ quen....
- Kh«ng kÕt b¹n, kh«ng giao tiÕp vµ thiÕu ®¸p l¹i víi trÎ kh¸c
- Kh«ng ch¬i víi ®å vËt mµ trÎ cïng tuæi ch¬i
- Kh«ng ®ång c¶m vµ còng kh«ng c¶m nhËn ®îc t×nh c¶m cña ngêi kh¸c
- Cã hµnh vi khã hiÓu vµ kh«ng thÝch hîp
- Kh«ng giao tiÕp b»ng m¾t
130
Çc biÓu hiÖn trªn dÔ nhÇm tëng trÎ bÞ mï, nªn cßn gäi lµ ‘’mï gi¶’’
+ Rèi lo¹n vÒ ng«n ng÷

Tæn th¬ng nghiªm träng çc kü n¨ng c¬ b¶n ®Ó tiÕp thu ng«n ng÷. TrÎ h¹n chÕ
trong ph¸t triÓn ng«n ng÷ tiÕp nhËn vµ diÔn ®¹t. TrÎ nh mét ®øa bÐ kh«ng nghe,
kh«ng hiÓu, kh«ng nãi’’, cßn gäi lµ ‘’®iÕc gi¶’’
- Kh«ng b¾t chíc, kh«ng nãi theo, kh«ng lµm theo
- Kh«ng hiÓu ý nghÜa cña ®å vËt sö dông, ngay c¶ tªn m×nh.
- Kh«ng hiÓu ý nghÜa cña tõ, cña lêi nãi
- Kh«ng sö dông ®îc ng«n ng÷ ®Ó thÓ hiÖn ý muèn, hoÆc giao tiÕp
+ Hµnh vi- øng xö

