N A S R E DD N

H OC A

NASREDDN
HOCA

Pertev N aili Boratav

ISBN975-9169-20-7
NASREDDNHOCA/ PERTEY NAL BORATAV
Birinci Bask

1995, stanbul, YKY

1996, Ankara, Edebiyatlar Dernei

1996, Ankara. Edebiyatlar Dernei
nc Bask
Drdnc Bask: 2006, stanbul, Krmz Yaynlar
Beinci Bask
: Haziran 2007, stanbul, Krmz Yaynbr
kinci Bask

ZDEMR
Aylin EROGLU

Genel Yaym Ynetmeni: Fahri

Editr:

Kapak Tasarm:

Akura Serap ERTEMIN

Dizgi: Krmz Yaynlar

Bask ve Cilt: Euromat

Krmz Yaynlar, 2006, stanbul

Btn haklar sakldr.
Krmz Yaynlar

Badat

Cadd esi No. I 42/13 Mat

l epe1 STANBUL
Te:l (0.216) 371 36 29

Krmz Yaynlar bir OPUS LTD. T. kuruluudur.

NASREDDN
HOCA

Pertev Naili Boratav

' .. Bu kitab, altmj ylhk ortak yajammz boyunca,

ilmi ahjmalanmda bana destek ve yardmc olmuj,
bu metinlerin derlenmesinde de emei gemij bulunan
ejim Hayrnnisa'ya ithafediyorum... "
Pertev Naili BORATA V

NASREDDIN HOCA

B ORAT AV,IN "OP USM AGNU

M, U
:
BR KLT R ANITI

Her kltrn byk szl kaynaklar, bu kaynaklar harekete

geiren byk simge-kahramanlar olur: Hikayeleri azdan aza,
yreden yreye, dilden dile dolarken oalr, deiir, aslndan zen
ginleerek uzaklar, aslna zenginlemi olarak dner, dnr, bi
rilcir. Anadolu kltrnn en gl figr hi phesiz Nasreddin
Hoca'dr.
Bir balangc, bir gereklii var mdr bu damarn; bir yz, bir
knyesi, sicili var mdr Hoca'nn, belli bir noktadan sonra bunu
kestirrnek hem gleir, hem de anlamn yitirir: Birden fazla do
um yeri, doum tarihi, giderek oal saylabilecek bir kimlii olma
s, Nasreddin Hoca'nn halk simgeledii grn dorular.
Pertev Naili Boratav'n 42 yldr zerinde alt; dnyann pek
ok ktphanesinden elde ettii yazma mikrofilmlerini tek tek tara
yarak, deikenlikleri karlatrarak oluturduu bu "corpus" birka
adan heyecan vericidir:
Nasreddin Hoca hikayeleri, ilk kez, amzn en byk halk
bilimcilerinden birinin yarm yzyla yakn bir sreye yaylan ura
sonunda, btnlnde bir araya getirilmektedir.
nce Trkiye'de, kltrel anavatannda; sonra Fransa ve Al
manya'da, hem de UNESCO'nun Nasreddin Hoca yl ilan edece7

PERTEV NAJLI BORATA V

ini duyurduu 1996 ylnda bu yayn etkinliinin gereklemesi,

"olay"a uluslararas boyutunu yklemektedir.
Ama, bundan da canalcs: Yerkrenin hogrszlk sisi iin
de grnmez hale geldii, lkenin farkl nedenlerle gergin bir at
mosfere srklendii bir dnemde Nasreddin Hoca'nn bildik bil
medik ynleriyle kar kefeye olanca arlyla yerlemesi, yumu
akla ve hogrye yeniden ar anlam tayan kimliini, efsane
sini, zekasn bir kez daha devreye sokmasdr.
Nasreddin Hoca'da billurlaan anonim halk duyarl pek ok
nedenle yol gstericidir: Sessiz Anadolu insan, Tekvin ile Maler
aras srp giden hayat yokuluunu kalender, renkli, bilge bir yakla
mla gslemi, yzyllar boyu kendisini kuatmaya alm b
tn baskc odaklarn karsnda Hoca'nn hikayelerine yer eden
panzehiri kullanmtr.
Bu yerel dokunun dikkat ekici bir boyutu da, insanolunun
sert dnya nnde bulduu zmlerin evrensel ieriin paras ol
duunu kantlamasdr: Nasreddin Hoca hikayelerini Uzak-Dou
haika ve renga1ary1a, karanlk Ortaa Avrupa'snn ltl Carmina
Burana metinleriyle karlatrdmzda netleen bir grntdr bu.
Nasreddin Hoca almasnn, te yandan, amzn en gl
kltr bilginlerinden birinin, Pertev Naili Boratav'n "opus mag
num"u olduu dnlrse, elimizdeki kitab btn btne srad
klan zellik aa kacaktr.
Nasreddin Hoca: Zaman zaman ne kadar ad kaldmz
gsteren adamz deil midir?

ENISBATUR /lSTANBUL/1996

NASREDDIN HoCA

K HOCA ARASI NDAN

I
Trkiye kadar kendi kltrn istemeyen lke azdr. Yllar yl, Ana
dolu'nun engin ve zengin, eitiilikle dolu, etrefil kltr yapsyla
vnldne tank olduk bir yandan; bir yandan da, o toplunun eri
yip ayrmas, kimi bilekenlerinin hie saylmas iin ciddi ura
verildiini grdk. Prehistoryayla ilgilenenler dlemci, Antik a
ve Heleniscik Dneme younlaanlar yabanc deilse darlkl, Bi
zans'a eilenler yar yarya hain, oulculuu savunanlar en hafifin
den saf sayldlar. Sonunda anlald ki, Trk-slam bireiminin, Os
manl mirasnn ateli yandalar, i baa dtnde, kltr konula
rna hepten kaytszlar: Salipieniyor grndkleri bir uygarln rn
lerini ykma, buharlamaya, talana terk etmekte beis grmediler.

II
ki avu insan elbette ayryorum. Bu topraklardan farkl inan
lara, dnyagrlerine, kltr felsefelerine sahip, ama konuya bal
lklar asndan ortak duyarlk sanclar tayan saygn kiiler geti.
Abdlbaki Glpnarl, Sabahattin Eybolu, Niyazi Berkes yanyana
oturmay bilirlerdi. Divan edebiyat a Tanpnar'n en yakn dostu
9

PERTEY NAL BORATA V

Halk edebiyatna sevdal Ahmet Kutsi Tecer'di. Bizim kuamz

hem lgener'in, hem de dris Kkmer'in nemsenebilecein,
hem Azra Erhat'tan, hem de Samiha Ayverdi'den ayn anda besle
nilebileceini onlardan rendi. Sonra, gn geldi, binlerinin ve br
lerinin pek bir anlam kalmad. Bir baka gn, iine dtmz ku
rakln sonmlularn, oradan kn yollarn arayacak binlerinin k
masn umalm. Bu "Tatar l"nn tesinden daha byk ve kalc
bir kabusun gelmemesini de.

III
Bir kltrn istenmemesi, onun je gelmemesine sk skya baldr
aslnda. Anadolu yarmadas, kartlklarn sahnesidir. Troya'dan Hi
tit tabletlerine, Antakya'da mthi Pagan metinleri kaleme alan Ju
lianus'tan Tarsus ermilerine, ikonakuruculardan ikonakrclara, Di
genis Akritas destann yazanlardan Divrii gibi bir anteseri yara
tanlara, Yunus Emre'den lbni Arabi'ye, Pir Sultan Abdal'dan Ne
dim'e, Matrak Nasuh'tan Mehmed Siyah Kalem'e, AkiPden Fik
ret'e ular arasnda rlm bir btnlktr karmzdaki - bunu
bylece kabul edebilseydik.
Kabul edemeyenler rtmeye, rterneyenter uzaklatrmaya, o da
olmadnda indirgemeye, haffletmeye, ehliletirmeye davrandlar.
Dokuz kyden tasfiye edilenler oldu; neyse ki direnleri krlmad.
Pertev Naili Boratav onlarn banda gelir. Anadolu kltrnn bu
byk kazcs, yllar yl, zorland gnde Nasreddin Hoca'dan
ayrlmad, ineyle kuyu kazarak gzdememi elyazmalarn toplad
ve sonunda istenmeyen Hoca'y nmze tad - yazk ki cad av he
nz bitmemiti.

IV
"Nasreddin Hoca'y byle bilmezdik." Bu cmle, ufkumuzda,
"biz Hoca'y byle istemiyoruz"un bir evirisi olarak belirdi aslnda.
Karagz metinlerinde olduu gibi ayklanm, aklarup paklanm, bu
yoldan yk atlm bir "corpus"te uzlalmasyd ama; arlk faz
lalkt, halk kaynakl bir bilgeliin halk korumak, ola ki kendinden
10

NASREDDIN HOCA

korumak iin trplenmesiydi hedeflenen. Boratav'n ulat elyaz

malarna pheyle bakanlar grdm, duydum.
Tersine, kk kltrn aa karlm bu boyutundan gnen
duymak gerekmez miydi? Yakas almadk Carmina Burana arkla
rnn, Villon'un azbozuk iirlerinin, Gargantua'da patlayan en bi
lim dilinin bir karlnn bu topraklarda da duyulmu, yaylm ol
duunu renmekten bir gurur pay karamaz mydk? Olduysa bi
le, akl erdirilmesi g bir suskunluk eliinde olmu olmal: Bora
tav'n Nasreddin Hoca'syla ilgili, on yl iinde die dokunur bir yo
rum, bir zmleme-deerlendirme giriimine rastlamadm.

V
Btn bunlar, bizim Hoca'nn eeine ters bindiini sanmamz
aklyor bana kalrsa; dz tersten ayramayan oysa aklmza yerle
tirilen optik. Geni Trkili'ne, ondan tesine yaylan bu en kk hi
kayelerden, mantknn klahm nne dren, feylesofun aya
nn altna muz kabuu sren, siyasa adamn azndan kan sz yu
manda boan, din adamn ikiyzllnde kekeme klan bir sllp
szar. Onlarca sinema bayaptna imzasn atm Carriere, senaryo
yazm derslerinde Nasreddin Hoca'nn kssalarndaki tekniin eko
nomisinin altn izer: Bir ey ancak bu kadar iyi anlatlabilir.
yleyse, yalnzca alternatif bir ahiakn uyarclyla snrl grl
memeli bu hikayeterin ekirdek-nemi, bir o kadar da Trke'nin en
usta sz sanat rnekleri arasnda ba ektikleri anmsanmal: Ho
ca'nn dili belli ki zekasyla atba kvraklktaym.

VI
Boratav'n Nasreddin Hoca's, kltr birikimimizin bir avu te
mel, kaynak metni iindeki yerinden bakryor. Biz onu grebilecek
miyiz, gzgze duracak yreklilii gsterebilecek miyiz - bu kar
lamadan kazanml kp kmamak hala elimizde.

ENISBATUR /ISTANBUL/Eyl/-2006

11

NASREDDlN HOCA

ESK YAZMALARDA
NASREDDN HOCA FlKRALARI<*>

Kiel'de okuduum bir bildiride, Nasreddin Hoca'nn tarihlik ki

ilii zerine yaplm aratrmalarn bugnk durumunu zetlemi
tim. Orada ayrca, kimi kaynaklarda Nasreddin Hoca'nn olarak gs
terilen metinlerio bir blnn baka kaynaklarda baka fkra kii
lerinin diye verilmesi olgusuna deinmitim ve demitim ki: "Bu so
nuncular arasnda Sivrihisarllar zerine anlatlanlar zel olarak ara
trcnn dikkatini ekmelidir; nk gelenee gre Nasreddin Ho
ca'nn doum yeri bu kk Anadolu kasabasdr." Ve sonu olarak
yle bir soru ortaya atyorum: "Acaba, Sivrihisarllar zerine anlat
lan hikayeler, zamanla, Nasreddin Hoca'nn asl bu kasabadan oldu
u iin mi ona mal edilmitir? Yoksa tam tersine, Nasreddin Hoca'
nn hemehrileri olduu iin mi Sivrihisarllar tuhaf hik:iyelerin kii
leri olma niteliini kazanmlardr?" Bu soru kesin olarak zlm
tr denemez; ben de, zme yarayacak yeni bir katk getirdiimi
syleyemem. Bu incelemernde yapacam ey, eitli tarihlerden kal
ma yazma kaynaklarndan alnm ve hem sorunun bu ynne, hem
de Nasreddin Hoca'nn kiiliine ilikin metinleri bir araya getirmek
olacaktr.
r Bu incelemem, !963'e "Oriens"de yaynlanmtr (bkz. Oriens/l\fillcleraras ark Tetkikleri Mecmuas,

c. 1 6, s.

194-223).

13

PER TEV NALI BORA TA V

Nasreddin Hoca'nn adnn getii en eski belge Ebu'I-Hayr-i

Rumi'nin Sar-Saltuk menkabelerini anlatan, yaynlanmam "Sal
tukname"sidir. Bu eser 1480'de yazlmtr. Topkap Saray Kitapl
'nda, Trke yazmalar arasnda 1 6 1 2 No.lu yazmadr (bkz. Glp
narl, 1 961 ). "Saltukname" yazanna gre Nasreddin 667'de (= 1 268/
1 269) Akehir'de lm olan Seyyid Mahmud Haytani'nin bir der
viidir. Ayn eyhin mridi olan Sar Saltuk, Nasreddin'e Akehir'de
rastlar. Nasreddin, Saltuk'a altn, gm tabaklar iinde yiyecek ik
ram eder. Bu debdebe karsnda Sar Saltuk, kendi kendine sorar:
"Bu adam acaba bu kadar serveti babasndan miras m ald, yoksa
kendini mi kazand?" Misafirinin aklndan geenleri sezen Nasred
din der ki: "Btn bunlar babamdan kald. Benim, bu dnyaya gelir
ken getirdiim ve bir gn dnyay terk ederken de gtreceim
nesnedir." Saltuk sorar: "Bu nesne nedir?" "Bir sikimle iki taa
m." Bu kaba szler garibine gider; ama, dncesini yksek sesle
anlatmaya cesaret edemez; kendi kendine: "Byle bilge bir adam ma
nasz eyler sylemez; her halde szlerinin gizli bir manas vardr.
Acaba Ne demek istedi?" der. Nasreddin misafirinin aklndan ge
enleri sezer; der ki: "Kafaru bo yere yarma; syleyeyim; bu ey
den maksadm: Birincisi, iman, ikincisi amel, ncs de ihlastr."
- Grlyor ki Ebu'l-Hayr Rumi'nin anlatt fkra Nasreddin Ho
ca'run kiiliinin bir trl "mistik" yorumudur. Daha XV. yzylda,
demek ki lm tarihi olarak bilinen 683 (= 1 284/ 1 285) tarihinden
200 yl sonra Nasreddin Hoca'ya gelenek, onun bilinen kiiliinden
tamamyla farkl nitelikler yaktrmtr; bu yoruma gre o, tabiats
t glere sahiptir; karsndakinin dncelerini kefetme yetenei
vardr; szleri, grnte fkralarn kiiliini belirtici, kaba saba, alay
c olmakla beraber, zlerinde bilgelik gizlerler. - Nasreddin Hoca
iki fkrasnda yine keramet sahibi, ermi bir kii nitelii alr. Bir defa
snda, bir tepe stnde gerilmi bir hasrn, kendisine imamlk hiz
metinin karln demi olanlarn harmaruna bakan tarafnda delik
aarak elerini savurmak iin gerekli rzgar datm, dememi
olanlarn harmanlarn rzgardan yoksun brakmtr (Baha'i 1 926, s.
1 1 7-1 1 8). kinci kerameti, szl gelenee gre, lmnden iki yz
yl sonra grlmtr: Bir Cuma gn Akehirliler Cuma namazn
klmak iin kasabann Ulu Camii'ne giderler. Tam namaza durulaca14

NASREDDIN HOCA

srada Nasreddin Hoca'nn trbesinin trbedar gelir; der ki: "Hoca

mezarndan kt. Sandukasnn zerine ata biner gibi oturdu ve ba
na gidip sizi arman syledi." Cemaat, Hoca'nn trbesine gider
ler; bakarlar, kimse yok. Bu akaya glrler. Camiye dndkleri za
man grrler ki onlar ktklan srada caminin kubbesi km (Bahi'i
1 926, s. 261-262). Bu menkbenin yazl anlatmalar da vardr: Sottisier
(Decourdemanche 1878), No. 1 79 (XVIII. yzylda kt tahmin edi
len bir yazmadan); Wesselski 1 91 1 , No. 241 (Sottsier'deki metinden
alnm); Ankara DTCF Kitapl'nda yazma, s. 1 4 1-1 42. Bu anlat
malar yukarda zetini verdiimiz szl anlatmadan ok farkldrlar.
Kimi adet ve inanlar da Nasreddin Hoca'nn ermi kiiliine
ilikindir. Hoca'nn trbesini ziyarete gidenlerin glrnekten kendile
rini alamayacaklarna inanlr; glmernek iin kendini zorlayan kii
nin bana muhakkak bir felaket gelecektir (Bahi'i 1 926, s. 1 9) - Bu
yazar, bu inann doruluuna delil olarak kendi bandan gemi
bir olay anlatr. - AkehirWerce benimsenmi bir adete gre her d
n sahibi Hoca'nn trbesine gidip onu mollalar ile dn ziyafe
tine davet eder; bu gelenee uyulmazsa gveyle gelinin kuracaklar
yuvada geimsizlik hkm srecektir (Bahi'i 1 926, s. 1 9) .
imdi b u incelernem iin yararlandm elyazmas Nasreddin
Hoca fkralar derlemeleri zerine birka bilgi vereyim:
1) Oxford'da, Bodleien Kitapl'ndaki OR. 185 no.lu yazma.
(Bunun fotokopisini dostum Prof. C. S. Mundy'ye borluyum) . Bu,
istinsah tarihi en eski yazmadr; Hasan 'Abdi (?) eliyle yazlm; so
nunda 1 3 Cemazi-yel-evvel 979 (= 3 Ekim 1 571) tarihini tar; ms
tensih (yazyla oaltan), kitabn ikapanda yazmann 30 yaprak
olduunu syler. Onun el yazs ile yazlm olan son sayfadan son
ra gelen iki sayfada (yani 3 1 a- 3 1 b) baka bir elden km iki hika
ye yer alr. Bu eklemelerle birlikte yaznada 43 hikaye vardr; so
nuncusu tamamlanmam olarak kalmtr.
2) Paris Devlet Kitapl'nda 1 2 yazma vardr: a-1 . Blochet'nin
"Trke Yazmalar Katalou"nda bunlarn hepsi "Nasreddin Hoca
Fkralar" bal altnda gsterilmitir. Ben bunlar zerinde uzun
uzun duracak deilim. Onlar tarih srasna gre kmelemek ve ile
rinden hangilerinin Decourdemanche'n Sottisier de Nasreddin Hot!Ja '
snda yer aldn gstermekle yetineceim. Bu mnasebetle una
s

PERTEV NAIL/ BORA TAV

iaret edeyim: Decourdemanche'n "yedinci ek" iin yararland iki

yazmaya ait iki numara (AFT 295 ve 336) gsterilen eseriere uymu
yor. ihtimal numaralarda deimeler olmu(?) ... Sottsier'dek "yedin
ci ek", Berlin Devlet Kitapl'nda, "Diez Kitaplar" blmndeki
bir yazmadan alnm hikayelerden meydana gelmitir. "Drdnc
ek"tekiler mellifin elindeki bir yazmadan alnmtr:
a) AFT No. 236. XVI. yzyldan(?)
b) AFT No. 229. XVII. yzyl bandan. Sottisier'nio 1. eki.
c) ST No. 422. XVII. yzyl ba. Sottisier'no 6. eki.
d) ST No. 423. XVII. yzyl, 1676 tarihli. Sottisier'nio 5. eki. Bu
yazmann anonim mellifi (yazar) nsznde Nasreddin Hoca'nn,
ryasnda kendisine hikayeleri bir araya getirmesini sylediini anla
tyor. Mellif, bu olay zerine Nasreddin'in trbesini ziyarete git
mi, orada, kendisine ayn telkinde bulunan muhterem bir ihtiyara
rastlam; 112 fkra ieren kitab bunun zerine yazlm.
e) ST No. 424, XVII. yzyldan, Sottisierhin ikinci ve nc ekleri.
f) ST No. 395. XVII. yzyln ikinci yarsndan. Antoine Gal
land eliyle istinsah edilmi yazma. - Decourdemanche'n AT 295 ve
336 numaralar ile gsterdii yazmalarn AFT 395 ve 236 No.lu yaz
malar olmas ihtimali vardr (Kr. Decourdemanche'n Sottisier, s.
275'teki notu; orada yazmalardan birinin, tekinin, bir Avrupal eliy
le istinsah (yazyla oaltma) edilmi nshas olduu syleniyor.)
g) ST No. 947, 1741 tarihli yazma. Bu, Nasreddin Hoca fkra
larndan baka, bir "jeune de langue"n (Trkiye'ye Trke ren
meye gitmi Fransz renci) mektuplannn Trke metinleriyle Fran
szca tercmelerini ieriyor.
h) ST 1404 No.lu yazma, 1772 tarihli. Bu yaznada iki risale
var. Biri, Fransa'ya sefaret greviyle gelmi olan Yirmi-Sekiz elebi
Mehmed Efendi'nin (elilii 1720'de) "Seyyahatname"si; teki Nas
reddin Hoca fkralar ile birlikte baka konularda, baka kiilere ili
kin 181 gldr metoini ieriyor.
i) ST No. 1395, 1793 tarihli yazma; 146 fkra metoini ieriyor.
j) ST No. 1396. 1793 tarihli yazma.
k) ST No. 1397. XIX. yzyln ikinci yarsndan yazma.
1) ST No. 1398. Tarihsiz yazma. Bir orientalist eliyle yazlm:
94 fkra ieren yazma.
16

NASREDDIN HOCA

Bu yazmalar incelenince grlr ki olduka eski bir tarihte, bel

ki XVI. yzylda, ilk bir derleme yaplm ve anonim derlernelerin
ou buradan kaynaklanmtr. Anlat emas, bu ksa hikayelere z
g konumalarn birbirini izlemeleri, szcklerin seilmesi, hikayele
rio sralanmas bu yazmalarn byk bir blnde, ve de ilk olarak
bir yazmadan kaynaklanan tabasmada, sonra da matbaa basks ola
rak yaynlanm olan anonim "halk-kitab"nda o kadar benzerlikler
gsterirler ki bunlar iin birbirinden bamsz "telif'ler dnle
mez.
Dikkati eken baka bir olgu da kitaplarn balnda Nasreddin
Hoca'nn adnn bulunmasna karn hikl.yelerin bir blnn
Nasreddin'e, bir blnn ise baka temlere ve baka gldr kii
lerine ait bulunmasdr. Benim kanaatimce, bu olguya dayanarak,
Nasreddin Hoca Fkralar klliyatnn zamanla nasl kabarp zengin
letiini aklamak mmkndr. yle grnyor ki birbirini izleyen
mstensihler, bile bile, ya da farkna varmadan, kendilerine gre
fazla tannmam, n kazanmam kiiler zerine anlatlan birok hi
kayeyi "Nasreddin hikayeleri" biimine evirmilerdir; nk onun
kiilii gn getike btn bir millete mal olmu, efsanelemitir.
Onun adna balanmayan, ama kiiliine yakan hikayelerin onun
kilerin yannda, ayn derlemelerde yer alm olmas da bu ii kolay
latrmtr. Nasreddin Hoca fkralar klliyatnn bu yolda kabarp
imesinin aamalar yle gsterilebilir:
1) eitli temleri ve Nasreddin ad yannda adsz hikayeleri ie
ren derlemeler.
2) Adsz hikayelere Nasreddin adnn eklenmesi. Derleyicilerin,
mstensihlerin ie karmalar, yle dnlebilir: Bunlar, Nasred
din'in ad ile adlandrdklar bu derlernelere giren, ama daha nce
N asreddin'i konu edinmemi olan hikayelerdeki kiilerin adlarn
"Nasreddin"e evirerek onlar da "Nasreddin hikayeleri dairesi"ne
sokmulardr.
3) Paris Devlet K..itapl'ndaki anonim yazma (AFT No. 227)
7 1 fkray ieren bir mecmuadr. Bunlardan 1 3' bu makalemin
Franszca metni ile ya)nladm metinlerio ilk blmn oluturuyor.
Antoine Galland'n koleksiyonunda, Ikinci Osman'n (saltanat 1 61 8-1 622) ldrlmesini anlatan ve mellifi Tlgi adnda bir kii olan bir
17

PERTEY NALI BORATAV

risale ile birlikte ciltlenmitir. Galland bu derlemedeki metinlerden

birkan tercme etmi ve Paro/es remarquables, les bons mots et les
maximers des Orientaux bal altnda yaynlamtr (Galland 1694). Bu
fkralar mecmuas iinde una iaret edeyim ki, Nasreddin ad hibi
rinde gemez. Ben onlardan Sivrihisatllar ile Hac adl bir kii zerine
olanlar setim. Bu "Hac"nn "Hace Nasreddin"in ksaltlm -bo
zulmu- bir ekli olduunu sanyorum. Bunlar baka kaynaklardan
Nasreddin Hoca fkralar olarak yer alan maceralardr.
4) Ankara Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Kitapl'nda, s
mail Sa'ib yazmalarndan 1/ 1838 No.lu 142 sahifelik yazma, "Hika
yat- Hace Nasreddin Efendi" baln ve 1 17 1 (= 1 777) tarihini
tar. Bunun mikrofilmini bana, ayn faklteden Doent Meliha
Ambarc gndermiti. Bu yazma ile Sottisier'nin birinci blmn
(No. 1- 179, s. 1-192) oluturan yazmalar bir tek ve ayn kaynaa
karlar (bkz. Sottisier, s. 1 92) ve her ikisi de XVIII. yzyldandr.
5) Paris Devlet Kitapl'nda LarniTnin Lata'if adl eserinin iki
yazma nshas (ST, No. 4 1 8 ve 419) var. Bunlardan ikincisi (No.
4 19) zenilerek yazlm bir nshadr; 22 Zil'ka'de 988 (= 3 Ocak
1581) tarihini tar; Sa'dettin Sirazi adl bir kimsenin eliyle yazl
mtr. Birincisi (No. 418) tarihsizdir; herhalde XVII. yzyl bala
rna kar; daha az zenle istinsah edilmi bir nshadr; iinde ms
tensihin olduka nemli mdahalelerine rastlanr: "Kur'an okuma
sn renen Eek" hikayesinde olduu gibi. -1532 veya 1553'te
lm olan Lami'i'nin diye kabul edilen bu eser (bkz. A. Karahan'n
slam Ansiklopedisi'ndeki "Lami'i" maddesi) herhalde, nsznde
verilmi olan bilgilere ve kitabn baka yerlerinde de, mellifle a
da kiilerden sz edilirken belirtilcliine gre, bandan sonuna ka
dar Lami'i'nin kaleminden km olmasa bile, Lami'i'nin olu tara
fndan tamamlanm, dzenlenmi ve nsz yazlm olmaldr.
Bugn iin zmlennemi nokta, Lami'i'nin iki olundan hangi
sinin bu ii yapm olduudur. Bu ii, onlardan Dervi Mehmed mi
(418 No.lu yazmaya ve A. Karahan'n zikrettii, 'Ali'nin Khn l
Ahbar'ndaki bir nota gre), yoksa Abdullah m yapmtr? 419 No.lu
yazmann nsznde bu sonuncunun ad geer; bu yazma, 1581'de
meydana getirilmi olan (yani Lami'i'nin lm tarihine olduka ya
kn) mkemmel bir nshadr. Bu kitabn nsznde verilen bilgilere
18

NASREDDIN HOCA

gre Lata'ifteki hikayeleri Lami'i "derlemi" ya da "te'lif etmi"

("kariha-i tayyibelerinden beyaza kardklar")'tir. Eserin manasz,
edep-d eylerle dolduunu gren Lami'i onu tamamlamaktan vaz
gemi, hatta yaknay dnm ... Sonunda yazlmas bitmi olan
czleri oluna devretmi. Olu alakgnlllk gstererek eserin,
slup ve muhteva bakmndan kusurlu olan yerlerinin kendinin, dz
gn, kusursuz yerlerinin de babasnn olarak kabul edilmesini sy
ler. Gerekten de ifade bakmndan metinde uyarszlklar gze ar
par: slup, kimi hikayelerde ok sayda seci'lerle daha zenilmi ,
kimilerinde ise halkn aniat diline yakn ve sadedir. Eserin giriinde
dakunulduu gibi, "zenilmi" slupta hikayeler Lami'i elebi'nin,
geri kalanlar ise oullarndan birinin -Abdullah veya Mehmed'in
kaleminden km olmas dnlebilir. Girite verilen bilgiye gre,
eserin Birinci Sultan Sleyman'a sunulmas dnlyormu ...
Lami'i elebi'nin derlemesindeki hikayelerin bir bl Paris
Devlet Kitapl'ndaki yaznada (AFT No. 227) yer alr; bunlar, bu
yazmadaki 1, 2, 8, 9, 11, 20, 2 1, 22, 24, 46, 59, 60, 68, 69, 70 No.lu
metinlerdir. Bunlarn karlklar, Lami'i'nin hikayelerini ieren ST
419 No.lu yaznada u sra ile: 1 18, 254, 46, 96-97, 35, 336-338,
290, 3 1-32, 109, 1 14, 344, 42, 123, 272, 256-257. sayfalarda yer alr.
(No. 1 18, 142. sayfada tekrarlanm). - Paris Devlet Kitapl'nn
AFT 227 No.lu yazmasndaki 69, 70 No.lu iki hikaye ile ayn ki
taplkta ST 419 No.lu, Lami'i derlemesinde 272, 256-257. sayfada
kiler, kullanlan kelimelerle ifadede yle benzerlikler gsteriyorlar ki
birindekilerin tekine aktarlm kansn veriyorlar. Anonim yazma
nn telif tarihi bilinmedii iin (XVII. yzyl belki) bu konuda tam
bir kesin sonu elde edilemiyor; ama anonim yazmay telif etmi
olan kiinin hikayelerden birounu Lami'i'nin derlemesinden alm
olmas byk bir olaslkla dnlebilir.
Ben, Lami'i'nin Lata'iflnden u semeleri yaptm:
1) Sinan Paa zerine olup Sivrihisar halknn gldr konusu
edildii bir hikaye (bu ncelemenin, metinlere ayrlm ikinci ek b
lmnde 1 No.lu hikaye).
2) Nasreddin Hoca zerine 4 hikaye (ayn blmde 4, 5, 6, 7
No.lular). - Genellikle, Nasreddin Hoca zerine incelemelerde La
mi'i'nin eserinde yer alm olan iki hikaye sz konusu edilir; bunlar
19

PERTEY NAL BORATAV

da, Bahi'i'nin batanbaa deitirdii biimleri ile bilinir (bkz. Ba

hi'i 1 926, s. 9 1 -92; Glpnarl, 1 96 1 , s. 1 1 , 1 2) . Bu hikayeleri, bu
incelemernde asllarndaki biimleri ile olduu gibi, ve teki iki hi
kaye ile tamamlayarak vermenin daha yararl olacan dndm.
3) Lami'i'nin Lata'iflnde sradan kiiler zerine anlatlan, ama
baka kaynaklarda Nasreddin Hoca zerine olarak rastlanan 4 hi
kaye (ayn blmde 2, 3, 8, 9 No.lular).
ncelememin u giri blmn sona erdirmeden ksaca Sivri
hisar'dan da sz etmek isterim. Bu kasaba halk ile Nasreddin Ho
ca'nn kiiliindeki ortak nitelikler zerinde bu incelememin ban
da bir nebze durmutum; unu da belirtmek gerekir ki bu kasaba
Akehir'den sonra Nasreddin Hoca'nn yaam hikayesinde ikinci
yeri alr; onun bu kasahada doduu, yaamnn bir blmn ora
da geirdii kabul edilir; kimi hikayeler onun kasabaya, ksa bir sre
iin uramasn anlatrlar. Sivrihisar'dan sz eden kimi hikayelerin
btn eitleomeleri karlatrld zaman grlr ki ayn bir hika
yenin btn eitleomelerinde bu kasabadan sz edilmi deildir:
Ayn bir hikayenin kimi eitleomelerinde sahne bu kasaba olduu
halde, baka eitleomelerinde baka yerlerdir, ya da olaylarn ge
tii yer belirtilmemitir; rnein, iki hikayede (Baa'i 1 926, s. 38, 43;
Wesselski 1 91 1 , 1 , No. 45, 52) Sivrihisar'n yerini Karahisar almak
tadr (Sottisier, No. 48, 53, XVIII. yzylda yazlm bir yazmadan).
Kiel Kongresi'ne sunduum bildiride yle bir soru ortaya atl
mtr: Nasreddin Hoca'nn "gldr kiilii" ile Sivrihisarllarn te
den beri kazanm olduklar "tuhaf insanlar nitelii" birbiri ile ilikili
midir? Yazl metinlerle szl gelenekten gelme ve bu Anadolu ka
sabasn konu edinmi olan aniatlarn karlatrlp incelenmesi bu
sorunun zlmesine yardm edecektir. te bunun iindir ki burada
yaynladm metinlere Bodleien Kitapl'ndaki en eski yazmadan
iki hikayeyi ekledim. Bu yazmadaki 43 hikaye iinde Sivrihisar'dan
sz eden yalnz bunlardr.
Bu alman srdrrken yazma derlernelere bavurduum
zaman, Decourdemanche'n ve Wesselski'nin evirilerinde pek ok
yanllar bulunduunu grdm. Wesselski, bilindii gibi, eserinin
yarsndan ou iin Sottisier'd eki Franszcaya evrilmi metinlerden
yararlanmtr. Bu iki bilginin yaptklarn kmsemek istemem;
20

NASREDDIN HOCA

birincisi, bir Bat diline evrilmi ok sayda metni bir araya getir
mi; ikincisi 555 fkray kmelemi, notlada ve yorumlamalarla, bi
zim Hoca'nzla dorudan doruya, ya da dolaysyla ilikili, yararl
bir kaynak-kitap oluturmutur. Ancak, bu kaynaklara bavuracak
olan aratrmaclara her an, inceleyecekleri hikayelerin evirilerinde
yanlmalar olup olmadn kontrol etmelerini tavsiye ederim.
Trke metinler ve evirileri ile Nasreddin hikayeleri klliyat
nn yeni bir basks beklenen nemli bir itir. Dou lkeleri szl
yazl halk edebiyatnn bu ilgin tr zerine incelemelere kaynak
lk grevini yapacak olan byle bir yaptn meydana getirilmesi ba
lca dileimizdir. Aarne/Thompson'n yaptlarnda yer alm olanlar
Nasreddin Hoca hikayelerinin ancak kk bir bldr.

21

NASREDDIN HOCA

NASREDDN HOCA'NIN
GEREK K LGN SAPTAMA YOLUNDA
G RLEN DENEMELER ZERNE<*>

Trk gldr geleneinin tannm ehresi Nasreddin Hoca ta

rihlik gerek bir kii midir? Kimi bilginler bu konuda phecidirler;
kimileri de, onun tarihlik bir kii olarak folklorcuyu ilgilendirme
yeceini, nk folklorcunun onun kiiliini deil, ona mal edilen
hikayeleri n plana alacan ne srerler. eitli bilgi ve sanat kol
larnn szcleri Trk aydnlar iin elbette ki bu halk filozofunun
gerek kiilii ok baka bir nem tar. Ona mal edilen fkralar mey
dana getiren temlerin ve motiflerin byk bir bl btn dn
yaya malolmu niteliktedir; ve Nasreddin'in gerek kiilii btny
le bu aniat toplamnn yaylmasnda tek etken olmutur denemez.
Ama yine de inkar edilemeyecek bir gerek udur ki onun ad ok
geni bir yaylma alanna ulamtr: Trkistan'dan Macaristan'a,
Gney Sibirya'dan Kuzey A frika'ya, Trk dilinin konuulduu yer
ler kadar uzun ya da ksa bir sre Osmanl egemenlii altnda kalm
blgelerde Nasreddin Hoca'nn gldrc hikayeleri anlatlmtr.
Nasrettin Hoca'nn tarihlik-gerek kiilii zerine bugne ka
dar yaplm aratrmalar, onun hikayelerinde ve kimi olduka yeni

Konuyla ilgili olarak Kiel'de sundugtm bildiri (bkz, "lnternationaler Kongress der Wolkveralnlungs
for.;cher in Kiel and Kopenhagen", 1 9.08.-29.09. 1 959; Vastragt und Re[traft, Walter de Gruyer Yaynevi,
Berlin, 1961, s. 2 1-25).

23

PERTEY NAJL BORATA V

belgelerde belirtildii gibi, Timurlenk'in Anadolu'yu ele geirdii a

da, yani XIV. yzyln sonlarnda deil, bir yzyl daha nce, XIII.
yzylda yaam olmas ihtimalini dndryorlar. Sonra yirmi yl
da yayrlanm incelemeler, sorunun bu ynne tam bir karlk ver
memi olmakla beraber, yeni katklar ve yorumlar getirmilerdir.
1 941 'de yaynlad bir yazda smail Hami Danimend, gerek ta
rihlik Nasreddin Hoca'ya mal edilen kaba hikayeler ve halkn kaba
igdlerini meydana vuran uydurmalada onun gerek kiiliini yi
tirmi ve bylece haksz yere kt bir n kazanm olduunu ileri
srerek ona gerek kiiliini ve deerini verme abasna giriiyor.
Onun, Yavlak Arslan olu mstevf (maliye mfettii) Nasr ed-din
adnda biri olmas gerektiini ileri sryor. Bu devlet adam, Seluk
Sultan 2. Mes'ud (saltanat 1 283- 1298) zamannda yaam olacak
tr. Bu hkmdar Moollara tabi durumda idi. smail Hami Dani
mend'in tezi savunulacak gibi deildir; nk yalnzca bir ad ben
zerliine dayanyor. Yazar incelemesinde tezini, bizim "Hoca"mzn
fkra kahraman gelenei ile bu Seluklu devlet adamnn kiiliini
birbirine balayan hibir olguya, belgeye dayandramyor: "-Kayse
ri'de bulunmu ve bu ehrin mzesinde yer alm olan mezar ta
iin de ayn sonuca varlr: Naci Kum'un 1 94 1 'de yaynlanm yaz
sna gre bu belgeye dayanlarak Nasreddin Hoca'nn lm tarihi
XIII. yzyln bana kartlabilir. Sadece "Nasreddin" ad ile "Ho
ca" unvan bu mezar tanda ad yazl kii ile bizim "Hoca"mzda
ortak elerdir; ve bunlar da bizim "Nasreddin"i bakaca verilerle
saptanan tarihten 72 yl nce Akehir'de deil de Kayseri'de lm
olacan ileri srmek iin ok zayf delillerdir.
Baka bir aratrc, brahim Hakk Konyal da 1 945'te yaynlan
m olan Akrehir, Nasreddin Hoca'nn ehri adl eserinde soruyu yeni
den ele alyor. Bu yazar, smail Hami Danimend'in tezini reddet
tikten sonra, yeni bir belge zerinde duruyor. Bu, Akehir'de, Nas
reddin Hoca'nn trbesinin bir ta zerinde Birinci Bayezid'in (sal
tanat: 1 389 - 1 402) bir spahisinin brakt yazdr ve 1 398 tarihini
tar. - Bu da Hoca'nn bu tarihten nce lm olduunu belirtir. Bu belge Nasreddin'in Temr'le ada olmas ihtimalini kesinlikle
rtr, zira Temr Anadolu topraklarna 1 402'de gelmitir.
Nasreddin Hoca'nn doum yeri olarak Sivrihisar' (Akehir'24

NASREDDIN HOCA

den 1 08 km uzakta kasaba) kabul eden gelenee gelince: Bu konuda

henz hibir kesin belge elimizde yok. Yukarda deindiimiz ese
rinde Ihrahim Hakk Konyal, bu kasabann Hoca'nn vatan oldu
unu ileri sren grleri inceler. Ona gre bu gelenein dayana,
Fatih kinci Sultan Mehmed ada olan Hzr Bey'in (1 407-1 459) di
ye kabul edilen eceredir. Gelenee gre, Hzr Bey'in Sivrihisar ka
ds olan babas Sivrihisarl ve Nasreddin Hoca soyundan idi. Hzr
Bey de stanbul'un 1 453'te fethinden hemen sonra, bu ehrin kads
olmadan nce, Sivrihisar'da kadlk ve mderrislik grevlerinde bu
lunmu idi. Bu ecere ile ilgili bilgiler XV. yzyl sonlarna kan
kaynaklarda yer almtr.
Bize Nasreddin Hoca'nn fkralarndan en eski birka tanesini
aktarm olan Lami'i elebi (lm 1 532 veya 1533) Hzr Bey'in
oullarndan Sinan Paa (lm 1486) iin de ayn ecereyi verir ve
bir sylentiyi aktarr; buna gre Sivrihisar halk ve Sinan Paa ken
disi de tuhaf, gldrc maceralarn kiileri olma n ile anlrlard.
Btn bunlara unu da ekleyelim: 1 93 1 'li yllarda Sivrihisar'da
bir mezar ta bulunmutur; imdi Konya mzesindedir; zerindeki
kitabeye gre "Nasreddin Hoca kz" ve H. 727'de (1 326-1 327) l
m Fatma'ya aittir. Bu tarih, Nasreddin'in lm tarihi olarak ileri
srlen H. 683'ten (1284-1285) 41 /42 yl sonrasna rastlar. - B
tn bunlar raslant mdr? Yoksa bu olgular karsnda, bugn dahi
Hoca'nn torunlar olarak kabul edilen kiilerin yaadklar bu Ana
dolu kasabasn onun doum yeri olarak m saymaldr? unu da sy
leyelim ki XN. yzyln balarna kadar stanbul'da bile soylarn Nas
reddin Hoca'ya karan kiiler yaamlardr. yle anlalyor ki ol
duka eski tarihlerden bu yana, Nasreddin Hoca soyundan diye bili
nen kiileri -ve genel olarak Sivrihisarllar- yerine gre, cin fikirli,
saf, ya da tuhaf insanlar diye kabul eden bir gelenek meydana gel
mitir. Yukarda Lami'i elebi'nin XIV. yzyl balarna kan bir
fkrasn aktardk. Baka bir rivayete gre nc Sultan Murad'n
(1 574-1595) saltanat srasnda Nasreddin Hoca'nn soyundan ol
duunu iddia eden bir adam iddiasnn doruluunu ispat eden bel
gelerle, kendisine bir maa balanmasn dilemek iin saraya gelir.
eri girmeden katrn avludaki nbet davuluna balar. Havan ipi
ekip davulu devirir; gmbrtden rkp davulu srklemeye ba25

PER TEV NAL BORA TA V

lar. O srada, Mekke'ye gitmek zere hazrlanm katdar da grl

tden rkerler, karlar. Padiah merak edip bu amatann sebebi
ni sorar. Ona, btn bu grltnn, Nasreddin Hoca soyundan ol
duunu iddia eden ve dayana olan belgelerle Padiahtan kendisine
maa balanmasn isternek iin gelmi olan bir adamn katrn n
bet davuluna balam olmasndan ktn anlatrlar. Padiah: "Bel
geye hacet yok. O adam muhakkak Nasreddin soyundandr. stedii
maa balansn." diye emir verir.
yle anlalyor ki olduka eski bir tarihten beri Sivrihisarllar
kimi fkralarn kalplam kiileri olmulardr. Bu gerei, Paris
Devlet Ktphanesi'nde ele geirdiim anonim ve tarihsiz bir yaz
madaki hikayeler de kantlyor. Orada tuhaf kiiler olarak Sivrihisar
llar zerine be hikaye yer alr. Ayn yaznada "Hac" adnda biri
zerine fkralar da buluruz. Bu "Hac" kelimesinin, bizim Nasred
din'in unvan "Hoca"nn bozulmu ekli olacan sanyorum. Nite
kim "Hoca" unvannn da birok hikayelerde "Nasreddin Hoca" ya
da "Hoca Nasreddin" biimlerinden uzatlnadan kullanld olur.
unu da belirteyim ki sz geen dergideki "Sivrihisarllar" ya da
"Hac" zerine anlatlan hikayelerin, Nasreddin Hoca'nn adna ba
landklar da oluyor.
Sivrihisarllar, saf ve tuhaf kiiler niteliincieki nlerini Nasred
din Hoca onlarn hemehrisi olduu iin mi kazanmlardr? Yoksa,
tersine, bu kasaba halknn, ta XV. yzyla kan bu nleri yznden
mi Sivrihisar Nasreddin Hoca'nn vatan saylmtr? Bana gre ke
sin olmamakla beraber, bugn iin belgelerin arl teraziyi birinci
olaslk tarafna ediriyor... Gerekten de, elle tutulur birok olgu,
sivrilmi, n kazanm kiilerin belli bir yere kendi damgalarn vur
duklarn gstermitir. Bununla beraber, tersine bir oluumu da im
kansz grmyorum. Yazl gelenekte, Nasreddin Hoca'ya mal edi
len fkralarn says uzak gemie doru gidildike azalyor. Bu olgu,
toplusal gelenekte yaayan birtakm anonim fkralarn zamanla Nas
reddin Hoca'nn adna balanm olaca faraziyesini glendirir.
Onun kiilii toplumsal gelenee stn gelmi ve o bylece Sivrihi
sarllar topluluu iine girip o topluluun szcs olmutur; za
manla Sivrihisarllar zerine anlatlan hikayelerin yerine Nasreddin
Hoca'nn bandan gemi diye bilinen hikayeler anlatlr olmutur.
26

NASREDDIN HOCII

Bu ikinci faraziye kabul edilirse yle bir tahmin yrtlebilir: Ho

ca'y bu kasabal bir kii diye gsteren bir gelenek, genelletirme i
lemini srdrm ve elbette Hocanuzn kimi niteliklerini tayan
kiileri yukarda szn ettiimiz ecereye balamtr.Benim bu bildirim, sadece kiilik -tarihlik- gerekle folklorik
"masallatrma" ilikilerinin bir ynnn incelenmesi bakmndan
ilgin grnen bir soruyu tartma konusu olarak koymay amal
yor. Yazma ve basma fkra kitaplarnn daha sk, daha etrafl bir
tahlili elbette meseleyi aydnlatma imkann verecektir.

27

NASREDDIN HOCA

NASREDDN HOCA'NIN KLGN VE

FlKRALARINI YORUMLAMA DENEMELER
ZERNE

Trk kltrnn eitli alanlannda kalem oynatm dostum, mes

*
lektatn Robert Anhegger'e < l armaan olarak sunulacak u kitaba,
Nasreddin Hoca ve Fkralan gibi, zerinde yllardan beri durduum bir
konuda, daha dolgun bir yaz ile katlmak isterdim. Ne yapaym ki,
Armaan 'n hazrlanma sresi benim, kitaplanndan ve dosyalarm
dan uzakta kaldm aylara rastlad; yanmda getirmi olduum bir
ka kitapla clz bir dosyadan kaynaklanan u kk inceleme ile ka
tlabiliyorum bu mutlu enlie. am sakt'{!, oban armaan olsun!
Yzyllar boyunca, ta gnmze kadar, Nasreddin Hoca'nn fk
ralar szl gelenekten derlenip kuaktan kuaa aktanlmakla kal
mam, onun kiilii ve fkralarnn nitelikleri, anlamlar zerine d
nceler de yrtlmtr. Benim bu yaznn amac, en eskilerin
den balayarak, Nasreddin Hoca fkralarn bize ulatrm olan yedi
yazmann derleyicileri ile ada derleyici ve aratrclardan altsnn
bu konularda tutumlarn ve yorumlarn sergilemek olacak.
1. Nasreddin Hoca'nn Kiilii zerine

1. "Saltukname" yazar Eb1'1-Hayr-i Rumi'nin bildirdiine g

re Sar Saltuk, Akehir'e vardnda Nasreddin Hoca'ya rastlam. <'l
aratrmac.
331 b-332a-358a; iz 1964, s. 316-318; Boratav 1983,

c Alman Trkolog ve
c Saltukname var.

s.

307-307.

29

PERTEV NAILI BORATA V

Hoca'mzn tarihi/gerek kiilii hakknda en eski bilgiyi, 1480'de

yazlm olan bu kitapta buluruz. Bu kaynaktan yararlanan inceleme
lerin yaynlanmasndan nce de, Hoca'nn, birok hikayelerinde ve
Evliya elebi'den balayarak yazl kaynaklarda anlatld gibi Te
mr ve Birinci Bayezici ada deil, XIII. yzylda, Anadolu Sel
uklular dneminde yaam bir kii olduu dncesi genellikle ka
bul edilmiti. c
"Saltukname"de, daha XV. yzylda, Nasreddin Hoca hikayelerini
deriemi kitaplarn bulunduunu kantlayan bir kayt ayrca ilgintir:
Saltuk, Hoca ile rastlatnda aralannda bir konuma geiyor:
[Saltuk soruyor] "Sizler kimlersiniz? Sizi evvela bilelm." Pes ol
kii aytd: "Sultanum! Muhibbnz, du'ac, Hace Nasreddin'dr,
eer ki iitdnz var ise." Bes Server (Saltuk) tebessm eyledi;
zira bu Nasreddin'n halk iinde nedimetinden (tuhaf akalarn
dan) latifelerin sylerler idi; kitabnda ma'lumdur, yazmlardur;
anlar hatrna huatur erdi, dahi gldi. Andan durup Molla Nasred
din bir!e grdi. (3)

Bu ibarede antrma yaplan bu eski nshalar zamanmza erime

mi, erimi olanlar varsa henz gn na kmamtr.
En eskileri XVI. yzyla kan ve ikisi dnda yaynianmadan
kalm olan "Laci'if' derlemelerinin adsz derleyicileri Nasreddin Ho
ca'nn tarihi/gerek kiilii sorusu zerinde durmazlar. Onlarn ak
tardklar kimi fkralarda Hoca Temr'le karlatrlr; bir kanda da
Sultan Ala'addin'le (Seluklu hkmdar) ada gsterilir. Ama, te
yandan, Hoca'y Temr'le ada gsteren hikayelerin kimi eit
lenmelerinde Temr'n yerini bir "Bey"in ald da olur. Bu konuda
DTCF Kitapl yazmasnn adsz derleyicisinin, son hikayeyi anlat
tktan sonra ekiedii u szleri aktarmakla yetineyim. "Hoca'nn baz
sahih menakbleri vardr. Amma ekseri bhcindr." <4
Hoca'nn gerek/tarihi kiilii zerinde duran ada aratrc
lardan smail Hami Danimend bu sorunun tartmasnda en ok ti
tizlik -hatta asabilik- gsterenlerden biridir. O, Nasreddin Hoca'y
aydn bir bilge, soylu bir devlet adam olarak grmek ister. Hoca'y
21 -25.
(3) "Saltukname" IL 332a.

(2) Boratav 1 961 , s.

(4) DTCF

30

K. yazmas, No. 1 95.

NASREDDlN HOCA

" ... eekli bir budala vaziyecine sokan bizim melliflerimiz, muhar
rirlerimizdir." der. (S) Ona gre, bizim Nasreddin Hoca'mz, tarihi/
gerek kimlii ile, Anadolu'ya Moollarn hakim olduklar dnemde
yaam, "talakat, zarafet ve siyasetiyle harac tahfif ettirmee mu
vaffak olmu bir halk babas rolnde", Kastamonu emiri, obano
ullarndan Hace Nasrddin Mahmud b. Yavlak Arslan'dr. 1 283
ile 1 29 1 yllar arasnda Konya sultanlarnn mstevfilik (maliye na
zrl) grevinde bulunmutur. 1 300'de Kastamonu'da, Candaroul
larndan emsedclin'in bir baskn srasnda ldrlmtr. (Gl
ada aratrclardan Kaya Erginer de, Nasreddin Hoca'nn
gerek/ tarihi kiilii zerine yaplm incelemeleri zetledikten son
ra u sonuca varyor: "Nasreddin Hoca XIII. yzylda Seluklu
Trkleri devrinde yaam olup Akehir'deki trbesinde yatmakta
7
dr." ( Hoca'nn kimlii zerine bu yazarn baka bir yargs da s
mail Hami Danimend'inkinden farkszdr. u szler onun da "eek
li bir Nasreddin Hoca" kiiliinden tedirgin olduunu gsterir:
"Nasreddin Hoca, hicvettii insanlar birok hikayesinde eek ola
rak temsil etmektedir. Trkemizde eek kelimesi, bilindii gibi, ap
tal ve ahmak kelimeleriyle e anlamda kullanlmaktadr. Bu hikaye
lerde temsil edilen eekler Hoca'y hep eekli ve eeklerle birlikte
gstermilerdir. Eeklerin sevgili Hoca'mza bu azizlii ho grl
melidir." Ne var ki atalarmz "eekli kiiler"i hi de . H. Dani
mend ve Kaya Erginer gibi kmsememilerdir. XVI. yzyldan
bir Atalar S.z kitabnn yazar, nsznde, bir vesile ile "Ermile
rin biniti geyik, bilginierin biniti eektir" der. Bugn de, kyl, kent
li nice insanlarmzn mihnet orta olan bu mbarek hayvan, birok
hikayede Nasreddin Hoca'ya i arkadal etmekle kalmam, insan
oullarna ibret dersi olan birok olayda ba rol almtr.
Nasreddin Hoca da, tpk Krolu gibi, birbirinden uzak lke
ler ve ayr diller konuan topluluklarca benimsenmi mutlu kiiler
dendir. Azerbaycan halknn bizim Nasreddin Hoca'mz (Molla
Nasreddin ad ile) kendilerinden saymalar kadar tabii bir ey d
nlemez. Bu memleketin bilim adamlar arasnda Nasreddin'in ger-

Danimend, s. 8-9.
Danimend, s. 1 2- 1 8.
(7) Erginer 1 969, s. 8-1 1 .

C'l
(<1

31

PERTEV NAIL BORATA V

ek/tarihi kiilii zerinde duranlar da olmutur. Bunlardan M.A.

Sultanov ve M.H. Tahmasib Nasreddin Hoca'nn gerek kimliinin
XIII. yzyl bilgini Tuslu Nasirddin'e karlabilecei dncesini
ileri srmlerdir. cs
2 . "Saltukname" yazarna gre Saltuk, Nasreddin Hoca ile ko
nuurken onun garip szlerinde "gizli manalar" bulunabileceini d
nm; kendi kendine yle demi: "Bu Eri, velidir derler. Bu s
zn beher hal bir me-ali, bir te'vili vardr". Ve Hoca'y, Ahmed-i
Arab ve ud- Acem gibi "kfrler syleyen, nedametler (maska
ralklar, tuhaf akalar) eyleyen", ama sonunda halkn ermilik merte
besine kard, dile grnl bilge kiilere benzetmi . . . "Aceba bu
szlerle ne demek istedi?" diye dnrken Hoca, Saltuk'un zih
nini kurcalayan soruyu kefedip onun garip bulduu, anlamn kav
rayamad szleri aklam. Saltuk da bylece Nasreddin'in ermi
bir kii olduu kansna varm. Ondan hayr-dualar alm ... (9) "Sal
tukname" yazarnn bu vesile ile anlattna gre Saltuk'un armaan
larn, bir defasnda, Hoca'ya gtren adamlar da, Hocann hayr
dualar sayesinde "hesab bilinemeyecek" mal sahibi olmular. c1o
Fkralar derleyen yazma nshalarn birounda da onun, kimi
kez latifeye, akaya, hatta geleneklerle badamaz davranlara b
rnm olmakla beraber, ermi kiiliini vurgulayan hikayeler ve
onlara eklenen yorumlara rastlarz. Cambridge yazmasndan bunlara
iki rnek:
Hoca ldkten sonra, mkilleri olan suhteler (medrese rencile
ri) onun ruhuna okuyup fleyip 'istihare'ye yatarlarm. Hoca rya
larnda onlarn meselelerini zmlermi. Suhtenin biri Hoca'nn
bu kerametine inanmyor. Ama gnn birinde, iinden kamad
g bir soru karsnda kalnca: "Bir deneyeyim" diyor; gereini ya
pp yatyor. Ryasnda Hoca ona: "Sen bu i'tikaad ile mkiline ce
vap deil, taan alrsn." diyor.(t t)

Bu fkrann ayn yaznada bir eitlennesinde olay Hoca'nn sal

nda geer ve trajik biimde sona erer:
Thmasib 1965. s. XI (giri).
"Salukname" var. 331 b-332a.
(10) "Saltukn:ime" var. 356b-358a; i z 1964, s. 316-3 1 8.
(1 1) Cambridge yazmas, No. 1 5 1 .
(8)

(9)

32

NASREDDIN HOCA

mezi 'mad Hoca'ya taklmak amac ile yalandan hasta olur. Oku
yup flemesi iin Hoca'y arrlar. Kendisini tanyp tanmadn
soran Hoca'ya 'mad, akay daha da ileri gtrerek: "Sen eskici Ka
ra Koca deil misin?" karln verir. Hoca da ona: "Sen salk ye
rine taan alrsn." der. 'mad, bu kez, gerekten onulmaz bir
hastala tutulup lr. (z

stanbul Belediye Kitapl'ndaki yaznada yer alan bir hikaye de

Hoca'run, ilerde zerinde duracamz "Bektai edal" bir akas ile
katm olmakla beraber, ermiliini belirtmek isteyen trdendir:
ocuu hasta olan bir kadnn Hoca'ya gelip yavrusunun sal iin
dua istemesine karlk Hoca: "u ocuun tez vaktta cann al, Ya
rabbi!" diye yalvarr Tanr'ya. arp kalan kadna da; "nk, der,
Allah hep benim istediklerimin tersini vermitir." Korku iinde evi
ne dnen kadn, ocuunun sapasaplam ayaa kalkm olduunu
.. ..
gorur. (13)
Nasreddin Hoca'nn ermiliini vurgulayan fkralardan en n
ls, lmnden nice yllar sonra, Cuma namaz iin camiye toplan
m olanlar trbesine ardn anlatandr. Trbeye varanlar orada
Hoca'y bulamazlar, ama geri dndklerinde grrler ki caminin
kubbesi km.
DTCF Kitapl yazmasnn derleyicisi, kitabnn en sonuna ge
irdii bu fkraya u aklamay eklemi: "Hoca Nasreddin Efendi
ne byk mertebe bir devletl ve evliya ullahtan imi kim merhum
olduktan sonra dahi kerimat zuhur etmidir." < 14
Efl:itun Cem Gney kitabnda, Hoca ile ilgili halk inanlarnn
bir listesini vermitir: < s Nasreddin anasndan alayarak deil de g
lerek domu. Trbesine ziyarete gidenler muhakkak glerlermi;
glmemektc direnenlerin bana bir felaket getirmi. Mezarndan al
np hamur gibi karlan toprak kuru-ar denilen gz hastaln saal
trm.
E.C. Gney; Akehir'de her dn sahibinin Hoca'y, trbesine
giderek, dn ziyafetine davet etmekle ykml sayd ve bu g
rcnek yerine getirilmezse yeni evliler arasnda geimsizlik olaca
( IZ) Cambridge: yazmas,

No. 1 1 5.

BK.CK. 247 yazmas, s. 89.

(1 4) DTC!' K. yazmas, No. 1 95.

( l ll

(l ll Gny 1 957, s. 201-204.

33

PERTEV NAIL/ BORATA V

inancna deinirken, sanrm kendine gre bir yorum ekliyor, u

szlerle: "Hoca'sz dernek olmaz. Her ziyafetin bakesi onun
mu. anlsa da olur, arlnasa da gelip kurulurmu. Bir var ki,
rahmetiiyi sze boduklar iin ok kerre sofraya tok oturur, a kal
karm." <16)
Bu vesile ile "Zafran nev-i nebatn Hace Nasreddinidir" dize
sinin, liselerde okutulan eski edebiyat kitaplarndan birinde grd
m hatrladm yorumlanmasna deineyim. Bu dize safrann ne
e verici nitelii ile aklanr; zerdenin dn sofralarndan eksik
edilmemesi grenei de buna baldr. Bu aklama yerinde olmakla
beraber dizenin, anlam bakmndan daha da zengin olduu kansn
daym. Bu szlerle air: "Nasreddin Hoca'y her dne armak
nasl kanlmaz bir grev ise, zerdesiz bir dn sofras da dn
lemez; nk zerdeye katlan safran da Nasreddin Hoca gibi nee
kaynadr" demek istemi olacak.
3. Hoca'mzn ermi kiiliini, ya da baka ynlerde kimi dav
ranlarn yanstan fkralar arasnda, Anadolu halknn gldr sa
natnda nemli yeri olan "Bektai" tipi ile ortaklaa paylatklarna
rastlyoruz. "Saltukname" yazar, daha XV. yzylda, Hoca'nn er
mi kii kimliindeki bu izgileri belirlendiren fkralar aktarm.
Bunlardan birini yukanda grdk. Baka bir rnek:
Saltuk'un du'a-name isteiyle gndermi olduu adam armaansz, eli
bo gelince Hoca ona: "Mesel-i mehlrdur, bo torba ile at tutulmaz.
Erenler yannda hatatlr" karln verir. Bu sefer adam: "Bir du'a ey
le bizlere: bir mut buday getrelm." diye veresiye bir alveri teklif
edince de: "Bir kile olsun, hernan hazr olsun! Erener du'ay hazra
ederler, gaa'ibe glbeng ederler" yolunda cevap verir.(17J

Hoca'nn yine bu nitelikte bir fkras, DTCF Kitapl yazma

sndaki eitlenmesinde, onun ermi kiiliini vurgulayan bir motifle
balanr ki bu biti hikayenin Bektai eitlennesinde yoktur:
Nasreddin Hoca bir adamla yolda giderken bir sipahiye rastlarlar.
Siyahi, Hoca'nn yol arkadana, uzak bir kye klavuzluk etmesini
emreder. Adam: "Ben filan beyin kuluyum." deyip bu angaryadan
(1 6) Gney 1 957, s. 201 -202.
(1 7) "Saltukname", var. 356b-358a.

34

NASREDDIN HoCA

yakasm kurtarr. Sipahi bu sefer Hoca'ya buyurur; Hoca'nn; "Ben

de Allah'n kuluyum." diyerek angaryadan kurtulmaya almas pa
ra etmez; spahinin nne katlr. Ama; "Hey Yarabbi! Bir, filan
beyin kulu olan adamn haline bak, bir de senin kulunun haline
bak!" diye Tanr'ya serzeni etmekten de kendini alamaz. O anda,
bir grlt duyup arkasna bakan Hoca grr ki sipahi attan dp
lm. C18>

Denizde frtmaya tutulan yolculardan birinin Hoca'ya adak ada

masm anlatan hikaye de Nasreddin Hoca'nn ermiliini vurgula
yanlar kmesine girer. c1 9> Ama, bu hikayenin bir eitlennesinde so
uk bir k gecesi, parasz kalm olan Hoca'nn camiden seccade
arm olduu anlatlr. Adaknn hsanlarn aldktan sonra cami
nin seecadesini yerine gtrnce Hoca'nn: "Hey Yarabbi! Bir gece
soua dayanamadm" c20> demesi hikayeye Bektai fkralarnn eni
sini katm oluyor.
Baka vesilelerle deindiimiz kimi hikayelerde de Hoca'nn
Bektai tipi ile ortak niteliklerine rnekler buluruz: Sabah namazn
uzatmasnn sebebini: "Allah' borlu edeyim" diye aklamas, C21)
"Tanr misafiriyim" diye gelen adam, evine buyur etmeyip mescide
gtrmesi. cz2) Bunlara u rnekleri de ekleyelim: Yolda yorulup da
"Yarabbi! urada karma bir binecek karversen" diye dua eder
ken spahinin gen tayn Hoca'ya yklemesi'23) (mer Seyfettin bir
likayesinde bu konuyu ilemitir); Hoca'nn ocuklara fmdk da
trken "Allah taksimi mi olsun, kul taksimi mi?" diye sormas. Bu
son hikayenin bir eitlennesinde Hoca, Tanr'ya "Bak, ocuklar
bile senin ilerini bcenmiyorlar"c24J diye seslenir. Bu fkra, Bektai'
nin meyve ikram edecei kimseye; "Allah yaps m olsun, kul yaps
n?" (yani, yabani meyve mi, yoksa alanm, bahelerde yetitiril
mi meyve mi?) diye sormasn anlatan hikayeyi andrr. czs,
4. Kimi ataszlerinin ve atasz deerinde deyimierin Nasred
din Hoca fkralarna balanmas onun 'halk bilgesi' kiiliini belgeK. ya>mas, No. 8 9.
9 57, s. 1 39-140.
l ll yazmas, No. 79.
IV yazmas, No. 37.
VIII yazmas, N a . 59.

: DTCI'

o G n e y
1" liN
liN
liN

llah:i'i

926, s. 21 5 -2 1 6 .

, . . l .cydcn 1
ll'l

(Groningcn) yazmas, No. 73.

Boratav 983, s. 321-322.

35

PERTEY NAL BORATAV

leyen bir olgudur. DTCF yazmasndaki kimi fkralarn sonuna ek

lenmi olan "te beyn en-nas mesel olmudur" aklamas bunu vur
gular. Bu yazma derleyicisinin atasz deeri verdii fkralar unlar
dr:
Nasreddin Hoca'nn srtndaki bana kars bir trl, kz da baka
trl tehis koymular. Hoca: "Batan ka haber yok." demi.(26)
lk kez yel deirmeni gren Hoca, bunun ne olduunu renmek
istemi. "Deirmen" diyenlere Hoca sararm: "Peki, anladk, de
irmen; ama suyu nereden gelir bunun?"(27)
Kk kz bir mnasebetsizlik yapm: Hoca byk kze dayak
atm. "Onun suu ne?" diyenlere: "Ke gz krpmtr." kar
ln vermi. (2B)

Nasreddin Hoca hikayelerinden geldiine inanlan, ya da onun

fkralarn hatrlatan baka atasz ve deyimlerden birka rnek:
"Damdan den bilir damdan denin halini"; "Dostlar al verite
grsn"; "Paray veren dd alar"; "Acemi blbl bu kadar
ter"; ''Ye krkm ye"; "Vermee gnl olmayan ipe un serer";
"Yorgan gitti, kavga bitti"; "Al abdestini, ver pabucumu".
Sivrihisar'a ve Hortu kyne 1 970 yaznda gittiim zaman Nas
reddin Hoca'nn hemerilerinin, onun kimi davranlarn birer ibret
dersi, t gibi yorumladklarn rendim. Nasreddin Hoca'nn,
renci mollalar ile yolda giderken eeine ters binmesi, hikayenin
kimi eitlemelerinde Hoca'nn: "Siz benim enseme, ya da ben sizin
ensenize bakmaktansa yz yze gidelim, daha iyi." szleriyle akla
nr. Hemerilerine gre ise o, bununla demek istemi ki: "Eek nasl
olsa varaca yeri bilir. Eee ters biniyorum ki gerimizin gvenlii
ni gzetleyebileyim." Trbesinin drt yan ak olduu halde kap
snda bir koca kilit bulunmasnn anlam da: "Kilit dost iindir; d
man, ne yapsan, bir yere girmenin kolayn bulur." demekmi.
Nasreddin Hoca'nn trbesi, nne gelenin kolayca girmesini
engelleyecek ciddi gvenlik tedbirlerinden yoksun yerler iin atas(26) DTCF
(27)
12BJ

36

K. yazmas, No. 9 1 .

DTCF K.
DTCF K.

yazmas, No. 1 1 1 .
yazmas, No. 1 1 6.

NASREDDIN HOCA

z deerinde bir benzetme nitelii kazanmtr. Atatrk'le ilgili bir

fkraya gre Ankara'da, yabanc diplomatlarn bulunduu bir top
lant srasnda Maginot Hatt'ndan (Franszlarn, 1930'larda, Alman
saldrsna kar kurduklar savunma hatt) sz ediliyormu. Atatrk:
"Onun tipik bir modeli yzyllar nce Anadolu'da vard." demi ve
merakla azna bakanlara aklam: "Drt yan ak; n cephesinde
bir kap ve kapda koca bir kilicle Nasreddin Hoca'nn trbesi". c9
S. Halk fkralarn, masallarn, efsanelerini inceleyenler 'deli'
kelimesinin, birbirinden farkl iki anlam ile karlarlar: Birincisi,
sama sapan ileriyle ipe-sapa gelmez szleriyle saf ve aptal grn
dkleri halde, gerekte bilge nitelii tayan ve garip davranlarn
altnda ders alnacak gerekler gizleyen kii. Yukarda deindiimiz
gibi Hoca, ermi ynlerini vurgulayan birok hik:iyede bu niteliiyle
karmza kar. Bu trden davranlar ve szleri ile o:
Gijren bizi sanur deli
Usludanyediir delimiz
dizeleriyle nitelenen 'ergin insan' tipidir.
Yazma kaynaklardan birindeki bir hik:iyede (BN X. No. 40),
Hoca'nn, bu anlamda 'deli' grnne brnm 'bilge' kimliini
vurgulayan bir eitlenneye rastlyoruz: etin meselelerini, Arap,
Acem, Hind bilginlerinin zmleyemedikleri bir molla, Nasred
din'e gelir. Onu tarlasnda alrken bulur. Hoca, mallay deli dolu
szleriyle ve garip davranlar ile artr; ama sorularna da atr a
tr cevap verir. Molla bylece, hem Hoca'nn olgunluu, hem de
'Rum' lkesinin (yani, Anadolu'nun) bilim seviyesi zerine bir yarg
ya varr: "Rum'un delisi byledir; uslusu nice olur?" der.
'Deli', ikinci anlam ile gerekten akldan noksan, saf ve aptal,
sama sapan iler yapan insandr. Bu trl 'deli Nasreddin'e, 'Kara
tepeli hik:iyeleri''30 tipincieki fkralarnda rastlyoruz. Eskiden Sivri
hisarllar da bu trden hikayelerin kahraman olarak nitelenirlermi.
Onlar hakknda bu inan XV. yzyla kadar kyor. "Saltukname"
yazarnn anlattna gre: Saltuk, Nasreddin Hoca ile grmek iin
evine geldii zaman, Hocay bulamaynca karsndan onun Siv
rihisar'a gitmi olduunu renmi. Kadndan, Hoca'nn kasahaya
12'11

Ilanolu 1 978, s. 489.

Boratav 1969, s. 346-361 ; 389-394; 429-432.

37

PER TEV NAIL BORATAV

niin gittiini sormasna ald karlk udur: "Sivrihisar'n musar

rifleri haber gnderdiler, dah aytdlar: Gelsn, bize biraz 'akl koy
sun; biz dah iller gibi uslanalum". <31)
Nasreddin Hoca, fkralarnn pek ounda bu trden 'deli' rol
oynar; yani henz uslanmadklar bir dnemdeki hemeriletinin iz
gileriyle, davranlaryla, szleriyle etrafn artp elendirir. Sivrihi
satllar hakknda XV. yzyla kan bu nyarg sonralar deimi
olacak (bu deimeyi de, gelenek, Hoca'nn kerametine yklyor)
Sivrihisarllar, imdilerde, tpk Kayserililer gibi, iini bilir, cin fkirl i
kiiler olarak n almlardr.
Hoca kadlk grevinde iken mahkemeye, kulan sran bir
adamdan ikayete gelen davac hikayesini inceleyen Azerbaycanl
folklorcu Tahmasib, davalnn: "O kendi kulan srd" yolundaki
savunmas zerine, bu iddiann yerinde olup olmadn Hoca'nn
kendi ahsnda denemeye kalkmasn ona yakr bir davran bul
mad iin, hikayeyi yle yorumluyor: "O ekser hallerde, byk bir
maharetle, tenkid etmek, ele salmak istedii adamlara evrilebilir.
Mahkemede hi kesin halledemedii meseleleri ok gzel halletmek
kabiliyetine malik olan bir adamn, birdenbire, z kulan dileyen
ahmak kadya evrilmesinde phesiz ki maksad vardr. Burada ah
mak, bizce, Molla Nasreddin deil, onun tenkid etmek maksad ile
kasden rolne girmi olduu kaddr." <32l
Eflatun Cem Gney de bu ikinci trden delilii Hoca'mza ya
ktramam olacak ki, onun bindii eei de sayya katnay bir tr
l akl edemeyip on eekten birini yitirdiini sanmasn anlatan nl
hikayeyi yle balyor: "Rahmetli, bindii eei bir sayp, bir say
madnn farkna varm m? Varmam m?.. Her ne ise, deliye dn
m." <33 te yandan, bu yazar, Nasreddin Hoca'nn "Karatepeli"
roln ald fkralar iin u yerinde gre de varmtr: "0, kulun
aybn yzne vurmamak iin kendisini safderun bir adam yerine
koyuyor. Glnecekse kendine glyor; gldrecekse kendine gl
dryor. Kendine glmek, kendine gldrmek, yine de gln olma-

(3 1) "Salukmime" var. 356b-358a;

(32) Tahmasib 1965, s.
(33) Gney 1 957, s.

38

7.

XIV (giri)

1 964, s. 3 1 7-318; Boratav 1 983, s. 306.

NASREDDIN HoCA

mak: Belki en ince mizah bu . "<34 Ama, baka bir yargs ile: "Rah
metli ne bakalar(?) gibi vakalarn tuhafln diline doluyor, ne de
ip siz sapsz szlerle kaba saba nkteler yapyor" derken <35 Hoca'ya
mal olmu nice fkralar aforoz etmi olmuyor mu? Nitekim o, ol
dum olas Hoca Nasreddin'in diye anlatlan hikayelerden bir hay
lisini ayklayp atm kitabn dzenlerken; ald metinlerio says,
bir nicesi zerinde (ou kez baar ile) oynayp, onlar szl gele
nekte, ya da eski derlemelerde bulunmayan yepyeni nktelerle zen
ginletirdikten sonra, ancak 229'u bulur; Baha'i 01eled elebi) der
lemesinde (1 926 basks) 381 'i, Tahmasib'in Azerbaycan derleme
sinde (1 965 basks) 5 1 4' bulur bu say.
..

2. Nasreddin Hoca'nn Fkralar zerine

Ta en eski kaynaklardan balayarak, ada derlernelere kadar,

Hoca'nn fkralarnn ieriklerinde (bu arada, nktelerin dm nok
talarnda bile) trl etkenlerle oynamalar olmutur. Bu etkenler; din,
ahlak, tre kurallarna bal bir toplumun nyarglarndan gelme
tepkiler olabilecei gibi, akl d olgular aklc bir gre indirgeme,
idealletirilmi bir Nasreddin'e yaktrlamayan tutum ve davran
lar ona yakr biime sokma ya da anlatdak biim ve slup prz
lerini giderip onu gzelletirme, ana dnceyi daha etkili klmak
iin anlaty geniletme kayglar ve gayretleri diye de nitelenebilir.
1 . Dindarlk duygular incinenlerin metinler zerinde oynarna
larna rnek olarak, Tanr'ya saygszlk saylan ibareler karsnda
dcrleyenin, ya da okuyucunun, yazma nshalara yansttklar tepki
lerden birkama deinelim:
Oxford I yazmasnda (No. 35), yolculua karken mezi 'mad'a
Nasreddin'in: "Karn kime smarladn?" diye sormasna: "Allah'a"
karln alnca "yi kiiye smarlamsn. Yz kiiyle yatsa kalksa
kimse duymaz" diye taklmas, baka yazmalarn (Cambridge, No.
56; BN X, No. 50; BN XI, No. 44) derleyicilerince "kfr" sayl
m olacak ki, onlardaki eitlenmelerde 'mad'n cevab: "Beye s
marladm" biimine sokulmu.
1"1
1"1

Gney 1957,
Gney 1957,

s.
s.

199.
199.

39

PERTEV NAL BORATA V

BN. ST 422'deki (No. 37) hikayede, Nasreddin'in sabah namaz

rekatlann fazlaca oaltnas sebebini soranlara: ''Tanr'y borlu ede
yim" diye verdii karla derleyici: "Estarifullah!" aklamasn
eklemi; bir okuyucu da o satr karalam.
Berlin lll'deki (No. 20) hik:iyeye gre, hrszlar tarafndan rlp
lak soyulduktan sonra bir de iddetli doluya tutulup kocaman dolu
taneleriyle kafas yarlan Nasreddin yolda Tanr'ya ac ac yaknr.
Eve varnca da eline ald havan elini kapdan dar uzatarak dolu
ya: "Skysa bunun da kafasn yar?" diye haykrr. Ibareye bu eit
lenmede "doluya" kelimesinin eklenmesi; hocann niyetinin "Tan
rya meydan okuma" olmadn belirtmek olsa gerek.
"Tanr misafri" diye kapsn alan adamn (BN VIII, No. 59'daki
metinde), baka eitlenmelerde (BN IX; Sleymaniye Il, No. 58)
"Mezzinin damadym," diye konuklanmay beklernesi zerine Ho
ca'nn adama: "te kaynarann evi" diye mescidi gstermesi de ('te
Tanrnn evi" yerine) Tanr adna saygszl nleme kaygsndan
gelmedir.
BN. ST 422'deki (No. 63) Hoca'nn "Tanr! Evde misin? A!" diye
Kibe'nin kapsn aldn anlatan hikaye metninde bu szlerin ka
ralanm olmas da okuyucularn ayn trden tepkilerine rnektir.

2. Toplumun trelerine ve ahlak, edep kurallarna aykr grl

d iin Nasreddin Hoca'ya yaktrlmayan hikayelere, derleyicile
rin ve aratrclarn gsterdikleri tepkilere rnekler pek oktur. Bu
trden davranlara, eski yazmalarda ve szl gelenekte deil de, a
da yaynlarda rastlyoruz. ada yaynclar, yazmalardan ve szl
gelenekten derledikleri Nasreddin Hoca fkralarn yaynlamaya gi
riince, onlardan 'edep d' grdklerini tmyle atmak ya da ie
riklerindeki bu trden kelime ve antrmalar 'edepli' biime sok
mak yoluna gidiyorlar. Eski yazmalar meydana getirenierin ve Batl
ada aratrmaclarn bu konuda hi de titizlik gstermemelerine
karlk, Nasreddin geleneinin beii olan lkelerdeki yaynclar,
hatta bilim almalar erevesine giren yaynlarda bile 'edep' ve
'hay:i' llerine ok dikkat ediyorlar. Birka rnek:
L:imi'i elebi'nin Lta lj'l.ndeki, eyyad Hamza'nn, kerametleri ile
nmesini anlatan hikayede, Hoca, eyyad Hamza'ya "Birinci kat
4D

NASREDDIN HOCA

gn snrna vardnda eline yumuak bir ey dokundu mu?" di

ye sorar. Hamza'run; "Evet" demesi zerine de: "O benim taakla
rmdr" der.C36l Baha'i derlemesinde (herhalde ondan aktarlarak,
Azerbaycanl Tahmasib'in kitabnda da) <37J bu 'ayp' sz 'eeimin
kuyru' biimini almtr.
Eflatun Cem Gney, Hoca'run abdest alrken suya den pabu
cunu alp gtren dereye kar osurup; "Al abdestini, ver pabucu
mu" diyerek sesleniini, sadece: "Dere boyu pabucun arkasndan
giderek: Al abdestini, ver pabucumu ..." biimine sokmutur. <38l

Ahlak ve edep endieleri dnda da, rnein, Hoca'nn arball

na, olgunluuna, saduyusuna yaktrlmad iin fkrann ierii
zerinde oynamalar var:
Suba Hoca'nn zerinde kocaman bir pala bulmu. Silah tama
yasan umursamam olan Hoca'y sorguya ekiyor. Hoca: "Pala
ile kitaptaki yanllar kazyorum" der. Eflatun Cem Gney, kelli
felli Hoca'ya saidrma tamay yaktramam olmal ki hikayeyi
biraz geniletme gereini duymu; yle balatm:
"Nasreddin'in mollalk (delikanl rencilik) zamaru ... Kafasnda
kavak yelleri ediyor. Yasa, masa sayar m? Yataanru yanndan
ayrmazm ... " <39l

Hoca'y, ann toplum greneklerine, yasa dzenlerine kar kan

ileri kafal bir dnr gibi grme eilimine bir rnei Azerbaycanl
folklorcu Tahmasib'in bir yorumlamasnda buluruz. Bu aratrmac,
kitabnn giri blmnde (s. XV): Nasreddin'in aslnda okav
radlk aleyhinde olduu halde, kimi latifelerinde iki karl grlme
sini, srf bu gelenei yermek, iki kar alm erkeklerin acnacak hal
lerini sergilemek amac olarak gryor.
Szl ve yazl gelenekteki kimi hikayelerin daha eski tiplerin
den farkl olarak gelitirilmi eitlenmelerini de, Hoca'ya, adalet
kurallarna aykr tutumlar, haksz yarglar ve ilemleri dzeltme, ya
da cezalandrma grevi ykleme gayreti ile metinler zerinde kastl
oynarnalara rnek sayabiliriz: Allah'tan 1 00 altn isteyen Hoca'y
1 \61 Boratav %3, s. 214.
i17J T:ihmasib 1965, s . 89.

' "1 Gney 957,

<'' Gney 1 957,

s.
s.

10.

47-48.
41

PERTEY NAL BORATAV

denemek iin, Yahudi'nin bacadan 99 altn atmasn anlatan nl fk

rann Eflatun Cem Gney eitlennesi (No. 1 1), Yahudi'nin davay
kaybedip, Hoca'nn 'murada ermesi' ile sona ermez. Nasreddin, sadece
Yahudi'ye bir ders vermek istemitir. Dava bittikten sonra gtrp al
tnlar sahibine teslim etmi, ama ona: "Bir daha Allah'la kul arasna
girme" demeyi de unutmamtr. Dobruca Trklerinin szl gelene
inden derlenmi bir eitlenme, (40) ''Yahudi'nin altnlar" ile "Hoca'nn
kadya rvet olarak, stnde bir parmak bal, gerisi pislik dolu kp"
motiflerinden meydana gelmi bir tiptir. Bu metinde: "Hccette yanl
lk olmu" cliye Hacay geri aran ve onu: "Bana pislik yedirdin" diye
azarlayan kadya Hoca: "Sen o pislii bizim Yahudi ile davamz g
rrken yemitin" karl ile ders vermi oluyor.
3. Hoca'nn fkralarndaki kimi olaanst, akld olgular ak
la yatkn biime sokma gayretlerine birka rnek verelim:
Nasreddin Hoca hasta olmu: "Ben lnce beni eski bir kabre g
mn." cliye vasiyet etmi. yle de yapmlar ... Mnkir-Nekir gelmi,
sorguya ekecek, Hoca; "Ben eski lym; benim sorgum yapld"
karln vermi. (BN AFT 326 yazmas) . Hikayenin baka eit
lenmelerinde, Hoca'nn lmnden sz edilmez. Hasta deinde
bu yolda vaziyetinin sebebini soranlara Hoca'nn "Mnkir-Nekir
gelince "Ben eski lym" der, sorgudan kurtulurum" karln
vermesi, hikayeyi olaanst elerinden syrarak, lm konusun
da bile etrafndakileri glmseten bir aka biimine sokar (Baha'i
1 926, s. 30; Tabasma, H. 1 329, s. 6-7)
BN ST 423 yazmasndaki hikaye (No. 78) ise Hoca'nn, lmn
den sonra bandan geen maceray anlatr: Gmlmtr. 1\fn
kir-Nekir gelip sorguya ekilen Hoca: "Bir aka verin, syleyeyim"
deyince kafasna topuzu indirirler. Bunun zerine Hoca lm
Meleklerine: "llere iyi davrann ki kabrlerinize insanlar kork
madan gelsin" yollu t vermeye kalkar. Anlatnn "Meer rya
imi" biiminde balann, Nasreddin lacifelerinde 'aklc' yorum
lara zgn bir rnek sayyorum.
Azerbaycanl Tahmasib'in kitabnda (s. 89, No. 105) "Hzr benim
azma tkrd. Benim nefesim ifaldr" diyen seyyidi, Hoca: "Se
nin azna deil, yzne tkrmek niyetinde imi; yanllkla az-

(40) Boratav/Tryjarski 1 982, s. 68-69.

42

NASREDDIN HOCA

na tkrm" karl ile alaya alr. Yukarda szn ettiimiz, ey

yad Hamza ile Hoca Nasreddin'i karlatran Azerbaycan eitlen
mesinde (Tahmasib, s. 89, No. 1 06) eyyad Hamza'nn yerini adsz
bir devri almtr. Burada olduu gibi, ou kez, keramet tasiayan
seyyid ve dervileri Azeri anlatmalar 'hayasz', 'frldak' sfatlary
la nitelendirirler. Bu nitelikleri onlara anlatclar m, yoksa derleyi
ci-yaynclar m (halkn hurafelerine inanlarn sarsmak iin) ya
ktrmlardr, kestiremiyoruz.

Aklc-gereki tutumun, Nasreddin Hoca fkralarnn halk gelene

indeki allm biimlerini nasl kkl deimelere urattna dair
bir rnei, yine Tahmasib'in derlemesindeki (s. 1 06, No. 1 36) bir
hikl.yede buluruz:
Nasreddin bir va'znda, drdnc kat gkte mekan tutmu olan
Hazret-i sa'dan bahsetmi. Va'zndan sonra bir kadnn: "Orada
ne yer, ne ier?" sorusunu cevaplandrmas bir yere kadar, eski ye
ni Anadolu eitlenmelerindekinin ayndr: "Behey hatun! Ka
gndr kynzde oturan u Hoca'nz ne yer, ne ier? diye sormak
aklna gelmiyor da... " Azeri eitlennesi fkray, banda ve sonun
da geniletmi: Hoca'dan va'z istiyorlar. Ne syleyeceini bilemi
yor. Nihayet Isa'nn ge kmasn anlatyor: "Ve sa o vakttan
beri gn drdnc katnda ... " diye bitiriyor va'zru. Kadnn so
rusuna verdii karla unlar da ekliyor: "Azma geldi, bir yalan
dedim. O saat onun orada ne yediini soruturursun."

1 likayelerin, iyimser bir sona balama, etkinliini artrma, ya da yeni

yorumlar ekleme amalar ile geniletilmesi olgularna birka rnek:
British Museum yazmasnda (No. 52), Nasreddin Hoca'nn ee
inin eeklikten bkp kaddan 'eeklikten kmak' iin 'mrasele'
(resmi belge) almas, Hoca'nn da bu mraseleyi zorla eee yut
turmas anlatlr. Hikayenin sonuna: "imdi, eek tersledikten sonra
dnp koklad ol sebeptendir" szleri eklenmi. Bu eitlenmeye,
eeklikten kurtulmak iin, hemcinslerinden birinin vaktiyle kaddan
ald "mrasele"yi bulma umudunu eeklerio hala yitirmedikleri
yolunda, teki eitleomelerde bulunmayan bir aklama eklenerek
anlatnn ierii zenginletirilmi oluyor.
K.imi fkralarda, Hoca'nn cretli davranlar ve szleri, ya da b
yk sular yznden ulu kiilerin sert tepkileri ve ar cezalar ile kar
laaca yerde onlardan balanma, hatta balar grd olur:
43

PERTEV NA/LI BORATAV

"Ben Yer Tanrs'ym" diyen Hoca'ya, Temr'n "u Tatar genci

nin gzlerini byt yleyse" buyruuna karlk Hoca'nn "Belden
yukardaki ilere Gk Tanrs karr" demesinden, hikayenin Ber
lin III yazmas (No. 1 bis) eitlenmesine gre "Temr o kadar haz
zediyor ki, "Seni brakmam" diyor ve Hoca'y kendisine msahib
(zel danman) klyor.
Ayn yaznada (No. 1 5) etini kapan aylak yerine Hoca'nn: "Kya
fet deitirmi; ama ben nian koymutum, tandm" diyerek Aa
nn doannn kafasn koparmas hikayesinin sonunu derleyici,
"Aa ne desin? Gld. Hoca'ya ikram etti; et paras verdi" bii
minde geniletmi tir.
Leningrad yazmasndaki (No. 39), Hoca'nn, kendisini rahatsz eden
sineklerden kadya ikayet etmesi hikayesi, teki eitlenmelerden
farkl olarak yle geniletilmitir: Hoca, kaddan ald izne uyarak,
onun kafasna konan sinee tokma vurup kady ldrr. Kendi
ni, kadnn hkmne uyup er'a riayet ettii yolunda savunur. Ho
ca'nn ilmi stnlne inanan mfti de, onun, hareketinin kastl
olmadna yemin etmesini yeterli grerek, susuzluunu kabul
eder.

ki ayr tipte geniletme ve yorumlama rnei daha vereyim:

Bir hikayesinde Nasreddin Hoca, imamlk greviyle bulunduu
bir yerde "ebced"in kelimeleriyle kafiyeli bir tekerierne uydurarak
kyllerden beklediklerini anlatmak ister. Hikayenin tek tuhafu da
bu tekerlemedir ... Bu fkrann sonunu E.C. Gney u biimde ge
niletmi: Dnnde, "Kyn havas, suyu sana yaram" diyen
lere Hoca: "Ebced yarad" karln verir.
Edmond Saussey'in, kimi Nasreddin Hoca hikayelerini ince
lerken giritii aklamalar, onlarn asllarnda belki de hi dnl
memi yorumlardr. Hoca'nn papaan ile hindiyi deerlendirmesini
anlatan hikayeyi Saussey yle yorumlar: "Hoca, fakir insanlarn
yapt gibi, eyay temin ettikleri en yakn faydaya gre deerlen
dirir; onlarn sanat, nadirlik deerlerine kar hissizdir. Papaana
gre bindinin tyleri daha gzel, eti de boldur." <4 Ayn yazar, ince
lemesinin baka bir yerinde, ayr fkralar, srf Hoca'nn karakterini
belirtmek iin asllarnda bulunmayan bir mantk ba ile birbirine
<

Doratav 1 983, s. 298.

44

NASREDDIN HOCA

balamaya kalkr: ki karsnn, "Suya dsek hangimizi nce kur

tarrsn?" sorusuna Hocann, eski karsna dnerek: "Sen yzme bi
lirsin, deil mi?" karln vermesini anlatan hikayeden baka bir
hikayeye geer: "Nitekim, der, yal kars lnce Hoca'nn pek
znt gstermemesine kimse hayret etmez. Birka gn sonra eei
lnce byk bir kedere der." <42 (Gerekte ikinci hikayede, Ho
ca'nn ya;i kansnn deil, kansnn lm sz konusudur). Ayn ya
zar, Temr'n, ryasnda kendisini kzdranlar ldrmesi hikayesi
vesilesi ile de ayn mantk balantsn uygulamtr. (femr'n bu
tutumunu renen Hoca, memleketi brakp gitmeye karar verir.)
Saussey bu fkra zerindeki incelemesini yle balamtr: "Bununla
beraber, rivayetler Hoca'nn, vatandalarn korumak grevini sonu
na kadar ifa ettiini ve birok felaketin nn aldn sylerler." <43
Fkralardan ise byle kesin bir sonu karlamaz, yani bu 'rya' ola
yndan sonra da Hoca'nn memleketi terk etmeyip kaldn belir
ten bir ize rastlanmaz.
Grlyor ki, ta en eskilerden balayarak, derleyiciler ve derle
melerini Hoca ve fkralar zerine grleri ile younlatrm olan
aratrmaclar, Nasreddin fkralarn bir araya getirmekle yetinme
milerdir. Onlarn bu konuda tutumlar, rnein ineili avu ya da
Bekri Mustafa konularn ele alanlarnkinden farkldr. Kimi eski
yazmalarda derleyici, en azndan, Hoca'ya mal edilen hikayeleri 'sa
hih menakb' ya da 'bhtan' (yani, Hoca'ya yakmad halde ona
mal edilmi uydurma eyler) olarak ayrma gerekliliini duymu. De
mek ki teden beri Nasreddin Hoca, szlerinde, davranlarnda bi
rer hikmet, ibret dersi, hareket dsturu bulunduu dnlen say
gn bir kii saylm. Kimi yeni aratrclar, halk geleneindeki bu
nyargdan da g olarak, onun tarihi/gerek kiilii zerine eitir
ken ona 'soylu' ve 'aydn' bir kimlik kantlamak gayretine dm
ler. Baka aratrclar ise, gerek kiilii ne olursa olsun, Hoca'y sa
duyusu ile, hogrs ile, tokszllyle, ktle, adaletsizlie,
zulme ynelmilere, bunlar yce ve kudretli kiiler de olsa, hadlerini
bildirmekten ekinmeyen, toplum vicdannn yaratt bir 'halk ve
lak savunucusu' olarak grmlerdir. Ama, Hoca'nn fkralar sz
1
1

llorata\' 1 983, s. 303.

