Arheologija

Utvrdjenje Kurvingrad

Kurvingrad u Niskoj okolini do danasnjih dana nedovoljno je ispitan

lokalitet, i zgleda naseljen jos u osvitu istorijskog doba . Zbog tranzitnog i strateskog
polozaja nad tesnacem nad kojim se uzdize u doba rimskog carstva naselje je
bilo odbrambena kula vojnog puta (via militaris). Znacajna je vojna tacka i u
doba Vizantije pod imenom Komplos . U srednjem veku obnovljeno je naselje , koje
je preostalo iz ranijeg perioda , i od tada nosi naziv Koprijan .
Koprijan
je pogranicni grad despotovine , vise puta njime ce zavladati srpski i turski
mocnici. Kada je u poslednjem turskom naletu razorena Srpska
srednjovekovna drzava, Koprijan je do temelja razoren , stanovnistvo pobijeno i
raseljeno i odvedeno kao roblje u Malu Aziju . Tvrdjava je vise puta koriscena kao
gradjevinski materijal za i zgradnju Niske tvrdjave. U dvadesetom veku ruine je
raznelo lokalno stanovnistvo i njime gradilo svoje kuce.
U ovome sto sledi dat je pregled dosadasnjih istrazivanja, legendi koje su
se odrzale i desavanja koja su uticala na sudbinu grada.

Kurvingrad se nalazi 12 km juzno od Nisa, iznad

istoimene klisure,kroz koju protice Juzna Morava. Sa
severo-istocne strane Juzno Moravske klisure, naspram
Kurvinagrada na planini Selicevici uzdize se Komiga,
brdo visoko oko 270 m nadmorske visine. Tesnac
povezuje Toplicku, Juzno Moravsku i Nisko-aleksinacku
kotlinu, i kroz njega saobraca auto put od usca Velike
Morave do doline Vardara.

Legenda ili istina

O najstarijoj proslosti grada do danas
su se odrzale samo legende, a malobrojna
istrazivanja zasnovala su se na
srednjevekovnoj problematici, tako da nema
mnogo materijalnih dokaza o tome kako i
kada je grad prvi put nastao i ko ga je prvi
osnovao. Sve sto danas pouzdano umemo
da kazemo, odigralo se od 1372. godine do
1444. godine.

Te prve godine izranja iz mraka poznog XIV veka; one druge godine na isti nacin
nestao je u tami vremena.
Tacnije, zivot grada protekao je omeden opsadama. Veruje se da vulgaran naziv
grada potice iz vremena u kome je izvesna nemoralna dama iz gradskog naselja,
prilikom opsade neosvojivog utvrdenja, nocu dok su svi spavali navela strazu da otvori
kapije grada ili je sama to ucinila.
. Po drugoj legendi koja se jos zivlje odrzala u svesti naroda grad je pripadao carici, a