Do rèi lo¹n 2 chøc n¨ng trªn lµm cho nhËn thøc cña trÎ bÞ rèi lo¹n, v× vËy g©y nªn
nh÷ng hµnh vi, øng xö kh«ng thÝch øng. TrÎ kh«ng ®¸nh gi¸ ®îc t×nh huèng
- Kh«ng ph¸t triÓn hoÆc ph¸t triÓn chËm kh¶ n¨ng nãi hoÆc çch nãi chuyÖn bÊt
thêng
- Ch¬i mét m×nh, lÆp ®i lÆp l¹i çch ch¬i ®ïa hoÆc kh«ng thÓ tëng tîng lóc
ch¬i
- Cã ®éng t¸c bÊt thêng, lÆp ®i lÆp l¹i cña c¬ thÓ nh vç tay, ®i nhãn gãt, xoay
bµn tay, nh×n bµn tay, l¾c l ngêi...
- Cã së thÝch dai d¼ng vÒ ®å vËt, thøc ¨n, ®Þa ®iÓm, ho¹t ®éng...
- Cã thãi quen ®Þnh h×nh, khã tõ bá
- Cã c¬n næi khïng, giËn d÷ cã thÓ lµ ®Ó bµy tá sù mong muèn hoÆc kh«ng hµi
lßng
- RÊt nh¹y c¶m v¬Ý ©m thanh, mµu s¾c, khÈu vÞ, mïi h¬ng vÞ, d¹ng thø c¨n...
- Thêng kÕt hîp t¨ng ®éng- chó ý gi¶m, cã thÓ ccã rèi lo¹n ¨n uèng, ngñ, bµi
tiÕt (®¸i dÇm Øa ®ïn) hä¨c ®éng kinh. Çc rèi lo¹n trªn cã nhiÒu møc ®é, vµ rèi
lo¹n kh«ng ®ång ®Òu gi÷a çc khu vùc. Cã 3 møc ®é rèi lo¹n cña héi chøng:
nhÑ, trung b×nh vµ nÆng.
 Nguyªn nh©n
Cha cã nguyªn nµo ®îc kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n. C¬ chÕ g©y bÖnh kh«ng râ.
Nhng thÊy cã nhiÒu yÕu tè tham gia, bao gåm di truyÒn, tæn th¬ng n·o, rèi lo¹n
chuyÓn ho¸, miÔn dÞch vµ m«i trêng nu«i dìng
131
- Di truyÒn: T×m thÊy 37% trêng hîp cã NST X gÉy
- Tæn th¬ng n·o: cã tæn th¬ng n·o, nhng kh«ng ph¶i tÊt c¶. VÝ dô nh
29% trÎ tù kû cã tæn th¬ng cña ®éng kinh vµ 40 % trong chËm ph¸t triÓn
t©m thÇn. Hµnh vi ®Þnh h×nh, t¨ng ®éng nh hµnh vi cña mét tæn th¬ng n·o
nh m¸y giËt c¬ d¹ng tic (Gille de la Tourrett)
- Trong tiÒn sö cã bÞ sëi
Sinh ho¸ vµ chuyÓn ho¸: liªn quan ®Õn serotonin ë trÎ tù kû t¨ng ( 1/3 sè trÎ)
Tiªm chñng, miÔn dÞch: liªn quan ®Õn HLA
 Çc dÊu hiÖu ph¸t hiÖn sím
Cã nh÷ng biÓu hiÖn sím ë trÎ tù kû. Çc biÓu hiÖn ë trÎ tríc 2 tuæi cã thÓ lµ dÊu
hiÖu cña rèi lo¹n tù kû.
- Tõ khi sinh ®Õn 6 th¸ng tuæi, trÎ kh«ng thùc hiÖn, ®Ò xíng çc ®¸p tr¶ x·
héi mang tÝnh chñ ®éng; kh«ng cêi ®¸p tr¶; kh«ng hoÆc kÐm t¬ng t¸c m¾t-
m¾t; kh«ng ph¶n øng l¹i víi chó ý cña mÑ, kh«ng ph¶n øng l¹i víi ®å ch¬i.
- Tõ 6 ®Õn 12 th¸ng, trÎ kh«ng biÓu hiÖn t×nh c¶m, khã kh¨n khi tham gia çc
trß ch¬i cña trÎ con, kh«ng cã høng thó víi ®å ch¬i, kh«ng vÉy tay chµo, ®Èy
®å ch¬i ®i xa.
- Tõ 12-24 th¸ng, trÎ kh«ng biÓu hiÖn buån khi xa çch, cã nh÷ng çch ch¬i
®å ch¬i kh«ng thêng gÆp ë trÎ em.
b. G¾n bã bÞ chËm: Héi chøng Down
Do bÊt thêng nhiÔm s¾c thÓ tõ bµo thai, lµ d¹ng chËm ph¸t triÓn t©m thÇn thêng
gÆp. TØ lÖ m¾c Down lµ kho¶ng 1/700 trÎ. ChÈn ®o¸n Down thêng thùc hiÖn ngay
sau khi sinh . TrÎ m¾c bÖnh Down ®Æc trng bëi khuyÕt tËt trÝ tuÖ ë d¹ng trung b×nh
®Õn nÆng (IQ tõ 30 ®Õn 70).
TrÎ m¾c héi chøng Down chËm ph¸t triÓn trÝ tuÖ tõ møc trung b×nh ®Õn nÆng. Vµ
®îc nhËn diÖn ngay sau khi sinh, do çc ®Æc ®iÓm vÒ thÓ chÊt dÔ nhËn thÊy, bao
gåm:
- MÆt nhá vµ ®Çu nhá
- MÆt to vµ phÑt, m¾t xÕch vµ mòi ng¾n
- Lìi nh thß ra
- M¾t xÕch lªn trªn cã nÕp nh¨n ë gãc trong
132
- Tai nhá vµ thÊp
- Bµn tay ng¾n vµ bÌ
 Nguyªn nh©n
Héi chøng Down (HC§), ®îc cho lµ cã nguyªn nh©n tõ bÊt thêng nhiÔm