Saussey 1 936.

45

PERTEV NAIL BORATA V

konusu olunca, aratrclarn hemen hepsi, bu metinlerden bir b

ln her aratrc, ya da derleyici kendi lsne gre 'sansr'
etmekten, 'ideal' bir Hoca'ya yakaniada yakmayanlar ayklamak
tan da kendilerini alamamlardr. Bizim kanmzca Nasreddin Hoca
hikayeleri bir btndr. Onlarn tmnn Trk halkbilimi ve kltr
aratrmalar bakmndan nemi vardr. Eitim, estetik, vb. endie
leriyle seme yapmak, elbette ki, her yayncnn hakkdr. Ama, srf
bu amalarla ie girimi olanlarn Nasreddin latifelerinden been
medikleri ve semeye deerli bulmadklar zerinde iddia ve yarg
yrtmeleri de yersiz olur.

46

NASREDDIN HOCA

"NASREDDN HOCA"
ya da
"NASREDDN HOCALAR"

Nasreddin Hoca'nn kiilii zerinde durulurken, donmu, de

imez, "ideal" bir tek fkra kiisi "Nasreddin" yerine, onun nnn
yayld lkelerin, lkeler iinde blgelerin, hasl, deiik toplumla
rn her birine zg nitelikleri yklenen, ayn bir yerde, ayn bir top
lum iinde ise ann artlarna gre durmadan deien "Nasreddin
Hocalar" dnmek gerekir. Nasreddin Hoca fkralarnn oluum, geli
im, dnm sreleri de bu ynteme uyularak izlenmelidir.
Gerek Trkiye halknn, gerekse baka uluslarn szl gelenek
lerinde bir blk fkra konular Nasreddin Hoca ile baka fkra ki
ileri arasnda ortaklaa paylalmtr: Trkiye halk geleneinin n
cili avu'u, Rumenierin Pacala's, Makedonlarn ve Bulgarlarn Hi
tar Pitar'lar, Araplarn Cuha'lar ... zerine Hocamznkinin ayn olan
hikayeler anlatlr. Kimi de, halk anlat gelenei, ad belli kiiler ye
rine, belirli toplumlarn simgeleri olan -kii ad yerine toplumun
adn tayan- kiilere Nasreddin Hoca'nn roln verir; Bektai,
Sivrihisarl, Karatepeli, Kayserili, Yrk, ingene, Kyl ... gibi; ki
mi fkralarda ise onun roln "Herhangi bir adam" yklenmitir.
Bir baka blk fkralarda Nasreddin Hoca'nn karsnda, onu
basttaeana gvenerek vnen bir kii kar. Fkra, bir trl, tu
laflk, hazrcevaplk, abattmaclk yarmasdr: Trkiye halk gelene47

PERTEV NAiLi BORATAV

inde Hoca ile boy lmeye kallaan Ermeni'yi, Yahudi'yi, Kayse

riliyi, Malatlaly, Balkanlar'da Hitar Pitar' ya da kodral oban'
grrz.
Nasreddin Hoca'nn, fkraya zg biim ve anlanm erevesini
aarak, baka anlan trlerinin kiisi olduu haller de var: "Yalan ya
r" ("Uluslararas Masal Katalogu", No. 852, 1 920 C, 1 960 D;
TTV "Trk Masallar Katalogu", No. 363); "Eceli gelen adamn
Azrail'i kandrmas" (AaTh No. 332; TTV No. 1 1 2); "Korkak, P
srk Adamn Devlerle Boy lmesi" (AaTh No. 1 049, 1 060,
1 1 1 5, 1 640; TTV No. 1 62) masallarnda olduu gibi. Arnavut ge
lenei, bu son tip masaln bir motifi iinde, Nasreddin'i destan kah
raman Krenik ile karlatryor.
Hoca'nn kiiliinin trl dnmlerine son bir rnei de, onun
ya kendi adyla, ya da baka adlarla (kimi kez tarihe mal olmu nl
kiilerin, ya da aramzda yaayan sradan kimselerin adlaryla), yeni
alarn artlar ve olaylar iinde bir fkra kiisi olmasnda grrz:
"Timrlenk'in filleri", "Kerameti kavukta grmenin yersizlii" fk
ralarn, z kiiliklerini Hoca'nn yerine koyarak amza uygula
yanlar, bilerek veya bilmeyerek ondan esinlenmi oluyorlar.
Dorudan doruya Hoca'nn kiiliinde deil de fkralarn ko
nularnda ve anlatmlarnda deiiklikleri douran etkenierin ban
da, Nasreddin Efendi'ye yaktrlamayan ak sak, utanlacak, sa
pkla, dinsizlie gtrecek szlerden; sama, mantksz hareketler
den fkralar arndrma abas gelir. Bundan baka szl gelenein
zorunlu sonularndan olan -bellek yanlmalar, anlatcnn kendine
zg katklar gibi- kastsz deimeleri ya da evre ve a artlarnn
zorunlu kld -yer ad, kii ad, vb. gibi- kastl, ama olaan eitle
meleri de saymak yerinde olur.
Son olarak, Nasreddin Hoca hikayelerinden sanat ilemelerinde
(nazm biiminde anlat, hikaye, roman, tiyatro oyunu, film ...) yarar
lanan sanatlarn bilerek onlara verdikleri yeni biimler, ykledik
leri yeni yorumlar Hoca'mz gnmzde yaatan fkralarn son d
nm aamasdr. Nasreddin anlatlarnn bu son aamasndaki bi
imleriyle de giderek szl gelenei etkileyeceini unutmamak ge
rekir.
,

48

NASREDDIN HOCA

NASREDDN HOCA FlKRALARI N

BR "KAYNAK KT AP " TASARlS<*>

Nasreddin Hoca'nn ad etrafnda olumu, ya da baka halk

tipleri ve gldr olaylar zerine yaratlp sonradan Nasreddin Ho
ca'ya mal edilmi fkralarn milletleraras szl halk anlat eitleri
incelemelerincieki nemi dnlrse, bugne kadar bu konuda ya
plm yaynlarn ve giriilmi aratrmalarn, sayca kabarklna kar
n, ok eksik kaldklar grlr. Wesselski'nin 1 91 1 'de yaynlanan
iki ciltlik yaptnn daha sonraki aratrmalar sonucunda elde edilen
gerelerin altnda srdrlmesi ve zellikle, onun ele almad
szl gelenekten gelme gerelerle tamamlanmas gerekir. Bu bilgin
Nasreddin Hoca fkralarnn Trkiye ile iki Balkan memleketinde
(Yunanistan ve Yugoslavya'da), Nasreddin gelenei ile sk ilikisi
olan Cuh:i hikayelerinin de Arap memleketleri ile Malta'da ve tal
ya'nn gney blgelerinde yayln yalnz baslm metin kaynakla
rna dayanarak incelemiti. Geri o, karlatrmalarnda, Nasreddin
geleneine mal olmu hik:iyelerin, en eski alardan balayarak, Bat
memleketlerinin ortaa ve daha sonras halk geleneindeki eit
lcnmelerine de yer vermiti; bu bakma onun yapt Nasreddin fk
ralar zerinde yaplacak almalar iin bugn de en yararl ve en
zengin kaynak niteliini yitirmemi bulunmaktadr. Ne var ki Wesl"l

Bog.tzii ni;ersitcsi Halkbilimi Yll'nda (1975) yamlanan ve sonra aynbasm O sanbul 1 975) yaplan
metin.

49

PERTEY NAiLi BORATAV

selski'nin kitab yalnz eski Osmanl mparatorluu iinde kalan

memleketlerin bir kk blndeki Nasreddin geleneini kapsar.
Bu snrlar dndaki "Trk dili" blgeleri; Bulgaristan, Romanya,
Macaristan gibi Osmanl kltrnn etki alanna giren memleketler;
Trk kltr ile sk al verii olmu -ve de Nasreddin'i benimse
mi- ranl kltr alanlar; Trke konumamakla birlikte Trk top
luluklar ile yzyllar boyu karlkl ilikileri srdrlm Kafkas ka
vimleri bu bilginin incelemesi dnda kalmtr.
Bizim tasarladmz kaynak kitabn amalar unlar olacaktr:
Birincisi: Nasreddin geleneinin -elimizdeki olanaklar lsn
de- tam bir metin toplamn bir araya getirmek;
kincisi: Nasreddin Hoca fkralarnn btn eitlenmelerini bir
arada gstermek;
ncs: Nasreddin fkralarn ve onlarla konu ortakl olan
anlatlan bir katalog dzeni iinde kmelemek.
1 . Yaptn ilk blmnde metinler yle kmelenecek:
A. En eskilerinden balayarak, yazl tarihleri bilinen yaz
malardaki fkralar Trke asllar ve Franszca evirileri
ile, her tipten bir tek metin verilmek zere, yazmalardaki
sra gzetilerek sralanacak. Bir kaynaktan tekine geer
ken genel sra numaralar srdrlmekle beraber, her
metnin yazma kaynaktaki yaprak (ya da sayfa) ve sra nu
maralar verilecek.
B. Tarihsiz yazmalarda bulunan ve daha nceki kmede
rastlanmam olan metinler -dil ve aniat dzgnl ba
kmndan stnlk gsteren yazmalara ncelik verilmek
suretiyle- yine ayn dzende sralanacak.
C. Elde edilebildii lde ve en eskilerinden balayarak,
tabasmalarda ve onlardan, olduu gibi matbaa basklar
na geen nshalarda yer alan ve yazmalarda rastlanma
m metinler, yine ayn dzen gzetilerek sralanacak.
Bugne kadar bizce varlklar bilinen 32 yazma Nasreddin ns
halarndan hibiri XVI. yzyldan daha eskiye kmaz. Bu yazmalar
dan iki tanesi, Oxford ve Groningen yazmalar, XVI. yzyln son
larndandr; Paris'te Biblotheque N ationale'deki 1 2 yazmadan bir
tanesi belki (katalogun kesin olmayan kaydna gre) XVI. yzyla, 4 ta50

NASREDDIN HOCA

nesi XVII. yzyla kar; XVII. yzyldan bir de Oxford yazmas var
(ktiiphaneye giri tarihi 1 635'tir). Paris Biblotheque Nationale'indeki
5 yazma ile 1 British Museum yazmas, 1 Ankara Dil ve Tarih-Coraf
ya Fakltesi Ktiiphanesi'ndeki nsha, Berlin Devlet Ktiiphanesi'nde
2 yazma XVIII. yzyldandr. Bunlardan baka XIX. yzyldan, Paris
Bibliotheque Nationale'inde 2, Cambridge'de de 1 yazma var. Niha
yet; Leyden'de 2, Oxford'da 5, Berlin'de 2, Viyana'da 2, Elmal'da 1
olmak zere 1 2 tarihsiz yazma ile liste tamamlanyor.
En eski yazmalarda, yani XVI. yzylda yazld kesin olarak bi
linen nshalardaki fkra says, daha sonrakilere gre ok dktr:
C)xford yazmasnda 43, Groningen nshasnda 76 fkra var. Nas
reddin Hoca fkralarn bir araya toplayan yazmalar ele alnnca ad
belli bir yazarn eseri, ya da bir tek nshaya karlabilecek anonim
bir yapt sz konusu olamaz. Bu duruma gre kaynak kitap giri
imimizin, herhangi bir "edebi" eserin tenkitli bir basks iinden
farkl olaca anlalr. Burada, yazma nshalar: Nasreddin Hoca
fkralarnn, szl gelenekten, tam zamann kesin olarak kestireme
diimiz tarihlerde ve bilmediimiz yerlerde, yazya geirilmeleri so
nucu meydana gelmi "derlemeler" saymak yerinde olur. Kimi yaz
malarn banda ya da sonunda, hikayeleri yazya geirenlerin sz
lerinden de bu gerek aka anlalyor. Geri yazmalarn karlat
rlmas ile birbirinden aktarlm nshalarn varl da saptanyor;
belki sk bir inceleme bize bu "derleme" kitaplarn ka tip yazl
kaynaa ktn da anlatacaktr. Ama yine de, her derleyici; anlat
ta, syleyite, hele hikiyelerin saysn belki de ilerinden zevkine
gre semeler yaparak- artrp eksiltmede, kimi zaman kendi ns
hasna model olan nshadaki sray bozmada, yeni bir dzen uygu
lamada kendini serbest saym. Bu ilk blme yazmalardan fkralar
aktarmada balca kural, eskilik srasn gz nnde tutmak olacak
tr; yaklak olarak ayn tarihlerde tertiplenmi nshalar arasnda ise
anlat, syleyi ve dil bakmlarndan stn olanlara ncelik verile
cektir; tarihsiz yazmalar iin de ayn kurala uyulacaktr.
Metinlerio Trkesi eviri-yaz (transcription) ile verilecek; dil
iizellikleri, nsha farklar ve bunlarn yardm ile yaplacak gerekli
dzcltmeler her metnin altnda notlada gsterilecektir. Metinlerio
Franszca evirisi Trke bilmeyen aratrclarn yararlanmalann sas

PERTEV NA/L BORATAV

lamak iin dnlmtr. Nasreddin Hoca fkralarnn, genel ola

rak halkbilimi ve zellikle masal ve fkra incelemeleri uzmanlar iin
bugne kadar en gvenilir ve en zengin kaynaklar olarak kalm
olan iki yaptta, Wesselski'nin ve Decourdemanche'n kitaplarnda
ki, kimi kez hikayelerin can noktasn sakadayan eviri yanllar d
nlrse, bu metinleri, bu sefer daha nemli bir toplam halinde bir
bat diline evirmenin faydas daha da belirir.
Biz, tabasnalarm da yazmalarn bir devam saydmz iin
onlardan ikinci derecede nemli bir "yazl kaynak" olarak yararlan
may ngrdk. Yazmalada ta basmalannn karlatrlmas, bize ikin
cilerin hangi yazma modellerden geldiklerini renme olana da
verecektir. yle sanyorum ki hikayelerin seilip sralanmas, syle
yi ve aniat zellikleri bakmndan tabasmalar -ve onlar olduu
gibi tekrarlayan ilk matbaa basklar- yazma tiplerinden birine -ya
da birkana- karlabilecektir.
Fehim Bayraktarevi'in, Kutsi Tecer'in, Cahit ztelli'nin, Me
tin And'n ve Erdoan Tokmakolu'nun bibliyografyalarndan edi
nilen sonuca gre, en eskileri 1 837, 1 838, 1 841 'lerde yaplm Bulak
basmalar olmak zere, bugne kadar tarihleri kesin olarak bilinen
basmalar 1 837 ile 1 923 arasnda sralarur; Bulak basklarndan sonra
stanbul'da yaplm olan 1 853, 1 875, 1 876, 1 88 1 , 1 885, 1 909, 1 91 1 ,
1 923 tarihli tabasmalar biliyoruz; bunlara tarihsiz basklan da ekle
mek yerinde olur. Grlyor ki XIX. yzyl iinde, belki de tabas
malarn basld tarihlerde bile, yazma nshalar da meydana getiril
mekte idi. Bu da, eski basmalan yazmalada ayn deerde kaynak say
mann yerinde olacana bir tank saylmaldr.
II. Kaynak kitabmza szl gelenekten de, yazmalarda ve ta
basmalarda rastlanmam olan hikayeler -yine her tipten bir tane se
ilmek zere- alnacak; bunlarda da genel sra numaralar srdrle
cek; ayrca alndklar kaynaklar iindeki yerleri, sayfa ya da sra nu
maralar ile, gsterilecektir. Bu metinler ve kaynaklar unlardr:
A. Veled elebi (Baha'i) basksna szl gelenekten gelmi me
tinler.
B. Daha sonraki eitli "Nasreddin Hoca" yaynlarnda szl
gelenekten geldii kesin olarak belirtilmi metinler.
52

NASREDDIN HOCA

C. Halkbilim aratrmalar erevesi iinde derlenmi ve yayn

lanm metinler.
D. Yine halkbilim aratrmalar erevesi iinde derlenmi ve
yaynlanmam metinler.
Nasreddin Hoca'nn ad ile anlatlan fkralarn toplam, kaynak
kitabn ham gere yn zerine, geici de olsa, aadaki rakamlar
bir fikir verecektir. (frkiye'de yaynlanm kitaplardan sadece
tanesini setik. Trkiye d "Trk dilleri"nde yaynlanm kitaplarn
listesi ise ok eksiktir).
I. Yukarda sz geen 32 yazmadaki fkralarn toplam, yakla
k olarak (bunlardan 1 6'snn saym yaplm, geri kalan 1 6'sndaki
fkra says, birincilere kyaslanarak kestirilmitir) : 3.300
II. Trkiye basmalar:
1) Veled elebi (Baha'i) basmas (1 892).
381
4. bask, 1 926:
295
2) A. Glpnarl yayn, 1 961 :
350
3) E. Tokmakolu yayn, 1 97 1 :
1 .026
TOPLAM
llLTrkiye d Trk dillerinde
(ran ve Sovyet Azerbaycanlarndan,
Krgzlardan, Kazaklardan ve Dou
800
Trkistan' dan):
406
IV.Wesselski'nin yaptndan:
5.532
TOPLAM
Demek ki bugn bile, yaklak olarak 5 binin stnde Nasred
din Hoca fkralarn kapsayan bir hammadde yn ilenneye hazr
durmaktadr. Bu toplam, elbette, Trkiye ktphanelerinde buluna
cak yazmalardan gelecek metinlerle ve ileriki szl derlemelerle bir
hayli daha kabaracaktr.
Kaynak kitabn ikinci amac Nasreddin Hoca fkralarnn, me
tinler blmnde olduu gibi alnp kmelenmi olan tiplerden her
birinin eitlenmelerini bir arada gstermek olacaktr. Biz bu e
itlenmeleri ayr dizide gsterneyi dnyoruz. Bunun iin de;
53

PERTEV NAL BORATAV

1) Tipin, Trkiye halk geleneinde (yazl ve szl kaynaklarda)

a. N asreddin Hoca adn tayan,
b. Hoca'nn adn tamayan
eitlenmeleri;
2) Trkiye d Trk dili blgelerinde, yani eski Osmanl m
paratorluu'ndan kopmu memleketlerdeki Trke konuan azn
lklada ran Azerbaycan'nda ve Sovyetler Birlii'ndeki Trk dilin
den toplumlarn Nasreddin adna bal fkralar, bu konuda yayn
lanm yaptlar ve -varsa- yaynlanmam derlemeler taranarak, ola
naklar lsnde elde edilen eitlenneler sralanacaktr.
3) nc bir dizide Trkeden gayri dillerde Nasreddin Ho
ca'nn adna bal olarak anlatlan fkralarn eitlennderi sralana
caktr.
Bu listelerde eitlennderin yazl ya da szl kaynaklar ve tam
metni verilmi olan tip hikayelerden onlar ayrmiandran balca e
ler (motifler, kii ve yer adlar, vb.) gsterilmekle yetinilecektir.
Metinler ve eitlenmelerden sonra, bir ek-blm gelecek; bu
rada, Trkiye dndaki Trk dili blgelerinde ve Trkeden baka
dillerden derlenmi ve yaynlanm Nasreddin fkralarndan, yukar
daki metinler blmnde rastlanmam olanlar varsa, onlarn her
tipinden bir hikaye zet halinde verilecektir. Her zetten sonra, yine
yukardaki dzen iinde bu fkralarn eitlennderi sralanacaktr.
Bu derleme ve yaynlardan, Trkiye geleneimizde rastlanmamakla
beraber Hoca'mza mal edilmi fkralarn kmas beklenebilir. Sov
yet Azerbaycan'nda yaplm bir "Molla Nasreddin" basks (Baku
1 965), 5 1 5 fkra ile en zengin metin toplamn veriyor. ran Azer
baycan'nda yaplm, Trke, tarihsiz bir Molla Nasreddin basks
ise 1 79 fkray kapsyor.
Metinler blmn bir szlk ve bir dizin tamamlayacaktr.
Szlktc gnmz Trkesinde kullanlmaz olmu kelimelerin, de
yimlerin aklamalar yaplacak. Dizin, zel adlar (kii, kavim, ai
ret, yer, din, mezhep, tarikat adlar, vb.), motifleri, kavramlar (ku
rullar, kurumlar, treler, gelenek ve grenekler, vb.) kapsayacaktr.
Kitabn ikinci blm "Nasreddin Hoca Fkralar Katalou"
olacak. Birinci blmde yer alan a)Nasreddin Hoca fkralar ile b)
onlarn eitlenmeleri, c) Nasreddin Hoca'nn adn tamamakla be54

NASREDDIN HOCA

raber konular (temalar) onlarla ortak olduu iin eitlenneler lis

tesine girmi olan teki fkralar, burada, milletleraras "Halk Fkra
lan Katalogu"nun dzenine uyularak kmelenecektir. Burada, Aarne
Thompson Masallar Katalou'nun yetersizlii dnlerek Gttin
gen Alman halkbilimi uzmanlarndan Elfriede Moser-Rath'n ner
dii katalog tasarsnn kmeleme dzeni, gerekli eklemeler ve dei
ikliklerle uygulanacaktr. Her tipe verilen numaralarn karsna,
Aarne-Thompson katalounun numaralar ile St. Thompson'un
Motif-Index'indeki numaralar da gsterilmek suretiyle, fkralar ze
rine milletleraras karlatrmal aratrmalar kolayiatrma olanak
lar salanm olacaktr.
"Nasreddin Hoca Fkralar Katalou", ileride gerekletirilmesi
gereken "Trk Halk Fkralar Katalou"nun ilk -ve nemli- bir
paras olur; nk, eitleomelerden sz ederken belirttiimiz gibi,
Nasreddin fkralarnn byk bir bl baka kiiler ve olaylar
zerine anlatlan fkralada konu ynnden ortaktr.
Bu tasar "imeceli" bir alma program gz nnde tutularak
dnlmtr. Yukarda dzenienilerini belirttiimiz blmlerin
ve altblmlerin ilenmesine eitli kltr ve dil alanlarnda alan
(Trk ve Yabanc) uzmanlarn katlmalarn dilerim. Ben kendi pay
ma u srada, saylarn ve yerlerini yukarda belirttiim yazma kay
naklar taramakta; metinleri, eskilik sras ile sralayp, eitlennele
rio listelerini dzenlemekteyim. Yazl ve basl kaynaklarn taran
masnda, gerelerin ilenmesinde olduu gibi; yaynlanmam szl
derlernelerin taranmas, szl gelenekten yeni derlemeler yaplmas
gibi ilerde de kk aratrma ekipleri grev alabilirler. Trkiye d
ndaki, eitli dillerdeki yaynlarn taranmasna da o dil ve kltr
alanlarnda alan uzman meslektalarn katlmalar beklenir.
Ana izgileriyle nasl tasarladn yukarda anlatmaya altm
kaynak kitap; Nasreddin Hoca'mzn ad ve evrensel n etrafnda,
bizim dilimizde ve bizimle komuluk ya da uzak-yakn kltr ili
kileri olan eitli baka uluslarn dillerinde yaratlm fkralarn t
mn, yakn bir gelecekte, bilim ve kltr giriimlerine yararl ola
cak bir dzende bir araya getirebilirse, bu Trk halknda btn in
sanla bar, hogr, iyimserlik ve sevgi mutusunun somutlam
bir anlatm olacaktr.
55

NASRIWIJIN HOCA

NASREDDN HOCA VE MEMLEKET !

SVRHSAR ZERNE c>

1 959 ylnda (1 9-29 Austos) I<Jel'de ve Kopenhag'da toplanan

Milletleraras Masal Aratrmalar Kongresi'nde Nasreddin Hoca ilc
tuhaf hikayelerin kahramanlar olarak n salm Sivrihisarllarn gl
drc kiilikleri arasndaki ilikiler sorununa deinmitim.
Nasreddin Hoca hikayelerinin gze arpan bir zellii, onlarda
birbirinden ok farkl iki tipin yer almasdr: Fkralarn bir bln
de Hoca, saduyusu ve keskin zekas ile karsndaki mat etmektc
stn hner gsteren, hazrcevap ve nktedan kiidir; teki bir bi>
lm hikayelerde, kimi zaman budalala varan safl ile ya da deli
dolu, ak sak konumalar ile etrafn elendiren bir maskara ro
lndedir.
Vaktiyle, tpk Almanlarn Schildbrgerleri, bizim Ka ra tepc l i l c
rimiz gibi, Sivrihisatllar zerine de, onlar akldan, mantktan, sa
duyudan yoksun kiiler olarak alaya alan fkralar anlatlrm; imdi
lerde ise Sivrihisarllar, tpk Kayserililer gibi, akgz, cin fikirli, ii
ni bilir insanlar diye tannrlar. Biliyoruz ki gelenee gre bizim lo
camzn da asl Sivrihisarldr.
I<Jel'de okuduum bildiride iki ynl, yle bir soru ile karla
tmz sylyordum: Acaba SivrihisarWarn, vaktiyle saf, deli dolu,
tuhaf adamlar diye n alm olmalar, Nasreddin Hoca'nn lcn
1')

1 969'da Berlin'de Uluslararas Altayisler Kongresi'nde okunan bildirinin evirisi.

57

PERTEV NAL BORATAV

erileri olmalarndan m ileri geliyordu? Yoksa onlar, eski zamanlar

da tuhaflklar ve akla smaz saflklar ile n alm olduklar iin mi,
gelenek Nasreddin Hoca'y Sivrihisar'a mal etmiti? Ben, o bildiri
de, kendi hesabma daha ok birinci oluumu kabule eilimli oldu
umu sylyordum, ama bunun tam tersi ikinci bir oluumu da im
kansz grmyordum. "Nitekim", diyordum, "yazl kaynaklarda
Nasreddin Hoca'ya mal edilen fkralarn says, eski tarihlere doru
gidildike azalyor. Eskiden Sivrihisarllar zerine dzlm hikaye
ler zamanla Hoca'nn adna mal edilerek, 'Nasreddin Hoca Fkrala
r'na dnm olabilir, yani Hoca'nn tek bana gldrc kiilii
gitgide bir kasaba topluluunun (Sivrihisarllarn) fkra kiiliklerini
glgede brakm olabilir."c
Daha sonra 1 963 tarihli bir incelemede, c2 Ki el'deki bildirimdeki
sorularla ilgili ve o tarihe kadar yaynlanmam fkra metinleri yayn
ladm ve onlarn yorumlanmasnda, Nasreddin Hoca zerine "Sal
tukname"de(3l verilen baz bilgilerden yararlandm.
1 480'de yazlm olan "Saltukname"nin yazar Ebu'I-Hayr-i Ru
mi, bilgilerinin byk bir bln szl gelenektc dolaan hikaye,
menkbe ve efsanelerden almtr. Orada Sar Saltuk'un Nasreddin
Hoca ile Akehir'de karlamas anlatlr. Bugne kadar yaynlan
madan kalm olan "Saltukname"de Nasreddin Hoca ile ilgili bilgi
leri 1 963 tarihli makalemde Abdlbaki Glpnarl'nn 1 96 1 'de basl
m Nasreddin Hoca adl kitabnn "giri"inden aktarmtm. C4l Sar
Saltuk'un kerametierini ve sava maceralarn anlatan ve Danjmend
name, Batta/name gibi kahramanlk romanlar slubunda, nesirle ya
zlm bu byk eserden uzunca birka paray, daha sonra -1 964'te
Fahir z, eski Trk nesri rnekleri arasnda yaynlad. cs Bu paralar
arasnda, Abdlbaki Glpnarl'nn yararlanmad bir tanesi, yine
Nasreddin Hoca ile ilgilidir. Orada anlatlanlar benim 1 959'da ze1 \ propos de quclques enaives d'idenifcaion de Nasreddin Hodja. "lnernationaler Kongress dcr

Volkserziihlungsfoscher in Kiel und Kopenhangcn

Gruytcr Yaynevi, llerlin

1 9 6 1 , s. 2 1 -25.

121 Autour de Nasreddin Hoca. (fexes et commenaires)

(19-29.8.1 959), Vorlr.I(t und R.firofe Walcr de

Oriem, XVI. 1 963, s. 1 94-223.

(3) Topkap Saray Mzesi Ktphanesi, Hazine Kitapl Yazmalar, No. 1 6 1 2.

11 A. Glpnarl,

Namddin Hoca,

Remzi Ya)ne,i, stanbul 1 96 1 , s.

1 1 . Glpnarl daha nce, 1 936'da bu

Yunus Emre, kbal

yazmann nemini belirtmi, olduka etrafl bir tahlilini yapmt (bkz. A. Glpnarl,
Yaynevi, stanbul
ISJ

58

l'ahir z,

1 936, s. 253--267).
Tiirk Edebiyohndo Nesir, I, stanbul

1 964.

NASREDDIN HOCA

rinde durduum sorunun zmlenmesi bakmndan ayrca nem

tar. "Saltukname"nin bu parasndan Nasreddin Hoca hakknda
anlaulanlar olduu gibi aaya alyorum:
(Sar Saltuk) andan (= Konya'dan) (azn edb Ak-Yanus(?) (
..,.._,; u)<6l ehrine gitdi. Varub Seyyid Mahmud Hayran'un kabrin
ziyaret eyledi. ( ...) Pes Server (= San Saltuk) andan duni. Hace Nas
reddin evine geldi. Kapu kakd. Hatun kapu ardna gelp: "Kim
siz?" dedi. Server aytd: "Ben erif Salth'um. Kan Hace, kande
dr?" Pes hatun ayrd: "Server, Hace Sivri-Hisar'a ve Kara-Hi
sar'a(7J gitdi". Server ayrd: "Ol yirler ekser kafrlkdur. Anda n'ey
ler?" .. Hatun aytd: "Sivri-Hisar'un musarrifleri haber gnderdi
ler, dahi aytdlar: "Gelsn, bize biraz 'akl koysun. Biz dahi eller
gibi uslanalum.' Ve dahi Kara-Hisar'da olan Ermeniler aytmlar:
Nasreddin bir 'aklsz Trk'dr; kim gerekse anun sakalna gler.
Vay, bunda gelse bizde glerdk! demiler. Pes anda gitdi kim vara
anlarun sakalna gle birez". dedi. Pes Server aytd: "Hayf! Bize
bir ka nasihat ede, deridm, bulmadum." Hatun aytd: "Ben sa
na nasihat eyleyem, kabul eyle, eylerisen." Server aytd: "Buyurgl,
iidelm." Hatun aytd: "Nasihat budur kim: (.. .) Server bu nasi
hatlar ol ahiret hacsndan iidicek kendden gep yz dane al
tun 'ata edp gitdi. Nak1dr ki her yl Server, Nasreddin'e ve ha
tununa tuhfeler ve armaanlar gnderr idi. Hace ve Harun dahi
du'alar gnderrler idi. Pes bir yl Server armaan gndermedi.
Anlar dahi du'aname gndermediler. Server ger hediye gnderdi.
Aytd: "Bizm ile dostluk byle mi olur?" Pes ol gelen adama Ha
ce aytd: "Begm, siz bilmez misiz kim mesel-i mehurdur ki, bo
torba ile at tutulmaz. Erenler yannda hatadur." Pes ol varan adam
aytd: "Bir du'a eyle bizlere, bir mut buday gctrelm". Hace:
"Bir kile olsun, hernan hazr olsun. Erenler du'ay hazra ederler,
gayibc glbenk ederler. Veresiye du'a olmaz." dedi. O ahs vard,
buday ald, geldi. Hace du'alar eyledi. Ol kiinn mal yle vafr
ald kim, rzknun hesabn bilimez idi. <8l

Nasreddin Hoca'nn gerek tarihi kiilii konusunda bu belge

daha nce edindiimiz bilgilere yeni bir ey katmyor. Sorunun bu
ynnde bug::e kadar eriilen sonular yukarda sz geen bil
diride ve daha sonraki (1 963 tarihli) incelemernde zetlemitim;
(6) llu adla Akehir kastedilmi olsa gerek. Senid l\!ahmd Ha}ran 1268/ 1 269'da bu ehirde lmt.
'll Nasreddin H oc hikayelerinin en eski nshasnda da Karahisar'n ad geer.
(ll) !'ahir ,, a.g.y., s. 3 1 6317; yazma nsha var. 358b-358a.'dan alnm paralar.

59

PER TEV NAlLI BORA TA V

burada onlar tekrarlayacak deilim. Yalnz, bu ynde, Azerbaycanl

meslektalarrruzn girimi olduklar, bizim iin yeni bir denemeye
iaret edeyim. Profesr Tahmasib, Nasreddin Hoca fkralarn bir
araya toplayan byk eserin(9) giri blmnde, kesin bir yargya var
maktan ekinmekle beraber, Hoca'mzn, nl bilgin Nasirddin
Tusi ile ayn kii olmas gerektiini ileri sren gre katlma eili
mini gsteriyor; bu mesele ile ilgili olarak M.A. Sultanov'un delil
lerini aktaryor ve bunlara kendi dncelerini de ekliyor. Azerbay
canl bilginierin yorumlamalarn ylece zetleyebiliriz: Kimi fkra
kitaplarnda Hoca'mzn ad Nasirddin biiminde yazlmtr: Hatta
halk basklarndan birinde Nasirddin Tusi diye adiandnid da
grlr. Bilgin Tusi'nin bir eserinde gldrc fkralara da yer veril
mitir. Tusi de XIII. yzylda, yani bizim fkra kahraman Nasred
din Hoca'mzn yaad a olarak ounluka kabul edilen bir ta
rihte yaamtr. -Bizim Hoca, birok fkrasnda, mneccimleri ala
ya alr; bu trden yerneler ise ancak yldzlar bilgisinde uzman olan
bir kiiden beklenebilir; imdi, Tusi bu nitelikte bir bilgindi.- Bizim
Hoca'nn Temr'n huzuruna, memleketin temsilcisi olarak varma
s ilc, Tusi'nin Alamut hkmdan tarafndan Hulagu'nun sarayna
gnderilmesi zerine anlatlanlar arasnda dikkate deer benzerlikler
vardr. Fkralardan birinde Hoca'nn hakkakke mhr kaztnaya
gitmesi ve adnn HS (= v-'- : Arap alfabesinin t ve .l"' harfleri) oldu
unu syleyerek, harf yerine iki harf hesabyla, az para vermenin
yolunu bulmas anlatlr; bu fkraya gre Nasreddin Hoca'nn bir
adnn Hasan olduu anlalyor. Nasirddin Tusi'nin de bir ad Ha
san'dr.
Btn bu yorumlamalar salam tantlara dayanmaz; Azerbay
canl edebiyat tarihisi ve halk bilimeisi Tahmasib, kendisi de bunu
kabul ediyor. Ben, bunlar zerinde, ayr ayr tartacak deilim. Yal
nz, mhr fkrasnn tant deerine deineyim: Nasirddin Tusi'nin
knyesi Muhammed b. Muhammed b. Hasan olduuna gre Hasan
onun ad deil, dedesinin ad idi.
"Saltukname"de Nasreddin Hoca zerine anlatlanlar her ne
kadar onun gerek biyografyas konusunda bilgilerimize yeni bir
(9)

Molla Nariiddin Ldtifolari, Baku, 1 968, s. XI.-XIII.

60

NASREDDIN HOCA

eyler katmyorsa da Hoca'mzn szl ve yazl gelenekteki kiilii

zerine birtakm yeni veriler getiriyor:
1 . Bu belge sayesinde Sivrihisarllarn safdil ve tuhaf insanlar
olarak n kazanm olduklar inannn gelenektc yerlemesi XV.
yzyla kadar gerilere gtrlebiliyor. - XVI. yzylda yaam olan
Lami'i elebi'nin Lata'if kitabnda Sivrihisar halknn bu nitelik
lerine bir anurma vardr. XVI. yzylda yazlm, hem de Nasred
din Hoca fkralarn kapsayan baka bir kitapta Sivrihisar'da gemi
iki hika.ye yer alr. Tahminlere gre XVII. yzylda yazlm olmas
gereken nc bir yazma kaynakta(lD) Sivrihisarllarn acayip halle
rini anlatan be hikaye yer alr. Bu kitapta Nasreddin Hoca'nn ad
gemez. "Saltukname"de aktarlan rivayete gre bu kasaba halk akl
dan yoksun olmann acsn duymular; bir are bulur da kendilerini
bu kusurlarndan kurtarr umudu ile Nasreddin Hoca'ya bavur
mular: -Sivrihisarllarn delilikierine are aramalar rivayeti, szl
anlat1 geleneinde baka bir efsane motifi ile benzerlik gsteriyor:
XIX. yzyln nl derebeyi Kozanolu, gya, Karatepelilerin deli
deli ilerini grp onlara acm; Delilik Pnar'n aratp buldurmu
ve kurutturmu; Karatepeliler bu pnarn suyundan itikleri iin deli
imiler; pnar kuruyunca da herkes gibi akll olmular. (ll)
2. "Saltukname"nin tanklna gre, demek ki daha XV. yz
ylda, Nasreddin Hoca irfan ve keramet sahibi bir kiilik edinmitir;
ama ayn zamanda dnya endielerinden kopmam, gereki bir in
sandr: Hayr duasn bedavadan, ya da veresiye vermeye yanamaz ...
Bu nitelii biz fkralarn Nasreddin'inde ele buluruz: Ikiyzll
olmayan, geimini salamak kaygsnda ve gnlk karlarn ihmal
etmeyen, fakir halli bir hoca ehresiyle izilmitir, fkralarn Nasred
clin'i de. O, dobra dobra konuur, szn saknmaz, yapmack utan
galklara kamaz, bir gerei sylemek istedii zaman szlerini ge
velemez; metafizik ve mistik grlcre, salam temelden yoksun y
ce, soyut dncelere hi iltifat etmez ...
3. Hoca Nasreddin'in kars, "Saltukname" metninde, nerdey
se Hoca'nn kendisi ile kyaslanacak nemde bir kiilik ile beliriyor,
gelenek ona keramet ve bilgelik nitelii bile tanyor; o da dileklerini
( 10) P.N. Boratav, Onmr, XVI. 1963, s. 1 94-223.
ll l) P.N. Boratav, .;l Gittik, Uz Gittik, Bilgi Yayncvi, Ankara,

1 969, s. 350-352, 393-394, 431.

61

PERTEY NAIL/ BORATAV

bildirmeye gelenlere, tpk Hoca gibi, hayr dualar edip tler ve

riyor. imdi, Nasreddin Hoca geleneinde de, olduka nemli sayda
hikayelerde, Hoca'nn kars sadece bir "figran" rolnde kalmayan,
kiiliinin arln belli eden, birinci derecede bir oyuncudur. By
le olmakla beraber, XV. yzyldan daha sonraki kaynaklarda yer alan
hikayelerde artk onun "Saltukname"de belirtilen kerametlerinden,
bilgece davranlarndan sz edilmez. una da iaret edelim ki daha
ge alarn aniat geleneinde, Hoca'nn kendisinin keramet ve
ermilik nitelikleri de bir hayli zayflam bulunmaktad r.
"Saltukname"de Hoca hakknda anlatlanlardan bu inceleme
mizin banda bildirdiimiz iki faraziyeden birini ya da tekini peki
tirecek bir dayanak olarak yararlanma sorusuna gelince: bu belge ben
de, Nasreddin Hoca hikayelerinin byk bir blnn kkenlerin
de, "Sivrihisarllar zerine anlatlm eyler" olduu kansn glen
diriyor. Bizim hikayelerimizin "prototype"i olan Hoca'nn memle
keti herhalde bu kasaba idi; bu olgu ise, onun hemehrileri zerine
anlatlan fkralar kendisine mal etmesini, yani "Nasreddin Hoca da
arc"nda saf ve akldan yoksun kiilerin maceralar tipinde hika
yeler saysnn zamanla oalmasn kolaylatrmtr.
Bu tip hikayelerin, onlara konu olan topluluun dnda kalan
kiilerce ve o topluluu yerne amac ile dzlm olmalar, zorunlu,
kesin bir kural deildir. lk bakta yergilere hedef gibi grnen top
luluk da bir trl meydan okuma anlam ile kendini konu edinen bu
tip hikayeler yaratabilir. Bu eit oluumlarn somut rnekleri ze
rine gzlemlerimiz var. Byle olunca, Hoca'nn hikayeleri iinde bu
nitelikte olanlar da, aslnda hi de budala, maskara olmayan bir Nas
reddin'in kiilii ile pekala uzlaabilir.
Bana kalrsa Hoca'mz budalalklanndan, samalklanndan arn
drarak temize karmak isternek ve onda "ideal ve bir ilk-tip" ara
mak da bo bir emektir. nl kiilerin biyografyalarn yazmaya me
rakl kimi aratrclar Nasreddin Hoca'y bir aydn, bir bilgin, hatta
bir soylu devlet adam grmek istiyorlar; bazlar ise onu, toplum bi
lincinin szcs, kusursuz bir halk bilgesi olarak dnyorlar. Bu
iki eilimden birini ya da tekini tutanlar gelenein Hoca'ya mal et
tii fkralar, kendi znel mihenklerine gre kmeleyip, kendi d
ncelerine gre biimlendirdikleri bir Hoca'nn kiiliine layk gr62

NASREDDIN HOCA

medikierini aforoz edip atmakta direniyorlar. Bana gre Nasreddin

Hoca, belli bir "halk edebiyat"nn, boy boy, eit eit insan tip
lerini kendi kiiliinde birletirmi, nadir ehrelerinden biridir. Ho
ca'nn fkralann inceleme konusunda nemli olan: bir yandan onunla,
ona kendi kimliklerinden u veya bu izgileri vermi olan gerek,
"tarihlik" kiiler arasndaki benzerlikleri, ortak ynleri bulup kar
mak; te yandan da, btn dnya milletlerinin ortak mal veya bir
millete, bir blgeye zg olan hikayeler arasnda, Hoca'nn adna
mal edilenlerin nasl ve ne sebeplerle yer, ad ve a deitirdiklerini
aklamaktr.

63

NASREDDIN HOCA

NASREDDN HOCA FlKRALARININ

ETLENMELERNDE TRL ETKENLER
ZERNE<*>

Gldrmeceli fkralardan -ya da szl edebiyatn baka trlerin

den- belli bir "tp"in kkeni sorunu zerinde durulur ou kez. Birbi
rinden ok uzak lkelerde, farkl kltr alanlarnda yaygn eitlenne
leri olan tipler konusunda bu sorunun zmlenmesi etn olur. Pin
landiyal folklorcularca oluturulduu iin "Fin yntemi" diye de nite
lenen "tarihi-corafi yntem" uygulanarak yazlm monografyalar bu
trden bir giriimin rnleridir. Birok bilgin bu yntemle bir fkra
nn, bir masaln kkeni konusunda kesin sonulara vardklarn san
mlardr. Ne var ki, gnn birinde, onlarn dayandklar belgelerden
daha eski bir belge ya da ara trmalannn dnda kalm lkelerin bi
rinden yeni bir metn bulunmasyla vardklar sonular altst oluver
mitr. c) Bunun iindir ki gnmzde aratrmaclar artk, bir aniat ti
pinin "kkeni" yerine "ilk belirme a -veya- yer"inden sz etmeyi
yeliyorlar.
l'l Bu inceleme 1 975 Ekim'inde Paris'te Bilimsel Ararmalar Merkezi'nin (Centre national de la recherche

sciemifique) dzenledii bir kolokyuma sunduum bildirinin geniletilmi metnidir.

lll rnein, Macar folklorcusu J. Honi, " sakat arkadan maceralan" diye adlanan masal tipinin (AaTh

1 965) ilk vatan olarak XI V.-XV. yz}llar Almanya'sn gsterir (H\X'BDM, I l , 597). Bu masal, "teker

lemelcr" biimini alm olarak Trk halk gelene!!;inde ok yaygndr (bkz. P.N. Boratav, "11 'Tekerleme'
Contribuion

ii

l'edute typologique et scylisique du conte populairc turc", Paris 1 963, s. 95 vd. No. SO) ve

co eski biimi, Honti'nin bildirdii a!!;dan daha nceleri meydana gelmi olacak ki Mevlana Celaleddin

Rumi Mesne\i'sinde (Veled elebi zbudak ve Abdlbaki Glpnarl e,irisi, s tanbul 1 943, c. I I I , s. 247249) yer almur. Bylece masaln kkeni -ilk \'atan sorununda Honi'nin vard yarg rm oluyor

(Ayrca bkz. P.N. Boratav, "Les Trois Compagnons lnfrmcs." Pabula, II., 1 959, No.

3, s.

242

vd.)

65

PERTEV NAL BORATA V

Doum yeri neresi olursa olsun, halkn szl geleneinden der

lenmi bir anlaty (bir fkray, bir masal) belli bir kltr topluluu
nun z mal eden; en bata, deyimleri, hazr kalplar, kelime oyun
lar ile "dil" olmak zere, o toplulua zg gerelerle biimlenmi
olmasdr: Ulusluk, ya da daha snrl, yerli bir slup, belli bir insan
topluluuna zg kalm kimi treler ve inanlar, belli bir kltr
alannn dnda bulunamayan insan ve yer adlar, aniat tipinin z
gnln salarlar.
Bir anlat, yukarda saydmz belirleyici elerden arnnca so
yut bir ema halini alr; o haliyle de herhangi bir lkenin, bir an
mal olabilir. Aniat temalar dediimiz bu soyut emalar bir dilden
baka bir dile, bir kltrden baka bir kltre g edebilirler; yeni
yurtlarnda, yeni kltr ortamarna zg elerle bezenerek ilenip
geliirler.
Bununla birlikte, kimi aniat metinleri, geliip biimlenmi hal
leriyle, ama estetik taklanndan son kertesine dek arnm olarak tek
bir kltr esiyle -rnein dil esiyle- kurulmulardr; bu e tek
bana aniat yaps iin yeterli olmutur. Bu yaln yapl aniatlarn
ou, saptanp derlendikleri kltr ortamndan bakasnn mal ola
mazlar.
Aada, Trk szl geleneindeki Nasreddin Hoca fkralarn
dan birkann eitleomelerinde etkin olmu kimi kltrlk eler
zerinde durarak, bu fkralardan bir blnn neden ancak "Trk",
bir blnn de ancak "Mslman" ortamlannn mal olabilece
ine somut rnekler vermeyi deneyeceim:
1 . Nasreddin Hoca, bir gn minbere kp dinleyicilerine u d
vermi: "Ey Mslmanlar! Olunuz olursa sakn adn Eyip koy
mayn." "Niin?" diye sorduklannda: "Halk kullana kullana sonunda
p olur." demi.

Bu fkra en eski kaynaklarda yok. XIX. yzyldan Cambridge ve ay

n yzyldan Paris Devlet Ktphanesi'ndeki yazmalarda yer alyor;
Cambridge yazmas ile tabasmadaki metinler hemen hemen bir
birinin ayn;' -, Baha'i, tabasmadan ald metindeki "halk isti'mal

(2)

66

Cambridge 34a. No. 125, BN X . No. 1 1 0; rabasma, s. 33, No. 102.

NASREDDIN HOCA

ede ede ip olur" crnlesini, belki bunda "edep d" bir anttrma se
zerek, "halkn dilinde oka sylene sylene ip olur" biimine saknay
uygun grm. (3) Fkrada, ilk yaratldnda anlatanlar ve dinleyenlerce
belki hi nemli grlmeyen ikinci bir nkte var ki, sadece Trkenin
fonetik kurallanna dayanan bir kelime oyunundan, Eyp (Arapa Ay
ylb) sznn konuma dilinde Eyp> yip>Iyp>Ip biimine dne
bilmesi olgusundan yararlanyor. Wesselski <4 tabasmasndan ald
fkray Almancaya evirirken, dipnotta her ne kadar kelime oyununa
Strick kelimesiyle iaret edilmi ise de, Hoca'nn, dn dinleyen
lerin "niin" sorusuna cevabn "Weil die Leute immer Ejb sagen"
(nk halk durmadan Ejb der) biiminde yorumlarken yanlm.
Grlyor ki bu fkrada Eyp kelimesinin konuma dilinde p
biimine gemesi dncesinin ve dinleyenleri artan, elendiren
nktenin, ancak Trke konuulan bir ortamda yeri ve anlam ola
bilir.
2. Nasreddin Hoca bir gece dnde kuzgunlua varm. Dokuz
aka vermiler. "u dokuz akay on aka eyleyin" demi de almak
istememi. Bir de uyanm ki elinde bir ey yok. Hemen gzlerini
yummu. "Zarar yok, verin, dokuz aka olsun." demi.

Fkra bu biimiyle ilk olarak XVI. yzylda yazlm bir kaynakta yer
alyor. cs Daha yeni kimi eitlenmelerde kui,_gunluktan sz edilme
den, sadece Nasreddin Hoca'nn dnde dokuz aka verenlere "il
le on olsun" diye direnmesi anlatlr. (G)
So'z Derleme Detisi'nde (frk Dil Kurumu yayn) kui,_gunluk kesil
mesi "kirernitlie klan delik" diye aklanr. K.R.F. Burill, yaynlad
Groningen yazmas metinlerinin ngilizce evirisinde kelimeye kap
anlamn vermi. r mdi, XVIII. yzyldan DTCF yazmasndaki me
tinde kui,_gunluk kelimesinin anlam biraz daha aklk kazanyor:
"Nasreddin Hoca mezar kuzgunluuna varm" deniyor orada.

(3) Bah:\'i, s. 62, No. 74.

(4J Wessclski, I, No. 102.
(SJ Oxford

I,

1 5a-5b, No. 23; Groningen, 2b, No. 8 (Burrill, s. 33, 50, 83, No. 8); DTCF, s. 5, No. 1 1 ; Cam

bridge, 2b, No. 6; Leyden

III, 6a, No.

7.

11 Brit. Mus., 3a-3b, No. 8 (Elin, s. 3, no. 8); tabasma, s. 3, No. 7; Bah:i'i, s. 24, No. 5; Wesselsk.i

I,

No. 5;

Mat. !nd. ] . 1473).

[7) Burrill, s. 33, 50, 69, 83. (Kr.

Trkiye'de Ha/k Ag'ifndan Derleme Siitfiiii,

VIII, Ankara 1975, s. 302 1 , "kuz

gunluk" kelimesi.)

67

PERTEV NAIL BORATAV

imdi baka bir fkraya geelim:

Hoca'ya soruyorlar: "Kuzgun bir yl ak, bir yl kara yavrularm,
nedendir?" O da diyor ki: "Sizin su'alinize mahalle imamlar cevap
verir. Zira onlar kuzgunluk etmilerdir."(B)

Kuzgun szc, bir kua ad olmaktan baka, halk dilinde (belki

XVIII. yzyla kadar uzanan bir dnemde, ya da fkrann bu bii
miyle anlatld kimi blgelerde) mezarlk dilencisi, skat hoca ve imam
anlamn da yklenmi. Lele beslenmekle n alm bir kutan skat
ya gemek pek de g deil. Kuzgun, l etiyle beslenen bir ku
nitelii ile Yenierilerin bir slogannda, "ya devlet baa, ya kuzgun
lee" deyiminde yer alr. Dede Korkut Kitab 'nda, ar yaral yatan
gen Boa'n durumu anlatlrken "Bir derenin iine karga, kuzgun
iner kar, kalkar konar" denir. S"z Derleme Dn;gisi 'nde yer alan iki
kelimeye de iaret edelim: kuzguncu, "boa gitmeyen haberleri du
yuran kimse" (Maka/Trabzon); ku:zy,un teklifi, "iten olmayan, g
nlsz ar" (Fethiye/Mula) . S"z Derleme Det;gisi'nde olsun, Tara
ma Sif 'nde olsun ku:zy,un ve ku:zy,uncuk yukarda zerinde durdu
umuz anlamlar ile yer almam; yaayan Anadolu azlarnda ve
tarama kaynaklarda bugne kadar rastlanmam olacak bu anlamlar
ile.
Bu kelimelere dayanlarak elde edilen nkteye fkrann kimi e
itlenmelerinde rastlanmaynn bir sebebi de Nasreddin Hoca hi
kayelerinin derleyicilerinden bir blnn, hocalara, imarnlara y
neltilmi bu trl bir yerneyi ho karlamayp fkraya, onlara bu
ynden ilimeyen bir biim verme gayretleri olabilir. Her ne olursa
olsun, bizim burada sylemek istediimiz fkrann nkteyi ku:zy,un ve
ku:zy,unluk kelimelerindeki ift anlamlarla oynamakta bulan eit
lenmelerinin Trkeden baka dillerde yer alamayacadr.
3. Bir fkrada Nasreddin Hoca'ya ay ile ilgili bir soru sorulur.
(Bilindii gibi Trkemizde ay kelimesi, hem Dnya'nn uydusu
olan gezegene, hem de yln on iki blmnden her birine verilen
addr.) Bu sorunun eitlenmelerini gzden geirelim: En eski me
tin olan, XVI. yzyldan Oxford I yazmasnda, "Ay midr, yoksa
"

(!!)

Brit. 1\lus., 39b (Eiin, s. S, No. 02).

68

NASREDDlN HOCA

be midr?"; XVI-XVII. yzyldan Groningen nshasnda "Bu ayn

i midr ya bei midr?"; XVIII. yzyldan Brit. Mus. yazmasnda,
"Bu ay aylar mdur, yoksa ne eit aydur?"; tabasmada, "Ayn
m, drd m?"; Baha'i basksnda, "Bugn ayn m, dr
d m?" biimlerini alyor soru. Tabasmadaki metni Almancaya
eviren Wesselski ise soruya bambaka bir biim vermi: "Wie steht
der Mond? Drei viertel, oder voll?" ("Ay ne halde? Ayn onu mu,
yoksa on drd m?") <9l
Gerekte Hoca'ya sorulan sorunun "Ay e mi? Bee mi?" ola
rak en doru biimi XVI. yzyldan BN III yazmasnda (lO) yer alm
tr ve Hoca'nn cevab da bu soruya uygun der; nk bu sorudan
"Ayn ka akaya satld" anlam karlr. teki eitlenmelerde
Hoca'ya "Ayn ka" olduu soruluyor. Hoca da "Ay alp sattm
yok" karln veriyor. Ama, fkrann bu birinci blmnn en d
zeltilmi (yani: "Bugn ayn mdr? Yoksa bei midir?"; yahut
"Bugn ayn m? Drd m?) biimleriyle bile sorunun kar
l "Ay alp sattm yok" olamaz; byle bir cevaba kardakinin:
"Ben sana Ay'n fyatn sormuyorum" diyerek Hoca'y terslernesi
beklenir.
mdi, Anadolu halk takviminde, ktan yaza geilirken kn so
nu ve ilkyaz ba mevsim blmlerini belirtmek iin kullanlan bir
yntem vardr: Ay ile lker topyldznn yan yana geldii gnlere
gre, ktan ilkyaza doru "Ay (ya da Yldz) dokuza, yediye, bee,
e, bire konuuk" derler. Bu hesaplamaya gre "e" martn ilk
haftalarn, "bee" de nisann ilk haftalarn iine alan gnleri gste
rir. Gelenek, bu konuda ataszleri deerinde tekerlerneler de yarat
mtr; Gaziantep'te:
"Yediyenin yelleri
Beenin selleri
enin gonca glleri
Bire biimsiz kmaz."

Oxford I, I Sa, No. 28; Groningen, 3a, No. l l (Burnill, s. 89); DTCI', s. 20, No. 4 1 ; Brit. Mus. 9a, No.
23; (Eiin, s. S, No. 23); tabasma, s. 6, No. 1 7; Baha'i, s. 28, No. 1 4; Wesselski, , No. 1 7 .
o B N I I I , N o . SS.

19J

69

PER TEV NAii BORA TA V

Mudurnu'da;
"Ay konua yediye
Kazkiarn ba dner kadya.
Ay konua bee
Sular bendinden aa.
Ay konua e
Herkes yaylaya ge."

derler. c Karacaolan'n iirlerinde rastladmz:

"Yaz gelip de be aylar dounca"(I2J

szleri de, sanyorum ki dini takvimdeki " aylar" rnek alnarak

biimlenmitir ve halk takvimindeki "bee"nin bir eitlenmesidir.
Ksacas, Nasreddin Hoca fkrasnn "Ay e mi? yoksa bee
mi?" sorusu ile zgn biimi ancak Anadolu halk azlarnda ve bu
gelenei bilenlerin evresinde gerek anlamn ve deerini bulur.
4. Nasreddin Hoca fkralarndan bir baka bl ise sadece
"Mslman" ortamnn mal olabilir demitik. Nasreddin Efendi bir
mslman lkesinde yaam ve "hoca" mesleinden bir kii oldu
u na gre onun bu trden fkralarna pek ok rnek bulunabilir.
Birkama iaret etmekle yetinelim:
a) Hoca'ya "Filan kii orucu yedi" demiler. "Biri ksa da na
maz da yese!" karln vermi. (Bektai fkras olarak da anlatlr
bu ve Bektai nktesine daha ok yakr.)
b) Hoca satran merakls imi. Oynayanlar seyrederken de
oyunculardan birine, ya da tekine: "u ta oyna, bu ta uraya
sr!" diye akl vermekten kendini alamazm. Sonunda oyun merak
llar, bir daha oyuna karmayacana kars zerine "art olsun"
diye yemin ettirmiler. Ama bir gn yine dayanamam; karm
oyuna da: "Siz oyununuza devam edin, ben nikih yenilerneye gidi
yorum." demi.
c) Hoca, irkin karsnn: "Akrabalarndan kime grneyim?" so
rusuna "Bana grnme de kime grnrsen grn." karln vermi.

(lll

Trkiye'de Halk A<Jndan Siiz Derleme De'l{isi, V I :

Falklor Szleri. Ankara 1 952: yediye, bee, e, bire ke

limclerine bakla; Boratav 1 984; s. 1 37-1 38; Bazin, s. 730-734.

(12) ztelli, No. 20, 283; ayn yerde, szlk, s. 358; Wanning, s. 456-457.

70

NASREDDIN HOCA

d) Bir mecliste Nasreddin Hoca bir hafzn st yanna oturun

ca hafz alnp: "Kur'ana m, yoksa herhangi bir kitaba m daha ok
hrmet gsterilir?" deyince Hoca: "Elbette Kur'ana, ama kesesine
deil." karln vermi. Bu hikaye, XVI. yzyl Osmanl yazar La
mi'i elebi'nin Lata'if kitabnda, Semerkandl bir hafzla bir da
nimend arasnda gemi bir olay olarak anlatlr. c13
Masal ve efsane trlerinde de, yukarda yalnz Nasreddin Hoca
fkralarndan seip drt kmede incelediimiz modeliere uyan pek
ok metin bulunabilir. Ama, daha sk bir inceleme bize, ilk bakta
belli bir kltr ortamndan bakasna maledilemeyecek gibi grnen
aniat tiplerinin bile, onlar derleyip yazya geirenlerin trl sebep
lerle zerlerinde oynamalar, kimi zaman da metinler bir kaynaktan
tekine aktarlrken meydana gelen teknik yanlmalar sonucu, bu z
gnlklerini yitirip daha geni kltr ortamiarna mal edilebilecek
nitelikler kazandklarn retecektir. Bu trl gelimelerden birka
rnei yukardaki metinleri incelerken grdk. Ama bu olguya en il
gin rnei Nasreddin Hoca fkralar arasnda bir eitlenmesine
rastladmz (14l gldrmeceli bir masal tipinde buluruz. r ; Fin folk
lorcusu Antti Aarne 1 9 1 5'te, bu masaln o tarihe kadar grebildii
eitlennelen zerine bir inceleme yayrnlarn tr. c1 6 Orada Trk eit
lennderinden yalnz Wesselski'nin kitabndan C17l aktarlm bir Nas
reddin Hoca fkras yer alr. Masaln soyut emas yledir:
A) Bir adam saf bir kadna rastlar. Kadn ona nereden gediini
sorunca verdii karl kadn " teki Dnyadan" anlar ve adama,
lm bir yaknna (oluna, vb.) iletilrnek zere para ve giyecek verir.
B) Kadnn kocas dolandrcnn peinden gider, karsnn ver
diklerini geri almak iin. Ama o da dolandrcnn bir oyununa gelir
ve bindii at kaptrr.
Bu anla tnn Nasreddin Hoca fkras olarak en eski metni XVII.
yzyldan bir yaznada yer alyor. Orada macera yle geer: Hoca, ka
savetli bir gnnde bir kadnn kapsnn nnden geerken, kadnn
"Nereden geliyorsun?" sorusuna: "Nerden gelsem gerek? Cehennemin
39, No. 72; Boratav 1963, s. 205.
22; BN V, No. 94; Lcyden ll, No. 53; Wesselski, I, No. 305.
(15) AaTh 1 540; TTV 339. (ITV de bu masaln 6 eitlennesi incelenmitir. Daha sonra 2 eitlenme daha
derlcnmitir: TFA (= Trk Fo/klor Arallrmolar) No. 1 99 ; HPB, No. 76 bis.
(16) Anti Aarne, Dtr Mann oMJ dtm Porodim. Hclsinki 1 9 1 S.
(IJl

DTCF,

(I4J

BN IV, No.

(1 7)

Wesselski I, No.

s.

305.

71

PERTEV NAILI BORATA V

elibinden gelirim." karln verir. Kadn alamaa balar ve "Orda be

nim olumu grdn m?" der. Hoca da: "Grdm. Borlu imi; Cen
net kapsnda bakla satyor." karln verir. Kadnn "Borcu ne kadar
m?" sorusuna: "Bin aka." cevabn verir. Kadncaz Hoca'ya bin ak
a ile bir kat amar verir, olunu borcundan kurtarsn diye ... Az son
ra, kocas eve dnnce, maceray ona anlatr. Adam atna binip dolan
drc Hoca'y yakalamak iin yola der. Adarnn geldiini gren Nas
redclin nne kan bir deirmene girer. Deirmenciye gelen adarnn
onu cezalandracan syleyerek onunla elbiselerini deitirir. Deir
menci aaca kp gizlenir, yeni kyafetiyle kendisini tanmayan adama,
deirmencinin gizlenclii yeri gsterir. Adam, deirmenciyi aatan in
clirmee urarken Hoca da adamn atna atlayp kaar. Adam eve d
ner; karsna: "Hoca'y buldum. Dedii doru imi. Ben de olumuza
atm gnderdim." der.
A. Aarne, bu masaln Avrupa'daki en eski yazl eitlenmelerini
XV. yzyla karyor. Anlatnn tam biimiyle yazya gemi en eski
Trk eitlennesi XVII. yzyldan, ama XV. yzylda yazldn kes
tirdirniz Dede Korkut Ktab 'nda olduka deiik bir eitlennesini
buluyoruz:
Salur Kazan' kafider tutsak ederler ve bir kuyuya atarlar. Tek
furun kars: "Bu nasl bir adamm?" diye merak ederek kuyunun
azna gelir ve Kazan'a seslenir; halini hatrn sorar. Kazan: "Ha
limden memnunum. llerinize verdiiniz alar yiyerum; hem de
onlarn iyi koaniarna binip geziyorum." der. Kadn: "Aman, benim
yedi yanda bir kzm lmtr; ne olursun ona binme." diye yalva
rnca, Kazan: " lleriniz iinde en iyi koan odur; ben ona biniyo
rum." cevabn verir. Kadn Kazan'n bu yalaniarna kanar; gider,
kocasna yalvarr... Kazan' kuyudan karrlar... c s'
Ouz destannn bu epizodu Nasredclin Hoca fkrasn ok uzak
tan andryor, ama ikisinin ortak bir kaynaktan geldiini dnmek yan
l olmaz sanyorum. Nitekim, Nasredclin fkralarnn bir eitlenne
sinde kadnn sorusuna Hoca'nn verdii cevap, teki eitleomelerde
ki gibi "Cehennemden" yerine " lnn krnden" biimindedir. 09)
(ISJ
(19)

Ergin, s. 235.
Lcyden II, No. 53. Kr, l'arsa gr. mezar anlanuna gelir; Anadolu azlannda kr ve kor biimlerinde
ayn anlamda kullanlr (bkz. Derleme Szliiii, VIII, s. 2962).

72

NASREDDIN HOCA

lnn kiir (yani: ii/nn mezan) sz, tpk Cehennemin dibi gibi, yer
siz sorulan ile insan batan savmak iin kullanlan bir deyimdir Trk
emizde.
"Kelimelerin yanl anlalnasna ya da kelimelerin birbirinden
farkl anlamlarnn birbirine kartnlmasna dayanan bir hileye ba
vurma" diye niteleyebileceimiz bu motif, birbirinden ok uzak l
kelerde ve ok ayr kltr ortamlarnda yaygn bir aniat tipinin te
mel esi olmutur.
Yukardan beri incelediimiz bu birka rnek, aniat tiplerinin
bir dilden bir baka dile, bir kltr ortamndan bakasna geerken
karlarna dikilen ve alamaz sandmz engelleri gidermenin de
yolunu bulduklarn gsterir.

73

NASREDDlN HOCA

BALKAN LKELER GELENEGNDE

NASREDDN HOCA

Sar-Saltuk'un menkbelerini anlatan ve 1 480'de Osmanl yaza

r Ebu'l Hayr- Rumi tarafndan telif edilmi olan "Saltukname" adl
eserde c Nasreddin Hoca zerine fkra anlatlr. Hoca'nn latfe
lerini bir araya getiren en eski derlemeler ise ancak XVI. yzyla
kar. (Z) Ama, bu halk filozofunun eski adan Diogene ve Esope'un
kilerini geernemi olsalar bile onlarla boy lebilecek gte olan
elendirici ve ders verici hikayeleri, szl gelenek ile olduu kadar
yazma ve basma derlemelerle de, in Trkistan'ndan Osmanl m
paratorluu'nun Avrupa snrlar iinde kalan lkelerine kadar yayl
mlardr. Elbette ki bu ksa anlatlar, dzenlenip yazldklar evre
lerin gerektirdii ulusal ve blgesel zellikler kazanmlardr; tema
lar kadar, hikayelerin kahraman da, kimi zaman kendiliinden, kimi
de anlatclarn ya da derleyicilerin onlara kendi damgalarn vurma-

l'l

Boratav'n, zellikle, 1 976'da Yugoslavya'da ve 1979'da Bulgaristan'da Paris Bilimsel Ararmalar

Merkezi adna derledii metinleri ve evket Plana'nn eren'de (1 / 1 977) yapnianan "Arnavuclar Arasnda
N asrcddin Hoca" balkl yazsn kaynak gsterdii, bu incelemenin dipnot aklamalar bulunamad
ndan yerlerine konamad. Kitabn bir paras olmas ve bilimsel nemi nedeniyle, incelerneyi bu haUylc
yine de yamlamay uygun bulduk -hi yapnlamamak daha ciddi bir eksiklik olurdu. Ayrca, sonraki
arammaclara yararl olabileceini dnerek incelemee zg kaynaka oluturan yapclar ksaca
yazar adlaryla sraladk- yapclara ilikn br bilgiler bu kitab n Kaynaka ve Ksaltnalar blmnden
izlenebilir (Yay. N.). ( "Balkan lkelerinde Nasreddin Hoca " baflikl incelemenin kaynakas: A. Aarne, S.
Thomson 1 964; Baha" 1 926; S. Baklac 1 966; l\I.. Baesk; Boratav 1 95 1 , 1 936b, 1 976, 1 979, 1 983c; A.
Caferolu 1 948; W. Eberhard 1 953; E.H. Rumi 1 974; A. Glpnarl 1 96 1 ; F. z 1 964; K. Karamere 1 944;
A.S. Levend 1 954; Madenf 1 979; . Plana 1954; L. Raykovi 1 965; S. Selman 1 944; A. Wes selski 1 9 1 1 ).

75

PERTEY NAL BORATA V

lar sonucu, yeni yeni biimler almlardr. Bunun iindir ki Ivan

op'un dedii gibi Nasreddin Hoca'nn "metamorphose"larndan
sz edilebilir. Ben de iki vesile ile bu "metamorphose"larn kimi
ynlerini incelerneyi denemitim: Bir defasnda 1 975'te Paris'teki bir
kolokyumda, "Nasreddin Hoca fkralarnda Trk, Mslman ve in
sanlk nitelikler", ikincisi de Ankara'daki konferansmda, "Nasred
din Hoca ve Nasreddin Hocalar" balkl bildirilerimde. -Bu sefer
aratrman baka bir yne evireceim: Tipik birka rnekle Ho
ca'mzn ve fkralannn, Balkan lkelerinin u ya da bu dinsel, ulusal,
ehirli, kyl topluniarna balandklarna gre ne gibi zel nitelik
ler alabildiklerini inceleyeceim. Bunun iin de 1 976'da Yugoslav
ya'da ve 1 979'da Bulgaristan'da deriemi olduum 1 50 kadar (kimi
kez her biri iin birka eitlenme ile bir toplam tutan metinlerden
yararlanacam. Yunanistan'la Romanya iin sadece birka karla
trma notu ile yetineceim. Arnavutluk iin ise ancak efket Plana'nn
bir incelemesinden edindiim bilgilerden yararlanacam. <3
lk bir gzlem: Pek ok sayda Nasreddin hikayelerinde olaylar,
tpk masallarda olduu gibi, belli bir yer adna balanmazlar. Bununla
beraber, Trkiye Trkleri geleneinde Hoca'nn baz maceralarna sah
ne olarak kimi Anadolu ehir ve kasabalan gsterilir: Sivrihisar (bu ka
sahann yaknnda Hortu ky N asreddin'in doum yeri olarak kabul
edilmitir), Karahisar, trbesinin bulunduu Akehir, Konya, Malatya,
Antep gibi. Bundan baka, onun Arap ve Krt memleketlerine elilikle
grevlenmi olduu da anlatlr. - Balkan memleketlerinde derlenmi
aniatlarda da onun maceralarna sahne olan belli bir yer gsterme gay
reti zaman zaman belirir: Anadolu ehirleri yerine burada Debre, I
kodra, skp, Sarayevo, Ohri, kimi de Kalite, Kafihana gibi halknn
gldrc karakterleri ile n alm yerlerin ad geer. C4l
Nasreddin hikayelerinin btn iin dikkati eken bir nokta,
bunlardan bir blnn, zellikle yaplar gelimi olanlarn ulusla
raras halk masallar repertuvarnda yer aldklardr. Balkan anlatma
larnda da bu ble girenlere rnekler buluruz:
- Nasreddin Hoca'nn, elilik grevi yapma niteliine sahip
bir tavana ve lleri diriitme kudretinde bir dde sahip olduuna
komularn inandrmasn anlatan hikaye. cs (AaTh 1 535, 4. ve 5.
epizodlar; rrv 351 motif 3.)
'
76

NASREDDIN HOCA

Hoca'run, yuvarlanp kyn evlerini ykma tehlikesi olan bir

kayadan ky kurtarmaya kalkmasn, ama bu i iin kyllerin ka
yay srtna yklemelerini art kotuunu anlatan hikaye.<6 AaTh 1 049,
1 060, 1 1 1 5, 1 640 ve 1TV 1 62'deki tipierin bir eitlenmesidir. Trk
masalnda abartmalar ve kurnazca hareketleri ile korkak bir kii
Devleri artp rktmtr. Bir Arnavut fkrasnda da, efsanevi
kahraman Krenik ile karlaan Hoca'nn ok gl bir kiraz dalru
emeyi baarmas ve bylece Krenik'i artp rktmesi de ayru
gruba girer.(?)
- Nasreddin Hoca'nn, Azra'il canm almaya geldiinde son
bir namaz klma izni alp namaz bir trl sona erdirmemek suretiy
le Azrail'i oyalamasn ve bu akas sayesinde Tanr'nn ltfuna nail
olup lmden kurtulmasn anlatan Arnavut hikayesi.<8 AaTh 332,
1 1 99 ile 1TV 1 1 2'deki tipierin bir eitlenmesidir.<9 Bu, Dede Korkut
Kitab 'ndaki "Deli Dumrul" hikayesinin son epizoduna benzer. Ar
navut hikayesinde olduu gibi Ouz destannda da Tanr kiinin bu
ma'sum akasndan holanm ve lm hkmn geri aldn Az
ra'il'e bildirmitir.
Bir sra fkralarda Nasreddin Hoca, etnik ya da evrelik bir top
luluun szcs olan bir ahsla boy lr. Bu gruptan metinlerin
Balkan ve Anadolu eitlenmelerindeki en tipik fkra N asreddin'in
komusu Yahudi ile ekimelerini anlatandr: Nasreddin Hoca, dua
larnda Tanr'dan, yz altn ihsan etmesini istermi ve doksan dokuz
olursa raz olmayacan eklermi. Onun bu szlerini duyan Yahudi
bir gn Hoca'nn evinin bacasndan iinde doksan dokuz altn bu
lunan bir torba atar. Nasreddin paralar sayar ve: "Doksan dokuzu
veren biri de verir elbette" diyerek kabullenir. Yahudi gelip paralar
n geri ister. mahkemeye der. Sonunda Hoca davay kazanma
nn yolunu bulur. Bu hikayenin Rumen anlatmasnda<' (ve de Ba
ha'1 yayn metinde), davay yersiz bir kararla sonulandran kady
Nasreddin Hoca kendisi utandrr ve cezalandrr: Ona, vaat ettii
ya yerine st ince bir tabaka ya, alt yan pislikle dolu bir kp ge
tirmek suretiyle. Bulgaristan'da ve Yugoslavya'da derlenmi, Anadolu
geleneinde karl bulunmayan baka bir hikaye yledir: Nasred
din yolculua karken komusu Yahudi'ye, kapa skca kapanm
bir kp emanet eder; iinde bal bulunduunu syler. Hoca gittikten
77

PERTEY NAL BORATA V

sonra Yahudi kp yoklar; az tarafndaki baln altnda altnlar ol

duunu grr. Altnlar alp yerine bal doldurur. Hoca dnnde
hi ses karmaz, ama bir zaman sonra Yahudi'yi yle cezalandrr:
Yahudi bir gn ocuunu Hoca'ya emanet etmitir. Hoca bir may
munu Yahudi'nin tasviri nnde yle terbiye etmitir ki, Yahudi se
yahatten dnp ocuunu almaya gelince Hoca ona maymunu verir;
maymun Yahudi'nin boynuna sarlp onu per. Hoca: "Senin ocu
un, hikmettir, maymun oldu." der. Yahudi'nin barp armas
zerine de: "Altnlar bal oluyor da ocuk neden maymun olmasn?"
karln verir.' 12:' Hile ile, Hoca'nn, nce armutlarna, sonra da ee
ine sahip kan ingene hikayesinin de< 13 Anadolu repertuvarnda
karl yoktur.- Bir Hrvat hikayesinde' 14; dilenci ingene, Nasred
din Hoca'y, kendisine sadaka vermedii takdirde: "Ben de o zaman
ne yapacam bilirim" diye tehdit eder. Hoca'nn sadaka verdikten
sonra: "Vermeseydim ne yapacaktn?" sorusuna ingene: "Ne mi
yapardm? Bir i tutup be on para edinirdim." karln verir. (IS)
Bunun Anadolu eitlennesi biraz farkldr: Bir kyde heybesini
yitiren Hoca, kyllere: "Heybemi bulmazsanz ben ne yapacam
bilirim." diye gzda vermitir. Heybe bulunup da kyller: "Bu
lunmasayd ne yapacaktn?" diye sorunca Hoca: "Eskimi kilimi ke
sip heybe yapacaktm." karln vermi.
Kimi kez btn bir etnik ya da blgelik toplum sz konusudur.
Ohri'de deriediim bir hikayenin 16) giri blmnde u anlatlyor:
Nasreddin Hoca kyden kye, kasabadan kasahaya gider, kendin
den daha akll bir insan ararm. Kmi kez de kendisinden akl da
nanlara yararl nasihatlerini satarm. (Hoca'mzn bu marifetin
den, XV. yzyldan Saltukname'de de sz edilmitir. Orada anla
tldna gre Nasreddin Hoca bir defasnda, Sivrihisar halknn
"Biz aleme maskara oluyoruz. Gelsin de bize biraz akl versin" diye
ricalar zerine bu kasahaya gitmi Y 7J Ayn kaynakta yer alan baka
bir fkraya gre de Nasreddin Hoca, Karahisar Ermenilerinin, onun
"sakalna glmeyi" (onunla alay etmeyi) pek istediklerini duymu da
bu Ermenilerin "sakalna glmek" niyetiyle bu kasahaya gitmi. <s
Nasreddin Hoca'nn, kendisi kadar kurnaz, akll olduklar sylenen
u ya da bu memleketin halk karsnda snav geirmesine rnek
olarak anlatlan bir fkraya gre, onun kodra'ya (veya skp'e,
78

NASREDDlN HoCA

Debre'ye) vardnda rastlad bir adama: "Bana yle bir ey syle

ki, aldm fiyata sataym, ama yine de karl kaym." demi. Adam:
"Bir dana ikenbesi alrsn. Iindekileri kazyp yersin, ikenbeyi sa
tarsn." karln vermi. c 19 Nasreddin Hoca bylece bu memleket
halknn kendisi kadar kurnaz olduklar sonucuna varm. Bu hika
yenin, Anadolu geleneinde tam bir karl yoktur, ama bir ben
zerini u fkrada buluruz. Malatya'ya vardnda Hoca bir ocuun,
yerde bulduu bir altn sikkeyi elinde evirip evirdiini grr. Bir
ka metelik karl o elindeki eyi vermesini teklif eder. ocuk
"Beni srtna bindir. Drt ayak zerinde yryp anr; bunu sana
veririm." der. Hoca ocuun istediini yapar, ama ocuk altn ver
mez. Der ki: "Sen, eek olduun halde bunun deerini biliyorsun
da, ben insanolu bilmeyecek miyim sandn?" c2o Bu fkra, Kayse
ri'ye yolu dm olan bir Yahudi iin de anlatlr. Bu ehir halk,
Yahu dilerin niin Kayseri'ye yerleip tutunamadklarn bu fkra ile
aklarlar. c2
Bulgaristan ve Yugoslavya'da halk gelenei, Trk ve Mslman
topluluun temsilcisi olarak Nasreddin Hoca'y Hristiyan toplulu
un gldr kahraman roln zerine olan Hitar-Pitar'la boy l
trr. ou kez, hile, kurnazlk, aldatmaca yarlarnda her top
lum kendi temsilcisinin st gelmesini ister; ama yine de kimi latife
tipleri vardr ki onlarda her iki kahraman, her iki toplumda ayn
derece gte gsterilmilerdir. Bu lkelerin Mslman ve Hristiyan
toplumlar geleneklerinde yaygn hikayelerden biri Nasreddin Hoca
ile Hitar-Pitar'n ilk rastlamalarn anlatandr: Nasreddin Hoca'nn
birok maceralarn duymu olan Hitar-Pitar, alt etmek niyetiyle onu
bulmaya km. Nasreddin Hoca'nn kyne varnca bir duva-ra
srt dayal oturan bir adama rastlam. Ona Nasreddin Hoca'y ne
rede bulabileceini sormu. Adam da: "Ben gider, bulur getiririm
sana onu; ama, benim yerime u duvara srtn ver ki duvar yklma
sn." demi. Hitar-Pitar duvara srtn vermi saatlerce beklemi. So
nunda ona demiler ki: " te Nasreddin Hoca, seni kendi yerine bu
duvara destek diye koyan adamd, anlayamadn m?" - Bu hikaye
nin kimi eitlennderinde Hi tar-Pitar yerini -kimi kez de Nas
reddin yerini- herhangi baka kiiler alr. Byle hallerde, ou kez,
aptal kii bir zengin, kurnaz da fakir bir kimsedir. Duvar motifinin
79

PER TEY NAL BORATA V

yerini "yalan torbas", "aldatmaca denekleri", ya da "hile arabas"

motiflerinin ald eitlenneler de vardr: Kurnaz adam, rakibi ile
yarmaya girmek iin bunlar bulup getirmeye gidecek, ama bir tr
l geri dnmeyecektir.<22
Bulgar geleneinde k 2 ' bir hi ka yede Hi tar-Pitar bir hile ile Nas
reddin Hoca'nn danasn elinden alp ona, ard danann etinden
yaplm sucuk ikram eder. Bir baka seferinde de, Hitar-Pitar ken
disine oyun etmi olan Nasreddin'den intikam almak iin onu arar
durur. Hoca bir camiye snmtr ve l taklidi yapar. O srada,
aldklar paralar aralarnda paylamak zere hrszlar da camiye gir
milerdir; onlar ilerine koyulduklar srada Hitar-Pitar da gelir. Hr
szlar l sandklar adam (yani Nasreddin Hoca) Hitar-Pitar'dan
kamak iin yatt yerden frlaynca panie urayp paralar brakr
lar, kaarlar. Nasreddin'le Hitar-Pitar da hrszlarn ganimetierini bir
gzel paylarlar.<24
Bulgaristan'da deriediim baka bir hikayede(s Hitar-Pitar ile
Nasreddin Hoca bir anlamaya varmlardr: Bir tepki brek var...
Kim en gzel ryay grmse brei o yiyecek. Hitar-Pitar, Nas
reddin'i alt edecektir bu hikayede: Nasreddin Hoca ryasnda Cen
nete gittiini, orada trl nimetlerle kartiatn anlatr. Bunun ze
rine Hitar-Pitar da der ki: "Ben senin, Cennet nimetlerine kavutuk
tan sonra dnyalk bree tenezzl etmeyeceini dndm ve b
rei yedim." Bu hikaye temas, uluslararas masal katalounda yer
alr: AaTh 1 626; ve XIII. yzyldan 'Ak Paa'nn bir iirinde de
anlatlr.<26 - Bizim iki akgzn, nc bir kiiye kar birbirine
destek olma yolunda girinderine rnek olarak "yalanlama" tipinde
u hikaye gsterilebilir: Hitar-Pitar ile Nasreddin Hoca, biri tekini
dorulamak suretiyle bir av maceras anlatrlar: Gya uan bir tur
nay vurmular, turna gkten kzarm olarak dm.<27 - Bu hika
ye de uluslararas katalogdaki bir tipin (AaTh 1 38 1 B, 1 920 A; TTV
1 98) eitlenmesidir.
efket Plana'nn belirttiine gre Arnavutlarn, slav Hitar-Pitar
tipinde, Nasreddin Hoca'ya kar karttklar bir "ulusal kahra
man"lar yoktur. Onlar dpedz, Nasreddin Hoca'y kendi mallar
edinmiler; onun bana, kendileri giyindikleri "beyaz kee klah"
geirmilerdir. Bir hikayeye gre Nasreddin'in bu klah pek peri80

NASREDDIN HOCA

an bir halde imi: nk, Nasreddin karsndakinin yzne kar

doru bildii eyi hi saknmadan her sylediinde adamn yumruu
inermi klaha. cs
Nasreddin'in, dnyamzn kudret sahibi kiileriyle (zengin, e
raf, toprak aas, hkmdar ... ) karlamalarndaki tutumuna rnek
olarak, onun bir bahse giriip bir k gecesini snacak ate yakma
dan ayazda geirmesini anlatan hikayeyi gstereceim: Onunla bah
se girenler: "Uzakta bir fener vard ya ... " diyerek Hoca'nn bah
s kaybettiini ileri srerler.c29 Bu fkrann Ohri'de deriediim bir
eitlenmesinde, Hoca'y, ar'n saray balkonunda duran kznn g
zelliini seyretmi ve bylece onun rzna gemi olmakla sularlar.
Hoca'nn bu sulamaya karl: Bahsi kaybettii iin piirip ikram
etmesi gereken etli a kocaman bir tencerenin iine koyup bir aa
cn dalna asmas ve altnda bir mum yakmasdr.
Bu kmeden baka bir hikaye Yunan falklorundan gelmedir:
Nasreddin'i, ky halk adna, kylerine gelen bir Voyvoda'ya "ho
geldin" demeye grevlendirirler. Voyvoda'nn; "Beni karlayacak
bir adam bulamadlar m?" demesine Hoca'nn karl u olur:
"Adam karlamaa adam gnderirler. Sizin iin beni mnasip bul
dular."c3o Nktesinin zellii ile bu hikaye Hoca'nn Temrlenk ile
karlamalarnda, her frsatta Hkmdar' gln hale sakmasn an
latanlar kmesine girer.
"Modern" nitelikler kazanm Nasreddin hikayesi olarak, ok
yakn bir tarihte Bulgaristan'n aydn evrelerinde yaratlm olmas
gereken u fkray gsterebiliriz. (Burada, Nasreddin Hoca ile yobaz
bir softa arasndaki tartma anlatlr.) Nasreddin, diyalektik mater
yalizm yanlsdr; tabiatta her eyin durmadan deitii tezini savu
nur. Softa ise her eyin deimez kald kansndadr. Sonunda has
mn kendi delilleri ile susturacan uman softa: "Evet, sen haklsn."
der, ve gelimelerin birbiri ardndan gelilerini sralar: Nasreddin le
cek; toprak olacak; topraktan ot bitecek; inek ot yiyecek; yedii ortan
fk olacak; yani Nasreddin sonunda fk olacak." Bu sefer Nasreddin
Hoca: "Yok, sen haklsn, der. "Softa lecek; toprak olacak. Topraktan
ot bitecek; otu inek yiyecek; inekten fk kacak... Hibir ey deime
mi olacak: Softa zaten inek fks idi ya..."c3
ncelememi, Nasreddin Hoca'nn adalarmzdan birinin, Said
81

PERTEV NAJLI BORATA V

Bakkal'n izgileri ile yeniden aramza girmesi diyebileceim bir r

nekle bitireceim. 1 976'da, Pritina'da Said Bakkal bana bandan
geen bir olay ve kendisini bir gn g duruma sokmaya kalkan
hemerHerinden birini nasl susturduunu anlatmt. kinci Dnya
Sava sonrasnn g gnlerinde onu kasabann Parti sorumlusu ola
rak grevlendirmilerdi. Yiyecek sknts ekiliyordu. Bir gn bro
suna bir retmen geliyor ve: "Byle nemli bir grevle bu masa
nn bana gemi oturmusun; halka yiyecek salayamyorsun." di
ye syleniyor. Said Bakkal yerinden kalkyor; adam kolundan tutup
sandalyesine oturtuyor ve: "Eer keramet bu sandalyede ise gel sen
otur da bul bakalm halkn ihtiyac olan erzak." diyor. - Nasreddin
Hoca da, bir gn, yazs eci-bc, okunulmaz bir mektup getirip
okumasn isteyen adamn mektubunu okuyamam; adam; "Ban
daki koca sarktan utan." diye knca Hoca kavuunu karp ky
lnn bana geirmi de: "Keramet sarkta ise, haydi, oku baka
lm." demi.

82

NASREDDIN HOCA

NASREDDN HOCA FlKRALARININ

YAYlLMA ALANLAR<>

Bat aydnlarnn Nasreddin Hoca'yla ve onun fkralaryla ilgi

lenmeleri XVII. yzyl sonlarna kar. Paris Devlet Ktphane
si'nde bulunan bir "Trk Fkralar Klliyat" yazmas, o ktphane
ye girmeden Antoine Galland'n eline gemiti. O, bu kitaptan se
tii fkralar Franszcaya evirip 1 694'te Les paro/es remarquables, fes
bons mots et fes maximes des Orientaux bal ile La Haye'de yaynla
mt. Onun bu kitabnda Nasreddin ad gemiyor ama, Galland,
Trk halk gldrlerinin bu nl kiisini herhalde tanyordu. Bir
sre sonra, Rumen vakanvisi Kantemir (lm 1 723) bizim Ho
ca'dan uzun uzun sz eder ve onu Temrlenk'in ada olarak an
latan hikayeleri nakleder. De La Croix, Histoire de I'Empire ottoman
adl eserinde (Almanca evirisi 1 769'da yaynlanm), ondan sonra
da Karl Friedrich Flgel'in 1 789'da yaynlanm Geschichte der Hof
namn adl eserinde bizim Hoca'dan bahsetmeyi unutmuyorlar. XIX.
yzyln balarnda Goethe, kendisine orientalist Friedrich von Diez
tarafndan Almancaya evrilip verilmi olan be hikaye ile bizim
Hoca'mz tanm oluyor. Goethe bu konuda baz dncelerini
bildirmi ve Nasreddin hikayelerini ieren bir klliyatn Latince ve
Almancaya evrilmesi dileinde bulunmutur. - Nasreddin hir

1 975 Ekim'inde Bilimsel Aratrmalar Merkezi'nin (Centre national de la recherche scienifique) Paris'te
dzenle "Acculruraion" adl kolaksuyuma sunduum bildirinin ufak-tefek ekieric gelitirilmi metni.

83

PERTEV NAL BORATA V

kayesinin, Paris Devlet Ktphanesi'ndeki bir yazmadan alnarak

Journal Asiatique'te yaynlanmas 1 834 tarihine kar. Hoca'nn gld
rlerinin orijinal metinleri ile evirilerinden derleme ve semelerin
yaynlanmas 1 850'li yllarda balar. Bunlardan, zellikle, Trke
retminde yararlanma amac gdlmtr. rnein William Burchard
Barker'in Reading Book if the Turkish Language (1 854), Dietrici'nin
Chrestomatie ottomane (1856), Malloufun Dialogues turcs (1 854-1 856),
Wilhelm von Cammerloher'in Meister Nasreddin 's Schwanke (1 857)
adl eserleri ile J.A. Decourdemanche'n 1 876 ve 1 878'de yaynlan
m iki derlemesinde olduu gibi. Nasreddin'in kiilii ve gelenei
zerine incelemelerin yaynianmalar da gecikmez; bunlarn en eski
si K.ohler'inkidir (1 862). Hermann Ethe'ninki 1 872'de, Yunanl Va
lavani'ninki (=Balabani) 1 892'de yaynlanmtr. Demek ki Bat dn
yas Nasreddin Hoca ile gldrlerini iki yzyl aan bir sreden
beri tanyor. Trkiye'de ve baka Dou lkelerinde onun nnn
yaylmas ok daha eskilere kar. Ondan sz eden en eski kaynak
1 480 tarihlidir: Sultan Cem'in yaknlarndan biri olan Ebu'I-Hayr-
Rumi adl mdliften beri Nasreddin Hoca'ya; Mslman lkelerin
de Diyojen ve Esop soyundan bir bilge, bir halk filozofu, ama daha
ok bir ermi kii nitelikleri verilmitr.
Onun, en ge XVI. yzyldan beri derlenmee giriiimi olan
fkralarna gelince; kimileri bunlar aydn tabakadan olmayan halk
gldrmeye yarayan, elendirici hikayeler saym, ama biroklar da
bunlarda ahlak dersi ve toplum eletirisi, olumlu etkileri olan mizah
niteliklerini grmlerdir. Nasreddin hikayeleri bu ar canll ve
byk yaylma gcn, phesiz ki eitli deerler tayan ve ok
ynl niteliklerinden alr. Gerekten de, onlarn, en ok rastlanan
ternalara gre stnkr ilk bir snflandrlmas, zerlerine aldklar
grevlerin ne kadar eitli olduklarn gsterecektir:
I. Schildbrgerler zerine anlatlanlar tpinde fkralar
1) Budala Nasreddin,
2) "Budala" rol oynayan Nasreddin.
II. Edep d fkralar
1) Yalnz gldrme amac tayan ak s ak fkralar,
2) Edep d grnte, ama aslnda ince alay karakterinde
fkralar.
84

NASREDDlN HOCA

III. Halk bilgesi nitelii tayan bir Nasreddin'in fkralar:

1) Mezafizik dncelere kar kan, saduyunun savunucusu fkralar,
2) Hogr yanls fkralar,
3) Zorbala, istibdada, iddete kar kan fkralar,
4) Bakaca toplumsal eletiri niteliinde fkralar.
IV. Her eitten gln durumlar sergileyen fkralar.
V. Kurnazlklar, aldatmacalar.
VI. Nasreddin'i efsane kiisi, ermi kii olarak ele alan fkralar.