grad se Kurvin nazvao otud sto je carica zavela svestenika iz crkve ispod grada. Da bi se
lakse susretali naredila je da se razapne platno od grada do crkve po kome je prelazila.
U julu 1933. godine zaista je postojala crkva pod gradom, pripadala je moravskom
tipu, sazidana od netesanog kamena.
Kurvingrad ima izuzetno dobar strateski polozaj. Sa nesto nizom Komigom na drugoj
strani on potpuno zatvara usku klisuru Morave, u kojoj danasnji put, sledeci anticku
trasu, i pruga Nis-Vranje prelaze Moravu i Toplicu dvama mostovima medjusobno
udaljenim dva kilometra.
Car Justinijan I sredinom VI veka u okolini svog rodnog Nisa podigao je 32 nova i
obnovio 7 ranijih utvrdjenja. U unutrasnjosti zemlje izgradio je mnogobrojne kastele da
bi stanovnistvo imalo gde da se skloni u slucaju varvarskih napada preko Dunava. Kaze
se da je obnovljen kastel ad Herculum i Calis. Calis je kasnije mogao biti netacno
napisan Komplos. Mogucno je da je vizantisko naselje podignuto na Kurvinomgradu
bilo severnni odbrambeni for Justiinijane Prime.
Naissus je nastavio da postoji kao veliki grad pod nazivom Nis. U povelji (hrisuvolji)
Cara Vasilija II iz 1020. god. Nisu pripadaju Mokro, Svrljig, Toplica i Komplos. Verovanje
da se Komplos kasnije pretopio unaziv za danasnje Prokuplje i da je zapravo rec o istom
lokalitetu osporena je kada je pronadjen dokument o Segedinskom miru iz 1444. god.
gde se posebno pominju KOPERHANUM i Prokopijam. Komplos je morao biti na mestu
danasnjeg Kurvinog grada. Primetna je slicnost u nazivima, a i celo to podrucje bogato
je vizantiskim nalazima.[Tako je u susednom selu Klisure pronadjena vizantijska bazilika
i nekoliko grobova. Prilikom kopanja temelja zgrada cesto se nailazi na rusevine manjih i
vecih gradjevina, koje su po materijalu i nacinju zidanja datirane iz VI do VIII veka nase
ere.
Komplos je morao biti vazan magistralni grad koji povezuje dolinu Morave sa dolinom
Vardara, sastavni element mreze koja je u proslo vreme postojala na ovim prostorima,
vazna vojna tacka, koja je stitla put od pljackasa i varvarskih upada. Kakva je sudbina
zadesila grad u tome vremenu nezna se,ali je sa opravdanim razlogom mogao biti
smatran za neosvojiv. Vazna odbrambena moc grada pocivala je u nepristupacnom
planinskom ternu pod kojim se prostirao pregledan vidik na dolinu i reku, a cije zaledje