s¾c thÓ. NhiÔm s¾c thÓ thø 21 cã 3 nhiÔm s¾c thÓ ®îc t×m thÊy ë 95% çc trêng
hîp m¾c héi chøng Down C¨n nguyªn c¬ b¶n cña HC§ lµ t×nh tr¹ng bÊt thêng
NST trong cÆp 21. BÊt thêng nµy do t×nh tr¹ng kh«ng t¸ch cÆp NST 21 trong qu¸
tr×nh gi¶m ph©n t¹o giao tö, ®a ®Õn mét giao tö cã 2 NST 21 (h¬n 90% trêng hîp
x¶y ra lµ giao tö cña mÑ-trøng).
Mét sè rÊt Ýt trêng hîp, bÊt thêng t¸ch cÆp x¶y ra trªn mét vµi tÕ bµo
nguån, trong qu¸ tr×nh gi¶m ph©n vµ kÐo theo çc tÕ bµo ph¸t triÓn tõ tÕ bµo nguån
nµy cã 3 NST trong lóc ®a sè tÕ bµo cßn l¹i cã bé NST b×nh thêng. D¹ng bÊt
thêng nµy ®îc gäi lµ tam NST 21 thÓ kh¶m vµ trªn l©m sµng, t×nh tr¹ng chËm
ph¸t triÓn t©m thÇn thêng nhÑ h¬n, kh¶ n¨ng dÞ tËt néi t¹ng Ýt h¬n. T×nh tr¹ng d
NST 21 còng cã khi chØ x¶y ra ë mét ®o¹n NST 21, gäi lµ d¹ng bÊt thêng do
chuyÓn ®o¹n. Cha, mÑ mang mÇm bÖnh khi ®ã cã thÓ kh«ng ph¸t hiÖn ®îc trªn
l©m sµng, cã kh¶ n¨ng sinh con vµ truyÒn bÊt thêng sang con.
Nguy c¬ trÎ m¾c HC§ cã liªn hÖ víi tuæi sinh cña mÑ. 20% trÎ m¾c HC§ ®îc sinh
ra khi mÑ trªn 35 tuæi,
c. G¾n bã kh«ng an toµn: Rèi lo¹n lo ©u xa çch
Rèi lo¹n lo ©u chia ly (RLL¢CL), lµ lo ©u qu¸ møc vµ t¸i diÔn dai d¼ng vÒ viÖc bÞ
t¸ch, xa çch t¹m thêi hoÆc thêng xuyªn khái ngêi g¾n bã cña trÎ (nh cha mÑ).
§Æc trng lµ trÎ khãc vµ buån bùc qu¸ møc tríc hoÆc ngay khi chia çch. H¬n n÷a,
khi kh«ng ë nhµ hoÆc ë bªn c¹nh cha mÑ, trÎ lu«n cÇn biÕt cha mÑ ë ®©u hoÆc ph¶i
lu«n gi÷ liªn l¹c víi trÎ (nh qua ®iÖn tho¹i). Khi trÎ kh«ng ë bªn c¹nh cha mÑ,
chóng lu«n cã nh÷ng lo l¾ng ®an xen sÏ cã ®iÒu g× xÊu sÏ x¶y ra cho cha mÑ hoÆc
®iÒu g× xÊu sÏ x¶y ra víi chóng nh bÞ l¹c hoÆc bÞ b¾t cãc.
TrÎ cã rèi lo¹n lo ©u chia ly thêng cã çc biÓu hiÖn:
- Buån ®Æc thï khi xa cha mÑ;
- Lo l¾ng cha mÑ cã thÓ gÆp hiÓm nguy khi xa nhµ;
133
- Cã thÓ cã ¸c méng hoÆc cã vÊn ®Ò vÒ giÊc ngñ khi xa cha mÑ
- Tríc hoÆc trong khi xa cha mÑ, cã nh÷ng biÓu hiÖn c¬ thÓ nh buån n«n,
®©u ®Çu, ®©u bông. Çc c¬n nµy hÕt ngay khi sù xa çch kh«ng diÔn ra hoÆc
qua ®i.
RLL¢XC kh¸c biÖt víi lo ©u xa çch ë trÎ nhá- lµ biÓu hiÖn ph¸t triÓn b×nh thêng
ë nh÷ng trÎ kháe m¹nh, an toµn ë mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Lo ©u xa çchy ë trÎ bÐ
xuÊt hiÖn, khi bÐ b¾t ®Çu hiÓu vÒ b¶n th©n m×nh, hiÓu ®îc m×nh lµ mét çc thÓ
riªng biÖt. Cïng lóc ®ã, kh¸i niÖm vÒ sù thêng trùc cña vËt thÓ ®· h×nh thµnh ë
trÎ, trÎ hiÓu ®îc r»ng mét vËt vÉn tån t¹i khi trÎ kh«ng nh×n thÊy hoÆc nghe thÊy
nã. Khi trÎ hiÓu ®îc ®iÒu ®ã, trÎ cã thÓ xa ®îc mÑ. Lo ©u xa çch xuÊt hiÖn khi
trÎ 8 th¸ng vµ t¨ng ®Õn 13-15 th¸ng, sau ®ã sÏ gi¶m dÇn. So víi lo ©u xa çch,
RLL¢XC xuÊt hiÖn khi çc biÓu hiÖn lo ©u xa çch trë nªn cã vÊn ®Ò, c¶n trë cuéc
sèng hµng ngµy. Lo ©u xa x¸ch ®îc cho lµ b×nh thêng víi trÎ tõ 9 ®Õn 18 th¸ng,
th× rèi lo¹n lo ©u xa çch lµ biÓu hiÖn cña sù thÊt b¹i chuyÓn giao gi÷a çc thêi kú
ph¸t triÓn cña trÎ hoÆc thÓ hiÖn sù tho¸i lui chøc n¨ng. BiÓu hiÖn cña lo ©u xa çch