Bu ematik tablo, Nasreddin Hoca hikayeleri zerinde bir nce

lemenin, gldr niteliindeki fkralarn hemen tmn iine ald,
ok az sayda temann bu erevenin dnda kalaca kansn verir.
u sorular akla gelebilir: Nasl oluyor da bu fkra kiisi halk edebiya
tnn belli bir eidinin nerdeyse btnn kendi adna mal edebili
yor? Hem de geni bir corafya alan ve eitli kltr (din, dil, vs.)
alan iinde? Neden bu olgu belli bir aniat tr iinde gereklei
yor? ncelemenzin sonunda, Nasreddin Hoca geleneinin yayl
mas olayn belirtme denemesi olarak bu soruyu yantlamaya ala
caz. nce, Nasreddin Hoca'y kendi mallar bilen, ya da onu evlat
edinmi olan lkelerin szl ve yazl geleneklerindeki fkra kaynak
larn gzden geirelim:
A. Yazl kaynaklar
a) Trkiye Trkesinde elyazmas kaynaklar:
I. Trkiye'deki ktphanelerde imdiye kadar grebil
diim ya da bilgi edinebildiim drt yazma:
1 ) Ankara niversitesi, Dil v e Tarih-Corafya Fa
kltesi Ktphanesi'nde, smail Saib Kitaplar
arasnda No. 4838. Bu yaznada 1 95 hikaye var
dr. Bunlarn 1 47'si Nasreddin Hoca zerinedir.
Yazma XVIII. yzyldandr (stinsah tarihi 1 777).
2) Elmal Ktphanesi'nde 3032 No.lu yazma;
"Hikayat- Nasreddin Hoca baln tar. 76 va
rak, tarihsiz ama Ahmet Ate'in bir notuna g
re (stanbul niversitesi, Trk Dili ve Edebi.Jat
dergisi, II, 1 948, No. 3-4, s. 1 79) olduka yeni
85

1' IHA V NAtl l lkmA TAV

bir yazmadr. Vakf damgasnn tarihi 1 299

(= 1 877). N as reddin Hoca fkralar sekiz faslda
kmelenmi olarak var. Iv-53v arasnda yer al
mlardr. Bu yazmay henz gzden geireme
diim iin fkralarn saysn bilmiyorum.
3) Sleymaniye Ktphanesi, "Hac Mahmud I<i
taplar", No. 6272'de tarihsiz yazma; olduka
yeni olmal (belki XIX. yzyldan). Buradaki 1 56
fkra 8 faslda kmelenmitir. Eser "Hikayat-
Nasreddin Hace" baln tar.
4) Baha'i'nin (Veled elebi) Lata'f Hace Nasred
din (Istanbul, 1 926) adl eserinde sz edilmi
olan yazma. Veled elebi yazmann XVIII. yz
yldan olduunu sanyor. Bu yaznada tabasma
da bulunmayan 48 fkra bulmu olan Veled e
lebi eserine oradan 50 metin almtr. - Bu yaz
mann imdi nerede olduu bilinmiyor.
1 1 . Trkiye ktphanelerinde bulunan yazmalarn bir
bl yalnz Nasreddin Hoca fkralarn ierir; bir
bl de bakaca gldr hikayelerinin yan sra
Nasreddin fkralarna yer ayrmlardr.
5) Lami'i elebi'nin (lm 1 532) Latd'if kitab.
Bu eseri Lami'i yarm brakm, olu tamamla
mtr. Trkiye ve Avrupa ktphanelerinde ns
halar vardr (bkz. P.N. Boratav, Oriens dergisi,
XVI. 1 963) . l<itapta Nasreddin Hoca'nn
fkras ile onun neslinden olduu rivayet edilen
Sinan Paa zerine bir fkra yer alr.
6) Sleymaniye Ktphanesi'nde, "Hac Mahmud
l<itaplar" arasnda 6336 No.lu yaznada Nas
reddin Hoca'nn fkras vardr. Bunlardan iki
si baka kaynaklarda da yer alr; ncs ise,
Nasreddin Hoca'y "keyf-ehli" niteliinde anla
tr ve baka kaynaklarda yoktur.
7) stanbul "Belediye Ktphanesi"ndeki yazma
(M. Cevdet l<itaplar, 247 No.lu, tarihsiz -belki
86

NASREDDIN HOCA

XVII. yzyldan- 1 35 sahifelik yazma). I<itapta

yazl kaynaklardan aktanlm gldrc hikaye
ler, dini efsaneler yer alr; ama ad belirtilmemi
olan derleyicinin bildirdiine gre yazmadaki me
cinlerin bir bl szl gelenekten alnmadr.
Bu kitabn 77 ve 89. sayfalarnda baka kaynak
larda bulunmayan iki Nasreddin Hoca hikayesi
anlatlmtr. te yandan Nasreddin adnn ge
nedii fkralardan bir bl baka kaynaklarda
bizim Hoca'nn bandan gemi olarak anlat
lan maceralardr.
8) Baha'i, kitabnn 1 926 basksna, notunda belirt
tiine gre, yazl kaynaklardan alnm 8 Nas
reddin hikayesi eklemitir. Ayrca, Lami'nin, yu
karda szn ettiimiz kitabndan da iki hikaye
almtr.
III. Avrupa lkeleri ktphanelerinde bulunan ve Nas
reddin Hoca fkralar ieren yazmalar:
a) Trkeyazmalar
Saylar 32'dir. - Var ise, tarihleri ile bazlarnn
ierdikleri hikaye says; tamamyla inceleyeme
diklerimizin sayfa says.
9) Oxford, Bodleian Ktphanesi'nde 1 85 No.lu
yazma. XVI. yzyldan (istinsah tarihi 1 570). 43
hikaye iermektedir.
1 0) Groningen Ktphanesi'nde ag 8 No.da, belki
XVI. yzyldan (ktphaneye giri tarihi 1 625)
yazma 75 hikaye metni ierir. Bu yazmay K.
Burrill, Archivum Ottomanicum II'de (s. 7-1 1 4)
1 970'te yaynlamtr.
1 1 -22) Paris'te Devlet Ktphanesi'nde (Bibliotheque
Nat) XIX. yzyllar arasnda yazlm 12 yazma,
aa yukar 1 000 hikaye metnini ierirler (Bun
lar iin bkz. P.N. boratav, Oriens c. XVI, 1 963).
23) British Museum Ktphanesi'nde Add. 7885
No.da 1 8. yzyldan olduu tahmin edilen yaz87

24)

25-26)

27-32)

33-36)

37)

38)

b)
39)

ma 1 34 metin ierir. Bunlardan 1 5'i Nasreddin

ile ilgili deildir. Bu metinlerin 1 06'sn kr
Elin yaynlamtr (Sosyal ve Bqerf B/imler Dergi
si, IV, 1 992, s. 1-1 9). Nasreddin'den 1 3 hikaye
metni "edep d" sayldklar iin yaynlanma
dan kalmtr.
Cambridge Ktphanesi'nde Add. 3483 No.lu
XIX. yzyl bandan (1 81 1 tarihli) yazma; 1 60
fkra ierir.
Leyden Ktphanesi'nde, Or. 1 1 32 ve Or. 2067
No.lu iki yazma, tarihsiz. Birincisi 57, ikincisi
1 1 O metin ierir.
Oxford Ktphanesi'nde 6 yazma; 5'i tarihsiz
dir (Cat. Ethe, No. 2092, 2095, 2096, 2097,
2098); altncnn (Ethe, No. 2094) ktphaneye
giri tarihi: 1 635.
Berlin Ktphanesi, Diez Kitaplar arasnda 4
yazma, No. 23/4, 461 , 462, 463, her biri, sra
syla 25, 22, 1 1 2, 1 3 varak.
Viyana Ktphanesi yazmas (Cat. Flgel, No.
792) 45 varak, 24 fkra ierir. (Bkz. Sheyl n
ver, TFA, No. 242, 1 969)
Yine Viyana Ktphanesi'nde (Cat. Flgel, No.
794) Ten{ft ei-Mecalis balkl yazma. Burada ma
sal, menkbe ve fkralar fasl olarak derlen
mitir; birinci fasln bal: Hikt!Jat, Nasreddfn
Efendinin menakbatndandr (var. Iv-1 4v).
Yabanc dildeyazmalar
Farsa, Mecmfi 'at ur-Resa'f adl, stanbul Beledi
ye Ktphanesi'nde M. Cevdet Kitaplar, K
458 No.lu 975 (= 1 567 /68) tarihli mecmua. Bu
yazmann ikinci blmnn bal Lata'iftir;
iindeki gldr fkralarnn byk saysnda te
malar Nasreddin Hoca fkralarndakilerin ayn
dr; rnein, 7 No.lu; Temrlenk'in, dalkavuu
na: "Ben ka altun ederim?" diye sormasn an-

NASREDDIN HOCA

!atan fkra. Ayn yazmadaki 25-32, 34, 39, 41 ,

44, 55, 56, 63, 65, 7 1 , 74 No.lu hikayeler ise
Schildbrgerler zerine anlatlanlar tipindedir.
40) Eer dris Shah'n (The Exploits of the Ineompar
ab/e Molla Nasreddin, Londra 1 966, s. 1 3) szn
ettii yazma mevcut ise ve Trkeden baka bir
dilde (Arapa, Farsa ...) yazlm ise o da bu b
le girer.
B. Tabasma ya da Matbaa Harfleri ile Yaynlar:
a) Halk iin yaplm (colportage) yaynlar:
I. Trkiye Trkesi ile:
1) stanbul tabasmas.
2) Kahire basmas (Devlet Matbaas'nda), H. 1 254
(= 1 838) tarihli. 40 sayfa. (Bkz. Erzurum niver
sitesi Ktphanesi, Seyfettin zge Kitaplan Ka
talou). - ztelli, And ve Tokmakolu'nun bib
liyografyalanna gre 1 837 ve 1 841 tarihli Kahire
basklar da vardr.
3) 40 sahifelik stanbul tabasmalar: 1 853, 1 875,
1 876, 1 885, 1 909, 1 9 1 1 , 1 923 tarihli (ztelli, And
ve Tokmakolu'nun bibliyograflarna gre).
4) 1 266 (= 1 850) tarihli stanbul basks. Yukarda
sz geen (B/a/l/2) S. zge Kitaplar katalo
guna gre.
5) 1 883, 1 886 tarihli Mehmed Tevfik basklar.
Bunlardan ikincisinin bal Bu Adam'dr. Bu
bask, Bat dillerinde kimi evirilere kaynak ol
mutur.
6) Baha'i (=Veled elebi zbudak) basklar. Bun
larn en eskisi 1 896 tarihlidir. Drdnc bask
381 fkra ierir ve 1 926 tarihlidir.
Yukardaki basklardan seilmi metinlerle, bugne kadar pek
ok sayda kimileri szl gelenekten alnm metinlerle geniletilmi
yeni basklar yaplmtr; birka: Kemalettin kr, Ahmet Halit
Yaarolu, Eflatun Cem Gney, Abdlbaki Glpnarl, Erdoan
Tokmakolu, Samim Kocagz, Orhan Veli basklar.
89

PER TEV NAiL/ BORATA V

J. Eckmann'n verdii bibliyografya bilgilerine

gre (Philologiae Tttrcicae Fundamenta, II, s. 833)
Trke konuan Yunanl okuyucular iin Nas
reddin Hoca fkralannn Yunan alfabesi ile Trk
e birok basks yaplmtr: Mefhur Nasreddin
Hoca (Atina 1 908; stanbul 1 9 1 O); Nasreddin Ho
cann tohaf kuluek menkpeleri (Odessa 1 9 1 2) gibi.
8) Trke konuan Ermeniler iin, Ermeni harfleri
ile Trke, stanbul'da yaplm 1 259 (= 1 843)
ve 1264 (= 1 848) tarihli iki bask (Gh. Constan
tin, "Nasreddin Khodja chez les Turcs, !es peup
les balkaniques et le s Roumains", Der Islam,
XLIII, 1 967, s. 94).
II. Trkiye dnda Trk dili ile yaplm basklardan
drt tanesi zerine bilgi edinebildik:
9) Nasreddin Hoca, Kazan 1 307 (= 1 890), yaynla
yan Muhammed Cin el-Kerimi, 1 33 fkray ie
ren bu bask stanbul'da yaplm bir tabasma
dan alnma benzer. Birinci blmnde, Nas
reddin Hoca fkralarndan sonra "Raznihan ile
Mahfruze" hikayesi gelir. stanbul basklarnda
da Nasreddin hikayelerinin bulunduu sayfala
rn kenarnda bu hikaye yer almtr.
1 0) Lta'if-i Hace Nasreddfn. Kazan, Kerimov Birader
ler Basmevi 1910. Kazan Tatarcasnda, resimli
bask. 1 26 fkray ierir. - Kerimov Biraderler,
herhalde, bundan nce szn ettiimiz basknn
sahibi Muhammed Can Kerimi'nin halefleri ol
maldr. - Kapakta: "Bizim dilimizde hikayeler"
kayd var. te yandan, hikayelerin sras da, yuka
nda (9 No.da) szn ettiimizin ayndr. Her
halde bu bask, stanbul'da yaynlanm olann
Tatareaya evirisidir. Sondan bir nceki hikayeye
eklenmi bir ibarede: "Min Profesor Vasiliev kibi
knldcn bire min" szleri ile rencilerine gne
tutulmasn anlatmas dikkate deer.
7)

90

NASREDDIN HoCA

1 1) Resimli Lata'if-i Hace Nasreddfn. Kazan 1 910. H

seynov Halefieri Yaynevi. - Tatarca ve Osman
lca katk bir dilde yaplm olan bu baskda bi
zim Hoca'nn ad, kitabn kapanda Nasreddin
olmakla beraber fkra metinlerinde Nasreddin'
dir. iaret edilecek baka bir nokta da, Hoca'nn
adna Efendi kelimesinin eklenmi olmasdr.
1 2) Molla Nasreddfn. Tebriz, Sa'adet Kitabevi, tarih
siz. 72 sahife, 1 79 hikaye. Olduka eski yazma
lardaki gibi -rnein, Ankara niversitesi, Ede
biyat Fakltesi Ktphanesi'ndeki XVIII. yz
yl yazmasnda- bu derlernede de, kitabn bal
"Molla Nasreddin" olduu halde bakaca gl
dr kiilerinin maceralarna da yer verilmitir.
III. Trkeden baka dillerde:
1 3) Arapa, NevOdr al-Hace Nasreddfn Afandf Cuh.
Kahire. - Bu kitabn birok basklar vard; en
eskisi, her halde 1 837'de yaplm alandr. Rene
Basset'ye gre, bir Bulak basksndaki 1 041
(= 1 631) tarihi, Bulak hasklarna esas olan yaz
ma Nevadir'e aittir. Kahire ve stanbul baskla
rnn ierikleri ayndr; genel olarak hikayelerin
sras da (Bkz. Wesselski, I, s. XXXV) . Bu der
lemenin Trke evirisi Atezade Mehmed 'z
zet Paa tarafndan yaplmtr. Baha'i, kitabnn
1 926 basksnda NetJadir' in bu evirisinden 59 hi
kaye aktarmtr.
1 4) Farsa, Mut4Jebt- Molla Nasreddfn. Bombay 1 298
( = 1 880). 79 sayfa. Bu kitapta 200 kadar hikaye
yer almtr. Kapakta: "Bu kitapta hakim ve ka
mil Molla Nasreddin'in hikayeleri, garip fkralar
yer alr.", nszde de: "Bu eserde Cuha ad ile
tannan Wadn ibn Sabit an-Nasri'nin Arap di
linde bir araya getirilmi hikayeleri yer almakta
dr. Bu kitap elime geti; okuduktan sonra u
sonuca vardm ki bu fkralarn bakiisi, n ay91

PERTEV NAL BORATA V

dn evrelerde olduu kadar halk arasnda da

yaygn olan Molla Nasreddin'dir. Ben bu eseri
Arapadan Farsaya evirdim (...) Molla Nas
reddin ad verilen kiinin Cuha ile ayn oldu
unda phe yok." denilmektedir (Bkz. Ch. Pel
lat'nn Encyclopedie de I'Islam 'n yeni basksndaki
"Djoha" maddesi).
1 5) Ermenice Nasreddin Hoca fkralar. -Gh. I .
Constantin (Der Islam, XLIII, 1 967, s. 91), ay
rntlara gitmeden, zmir'de 1 848'de yaplm bir
Nasreddin Hoca Hik4Jeleri basksnda sz edi-yor.
Ayru yazar (ayru yerde, s. 94) O. Dedeyan adn
da birinin stanbul'da 1 276'da (= 1 859) yapt,
Trke metinler ve Ermenice eviriler ile bir
baskdan sz ediyor:

Balkan memleketleri dillerinde:

1 6) Yunancada:
1 848'de zmir'de yaplm bir bask (Gh. I. Cons
tantin'in Der Islam XLIII, 1 967, s. 91 'de fazla
ayrntya gitmeden verdii bilgiye gre).
O Nasreddin Xotzas kai ta asteira anekdota autou.
Wesselski'nin fazla bibliyografya ayrntlarna
gitmeden verdii bilgiye gre Trkiye'de halk
iin yaplm baskrun evirisi (Wesselski, Der
Hodscha Nasreddin): Trke baskda bulunmayan
ve her halde szl gelenekten alnm olan bir
ka hikayenin eklenmesi ile.
Nasreddin Xotzas dinginata. Atina 1 884. 3 1 sahife.
Nasreddin Hoca'nn 22 hikayesi, Hoca ile ili
kisi olmayan 3 hikaye ile.
Balahani'nin nsz ile Atina'da 1 896'da yapl
m bir bask (nsz Balahani'nin 1 891 'de
Nikrasiatika'd a yaynlad yaznn metnidir).
1 7) Yugoslav alaru iin, Alexandre Popovic'in Nas
reddin Hoca konusundaki bildirisine bakla.
92

NASREDDIN HOCA

1 8) Bulgarcada:
Bu kolokyumda okuduu bildirimde A. Popovic,
ayrntl bibliyografya bilgisi vermeden, M. Mak
simivic'in basksn zikrediyor. Stevan Sremac,
1 894'te yaynlanm olan Nasreddin Hoca kitab
na bu baskdan metinler almtr. Velieka Vul
chev'in 1 97 S tarihli kitabnn bibliyografyasnda
bu bask zerine bilgi bulamadm.
1 9) Romanya'da - Gh. I. Constantin'e gre (s. 1 1 9)
Biriand'da (Moldavya) belki Yunan asll mat
baac George Catazafany tarafndan baslm
olan, Yunancadan evrilme 23 fkra ile Nasred
din'e ait olmayan 3 hikaye ieren kitap. Bu, bel
ki de yukarda (bkz. No. 16) sz geen 1 884
tarihli kitaptaki hikayelerin Yunanca bir bask
sdr.
b) Edebi nitelikte ilemeler:
I) Trkiye'de:
ada Trk Edebiyat Nasreddin Hoca klliyatn
dan geni lde yararlanmtr. Ama; "edebi" diye
nitelenebilecek, yani "sanat yaratmalar" anlamnda
eserlerle, sadece ticari amalar gden ve geni oku
yucu kalabalnn isteklerine cevap veren yaynlar
arasndaki snr tayin etmek olduka gtr. Bu tr
yaynlardan "ocuk edebiyat"n zenginletirrnek iin
de yararlanlmtr (bkz. E. Tokmakolu'nun bib
liyografyas). Bu "edebi" basklarn en eskisi, Nas
reddin Hoca hikayelerini nazna evirmi olan Fuad
Kprl'nn 1 9 1 8 tarihli kitabdr. En yakn tarihler
iin ve de baarl rnek olarak gsterilebilecek ola
n, Orhan Veli Kank'n kitabdr; ilk basks stan
bul'da 1 949'da yaplmtr; Hoca'mzn 70 hikayesini
ierir. - Nasreddin fkralarnn tiyatroya, sinemaya
ve canl resim trnden yaratmalata uygulanma de
nemeleri iin E. Tokmakolu'nun bibliyografya
snda s. 85-87'ye bakla.
93

PER TEV NAL BORA TA V

II.

94

Bat dillerinde:
Bu konuda, hepsi ikinci elden gelme bilgilerimiz s
nrl kalyor. yle anlalyor ki, bizim Hoca'mzdan
esinlenmi olan ilk Avrupal yazar, Romen airi An
ton Pann'dr (1 794- 1 854). Wesselski, Pann'n Nas
reddin Hoca'dan esinlenerek yazd bir iirden sz
ediyor. Gh. I. Constantin (a.g.y., s. 1 1 5-121) Nas
reddin geleneinin Balkan lkelerinde yaylmasnda
Pann'n emei zerinde duruyor ve airin yaratmas
olan iirlerden 40 kadarn Nasreddin Hoca hikayeleri
kaynana karma giriiminde bulunuyor. Pann'n
Nasdravanii adl hikayeleri Romen okuyuculan arasnda
byk rabet grm. Gh. I. Constantin'e gre,
Pann'n eserinin 1 855'teki ilk basksndan sonra 25
kere "normal" (kaak olmayan) basks yaplm. Yine
Constantin'e gre baka yazarlar da: Pierre Ispirescou
(1 830-1 887), Theadar Sperantzia (1 856-1 929), Nico
lae Batzaria (1 874-1 9 53), bakiileri N asreddin olmasa
bile, hi olmazsa bir bl Nasreddin geleneine
kan "gldr semalan"n konu edinmilerdir.
ekoslovakya iin, Trk Fo/klor AraJfrmalan dergi
sinde (IX, 1 965, No. 1 92) Joseph Blaskovics'in bir
yazsnda sz edilen iki yazarn adlarn vereceim:
1) Yusuf Kainar, bakiisi bizim Hoca olan bir tiyat
ro piyesi yaynlamtr (1 959); 2) Jiri Mahen (1 8821 939), bakiisi yine Nasreddin Hoca olan bir tiyat
ro piyesinin yazardr; bu piyes 1 927'de yaynlanm
tr. Mahen, Yugoslavya'da bulunduu sralarda dinle
mi olduu Nasreddin hikayelerinden esinlenmitir.
- Bu bilgilere ek olarak, asl ad Franz von Werner
olup gen yanda Osmanl Devleti hizmetinde bu
lunmu, Hrvat asll, Trk ad ile Murad Efendi'nin
Almanca manzum "Nasreddin hikayeleri"ni de zik
retmek gerekir. Wesselski'ye gre onun hikayelerinin
kayna, Trkiye'de eskiden beri baslmakta olan
"Nasreddin fkralar"dr. Murad Efendi'nin bu kitab

NASREDDIN HOCA

Oldenburg'da 1 878'de Nasreddin Chot!Ja bal ile

yaynlanmtr.
c) Szl gelenekten gelme hikayeler:
A) Trkiye'de:
I. "Trk" asll toplumlar iinde:
1 ) Mehmed Tevfik'in Lata 'if-i Hace Nasreddin balkl
kitabnn birinci basks ( stanbul 1 299/1 883) 71 hi
kayeyi ierir. - Ayn yazarn Bu Adam bal ile ya
ynlad kitab, ncekinin, 1 30 hikaye ile geniletil
mi basksdr. - Bu Adam 'n ikinci basks: stanbul,
1 302 (= 1 886) 226 hikaye ierir. - Mehmet Tevfik, me
tinlerinin byk bir bln herhalde eski tabas
madan almtr; ama bir bln de szl gelenek
ten alm olmaldr.
2) Baha'i'nin yaynlad Lata'if-i Hace Nasreddin 'i (is
tanbul 1 926) toplam 381 fkradan 1 27'si szl gele
nekten kaynaklanmtr.
3) I. Kunos'un Nasreddin Hodsa Trefai (Budapete 1 899)
balkl kitab. Bu eserdeki hikayelerden 1-136 No.lu
lar Radloff'un Proben... ' inden (VIII, s. 408-436) aln
mtr. Kunos'un metinlerinden bir bl, belki,
asl Aydnl olan bir anlatcdan alnm; bu hikaye
lerden 1 23' halkbasks Nasreddin kitabndakilere
uyar. Karl Foy (Keleti Szemle, I, s. 1 77) Kunos'un ya
ynlad metinterin szl gelenekten kaynaklanm
olmasn phe ile karlar.
4) Kemalettin kr, Eflatun Cem Gney, A. Glp
narl, Tokmakolu, vb. daha eski yaynlardan ya
rarlanmakla beraber szl gelenekten gelme hikaye
lerden de alntlar yapmlardr. Yaknlarda kendisi
ile bu konuda konutuum zaman Erdoan Tok
makolu'nun bana, kitabndaki 330 fkradan bir
bln halk iin yaynlanm takvimlerden derle
diini sylemi ve unu eklemiti: "O takvimlerde,
piyasadaki basklarda bulunmayan hikayelere rastla
nyor." Bu metinlerden, hi olmazsa bir blnn,
95

PER TEY NAILI BORATA V

szl gelenekten gelmi olmas dnlebilir.

Yakn tarihlerde yaplm bilimsel aratrmalarn r
n olan derlemeler byk bir toplam tutmaz. Ben,
eitli falklor konularnda yaptm derlemeler sra
snda, szgelii anlatlan Nasreddin Hoca fkralarn
not etmekle yetindim; Nasreddin Hoca fkralar iin
zel bir derlerneye girimedim. Bununla beraber,
"saf kiiler" ve zellikle ruhaflklar, garip halleri, saf
lklar ile n kazanm (Alnanlarn Schildbrgerleri
tipinde) etnik topluluklar zerine anlatlanlar derle
rneye u son yllarda ayrca nem verdim. Bunda
amacm, bizim Trk Masallar Kta/ou 'na bir ek olu
turmak idi. Benim bu konuda deriediim gerelerin
olduka nemli bir toplam elbette ki Nasreddin Ho
ca fkralarnn varyandarnn bir listesini meydana
getirmeye de yarayacaktr. zellikle bizim Hoca'm
za ilikin konulara gelince: 1 970'te Sivrihisar'a, Hor
tu'ya (Nasreddin Hoca'nn doum yeri olarak tan
nan ky) ve Eskiehir'e uradmda, Nasreddin Ho
ca'nn gerek kiilii ve Sivrihisarllar zerine neler
anlatldn aratrdm.
Dorudan doruya, ya da dolaysyla Nasreddin Hoca konu
sunda szl gelenekten derlenip yaynlanm metinlere ve bililere
burada ksaca deineceim:
Mehmet Turul, Mahmutga;d Ki!Jnde Halk Edebfyat.
stanbul 1 969. - Burada Denizli'ye bal Mahmut
gazi ky szl geleneinde Nasreddin Hoca zeri
ne anlatlan 9 hikaye vardr.
* * * , "Akehir' de Hoca ile lgili gelenekler".
Trk
Fo/klor Araflmna/ar (=TFA), No. 1 92, 1 965.
Vedat Ak, "Nasreddin Hoca'nn Akehir'deki Etki
si", Ilga II, 1 963, No. 23.
Lutf Okesli. "Bazen davulun koluna balarz.".
IFA, No. 1 92, 1 965. - Bu, Nasreddin Hoca'nn so
yundan geldiini iddia eden bir kii zerine anlatlan
bir fkradr.
5)

96

NASREDDIN HOCA

Mahir aul'un Nasreddin Hoca zerine bir incele

mesinde (Fo/k/ora Doru No. 30, 1 973) Diyarbakr,
Batman ve Silvan'daki Trk ve Krt topluluklarnca
ortaklaa paylalan yerli gelenekte bizim Nasred
din'imiz "Hoca Menur (= Mehur Hoca) ad ile ta
nnr. Mahir aul'un, yerinde aratrmalar yapm
olan Talat Inan'tan edindii bilgilere gre, bu bl
gede oturanlar bizim "Hoca"y kendi z hemerileri
sayarlar, Hoca'nn fkra kitaplarndan, Sivrihisarl ol
duundan, Akehir'de yaadndan sz edilmesini
hayretle karlarlar.
II. Trkiye'deki "Trk olmayan Mslman" topluluklarda:
Nasreddin Hoca geleneinin bu yn hakknda bilgileri
miz Kafkas halklar zerine aratrmalar yapm olan Fran
sz uzmanlarnn verdiklerinden ibaret kalyor. Onlarn
incelemelerinin kaynaklar bu topluluklardan Anadolu'ya
g edip yerlemi olanlara kar. Bunlar, Nasreddin Ho
ca fkralar ya da Nasreddin gelenei ile uzaktan yakn
dan ilikili metinlerdir:
Georges Dumezil'in Documents anato/iens, II, 1 962, s. 1 671 68.
Ayn yazarn Documents anato/iens, IV, 1 967, s. 1 29, 1 3 1 ,
1 33, 1 35: Nasreddin Hoca fkralar; s . 1 39-1 57, Schild
brgerler zerine anlatlanlar tipinde 1 9 tane Or'ay'lar
zerine anlatlan hikaye.
Catherine Paris, La Pn"ncesse Kahraman, Paris 1 974, No.
1 2, 13: Schildbrgerler zerine anlatlanlar tipinde fkralar.
Bunlara ekieyebileceim birka bilgi: Bolu blgesindeki Lazlar
ve Sivrihisarllar zerine anlatlan fkralardan derlemelerim; Ankara
niversitesi'ndeki rencilerimin 1 947, 1 948 yllarnda yaptklar
derlemeler iinde Lazlar, Krtler, Arnavutlar hakknda anlatlan bu
tipten fkralar.
III. Trkiye'deki Mslman olmayan topluluklar zerine:
1) Trabzon blgesinin szl geleneinden Nasreddin
Hoca hikayelerinin eitlenmeleri. Bunlardan 1 5'ini
bana N. Papazalari anlatmt.
97

PERTEY NAL BORATA V

B.

98

2) stanbul'da spanya asll Yahudilerin geleneinden

Mahir aul'un bana anlatt iki hikaye. Bu fkralarda
bakiiler Coha ve Ham-Avram, Nasreddin Hoca
zerine yaplacak incelemeler bakmndan ilgintir
ler: nce ok defa bizim Nasreddin ile ayn tip ol
duu grlen Coha'nn, fkra kiisi olarak nemli bir
yer tutmas bakmndan ve bir de, bu olgu ile biz
reniyoruz ki Coha zerine anlatlan tuhaf hikayeler
spanya'ya da yaylm ve oradan, spanya asll s
tanbul Yahudilerine de gemitir.
3) Trkiye'deki Krtlerin gelenei iin, bkz. yukarda
c / A/I/5.
Trk dili konuan baka memleketler halklarnn szl
geleneinde Nasreddin Hoca:
1) Krm Tatarlar geleneinde Nasreddin Hoca konu
sunun incelenmesi iki ynden ilgintir. Bir defa, K
rm birka yzyl Osmanl kltrnn nemli etkisi
altnda kalmtr. te yandan, gldr hikayelerinin
kiisi olarak bu lke halknn kendilerine zg bir
tipleri de vardr: zenbal Ahmed Akay Trkiye'deki
Nasredin'in yerli bir rneidir. Krm dalk blge
sinde bir ky olan zenba halk teden beri "saf
insanlar" hretine sahiptirler. Nasreddin'in memle
keti olan Sivrihisarllar gibi.
zenballarn garip maceralar iin bkz. Radloff,
Proben..., VI, s. 77-78.
Ahmed Akay ile onun zenba'a bal gelenei iin,
bkz. Tahir Alangu, Trk Dili, II, No. 1 3, 1 952, s. 2329. - Burada Alangu, bir Sovyet yazannn (Mirir) "Ah
med Akai ki pervaya kniga" (Moskova 1 940) balkl
yazsnda verdii bilgileri zetliyor. Bu yazann ver
dii bilgilere gre bu gldr kiisi zerine anlatlan
SOO fkra derlenmitir. Bu kitapta bunlardan ancak
te biri Rusa evirileri ile yaynlanmtr.
Ahmed Akay ve onun Nasreddin Hoca ile ilikisi
zerine: S.D. Kotziubinsky'nin Anekdot o Hoce Nas-

NASREDDIN HOCA

reddine i Ahmed Akae, Simferpol, 1 937.

Krm Tatarlar geleneinde Nasreddin Hoca zeri
ne: Anekdot Hoce Nasreddine, Moskova 1 957. - Bura
da bir nsz, 4 1 2 hikaye ile V.A. Gordlevskiy'in
notlar, aklamalar ve I. Braginskiy'in bir girii yer
alr.
2) Azerbaycan'da ve teki Kafkas lkelerinde, daha
XIX. yzyln sonunda Nasreddin Hoca fkralarnn
derlemeleri yaplmtr. - A. Z. Zaharov 200 fkra der
lemitir. Bunlardan 64' Sbornik materialov d(ya opisa
n!Ja mestotnry i plemen Kavkaze'da (=SMOMPK) ya
ynlanmtr (IX, 1 889-1 890).
- 57 metin ayn yerde (SMOMPK), 1 899'da yaynlan
mtr.
Gh. I. Constantin'in verdii bilgiye gre (a.g.y., s.
1 02) A. D. Yeritzov, Nasreddin fkralarndan 800 me
tin derlemitir; bunlardan 1 49'unu Novas Oboenie
dergisinin 1 890 yl 2267-2268 No.larnda yaynla
mtr.
Bu listeye V. S. Miller'in yaynlad metinleri ekleye
lim:

Material d(ya izuen!Ja evrryskogo-tatskogo ya:{lko, St.

Petersburg, 1 892. Bu derlernede Gh. I. Constan

tin'in verdii bilgiye gre (a.g.y., s. 1 02) Kafkas
ya'daki Tat-Yahudileri geleneinde yaayan Nasred
din fkralar da yer alr.
- Asl Azerbaycan iin, Baku'de 1 956'da yaynlanm
olan byk hacimli derlernede M. H. Tahmasib'in
bir nsz ile 5 1 2 fkra metni ve eitlennderi gs
teren bir ek yer alr.
3) Trkmenler arasnda, Gh. I. Constantin (a.g.y., s. 1 03)
birka Trkmen fkrasnn Uteraturncrya Gazeta 1 935
yl nshasnda yaynlanm olduunu haber veriyor. Trkmen halk gelenei air Muhammed Vali Kemi
ne'ye de (1 770-1 840) bir gldr kiisi nitelii verir.
Onun halk dilinde dolaan fkralar J. Benzing'e gre
99

PERTEY NAL BORATA V

(Phi/o/ogiae Turcicae Fundamenta II, s. 728--729) bizim

C)

1 00

Nasreddin ile ayn niteliklere sahiptir.

4) zbeklerle in-Trkistan'ndaki Uygurlar arasnda.
Gh. I. Constantin (a.g.y., s. 1 03) Ogoniok 'un 1 935 yl
1 7 . saysnda yaynlanm olan 1 2 metinden haber
veriyor. zbek halk gelenei "Nasreddin Efendi"
adn Afandi/Apendi biimlerinde ksaltmtr; bu da
in-Trkistan Uygurlar geleneinde Avanci bii
mini almtr.
Uygurlardan 29 fkra. ngilizce evirisi: Fo/k-ta/esfrom
China, Pekin 1 957, No. 9-37.
S) Kazaklar arasnda bizim Hoca'nn ad Kojanasr bi
imini almtr. Kazak erteki/eri, I. Alnat 1 957, s.
427-43 1 'de 4 metin; ayn serinin ikinci cildinde (Al
mat 1 962) s . 409-440'ta 28 metin; III. ciltte (Aimat
1 963), s. 479-487'de 23 metin; toplam olarak 51 fk
ra. - Kazaklarn Koj anasr'dan baka bizim Hoca'
nn niteliklerine sahip bir de Girene'leri vardr (bk.
PhTF, II, s. 746).
6) Krgzlar da zbekler gibi, bizim Hoca'mz Os
manlcadan gelme "Apendi" unvan ile adlandrrlar.
Nasreddin fkralar onlarn szl geleneinde yaar.
Krgz halk masallarn ieren Kfl!,z el comokioru
(Frunze, 1 957, s. 1 64-- 1 75) 20 fkra ierir. Gh. I.
Constantin bunlardan 1 9'unu, ayn eserin Rusa bas
ksndan Almancaya evirmitir (Fabu/a, XIV, 1 973,
s. 44--70). Bu yazann yaynlad metinlerden 4' Kr
gzca yaynda yoktur; bylece Krgz geleneindeki
Nasreddin fkralarnn toplam 24' bulmu oluyor.
Dou Mslman lkelerinin -Trkiye dnda- szl ge
leneklerinde:
1) ran 'da:
Nasreddin fkralarnn Farsa basksnda (bkz. yuka
rda B/a/III / 1 4) evirmenin: "Aydnlar arasnda
olduu gibi halk iinde de ... " szleri Nasreddin Ho
ca fkralarnn Farsa konuan ran halknn szl

NASREDDIN HoCA

geleneinde de yer aldna bir delil saylabilir.

2) Afganistan 'da:
Richard W. Bodman (ABD, Ithaca'dan) bana, Afga
nistan'da, Girisht'te bulunduu srada rencilerin
den dinleyip not ettii 2 Molla Nasreddin fkrasn
vermiti.
Pashto dili zerine bir kitapta (H. Penzol, A Reader
oj Pashto, Ann Arbor, University of Michigan Press,
1 965, s. 79 vd.) Molla Nasreddin'in bir hikayesi yer
alyor. - Bu metnin Franszca evirisini bana Remy
Dor vermiti.
D) Balkan lkelerinde:
1) Yugoslavya'da Nasreddin gelenei hakknda. Popo
vic'in bu kolokyumda sunulan bildirisine baklabilir.
Popovic'in orada szn ettii Ljubinks Rajkovic'in
makaleleri, zellikle Nasreddin geleneinin Yugos
lavya halklarnn szl geleneinde canlln srdr
dne delildir.
2) Bulgaristan'da. - Bu lkede Nasreddin Hoca gelene
i iin Velieka Vulcev'in Bulgarca yaptn zikret
mekle yetineceiz. Bunun ngilizce bal: Aiful Pe

ter and Nasredin Hodja. From the History oj the Bulgarian

Folk-Anecdote. Sofya 1 975. Bu yapt, balnda bil

dirilen konu zerinde geni bir inceleme ile birlikte

1 80 fkra metni ieriyor; 83' Nasreddin Hoca'nn,
47'si Bulgar gldr hikayelerinin bakiisi Hitar
Peter'in maceralar, 50'si de bu hikayelerde bu ikisini
karlatrp tuhaflk yarlarn anlatan fkralardr. V.
Vulcev'e gre yalnz Bulgar geleneinde rastlanan bu
olguyu Juden-Espanyol dili konuan stanbul Yahu
dilerinin geleneinde de buluruz; orada, iki ayr kl
trn temsilcisi sfat ile Coha ile Ham-Avram kar
larlar.
3) Yunanistan iin, bkz. yukarda B/a/III/ 1 6.
4) Arnavutluk'ta Fr. Baron Nepcsa'ya gre (Aus Sa/e
und Klement:); Sarajevo 1 9 1 0 Wesselski'nin, Der
101

PERTEY NAL BORATAV

Hodscha Nasreddin, I, s. XLVII'de verclii bilgiye gre

"kra"y kef, ya da icat edenin Nasreddin Hoca
olduu yolunda bir inan vardr.
SONULAR
1 . Aratirmalardan renebildiklerimizin bugnk durumuna
gre Nasreddin Hoca fkralarnn yaylmasnda balca etkenin yazl
gelenek olduu anlalyor.
2. Nasreddin hikayelerinin yazma ya da basmalarn yayma
merkezleri u yerler olmutur: a) Basmalar iin zellikle stanbul;
ama, yazmalarn yaylmasnda stanbul'dan baka, Osmanl mpara
torluu'nun baka kltr merkezleri de rol oynamlardr. Bu mer
kezlerden yola kan fkra kahramanlar kimi kez "Hoca" ya da
"Efendi" unvaniarn alm: Kazaklar arasnda Kojanasr, Krgzlar
da Apencli, zbeklerde Efendi, Apancli, in Trkistan'nn Taran
Uygurlar arasnda Nasrdin Avanti, ya da sadece Avanti, Krm Ta
tarlarnda Hoce Nasreddin. Sovyetler Birlii'ndeki Trk dili konu
an lkelerle in-Trkistan'nda olduka yakn bir tarihe kadar fkra
kitaplarnn yazlmasn Kazan'daki basm ve yaynevleri salyorlar
d; upk yazl Osmanl kaynaklarna kan -dini, ya da "profane"
eitli halk edebiyau rnleri iin olduu gibi. - Trkiye'de fkra
Iann kahraman "Hoca Nasredclin", "Hoca Nasredclin Efencli", "Nas
reddin hoca", ya da sadece "Hoca" diye adlanr. Diyarbakr blge
sinde Trklerle Krtlerde ortak bir gelenek onu bir ermi, ya da
"gerei insanlara bildiren saf-insan" (yerli dildeki terimi ile "sahk")
olarak kabul eder; "Nasreddin", ya da "Hace Menur" ("Mehur
Hoca") unvan ile adlandrr. - Balkan memleketlerinde ad Nasred
din Hoca kalm, ya da bunun bir eitlennesi olarak "Nastredin"
biimini almur. - b) Bulak Basmevi ile Kahire, Trke basklar
nn yaylmasnda nemli bir merkez olmutur. Msr'da, Trk ve
Arap iki tipin -Nasreddin ile Cuha'nn- kaynamas gereklemi ya
da glenip sregitmitir. - c) Kafkas ve ran Azerbaycanlar ile
Grcistan ehirlerindeki basmlarda Hoca'mz, Azeri-Trk dilinde
olduu kadar Fars elilinde de Molla unvan ile anlr. Hindistan'da
1 02

NASREDDIN HOCA

yaynlanm fkra kitaplannda da, ya Molla Nasreddin, ya da sadece

Molla diye adlandrlr.
3. Yukardaki gzlemler Nasreddin hikayelerinden birounun
yaratlp gelimesinde szl gelenein nclk etmi olabileceini
engellemez. Bugne kadar kmelenmi tipierin de belirttii gibi Nas
reddin fkralar byk bir bl ile dil ve kltrleri birbirinden ok
farkl uluslarn ortak maldr. Hemen hemen her hikaye iin Nas
reddin geleneinden bamsz ve yazya geme aamasndan nce
bir oluum dnebiliriz. Nasreddin gelenei, szl edebiyattan ol
duu gibi, eitli dil ve kltr kkenli yazl kaynaklardan da byk
lde beslenmitir.
4. Szl gelenekten gelme ok byk bir latife hazinesinin
Nasreddin adnda bir kiiye mal edilmesi, benim daha nceki bir
incelememde, Oriens dergisinin 1 963 yl, XVI. cildindeki yazmda
zerinde durduum gibi, en gecinden XV. yzyldan beri bir hakim,
bir dervi niteliklerini tayan, ayn zamanda tuhaf maceralar ile n
alm olan Nasreddin adnda birinin Sivrihisarl bilinmesi ile akla
nabilir; nk bu Anadolu kasabasnn halk da XV. yzyldan beri,
XVII. yzyla kadar saf ve tuhaf insanlar nne sahip idiler. Onlar
zerine Almanya'daki Schildbrgerler, Macaristan'daki Hatotlular,
zamanmzda Anadolu'daki Karatepeliler zerine anlatlan eitten
hikayeler anlatlr.
S. XV. yzyldan balayarak Balkan lkelerine ve XVI. yzyl
dan sonra da douya doru Osmanl egemenliinin yaylmas bu
tuhaf hikaye kahramannn ad etrafnda bir gelenein meydana gel
mesine byk lde yardm etmi olmaldr. Bu gelenein gemi
ada szl yoldan yaylmasn aka grp izlemek her zaman ko
lay deildir. Ama, olduka yakn alar iin, Osmanl dilinde basl
m metinlerio yaylmas konusunda bilgilere sahibiz; zellikle, halk
iin yaynlanm kitaplar zerine. Bunlarn hem Osmanlca, hem de
yerli dilde basklar vardr: Krm'da, Kazan'da, Azerbaycan'da ve
Kafkas lkelerinde. Yanlmaya dmeden tahmin edebiliriz ki yaz
malar da, belki daha az sratle ve daha az sayda da olsa, Osmanl
egemenliinin yayld ya da Osmanllarn kltr alverilerinin ge
litii btn lkelere ulamtr.
6. Bilgilerimizin bugnk durumuna gre bize yle geliyor ki
1 03

PERTEY NAIL/ BORATA V

bugnk Trkiye srurlar iinde, ya da uzun sre Osmanl egemen

lii altnda kalm ve bugn Trkiye srurlar dnda bulunan lke
lerde Nasreddin fkralarnn yaylmasnda yazl gelenek szl gele
nekten daha etkili olmutur. Bunun sebebi: olduka eski bir d
nemde, en ge XVI. yzylda Nasreddin hikayeleri bir kitap halinde
derlenmi ve bu derleme, Nasreddin ad ile, onun doduu Sivrihi
sar'da, yerletii Akehir'de Nasreddin kiiliini tantmtr. Szl
gelenekte -belki birka istisna ile, Diyarbakr misalinde olduu gibi
bu yazl gelenee uymutur. Hatta Cuhi ile Nasreddin kiilik-lerinin
kaynat gelenek bile buna uymu; Nasreddin burada Cuha el
Rumi (Osmanl-Cuhas) diye adlandrlr. ran ve Azerbaycan gele
neklerinde; Nasreddin'in oralarn mal olarak benimsenmesine ge
lince: Bu konuda, yaylma merkezinin daha ge bir dnemde mey
dana gelmesine varan ikinci bir gelime olgusu ile karlayoruz;
ama oralarda bu benimseome Anadolu'daki kadar ak ve belirli de
ildir. Ayn eyi Diyarbakr blgesi gelenei iin de syleyebiliriz;
buras da asl Anadolu kltr alannn dnda kalr.
Nasrettin Hoca konusunda gldr geleneinin yaylmas olay
Krolu destan-likiye dairesinin yaylmas olaynn benzeridir. K
rolu, imdi artk tarihi kiilii ve maceralarnn -hi olmazsa "e
kirdek" niteliindekilerinin- zaman kesin olarak bilenen bir efsane
kiisidir. O da, tpk Nasreddin gibi, iki Azerbaycan'da, Trkmenis
tan'da, zbekistan'da yerli kahraman gibi benimsenmitir.
7. Nasreddin hikayeleri klliyat iinde, onu kendi "gldr"
halk edebiyatlarnn kahraman olarak benimsemi olan kltr alan
larnn her birinin pay ne olabilir? Bu soruya ok ihtiyatl davrarula
rak bir cevap vermek ancak her tipten fkra zerinde ok sk bir
inceleme yapldktan, o fkra baka uluslardan ve Trkiye'nin eitli
blgelerinden gelme eitlennderi ile karlatrldktan sonra cevap
verilebilecektir. Kitabn bu giri blmnde yer alan bir baka ince
lemernde yalnz "Trk", ya da "Mslman" topluluuna mal edile
bilecek fkralardan birka rnek verdim. Bu tipten olanlarn dnda
kalanlar iin "universel" (uluslararas) bir nitelik kabul etmek gere
kir. Bunlarda salt "yerli" ya da "ulusal" nitelikler aramak bouna zah
mettir; hangi memlekette, hangi dilde anlatlm olurlarsa olsunlar,
bular "btn insanln" mal olmak niteliindedirler.
1 04

NASREDDN HOCA FlKRALARI

NASREDDIN HOCA

Var. 331b

/Saltuk/ger'azm-i Rum eyledi. Andan Konya ehrine geldi.

Uramayup dah azm-i ehr-i Akyanos edp gitdi. nkim ehre
gelp yetidi, bir ba kenarnda kond. Birez dinlendi. Nagah bir ki
i ka geldi. Seyyide selam verdi. Server selamn ald. ler gelp
Servern ninde bir taze salkm zm kod. [Var., 332a] Dah ayt
d. "Kadem rencide edp bende haneye buyurun gidelm." [Var.,
332b] Server sord kim: "Sizler kimlersiz? Sizi evvela bilelm." dedi.
Pes ol kii aytd: "Saltanum! Muhibbnz du'ac Hwaca Nasrad
din'dr, eer ki iitdnz var ise." Pes Server tebessm eyledi.
Zira bu Nasraddin'n halk iinde nedametinden latifelerin syler
lerdi; kitabnda ma'lumdur, yazmlardur; anlar hatrna hutur etdi;
dah gldi. Andan durup Molla Nasraddin birle grdi; aytd:
"Mevlana! Sizlere oktan itiyakum var idi, grmee; bi-hamd illah
myesser old." Andan durdlar. Musahabet ederek ehre geldiler.
Serveri Molla Nasraddin kend evine getrdi, kondurd. Kaarn
kim Server kapudan ier girdi; bakup dah aytd: "Bu evce
znz, Molla, billahi mlk midr?" Nasraddin aytd: "Server! Dn
yada benm bu nesne hernan mlkmdr; bakisi benm del
dr. Zira ki gece gndz benden anlar ayru olmazlar." Server aytd:
"Mevlana! Anlar nedr? Lutfunuzdan bize bildrn." Hoca Nas
raddin aytd: "Server! Ol nesnenn biri zekerm ve ikisi haya107

PERTEV NAIL BORATA V

larumdur; dayim benmledr." dedi. Server bu szi iidicek bi

ihtiyar ger tebessm eyledi, gldi. Pes Nasraddin Hoca tara gitdi.
Server aytd: "Bu eri velidr derler. Bu szn be-her hal bir me'ali
ve bir te'vili vardur. Zira Ahmed 'Ara b kfrler sylerdi; ger anun
bir me'ali vard. ca- 'Acem dah nedimetler eylerdi; ahir veli
idin halk bildiler. imdi bu er dah velidr; hali ve tehi deldr.
Bunun szinde bir kaziyye vardur. Pes bu szlern hakikati vardur.
Zira Sultan- kevneyn ve Resul is-sakalayn buyurur bu hadisi kim:
Al-macazi nazart al-hakiki. mdi kii dnyadan ahirete gitdkde
anunla ne nesne kim bile giderse anun mlki ola, bilesince gide,
kendden ayrlmaya? Ol ne ola? dedi." Fikr eyledi; aytd: "Hay!
Anun biri 'ilmdr; ve biri 'ameldr kim dnyadan kiiyile bunlar ay
rlmaz, bile gider. Fe-amma ol vcudun biri neyki, ikisi hod bun
lardur?" Ol birin kat'a fikr edemedi; mtahayyir old, durd. Pes bi
rezden Nasreddin Hoca kapudan ier girp selam verdi, dah ayt
d: "Server, ol bir kaziyye kim fikr edersiz, ne ola? Ol ihlas- kalb
dr." Pes meseldr kim: Gnlden gnle yol vardur. Evliya ire
byledr ki birinn gnlinden geeni bilrler. Pes Server n an
iitdi, tahsin edp: "Hb buyurdunuz." dedi. Pes bildi kim bu Mol
la Nasraddin geri zahirde hep syledi mecazdur, veli hakikat
sylermi; muecaz srr slret eylermi. Bu bir remz imi. "Bu kii
tekin er deldr. Nitekim Basri ve Ahmed-i Kfr-gly gibi lacife ile
hal sylermi, rmuz edermi." dedi. Pes bir nie gn Nasraddin'le
old1. Ahir veda' edp doru derya kenarna geldi.

2.

/Saru Salth andan Akyanos ehrine gitdi/ (...) Pes Server an

dan durd. Hwaca Nasraddin evine geldi. Kapu kakd1. Haturu kapu
ardna gelp: "Kimsiz?" dedi. Server aytd: "Ben erif Salth'm.
Kan, Hwaca kandadur?" Pes hatun aytd: "Server, Hwaca Sivri-Hi
sar'a ve Kara-Hisar'a gitdi." Server aytd: "Ol yerler kafirlkdur; an
da n'eyler?" Hatun aytd: "Sivri-Hisar'un musarrifleri haber gn
derdiler, dah aytdlar: Gelsn, bize bir az 'akl koysun, biz dah iller
gibi uslanalum. Ve dah Kara-Hisar'da olan Ermeniler aytmlar:
1 08

NASREDDIN HOCA

Nasraddin bir 'aklsz Trkdr, kim gerekse anun sakalna gler.

Vay! Bunda gelse biz de glerdik; demiler. Pes anda gitdi kim vara
anlarun sakalna gle birez." dedi. Pes Server aytd: "Hayfl Bize bir
ka nasihat ede derdim."

3.
Nakldur ki her yl Server Nasraddin'e ve haturuna tuhfeler ve
armaanlar gnderrdi. Hwka ve hatun dah du'alar gnderrlerdi.
Pes bir yl Server armaan gndermedi. Anlar dah du'aname gn
dermediler. Server ger hediyye gnderdi. Aytd: "Bizmle dostluk
byle mi olur?" Pes, ol gelen ademe Hwaca aytd: "Begm, siz bil
mez misiz kim, mesel-i mehurdur ki bo torba ile at tutulmaz.
Erenler yannda hatadur." Pes ol varan adem aytd: "Bir du'a eyle
bizlere, bir mut buday getrelm." Hwaca: "Bir kile olsun, hernan
hazr olsun. Erenler du'ay hazra ederler, gayibe glbenk ederler.
Veresiye du'a olmaz." dedi. O ahs vard. Buday ald, geldi. Hwaca
du'alar eyledi. Ol kiinn mal yle vafir old kim rzknun hesabn
bilmezdi.

4.

Hikayet ederler ki: Nasraddin Hwaca'ya ('aleyh ir-rahme) bir gn

eyyad Hamza: "Behey Hwaca! Nedr bu senn haln? Hernin 'alem
de masharalk ndur kemaln?" der. Hwaca aydur: "Ere bir hner
yeter. Senn dah nen var, ey ebter?" eyyad Hamza aydur: "Be
nm hnerlerm okdur ve kemalme nihayet yokdur. Her gece
'alem-i 'anasrdan geerm. Evvelki felek serhaddine dek uarum.
Varup felee aaadan yukaru el ururum, safha-i felekde her ne var
sa grrm." der. Hwaca aydur: "Hi elne bir sammur ve vaak gi
bi nazik ve yumuak nesne dokunur mu?" eyyad Hamza aydur:
"Beli." Hwaca aydur: "Ey ahmak! Ol benm taaklarumdur, habe
rn yokdur." der.
1 09

PERTEV NAIL/ BORATA V

5.
Rivayet ederler ki: Nasraddin Hwaca bir gn makahir arasnda
gnlein karup 'uryan oturmd ve bitlerin bitleyp hicab orta
dan gtrmidi. ttifak bir tarafdan bir kavi yel gelr, Hwaca'nun
elinden gnleini gtrp alur. Hwaca dah: "Ha unda, hu bunda ... "
deyp ardna der. Makahir iinde gah seirdr, gah der. Meer
birka yolc yolca gep giderlerdi ve maslahatlarna 'azn ederlerdi.
Grseler kim bir herif 'uryan ve bryan, makherler arasnda gah y
grr ve gah der, gah oturur ve gah durur. ler gelp: "Be herif,
ne hall kiisin, ve kimn yoldasn?" derler. Hwaca aydur: "Kim
olsam gerekdr? lyim, hacete ve meyyitim, maslahata kdum."
der.

6.
Hikayet ederler ki: Nasraddin Hwaca ift srerken boyunduru
un kay zlr ve dzen takan ser-cmle bozulur. Hwaca fi'l-hil
dlbendini bandan eline alup anun yerine balar, snuk sarsuk her
ne varsa sarup sarmalayup salar ve kzlere "hay!" deyp yine
nine katar ve bir mikdar yer dah srp skp atar. Nazik dl
benddr zora devi gtrmeyp atr utur zlmee ve pare pare
olup zlmee balar. Nasraddin Hwaca fari l-bal ve bi-bak
mesrur l-hal ve ferahnak olup: "Sen de gr e, kay ne eker imi."
der.

7.
Nakl ederler ki: Bir peyk-i revan yolda revan iken Nasraddin
Hwaca'ya urar. Grr ki bir pir-i 'aziz ve ehl-i 'ilm sahib-temyiz
dr, aydur: "Hey Mevlana! Bu gece bir d gdm; bana ta'birin
eyle." Hwaca aydur: "N'ola, dnn takririn eyle." Peyk aydur: "Bu
gece grdm ki bir eek beni yefaller ve tamam murid zere mh
meller." Hwaca aydur: "Devlet ve sa'adet! Senn elne bin aka gir1 10

NASREDDIN HOCA

se gerek ve 'an-karib bir cz'i muzayaka geirp 'inayet sana el ver

se gerek." Peyk srurndan: "Neden dedn ve ne ho ekerler ye
dn, Mevlana!" der. Hwaca aydur: "na'allah bir yorga katr dou
rursn, devlet yari klursa bin deil iki bine dah verrsin."

8.

Nasraddin Hoca bir gn Sivri-Hisar'da cami'de menbere kup

va'z u nasihat ederken aytm: "Mslimanlar! Varun Tanr'ya kr
eylen kim deveye kanat vermemi. Eger kanad olayd uup bacala
runza konup ykard." demi. - Sz dah burada tamam olur.

9.
Nasraddin Hoca bir gn va'z u nasihat ederken aytm ki:
"Mslimanlar! Bu Sivri-Hisar'la Karaca-Hisar'un havas bir imi."
Bunlar dah: "Neden bilrsin, Hoca?" demiler. Nasraddin Hoca
aytm: "Anda olurken grdm, sikmle taagum beraber idi; bun
da dah grdm, gene de beraberdr." demi.

10.
Nasraddin Hoca gene bir gn va'z ederken aytm: "Msli
manlar! Varun Tanr'ya kr ednz ki gtnzi alnunuzda yarat
mam. Eger gtnz alnunuzda olayd her gn yznze say
dunuz." der.
111

PERTEV NALi BORATA V

11.

Nasraddin Hoca gnlerden bir gn ger va'z u nasihat ederken

aytm: "Mslimanlar! Hi ben size ne diyecegm, bilr misiniz?"
demi. Bunlar dah: ''Yok, bilmezz." demiler. Hoca aytm: "nk
bilmezsiz, ya ben size ne diyeyin?" demi. nmi, yriyi vermi.

12.

Gelecek hafta ger va'za, nasihata km. Aytm: "Msliman

lar! Hi ben size ne diyecegm, bilr misiz?" demi. Bu kerte bun
lar: "Bilrz." demiler. Nasraddin Hoca aytm ki: "nki bilrsiz,
ya ben size ne diyeyim ba ardaym?" deyp gitmi.

13.

ttifak gelecek hafta ger menbene km: "Mslimanlar! Hi

bilr misiz, ne desem gerekdr?" demi. Bunlar dah, ba'zs: "Bil
rz.", ba'zs: "Bilnezz." demiler. Hoca aytm: "Bileninz bil
mezinze retsn." deyp aaa inp gider. - Sohbet dah bunda
tamam olur.

14.

Rivayetdr: Nasraddin Hoca bir gn cum'ada menbere kar.

Bunlara aydur: "Hey cema'at! Ben size ne derin, hi bilr misiz?"
demi. Bunlar da bu kere hibirisi dnmad. "Ey had, bunda hod ki
mesne yom." deyben menherden aaa inp tara kup ge
zinmee ve teferrc etmee balad.
1 12

NASREDDIN HOCA

15.
Nasraddin Hoca meger bir gn mescide varur. ttifak ksacuk
kaftan ile varur. Kaday gr, cema'atun n safnda vaki' olur. Na
maza durup rku'da iken taaklar grinr imi. Bir herif ardndan
bun berk karvam. Nasraddin Hoca dalu ittifak imarnun berk he
man taan karvar. Dner imam dah: "Be herifl N 'eylersin?" de
mi. Nasraddin Hoca aytm ki: "Ben sizi taak oyunn oynar san
dum." demi.

16.
Nasraddin Hoca meger gnlerden bir gn yolda gide durur iken
ittifak bir emede, ve yahud bir derede bir alay 'avratlar, kz, gelin,
don, gnlek ve espap yurlar imi. Hoca bunlarun yanlarna geldiin
Ieyin bu 'avratlar Hoca'ya karu arnlarn arnlar, dah: "una ne
derler?" demiler. Hoca aydur: "Buna Trke am derler." demi.
'Avratlar aydur: "Yok, Hoca! Sen bunu bilimedn." dediler. Hoca
aydur: "Ya bunun ad, nam nedr?" dedi. "Bana cevab vern." de
di. Mezkureler aytmlar: "Buna garib lsi maad derler." demi
ler. Hoca bunlardan bu cevab iidicek 'ale '1-fevr hernan ol dem bir
pare / ..... / Dah zekerini bir pare khne bez paresine sarup dah ze
kerin bir yongacuk zerine kom. Dah: "Vahdehu la erike lehu"
deyp ol 'avratlara karu gelp bu 'avratlar bu hali gricek: "Bu ne
dr?" deycek Hoca aydur: "Bu ol garib lsidr. Yerine, hakkna
koyalum." der. Hele 'avratlarun bir itahlsna yerledrmi. Tamam
iinde iken bu 'avrat el urm. Hoca'nun iki taan karvar. "Bu ne
dr, ey Hoca?" demi. Hoca aydur: "Bu ol garibn olancuklardur.
Bunda ta'ziyyetine geldiler." demi.
l l. i

PER TEV NAL BORATA V

17.
Nasraddin Hoca'nun tavuk yavrcuklar varm. Bir gn bir fi
re futasn pare pare eylemi. Dah delp bu tavuk yavrcuklarnun
boyuncuklarna germi. Bir herif aytm: "Hoca! Bu nedr?" de
mi. Hoca aydur ki: "Analar merhume ahirete nakl etdi. Anun ya
sn dutarlar." demi, cevab vermi.

18.
Nasraddin Hoca meger bir gn bir yerde iernee oturur. Ta
mam bir gn bir gece oturm. Ahr bir herif gelr, aydur: "Hey Ho
ca! Ne ok oturdun." demi. Hoca aytd: "Behey yar! Bir gn bir
gecedr ierin, dah dkenmez." der. Meer ki ninde bir eme
varm, anun akdunun oruldusn kend ierin sanurm.

19.
Nasraddin Hoca, meer gnlerden bir gn, olann omuzna
bindrr, dah aru bazar seyrine gider. ttifak gayr vaktn eline
yapup giderimi. Hele bu /kez/ gider iken bakm olan yannda
yok; evvelkiye: "Aceb ol olan kanda gitdi ki?" dey (alam arayu
gitdi dey) hayl aram. Ahir yolda gider iken yal bir helvac dk
kanna gelr. Hernan fevri olan aydur: "A baba! Bana helva alver."
demi. Hoca aytrn: "Behey rusp al! Kandasn? Sabahdan ber
seni ararn." demi.

20.

Meer Nasraddin Hoca 'avratna aydur: "lyi neden bilr

ler?" demi. 'Avrat aytm: "Yzi ve eli sovuk olur." demi. ttifak
Hoca bir gn daa oduna gider. Gideyoriken muhkem mi; yzi
ve elleri sovuk alm. Bu 'alameti gricek: "Hay! Ben ldm!" dey
114

NASREDDIN HOCA

hernan yatm. Kurtlar gelp eeini yemiler. Hoca yatdu yerden

aydur; "Yegdr, yeg! Iss lmi eek buldunuz, yemeye misiz?" de
m.

20 bis.
Nasraddin Hace bir gn bir aacn dalna kup ucndan canib
oturup dibinden keserdi. Bir herif geldi: "Be Hace! yle oturma,
dersin." dedi. 'Akabnca dal knlup Hace aa ddi. Heman:
"Benm decem bildn, lecem de bilrsin." deyp yakasn
berk tutd. Herif: "Bilmem" diye grdi, kurtulmad. Bu(nlar) aytd:
"Ne zaman burnun ile kulan souk olur, o zaman lrsin." der.
Hernan koyuverr. Bir yerde: "Ben ldm." dey yatar. Eek eve
gelr. Grseler Hace yok. Hace dah gelr: "Ben ldm de diril
dm." der.

21.
Nasradclin Hoca bir gn evinde yat dururken kars aydur: "A
koca! Eve ur geldi." der. Hoca aydur: "Bire kar! Tnma, syleme.
Bolay ki bir nesne bula, elinden alavuz."

21 bis.
Bir gn Hoca'ya aydurlar: "Evne harimi girdi. Yeti, tut'."
derler. Hoca aydur: "Kon'. Gtrebild kadar gtrsn. Kalan
bize yeter." dedi.
115

PERTEV NAiL BORATA V

22.
ttifak gnlerde bir gn Nasraddin Hoca'nun evine ur girr.
Bu, evde, buakda, yaakda buldun serika edp omuzna urup
kup evden giderken Nasraddin Hoca dah ol hinde hrszun ardna
dp bile gitdi, grdi. Herif ardna bakd, grd ki Hoca dah bir
khne yorgann omuzna alm, kendyile bile gider. Hoca'ya aydur:
"Kanda gidersin?" der. Hoca urya aydur: "N'olsa gerek? Sizn ile
sizn eve gevz." dey cevab verdi. - Kssa dah bunda tamam
old.

23.
Nasraddin Hoca meer karsyla emeye don gnlek yumaa
giderler. emeye varduklar gibi ittifak bir siyah kuzgun gelp Ho
canun sapunn alur dah kaar. 'Avrat ardnca rr, feryad eder:
"Hey, magbun olacak yzi kara! Braz sapunmuz!" der. Hoca ayt
m: "Kerem eyle, kar! Tnmal Ol bizden kirli ancak." demi. Sohbet dah bu arada tamam alm.

24.
(Nasraddin Hoca'ya) meer gnlerden bir gn Hoca'nun al
harnnama varur. Hammarndan birisi Hoca'ya gelr: "Bugn ham
mamda olunun uss gitdi." demiler. Hoca dah aydur: "Ge! Uss
evvelden yod. 'Aceba imdi nesi gitdi ola?" demi. - Kssa dah
bunda tamam ald.

25.
Nasraddin Hoca meer gnlerden bir gn bir tenha yerde bir
kvama gelp merkebini yef'allemi. Dah andan sonra yol zerinde
gnee karu zekerini aup koyup yatm. Bir herif Hoca yaturken
116

NASREDDIN HOCA

ka gelmi: "Hey Hoca! N'eylersin?" demi. 'Aybdur ki zekerni

rte ko." demi. Hoca: "Yri, hey / ... / sikdum! Ya ve nemnak
siki rte koyayn dah kflensin mi?" demi, cevab vermi. - Kssa
dah bunda tamam alm.

26.
Nasraddin Hoca bir gn ittifak suhtevat ile yemee imee gi
derler. Meer haran gtrmemiler, odada unutmlarm ... Ittifak
karu yakada bir alay 'avrat, olan, kz ve gelin ton gnlek yurlar
imi. Hoca aydur: "Varayn, unlardan bir dane harancuk isteyeyin."
Ahir bunlara yakn varduklayn 'avratlarun nuhsendesinden biri ay
dur: "Kzlar! Siz tnmanuz. Ben Hoca'ya bir cevab vereyin." der.
Hoca gelp 'avratlara aydur: "Lutf u kerem eylen! Bana, kullannaa
haranicuunuz varsa vern." demi. Dah defi 'avratun birisi Ho
ca'ya karu amn aar, dah: "te, hazr haran bu vardur ancak im
di." der. Hacarn da, evvelden aac kvama gelp, hazr edp durur
mu. Hernan 'avrata karu aar, dah: "Kadnum! una ger kim
parmaum kara olmasun." der. - Kssa dah bunda tamam olur.

27.
Nasraddin Hoca bir gn su kenarna varur. Dah bir nice gz
szler gelmiler; aytmlar: "Hoca! Billah lutf u kerem eyle, gel bizi
te yakaya ger. Adam bana birer pul verelm." demiler. Hoca
dah razi olup: "Ho, vern." dedi. Hoca aydur: "Den! mdi bir
birinz kuana yapn, ha!" demi. Anlar dah dedi gibi yap
dlar, suya girdiler. Hoca bunlarun nnce giderken ittifak birisi
suya der. "Hey Hoca! Birimz suya ddi, helak olur." demiler.
Hoca'nun bu sz kulana min-ba'd girmeyp ve alnmayup: "Den
durman, yrn! beri, ardmca. Nihayet bir pul eksik hesab edn."
demi. - Kssa dah bunda tamam olur.
117

PERTEY NAiLi BORATA V

28.
ttifak bir gn Hoca hazretleri merkebin bazara satnaa iletmi.
Yolda giderken, balkl gnmi, ittifak kuyru balk olru. Hoca bu
n grp hemen een kuyrun dibinden kesmi. Hele malassal-
kelam bazara varur. Kuyruksuz eei bir deliala satnaa vermi. ka
gelr bir herif, aydur: "Ben bun alurdm, amma ki kuyru yokdur."
der. Hoca aydur: "Behey kii! Hernan hazar edecegn varsa an gr;
yoksa kuyruk bulnur, torvadadur." der. Cevab dah bunda hatn olur.

29.
Nasraddin Hoca'nn bir tarlas varm; dayima yoklarlarm.
ttifak bir gece varm, beklemi. Meer kim kznun bir herif oyna
varm. Meer ol gelmi. Kzla oynauken oyna aydur, aytm:
"Gel, ben aygr olaym, sen ksrak ol." demi. Kz dah: "Ho." de
mi. Oyna dah kineyp, aygrlanup kzn zerine yrrken ittifak
gzi Nasraddin Hoca'ya du olur; hernan dner, gider. Kz dah bir
tutarn hasl eline alm: ", !" dey ardna dmi. Nasraddin
Hoca aydur: "Kzum! unun gibi ak peserek, zerdalu yivli, eftalu
tyli arn koyup giden ahmak hi bir tutarn hasla gele mi?" demi.
Cevab dah tamam old.

30.
Nasraddin Hoca meer bir gece dinde kuzgunla varm.
Eline dokuz aka vermiler. Nasraddin Hoca (aydur) cidd cehd
etmi ki: "Elbet de ol dokuz akay on aka eylen; yoksa almazn."
demi. Byle ceng cidal ederken uyanm. Hocam grr ki elinde
hi nesne yok, defi gine gzlerin yumm, dah demi ki: "Elimden
ne gelr? Getrn, dokuz olsun, nakd olsun heman." demi. Sohbet dah burada tamam olm.
118

NASREDDIN HOCA

31.
Nasraddin Hoca bir gn bir minare grmi. "una ne derler?"
demi. "Buna ar siki derler." demiler. Nasraddin Hoca bunlara
aytm ki: "Andan, buna olur gtnz var mdur?" demi.

32.
Nasraddin Hoca bir gn bir baa girmi. Hav ve algam yol
m; ba'zsn uvala koym. Ol hinde baban duym: "Bire adam!
Bunda seni kim getrdi?" demi. Hoca aydur: "Bldr, bir vaktda
kat ziyade yel esdi, ha bilr misin? demi. Ide ol yel ve ruzigar ge
trdi beni bunda brakd." demi. "Bire adam! Ya bunlar kim yol
d?" demi. N asraddin Hoca aytm: "Be canum! Ol vaktn kat yel
idi, bek rlzigar idi; beni alup gitmesn deyp yapdum, yapduka
el mde kald." Bu kez baban aydur: "Ya bunlar bu uvala kim
kayd?" demi. Nasraddin Hoca aytm: "Vallahi birader! Ben dah
ol fikirdeyin." demi.

33.
Meer gnlerde bir gn Nasraddin Hoca'ya "Am uar." demi
ler. Nasraddin Hoca'n ban kaldurd, dah zekerine yapd; Ho
ca'm aytd: "Uarsa usun! Ahir kanaca yer budur." demi.

34.

Nasraddin Hoca'ya aytmlar: "Hoca! Ay e midr, yoksa be

e midr?" demiler. Nasraddin Hoca aytm: "Ay alup satduum
yok; bilmezem." demi.
119

PERTEV NA/L BORATA V

35.
Nasraddin Hoca bir gn nerdban ile bir baa girmi. Hav,
algam yolarken bahan duym. Nasraddin Hoca dah hernan ner
dban bana alm. Bahan aytm: "Bire kii! Bunda n'ylersin?"
demi. Nasraddin Hoca aytm: "N'eylesem gerek? Nerdban sata
rn." demi. Bahan aytm: "Behey canum! Bu nerdban bazar
deldr. Var, nerdbanun aa bazarnda sat." demi. Nasraddin
Hoca'n aytm: "Behey cahil! Ne boh yersin? Sana ne? Nerdba
numdur, her nerede gnlm ister, dilerse anda satarn." demi.

36.
Nasraddin Hoca'ya bir gn: "Hey Hoca! demiler, ol devien
ge bir yl dii ve bir yl erkek olur, derler. 'Aceb asl nedr?" de
miler. Nasraddin Hoca aytm: "Ol siz dedniz bilrnee iki yl
devlenge olm kirnesne gerekdr, bile." demi.

37.
Nasraddin Hoca bir gn, ramazan ay gelmi, aytm ki: "Ne
lazm ellere tabi' olam? Vararn bir lrnee gnde birer da braa
ym. Otuz gn tamam alcak bayram edeyin." dey lrnee gnde
birer da braur. Ittifak, Nasraddin Hoca'nun kz bun grr, gzi
du gelr. Hernan babas gitdi gibi fevri bir avu da getrp l
rnee koyd. ittifak bir gn Nasraddin Hoca'ya aytmlar: "Ayun
bugn kanc gnidr? Bize cevab ver." demiler. Hoca: "Katla
nun, bir mkdar sabr edn." demi. Meer ki mbarek ramazanun
yiirminci gni imi. Hoca'n everek ve yartarak evine gelr. He
man 'acele ile mlekde olan da bir bir saymaya balar. Grse da,
yz yiirmi da var. "Eer bunun cemi'sin dersem bana, sefih ol
dun, derler hele." der. km: "Bugn ayun krkdur." demi. Bun1 20

NASREDDIN HoCA

lar da "Hay Hoca! Ay hod otuz gndr." demiler. Nasraddin Hoca

bunlara aydur: "Behey yar! Ne 'aceb yabana sylersizi Eer mlek
hesabna bakarsanz sahih, salim ayun bugn tamam yz yiirmisi
dr." demi. - Kssa dah burada tamam olur.

38.

Gnlerden bir gn Nasraddin Hoca'ya bir herif on dane kaz

emanet kom. ttifak kazun birisi zayi' olur. Nasraddin Hoca bir gn
ol herife: "Gel adam! Emanet koduun kazlar al." demi. Ol dah:
"N'ola Hoca, alayn." demi. ittifak gelrler. Kaz sahibi alma is
ter. Grse, kaz dokuz. "Hay Hoca ham kazun birisi!" der. Nasrad
din Hoca: "Kaz ondur." der. Ol herif sayar, grr dokuz; Hoca
sayar on. Ahir hayl birbiriyile mcadele eylediler. Grr Hoca olur
maslahat ve biter maslahat del; Hoca aydur: "Gel karda! on kii
bulalum; bir eve koyalum. Her bir adam birer kaz kavrasun, dut
sun." demi. Kaz sahibi dah bu kavle razi olur. Varmlar, ittifak
byle eylemiler. Eve girp her biri birer kaz kavrarlar. ittifak ada
rnun birisine kaz dememi. "Hay Hoca! Kaz bana demedi, me
dedi" demi. Hoca aydur: "Hey, huy! Sikm gibi savurup savurdup
durnca sen de eller gibi kaz var iken dutsaydun." demi. - Kaz
hikayeti dah bunda hatm old.

39.

Nasraddin Hoca'y bir gn 'Arabistana elilie gndermiler.

Yannca 'imad' bile alm, gitmi. 'Arab Beleri bum ziyafet eder
ken Hoca bir kerre zmi. ittifak 'imad, ziyafetden kalknca, 'imad
aydur: "Hey, ne 'aceb i etdn? Bu kadar Beler ve Aalar iinde
bizi utandurup ermsar edp baumuz aaa eyledn." dey hayl
'itab ve hitab eyledi. Nasraddin Hoca aydur: "Hay imad! Trke
fevvareyi ve osuru 'Arab tayifesi ne bilrler?" demi. - Sohbet da
h bunda tamam olur.
121

PERTEV NAIL! BORATA V

40.
Nasraddin Hoca bir gn 'mad ile daa kurt avna gitmiler. it
tifak bir kurt inin bulurlar. Nasraddin Hoca 'mada: "Sen gir." de
mi. 'mad dah girmi ... Kurt gelmi, grmi ki kapuda bir kirnesne
var, hernan sa'at inine yriyivermi ki ier gire. Nasraddin Hoca
grmi ki olmaz; berk kuyrun kavrayup dutm. Kurt bum grp
muhkem einmi. 'madun gzine toz ve toprak gitmi. 'mad ayt
m: "Hey Hoca! ol toz nedr?" demi. Nasraddin Hoca aytm:
"Eer kuyruk elden giderse gresin toz." demi.

41.
Nasraddin Hoca bir gn 'mad ile ger kurt avna gitmiler.
Gece yabancia yatmlar. Gece olcak Hoca aytm: "Hey 'mad!
Karun kime smarladn?" demi. 'mad aytm ki: "Allaha smarla
dm." demi. Nasraddin Hoca aytm: "Gkek kirnesneye smarla
msn. Eer gnde yz kerre sikerlerse hi birin bir kirnesneye de
mez." demi.

42.
Nasraddin Hoca bir gece yaturken kapuda gavga iidr. Bir
yorgan brinr dah tara kar. Bunlar da grrler Nasraddin Ho
ca tara geldi, hernan ol sa'at yorgann arkasndan alurlar. Nasrad
din Hoca defi ier, 'avrat yanna gelr. 'Avrat aydur: "A koca! Bu
gavga nedr?" demi. Nasraddin Hoca aytm: "Kavga kalaba, bi
zm yorgan isterlerimi. Verdm, kurtuldum. Aldlar, gitdiler." de
m.
1 22

NASREDDIN HOCA

43.
Nasraddin Hoca bir gn eein yavu klur, dah arar. ittifak bir
ka herifler ka gelrler. Nasraddin Hoca aydur: "Benm eem
grdnz mi?" demi. Bunlar dah aytmlar ki: "Grdk. Serrn
een Kara-Hisar'da kadi alm." dediler. Hoca bu cevab iidp
evine gelr. "Kar! Habern yok a. Benm eem Kara-Hisar'da
kadi alm. Varayn, getreyin." demi. Kars Hoca'ya ekmek ve yi
yecek verr. Dah hernan Hoca'n everek ve yartarak yola dp gi
derken yolda bir ka heriflere rast gelr. Aydur: "Hi habernz var
m? Benm eem Kara-Hisar'da kadi oldun iitdnz mi?" de
mi. Bunlar dah cevab verp aytmlar ki: "Biz grdk. Serrn
merkebn Kara-Hisar'da kadi oldun grdk; mahkemede kadilk
edeyorr. Kara-Hisar'dan dor gelrz." dediler. Hoca'n bu cevab
bunlardan iidicek dah i'tikad muhkem olup hernan everek ve yar
tarak Kara-Hisar'a gelr. arudan bir tutarn hasl eline alup dor
mahkemeye gelr. Grse kadi Efendi mahkemede oturup hkm-i
hklmatda iken Hoca'n hazretleri ale '1-fevr karusna gep hasl
gsterp: ", ! Bire 'avratn fulanladuum merkebi!" deyp
deyp sylerken ban kaldurup gler; ban iki yana sallar: "Bire
bu kii ne demek ister?" deyp sorar. Birka 'arifler aydurlar: "Sul
tanum! Bu kimseye Nasraddin Hoca derler. Eein yavu klm. Bir
ka haramzadeler sultarrum salk vermiler." Kadi aytm: "Varun,
ol kirnesneye bir merkeb alvern. Bir mkdar harlk vern." der.
Varurlar, bir merkeb alverrler ve harlk verrler. Hernan Hoca'n
bu sevinmek ile merkebe biner; dah bir lenge urur: "'Avratn sk
dm eei! Ban sorutdundan Kara-Hisar'da kadi olacan bi
lrdm." demi.

44.
Nasraddin Hoca bir gn bir baa girmi. Dah: "zm urula
dun!" dey dutmlar. "Be kiiler! Beni neye dutarsnz? Ben Tanr'
nun kii kardayum." - Sohbet bunda tamam alm.
1 23

PERTEY NAILl BORATA V

45.
Nasraddin Hoca bir gn ocak yannda otururken 'avratnun
fercini grr. "Kar! Ne derler una?" demi. "Dlak." demi. Nas
raddin Hocam aydur: "Benden bo ol talak." demi. 'Avrat ayt
m: "Hay er! N'eylersin?" demi. Hoca aytm: "Hey emcin sk
dm! Senden tr kafiyemi mi terk edeyin?" demi.

46.
Nasraddin Hoca'nun 'avrat harnnama gider. "Hoca! Ben ge
lince olan avut." demi. 'Avrat harnnama gitdkleyin olan alar.
Ittifak bir anakcia yaurt varm. Kalkup sikini buladurup ola
nun azna koyup yedirmi. Olan ittifak rahat olup uyum. ttifak
'avrat hammarndan ka gelr. 'Aferin, hey koca! Aferin hey koca!"
demi. Nasraddin Hoca aytm: "Emcin sikdm! Ben ana sen
gelince dokuz sik yaurt yedrp dururn, demi. Eer sen dahi ye
sen sen de uyurdun." demi.

47.
Nasraddin Hoca'ya 'avrat aydur: "A koca! Sen de iller, 'alemler
gibi avanda iedn zamanda kalkya ve ksr e!" demi. ittifak
gnlerde bir gn kademgahda 'avratnun bu cevab hatrna hutr
eder. Avandan sonra kademgahda kalkr, ksrr. ttifak ksrr
ken bir fevvare kar, naclanlar sakalnal ttifak (bir kii) iidr: "Si
kme, taauma!" der. Hoca'ya bu cevab g gelr. /der/ Nasrad
din Hoca'n aydur: "Sikn, taaun ol 'avratun amma olsun ki bum
bana retdi!" dedi.
Nasraddin merhumun kssas ve hissesi bunda tamam oldu.
1 24

NASREDDIN HOCA

48.
Groningen No. 16
Nasraddin Hoca bir gn mescide varur. Grse, mescid kapu
snda bir kpek var. "Hay!" dey vurur. Kpek kaar; menbere
kar da bir rr. Hoca aytm: "Vay! Bu mazbun bunun hod eski
haribi imi." demi.

49.
Groningen No. 17
Nasraddin Hoca'ya: "Bir suhte suya gark old; nice karalum?"
demiler. Hwaca da aytm: "Hi birnzde bir taraklk, ya'ni aka
kesesi yok m? Gstern; iinde aka var sanur, gelr, kar." demi.

50.
Nasraddin Hoca bir gn bazarda giderken bir aka bulm. Bir
yksek yere km: "Aka bulan buld. 'Aceb bu halk neye gezer
ki?" demi.

51.
Nasraddin Hoca bir gn Konya'ya varur. ttifak bir helvac
dkkan nine varur da hernan yemee balar. Helvac grr ki ol
maz; baara baara bir ka yumruk urur. Hoca aytm: "Ho Kon
ya! Ho! Adama bunda helvay de de yedrrler." demi.
1 25

PER TEV NAL BORATA V

52.
Nasraddin Hoca bir gn bir kz alm. Gnlerde bir gn bir
herif gelmi, selam vermi: "Hi, Hoca, beni bilr misin?" demi.
Bu kez Hoca: "Yok!" demi: Ol herif aytm: "Ben sana kz satan
herhifn hsmyn." demi, konm. Gelecek hafta bir kii daha gel
mi; selam vermi: "Hi, Hoca, beni bilr misin?" demi. Hoca da:
"Yok!" demi. Ol herif aytm: "Ben sana kz satan herifn hs
mnun yannda kydenm." demi, konm. Gelecek hafta bir kii
dah gelmi; selam vermi aytm: "Hi Hoca, beni bilr misin?"
demi. Hoca da "Yok!" demi. Ol herif: "Ben sana kz satan heri
fn hsmnun yannda kyden herifn hsmyn." demi, konm.
Gece olm. Hoca da bir anaa su koym. Bir etmekle ol herifn
nine kom. Ol herif de: "Hay Hoca! Bu nedr?" demi. Hoca da
aytm: "Ol herifn satdu kzn etinn orvasnun orvasnun
orvasdur." demi.

53.
Nasraddin Hoca bir gn Kara-Hisar'a varur. ttifak yeni ay
gzlerler imi; hele bin bela ile grmiler. Hoca aytm: "Allah Al
lah! Bu yer ne garib yer olur! Bizm yerde bir 'araba tekerlei kadar
ay grrler, hi i'tibar etmezler. Bunda bir orak kadarca aya nice
erler!" demi.

54.
Nasraddin Hoca'ya: "Flan kii oruc yedi." demiler. Hoca da
aytm: "Vay bir kii dah olayd, namaz da yiyeyidi!" demi.
126

NASREDDIN HOCA

55.
Nasraddin Hoca ders etmi. Danmandiar nne dp evine
giderken danmandiar ardnca yrimi de kend de eere ters bin
mi. Bunlar: "Hay Efendi! N'eyledn?" demiler. Hoca aytm: "Eer
siz nnce yrrseniz sizn ensenz benm yzme gelr. Eer
ardrnca yrrseniz sizn yznz benm enseme gelr. Bana bu
yegdr ki avurt urarak gidevz." demi.

56.
Nasraddin Hoca'ya gelp aytmlar: "Bir herif aaca km,
inemez. Nice olur?" demiler. Hoca da: "Varun, bir urgan getrn."
demi. Getrmiler. "Vern, bir ucn olan beline balasun." Ver
miler; balam. "Den, imdi ekn!" ekmiler. Olan zaruri d
mi, lmi. "Hay! N'eyledo?" demiler. Hoca aytm: "Varun, bir
hekim getrn." Getrmiler. "Hay Hoca! Bunun ii tamam alm."
Hoca aytm: "O ma'lum. Evet unun karn bym; 'aceb bir
gn olancu da m olmaya dersiz?" demi.

57.
Nasraddin Hoca bir gn bazarda giderken bir herif ensesine bir
muhkem tabanca urm. Hoca da dnp yzine baknca ol herif ayt
m: "Hay Hoca! Billahi ma'zur dut. Sizi bir kimseye benzetdm." de
mi. Hoca da aytm: "Ne herze syler bu cahil? Gel, elbet de kadya
gidelm." demi. Kadya varmlar. Meer ki kad ol herifn hsm
imi. Hoca da'va edicek kad aytm: "Sille buuadur. Var, buun
getriver." demi. Gitmi. Hoca otun kalm. Grmi ki elendi, gel
mez; Hoca kalkm, kadnn ensesine bir muhkem tabanca urm. Ka
d: "Hay! N'eylersin?" demi. Hoca aytm: "Benm mhim masla
hatum var. Ol gelen buu sen alasn." demi.
127

PERTEY NAIL! BORATAV

58.
Nasraddin Hoca bir gn mescide varm. mam evvel rek'atda

kul e 'i! bi-rabbin-nasi okumu. Hoca da ayum : "Ye ikinci rek'atda

ne okursn, taaum?" demi.

59.
Bir gn Hoca hammarndan kup giderken bir kii Hoca'ya:
"Sahha'." der. Hoca ne diyecein bilmeyp: "Be-ribba, be-ribba'."
der: -El-an imdi hayal-i zll oyunnda "be-ribba" demek andan
kalmdur.

59 bis.
Nasraddin Hoca bir gn hammarnda bir tasa germ alm. Hele
bin belayla bun halaslam. Ahir kacak hammamc: "'Afyetler,
Hoca!" demi. Hoca da; "Nice tas!" demi.

60.
Nasraddin Hoca bir gn kafesle Sivri-Hisar'a tavuklar alup
giderken: "u dernandeler mahbus aldlar. Birez koyuvereyim, yol
ca gitsnler." dey koyuvermi. Hernan her bir tavuk bir tarafa tar
taan alm. Hoca kakdndan bunlarun ardna dmi. Kovalar
ken nine bir bedenos gelmi. Hernan anun ardna dmi. "Bak!
Dn yarla, dnile (oldun) sabah oldun bilrsin. Gpe gndzin,
yleyin unun gibi / ... / baarmazsn." demi.
1 28

NASREDDIN HOCA

61.
Nasraddin Hoca'ya bir herif aytm: "Eer Hoca, drndekin
bilecek olursan sana kaykana edivereyin." demi. Hoca da aytm:
"Be d.num! Hele bir ucn, bucan belird e!" demi. Ol herif ayt
m: "i saru, d ak." demi. Hoca da aytm: "Ko, bildm: alga
m oymusn, iine keir oturtmsn." demi.

62.
Nasraddin Hoca bir gn tman kesmi. Buna aytmlar: "Hay
Hoca! u kesdn trna bir ayak basmaz yere gme ko!" demi
ler. Hoca da varm, bir yere sm da, bokna gme kom. "Hay
Hoca! N'eyledn?" demiler. Hoca aytm: "Kang gzi krdr ki
gele unun stine basa?" demi.

63.
Nasraddin Hoca'ya bir gn iki 'avrat gelmi; birisi aytm:
"Efendi! Biz ikimiz bir anaa bir karanlk yerde iedk. Birimizn
siclik ve birimizn rlun. Kankmzun sidik, kankmzun rlun
bilmezz." demiler. Hoca da aytm: "Ol asan. Geln, ikinizn de
grine basayn. Kanknuzdan ki kspe ka, ya anundur." demi.

64.
Nasraddin Hoca bir gn grse bir maarada bir eek yatar. He
man buna taralanm [turalanm] . Bir herif gelmi. "Hay Hoca!
N'eylersin?" demi. Hoca grmi ki olmaz; "Sikmle eei kaldura
yn; siz de aka hazrlan." demi.
1 29

PERTEY NAIL/ BORATA V

65.
Nasraddin Hoca'nun bir gn eei gayet de ark olmu. Bir he
rife: " 'Aceb u ark mabun nice edeyin?" demi. Hoca'ya ol herif
aytm: "Sikne yourt sr de amna sok, kar." demi. Hoca da de
di gibi etmi. Ittifak inzal hali vaki' olm. Hoca aytm: "u ark
mabun sikerin, ola m?" demi.

66.
Nasraddin Hoca bir gn bir herifn eein sikerken ss stine
gelmi. "Be n'eylersin?" demi. Hoca da aytm: "Bundan buna nesne
yok. Hernan sen bunu kurtdan sakla." demi.

67.
N asraddin Hoca bir gn eeiyile evine gelr. Grse eek dam
da yok. " 'Aceb u mabun olacak kanda gitdi ola?" dey istey git
mi. Bir herife bulum. Ol herif: "Hay Hoca! Kanda gidersin?" de
mi. Hoca da: "Eegm yav kldum; an isterin." demi. Ol herif de
aytm: "Be canum! Eegn hod altunda." demi. Hoca da grse, va
k'a eei altnda. Hernan alm, yryvermi. Ol herif: "Hay Hoca!
Eegn hod buldun, ye bu yana kanda gidersin?" demi. Hoca ayt
m: "Eem buldum, illa u karu dadan da sezgim var." demi.

67 bis.
Bir gn Hoca eeine binp giderken acyup inp, nine katup
eei, srerek bazara gider. Amma yorulup yine eee biner. Amma
bazara varup eei, bakar, ninde yok; aramaa balar. Arayup ge
zerken / .. ./ rast gelr: "Hoca'. Ne ararsn?" deyp su'al eyledikde
Hoca der ki: "Eei arann." ol adam aytt: "te eek altnda; bin1 30

NASREDDIN HOCA

misin." dedi. Hoca grp sevindi. Amma herif iine gitdi: Gidince
Hoca gene aramaa balar. Herif iini rp Hoca'nn yanna gelp
grr ki Hoca durmayup eein arar; herif aytd: "te eein bul
musn. Hayde, eve gidelim." dedi. Hoca aytd: "Sen var git. Benim
buralarda sezindm var; ol araya dah bakaym. Ola ki bulaym."
demi.

68.
N asradclin Hoca bir gn dada bir aaca km. Buraklarn krar
ken bir ka herif bir alay develeri yedp gelr. Hoca aa stinden:
"Bire devecil Dur!" demi. Deveci de durm. Hoca aatan inmi.
"Geln, imdi gen demi. Bu kez bu deveciler de aytmlar: "Be ca
num! Sen aadayiken gesek ne vard?" Hoca aytm: "Behey cahil
ler! Deve grmedk da aacdur. ayet belinleye, yere ura!" demi.