je cuvala jos visa Selicevica.

Od doseljavanja Slovena na ove prostore, od pocetka vladavine Stefana Nemanje ovo
oblast poznata je pod nazivom Dubocica. Da li je Dubocica isto sto i Dendra, koja se
pominje u vizantiskim izvorima, ostaje nerazjasnjeno.
Kada je godine 1933. u niskoj tvrdjavi pronadjen nadvratni kamen za grad Koprijan
(danas cuvan u niskom Narodnom Muzeju),postavilo se pitanje odakle je mogao biti
donet. Kamen je lezao medju drugim kamenjem, kao neiskoriscen gradjevinski
materijal. Verovatno je da je ovde prenet u nekoj od poslednjih turskih najezdi, pred
pad despotovine, i da je srpski srednjevekovni Koprijan doziveo sudbinu vecine drugih
srpskih srednjevekovnih gradova, koji su bili razoreni i upotrebljavani za izgradnju
turskih vojnih logora. Kamen je bio dimenzija 114 cm duzine i 123 cm u obimu. Istesan
od belog ovalnog kamena. Gornja strana je ravna u sirini od 26 cm, donji usek sa
krajeva, za naslon na zid, iznosi 26 cm. Na stubu je u cetiri reda ( u sirini od 16
cm ) na srpskoslovenskom, cirilicom, sa jednakim slovima u velicini od 3 cm pisalo:
"Az Nenad, sin kaznaca Bogdana, sazidah si grad Koprijan godo va dni blagovernago
gospodina mi kneza lazara va leto"
Natpis je okrnjen sa krajeva, pa je po nesto ostalo nerazjasnjeno. Godina ovako kako
je sacuvana predstavlja 6880., tj. 1372. po nasem kalendaru, i ona pada u veme
vladavine kneza Lazara. Ako ovo prihvatimo kao tacno, onda je 1372. godine i Nenad,
sin kaznaca (blagajnika) Bogdana sazidao grad Koprijan.
Da li je srednjevekovni Koprijan danasnji Kurvingrad? Da je vizantisko utvrdjenje na
Gradistu Calis, a potom netacno napisano Komplos, u srednjem veku novoizgradjeni
Koprijan, bez osnove je, jer na tom mestu nema nadjenih tragova srpske
srednjevekovne proslosti. Nepoznata vizantiska tvrdjava na Gradistu izgubila je znacaj
1372. god., kada je zavrsen grad Koprijan.
Grad je bio sa svih strana opasan rovom. Usled erozije rov je danas dimenzija 2X2m,
u proslosti je bio dublji. Gradski bedem danas je prosecne visine od 4 do 5 m, i on je bio
visi, ali se ne moze utvrditi za koliko, jer nigde nema sacuvanih karakteristicnih gradskih
zubaca. Grad je bio izgradjen od sivozelenog netesanog kamena i od crvene opeke,
koja je na tom mestu postojala iz ranijeg vremena.Crkva Sv. Jovana na Komigi bila je,
zajedno sa onom na crkvistu pod gradom obredni hram grada. Sa zapadne strane grad
su cuvale tri kule, od kojih su ocuvane ona na jugozapadu i centralna. Severoistocne
kule danas nema, ali mora da je to bila glavna kula, donza. Fotografija ( na pocetku
rada ) je uradjena pocetkom XX veka. Na njoj se vide 4 kule, sto je moguce samo iz
pravca severozapada. Odatle se pruza najpregledniji vidik na kotlinu Morave, a i danas
je sacuvan deo puta, koji je najpogodniji pristup gradu. Sa severa su postojale 3 kule,
severoistocna je srusena. Istocni zid je porusen, i pripadale su mu dve ugaone kule. A
od 3 juzne preostala je samo centralna, i vec pomenuta jugozapadna. Unutrasnje
prostorije bile su izgradjene od drvenih greda, koje su se glavile u otvore na
bedemina.Samo je ostao temelj zgrade, u kojoj je udubljenje povrsine u osnovi 12 m2,
u zemlji duboko 1,5 m, a visina nad zemljom ne moze se danas odrediti, verovatno je
ovo bila cisterna. Kako je cisterna ovakvih dimenzija mogla da snabde vodom 1000
stanovnika, koliko je grad mogao da primi u toku opsade, i kako se voda do grada
dopremala? Verovatno da je pod gradom bio izgradjen sklop podzemnih kanala, koji je
vodio do Morave.
Koprijan je bio pogranicni grad, jedini sa ove strane Lazarove drzavne granice. Stitio
je put do Novog Brda i do rudnika srebra i zlata, na jugu despotovine. Kada su Ugri
1072.god. osvojili Nis odvojili su ruku Sv. Prokopija,zastitnika grada, koji je bio
sahranjen u "staroj crkvi", i preneli u Sremsku Mitrovicu. Pobedonosni car Manojlo dao
je da se vracena relikvija ponovo pripoji telu i pre prve opsade Nisa pobegao je u
susedni grad Koprijan. Posle smrti Bajazita njegovi sinovi se bore za vlast u Turskoj.
Prvi se povlaci iz sukoba Isa. Sulejman pobedjuje Mehmeda, a Musa zavladava