kh¸c nhau phô thuéc vµo ®é tuæi. TrÎ nhá cã rèi lo¹n lo ©u xa çch cã nhiÒu biÓu
hiÖn l©m sµng h¬n trÎ lín.
 Nguyªn nh©n
Còng nh çc rèi lo¹n lo ©u kh¸c, cã nhiÒu gi¶ thuyÕt vÒ c¨n nguyªn cña
RLL¢XC: lý thuyÕt vÒ tËp nhiÔm x· héi (®iÒu kiÖn hãa); lý thuyÕt nhËn thøc (nhËn
thøc kh«ng hîp lý, bÞ bãp mÐo); çc yÕu tè gia ®×nh/sinh häc
6.2.1.2. Mét sè bÊt thêng xuÊt hiÖn ë thêi k× 18-36 th¸ng
Ph¸t triÓn ë giai ®o¹n nµy ph¶i thùc hiÖn çc nhiÖm vô t©m lý, x· héi, sinh lý.
TrÎ cÇn ®¹t ®îc çc n¨ng lùc cña m×nh qua viÖc häc çc kü n¨ng nh di chuyÓn,
nãi, øng xö hîp lý vµ c¶ viÖc kiÓm so¸t thÓ chÊt çc bµng quang vµ ruét. Çc rèi
lo¹n sÏ ®îc ph©n lo¹i dùa trªn kh¶ n¨ng hoµn thµnh çc nhiÖm vô trªn, bao gåm:
(a) sù ph¸t triÓn vËn ®éng kh«ng ®iÓn h×nh, vµ (b) çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn x· héi
hãa nh luyÖn ®i vÖ sinh, hµnh vi chèng ®èi.
a. Ph¸t triÓn vËn ®éng kh«ng ®iÓn h×nh
Ph¸t triÓn vËn ®éng dÔ quan s¸t nhÊt trong hai n¨m ®Çu cña trÎ. Çc vËn ®éng
c¬ b¶n thêng xuÊt hiÖn cuèi n¨m thø nhÊt nh ngåi, ®øng. Sang n¨m thø 2 vµ thø
134
3, trÎ tß mß kh¸m ph¸ thÕ giíi vµ kh¶ n¨ng vËn ®éng lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó thùc hiÖn
nh÷ng kh¸m ph¸. Çc vÊn ®Ò vÒ vËn ®éng cã thÓ ¶nh hëng ®Õn nhËn thøc vµ c¶m
xóc cña trÎ.
- Lo¹n dìng c¬ Duchenne
§îc ®Æt tªn theo nhµ thÇn kinh häc ngêi Ph¸p Duchenne. §©y lµ d¹ng phæ
biÕn trong nh÷ng lo¹n dìng c¬ cã yÕu tè di truyÒn, cã ®Æc trng lµ cã sù tiÕn triÓn
nhanh tho¸i hãa c¬ trong nh÷ng n¨m ®Çu ®êi. BÖnh nµy xu©t hiÖn ë nam (tû lÖ
1/3500), b¾t ®Çu xuÊt hiÖn çc dÊu hiÖu yÕu c¬ vµo kho¶ng n¨m thø 3 ®Çu ®êi. BÖnh
sÏ lµm x¬ng cét sèng yÕu ®i vµ çc c¬ cö ®éng yÕu ®i nh c¬ tay, ch©n vµ cæ. DÇn
dÇn, trÎ sÏ mÊt kh¶ n¨ng ®i l¹i. §Õn ®Çu tuæi vÞ thµnh niªn, c¬ tim vµ c¬ cña hÖ h«
hÊp bÞ ¶nh hëng.
Çc nghiªn cøu vÒ nguyªn nh©n bÖnh hiÖn nay cho thÊy lo¹n dìng nµy x¶y
ra khi mét gen ë NST X kh«ng t¹o ®îc protein dystrophin cÇn thiÕt ë trong çc tÕ
bµo c¬ ®Ó lµm m¹nh c¬ vµ duy tr× t×nh tr¹ng nguyªn vÑn cña c¬.
- B¹i n·o
Do nguyªn nh©n t¹i n·o g©y rèi lo¹n sù ph¸t triÓn vÒ vËn ®éng vµ t thÕ, kÌm rèi
lo¹n çc gi¸c quan. §Æc trng cña b¹i n·o lµ c¨ng vµ cøng c¬ qu¸ møc, mÊt ®i mét
phÇn çc vËn ®éng cã ý thøc céng víi viÖc co c¬. B¹i n·o lµ d¹ng thiÓu n¨ng vËn
®éng phæ biÕn. Tû lÖ 2-3 trÎ/1000.
Çc dÊu hiÖu 6 th¸ng ®Çu
• BÕ khã, mÒm nhÏo, hoÆc co cøng, 2 tay n¾m chÆt.
• Kh«ng gi÷ ®îc ®Çu cæ, kh«ng lÉy,
• ChËm, lê ®ê, kh«ng ®¸p øng, ¨n uèng khã
• Kh«ng mØm cêi, kh«ng hãng chuyÖn
• Kh«ng nhËn ra mÆt mÑ, kh«ng nh×n theo ®å vËt
• Cã thÓ cã c¬n co giËt ®éng kinh, n·o nhá, chång khíp
• ChËm víi ®îc ®å vËt so víi trÎ kh¸c (3-4 th¸ng)
• ChËm ngåi (6-7 th¸ng)
• ChËm ®I (10-14 th¸ng)
135
70% trêng hîp b¹i n·o lµ do nh÷ng bÊt thêng x¶y ra tríc khi sinh lµm ¶nh
hëng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn b×nh thêng cña n·o. Çc nguyªn nh©n cã thÓ lµ
nhiÔm trïng thai nhi, thiÕu khÝ n·o thai nhi, sinh non, ng¹t trong khi sinh, çc bÖnh
m¸u (Rh), vµng da nh©n.
b. Çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn x· héi hãa