69.
Nasraddin Hoca bir herife aytm: "u benm eem gah gah
hrnlk eder, yrmez. Nice edeyin?" demi. Ol herif de aytm:
"Ben sana bir ot vereyin. Her kaan ki yrmeye barmagunla ol ot
dan birez grine tk." demi; vermi. Meer ki ol ot natr imi. Bir
gn Hoca eeiyile odundan gelrken eei yrmemi. Tez ol ot
dan birez gtine barnayla tkm. Eek miskin gri acsndan y
le gitmi ki Hoca da ardndan yetememi. Grmi ki olmaz, Hoca
da birez ol otdan kend grine de barnayla tkm. Hoca da gri
acsndan yle gitmi ki eve bile gelmi. Eek grmi ki ev kapus
ak deil, alm yryvermi. 'Avrat een ardna dmi. Hoca
arm ki: "Bire kar! Eei ko, beni tut! Yoh sa memleket deldm,
gedm." demi.
1 31

PERTEY NAIL/ BORATA V

70.
Nasraddin Hoca bir gn bir yerde iemi ... lstind' ederken, itti
fak, bir eek de iemi; arnn bir sokup karur. Ol hinde bir herif
gelmi. "N'eden, Hoca hay!" demi. Hoca da grse, vak'a kend bu
halde, eel ol halde. "Ben unu etmedim, evet, valiahi yakn var."
demi.

71.
Nasraddin Hoca bir gn eeine binp evine gelrken grse
karudan bir ka suhteler gelrler. Defi eekden inmi, eegn ya
nna drt ayaklu alm, durm. Bir herif gelmi: "Hay Hoca! N'ey
lersin?" demi. Hoca da: "Ben Hoca delin." demi. "Ya ne sin?"
demiler. "u eegn koduyn." demi. Bunlar da aytmlar: "Hay
Hoca! Bu hod erkek." demiler. Hoca aytm: "Anam ld. imdi
babam ile yrrin." demi.

72.
Nasraddin Hoca bir gn eeine saz ykletmi. Gelrken, bir
yan ar gelmi ve hem kend de mi. Hoca aytm: "Bunun bir
yanna od koyuvereyin; yansun, beraber olsun." dey od koyuver
mi. Eek hernan od grdinleyin alm, gidivermi. Hoca, ardn
dan: "Bire! Ussun varsa suya ur." demi.

73.
Nasraddin Hoca'nun, bir gn eein dada kurt yemi. ehre
gelr; grse ehrn ucunda olancuklar oynarlar. Bunlara gelmi,
aytm: "Hi olancuklar, ehirde, Nasraddin Hoca'nun eein kurt
yedi, derler mi?" demi. Bunlar da: ''Yok!" demi. Hoca aytm:
"alla gerek ola!" demi.
1 32

NASREDDIN HOCA

74.
Nasraddin Hoca'nun, bir gn, su getrmee eein istey ge
lrler. Hoca: "Evde yok." demi. Ittifak ol hinde eek arm. Bun
lar: "Hay Hoca! Ide, eek evde!" demiler. Hoca aytm: "Ne 'aceb!
Bir eee inanrlar, bana inanmazlar." demi.

75.
Nasraddin Hoca bir gn daa oduna giderken grse bir sarp ya
mada bir kesrnee kabil aa var. Hernan kesrnee balam. Grse
aaa, dereye uar. Defi eeinn urgann karm da bir ucn eee ve
bir ucn aaca balam da ger kesrnee balam. Ahir kesicek eek
aac dutamam da aa eei manclk gibi derenn te yzine atm.

76.
Nasraddin Hoca'ya bir gn 'avrat: "Ben gelince u olan avut."
demi, gitmi. Bu gidicek olan alar. Hoca olan dizi stine al
m ... Hoca'nun, olan stine iemi. Hoca da olanun bana s
m. 'Avrau gelmi. "Bire mabun olacak! Nedr bu?" demi. Hoca
da aytm: "Bire emcgin sikdm! unun gibi olancia hakkum
koyayn m?" demi.

77.
Nasraddin Hoca bir gn bir kaftan yum da evinn nine yen
lerinden bir aaca asa kom. Yatarken dn ile tara kar. Grse bir
herif evinn ninde kollarn yayup dutar. Tez hoca aytm: "Bire
kar! Okum, yayum beri ver." demi. 'Avrat da alvermi. Hoca kur
m da kapunun i yzinden ak ortada bir kesme urm da kapuy
berk berkitmi. Sabah olcak tara kar; grse hal byle ve yle.
"Bire kar! Grdn mi? Neyse ben iinde bulunmadum; yohsa
kendmi helak ederdm." demi.
133

PER TEV NAIL/ BORATA V

78.
Nasradclin Hoca'ya bir gn 'avrat: "Ben gelince u olaru avut."
demi; gitmi. Bu gidicek olan alar. Grmi ki olmaz, sikin eline
vermi. Bu hlnde 'avrat gelmi. "Bire mab1n olacak! Nedr bu?"
demi. Hoca da aytm: "Ye bire emcgin sikdm! Eline bak
vereyin, elini mi kessn." demi.

79.
Nasraddin Hoca bir gn 'avrat ile ekiir de, ev ardnda bir ki
leri varm, Hoca varur, anda bir ka gn yatar. Bir gn cariyesi ki
lere bir maslahata varur; grse Efendi bunda. Defi: "Hay Efendi!
Sen bunda n'eylersin? Biz seni aray aray ldk." demi. Hoca da
aytrn: "Beni kon u beni! u gariblk illerde leyin!" demi.

80.
Nasraddin Hoca'nun 'avrat bir gn dourmal olm. Hoca eve
gelr, grse ev galaba. "Nedr?" demi. Bunlar da: ''Var; birez gez!"
demiler. Gitmi, dah gelmi. "Var, birez dah!" demiler. Gitmi.
Yine gelmi. ''Var, birez dah!" deyicek, Hoca kakrn da evinn iin
de kim varsa hep kovmu da 'avratn alk koyun yatrm; gbein
den amna karu bir ka koz yuvarlam. 'Avrat: "A koca! N 'eyler
sin?" demi. Hoca da aytm: "Behey emcgin sikdm! N'eyleye
yin? Olandur, ayed koza aldana ka, derin" demi.
1 34

NASREDD/N HOCA

81.
Nasraddin Hoca'nun 'avrat bir gn, evi hali olm da, amna
bakm, aytm ki: "Benm devletm ve sa'adetm, am! Senn
ucundan bunca devletlere uradm; dah kim bile ne devletlere u
rayam!" derken Hoca nagah iidi gelmi. Grse hal byle; tez tara
gelmi; sikin am da: "Beni drl drl belalara uradan hep sen
sin! Dah kim bile ne belalalara uradasn!" dey alarken 'avrat
ierden iidr de tara gelr. Grse Hoca sikin, taan aup ha dur
maz, alar. "A koca! N'oldun?" demi. Hoca da aytm: "Behey
emcgin sikdm! Ben senn amunun dnne varmadum. Sen
benm sikmn yasna neye gelirsin?" demi.

82.
Nasraddin Hoca'ya bir gn 'avrat: "A koca! Bana vala alver."
demi. Hoca da: "u kadar yeter mi?" dey iki elierin yaym. 'Av
rat da: "Yeter!" demi. Hoca da iki kollarn yayarak bazara gider
ken grse karudan bir hedf gelr. Hoca heman: "Savul karda yol
dan! Endaze bozarsn." demi.

83.
Nasraddin Hoca'ya bir gn 'avrat: "Anaru yat!" demi. Hoca
da hernan kalkm da pabucun giymi; ehirden gitmi. Bir ka gn
gidicek yolda bir herife urar. Ana aydur: "Billahi, bizm karya
varasn. Dah gideyin mi? Yoh sa ey midr? dedi diyesin." demi.

84.
Raviler yle rivayet etdiler ki: Nasraddin Hoca bir gn cier al
m, gelrken olu: "A baba! unun acan bana ver e!" demi.
"Bire anasn sikdm! Cierde ak m olur?" dey oln dmi.
1 35

PERTEY NAL BORATA V

Olan da alayu alayu eve gelr. 'Avrat karu kar da: "Bire kan
lar kusacak! Ger u olan neye alatdn?" Hoca da aytm: "Ci
erden ak ister; andan tri ddm." demi. 'Avrat da aytm:
"Ne bilsn, narestem? Ol an ikenbe sand." demi.

85.
Nasraddin Hoca bir gn oduna olan bile alm, gitmi. Kend
odun keserken eeini kurd yemi. Gelse grse hal byle... Kurd
bum gricek bir yokua karu alm, yriyvermi. Nagah olanun
gzi kurda du alm: "Bire! Kurd vard! Hay, hay!" dey arm.
Hoca aytm: "u dok kurda yoku yukar hay dey neye arur
sn? Yoh sa baro katdurayn, ldreyin mi dersin?" demi.

86.
Nasraddin Hoca bir gn olna zerdall aacn gstermi: "u
na ne derler?" demi. Ol da: "Ymrda aacym. Tolu de de
an gidermi; sarus yerinde kalm." demi. Hoca da aytm: "Vay!
Bu rusp ol nice bildi?" demi.

87.
Nasraddin Hoca karsna aydur: "Kar! Sen lyi neden bilr
sin?" Kans aydur: "Burn, kula r." der. Hele bir gn daa odun
kesrnee gider. Odun keserken dada burnn, kulan yoklar; grse
souk. "Hay! Ben lmin!" dey der, yatur. Alama kar birer
ademiler ka gelrler. Hoca yatur. "Hoca! Ne yatursn?" demiler.
Hoca aydur: "lyim" der. Ademler aydur: "Hey Hoca! Hi meyyit
syler mi?" demiler. Nasraddin Hoca da: "lyin. Varun bana
imam, m'ezzin getrn; alsunlar, gitsnler." demi. Hele ademler
imam, m'ezzin getri verrler; Hoca'y tabuta koyarlar; alurlar,
giderler. Meer ol ehirde 'adet imi ki bir l gese dam stine 1 36

NASREDDIN HOCA

kup bakarlar imi. Hele Hoca geerken ban kaldrm; bir 'avratun
yzine bakm. 'Avrat dah Hoca'y grmi: "Bu l dirildi!" demi.
Hoca da sikin eline alm: "Yalan syleyenn bu, amna!" demi.

88.
Nasraddin Hoca bir gn on eek alur; At-bazarndan eve gelr
ken birisine biner. Yolda sayar: eek dokuz gelr. Meer altng ee
i saymazm. "Hay gidiler! Beni aldadlar." dey durmayup sayar:
on, gine biner, sayar: dokuz. "Allah, Allah, hey!" deyp fikr ederken
nagah bir adam ka gelr. "Hoca! Ne fikr edersin?" der. Hoca da
aydur: "On eek aldum, dokuzumu." Ol herif aydur: "Ya bu stin
de oturduun eek nedr?" der. Hoca da: "Hay mabln olacak! Sen
de bunda msn?" der.

89.
Nasraddin Hoca bir gn yolda giderken bir tavan grr. He
man kovalar; yetmez, yavu klur. Eve gelr; karsna aydur: "Kar!
Bir spa grdm; kovaladm, dutamadm. unun gibi giderdi ki kat
yaydan ok gider gibi gider." der. Kars aydur: "A koca! Dutsanay
dun! Ben ana binerdm." der. Hernan Nasraddin Hoca kalkar; bir
odun aac eline alur: "Bire hey emcin sikdm de. Sen anun
belini mi zsen gerekdr?" dey bir muhkem lat alar.

90.
Nasraddin Hoca bir gn yolda giderken dest-malna bir avu
leblebi koyar. Yiye yiye giderken yolda birez olancuklar bulur:
"Olancuklar! Size leblebi vereyim." der. Olancuklar da: "Ver!"
demiler. Aytm: "Size Allah verr gibi mi vereyin, yoksa adem
verr gibi mi?" demi. Olancuklar da demi ki: "Allah verdi gibi
ver." demiler. Nasraddin Hoca da kimine az, kimine ok verr.
1 37

PERTEY NAIL BORATA V

"Hay Hoca! Nin beniher vermezsin?" derler. Nasraddin Hoca da

aydur: "Bak a, gr e! Allah kimine az verr, kimine ok verr." O
Iancuklar da gine derler ki: "Adem verdi gibi ver." derler. Ol vak
tn Nasraddin Hoca: "Allah, Allah! id, gr! Dutalum ben hi tn
mamm, der. Gr u olancuklar bile beenmez senn verdini."
demi.

91.

Nasraddin Hoca'nn bir kz varm. Gelinlie 'avratlar grrne

e gelirler. Nasraddin Hoca da: "Kulunlaycdur." demi. 'Avratlar
gitdklerinden sonra kars aydur: "Bire, mabin olacak! Sen kzun
ayana balta vurursun." demi. Nasraddin Hoca da: "Bire hey em
cin sikdm kar! At-bazarnda at satduklar vaktn, kulunlayc
dur, derler. Eksi olmayn artuk aka verr, alur." demi.

92.
N asraddin Hoca bir gn deniz kenarnda abdest alur. Ayan
yurken nagah banan suya karur. Nice eyleyesini bilmez. Tar
kadak bir osurur: "Meh abdestni sana; bana bamaum ver." de
m.

93.

Nasraddin Hoca'ya: "een kadi ald." demiler. Sevinerek

'avratna varm: " 'Avrat! Eem kadi alm. Varayn, bana na'ibli
in vere mi?" demi. Sabah sefer eylemi. Giderek, alam olur. Bir
tekkede kalm. Tekke sahibinn 'avratna aytm ki: "Dn ile beni
uyar, kaldr. Maslahatum var, giderm." demi. Meer ol tekkede
klar varm. Nasraddin Hoca'y bilmemiler. Uyurken sakaln, b
yn tra etmiler. 'Avrat kalkm yukaru, aytm: "Dur yukaru!
Sabah ald, gidersen." demi. Nasraddin Hoca da kalkm. Giderek
1 38

NASREDDIN HOCA

bir pnar kenarna varm; oturm. Kendyi su iinde grmi: Bir

Seydi-Kaz durur. Ta'accb eleyp fikr eder ki: "Bu emcin
sikdm beni dey bir Seydi-Kaz n uyarm." demi.

94.
Nasraddin Hoca bir gn bir minare dibine gelr. "Buna ne der
ler?" dey sarm. Anlar dah: "Buna minare derler." demiler. Ho
ca yukaru bakar. Ittifak bir kuzgun minare depesinde hazr imi. Al
n zere sar. Hoca eliyile alup giderr: Grr bir ak nesne. Hoca
aydur: "Bu hod yaurt aacym." der.

95.
Nasraddin Hoca'ya iki kii da'viye gelrler. Biri aydur: "Bu ki
benm kulaum srd." der. Hoca dah ol kimesneye: "Sen ne der
sin?" demi. Ol kii dah: "Hayr Efendi! demi. Ben srmadm;
/kend srd/" der. Bu herif aydur: "Kii kend kulan srubilr
mi?" der. Ol yine: "Kend srd." demi. Hoca 'aciz kalur; cevab
vermez. Dah: "Hele varun, birezden geln." /demi/. Bu herifler
gitdkleyin Hoca kend kulan "srayn" der (ki) ekermi. "M
yesser midr kaan ol kii kend kulan sra(yn)?" der (kim) . tti
fak kulan kat eker. Ba enzinp kerevetden dp ban yarar.
Cariye aydur: "Efendi! N'oldun?" der. Gelr, kaldurur. Nasrad
din'n uss gider. Su saarlar. 'Akl gelr. Ban sarup yine oturdu
kodlar. Yine bir zamandan sonra da'viciler gelr. "Efendi! Kii
kend kulan srbilr mi?" dediler. Nasraddin aydur: "Yri, hey
yaban eri! Ban da yarar." der.

96.
Nasraddin Hoca'nun bir gn evi yanm. "Vay! Ne i old b
reye!" demi. Karusna gemi; elin kaldrup kalkrm.
1 39

PERTEV NALI BORATA V

97.
Bir gn giderken bakar, grr: Karudan bir atlu gelr. Hernan
bir ta yanna rkl'a varm. Heriflerin herbiri gelmi: "Be n'ey
lersin?" der. Aydur: "Ge e greyin!" demi. Bir herif: "Nice kp!"
der. Dah bir urm. Hoca da: "ek!" demi. Bir herif de: "Tark!''
demi. Bir herif dah urur. Hoca da: "!" demi.

98.
Nasraddin Hoca bir gn ay aydunnda bir 'ali aa dibine ge
lr. Grr dibinde bir 'ali gl var. Meer aacun glgesi imi. Bir ta
atm kim ddinleyin avucn aar.

99.
Nasraddin Hoca'ya bir gn iki kii da'viye gelr. Biri aydur:
"ol kiide benm akam vardur, vermez." der. Nasraddin aydur:
"Be kii! Var mdur?" Ol kii aydur: "Yokdur." der. Hoca aydur ol
bir herife: "Yokdur, der." "Hay Efendi! Byle sormala aka m
verr?" Hoca aydur: "Ya nice edelm?" Ol herif aydur: "Hele bir
korkud a!" demi. Hoca da aydur: "Be herifl" dey iki barnan a
zna sokup ve iki barnan gzine sokup dah gezmi, yrimi. "Var
imdi, bunun akasn ver!" der.

100.
Nasraddin Hoca yarenleriyile sohbetde otururken eek sikd
in ikrir etdrmein Hoca'nun taana yapmlar. Hoca aydur:
"Koyuvermezseniz idi ben koyuverirdim."
1 40

NASREDDIN HOCA

100 bis.
Nasraddin Hoca'ya, ittifak, bir nesne ikrir etdrmegin, 'orf
etmesine/ kalndan asmlar. "ndrn! Diyeyin." demi. ndrdi
ler. Nasraddin aydur: "Eer bir pare dah indrmesenz idi canum
kard." der.

101.
Var. Cambridge 39
Bir gn bir ka herifler aytmlar: "Hocaya bir naziklik gee
lim." Ber yolun bana durmlar. Hoca gelp birisine uram.
Aytm: "Hay Hoca'. ol atuaz neye aldn?" demi. Varm, bi
rine dah uram. Ol dah yle demi. Hoca aytm: "Hay'. At de
ildir." demi. Varm, birine dah uram. Ol dah byle demi.
Hoca dah: "Deildir." demi. Hasl Hoca'y bunlar inandrmlar.
Heritin biri: "Hoca'. Buna binsen e'." deyince Hoca aytm: "Ho'."
Ayan alvermiler. Hoca hernan bindii gibi alm, gidivermi;
bnlyi bnlyi yere urm ... Belin tutarak kalm. Hoca: "Ben bun
bilr idim; illa beni bana komadlar." demi.

101 bis.
Nasraddin Hoca bir gn bir ton (/tosun?) alm gelrken bir
ka kimesneler: "Hocaya nazklk geelm." dediler. Birer yolun
banda durmular. Hoca gelr, urar. Selam verr. Ol dah selamn
aldukdan sonra: "Hoca! ol kim(?) ukur(?) nieye aldun?" der.
Hoca: "Hay ecn(?) / edn? / Kurumu, hay! Ahver (?)" der. An
dan geer; birine dah urar. Ol dah eyle der. Andan geer; birine
dah urar. Ol dah eyle der. Hoca dah birka kirnesneler ahidet
leriyile i'timad edp tam' eder. Ol herife: "Gel, benim ayaum al
ver!" Ol alverr. Hernan bind gibi tosun(?) Hoca'y bunluy
bunluy yere urur. Belin tutarak kalkm. "Ben bun byle edecein
bilrdm; illa beni abana komadlar." dedi.
141

PERTEY NAiLi BORATA V

102.
Nasraddin Hoca'nun tarlasna bir kz girr. Hoca rast gelr.
Def'i bir sen alur. Orada hernan kz bun grr, kaar. Gelecek
hafta olur. Bazarda grr: bir Trk 'Araba koup gelr. kzn bi
rin ana benzedrmi. Hernan yine bir sen alur; sine sine varur.
kz derdmende bir ka urur. Trk aydur: "Be n'eylersin?" der.
Hoca aydur: "Bok yeme, cahil! Ol n'eydin bilr." demi.

103.
Bir kerre kend kendye aytm: "ol aalar yemi verrler;
ben neyin vermeyem?" demi. "Ben varurun, biterin, yemi ver
rn." demi. Varm. Kendyi belinedek gme kor. Halk gitdkle
rinden sonra birez vakt, mi. Grmi olmaz, kar, kye gelr.
"Hay Hoca! N'eylersin? demiler. Ne ho kkleneyidn!" dediler.
Nasraddin aydur: "lla sovuk urd, kklendm idi."demi.

104.
Nasraddin Hoca bir gn hasta olur. Dah vasiyyet eder, aydur
ki: "Ben lcek beni eski makbedere defn eylen." der. ttifak lr.
Bir eski makbedere iletp defn ederler. Halk dalup gitdkden son
ra Mnkir ve Nekir gelp su'al ederler. Hoca aydur: "Ben eski l
yin. Bir kat sorulmam." der.

105.
!Gdi iken bir herif geldi. "Kedi sikdi" dey kadiya getrdiler.
Bir nice ahidier ahadet eylediler; inkara medl olmad. Hoca ay
dur: "Nice baardun?" demi. Ol herif aydur: "Bir kepenek iine be
linedek koydum. Azn yumdum. Dah iki k ayandan elme alup
yerledrdm." demi. Hoca etrafna bakup aydur: "San'at p al1 42

NASREDDIN HOCA

tnda dedikleri gerek imi". (Nasraddin Hoca aydur) "Ben belki

otuz kerre taaum trmalatdum ola, baarmadum." demi.

106.

Nasraddin Hoca bir gn kl.diya varur: "Efendi! Evm avld

lar.(?)" demi. Kadi aydur: "Nen gitdi?" Hoca aydur: "Bir taraum
gitdi." Kadi aydur: "Ol dah nedr kim an da ararsn?" Hoca aydur:
"Ol tara beenmezsin. Benan iki barmaumla tutup frdm
vakt be kerre dnerdi." demi.

107.

Nasraddin Hoca'nun 'avrat, birez akas varm. Evn bir bu

candan bir bucaa ve bir kapuya varup gelr imi. Bakar imi:
"Tutalum; ol ur, ben ol aka. U durur!" demi.

108.

Nasraddin Hoca bir gn 'avratnun ataln kaldurup kim mas

lahata mbaeret etmek dilese ezan avazn iidr, dah fari olup:
"Bire kar! Zinhar ben gelince ayaklarun aaa koyacak olursan ben
benden talak bo ol." der de gider. 'Avrat da, n'eylesn, ayakla
rn tutup durur. Bu esnada bir herif kapuya gelr: "Ey! Sadaka
eden!" der. Kapu dah auk imi. Baksa grse kirnesne yokdur, bir
'avrat vardur. Bu dah dergaha geer. Nasraddin ka gelr. Nasrad
din aydur: "Kimesne nasibin kirnesne yemez imi."
143

PERTEV NAIL BORATA V

109.
Nasraddin Hoca'nun 'avrat ev supurur. Nasraddin gorur ev
sprlmi. Grr 'avratnun gtin. Nasraddin aydur: "Be kar! Se
nn amun iki imi, der. Elbette bu gece kim ikisin bile sikerin, der.
Ben bun unutmayayn, kanda gidersem diyeyin." der. Bun syle
nrken iki suhtalar kapu kakarlar. Hoca tara kar. Bunlar aydurlar:
"Hoca! Konuk kabul eder misin?" dediler. Hoca aydur: "Kabul
ederin. Geln; ier girn; der. kisin de sikerem." der. Suhtalar bu
cevab iidicek: "Hoca bizroile latife eder gibi!" dediler. Hoca 'av
ratna aydur: "Bire 'avrat! Ta'am pir. Ve ol kaz boazla. kisin
dah sikerem:" der. Yemekdr, yerler. Kaz saklamlar, sabah ko
nuklara yedre; zira aham gayr yemek yedreler idi. Dah: "Bire
'avrat! Dek et ki ikisin dah sikerem." der. Dekdr, bralm.
Nasraddin ier girr. Suhtalar aydurlar: "Hoca ikimizi sikmek mu
karrer old; nevbetle bari biri birimzi bekleyelm." deyp nevbetle
ittifak edp biri yatur ve biri bekleyp kalur. Gafletdr kim bekle
yeni dah uyku alup uykularken ol yatan kirnesne uyanur. Hoca 'avra
tnun eski delin tamam etmi o bir delin dah ceng eder imi kim:
"Birin sikdm, elbette birin dah sikerem." dey dey ceng edermi.
Bekleyeni uyandrur: "Herif ikimizden birin tamam etmi; bilmezz
kangmuzdur. imdi ceng birimze. Gel, kaalum, btn. Birimz bari
sa kurtulsun." deyp kalmas tedarkinde iken kaz pencerede (ten
cerede?) saklu idin gzleri du olur. "Geln! Ol birimzi sikdi ise
dah un alalum." dediler. Tepsiyile kaz alup kaarlar.

110.
Nasraddin Hoca'nun kars bir gece dei dam stinde brak
m. Hoca f'l-hal bir aa alm; karsna bir 'ali lat urm. Mahalle
halk gelp erler: "Bunun asl nedr?" demiler. Nasraddin aydur:
"Grn, ol emcgin sikdm, terazu yldznun altna brakm.
Kasd oldur kim okkalar dp bam yara bir." Cema'at aydur:
"Hoca! Anda okka n'eyler?" demiler. Nasraddin Hoca aydur: "Te
razudurur; dirhemleri de mi olmaya?"
1 44

NASREDDIN HOCA

111.
Nasraddin Hoca'nun bir gn kars hasta olur. ki gn, gn
kim Nasraddin 'aciz kalur, alula. "Bire kar! der. Ye duru gel, ye
seni imdi sikerin." Bunu iidcek kar nizla inler. Nasraddin Hoca
duru gelr. Kannun iki ayan boynna alup berkidr ... Dah kar,
gider hammama. Hammarndan kup eve gelr. Ne grr? Ev s
prlmi, a pimi, minder salnm, 'avrat dznmi, bir kl zere
durur. Nasraddin Hoca kapuya dayanup durur. Barnan srup du
rur. Ba salup oturur. Aydur ki: "Hayf, imdiye dein len olan
cuklaruma, ve kzcuazlaruma! Yok yere lmiler, gitmiler." der.

112.
Nasraddin/n/ 'avrat bir gn bir herifn sikin gorur; germ
olur. Dah 'avrat hastalanm. "Vay, meded!" der. 'Avrat aydur: "ol
kiiye kim geldi, bolay kim derman ede." Hoca kim danlam. 'Av
rat buna iaret eyler. Bu herif aydur: "Hoca! Bu hasta ancak." dedi.
Nasraddin aydur: "Meded! De ye nie edelm?" dedi. Herif de va
mr. Birka sararnsak getrr. Birezin dmi; sikine srmi. Amna
sokar, karur. Hoca da bunun etrafna dolaup yrr. "Meer bu
nun hikmeti ol saramsakda ola! Yoksa baya bizm bildmz
siki bu ancak." der.

113.
Bir gn Hoca'ya al aydur: "Baba! u pekmezl duran kpde
bir adam grdm." demi. Hoca: "Bana, gel gster." deyp bir bal
ta getrp kp zerine gelr. Bakup grse kp iinde bir herif. He
man Hoca balta ile kpe urup sm. Pekmezdr akup evn iinde
ukur yerlere dolar. Hoca grr ki ev iinde yerlere bakar, grse her
ukurda bir herif, elinde bir balta tutup durur. Hernan Hoca evden
gidp tara kapuya kar. Aydur: "Den imdi! Gtnz varsa birer
birer geln!" der.
1 45

PERTEY NAIL/ BORATA V

114.
Nasraddin Hoca'yla birka nazk ehir olanlar harnnama gi
rrler. ttifak etmiler ki birez yumurda getreler. Nasraddin'i or
taya alup zedecekler(?). Dediler ki: "Geln, birer yumurda yumut
layalum." demiler. Grleri altna yumurda kadlar idi. Grleri al
tndan birer yumurda karup Nasraddin Hoca'ya: "Sen de yumurt
la!" dediler. Hoca aydur: "K.ykkyk!" dedi. "Bu kadar tavua bir
horos gerekmez mi?" dediOer).

115.
Nasraddin Hoca'ya bir gn bir barlcan getrdiler. Aytm/lar/
kim: "Nasraddin Hoca! (aydur) Biz bilmedk; 'aceba u ne(den)
dr?" demiler. Alm, grm; aytm: "Varun, oluma iledn. Ol
benden yerek bilr." der. Nasraddin Hoca'nun oluna iletdirler. Ol
dah bakar, grr, aydur: "Behey eblehler! Bu hod /gzi/ almaduk
srcuk yavrsdur." demidr.

116.
Nasraddin Hoca bir gn baa varur; zm uruluna girmi .
Baavan duyar: "Be n'eylersin?" demi. Nasraddin Hoca aytm: "S
maa girdm." demi. Bu herif aydur: "Gel imdi, bokuru gster, g
reyin." demi. Nasraddin Hoca geze grmi, bulmam. "Be tez ol,
bul!" dedi. Nasraddin Hoca grr bir eek bok durur: "de!" de
mi: "Bu hod eek bok!'' demi. "Behey er! demi Nasraddin Hoca,
senn korkundan kang bok sacaum bilmezin." demi.
146

NASREDDIN HOCA

117.
Nasraddin Hoca bir gn bir dellaka urar. Buuk verr; aydur
kim: "Benm maslahatum var. Sen benm baunu gelrsem de, gel
mezsem de tra eyle." demi.

118.
Nasraddin Hoca bir gn harnnama varur. Dellak ban kaz
maa balar. Dellak bir yanna dneyin derken Nasraddin Hoca
berk taana yapur. Dellak aydur: "N'eylersin?" der. Nasraddin
Hoca aydur: "Ben beni der sandum." demi.

119.
Nasraddin Hoca bir gn et alup giderken bir devlnge kapar
gider. Nasraddin Hoca dah bun grr; seirdr, bir yksek yere
kar. Meer bir herif /cier/ alup giderken Nasraddin Hoca defi
cieri kapar. Bu herif aydur: "N'eylersin?" demi. Nasraddin Hoca
aydur kim: "Aceb mi olur? Devlnge cier kapmaz m kim sanur
sn?" der.

120.
Nasraddin Hoca giderken, bir gn, grse bir aygr yunda amak
ister kim aa. Yund da buna ifteler salar. Tez eve gelr; aydur: "Bi
re kar! Bir tatlu siki kim rendm, dur sana gsteriyem, demi.
Amma ben seni sikmek kim istedke sen bana durmadan ifteler
sal." 'Avrat dah eyle etmi. Hoca'nun kim kas yarlm. Nasrad
din Hoca aydur: "Sikeyin aygr da, yund da, skilerini de!" demi.
1 47

PERTEV NALI BORATA V

121.
Bir gn bir dellal bir nacak satayorurken bir herif: "Ha nacak!"
dey arurm. Nasraddin anda hazr imi. Kendye der sanur:
"Sakalun sikime!" der.

122.
Nasraddin Hoca bir gn hasta olur. Bir nie 'avratlar gre ge
lrler. Aydurlar: "Hoca! Sen lrsen nie alaalum?" dediler. Ay
dur: "Ama doymayan Hoca, den." der. 'Avratlar aydurlar: "Eer
lrsen kefeni arndan m eyleyelm?" demiler. Nasraddin Hoca
aydur: "Hele dirlmde amunuz sikme gern kim tebrizi ol
sun." demi.

123.
Nasraddin Hoca bir gn hasta olur. Halin sora gelrler: "Haln
nedr?" dediler. Aydur: "Sapa sa lyorum." der.

124.
Bir gn Hoca'nun olna: "Ye mescide gel, ye ehirden git!" de
diler. Aydur: "Mescide varmak kaan olur? ehirden gitsem olur."
der.

125.
Nasraddin Hoca her gn evden karm. Kapsnun ninde s
arlarm. Bir gn, iki gn... Grr hasl olmaz. " 'Aceb kim ki?"
dey bir gn gzlemi. Grm ki bir olan gelr, kapunun ninde
kim smaa oturur, hernandem Nasraddin Hoca km, aytm:
1 48

NASREDDIN HOCA

"Bire anasn sikdm! N'eylersin? Kimin olsn?" demi. Olan

herzesin syleyp aytm ki: "Ben Tanr'nun kz kardanun al
yn." demi. Hernan Hoca getrr mescid kapus nine; aydur ki:
"Birez dah dayn kapus nine s!" der.

126.
Nasraddin Hoca, bir gn 'avratyla kendunn kyinde rklk
olur. Halk dalup kamlar. Hoca dah evin devirrni, gitmek ted
birin eylemi. Meer Hocanun be yz akas varm; nerede kaya
can bilmezdi. Hele Hoca fikr eyler. Meer evinn ni ayr imi.
Ol ayra bir srk diker. Ol be yz akay bir beze balar; dah sr
un bana balar, dike kor, gider. Meer bunu 'arifler gzedrler
imi. Hoca gitdinleyin gelmiler, almlar, dah bana bir sr bo
k yapmas germiler, dike komlar. Hoca bir gn gelr, akay
yoklar. Grr srun banda bir sr yapmas var. Nasraddin ay
dur: "Aka gitdine incinmezem, ve illa bu yern sr nie 'akllu
imi kim drt ayan bzp srn ak depesine sm dey 'aceb
lerm."

127.
(Bir gn) Nasraddin Hoca/y/ kirnesne ilndrmez. Bir gn ce
ma'at ittifak ederler: "Nasraddin Hoca selam vericek selamn alma
yalum; grelm ne der?" demiler. ttifak Nasraddin gelr. Bunlara
selam verr. Selamn almazlar. O yana bakar, bu yana bakar, grr.
"Tenhaca, ancak bir kirnesne yokdur." dey Nasraddin Hoca ie
rnee balam. Cema'at bu hali grr; kalkarlar; gle gle dar-cla
an olmlar. Aytmlar: "Nasraddin Hoca'y ilndrmee hi der
man yok!" dediler.
1 49

PERTEY NAL BORATA V

128.
"Nasraddin Hoca'y, bir zarif aydur, ben ilndreyin." der. Ce
ma'at: "Edemezsin." demiler. Varur ol kirnesne Hoca'ya selam ve
rr. Hoca selamn alur. Ol herif aydur: "Hay Hoca! Alama dek gi
dersem taaun dibine varur myn?" der. Nasraddin Hoca yukaru
gnee bakar, gn er, Nasraddin Hoca aydur: "Brazerm kim, al
ama dek gidersen de sikme dah karsn." der.

129.
Bir gn Hoca yine krsiye kar. Va'z ederken aydur: "Msli
manlar! Tanr'ya kr eyleniz kim Hak-ta'ala kudretiyile gk yzini
direksz yaratd. Eer diree muhtac olayd yeryzinn ta, aac
ana direklie yetimeyeyidi." demi.

130.

Bir gn Hoca yine krsiye kup va'z ederken aydur: "Msli

manlar! Tanr'ya da'im kr eylenz, zekernzi ardunuzda yarat
mam. Yoh sa kend kendnze nefsnz belasyla livata eder
dnz." demi.

131.
Nasraddin Hoca'nun meer banda kelck vanrn. mam mes
cidde ekser vaktda ... okurrn. Buna Hoca incinrmi: "Bu benm
kelligm eker ancak." dermi. Bir gn imam gece gelr. Hoca da
h mihraba geer, imarnet eyler. mam ol hinde gelr. Hoca duyar:
"Eyi frsat buldum." dey hernan bu dah... suresin okur. Meer
imarnun bir aya aksak imi ... yerine okum; ya'ni murad imarnun
aksakln ekmek imi. Namaz tamam olcak imam aytm: "Ms
limanlar! Namazunuz ger dndrn; zira batl old." Hoca ayt1 50

NASREDDIN HOCA

m: "Be cahil! Bunca zamandur sen benm kellim ekersin, na

maz batl olmazd. Ben bir kez aksaklun ekdm, namaz batl ol
d?" demi.

132.
Nasraddin Hoca bir gn kadya varur. Ittifak iki kii gelp ay
durlar ki: "Efendi! kimzn birbiri karusnda evimz vardur. Biri
mzn damndan birimzn damna bir kelb srarken bir uzd. "Ev
ss sakalna!" dediler. Bu kez ben aydurn bu kiiye: "Senn sakalu
nadur." Bu der. "Senn sakalunadur." "Ne buyurursz?" demiler.
Kad dner, Hacaya aydur: "Bu da'vanun kadln sana verdm.
Sen hkm eyle." Hoca ol kiilere aydur: "Nice old? Kelb senn
evn zerinde mi uzd?" "Yok." dediler. "Ya ol bir evn zerinde
mi uzd?" "Yok." dediler. "Ya nice etdi?" dedi. Anlar aydur: "S
rarken iki evn arasnda uzd." dediler. Hoca aytm: "ol bad- ha
vadur. Anda sizn ne dahlunuz var? Ol Kad Efendinndr." demi.

133.
Hoca bir gn 'avratna bir kaz pirdr. Alup Belerden birine
tuhfe iledr. Alup giderken itihis germ olur; sabr edemeyp ka
zun bir budun kesp yer. Ahir ordaki bir Bee iledr. Ol Be grr
bir bud yok, aydur: "Hoca! Kan bunun bir bud?" Hoca dah: "By
le olur. Anasndan bylece dod." der. Ol Be ava gider; Hoca da
h bile gider. Yolda giderken bir sazlkda bir alay kazlar bir aya ze
rine dururlar. Hoca grr; aydur: "Hay Bem! Ben getrdm
kaz dah bunlarun cinsinden idi." der. Be hernan bir davlunbaz ur
m. Kazlar iki ayak zerine basdlar. Hoca aytm: "Bem! ol o
ma en yeyeyidn hernan drt ayakl olurdun." demi.
s

PERTEV NAIL BORATA V

134.
Hoca 'avratna aydur: "Kar! Bana bir karmahelva pir." de
mi. Kars dah piriverr. Kutuyla alup yolda giderken tama'
eder; az yemee balar. Tamam helvay dkedr. Bee dah gelmi
olur. Be aydur: "Hay Hoca! Safa geldn!" Hoca aydur: "Sultanum!
Sana bir kutu helva getrdm. nanmazsan kutusn nian in bile
getrdm. Uta grn!" demi.

135.
Hoca'nun olna ak helva gsterrler. "Bu nedr ve neden olur?"
demiler. Bakm, aytm: "Ak saanun kabndan olur." demi. Ho
ca aytm: "Allah balasuni Eer ben retmi olaydum bilmez
di." demi.

136.
Hoca bir gn 'avratna aydur: "liyi neden bilrler?" 'Avrat
aydur: "Eli ve yzi sovuk olur." demi. Bir gn Hoca eeiyile odu
na gider. Hava soucak imi. Hoca eline, yzine yaptur, grr ki
souk: "Vah! Ben lmim!" der. Hernan al koyun yatur. Bir za
mandan sonra aydur: "Varayn, ben ldm eve haber vereyin."
der. Seirdr; 'avratna gelr, aydur: "Ben ldm; flan yerde yatu
rum. Cema'at gelp beni alsunlar, getrsnler." demi. Ger varm;
ol arada yatm. 'Avrat kup cema'ata aydur: "Hoca ahirete gitmi.
Flan yerde yatur. Gidn, getrn." demi. Cema'at aydur: "K.im
geldi, haber getrdi?" derler. Hele varurlar, getrrler. Makpereye
karlar; giderler. Hoca yatarak karn acur. Kalkar, oturur. Grr
olmaz, topra eer, kmak ister. Meer bir ta varm; ana yapur,
kar. Bir delk alur. Hernan ban dele sokar. Meer bir 'acemi
srtma varm; davar srp gezer imi. ttifak Hoca ban mak
pere delinden kardu gibi davadar rkp dardaan alm. S
rtma grr; aydur: "Bire hey avradn sikdm lsil Sen de eller
1 52

NASREDDIN HOCA

lsi gibi yatsan a! Baun neye kaldurursn?" demi. Elinde olan

aacla bana bana urm. Hoca ban karayn demi, etei dola
m. Hele bin drl belayla gcile kar. "Vay ne kurtuldum!" dey
kr eder. Eve gelr. Komular yanna derilrler. "Hoca! Ol dnya
da ne var? Ne haber getrdn?" aydurlar. Hoca aydur: "Nesne yok
dur. Amma saknun. Harmende katr rktmen. Andan tri bana
kat 'azab etdiler." demi.

137.
Hoca eegne binp giderken eekden aaa iner, dah ferra
cesin een zerine kor. Kend su dkrnee gider. Meer bir herif
bun gzedrmi. Ferraceyi alur, gider. Hoca gelr; eek zerinde
ferrace yok. Dah een arkasndan semerini alur. Eek semerin
alndun grr, barur: Hoca aydur: "Gerekse bin kerre ar, ol
maz. Ferrace/ mi/ getr, semern al!" demi.

138.
Bir gn Hoca mescidde eek sikerken stine bir herif gelmi.
Hoca'ya: "Tl yzne!" demi. Hoca aytm: "Elmde im var;
yoksa sana mescide tkrmei redeyidm." demi.

139.
Bir gn Hoca 'mad ile ava giderler. Hocanun elinde bir doan
varm. Doan salverrler. Doan bir kzn stine konar. He
man Hoca kzn boynna bir ip takar; eve getrr, balayu kor.
Bu kzn sahibi isteyrek gelr, bulur. Aydur: "Hay Hoca! u be
nim kzm. Nin balayu kodun?" Hoca aytm: "Bok yeme, be
cahil! Benm doanum tutd." demi. Ahir kadya varup kssay 'arz
ederler. Kad ay:tm: "Hey Hoca! Doan kz mi alur?" Hoca ayt
m: "Deveyi dah alurl Sen cahil misin, taaum!" demi.
1 53

PERTEV NAL BORATA V

140.
Hocaya 'mad aydur: "Hoca! Kaan nne bir yemek gelse d
ketince yersin; doymak bilmezsin. Bir mkdar yedkden sonra vaz
gel, eller gibi." der. Hoca aydur: "Ya, mad! Gel, ayaurnun bir par
mana bir ip takaym. Ol vakt ki ok yeyim, ipi ek; andan son-ra
vaz geleyim." der. Kavl ederler. ttifak bir gn bir ziyafetde mad'la
hazr olurlar. Yemee sunaak hinde Hoca'nun parmanda olan
ipn ucna bir kedi aya dolaur. Hoca bu kez yemee elin sunmaz.
Hoca'ya: "Nen yemezsiz?" demiler. Hoca aytm: " 'mad ipi ek
di, nece yeyeyim?" demi.

141.
Bir gn Hoca iernee oturur. ttifak sikine bir ar konar. Hoca
aydur: "Ancak olur! Ey buldun bal alacak iei!" demi.

142.
Bir gn Hoca'ya sorarlar kim: "Bir cema'atun iman osursa ol
cema'ata ne lazm gelr?" derler. Hoca aydur: "Ne lazm gelse ge
rek? Zahir bir cema'atun iman osursa ol cema'ata smak lazm ge
lr." demi.

143.
Bir gn Hoca'nun bazar halk akasn muhkem bakarlar. Hoca
aydur: "Ne 'aceb bakdunuz! Yoksa ananuz sarraf m sikdi?" demi.
1 54

NASREDDIN HOCA

144.
Meer Hoca'nun sakal aarn idi. Bir gn yolca giderken bir
alay nahbube 'avratlar gep gider. Hoca'dur, sabr edemez dah,
ittifak bunlara ulaur. Bunlar aydur: "Hey kii! Utannaz msn ki ak
sakall olasn? 'Ayb deil mi?" Hoca aydur: "Ya ak kpek poh ye
mez mi?" demi.

145.
Bir gn Hoca'ya bir herif aytm: "Hoca! Gzn nuhken a
rr. Hi bilnezim n'eyleyin." demi. Hoca aytm: "Henan kar."
Herif aydur: "Hi gz kar n?" Hoca aytn: "Vallahi, yenindr!
Geende benn bir din ard, ta kim karnaynca rahat bul
nadum." demi.

146.
Bir gn Hoca konulukdan bir kazan alur. Maslahat yetdkden
sonra iine bir kk kazan koyup sahibine getrr. Sahibi aydur:
"Bu nedr?" Hoca aydur: "Kazanunuz dourd; alun." der. Alurlar,
giderler.
Bir gn Hoca'ya yine kazan lazm gelr. ster; verrler. Bu ker
re alur; artuk getrmez. Kazan sahibi aydur: "Nen getrmezsin?"
Hoca aydur: "Kazan ldi." Herif aydur: "Hi kazan lr mi?" der.
Hoca aydur: "Ya hi kazan dourur n?"

147.
Bir gn Hoca'ya: " 'Avratun sikir." demiler. Hoca aytm: "Za
hir sikern ya! Sikilneyen 'avrat n'eylerm?" demi. Aytmlar:
"Hay Hoca! Szi anlanazsn. 'Avratun eller siker." demiler. Hoca
aytm: "Ya ben onun atas, karnda deiln." demi.
1 55

PERTEY NA/LI BORATA V

148.
Bir zaman Nasraddin Hoca'ya ay:tmlar: "Bir zamanda bir ce
ma'at Hindi kleler ittifak edp efendilerinden kamlar. ehirden
bir gnlk yere gitmiler. Meer bunlar bin adem imi. Yz bin mil
ehirden ra gitmiler. Aytuk bize kim erir? demiler." Nasraddin
Hoca aytm: "Bunlarn birisi mil; bakisi n'eyler?" demi.

149.
Bir gn Hoca harnmamda hanendelik ederken avaz, glbengi
kendye, nefesi hoa gelp aydur: "Bana yazuk deil mi ki benm
gibi bir hb nefes zayi'ola?" deyp hernandem hammarndan tara
kar. Dor bir mescide varur. Anun minaresine kar. yle vakt:
idi. Fi'l-hal temdd okumaa balar. Meer minare dibinden bir kim
se gep giderken grse, bir kii yle vakt:nda minareye kup dur
mayup temdd yerr. Herifdr, ba kaldurup yukar bakup aydur:
"Hey nasaz! Sende bu nasaz aviz ile bi-vakt temdd vermek neden
dr?" Hoca dah temddden vaz gelp minareyi dolamaa balayup
aydur: "Ey n'olayd bir sahib-i hayr olayd! Ubu minarede bir ham
narn yapayd dah bizm gibi nasizlar nasazlkdan kurtara idi!"
dedi.

150.
Bir gn Nasraddin bir vilayetden gep giderken grse, bir alay
'avratlar gelin alup da giderler. Hoca ne idiin bilmeyp birinden
sorup aydur: "Nedr bunun asl?" deyp sylerken Hoca'ya ol herif
aydur: "Ne olsa gerekdr? te ubu ortalkda olan gelini bir herife
gerdek edp ol herif ubu kzdan murid alsa gerekdr. Asl budur."
dedi. Hocadur, bir kerre tutup kahkaha ile gldi. Aytdlar: "Hay!
Ne 'aceb gldn?" dediler. Aytd: "Nece glmeyeyim ki bunca vila
yet gezdm, hi byle bir pzevengi ok viliyete rast gelmedm."
dedi.
1 56

NASREDDIN HOCA

151.
Bir gn Nasraddin Hoca'ya aydurlar: "Hay! Ay yeni olduka es
kisin n'eylerler?" Hoca aydur: "N'eylese gerek? Eskiyicek paralarlar
yldz yaparlar." dedi.

152.
Bir gn Nasraddin Hoca, bir sabah, ehirden kup gitmek mu
rad eder. Meer bir devesi var idi. Kendye aydur: "Bari yayan git
meden, ol deveyi bile alup merkeb edeyim; ana binp huzur- kalb
ile gideyim." dedi. ttifak, yolca kafile birle giderken, bir gn, deve
dr kkrer, Hoca'y yere urup zerine kar. Hoca'y altna aldukda
Hoca'dur, feryada balar. Halk- kafle cem' olup Hoca'y kurtarurlar.
Ba'dehu Hoca'nun akl bana gelp aydur: "Mslimanlar! Grd
nz kim ol deve bana ne kadar cefa eyledi. Lutf eylenz, ol deveyi
bana muhkem kayd u bend eylenz, bari un sikeyim, intikamuro
alaym." dedi. Bunlar aytdlar. "Hay Hoca! Allah'dan korkmaz m
sn ki bir hayvan sikmek istersin?" Hoca aydur: "Siz durmayup
ademi sikersiniz. Ben bir deve sikicek ne lazm gelr?" dedi.

153.
Bir gn Nasraddin Hoca yumurtanun dokuzn bir akaya alup
bir diyarda dah onn bir akaya satard. Hoca'ya: "Nin byle
edersin?" dediler. Hoca aydur: "Ziyan da 'fa'idedendr." dedi.

154.
Bir gn Nasraddin Hoca yolda bir lmi tavuk bulup ittifak bu
n yolar, atee koyup kebib eyler. Halk Hoca'ya aydurlar: "Hay Ho
ca! Bir murdar tavuk hi yenr mi? Adem boazlamad." derler.
Nasraddin Hoca aydur: "Hey batllar Sizn boazladuunuz temiz1 57

PERTEV NAIL BORATA V

dr de, ve sizn ldrdnz temizdr de Tanr ldrdi murdar

mdur?" demi.

155.
Sulta.n 'Ala'eddin zamannda , 'ilminde kamil rhban zuh.lr
edp, 'alemi seyahat edp gezerlerken bir gn Sultan 'Ala'eddin'n
vilayetine varurlar. Padiahdur bunlar dine da'vet eder. Bu rh
ban aydur: "Bizm her birimizn bir su'ali vardur. Eer bu su'al
lerimze cevab verrseniz sizn dinnze girelm. Eer siz dah bi
ze cevab veremezsenz bize muci olur msz?" Bunlar dah bu sze
ka'il olup mukayyed aldlar. Sultan 'Ala'eddin dah 'ulemasn, ve
meayihin ve mfcisin cem' eyledi. Asla bunlarun su'aline cevab ver
rnee kadir olmadlar. Sulan 'Ala'eddin gazaba gelp aytd: "ol
benm bunca 'Arab ve 'Acem ve Rum vilayeti zabtmda ola, bunda,
vilayetn iinde 'ulemadan ve fuzaladan ve meayihden bir kimse
bulunmad ki bunlara cevab vere." deyp rida eyledi. Ahir ilerin
den niesi aytdlar: "Bu su'ale kimse cevab veremez, meer Nas
raddin Hoca ola." dediler. Padiahdan Hoca'ya adem gnderdiler.
Hoca'ya gelp bulud ve alvali ana bildrdi. Hoca aydur: "Ya! u
nesneye cevab veremediler mi?" deyp, "Tez eemi eerlenz!"
deyp eline 'asasn ald. Dah eeine svar olup dor Sultan 'Ala'ed
din'n sarayna geldi. eri saraya girp Padiaha bulud. Padiah
dur, Hoca'ya sandal gsterp "Otur!" dedi. Hoca Padiaha du'a k
lup aytd: "itdm ki beni bir hizmete da'vet eylemisiz, Padia
hum! Ta ol hizmeti du'anuz berekatyla yerine getirmeyince ee
mden inmezem." dedi. Vardlar, ol dane keii getrp Ho
ca'ya buluturdlar. Hoca aytd: "mdi, su'alnz nedr? Sylenz!"
dedi. Biri evvela iler gelp hernandem aytd: "Dnyanun ortas
evvela nedr?" Hoca hernandem eeinden inp elindeki 'asa ile
iler gelp een nine geldi; dah een n ayan gsterp ayt
d: "te dnyanun ortal een n aya durdu yerdedr." dedi.
Kei aytd: "Neden ma'l.lm?" Hoca aytd: "Eer i'tikad etmezsen
ite ol dmdeki 'asa ile bu aradan dnyanun bir ucna l; ve sonra
bir ucna dahi l. Eer eksik gelrse ana gre syle." dedi. Hoca'1 58

NASREDDlN HOCA

dan kei bu szi iidicek aydur: "Hi bu dedn zere dnya l

lmek kabil midr?" Hoca aydur: "Ya hi dnyann ortasn bilmek
kabil midr?" dedi. Bu kerre kein biri dah gelp aydur: "Bu gk
yzindeki yldz ne kadardur?" dedi. Hoca aytd: "Eemn arka
snda ne kadar kl var ise o kadardur." dedi. Ol kei aytd: "Neden
ma'lum?" Hoca aydur: "Eer inanmazsan gel, eek stindeki kl
say. Eer gkdeki yldzdan eksik gelrse ol zamanda szn sy
le." dedi. Kei aydur: "Ya hi eek stincieki kl saylur m?" dedi.
Hoca aydur: "Ya hi gkdeki yldz saylur m?" Bu kerre kein ol
biri iler gelp Hoca'ya aydur: "Eer benm su'alme dah cevab
verebilrsen cmlemz imana gelrz." dediler. Hoca aydur: "He
man syle, grelm." dedi. Hernandem kei iler gelp Hoca'ya
aydur: "u benm sakalurnun ka dane kl vardur?" dedi. Hoca ay
dur: "ol boz een kuyruunda ka dane kl varsa sakalunun dah
ol kadar kl vardur." dedi. Kei aydur: "Neden ma'lum?" Hoca
aydur: "Eer inanmazsan say, gr." dedi. Kei bu kavle raz olma
d. Hoca da: "Eer raz olmazsan gel; bir kl senn sakalundan, ve
bir kl eek kuyrundan yolalum." deyp baladlar. Kei grdi kim
bu olur i deil (deyp), hem canib-i Hakdan hidayet erip hernan
yoldalarn dah arup aytd: "Ben imana geldm." deyp kelime-i
ahadet getrdi. Ve ol bir keiler dah can u dilden imana geldiler.
Zira kim bu emirde su'al eden kei cmlesinn seremesi idi. He
man ol bir keiler bunun imana geldin gricek anlar dah imana
gelp Nasraddin Hoca'ya bende aldlar.

156.
Bir gn Hoca karnciana aydur: "Bir kerreck bana ver e!" de
di. Kanncia aydur: "Ne vereyim?" dedi. "Olancuklar verdin ver."
dedi. Karncia aydur: "Ya benden isteyecee gayrlardan istesen
olmaz m?" dedi. Hoca aydur: "Sen benm karndaum olasn, ver
meyesin, ya hi gayrlar verr mi?" dedi.
1 59

PERTEY NAL BORATA V

157.
Bir gn Hoca bir kannn iplik yuman ald. Kan der ki: "Adam
lar! Bana byk hayf ald, ipek yuman aldlar." dedi. Hoca da ol
arada hernan hazr idi. "ol karnn yuman karup eline veresin
de yzi karasn meydana karasn." demi.

157 bis.
Bir gn Hoca bir tana unlar. ttifak sahibi arar, bulmaz. Hoca ise
bun baazlayup derisin saklamd. Bu kerre /sahibi/, grdi ki tana
bulunmaz, feryad edp: "Hay Mslimanlar! Bir kzm unladlar.
Bana hayf ald!" deyp ana, buna ikayet eyledi. Hoca aydur: "Heman
tananun derisin karasn da gidinn yzin kara edesin!" dedi.

158.
Meer Hoca kadi iken kiinn bir hususcia da'vas var idi.
Bunlar birbirinden gizl, urlaynca, Nasraddin Hoca'ya birisi bir
hal getrr kim: "Da'vay benm zerime hkm eyle." der. Hoca
da haly alup da "Olsun!" der. Ittifak ol birisi dah Hoca'ya yz aka
getrr: "Benm zerime hkm eyle!'' dey. Hoca andan dah yz
akay alup ana dah: "Olsun!" der. Bu kerre ol biri dah bir balta
getrr: "Benm zerime hkm eyle!'' dey. Hoca'dur, baltay alup:
"Olsun!" der. Hele bunlardur, i bile Hoca'ya gelrler. Evvela hal
sahibi Hoca'ya aydur: "Hoca Efendi! Hele benm halm gr e!"
der. Yz akas olan aydur: "Hoca Efendi! Benm bir yzme bak
a!" der. Balta sahibi aydur: "Heman bun balta gibi kes e!" der. Ho
ca aytd: "Balta gibi kesrnek kolayd; ve senn halni de bilrm.
Amma u adarnun yzinden utanurum." dedi.
1 60

NASREDDIN HOCA

159.
Bir gn Hoca bir vilayete varur. Grse kim adamlarun her bi
rinn oldu evlerinn damlar zerinde birer dane sancak dikilmi
durur. Hoca bun gricek " 'Aceba bunun asl nedr?" dedi. Vilayet
adamlarndan su'al eyler. Aytdlar: "Bu vilayetde kang kiinn bir
kp filorisi olsa evinn zerine bir sancak diker." dediler. Hoca'dur,
bu vilayetde birka zaman mremekkin olur. ttifak heman-dem bir
gn birka dane kp satun alup iine bir vafir akl ta doldurduk
tan sonra zerlerine birer dane sancak dikdi. Mabeynden bir iki gn
gedkden, mubarek bayram ay gelr. Meer ol vilayet halknun
'adetleri bu idi kim kaan bayram olsa ol cmle halk birbirini ziyaret
edp ol filori olan kpleri seyrederlerdi. Bu kerre zaman geldi. Hep
birbirine ziyaret grdiler. Nevbet Hoca'ya gelp Nasraddin'n
ziyafetin yediler. Hoca da kpleri aup grdiler, ne grseler kim dop
dolu kp ii akl ta dolmu durur. "Hay Hoca! Bu filori del e!"
dediler. Hoca aydur: " 'Aceb del! Kpde yatduktan sonra, ya ta
alm, ya altun alm." dedi.

160.
Bir gn Nasraddin Hoca bir byk torba iine yaurt doldurup
arkasna urup giderken yaurt torba iinde o canibe bu canibe al
kalanur. Hoca aydur: "Arkamda bir hoa dur! Yohsa imdi seni
endrr de sikerm." dedi. Hi youndan cevab gelr mi? ttifak
yaurt birezden yine alkanur. Hoca'dur hernan torbay aaa en
drp torbanun azn bir mkdar gevedp hernandem zekerini ii
ne sokup kard. Bakup grd kim safi beyaz yaurt alm, aydur:
"Aferin! ok yere girdn, kdun, amma hi byle bir yzi ak k
madun!" dedi.
1 61

PERTEY NAIL/ BORATA V

161.
Bir gn bir ifti ift in Tanr'dan yamur isteyp el kaldurup
du'a eder. Meer kim Hoca ol arada hazr idi. Yamur yamaz. Bu
ifti Hoca'ya aydur: "Bir az du'alu kimsesin. Bir du'a eyle! Hak
ta'ala benm iftme bir yamur versn!" der. Hoca dah el kaldu
rup du'a eder. ttifak yldrmlar ve imekler olup bir 'azim yamur
yaar. Hoca da kaup bir delklce kayanun kovuna gizlenr. Itti
fak, imekdr gelp Hoca'nn zerine yalabur. Hoca aydur: "Hey
Allahum! Kulun yanld; bir sz dedi. Ya bu ra yakup kaya kovuk
larn aramak ne zahmet?" dedi.

162.
Bir gn Hoca bir dane doan bir inign iine koyup zerine
bir muhkem nesne rtp balar. Ba'dehu karsna aydur: "Bu ku
bir Bee armaan eletsem gerekdr. Bun bir hoa sakla." der. Ho
ca da kend maslahatina gider. Bu dnibde kars da ku aar, ba
kar. ttifak kudur, kaar. Hernandem ku bir ta urup ldrr. Yi
ne evvelki gibi inie koyup muhkem balayup, Hoca gelp istedi
gibi ini i eline verr. Hoca'dur, alup gider. ttifak bir Ben nine
getrr, kor. Hele Hoca'ya ri'ayet olunup aydur: "Hey Hoca! Ne
dr, bu inikde ne vardur?" "Doandur." der. Aarlar, grseler, l
mi. "Ya bu av ne zaman avlar?" der. Hoca aydur: "Bu doan gn
dz avlamaz. Bu, ahir zaman doandur, gece avlar." demi.

163.
Bir gn Hoca ata binrnek istemi; binememi. "Vay yiitlik,
vay!" demi. Dnp ardna bakar, kimse yok; yine aytm: "Evvel
de hrl sikdm del idin e!" demi.

1 62

NASREDDIN HOCA

164.
Cambridge
Meer bir gn Hoca 'Arabisd.n'a varm. 'Ulema-i 'Arab buna
ziyafet etmiler. Araya mes'ele brakmlar. Cmle mesa'ile Hoca
cevab vermi. Andan aytm: "Benim dah iki mes'elem var. Eer
bilrseniz Rumilerden siz yesiz; eer bilmezserriz Rumiler sizden
yedr." dedi. Anlar dah bu kavle razi olup Hoca aytd: "Evvel-i
mes'ele budur ki: Girdi gire. Girmedi gire. Ne girdi, ne gire. - mdi
cevab isterim." dedi. Anlar dahi fkr edp cevab verememiler. Yine
Hoca'dan ma'nasn sormlar. Hoca aytd: "Girdi gire: Adem Pey
gamber'dr kim Cennete girdi gire. - Girmedi gire: "mmet-i Mu
hammed'dr kim Cennete girmedi, girse gerek. - Ne girdi ve ne gi
re: Kafiderdr ki giremezler." Bu cevab iitdiler, cmle 'ulema Ho
ca'ya tahsin edp: "Ol bir mes'ele syle." dediler. Hoca Nasreddin
dah: "Es-sema-'i yldzat, gne doar bataruha; ve f'l-bahri bal
kat, adem grse kaaruha; ve f'l-cibili ecerat, balta girse keseruha;
ve f'l-lahmi lan, Hoca grse yiyeruha. dedikde 'ulema-i 'Arab bun
iitdikde 'aciz kalup Rmileri kendlerden ye bilmiler.

164 bis.
Meer Nasraddin Hoca bir zamanda 'Arabistan'a varm. 'Ule
may- 'Arab bun ziyafet edp ortaya mes'ele braurlar. Cemi'ine
Hoca cevab verr. Andan aytm: "Benm dah bi mes'elem var
dur; eer bilirseniz Rumldan siz yesiz; ve eer bilmezserriz Ruml
sizden yedr." demi. Bunlar bu kavle razi olurlar; mes'eleyi Ho
ca'dan sorarlar. Hoca aydur kim: "Fi'l-bahri balat, adam grse ka
ar ha; ve f'l cibali ecerat, balta grse keser ha; ve f'l-lahmi nann,
Hoca grse yer ha! Bu ah-beytidr." demi. 'Arablar bun iidp
'aciz kalmlar. Ahir Rumiy kendlerden ye tutmlar.
1 63

PERTEY NAIL/ BORATA V

165.
Bir gn Hoca kara geyp tara kar. Halk aytmlar ki: "Hoca!
N'oldun, kara geyersin?" Hoca aytm1: "Olumun babas ldi; anun
yasn tutarn." demi.

166.
Bir gn Nasraddin Hoca bir minare dibine gelr, "Hoca! Buna
ne derler?" demiler. Hoca aytm: "Ne olsa gerek? Ya kuyudur,
gne karu kundyorlar." demi.

167.
Bir gn Hoca bir damdan aaa iey durm. Bir herif gelmi.
Hoca bun grdi gibi sicliin kesmi. Ol herife aydur: "Umardun
ki sidimi urgan edinp yukar kasn." demi.

168.
Bir gn bir herif bir yerde aka gme kom. Hoca bun grp
seirdr. Akay karup alm. Ol herif dah bun gzedrmi. Ar
dna dmi. Kova kova Hoca bir mescide kaar. Anda dah kurtu
lamayup minareye km. Ol herif yine ardna yeter. Hoca grr
kim kurtulu yok, hernan kendyi minareden aaa atar. Uyanup
grse d imi.

169.
Nasraddln Hoca'ya aytm1lar: "Hoca! Farisi mi-danen?" Aytml
lar: " 'mdi syle grdm." Andan Hoca aydur: "Dada gezer tavuk,
men ne-baem. Adem r olcak sovuk, me ne-baed." demi.
1 64

NASREDDIN HOCA

170.
Bir gn Hoca negl'e varur. Meer k gni imi. Bakup grse
karudan bir herif gelr. Hoca tez varur; bu herife grr. Andan
ol ekilr, dura varur; bu ekilr, dura varur. Ol herif aydur: "Billa
hi! Sormak 'ayb del. Sen kimsin? Bilmedm." Hoca aydur: "Ben
dah seni bilmedm." Ol herif: "Biz grdk e!" Hoca aydur: "Bak
dum, grdm, brkn brkme benzer; kaftanun kaftanuma ben
zer; valiahi seni ben kendmi sandum." demi.

171.
Hoca ldkde makbereye eletrler. Halk gitdkten sonra Mn
ker, Nekir gelp su'al klurlar. Hoca aydur: "Bir aka vern deyi
vereyin." Anlar dah bir topuz urmlar. Hoca da aydur: "Canum
Zebani Efendi! yle eylen ki bir dah makrebenze bir adem gel
sn." demi. Uyanup grse mecr di imi.

172.
Meer bir gn Hoca'nun akasn uurlamlar. Hoca aydur: "Ya
Rabbi! u senn neye ihtiyacun var ki benm akam ellere aldu
rasn?" deyp kalkar, mescide varur. Buld hasr, haly devrr,
evine getrr. Meer ol dernde deryada bir gemi giderken rlzigar
muhalif olur. Bunun iindeki kiiler Hoca'ya aka adarlar: "Eer bu
beladan kurtulursak. .. " dey. Kudret-i ilahi rast kenara karlar. Ge
lp ol akay Hoca'ya verrler. Hoca aydur: "Allah, Allah! Bu gece
auk yatmala yine akam gnderdn!" demi.

173.
Bir gn Hoca ile balk avna giderler. Suya a salarlar. Hoca g
trr, kendyi a iine atar. Aytmlar: "Hay Hoca! N'eylersin?"
"Vallahi ben beni balk sandum." demi.
1 65

PERTEV NAL BORATA V

174.
Hoca, meer bir gn kye varur. Bu ky halk gelp aydurlar:
"Fak isen gel ber, bize bir cemize namaz klver!" demiler. Bu
dah varup bir l namazn klverr. Amma hernan bir tekbir ge
trr. Buna aka verrler. Alur, gider. Meer bu kyllern biri e
hirde namaz klm imi. Bunlara aydur: "Cenaze namaz byle ol
maz. Drt kez tekbir getrrler." demi. Bunlar dah Hoca'nun ar
dndan erimiler. "Bize yanl kldun." derler. Hoca aydur: "l
nz leli ka gndr?" Bunlar aytmlar: "Be gndr." Hoca ayt
m: "Bayat lnn namaz byle olur." demi.

175.
Nasraddin Hoca bir gece 'avratna aydur: "Bire kar! Tez dur,
mum yak!" demi. Kar aytm: "A koca! Mum imdi syndr
dm, n'edersin?" Hoca aydr: "Behey emcin sikdm! Tez dur,
mum yak! Batruma bir beyt geldi, yazayn." demi. Durup yakm.
Hoca'ya kad, divid, kalem getrmi. Hoca bir zaman yazm. Ahir
fari alcak 'avrat aytm: "Bu yazduun beyti oku, dinleyelm!"
demi. Hoca aydur: "Yeil yapra arasnda/kara tavuk/kzl burun
mi-kned."

176.
Bir gece Nasraddin Hoca'ya aytm 'avrat: "Koca! Gel, bu ge
ceyi ihya edelm. Tir keman oyunnda gaza sevabn bulalum." de
mi. Hoca aydur: "yle mi, kar? Ho ola!" Hele yatmlar. Hoca
durm; karsnun bir defa gnlin alm. Bir iki defa dah eyle
miler. Birez vakt gemi. Yine Hoca/y/ tahrik etmi, durm. Bir
dah iler. Ma-hasl bir gece Hoca 'avrat yle ihya etdrmi ki Ho
ca'nun mecili kalmam. Ahir karsna arkasn dner, yatur. Birez va
kt gemi. Kars yine Hoca'ya aytm: "A koca! Dur a! Bir defa
dah i zerine gel!" Hoca bir osurmu da hi tnmam. 'Avrat yine
1 66

NA.SREDDlN HOCA.

sylemi. Gine osurn. 'Avrat: "N'eylersin, koca?" demi. Hoca

aytm: "N'eyleyeyim? Ot dkendi, top atarm." demi.

177.
Bir gn Hoca'nun al aydur: "Eller iir syler; ben de syle
rin." dey durur, gider. Meer karuda, aa dibinde bir bnar var
imi. Hoca'nun al Abdal 'Ali dah anda varur. "Fikr etdm aa +
Aa dibinde bir bnar" Aydur: "Ey iir aytdum." deyp syled
i szi gelr, anasna deyverr. 'Avrat dah Hoca'ya der. Hoca dah
aydur: "Mahalle halkn cem' edelm; yedrelm, irelm, olumuz
'akllu oldu kranesi." deyp andan halk cem' ederler; yedrr
ler, irrler. Andan ol szi halk katnda okur. Halk glrler. An
dan olanun anas aydur: "A kurban olaym blbl dilne!" der.
Hoca bu szi iidicek aydur: "bak yeme; hey emcini sikdm!
Olana gz deinirsin." demi.

178.
Bir gn Hoca'nun 'avrat aya espab yumaa gider. Hoca da bi
le gider. 'Avrat giysi yurken, ayanda don yom; meer dlana
yenge yapm. "Meded Hoca! Dlama yenge yapd." der. Ho
ca da "Katlan kar! Greyim." der. Aar. Hoca eilr, bakar. Grse,
ksacyla pek yapm. "Katlan kar! fleyeyim." der. Eilp de f
ledi gibi hernan bir ksacyla dah dudana yapur. Kar ise ac
sndan osurmaa balar. Hoca feryad edp: "Meded, c:inum kar!
Sen fleme. Senn nefesn pek kokar ancak." der.

178 his.
Bir gn Nasraddin Hoca dinde uyurken bir kp mal bulur.
Sevindinden dee sar. Uyanur; grr, dek tamam aln. "Hay
meded! Veresim(?) mukarrer, amma altun mifi ancak." demi.
1 67

PERTEV NAIL BORATAV

179.
Bir gn Hoca Sivri-Hisar'da baltasn sandua koyup kilitlemi.
'Avrad aydur: "Nin baltay sandua korsn?" demi. Hoca: "Kedi
almasun." der. 'Avrat: "Kedi baltay alur m?" demi. "Be hey 'av
rat! Buukluk cieri [alan] , on akelik baltay almaz m?" demi.

180.
Bir gn Nasraddin Hoca dne varur. Dne gelen kibar se
rire teklif ederler. Nasraddin Hoca'ya kimse teklif eylemez. Karn da
a. Hele ne hal ise yiyp kalkar gider. Bir gn yine Nasraddin Ho
ca'y dne arurlar. Bu kez varur, kiminden krk, kiminden ka
vuk, kiminden kaftan, kiminden kuak, kiminden at, pusat, eerli,
sim raht ile ve atnun yannda bir sarra (?) hele kalkup svar olur.
Ba'dehu dne vardukda halk aya zere dururlar ve Hoca'y se
rire teklif ederler ve istikbal ederler, ve "Buyurun!" deyp ta'a.ma
sunmaz ta Hoca ta'ama sunmaynca. Hoca da bu ta'zim ve tekrimi
grp krkinn yenlerine: "Ta'am ye!" dey hitab eder. Halk aydur:
"Behey Efendi. Hi esbab ta'am yer mi?" derler. Hoca aydur: "im
diki zamanda rabet aniyayadur, fukariya deldr." dey cevab
verr.

181.
Bir gn Temrlenk harnnama girer. Hwace'yi da'vet eder.
Hwace dah harnnama varup buluur. Ternur ah Hwace'ye vafr
ta'zim eder. "Hay Hwace! Beni satsalar ne kadar aka ederm?" der.
Hwace dah: "Kalk, karumda yr bakaym." der. Temr kalkup
iler gidp gelr. "Ay Hoca! Syle." der. Hoca dah: "Altm aka
edersin." der. Temr ah: "Be Hoca! Benm petimalum dah zi
yade eder." der. Hoca: "Ben dah an derim." demi.
1 68

NASREDDlN HOCA

182.
Nasraddin Hace grse bir davulc davul alar. Varur, aydur:
"Getr, greyim, ben de ala bilrmiyem?" dey elinden alur. Biraz
alar. Hernan bir deirmen var idi, ol deirmen iine girp bir za
mandan sonra bir ka ayular geldiler; ol deirmen unn yemee ba
ladlar. Hace bunlar grp davul alnaa balad. Ayular oynama
a baladlar. Meer bir koca, eeine lrnek ykletmi giderken
davul sesin iidp: "Belki dn vardur?" deyp "Varaym, a yeye
yim." deyp geldi. Grdi bu davul deirmende alnur. Kapuy ad.
Hernan ayular kup gitdi. Hernan Hace lmekcinn yakasn alup:
"Bu ayular aynarken sen neye kaurdun? Tez bul!" dedi . Herif sz
bulamayup /Hace eek ile lmei elinden alup/lmei/hep/kr
d. Eee odun ykletdi. "Sen bu yoldan git; ben bu yoldan gide
yim." deyp salverdi. Seirderek evine geldi. Grse, eek gelmemi.
Karsna aytd: "Hi eek geldi mi?" Kars: "Gelmedi." dedi. "Hele
kr ben andan evvel geldim." deyp eei karu gitdi. Bulamayup
bir kiiye sard. Ol kii: "Grdm. Senn een felan yerde k:idi
olmu." Hernan eteine bir mkdar arpa alup kadi/ nine/ girdi.
ninde: "Arpa! arpa!" dernee balad. IGdi: "Grn! u del mi
dr?" dedi. Hace aytd: "Sylemeyi ko da, semern n'etdn?" dedi.

183.
Nasraddin H:ice bir gn kasavet ile gelrken bir karya rast ge
lr. "Hay Hoca! Nerden gelrsin?" der. Hace aydur: "Nerden gel
sem gerek? Cehennemn dibinden gelrm." der. Kar (ay)dur, he
man alamaa balar: "Hi benm olun anda grdn mi?" der.
Hace aytd: "Grdm. Borlu alm; Cennet kapusnda bakla sa
tar." dedi. Kar aytd: " 'Aceb borc ok m ola?" Hace: "Bin aka."
dedi. Kar bir devletl kiinn kars idi, ve kocas evde yok idi. Va
rup bin aka getrp hernan nine kayd. Kar aytd: "Ne zaman
gidersin?" Hace aytd: "imdi giderim." Kar aytd: "te bin aka,
ve bir kat amar. Gtrver!" dedi. Eve gelp grse, kocas gel
mi. Kar aytd: "Olumdan haber aldm. Cehennemde borlu ol1 69

PERTEV NAIL BORATA V

m. Bin aka gnderdim." der. Hernan herif: " Kimnle?" Kar ayt
d: "Hace ile." "Karu? Ne yana gitdi?" deyp hernan ardmda ddi.
Hernan Hace grdi herif geliyor, bir deirmen iine girp ol deir
menciye aytd: "u gelen avu grdn mi? Seni asmaa gelr."
Hernan deirmenci: "Hay! N'edeyim?" Hernan Hoca: "Getr es
babun ben giyeyim. Sen de benm/ esbabm/ giy. u aaca kup
otur." deyp, deirmenci bunun esbabn giyp ol aaca kup otu
rur. Herif geldi, grdi, Hoca deirmencilik eder, gayr kimse yok.
Hernan Hoca gziyile aaca iaret eder. Hoca grdi; deirmenciyi
Hoca kyas edp atn, dorun Hoca'ya teslim eyledi ve yukaruya k
d. Hernan Hoca herifn esbibm giyp atna binp karu durup:
"Hay Aa! Sana benzer miyem?" deyp revane old. Hernan deir
menci: "Bu beni ldrr!" dey kendin aadan braup ldi./a
vu da/heman aadan inp ba auk, yaln ayak, esbib yok eve
geldi. Kars: "N'eyledn?" dedi. "Vardm, Hoca'ya buludum. Ha
ber aldm. Gerek imi. At, doru ben de gnderdim." dedi.

184.
Bir gn Hoca satmak in bir sr boazlad. Alama dein bir
akalk satamad. Ahir kpekleri cemi'an bir yere derp her birine
bir pare et verp deftere yazar; bunlara bir ay va'de verr. Va'de ta
mam oldu gibi kpekleri yine bir yere derer; bir bo darnun iine
kapar; bunlardan aka ister. Hoca'nun yzine bakar, n'eylesnler,
hayvandur. Hoca aydur: "Bakmak ile olmaz. Eti yedinz, imdi ba
karsmuz." deyp kpekleri ol kadar der kim bunlar kalknaa
balar. Meer bu darnun dvar stinde bir ta var idi. Ittifak ol ta
un altnda bir kese filori var idi. Kpen birisi kalkurken ol ta
drdi. Kese yarlup flori sald. Haca filoriyi alup kpekleri sal
verdi, dah aytd: "Hay yle! Behey zavallular! Evvelden inkar et
meyp versenz olmaz myd?" dedi.
1 70

NASREDDIN HOCA

185.
Nasradclin'e sardlar: "Kyamet kaan kopar?" Hoca aydur: "Ka
an benim karm lr, ol zaman kk Kyamet kopar. Ben ldk
de byk Kyamet." dedi.

186.
Nasraddin Hace bir gn bir kuyudan su ekerken grse /ayun/
sureti su iinde. Hernan gelp: "Kar! Ay kuyuya dmi. Bir engel
ver bana karaym." der. Kar engeli verr... Hoca kuyuya salar.
Hernan engel bir taa ilir. eke grr, olmaz. Bir kerre yine ik
dam edp pek eker. engel tadan kup Hace arkas zere gelr.
Grse, ay yerinde, karu durur. "te grdn mi? Ay yerine geldi."
dedi.

187.
Meer Nasraddin Hace'nn kars bir ulu suda amar yurken
rnaa ddi. Hace ol rmaun yukaru ban arar. Bir kii aytd: "Ne
ararsn?" Hace aytd: "Kary suya aldurdum, an ararum." Ol adem
aytd: "Suyun yukarusn arama, aasn ara." der. /Hace/ "Benm
karm inadcdur, yukaru gider." der.

187 bis.
Bir gn Hoca bir su kenarnda uyumaa yatur. Kendni lmi
tasavvur eder. Bir herif dah gelr: "Hay kii! Bu suyun geidi ne
redendr, bilr misin?" dedikde Hoca aydur: "Ben sa iken yuka
rdan idi, amma imdi bilmezim, kandadur?" demi.
171

PERTEV NAL BORATA V

188.
Nasraddin Hace'ye aytdlar. "Senn gelinn gezegendr." de
diler. "Eer gezegen olsa bize de gelrdi." demi.

189.
Meer Nasraddin Hace'nn drt kars /karda/ var idi. Bir
gn Hace hasta olur. Kardalarna haber verrler: "Hace ldi." der
ler. "Felan yerde." derler. Meer kardalarna vasiyyet etmi kim:
"Her kaan ben lsem siz gtrn." demi. Vasiyyerin tutup Ha
ceyi gtrp gitdiler. Meer bir su geidi var idi. Meer ol yere
geldkde kimi te gider, ve kimi beri arar; geidi bulmazlar. Hace
hernan ban kaldurup: "Biz salmzda u yoldan geerdk." der.

190.
Bir gn Nasraddin Hace barada giderken: "Kendi kendim ya
vuklmaym." dey grine bir kabak balar. Biri dah gelp usulla bu
kaba alup kendi grine balar, ve nine geer. Hace grse kendi
kaba bu herifn grinde; heman: "u nmde giden Nasraddin
Hace'dr, 'aceb ben kimim?" der.

191.
Nasraddin Hace bir gn sabah namazn klnaa mescide varur.
Tekbir getrp klar. Hi durmayup tekbir getrr. Biri aydur: "Ha
ce! Sabah namaz drt rek'atdur. Sen ne ok kldun!" dedi. Hace:
"Anun in ok kldum ki Tanr'y borlu eyleyem." der. - Estaf
rullah!
1 72

NASREDDIN HOCA

192.
Bir gn Nasraddin Hace deirmenden eve ge gelr. Grse od,
mum yok. Hernan balta arad. Bulmayup eline bir kepe girdi. Bal
ta sanup oduna vurd. Hernan sap elinde kald. Hernan aramaa
balad. Aydur: "Ey benm Tanr'm! Bana baltan bulver, sana bir
inik buday vereyim." dedi. Hernan kepenn ba eline girdi.
"Ho Tanr'sn! Buday adaduklar gibi inii eline iletdin." der.

193.
Bir gn Nasraddin Hace'den birka suhteler gelp yaurt is
terler. Hace "Yokdur" dey cevab eder. Bunlar gitdkden sonra ev
den bir bo tas alup bunlarn ardndan seirdp: "Durun!" dey a
rr. Bunlar dururlar: "Bize yaurt getrr" dey. Hace gelp ay
dur: "u tas doldurup size vereceidm." dedi.

194.
Nasraddin Hace, ehrin kidisi bir gn vak'a grp bun a
mr, "Ta'bir eyle" dey. "Hnzir yavrular grdm." der. Hace ay
dur: "Kendi sfatundur." Kadi incinp ... Hace gelr. Birazdan Hace
kpde suretin grp: "Hay kar! Kpe ur girmi. Var, kadiden bir
murassala getr." der. Kar varup getrr. Hernan eline alup, grse
elinde anun da bir murassala var. Heman: "Grdn mi? Kadi iki
yzli imi. Bir de buna vermi." dey kadiyi getrp gsterr. Kadi
aydur: "Kendi suretndr." der. "Ya n yledr, ol vak'a tabirin
de nin incindn?" /der./.
1 73

PERTEV NAL BORATA V

195.
Nasraddin Hoca'y bir gn evlendrrler. Dnde halk pilav
ve zerde yerler. Zavall Hoca'ya kimesne: "ler gel, zerde ye!" de
mezler. Aham: "Hoca'y gerdee koyalum." derler. Hoca aydur:
"Sabahdan sar a kim yedi ise o girsn; ben girmem." demi.

196.
Nasraddin Hace bazara bir anak yourt gtrr. Vafir sinek
er. Hernan kadiye sinekden ikayete gider. Kadi aydur: "Her ner
de bulursan, vur ldr." der. Ittifak kadinun bana bir ka sinek
durur. Hernan kadinun bana bir odun vurur.

197.
Bir gn Hace'nn peynirin urularlar. Hernan varup eme ya
nnda oturur. Aydur/lar/: "Ne oturursn?" der/ler. "Zahir peyniri
yeyen suya gelr." der.

198.
Bir gn Nasraddin Hace ekin ekerken iki kii gelr. Aydur: "Ha
ce! Ne ekersin?" Aydur: "Deve tohum." der. Bir gn Hace grse
tarlaya katar deve girmi; hernan bunlar eve gtrr. Bir zamandan
sonra sahibi bunlar arayurak gelp Hace'nn evinde bulur. Almak
istedi. "Bire! Ne sylersin? Ol develer kendi elimle ekdiim tohum
dan hasl olcl." Bunlardur, kadiye geldiler. Herif: "Deve benm
dr." der. Hace: "Benm tarlamda hasl old." der. "Var, ahit ge
tr." der. Hace varup ahidieri getrp bunlara su'al eyledi. Bunlar
aytd: "Biz deve tohum ekdin grdk." derler. Develer Hac e'
nn olur.
1 74

NASREDDlN HOCA

199.
Nasraddin Hice'nn bir inei var idi. Hi sti olmazd. ttifak
bun dellala verr. Dellal satarken: "Ho, stl inekdr; ve kayma
stinde kedi yrse batmaz." der. Hernan delialn elinden alup eve
dor revane olur.

200.
Nasraddin Hace bir gn bir 'Arab alup harnnama iledr. Bun
dokuz kalb sabun ile yur; asla aarmaz. Heman: "ok boyacya rast
geldm; ak olsun seni boyayana!" der.

201.
Berlin III
Bir gn Hoca kyden, pazardan gelrken Hoca'y yolda hara
mller rast gelp sayarlar. Gayet gazaba gelp: "Ey Rabb l'alemin
olan Allah! Ben ihtiyar adem olup hem rm, hem setr-i 'avret
edecek ey'im yokdur. Hanem uzakdur." deyp seirderek hanesine
gelrken bir serd hava kup ve hem yumurta gibi dolu yanaa
balad. "Bu soyulma yetimedi." derken ann orta/yerine/bir dolu
rast gelp ban yara kad. Hanesi de yakn kalm idi. Hernan kan
akarak 'uryan seirdp hanesine ddi. Hernan karsndan: "Tez, ka
r! Havanelini bana getr." dey taleb edp, kar havanelini getrp
eline verdi. Hernan alup kapunun aralndan elini havaneliyile
karup doluya hitab ederek dedi ki: "Benim bam yarmak hner
deildr. Gtn var ise bunun ban yar." deyp arnca hanesi
nin karusnda bir siyah 'Arab dilenir idi. Hernan iidp Hoca'ya
dedi ki: "Ya Hoca! Sen 'ulemadan olup kiminle gavga edersin? Bu
sana mnasib deildr." deyince hernan gazaba gelp: "Sen sus!/
Ben/senin sahib aldn Rabb l-'alemin senin yzini neye dnder
midr? Bir aynaya bak." dedi.
175

PERTEY NAL BORATA V

201 his.
Nasraddin Hace bir gn Ka'beye varur. Kapusnun halkasna
yapur, alar. Aydur ki: "Tanrm! A. Evnde misin?" der. Bir ha
dim 'Arab gelp buna: "Bire kfrgah!" der. Hace aydur: "Eer k
frgah olaydm benm de senin gibi yzm kara olurd." der.

202.
Nasraddin Hace sarrusa gndz diker, gece karup ba al
tnda saklard. Bir gn Haceye aydur/lar/: "Nen byle edersin?"
derler. Hace aydur: "Her kiinn rzk ba altnda gerek." der.

203.
Nasraddin Hice'ye aydurlar: "Nen bu dnyanun halk o ya
na, bu yana giderlerdr? Cmlesi bir cinibe gitmezler?" derler. Ha
ce aydur: "Eer bir canibe gidelerdi, dnya ol tarafa devrilrdi." de
m.

204.
Nasraddin Hice bir yere konuk olur. Ta'am getrp yendk
den sonra aytdlar: "Hace! Bize bir tebareke suresin oku!" derler.
"Heman bizi tebarekeye skman, ilahi syleyelm." der.

205.
Nasraddin Hace bir gn kuyudan su ekerken kuyu iinde, me
er ramazan on bei idi, ay grdi. "Bolay ki gzme giresin!" dedi.
1 76

NASREDDIN HOCA

206.
Bir gn Hoca konulunda bir eek alup daa oduna giderken
yolda bir takn aya urayup zerinden geerken aknd eei to
parlayup alup gider. Hoca are edp eei kurtaramaz. Ol kasavet
ile eve gelp otururken eek sahibi gelp Hoca'dan eein ister. Ho
ca aydur: "Flan aydan geerken eei aknd alup gitdi." / .... /
Kadi Hoca'dan ahid ister. Hoca aydur: "A Efendi! Ol zaman
da hazr ademler olayd, kimi eei bandan, kimi kuyrundan, ki
mi ayandan tutup kurtarurlard." der.

207.
Ms. Brit. Mus. No. 105
Bir gn Hoca hanesine birka danimend msafir getrr. Eve
geldikde bunlar kapuda koyup ier girer. Hatunna haber verp:
"Ta'am var m?" dedikde hatun dah: "Behey Efendi'. Evde od yok,
ocak yok, birecek bir dane yok." dey cevab verr. Pes Hoca dah
der ki: "Ey hatun'. Var, danimendlere: 'Hoca evde yok' deyver,
gitsinler." Avrat dah kup: "Ey Efendiler! Hoca evde yokdur." de
dikde anlar dah: "Be canm! Hoca imdi bizimle geldi, ier girdi."
derler. 'Avrat 'aciz olup skut eder. Hernan Hoca ierden: "Bire
cihiller'. Ca'izdir ki bir evin iki kapus olup birinden girp birinden
kup gide." dey cevab verr.

207 bis.
Bir gn Hoca taradan gelp grr: Haturu bir byk taneara
ate zerine koyup kaynadur. Hoca sand ki kar lmileri cann
a pirr. Evden tara kup imam ve m'ezzin ve cemi'ta haber
eder: "Evde ta'am pirmiler. Geln, varalum yeyelm." Cema'at:
"Ho!" deyp Hoca ile eve gelrler. Hoca aydur: "Siz kapuda du
run. Ben ierye gireyim; ta'am olduysa haber vereyim." deyp Ho
ca ierye girp grr meer kar iplik kaynadur imi. Amaz, kor.
1 77

PER TEV NAL BORA TA V

Bir zamandan sonra kapu kakarlar: "Hoca nice old?" dev sorarlar.
Hoca cevab vermez. Yine bir dah arurlar: "Nece old? Hoca
bunda mdur?" derler. Hoca ierden cevab eder ki: "Bunda deil
dr." Cema'at aydurlar: "Hoca sen deil misin? Nen yalan syler
sin?" Hoca aydur: "Ta'am vardur dedimde inandunuz, ye imdi,
bunda deildr dedimde nen inanmazsnz?" der.

208.
Meer bir gn Nasraddin Hoca pazarda giderken bir 'avrat gr
di. Hernan bu 'avratun nine gep dedi kim: "Hay! Bola am satar
msn?" Ol 'avrat dedi kim: "Vay! ol er delrmi!" Nasraddin Ho
ca aytd: "Ya sik alur msn?" dedi. 'Avrat dedi kim: "Vay! ol er ger
ekden del olm ancak." dedi. Nasraddin Hoca aytd: "Behey em
cin sikdim! Ya am satmazsn, sik almazsn, pazarda ne masla
hatun var?" demi.

209.
Bir gn Nasraddin Hoca/nun/ mahallesinde bir meyit olur. Ho
ca'y da'vet ederler. Hoca dah "N'ola" deyp bunlar ile varup mey
yiti yuyup kefenleyp taput iine koyup namazn klup gtrrler;
kabrine getrrler. Hoca aydur: "Varn, siz bana hakkm vernz,
ben defn ederim." deyp bunlar dah "Ma'kul" deyp Hoca'y tesel
li edp giderler. Hoca hernan bunlar gitdi /gibi/ tabuta bir ip ba
layup sryerek, bir akar su varm, anda dereye saluverp gelr
gider. Gelp mahalleye aydur: "Ol adem 'aceb ne sevab ilemidr?
Yasin okurken taput ile lsin ge ekdiler." der. Bunlar dah ger
ek sanup inanurlar. Bir gn biri kyden gelrken grse, derede bir
alya bir taput ilimi. Varup aup grseler, dnki gn Hoca'ya tes
lim etdkleri meyitdr. Hele, ne kssay draz edelm? Kyde defn
ederler. Gelp alvali cmleten Hoca'ya nakl ederler. Nasraddin,
tez-yed, cevab bun bulur kim: "Ge karken, Allah bilr, ne boh
yemidr? Yine incinp aaa brakmlardur." der.
1 78

NASREDDIN HOCA

210.
Bir gn be on 'avrat bir suyun kenarnda durmlar; teye ge
rnee yol bulmazlar. Hernan Nasraddin Hoca bunlara rast gelr:
"Ne durursnz?" deyp su'al eder. 'Avratlar aydur: "Sana birer aka
verelm; bizi bu sudan ger." derler. Hoca hernan ediin ve toma
nn karur, baldrn aup bunlar bir bir gerr. Sonraya bir koca
kar kalur. Bunu alup, karnun gnline bhe gelr: "u zagal koca
te gee bana bir ad(?) yavuzlu ede; birim ben kendzm bildi
reyim." deyp aydur: "Bak a Hoca! Beni bilr misin; kimim?" der.
Hoca: "Kimsin?" der. Kar aydur: "Ben senn konun Edhem ana
sym." Hoca aydur: "Gerek imam anas ol. Ben seni kyda sikerm
deyp kydan karup karunun ayaklarn kaldurup bir muhkem sk
alar. Hoca hazzndan osurur. Kar: "N'eyledn?" der. Hoca aydur:
"Amnun lezzetinden gtmn dama atiay yazd." der.