Balkanom. Stefan Lazarevic, zakoniti vladar Srbije sklapa savez sa Musom protiv
Sulejmana. Vuk Lazarevic i Brankovici, prave pogodbu sa Venecijom o prebacivanju
Sulejmanove vojske iz Male Azije u Evropu, bivaju otkriveni i izbeci ce pogubljenje na
intervenciju Stefana Lazarevica. Na Kosmidonu kod Carigrada dve vojske se
sukobljavaju. Stefan Lazarevic sklonice se u Carigrad. Musa gubi, ali ce njgove pristalice
sledece godine ubiti Sulejmana. Pri povratku u Srbiju bice pogubljeni Brankovici i Vuk
Lazarevic. Musa napada despotovinu, a Lazarevic se ujedinjuje sa Mehmedom. 14111413. god. Musa gospodari Balkanom. 1413. god. napasce vojvodu Hamzu [grad
Sokolac kod Aleksinca], zatim Bolvan, Lipovac, Stalac i Koprijan. Koprijan ce biti
razoren,stanovnistvo raseljeno, ili pobijeno, ili prodano kao belo roblje u Maloj Aziji. Iste
godine Musina vojska bice pobedjena pod Vitosom, kada ce i Musa poginuti. Mehmed I
postaje sultan, a Stefanu Lazarevicu vraca Koprijan i jos neke od gradova. Posle
Lazareviceve smrti na vlast u Srbiji dolazi Djuradj Brankovic, ali mu sultan ne priznaje
vlast i trazi pravo na zemlju svog pokojnog vazala.U napadu na Srbiju. 1443. god.
Koprijan ce ponovo pasti u Turske ruke, a Segedinskim mirom 1444. god. bice vracen
Djurdju Brankovicu.
Grad je pod konacnu Tursku vlast pao 1451. god. zajedno sa Leskovackim
pomoravlje, 70 gdoina posle pada Nisa. Grad se vise ne pominje. Tek u turskim
defterima, u popisu iz 1498. god. pominje se selo Kurvingrad sa 40 domacinstava. 1516.
god. Niskoj nahiji pripada 111 sela, i 1000 stanovnika manje. uzrok tome je kuga koja
je zahvatila Tursku iste godine kada je popis zavrsen. Citirani autor nije dao naziv
popisanih sela. 1564. god. niskoj nahiji pripada 160 sela, gradu Nisu 49, naseljena kao
u popisu iz 1498. god. Selo Kurvingrad ima 20 domacinstava.
Ovo subpadinsko naselje pripadalo je orijentalnom tipu, jer su naselja u njegovom
susedstvu i danas zadrzala pecat tog vremena. Grad se mogao snabdevati hranom bas
iz naselja koje je zivelo van zidina, a naselje je moglo nastati i u doba posle Turske
najezde od prezivelog gradskog stanovnistva. Posle Turskog osvajanja doci ce i do
izmene u strukturi stanovnistva, i ove prostore nastanjivace pretezno muslimansko.
Naziv Kurvin ili Korvingrad prihvacen je od vremena turske najezde, kada je Koprijan
pao. Turski osvajaci su Srpskim srednjevekovnim gradovima davali pogrdne nazive pa
otud ovaj i potice. Korvin moze biti otud sto se na turskom sme dvojako procitati.
Narod veruje da Korvin potice od naziva Ugarskog kralja Matije Korvina, sto je
osporeno jer nema naucnih dokaza da je Ugarska tada vladala ovim prostorima.
U Prvom svetskom ratu lokalitet Kurvingrad iskoristila je Nemacka komanda i tu
obrazovala s voj odbrambeni front prema srpskoj vojsci, koja je u oktobru 1918. god.
nezadrzivo nadirala na sever. Nemacki front nije se odrzao i uprkos veoma jakom
polozaju samo zato sto je srpska vojska izbila na vrh Selicevice i nasla se iza ledja
Nemcima, koji su tada uneredu napustili i ceo Nis bez borbe.
Vec vise godina seljani iz okolnih mesta i danas ruse ostatke ove tvrdjave i kamen u
vecim kolicinama koriste za zidanje svojih zgrada. Nadleznoj opstini ovaj rusilacki rad je
dobro poznat, no nista se na preduzima da bi se sprecio. [15] Odlukom Republickog
zavoda za zastitu spomenika kulture br. 541/47 od 17. novembra 1947.god. ovaj
istorijski spomenik ima se smatrati opstenarodnim dobrom i stavljen je pod drzavnu
zastitu zajedno sa neposrednom okolinom.
Tabelarni prikaz najvaznijih dogadjaja na lokalitetu Kurvingrad.
Rimsko carstvo Kastrum na vojnom putu
6.vek severni for Justinijana Prim_e
1020. god. povelja cara Vasilija II,mesto Komplos
1372. god. granicni grad despotovine, Koprijan

1413. god. osvojio ga odmetnik Musa, sin Bajazitov;iste godine vracen Stefanu
Lazarevicu
1443.god. zauzeli ga Turci
1444.god. Segedinskim mirom vracen Djurdju Brankovicu
1451. god. pao trajno u Turske ruke
u XV i XVI veku selo Kurvingrad u defterima
1918. god. polozaj Nemacke vojne komande