ë 2-3 tuæi, trÎ ë ranh giíi gi÷a sù phô thuéc cña em bÐ vµ sù ®éc lËp gia t¨ng cña trÎ
nhá. Cã rÊt nhiÒu nguyªn t¾c x· héi mµ trÎ cÇn häc. Tuæi nµy còng lµ thêi ®iÓm
nh¹y c¶m ®Ó viÖc tËp luyÖn nh÷ng nguyªn t¾c x· héi (x· héi hãa) ®îc b¾t rÔ hay
thÊy b¹i. Sù xuÊt hiÖn çc vÊn ®Ò hµnh vi b¾t ®Çu ë tuæi lªn 3. Kü n¨ng kiÓm so¸t
c¬ thÓ ®èi víi viÖc ®i vÖ sinh còng lµ nhiÖm vô then chèt ë tuæi nµy.
- §i vÖ sinh: ViÖc ®i vÖ sinh phï hîp lu«n lµ mèi quan t©m cña cha mÑ khi
con bíc vµo 2 tuæi rìi- 3 tuæi. §Ó trÎ cã thÓ ®i vÖ sinh phï hîp, trÎ cÇn biÕt dïng
tõ ®Ó chØ viÖc ®i vÖ sinh (®i tÌ, tiÓu, Þ v.v.) vµ biÕt chç ®i vÖ sinh; tù ®i ®Õn chç vÖ
sinh, tù ngåi, biÕt çch kÐo quÇn, cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t bµng quan vµ c¬ hËu m«n.
HÇu hÕt trÎ 18 th¸ng tuæi ®ñ chÝn muåi vÒ mÆt thÓ chÊt ®Ó gi÷ ®îc níc tiÓu trong
vßng mét ®Õn hai giê mµ kh«ng sãn ra. Ngoµi ra, trÎ còng ph¶i phèi hîp ®îc vËn
®éng ®Ó ngåi trªn bÖ xÝ hoÆc b«. Cha mÑ còng cÇn luyÖn tËp cho trÎ viÖc ®i tiÓu tiÖn
phï hîp. Th«ng thêng, khi trÎ bíc lªn 3, cha mÑ vµ c« gi¸o cã thÓ hy väng trÎ tù
®i tiÓu tiÖn ®îc. T¬ng tù víi viÖc ®i ®¹i tiÖn, c¬ hËu m«n cña trÎ cÇn ®ñ kháe vµ
co sù phèi hîp víi viÖc co th¾t, ngåi ®Ó trÎ cã thÓ gi÷ ®îc chÊt th¶i cho ®Õn lóc
ngåi vµo toilet hoÆc b« ®Ó tèng chÊt th¶i ra. ViÖc huÊn luyÖn trÎ ®i ®¹i tiÖn phï hîp
cã thÓ b¾t ®Çu khi trÎ lªn 2-2,5 tuæi.
Khi trÎ cã vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn ë giai ®o¹n nµy,trÎ cã thÓ m¾c chøng ®¸i dÇm hoÆc Þ
®ïn trong t¬ng lai.
+ §¸i dÇm: ®îc chÈn ®o¸n khi viÖc tiÓu tiÖn ra quÇn ¸o x¶y ra liªn tôc, Ýt nhÊt 2
lÇn/tuÇn trong 3 th¸ng liªn tiÕp ë trÎ 5 tuæi. ViÖc ®¸i dÇm kh«ng do yÕu tè y tÕ hoÆc
dïng thuèc. §¸i dÇm ®îc chia thµnh nhiÒu lo¹i: ®¸i dÇm ban ®ªm (khi ngñ), ®¸i
dÇm lóc thøc vµ hçn hîp c¶ 2. Tû lÖ trÎ m¾c chøng ®¸i ®Çm ban ®ªm lµ 13-14% vµ
n÷ nhiÒu h¬n nam (Herbert 2005). C¨n nguyªn cña ®¸i dÇm ®îc cho lµ cã çc yÕu
tè vÒ sinh häc (70% trÎ ®¸i dÇm cã ngêi th©n bËc 1 bÞ chøng ®¸i dÇm thêi trÎ; cÊu
t¹o c¬ quan tiÕt niÖu, cã vÊn ®Ò vÒ n·o), çc yÕu tè vÒ t×nh c¶m (lo ©u, cã xung ®ét
136
t×nh c¶m), yÕu tè häc hái (kh«ng h×nh thµnh ®îc thãi quen, thiÕu çc tr¶i nghiÖm
häc hái céng víi sù cñng cè/kû luËt kh«ng phï hîp).
+ Þ ®ïn: ®îc chÈn ®o¸n khi trÎ trªn 4 tuæi díi 16 tuæi thêng xuyªn ®¹i tiÖn ra
quÇn hoÆc trªn giêng Ýt nhÊt 1 tuÇn/lÇn trong 3 th¸ng liªn tiÕp. Cø 3/100 trÎ bíc
vµo 5 tuæi vÉn cßn Þ ®ïn. 2/100 trÎ 7-8 tuæi cã Þ ®ïn. 1/12 trÎ 12 tuæi cã Þ ®ïn. Tû lÖ
ë nam cao h¬n n÷. T¬ng tù ®¸i dÇm, c¨n nguyªn cña Þ ®ïn còng ®îc cho lµ tõ çc
yÕu tè sinh häc, t×nh c¶m vµ häc tËp.
- Rèi lo¹n hµnh vi chèng ®èi (RLHVC§): §îc ®Þnh nghÜa lµ sù chèng ®èi, kh«ng
tu©n thñ lÆp l¹i mang tÝnh bÒn v÷ng, cã th¸i ®é thï ®Þch vµ tiªu cùc víi nh÷ng ngêi
lín Ýt nhÊt trong 6 th¸ng. TiÓu chuÈn chÈn ®o¸n ph¶i cã 4 trong sè çc biÓu hiÖn
sau:
• MÊt b×nh tÜnh
• C·i nhau víi ngêi lín
• Th¸ch thøc, bÊt chÊp hoÆc kh«ng tu©n thñ çc yªu cÇu hoÆc nguyªn t¾c