211.
Bir gn Hoca'ya mescid iinde: "Hay Hoca! Kerem eyle, bize
bir 'air Kur'an okuyuver." dediler. Hoca bunlara: "Yeri deildr."
dedi.

212.
Bir gn Hoca bir aaca kar. Babucn dah bile alur. Hoca'ya
aytdlar. "Hay Hoca! Yukarda babuc n'eylersin?" dediler. Hoca ay
dur: "Belkim andan te yol de, gitrnee lazm gele."

213.
Bir gn Nasraddin Hoca'nun kul kaar. Hoca vafir arar. Bun
dan asla nam nian bulamayup me'yus olup dnp evine gelp kar
s aytd: "Ey Hoca! Kle nice old?" dey su'al eder. Hoca cevab
1 79

PERTEV NAILI BORATA V

edp: "Nice olsa gerek? Her kanda gitse kledr. Eer kamasa idi
ben an azad etsem gerek idi. Kendye gadr etdi." demi.

214.
Hoca Nasraddin satran oynamak bilrmi. Amma ana buna
oyun geldke ta'lim edermi. Amma bir gn 'avrat talana yemin
eder ki: "Bir dah oyun gelrse deyvermeyeyim." Amma bir gn
bir yerde varup grr kim satran oynarlar. Durup seyr ederken bir
ey oyun der. Amma grr ki an oynamayup gayr oyun oynasa
gerek. Hernan duramayup aydur: "Bire! Ferzi u canibe gel kim mat
edersin." dedkde ol ademler aytd: "Hay Hoca! Kan sen 'avrata
yemin eyledn idi?" derler. Hoca aydur: "Heman siz benm ta'li
mm zere oynan. te ben 'avrata nikah kymaa giderm." demi.

215.
Bir gn Hoca leylek kun tutup evine getrp ykn zerine
kad; ve ger ekilp bakup grr kim bunun ayaklar ve burn
uzun. Hernan bak getrp fakirn ayaklarn ve burnn kesp an
dan yk stine koyup nine dar dkp: "Ye imdi! te henz kua
dndn." demi.

216.
Bir gn Hoca'ya su'al eylediler kim: "Hoca! Sazlarda kang saz
seversin?" demiler. Hoca aytm: "Ben sazlarda sahan ve taneara
sazn severm." demi.
1 80

NASREDDIN HOCA

217.
Hikayet ederler kim Nasraddin Efendi'nn bir gzel kuzus var
idi. Biraz yaninlar Hoca'ya zarafet edp kuzuy alup yemek murad
eylediler. ttifak ile biri varup aydur: "Efendi! Bu kuzuy n'eylersin!
Yarn kyamet koparm. Getr, baazlayup yiyelm." dedi. Hoca
buna asla inanmayup mukayyed olmaz. Biri dah gelp syler. Ba'
dehu biri dah gelp syler. Tamam on mertebe olur kim Hoca ar
tuk inanur. Amma ol dem aydur: "nki yledr, imdi, ey yaran-
safi! Bir gn salraya varalum, ve kuzuy baazlayup bari ahir dem
de siznle bir 'i 'iret edelm." der. Yarin dah "ma'kul" deyp
bir gn kuzuy alup bir salraya giderler. Amma Hoca bunlara ay
dur: "mdi, ey yaran- safi! Siz dah safada olun. Ben kuzuy pi
reyim." dedi. Amma bunlar dah kendi 'alemlerinde olup soyunup
esvablarn ve balarnda kavuklarn karup Hoca'nun yanna bra
up gitdiler salrada oynaup glmee. Amma Hoca dah bir b
yk ate yakup evvela bunlarn cmle esvablarn yakup sonra kuzu
y dah evirmee balad. Amma birazdan, bunlardur, birbirine ayt
dlar: "Hoca'ya reng edp kuzuy boazlatduk. Varup yeyelm, zira
pimidr." deyp gelrler. Amma kaan kim gelp grseler ki Ho
ca cmle esvablarn atee yakm, ol dem aytdlar ki: "Hoca Efendi!
Senn cnunun m var? Nin bizm esvablarmz atee yakdun?"
dediler. Hoca aydur: "Bire adamlar! Siz kendi sziniz ile ilzam ol
mazsz." Bunlar: "Nin olmazz?" dediler. Hoca aytd ki: "N'ey
lersiniz esvab! yarn kyamet kopar." demi.

218.
Hikayet ederler kim: Meer bir zaman Hoca diline tesbih edp:
"Ya Rabbi bana bin altun ver. Amma bir altun eksik olursa almam."
der idi. Amma Yahudinin biri iidp aydur: "Ben Hoca'y tecribe
edeyim." deyp bir kese iine dokuz yz doksan dokuz alturu sayup
andan varup Hoca'nun yal zerine kor. Hoca dah bu alturu bulup
hernan ol arada oturup sayup, amma grr kim altun dokuz yz
doksan dokuz, binden bir eksik. Ol dem aytd: "Bunlar veren Al181

PERTEV NAL BORATA V

h1h ol biri dah verrnee kadirdr." deyp koynuna koyup kalkup

gider. Meer Yahudi gzedir imi. Hernan ol dem ardndan yetip
aydur: "Hoca! Ver altunlar. Ol altun benmdr." dedi. "Var iine
git! Ben senden bir nesne almadum. Ben Allah'dan istedm; bana
Allah verdi." dedkde Cah1d bunu kendi haline komayup kadya
da'vet eder. Amma Hoca ol vaktda aytd: "Benm arkamda ferra
cem yok. Bari evden ferracemi alup geleyim." dedi. Cah1d bun eve
gitrnee komayup: "Bende ferrace vardur." deyp karup bir ferra
ce verp andan kadya giderler. Cah1d da'va eder ki: "Sultanum! Bu
adam benm u kadar altunun ald." dedi. Kad Hoca'ya su'al ey
ledi: "Ne dersin, adam? Bu Yahudinn bu kadar altunn aldun m?"
dedi. Hoca aytd: "Hayr Efendm! Ben Allah'dan her bar ister
dm; bana Allah verdi." dedi. Ve yine dedi kim: "Sultanum! Bu Ya
hudiye bakarsanz, zira bu bir irretdr, zira imdi benm arkamda
olan ferraceye bile sahib kabilr." deyince hernan Yahudi: "Ayy1
ya! Ol ferrace vallahi benmdr." dedi, ve feryad eyledi. Bu kerre
Kad Efendi gazaba gelp Yahudiyi tara kad. Hoca altun ve ferra
ceyi alup evine geldi, dey nakl ederler.

219.
Bu Nasreddin Efendi hazrederi, mah1rdur ki, her fende ma
hareti var imi. Ve kendden ders okurlar imi. Ve lakin 'adederi bu
imi ki bir talib-i 'ilm varup kendden ders istese, eer Kud1ri ki
tabndan ister ise okudur imi; eer gayr kitabdan ister ise okutmaz
imi. Amma talibler de bunun ahvalin bilp "Kud1ri okuyalum!"
deyp her kang kitab isterler ise okurlar imi. Kema hve hakkahu
okudur imi.

220.
Rivayet ederler ki: Meer Hoca'nn bir adernde alaca var imi.
Amma bir gn yolda giderken borluya rast gelp pek yapup:
"Ver benm hakkm!" derken ahirden bir herif borluy kurtarmak
1 82

NASREDDINHOCA

un aydur: "Gel adam! Senin hakkn anda deldr, bendedr."

dedkde Hoca aydur: "Benm sende olan hakkmdan ma'ada bun
da dah alacaum vardur." dedi.

221.
Latife ederler kim Hoca da'ima cier yer idi. Buna dediler kim:
"Hay Hoca! Bu cier cmle ta'amlarun aladur. Sen bun yemek
den gayrsn yesen olmaz m?" dediler. Ol dem Hoca aytd: "Ben
cieri cierdar olaym dey yerim." demi.

222.
Bir gn Hoca sark sarup uc gelmedi. Bir dah bozup sard, yi
ne gelmedi. Can sklup sar deliala verdi. Dellal dah mezad eder
ken bir adem mteri olup almak ister. Hoca bun grp hernan
dellaldan gizlce mteriye aydur: "Adam! Sen bu sar alma, uc
gelmez." dedi.

223.
Bir gece Hoca evinde otururken, ayn aydnl idi, Hoca grr
ki bir hrsuz eve girmek ister. Hoca karsna aydur: "Kar! Kaan
ben bir eve girmek murad eylesem filan du'ay okuyup ayn u'le
sine sarlup iner idim." der. Meer hrsuz Hoca'nn szini dinler
imi. Birazdan Hoca'nn dedii du'ay okuyup ayn u'lesine sarlup
kendini evin iine brar; evin ortasna der. Ol dernde Hoca ayt
d: "Ey kar! Kalk, mum yak. Eve hrsz girdi. Hrsz tutalm." dedi.
Amma hrsz aydur: "Acele etmen, ev sahibi! Netekim ol du'a sen
dedr, ve bu 'akl bendedr, ben bugn de bundaym, yarn da bun
daym." demi.
1 83

PERTEY NAILI BORATA V

224.
Bir gn Hoca bunara vard. Meer bunarda biraz rdek var
imi. Hoca'y grince udlar. Hernan Hoca tez evine gelp bir nk
dar etmek ve bir kak alup bunarun bana varup etmei suya da
rayup kak ile yemee balad. Nagah bir ka ademler Hoca'ya ayt
dlar. "Hoca! Ne yersin?" dediler. Hoca: "rdek suy ile etmek ye
rim." demi.

225.
Bir gn Hoca yine ehre gidecek olur. Amma ocuklar Hoca'
nn bana p her biri bir ddk smarlarlar. O der: "Bana bir d
dk!", o der: "Bana bir ddk getr!" der. Hoca da: "Olsun!" der.
Amma ocun biri bir aka getrp aytd: "Hoca bana bir ddk
getr!" deyp aka}1 verdi. Hoca aydur: "te sen alarsn ddi."
demi.

226.
Bir gn Hoca merkebe binrnek ister. Kalkup srayup bineyim
derken te tarafa der. Drt yannda olan olancklar glerler. Ho
ca gz aup etrafna bakup: "Ne glersiniz, uacklar? Evvel de yer
de idim, yine yere ddm." demi.

227.
Bir gn Hoca ahbabna der kim: "Yaz gninn yleden sonras
k gninn gni kadardur." demi. Ahbab su'al edp: "Neden
bildn?" dedkde Hoca aytd: "Ben yle tecrbe eyledim. Zira ben
k gni kaftanm ykardm, gnde kururd; ve amma yaz gni
yleden sonra ykadm, alama dein kurud." demi.
1 84

NASREDDIN HOCA

228.
Bir gn Hoca bir ainasna rast gelp: "Hoca! Kanda gidersin?"
Hoca aydur: "Be'e okdan varmadm; ana giderim." "Ya bunda
nedir?" dedi. Hoca aytd: "Hedayadr." Herif aytd: "Bu 'ayvadr.
imdi 'ayvann hi mnasebeti yokdur. Amma imdi taze incir vak
tdr; taze incir gtr." dedi. Hoca aytd: "Kem demedin." deyp
andan gelp 'ayvay braup varup incir ald. Amma incir dah bayat
olup ekimi idi. Be'e varup buluur; ve tabla ile ineiri nine kod.
Kaan Be incirin birin alup yemek murad eyledi, hernan azna
aldkcia gazaba gelp emr edp Hoca'nn ban aup ol getrdii
incirleri birer birer bana ururlar. Amma her urduka Hoca: "Ya
Rabbi kr" der idi. ncir tamam oldukcia Be su'al edp aytd:
"Hoca nin ben incirleri bana urduka kr edersin? Bu hakarete
hi kr olur m?" dedi. Hoca aytd ki: "Ben ana kr ederim ki ben
evvel 'ayva getrr idim. Amma Allah raz olsun ol ademe ki bana
nasihat edp incir gtr dedi. Amma eer 'ayva olayd, 'aceba be
nim halim nice olurd?" demi.

229.
Hikayet ederler kim: "Temrlenk bir gn Hoca'nn oldu ehre
yakn geldikde ehirl cem' olup Hoca'ya vardlar. Niyaz eylediler
ki: "Hoca! Kerem eyle! Temrlenk'i bizim ehrimize uratma." de
diler. Hoca hernan yerinden durup bir 'araba tekerlei kadar bir sa
rk sarup ve eeine binp Temrlenk'e karu vard; ve Temrlenk'e
bulud. Temrlenk Hoca'y grp aytd: "Ey Hoca! Bu sark ne
byk sarkdr?" dedi. Ol dem Hoca aytd: "Ma'zur olsun! Geceli
imdir. Efendimin geldinden 'acele edp gecelik ile gelmiim.
Gndzlm gerden 'araba ile gelmek gerek." demi.
1 85

l'ERTEV NAL BORATA V

230.
Bir gn Be ciride binrnek murad edp Hoca'y dah da'vet
eder. Amma Hoca dah bir koca kze binp cirid meydanna varr.
Hoca'y kze binmi grince halk glp derler ki: "Hey Hoca!
Hi kz seirdir mi?" dediler. Hoca aytd: "Behey ademler! Nin
glersiniz? Bunun dah buza iken seirtdin grdm." demi.

231.
Nakl ederler kim: Bir gn Hoca'y Be ava gtrmek mudd
eder. Ismarlad kim bir hann ata bindreler. yle edp bunlar ava
giderken hikmet-i Huda yamur yanaa balad. Herkes atlarn
seirdp kadlar, ve saraya geldiler; asla slanmadlar. Amma Hoca
dah kaaym deyp at ise asla deprenmedi. Grdi olmaz, hernan
atdan inp cmle esvabn soyunup ve esvabn toplayup altna alup
oturd. Ve tamam yamur dindi, kalkup giyinp ata binp Be'in
yanna vard. Be dah bakup grdi kim Hoca'nn esvab kend
esvablanndan kun, Be Hoca'ya aytd: "Ey Hoca! Yanurda nie
etdin?" dedi. Ol dem Hoca aytd: "Be'im! Benim bindm at ga
yet bahadr at imi. Siz kadktan sonra ben de bir kye varup ya
mur dinince durdum. te imdi geldim." dedi. Be gnlinden ayt
d: "Gerek ol at ey atdr; amma olanlar kendleri binrnek in
bahane ederler." deyp; aras birka gn gedikten sonra bir gn
Be ava gidp ol ata bindi. Amma hikmet-i Huda yine yamur ya
up yine herkes kaup Be dah at srmek istedi. At yrmez;
amma cmle etba' kamlar. Bizzaruri slanup sonra saraya gelp
Hoca'y isterdi kim bir az 'it:lb ede. Hoca aydur: "Nin gazaba ge
lrsin? Sen de bencileyin esvabn karup yamur geince altna ko
yup ve sonra giyinmek gerek idin." demi.
1 86

NASREDDIN HoCA

232.
Bir gn Hoca'ya Be ibr:im edp: "Elbet de tanbura al; biz de
dinleyelim." deyp getrp eline verdiler. Amma Hoca dah ibra
mna dayanamayup eline alup bir telin bir kerre alup brakd. Ayt
dlar: "Hoca! Nin almazsn?" dediler. Hoca aytd: "Alan bir kl
dan alur." demi.

233.
Hoca seyyahata kup gezerken bir ehre varur. Amma gayet
karn a imi. Ol ehirde Hoca'ya su'al etdiler: "Sen ne san'atdasn?"
Hoca aytd: "Ben hekimim." Buna derler kim: "Bu vilayet beinin
al hastadr. Gel seni gtrelim." derler. Hoca da "Pek ey." deyp
bunu alup Be'e getrdiler. Be'dir, buna ta'zim edp: "Oluma
mu'alece eyle." dedi. Hoca aytd: "Bunda bal ve ya ve etmek bulu
nur m?" dedi. Bunlar da: "Bulunur." dediler, varup getrdiler. Ho
ca aydur: "mdi ben hekimlii efsun ile ilerim. Bana bir beyaz ar
af getrn." deyp, her ne lazm ald ise getrdiler. Hoca bal yaa
katup ve ol araf zerine rtp hernan yemee balad1. Bir za
mandan sonra Hoca tamam yedi; ve ier haremden bir haber geldi
kim: "Ne yaparsn? Olan ahirete gitdi." dediler. Ol dem Hoca ay
dur: "Eer ben de bu yemei bylece yemesem, mukarrer idi, be
nim de lmem." demi.

234.
Hikayet ederler kim bir gn Hoca gezerek bir ehre vard. Ol
ehrin halk bunu grp aytdlar: "Senin san'atn nedir?" dediler.
Hoca aytd: "Bi-iznillah lm adam diri ederim." dedi. Bum ger
ek sanup Hoca'y evlendirdiler. Buna bir kz verp herkes ri'ayet
eylediler. Bir sene kadar anda elenp yeyp ip zevk, safa eyledi.
Amma hikmet-i Huda bir gn bir ulha ldi; gayet zengin idi. Ho
ca'ya geldiler kim: "Bum diri eyle." dediler. Hoca bunun ba ucna
1 87

PERTEV NAL BORATA V

varup oturup aytd: "Adamlar! Bunun san'at ne idi?" dedi. Yann

da olanlar ayrd: "ulha idi." Hoca aytd: "Eyvah! Ne yaman, fena
karda bulunm!" "Nin?" dediler. "Ya! ulha alnca bir dah diril
mez!" "Nin? Sebebi nedir?" dediler. Hoca aytd: "Ya! Bu dah
diriliinde birden beter, iki aya ukurda idi." demi.

235.
Bir gn Hoca bir meclisde bir hafzn st yanna oturd. Amma
hafzn gcine gelp: "Ey Hoca! imdi Mushaf ile kitab bir yere
cem' oldukda kangsn stine karlar? Mushaf- erif mi stine ko
nur, yolsa kitab m?" dedikde, amma Hoca dah hafzn murad ne
idin bildi; hernan cevab edp aytd: "Beli, mukarrerdir kim Mus
haf stine karlar, amma Mushafn kesesini stne komazlar." de
yp ilzam eylemi.

236.
Bir gn Hoca'nn ey anas irili ufakl balk pirrmi. Amma
meer Hoca kapnun yarndan gzedp dinler idi. ey anas ba
basna aydur: "imdi Hoca ka gelr. Bu iri balklar kerevet altna
gizleyelim. Ufaklar meydana getrp Hoca ile yeyelim. Hoca git
dikten sonra onlar karup yeyelim." dedi. Hem yle eylediler. Am
ma ol mahalde Hoca dah ier girdi. "Gel oul! Balk yeyelim." de
yp ufak balklar ortaya getrdiler. Hoca hernan bir balk alup kula
na gtrp tutd. Babas aytd: "Oul! Nin yle eyledin?" dedikde
Hoca aytd: "Bala bir ey su'al eyledim." dedi. Babas: "Ne su'ru ey
ledin? dedikde Hoca aytd: ''Yunus Peygamber aleyh is-selarm yudan
nasl balk idi? dedim. Ol dedi kim: Ben bilmem, ve lakin kirevet
altnda benden byk balk vardr, anlara su'al eyle." demi.
1 88

NASREDDIN HOCA

237.
Bir gn Hoca ile yaranlar saklanhac oynarlar. Amma her birisi
bir yere gizlenr. Amma Hoca Ak-ehir'den bir ba Konya/ya/ va
rur. Bir minareye saklanur. Yaranlar birka gn Hoca'y grmezler.
Hoca'nn ehli, 'ayali feryad edp: "Hoca'y n'eylediniz?" dediler.
Birka gn etraf aradlar; hi bulamadlar. Amma ittifak bir gn
Konya'dan bir karbin gelp Hoca'y su'al eyledikde kirbin haber
verdi kim: "Biz Hoca'y Konya ehrinde grdk." dediler. nkim
Hoca'dan haber aldlar, Konya'ya mahsus ademler gnderp varup
Hoca'y Konya'da buldlar. Amma bir minarenin ta yukarusna
kup: "Azack san yol verin!"/ dey/ feryad edp arur. Ve g
cile inanup aaa inmi.

238.
Bir gn Hoca tarlaya ekin yolmaa gider. Aham olunca anda
kalup yolmadan evine geldi. Hatun aytd: "Ey Hoca! Bugn vafir
ekin yoldun m?" dedi. Hoca aytd: "Yarn yleye dek kurtarwm."
dedi. 'Avrat aytd: "Koca! na'-Alh1h de." Hoca aytd: "Eer de
mez isem de kurtarrm." dedi. Hele sabah old. Oran alup tarlaya
giderken bir az atluya rast geldi. Hoca'y kulauz sryp tah aham
alncaya dek gtrp alam salverp Hoca ol atlularn ellerinden
kurtulp sr'at ile gece yars evine gelp kapuy kakup 'avrat kapu
ya gelp aytd: "Bu vakt kapuy kakan kimdir?" dedikde Hoca ayt
d: "na'-Allah, kar, benimdir! Gel, kapuy a!" dedi.

239.
Lathife ederler kim: Hoca'nn bir kara daninendi var idi. Am
ma bir gn ol danimend zeirne mrekkeb dkm ve derse gel
dikde ol birleri su'al edp: "N'oldu zerine?" dediler. Hernan Hoca
ol mahalde aytd: "Bu fakir, derse ge kaldm dey pekce yryp
derlemi. Ol zerinde grinen ol deridir." demi.
1 89

PERTEY NAL BORATA V

240.
Bir gn Hoca bir herif ile yolda giderken karularna ittifak bir
atlu gelmi. Bunlarn yanna gelince evvel ol herife aytd: "D n
me, bana kulauz ol!" dedi. Ol herif aytd: "Ben filan kimsenin ku
luyum." dedi. Andan dnp Hoca'ya aytd: "Sen d benim n
me, kulauz ol!" dedi. Hoca aytd: "Ben dah Allah-ta'alann kulu
yum." dedi. Ol atlu dinlemeyp zor eyledikde fakir Hoca dah asla
muhalefet etmeyp hernan etek der-miyan edp ol atlunun nine
dp giderken gnlinden aytd: "Ey Halk- bitn! Bu benim re
fikm, bir 'abd-i 'aciz kirnesnenin kuluyum dey haber vermek ile
kurtuld. Ben fakir, Allah-ta'ala'nn kuluyum demek ile kurtulma
dm. Bu ne hikmetdir?" deyp kaan kim ardna bakup grdi kim ol
kendyi kulauz eden atlu atdan dp boyn altnda kalup lmi. imdi, ite bu ahval Hoca'nn sahih menakblerindendir. Bu kssadan
murad olan hissedir. imdi fehm olunmak gerekdir.

241.
Bir gn Hoca'nn arkasnda bir ban kd. Hoca evvel kzna:
"Bak!" deyp gsterdi. Kz aydur: "Baba! ban kzrm." dedi.
Ertesi 'avratna gsterdi. 'Avrat bakup: "Koca! ban aarm." de
di. Hoca aytd: "Bu ne 'aceb haldir kim badan, kdan bir dor
haber yok!" dedi. - ite ol gnden ber beyn en-nas mehur mesel
olup kalmdr.

242.
Bir gn Sultan 'Ala'addin fuzalaya ziyafet edp Hoca'y dah
da'vet eyledi. n Hoca dah gidecek old, 'imad dah bile gtrdi.
Sulan katna vardlar. Sultan Hoca'ya ta'zim ve tekrim edp, elinde
bir elma var idi, Hoca'nn eline verdi. Hoca elmay alcak filhal s
rup yedi. 'imad Hoca'y tenhaye ekp aytd: "Ey Hoca! Ne 'aceb
kstahlk edp Sultan elmay vericek yedin?" dedi. Hoca aytd: "Ya
190

NASREDDIN HoCA

nice etmek gerek?" dedikde 'mad aytd: "Koynuna komak gerek

idi." dedi. Ba'dehu ta'am geldi. Sultan Hoca'y yanna alup yemek
yer iken, ortaya tavan getrmiler ve zerine yaurt dkmiler idi.
Amma Sultan, Hoca'ya ri'ayeten, zerine yaurt dklmi tavan
budn karup Hoca'nn nne kod. Hoca hernan filhal alup koy
nuna kod. Sultan grp aytd: "Ey Hoca! N'eyledin? stni rsvay
eyledin!" dedikde Hoca aytd: "Sultanm! madn szine uyan bun
dan ey olmaz." demi.

243.
Bir gn Hoca'ya bir hccet iktiza eder. Hernan bir destinin ii
ne toprak doldurup zerine bir mktar bal koyup gtrp mahke
mede kadya verp hcceti alur. Amma alam olup kad eve varup
destinin zerinden birka kak bal aldkdan sonra alt toprak kar.
Hernan sabah erken kad muhzire aytd: "Var, Hoca'ya yle: Dnki
hccet yanl gnderilmi. Gndersin veya getrsin; gayrsn yaza
lm." deyp gnderdi. Muhzir dah Hoca'nn kapusna varup Kad
Efendi'nin cevabn syledi. Hoca aydur: "Var, Efendi'ye benden
selam eyle. Hccet sahih olm, asla hccetde yanl yok. Ancak yan
llk var ise yine baldadr." demi.

244.
Bir gn Hoca'nun bir da'vas var imi. Kadya verurlar. Hoca
kadya iaret edp eliyile koynn urur. Kad dah Hoca'ya hkm
edp ol herifi kovd. V e Hoca'ya aytd: "mdi, getr, verecei n
ver'." dedi. Hoca aytd: "Benim sana iaret ediim, bir ey vermem,
ve belek benim koynurnda olan ol talar kim, indi eer bana hkm
etmezsen, bana ururum, demi idim." demi.
191

PERTEY NAIL/ BORATA V

245.
Bir gn Hoca bir yel deirmeni grp, dah mukaddemi hi
grd yok idi, harnan bir herife sard: "Buna ne derler?" dedi. Ol
herif aytd: "Buna yel deitneni derler." dedi. Hoca aytd: "Bu de
irmenin suy nereden gelr?" dedi. Herif aytd: "Bu yel deirma
ndur." Hoca aytd: "Ho, bildim, bu yel deirman; amma bunun
suy nereden gelr?" demi. - Bu sz dah ite ol gnden ber bey
nen-nas mehur olup darb- mesel kalmdur.

246.
Meer Hoca'nn bir koca kzi var idi. Her zaman, 'avratoa
der idi kim: "Ah, kar! u kzn iki boynuzlar arasna otursam,
'aceb zevk eder mi idim!" der idi. ttifak bir gn Hoca'nn kars
inek saar iken kz dah gelp yatm idi. Hernan Hoca yap yap
varup kzn iki boynuzlar arasna oturd. kz dap dur gelp
hernan Hoca'y saHayup yle yere urd kim Hoca'nn akl bandan
gitdi. Kars feryad ederek gelp, Hoca dah bir zamandan sonra
'akl bana gelp gzin ad. Bakup grdi kim kars yannda durup
alar, Hoca aytd: "Alama, a kar! Gayri bhemiz def ald." de
m.

247.
Hoca bir emeye su imee varup, meer ol emenin llesi
yerine bir aa sokmlar. Hoca ol aac karnca meer su zarbl
akard, hernan Hoca'nn stini ban slatd. Hoca'dur, darlur, ay
dur: "te senin byle deli olduun indr kim gtne byle bura
bura aa sokmlar." demi.
1 92

NASREDDIN HOCA

248.
Amma bir gn Hoca giderken bir Trknana rast gelp Ho
ca'ya aytd: "Kii sen faldh misin?" dedi. Hoca da: "Beli." dedi
/Trkman aytd: "mdi bizim abann faks yokdur. Gel seni gt
rp anda faldh edeyim." dedi. Hoca dah asla muhalefet etmeyp
beraber gitdiler. Yolda giderken bir Trknana dah rast gelp su'al
eyledi: "Bu kii nedr?" dedi. Ol bir herif dedi kim: "Fakihdur. Oba
ya gtrsem gerekdr." dedi. Hernan ol Trkman aytd: "Gel bu
fakh bana ver. Zira bizim obada dah fakh yokdur." dedi. Hernan
birbirine ddiler. Hasl Hoca'nn biri bir elinden tutup ve biri dah
bir elinden tutup ekdil er. Ve sonra gelen hernan belinden bir ser
deste karup aytd: "imdi bu fakhn bana urup ldrrm. Ne
sana olsun, ne bana olsun'." dedi. Hoca dah havfa dp, evvel ge
len aytd: "Ey fakh! Ko seni bu adam ldrp, ben de senin yeri
ne, ann bir kara kpei vardr, varup an ldrp senin hakkn an
da komam." demi. - Adem kadrin bilmeyen kirnesnelere darb-
mesel olup mehur meseldr.

249.
Bir gn Hoca ift srerken, bir tor kzi var idi, ifti krup ka
d. Ana mukayyed olmayup ol bir kzi dmee balad. Bu kerre
Hoca'ya dediler ki: "Hoca! Nin kk kzi dmeyp byk
kzi dersin?" demiler. Hoca aytd: "Su byk kzndr ki
kk kze gz kpar." demi. - Bu dah beynen-nas darb- mesel
olmdur; bu dah irid olnur.

250.
Bir gn Hoca damdan dp ayan artd. Amma yarinlar
gelp Hoca'nn hal-hatrn sardlar. Hoca aytd: "inizde hi dam
dan dmiiniz var mdr?" Anlar aytdlar: "Hayr, yokdur." dediler.
Hoca aytd: "mdi, siz benim halimden bilmezsiniz." demi.
1 93

PER TEV NAIL/ BORA TA V

251.
Bir gn Hoca bir kaplumbaa bulup aytd: "u hayvan ne g
zel alaca yancuk olur!" deyp hernan tutup yanna asa kod. Amma
yannda durmayup capalayup; ol dem hoca aytd: "cabalaya caba
laya renrsin ya, yancuum!" demi. - bu dah darb- mesel olup
beynen-nas mehur olmdur.

252.
Bir gn hasta olm. Amma bir devletl kirnesne Hoca'nn ha
trn sormaa gelmi. O aytm: "Ey Hoca! Gnln ne ister?" de
mi. Hoca aytm: "Pilav ister." Ol devletl fi'l-hal piirtp getrdi.
Hoca dah ol pilav bs-btn yemi. Hoca'ya demiler ki: "Sana bu
kadar pilav yemek zarar deil midr?" dediler. Hoca aytd: "La-ya
zarru ve la yenfa'.

253.
Bir gn Hoca'nn ol kuyuya der. Hoca'ya haber verdiler
kim: "Olun kuyuya ddi." Hoca hernan kuyunun bana varup
aytm, yukarudan, demi kim: "Oul! Bunda msn?" demi. Olu
dah, kuyunun aasndan: "Babacm! Bundaym. Kerem eyle,
meded! Beni bundan kar!" demi. Hoca aytm: "Meded, oul!
Sakn yabana gitme, ben varup evden ip getreyim ve seni kara
ym." demi.

254.
Bir gn Hoca Malatya ehrine varup gezerken sokakcia grdi
kim bir olanck bir flori bulup onunla oynamaa balad. Amma
hoca dedi kim: "Gel oul! Ben sana bir ake vereyim; bu kzl man
gr bana ver." dedi. Ol olan aytd: "Ben ake istemem; amma sen
1 94

NASREDDlN HOCA

bir kerre eek gibi anr da bu mangr sana vereyim." dedikde Hoca
dah tama'a dp anrmaa balad. Dnp olan aytd: "Ya adam!
Sencileyin ahmak bunun flori oldun bildikde bencileyin vakt ev
tad hi bunun altun oldun bilmez mi?" demi.

255.
Bir gn Hoca tara kup bir ey aramaa balad. Amma Ho
ca'nn 'avrat grp aytm: "Hoca! Ne ararsn?" demi. Hoca ay
dur: "Yzm ga'ib old, an arann." demi. 'Avrat der kim: "Y
zn nerede ga'ib etdin?" Hoca aytd: "Evde ga'b etdim." Kar:
"Ya nin tarada ararsn?" Hoca aytm: "Evin ii karanlk ve tara
aydnlk. Bolay ki bulam." demi.

256.
Bir gn Hoca grr ki vafir kyller gelrler. Hernan Hoca bun
lar grnce uzanup yatur. Bu kerre kyllerden birisi aydur: "u fa
kir lmi. Buna kefen akas devrelim." deyp mabeynlerinde be
yz aka devrp ve gelp yanunda cem' olup aytdlar: "Bunun
techiz ve tekfnine yz aka yeter. Ancak bir inan adam olsa da drt
yz akay bunun evine gndersek." dedikde hernan Hoca ban
kaldrup aytd: "Getrn, adamlar! Ol drt yz akay bana verin,
eve gtreyim. Ben drt yz akay gtrmeyecek kadar lmedim."
demi.

257.
Birka dane ehirli dada gezerken bir kirpi bulmlar. Bun, ne
oldun hibirisi bilmeyp Hoca'ya gelp su'al ederler ki: "Dada
yle bir ey bulduk. Buna ne derler?" dediler. Hoca aytd: "Bana
bu gece mhlet verin. IZitabiara mraca'at edeyim. Yarn gelin, size
cevab vereyim." demi. Ol gece gep sabah oldukda, gelmiler. Ol
1 95

PER TEY NAILI BORATA V

dernde Hoca bunlara aytm ki: "Tahkik eer var ise bu bir koca
m blbldr." demi.

258.
Bir herif Hoca Nasraddin evine msafr olur. Amma haberi yok
ki Hoca'nn evinde fareler alkdan denek ile gezer. Gece yars ol
dukda konuk: "Ev sahibi! Biz yemei yedikden sonra nerede yatu
ruz?" dedi. Hoca aytd: "Biz yemei, siz gelmezden evvel yedik.
Amma sen, kanda istersen anda yat." dedi. Bir az dah durup: "Ev
ss! Bana rtnecek ver kim gayet dm." demi. Hoca aytm:
"Benim rtm var m kim sana vereyim. 'Acam deilsin ki ditreye
sin." demi. Konuk aytm: "Hele bir fkr eyle." demi. Hoca aytd:
"Fikr / eyledim/, konuk! Bir nerdban var, ne dersin?" demi. Ol
da: "Heman getr, her ne olursa olsun." demi. Hoca nerdban ge
trp zerine kod. Sovuk dah ziyade old. Yine konuk aytd: "Ev
sahibi! Bir nesne dah fkr eyle." demi. Hoca fkr edp aytm: "Bir
tekne var. Ne dersin?" demi. Ol dah: "Getr." demi. Hoca tekne
yi getrp nerdbann zerine kom. Meer teknenin iinde su var
imi. Ar tekne, konuk alunda dneyin derken dklp su koynna
gider. Bu kerre konuk: "Ev ss!" deyp arr. Hoca: "N'oldun?"
dedikde, konuk aydur: "Hay ev ass! Al ze-rimdeki rtyi. Ben ga
yet derlemiim." demi.

259.
Bir gece Hoca eve gelp karsna aytd: "Kar! Bu gece bir pilav
pir. Seninle kasavetsiz yeyp yatalm. Zira bu gece hi kasaverim
yokdur." demi. Bu kerre 'avrat dah pilav pirp yerler. Amma
dee girp yatacak zamanda kapu kaklur. Hoca dedi kim: "Kar!
Var bak kapuya." dedi. Kar dah kapuya gelp: "Kimdir?" dedikde,
aytd: "Konuyum." Aytd: "Bizim eek dourd, amma ne kuyru
var, ne de kula var." dedi. Kar geldikde Hoca su'al edp, kar der
kim: "Nesne yok. Konunun eei dourm; amma ne kuyru var,
1 96

NASREDDIN HOCA

ne kula var." demi. Ol dernde Hoca aj1td: "Yine olmad. Kasa

vetsiz yatamadk." dedi. Kar "Nin kasavet edersin?" dedi. Hoca
aytd: "Ol eek yana girdikde daa oduna gtrrler. Yolda a
mura batar ise, kuyruu, kula yok, ya nereden yapup amurdan
karalm." demi.

260.
Latife ederler kim: Bir gn Hoca rman kenarna varup su d
ker. Amma kendinden kan necaset suyun stinde yzp gider.
Hoca bakup dedi ki: "Ahir zamandr, ite bundan bell kim, bak!
Benim sdm poh bize yzgelik redir." demi.

261.
yle nakl ederler kim: Nasraddin Efendi'nin bir karnda var
idi. Amma ikisi de evlenmemi idi. Evlenmek murad edp ikisine
dah birer kz bulup nikah ederler. Amma Hoca'nn karnda zen
gin idi. nki bunlar gerdee girerler ... Amma bir ka zamandan
sonra Hoca'nn karnda Hoca'ya msafir gelp grr kim Hoca'
nn kars ad u handan, Hoca ile glp oynar; amma kendi kars
asla yzi glmez. Hoca'ya dedi kim: "Birader! Sen ehline ne yapdn
kim byle gler. Kerem eyle, syle, ben de edeyim." dedi. Hoca ay
dur: "Bad- hava olmaz. eer bir kat esvab verirsen ben ana ilac ede
yim; glsn." dedi. Karnda dah verecek ald. Hoca der kim: "Sen
beni eve da'vet eyle. Ahadan sonra bir mkdar otur. Sonra seni ta
ra arsunlar. Beni karna smarla: Benim karndam yatmaynca
yatma. Ve her ne der ise yle eyle, asla muhalefet etme dey tenbih
eyle de git." dedi. Ol dah Hoca'y da'vet edp yatsudan sonra otu
rurken taradan dolap alnup, "Aay isterler" deyp bu da tara gi
decek o ld. Vech-i me ruh zerine tenbih ed p gider. Amma Hoca
oturup asla akdan ve karadan bir sz sylemez. Karndann kars
ayak zere durup usanup uyhus geldi. Dnp Hoca'ya dedi kim:
"Efendi". Dek braksunlar yatasz, dedi. Zira uyhu insana rahat1 97

PERTEV NALI BORATA V

dr." dedikde Hoca aytd kim: "Ben yatmam." "Nin yatmazsn?"

dedikde Hoca dedi ki: "Ben korkarm, yatursam benim bam san
yer." Kar aydur: "Ya evde nin yatursn da yemez?" dedikde Hoca
aytd: "Evde ben yaturum, benim bam ehlim eline alup, mum
yanar, bi mkdar bekler; ol yoruldukda d.riye bekler." dedi. Bu kerre
kar aytd: "Biz de yle edelim." deyp, cariyeler dei braup
ibtida kendi Hoca'nn ban iki eliyle tutup oturd. Amma usanup
diriyeyi arup eline verdi. Amma bunlar uykusz olmala kadn ve
cariye uyudlar. Bu kerre Hoca usul ile kalkup mum sndrdi ve ca
riyenin eline karup zekerini verp yatd. Ol mahalde yeri patrda
dverp ve san gibi arup bu kerre kar uyanup: "Bire halayk!
Uyudun mu? Mum snmi." dedikde: "Sakn, Hoca'nn ban san
yemesn!" dedi. Halayk: "Bilmem. Kat pek kk kalm." dedikde:
"hay bire kahbe'. Yedi desen e!" deyp mum yakup kaan ki gelp
grdi kim cariye Hocann zekerin tutup durur... Hernan ol mahalde
Hoca kapudan tara ald. Bu kerre kan ve cariye baladlar glimee ...
Hoca tara kup karndama aytd: "ier var!" Karnda ier varup
grdi kim kar glrnekden sz sylernee kadir deil, hernan gler.
Olmad, bir haber alamayup tara kup Hoca'ya: "Buna ne yapdn?"
dedikde Hoca aytd: "Eer ann grdini sen greydin linceye kadar
gler idin." demi.

262.
Bir gece Hoca hatunna aydur: "Ey kar! Gel, beni, lutf eyle, her
zaman rencide eyleme. Seninle bir kavl edelim: Her cum'a gecesi
olduka seninle 'alem edelim. Amma benim egalim vardr; sen be
nim hatrma getr." Kar aytd: "Ya nice getreyim?" dedi. Hoca:
"Her cum'a gecesi oldukda sen benim sarm yk stine ko; ben de
cum'a gecesi oldun bilrm." demi. 'Avrat dah: "N'ola?" deyp
bu kavle rizi olup bir zaman bunun zerine zevk eylediler. Amma
bir zamandan sonra 'avrat buna rizi olmayup baya gece dah san
n yk stne kad. Hoca aydur: "Kar! Bu gece ne gecesidir?" dedi.
Kar aytd: "Ey koca'. Bilmez misin?" dedi. Hoca ah edp aytd: "Bu
evde ya cum'a gecesi dursun, ya ben duraym." demi.
1 98

NASREDDIN HOCA

263.
Bir gn Hoca ol ile giderken bir dane cenazeye rast gelrler.
Amma bir karck ardna dp alayup aydur: "Hay oul! Gnde
bu kadar yemekler ve imekler, ve yorgan ve dek iinde yaturken
imdi seni bir eve gtrrler ki ne yemek ve ne imek, ve ne yorgan
ve ne hasr bile yok!" demi. Amma Hoca'nn ol aytm: "Ay ba
ba! Bu lyi bizim eve mi gtrrler?" demi.

264.
Gnlerden bir gn Hoca bir ehre varurken ol ehrin tarasn
da bir ceviz aac grr. Meer Hoca dah ceviz aac bilmez imi ...
Durup bir mkdar fikr edp aytm: / ... /. Ve birka kabukl ceviz
indirp birini srm. Grse iki aclk kemalinde ve azn kabardup
bi-huzur olup aydur: "Endamn ve slubun erik, amma seni aular
m alas?" demi.

265.
Bir gn Hoca karsna aytd: "Kar! Bir paka anaa yourt
yap. Yarn Temrleng'e gtreyim." dedi. Kar dah bir anaa yo
urt yapup, nki sabah old, Hoca ol ana bir yeni ileme abdest
makramasna koyup gtrp gitdi. Ba'dehu Temrleng'in katna
vard. Ol makrama ile yourd Temrleng'in nine kod. Temrleng
aytd: "Ey Hoca! Nedir bu?" dedi. Hoca aytd: "Size tazece yourt
getrdm, yiyesiz." dedi. ''Ve bu mararnay getrdm ki abdest al
dka yznzi silesiz." dedi. Temrleng ibtida makramay zp
iinde olan yourd karup makramay eline alup nakna bakup
aytd: "Bu makramay i ieyenin eline yestehlemek gerek." dedi. He
man ol mahalde Hoca aytd: "imdi an ileyen uzakdr. Amma gel
unun bana yestehle." demi.
199

PERTEY NAIL! BORATA V

266.
Hikaye-i 'acibe
Bir gn Hoca'nn terekesi dkenr, asla budaydan ve arpadan
nesnesi kalmaz. Hernan eeine bir byk hebe ykledp ve olu
nun boazna bir davul takup her bir kapuya varup davul aldkda
er ve 'avrat Hoca'y grp kimi bir anak buday ve kimi iki anak
buday ve arpa verirler; ol dah alup hebesine koyup bir kapuya
dah giderdi. te bu slub zere giderken, amma, bir byk kapuya
geldi; grdi kapunun kanadlar ak. Hoca'nn ol davul ala grdi;
kirnesne kmad, hi sayt u sada yok. Amma Hoca eein ier s
rp grdi, yine sada yok. Hernan eei alura balayup ol ile ner
dbandan yukaru kup grd, yine kimse yok. Bir dehliz grp,
andan girp bir divanhaneye kd. Amma ol dem Hoca'nn kula
na bir sada geldi kim: "Tez olun! Efendi'nin gelmesi yalundr."
dey bir 'avrat sesi iitdi. Meer hane sahibi 'avrat ehrin kadisiyile
kavl edp ol gn gelecek idi. Kadnck dah harnnama girmi idi; ol
idi kim driyelerine: "Tez, tara kalm!" der idi. Hernan Hoca ka
dncn bu cevabn iidicek kend kendine aytd: "te bunda bir
seyran ederiz." deyp bir gizlenecek yer ararken grdi: Karusnda
bir ahane oda, zer ziver ile denp, ol odann ykli bo idi.
Ol ile ykle girp yine kapaklarn kapayup oturdlar. Amma bir
zamandan sonra kadnck hammarndan kup ve driyeler koltuna
girp ve gelp ol odann sadrna oturup Kadi Efendi'nin gelmesine
muntazr aldlar. Biraz valutdan sonra dah Kadi Efendi dah gelp
driyeler varup Efendi'yi karulayup koltuna girdiler ve karnn ol
du odaya getrdiler. Ve kadn hazretleri dah kapudan karulayup
koltuna girp getrp sadra gerdi. Amma yaz gni olmala ha
valar germ olup Efendi dah deriemi idi. Cariyeler esvabn soyup
ve devrp dalaba kodlar. Efendi 'antaricek, toman-paa 'arak-in
ile meclis bana oturup kadnck dah sade 'ant:iri ile Efendi'nin
yannda diz-be-diz oturup andan bir mkdar deyp ve bir ka kadeh
bade-i glfam nu edp tamamdr, keyifleri germa-germ oldukda
kadnck iaret edp meclisi tarh eyleyp ve driyeler dah bilcmle
tara kup Efendi ile kadn tenha kald. Amma Hoca'dan haberleri
yok. Ol valutda 'avratn ehveti galebe edp Efendi ile alt-st bir az
200

NASREDDIN HOCA

plse kenar eyledi. Hernan Efendi dah kadnc altna alup ve u

kurun zp fora-eltiyan eyledi. Andan ie mbaeret eyledikde
kadn hazretleri nutka gelp aytd: "Efendi! Benim gnlm bir
drl cima' ister." dedi. Efendi aytd: "N'ola, kadnm? Cana min
net. Amma bana da ifade eyle, ben dah ana gre hareket edeyim."
dedikde kadn aytd: "Efendi" benim gnlm kal'a cima' ister."
dedi. Efendi aytd: "Bana ta'lim eyle "Efendi! Benimkinin ad Ak
a-Kal'a olsun. Seninkinin ad Kzl-Be olsun. Ben Aka-Kal'am
aup karu duraym. Sen dah hazr-ba olup K_zl-Be ile Aka
Kal'ann zerine yryi edersin ve a'la yalndan Kzl-Be kal'ann
kapusndan girip kal'ay feth edersin." dedi. Hernan ol mahalde Ho
ca ierden kendi kendine aytd: "A'la bir kal'a cengi seyr ederiz;
amma bu cenge eng-i harbi lazmdr. Hele yryi olsun da ol za
manda almak olur." deyp oturd. Amma ol mahalde kadnck kal
kup varup arkasn divara verp Aka-Kal'a bud arasnda Kadi Efen
di'ye nmayan ald. Ol mahalde I<:adi Efendi'nin dah sabra nceali
kalmayup hernan Kzl-Be'i eline alup Aka-Kal'aya yryi eyledi.
V e kadnca dor seirdince Hoca olna iaret edp: "Davula ur
oma!" dedikde al dah davula ansuzdan oma urup birden bi
re yklk iinden bir davul sadas edince kadnck ile Efendi: "Bire
bire! Bu davul sadas ey'alamet deildir." deyp hernan ol aradan
tara kup ve divanhanede dah karar edemeyp solu aada al
dlar. Efendi aytd: "Kadn! Bu cinni 'alametidir. Ey kim bizi arp
mad." deyp birbirine bakup durdlar; ve 'akllar serasime olup
bir zaman mest hayran kaldlar. Amma Hoca dah frsat ganimet
bilp ykden kup dalabclan Kadi'nin cmle esvabn boasyla
karup ve sarn alup hernan sr'at ile ol dehlizden aaa ahura
inp bakup grdi kim ahurda Kadi'nin katn eei yarunda balu
durur. Hernan esvab hebeye koyup eei olrun eline verp ve
kendi dah katr zp tara tara olup evine geldi. Katr balayup
ve Kadi'nin esvabru ve sarru odaya koyup oturd. Amma Ho
ca'run kars aytd: "Ey Hoca! Bu katr ve esvablar kanda buldun?"
dedi. Hoca aytd: "Kar! Bu ganimet maldr. Cengde elime girdi."
deyp fari l-bal olup evinde karar eyledi.
Amma bu tarafdan kadnck ve Efendi odaya gitrnee havf
edp "Ecinni olmak gerek" deyp yukar kamayup kadnck ol
201

PERTEV NAL BORATA V

dem bir driye arup: "Bire, var! Yukar bak, ne var ne yok?" dedi.
Cariyenin biri bin havf- bela ile yapa yapa yukar kup pence
reden oda iine bakd, kirnesne yok; ve ier girp yki, dolab ara
yup kirnesne grmedi. Inp kad ve Efendi'ye aytd: "Hayr, cinden
ve eytandan eser yok." dedi. Anlar dah bin havf ile yukar kup
oturdlar. Amma kad!yi vesvese alup: "Hayr, bu 'alamet ey deil
dir. Bu zevk bir gayr gne koyalm. Hernan bana esvabm get
rn; giyinp gideyim." dedikele kadnck dah cariyelere emr edp:
"Efendi'nin esvabn getrn." dedikele c:iriyeler dah dalaba varup
aup grdiler, Efendi'nin boasyla esvab yok, ve sar dah yok.
Cariyeler dah kadna syleyp ve kadn dah Efendi'ye syleyp,
Efendi bu hususda ok fikr edp nice edecein bilmedi. Zira mah
kemeye plak gidilmez. Efendi aytd: "Ey benim canm! Olan ald,
giden gitdi. Necati eek ldi. Huda saklasun seni" fehvas zere he
man ketbudasna bir tezkere yazup: "Hamil-i varaka ile btn ba
dan ayaa varnca bir kat uruba gnderesin." deyp, bkp mhr
leyp kadnn dayasyla gnderdi. Daya dah tezkereyi alup dor
mahkemeye varup Na'ib Efendi'ye verp, Na'ib Efendi dah Efen
di'nin tezkeresini okuyup greli kim Efendi bir kat esvab istemi,
kavua varnca, ketbudasn arup tezkereyi eline verp, ve meh
flmn ifade eyledi. Ol dah tezkereyi alup mefhum zere haremden
bir kat esvab karup dayann eline verdi. Ve daya dah esvab alup
gelp boasyla Efendi'nin nine kad. Efendi dah giyinp ku
and ve sarn sarup gitmek mur:id edince Efendi'nin hatrna ka
tr gele deli. Dnp aytd: "Bire! Bakn bizim katr alurda durur
m?" dedikele hernan driyeler seirdip varup alura bakup greli
kim katrn yerinde yeller eser. Gelp Efendi'ye: "Katr dah ga'ibe
kadem basm; yerinde yokdur." deyince Efendi ta'accb edp hernan
yerinden durup kadnca veda' edp kapudan tara ald. Asla ardna
ve nine bakmayup fi'l-h:il mahkemeye gelp yerine gep karar eyle
di. Amma bu bana gelen alvali ta'accb edp ve gayr tarada dur
mayup kalkup harerne girdi. Ol gece anda yatup ertesi sabah oldukda
hareminden tara kup mahfel-i kazada karar eyledi. Ve yalnz oldu
vaktda dah bu ahv:il hatrna gelp ta'accb edp dnp kald.
Amma bu tarafdan Hoca Nasreddin Efendi dah Kadi'nin
cmle esvabn giyp ve zerine dah saf feracesin giyinp ve bana
202

NASREDD/N HOCA

sarn sarnup ve ba'dehu katrna binp dor mahkemeye varup

ier girdikde I<adi Efendi'nin huddamlar bakup grdiler kim
Hoca'nn cmle giydi libaslar ve bindi katr dah Efendi'nindir.
Hernan ol dem seirdip Efendi'ye varup aytdlar: "Sultanm! Ho
ca Nasraddin Efendi geldi. Amma sizin ol aldrdnz libaslar
cmle arkasnda ve katr dah altndadr." dediler. Efendi aytd: "Sa
knn, hi bir sz sylemeni Elbet de bunun bir vechi vardr." dedi.
Bu kez Hoca dah katrdan inp nerdban bana katn balayup
yukar I<adi Efendi'nin yanna kup selam verdi. I<adi dah aleyk
alup ayak zere kalkup Hoca'ya ikram edp ve karusna sadra ge
rp tatl ve kahve verp ta'zim ve ikram eyledi. Ba'dehu I<adi
Efendi ortal tehnalayup Hoca'ya bir mnasebet ile aytd: "Hoca
Efendi! Bu libaslar kanda buldunuz? Ve katn nereden aldnz?" de
dikde ol dem Hoca dah nutka gelp aytd: "Vallihi, Efendi! Dnki
gn bir ceng vaki' olup kaan Kzl-Be Aka-Kal'aya yryi edp
ceng olup bozgunluk vaki' old, ol hezimetde kalan ganimet maln
dan aldm." deyince hernan I<adi Efendi duyd, kssa-i ahval ne yz
den almdr bildi. Ol mahalde I<adi Efendi dnp Hoca'ya aytd:
"nki ganimet maldr, size mahal ve mustahakdr ve belki dah
ziyade lazmdr. mdi, Efendi! Deveyi grdn mi?" dedi. Hoca ayt
d: "Yeden lsn! Kein bile grmedim." deyp aytd : "nki
byle old, devenin bahisn verseniz azmz bir o kapanup gayr
tara sz kmaz." dedikde Kadi Efendi Hoca'nn muradn anlayup
hakk- suklt karup Hoca'ya yiirmi altun verdi kim: "Tara bizim
ahvalimizi kirnesneye ifa etme." dedi. Ve bu kerre Hoca aytd:
"Ne mmkin? Hernan bu ahval sizin ile bizim mabeynimizde kal
sun. Lakin devenin kei yerine katn ihsan buyursanz gayr mas
lahat tamam murid zere olurd." dedikde I<adi Efendi dah: "Pek
ma'kll." deyp ol dernde hizmetkarlanna emr eyledi; katn yine Ho
ca'ya ekiverdiler. Hoca dah katra binp I<adi Efendiye veda' edp
don hanesine gidp bu kadar zaman Kadi'nin esvabn ve sof ferti
cesini ve 'amamesini bana sannup ve katrna binp bu srr kimes
neye ifa etmedi dey nakl ederler.

203

PER TEY NAL BORATA V

267.
Hoca'nn bir danas var idi. Bir gn oun ve suyn kars ve bir
gn Hoca verrdi. Byle nevbet ile verrlerdi. Amma bir gn nev
bet Hoca'nn idi; amma ol gn Hoca'nn konusnda bir dn var
idi. Hoca'nn haturu ol dne da'vet olunm idi. Hoca aytd:
"Gel, seninle hab tutalm. Her kim sylerse bugn danaya oun ve
suyn ol versn." dedi. Kars dah ka'il olup "hab!" dediler. Hoca
evin iine girp oturdu ve kars dne gitdi.
Amma meer ehrin tarasnda bir blk gurbet inganlar ko
nup ve karlar ehrin iine yaylup bulduklar yerde kelepr ederler
idi. ttifak biri Hoca'nn evine girp bakup grr kim asla ses ve sa
da yok. Evin tarasnda bir ey bulamayup ier Hoca'nn yanna
girp Hoca'y grdkde biraz durup bakup grr kim Hoca'da asla
nutuk yok, hernan evin iinde arayup her ne buld ise devirup dev
irp torbasna doldurd. Bakup grr kim Hoca'da yine nutuk yok,
hernan gelp bandan sarn ve kavun alup, yine hi sylemez ...
Amma Hoca aydur: "Eer sylersem danaya su vermek lazm ge
lr." Asla mukayyed olmaz. ingane kars dah kapudan tara olup
gider. Amma dnde ta'am kup bir sahan iine bir mkdar ta'am
koyup: "Hoca'ya gtreyim." deyp eve gelr. Grse kim evin
iinde bir ey kalmam. Hernan kar nutka gelp aytd: "Bire koca!
Kan bu evin iinde olan eya, nice old?" dedikde hernan Hoca
aytm: "Ey kar'. te sen evvel syledin. Var imdi bugn danaya
suy ve ou sen ver." demi.

268.
Bir gn Hoca Nasraddin seyyahat edp gezerken Kzl-Irmak'n
kenarna gelp su imek murad eder. Amma kaan azna alup ha
kup grr, kp-kzl, bulank bir amurlu sudur. Hernan azndan b
raup arayarak bir pak su bulup ve bir kab iine doldurup gtrr,
Kzl-Irmak'n zerine dker; der kim: "te, filanm Su byle olur."
demi.
204

NASREDDIN HOCA

269.
Bir gn Hoca aydur: "Asla genlik ile kocaln bir fark yok."
dedi. "Neden bildin?" dedikde Hoca aytd: "Bizim kapu ninde bir
ta vardr. Ba'z adem an kaldrr. Amma ben genlikde aldm,
kaldramadm; geende de batnma geldi, yine aldm, olmad; yine
kaldramadm. te ylece tecrbe etdim, asla fark yomu." de
m.

270.
Hoca Nasraddin, Rahmetullah-i 'Aleyh Hazretleri dnya sara
yndan dar- bakaya rhlat etdikleri 'asrda, aradan bir ka eyyam m
mr edp amma trbe-i erifleri kurbnda bir cami'-i erif var idi. Bir
cum'a gni halk cum'a narnazna dmi'e gelp namaz klarken bir
sada zuhur eyledi kim: "Ey mmet-i Muhammed! Hoca Nasraddin
Efendi mezardan kup mezar zerinde olan sandukaya at gibi bin
mi oturur." dey sada gelince halk cami'den tara olup: "Varalm,
bakalm!" deyp cmlesi tara knca hernan ol mahalde cami' -i
erifin kubbesi ykld. Asla bir kimseye ziyan olmad.
imdi, yaran- safa! Bu Hoca Nasraddin Efendi ne byk mer
tebede devletl ve evliya' ul-lahdan imi kim merhum olduktan son
ra dah kerimat zuhur etmidir.

271.
ttifak bir kz bir evde kpden su ierken ban kpe sokup
karamaz. Halk cem' olup: "Nice eylesek?" derken Hoca gelp ah
vali grr. "Tez nacak getrn. Ben bunun ban karaym." Ho
ca'ya nacak getrrler. Hoca nacak alup evvela srn ban keser.
Andan sonra kpi krup srn-ban kpden karup aydur: "Bu
kadar maslahat beceremednz." Andan srn boynuzlarn krup
aydur: "Srnuzun boynuzlarn krun; bir dah kpe ilimesn."
der.
205

PERTEY NAIL BORATA V

272.
Nasraddin Hoca her vakt fikr eder ki: "ktiza-'i hikmet karpuz
ceviz aacnda bitp ceviz bostanda bitmek gerekdir." Kaziyye-i it
tifak bir gn ceviz aac altndan geerken ba ak idi, bir ceviz
dp bana dokunup bir mkdar acd. Fi-1 hal mukaddemde olan
fikri hatrna gelp: "Ey Hakim-i la ys'el'an ma yefal! Hikmetine
mukrr mu'terifim. Hi bhem kalmad. Eer bama den
karpuz olayd bam parelenrdi." demi.

273.
Bir gn Hoca bir baa zm yemee girer. zm bulamadkda:
"Ben zmsiz olurum, amma ba zmsiz olmaz." demi.

274.
Bir gn Hoca 'avratna gazablanup bir kerre urmala 'avrat d
p vefat etdi. Hoca dah beter darlup: "Yine dlmedi bu 'av
rat." der.

275.
Mcer Hoca'nn hatun hamile imi. Vakt gelp cbe kadn ge
lr. Geceye msadif etmekle kimse bulunmayup ebe kadn Hoca'ya:
"Bir mum getr. Hizmet sana ddi." dedi. Hoca dah, naar, bir
mum yakup hatunnun ninde durur. Hele hatun vaz'- haml eder.
Hoca dah mum alup giderken ebe kadn aytd: "Dur, Hoca! Bir
ocuk dah vardur." Hoca aytd: "Zahir ikiz imi." deyip mum yine
getrr. Bir ma'sum dah dourur. Yine Hoca mum alup tara gi
decek vaktda, yine ebe kadn: "Dur, Efendi! Gitme; bir ocuk dah
vardur." dedkde Hoca hemarn mum fleyp syndrdi. Ebe
ayrd: "Efendi! Mum neye syndrdn?" dedi. Hoca aytd: "Ay
dnl grdiler de veledler birbiri ardnca yriyi eylediler." demi.
206

NASREDDIN HoCA

276.
Bir gece dah 'avrat Hoca'ya ardn dner. Hoca dah: "Ne asl
olursa deliin biri benim tarafmdadr." der.

277.
Bir gn Hoca bir vilayetden gep giderken, meer dii arr
m. Giderken bir dostnn kapus ninden geer iken Hoca'y da'
vet etdi. Hatrn su'al etdi. Hoca aytd: "Pazara giderim, rlaan ya
almaa." Bu herif dah Hoca'ya reng in bir bardan iine ie
yp: "Al, Hoca! Sana ya." der. Hoca dah ya alup evine gelr. 'Av
ratna aytd: "te ya." deyp verdi. Amma siclk oldu bilindi.
Amma Hoca 'arifdir... Mukaddem grp ya dey sidi veren ada
mn dii ard. Hernan bir necaset kurusndan hablar yapup bir ka
ada koyup ve ol ya veren adamn hatrn su'al etdikde ol adam
dah diinden feryad eder. Hernan Hoca hablar karup: "Sultanm!
u hablar diine ko; hernan geer." dedi. Herif dah hab diine ko
d. Biraz durdu gibi rayiha-i kerihesi azna yayld. Hernan herif
trkp Hoca'ya su'al eyledi: "Bu hab ne ekil habdr?" Hoca aytd:
"Sizin verdnz yan tortusdr." demi.

278.
Bir gn Nasraddin Hoca'nn eei eeklikden kma in zama
nesi kadisndan mrasele alup Hoca'ya gtrr. Hoca dah elinden
alup de de ol mraseleyi eee yutdurur.
imdi eek tersledike dnp koklad ol sebebdendir, derler.

279.
Bir gn Hoca'ya derler ki: "Zekeri byk olan kimsenin cima'
vaktnda safas var mdr?" dey. Hoca aydur: "Hammaliyyesin ken
d eker, zevkn iller srer." demi.
207

PERTEY NAIL! BORATA V

280.
Bir gn yine eee yk ykledp giderken eek yki tahamml
edemeyp ar yrrnee balad. Hoca ykn bir azn kendi alup
eein zerine binp gitmek diler. Eek dah beter old. Pes Hoca:
"Ey hayvan! Ykn yarsn ben aldm; sen yine yrmezsin." demi.

281.
Bir gn yine Hoca eee plak, semersiz bindikde ayaklar yere
dep: "Evvel de yerde idim, imdi dah yerdeyim." demi.

282.
Bir gn Hoca 'Antab'a varur. Bi-teklif bakkal dkkannda bar
dak bardak pekmezi imee balad. Bakkal men' etmek istedi. "Be
hey kii! Bahil misin? Eski 'adet ve 'atalar-kelamn bozmak istersin.
teden ber, bilmez misin ki: 'Varduun 'Antab, yedn pekmez'
demiler."

283.
Ve 'Antab'da ayan bir kelb srd. Ba'd ez-zaman Sofya'da bir
kelb bulup dmce balar. Biri aydur: "Hoca'. Bu kelbi nin d
ersin?" "Beni 'Antib'da srd." der. "Ya bu, ol kelb deildir." dedi.
Beli, ol kelb deildir, amma anun soyndandr." demi.

284.
Bir gn Hoca'ya su'al ederler ki: "Taharet vaktnda zekerin ev
vel, ya da dbrin evvel mi ykamaldr?" dey. Hoca buru iitdikde:
"El-hyaru bi-yedek; ya'ni: Hyar elindedir." demi.
208

NASREDDIN HOCA

285.
Bir gn Hoca dada odun keserken, eeinin huy imi, etmek
yer imi. Yine Hoca'nn zahiresi olan etmei yer. Hoca grdkde:
"Ey eek! Ben tahamml ederim, ina' Allah, etmek bulncaya dek;
ve lakin sen linceye dek bu huy ile kalursn." demi.

286.
Bir gn Hoca meyve ve yemi pazarna varup elma ve armud
ve erik ve kays alup avu avu yemee balar. Grenler: "Hoca! Bi
rer birer yesen e!" derler. "Siz bilmezsiz. Birer birer yedikleri kavun,
karpuzdur." demi.

287.
Hoca bir gn bir su iine ine drp varup bir uvalduz uc
na bir ip takup suya salup: "Gel anann yanna! Gel anann yanna!"
dey arur imi.

288.
Bir gn Hoca bir obana sorar ki: "Siz nin byle semiz olur
sz? Turb ib kavi olursz?" dey. oban dah cevab eder ki: "Biz da
balarnda semiz etin kebabn yeyp tenha yerlerde zarta geldike
zartalayup iermizde maraz durmayup tara kar." dedikde Hoca
dah: "Fi'l-vaki' byledir; amma biz tenha yer bulamazz." der. o
ban der ki: "Zarta geldike dibinin bir kanadn aup zarta eylesen
kimse bilmez." der. - Hoca dah bir ziyafetde bulunup nefis ta'am
lardan yeyp bir zamandan zarta geldikde obann kelam hatrna
gelp hernan dibinin bir kynan aup: "Shhat-i beden, nasihat-i
oban." deyp kaz az edeyim derken bardak baaz olup cema'ata
mashara olur, demiler.
209

PERTEY NAIL/ BORATA V

289.
Hoca'nn bir kz var icli. Merhum ba'z hizmetlere komulara
gnderrdi. 'Avrat aytd: "Efendi! u kz her yere dnderme; zira
kesilmedik kavundur." ttifak kzn gnlei alup kzn ma'hudesini
grr. Hoca aydur: "Ey hatun! Sen buna kesitmedik kavun der idin;
ite kesilmi, iki dilim olmu." der. 'Avrat dah kza: "Kzm! rt
poan!" dedikde Hoca: " 'Avrat! Ol poa deil, ey isti'mal edecek
nesne olm." demi.

290.
Bir gn Hoca Hind velayetine gidecek olup kuluk zamanna
dek gidicek: "Ne ok vilayetler gedik! Sakn Hind vilayeti gerde
kalmasun!" demi.

291.
Hoca bir gn grr ki bir kelb mescid iine yestehler. Hoca ur
mak isteycek kelb dah hrlayup stine atlmak ister. Hoca dah
kor-husndan: "t beim, it!" demi.

292.
Yine bir gn Sultan ile avda iken bir mahalde stirahat in
oturduklarnda latife in Hoca'nn atnun dudan keserler. Hoca
dah agah olup Sultan'n atnun kuyrun keser. Fi'l-hal atlanup gi
derken Hoca Sultan'n ardnca gider. Sultan bakup: "Ey Hoca! Atu
nuz neye gler?" der. Hoca dah: "Sultan'umun bindii atun kuyru
kesilp dibi aldna gler." demi.
210

NASREDD)N HOCA

293.
Hoca'nn haturu bir kz dourd, ve aytd: "N'ola idi, erkecik
olayd, ve iki bud arasnda yumurtac olayd!" Hoca iidp: "Ey
hatun! Hak-ta'aladan mr iste. Sa kalursa bud arasnda ol kadar
yumurta gresin ki hesabszdr." demi.

294.
Bir kimse Hoca'dan urgan istedi. Hoca: "urgana un serdim."
der. Herif: "Hi urgana un serilir mi?" der. Hoca dah: "Sen 'illeti
'illet bil. Urgarun ii vardr, verilmez." demi.

295.
Bir kimse Nasraddin Hoca'ya bey' etmek in kovan getrr.
Su'al eder ki: "Bu nedir?" Cevab verr ki: "Buna aru kovan derler.
Bundan kat vafr bal ve mum hasl olur, ve 'azim intifa' edersiz."
dey haber verdikde Hoca kulan kovana yakn edp diner. Sad
hezar avaz- zenbur istima' etdkde: "Akamla alup bu vzrdy e
kemem." dey cevab vermidir.

296.
Bir gn bir hatun bka ederek Hoca'ya geldi: "Kurret l-'aynm
bir eviadm var; hasta ve sahib-feradr." ifayabyn du'a-y hay
rn niyaz etdi. Muma-ileyh dah: "Hak-ta'ala ifa vermesn! Ban
hastalk yasdndan kaldrmasun!" dey du'a etdi. Hatun feryad
edp: "Bu asl om du'ay eviadm hakknda nin etdin? Benim ve
eviadmn ne zararn grdn?" dedikde: "Var, hatun'. Elem ekme.
imdiki zamanda du'alar 'aksiyile kabl oluyor. Ben sabah nama
zndan bu vakte dek bu su ban beklerim. Hak ta'alaya rica ediyo
rum ki bir kimse gndere ve arkasna beni ala da suy te gere. Bir
211

PER TEV NAL BORATA V

az vaktdan sonra bir adam geliyor grdm. Elamd lillah! Du'am ka

bul old; beni karuya gerr mulahazasndaym. Yamma geldi:
'Be-ni arkana al da suy ger.' Tereddd edeyim sandm. Darb, sille
ve tum birle, bizzarur arkama aldm, suy teye gerdm. Etdi
im du'a aksiyile kabul old." deyp ... Hatun hanesine geldi. Evia
dn shhat ve 'afyetde buldu menkuldur.

297.
Nasraddin Hoca'nn evi iki mahalle arasnda olur imi. Cami'e
gelmedi in ahali-i mahalle cem' olup Hoca'ya giderler ki: "Ni
n cami'e gelmezsin?" dedklerinde: 'zrm vardur; adamlar!" de
yp cevab edicek " 'zrn nedr?" dediklerinde "O bir mahallenn
imamn ben sikdm; heriki mahallenn iman dah beni sikdi. Onun
n hicabmdan varmayorum." dey cevab eyler.

298.
Bir gn Nasraddin Hoca bir kala satarken bir hanm su'al
eder: "Ka akaya?" Hoca der ki: "Am mukabelesinde." Hanm da
h bir halayk Hoca'ya verir. Tamam i olduktan sonra kala/y/
taleb eder. Hoca der ki: "Kala vermem. Ben seninle bardm."
Hanm der ki: "Ey, imdi gel. Amma ben kibar kzym. Ben senin
stnde, sen altmda olasn. "Pekey!" der. Tamam i bitdikten son
ra: "Kala ver, hey sefih!" Hoca der: "Vermem. Zira gerek idi ben
seni vaty edeyim; sen de ise beni vaty eyledin." Hanm der ki: "Ey,
imdi gel! Ne ekil istersen ... " Tamam vaty etdikten sonra: "Kala
ver!" Hoca der ki: "Vermem. Zira sen beni bir kerre, ben dah seni
bir kerre, vaty eyledik. Kalca vermem." Hanm der ki: "k git, be
hey sefih! Senden kala alnmaz."
212

NASREDDIN HOCA

299.
Var., Sarajevo, No. 42
Nasraddin Hoca'ya meer gnlerde bir gn bir kirnesne gelp:
"Hoca! lutf edp var, flan kimesnenn kzn bana dileyver." de
mi. Hoca dah varup kz kendye dilemi. Ba'dehu ol kirnesne
gelp Hoca'ya demi ki: "Nie old? Kz bize verrler mi?" Hoca
dah demi ki: "Vallahi'l-'azim! Briizer! Bana dah gcile verdiler."
demi.

299 bis.
Nasraddin bir kibarn kzn istey gitmi. Vermemiler. Su'al
olunm: "Verdiler mi? Yahud verecekler mi?" Nasraddin demi ki:
"Hele yar i husula geldi. Dah yars oldukcia tamam murad olur."
"Nice old?" su'al ederler. Nasradin der ki: "Ben istedim. Dah kz
istesn, tamam olur."

300.
Hoca'nun kend vilayeti padiah avdan gelrken yol bir or
man kenanndan urar. Hele gelp geerken, meer Hoca orman
dan karken yol padiah zerine urar. Hata'en hernan nine rast
gelr. Padiahun merkebi Hoca'y gricek hernan rker, padiah
yere alar. Hele padiaha zarar erimez. Yetip tutarlar; yine atna
bindrrler. Padiah aydur: "Varun, ol herifi tutun; helak edn kim
uursuz imi." der. Hoca'y tutarlar. Hoca aydur: "Bir sehl aman ve
rnz. Padiaha bir szm vardur, syleyem. Andan sonra 'neyler
senz eylenz." der. Hoca'y padiahlar nine getrrler. Hoca ay
dur: "Benm suum nedr kim beni helak etdrrsin?" Padiah
aydur: "Bana zararn dokund; uursuzsn. Andan tri helak etd
rrem." der. Hoca aydur: "Uursuz sensiz kim benm baum gide
yor." dedi.
213

PER TEV NAL BORATA V

301.
Bir gn Hoca ahir diyardan bir kimse oturup musahabet eder
ken herif genirr. Hoca aydur: " 'Ayb deil mi? Nin yle et
dn?" Herif aydur: "Bu genirmek bizm diyarda 'ayb deildr."
der. Birazdan Hoca dah osurur. Herif aydur: "Hay hoca! N'eyle
dn ya? Bu 'ayb deil mi?" der. Hoca aydur: "Bu dah bizm diyar
da 'ayb deildr." dedi.

302.
Hoca'nn 'adeti imi kim pare pare tuzlar yerdi. Bir kii buna
aydur: "Hoca! Tuz yemek 'akl eksildr. Nin tuz yersin!" Hoca
aydur: " 'Aklum iller ile beraber olsun dey yerin." der.

303.
Bir gn Hoca giderken yolda bir bataa der. Bir herif yolda
geerken Hoca'y bu halde grp aydur ki: "Nice /verrsin/, ben
seni bu balkdan karayn?" dedi. Hoca aydur: "Hi." Herif he
mandem Hoca'y balkdan karur. Hoca dah dorulup evine git
mek ister. Herif aydur: "Kanda gidersin? Benm hakkm ver, an
dan sonra git." der. Hoca aydur: "Senn hakkun nedr?" Herif ay
dur: "Bana hi vereyin dedn; an isterem." dedi. Hoca aydur: "Hi
demek yok demekdr. Hi yok verilr mi?" der. "Elbette, her ne ise
ver." der. Hoca ahir 'aciz olur; aydur: "Gel eve, hii sana vereyim."
Eve gelrler. Hoca varup bir bo lmei getrp herifn nine
kor. Herife aydur: "Elni ol lrnee sok." Herif sokar. Hoca ay
dur: "mdi elni muhkem yum, dah kar." der. Herif elini muh
kem yumar, dah karur. Hoca aydur: "mdi a." Aar. Hoca aydur:
"Elnde ne var?" Herif aydur: "Hi." Hoca aydur: "mdi, aldun
hakkun, var git." der. Herif dahi 'neylesin? Naar alup gider.
214

NA.SREDDIN HOCA.

304.
Bir gn Hoca'y bir 'avratla basup Kad'ya gtrrler. Kad Ho
ca'y grr, aydur: "Kii, gerek ol ii sen iledn mi?" der. Hoca
sikine yapup aydur: "Anda girine, kuna gzler ermezdi. Gel
bunda Kad Efendi'ye cevabn ver." dedi.

305.
Bir gn ikind namaz gemek zere iken Hoca'ya: "kind na
mazn kldun m?" derler. Hoca aydur: "Biz alamdan dah hrmet
umaruz." dedi.

306.
Bir gn Hoca ba'z danimendler ile oturup musababet-i 'ilmiy
ye ederken eline devat, kalem ve bir mkdar kad alur; eri bri
ekilde bir satr yazar. Danimendlere aydur: "Grn, bu ne mes'e
ledr?" Danimendler te'emml edc grrler; hi bundan nesne
kmaz. 'Aciz, fermande kalurlar, aydurlar: "Hoca! Bundan nesne
kmaz." Hoca aydur: "Hey gdenler'. Sr byle iemez mi?"

307.
Oxford II. 54
Bir gn bir herif aaca kar; inmez. Bir alay ademler cem' olur
lar: "Nice endirsek?" dey mavere ederken Hoca ka gelr. Gr
se hal byle, bunlara aydur: "Tez, bana bir ip getrn; size bun en
dreyin." der. Bir ip getrrler; Hoca'ya verrler. Herife aydur: "ol
ipi tut, belne muhkem bala." dey ipn bir canibin yukar atar.
Herif tutar; beline muhkem balar. Hoca ipn bir canibin muhkem
tutar, eker. Derdmend herif aaca sarma grr, kabiliyyet olmaz;
yere der; helak olur. Hazr olanlar aydurlar: "Hay Hoca! N'eyle215

PER TEV NAIL/ BORATA V

dn? Hata kldun." Hoca aydur: "N'eyleyeyin? Geende bizm ev

de kuyuya bir adem ddi; iple ekdk, karduk; hi nesne olmad."
der.

308.
Bir gn ... Meer Hoca ramazanda oruc tutmaz imi ... Lakin sa
burda kalkup ta'am eder imi ... Ahbablar aytd: "Hoca Efendi'. Siz
oruc tutmuyorsuz; nin sahurda kalkup ta'am edersiniz?" dediler.
Hoca aytd: "Farz terk etdime gre snneti dah terk mi ede
yim?" demi.

309.
Bir gn bir Krd, Hoca'ya msafir gelp aytd: "Ev sahibi! Tez
ol, ta'am getr; karnm atr." dedi. Hoca dah varup g ile bir az
yourt, bir etmek tedark edp getrp grdi ki herif yatup uyu
m. Hoca fikr edp aytd: "Ne zerime lazmdr ki ben bunu uyan
durup ta'am vermek?" Hernan bir mkdar yaurt alup herifin byk
Ianna srer. Bir rnkdar gedikten sonra Krd uykudan uyanup: "Ev
sahibi'. Getr t'arn." deyp haykrd. Hoca aytd: ''Yediniz de yatd
nz. I'timad etmezseniz dah byklannzda bula durur." dedi. Krd
byklanna el urup grd, yaurt bula var, aytd: "Ho imdi, ev sa
hibi! Yiyp idiimiz var ise Hak berekat versn." dedi.

310.
Meer Hoca'y ramazanda iftara da'vet etmiler. Meer orba
gayetle scak imi. Hoca bir kak alup azna kad, ve karnaa hi
db edp yutd. Ve banda kavu karup 'acele ile altna koyup
stine oturd. Su'al etmiler ki: "Nin kavu altna koyup stine
oturdun?" dediler. Hoca aytd: "Minder yanmasun. Kavuk yanar ise
mani' deil, benimdir." demi.
216

NASREDDIN HOCA

311.
Bir gn ... Hoca her kaan amaur yumak murad eylese, hik
met-i ilahi, yamur yaar imi. Gene bir aruya sabun alnaa gider.
Yine yamur yanaa balar. Hoca grr ki yamur yaar, sabun
aldu adama aytd: "ol peynirden bana bir okka var." dedi. Herif
aytd: "Hoca! Bu sabundur, peynir deildir." dedi. Hoca aytd: "Ben
de bildm, sabundur. Lakin yamur yamasun dey peynir derim."
demi.

312.
Bir gn Hoca oduna gidp bir karbuz bile getrmi. Daa kar
ken karbuz elinden dp dere iine yuvarland. Meer ta altnda bir
tavan var imi; karbuz grp kaar. Hoca tavam grp aytd: "Ey
vah! Karbuz tavan olup kad." deyp eve gelp ahvali ehline syler.
Ehli dah aytd: "Eyvah, koca! Tutup getrmek gerek idin." dedi. Ho
ca dah: "Varup tutaym." deyp ehli ile beraber gidp eline bir denek
alup tavan yuvasna varup, tavan bunlan grp kaar. Hoca aytd:
"Eer ard aya uzun olmaya idi tutardm." demi.

313.
Oxford iii
Hikayet ederler ki Hoca kendi kad iken bir 'avrat bir herif k:1dya getrp aydur: "Efendi! u bir ecnebi herif beni tutd, pdi.
Elbet de benim hakkm hakk eyle." dedi. Hoca aydur: " m di, ne
olmak gerek? Sen dah herif p." demi.

314.
Bir gn Hoca'ya demiler ki: "Ayatlardan kang ayet seversin?"
Hoca ay1tm ki: "Eklehma da'im." demi.
217

PERTEY NALI BORATA V

315.
Oxford iV
Bir gn Hoca'ya derler ki: "Nin namaz klmazsn?" Demi ki:
"Herkesin bir hesab var."

316.
Oxford VII
Bir gn Hoca karsna aydur: "A kar! Gel, sen de, ben de bu
gn harnnama varalum. Andan, gelp sen gelin ve ben gyeg ola
lum; ve birbirimzden tatlu tatlu murad alalum." der. Karda aydur:
"Kaygana piirp hazrlayalum ki geldmzde yiyelm." deyp
bir tavada kaygana piirp bir yerde saklayu kor. Giderler. Meer
Hoca'nun bir 'akl ol var idi. Babasnun ve anasnun bu musahe
berlerin iidr. Bunlar girdukdan sonra ol kayganay bulup yer; ve
bunlar gelsn dey bekler. Der-' akab bunlar dahi gelp otururlar.
Hoca aydur: "A kar! Ben imdi neye benzerem?" Karu aydur:
"Otuz yanda bir yiite benzersin:" Kar dah aydur: "A koca'. Ben
imdi neye benzerem?" Hoca aydur: "On be yanda geline ben
zersin:" Hoca'nun ol dah yidi kaygananun tavasn bana gec
rp aydur: "A baba! Ya ben imdi neye benzerem?" Hoca demin
den: "u orosb anan amna benzersin." der.

317.
Canbridge
Bir gn Hoca'y bir 'acemi berber tra ederken her ustura al
dkda Hoca'nn ban keser idi. Meer her kesdii yere penbe yap
drur imi. Hoca aytd: "Yeter, hey adam! Bamn yarusna sen
penbe ekdin; ben de yarusna ketan ekeyim." demi.
218

NASREDDIN HOCA

318.
Oxford VII
Hoca'nun kyinde bir ar ta var idi. Bin kantar gelrdi. Bir
gn Hoca ehr halkn cem'e edp aydur: "Ben u ta kaldurup g
trrem." Bunlar aydur: "Hey Hoca! bu ta adem olan hi g
trebilr mi?" Hoca aydur: "Ben du'a edeyim, siz amin deyin, ben
gtrrem. Hernan sylen: Gtrecek olursam bana ne verrsiz?"
Bunlar aydur: "Her kii hall halince aka versn." dediler. Hoca
aydur: "Heman devrn." Bunlar dah hall halince aka cem'
edp Hoca'ya verrler. Hoca akay alup saklar. Ba'dehu du'a edp
taun yanna varup durup skuta varur. Halk bakup dururlar ki
Hoca ta kaldura. Grseler ki Hoca'da ol hareket yokdur, aydurlar:
"Hoca'. Ta kaldurup gtrsen a'." Hoca aydur: "Siz ta arkama
kaldurunuz, ben gtreyim." der.

319.
Hoca eein zayi' edp ararken ittifak bir herifde bulur. Aydur:
"Kii! Bu eek benmdr." I-Ierif aydur: "Sen n idi neden ma'
lumdur? Vermezin." Muhassal- kehl.m ekierek kadya gelp m
rafa'a olurlar. Evvela Hoca eein ister. Herif aydur: "Eek benm
dr. Vermezin." Kad aydur: "Eek kimn elindedr?" Herif aydur:
"Benim elmdedr." Kad, Hoca'ya aydur: "Een nian var m
dur? Ve senn idi neden ma'lmdur?" Hoca aydur: "Benm ee
m okumak bilr. nine kitab konuz; okumazsa benm deildr."
Kad ve cmle halk bunu ma'kul grp ve een nine bir kitab
koyup rakdan durup temaa ederler. Andan eek kitab diliyile aar
ve maklabn kaldurup kadiarn diliyile bir bir tarnarnet dnderr.
Andan sonra anrmaa balar. Meer Hoca'nun 'adeti imi ki kitab
nun kadiar arasnda arpa kor idi. Eek de ol kitabun kadiarn
diliyile aup arpalar yerdi. Yine eyle sand. Bu kerre grd ki arpa
yokdur, anrmaa balad. Hoca aydur: "Mslimanlar! Kitab tamam
okuyup imdi du'a etmee balad." Kad ve halk een bu iini
grp dah eei Hoca'ya teslim edp verdiler.
219

PER TEV NA/L BORATA V

320.
ttifak Hoca'y Temrlenk'e elilie gnderrler. Hoca gider...
Temrlenk'e haber ederler: Eli gelr. Hoca'ya karu kup getrp
saraya kondururlar. Ziyafet oldukdan sonra Temrlenk aha bulu
ur. Temrlenk aydur: "Padiahunuzun senden gayr sz bilr ade
nisi yok myd ki seni elilie gnderdi?" Hoca aydur: "Nin ol
maya? Amma herkese mnasibin gnderrler." dedi. - Temrlenk
dernee ba'is bu idi ki bir aya asak idi. Kaan otursa bir ayan
uzadup otururd. Yine eski 'adeti zre oturup ayan uzadup 'ayb
olmasun dey ayan minderlin bir tarafyla rter. Hoca dah: "Bu yer
de 'adet byledr" dey sanup ol dahi ayan uzadup mindern bir
tarafyla rter. Temrlenk buna gayetle bi-huzur olup kend kendye
aydur: "Ben etdmse hem padiahem, hem ma'zurem. Ya bu etmek
mnasib midr?" deyp Hoca'ya aydur: "Senn ile eek mabeyninde
ne fark vardur?" Hoca aydur: "Bir minderdr, Pahidahum."

321.
Berlin I
Bir gn Hoca tabib iken bir hastay grmeye Hoca'y alup gi
derler. Hoca dah varup hastay grp nabzn tutar. "Ka gndr
hasta ola?" dey sorar. "On gndr." derler. Andan hastanun ma
razn sorarlar ve "Nesne olur m?" derler. Hoca aydur: "lmezse
hi nesne olmaz." der.

322.
Berlin II
Bir gn bir adem gelp Hoca'dan eei ister. Hoca der ki: "Dur!
Varup eee danaym." eleyp ieri girdi. Ve tara kup dedi ki:
"Karndam! Bizim eek raz olmad. Ve bana syledi ki: Beni ver
me. Eer verir isen kulama urudar ve hem senin 'avratna ser
ler, dedi." demi.
220

NASREDDIN HOCA

323.
Berlin IV
Bir gn bir kimse va'zden iitmi kim: "Bir kimse ehli ile al
amdan cima' eylese bir koyun kurban etmi kadar sevab bulur, nsf
ul leylde ederse bir deve kurban etmice sevab bulur; sabaha yakn
ederse bir kul azad etmice sevab bulur." deyp gelp bun ehline
syler. Bu kerre alam olunca ilk alamdan dee girp ehliyile
yaturlar. Amma 'avrata gayet ehvet galebe edp aydur: "Koca! im
di ilk alamdan bir koyun kurban etmice sevab kazanalm." Koca
s dah: "Pek makbul." deyp kalkup mbaeret edp cem'e olur.
Nsf ul-lcyl alcak 'avratn yine itilas galebe edp aydur: "Kalk
koca! Bir deve kurban etmice sevab bulalm." demi. Herif kalkup
yine cem' olmu. n sabah karib olmu. Yine karnn ehveti gale
be edp: "Kalk koca! Bir kul azad etmice sevab bulalm." demi.
Bu kerre kocas aytm: "Kar! te ben senin kulunum. Lft eyle
beni azad et." demi.

324.
Berlin III
(...) Temr'dr gelp cevab eder ki: ''Ya sen kimsin? Sana kim
derler?" Hoca cevab eder ki: "Sultanum'. Ben Yer-Tanrs'ym." Te
mr gazabndan kend kendye aydur: "Ben bum katl eylerim. Bir
su'al ve bir olmaz ey' teklif edeyim de sonra katl edeyim." deyp...
Amma bu Temrlenk asl Tatar olmala ninde Tatar dilherleri ve
tazeleri ok, gzleri ufak ... Hernan Temr cevab eder ki: "Efendi!
Sen nki Yer-Tanrs'ym diyorsan, u karumda duran tazeleri
grdn mi?" Hoca der ki: "Grdm. U.kin gzleri ufak olmala la
tifet yoktur. Lakin kerem edp unlarn gzlerini byk eyle." de
yince hernan Nasraddin Hoca merhum cevab eder ki: "Padiahm!
Ben Yer-Tanrs'ym. Belinden aada bydecek delik varsa by
deyim. Ve amma belinden yukarudaki bydecek delie Gk-Tan
rs karur, ben karmam." deyince Temr bu cevabdan gayet haz
221

PERTEV NAL BORATA V

ve safaa edp Hoca Nasraddin ne kbalde adem oldun bilp ye

min eder ki: "Ben seni koyuvermem; benimle bile git." Padiahdur,
ne desn? "Emir padiahundur." dey cevab eder.

325.
Berlin III
Bir gn Hoca merhum eeini ga'ib eder. Arar, bulamayup:
"Varaym, kyden tara, krda araym." deyp arar, arar... Bulama
yup, gayr -ihtiyar adam- yorulup: "Bir byk, yksek nar aacna
kup yksekden eee bakarm, grnr mi? Ve hem glgede bir
para stirahat eylerim." deyp aaca kar. Bakup otururken bakd
grd ki bir adam bir 'avrat alm, aacn altna getrdi. Bakd, gr
di hem tenha ve hem glge, hernan 'avrat alt edp ie megul ald.
Hoca kend kendye dedi ki: "Jvies'ele atalland; bakalm neye
mncer olur?" der iken hernan 'avrat ol adama dedi ki: "Be-nim
vaslmdan hazz eyledin mi?" dedi. Hernan cevab eylemi ki: "Ol ka
dar hazz eyledim ki ine delinden Hindistan' seyr edeyorum."
deyince hernan Hoca bun iidp yukarudan cevab edp: "Canm
adam! Bak, Hind taraflarnda benim eeimi grbilr misin? Zira
ga'ibdr." deyince hernan herifdr bakd, aada adam var, hicabn
dan kad.

326.
Temrlenk bir irkin adem idi. Bir gzi kr ve bir aya demr
den idi. Bir gn Hoca ile oturup musahabet ederken Temr ban
yoklad; tra gelmi. Berberi emr edp artd ve tra ald. Berber
Temr'n eline ayna verdi. Temr aynaya bakd, grdi ki sureti ga
yet irkindr, hernan balad alamaa. Hernan Hoca dah balad
alamaa. Bunlar bir iki sa'at kadar aladlar. Ba'dehu Temr'n
ba'z nedimleri ve musahibleri Temr'e teselli edp ve hikayat- ga
ribe ile elendrp unutdurdlar. Temr alama feragat eyledi.
Hoca dah feragat etmeyp dah ziyade alamaa balad. Ba'dehu
222

NASREDDIN HOCA

Temr, Hoca'ya su'al eyledi, dedi ki: "Hele ben aynaya bakdm, ga
yet irkin grdm kendimi, ana gam eyledim ki, hem padiahm, ve
hem malm, diriyelerim ok, kendim irkin olduuma aladm. Am
ma sen neye aladn? Ve hala durmaz alarsn?" deyince hernan Ho
ca'dur, cevab eyledi ki: "Sen bir kerre aynaya bakup ehreni grp bir
vech ile kendini grrnee sabr edemeyp aladn. Ya bizler gece ve
gndz senin ehrene bakup duruyoruz. Bizler alamayup kimler a
lasn? Ben de ana alanm." deyince Temr gayr gle gle bir ald.

327.
Bir gn Hoca'ya bir adem ikramen bir sahan iinde kapal bir iri
dolmu ve kzarm mumbar getrr. Hoca'dur, ta'am geldi dey
hazzndan kapa aup grr ve su'al eder ki: "Bu nedr?" dey.
Getren adem der ki: "Buna mumbar derler. Bun ekabir ve aniya
yapdururlar ve isti'mal ederler." Ba'dehu Hoca der ki: "Bunun iin
de ne vardur?" Ol adem cevab eder ki: "Bunun iinde pirin ve
lahm doldururlar." Ba'dehu Hoca der ki: "Pirin ve lahm vardur ya,
bun edi bir pilav yapsalar olmaz myd?" Hele hasl- kelam: "Ya
adem! Al bun, nereden getrdin ise yine gtr. Zira ben byle ba
rtl ey yemeden korkarm, ve yemem." dey gerye verdi.

328.
Bir gn Hoca evlenecek olur. Birine snarlar ki: "Taze ve gzel
olsun, birini bana bul." deyince ol adem kasden doksan yanda bir
irkin 'acuzeyi altm para nikah ile alverir; ve Hoca'ya der ki: "Ule
madandur dey ucuz ald." Hoca hazz edp ol gece girdee girp
bakd grdi; alvali anlayup: "Ucuz etin orbas tatsz olur." deyp
ol gece: "Ne hal ise; altm para tclef olmasun." dey bir bini eyle
di. Sabah erken kaup tara gidecek vakt 'acuuze Hoca'y tutup der
ki: "Bana bildir ki senin yaknlarndan kime grneyim?" deyince
Hoca gazaba gelp der ki: "Bana grnme de kime grnrsen g
rnesin." deyp talak eyledi. (Rahmet llah- 'aleyh!)
223

PERrEV NAILI BORATAV

329.
Bir gn Hoca dama kup kiremit rtecek old. Bin bela ile da
ma kd. Henz rtrnee balad; kapus alnd. Hoca'nn ehli ka
puya vard; grdi ki bir adem durur. "Nedr?" dedi. Ol adem dedi
ki: "Tez var, Hoca'y ar. Gelsn; lazmdur." dedi. Kar dedi ki:
" i var; damdadur." dedi. "Yok, olmaz. Var, syle; 'acaleten gel
sn." deyince, kardur aadan Hoca'y arup: "Seni kapuda bir
adem taleb eder. Pek 'acele edeyor." dedi. Hoca dedi ki: "Kar! Ben
bu dama bin bela ile, gcile kdm; ne ekil ineyim? Var syle, her
ne szi var ise sana sylesn; gel bana syle." dedi. Sonra kar ka
puya va rup ol ad erne dedi ki: "Ya adam! Hoca damdan inem ez.
Tehlike yerdir; belki inerken der. Bana muradn ne ise syle; ben
varaym, sana haberini getreyim." dedi. Hernan ol adem cevab ey
ledi ki: "Elbete kendsine sylerim. Var syle, kendsi gelsn. El
bet lazmdur; mhimli idr." deyince tekrar kar vard; Hoca'ya
syledi. Hoca da: "Belki paral idr." deyince, bin bela ile inerken
merdban, bir aya krlup, Hoca ddi. Kolun ardup gayet
gazaba gelp geldi, kapuy ad. Grdi ki bir dilenci: "Allah rzas
in bir aka sadaka ver." dedi. Ol sa'at: "Pek gzel'." deyp herifi
ierye alup ol krk ayak nerdban ile herifi dama karup ba'dehu
herife dedi ki: "Var, ya adam.' Allah vere'." deyince herif dedi ki:
"Aada sylesen olmaz m idi?" deyince Hoca dedi ki: "A kodo!
Sen de bir aka istesen gerek, karya sylesen olmaz m? Beni dam
dan indirmee ne hacet? Ve benim dmeme sebeb oldun." dey
herifi kovdu.

330.
Bir gn Hoca bazardan lahm alup hanesine getrrken hernan
lahn elinden bir aylak kapup ud. Ardndan baka kald. Ve dedi
ki: Ho imdi! Ben seni nianladm." dedi. Ba'dehu, be on gnden
sonra bir gn pazarda Hoca gezerken bakd grdi ki vilayet msel
liminin adamlarndan biri msellimin doanlarndan birini /eline/
alup banda skf ile ve aya ukal gezdirirken hernan Hoca bu224

NASREDDIN HOCA

nu grdii gibi deninndan: "Benim etimi kapan aylak budur; ta

kendidir." deyp gezdiren adamn ardndan usul ile varup hernan
doan tutup ban kaparup atd. Hernan msellimin adamlar a
dlar; bun dvecek aldlar. Kyliler komadlar. Hernan Hoca'y tu
tup msellimin nine getrp: "Aaya gel, cevabn ver." deyince,
aldlar getrrken, aadr, pencereden grp: "Bu gelen kalabalk
nedir?" dey su'al edince ayaa Hoca'dan tri bir mkdar anlatd
lar: "Bu bir 'acayib zatdr. Bakalm neye getrrler?" deyince bunlar
ier girp aaya dediler ki: "Sizin filan doan bu adam, ardmz
dan geldi, birden kapup ban kopard." deyince, aann pek sevdii
doan imi, pek gazaba geldi; amma: "Bakalm, su'al edelim." de
yp Hoca'ya su'al eyledi. "Bu benim elimden iki okka etimi kapd.
Ben ardndan nianladm idi. Bakdm, bu pazar, bana kavuk ve
ayana akr giyp gzlerini kapayup benim havfmdan tebdil olup
bir adamn eline binmi grdm. Amma ben aslndan nianladm,
grdiim hernan vardm, ban kopardm; halk ann errinden kur
tardm." deyince aa ne desn? Gldi. Yine Hoca'ya ikram eyleyp
lahm paras dah verp Hoca'nn du'asn ald.

331.
Berlin /II
Bir gn Hoca ile ehl-i beyti yaturken ehlinin can cima' isteyp
Hoca'ya cevab eyledi ki: "Fercime bir pire kad; gayet bana zahmet
veriyor." dedi. Hernan Hoca kalkup bir cima' edp yatd; uykuya
vard. Karnn gine can isteyp Hoca'y uyarup: "Gine kad; pek
zahmet veriyor." dedi. Hoca gine hihevle okuyarak bir cima' dah
edp yatd, yorgun uyud. Kar gine durmayup gine uyard: ''Hoca!
Bu pire bana pek erke(?) old; gine kad." deyince Hoca den1nn
dan gazaba gelp gine lahavla okuyarak: "Bu sefer gayr..." deyerek
hernan ma'hud sladup aa yola varur. Kardur, arup: "Ne yap
dn, aya adam?" dedi. Hoca'dur cevab eyledi ki: "Bu pire pek velet-i
zinadur tutulmaz. Ann in o bir yoldan nini alup ve tutdum, seni
kurtardm." deyp karnn elinden bu hile ile kurtuld.
225

l'ER TEV NAIL/ BORATA V

332.
Berlin III
Bir gn Hoca hanesinde oturup zrtlk her tarafn ald. D
np dururken ehli buna dedi ki: "A Hoca! Byle evde bo oturmadan
ne gelr? Bir kare, kisbe bak, olmaz m?" deyince: "A kan! Benim gibi
adem ne glne kir edeyim? Bakkal olamam, 'ulema grlhundan bulun
dum." Kars dedi ki: "Ben sana bir kar buldum, dedi. Hem sana m
nasibdr." dedi. Hoca dedi ki: "Bakaym, syle." dedi. Dedi ki: "Bir
dkkan a. Bir pe-tahta ve bir kalem ve bir hakka ve bir mkdar kicib
ve bir rnkdar varak ko. Hem mekt:Ub yaz ve hem hastalara nusha yaz
ve hem mu'abbir ol, d ta'bir eyle." dedi. Hoca dedi ki: "Mekt:Ub,
nusha gzel, lakin mu'abbirlik bilmem, ne syleyim." dedi. Kan dedi
ki: "Bir aya zerinde bin kelam bulursun. Mu'abbirlik bilmez misin?
kenbeden azna ne gelrse syle." deyince Hoca: "Kar! Kem de
medin. Bu kar olur." deyp bir dkkan ad. Seccade, pe-tahta, kitab,
kadlar koyup oturd. Ibtda gn veled-i zinalar gelp trli trli hileler
ile buna, min-cmle birisi dedi ki: "Evim yamurdan akayor. Bir nusha
yaz, zira evin dam hastadur." dey !arife etdi. Ol gn bir yerden bir
para gelmedi. kinci gn bir veled-i zina dah erken gelp: ''Ya Hoca!
Bu gece bir d grdm." dedi. Hoca dedi ki: "Hayr ola!" Ol adem de
di ki: "Dmde boazma bir deirmen ta takup bir derin kuyuya
atdlar. ne ine ine ine ine yle ald; dah ine ine ikindi ald; dah ine ... "
Hernan Hoca gazaba gelp balad dkkan kapamaa. D sahibi ce
vab etdi ki: "Hoca! Nereye gideyorsn? Dah tamam olmad." "A ve
led-i zina! Koca deirmen ta boaznda; sabahdan ber dah inme
din. Alama dek, mesela, inme tamam ald. Ba'dehu yukara kacaksn
o ar tala. Allahu-a'lem, bir sene bu dkkana gelp ka ka dken
mez. Ben bu mu'abbirlikden feragat geldim; bana el vermez." deyp
dkkan sahibine teslim eyledi.

333.
Berlin IV
Hoca'ya derler ki: "Hoca! Kei kurban olur m?" Hoca aydur:
"Ben etdim, ald." demi.
226

NASREDDIN HOCA

334.
Berlin IV
Bir zaman bir kimse bir maraza mbtehi olup gitdike maraz
mtedd olup kendini bir hekime gsterir. Ol hekim bunun nabz
na bakup aytd: "Bu senin marazna yedi yllk sirke lazmdr." dedi.
Ol herif varup bir dostna su'al eyledi. Ol kimse aytd: "Bir yerde
vardr." dedikde herif aytd: "Birider! Kerem eyle azack bana ver."
dedi. Ol herif aytd: "Eer ben an her lazm olana vermi olaydm
yedi yl kalmaz idi." demi.

335.
BN VIII
Bir gn Hoca baasna sarmsak dikp dibine tkrr. Ve de
di ki: "Grp grecen su budur." demi.

336.
BNXI
Bir gn Hoca'ya bir msafir gelp kapuy alup Hoca kapuy
aup herife demi ki: "Sen kimsin?" Herif: "Tanr msafiriyim." de
di. Hoca herifi alup mescide getrp: "Bu Tanr'nn evidr. Tanr
msafiri bunda olur." demi.

337.
Hoca'nun bir mulahham karncia var idi ki asla evinden tara
kmaz idi. Hoca'nun dostlar gelp su'al eylediler ki: "Efendi'. Ka
rndaun nin ezersin (? zersin), tara kup dostlar ile konumaz?
dediler. Hoca aytd: "Benm bilader eek gibi mulahham olmudur.
Ko karma. Korkarum, tara kd ziyanlk iler bana erip / .. /
dey."
.

227

PERTEV NAL BORATA V

338.
Bir gn Hoca'ya namaz soruc aytd: "Sen namaz klar msn?"
dedi. Hoca aytd: "Ne heves etdm, ve ne ol da bana nasib old."
demi.

339.
Bir gn: "Hoca! Ta'amlardan kangy seversin?" dediler. Hoca:
"Baklava ile brek." demi.

340.
Hoca gndz gezer iken gzlk ile gezp gece yatdu zaman
dah gzlkle yaturm. Demiler ki: "Hoca Efendi! Nin gzlkle
yatursn?" dediler. Hoca aytd: "Oullar! R'ya grrsem eyce g
reyim." demi.

341.
BNIX
Hoca bir gn seyirderek eve gelmi. "Kar, kar!" deye arm.
"Ne o, Hoca?" "Bugn kadya mrafa'a olmaya gitdim. Kadnn
ki kalkm, benim de gtm kalkd. Kaddan bir ocuk, on iki gn
lk. Kar bana bir (?) iletin; douracam. Bizim eek. (?) Geen gn
komunun kz dourdu idi. Beni de dourdsun." demi. - Kara
gz derler namna + Anasnn amna.
228

NASREDD/N HOCA

342.
BNX
Bir gn Hoca yer altnda bir ahur yapmak murad eyledi. Ka
zarken komulanndan birinn aluruna geer. Grr kim vafir kz
ler var, Hoca sevinerek evine gelp aytd: "Kar! Kafir zamanndan
kalma bir ahur dolus kz buldum. Bana ne verrsin mjde?" de
m.

343.
Ms. Cambridge.
Bir gn Hoca birka karpuz getrp daa odun krmaa gider.
Susayup karpuzun birin keser. "Tatszdur." deyp birin dah keser.
Hasl cmlesin birer birer keser. Bir azn yeyp bakisinin zerine
ier. Ba'dehu odun kesrnee megul olup ba'dehu zaman Hoca su
sayup / su/ bulamayup gelp karpuzun bana oturup: "Buna de
mi; buna dememi." deyerek cmlesin yemi.

344.
Bir gn ' mad'a: "Sureti hastala ur. Grelim Hoca ne syler?"
demiler. ' mad dah yle etmi. Hoca bun grrnee gelmi. Aytd:
"Beni bilr misin?" ' mad aytd: "Eskici Kara-Koca deil misin?"
Hoca: "Salk yerine taam ele alasn meer." deyp kup gitdi.
Ardnca adam gelmi. "ldi. Gelin, namazn kldrn." demi.

345.
Bir gn yine Hoca an yerdi. Azn yakd. Feryad edp der ki:
"Savulun! Karnmda yldrm var." demi.
229

PERTEV IVAILIBORATA V

346.
Bir molla 'Arab' ve 'Acem'i ve Hindistan', yedi iklimi gezer.
Bir kimse bunun mes'elesine cevab veremez. Bir adem buna rast
gelp aytd: "Rum'da bir Nasraddin Hoca derler bir Efendi vardur;
cevab verrse ol verr." dedkde molla kalkup dor Sivrihisar'a ge
lp bir akalk nar alup Hoca'nun evine gelp sordukda kars aytd:
"Efendi ifte gitdi." dedi. Molla dah: "Varaym, un bulaym." de
yp vard; Hoca'y grdi ki ayana bir ark giymi, arkasna bir ke
be, ift srer. Molla yanna varup selam verdi. Hoca 'aleyk alup ayt
d: "Molla Efendi! Neye geldn?" Molla aytd: "Bir mes'ele su'al
edecem, bilr misin?" Hoca aydur: ''( ...)" dedkde, "Felan ne
dr?" dedi. Hoca aydur: "Anan babana bile sylemez. Ne verrsin?"
dedi. Molla elinde olan nar karup verdi. Hoca dah mes'elesine
cevab verdi; ve hem narlar birer birer yedi; hibir dane kalmad.
Molla aytd: "Bir mes'ele dah var." dedi. Hoca aytd: "Yri! Halt
etme. Nar dkendi." dedi. Molla aytd: "Rum'un delisi byledr; ya
uslus nice olur? dedi.

347.
Nasraddin Efendi'nn iki kz var idi. Bir gn ikisi de babalar
na hatr sormaa gelrler. Hoca bunlara aytd: "Nicedr geinme
niz, ey kzlar?" dey su'al etdi. Meer birinn kocas ekinci imi, bi
rinn dah mleki imi. Birisi aytd: "Kocam vafir ekin ekdi. Eer
yamur olursa zahiremiz ok olur." dedi. Biri de aytd: "Benm
kocam mlekidr. ok lrnek yapd. Eer yamur olmazsa ok
akamz olur." dedi. Hoca: "Ikinizden biriniz sikme sar, amma
kangnz, bilmem." demi.

348.
N asraddin Efendi bir gn bir ehre varur. Grr ki halk- 'alem
yiyp imekde. Hoca'y grrler. kram edp ta'am getrrler. Me230

NASREDDIN HOCA

er ol sene ktlk imi. Hoca yer, ier. Kendi kendine aydur: "ol e
hir ne pek ucuzluk ehirdr!" deyp birinden su'al eder. Ol adem
aydur: "Behey adam! Mecnun msn? Bugn bayramdur. Herkes
ta'am birr, kuvveti olduna gre; herkes haline gre evlerinde
birrler, getrrler; anun in ta'am ganidr." dedi. Hoca aytd:
"Ah! Keki her gn bayram olayd!" demi.

349.
Bir gn Hoca'ya bir herif gelp aytd: "Mjde, Hoca Efendi!
Bu gece bir olun old." dedi. Hoca aytd: "Olum old ise minnet
Hudaya! Ya sana ne old?" demi.

350.
Bir gn Nasraddin Efendi yine eeine binp yolda giderken su
dkecei gelr. Pericesin karup een stine koydukda, bir herif
bun gzedr idi, fil-hal feraceyi alup yryiverdi. Eek imdi bar
maa balad. Hoca aytd: " ster bar, isterse ar. Fa'idesi yok."
Amma herif bunlarun barup ardun iitdkde feraceyi get
rp yerine kod ve kad, demi.

351.
Bir gn Hoca bir uzak yoldan gelrken eei gayet ile susam
idi. Nagah bir gln kenarna geldi. Meer bu gln etraf gayet y
ce idi. Hoca'nun eei suy grince karar kalmayup gle seirtdi.
Hernan dmek mahallinde glden kurbaalar tmee baladlar.
Eekdr rkp gerye kaar. Hoca varup eei tutar. "A ferin ey gl
kular." deyp bir avu aka gle atup: "Varn, helvaya verin de ye
yin!" demi.
231

PERTEY NAILI BORATA V

352.
Cambridge
Bir gn Sivri-Hisar'a bir araba gider imi. Hoca dah yalncak
evden kup seyr ederken seirdir, zerine kar, bile gider. Araba
clar dah Sivri-Hisar'a yakn gelicek ehre haber gnderirler: "Hoca
geliyor." dey. Anlar dah Hoca'ya karu karlar. Hoca 'uryan, g
rrler: "Hay Hoca'. Nedir bu hal?" demiler. Hoca aydur: "Sizi pek
sevdiimden giyeceim unutmuum." demi.

353.
BNX
Bir gn Hoca bir berber dkkanna girer. Tra olur. karur
aynaya bir aka braur. Gelecek hafta yine dkkana varur. Tra
ederler, aynay nine karlar. Hoca aydr: "Benm baum yarumdur,
yarus keldr. ki tra bir akaya." demi.

354.
Bir gn Hoca evinden tara kar. Yol azup evin arayup bula
maz. Yolda bir h eri fe urar; aydur: "Be karnda ! Hi evimi grdn
mi?" dedi. Herif: "Evet, beli, grdm. Yola dp gider.' Kanda gi
dersin?" dedim. 'Geyikli-Baba'ya eyh oldum; anda giderim, dedi."
Hoca, rahmet-ullahu 'aleyh, gerek sanup srp Baba-Sultan'a var
d. Baba da zariflerden idi; bun grp, karu gelp tekkeye kon
durdlar. Hoca aytd: "Evimi grdiniz mi?" edi. Bunlar: "Beli; geldi,
grdk ve sana gnderdik." Hoca gitmek ister. Komayup: "Bu gece
bunda yat; sabah gidersin:" derler. Hele ol gece anda kalur. Hoca'
nn, sabah, sakaln tra ederler. Sabah durur; yola girer. Bir pnarcia
elin, yzin yurken sakal yok, grr. Aytd: "Eyvah! Grdn mi?
Beni deimiler; yerime bir kalencieri vermiler." deyp evine ge
lp: "Kar! Haberin var m? Beni deimiler; yerime bir kalender
vermiler." demi.
232

NASREDDlN HOCA

355.
Bir gn Hoca sefere giderken bir karhan-saraya konup atn
balayup otururlar. Ertesi biraz dah atlular gelp oturak ederler.
Hoca sabah atn bunlarun atlarnun arasnda bulamaz. Hernan eli
ne ok, yay alup: "Adamlar! Atm gayb eyledm." dedkde herkes
glp atiarn ayrdlar. Hoca imdi atn bulur. Hernan bilr ki
kendinn atdur. Tez yola revan ald, demiler.

356.
Ms. Cambridge
Bir gn Hoca sa ayan zengye basup ata bindi. Yzi atn
sarsna geldi. Aytdlar: "Ey Hoca! Nin ters bindin?" Hoca ay
dur: "Ben ters binmedim; meer at solakdur." demi.

357.
Bir gn Hoca minbere kup: "Mslimanlar! Size bir nasihatm
vardur. Zinhar olgunuz olursa dounca adn EyyCb koman." Ayt
mlar: "Nin?" Aytm: "Ann in ki halk isti'mil ederek ip olur."
demi.

358.
Bir gn Hoca ab-dest alurken sol ayana / su/ yetimeyp na
maza baladu vakt sol ayan ardna srer. "Hay Hoca! N'eyler
sin?" derler. "Ab-destde buna su yetimedi. N amazda bile olma
sun." demi.
233

PERTEY NAIL! BORATA V

359.
Bir gece Hoca msafir olur. Korkar (?). Mum synr. "Hoca!
Sa yannda mum vardur, alver." derler. Hoca aydur: "Ben karan
lkda sa yanm ne bileyim?" demi.

360.
Bir gn Hoca'ya: "Senin tali'in nedr?" dediler. Hoca aytd: "Be
nim tali'im tekedr." Aytdlar: "Ey Hoca! Hi tali'lerde teke yokdur."
Hoca aytd: "Ben olan iken atam remmala dli'im tutdurd. Ol rem
mil aytd: "Bunun tali'i cedidr' dedi." Aytdlar: "Ey Hoca! Gzel
amma cedi olakdur, teke deildr." Hoca aydur: "Ey ahmaklari Ol za
mandan ber krk, elli yl oldu. Ol olak teke olmad m?" demi.

361.
Bir gn Hoca Sivri-Hisar'da hatib iken suba ile ekir. tifak
ol mahalle su-ba lmi. n defn etdiler: "Hoca! Gel, buna telkin
eyle." dediler. Hoca: "Yok! Bir gayr kii bulun. Zira benim ile e
kimidr. Benim szimi garaz anlar." demi.

362.
Bir gn Hoca'nn kars Hoca'ya cefa kasd edp orbay ziyade
kaynadup, yle ki yiyenin boaz derisin soyar, ortaya getrmi.
ttifak kar ssln unutm; evvel kak ile smrmi. Acsndan
gzlerinden ya gelmi. Hoca: N'oldun kar? Yohsa orba scak m?"
demi. Kar: "Hayr, Anam merhum orbay pek severdi. Ol hat
rma geldi, alarm." demi. Hoca da gerek sanup orbadan idikde
baazn yakup alayup ounmu. Bu kerre 'avrat: "Efendi'. Ne ol
dun?" dedikde Hoca aytd : "Ol anan orospu lp de sencileyin ev
lad kaldna alayorum." demi.
234

NASREDDIN HOCA

363.
Bir gn Hoca'nn kars va'z meclisine varr. Dinleyp eve ge
lp Hoca ayrd: "Kar! Va'iz ne syledi?" dedikde kars: "Efendi!
Va'iz bugn buyurdu ki: Bir kimse helaliyile bir gece cima' eylese
andan tri Hak-ta'ala Cennetde bir kk yapar." dedi. n gece
old, yatdlar. Kar aytd: "Hay Hoca! Dur, eer Cennetde ev yap
mak safan varsa." dedi. Hoca bir kerre bindi. Kar yine aytd: "Ey
Hoca! Kendne ev yapdn. Tez ol, bana da yap." dedi. Hoca: "Gay
r bakalm." demi.

364.
Cambridge
Bir gn Hoca bir blk suhtelere rast gelp bunlara aytd:
"Buyurun! Baba orbas hazrdr evde; yiyelim." deyp nlerine d
p evin kapusna getrdi. Bunlara: "Siz bir az durun. Bunda ben
greyim bir yol." deyp karsna gelp aytd: "Kar! Hi orba te
dark etmee kldir misin?" dedi. Kar aytd: "Be canm! Sen evde
ya, pirine aldn var m ebeda, imdi orba istersin?" dedi. Hoca:
"Ya nice edelim?" dedi. Kar aytd: "N'eylesen gerek? Git, ayt ki:
Bugn orba pimemi de; sav, gitsnler." dedi. Hoca aytd: "Ca
nm kar! Sen k syle. Belki bana inanmayalar." dedi. Kar da tara
kaym derken suhtalar dah kapuy kakdlar. Kar kup aytd:
"Hoca eve gelmedi." dedi. Bunlar aytdlar: "Bu nasl szdr: Hoca
bizimle beraber geldi." dediler. Kar: "Gelmedi." Suhtalar: "Geldi."
deyp vafir mnakaa etdiler; ve cebren ier girmek istediler. Me
er Hoca kapu ardnda dinler imi. Ban kapudan tara karup ay
dur: "Behey adamlar! Ne mcadele edersiniz? Belki kapus ikidir;
birinden girp birinden kup gitdi ola." demi.
235

PER TEV NAIL! BORATA V

365.
BNX
Bir gn Hoca'nun bir ol doar. "Gbein sen kes. Eln m
barekdr." dediler. Hoca: "Ho!" deyp gbeini eliyile ekp ko
parr. Bir delik aldukda: "Hay Hoca! N'eyledin?" dediler. Hoca ay
dur: "Eer olmaz ise gtnn deli bu olsun."

366.
Bir gn Hoca'nun ol aytd: "Baba! Ben senn doduun bi
lrm." Anas darlup: "Ne yabana syler u veled-i zina?" dedkde
Hoca aydur: "Kar! Sen halt etme. Ne var? Olan akllucadur, bilse
de olur." demi.

367.
Bir gn, Sivri-Hisar'un bir bekri kads var imi. Bir gn bada
mest olup yatm. Hoca dah ' mad ile ol gn seyrana kmlar. Ol
araya geldiler, grdiler ki kad mest medhC yatur. Hernan Hoca
feracesin alup arkasna giyp ... Ol taraftan kad kalkup bakar ki fe
racesi yok, gelp muhzirlere snarlar ki: "Benm fetacemi kimde
bulursanz alup bana getrn." dedkde anlar da Hoca'nun arkasn
da grp alup kadya gelrler. Kad aydur: "Ey Hoca! Kanda bul
dun ol feraceyi?" dedi. Hoca aytd: " 'Imad ile seyrana kduk idi.
Bir de an grdk, bir suhte mest olup yatur; dbri auk. 'mad iki
kerre yapd. Ben de feraceyi aldum, arkama giydm. Eer fetice senn
ise al." demi. Kad aytd: "Hay bok! Benm deildr." demi.
236

NASREDDIN HOCA

368.
Bir gn Hoca'y ahid uurndan ahide gtrrler. Bunlar
kadya vardlar. Meer Hoca'nun mdde'isi: "Buday." dedi. Hoca:
"Arpa." dey ahadet eyledi. "Hay! Budaydur." dedi. Hoca aytd:
"Bed ey cahilleri Yalan oldukdan sonra /gerek/ buday olsun,' ge
rek arpa olsun." demi.

369.
Bir gn Hoca bir kimsenin baasnda bir zerdili aacna kar.
Zerdali yerken sahibi ka gelr. "N'eylersin bunda?" dedikde Hoca
aydur: "Grmez misin? Blblm. Zerdali aacnda terim." dedi.
Baevan " t bakaym." dedi. Hoca balad terennm etmee. He
rif gldi. "Byle terennm mi olur?" dedi. Hoca: "Acemi blbl
bundan ziyade te mi bilr?" demi.

370.
Cambridge
Bir gn Hoca iftden gelr. Meer karsnn bir oyna var imi.
Hoca karsna aytd: "Filan dan ardnda Hzr gelmi. Cmle halk
du'asn alurlar. Ben de varup hayr-du'a aldm. Var, sen de al; mura
dn iste." dedi. 'Avrat Hzra gider. Hoca fil-hil tebdil-i dme edp
'avratndan evvel ol depenin ardna varup oturur. 'Avrat varur, bu
nu selamlar, ve aydur: ''Ya Hzr! Senden rica ederim ki du'a edesin,
Hoca'nn gzleri kr ola. Ben heritim ile Hoca'nn kzin boaz
layup yeyelim." dedi. Hoca dah bayla iaret edp: "N'ola." dedi.
Ba'dehu 'avrat gitdikde Hoca yine ondan evvel evine gelp oturur.
Kar geldikde: "Hacet istedin mi?" dedi. Kar: "Beli. Hoca mu'am
mer olsun, dedim." dedi. Bir ka gnden sonra Hoca aytd: "A ka
r! Benim gzlerim grmez old." dedi. Ve'l-hasl Hoca gnden g
ne kendye krlk izhar edp: "Kr oldum." deyp oturd. Balad
'avrann herifi "Hoca a'madr" dey aikare gelp gitmee. Bir gn
237

PERTEY NA/Ll BORATA V

'avrat herife aytd: "Du'amz kabul olup Hoca kr old. Gel imdi
kzi boazlayalum." deyp boazladlar. Herif geldi; Hoca'nn kar
usnda bi-perva oturup et dorar idi. Hoca karsna aytd: "Kar!
Getr benim ok-yaym." dedi. Kar aytd: "A koca! Gzlerin gr
mez; n'eylersin?" dedi. Hoca aytd: "Yiitliim hatrma geldi." de
di. Herif iaret eder; kar da verir. Hoca dah aa yukar yay eker
ken, herif meer bir kile zerine oturmu idi, herifin husyesine bir
ok urur, kileye mhlar. Herifdr, kaar; kile bile gider. Ardnca: "Un
l bir kiledr, brak." dey arr.

371.
Cambridge
Bir gn Hoca'nn buzausn belek tutm. Hoca hernan bir
denek kapup kze girimi. "Hey Hoca! N 'eylersin? Bun neye
dersin? Bunun su nedr?" Hoca aydur: "Hep su bunundur.
Yoksa dn ki buzau, bu retmese, ne bilr?" demi.

372.
Bir gn Hoca bir halvet yerde taan kazrken kars stine ka
gelmi. Grr ki Hoca ustura ile taan kazr, aytm: "Hoca! Ver
u usturay, deyp; benim de hacetim var." deyp alup ier girmi
kazmaa. Grse (?) tutmaa kabil deil. Meer Hoca badncan
getrmi idi. Birin fercine sokup sapna yapup ger eker, kazma
a balar. Hoca: "Sol kar bir yerin kesmesn; varaym bakaym."
deyp ieri / ... /. Kars Hoca'nn geldiin grince eli aar, badn
cann sapn keser. Badncan ierde kalur. Hoca gelince ie mbae
ret eder. Bakar, ier girmez, badncan sokm. Hoca hernan gtine
yrr. Kar aydur: "N'eylersin?" Hoca aydur: "Sen birine badncan
ekmisin; tarla iki; ben de birine hyar ekeyorum." demi.
238

NASREDDIN HOCA

373.
Hoca kaan minbere va'z etmee ksa alama dek minherden
inmez imi, kendni unudur imi. Bir gn bun 'mad'a demiler.
' m ad dah Hoca'ya demi. Hoca aytd: "Ya nice edelim?" 'Imad
aytd: "Va'z etmee kduun vakt sikine (?) bir ip bala; ipin ucn
ben tutaym. Kaan inecek vakt old ipi ben ekiveririm. Siz dah
du'a edp inersiniz." demi. Hoca da bu kavle razi olup bir gn
va'za karken ipin bir uc 'mad'n elinde. Hoca karken ip boyn
na dolaup ekildi. Hoca dah 'mad ekiyor sanup du'a eyleyp ge
rye dndi. Halk cem' olup: "Hoca'. Nin byle eyledin?" dediler.
Hoca: "Ya n'eyleyim? 'mad ipi ekdi." demi.

374.
Bir gn Hoca bir meyyite varur. Meyyiti gtrp Hakkna korlar;
evine gelrler. Dane-pirin getrrler, yerler. Artann, Hoca'ya:
"Sen gtr." derler. Hoca destnaln aup doldurur. Srp eve ge
lr; yerler. Yarndas evinde dane birrler. Ortaya geldikde Hoca
destnaln aar, daneyi akdarur. Kars aydur: "Hay Hoca! N 'eyler
sin?" Hoca aydur: "Hay! Hoca'nn 'avrat msn? Evvelden sylesen
e! Ben kendmi yabanda sandm. Hay! Meer evde imiim." demi.

375.
Hoca ldkde yle olmu ki: 'Ulemadan her kimse ki bir ey'in
istihracna kadir olmasa varup bir gece Hoca'nn makberesinde yatsa
hatrna gelp asan olurm. ttifak bir sultann bir mkili olup Ho
ca'nn makberesine gelmi. O gece anda yatm. " 'Aceb ol kaziyye
vaki' mi, deil mi ola?" der, gnline drl drl hayaier ile... Anca kim
gzine /uyku/ galib olur. Hernan vak'asnda Hoca'y grr. Hoca
buna aydur: ''Bu i'tikad ile sen de benim taam alasn." demi.
239

l'ERTEV NAL BORATA V

376.
Bir gn Hoca'ya aytmlar: "Ey Hoca! Kiinin sakal uzun ol
mak olsa ahmak olur." demiler. Meer Hoca'nn sakal uzun olmak
ile sakaln tutarulayup muma tutar. Partadak btn yanar; yzi, gzi
ylnmi tavua dner. Pazara varup ol kiiye aytd: "Gerek imi,
sakal uzun olan akl az olurrn. Hele ben ahmaklkdan kurtuldum."
demi.

377.
Nasradclin Hoca bir gn bir dellake urar. Buuk verr; aydun
kim: "Benm masiahatum var. Sen benm baum, gelrsem de,
gelmezsem /de/ tra eyle." demi.

378.
Baha'f,

s.

81

Hoca'nn eei lmi. Kars: "Bir eee muhtacz. Haydil Pa

zardan bir eek al." diye eline alt guru vermi. Hoca, pazardan al
d eein yularn ekp ardna bakmadan yoluna devam ederken
iki klhanbeyi szlep yavaa eein yularn syrrlar. Biri eei
pazara gtrr. Parasn paylamak zere satar. Dieri yular bana
geirp Hoca ile beraber hanenin kaps nne gelirler. Hoca ardna
dnp de eek yerine bir adam grnce fevkal'ade aalar: "Baksan
a, ayol! Sen necisin?" deyince, binolu smn ekerek, gzlerini
bzerek, sesine de hazin bir tavr verp: "Ah, Efendim! Cahillik ...
Naslsa anann huzurunda bir eeklik ettim; ar derecede cann
yaktm. Validem de: 'Dilerim olan! Eek olasn!' diye in ki sar eyle
mekle derhal eek oldum. Beni pazara gtrp sattlar. Siz aldnz.
Sizin ymn bereketinizle imdi adem oldum." diye Hoca'ya bir
ok teekkrler eylemi. Hoca da: "Haydi! Bir daha yle klhanilik
eyleme!" yolunda nasihat eyleyp salvermi.
Ertesi gn, tekrar eek almak in pazara varm. Bakm ki
240

NASREDDIN HOCA

dnki ald eek yine canbaz elinde dolayor. Hoca hernan merke
bin kulana eilp, glerek: "Gide kftehor! Galiba szm dinle
meyp valideni yine danltmsn." demi.

379.
Baha'i,

s.

83

Nasreddin Hoca memlekette kad imi. Birisi feryad ederek:

"Tanburumu aldirdm idi. arda filan adamn elinde buldum. Ba
na alveriniz." dedi. Hoca dahi muhzir ile herif getirdp su'al eyle
dikde: "Bu tanburu ben diyar- ahirde satn aldm." dedi. Hoca a
hid isteyp herif getirdii ahidleri huzura kard. Hoca: "Agalar!
Siz neye ahidsiniz?" deyince: "Bu tanbur bu adamndr. st perde
si krktr. Bumalar gayet gevektir ve alt tellidir." Diye ahadet
edp; flvaki' ayn zuhur etmekle tanburu mdde'iye hkm edecei
vaktta; zilyed: "Bu ahidier tezkiye olunsun. Zira biri olan peze
vengidir, biri 'avrat pezevengidir." diye cerh ve red etmek istemekle
Hoca: "Behey adam! Tezkiyeye ne hacet? Tanbur da'vasnda bu a
hidlerden a'las olmaz." demi.

380.
Baha'f,

s.

83

Hoca'ya Temrlenk demi ki: "Hoca! Bilirsin ki Hulefay- 'Ab

basiyyeden her birinin unvan: kimi Muvaffak-Billah, kimi Mte
vekkil-Alellah, kimi Mu'tesim-Billah, hep bu yolda idi. Ben de on
larn meyannda gelseydim, benim 'unvanm ne olurdu?" Hoca der
hal demi ki: "Ey sahib-kdn! Hi phe etmeyiniz ki sizinki mu
hakkak surette Ne'uzi-billah olurdu."
241

PERTEY NAL BORA TA V

381.
Baha'f,

s.

85

Hoca, karsn boamak in mahkemeye varm. Kad: "Kar

snn, babasnn isimleri zabt olunsun." demekle, Hoca'ya sordukla
rnda: "Bilmem." demi. Kad: "Ka senelik zevcendir?" diye su'al
edp Hoca'dan: "Bir ka sene oldu." cevabn almala: "Be adam!
Senelerden beri insan karsnn adn renmez mi?" deyince, Hoca
da: "Muradm geinmek deil idi ki adn soraym." demitir.

382.
Baha'f,

s.

85

Hoca'ya zevcesi iplik piirmek in klhan kl smarlam.

Eline de bir torba vermi. Bir haftadr klhan yanmadndan kl
bulamam. Yolda gelirken yangn yerinde bir az enser bulup torba
ya koymu. Eve gelp, kadn: "Hani? Getirdin mi?" deyince Hoca
torbay eline tututurmu. Kadn alup demir krusn iiderek silk
mi. Enseder dklm. Kadn kemal-i hayretle: "Bu ne, Efendi?"
diyince Hoca demi ki: "Be cahil kar! Senin ona akln ermez. Okur
yazarlar arasnda 'enser in hkm-i kl vardr' diye bir kaa'ide var
dr. Demek ki enser de kln yerini tutar."

383.
Baha'f,

s.

86

Hoca, gece yars karsyla konuurken bir ayak patrus iitmi.

Susup dinlernee balam. O esnada Hoca'nn ola melemi. Hr
szlar demiler ki: "Bu gece elimize bir kelepir gemedi. Bari u Ho
ca'nn evine girelim. Uykuda iken bastrup Hoca'y ldrelim. Ola
n da kesp yiyelim. Karsn da karalm. Maln urulayalm." O
esnada Hoca hzl hzl ksrp grlt patrd yapm. Hrszlar
kam. Kars: "Galiba korkundan ksrdn, paurd yaptn." de
yince Hoca demi ki: " yle ya! Sana gre ne var? Onun arasn o
lakla bana sor."
242

NASREDDIN HOCA

384.
Baha'i,

s.

86

Hoca, hane yaptrmak in bir mi'mar getirp herif: "uraya bir

oda, uraya bir sofa, buraya bir kilar yapmal." diye aa yukar ge
zerken naslsa yellenmi. Hoca: "Buraca da bir abdesthane yapma
l." demi.

385.
Bah:i ,i,

s.

87

Hoca'ya: "Yz yandaki adamn ocuu olur mu?" demiler.

"Yirmi, otuz yanda taze komular olursa, olur." demi.

386.
Baha'f,

s.

87

Hoca'nn komusu bir kazan aldrm. Birinin elinde bulunup

Hoca'y ahadete gtrm. Kad: "Bu kazan bu mslmann oldu
unu sen biliyor musun?" diye Hoca'ya sordukda: "Evet, kil kutu
luu zamanndan beri bilirim. Bunun elinde bymtr." demitir.

387.
Baha'i,

s.

87

Hoca'ya: "Cenazeyi gtrrken tabutun nnde mi bulunmal,

ardnda m?" diye sormular. " inde bulunmayn da neresinde bu
lunursanz bulunun." demi.
243

PERTEV NAILi BORATAV

388.
Baha'i,

s.

88

Hoca merhum bir i in Bursa'ya gider. Hkumet da'irelerin

de o kadar urar; ii olmaz. Birisi: "Eer sabah namazn krk gn
Ulu-Cami'de mihrab yannda klar da krk birinci gn mnacat eder
sen iin olur." der. Hoca byle yapar. Yine maksuduna muvaffak
olamaz. Bir sabah, Ulu-Cami' civarnda Kk-Mescid'e gider. 'Akib-i
salatta sdk ile mnacat eder. Bi-hikmet illah-i te'ala ii olur. Hernan
Ulu-Cami'e gidp byk kapudan ieriye bararak: "Yazn sana!
Olun kadar olamadn." demi.

389.
Baha'i,

s.

88

Hoca bir gn: "Kar ile ekmek yemesini ben icad eyledim, am
ma ben de beenmedim." demi.

390.
Baha'i,

s.

89

Hoca, ev yaptnrken dlgere: Deme tahtalarn tavana, tavan

tahtalarn demeye mhlamasn sylemi. Dlger sebebini su'al
edince: "Yaknda te'ehhl edeceim. nsan evlenince evin alt st
ne gelir, derler. ki masraf bir edeyim." demitir.

391.
Baha'i,

s.

89

Hoca te'ehhl etmi. Beinci gn bir ocuu olmu. Ertesi

gn hernan elif cz', cz' kesesi, yaz takm gibi eyler getirp
kundan ba ucuna koymu. "Efendi! imdiden bu ne olacak?"
diyenlere: "Dokuz aylk yolu be gnde kat' eden hande ise bir ka
244

NASREDDIN HOCA

gne kadar mektebe balar. Hazr param varken mekteb levazmn

dzdm." diye cevab vermi.

392.
Baha'i, s. 97/uTrke kaba-lisan " (=TKL)
Dostundan biri merhumdan bir az mddet va'de ile bir ka
aka istemi. "Vallahi, birader! Vaktm yok, para veremem. Fakat,
dostumsun. Va'de, ne kadar istersen vereyim." demi.

393.
Baha'i, s. 97-98/TKL
Hoca, gece yars sokaa km, geziniyormu. Memleketin su
bas kolda Hoca'ya rast gelp: "Efendi! Gece yars sokakta ne ara
yorsun?" demekle, Hoca merhum: "Uykum kat da onu aryorum."
demi.

394.
Baha'f, s. 98/TKL
Hoca bir kye msafir olup hebesini gayb eder. Hoca: "Ky
ller! Ya hebemi bulursunuz, ya ben yapacam bilirim." diye i'lan
eder. Hoca merhum, ma'rllf zat ve hatr saylr adam olmala ky
ller tela edp hebeyi arar, bulur, eline teslim edp 'zr dilerler.
Hoca kyden giderken teyi' edenlerden birisi merak edp: "Kuzum
Hoca Efendi! Hebeyi bulmasaydk ne yapacaktn?" demekle Hoca
gayet kaydszca der ki: "Ne yapaym, ay oul? Evde bir eski kilim
var, onu bozup hebe yapacaktm."
245

PERTEV NAlL BORATA V

395.
Baha'f,

s.

99/TKL

Hoca merkebini pazara getirp dellala verir. Gelen mteri, ya

n anlamak in diine bakacak olur; eek elini srr. Herif sp
sayarak ekilp gider. Dier bir mteri zuhur ederek kuyruunu
kaldracak olur; kaba yerine demirden bir tekme yer; topallayarak,
la'net ederek gider. Dellil gelir: "Efendi! Bu merkebi kimse almaz.
nne geleni kapyor, ardna geleni tepiyor." demesiyle Hoca: "Za
ten ben de onu satmak in getirmedim. Mslmanlar grsnler de
benim neler ektiimi anlasnlar, diye getirdim." demitir.

396.
Baha'

s.

100 / aylak Tevfik, L (T, I)

Hoca'ya: "Kudret-i baliga-'i samadaniyye hakknda ne dersin?"

demiler. "Ben kendimi bildim bileli hep Cenab- Hak'kn dedii
oluyor. Btn mecudat kudret-i Rabbini'nin tasarrufunda olmasa
idi, bir kerre de benim dediim olurdu." cevabn vermitir.

397.
Baha'

s.

100 / T, L

Hoca merkebini gayb etmi. Hem arar, hem kr edermi. Te

ekkrnn sebebini sormular. " stnde bulunmadma kr edi
yorum. Eer bulunaydm ben de ber:iber gayb olacaktm." demi.

398.
Baha'f,

s.

101 / T, I

Hoca bir gn cier alm. Giderken ahibbasndan biri tesadf

edp: "Bunu nasl piireceksin?" diye su'al eder. Hoca: "A deti." di
yince: "Hayr! Bunun gzel pimesi var. Size ta'rif edeyim de yle
246

NASREDDlN HOCA

yapnz." demi. Hoca: "Bu ta'rif ettii, eyler hatrmda kalmaz. Bir
kada yaz da ona bakarak piirdeyim." demekle o adam da ta'rifeyi
yazar, verir. Hoca, batiandra hallandra ta'rif etmenin verdii hlya
y itiha ile dalgm dalgm eve giderken bir aylak elinden cieri ka
par, kaar; yldrm sr'atiyle havaya uar. Hoca, hi eser-i tela gs
terneyerek elindeki ta'rifeyi ayiaa gsterp: "Nafile! Az tadyla
yiyemezsin. Pusla bende." demitir.

399.
Baba 'i,

s.

103 / T, L

Merhum merkebini zayi' edp hem arar hem trki arr imi.
"Merkebini zayi' eden trki armaz, feryad eder." demiler. "Bir
u dan ardnda midim kald, orada da bulamazsam seyr et ben
deki feryad." demi.

400.
Baha ,i,

s.

103 / T, L

Merhum, bir def'a daha merkebini zayi' edp arcia pazarda:

"Kim bulursa yularyla, serneriyle mjde olarak vereceim." diye ni
da edermi. "Hoca Efendi! Takmyla baladktan sonra ha tekrar
eline gemi, ha bs btn gayb etmiin. Bundan sen ne kazanm
olacaksn?" demiler. "Afv edersiniz. Bulmak zevkn o kadar ehem
miyyetsiz mi tutuyorsunuz?" demi.

401.
Baha ,i,

s.

103 / T, L

Hoca, cer in bir memlekete gidp bir kibar hanesine msafir

olmu. Sabahleyin hane sahibi Hoca'y yanna arup bir ey akut
mu; kendisi de ayniyle okumu. Bir yaz yazdrm; kendisi de ayn
n yazm, ve demi ki: " te, sen okudun; ben de tpks gibi oku247

PER TEV NAiLi BORATA V

dum. Sen yazdn; ben de 'aynn yazdm. Demek ki senden farkm

kalmad. Bu surette sana da ihtiyac yoktur." Hoca demi ki: "Arada
byk bir fark var: Ben buraya gnlk yolu yayan yryerek gel
dim; bunca meakkata katlandm. Ne vakt ki sen de benim ihtiya
cma dar olarak bizim memleketimize gelir de byle bir cevab-
red ile nevmid olarak ha'ib hasir dnersen o vakt msavi oluruz."

402.
Baha'i,

s.

104 / T, L

Bir zalim, zevcesinin gayet eni' bir gadrine dar olup btn
kadnlara 'adavet ederek o zamandan beri 'ulemadan, 'urefadan her
kimi iidirse arr, kulana bir ey syler, rab'na muvafk, derdine
are olacak bir cevab alamaynca boynunu urur imi. Bu belann bir
aresine bakar diye, bilmeyerek, biare Hoca'y ne srmler. Ho
ca'y ta yanna oturtup kulana: "Evli misin, bekar msn?" diyp,
Hoca: "Bu yata adam bekar olur mu?" diyince "Tamam! Sen de
onlardansn. Urun bunun da boynunu." diyince Hoca mes'elenin
dehetini anlayup derhal der ki: "Acele etme; bir kerre sor bakalm:
Braktm da tekrar m aldm? ld de bir daha m evlendim? Yoksa
biri bamda iken birden ziyade mi te'ehhl ettim? Her naslsa bir
hata ettim. Bu bir vartadr ki dmeden bilinmez. Mehur meseldir
ki: Bir sren atn ba kesilmez." Hoca'nn bu hazr cevabl o
zalimi haksz celladlktan vaz geirmitir.

403.
Baha'i,

s.

104 / T, L

Bir gn haremi Hoca'ya: "Efendi! Abdest brknn dibi delindi;

iinde su elenmiyor. Ne yapalm?" demi. Hoca: "A kar! Ne var bu
nun aresini bulamayacak? Eskiden abdest bozar, sonra taharetle
nirdik; bundan sonra, taharetleniriz." demi.
248

NASREDDIN HOCA

404.
Baha'J,

s.

104 / T, L

Zevzein biri Hoca merhuma: "Hoca Efendi! Demin bir len

gerde bir hindi dolmas gidiyordu." demi. Hoca: "Bana ne?" demi.
"Galiba size gtrdler." demi. "Sana ne?" demi.

405.
Baha'J,

s.

105/ T, L

Hoca bir gn hamama gider. Hamamclar Hoca'ya bir eski pe

temal, bir de kirli havlu verp o kadar ri'ayet etmezler. Hoca bir ey
demeyp karken aynaya on aka brakr. Hamamclar hem sevi
nirler, hem de biraz sklrlar. Bir hafta sonra Hoca yine bu hamama
gelir. Bu defa hamamclar fevkal'ade ri'ayet ederler: Srmal havlu
lar, ipekli petemallar verirler. Hoca yine bir ey demeyp karken
aynaya bir aka brakr. Hamamclar bu sefer ta'accble beraber bah
n azlndan nai hiddet edp: "Efendi! Bu ne biim mu'amele?"
dediklerinde Hoca: "Bunda fevkal'ade bir hal yok. Bugn verdiim
bir aka geenki hamam hakkdr. Geenki de bugnn cretidir."
demi.

406.
Baha'J,

s.

105 / T, L

Ahibbasndan biri merhuma gelp: "Bana bir mektlb yaz; Ba

dad'a bir dostuma gndereceim." dedikte Hoca: Brak Allah 'ak
na! Benim imdi Badad'a gitrnee vaktm yok." diye alm yry
vermi. Herif merak edp komu; Hoca'y yakalam ve: "Kuzum
Hoca Efendi! Bir mektub yazmakla neden Badad'a gitmekliin
lazm gelsin?" dedikte Hoca demi ki: "Bunu bilemeyecek ne var?
Benim yazm gayet fena; ancak ben okuyabilirim. Bu suretde yaz
dm mektubu yine ben okumalym ki mnderedt anlalsn."
249

PER TEV NAILI BORATA V

407.
Baha'i,

s.

108 / T, L

Hoca merhum, bana muttasl, yeniden yeniye aa tohumlar

eker, krpe fdanlar dikermi. Ahibbasndan biri grp: "Efendi!
Bunlar ne vakt byyecek, ne vakt yemi verecek de siz de yiye
ceksiruz?" demekle Hoca cevabnda: "Bizden evvel gelenlerin dik
ciklerinin meyvesini yiyoruz. Bunun meyvesini bizden sonra gelen
ler yesin." demitir.

408.
Baha'i,

s.

109 / T, L

Hoca bir gn msafrlie gitmi. O gn gayet scak olmakla ko

ca bir kase buzlu hoaf getirmiler. Hane sahibi, hoaf taksim edilen
byk ma'den ka alup Hoca'ya zergerdan, kk, yayvan bir ka
k vermi. Hane sahibi koca kepe ile buzlu hoaf attrr, bir de:
"Oh! ldm!" dermi. Hoca ise, ka daldrr, fakat ii bir ey al
madndan yalnz yalarm. Hane sahibi yine: "Oh!.. ldm!" de
mesinde ber-devam. Hoca bakm ki olacak ey deil, hane sahibine
demi ki: "Efendim! Rica ederim. u elinizdeki ka bana da ve
riniz de bir kerre de ben leyim."

409.
Baha'i,

s.

110/ T, L

Hoca odun kesrnee gittii esnada dada bir tavan yakalam.

O ana kadar tavan grmedii cihetde: "Bu 'acib bir hayvandr. Ba
kalm memleketliye gstereyim; belki ilerinde bilen vardr." diye tor
basna koyup azn smsk balam; hanesine getirmi. Haremine
hikaye edp: "Sakn ola ki torbann azn ama. Gideyim, memle
ketiliyi araytn da gstereyim." diye tenbih eylemise de, insan
men' olunduu ey'e haris olmala kadn yalnz kalnca: "Yine bu
herifn bir mnabetsizlii var. Bakaym u nedir?" diyp torbann
250

NASREDDIN HOCA

azn at gibi tavan frlam; bacadan kam, gitmi. Kadn a

alayup baka bir are de bilerneyp eline geen arpa kutusunu tor
baya koyarak yine azn balam; neticeye muntazr olmu. Kad
nn fikrince Hoca ya iki herze-vekil getirecek, ya szne uymayup
onlar da gelmeyecekler; mes'ele hafife kapanacak. Halbu ki, aksi bu
ya, Hoca sokaa kt vakt memleketin a'yan, eraf, me'mirini bir
da'vetten 'avdet ve Hoca'nn hanesi nnden 'azimet ediyorlar imi.
Hoca'ya tesadflerinde mes'eleyi kendileri ho-be esnasnda mey
dana kartmlar. "Nasl eydir? Bakalm bir kerre." diye hepsi Ho
ca'nn hanesine dolmular. Hoca, en byk odasna bunlar halka
vari oturtup malluk- 'acibi karmamak zere hepsi ellerini kal
drarak aleste bir halde durmalarn tenbih eyledikten sonra hernan
yke mraca'at ederek hezar ihtimarula torbay ortaya getirir. Her
kes mbhem bir merakla gzlerini torbaya dikerler. Hoca hernan
torbann azn evirp boaltt gibi: "Pat!" demi, arpa kutusu or
taya dm. Hoca fevkal'ade arup ne diyeceini bilerneyp a
zndan u szler dklmtr: "Efendiler! te bu kutunun on kerre
dolmuu bir kile eder."

410.
Baha';

s.

113/ T, IL

Hoca merhma: "Gne mi daha fa'idelidir, ay m?" diye sor

mular. "Ay... " demi. "Nin?" diye sebebini sorduklarnda: "n
ki, demi, gne zaten gndzn aydnlnda doar; onunn ha
olmu, ha olmam ... Amma ay gecenin karanlnda doar; ortal
gndze evirir. Baknz, gece yolcular drt gzle meht:lb bek
lerler."

411.
Baha'f,

s.

113/ T, IL

Nasreddin merhum bir hususun tesviyyesi in bir sabah erken

civar kylerden birine gitmek zere hanesinden kar. Meer o gece
251

PER TEV NAILI BORA TA V

mahallece bir elence ve ziyafet tertib edilmi olmala meclisin tu

zu bberi olan Hoca'y 'azimetten vaz geirmek in genler bir
oyun tertib ederler. yle ki, Hoca giyinp kuanup merkebe le
vazm ykleterek yola revan olduu esnada bir ka kii Hoca'nn
yoluna kup nereye gideceini sorarlar. Hoca: "Bir i in bir ka
gnlne filan kye gideceim." cevabn verir. Bunlar: "A zavall!
Bundan sonra sen bir yere gidemezsin; nki vefat etmiin. imdi
seni gzelce techiz ve tekfn etmek biz mahallelinin borcudur; n
ki kimimizin bizzat hocas, kimimizin akrabas, kimimizin baba ya
digar dostu, kimimizin ahbabsn ... " gibi gra boarak, zaten l la
krdsndan d kopup sinirleri geveyen zavall Hoca'y al-yaka
ederek mahalle mescidine srklerler. Her ne kadar Hoca merhu
mun hafakanlar kalkup: "Amann ocuklar! Brakn u fena akay.
Bir az daha zerime varrsanz latifeniz hakikat olacak. Benim ger
ekten pek mhim iim var. Brakn da vaktiyla yolculara yetieyim;
sonra yalnz gidilmez, bilirsiniz ... " gibi ricalar eylemise de dinle
mezler; muttasl grltye boarlar. Zavall Hoca artk lakrd sy
leyemez bir hale gelir. Onlar da Hoca'y yaka paa, tabutlua ukar
lar. Tam bu esnada ahbablarndan birinin daha bir tarafa gitmek
zere olduunu grp: "Ayol! Baksan a! Hocamz vefat etti. Tabi'i
techiz ve tekfininde bulunmalsn." diye ibram ederler. Herif, pek
acele ii olduundan bahisle yakasm kurtarmak in her ne syle
mise kabul ettiremez. Bunlar bu cenkte iken yar baygn teneir s
tne kslm olan Hoca ban kaldrup herife der ki: "Nafile a
balama. Teklife ita'at et. Benim iim senden 'acele idi; ne are ki ecel
gelmi, cema'at toplanm; gitmekten baka are yok."

412.
Baha'i,

s.

115/ T, IL

Bir kylnn keisi uyuz olmu. Katran srmesini tavsiye et

miler. Kyl keiyi alup Hoca'ya gtrerek: "Efendi! Senin nefesin
uyuz illetine bire bir imi. u keiye bir nefes et." demekle, mer
hum: "Nefes ederim; lakin ilietin bir an evvel hayvandan def' olma
sn istersen benim nefese senin tarafndan da bir mkdar katran
ilave edilmelidir." demi.
252

NASREDDIN HOCA

413.
Baha?,

s.

116/ T, II.

Hoca merhum vefatna yakn, dostlarn da'vetle bir takm va

siyyeder ettii srada, yine tabi'at muktezasm brakmayarak: " lr
sem, beni mezara tepesi zerime gmnz." demi. Sebebini sor
duklarnda: "Yarn K.yamet kopup da dnya alt st olunca dosdo
ru kalkaym." demi.

414.
Baha?,

s.

116/ T, Il.

Hoca merhumun haremi sanclanr: "Aman Efendi! Bana bir

hekim getir." der. Merhum hekimi getirmek zere evi kapsndan
karken haremi pencerede ban karup: "Efendi! ok kr san
c def' oldu. Hekim istemez." der. Hoca merhum hernan hekimin
dkkanna koarak, hekime: "Bizim kar sanclanm idi; ben de seni
getirecektim. Fakat evin kapsndan karken kadn pencereden
ban karup ok kr hekime ihtiyac kalmadn syledi. Onun
in zahmet edp de gelmeyesin diye koa koa haber verrnee gel
dim. Nafile zahmet ekp de ta bizim eve kadar gelrnee kalkma."
demi.

415.
Baha?,

s.

116/ T, Il.

Hoca Nasreddin Efendi bir gn eline bir kazma alup bahesin

de bir ukur kaznakla urarm. Komularnda biri gelp Hoca'ya
meguliyyetini sorunca: "Mahalleli syleniyor: Sokak ortasnda ta'
mirden ylup kalan molozu gmeceim." demi. "Ya buradan
kan topra ne yapacaksn?" deyince Hoca hiddetlenp: "Yoook! ...
Bak ben o kadar ince eleyp sk dokumaa gelemem." demi.
253

l'ERTEV NAL BORATA V

416.
Baha'f,

s.

116/ T, IL

Hoca'ya ka yanda olduunu sormular: "Krk yandaym."

demi. Aradan on sene getikten sonra bit-tesadf yine sormular.
Hoca yine: "Krk... " deyince: "Efendi! Sen bundan on sene evvel
krk yandaym, demitin; imdi yine krk diyorsun." demelerine
Hoca merhum: "Er olan sznden dnmez. Sz bir, Allah bir. Yir
mi sene sonra sorsanz yine syleyeceim budur." demi.

417.
Baha'f,

s.

117/ T, IL

Hoca bir gn bedestanda gezerken delialn bin gurua bir

kl gezdirdiini grp yle bir, klc gzden geirir; bin guru
edecek bir ey gremez. Orada oturanlara sorar: "Dmana havale
edildii esnada be arn uzar." derler. Hoca merhum, ertesi gn ev
den ocak maasn kapt gibi doru bedestana gelir: "Maam bin
gurua ... " diye gezdirmee balar. Ba'zlar merak edp ellerine alr
lar, evirir evirirler; bakarlar ki, 'adi bir iki guruluk ocak maas.
"Hoca Efendi! Bunun ne gibi bir kymeti ve meziyyeti var ki yek
den bin gurua diye feryad ediyorsun?" dediklerinde arllara
der ki: "Siz daha dn baya bir klca: "Dmana havale edince be
arn uzar diye bin guru istiyordunuz. Halbuki kar bana kzup
da maay frlatt gibi on arn, belki daha ziyade uzar."

418.
Baha'i,

s.

117/ T, IL

Temrlenk bir gn Hoca'ya: "Insanlar byle ne vakta kadar do

ar, lr?" diye sormu. Hoca: "Cennet ile Cehennem doluncaya
kadar." diye cevab vermi.
254

NASREDDIN HOCA

419.
Baha'i,

s.

117/ T, II.

Nasreddin Hoca merhum haremini alup drt gnlk mahalde bu

lunan bir albaba gitmek zere ehirden karlar. Daha birka dakika
aynlup da henz ehir grnmekte iken Hoca haremine ne kadar yol
aldklarn su'al eder. Harerni: "Bugn, yann gidersek iki gnlk yol al
m oluruz." deyince Hoca merhum: "Desen'e, yolu yanladk." demi.

420.
Baha'

s.

117/ T, II.

Hoca merhum genliinde bir kye cerre gidp hastalanr. Ma

raz iddetlenp kyl bana toplanarak: "ayed sana bir emr-i Hak
vak' olursa memlekette varisin var m?" dediklerinde Hoca mer
hum: "Vak'a bir validem varsa da pederim hal-i hayatta kendisini
tatlik eyledii cihetle bu surette hi varisim yok demektir." demi.

421.
Baha'i,

s.

118/ T, II.

Hoca Nasreddin merhum bir hammala yk ykletp yolda gi

derken hammal gayb eder. Arar arar, bulamaz. Aradan on gn ge
er. Birka ahbabyla giderken birisi: " te senin aradn hammal."
diyince Hoca svr. Tekrar bulutuklarnda: "Hammal ele geirdi
n halde neye herifi yakalamadn da katn?" demeleriyle cevaben:
"Nasl kamayaym? Be hammal gayb edeli tamam on gn oldu.
Hammal beni tutar da: On gndr ykn tayorum; yevmiyen
isterim, diyerek on gnlk cret taleb ederse ne yaparm?" demitir.

422.
Baha'i,

s.

118/ T, II.

Merhumdan kim ne isterse o gn vermeyp ertesi gn ver

mek 'adeti imi. Sebebini su'al etmiler: "Vereceim ey'in kadri bi
linsn in byle yapann." demi.
255

PERTEY NAL BORATAV

423.
Baha'i,

s.

119/ T, II.

Hoca merhum krk ile ate yaktktan sonra azn tkar, yle
asar. Sebebini su'al edenlere: " inde o kadar hava var; tkamaym
da zayi' mi olsun? Ben israftan holanmam." demitir.

424.
Baha'i,

s.

118/ T, II.

Hoca merhumun haremi vefat etmi. Hoca'da hi te'essf 'ala

meti grlmemi. Aradan bir zaman gep merkebi lmi. Hoca
pek ziyade kederli grlnce ba'z dostlar: "Haremin vefat etti;
byle gnlerce malzun gezmedin. Halbu ki eek mrd olal on gn
oldu; hala kann atknl, somurtkanln gemedi" demeleriyle
Hoca merhum: "Haremim vefat ettii zaman komularm bama top
lanup: Hoca Efendi! Esef etme. Biz sana ondan a'lasn buluruz, diye
sz verdiler. Fakat merkeb ldnden beri hi kimse gelp de byle
teselli'de bulunmad. Te'essf etmee hakkm yok mu?" demitir.

425.
Baha'i,

s.

119/ T, II.

Herifin biri souktan ikayet edermi. Baka birisi de iidp:

"Canm! Bu insanlar da ne ad'ibdir. Souk olsa, souktur diye i
kayet ederler; scak olsa scaktr diye sylenirler." yolunda herkesin
syleye geldii laf ortaya atar. Bu szleri bir keden lakaydane
dinleyen Hoca Efendi ban kaldrup o adama der ki: "Efendi! Sen
yle sylyorsun, ama, bahar havasna kimin ne dedii var?"

426.
Baha'i,

s.

120/ T, II.

Hoca merhum bir gn mahalle mescidinde halka va'z u nasihat

etmek zere krsiye kar. Halk toplanup: "Hoca Efendi ne diye
cek?" diye bekleirler. Hoca merhum krside bir zamanlar oturur;
256

NASREDDIN HOCA

hatrna syleyecek bir ey gelmez. Cema'atn intizanru grdke de

btn sklnaa balar. Skldka nutku tutulur. Elhasl bir ey sy

lemeyeceini akl kesince cema'ata: "Ey ahali! Siz benim sz sy
lemekten 'aciz olmadm bilirsiniz. Hal byle iken, bugn krsiye
ktm gibi hatrma hibir ey gelmese beenir misiniz?" dedii
srada, meer merhumun olu krsi dibinde otururmu. Pederinden
bu sz iittii gibi ban kaldrup: "Baba! Hibir ey hatrna gel

miyorsa krsiden inmek de mi gelmiyor?" diyerek bu kelamyla hem

sahihen babasnn olu olduunu isbat eylemi, hem de Hoca'y

byk bir skntdan kurtarmtr.

427.
Baha'i,

s.

121/ T, IL

Hasisin biri Hoca merhuma: "Paray sen de mi seviyorsun?"

diyince: "nsan birtakm vicdansz, hasis adamlara muhtac etmedii
in sevsem de yeri var." demitir.

428.
Baha'i,

s.

121/ T, IL

Hoca merhumun bulunduu bir mecliste Arabistan'dan henz

gelmi bir ka seyyah oralann alvalinden bahs edp: "Arabistan'n ba
z mahalleri gayet scaktr. Ekser-i biladn ah:llisi nlplak gezerler." de
diklerinde Hoca: "Aceba orada kadn, erkek nasl belli olur?" demitir.

429.
Baha'i,

s.

121/ T, IL

Hoca merhum bir ehre gider. aruda gezerken herifn biri

yaruna sokulup: "Efendi! Bugn ne?" diye sormakla merhum: "Ay
oul! Ben bu memlekete daha bugn geldim. Henz burarun gn
lerini renemedim. Sen onu bir yerliden sor." demi.
257

PERTE V lVAJL BORATA V

430.
Baha'f,

s.

121/ T, II.

Hoca merhuma: "ehrimizde mahrem-i esrar olabilecek kimi

tanrsn?" dediklerinde: "Halkn sinesi benim anbarm olmadn
bildiim in imdiye kadar kimseye srrn amadm." demi.

431.
Baha';

s.

182/ /zzet Paja (= Iz. P.)

Hoca, gem almaz bir katra binmi. Ba pek sert olduundan

mmkin deil gidecei cihete evirememi. Bu srada abhabndan
biri rast gelp: "Hoca! Nereye gidiyorsun?" dedikte: "Katrn iste
dii yere." demi.

432.
Baha'i,

s.

182 1 Iz. P.

Hoca deirmene buday gtrm. Orada bulunan dier bu

day uvallarndan avcunu doldurur kendi uvalna koyarm. Deir

menci: "Ne yapyorsun?" diyince: "Ben budala bir adamm; aklma

geleni ilerim." demi. Deirmenci: "Budala isen neye kendi uva

lndaki budaylar halkn uvalna doldurmuyorsun?" diyince Hoca:

"imdi alel'ade bir ahmak iken o surette katmerli ahmak olmam la

zm gelir." demi.

433.
Baha'i,

s.

183 1 Iz. P.

Hoca'nn genliinde validesi bir sabah: "Olum Nasreddin!

Ben komulada gl kenarna gezmee gideceim. Greyim seni!
Sokak kapusna sahib ol. Sakn ayrlma." diye iddetle tenbih eyle
m. Molla Nasreddin kapu eiinde oturarak validesinin verdii
258

NASREDDIN HOCA

kays kurusunu yiyp dururken enitesi kynden gelp validesini

ieridedir zannyla: "Olum molla! Akama teyzen, ben size gelece

iz. Git, annene haber ver." demi; gitmi. Molla Nasreddin kapuy
skp srtna alarak gl kenarna koar. Validesi grp: "Bire olan!
N edir bu hal?" diyince: "Sen bana: Kapudan ayrlma, dedin. Halbu
ki enitem akam bize gelecekmi. Git annene haber ver, dedi. Ben,
her ikinizin emrinizi icra etmek in baka ne yapabilirdim?" demi.

434.
Baha'l,

s.

184 / iz. P.

Akehir'in subas haremine gayet tutgun imi. Kadn, umur-

hkumete de kararak 'azi u nasb ilerine balam. Ba'z ekabir

Hoca'ya mraca'atla: "Aman! una bir are bul." demeleriyle Hoca

birka sohbet esnasnda birtakm deliller getirp misaller gstererek

subay kadna o kadar yz vermekten vaz geirmi. mark kadn
kocasna kar alt tahakkmden mahrum olunca tekmeyi nere

den yediini aratrup Hoca tarafndan olduunu tahkik eylemekle

yolunu bulup Hoca'nn haremini elde eder. Hoca her yaz, kt
kyden gelp, mu'tad vechile subann hanesine msafir olmala
subann haremi mnasebet hazrlayup Hoca'nn haremini de ge

tirir. Hoca bir gn haremiyle kendi odasnda akalarken kadn naz

u 'iveye balayup Hoca'y sermest ederek: "Canm Efendi! Git, d
arda, dvar dibinde bir palan grdm; getir. Bir oyun karacam."

der. Artk Hoca'da kar durmak kertesi gemi olmala, hernan

gider, getirir. Kadn boynunu bkp yalvarnca palan srtna urur.
Bir de gem uydururlar. Kadn biner. Hoca kineyerek sevgili raki
bini koturduu esnada subaya haremi bu manzaray anahtar de

liinden seyr ettirir. Hoca na'ra atup iki tarafa ifteler savurarak ko
tuka suba glrnekten katlr. Nihayet sabr edemeyp kapuy aar:

"Hoca Efendi! Vah vah! Nedir bu hal?" diyince Hoca hi bozma

yup: "Hah! Tamam! u benim halimi re'y el-'ayn grdn a. te ben

seni bu dereceye dmekten vikaaye in o nasihat icra eyledim.

Amma bize gelince: Biz ahaddan adamlarz. Nizam- 'alemin zema259

PERTEV NAIL/ BORATA V

m bizim elimizde deil; bizim hkmmz ancak kendi harimimiz

dahilindedir. Biz her boyaya boyanabiliriz; kimseye zararmz olmaz.
Fakat siz, byle benim gibi, yular karnn eline verirseniz btn
memleket here here olur." demekle suba bu nasihattan bir kat
daha 'ibret alm. Kadn ise bir kenarda ha'ib hasir baka kalm.

435.
Baha'f,

s.

185/ Iz. P.

Hoca'nn hanesine obur bir adam msafir olmu. Sofray d

eyp, ekmekleri dzp yemek getirrnee gitmi. Gelmi bakm ki
sofrada bir dane ekmek kalmam. Hi sesini karmayup ekmek al
maa gitmi. Bu kerre de grm ki yemekler bitmi. Bo salanlar
alup yemek getirrnee komu. 'Avdetinde ekmekten eser kalma
m. Velhasl, tencerede yemek, mlekte ekmek kalmayncaya ka
dar gitmi, gelmi. kisini bir araya getirmek myesser olmam.
Msafire nereye gidiyor olduunu ve sebeb-i 'azimetini sormu:
"tihaszlk marazna mbtelaym. Bursa'ya gidiyorum. Hekime
baktrp 'ilac alup hernan 'avdet edeceim. na'llah nihayet bir ay
sonra grrz. Sizi pek sevdim. Niyyetim 'avdette bir ay sizde
milman olup memleketinizin ab u havasndan istifade etmek iste
rim." diyince Hoca merhum: "Vah vah! Te'essf ederim. Ben yarn,
o bir gn kye 'azimet etmek niyyetindeyim. Zann ederim ki 'avdet

te mlakaat myesser olmayacak. Hele pein Allah sana hayrl sela

metler versin!" diyerek herifi armtr.

436.
Baha'f,

s.

186/ Iz. P.

Zevcesi her gece Hoca'y hanede beki brakup komu komu

gezermi. Birtakm mnasebetsiz kadnlarla dp kalktn Hoca'
ya ihtara balamlar. Yine bir gece haremi bin trl bahane ile
kup gitti. Ge vakt gelp kapuy almsa da Hoca kzarak ama
makta srar etti. Kadn ne kadar yalvardysa fa'idesi olmad. Kadn:
260

NASREDDIN HOCA

"yle ise ben de kendimi u kuyuya ataym da elinden kurtulaym."

diyerek koup o anda gitti; kuyuya kocaman bir ta att. Kendisi d
var dibine gizlendi. Hoca pek nadim olup: "Eyvah! Gideyim, u de
liyi kurtaraym." diye kapuy aup darya knca kadn hernan ieri
girp kapuy arkasndan kapad. Yukar kup, Hoca'nn evvelce
oturduu pencereden baknaa balad. imdi de Hoca kapuy a
masna srar etmise de fa'ide vermemekle yalvarnaa mecbur oldu.
Kadn ise, avaz kt kadar bararak: "Bktm artk, illallah! Nedir
bu ettiin? Her gece komuya diye gidersin. . . Kim bilir hangi oros
pu ile sohbet edersin? Biare helaline genliini haram ettin. Seni
gidi ak sakalndan u tanmaz, rezaletten usanmaz herif1 Ben de seni
'aleme rsvay edeyim de gr halini: bir daha her gece brakup bra
kup gitmeyi sana gstereyim!" demekle Hoca kadnn kendi babase
tini bakasna ykletmek hususundaki mah:iretine hayran kalup ve
etrafna toplanan konu komudan sklup nutku tutularak, ancak:
"Bilenler Allah in sylesin!" diyebilmitir.

437.
Baha,

s.

187 / Iz. P.

Hoca bir aralk zeytun satarm. Bir kadn gelmi. Zeytunu be

enp fakat fi'atn biraz ziyadece bulduundan i'tir:iz etmekle Ho
ca: "Hanm! Bu yle ham, rk zeytunlardan deildir. Kemalinde
toplanup hususi olarak i'tina ile yaplmtr. nanmazsan bir dane ye
de bak. Bundaki halaveri hi mrnde baka zeytun danelerinde
grdn m? Bunda yle aclk, kekrelik arama. Ya da en birinci
yalardandr. nsann aznda bir mddet en nefs bir lezzet hasl
olur. enisi helaldr; ekinme; para vereceksin." dedikte kadn:
"Sen beni bilirsin. Arka sokakta, baesi size bitiik merhum Bekte
mir olu Hac Sat'nn haremiyim. Bizim Efendi ile ok iyi grr
dnz. Onun in, eer i'timad edersen, veresi almak isterim." de
mekle Hoca: "Ay, a canm! Onun aresine bakarz. Hele sen bir
kerre maldan honud ol." diye elindeki zeytun danesini kadna uzat
nakla kadn: "Afv edersiniz! sene evvel ramazanda hastalanup

yedi gn orucu yediim cihetle imdi hazr kn ksa gnlerinde onu

261

PERTEV NAL BORATA V

kaza ediyorum." diyince Hoca der ki: "Yavrum! Sen veresi zey-tun
almak istiyorsun. Halbuki bir kul byle Halknn farzn eda etme
yp de senelerce saliarsa halka olan karzna ne ehemmiyet verir?"

438.
Baha'f,

s.

188 / Iz. P.

Hoca, tavuk kzartmas yerken birisi gelp: "Efendi! Imrendim.

Biraz da bana ver." demekle: "Vallahi, birader! Benim deil, zev
cemindir." dedi. Herif: "Ay, ite sen yiyorsun ya!" diyince: "Ne ya
paym, arkada! Bana zevcem ye diye verdi." demitir.

439.
BahaY
,

s.

189 / Iz. P.

Bir gn Hoca'y hakim Efendi da'vet edp yannda aya kay

nakl incir tatls emr etmi. Yemek bitmi. ncir tatls gelmemi.
Hoca mahz.in olmu, fakat sesini karmam. Yats namazndan
sonra hakim Efendi: "Hoca'm! Teberrken bir hizb okuyunuz da
safa-y ruhani hasl edelim." demi. Hoca, ba'del-besleme: " ... Vez
zeynin-i. . . " diye balamakla hakim serirden: "Efendi! 'Vettini'yi
unuttun mu?" diyince Hoca: "Onu ben deil, siz unuttunuz." de
mekle meclisin inbisatn m.icib olmu; Hoca bir da'vet daha ka
zanmtr.

440.
Baha'f,

s.

189 / Iz. P.

"yle bir ehla gzlere malik ki insan Cin arpar gibi musah
har ediyor." diye Hoca'y kulaktan ak edp bir a kadn almlar.
Hoca akama bir tabak kaymak alup getirmi; sofraya koymu. Ka
dn: "Bizim kimimiz var? Bir tabak kaymak alsaydnz el verirdi. Bu
iki tabak israftr." diyince: "Bizim evde ta'amn birini iki grmek fe262

NASREDDIN HOCA

na bir ey deil. Benim iime gelir." diye latifeleerek ta'ama bala

yacaklar srada kadn: "Efendi! Afv edersiniz! Beni siz namussuz
zannederseniz yanlrsnz. O yannzdaki Hoca kimdir?" diye Ho
ca'y da iki grnce, Hoca: ''Yooo! Bak kadn! Bizim evde her eyi
iki veya daha ziyade grebilirsin. Fakat kocan bir." demitir.

441.
Baha ,i,

s.

189 / Iz. P.

Hoca abhabndan birinin hanesine gitti. Bal ve kaymak ikram

ettiler. Kayma, ekmei bitirdikten sonra baki kalan bal parmak
parmak yemee balad. Hane sahibi, bir tas baln grlmesinden
mte'essir olarak, giya kinaye ile vaz geirmek midiyle: "Ekmeksiz
bal iini yakar." diyince Hoca, hem kaseyi snnetlernee gayret edip,
hem de "Kimin ii yandn Allah bilir." demitir.

442.
Baha7,

s.

190 / Iz. P.

Hoca, komusunun dn evinde yemek yenilmekte olduunu

tahmin ettii bir zamanda bir kad drp bkp bir zarfa koyarak
kapuy ald. "Ne istersin?" dediklerinde: "Hane sahibine mektlb
getirdim." demekle uak ieri brakt. Hoca hernan selam verp ha
ne sahibine kad tututurmakla beraber sofraya da kt; yemei
attrmaa balad. Hane sahibi: "Bunun zeri yazl deildir." di

yince Hoca: "Efendim! Kusura bakmaynz. Aceleye geldiinden

onun ii de yazl deildir." demitir.

443.
Baha,i,

s.

190 / Iz. P.

Hoca, merkeb ile giderken hayvann eilp koklad merkeb

tezeklerini yem torbasna doldurup akam boynuna ast. Hayvan
263

PERTEV NAIL/ BORATA V

huysuzluk edp ban silkerek torbay karnaa altn grn

ce: "Bana kalrn ne? Sen beendin, ben doldurdum." dedi.

444.
Baha'i,

s.

191/ Iz. P.

Hoca bir aralk turuculua balad. Bir turucunun merkebini

ve eyasn turularyla beraber astn almt. Hayvan, alk olduu
vechile, turu alan hanelerin nne geldike ve galabalk sokak ara
larna vasl olduka Hoca'ya: "Turu!" diye haykrmaya meydan ver
meyerek anrma balarm. Biarenin hevesi karnnda kalm ... Yi
ne bir gn, galabalk bir mahalde Hoca hazrlanup savt- blend ile:
"Turu!" diye baraca anda eek daha evvel zrlamaa balaynca
Hoca artk kzup: "Baksan a, arkada! Turuyu sen mi satacaksn,
yoksa ben mi?" demitir.

445.
Baha'i,

s.

192 / Iz. P.

Eeine geven ykletp kendi kendine: "Aceba ya geven, ku

rusu gibi, birden bire harlayup yanar m ki?" diye bir taraftan atei
gsteriverince gaayet sert etmekte olan rzgar i'anesiyle birden bire
her tarafn ate sarverdi. Dehetli bir atrd kopup u'lesi gk y
zne direk gibi uzad. Zavall merkeb ldrup koar, hem anrr hem
de muttasl zarta eker, ifte atard. Hoca merkebe yetiemeyecei
ni, yetise bile yanaamayacan anlaynca avaz kt kadar hay
krarak: "Akln var ise doru gle ko." demitir.

446.
Baha'i,

s.

193/ Iz. P.

Subann merkebi gaa'ib olmu. Adamlar Hoca'y bana gi

derken grp: "Efendi! Biz hepimiz bir semte dalup arayacaz.
264

NASREDDIN HOCA

Hazr gidiyorsun, sen de balar arasna bakver." demiler. Hoca

trki syleyerek balar arasnda gezermi. Biri rast gelp ii anladk
tan sonra: "Bu ne biim eek aray?" diyince Hoca: "Il ilin eeini
trki ara ara arar." demitir.

447.
Baha'i,

s.

194 / lz. P.

Validesi Hoca'y bir kazzaz yanna rak vermiti. ki sene 'aled

devam gidp geldikten sonra bir gn validesi: "Ey olum! N eler
rendin bakalm?" demekle cevaben: "Vilide! Du'anz berekatyla
san'atn yarsn rendim; ya'ni bklm ey'leri zebiliyorum.
imdi br yars kald ki bkmekten ibaret. Himmetinizle birka
senede abucak onu da elde ederim; oldu bitti." demi.

448.
Baha'i,

s.

194 / lz. P.

Kilimden kocaman bir minder yzn pazara satnaa gtrp

mu'ayene eden mteriler: "Bu delik deik bir eydir: mifle, para et
mez." dediklerinde: "Sbhanall:il! Alnaa meramnz yok, bari bir
Mslmann maln halka kar lekelemeyin. Bunun iindeki pamuu
validem daha imdi boaltt; bir danesi bile dklmemiti." dedi.

449.
Baha'i,

s.

194 / lz. P.

Hoca'nn can orba istedi: "imdi st naneli, nazl bir orba

olsa da yesem!" diye tahayyl edp dururken kapu alnarak komu
ocuu bir tas ile ieri girp: "Anam hastadr. Bir para orba vere
ceksiniz." diyince Hoca: "Bizim komular da malihulyalardan koku
alyorlar." demitir.
265

PERTEY NAL BORATA V

450.
Baha'J,

s.

194 / Iz. P.

Hoca kilarda bir ey ararken raftan soan dolu kalbur bana

dt. Beyni sarslup gz kararak hernan bir tekme uraym derken

kazara kenarna rast gelmekle kasna diz kapan fena halde actt.
Hernan hiddedle kaldrup yere ald. Kalbur srayup alnn yaralad.
Hoca hernan ieri koup kocaman yataan ban getirerek: "im
di ne kadar kalbur varsa ksn karma!" demitir.

451.
Baha'J,

s.

195 / Iz. P.

Hoca bir arkadayla gl kenanndan giderken arkada suyun

zerine srayan balklar grp: "Hoca! Bak u balklarn keyfine!"
demekle Hoca ilerideki sokaa doru bakt. Arkada: "Ben sana
balklar gsteriyorum. Sen gle bakmayup karaya bakyorsun." de
mekle Hoca: "Sen bana: 'Bak u gln iindeki balklara!' dedin mi
ki byle serzeni ediyorsun. Benim kerametim mi var?" demitir.

452.
Baha'J,

s.

196/ Iz. P.

Babas ne sylerse Hoca, ocukluunda, aksini yapard. Babas

artk maksudu ne ise onun aksini sylemekle yolunu bulmutu. Bir
gn deirmenden avdetlerinde bir aydan geecek oldular. Kpr var
sa da hayvan geemez bir halde idi. Babas: "Olum molla! Ben kp
rden dolaacam. Sen ayn geit yerinden hayvan geirme." dedi.
Molla Nasreddin hayvan geit yerine srmse de un uval bir ta
raftan meyl ettiini babas grmekle haykrarak: "Molla! uval bana
doru erilmemi; aya dmeyecek. Sakn dorultma; daha itiver!"
diyince Hoca: "Vallahi baba! u yaa geldim, ne dedinse aksini yaptm.
Bu sefer de emrinizi 'aynen icra edeceim." diye barnas akabinde
uvala dokunur dokunmaz hernan aya yuvarland, gitti.
266

NASREDDIN HOC4

453.
Baha'i,

s.

197/ Iz. P.

Akehir'e mahir bir hattat geldi. Hoca mhr kazdmak istedi

ise de her harfini akaya kazdndan Hoca dnd: smi olan
Hasan kelimesini, mahlas Nasreddin'i ve memleketi ismini hesab
etti, hayli oa kaacak. Yalnz namn hakkettirmee karar verdi.
Hem ucuz kazdrmak in yle bir yol dnd: Hakkake gidp
"Bana bir mhr kaz." dedi. Hakkak ismini su'al eylemekle Hoca:
"Has." dedi. Hakkak: "Bu ne biim isim?" demekle Hoca: "Nene
lazm? te yle bir isim. Sen kaz." diyerek bir de mazmun sarf eyle
di. Hakk:ik Has harflerini yazup da tam noktay kayaca srada Ho

ca: "Rica ederim; noktay baa koyma da sin'in kasesine koy!" de

mekle hakkak Hoca'nn zarafetini takdir edp mhr hediyye ola
rak takdim eylemitir.

454.
Baha'i,

s.

197/ Iz. P.

Hoca bakasyla mterek olduu yarm hane hissesini satla

kard. Dellal: "imdi sras deil. Neye byle acele satmak istiyor
sun?" dedikte Hoca: "Mterek mal mrmde sevmem. On sene
den beri bu hanenin dier nsf hissesine mterek olan adamn gn
ln naslsa imdi yapabildim. Hazr olmuken onun hissesini satn
alacam. Aradan ayar kaldracam." demi.

455.
Baha'i,

s.

197 / Iz. P.

Ahbab: "Efendi! Sen ara sra iir de sylerdin. u gnlerde yeni

mahsul yok mu?" dediklerinde yle cevab verdi: "Gerek... yi ki
sordunuz. Size duman stnde bir beyt okuyaym. Bu sabah anam,
yourt almak in st kaynatyordu. Meerse bit-tesadf, dnki
gibi, bugn de st kesilmi. Bu srada nianlm geldi. Ate stndeki
267

PERTEV NAILi BORATA V

tencereye bakt. 'Bu st kesiktir' dedi. O esnada derhal hatrma u

beyt tuh1' etti. Amma yzne kar okumaa skldm. Okusam da
mezayasna varamayacak, yazm olacakt ya! Hele siz dikkatle din
leyiniz:

'Vilber bana cevr eyleme /ane, elem verir

Yourduna hazel-leif lii-:Jekun dnden beri. "

456.
Baha'i,

s.

198 / Iz. P.

Hoca sohbet esnasnda evliyalktan dem urmaa balad. "Se

nin evliyaln neden bilelim?" dediler. "Hangi ta, hangi aac a
rsam gelir." dedi. "yle ise u karki pelid aacn ar, bakalm."
dediler. Hoca, tavr- mahsus ile kerre: "Gel, ya mbarek!" de
mise de aa yapran bile kmldatmaynca Hoca, ks ks aacn
yanna gitti. "Hani? Ayana getirecektin." dediler. "Bizim t:i'ife
mizde gnl, kibir olmaz. Da yrmezse abdal yrr." dedi.

457.
Baha'i,

s.

198 / Iz. P.

Hoca arkadayla kurd avna gitmiti. Gayet uzun tyl, koca

man bir kurd grp, krkne tama'an, kovaladlar. Bir ine sokuldu.
Arkadann gz kararp o da hernan sokuldu. Hoca, bir sa'at d
arda bekledii halde herifin kmldamadn grnce ekp kar
d. Halbuki bedeninde ban gremedi. Bir mddet tefekkre va
rup sonra koarak ehre gitti. Arkadann hanesine giderek hare
mine u yolda bur su'alde bulundu: "Sizin aa sabahleyin evden

ktnda bedeninde ba da beraber mi idi, deil miydi?"

268

NASREDDIN HOCA

458.
Baha';

s.

199/ Iz. P.

arkada st yiyorlard. Hoca ile birisi ste ekmek dara

makla megul iken dieri, ihtarlarna ramen, muttasl bunlarn da
rad ekmei kak kak attryordu. Nihayet Hoca kzup ste et
mek bast kepeyi: "Ya Settar!" diye herifin beynine indirdii gibi
herif derhal mosmor olup oraya ylverdi. Hoca herifin byle bir
ehre-i 'abus ile hamu olduunu grnce kemal-i ta'accble: "Ne
dorar, ne basar; ne elini anaktan keser. Bir kepe urursan ite
byle kser." demitir.

459.
Baha'i,

s.

200 / Iz. P.

Bir kaadi ile tccardan bir kimse, ortalarnda Hoca, yolda ol

mular. Lakrd olsun diye kaadi Hoca'ya: "ok syleyen ok yan
lr, derler. Hi va'z esnasnda yanldn vak' midir?" dedi. Hoca:
"Evet. Bir kerre:

Gaa:{lbanu ftn-nar, diyecek yerde azmdan: Kaa

d!Janu ftn-nar kverdi. Bir kerre de daha ziyade hata ettim: inne/
fticcan' /efi cahfm diyecek iken, innet-tiiccari. demiim." diyerek ikisini
..

de hadi eyledi. Kaadi: "Sana lakrd yetimez ki. . . stersen yle kur

naz kesilirsin ki en yaman mzevvirleri habt edesin. Dilersen yaba

nn kznden daha akn grnrsn." diyince Hoca: ''Yok a
canm! Mbalaga ediyorsun." Eliyle kaadiya iaret edp: "Ne o ka

dar mzevvir", diye eliyle tacire iaretle: "Ne de bu kadar kzm.

kisinin arasnda saylrm." demitir.

460.
Baha'i,

s.

201 / Iz. P.