• Cè ý lµm phiÒn
• §æ lçi cho ngêi kh¸c çc khuyÕt ®iÓm cña m×nh
• Hay giËn dçi vµ dÔ bÞ bùc m×nh
• Tøc giËn thêng xuyªn vµ o¸n giËn
• Thï o¸n, hËn thï.
RLHVC§ chiÕm 15% trÎ em tõ 0-5 tuæi. TrÎ ë tuæi mÉu gi¸o lµ thêi kú hay xuÊt
hiÖn çc vÊn ®Ò chèng ®èi. Víi nh÷ng trÎ cã vÊn ®Ò vÒ vËn ®éng vµ c¶m gi¸c, çc
c¬n mÊt b×nh tÜnh vµ hµnh vi chèng ®èi thêng bÞ khëi ®éng khi trÎ kh«ng diÔn ®¹t
hoÆc kh«ng tù thùc hiÖn ®îc çc nhu cÇu. RLHVC§ ®îc cho lµ cã nguån c¬n tõ
viÖc cha mÑ thiÕu n¨ng lùc (cã thÓ v× tr×nh ®é, v¨n hãa-x· héi, çc lÝ do vÒ c¶m xóc)
®Ó ®¬ng ®Çu víi çc hµnh vi mang tÝnh b¾t buéc ë trÎ theo çch hîp lý vµ tÝch cùc.
6.2.1.3. Mét sè bÊt thêng xuÊt hiÖn thêi kỳ 3 ®Õn 6 tuæi
a. Rèi lo¹n ng«n ng÷, giao tiÕp
137
ThuËt ng÷ “nãi” chØ hµnh ®éng c¬ thÓ liªn quan ®Õn ph¸t ©m, “ng«n ng÷” chØ hÖ
thèng kÕt hîp çc thµnh tè cña ©m ë çc møc ®é phøc t¹p kh¸c nhau ®Ó diÔn ®¹t
mét çch cã ý nghÜa (Herbert, s®d). Çc kü n¨ng nµy lµ c¬ b¶n ®èi víi giao tiÕp x·
héi. Rèi lo¹n giao tiÕp ®îc ®Æc trng bëi çc khã kh¨n vÒ nãi hoÆc ng«n ng÷.
ChËm hoÆc thiÓu n¨ng ph¸t triÓn ng«n ng÷ kÕt hîp víi nh÷ng vÊn ®Ò nghiªm träng
vÒ giao tiÕp x· héi lµ b»ng chøng cña tù kû.
TrÎ khã khăn trong çch b×nh thêng cña sù tiÕp thu ng«n ng÷. V× vËy, sù ph¸t triÓn
ng«n ng÷ cña trÎ bÞ chËm trÔ so víi trÎ b×nh thêngg cïng tuæi. TrÎ sö dông ©m vị
kÐm hoÆc n¨ng lùc sö dông ng«n ng÷ nãi hoÆc ng«n ng÷ tiÕp nhËn chËm.
 Rèi lo¹n ®Æc hiÖu sù kÕt ©m
TrÎ sö dông çc ©m vÞ kÐm h¬n møc ®é cña trÎ cïng tuæi nhng çc kü n¨ng ng«n
ng÷ vÉn ë møc b×nh thêng.
Nguyªn t¾c chÈn ®o¸n: TrÎ lÖch l¹c hoÆc chËm trÔ trong viÖc thu ®¹t çc ©m vÞ vµ
®a ®Õn:
- KÕt ©m kÐm, nªn khi trÎ nãi mäi ngêi xung quanh khã hiÓu
- Bá sãt, biÕn d¹ng hoÆc thay thÕ çc ©m vÞ
- TrÎ ph¸t ©m ®óng mét sè ©m vÞ trong mét sè vÞ trÝ cña tõ, nhng ë vÞ trÝ
cña tõ kh¸c, th× kh«ng ph©t ©m ®îc
Sù khã kh¨n trong kÕt ©m, bao gåm: rèi lo¹n ph¸t triÓn kÕt ©m, rèi lo¹n ph¸t triÓn
©m vÞ häc, tËt nãi ngäng, rèi lo¹n chøc n¨ng kÕt ©m, ph¸t ©m sai.
 ChËm ph¸t triÓn ng«n ng÷ biÓu hiÖn
N¨ng lùc sö dông ng«n ng÷ cña trÎ díi møc t¬ng øng víi trÎ cïng tuæi nhng
ng«n ng÷ hiÓu trong giíi h¹n b×nh thêng. ë ®é 2 tuæi, trÎ cha nãi ®îc tõ riªng lÏ
vµ 3 tuæi cha nãi ®îc c©u 2-3 tõ. TrÎ sö dông ng«n ng÷ kh«ng lêi b»ng ®iÖu bé,
cö chØ, nÐt mÆt. T×nh tr¹ng nµy kÐo dµi tïy theo trêng hîp, cã trÎ ®Õn 3 tuæi nãi
b×nh thêng, mét sè trÎ kh¸c cã thÓ kÐo dµi h¬n nhng kh«ng qu¸ 5 tuæi
 ChËm ph¸t triÓn ng«n ng÷ tiÕp nhËn
Sù th«ng hiÓu ng«n ng÷ cña trÎ kh«ng ®¹t ®Õn møc t¬ng ®¬ng ë trÎ cïng tuæi.
N¨ng lùc sö dông lêi nãi cã suy gi¶m râ rÖt vµ thêng cã rèi lo¹n kÕt ©m. BiÓu
hiÖn:
• Lªn 1 tuæi, trÎ kh«ng hiÓu tõ, mµ ®ßi hái løa tuæi nµy ®· hiÓu.
138
• Lªn 18 th¸ng tuæi kh«ng thÓ nhËn d¹ng Ýt nhÊt vµi ®å vËt th«ng dông
• Lªn 2 tuæi, kh«ng thÓ v©ng theo nh÷ng chØ dÉn ®¬n gi¶n th«ng thêng
• VÒ sau trÎ kh«ng thÓ hiÓu ®îc çc cÊu tróc ng÷ ph¸p ( phñ ®Þnh, nghi vÊn,
so s¸nh..)
• Vµ kh«ng hiÓu ®îc ý nghÜa cña ng«n ng÷ kh«ng lêi