Temrlenk Akehir'de iken bir Dehri gelp tercman vasta

syla: "Bir ka su':ilim var. Eer hazk ve mahir 'alimleriniz var ise

imtihan olalm." dedi. Temr eraf- beldeyi toplayup: "Memleketi269

PERTEY NA/L BORATA V

nize ecnebi bir 'alim geldi. 'Ulum- tabi'yyeden ve funun- maddiy

yeden imtihan olmak isteyor. Bunlar seyyah adamlardr. Eer kar
sna fnun- itay ihata eylemi bir 'alim karmazsanz Anadolu'da
'ilmin inkraza uram olduunu gezdii yerlerde ia'a ederler. Bu
da sizin, devletler, milletler arasnda haysiyyetinizi izale eder." de
mekle eraf bir odada istiare edp evvela memleketlerinde 'ulema
nn gerekten ma'durniyyetine bir mddet te'essf ettikten sonra:
"Bylelikle olmaz. Bir are dnelim de u afeti bamzdan sava
lm." diyp bir ok mzakere ve Konya'dan, Kayseri'den, 'ulema
celbi hususunu mavere eylediler. Nihayet ilerinden biri: "Ha
ricden 'ulema celbi uzun vakta muhta olmala beraber Emir Te
mr'e kar hakaaretimizi mucib, ahali-i belde yannda da kk
dmekliimizi da'idir. Deliden uslu haber, derler; hele bu babcia
bizim Hace-i danann re'yini alalm. Belki onun bir tedbir-i garibiyle
dil bilmez ecnebiyi atlatrz." demekle pek musib bulup Hoca'y celb
ederek mes'eleyi anlattlar. Hoca: "Siz onu bana braknz. Eer
muvafk bir cevab ile susturabilirsem ne a'Ia! Eer muvaffak olmaz
sam: 'O divane mereb bir adamdr. Kendi kendine dahil-i meclis
oldu; o saylmaz' dersiniz. Baka, okumu bir adam karsna ka
rrsnz. Eer muvaffak olursam hepinizden ayr ayr mkafatm
isterim. Emirin ihsan da caba!" demekle: "Aman, Hoca! Sen bizim
yzmz ecnebiye kar aart da her ne dilersen Allah kerim!" de
diler.
Nihayet bir yevm-i mahsusta ehrin meydanlnda adrlar ku
rulup Emir Temr ve etba' srmalara gark olmu ve alat- harb ve
esbab- cenk ile ortala heybet salmt. Ba'dehu, kvrck salaryla
'acib -ekl olan Dehri dahi gelp kurb- sultanide bir mevk'a ku

ruldu, oturdu. Herkes Hoca'nn vruduna intizar eylediler. En-ni

haye Hoca da bana kocaman bir sark, srtna geni kollu bir bini
giyp arkasna akirdi Hammad ile dier bir iki talebe daha takup
meclise dahil oldu. Padiahn sa tarafnda bir mevk' ihraz eyledi.
erhetler iilp stirahat hasl olduktan sonra Dehri ortaya gelp ke
mal-i i'tina ile bir da'ire izdi. Cevabn taleb eylemek zere Hoca'nn
yzne bakt. Hernan Hoca kalkup 'asas ile da'irenin tam ortasn
dan bir izgi ekp ikiye taksim eyledikten sonra Dehri'nin yzne
bakt. Ba'dehu mukaabilinde bir izgi dahi ekp drde taksim etti,
270

NASREDDlN HOCA

ve eliyle iaret ederek bln kendine doru eker gibi yapup

bir bln Dehri'ye doru ve elinin arkasyla iter gibi yapt; ve
tekrar Dehri'nin yzne bakt. Dehri eliyle iaret edp tahsin ve
aferin eyledi; ke-enne bildiini syledi. Ba'dehu Dehri, alm hile
gibi elinin stn yere doru, parmaklarn ak ve toplu olarak ha
vaya doru bir vaz'iyyette tutup birka kerre yukarya doru sallad.
Hoca da onun aksi olarak, elinin st havada, parmaklar aada
olmak zere bir iaret yapt. Dehri bunu kabul etti. Ba'dehu Dehri
kendisini eliyle gsterp parmaklaryla bir de hayvan yrmesini
taklid edp sonra karnn iaret edp bir ey' kar gibi iaret yapt.
Hoca da cebinden kard yumurtay gsterdikten sonra iki kolla
rn saliayarak uar gibi yapt. Dehri bunu tahsin eyledi. Kalkt; ke
mal-i ta'zim ile Hoca'nn karsnda eilp ellerini pt, ve byle
nadire-i r1zigara malik olduklarndan dolay Padiah' ve eraf- bel
deyi tebrik eyledi. Huzzar- meclis pek ziyade mahz1z olup memle
ketin yzn aartt in Hoca'y ayr ayr tebrik eylediler; ve her
kes, ihtiyaten hazrlad hedayay, nukuudu Hoca'nn bana serp
tiler. Kezalik Emir Temr dahi kynetdar hediyelerle Hoca'y ser
vete mstarak eyledi. Herkes daldktan sonra Padiah ve mu-kar
ribleri ve ba'z a'yan- belde Dehri'yi bir tarafa ekp tercman va
stasyla: "Biz sizin iaretlerinizden bir ey' anlayamadk. Siz ne de
diniz? Hoca ne yolda cevab verdi ki tab'nza muvafk bulup teslim
eylediniz?" dediklerinde Dehri u yolda bast- meram eyledi: "Hil
kat- 'alem hakknda hkemay- Yunaniyye, 'ulemay- Beni sra'il
muhteliftir. Bu babda 'ulemay- lslamiyyenin re'yi bence ma'l1m
olmadndan bunu renmeklii pek isterdim. Bina'en-'aleyh arzn
krreviyetini ve mdevveriyyetini iaret ettim. Efendi hazretleri bu
nu teslim ettikten baka ektii hutut ile evvela hatt- st-vay fasl
edp nsf- krre-i imali ve nsf- krre-i cen1biyi tefrik eyledi. Ba'
dehu mukaabilinden bir hat daha ekerek n kendine ve birini
bana doru iaret eylemekle dnyann deniz, biri kara olduu
nu, yedi iklim drt keyi beyan buyrudu. Sonra enva'- mevalidi ve
esrar- hilkati tahkik eylemek zere parmaklarm havaya doru sal
Iayarak yerden nebatat, edr, menabi', ma'adin hus1lunu syledim.
Buna mukaabil Hoca Efendi Hazretleri ellerini yukardan aaya
doru saliayarak bunlarn hus1l gkten yamurun nz1l, envar-
271

PERTEV NAL BORATA V

emsin nffizu ve sa'ir asar- 'ulviyye-i semaviyyenin te'sirat yerdeki

mevalidi ve mvelledat perverde eylediini hkemann en son tah
kikna mutabk surette izah eyledi. Ba'dehu kendimi gsterp, ve
elimle ruy- zeminde tekevvn eden mallukaatn yekdierinden te
cezzi eylemekle tekessr eylediini iaret ettim. Hal bu ki ziruhlar
dan byk bir ksmn mbhem brakmm. Cebinden yumurta
kamp gstererek ve eliyle uar gibi iaret ederek esnaf- tuylru izah
eyledi. Bu surette hilkat- 'alem ve tekessr-i esnaf- mem hakknda
mcmel ve ihatal bir cevab verdi. Bundan anladm ki 'aliminiz haki
katen 'ulum- semaviye ve ardiyyeyi, ta'bir-i dier bilcmle 'ulum-
mahsusa ve ma'kuuleyi zatnda cem' ihata eylemi bir dahi-i zf
nundur. Bina'en-aleyh, bassaten hemehrileri, 'ammeten vatanda
lar byle bir 'alim-i hikmet-nihad ile ne kadar iftihar etseler layk
tr."
Dehri'ye 'izzet-i ikram ile teyi' ettikten sonra Hoca'nn bana
toplanup bir kerre de mes'eleyi ondan istizah eylediler. Hoca yle
cevab verdi: "A canm! Bu adam hapazan, a gzl, cu'ul-kelbe u
ram bir hastadr. Bana " 'alimdir" diye sylediniz; beyhude telaa
drdnz. Vakti ki geldim, grdnz vechile eliyle bir da'ire
izdi: "Ah! Bir tepsi brek olsa!" dedi. Evvela ikiye bldm; karde
pay yaptm. Baktm ki aldrd yok; drde bldm. n kendi
me aldm, birini ona verdim. Zavall raz oldu. Ban sallad, ke
enne: "Bana o kadar da kafidir" dedi. Meerse daha matlubu var
m. Sonra iaretle: "Bir tencere pilav kaynatlsa, katarlsa da yesek'
dedi. Ben de iaretle: 'stne tuz, bber de ekilmek, fstk, zm de
konmak lazmdr' dedim. O mesele de halloldu. Sonra eliyle ken
disini ve karnn iaret edp ve eliyle yrmek iaretini yapup uzak
yoldan geldiini, nice zamandr mkemmel ta'am etmee hasret
olduunu syledi. Ben de iaretle bildirdim ki: 'Ben senden daha
acm. Karnnn boluundan o kadar hafifim ki ku gibi uacak ir
haldeyim. Sabahleyin kalktm. Kadn katk olmak zere topu bir yu
murta verdi. Siz haber gnderdiniz; onu da yemee vaktm olmad.
htiyaten cebime koydum, geldim' dedi. - Mes'ele bundan 'ibaret
tir." demekle huzzar: "Ben ne sordum? Sen ne fehm ettim? 'Aceb
efsanedir?" mantuuknca bu tefavt-i hissiyada beraber bu su'al ve
cevabn her iki taraf da honud eylemesine hayran olmulardr.
272

NASREDDIN HOCA.

461.
Baha'i,

s.

204 / Iz. P.

/Hoca/ bir yl Krd 'airetine ramazan imamlna gitmiti. Bit

tabi' ne gep namaz kldrmakta i se de Krd Beyi'nin oullar bir
gn gelp: "Hoca! Vak'a aznn orucyla gnln krmak isteme
yiz, amma sen de pek ardn, tardn. Bir deil, be deil... Her va
kt selleme-hsselam namazda Bey babamzn nne geiyorsun.
Bizi saymyorsun, diyelim; fakat Bey bugn: "Haydi!" dedii gibi
emrine hazr, prsilah be bin atlya hkm ediyor. Byle bir kahra
mann paldr kldr nne geilir mi? Sen onun yle seslenmedi
ine bakma. Aksi zamanda gazab ederse seni elinden kimse kurta
ramaz." diye mkemmel paylarlar. Hoca, her ne kadar namazn ik
tizaz olduun anlatmak istediyse de mrekkeb yalamam yadigar
lar gittike iddeti arturdklarndan Hoca: "Hele icabna bakarz."
diye bandan gle savup mes'eleyi Bey'e anlatmaa, bu suretle
beyzadelerin ta'arruzundan kurtulmaa karar verir.
Akam i ftar edilp keyfler anldktan sonra Hoca zemin, za
man hazrlayarak: "Efendim! Gen beyzadeler, mahza sizin annz
gzetmek kasdyla, 'ayblanmaz, icab- er'iyi daha bilmediklerin
den . . . " diye sze balarken Bey'in kalar aulup: "Nedir, Hoca? u
cema'at mes'elesi mi?" diyp zavall Hoca sz auna bin kat pe
iman olarak, ezilp bzlerek: "Evet, Efendim! Haa maksaclm
ikayet deil, sohbete vesile ... " demekle Bey: "Hoca! Onlar halt et
miler, amma, senden canm holand in sylyorum, sen de
pek ileri gidiyorsun." diyince, olanca kuvvet-i kalbiyle Bey'e gve
nen biare Hoca bu tarzda mu'ameleye ma'r."z olmayla, her halde
ramazam bitirp 'ava'idi alarak gitmek in geinrnee karar verdi
inden u yolda cevab verdi: "Efendim! Haklsnz. Ancak, her ey'in
nne deil, sonuna baklr. En sonunda yzm sana doru e
virmiyor muyum? O vakt benim nmde ve karmda siz bulun
muyor musunuz? En arkada tek ben kalmyor muyum?" deyince
Krd Beyi bir hayli dnd. Fakat kalar da ald. Gler yzle
Hoca'ya dedi ki: "A Hocam! Gryorsun memleketlerden uzakta
yaar adamlarz. Byle ince'ilim mes'elelerine nasl 'aklmz erer?"

273

PERTEY NAIL/ BORATA V

462.
Baha'f,

s.

205 / Iz. P.

Hoca bir ok bldrcn avlayup temizlemi, kzartm, tencere

nin azn kapam, ahbablarna bir ziyafet ekmek, avetlna mu'
teriz olanlar bir tatl delil ile iskat etmek zere onlar da'vete git
miti. Bir dieri gelp kzarm bldrcnlar alarak yerine canl bl
drcn koymu, gitmi. Albablar hazr olup tencere ortaya gelp
Hoca kemal-i fahr ile kapan at gibi bldrcnlar rpnarak u
tular, gittiler. Hoca kemal-i hayretle baka kalup neden sonra azn
dan u szler dkld: "Ya Rabbi! Tutalm

ki bldrcnlarn yeniden

hayatlarn i'ade eyledin; o sevimli malluklar sevindirdin. Ya benim

yam, tuzum, bberim, otum, ocam, paralarm, bunca emeklerim
ne olacak? Bunlar nereden arayacaz?"

463.
Baha'i,

s.

206/ Iz. P.

Hai serho eder, diye iidp merak ederek 'attardan bir nk

dar ald. Isti'mal edp 'akabnda hamama girmiti. Ykanrken 'akl
na geldi; kendi kendine: "Adam sen de! Ne sekr verdii var, ne de
'akla dakunduu var. Lafl Onu bahane ederek masharalk ediyorlar.
Yahud 'attar beni aldatt. Gideyim unu 'attardan tahkik edeyim."
diyerek rl plak sokaa urad. Rast gelenler: "Hoca nedir bu
Ml?" dedike maceray ber-tafsil anlatrd. idenler glrnekten kat
lrlard.

464.
Baha'f,

s.

207/ Iz. P.

Hoca sabahleyin okka et alup hanesine brakt. Tekrar iine

gitti. Kadn dostlarn toplayup etle mkemmel bir ziyafet ekti. Ho
ca akam gelince nne sade suya bulgur pilavn srd. Hoca: "Et
ten bir yemek yapnaa vaktn olmasa bile u pilava bir ka yal
274

NASREDDIN HOCA

parasn atup da biraz lezzetlendirmesini dnernedin mi?" de

dikte kadn: "Bir para mani'im oldu. Ben onunla megul iken senin
pek sevdiin tekir kamilen yemi. Bir de geldim, ne bakaym? Yala
nyordu." demekle hoca hernan koup kantan getirdi: mangaln al
tndan kediyi karup tartt. Tam okka geldi. Karsna dedi ki:
"Be iman yok! Eer bu tarttm et ise, kedi nereye gitti? Eer kedi
ise, hani et?"

465.
Baha'

s.

207/ Iz. P.

Hoca hem ezan okur, hem alabildiine koard. Sebebini sor

duklarnda "Bakalm sesim nerelere kadar eriebiliyor ve nereler
den iidilebiliyor? Anlamak istiyorum." dedi.

466.
Baha'f,

s.

207/ Iz. P.

Hoca'y aldatarak bir irkin kadn almlard. Sabahleyin Hoca

giyinp sokaa frlayaca esnada nazenin krtarak: "Efendi! Akra
banzn erkeklerinden hangilerine grnp hangilerine grnmeye
ceim?" diyince Hoca: "Bana grnme de hangisine istersen g
rn." demitir.

467.
Baha'f,

s.

207/ Iz. P.

Hoca dada odun keserken olduu yere doru kocaman bir ay

geldiini grnce korkusundan hernan byk bir aaca km. Me
er o aa ahlat imi. Ay da gelmi, altna yatm. Hoca beklemi,
beklemi; hayvan gitmemi. Akam olmu. O gece mehraba tesadf

eylediinden aynn her vaz'iyyetini aatan seyr edermi. Nihayet

ay aaca karak armut yemee balam. Olmu armud aramak
275

PERTEV NA/Li BORATA V

in hayvan tepeye doru ktka Hoca d a yukarya karm. Ni

hayet en tepeye km. Ay da altndaki dala km. Hoca'nn bs
btn akl bandan gitmi. lm felaketini dnerek hazin yap
ra gibi titrermi. Ay kendi iiyle megul olarak armudu koparr,
mehtaba doru tutar, olmu ise yermi. Yine bir defasnda stnde
kendinden gemi bir halde kalm olan Hoca'nn ta az hizisna
kadar kaldnnca Hoca kendisine armut ikram ediyor zannederek can
korkusyla: "Ben yemem!" diye dehetli bir sayha urunca kendi iiyle
megul olan ay neye uradn bilmeyp d koparak kendini aatan
aa braklvermekle o koca gvde dallan krarak, sivri mahallerden
paralanarak "pafl .. " diye yere dt. Cansz olarak serildi. Hoca sabah
leyin, neden sonra aynn geberdiine hkm edp aatan, drttre
rek yakin hasl eyledikten sonra, inmi. Geirdii en mdhi korkulu
gecenin mkifat olmak zere iri ve tyl postunu yzp memleketi
nin en galabalkl mahallelerinden kemal-i gurirla geerek dostlannn
bol bol aferinini kazandka iinden kis kis glermi.

468.
Baha'i,

s.

210 1 iz. P.

Gaayet hasis olan suba bir aralk Hoca'ya: "Efendi! Senin ava
merakn var. Avclarla grrsn. Bana, tavan kulakl, geyik ba
cakl, karnca belli bir taz smarla." demi. Hoca bir mddet sonra
merkeb gibi bir koyun kpeinin boazna bir kendir takup getir
mi. Suba: "Bu nedir?" diye sorunca Hoca: "Av kpei smarla
madn m idi?" diyp, Suba: "Ben senden da keisi gibi ince, ha
fif taz istedimdi." demekle Hoca: "Merak etmeyin Efendim! Sizin
da'irenizde az zamanda bu da dediiniz hale gelir." dedi.

469.
Baha'i,

s.

211 1 iz. P.

Hoca'nn kadl esnasnda birisi gelp: "Efendi! Krda sr

yaylrken bir alaca inek, gaaliba sizin olmal, bizim inei karnndan
276

NASREDDIN HOCA

kakup ldrm. Buna ne hizm gelir?" diyince Hoca: "Bunda sahi

binin ne kabalat var? Hayvandan kan da'vas edilmez a!.." demi.
Bu sefer herif: "Ben yanl syledim. Bizim inek sizinkini ldr
m." diyince Hoca: "Ha!.. O vakt mes'ele atallat. Bana, u raf
taki kara kapl kitab indiriverin, bakaym!" demitir.

470.
Baha'i,

s.

211 / lz. P.

Hoca bir akam yorgun, zihni durgun bir halde hanesine gelp
ne'elenmee muhtac olduu bir srada zevcesini ber-mu'tad ka
atk grnce: "Glmezsen sen ... Yine ne var bakalm? Mahza sizin
ma'ietiniz in akama kadar altmzn mkafat olmak zere
baknz ne biim bir vaz'iyyetle karlyorsuz." dedi. Kadn: "Allah,
Allah!.. Elbette bir sebebi var. Abbabrndan birinin tazesi ocuk
zerine gidivermi. Ona, ban sa alsuna gittim. Daha yeni geldim.
Aniadn m imdi sebebini?" diyince Hoca: "Ben senin dn evin
den geldiini de bilirim a!.." demi.

471.
Baha'i,

s.

211 / lz. P.

Hoca'ya abbabndan biri msafr gelmi. Yedirmi, iirmi; sa'at

drde kadar sohbet etmiler. Tam yarlaca esnada msafr:
''B!{!m iller, biifm iller
Yatar iken zmyerler. "

diye bir de kalvalt kanlmasn anlatmak isteyince Hoca bil-bedahe:

"Bizde yle 'adetyoktur
Saklarlar da gznyerler. "

diye latife ile herif yatacna yatrm. "Allah rahatlk versin"i e

kp savumutur.
277

PERTEV NAILI BORATA V

472.
Bah:i'i,

s.

211 / lz. P.

Esmiy- seyyahatta bir kyn imamna msafr olup hane sa

hibi: "Efendi! Uykusuz musun, susuz musun?" diye yemekten hi
bahs etmeyince Hoca: "Buraya gelmezden evvel pnar banda uyu
mutum." demitir.

473.
Bah:i'i,

s.

212 / lz. P.

Birisi Hoca'y kemal-i itiha ile yemek yerken grp: "Nin

be parmanla yiyorsun?" diye sormala: "Alt parmam olmad
in." demi.

474.
Baha'i,

s.

212 / lz. P.

Hoca bir hane yaptracak olmu. Komular, ahbab gelp her

biri bir ekil ta'rif etmi. Hem hepsi de ta'rifinin icrasnda, ber-mu'
tad, srar eylemi. "Sen yaptrmazsan ben yine zorla yaptracam."
diye Hoca'y mecbur eylemiler. Artk Hoca bkup kim ne dediyse
yle yapm. Haneden baka her eye benzeyen tuhaf bir bina

cuda gelmi. na'at bittikten sonra resm-i kada dostlarn ar

m: "Nasl? Beendiniz mi?" demi. Hi beenmediklerini syle
miler. Hoca demi ki: "Hah!.. te bu sizin ta'rif ettiiniz vech ile
yapld. imdi beni kendi halime brakn; bu sefer de kendi bildiim
gibi yaptraym."

278

NASREDDIN HOCA

475.
Baha,

s.

213 / Iz. P.

Su testisini doldurmak zere aya daldrup dolduu esnada

elinden kurtulunca dibine inmi. Hoca beklemi. Birisi: "A Hoca!
Suya ne bakyorsun?" dedikte: "Desti suya girdi knca boazndan
yakalayacam." demi.

476.
Baha?,

s.

213 / Iz. P.

Yolda arkadayla mterek yourt almlar. Yiyecekleri esnada

arkada ortadan izp: "Ben hisseme eker tozu dkeceim." de
mekle Hoca der

ki: "Canm! Bu mayi' bir ey'dir. Elbette benim ta

rafma da tad bir para gelir; aca'ib bir ey olur. Dkeceksen bari
her tarafna dk de az tadyla yiyelim." Herif: "ekerim azdr. Sa
na verrnee mecbur deilim." demekle Hoca kzup elini daarcna
uzadarak zeytn ya iesini karup hernan dkrnee uru' etti.
Herif: "Bire aman! Hi yaurda zeytn ya konur mu?" dedikte
Hoca: "Sen ne karrsn? Ben kendi hisseme dkeceim. Keyfimin
kahyas deilsen ya! Sen kendi blne kar." dedi. Herif: "A ca
nm! Hibir mayi'in bir tarafna bir ey dklr de br tarafna bu
lamaz olur mu?" diyince Hoca: "Halt etme yleyse! Dk ekeri
ortaya." demitir.

477.
Baha ,

s.

213 / Iz. P.

Hoca'ya, ocuk iken: "Sen mi byksn, kardein mi?" demi

ler. "Validem geen sene: 'Biraderin senden bir ya byk' demiti.
Bu hesapa bu sene ikimiz bir ya olmamz lazm gelir." demitir.
279

PERTEV NAL BORATA V

478.
Baha'i,

s.

214 / lz. P.

Hoca bir memlekete gidp orann ahalisinden bir kimse: "Efendi

hazretleri! Sizi pek sevdim. Buyurun bizde tuz, ekmek yiyelim; hem
de sohbet edelim." demekle Hoca ma'al-memnu niyye kabul eyledi.
Bir mddet sonra halcikaten ortaya tuz ile ekmek koymakla Hoca ac
olduundan naar yemee balad. o esnada kapuya bir dilenci
gelp birok du'alarla yiyecek istedi. Dehetli hasis olduu nmayan
olan hane sahibi pencereden ban uzatup: "Haydi! Defol oradan!
imdi gelirsem belini krarm." dedii halde dilenci yine tazar
ru'atnda devam eylediini Hoca grnce, o da ban uzatup dilen
ciye: "Baksan a, ayol! Sen Efendi'yi bakalarna kyas etme. yle
yalan, akas yok. Sznn eridir; yapar." demitir.

479.
Baha'i,

s.

214 / lz. P.

Abbabndan biri yeni bir hane yaptrmt. Hoca'y da'vet etti.

Sabahtan akama kadar uzun uzadya gezdirp haneye muta'allk
dedikodularn dinlettii halde yemek hususuna asla yanamad. Ho
ca'nn alktan safras kabarup gzleri kararnaa balad. O esnada
hane sahibi be-tekrar sze balayup: "Yemek odasn tez getiniz.
Nazaretine, kesine, bucana dikkat etmediniz. Bunu pek i'tinal
yaptrdm." diye be-tekrar gezdirmee gtrd. Hoca her tarafna
kemal-i i'tina ile baktktan sonra enini, boyunu lmee, cebindeki
deftere ba'z izgiler izrnee balad. Hane sahibi ne yaptn sor
nakla odann resmini aldn syledi. Hane sahibi: "Grdnz m
Efendim? Nasl hounuza gitti! Umarm ki kendi yemek odanz da
bu yolda ta'dil ettireceksiniz." demekle Hoca: "Ne bhe! Pek ho
uma gitti. Gaayet idareli ... nsann ykm boaz mes'elesidir. Hal
buki sizin yemek odasnn suret-i telcilinden olmaldr ki yemee
muta'allk hibir ey'in vcudu burada icab etmiyor." demitir.
280

NASREDDIN HOCA

480.
Baha'

s.

215 / Iz. P.

Bir mes'eleden dolay kyls Hoca'y kadya ikayet eylemele

riyle kad Hoca'y celb edp: "Kyl seni istemiyor. Bann aresi
ne bak!" diyince Hoca: "Asl ben kyly istemem. Varsn onlar,
hangi Cehenneme isterlerse gitsinler. O kadar halk nereye gitse bir
ky tekil edebilirler. Fakat ben, bir bama u yatndan sonra if
rimi, ubuumu dataym da kendime hangi da banda mesken
tedark edeyim?" demitir.

481.
Baha'i,

s.

215 / Iz. P.

Hoca merhum uzun bir yoldan gelirken pek ziyade yorulur.

Kendi kendine: "Ya Rabbi! Ne olurdu? Za'if bir merkebim olayd
da hi olmazsa ayan yerden kaldrayd!" derken teden bir sipahi
atn koturarak gelp arkasndan alt aylk kulonu gstererek Ho
ca'ya hitaben: "Ey day! Byle tenbel tenbel aacn glgesine ekil
mekle olmaz. almal! Haydi bakalm! u tay yoruldu; bir az srt
na al da u karki kye kadar gtrver." diyp Hoca: "Aman
Efendim! Ben kmldayamadmdan dolay... " derken, lakrdsn
bitirmek bile myesser olmayup imek gibi bir kam srtna in

mekle beraber: "Kalk, kerata! yle, u am alt senin, bu pnar ba

benim diye ar ezgi, fstki makaam konarak, gerek, smkl
bcek gibi bir konaklk mesafeyi bir haftada kat' ederek dalarda,
krlarda sefa etmee insan her vakt brakmazlar." diye barnca

biare, aresiz tay salla-srt edp aann nnde komaa balad.

Ara sra inciklerini kam okadka hop hop hoplard. Zavall, ky

kardan grnneeye kadar on dakikalk mesafeyi kat' edp niha
yet tayla beraber yz koyun kapand. Mermer yrekli herif artk
ziyade srar etmeyp: "Ayranc herif, sen de!" diyp geti, gitti. Za
vall Hoca, kan ter iinde yarm sa'at kadar kmldanamayacak halde
bi-hu yattktan sonra 'akl bana gelp srnerek bir aa dibine
geldi. Ban gk yzne kaldrarak dedi ki: "Ya Rabbi! Besbelli
281

PERTEY NAILi BORATA V

dilerim dkld cihetle ben lakrd anlatamaz oldum: Ben iste

dim bir eek, sen gnderdin binecek!"

482.
Baha'f, s. 216/ Iz. P.
Hoca kzn bir kye gelin etmi. Kyller hayli uzaklatktan
sonra Hoca koarak bir buuk saatlik yoldan kan ter iinde bunlara
yetiti. Hernan kadnlar ber-taraf ederek kznn yanna sokuldu:
Herkes kemal-i hayretle bakyordu. Hoca kzna dedi ki: "Kzm! Di
ki dikerken ineye sapladn ipliin ucunu dmlemesini unutma.
nki eer dm olmazsa 'acele ile iplik kverir; ine elinde
dikile kalr.

483.
Baha'f, s. 90 / Adsz szl kaynak (=ASK)
Nasreddin Hoca Temr huzurunda iken bir sipahiyi serhotur
diye getirmiler. " yz denek urun!" demi. Hoca tebessm et
mi. Temr gazab edp: "Be yz denek urun!" demi. Hoca kah
kaha ile glrnee balam. Temr, henz ocaktan km gibi yek
pare ate kesilp: "imdi sekiz yz urulsun!" diyince Hoca, sinirleri
geveyp kaskiarn tutarak sallana sallana makaralar koyuvermi
tir. Temr ise fkesinden zp zp srayarak: "Bire eri'at hi'ini! De
irmen kadar sarnla hem benim icra eylediim hadd-i er'iyi istih
fif eylersin, hem de benim gibi cihan zangr zangr titretmi bir ci
hangir-i cebbarn huzurunda bulunuyorsun; sonra da ne dehetli f
tursuz bir yree maliksin ki hala glyorsun!" diyince Hoca der ki:
"Dorusun; iin ehemmiyyetini bilirim. Senin de ne yaman bir hun
har olduunu tamimiyle tasdik ederim. Fakat, ne fa'ide! una a
yorum ki, ya sen rakam bilmiyorsun, ya bizim gibi, etten kemikten
mahluk olmayup adn gibi csnin de demir olu demirdir. Hele
himayet etmek istediin eri'at- garridan hi haberin yok. Seksen
denek nerede? Sekiz yz denek nerede? Emr etmek pek kolay. . .
282

NASREDDIN HoCA

Fakat bu yenir mi? Ne olur, zahmet alsan da verecein emir kaabil-i

icra mdr, deil midir? Bir parack dnsen!"

484.
Baha'f,

s.

93 / ASK

Mervidir ki: Bir sabah, Hoca kapsndan karken bitiik kom

usu tesadf ederek: "Aman Hoca Efendi! Meraak ettim. Bu sabah
sizde telal telal, hzl hzl lakrdlar ititim. Sonra da bir grlt
oldu; o ne idi?" demekle Hoca merhum, eki bir suratla: "Bizimki
ile biraz auuk. Sonra da, kadn hiddetlenp cbbeme bir tekme
aunca cbbem nerdbandan aa paldr-kltr dt de grlt o
idi." diyp komusu: "Canm Hoca Efendi! Hi cbbe grlt ya
par m?" diye srar edince Hoca: "Sus, a canm! Ne zorlarsn? te
iinde ben de var idim."

485.
Baha'f,

s.

125 / ASK

Bir k Hoca gaayet zrt kalm. Kendi kendine: "Aceba ee

in arpa taynn biraz indirsem olur mu?" diyp her zamanki kutu
dan biraz eksik vermi. Bakm, eek yine eski ne'esinde. Biraz za
man sonra bir avu daha eksiltmi. Eek yine aldrmam. Byle
byle yarya indirmi. Eee bir skunet gelmise de yine zararsz
grm. Bir iki ay sonra kutu yarndan aaya inince eein s
kunetine bir de malzunluk ilave olmu. Ve en-nihaye ok yatar ve
saman dahi az yer olmu; nk arpa da topu bir avuca inmi. Bir
sabah Hoca alra girmi, bakm ki eek mrd olmu. Demi ki:
"Eei tam ryazete aluryorduk, amma ecel msa'ade etmedi."

486.
Baha'f,

s.

126/ ASK

Hoca merhum ikinci abdesti almak in hanesi gelir. Hoca he

man cema'ata yetirnee almsa da haremi ok megul ettikten
283

PERTEY NAL BORATA V

sonra st ba p e k kirlendiinden bahisle hamama yollar. "Efendi!

Sakn ge kalma. Bilirsin ya, hemiremin 'akd var. Sen orada ba
balk vazifesini greceksin. Bulunmazsan geri kalr. Da'vetlilere kar
'ayb olur." diyerek sk sk tenbih eyler. Hoca, bu vaktsz istih
mam 'acilen icra eyleyp hernan hanesine komak istemise de d
arda pek sk yamur yamakta olduunu sylerler. Pencereden
bakar ki btn etraf kapal; yamurun durmak ihtimali yok. Elbi
sesini giyse yegane kaftan, binii sucuk kesilecek. Hernan elbisesini
derieyp toplayup rl plak yola dzlr. Yanurdan mkemmel
slanr. Meer kapusu nnde dahi da'vetliler toplanup Hoca'y
bekliyorlarm. Hoca'y bu halde grnce: "Efendi! Nedir bu hal!"
demeleriyle Hoca merhum: "eytana uyup da vaktsz hamama gi
den byle hem scak banyo, hem souk banyo, ikisini birden eder."
demitir.

487.
Baha'i,

s.

127 / ASK

Hoca merhum bandan eeine iki kfe zm ykletp gelir

ken ehir iinde mahalle genleri: "Hoca Efendi 1 Bize zm ver!"

diye taklrlar. Hoca merhum cema'at bir kerre gzden geirir. Hep
sine hrmetlice verse oa kaacak. isteyene birer entik verir. o
cuklar: "Efendi! Bu ne kadarck ey?" diye aznsamalar zerine:

"Evladlarm! Hepsinin tad bir. u kfelerdeki zmn lezzeti bir

danenin lezzetinin ayndr. Bina'en-aleyh az yemekle ok yemek
beyninde hibir fark yok." demitir.

488.
Baha'i,

s.

128 / ASK

Hoca merhum bir rzgarl havada deve stnde kavut yermi.

Fakat azna attka yel alr gtrr, hi boazna gitmek ksmet ol
mazm. Arkadalarndan biri: "Hoca Efendi! Nedir o yediin?" de
dikte Hoca merhum: "Byle giderse hi." demitir.
284

NASREDDIN HOCA

Hoca merhumun: "Deve stnde kavut yemeyi ben icad ettim,

amma ben de beenmedim." dedii vardr.

489.
Baha'i,

s.

216/ ASK

Hoca merhumun cmle-i kerimatndan biri de kyllere poy

raz satmasdr. yle ki: Bir sene bir kye imam olur. Ramazan ay
hitam bulunca kyller mahsulun ktln bahane ederek Hoca in
her sene mukannen olan buday vermernee kalkrlar. Hoca da
bunlara kzup tam harman zaman olmala: "yle ise ben de size
rzgar vermem. Bulun rzgarnz, savurun harmannz." diyerek
harman yerine nazr bir tepeye kocaman bir hasr gerer. Hakikaten
gnlerce poyraz harman yerine uramaz. Bir taraftan da kaln kaln
buludar havada grnrnee balaynca kylleri tela alr. Bir mu'
tekd kyl: "Efendi! Ben geen seneki Hoca hakkn iki mislini ve
receim." demekle Hoca, gznn nnde, onun harmaruna doru
hasra parman sokup bir delik aar. Bir de herif harman yerine
gidince mkemmel rzgar bulur. Balar savurmaa. Az zamanda,
muntazam rzgarla hep elerini, ynlarn bitirir. Sevine sevine
buday, saman uvallara doldurur; kanya ykletir; hanesine der
anbar eder. Bunu gren komular da 'acele harman yerine gelirler.
Yan banda olduklar halde rzgardan eser bulamazlar. Dier har
manc der ki: "Nafile yorulma. Git, Hoca'ya hakkn va'd et, rzgar
satn al." aresiz o da gider. Hoca onun harman tarafna da bir
delik aar. O kyl de derhal iini grr. Bunu gren kyller te
peye hcum edp hepsi Hoca'dan rzgar satn alarak hakkn bol
bol vereceklerini va'd ederler. Hoca: "Kyller! Sakn, Hoca'y kan
drrz da iimiz bittii vakt szmzden dneriz, gibi hatrnza
fena i'tikaad gelmesin! Sonra Cenab- Hak harmannz savurur;
avucunuzda bir hava kalr." demekle kyl korkup hulus- vicdanla
'ahdlerinde dururlar. Gzel gzel Hoca'nn hakkn va'd eylerler.
Hoca da herkesin barnanna birer delik aar. Hep savururlar. Be
reketli mahsul alrlar. Hca'nn hakkn iki misli olarak derler. Ky
l dahi malnn bereketini bulur. Hoca da bir sene ferih fahur gei285

PERTEV NAILI BORATA V

necek zahiresini der-anbar eder. Hoca zahiresini karulara ykletp

ky haricinde, Ayrlk-emesi'nde veda' ta'amru ederek du'a eyle
dikten sonra ayrlaca srada kylye mteveccihen: "Tanr ta'ala
hak sahibinin hakkn el ile alamazsa ite byle yel ile alr." demitir.
Mervidir ki o kyde hala rzgar mukaata'as cari imi.

Rahmet etsn mh- Nasreddfn 'e Hak

Oldu bizden bu du'4Ja mstahak
Her siiz f4Jeste-i takdirdir
Her rmuzu kaabil-i tejsfrdir
Sanma kim ebleh idi ol hurde-dan
Her siiz bir nkte rylerdi bryan
Hem glp hemyai!Jla dft Izzet'e
Erdi 3 1 8 'de gacryete.

490.
Baha'i,

s.

128 / ASK

Hoca -rahmet-ullahu 'aleyh- yamurlu bir havada hanesinde

oturup soka seyr ederken yamurdan sanmamak in sr'atle gi
den bir komusuna neden kotuunu sorar. O adam da rahmetten
slanmamak in katru syler. Hoca: "Vah vah! Te'essf ederim!
A hir zaman zahir, bak, ne gnlere kaldk! Ayol! Hi Tanr ta'alarun
rahmetinden kalr m?" demekle biare adamcaz utanup ar ar
yoluna devam eder. Hoca da yapt mu'zibliin eserini kaydszca
seyr edermi. Adamcaz srsklam kesilerek hanesine can atar.
Tesadf bu ya... Bir yamurlu gn de ma'hud adam pencere
sinden bakarken grr ki daha henz yamur birer dane dklmee
balad halde Hoca merhum ileriden skm; mu'tad vechile
cbbesinin eteini arkaya emremi, yldrm gibi hanesine doru
koarm. Komu haykrup: "Efendi! Bana ihtiirru unuttun mu? Al
lah'n rahmetinden kalr m?" dedikte Hoca bir dakika bile dur
mayarak: "Olum! Ben Allah ta'alarun yere dklen rahmetini aya
rola inerneyim diye kouyorum." der ve hanesine kapa atar.
286

NASREDDIN HOCA

491.
Baha ,i,

s.

129 / Szl kaynak, Necfb '.Asm

Hoca merhum ocak yakacak olmu. fler fler, yanmazrru.

Hernan yukar kup karsnn hotozunu alm, bana giymi; o hal
ile ocaa "pf1" deyince harlam. Hoca: "Meer ocak da benim gi
bi kardan ylarm." demi.

492.
Baha ,i,

s.

130 / ASK

dgaha varalm, dalaba dilber seyrine; grelim iyine-i devran ne

suret gsterir" mantuknca bir bayram gn ehir ha.ricindeki mey
danla gidp ocuklarn oyununu dalgn dalgn seyr ederken bir
gen Hoca'nn kavuunu bandan kapt gibi halkaya atar. Kavuk
elden ele adayup komaa balar. Hoca her ne kadar kavuunu elle
rinden kapmak isterse de muvaffak olamaz. Genler hayli hrpa
larlar. ocuklara: "Etmeyin evladlar! u kavuumu verin de gide
yim." diye her ne kadar niyaz etmise de alaydan, kahkahadan, evk
u atiretten, gulguleden kimsenin kulana girmez. Bakar ki sa'at
larca beklese bo, Hoca: "Lahavle!.." diyerek eeine binp hane
sine giderken em-ainalarndan biri: "Efendi! Hani kavu- erif?
Byle ba ak nereden terif?" demekle Hoca cevaben: "Kk
l hatrna gelmi de seyrangahta ocuklarn iine kart; oyun
oynuyor." demi.

493.
Baha7, s. 131 / ASK
Bir gn Hoca'ya: "Yahu! Sen olduka 'alimsin. u bizim m
kilimizi hall ediver: 'Aceba dnya ka arndr?" derler. O esnada bir
cenaze gtryorlarm. Hoca merhum tabutu gstererek demi ki:
"Bu su'alin erbab u gidendir. Ona sorunuz. Baknz, daha o imdi
lm, gidiyor."
287

PERTEY NAIL BORATA V

494.
Bah:i'f,

s.

131 / ASK

Hoca merhum bir gn pazarda gercin kadar bir kuun on iki

altuna satldn grp kendi kendine: "Demek ki piyasada tuylir
enva'nn revac var. Tam sras ... Ben de u bizim baba-hinciiyi ya
rn satla karaym." diye tasavvur eyledi. Ertesi gn kocaman
baba-hinciiyi koltuuna ald. Hayvan, gerdanndaki kaHade-i mercan
ile bil-iftihar bumunu iirp kendisinin koltua gelir takmndan
olduunu pek izhar ediyordu. Hoca merhum bu vaz' ile pazar ye
rine geldi. Haylice bir para elde etmek sevdasyla neticeye muntazr
iken bir de, harac-mezad baba-hindi, o da Hoca'nn hususi besle
rnesi i'tibaryla, gaayet-l gaaye on iki akada dayand, kald. Fazla
bir para daha diyen olmad. Hoca merhum hiddetlenp dellallara,
ardakilerinc hitaben: "Bu nasl i, Allah' severseniz? Daha dn,
gzmn nnde, gercin kadar boyal bir kuu tam on iki altuna
sattnz. Hem hepiniz de yksek yksek peyler srdnz. O boyan
msa, baknz, bunun da boyunda la'l mercan renginde kudretten
ziynetler var; srtnn ty bukalamun, yanar dner renginde olup
gnee kar durduu vakt parl parl yanar. 'Alel husus slk alnup
da kabard zaman hortumunu iirir; kanadn, kuyruunu adr
gibi aar; bir kuzu kadar csse peyda eder. o halde havlda nazan
nazan, tavus- Hindistan gibi hraman olunca temaasna doyulmaz.
ihtiyac sevkyla satnaa mecbur oluyorum. Yoksa, evden ayrlrken
kar, ben, hindi yle bir ye's etmemiz vard ki o hal-i hazinimize
dalar talar dayanmaz. Biz 'h, h! ..." diye giryan olduka o da
bizi: 'kul kul, kul!' diye tevik ederdi. Ah!.. ihtiyacn gz kr ol
sun! ... " diye Hoca'nn kemal-i hararetle kmas arilan bir md
det elendirdikten sonra ilerinden biri: "Hoca Efendi! Biraz ms
terih ol! Sen hakikattan gaafilsin. Bir kerrc o ku 'adi boyal bir
malluk deil; nakkaa- kudretin rengarenk donatt mehur tliti
kuudur." demise de para cihctinden midi mnkesir olmaktan
ne'et eden bir hiddetle gklere uurulsa dah o anda Hoca'nn g
zne grnmediinden: "Ey, a canm! Anladk. Tuti kuu ... Ne ol
cak? Gaaycsi yine ku deil mi? Bunun hneri ne?" demekle, mu
hitab hasmini ilzam etmek hissinin verdii bir ataretle: "Hah! te
288

NASREDDlN HOCA

bunun hneri var da ondan: nki bu gaayet iyi lakrd syler." di

yince Hoca da, koltuu altnda bir harnili-i feylesofane ile nazar-
tevecchn kapam olan baba-y Hindistan' iaret eyleyerek: "O
iyi lakrd sylerse bu da gaayet iyi dnr." demi.

495.
Baha'J,

s.

133 1 ASK

Hoca, mehtabl gecede dada yatarken aaya doru abdest boz

naa balam. Sokaktan, halinden bhelendii biri geiyormu.
Hoca kesmi. "Neye kestin?" demi. "Kesmeyeydim de ip gibi tu
tup kamydn?" demi.

496.
Baha'J,

s.

133 1 ASK

Bir vakt Anadolu'yu iddet-i siyasetiyle dehete ilkaa eden Te

mrlenk Anadolu'da her urad ehrin 'ulema ve 'urefasn a
rup "Ben 'adil miyim, zalim miyim?" diye sararm. " 'Adilsin." di
yeni de kesermi, "Zalimsin." diyeni de kesermi. 'Aciz kalmlar.
Hoca merhumun syt o taraflara ayi' olmala halk mraca'at edp:
"Aman, Hoca Efendi! Bu ie senden baka kimse bir are bulamaz.
Her ne yaparsan yap; u zalimin klcn bi-gnah 'badul-lahn ze
rinden kaldr." diye yalvanrlar. Hoca merhum: "ocuklar! Bu i be
nim in dahi zannettiiniz kadar kolay bir ey deilse de mazlu
minin Hak yardmas olduundan du'anz berekatyla belki muvaffak
olurum." diyerek hezar- ihtiyatla Temr'n ikaametg;ihna gelir.
"Su'alinize cevab verecek Hoca geldi" diye haber verirler. Temr hu
zlruna celb edp Hoca'ya dahi mezklr su'ali irad edince Hoca der ki:
"Siz mcerred bir melik-i 'adil de deilsiniz, bir bai-i zalim de deil
siniz. Zalim biziz. Siz seyf-i 'adaletsiniz. Cenab- Kahhar- zl-celal
mstehak- ceza olan biz zalirnlere seni havae eylemitir:

Lutf Hak bd tu mdaraba kiined

iinki ez had bigiizered riisva kiined.
289

PERTEV NAIL! BORATA V

(Mesnevi'den alnm olan bu beycin ma'nas: "Hakkn lutfu sa

na kar idareli bir surette mu'amele eyler. Fakat kabahatn haddini
geerse seni rezil ve rsvay eder.)
Mervidir ki Temr'n bekledii cevab- savab da bu imi. Bi
naen'aleyh bundan dolay Hoca'dan gaayetle holam; nedim-i has
s klm. O diyarda bulunduka yanndan ayrmam. Hoca merhu
mun hrmetine Akehir ve havalisi ve belki bilad- Karaman Te
mr'n ti-i kalrndan ve 'asker-i cemirnn yamasndan maslin
kalmtr.

Cmle danqyan hemi'n gfte hemi'n

Hest dana raheten /il- 'a/emin
(Me sn evi'den: Hep 'alimler hernan ancak unu sylemilerdir
ki: 'Alimin vcudu 'aleme rahmettir.)

497.
Baha'

s.

134 / ASK.

Hoca'nn iki haremi varm. Bir gn ikisi birden yanna gelp:

"Beni mi ok seversin?" "Beni mi ok seversin?" diye Hoca'ya tak
lamlar. Biare Hoca muztar kalup her ne kadar: "kinizi de ... " gi
bi szlerle bahsi geitirrnek isterse de kaani' olmayarak Hoca'y
hayli skarlar. Hatta kk haremi o esnada der ki: "Efendi! Mesela
ikimiz de Akehir glnde kaykta gelirken kayk devrilse, ikimiz de
dsek, sen karada olsan, hangimizi evvel kurtarrdn?" Hoca mer
hum bi-ihtiyar eski haremine dnm de demi ki: "Yahu! Sen az
ck yzme bilirsin, deil mi?"

498.
Baha'

s.

135/ ASK.

Hoca merhum olu ile bir kye gidiyormu. Olunu eee bin
dirmi. Ba'z kimseler grp: "Hey gidi zamane genleri! Aznn 'il290

NASREDDIN HOCA

miyle u ihtiyar babasn yayan yrtyor da kendisi rahat nihat ee

e binp gidiyor." demiler. ocuk: "Bak, baba! Ben sana srar et
medim mi? Haydi! Artk daha ziyade 'inad etme; u eee bin!" de
mi. Hoca eee binmi ... Biraz gitmiler. Birka kii tesadf edp:
"Ayol! Senin kemiin kartlam. Hem ite, geldin gidiyorsun. Bu
taze fidan bu kadar zahmete koup da kavurmak layk m?" derler.
Hoca tutar, ocuu da arkasma bindirir. Birka adm gider gitmez
bir blk herze-vekile daha tesadf ederler. Bunlar da bakup: "Am
ma insafszlk ha!.. Bir eekcie iki kii birden biner de uzun yola
gider mi? Bakn u herife! Hoca da olacak... " derler. Hoca artk k
zup eekten kendi de, olu da inerler. nlerine katarlar. ok ge
mez, bittesadf birka adam daha rast gelirler: "Allah, Allah! Bu ne
budalalk? Eek nlerinde bombo, hoplaya sraya kosun da ken
dileri bu scakta toza topraa bulanarak, kan ter iinde yayan yr
snler. Dnyada ne akn adamlar var?" dediklerini iidince Hoca
demi ki: "Lakin, yahu. Bu halkn dilinden kurtulabilen varsa ona
'ak olsun."

499.
Baki ,

s.

135 / ASK.

Bir mecliste herkes kendi biniciliine da'ir hikayeler sylyor

mu. Hoca'ya da heves gelmi; demi ki: "Filan iftlikte idim. Kah
ya bir at getirdi; k bana kadar harnlam; ele avuca smyordu.
Kyn babayiitlerinden biri binrnek istedi; yaruna yanatrmad.
Birisi zerine atlad; onu da kaldrd yere vurdu. Bir dieri daha gel
di; o da binemedi. Baktm ki hepsi nafile; bana bir gayret geldi... Da
ha o vakt gencim ... Hernan eteklerimi belime emredim; kollarm
svadm; el abukluu ile hayvann yelesinden tutup bir pertav et
tim ... " derken ifdikte hazr bulunanlardan biri o esnada ieri giri
verince Hoca merhum: "Ben de binemedim." demitr.
291

PERTEY NAL BORATA V

500.
Baha'i,

s.

136/ ASK

Hoca'nn iki zevcesi varm. Her ikisine de dierinden gizli bi

rer mavi boncuk verp: "Sakn bunu ortana gsterme! Bu benim
niane-i muhabbetimdir." demi. Bir gn ikisi birden Hoca'ya h
cum edp: "Hangimizi daha ok seversin? Gnln asl kimdedir?"
diye sorduklarnda: "Mavi boncuk kimde ise benim gnlm onda
dr." dermi. Kadnlar, her ikisi de kalben: "Beni ok seviyor." diye
mteselli olurlarm.

501.
Baha'i,

s.

136/ ASK

Komularndan biri, pr-tela: "Aman Hoca Efendi! Bizim ev

de kannla baldzm fena halde gavga ediyorlar. Birbirini bouyor
lar. Rica ederim; gel, unlara nasihat m edeceksin, ne yapacaksn?
arelerine bak. Ben 'aciz kaldm." der. Hoca sorar: "Gavgann esas
ya zerine mi?" O adam: "Hayr Efendi! Ya tan bahs ettikleri
yok." diyince Hoca: "Haydi olum, haydi! Telaa ma'na yok. Git
evine; imdiye kadar onlar barmlardr bile!" demi.

502.
Baha'i,

s.

136/ ASK

Hoca Sivrihisar kads iken iki afte hanm Hoca'nn huzuruna

kup biri: "Efendim! Ben bu hanma baya ip smarladm. O u
sam gibi ince ince eyler bkrnee balam. Nmunesini gsterdi.
Byle yapacaksa ben szmden dndm. Versin paralarm. .. " diye
nice 'ive-i naz ile yzn nim aup srma salarn Hoca'ya 'arz ey
ledi. Hoca: Subhanellah!..." diyp dier hanma tevecchle: "Sen ne
duyurursun?" demekle dieri sesine bir ihtizaz, bir hadret vererek,
sanki pek hiddetlenmi gibi: "Efendim! Bizim mukaavelemiz u
parmam kalnlnda baya amar ipi idi. Yoksa -kolunu sva
yup- bileim kalnlnda kendir bkmek deildi." diyince mtebes292

NASREDDlN HOCA

simane her ikisini de batan ayaa kadar szp: "Haydin kzlarm!

Uzlam!" dedikten sonra mdde'a-aleyhaya hitaben: "Sen de bir az
kalnca tut. O kadar inceitme ki Hoca'nzn gnl gibi abucak zl
mesin." demekle fettaneler glerek ekilip gitmilerdir.

503.
Baha'f,

s.

137 / ASK.

Hoca'nn mu'tad, iftardan sonra muhtasaran akam namazn

klup ta'am ederrni. Bir akam iftira armlar. Mretteb olarak
imama tenbihat- lazmay vermiler. mam tecvide son derece ri'a
yetle kelimeleri uzatarak sure-i fatihay okumu. Hoca iyice fke
lenmi. Tam fatiha bitp de imam ''Yasin" diyince Hoca: "Alim
Allah tahamml edemem; her ey'in bir sras var." diye cema'attan
feragat ederek mnferiden klmak zere saftan geri ekilmi. mam:
"Vel-Kur'an il hakim... Allahu Ekber!" diye rku'a eilince: "Bak!
Buna diyecek yok." diyerek abucak tekrar iktda etmitir.

504.
Baha'f,

s.

137/ ASK.

Hoca merhum bir i in Akehir'den memleketi olan Sivri

hisar'a gitmi. Fena halde ackm. Paras da yokmu. ardan ge
erken bakm ki bir funndan taze taze ekmek kyor; mis gibi ko
kusu etrafa yaylyor. Kede oturan ekmekiye: "Ekmeki baba! Bu
ekmekler senin mi?" demi. Ekmekinin gaayet tabi'i surette: "Evet,
benimdir." demesine Hoca heyecanla, tekrar be-tekrar: "Kuzum
ekmeki baba! Gerek bunlarn hepsi senin mi? Ayan peyim!
urada ne kadar scak, pamuk gibi sornunlar varsa hepsi senin mi?
Hepsi? .. " diye zorlaynca ekmeki: "Ne kadar zorlasan hepsi de be
nimdir." demekle Hoca kemal-i ihtimamla: "Ne bakup duruyorsun
yleyse? Yesen e ... " demitir.
293

PERTEV NAL BORATA V

505.
Bah:i?;

s.

138 / ASK

Veli Efendizade gibi o zamann kibarlarndan biri Hoca'y iftira

arm. Gndzden celb edp cami' cami' dolatratak haddinden
ziyade acktrm. ftar zaman yemek odasna girilp de mevzi'-i
mahslsunda indi dolmas, baldava, brek gibi eyleri Hoca gz
ucuyla temaa edince sabr u karan elden gitmi. Aznn suyu akna
a balam. Sofraya oturmular. A'la bir ikenbe orbas gelmi.
Hane sahibi hezaran vakaada bir kak alup: "A! .. Hay Allah ms
tahakn versin, IGhya Efendi! Sana ka kerre tenbih ettim ki u
aya syle, orbaya sarmsak koymasn, diye. Kaldrn, kaldrn!"
der. orbay kaseden, bir kar kp tam olduu halde krta
krta kaldrrlar. Hoca gz ucuyla teyi' edp hafife iini eker.
Hane sahibini "Efendim!..." diye tasdik ederler. Derken hindi dol
mas gelir, nar gibi kzarm; etrafa mis gibi rayihalar salm; ha
viyyat olan koyu renk, pirin, fstk gibi ey'ler harice tam... Efen
di, kemal-i nezaketle bir lokma alr. Pr-ate kesilerek: "Be, Aa!
Geen gn sana sylemedim mi, bu herif baharat kullanmasn, diye.
Bana kasdirriz mi var? Sen olsun dokunduunu bilmez misin? Otuz
senedir kapumdasn. Allah hepinizin laynz versin! Kaldrn, kal
drn!" der. Kemal-i 'azametle hindi dolmas lengeri de gider. Biare
Hoca gerekten hazin bir surette derlni bir ah ekp arkasndan
baka kalr. Bir harem aas sraya ri'ayeten baldavay getirir. Efendi
hmla bir kerre yzne bakup: "Be sersem 'Arab! A karnna tatl
dan balanr m? Ykl oradan!.." diyince biare 'Arab yedii kam
larn vahimesiyle daha elini ekmedii baldava taban kapt gibi
bir nefeste kapuy bulur. Kendini darya dar atar. Hoca bakar ki en
nefs yemekler hep birer bahane ile geri gidiyor. Hernan ka yaka
lad gibi mevzi'-i mahslsunda duran tablann bana ker. Du
manyla misler, anberler nisar etmekte olan molozlu pilava kak at
maa balar. Hane sahibi sofradan: "Efendi! Gel! Neye savutun?"
diye haykrnca: "Aman Beyim! Ba-na biraz mhlet verin! br ye
melderin birer birer crm gnah ta'dad edilp cezas ta'yin edilin
eeye kadar bendeniz u bizim eski dost ile bir mkdar greyim; hal
hatr soraym; derlnunu yoldayaym. Siz iinize devam edin."
294

NASREDDIN HOCA

demekle huzzardan kahkahalar balayup gle oynaa kemal-i

inbisatla ta'ama ibtidar eylemilerdir.

506.
Baha'i,

s.

140 /ASK

Hoca merhum bir yere msafrlie gitmi... Biraz ge kalm.

Hane sahibieri yemeklerini yemi olmakla beraber Hoca'y da ta'am
etmi zann eylemiler. Hoca'ya erbet ikram eyleyp tatl tatl bir
mddet konutuktan sonra: "Allah rahatlk versin!" diyerek ekilp
gitmiler. Hizmeti gaayet mkellef bir yatak yapup o da brakm
gitmi. Hoca tenha kalnca aln te'sirini daha ziyade hissedp
uyku ile geirmek istemi ise de kaabil deil, muvaffak olamam.
Artk bsbtn sinirine dokunarak oda ortasnda dnrnee bala
m. Bakm ki olacak ey deil, ldracak; hernan gitmi mabeyn
kapusn vurmu. eriden telala kouup: "Nedir o?" dediklerinde
Hoca, bir tavr- istirhamkarane ile: "Efendim! Benim in tekellf
etmisiniz; gaayet mkemmel bir yatak yapmsnz. Hal bu ki biz
fukaralktan yetime bir adamz. Bu gibi mkellef yataklar bizim
uykumuzu karr. Siz bana, lutf etseniz de bir kl pidesi ihsan bu
yurursanz daha memnun kalrm. Bir nkclarn bamn altna yas
dk, bakisini de stme yorgan yapar, altnda ml ml uyurum."
demitir.

507.
Baha'f,

s.

140 / ASK

Hoca'nn kadl hengamnda bir herif hasmn yakasndan

tutarak huzuruna getirp: "Efendi! Bu adam benden r'yada kr
kr yirmi aka ald. imdi istiyorum; paralarm vermiyor." der.
Hoca merhum ibram edp mdde'-i 'layhden yiirmi akay tahsil
eder. nndeki ekmeceye kr kr paralar saydktan sonra md
de'iye: "Al u krtlar!"; mdde'i-i 'layhe: "Al sen de paralarn!
Haydi! Bi rhiri nizin hakkna tecavuz etmeyin." diyp herifleri savm
ve bu hkmiyle huzzar hayran eylemitir.
295

PERTEV NAiL BORATA V

508.
Baha'l,

s.

140 / ASK.

Temrlenk, r'yasnda kendisini bi-huzur edeni ldrrm.

Hoca bunu iittii gibi ply prty toplaynca doru kyne fnir
etmi. teki beriki: "Canm Hoca Efendi! Bu herifn yldz yalnz
seninle barabildi. Ne yapsan, ne desen sana kzmyor. Memlekete
de fa'iden dokunuyor. Neye braktn, geldin?" dediklerinde Hoca
merhum demi ki: "Allahn 'inayetiyle uyank iken her nevi' mu'a
melesine icabna gre mukaabele ederek idare edebilirim. Hi ol
mazsa mmkin mertebe ictinab ve ihtiraz ve ihtiyat ederim. Fakat
r'yasna girmemek, ryasnda arzusu vechile hareket etmek elimde
deil ki ... "

509.
Baha'f,

s.

141 / ASK.

Bir msafrlikte yata zerine kocaman bir pamuklu gecelik

kavuu koymular. Hoca yle bir bana geirecek olmu; ta grtla
na kadar inmi. Geceliksiz yatmaa da alkn olmadndan evre
sini karup ortasndan balayarak kendi kendine: "Yarn zp yi
ne haliyle brakrm." demi, yatm. Hane sahibi Hoca kalkmadan
odaya dalup: "Amma uyku ha!.. Hoca Efendi! Gndz geceye mi
ulatrdn? Eshab- Kehfe mi kartn?" diyerek labiliyane ieri gir
mi. Hoca'nn banda 'acib ekil nesneyi grp biraz dikkat ile
anlayabildikten sonra: "A Hoca Efendi! Kavuu bomusun!" di
yince Hoca: "Ne yapaym evlad! Ben onu banasaydm o beni bo
acakt." demi.

510.
Baha'l,

s.

142 / ASK.

Birisi Hoca'nn yannda otururken kazara sesiice yellenmi.

Sonra belli etmemek in ayayla tahtay gcrdatrm. Hoca mer296

NASREDDIN HOCA

hum demi ki: "Haydi, sesini sesine benzetcin diyelim; ya kokusunu

ne yapacaksn?"

511.
Baha'i,

s.

142 / ASK

Hoca merhumun bakkala elli aka borcu birikmi. Uzun za

man verememi. Bir gn Hoca ahbibyla beraber arcia bir malal
de otururken bakkal karsna gemi; iki eliyle iaret yaparak: "Para
lar vermezsen seni ahbabn yannda rezil ederim." ma'nasn anlat
mak istermi. Hoca ban br tarafa evirince karsna geerek
yine iaret yapup haliyle, tavryla Hoca'y tehdid eylermi. Hoca
merhum, bir iki defa ban saHayup derunundan lahavle ekrnise
de karsndaki lahavle ile def' olur eytanlardan olmadndan bir
trl def' olup gitmez. Hoca artk seslice: ''Ya Rabbi! Sen sabr ver.
Beni u irkefe musaHat etme." gibi sylenmee balaynca ahbab
mes'eleyi hiss ederler. Bakkal yine aslr. Artk Hoca'nn sabr tke
nir; pr-hiddet bakkal arr: "Bakkal! Benim sana ka aka bor
cum var?" "Elli ." "Pek a'la! Yarn gel; yiirrni sekiz akasn al.
brs gn gel; yiirrnisini daha al. Etti mi krk sekiz? Geriye ne
kalr? Topu be akacaz ... Be terbiyesiz, hayasz herifl Be akaca
z n utanmaz msn arda, pazarda yar u ayara kar beni rs
vay etmee? Yazk sana! .. " diye st perdeden knca bakkal anla
yamad bu girift hesabn, cehaletinden ne'et ettiine zahib olarak
mahcubane elcilmi gitmitir.

512.
Baha'i,

s.

143 / ASK

Mehur Temrlenk'in ordusunda filler olduu ve hatta Engri

muharebesinde bir ok filler kulland ma'lumdur. Bu fillerden
birisi de Hoca'nn kyne beslemek in gnderilmi. Fil, kyde ne
kadar ekilmi ey varsa silmi sprm; bir ey brakmam. Btn
kyl ayaklanup Hoca'y nlerine katarak huzur- Temr'e ikayete
297

PERTEV NAL BORATA V

gitmiler. Zilimin korkusundan yolda birer ikier sivip Hoca hu

zura dahil olurken bir de bakm ki kimse kalmam. Hoca kendi
kendine: "Sizi tabanszlar, sizi! Beni kndeden atmakl size gste
reyim." diyp hernan sele serpe huzura dahil olur. Temr, sebeb-i
terifni sorunca: "Efendim! Kyl kullarnz kymze kendi has
fillerinizden birini milman huyurduunuzdan dolay bendenizi gn
derdiler. Bu vesile ile mazhar- iltifat olduklarna 'arz- kran eyli
yorlar. Ancak, biare, diyar- gurbette ei, kendine enis olacak bir di
i bulunmad cihetle ah u enini bizi dilhun ediyor. Kyl kullarnz
bendenizle beraber gelmilerse de huzura dahil olmaa cesaret ede
miyorlar; tebir-i da'iyaneme intizar etmektedirler. Bu vesile ile bizi
hernan hususi ve teklifsiz teb'anzdan'ad buyurursanz Hare kadar
minnetdarlmz devam eder." demekle Padiah pek ziyade mahzuz
olup Hoca'y hil'at ve hedaya ve ihsanla taltif:lta mstarak eylemi.
Kylye de bol bol kuru selamlar gndermi. rade etmi: derhal
Hoca'nn kyne bir dii fl gnderilmesi takarrr eylemi.
Hoca bu haberi alup ustalkla tehlikeyi atattndan ve ihsana
konduurrdan dolay kem:il-i ne'e ve niatla kye varnca kyller
bana birikp: "Aman, Hoca Efendi! Ne yaptn? Bize bir hayrl ha
ber ver." demeleriyle Hoca mhim bir vartay kemal-i muvaffak
yerle atatanlara mahsus bir gururla: "Mjde! Diisi de geliyor." de
mitir.

513.
Bah:i ,f,

s.

147/ Szl kaynak (=SK) Fe/ek 'Al

,

Bayram gecesi zevcesi Hoca'nn sevdii bir tatly piirmi. Ka

r, koca gle, oynaa tatl tatl yemiler. Bir nkclar artm; sabaha
saklamlar. Biraz konuup keyif attktan sonra, sabahleyin erkence
uyanmak zere, tatl uykuya dalmlar. O esnada hernan Hoca te
lala zevcesini drtp: "Aman kar! Kalk! Hatrma gaayet mhim
bir ey geldi. Unutmaa, geciktirmee gelmez. Zahmet olacak amma
artk mes'elenin ehemmiyyetine bala. Ayan peyim, u tatl ba
kyyesini abuk getiriver." demekle kadn: "Nedir telan? Byle sk
sk ne oluyoruz? dernee bile meydan bulamayup hernan koarak
298

NASREDDINHOCA

tatl taban getirir. Hoca tatlnn bana kp kadnn da etein

den ekp yanna kerterek iki tarafna bakmadan attrmaa ba
lar. Tatly bitirp: "Oh! .. " diye geni bir nefes alr. Haremi: "Efen
dil Nedir bu, gece yars aleVacele tatl yemekliin?" diye sormu.
Hoca demi ki: "Akamdan tatl bakaayas kald. Hayali da'ima zih
nimi trmalad cihetle rahat ve huzurla uyku tutmad. Dndm,
tandm: "Ta'amn hayrls boazdan aa gidenidir. Yemeyenin
maln yerler, kararn verdim; derhal mevk' -i iceaya koydum. Haydil
imdi afiyetle uyuyalm." demitir.

514.
Baha ,f, s. 149 / SK, Muhlis.
Ahbabndan biri bir da'vasnn 'akbetini anlamak in Hoca
Efendi'ye gelir. Mes'eleyi uzun uzad anlatr. Nihayetinde: "Nasl,
Efendi? Hakkm yok mu?" der. Hoca da: "Haklsn, birader! Hakl
sn." der. Hasn da, haberi olmayarak, ertesi gn Hoca'nn hanesi
ne gelir. O da iin neticesini anlamak zere, mes'eleyi bit-tabi', ken
dinden tarafa eke eke anlattktan sonra: "Hoca Efendil N e dersin?
Ben hakl deil miyim?" der. Hoca ona da: "Hay hay! Elbette hak
lsn." der. Tesadfen kars her iki hasnn lakrdsn da iidp Ho
ca'nn her ikisini de hakl kardn duymala: "Efendi! Dn kom
u Kurdolu geldi; iini anlatt. "Haklsn" dedin. Hasn olan Sen
cer Bee geldi; o da meramn anlatt. Ona da: "Haklsn." dedin. Bu
nasl i? Sen kad isen ben de bunca senelik kad karsym. 'Ayn
mes'elede hem da'vac, hem hasm ikisi birden hakl olur mu?"
diyince Hoca merhum, gaayet ftlrsuzca: "Sahih karcm! Sen de
haklsn." demi.

515.
Baha ,f, s. 150 / SK, Muhlis.
Birisi Akehir glnde gusl edecek olur. Orada bulunan Hoca
Efendi'ye: "Gusl esnasnda ne tarafa dneyim?" dedikte Hoca mer
hum: "Elbisen ne tarafta ise o tarafa dn." demitir.
299

PERTEV NAILi BORATA V

516.
Baha'i,

s.

151 / ASK

Hoca merhmun yemek dolabna karncalar m. Kar, koca

ayklamaktan 'aciz kalmlar. O esnada Hoca abdest alup le na
mazn klm. Aradan bir sa'at gep ikindiyi klmak zere tekrar
abdeste kyam etmi. Haremi: "Efendi! Be vakt in be abdest mi
alnr?" diyince Hoca merhum: "Sen o dolabn bir aresine baknaz
san bir vakt in be abdest de aldmz olacak." demi.
/Sonra bu muhavere u yolda ta'lcib edilmitir/: Haremi: "yi
amma on kula kuyudan su kanneaya kadar ben ne ekiyorum?
Senin ondan haberin var m?" demesine dahi Hoca merhum: "Evet
Efendim! Derunumdaki ey'i indirmek zere tenha yerler aramak
hususunda ben de neler ekiyorum." demi.

517.
Baha';

s.

151 / ASK

Bir akam haremi: "Efendi! Olana ne oldu bilmem. Durmaz

alar. Ne yapsam susmuyor. Ben 'aciz kaldm. Bak! Sen bir uyku
nushas m vereceksin? Yoksa Eshab- Kehf du'asn m okuyacak
sm? Ne yapacaksan yap. Hoplatup sratmadan kollarm koptu.
Hande ise, ark! dp baylacam." diye heyecanla hcum eder.
Hoca: "Dur bakalm, ayol! O kadar tela etme. Bir aresine bakarz.
Haydi! Sen u kitab al da nne aver. Ara sra yapraklarn evir."
diye eline bir kitab tututurur. Kadn, 'ifrit kesilp: "Efendi! Ben
lsem gaaliba sana alay gelecek. yle ya! Sizin in daha a'la! Yeni
bir hanm alr, bir mddet de onun zevkn karrsn. stte, bata
yok. Otuz senedir sam sprge ettim; bu eve hayatm sarf eyle
dim. Benim eviadm ise senin de yabancn deil a! Her vakt alay
skmez." diye ateler sanca Hoca: "Kar! Eer benim de bir bil
diim varsa dediimi yap. Yoksa, neye stme gelerek nafile gn
lm krup huzuromu bozuyorsun?" diyince kadn: "Peki, bu kitab
nedir? Ne olacak? demekle Hoca: "Hah, yle! Pein sebebini anla,
sonra fikrini syle. Bu Kuduri kitabdr. Her ne zaman cami'de
300

NASREDDIN HOCA

derse balarsam bizim mollalar balarlar uyuklamaa; hatta ba'zlar

da borlayup sayklamaa. Bit-tabi', akl banda, hayrn, menfa'atn
bilir, sal sakall, kocaman kocaman adamlara sihir gibi te'sir eden
bir kitab mini mini ocuu afyon gibi szdracak." der. Kadn naar
kalnakla dedii gibi yapar. Hakikaten Hoca'nn berekat- enfasiyle
ocuk da derhal uyur.

518.
Baha?;

s.

152 / SK, Nazm.

Hoca pencereden soka seyr ederken uzun mddettir borcunu

deyemedii alacaklsnn kardan sktn grp haremine: "Ku
zum Hanm! Haydi, u herife, sana sylediim vechile kap arka
sndan cevab ver de belki bir uzun mddet ta'cizinden kurtuluruz."
demise de yine duramayup ne konutuklarn dinlemek zere arka
sndan kendisi de gider. Alacakl kapy alar. Kadn kapy aralk
edp arkasndan ne istediini sorar. Alacakl: "Hanm! Zann ederim
ki artk imdiye kadar sesimden benim kim olduum anlalmtr.
Bu yznc geliime sebeb de yine u alacak mes'elesidir. Artk i
'ayb da geti. Sen onu bana ar; bir iki ift szm var." diye kat
kat sylemesine mukaabil kadn, kemal-i rfkla: "Efendim! Efendi
burada deil. Ma'mafih ne syleyecekseniz bana syleyebilirsiniz.
ikayetinizde de tamamiyle haklsnz. Hatta bugne sz veren de
bendenizim. Fakat ma'atte'essf hazrlayamadk, amma yava yava
tedark etmee alacaz. Efendi, kapunun nne bir sra al
dikecek. Kyn srleri da'ima kapurouzun nnden geer. Onlar
srndke bir hayli yn hasl olur. Onlar alup eireceiz, bke
ceiz, iplik yapup satacaz. Parasyla da borcumuzu deyeceiz. Biz
kimseciklerin hakkn yemeyiz." diyince herif, parasnn tahsili kaabil
olamayacan anlamakla beraber u suret-i tesviyye houna gitmi
olmal ki ihtiyasz glrnee balam. Hoca, suratsz alacaklsnn g
ler yzn grnce dayanamayup kadnn arkasndan ban uzata
rak alacaklya hitaben: "Gidi kftehor! ini salam kaza baladn
da imdi keyfinden kis kis glersin ha!.." demitir.
301

PERTEV NAL BORATA V

519.
Bah:i'i,

s.

157/ SK, iz.

Kazara Hoca merhumun hanesinde ate zuhur etmi. Kom

ularndan biri koup Hoca'y bulmu: "Aman Efendi! Ko! Evin
yanyor. Kapuyu aldm, aldm; hi ses, sada yok. Yeti!" dedikte
Hoca hi tela eseri gsterneyerek "Vallahi birader! Bizim hanm
la mur- beytiyyeyi taksim eyledik. imdi pek rahatm. Ben baric
den kazanup getirmeyi der-uhde eyledim; umur- dahiliyyeye o ba
kar. Ne kadar zahmet ise, git, haremime haber ver. Ben o hususa
karmam." demitir.

520.
Baha'i,

s.

157/ SK, iz.

Mutasallflardan biri bir mecliste bila fasla dr dr sylenirmi;

ve buzzir- meclisin mechul olmayan birok dedi-koduyu birbiri
ardna dizermi. Biare Hoca da bir keye ekilp muttasl esner
mi. Hitim- meclise karib o herif, alay eder gibi: "Efendi hazretleri!
Siz hi aznz amyorsunuz." diyince Hoca: "Aman birader! Ne
sylyorsun? Muttasl azm ayordum; grmedin mi?" demitir.

521.
Baha'f,

s.

157/ SK, iz.

Bir gn bir kadn yanna gelinini alup Hoca'nn ziyaretine gele

rek yana yakla ocuklar olmadndan bahs edermi. Gelin de ha
zin bir tavrla nne bakarm. Kayn-ana: "Ah, Efendi hazretleri!
Sabah oldu mu kocas bir tarafa, kars bir tarafa ekilerek yle mal
zun malzun oturular var ki, yrekler para para olur. Ortada,
cvl cvl, muttasl sylenir, koar, tepinir bir elence, bir canl be
bek olmaynca evin ne'esi gelmiyor; evin ii suyu ekilmi deir
men gibidir. Siz ok ey bilirsiniz. Allah 'akna olsun! Bir 'azimet
mi okuyacaksnz? Bir tts m vereceksiniz? Bir 'ilic m ta'rif ede302

NASREDDIN HOCA

ceksiniz? Hasl bizim bir aremizi gr." tarznda szlerle Hoca'y

hakikaten mte'essir etmiler. Hoca merhum aa yukar beyan-
mlahazadan sonra yzn gelin hanma dnerek: "Kzm! 'Aceba
bu hal size muris midir? Validenizin de hi ocuu olmad myd
'aceba?" demitir.

522.
Baha'i,

s.

158 /SK, Mehmet Ziya.

Hoca merhum memleketi olan Sivrihisar'dan Akehir'e ilk geldi

inde o kocaman gl grnce: "Baknz! uras kyn davadarn ot
latnak in ne a'li mer'a imi. Ne fa'ide ki btn su basm." demi.

523.
Baha'f,

s.

158 / SK, Mehmet Ziya.

Hoca bir yelken sefnesiyle seyyahat ediyormu. Yolda iddetli

bir frtna km. Yelkenler paralanm. Ta'ifeler diree trmanup
yelkenleri balamaa uratklarn Hoca grnce: "Ayol! Bu gemi
dibinden zplyor; siz tepesiyle urayorsunuz. Geminin sallanma
masn istiyorsanz dibinden balaynz." demitir.

524.
Baha'i,

s.

159 / SK, Mehmet Ziya.

Hoca merhumun birisinde alaca varm. Bir sabah, hayli uzak

olan hanesine gidp matilibunu isterse de herif, on paras dahi ol
madn beyan eder. Hoca hi'ib hisir dner. Yolda fena halde
ackr. Bir ekmeki dkkinna tesadf eder ki nar gibi kzarm scak
scak ekmekler yaylm. Alktan gz dnm olmala kenarda
bulunan bir ekmei alup ileride bir sd aacnn glgesine otura
rak, gzn sly- semiya dikp: "lahi! Bilirsin ki acm ve bir para303

PERTEV NAILI BORATA V

ya muhticm. Yine bilirsin ki filan ahsta u kadar guru alacam

var. Sen 'alim l-gaybsn ve her ey'e kaadirsin. Artk o herifteki ala
cama mahsuben iki para al da u ekmekiye ver." diye niyaz ey
ledikten sonra kemal-i tehalkle koca koca lokmalar mi'deye indir
mee balamtr.
Ekmeki mes'eleyi renince Hoca'ya bir mkdar yardm ede
rek memnun eylemitir.

525.
Baha'

s.

160 / SK, Mehmet Ziya.

Hoca'nn softal zamannda bir aralk silah tamas ediden

men'edilmi imi. Naslsa o aralk Hoca medreseye giderken cb
besinin altnda kocaman kulakl bir yataan ba zuhur eder. Ho
ca'y al-yaka subann huzuruna gtrrler. Suba gazubane: "Efen
di! Sen bklmetin yasan iitmedin mi de byle gpe gndz bu
koca 'alameti tayorsun?" demekle Hoca merhum: "Efendim! Ben
bununla ders bakarken kitabn yanllarn dzeltiyorum." demi.
Suba daha ziyade gazaba gelerek: "Benimle eleniyor musun? Hi
bu kadar 'alametle yanl dzeltilir mi?" diyince Hoca demi ki: "Ah,
Aa hazretleri! Ba'zen yle yanllar oluyor ki bu bile az geliyor."

526.
Baha'i,

s.

160 / SK, Mehmet Ziya.

Birka papas gelp bir mkilleri olduundan bahs eylediklerin

de Hoca merhum: "Syleyiniz. Allah kerimdir." demekle papaslar:
"Sizin Peygamberiniz mi'rac in gk yzne nasl kt?" demele
riyle merhum hi tereddd etmeksizin: "Sizin Peygamberiniz dr
dnc kat ge karken kurulan nerdbandan." diyerek hasn il
zam eylemitir.
304

NASREDDlN HOCA

527.
Baha,f, s. 161 1 SK, Hseyin Hamid.
Hoca merhum bir mecliste konuurken sz helva sohbetine
mncer olmu. Hoca: "Birka seneden beri canm bir luzine helvas
iser. Bir trl piirp de yiyemedim." demi. "Bu o kadar mkil bir
ey deildi. Neye piirmedin?" dediklerinde zavall Hoca: "Un bu
lunduysa ya bulunmad; ya bulunduysa un bulunmad." demi.
"Ey canm! Bunca zamandr bunlar bir araya getirmedin mi?" diye
sormalarna cevaben dahi: "Vak'a hepsi bir araya geldii de oldu
amma, kader bu ya, o vakt da ben bulunmadm." demi.

528.
Baha7; s. 169 1 SK, Ahmet Niyazi'.
Tccarlardan biri dier bir memlekete giderken yol ura olan
bir karvansaraya iner. O akam hanc buna bir tavuk, iki yumurta,
yarm ekmek verir. Atna da bir tutarn ot dker. Sabahleyin erken
den yola gideceinden hancya: "Hesabmz 'avdette grrz." der;
kalkar, gider. sene sonra 'avdette hana urayup yine tacire tavuk,
yumurta, atna ot verdikten sonra, ertesi gn, giderken: "Ey, gel
bakalm, hanc baba! Borcumuz ka para?" diyince hanc: "Vallahi!
Hesabmz biraz uzunca olacak, amma siz bire, bee bakmazsanz
kolayca uyuuruz. Hayd, helalinden iki yz aka ver de yznn ak
lyla k, git. u artla ki her gidi gelite bize uramal ha!" diyince
parann ne demek olduunu ve para nasl kazanldn pek iyi bilen
t:icir hayrette kalarak: "Aman, hanc baba! 'Akln m bozdun? Yok
sa bir su-i niyyetin mi var? ki tavukla drt yumurta iki yz aka ...
Bu ne demek?" demesine cevaben hanc da: "Hesabn biraz uzunca
olacan sylemitim a, imdi 'arz edeyim; mes'ele ayine gibi mey
dana ksn da o vakt bana darlnaa hakknz olmad anlalr.
Sizin bundan ay evvel yediiniz tavuk her gn bir yumurta
yumurtlasa ayda u kadar yumurta eder. Onlar kuluka yatrlmakla
bu kadar pili olur ki bittabi' onlar da tavuk olarak yine yumurta
yumurtlarlard. 'Avdette yedikleriniz de bunlara 'ilave edilip aradan
305

PERTEY NA!Li BORATA V

sene gemesi farz edilince 'azim bir tavuk mandras olur ki bun
dan yzlerce aka kazanlacan da siz pek a'h1 hesab edebilirsiniz.
Ben ii ksa kesp iki yz akaya razi oldum ki bu hesabca sermayesi
bile deildir. Siz tavuklar, yumurtalar yiyp telef eylemekle bu te
nasl katl eylemi oldunuz. te onun en azdan creti bittabi' bu
kadar olsun tutaca derkardr." diyince bahs uzayup mahkemeye
dayand. Hanc, ehre yabanc, fakat gaayet semiz, akn bir kaz gel
dii cihetle mterek istifade eylemelerini hakime lisan- mnasible
anlatm olmakla esna-y mrafa'ada hakim tacire: "Sen yediin ta
vuklar, yumurtalar hanc ile pazarlk ettin mi?" dedi. Tacir: "Pek
deersiz bir ey olduundan, 'avdette yine oraya urayacamdan
pazarla lzum grmedim." dedi. Hakim: " 'Avdette yediin vakt
pazarlk ettin mi?" demekle tacir yine "Hayr" cevabn verdi. Ha
kim: "Avdet in mddet ta'yin eyledin mi?" diyp: "Hayr" cevab
n ald. Hakim: "Mu'ayyen olmayan bir mddette iki tavuk alt yu
murtadan binlerce tavuk, binlerce yumurta almak kaabil mi, deil
mi?" dedi. Tacir: "bhesiz." dedi. Ma'zalik tacir ba'z i'tid.zlar serd
eylemise de salam olmadndan hakim tarafndan rtld. Bi
are iki yz akaya mahkum olunca etekleri tututu. Haline merha
met edenlerden biri tacire Hoca Nasredd1n Efendi'yi salk verdi.
Hernan koarak Hoca Efendi'ye mes'eleyi ber-tafsil anlatt. Hoca
merhum usul vechile da'vay i'adeye mu-vaffak olup gn sonra
ya ta'lk ettirdi. O gn, vakt- mu'ayyende Hoca isbat- vcld eyle
medi. Bir sa'at geti; yine grnmedi. Nihayet muhzir gidp hane
sinden celb eyledi. Hoca'ya bittabi' kzm olan hakim hiddet ve
iddetle: "Nin vaktiyle gelmedin de meclisi intizarda braktn? Bu
kadar zevat- kirarn mu'attal bir halde beklettin?" dedi. Hoca bir f
tur etmeden: "Tela etme, Efendi hazretleri! Tam geleceim esnada
ortak geldi. Tarlaya 'adi buday ekeceini iittiim cihetle artm
tm. Kalktm, anbardan bulgur yaptrmak in kaynattm deve dii
gibi budaydan nkclar- kafi uvallara doldurdum. Ne yapaym?
Ehemmiyyet vermesem herif en 'adi, deliceli, ot tohumlu, katks
budayndan ok nesneyi sepiverecek; bittabi' iyi mahsul vermeye
cek. Onun da yarsn ortaklna, bir haylisini de gya en a'la tohum
cretine mukaabil alacak. Baki kalan da re gidecek. midimiz
ber-hava olacak. yisi mi, kn bulgur pilavn az yerim de gelecek
306

NASREDDIN HOCA

sene de adam akll mahsul alrm. Onun in elceizimle kaynatt

m, her biri nohut gibi bulgurluumdan tahminen iki uval kadar
tohumluk verdim. te, ge kaldma sebeb bulur." demekle hasm
nn za'if taraflarn bulanlara mahsus bir ehre ile hakim meclise
mteveccih olup: "Efendiler! Duydunuz ya! Bu adam kaynam
buday tarlaya ektiriyor. Hi kaynam buday kar m? Bu 'aklda
adamlarn sz byle bir makaamda mesmu' olur mu?" diyince Ho
ca der ki: "Ya kzartlm tavuktan, pimi yumurtadan kocaman bir
tavuk mandras husille gelir mi ki? ki tavuk, drt yumurtadan do
lay bir msliman iki yz akaya mahkum ettiniz." diyerek hakimi
habt etmi; da'ay da rtmtr. Btn mahkemeyi dolduran halk
Hoca'nn bu 'irfan ve kemalini alklamlardr.

529.
Baha'i,

s.

172 / ASK

Kn, erba'inin en edid ayazna tesadf eden bir gecede kom

ular kavl karar ederek: "Bir bahane ile Hoca'ya bir ziyafet yapt
ralm." diyp esna-y sohbette: "Hoca Efendi! Komucak seninle
bir bahse girieceiz. Eer kazanrsan biz mkkemel bir ziyafet
ekeceiz. Gayb edersen sen bize a'la bir softa pilav ile gaaziler
helvas piirirsin. Alt taraf mrvvetine havale." derler. Hoca: "Ne
dir o, bakalm? Benim elimden gelir bir ey mi?" diyp birisi: "El
bette elinden gelmez. Gelecek olsa bahse ne hacet?" diyp skntl
Hoca: "Ay a canm! Syle de grelim. Elimizden gelemeyecek ne
biim ma'rifet imi?" demekle muhatab: "Bu gece ta be-sabah ehir
meydannda duracaksn. Sabahleyin Byk Cami'de birleeceiz.
Bunu yapabilirsen ziyafeci haklarsn. Fakat dn ki merrneri at
latan bu ayazda, aklk bir mahalde, bir noktada atee dealet eder
hibir ey olmakszn dim dik durmak her yiidin kar deildir. Bir
tarafa bzlp sonra meydana kmak imkan da yoktur. nki fi
lan filan efendilerin haneleri meydana nazrdr. Ta be-sabah a'ilecek
seni bekleyeceiz." diye uzattka Hoca kzyordu: "A canm! Anla
dk. isterse bir tabur 'asker beklesin; ben yaparm. Dediimi yapa
rm, vesselam!" demekle ilerinden birisi mstehziyane bir tebes307

PER TEV NAiL/ BORATAV

smle: "Ey! Nasl, kahraman? Bu ie giriebilecek misin? Olduun

noktann bir tarafi da 'umman mezarlk. Onu da dn; sonra, yle
byle deme. oluk ocuuola helalla. Birisinde alacan, bir tarafa
gmlm paran varsa bana syle. Borcunu, derdini de u efendiye
havale et. Onun srt kalndr, o kaldrr." dedikte Hoca: "Byle bu
dalaca ie girimem amma sana 'inad olarak oktan kabul ettim,
gitti. Bak, sana Hoca'nn ne elikten bir vcuda malik, ne mermer
den yree sahib olduunu gstereyim. Ben zaruretten yetimi bir
kimse olduumdan kerr:itla byle cat ayazlarda yollarda, bellerde
yattm oldu. Memleketimizde ne var? ok kr kurt yok, haydud
yok. O Sylemezler mahallesi ahalisine gelince onlarla herkesten
ziyade badarm. Belki bin kerre mezarlkta yattm. Veda', vasiy
yetle de al veriim yok. Ne arkamda firakna katlanamayacam
kimsem var, ne de yarna braklm bir iim var. Hele para mes'e
lesine gelince hepiniz bilirsiniz ki ben onun bayatn sevmem; taze
den taze gelmeli, gitmeli." diyp Hoca'nn o geceyi bir noktada
ayakta geirmesine karar verdiler. Sabahleyin Hoca dipdiri, kemal-i
niatla glerek bunlarn yanna geldi. Ne yolda vakt geirdiini sor
dular. Beyanat esnasnda: "Her yer beyaz. Borann, frtnann md
hi, mehib sadasndan baka ses sada yok. Aalarn krlrcasna ya
tup kalkasndan, yekdiere arpmasndan ma'da bir hareket m
ahede edilmez. Hele k namna bir mil uzaktan hi tahmin ede
mediim bir yerde bir kandil ziyas grlyordu." diyince ilerinden
biri: "Oooo!. .. Olmad, olmad. Bizim mukaavelemiz, atee mta'al
lk bir ey olmayacakt. Hal bu ki sen o ktan mkemmel sn
msn. Mukaavele bozuldu." dediler. brleri hep birden tasdik ve
te'yid edp mukaaveleye ri'ayet eylemediinden dolay Hoca'y zi
y:ifete mahkum eylediler. Hoca, her ne kadar bu sama iddi'ay cerh
eylemek istemise de mgaalataya boup sz syletmediler. aresiz:
"Peki" dedi. O gece da'vetliler hep geldiler. Namazlar klnd; soh
betler edildi. Sa'at ikiyi geti. Hala ta'amdan eser yok. Ziyade sabr
edemeyp "Aman, Efendi hazretleri! Biz piecekten vaz getik;
pieni getir." dedilerse de Hoca: "Canm! Olur mu yle ey? Hele
biraz daha sabr edin." diyerek bir iki defa da bu suretle elemise
de sa'at gernee balad cihetle msafirler artk drt bir li
san ile edid sr:ira baladklarndan: "Dur, yleyse ... " diyp, guya
308

NASREDDIN HOCA

getirmek zere Hoca gider. Bir mkdar daha beklerler. Hoca da gel
meyince: "Bu zevzek herif bize de bir oyun oynad. Dur, una ba
kalm!" diyerek Hoca'y mutbakda ararlar. Ne yemekten, ne Hoca
dan niane bulamazlar. Bir de avluya kar bakarlar ki Hoca bir aa
ca kocaman bir kazan asm; altna bir kr kandil koymu; kendisi
yine o tavr- mudhikiyle yle hayran hayran bakyor. "Hoca Efendi!
Bu kadar adam alktan krdn, geirdin. akann bu nev'ine kaka
derler. Nedir bu hal? Ne yapyorsun?" demelerine cevaben: "Ne ya
pacam? Size bizzat yemek piiriyorum. Yine mi yaranamadk?"
dedi. "Ayol! Gk yzne bir kazan asmsn; altna bir kr kandil
yakmsn. Hibir kandilden, hatta me'aleden bu mesafedeki kazan
kaynar m?" diyince Hoca demi ki: "Efendiler! Ne abuk unuttu
nuz? Hani siz gn evvel gecenin ayaznda benim bir fersah mesa
fedeki grnen kandilden sndma hkm ediyordunuz. O nisbede
bu hamam klharundan daha scak saylabilir. Bir fersah malaldeki
kandilden snmak mmkin olur da arn mesafedeki kazan kan
dil kaynatamaz m?"
/Bir rivayete gre: Hoca mahalleiiiere byle bir oyun aynayup
onlar tam ilzam ettikten sonra mkemmel bir ziyafet keide ederek
gaayet ne'eli bir 'alem geirmilerdi./

530.
Baha'i,

s.

175 / SK, Ala'eddin.

Bir gn Hoca merhumun haremi nde koarak kanaa sava

r. Hoca merhum: "Yetiir artk ettiin! Sana mkemmel bir dayak
ataym da otuz yllk fkemi alaym. Sonra sen beni var, beendiin
kimseye ikayet et." gibi st perdeden son derece kyor, elinde
kocaman bir sapa olduu halde koalyordu. Haremi ise: "Amarun,
mmet-i Muhammed! Bu herif yine ldrd. Canm kurtarn!" diye
feryad ederdi. Civarda dn evinden bu feryad ve gulguleyi iiden
ler sokaa frlayup evvelce kadn harerne ardktan sonra: "Hoca
Efendi! Etme, gitme! Kadlar, sa uzun akl ksa olurlar. Hepimizin
bamzdadr. Hususa sen okumu adamsn. Bu cahillii biz yapup
da sen nasihat verecek iken sana yakr m?" yolunda hiddetini ya309

PER TEV NAIL BORATAV

ttrmaa altlar. Dier taraftan ise hane sahibi ne gep: "Aman,

Hoca Efendi! Bu, kahr yznden lutf oldu. Zaten, da'vette kusur
etmitim. Biraz da meclisimiz genlere mahsus gibi olduundan bel
ki sklrsnz diye mlahaza etmitim. isabet oldu. Hele azck terif
edin; bakalm, zat- mes'eleyi anlayalm da icabna bakmak kolay."
taznda Hoca'y bir az daha yumuatt. Hoca, ateler pskrerek, ba
rarak ieri dahil oldu. Yemek zaman olmakla sofraya indiler. Ho
ca kadnla gavgasn tafsilatyla anlatarak meclisi glrnekten krd, ge
irdi. O esnada baklava geldi. Hoca merhum kemal-i 'ak u evk ile
kendi nnde olan faslalar hora geirdikten sonra bir taraftan hi
kayesine devam eylemekte olduu gavgann tetmmatndan olmak
zere: "Ah gidi klhani! Kadnn tali'i varm. Buraya can att da
kurtuldu. Eer yakas bir kerre gelime gee idi, yle kulandan
tuttuum gibi topa misill evirecektim." diyerek baklava tabann
kar cihetini kendi nne evirerek yine attrmaa balad. Bu m
nasebetle huzzar gldrd. "Hiddet zamannda bile alaydan vaz
gemiyorsun." dediler. Nefis ta'amlar hitama erp kahveler iildik
ten sonra Hoca, kemal-i inbisat ve i'tidalle huzzara mteveccihen:
"Efendiler! u komu efendi dn yapt. Bizi da'vet etmedi. En
nefis yemekler yaplacan, baklavalar, brekler pieceini bildiim
cihetle kar ile beraber dndk, tandk; ziyafete itirak etmek
in bu gavga oyunun uydurduk. Yoksa ben karcmdan honu
dum. Allah da honud olsun! Haydi! Harerne haber verin biz gide
lim de siz artk safanza bakn." diyince Hoca'nn alaya bu derece
ciddiyyet ekli vermesine hayretler iinde kalmlard.

531.
Baha ,i,

s.

177/ SK, Ala ,eddin.