b. Rèi lo¹n ¨n uèng
Rèi lo¹n ¨n uèng thêng x¶y ra víi bÊt cø tuæi nµo, nhng kh¸ phæ biÕn ë tuæi tõ 2-
4 tuæi. 70% sè trÎ bÐ cã rèi lo¹n nµy. Dung m¹o l©m sµng rÊt kh¸c nhau. Bao gåm :
 Chøng biÕng ¨n
Tû lÖ trÎ biÕng ¨n tõ 1 ®Õn 6 tuæi lµ 40%. TrÎ díi 3,5 tuæi thêng m¾c chøng nµy.
TrÎ thêng ¨n Ýt hoÆc chØ ¨n nh÷ng thøc ¨n quen thuéc nhÊt ®Þnh, tõ chèi thö mãn
¨n míi. T×nh tr¹ng nµy dÉn ®Õn thiÕu dinh dìng, chËm t¨ng trëng vµ còng g©y
nªn t×nh tr¹ng chËm ph¸t triÓn vÒ t©m vËn ®éng. Chøng nµy thêng xuÊt hiÖn tõ 9
th¸ng tuæi trë ®i, khi mµ ®øa trÎ ®· ®¹t ®îc mét phÇn nµo tÝnh tù lËp vµ t×m çch
lµm chñ t×nh thÕ. TrÎ chèng ®èi chÜa vÒ phÝa bµ mÑ vµ thêng mÑ cè Ðp ¨n b»ng
mäi çch, cã thÓ dç dµnh, th« b¹o. ChÝnh th¸i ®é nµy, g©y cho trÎ næi sî h·i tríc
b÷a ¨n, ®ång thêi còng g©y cho bµ mÑ sù lo l¾ng vÒ trÎ. Mèi quan hÖ g¾n bã mÑ
con dÔ bÞ tæn th¬ng. Nã sÏ t¹o nªn vßng luÈn quÈn, g©y nªn nh÷ng rèi lo¹n kh¸c ë
trÎ vµ ngêi mÑ bÞ c¨ng th¼ng. TriÖu chøng :
- TrÎ kh«ng chÞu ¨n hoÆc nhâng nhÏo qu¸ møc, trong khi thøc ¨n hîp víi trÎ
vµ ®îc ch¨m sãc ®Çy ®ñ.
- Çc biÓu hiÖn cã thÓ ®i kÌm víi î ®i, î l¹i ( nhai l¹i)
- Kh«ng cã bÖnh thùc tæn ®i kÌm
 DÞ thùc
DÞ thùc lµ viÖc ¨n nh÷ng vËt kh«ng ph¶i lµ thøc ¨n trong thêi gian Ýt nhÊt lµ
mét th¸ng. DÞ thùc kh¸c víi viÖc trÎ bÐ cho vµo miÖng ®å ch¬i, çc ®å vËt ë n¨m
®Çu. ViÖc cho vµo miÖng çc ®å vËt ®Ó kh¸m ph¸ chóng lµ ph¸t triÓn b×nh thêng ë
trÎ tõ 0-18 th¸ng. HiÖn tîng nµy nÕu kÐo dµi sau 18 th¸ng tuæi th× trë thµnh chøng
dÞ thùc. DÞ thùc ®îc coi lµ vÊn ®Ò nghiªm träng v× nã cã thÓ dÉn ®Õn viÖc bÞ nhiÔm
®éc ch× hoÆc tiªu hãa nh÷ng chÊt ®éc kh¸c.
139
C©u hái «n tËp
1. ChËm ph¸t triÓn t©m thÇn lµ g×? Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n vµ can thiÖp?
2. Nªu ®Æc ®iÓm cña chËm ph¸t triÓn t©m thÇn do b¹i n·o. Nguyªn nh©n?
3. ChËm ph¸t triÓn vËn ®éng. Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n. Çch ®¸nh gi¸ vµ can
thiÖp?
4. ChËm ph¸t triÓn ng«n ng÷ ? Ph©n lo¹i vµ tiªu chuÈn chÈn ®o¸n?
5. Nªu çc tiªu chuÈn chÈn ®o¸n cña rèi lo¹n tù kû ë trÎ em? Nªu mét trêng
hîp mµ em ®· gÆp. HiÖn nay, cã mÊy ph¬ng ph¸p ®Ó hç trî cho trÎ. Theo
em, ph¬ng ph¸p nµo lµ quan träng?
140
Tµi liÖu tham kh¶o
Ainsworth, M., Ed. (1979). Attachement as related to mother-infant interaction. Advances in the
study of behavior. New York, Academic Press.
Aslin, R. (1993). Commentary: The Strange Attractiveness of Dynamic Systems to Development.
A Dynamic Systems Approach: Applications. L. Smith and E. Thelen. Cambridge, MA,
MIT Press.
Beauchamp, G. K., B. J. Cowart, et al. (1994). "Infant salt taste: Developmental, methodological,
and contextual factors." Developmental Psychobiology 27(6): 353-365.
Berk, L. E. (2003). Child Development, 6th edition, Pearson.
Chi, H. N. K., H. T. Hương, et al. (2006). Sự phát triển thể chất và tâm-vận động của trẻ từ 0-6
tuổi, NXB Giáo dục.
Chương, N. (1990). Phát triển sinh lý thần kinh ở trẻ em, Trung tâm nghiên cứu tâm lý trẻ em N-
T.
Cole, M., M. Michel, et al. (1994). "The development of emotion regulation and dysregulation: A
clinical perspective." Monographs of the Society for Research in Child Development
59(2-3): 250-283.
Crawford, K. (1996). "Vygotskian approaches to human development in the information era."
Educational Studies in Mathematics 31: 43-62.
Davies, D. (1999). Child Development: A Practitioner's Guide. New York, Guilford Press.
Đinh Thị Kim Thoa, N. T. M. L., Trần Văn Tính (2009). Tâm lý học phát triển. Hà Nội, NXB
ĐHQG HN.
Dondi, M., F. Simon, et al. (1999). "Can newborns discriminate between their own cry and the cry
of other newborn infant?" Developmental Psychology 35: 418-426.
Dũng, V. (2008). Từ điển Tâm lý học, NXB Từ Điển Bách Khoa.
Edward, F. Z. and S. Matia Finn (1986). Children Development and Social Issues. Pearson.
Toronto.
Eiesnberg, N., I. Guthrie, et al. (1997). "The Relations of Regualation and Emotionality to
Resiliency and Competent Social Functioning in Elementary School Children." Child
Development 68(2): 295–311.
Field, T. M., R. Woodson, et al. (1982). "Discrimination and immitation of facial expression by
neonates." Science 218: 179-181.
Fredericks, M. and S. I. Miller (1997). "Some brief notes on the "unfinished bussiness of
qualitative inquiry." Quality and Quantity 31: 1-13.
Hạc, P. M. (2004). Tuyển tập tâm lý học. Hà Nội, NXB Giáo Dục.
Herbert, M. (2005). Developmental Problems of Childhood and Adolescence: Prevention,
Treatment and Training, Wiley-Blackwell.
Hinh, L. Đ. and N. Chương (1994). Thần kinh học trẻ em. Hà Nội, NXB Y học.
Hirsh-Pasek, K. and D. G. Kemler (1987). "Clauses are perceptual units for young infants."
Cognition 26(3): 269-286.
Hoa, D. D., N. Á. Tuyết, et al. (2008). Giáo trình Tâm lý học phát triển. Hà Nội, NXB ĐHSP HN.
LaRousse (2000). Grand Dictionnaire de la Psychologie. Paris, Larousse.
Nguyễn Ánh Tuyết, N. N. M., Đinh Thị Kim Thoa (1997). Tâm lý học trẻ em lứa tuổi mầm non
(từ lọt lòng đến 6 tuổi). Hà Nội, NXB ĐHQGHN.
Phê, H. (1998). Từ điển, NXB Khoa học Xã hội.
Power, T. G. and M. L. Chapieski (1886). "Childrearing and impulse control in toddlers: A
naturalistic investigation." Developmental Psychology, 22(2): 271-275.
Sagi, A. and M. L. Hoffman (1976). "Empathic Distress in the Newborn." Developmental
Psychology 12(2): 175-176.
Sari, G. F. and R. M. Imad (2004). "The Effect of Skin-to-Skin Contact (Kangaroo Care) Shortly
After Birth on the Neurobehavioral Responses of the Term Newborn: A Randomized,
Controlled Trial." Pediatrics 113(4): 858 -865
141
Saxon, T. F. (1997). "A longitudinal study of early mother-infant intereaction and later language
competence." First Language 17: 271-281.
Schroeder, C. S. and B. Gordon (2002). Assessment and Treatment of Children Problems: A
Clinician's Guide. New York, Guilford Press.
Streri, A., M. Lhote, et al. (2001). "Haptic perception in newborns." Developmental Science 3(3):
319-327.
Titzer, R. (2009). Your Baby Can Read: Early Language Development System. Your baby can
read, Penton Overseas Inc.
Tourrette, C. and M. Guidetti (2002). Introduction a la Psychologie du Developpment. Paris,
Armand Colin.
Viện, N. K., Ed. (2001). Từ điển Tâm lý, NXB Văn Hóa-Thông Tin.
Viện, N. K. (2010). Nghiên cứu tâm lý, NXB Văn hóa Sài Gòn.
Vygotsky, L. S. (1962). Thought and Language. Cambridge , MA MIT Press.
Werker, J. F. and R. C. Tees (1999). "INFLUENCES ON INFANT SPEECH PROCESSING:
Toward a New Synthesi." Annual Review of Psychology 50: 509-535.
142

Giáo trình Phát triển Tâm Vận động Trẻ Em

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giáo trình Phát triển Tâm Vận động Trẻ Em

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

1.1.2. Kh¸i niÖm vÒ t©m vËn ®éng (Psychomotor)

1.1.4.2. Giai ®o¹n ph¸t triÓn (stages of development):

• TiÒn thao t¸c : tõ sau 2 tuæi ®Õn 7 tuæi

• Pháng vÊn cã cÊu tróc, tr¾c nghiÖm, b¶ng hái.

1.3.2. ThiÕt kÕ nghiªn cøu

Sợi nhánh nhận thông tin

Bao mielin ở trên sợi

Thùy thái dương

§­êng dÉn truyÒn lªn,

vËn ®éng h÷u ý- dÉn Thể trai

truyÒn vËn ®éng cã ý

H×nh 2.5 : CÊu t¹o n·o

Tuổi Trung bình Suy dinh dưỡng Thừa cân

Nguån: GS, TS Lª Nam Trµ, 2009

H×nh2.8: HÖ m¹ch m¸u nu«i

H×nh 2.9: D¹y trÎ b»ng c¸ch kÝch

“ Mòi con ®©y nÌ“

Ph­¬ng ph¸p T©m vËn ®éng B. Aucourier

2.2. Mét sè lý thuyÕt hiÖn ®¹i vÒ ph¸t triÓn trÎ em

2.2.3.Lý thuyÕt ph¸t triÓn nhËn thøc cña J.Piaget

2.2.4. Lý thuyÕt v¨n hãa-x· héi cña V­godxki

3.1.4.2.§øng, ch÷ng vµ ®i, lªn xuèng cÇu thang

3.1.5. ¨n uèng vµ mÆc

3.1.6. KiÓm so¸t c¬ trßn

Tù ngåi b« v÷ng vµ chØ trá (8 th¸ng tuæi)

3.2. Ph¸t triÓn ng«n ng÷

TrÎ -------------- ---§èi t­îng -------------------Ng­êi lín

H×nh 4.1: C¸c ph¶n x¹ s¬ sinh

4.1.5.2.Ph¸t triÓn t×nh c¶m-x· héi

4.2.1.2.Ph¸t triÓn cÇm n¾m

5 th¸ng cÇm c¶ bµn tay CÇm b×nh s÷a c¶ hai tay ®Ó bó

Cµo h¹t nho 25% 50% 75% 90%

KÑp h¹t nho 25% 50% 75% 90%

H×nh4.5 : §é nÐt cña tri gi¸c ë trÎ

4.2.3.2. Ph¸t triÓn t×nh c¶m-x· héi

H×nh 4.8: §ung ®­a ng­êi khi quú

H×nh 4.11: Bß lªn cÇu thang

§i vÞn 25% 50% 75% 90%

§i v÷ng 25% 50% 75% 90%

4.3.2.Ph¸t triÓn cÇm n¾m ë trÎ nhá

H×nh 4.12: XÕp cÇu 2-3 khèi (12 th¸ng tuæi)

4.3.3. Ph¸t triÓn ng«n ng÷

25% 50% 75% 90%

§øng vµ nghiªng bªn nä bªn khia kh«ng ng·

4.4.3. Ph¸t triÓn vÒ ng«n ng÷

4.4.4.2. Ph¸t triÓn t×nh c¶m, x· héi

4.5.4.2. Ph¸t triÓn t×nh c¶m, x· héi

25% 50% 75% 90%

25% 50% 75% 90%

25% 50% 75% 90%

1. Ph¸t triÓn t©m vËn ®éng

Điều khiển về mặt tư thế

Điều khiển tư thế khi di chuyển

Vận động trong kh«ng gian :

- c¸c kiểu hành động (leo trÌo, lăn,

hoạt động theo thời gian (chậm, nhanh,

Vận động tinh (dïng kÐo, dùng bót...)

Ứng đ¸p với người lớn

Sử dụng c¸c ng«i, và đại từ nh©n

Sự huy động và đầu tư (t©m trÝ, thời

TÝnh tự chủ khi thực hiện nhiệm vụ

Phản ứng hợp lý với t×nh huống

§êng dÉn truyÒn lªn,

Ph¬ng ph¸p T©m vËn ®éng B. Aucourier

2.2.4. Lý thuyÕt v¨n hãa-x· héi cña Vgodxki

TrÎ -------------- ---§èi tîng -------------------Ngêi lín

H×nh 4.8: §ung ®a ngêi khi quú

- Khëi ph¸t sím tríc 3 tuæi

- Lo¹n dìng c¬ Duchenne

• C·i nhau víi ngêi lín

• §æ lçi cho ngêi kh¸c c¸c khuyÕt ®iÓm cña m×nh

• Tøc giËn thêng xuyªn vµ o¸n giËn

• Vµ kh«ng hiÓu ®îc ý nghÜa cña ng«n ng÷ kh«ng lêi