Mtegallibeden biri Akehir'de iken, 'askerlerinin msafir oldu

u ky devre km. Bir hafta kadar gezmi. 'Avdette, Hoca mer
hum, kudumunu tebrike gidp: "Nasl, bari elenebildiniz mi?" de
dikte o zat: "Pek elenceli vakt geirdim. Bit-tesadf pazar ertesi
gn kyde bir yangn zuhur etti; onu seyr ettim. Insanndan da te
lefat var; hatta birisinin kayn validesi gaa'ib olmu; pek tela eseri
310

NASREDDIN HOCA

gsteriyordu. Sal gn, bir kuduz kpek iki adam srd. Herifler
kudurmasn diye kzgn ile daladlar; manda gibi baryorlard.
aranba gn sel geldi; bir hayli evleri ykt. Su zeri eya ve enkaaz
ile dolu idi; hatta, iinde ocuu ile bir de beik su stnde sandal
gibi yzyordu. nek, dana, bir de deveyi sel ald, gtrd. Akama
kadar onunla meguul olduk. Penenbe gn bir boa boanup
be alt kiiyi yaralad; birisinin gz patlad; birinin karnn deti;
hayat tehlikede diyorlard. Cum'a gn, bir kyl kara-sevdi getir
mi; oluunu, ocuunu ktr ktr kesmi. Ben de kzdm; keratay
en feci' lmle ldrttm. Ge vakta kadar iim o oldu. Cum'a er
tesi gn bir byk, eski hane bateten yklup kadn, erkek, oluk
ocuk birka kii enkaaz altnda kald; barup armalar ky
doldurdu. Enkaaz ar abuk kaldrttm ise de hane topraktan ve en
kaaz gaayet battal eyler olmala mecruhlarn manzaras halcikaten
dehetli idi. Kurtarmasak daha iyi olacakm; para para olmular.
Ekserisi ara ara helak oldular. Pazar gn bir kadn kendini
erik aacna asm; onun seyrine gittik. Beikte bir kz kalm ... Ha
sl btn hafta her gn bir elence ile vakt geirdim." diyince her
vak'ann stima'nda siniri boanup baylmak derecesine gelmi olan
biare Hoca helecanl, titrek bir sesle: "Lakin, yahu! Bereket versn
ki abucak 'avdet ettin. Eer bir hafta daha kalsaydn kudumun
berekatyla az daha kyde ta ta stnde kalmayacakm." demi.

532.
Baha ,f,

s.

179 / SK, Dlbendci Muhiddfn olu Kazm.

Hoca merhum hurma yerken haremi dikkat etmi ki efendi e

kirdeini karmyor: "A Efendi! Sen ekirdeini karnyarsun gaa
liba." diyince Hoca demi ki: "Elbet karmam, ya! Ben onu satn
aldmda yemii ekirdeini taraya karmad ki. Eer ekirdei
atlverecek olsayd para ile satlmazd. Ben ona buz gibi beyaz para
lar saydktan sonra sokaa atverir miyim? Beni sana sefihtir diye
kim haber verdi. Para verdim aldm; 'afiyyetle yedim; vesselam!"
31 1

PERTEV NAIL BORATA V

533.
Baha'f,

s.

180 / SK, iz.

Hoca te'ehhl etmi. Haremi ayda dourmak emnareleri

gsterp abuk bir ebe istemi. Hoca aalayup: "Bizim bildiimiz
insanlarn diisi dokuz ayda dourur. Topu ay zarfnda bu nasl
ey?" demekle kadn hiddetlenp: "Ne demek? Dokuz ay olmad
m? Valiahi tuhaf1 A herif1 Ben sana varal ne kadar oldu? ay de
il mi? Ey? .. Sen beni alal? .. O da ay; etti mi alt ay? Zaten ay
da sen kendin i'tiraf ediyorsun. te sana, kabak gibi tam dokuz ay."
diyince Hoca merhum birok dndkten sonra: "Hakkn var, ka
r! Benim bu ince hesab aklma gelmedi. Afv edersiniz, yanlmm."
demi.

534.
Baha'f,

s.

180 / ASK

Hoca merhum, zevcesinin vefat zerine bir dul kadn alr. Ho

ca, ara sra merhum hareminin muhassenatndan uzun uzadya bahs
edermi. Bundan muber olan kars da eski kocasnn faza'ilinden
bahs etmee balar. Nihayet bir gece, Hoca'nn, hasb el-icab mer
humesinden bahs etmesi zerine kadn yine eski efendisinin fazilet
lerinden uzun uzadya bahse kalkmala Hoca'nn can sklarak se
dir zerine serilmi olan yatakta kadna bir tekme urup yere d
rr. Kadnn kolu incinir; fena halde can yanar. Ertesi gn ziyarete
gelen babasna ikayet eyler. Herif, pikin adam olduundan kznn
szianmasna ehemmiyyet vermeyerek Hoca'dan mes'eleyi sorar.
Hoca der ki: "imdi ben 'arz edeyim de siz insafla hkm veriniz.
Bendeniz bir, bizim merhume iki, imdiki hanm , onun rahmetli
ilk efendisi, etti mi drt? Merhamet edin. Benim gibi bir kalender
Hoca'nn yatana drt kii sar m? Bittabi' samadk. Bu, uta
bulunmu; paldr kldr dt. Benim bunda ne kabahatm var?"
312

NASREDDIN HOCA

535.
Bah;rf,

s.

181 1 SK, '.Asm Bey.

Hoca merhum talebdiinde bir kasahaya cerre gidp cami' -i e

rifte va'z eyledii esnada bil-mnasebe Hazret-i ' sa aleyh isselarnn
drdnc kat gkte bulunduunu sylemi. Cami'den kt esnada
ihtiyar bir kadn yanna yaklaup: "Canm Efendi hazretleri! Derste
bir nokta pek ziyade merakm mlcib oldu. Hazret-i 'sa 'aleyhis
selamn drdnc kat gkte olduunu sylediniz. 'Aceba iki gzm
orada ne yer, ne ier idi?" diyince Hoca'nn tepesi atup demi ki:
"Be haddini, vazifesini bilmez kadn! Ben uraya, memleketinize ge
leli bir ay oluyor. Bir gn olsun u zavall hoca 'aceba ne yer, ne
ier? diye sormadnz. imdi benden ta drdnc kat gkte Tanr
ziyafetinde bulunan, her gn trl trl Cennet ta'amlaryla besle
nen kocaman bir zat- erifi mi soruyorsun?"

536.
Baha'f,

s.

182 / /zzet Paja.

Hoca cebine eftali doldurup r:ist geldii arkadalarna cebini

gstererek: "unun iindekini kim bilirse en byk eftatiyi ona ve
receim." demekle: "eftali!" demiler. Hoca kemil-i istigrabla: "Bu
nu size hangi kahbe dl haber verdi." demi.

537.
Baha'f,

s.

212 / /zzet Paja.

Bir vakt Akehir'e hapazan bir suba gelmi: "Herkes bildii

yemein ne yolda piirildiini yazsun da bir kitab vcuda getirelim."
diye memleketin vclhuna sylemekle bu sz Hoca'ya aks etmi.
Hoca ertesi gn o zat grp: "Bu gece ta be-sabah dndm. Hi
iitilmedik bir yemek kef ettim. Gaayet basit, gaayet latif." diyp:
"Nedir?" dedikte: "Bala sarmsa batrup batrup yemek." dedi.
Herif, zihni bo bir adam olmala ve derhal suba tesadf eyleme313

PERTEVIVAJLBORATAV

siyle: "Efendim! Bizim beldemizin ok grm, ok bilmi, tuhaf

mereb bir hacas var. yle garib bir ta'am ta'rif etti." diye anlatr.
Suba da ondan yksek seviyede bir adam olmadndan: "Adyib!"
diyp hernan hanesine gidince akam ta'amnda tecrbesini yapar.
Bittabi' iren bir ey olur. Herif buna hiddetlenp sabahleyin bu
ta'am rivayet eden ma'rifetiyle divan odasna Hoca'y celb eder.
"Bal ile sarmsak yemeyi icad eden sen misin?" demekle Hoca mah
viyyetle: "Evet Efendim! Min gayr- had da'iniz." der. Emr eder.
Sabahleyin, a karnna Hoca'nn nne koyarlar. Hoca sarrusa
bala batrup ineyince ta'mnn fenalndan nai gaayet 'acib bir
suratla iki tarafna baknr. Suba: "Ne bakyorsun? dd ettiin
ta'am doya doya, 'afiyyetle ye." demekle Hoca: E fendim! Sadk
snz. Ancak da'iniz, bu icadm bir nazariyyeden 'ibaret olup henz
tecrbesini yapmamtm. imdi yaptm amma nazarisi 'amelisine
uymad." demekle bu nkteli i'tirafndan dolay yakay kurtarmtr.

538.
Baha'f,

s.

219 / SK, Hafiz 'Ali Hulki.

Bir gn Akehir'e mubaheseyi sever bir suhte gelp: "ehrini

zin en 'alimi kimdir?" diye sormakla Hoca merhumu ta'rif ederler.
Arar, bulur: "Hoca Efendi! Sana krk su'alim var. Krk sualime sen
den bir cevab isterim." der. Hoca kaytszca: "Syle bakalm su'al
lerini." diyp krkn da can kulayla dinledikten sonra: "La edri
klliha." ya'ni hepsine birden: "Bilmem!" kelimesiyle bir cevab ve
rp mu'arzn susturmutur.

539.
Baha'

s.

219/ SK, Hafiz 'Ali Hulki.

Bir gn Hoca merhuma: "Burnun hangi tarafta?" demiler. En

sesindeki 'ukde-i hayatiyye mevzi'ini gstermi. "Hoca Efendi! Ta
mamiyle zddn ve mukaabilini ta'rif ettiniz." diyince Hoca: "Hah!
Grdn m? Aksi ta'ayyn etmedike asl takarrur etmez." demi.
314

NASREDDIN HOCA

540.
Baha' s. 219 / SK, Gyaseddln.
Hoca merhum kznn eline destiyi verp suratna iki tokat 'ak
ederek: "Sakn destiyi krma ha!" der. Yavrucazn ma'sum yana
ndan ince daneleri dkldn grenler: "Efendi! Bu bi-gnah
ma'suma bi-gayr- hak ikence reva mdr?" dediklerinde: "Asl, des
tiyi krmadan 'akbetin vehametini gstermelidir ki dikkat etsin.
Yoksa desti, krldktan sonra ceza vermekle yerine gelmez." der.

541.
Baha' s. 220 / ASK
Hoca merhum zevcesinin eirdii iplii pazara gtrp gaddar
esnaflar birok hile ve bahane ile Hoca'nn elinden yok babasna al
mak isterler. Hoca kendi kendine: "Size, irtikab ettiiniz oyuna gre
mu'amele etmek yarar." diyerek kllkte bulduu kocaman bir deve
ban hanesine getirip iplii zerine sarar. Gaayet iri bir yumak hu
sule gelir. Yine arya gidp dier tccarlara gsterir. Birisi, yumaa
nisbetle aa bir fi'at verirse de Hoca dnr. Daras knca tam
ipliin babasdr. Heman: "Say parasn." der. Herif bu kadar iri yu
man bu fi'ata verilmesine bhelenp: "Efendi! Bu yumak sizin
hane malsulu mudur? Yoksa bakasnn m? Sakn iinde bir ey ol
masun." diyince Hoca kemal-i ciddiyyetle: "Devenin ba!" der. M
teri emniyyet edp parasn sayar. Hoca da para ile sknusru def'
eder. Mteri, dkkannda yuma zp de iinde kocaman bir
kafa grnce hernan Hoca'y bulup: "Efendi! Bu size yakr m?
Bana yuman iinde bir ey yok, dedin; beni aldatun." diyince g
lerek der ki: "Eer sen kymetini bilsen benim sana verdiim ders
senin hile ile kazanacan birka paradan bin kat fa'idelidir. Bir ker
re u biare zevcemin gz nuru dkerek vcuda getirdii iplik sana
helalndan nkclar- kafi kar getirir. Piyasay biliyorum. kincisi ben
sana yalan sylemedim. 'Yok! Devenin ba' diye hileyi 'aynen i'tiraf
eyledim. Sen de o haliyle satn aldn. Eer byle yapmasaydm da
deer fi'auru bulmaa 'inad edeydim, ya elimde maltn olduu halde
315

PERTEY NAiL/ BORATA V

naar kalclm bir zaruret def olmayacakt. Yahud, l bahasna

malm sizin kucanza atup mabun olduum halde ha'ib hasir
ekilp gidecektim. Benim malm, verdiin paray karup, hatta sa
na da bir ka para kazanclrmazsa dnya gaa'ib olur; Hoca Nasred
din gaa'ib olmaz. Ben her vakt borcumu dernee hazrm."

542.
Baha'i,

s.

221 / ASK.

Hoca merhum, birka kii ile bir mahalde oturup muhabbet

ederken Hoca ile yle bir mu'arefeti olan bir kimse gelp: "Kuzum
Efendim! u altunu bozuver." dedi. Hoca, resmi grt adamlar
iinde, naslsa: "Param yok." dernee sklup: "imdi sras m ya?"
diye bandan savmak istediyse de herif, iddet-i lzumundan nai
ibram eyledi. Naar Hoca bir bahane yapnaa mecbur olup: "Ver
bakaym altunu." dedi. Eline alup evirdi, evirdi. Avucunda veznini
tahmin eyledi. Nihayet: "Olum! Ben bu altunu bozamam. Ek
siktir." dedi. "Canm Hoca Efendi! Sen boz; ka para eksik alrsan
ben razym." dedi. Hoca kendi kendine mrldanup: "Ayol! ok
eksik, ok. Nafile; ben bozamam." demise de herif, ellerine sanlup:
"Ka aka verirsen ver. Sonra altunu aldm yere i'ade ederim. Se
nin paran da geri veririm. Bana byk bir dostluk etmi olacaksn."
diye yalvarnakla Hoca bir taraftan terlemee, dier taraftan da fena
halde kznaa balayup, nihayet yakay kurtarmak in elinde biraz
daha dndrp aktardktan ve avucunda bir mddet sratup hop
Iattktan sonra: "Hesab ettim. Bu altunu verdikten baka sizin daha
ste alt buuk aka vermeniz lazm geliyor. Byle bir madrabazlk
da benim elimden gelmez." demitir.

543.
Baha';

s.

221 / SK, Marangoz Ahmed.

R'yasnda komu kadnlar Hoca'nn etrafn alup: "Efendi! Sa

na pek mnasibdir." diye bir kaclnla izdivac ettirmee urayor316

NASREDDIN HOCA

larm. Hoca helecanla uyanup hernan haremini drtp uyandra

rak: "Kalk, be gayretsiz kadn! Amma ftrsuzsun ha! Yan bamda
olduun halde hi aldrmyorsun. Komu kadnlar beni zorla ev
lendiriyorlar; stne ortak geliyor. Haydi! u kadnlar def et; yoksa
sen bilirsin. Beni sylemedi deme. Eskiye i'tibar yok ha!.." demitir.

544.
Baha'f,

s.

222 / SK, Marangoz Ahmed.

Komularndan, hayaszlkta mehur bir kadn bir gn Hoca'

nn yanna gelp: "Canm Efendi! u benim deli kza bir nefes mi
edeceksin; muska m vereceksin? Bir ey yap da biraz akllansn. Her
gn benimle pene pene; yapmad delilik yok. Handa ise ba-na
dayak da atacak." diyince Hoca: "Hanm! Ona benim gibi ihti-yarn
nefesi te'sir etmez. Benim nasihatm dinlersen sen ona yiir-mi be,
otuz yanda gene, dine, nefsi, nefesi salam bir adam bul da
ona hem hocalk eder, hem kocalk eder; ve ile ga'ilesi, oluk ocuk
telaesi onu muma dndrr; melek gibi olur." demitir.

545.
Baha'i,

s.

222 / SK, Marangoz Ahmed.

Zavall Hoca'nn bir yorgan olup k gn biniini, flan, hasl

ellerine ne geerse rtnr, yatarlarm. Yine ziyadece kar yad
bir zamanda gece kars: "Efendi! Hi kazanmazsn. Olur ile kana'at
edeceiz diye fazla bir yorgana bile malik olamadk. imdi iki yor
ganmz olsayd da rahat, rahat rtnseydik, ne olurdu? Benim de
stme unu bunu rtrnek zddm. Biri uzun gelir, br ksa gelir;
derken biri bir tarafa kayar, br baka bir cihete toplanr. Ah!
Yoksulluun gz kr olsun! Ey! Ne yapalm? .. Bir vakt benim ba
bam ... " diyerek Hoca'nn senelerden beri dinledii ve kardan daha
iyi ezberledii masallara balaynca: ''Yoook!.. Ben hem uykusuzum,
dr dr istemem. Gzel gzel uykunu uyu bakaym!" dediyse de ka
dnn bir kerre makaralar alm olmakla susmas kaabil olama317

PERTEY NAIL! BORATA V

ynca Hoca: "Dur, kancm! Sana kyamet kadar pamuk getireyim.

i stediin kadar yatak yap, yorgan yap." diye kalkup harar omuz
lad gibi doru havlya inerek karlar doldurmaa balad. Kadn
pencereden seyr ederek: "Be adam! Bu ayazda kar ile oynayarak
kendini hasta edp de bama bir derd daha m karacaksn? Ne ya
pacaksn onlar?" demekle Hoca: " te sana Huday- nabit bir ok
pamuk." demi. Kadn: "Ayol! Hi kar adam str m? diyince Ho
ca: "Istmayacak olsa babalarmz, dedelerimiz altnda yumuack,
scack yatup ml ml uyurlar m?" demi.

546.
Bah:i'f,

s.

223 / SK, Marangoz Ahmed.

Hoca bir kyn ara-odasna msafir olmu. Kahya her evden

muttasl kabak halamas tarm. Kabak yemekten Hoca'nn can
km. Bir gn kyn cami'inde krsiye kup: "Ey cema'at! Eb
ced'in ma'nasn bilir misiniz? Bakn size syleyeyim: Ebced, "gaafil
kylnn kulan pek ek"; hvvez, unlar msafir arlamasn bil
mez"; hutti "biare Hoca her gn kabak yutti'; kelemen, "ben bu ie
gelemem"; "za'fes, "bu mu'amele kitabn bir yerine smaz"; kara
et; "Hoca'nza yok mu lengerde bir kar et"; dazlan; "Bunda ye
dir, ahirete git azlan", diyince kyl mte'essir olup: "Afv edersin
Hoca Efendi! Biz yedirp iirmenin bu derece faziletini bilmiyor
duk." diye i'tizar edp gidinceye kadar Hoca'y koyun etiyle, tavuk
kzartmasyla beslemiler, diye menkuuldur.

547.
Bah:i'f,

s.

224 / SK, Marangoz Ahmed.

Hoca merhumun haremi hastalanr. Her gn, iinden 'avdette

ba ucuna geer, alarm. Hatr sormaa gelen komulardan bir
kadn: "Efendi! O kadar zlme; korkulacak bir ey yok. na' Allah
bir mddet sonra savuturur." dediinde Hoca: "Hanm! Ben me
guul bir adamm: yarn kalkar; kylere giderim; yahud baka bir iim
318

NASREDDlN HOCA

olur. Belki ben kyde iken vefat eder. imdilik elim bo iken alaya
ym. Ne yapaym? Belki sonra elim demez. Zavallnn benden ba
ka da alayacak kimsesi yoktur." demi.

548.
Baha' s. 224 / SK, Hasan Mahmud.
Hoca'nn bir olu olmu. Kadnlar: "Efendi! Gel, adn koy."
demiler. Kulana ez{m okuduktan sonra: "Ya 'Atke ibn Nasred
din!" diye arm. Bir koca-kan ileriden atlup: "Aman, Efendi!
Hi tuhafl brakmazsn. Doru doru u ocuun adn koy!" der.
Hoca: "Koydum ite ya!" diyp, kadn: "Ayol! ocuk erkek, erkek!
Sana syleyen olmad m?" demekle Hoca: "Bilirim, erkee kadn is
mi komakla erkeklii gaa'ib olmaz a! Dorusu karm severim. a
yed lecek olursa yadigar kalsn. Olumu ardka karm hatr
layaym diye ehlimin adn koydum." demitir.

549.
Baha'i, s. 225 / ASK.
Azerbaycan 'avamndan bir rinlya Farisi olarak bir mektlb
gelmi. Hoca'ya tesadf edp: "u mektubu bana oku, hem anlat."
demi. Hoca eline alup da ikest ta'lik ile farisi-i 'ibare olduunu g
rnce: "Sen bunu bakasna okut!" diyp i'ade etmek istemi. Fakat
Irinl srar edince Hoca bil-mecburiyye: "Benim, Farisi ile o kadar
bam ho deil. Hususen onlarn bu yazlanyla Trke bile yazlsa
ben karamam." diyince Iranl hiddet edp: "Be adam! Farisi bil
mezsin; okuma bilmezsin; o surette hocaym diye bulgur dibei ka
dar kavuunla, deirmen ta gibi sannla kendini niye meydana
atyorsun?" demekle Hoca kzarup hernan kavuu bandan, binii
ni srtndan kararak nne koyup: "Eer kavukla, binile okunur
sa, haydi! Sen giy de mektubun iki satrn oku, bakalm!" demitir.
319

PERTEV NAL BORATA V

550.
Baha'i,

s.

225 / ASK

Temrlenk Akehir'e gelince derhal eraf- belde ve 'ulemay

meclisine da'vet eylemi. Herkes, fart- zulmundan titreyerek put
gibi mebhlt duruyorlarm. lerinde, bittabi' Hoca da bulunuyor
mu. Temrlenk, def -i vahet in erafla mkalemeye balar. Bun
lara ikramen erbet smarlar. Evvela Temr'e getirirler; ier. Mem
leketin subas olan cahil bir herif Temr'e: " 'Afyyet olsun!" de
meklii kurar. Havf u telala azndan bir "Merhaba!" frlar. Temr,
meclise ilk duhllnde sylennesi lazm gelen bir szn byle bi
vakt iradna methayyir olarak nazar- istifhamla herifin yzne ba
knca 'acz cehline merhamet ederek Hoca imdada yetip: "Efen
dim! Bizim ehrin merhabas az tadyladr." demitir.

551.
Baha'i,

s.

226/ ASK

Akehir'de birtakm ehibba teferrce gitmilerdi. Ta'am edilp

orada bulunan byk havuzdan herkes ellerini ykayorlard. Mahalle
iman dahi elini ykarken kazara aya kayd gibi ba aa yuvar
lanm. Etraftan yetierek herkes kenarda yar beline kadar sarkup o
kadar: "Ver elini!..." diye haykrmlarsa da kendi kendine knaa
alp bir trl imdadclara elini vermezmi. Hoca bu hali grmek
le: "ekilin oradan! Siz onun yolunu bilmezsiniz. Herif boulur, yi
ne sizin emrinize ittiba' etmez. nki onlar asla verrnee almam
lar. Baknz, ben nasl kurtarrm." diyp cin hevliyle kendini kenara
atmaa alan imarnn olduu hizidan elini sarktarak: "Bekir Efen
di! Al elimi!" diyince imam heman: "Aman, birader! Hay Allah raz
olsun!" diyp arparak Hoca'nn bileinden yakalam. Hoca da
1 onu/ sahil-i selamete ekmi, karmtr.
320

NASREDDIN HOCA

552
Baha'i,

s.

226/ ASK

Hoca bir gece mollas ' mad ile hanesine 'avdet ederken birka
hrszn bir hane kilidini trplediklerini grrler. ' mad karanlkta
heriflerin kapu nnde toplanmalarndan, ilerinden birinin eli va
rup gelerek "h, h!" yapmasndan bir ey anlamayup: "Efendi!
Bunlar ne yapyorlar?" dedi. Hoca: "Islk alyorlar." dedi. ' mad:
''Ya sesi kmyor?" diyince Hoca: "Onun sesi yarn kar." demi
tir.

553.
Baha';

s.

227/ ASK

Hoca Nasreddin Efendi, rahmet-ullahu 'aleyh, bir gn Temr

lenk'in huzuruna dahil olup kemal-i cesaretle Akehir beldesi nam
na ba'z mutalebatta bulunur; hayli ar ar mutalebat ve teklifattan
ekinmez. Temr yekpare ate kesilerek: "Sen benim gibi byk,
mu'azzam, sahibkran bir sultan- cihan--muta'a kar ne cesaretle
byle 'azim mutalebatta bulunabiliyorsun?" demekle Hoca: "Sen
byksen biz de kz." demitir.

554.
Baha';

s.

228 / ASK

Temrlenk, Akehir subasnn zenginliini iidp, vergden

bir hayli para ihtilas eylediini bahane ederek emvalini musadere
in huzuruna celb eder. Herifin ibraz eyledii ali korna kad ze
rine yazlm olan hesahat defterini yrtup yrtup zor ile herife yuttu
rur. Ve nihayet btn maln msadere ederek cas-cavlak soyar;
fls-i almere muhtac bir hale koyar. Hoca merhumu arup stika
mecinden nai verg tahsiline nezaretini emr eyler. Hoca'nn i'ti
zarn dinlemez. Ay banda hisse defterini isteyp Hoca'nn kl
321

PERTEV NAIL/ BORATA V

pidesine yazdm gorunce Temr zehir gibi gler bir ehre ile:
"Hoca! Bu ne?" demekle Hoca: "Efendim! Nihayet l-emr ben yu
tacak deil miyim? Bendeniz selefim gibi dev itihal adam deilim;
ihtiyarm. Bunu ancak hazm edebilirim." demitir.

555.
Baha,i,

s.

229 / ASK

Temrlenk Akehir'de iken ba'z mera-y 'askeriyyesi ile eraf-

belde bir mecliste oturup konuurlarm. Mcahidin-i kadimeden
biri: "Kosova muharebesinde yle toplar atld, byle muharebe
edildi; u yolda ta'kib olundu; Bulgaristan byle feth edildi; Ni
bolu'da Ehl-i salih yle tepelendi... " Diye me'asir ve mefahir-i ma
ziyyeyi hikaye eylermi. Temr merasndan biri u celadetlere im
renp: "Bizim de Ankara muharebesinde u kadar fillerimiz vard."
Temr ordusunda top yokken: "yle cesim toplarmz da vard;
Gumbur gumbur ortal velveleye verdi. Osmanllar tir tir titretti."
derken hazr- bil-meclis olan bir ocuk kazara sesiice yellendi. Hi
kayeye devam eden zat birden bire aalayarak: "O ne?" diyince ya
lan dinlemekten boulma derecesine gelen Hoca bundan bilistifade:
"Kusura bakmayn, Efendim! Ankara salrasnda attnz toplarn
aksi dalarda hala devam ediyor. Bu da hala o aks-i sadalardandr.
Meraak etmeyiniz." dedi.

556.
Baha ,i,

s.

229 / ASK

lkbaharda asker ok ta'limine kacaklar cihetle Temr, Hoca'

y da ma'iyyetine alup gtrr. Sohbet esnasnda Hoca merhum bir
aralk kendisinin ok mek ettiini syler. Temr, yle ise, kendisi de
bir ok atmasn irade eder. Hoca i'tizar eylerse de cebr eylemekle
naar yaya bir ok gezleyp hedefe atar. Ok isabet etmeyince Hoca
heman: " te, Sekbanba byle atar." der. Bir ok daha verirler; o da
baka bir tarafa gider: "Bizim suba da byle atar." der. Bit-tesadf
322

NASREDDIN HOCA

nc tam hedefe isabet edince Hoca gururla: " te Hoca Hasan

Nasreddin de bunu byle atar." diye mazhar- aferin olmutur.

557.
Baha'f,

s.

230 / ASK

Temrlenk, yksek bir me'muriyyetle ma'iyyetinde istihdam ey

lemek zere Osmanl Trklerinden cesur bir adam ister. Cesur
adam bulunsa bile Temr ma'iyyetinde bulunmak dahi ayrca bir
cesaret, ta'bir-i ahiele grnr kaza olmala kimse yanamaz.
"Kimse yoktur." demek de hi bir vechile 'kaabil olamaz. Her vakt
can-kurtaran vazifesini gren zavall Hoca'ya mraca'at ederler:
"Aman, Efendi! Temr u mcmlekettc hakiki olarak yalnz seni
sever. Sen de onun pundunu renmisin. Her vechile idare ede
bilirsin. Rica ederiz; zaten muvakkat bir mddet in u vezifeyi sen
der-uhde et. Bakalm; ileride aresini dnrz." gibi bin dere-den
su getirerek Efendi merhumu kandrrlar. Sz verir. Temr'e 'arz
ederler. Temr, pek mnasib grr. Ancak, sureta bir tecrbe ya
plmasn da emr eyler. u suretle bir tecrbe yaparlar: Hoca'y bir
meydanlkta, huzr- Temr'de dimdik dururlar. Emr eder: Nian
clardan biri hacaklar arasndan gemek zere bir ok atar. Hoca
korkarsa da biz-zarure sesini karmaz. Zavall, bildii i'tisam du'a
larn okuruaa balar. Bu srada bir bakasna emr edp Hoca, geni
kollu binii olduu halde kollarn dmdz gerer. Sol kolunun
altndan biniini delmek suretiyle bir ok daha atarlar. Zavall Hoca
'acaib haller geirir. Sonra bir de kavuunun dmesini delp ge
mek zere bir ok daha atlmasn emr edince Hoca'ya artk bir fena
lk gelp kendini bilmeden kazk gibi katlr kalr. Hele, niancnn
fart- malareriyle bu 'ameliyye de kazasz geer. Hitam- tecrbe
tebir edilince Hoca da kendine gelir. Yorgunluunu bildirmeyerek
glmserneye balar. Padiah, Hoca'nn bu sebat ve cesaretine he
zaran tahsin ve aferin okuyup mnasib 'atiyye ile taltif eyledikten
baka, biniinin, kavuunun delindii 'arz olunnakla yenisi veril
mesini emr eder. Hoca bu 'inayete de ayrca teekkrden sonra:
"Aman Efendim! Ferman buyurunuz da bir de akr verilsn. Ta323

PERTEV NAIL BORATA V

km tekmil olsun." der. Temr: "Hoca Efendi! akrnza bizim ta

rafmzdan bir ziyan edilmediini sylediler. Mu'ayene etmiler; bir
ey grmemiler." demekle Hoca demi ki: "Efendim! Haklsnz.
Sizin tarafnzdan bir ziyan olmad; fakat benim tarafndan hayli
ziyan ve ziya'a urad. Ele alacak yeri kalmad. Onlar zahirine bakup
bir ey grmemilerse de bendeniz deronuna bakmadan bilp du
ruyorum ki her halde herbad ve mlevves bir hale geldi."

558.
Baha'J,

s.

232 / ASK.

Akehir'de Hoca'nn sipahilerden, mesleine 'ak, yiit bir kom

usu var imi. Akamlar haneye gelince 'alel-ekser alt katta bir na'ra
atar, st katta, da'ima oturduu odada nc na'ray atarm. Bu
halin muttardan tekerrr Hoca'nn nazar- dikkatn celb edp si
pahi Aasndan stizah- keyfiyyet eylemi: "O kadar merak ettinse
d arkama." diyp evvel Hoca'y doru ahra gtrr. Orada gne
yzl, tvana bir kheylan gsterir. O kadar gzel, o kadar latif ki
ta'rif olunamaz: "te Nibolu melhame-i kbrasnda ben bu atla
Akehir spahilerinin nne dp evirme hareketi yaparak Ehl-i
salibin inhizamna sebeb oldum." der; na'ray frlatr. Hoca hak ve
rir. Sonra birinci kata karlar. Sofada bir eslha arnas gsterir, ha
rikul'ade kynetdar eslihadan mteekkil: "te bu silahlardan birta
km ecdadmn Trkistan'dan getirerek Rumeli ftuhatnda, Edirne
civarnda Srb-Snd'nda, Bulgaristan fethinde, Kosova melhame-i
kbrasnda kulland silahlar olduu gibi birtakmlar da Kosova'da
Srb'larn ta'kibinde Nibolu'da bizzat kullandm silahlar ile Ehl-i
salib cengaverlerinden itinam eylediim silahlardan mteekkildir.
lel-ebed ahtadma yadigardr. Benim in dnyann en kynetdar
emvalinden deerlidir." der; sn1rundan bir na'ra da orada atar. Ho
ca kemal-i takdir ile dinler. Sonra st kata karlar. Familyasna ses
lenp ban rterek gelir. Hoca'nn elini pmesini emreder. Hoca
bakar ki ay ehreli, nur paras gibi bir afet-i devran. "Bu kadn Yl
drm Bayezid'in hatunlarndan Maria namnda Srb prensesinin ak
rabasndandr. Ben 'askerimle Maria Hatunu Padiahmz Yld324

NASREDDIN HOCA

rm'a getirirken onun refakatnda idi. Beni grm, beenmi. Mey

dan- eeladetteki kahramanlm iitmi; bana iddetle meyl etmi.
Aylarca alayup kimseye derdini aamam. Nihayet Maria Hatun
duymu. rade oldu; nikah ettim. 'lmi, fazileri, dirayeti, terbiyyesi
hsnnden kat kat efzundur." diyp orada 'ak ile derun- dilden bir
na'ra atnca Hoca merhum kendini tutamayup: "Her nc de yer
den ge kadar hakkn var imi, evlad! Rica ederim ba'd-ez'in bir
na'da da benim in at." demitir.

559.
Baha ,;

s.

233 / ASK.

Temrlenk'in diyar- Rum'u istilas srasnda Akehir'e de Mo

ollar dolmutu, ve bunlarn canavarca mezaliminden ehirler boa
lup kyler, salralar birok ailelerle dolmu idi. Hoca da, merkebe
karsn bindirp olunu yanna alup hcra ve sarp bir kye gitmi
idi. Bir gn ehirden dalan ahili ile o kyn yerlilerinden be on
kii bir eme bana toplarrup Moollarn mezalim-i vahiyyanesine
muta'allk iddetli bahisler olunurken Hoca da bahse karup za
limler hakkndaki gazabullahn korkunluundan, ahirette gre
cekleri en mdhi 'azab ve 'ukuubattan sayup dkrnee balad. Orada
kaydszca dinlemekte olan uzun boylu, esmer ehreli, kprl bu
runlu, uzun yzl, hafif sakall, kara gzl, keskin bakl, bana
zlfeli siyah bir tae giymi, zlfeler kalarn setr eylemi, arkasnda
bir 'aba, elinde bir kekl bulunan mehib -ekl bir dervi birden
bire olduu yerden top gibi patlayup: "Hayr, Hoca! Okuduun ayet
ve hadis doru. Fakat seyf-i intikaam- ilahi ve timsal-i 'adalet-i rab
bani olan ashab- huruc hakknda deil; sizin gibi hamiyyet ve neca
bet kan bozulmu, 'rkna 'adi damar karm, himmetsiz, gayret
siz, ittifaak ve ittihadsz, kadn merebli miskinler "aleyhindedir."
diye en st perdeden korkun bir sesle i'tiraz eyleyince herkes fena
halde aalayup biroklar olduklar yerde ylvermiler; ba'zlar da
akn akn, heykel gibi dim dik duran derviin yzne baka kal
mlard. Hoca merhum, dervii batan ayaa kadar bir nazarla s
znce 'akl bandan gidp kendi kendine: "Aceba?" dedikten sonra
325

PERTEY NAILI BORATA V

aknln kendisine verdii ani bir cr'etle: "Baba Erenleri Siz han
gi diyarn glsnz? Mbarek isminizi balar msnz?" demekle
dervi, evvelki mehib sesle: "Mavera n-Nehir dahiyyesiyim. smim
Temr'dr." diyince, Hoca artk bsbtn mvazeneyi ararak:
"Aman, evlad! Hanl, manl var m?" demesine o heykel- gazub:
"Beli!" diye grleyince Hoca huzzara ban evirp: " mmet-i Mu
hammed! Er kii niyetine buyurun cenaze namazna!" demitir.

560.
Baha ,;

s.

235 / ASK

Akehir'e bir rani gelmi. sfahan'da ahn yz, yz elli adal u

kadar bin arun murabba'nda mteaddid saraylar olduunu kemal-i
mbalaa ile tavsif edermi. Hoca da buna kar: "Bizim pay- tah
tmz olan Bursa'da byle nice saraylar var. Hatta yeni yaplan kap
lcann boyu be bin arun ... " derken baka bir ranl meclise dahil
olup henz Bursa'dan gelmekte olduunu sylemesiyle Hoca eski
hznda devam edemeyp: " ... Eni de elli arndr." der. rani: "Pes,
bu nice oluptur ki eni hergiz boyuna uygun dmedi?" deyince Ho
ca: "Ben onun enini boyuna uyduracaktm amma pek aksi bir za
manda u Acem baba meclisimize kadem bast." demitir.

561.
Baha ,;

s.

235/ ASK

Hoca'ya: "Adam olmann yolu nedir?" demiler. "Bilenler sy

lerken can kulayla dinlemeli. Syledii sz yine kendi kula iit
meli." demi.
326

NASREDDIN HOCA

562.
Baha'i,

s.

236/ ASK

Nasreddin Hoca li-maslahatin Bursa'ya gelir. arcia bir uha

alvar on be akaya pazarlk eder; sardrr. Parasn verp alup gi
decei srada kendi alvarnn pek eski olmadn, onun yerine hafif
bir cbbe almas daha mnasib olacaln dnr. Dkkancya: "al
var alacak idim amma vaz getim. Onun yerine bana on be akalk
bir cbbe ver." der. Dkkanc: "Pek a'la!" diyp Hoca'ya gre bir
cbbe karr, verir. Hoca alup giderken dkkanc: "Hoca Efendi!
Para vermedin." der. Hoca: " 'Acayib! Onun yerine alvar braktm
al" diyp dkkanc: "Canm Efendim! alvara para vermedin idi ki!"
diyince Hoca daha ziyade bir eser-i hayret gsterp: "Fesbhanel
lah! Bu Bursallar ne tuhaf adamlardr!.. alvar almadm ki para ve
reyim!" demitir.

563.
Baha'i,

s.

236/ ASK

Hoca N as reddin Efendi Akehir glnde ykanmak in so

yunduu srada cebinden kk bir dil-mecmu'a -cnk- dm.
Yanndakiler meraak edp iini kartrmlar: Gusl-i emvat, telkin,
skaat gibi ba'z mu'amelatn suret-i icras mestur imi. Hoca giyin
dikten sonra bu mecmu'ay ne yapacaln sormalaryla: "Ha unu
bilmeye idiniz! Bittabi' bunlar gnl elenditmek in okunmaz
a!.." demitir.

564.
Baha'i,

s.

236/ ASK

Nasreddin Hoca'nn msafr olduu kyn aas: "Hoca! Pa

diah m byk, yoksa ifti mi?" demekle Hoca demi ki: "Elbette
ifti byk. ifti buday vermese padiah acndan lr."
327

PERTEY NAL BORATA V

565.
Baha'f,

s.

236/ ASK.

Hoca'ya: "Hak nerededir?" demiler. "Hakkn mevcud olma

d bir yer var m ki ayrca bir yer ta'yinine lzum grelim?" demi.

566.
Baha'f,

s.

236/ASK.

Hoca bir gn demi ki: " lmi-i nbbn hulasat ul-hulasas udur:
"Ayan scak tut, ban serin. Yemeine dikkat et, dnme de
rin."

567.
Baha'i,

s.

238 / ASK.

Hoca merhum talebe iken hur- selase mnasebetiyle civar

kylere cerre kar. Herhangi kye vardysa i'tizar edp: "Safa gel
din, Hoca Efendi! Amma bizim ramazan imammz var." diyp ka
bul etmezler. Byle be, aln ky dolar. Nihayet kyn birine gelir.
Meer o kye bir tilki 'arz olmu; kyde tavuk, hindi brakmam.
Heriflerin arklarn, papularn arm. Hasl, 'akla gelmez ha
sar:it yapm. En nihayet tuzak kurup bin mkilatla yakalamlar. O
gn kyl toplanup ne biim bir 'azabla telef eylemek in m
avere ederlermi. Hoca yanlarna gelp mes'eleyi su'al ederek ky
ller: "Aman Hoca Efendi! Bu mel'un bir ky halkna yapmadk
ziyan brakmad. ok kr ele geirdik imdi nasl bir dehetli 'azab
ederek intikaam alalm diye mavere ediyoruz." demeleriyle Hoca:
"Heman siz ekilin hele bakaym. Onu bana braknz." demekle
kyl: "Bu adam grgl bir kimsedir. Elbette bizden ok ziyade
ma'llman vardr." diyerek kardan temaaya balarlar. Hoca hernan
srnndan cbbeyi, belinden kuan karup tilkiye giydirir; belinden
sm sk balar. Kavuunu bana giydirp zerine muhkemce sar
sarar; kapar, koyuverir. Kyller: "Bire aman Hoca! Ne yapnn?"
328

NASREDDIN HOCA

diye hiddetle Hoca'ya haykrup tilkiyi tekrar ele geirmee komak

isteyince Hoca nlerine gep men' ederek demi ki: "Beni dinle
yin, kyl daylarl Ben ona imdi yle bir i yaptm ki krk kse bir
araya gelse bu kadar korkun bir kenceyi hayallerine bile getire
mezlerdi. imdi o, bu kisve ile hangi kye gitse nefretli bir ehre ile
def' edilir. Hibir taraftan ni'met-i kabule mazhar olamaz."

568.
Baha'i,

s.

240 / SK, M. Nihad.

Hoca merhum ocukluunda memleketi olan Sivrihisar'dan

Akehir'e geldiinde minarede m'ezzinin ezan okuduunu gr
mekle aadan bararak demi ki: "Ne yapaym, a babam? Pek dal
sz hudaksz bir aaca kmsn. Ben sana nasl imdad edebilirim?"

569.
Baha'f,

s.

240 / SK, M. Nihad.

Yine Hoca'nn genliinde iddi'ac bir ocuk: "Kimse beni inan

dramaz." diye sylenir dururmu. Bir ka kerre bu da'vasn iiden
Molla Nasredclin bir gn kzup: "Sen urada dur. Ben imdi gelirim.
Seni inandrmann bak nasl yolunu bulurum." demi; brakm,
gitmi. ocuk sa'atlarca bekledii halde Molla Nasreddin'den eser
grnmemi. Can sklm; kendi kendine muttasl sylenirmi. O
esnada akranndan biri gelp: "Ge vakt burada ne duruyorsun?
Kendi kendine ne syleniyorsun?" demekle mes'eleyi anlatm. O
Efendi, arkadann bu derece ahmaklna glerek demi ki: "A
budala! te seni aldatm a! Daha ne biim aldanmak istersin?"

570.
Baha'f,

s.

240 / SK, M. Nihad.

Yine ocukluu esnasnda memleketin harabe bir mahallinde

ocuklarla aynarken arkadalar bir tek izme bulmular; evirp
329

PERTEV NAiL BORATA V

evirmiler, bir ey'e benzetememiler. Getirp Molla Nasreddin'e

gstermiler. Derhal: "Ayol! Ne var bunu bilemeyecek? Kazma kl
f." demi.

571.
Baha'f,

s.

241 / SK, Kem:ileddin.

Birisi, hanesinin hi gne grmediini Hoca'ya ikayet etmi.

Hoca: "Tarlan gne gryor mu?" diye sorup: "Evet." diyince: "O
surette haneni tarlaya nakl et." demitir.
/Hoca'nn u cevab- safiyanesi shhi bir tavsiyeyi amildir ki sk
ve gn grmez mahallelerin shhate mazaratn beyan ve ehir ha
ricindeki geni baeti mesken edinmesini tavsiyeden 'ibarettir./

572.
Baha'f,

s.

241/ SK, Kem:ileddin.

Hoca'y bir dne da'vet ederler. Haneye girdiinde bakar ki

msafirleri karlayacak, pabuclar muhafaza edecek kimse yok; kim
se kimseyi tanmyor; bu gargaalkta pabuclar aldrmamak in
hernan koynundan mendilini karup pabuclar sarar, sarmalar, koy
nuna koyar. Odaya girp gsterilen mahalde oturur. Yanndaki zat
koynunun kabarkln ve mendilin ucunu grmekle: "Efendim!
Gaaliba koynunuzda nevadirden bir kitib var." demi. Hoca: "Evet
Efendim!" demi. Yine o zat: "Efendim! Neye mte'allik?" demek
le: " ' ln-i iktsada mte'allk." der. O adam, mkilemeye medar ol
mak zere be-tekrar: "Sahhaflardan m aldnz?" demekle Hoca
dahi: "Hayr Efendim! Kavvaflardan aldm." cevabn vermitir.
330

NASREDDlN HOCA

573.
Baha'i, s. 242/ SI Kemaleddin.
Birka ocuk bir rmak kenarnda bacaklarn suya sokup: "Be
nim ayam nerede?" - Hayr! O Hseyin'in ayadr.- te ayaklar
mz karma kark oldu. - Ben size, bir yere toplanup da suya aya
mz sokmayalm demitim. imdi herkes kendi ayan nasl bula
cak?" diye gavga ederlermi. Hoca da oradan geiyormu. Bunlarn
gavgalarn iidince: "Durun ocuklar! Ben imdi herkesin ayan
sahibine i'ade ederim. Karkla meydan verenin cezasn veririm."
diye elindeki 'asay su iine sokup bunlarn ayaklarna hzlca yap
tnnca hepsi birden can acsyla: "Aman!.." diye sudan sr'atle ayak
larn karup derhal herkes kendi ayana sahib olmu.

574.
Baha ,f, s. 243/ SI Es ,ad Nacl
Akehir'de bir ba gayet ucuz f'atla satla karlup derhal
drt be zat talib olur. Bunlardan biri Hoca merhuma gelp ba
kendisine almakla ve fi'atta biraz daha ikram edilmesine delaletini
rica eder. Hoca bu haberi alnca derhal ba sahibine koup ne yapar
yapar, idbna bakar. Mteri haber alnaa gelince Hoca: "i be
cerdim; lakin son derece zahmet ektim. Herifin sakalna gldm;
bin dereden su getirdim; elhasl me'mulnn fevknda ucuz olmas
hususunda emrin vechile seninn altm. Tenzilata 'aid sarf eyle
diim mesa'iyi srf senin muhterem hatrn in yaptm. Nasl,
memnun oldun mu?" demekle herif byk byk teekkrler eyle
di. Sevincinden hop hop hoplad. Bu esnada Hoca: "Ey, imdi bu
arada kendim in muhtasar bir teebbste bulunmakla bir ey
demezsin a?" diyince herif: "Ne demek, Efendim! Elbette sen de
ondan ayrca bir ey isteyebilirsin. Buna kim ne der?" demekle Ho
ca: "te ben de btn talikatm arzunuz vechile fi'atn ehveniyyeti
hususuna sarf eyledikten sonra bu hakkmdan istifade ederek hi
time-i kelamda kendim in iki ift sz sarf ederek ba kendim
aldm." demitir. Herifteki hayret!. ..
331

PERTEV NAIL/ BORATA V

575.
Baha'i, s. 244/ SK, lsma'il Hakk/Hac Hafz kri
(=H.H..).
Hoca merhum bir gn Temrlenk'in ma'iyyetlerinden birine:
" 'tikaadda mezhebin kimdir?" demi. Herif cevaben, elini gs
zerine koyarak mtevaz'ane: "Emir Temr Grkan!" demi. Huz
zardan biri: "Kuzum Hoca Efendi Peygamberi kimdir? Sor baka
lm." demi. Hoca: "Ne soraym? 'tikaadda iman Topal Temr
olursa Peygamberi mutlaka Cengiz-i hunriz olacaktr." demitir.

576.
Baha'i, s. 244/ SK, lsma'il Hakk/ H.H..
Akehir'in a'yan ve eraf Hoca merhumun fazl u kemalini bil
diklerinden ocuklarnn bu zat- 'ali-kadrden istifaza eylemisini ar
ZU eyleyp Hoca'y mekteb mu'allimi yaparlar. Memleketin a'yan ve
eraf btn ocuklarn oraya gnderirler. Bir akam eraftan biri
mektebe devam etmekte olan ocuu okuduu derslerden imtihan
edp muvafk cevablar vermesinden fevk al-'ade mahzuz olarak
Hoca'ya uakla bir tepki bakiava gndermi. Tam ders esnasnda
bakiava mektebe gelir. Kendisi 'acele bir cen:izeye gitmek mecbu
riyerinde olduundan 'avdette icabna bakmak zere mektebde ileri
gelen ocuklara hitaben: "Ben tepsiyi rafa koyuyorum. Sakn olma
ya ki iindekini yemek tama'na dmeyesiniz. nki bunun gnde
riliinden, gnderen adarnn bana olan 'adavetinden emin deilim.
Belki iine zehirli bir ey katlmtr. Karmam; sonra hepiniz ze
hirlenp lrsnz. Beni de zindanlarda rtrsnz." der, gider.
Hoca'nn birader-zadesi olup mektebde ba kalfa bulunan ocuk
bunun desise olduunu aniayarak gider gitmez kendi yarda olan
ocuklar bana toplar ve yemek in tevik ederse de ocuklar:
"Zehirlidir; Hoca yle syledi. Biz yemeyiz; lmee vaktmz yok."
derler. ocuk: "Canm! O laftr. te ben yiyorum. Artk bir diyece
iniz kalmaz al" der. ocuklar: "Pek iyi! Amma Hoca'ya ne cevab
veririz?" demeleriyle: "Siz beni bilirsiniz al Ben onu susturacak ce332

NASREDDlN HOCA

vab hazrladm. Hele biz unu kemal-i 'afiyyetle hora geirelim."

demekle arkadalar emniyet edp hepsi birden baldavay derhal si
lp sprrler. Gle oynaa cnblenirler. Mu'zib ocuk kurnazl
ta baklavarun geldii zamanda kurmu olmal ki hernan koup
ders krsisi zerinde duran Hoca'run divitinin iindeki kalemtra
alup krar. Hoca da kapudan ieri girer; nnde kalemtra krlm
grnce hiddetli bir tavr ile: "Bunu kim krd?" diye haykrr. o
cuklar hepsi birden birader-zadesi olan ocuu gsterirler. Hoca o
cua: "Kalemtra nin krdn? Ben de senin kemiklerini kraym
m?" diye barnca kurnaz ocuk yalandan alayarak: "Hoca Efen
di! Kalemim krld. Kalemtrala yontmak istedim. Yontarken ka
lemtra krdm. Ben de: imdi 'amcamn yzne nasl bakaym?
Ona nasl cevab vereyim? imdi Hoca gelirse benim kemiklerimi k
rncaya kadar der. Bu 'azablar ekmeden ise lmek daha ehven
dir, dedim. Kendimi ldrmek in are dndm. Mektebin ku
yusunu mlevves etmesini layk grmedim. Dndm, tandm;
raftaki, sizin sylediiniz zehirli bakiava 'aklma geldi. Hernan tep
siyi indirp evvela kelime-i ahadet ektim. Arkadalarmla helilla
tm. Babama, hemireme, ah! ... , illa o biare, bana dkn olan za
vall anama haber gnderp helalk diledim. Bismillah! diyp gz
m yumdum. Baldavay pir-i pak grdm. Hatta tepsiyi syrmay
da unutmadm. A!.. Fakat, fakat, fakat . . . Ma'attessf tali'sizliim
den lmedim." demi. Bir taraftan camndan tatl bildii bakiavann
elden gitmesi, dier taraftan, baba yadigar kalemtran krlmas ha
sebiyle yrei yanan zavall Hoca: "Ulan! Bu yata bu kadar stada
ne bir tedbir dnn beni hayrette brakt. Ben de her su'alin
cevabn, her lafn karln bulurum amma sen benden mahir
kacaksn. Zahir bizim slaleye bu kurnazlk dad- Hak'tr." demek
ten baka bir ey yapamamtr. -Rahmetullah 'aleyh.

577.
Bah:i'i, s. 246/ lsma'il Hakk/H...
Densiz, patavatsz ta'bir eylediimiz 'avam gr1hundan bir Ho
ca merhuma musallat olup trl trl zarara sokar, yapmad eziy333

PERTEV NAIL BORATAV

yet kalmaz. Yine bir gn, glya Hoca'y kzdrup elenmek budala
lyla Hoca'nn yiirmi yedi senedir tad, ta bademden ma'mul
bir 'asasn krar. Hoca, bu na be-mahal, barid mu'ameleden mn
kesir olup: "Uzun mddet bana yoldalk eden o 'asa benim elim
menzilesinde olmutu. Sen benim elimi krdn. lahi! Senin de aya
n krlsn! Benim bu inkisarm elbette bir gn olur, eserini gsterir.
Amma krk gn, krk hafta, krk yl. . . Orasn Cenab- mntakm-u
zl-celal bilir." der. Herif ne syleyeceini bilemez. Kaba, saba biraz
homurdandktan sonra def' olup giderken daha orackta aya sen
deleyp yz koyun kapanr. Sol baca klr. Fevk al-'ade korkup
peiman olup can yandndan nai yamur gibi gz ya dkerek,
srne srne Hoca'nn huzuruna gelir. Kusurunun afvn istirham
eyledikten sonra: "Efendi! Hani sen inkisarn te'siri, gayesi krk yl,
akalli krk gn olacan sylemitin . . . " deyince Hoca: "Yine yle
dir. Senin grdn bu ceza bundan krk gn evvel baka bir bia
renin daha cann yaktndan dolaydr. Bizimki daha krk gn son
ra kacak. Sa bacan da bize ettiinden dolay hord olup srne
ceksin." demitir.

578.
Baha ,i, s. 247/ lsma71 Hakk/H...
Hoca'nn eei alnm. Ertesi gn, albab arasnda yana yakla
anlatup onlardan bir are istemi. Cmlesi mes'eleyi tafisilatyla din
ledikten sonra her birisi: "yi amma, a Hoca Efendi! Alrn kapu
sna bir kilid asmal deil miydin?" "ingane tahtasndan yaplan ka
puya kilid urmak ne para eder? El ile dokunsan para para olur."
"Ya dvarlara ne dersin? nsan hanesinin dvarn biraz ykseke
yapmaz m?" "A Hoca'm! l m idin? Herif, bittabi', bu kocaman
hayvan koynuna koyup kup gitmemitir a!" "Eek ahrdan ka
rlup da sokak kapusundan taraya arlncaya kadar siz nerede
idiniz?" "Bak! Dorusu ben sokak kapumu gece arkasndan kilidler,
anahtar ba yasdnn altna kayann. O vakt, bittabi', hrsz kilidi
krup da srm, sparn sele serpe gtrrnee cesaret edemez." gibi
o anda hi ie yaramayacak dedikodulada boyuna Hoca'y hrpala334

NASREDDIN HOCA

mlar. Artk Hoca'nn sabr tkenp demi ki: "Efendiler, aalar!

Pek doru sylyorsunuz. Bugne bir paralk fa'idesi olmamak ar
tyla szlerinizin hepsi dorudur. Ancak, siz de insaf ediniz. Hep ka
bahat bende mi? Hrszn hi suu, gnah yok mu?"
/Mervidir ki: Bir vakt yine ecza-y vatanmzdan bir ksm
kesb-i istiklal eyleyp de onun in Avrupa beldelerinin birinde
mu'ahede yapld esnada Avrupa devletleri murahhaslar, kendi
hareketlerini hakl gstermek zere Devlet-i 'aliyyenin glna-gln ku
sur ve msamahasn sayup dkrnee balamalaryla bizim murah
hasmz da cmlesine mukabele ve mdafa'a olmak zere gayet tatl
bir ifade ile bu fkray nakl eylemesiyle menfa'atmz hilafna hareket
eylemee 'azn etmi olan murahhaslara fevk al-'ade hsn-i te'sir
edp yumuamlar, 'ibret almlar; bizim hukukumuzu ve me'ml
lun kat kat fevknda muhafaza eylemiler. Muhterem Hoca'rnzn bu
fkras bir kedmet te'sirini gsterdiini sylemiler./

579.
Bah<iY, s. 248/SK, bb:is H:iveri Yazma ata 'ifmecmu'as.
Birka a'ma bir kahvenin peykesinde otururlarm. Hoca yan
larndan geerken para kesesini angr-ungur akrdatarak: "Aln u
paralar da bol bol paylan!" der. Ve fakat hibir ey vermeyp
uzaktan seyirci olur. A'malar ise, derhal: "Sana verdi!.." "Yok! Bana
vermedi!" "Hakkm isterim!" "Hissemi verin!" diyerek alt alta, st
ste peykeden aa derler; ve sopa sopaya gelp mcadele eder
lerken Hoca da glrnekten baylr.

580.
Bah:i'f, s. 249/SK, Hseyin Hamid.
Herze-vekillerden biri glya Hoca merhlmla elenmek kasdyla,
bir yaz ramazannn sa'at on birinde sa'ata bakmasn teklif eylemi.
Hoca'nn o anda bin trl endiesi olmala kzup, herifin su'alle335

PERTEV IVAJLI BORATAV

rine aykr cevablar vererek her tuhaf merebli yaratlan adamlar her
vaktta herkesin dalkavuu olamayacan anlatmak istemi. u yol
da konumular: "Hoca Efendi! Sa'at ka?" "Topu bir dane sa'atm
var." "Hayr Efendim! Onu demek istemem. Kaa geldi?" "Vallahi!
Ksteiyle, delliliyyesiyle yz seksen iki aka ve iki paraya doru
geldi idi. Allahu a'lem." "Fe-sbhan Allah ! . . E fendim! Ben anlata

madm galibi. Akama ne var, akama?" "Bize i ftira m geleceksin?

Tam sras! te benim zihnim de ona mta'allk eylerle megul. Sa

na sayaym: A'la arpa ekmei, taze soan, kavun, hyar, belki bir de
bulgur pilav olabilir." "Deil, a Hocam! Gaaliba benimle alay ediyor
sun? imdi ne zamandayz?" "Tam orta yaz; scaklarm yiinlik devri."
"Allah Allah! Nasreddin Hoca'ya elence olacan hi de tahmin
etmiyordum. imdi ldracam. Be adam! Zaman ne zaman? diyor

dum." "A evlad! Bunu bilmiyecek ne var?

Ahir zaman!.."

581.
Baha'i, s. 250/SK, lAlf Rza.
Hoca merhlim genliinde mu'ziblik etmeksizin bir an durmaz
m. Bir gn yolda giderken mahallede en hasis, en bed-ahlak, titiz olan
komusunun kazlar dvar glgesine ekilp uyumakta olduklarn g
rnce herifn biraz kudurup tepinmesini, mahalleyi bana giymesini
seyr etmek zere bir erkek kaz usulca yakalayup cbbesi altna alarak
yrrnee balam. Epiyce gittii halde kazn ses karmadn, ba
rup rpnmadna merak ederek yavaa cbbesini aup kazn yzne
baknca kaz ban kaldrup, mu'tid vechile: "Sussss!" diyince Hoca:
"Aferin kaz! Halt etmi sana kaz diyen; sen efendinden ok 'arif imi
sin. Ben de sana bunu tenbih edecektim." demi.

582.
Baha'i, s. 251/SK, Hasan Hayreddin; ASK
Anadolu'da 'alel-ekser ilerini imece ile grrler. Mesela, deir
mende un trnek in herkes hayvanna budayn ykleterek,
336

NASREDDIN HOCA

be on kii gnlerce deirmende nbet beklernee bedel, bir sefer

de ilerinden biri gider. Dostlar, komular buday ykl hayvan
larn ona tevdi' ederler. Birka gnde o adam tr, gelir. Ertesi
sefer baka birisi gider. Bu sayede de birka adam, 'alel-ekser ehre
birka sa'at uzakta olan deirmende akta, sefil ve ser-gerdan kal
mam olur. Bu kabilden olmak zere Hoca, nne sekiz dane bu
day ykl eei katup, bir danesine de binp yolda giderken hasl
olan bhe zerine eekleri saymak ister. Sayar: Sekiz gelir. Gayet
tela eder. nki sekiz dane adam kendisine hayvanlarn tevdi'
eylemiti. Halbuki bir de kendinin olacakt. Eeklerin dokuz olmas
lazm gelirdi. Hernan hayvanlar durdurup kendi ykl hayvanndan
inp yolun bklml yerini geerek ileriye bakmak, yahud mesela
orada bulunan aalarn arkasnda aramak zere bir mddet geriye
dnp bulamayarak kemal-i ye'sle 'avdet eyledii bir srada hay
vanlar be-tekrar sayar: dokuz . . . "Fe-subhin Allah!" diyp yine
merkebin birine binerek giderken, artk bhe 'arz olaca der-kar
olmala, yine ir daha saynaa balar: Yine merkebler sekiz gelmez
mi? Hoca hayredere dar olup kendince bir eyler hatrlar gibi
olarak yine merkebden iner. Gerisin geri bir hayli gidp kemil-i
ye'sle merkebieri midsiz bir surette sayar: dokuz. Zavall Hoca
ldracak gibi olur. Demir gibi kavi bir i'tikadla mu'tekd olduu
birtakm Cinler, Periler hikayelerini dnrnee balar... Issz ller
de Perilerin adam aianiarna ne gibi oyunlar oynadna da'ir bir
ok kimseden iittii menkbeler hep dimanda kaynarlar. Hoca'
nn zihni perian, 'akl tarumar olur. Birok du'alar okuyarak yine
merkebin birine biner. Yoluna naar devam eder. Fakat, eytan
durur mu? Merkebieri bir daha saymak zere Hoca'y srttrr.
Hoca 'adeta istemeye istemeye, guya iti'ata mecbur olduu bir kuv
vetin sevkyla merkebieri bir daha sayar: sekiz . . . Artk olanca l
gnlklar var kuvvetiyle tepreerek merkeden adayup bir mddet
kendi kendine barr, tepinir. Bara bara Ecinnilere, Gulyaba
nilere kar okunan ta'vizleri, 'azimetleri sesli sesli okur. Vahimesi
de son derece fa'aliyyete balayup 'acib 'acib sesler duymakla kor
kudan tir tir titrer. Sonra bakar ki hayvanlar imenzara yaylmaya
dalmlar, ykleri indirmee bile kendinde takat bulamayup kendi
sini de bir aacn sayesine atverir. o esnada ileriden bir yolcu belir337

PERTEY NAIL/ BORATA V

mekle Ervah- babisenin o tazyikndan ldrmaa ramak kalm olan

Hoca, Hzr'a kavumuasna adama seslenp yanna celb eder.
Herifle aina karlar. Zaten Hoca'y kim bilmez? Hoca'y bitab ve
harab bir halde grnce mes'eleyi su'al eder. Zavall yana yakla ma
ceray anlatr. ehirde ebna-y zamann ta'dzat yetimiyarmu gibi
ssz lde Gulyabanilerin kendisiyle bil-ittifaak ettikleri alay anlatr.
Herif: "Canm Hoca! Merak etme. O senin kendi kuruntundur." di
ye te'minat verdike, vak'a kendilerini bittabi' grmemise de ses
lerini iittiini yeminlerle te'mine kalkr. Herife bile tereddd ge
lirse de yine Hoca'y boyuna teseliide sebat eder. En-nihaye Hoca:
"Ayan peyim! Bir mkdar meks et. Beni hayvanma bindirp yo
luma dzelt; sonra selametle iine git." demekle herif acyup orada
biraz da kahve-alt ederler; buz gibi kaynak suyunu ierler. Hoca'ya
da mkemmel bir i'tidal gelp ne'elenir: aklabanlna balar. Hay
vanlar toplarlar. Birine biner: "Hele u Ecinni dostu olan eekleri
bir daha sayalm." der. Yine sayar. Yine bir eksik, ya'ni sekiz gelince
alamsk bir sesle yolcuya mteveccih olup: "Grdn m, birader!
te yine sekiz oldu. Nedir bu benim ektiim u eeklerio elinden?"
diye gerek gerek tazalluma balaynca herif glerek: "A Hocam! u
kendi bindiin eeini, z nefsinin rakib olduu merkebi de saysan
al Zaten btn yanllklar kendi eeini z kardalarnnkileriyle
birlikte saymamaktan kar." diyince Hoca bir mddet dnp elin
aln zerine "ap!.." diye indirerek akaklarn outurduktan sonra
hernan merkebden inmi; herifin ellerine sarlm. Herif, bu bedihi
mes'elede bir mbhemiyyet, bir glk grmedii cihetle, hayran
hayran: "Aman, Efendi! Etme . . . Esta-furulah!" dedike Hoca ye
minlerle, yalvarmaklada iki ellerini pp: "Hay Allah raz olsun! Be
ni irad ettin. 'Aklm, hayatm bana i'ade ettin. Zira ramak kald ki
sence pey ak olan mu'ammann halli urunda ya az daha ldra
cak, yahud yreime inp helak olacaktm. Dnlrse dolambal,
en halli mkil iler, pek bedihi, pek Ruen olan mes'elhelerin bir
den bire gzleri nur- bedahariyle kamatrup insan sayg eyle
mesinden ne'et eder. Yoksa hakkn bu rtbe bedahatina kar dn
yada insanlar birbirine krdrp geiren ey nedir? Felaket-i beeriye
hep bu noktada birleir. Bu, anahtar ebeciiyen gaa'ib olan kilit bir
kere alsa Sultan- hakikat herkese tecelli-saz olarak btn kanl
338

NASREDDIN HOCA

bakl dmanlar yekdieriyle sarma dola olurlar, dnyada Cennet

hayat yaarlard." demitir.

583.
Baha'f,

s.

254/SK, Ihrahim Hali'J.

stad, softalk esnasnda Hoca'ya: "Nasara ne kelime?" demi.

Hoca derhal: "Masdar" demekle hocas: "Ne in doru cevab ver
miyorsun?" demesi zerine Hoca: "Fi'l-i mazi desem i uzaycak.
nki ma'lumu var, mechulu var, msbeti var, menfisi var, m
zekkeri var, mennesi var, mfredi var, cem'i var. Masdar ise byle
eylerden azadedir; yle dal, huda yok. Masdar dersin, bir szle
kurtulursun." demi.

584.
Baha,i,

s.

255/SK, Ra,uf.

Bir bahar zamarn akraruyla beraber Hoca merhum civar kyle

rinden suyu, sula ok, btn baelerle, enva'- ecar ve sebzezar
ile mali, Cennet nsali bir kye giderler. emenzarda enva- ne
batatm iekleri alm, aalar renga-renk iekler ile donanm
olmakla pek ziyade mahzuz olmular; iieri alm. Fevkal-'ade
ne'e ile, ataretle vakt geirp getirdikleri sahra ta'amlarru tka
basa, kemal-i istiha ile yemiler. 'Azimet zamarn gelmi; fakat, bir
trl bu gzel glzardan ayrlmak istemediklerinden birka gn ora
da kalnaa karar verirler. lerinden her biri', bir arfane ile esbab-
safadan birini der'uhde eder. Kimi: "Baklavas, brei benim ze
rime"; kimi: "Kuzu dolmas benim zerime"; kimi: "Zeytun yal
yaprak dolmas benim zerime"; kimi: "Salatas, peyniri, portakal,
elma, armud gibi enva'- yemiler benim zerime" dedikleri srada
Hoca'nn yzne bakmlar. Hoca da, derhal: "Bu ziyafet byle
ay devam eylese bile eer ben de buradan ayrlrsam Allah'n, Pey
gamberin ve btn Meleklerin la'neti de benim zerime!" demitir.
339

PERTEY NAL BORATA V

585.
Baha'i,

s.

256/ASK.

Hoca merhum bir memlekete gidp bir handa milman olmu.

Bir gn odabay ararak: "Hemehri! Ben bu odann tavannda,
kirilerinde ara sra korkun korkun, atr utur bir eyler iidiyo
rum. Bir usta getr de unu bir iyice mu'ayene ettir." derse de oda
ba glerek: "Tela etmeyiniz Efendim! Bu bina klnamak zere
yaplmtr. yle atrdlardan haylamaz. O atrt, patrt, 'asrlardan
kalma khne bir bina olduundan dolay deil. Siz ho-casnz; el
bette bilirsiniz ki dnyada btn eya Cenab- Rabbil-'alemini tesbih
ederler." diye mugalata ile 1 . . . 1 Hoca demitir ki: "te ben de on
dan korkuyorum ya. Byle tesbihi, tehlili artra artra ya, nihayet,
vecde gelp bir gece anszn seede-i istiriika kapanrsa? ... "

586.
Baha'f,

s.

249/SK, M. Nreddin.

Hoca merhum, talebelik esnasnda bir memlekete cerre gitmi.

Vak'a her beldede: "Ho geldin!.. Be gittin!.." gibi hal, hatr sor
mak misilli eyler eksik deilse de bura halk bir az daha ileri gide
rek soyunu, sopunu, akrabasn, eini, dostunu, iini gcn de
uzun uzadya sorar dururlarm. Bir, be . . . Hoca bkm, aciz kal
m. Byle bir su'ale ma'ruz kalacan bittabi' asla hatriamayan Ho
ca Efendi kendi adn bile yekden sylemeyecek bir dalgnlkta iken
byle etrafyla istintaka ekilince drst cevab vermekte gerekten
mkilat ekmi; ciddi surette sklm. Halbuki, ma'iet muktezas
onlara gzel mu'amele etmek dahi kendisi in zaruri olmakla bir
gn odasna ekilp o ana kadar kendisine su'al edile gelmekte olan
ve su'al edilmesi muhtemel bulunan mesa'ili etraflca, mnasib bir
slubla bir kada sls kalemle yazm. Akam, kyl toplanup da
henz Hoca'y yeni grenler hal hatra baladklarnda, ve yahud,
Hoca baka bir semte gidp ora halk, su'alleri irad edince Hoca
mezkur sahifeleri uydurduu gayet mudhik bir makam ile, mnasib
mevzi'lerde enva-i tuhaflklar icad ederek, btn kylye kar oku340

NASREDDIN HOCA

yup hem mecliste hazr olanlar ne'elendirir, hem de bu su'allerin

tekerrrnden yakay kurtarrm.

587.
Baha'l,

s.

258/SK, Edhem Mazlum.

Hoca bir gn yaln ayak ift srerken ayana kocaman bir di

ken batm; ayan para para etmi. Biare Hoca ayan souk su
ile ykayup temizledikten ve sarup sarmaladktan sonra: "Bereket
versin ki geen gnki aldm pabular giymemitim." demitir.
/Bizim gibi kyleri gezenlerin pek a'la ma'lumu olduu vechile
taradaki fukarann hal-i hazinine bu kk bir misaldir./

588.
Baha';

s.

258/SK, Mahmud.

Hoca merhum merkebe svar olduu halde baesinden hane

sine 'azimet eyledii srada iddetli bir hareket-i arz olmu. Hernan
hayvandan inp secdeye kapanm. Arkadalar hikmetini su'al ey
lediklerinde buyurmu ki: "Bizim eski hane bu edid hareketten
bhesiz yklm ve oturulamaz bir hale gelmitir. Ya, ma'azallah,
bu esnada ben evde bulunsaydm? Hane yklup beni pestil etmese
bile benim okta . . . an yreim iner, te dnyaya giderdim, ve ya
hud bsbtn ldrrdm."

589.
Baha'l,

s.

259/SK, 'A11.

Zenginlerden biri Hoca merhuma talebeliinde be yz guru

verp: "Hoca Efendi! Be vakt namaz akibinde bize du'a et." de
mekle Hoca merhum iinden elli guru ayrup i'ade ederek: "Efen
dim! Geceler ksa; bo-boazlklann okkas o nisbette uzun olmak
la, Allah afv etsin! Da'iniz ekseriya sabah narnazna kalkamyorum.
341

PERTEV NAIL BORATAV

Kuluk zamaru kaza ediyorum. Bina'en-aleyh sabah vaktrun cret

ni tam alnaa Cenab- Hak'tan haya ederim." demitr.
/Talebelik zamarnnda hacarndan iitmi idim: Konya'da tahsil
de bulunan molla babasna yazd mekt:Ubda: "Drt vakt namaz
'akibinde du'aruzla meguulum." diye yazdndan babas: Hay kl
hani! Hala sabah narnazna tenbellik ediyor." demi./

590.
Baha'f,

s.

259/SK, Mehmet evket.

Suret-i zahirede Hoca merhuma fevkal-'ade hrmet gstermek

te olan eraftan bir kimsenin mkerreren vak olan srarlarna kar
mecbur kalup bir gn, Hoca Efendi ziyaretne gider. Hane sahibinin
pencereden baka bir cihete bakup geri ekildiini de grr. Ka
puyu alarak: "Rahatsz etmezsem, Efendi hasretlerinin ziyareti-ne
geldim." diye kemal-i mid ve cesaretle sylemesine mukabil ieri
den: "Vah vah! Efendi imdi kt. Duyarsa pek mte'essif olacak
tr." yolunda bir cevaba ma'rlz olunca Hoca'run caru sklup yksek
sesle: "Pek gzel! Ancak, efendinize syleyin de bir daha haneden
kup gittii vakt unutup da baru pencerede brakmasun. Bir ey
deil, halk bilmez; kendisini de ieride zan eder. Kendisinden gr
d ca'li iltifatlara aldanarak iini brakup da ziyarete gelenler byle
umulmayan mu'amele-i namerdaneye ma'rlz olunca hem ser sa
yarlar, hem de ebediyen merhabay keserler." demitir.

591.
Baha ,;

s.

260/SK, Mehmet evket.

Bir meclis-i sohbette Ahiretten, Kyametten bahs olunup halka

mahzunluk kt, gnlle yumuad bir zamanda Hoca'y ta ya
runa oturtmu olan Temrlenk, iinden bir ah ekp: "Hoca Efen
di! Kyamet gnnde bizim halimiz ne olacak? 'Aceba bizim maka
mmz sadr-i Cennet mi olacak yoksa Cehennemin dibi mi?" diye
su'al edince Hoca demi ki: "Aman Padiahm! Gerek siz de bura342

NASREDDIN HOCA

larn dnyor musunuz? Kalb-i hmaylnunuzu bu gibi eylerle

mte'ezzi eylediinize gerekten mte'essif oldum. Bana kalrsa hi
tereddd buyurmamalsnz. nki gne gibi 'ayan ve beyandr ki
dnyaya gznz kapar kapamaz hernan doru soluu mu'azzam
ecdadnz Cengiz ile Hlagu gibi muhteem padiahlarn yannda
alacanz derkardr. Nemrud ve Fir'avn'n ve skender ve Neron
gibi emsal-i ehinahileri ve beraber adr- mu'alla-y 'ukbada mu
tabba-niin-i ihtiam olacaklar muhakkaktr."

592.
Baha'i,

s.

260/SK, 'Abdlmuttalib.

Hoca merhum maraz- mevtinde haremine: "Haydi, karcm!

En mzeyyen elbiseni giyin. San, ban dzelt; ehreni son dere
ce nurlandr; ne kadar sslenmek lazmsa gayret et. ylece karma
gel." der. Kadn: "Ah, efendiciim! Sizin byle ztr:ibl bir zaman
nzcia hizmetinizi brakaym da elim sslenmee nasl varsn? Ben
onu dnyada yapamam. Hem imdi bu neden iktza etti? Beni o ka
dar vicdansz, ni'met kadr bilmez mi sandn?" demekle Hoca: "Ha
yr, a karclm! Senin aklna gelen eyler deil; maksaclm bam
bakadr. Gryorum ki ecelim yaklat. Azr:i'il da'ima etrafmda
kvranup duruyor. Seni yle, elbise-i fahire ile, melek-simali, tavtis
gibi salnr bir halde grrse belki seni alr da beni brakr diye arzu
ediyorum. Aniadn m imdi srr u hikmetini?" demitir.

593.
Baha'i,

s.

261/SK, 'Abdlmuttalib.

Merhumun en ziyade korktuu lm m. Hatta tasavuryla

bile sinirleri gever, kendinden geermi. Bu sebebden dolay ekse
riya hvan ve yaran lmle sarakaya alrlarm ... Nitekim bu klli
yattaki ba'z fkralar da buna delalet eder. Hal byle iken maraz-
mevtinde kat'iyyen tela etmemi. Lazm gelen vasiyetlerini ve di
nen icr:is lazm gelen alkarn eda ettikten sonra baki hayatn son
343

PERTEV NAIL BORATA V

nefesine kadar ehl-i beytiyle; komusyla, yaranyla glp latifele

erek geirmi. Ba'zlar bu hale ta'accb ederek: "Hoca Efendi! Sen
eskiden lm korkusundan, lakrdsyla, bile lm haline getirdin.
imdi, gryoruz hi ftlr getirmiyorsun. Bunun sebeb ve hikmeti
nedir?" demiler. Hoca buyurmu ki: "Evhidlarm! O zamanlar bi
zim bunca telamz bu kerteye gelmekten, bu yataa serilmekten
kanmak idi. imdi olan oldu; Azra'il kapuya dikildi. Bundan byle
ahiret hazrln grelim. Son nefesimizde imanmzn selameti a
resine bakalm."

594.
Baha';

s.

261/SK, Srri.

Hoca Nasreddin rahmetullahu aleyh'in vefatndan iki asr son

ra bir cum'a gn binlerce alili memleketin kadim Ulu-Cami'inde
namaz klmak zere topland bir srada nagihan Hoca N asreddin
merhlmun tbk hilyesine mutabk ve saflna, aklabanlna tama
myla varis olan trbedar kisve-i acibi ve sima-y mudhiki ile ca
mi'in orta, byk kapusnda grnp blend avaz ile: "Ey ahali!
Size gaayet acib bir ey syleyeceim. Abdest aldm; cami'e gelmek
zere trbe kapusn kilidleyeceim esnada Hoca Nasreddin merhl
mu ayn simas, ayn ehre-i handan, ayn tavr- acibi, ayn kisve-i
mahsusas ile grdm. Sandukasna at gibi binmi, etraf seyr ediyor.
Bana: imdi Ulu-Cami cema'atn au. Gelmeyen olursa kendi ca
nna kym olur" dedi." diyince Hoca merhlma i'tikaad- tam olan
ve zhd salalmdan nai trbedara da ayrca hsn-i zann bulunan
btn alili trbeye koar. Bittabi Hoca'y gremezler. Zaten byle
kerimatn grp aba ve ecdadlarndan 'an'ana ile iide iide hakkn
da salam bir i'tikaad hasl eyleyen ahali hep glerek "Hay koca
mu'zib! Ara sra bizimle alay etmekten de vaz gemezsin." diyp
hep birden fatiha okurlar. Glerek cami'e 'avdet ederler. Bir de
bakarlar ki cami'in kubbesi takmyla gm. Merhlmun bu kera
met-i celilesine, bu imdad- kudsisine hayran kalrlar. 'tikaadlar kat
merleir.
344

NASREDDlN HOCA

KAYNAKA VE KISALTMALAR
AaTh; Aarne, Anti ve Thompson, Smith, (1 964); The Types ofthe Fo/k-Ta/e. (FFC No. 1 84),
Helsinki
AND, Metin; Gelenekse/ Tiirk Tiyatrosu, s. 331 .
ASLANGL, Halil (1 993); Nasreddin Hoca, llgaiJ No. 1 1 2 (1 42), Austos, (fiirk Fo/klor
A ra{ftrmalan, XVIII, Kasm 1 978, No. 352).
BAHA' (Veled elebi zbudak) (1 926); Lzfti'ij-i Hace Nasreddin (bir giri ile yayna hazr
lanm), 4. bask, kbal Yaynevi, stanbul.
nsz : Bah:i'i, 273 s.-Ek: 10 ubat 1 925. nszden baka, sonda ek: 10 ubat 1 926 ta
rihli. No. 1 -381 (s. 23-251): Fkra Metinleri, Fkra Metinlerinin Kaynak/an: No. 1 - 1 0 1
(s. 23-79), 1 89-196 (s. 1 22-1 24): Tabasmasndan alnm metinler. No. 1 02- 1 3 1 : Bu
metinlcri, Bah:i'i XVIII. yy.'dan bir elyazmasndan alm. Yazmadaki metinlerio top
lam 35 olacak. Siiifii kqynaklardan alrnmtf olanlar ve kqynck kifiler: No. 205 (s. 1 29):
Necip Asm, No. 228, 229 (s. 1 46, 1 47): Leblebici Han 11da odaba Felek Ali'. No.
230 (s. 1 48): Ali Rza. No. 231 -233 (s. 149-1 50); Muhlis. No. 234 (s. 1 50): alma
Bakanl'nda memur Fikri. No. 237 (s . 1 52): Yzba N azm Bey. No. 238, 238 his
(s. 1 54-1 56): Hilal Basmevi sahibi Asim Bey. No. 239, 240, 241 (s. 1 57, 1 58): (?).
No. 242-248 (s. 1 58-1 60): Fndkll Mehmed Ziya. No. 249 (s. 1 60- 1 6 1): renci M.
Nih:id. No. 250, 251 (s. 1 6 1 - 1 63): smail Hakk'nn olu, Uak'ta Dyun- Umu
miyye memuru Hseyin H:imid. No. 252-254 (s. 1 64- 1 71): Sel:inikli Ahmed Niy:i
zi'den. No. 255 (s. 1 72-175): Bahriyeti, O sman veya mer adl bir okuyucu. No.
256, 257 (s. 1 75-1 79): Al:i'eddin. No. 258 (s. 1 79): Dlbencici Muhiddin'in olu Ka
zm. No. 259, 260 (s. 1 79, 1 80): (?). No. 262 (s. 1 8 1): IIilal Basmevi sahibi Asim
Bey. No. 263-294: (?). No. 295 (s. 201): skdarl Mehmed Basim. No. 295 (s. 201):
smail Hakk'nn olu, Uak'ta Dyn- 'Ummiyye memuru Hseyin H:imid. No.
295 (s. 201), 321 , 322 (s. 2 1 9): Bursa'da renci H:i fiz Ali Hulki. No. 296-322: (?).
No. 323 (s. 2 1 9): Kzltoprakl Tevfik olu Giy:iseddin. No. 324 (s. 220). Hikmet.
No. 326-330 (s. 221 - 224): Marangoz (Konya'da, Akehirli) Ahmed. No. 331 (s. 224):
Mrettip, makinist Hasan Mahmud. No. 354-356 (s. 240): renci M. Nih:id. No.
357-359 (s. 241 -242): Kem:ileddin. No. 360 (s. 243): Es 'ad N:ici. No. 361 : (?) . No.
362-364 (s. 244-248): smail Hakk'dan Hac H:ifiz kri anlatmas. No. 365 (s. 248):
Edimeli Hasan Hayreddin. No. 366 (s. 249): smail Hakk 'nn olu, Uak'ta Dyin-
'Ummiyye memuru brahim Halil. No. 370 (s. 255): G zel Sanatlar Okulu'nda
renci Rauf. No. 372 (s. 256): Beikta'ta retmen Nred din. No. 373, 374 (s. 257258): Hilal Basmevi'nde mrettip, Vant Edhem Mazlum. No. 376 (s. 259): Ali. No.
377, 378 (s. 259-260): Selanik retmen Okulu'nda retmen Mehmed evket. No.
381 (s. 261): Srr (bir okuyucu). K.aynaklan Baba 'i tarafindan belirti/memil metinler: No.
1 32 (s. 90), 1 36-139 (s. 92-94), 1 98-204 (s. 1 25-1 28), 206-227 (s. 1 30-144), 234-236
(s. 1 50-1 51), 261 (s. 1 80- 1 81), 324, 325 (s . 220, 221), 332-353 (s. 225-238), 371 (s.
256).
345

PER TEV NALI BORATAV

BAKLACI, Salih (1 966); Yamlmqyan Var m? Fkralar, Sofya, 1 966 (30 Nasreddin Hoca
fkras ve varyantlan).
BANOGLU, Niyazi Ahmet (1 978); Nkte ve Fkralar/o Atatrk, nklap ve Aka Yaynevi.
BAESK, Mustafa evkhi, Mecmu 'a, 1 1 9 no .lu yazma (XVIII. yy.'n ilcinci yarsnda dzenlenmi), Sarayeva Gazi Husrev Bey Kitapl.
BAZIN, Louis (1974); Les calondiers lurcs ancicus el me'diecauX, Paris.
BB: CK; K. 247 No.lu yazma, M. Cevdet Kitaplar, stanbul Belediye Kitapl.
Berlin III; A. 8.121 No.lu yazma (tarihsiz), Diez Kitaplar, Berlin Devlet Kitapl.
BIRGE,John Kinglake: "Nasreddin Hoca" maddesi, Enryclopedia ofUterature, c. 2, s. 949.
Bibliotheque Nationale (BN), Supplement Turc (ST), Paris, El yazmalar: BN 1 ; AFT. 236
(XVI. yy.) BN III; ST. 423 (XVII. yy.), BN IV; ST. 422 (XVII. yy), BN V; ST 424
(/), BN VIII; ST. 1 395 (XVIII. yy.), BN IX; ST. 1 396 (XVIII. yy.), BN X; ST. 1 397
(XIX. yy.), BN XI; ST. 1 398 (Tarihsiz).
BORATAV, Hayrunnisa (Derleyen), HB 64, No. 80 (Kr. Nasreddin Hoca, Baha'i yayn,
s. 106- 1 08).
BORATAV, Pertev Naili (1 943/1983); "Halk Dilinde Hiciv ve Mizah", Yurt ve D!!Ja, No.
25. (Fo/klor ve Edebiyat, say 2, s. 292-295)
(1951); Notes sur Azra'il dans le folklore turc. Oriens, IV. s. 58-79. - ncelernede Nasred
din Hoca ile Azra'il'i karlatran bir fkradan da sz ediliyor.
(1 853); EBERIHARD, Wolfram, Typen Trkiseher Volkmarachen ( TTV), Wiesbaden.
(1 961); "A propos de quelques tentatives d'identifcation de Nasreddin Hoca", lntema
lionaler Kongres der Volkerzahlungsforscher Kiel and Kopenhagen, 19.9.29.8. 1959, Vortrage
und &firate, Berlin, Walter de Gruyter Verlag, s. 2 1 -25.
(1 963a); "Autour de Nasreddin Hoca" (Textes et commentaires), Oriens, c. 16, s. 1 94-223.
(1 963b); "Le "Tekerleme", Contribution a l'etude typologique stylistique du conte popu
laice turc". Cahiers de la Societe Asialique, No. XVIII, Paris.
(1964/1 965); "Le conte et la legende", Phillogias Turciae Fundamenta, Mains, s. 50- 5 1 .
(1969a/ 1983a), ''Nasreddin Hoca v e Memlekei Sivrihisar zerine" (Berlin Altayistler Kong
resi'nde (1 969] okunan bildirinin evirisi. Fo/klor ve Edebfyat, say 2, Adam Yaynlar,
stanbul, s. 305-31 O.
(1 969b); Az Cillik Uz Gittik (Masallar) Ankara, Bilgi Yaynevi.
(1 969c/1988); 100 Somda Trk Halk Edebiyah, Gerek Yaynlar, S. Bask, -1. bask, s. 88-92.
(1975/1 983b); "Nasreddin Hoca Fkralar in Bir Kaynak-Kitap Tasarisi", Boap iverrilesi Halkbilimi Yll, s. 39-45. -FolkPJr ve Edebiyat, s. 31 1-317.
(1982a); TRYJARSKI Edward, "Textes du folklore des Turcs de la Dobroudja roumaine",
"Melanges Alessio Bombaci", Napoli, s. 67-69, 73-76.
(1 982b); TRYJARSKI Edward, "Textes de la tradition orale des Turcs de la Dobroudja
roumaine (I)", Studio Turro/ogica Memorine Alexii Bombaci dicala, N apo li, s. 68-69.
(1 983c); TRYJARSKI Edward, Textes du folklore des Tum de la de la Dobroudja roumaine, Me
langes Alessio Bombaci. Publications de l'Institut d'etudes orientales de l'Universite
de Naples, Naples.
(1984); 100 Somda Trk Fo/k/om, stanbul, (2. bask)
(1 987); "Nasreddin Hoca'nn Kiiliini ve Fkralarn Yorumlama Denemeleri zerine",
"Trlcische MiszeUen-Melanges Robert Anhegger", Divit Pres yayn, stanbul, s. 6984.
BOZYGT, A. Esat (1 987); Nasreddin Hoca Bibliyografyas, Ankara. Kltr ve Turizm
Bakanl, MiUi Falklor Aratrmalar Dairesi (1 2 1 8 madde; 33' Nasreddin Hoca
fkralar derlemesi).
=

346

NASREDDIN HOCA

BRIT MUS; add. 7885 No.lu yazma (XVIII. yy.), Rieu Katalogu, British Museum Kitapl,
Londra.
British Museum'daki el-yazmas. XVIII. yzyldan yazma. Fkralar: No. 1 - 1 34. kr Elin
yayn: Hacettepe niversitesi Sosyal ve Bqeri Bilimler Dergisi, IV, No. 1 , Mart 1 972, s.
2-19.
BURRH, K.R.F. (1 970); "The Nasreddin Hoca Stories, An Early Otoman Manuscript at
the Universiry of Groningen", Atrhvum Ottomanicum, II, s. 7(8)-1 1 4.
CAFEROGLU, Ahmet (1 948); Orta Anadolu Aifan. stanbul.
CAMBRIDGE; Add. 3483 No.lu yazma, Browne Katalogu, Cambridge Kitapl.
CONSTANTIN, Gh. I. (1973); " 1 8 Kirghisische Anekclaten ber Nasreddin Khodja",
Fabula, XIV, No. L/2, 1 973, s. 44-70.
CONSTANTIN, Gh. I. (1 976); "Demetre Cantemir et Nasreddin Khodja", Trk Kiiltrii
iinde.
AYLAK, Tevfik (tarihsiz); Lat'ifi Nasreddin, 2. cz, 32 sayfa (bkz. Baha'i 1 926, s. 96)
No. 1 36, s. 93, No. 1 37, s. 93 - Baha'i 1 926, No. 140-144 (s. 96-99), No. 1 45-166 (s.
1 00-1 72).
AYLAK, Tevfik (tarihsiz); II. Haifne-i Lat 'ij - Baha'i 1 926, No. 1 67-1 88 (s. 1 1 3-1 21).
Baha'i 1 926, s. 1 33'teki not: Gencine-i Lat 'if yazan, aylak Tevfik'i, kendi derleme
sinden birok metin alm olmakla eletiriyar.
DANIMEND, smail Hami (tarihsiz); Nasreddin Hoca Fkra/an, stanbul, Tasvir Yaynlar.
DANGUITSIS, Constantin (1 943); "Etude descriptive du dialecte de Demirdesi" (Brous
se, Asie Mineure), Paris, cd. G.P. Maisonncuve, Nasreddin Hoca, s. 232-235, No. 1 1 0.
DECOURDEMANCHE, J .A. (1 878); Sottisier de Nasreddin Hodja houjjim de Tamer/an, suivi
d'austresfaceties turques traduties sur des manuseri/s inedits. Bruxelles, chez Gay Douece.
DERLEME SZLG (1 875); Trkiye'de Halk Aifndan Derleme Siiif, VIII, Ankara.
DOR, Remy (1983); Cantes kirghiz de la stepe et de la montagne, Paris. POF ( Publica
tions orientalistes de France) yayn. 1 66 sayfa. - No. 38-43: Apandi fkralar: 44/ 1 1 0: Apandi fkralar: 1 6 fkra, Kirgiz el jor-noktoru, Frunze 1957, s. 171 -175 (No.
44/8-10); Frunze 1975, s. 236-238 (No. 38-43); Frunze 1975, s. 240-243 (No. 44/1-7).
DTCF; 1 /4838 No.lu yazma (XVIII. yy.), smail Saib Kitaplar, Ankara Dil ve Tarih
Corafya Fakltesi Kitapl.
DUMAN, Mustafa (1987); "Nasreddin Hoca Dou Karadeniz'de", Ky Kiiltr ve Sanat
Dergisi, say 1 8, Trabzon, s. 3.
(1988a); Nasreddin Hoca Almanya'da, Tarih ve Toplum, say 49, stanbul, s. 60-61.
(1 988b); "Nasreddin Hoca Konusunda Bir Kaynak Kitap 'Der Hodscha Nasreddin", Tarib
ve Toplum, s. 58, stanbul, s. 62-63.
(1988c); "Almanca'da Nasreddin Hoca", Trk Folkloru-Belleten 1987, Trk Folkloru Yayn
lar, stanbul, s. 1 57-1 68.
(1 989); "Till Eulenspiegel'den Nasreddin Hoca'ya", Tarih ve Toplum, c. 1 2, say 70, stanbul,
s. 63-64.
(1 990); "Tabasks Nasreddin Hoca Kitaplar", Tarib ve Toplum, say 73, stanbul, s. 53-54.
(1991); "Nasreddin Hoca svire'de", Cumhunjetln Kitap Eki, say 59, s. 17.
El-yazmas Nasreddin Hoca fkralar. Staatliche Bibliothek Berlin, Ms. Orient 4 1 89, 22
metin (22 no.lu metin yann kalm), tarihsiz.
El-yazmas Nasreddin Hoca fkralar. Berlin, Staatsbibliothek. Ms. Diez A. 4 1 6. No. 1 36. 1 1 97 tarihli yazma.
El-yazmas Nasreddin Hoca fkralan, Berlin, Staatsbibliothek. Ms. Diez A. So 1 2 1 . Me
tinler 1 -23, tarihsiz.
=

347

PERTEY NAiLi BORA TA V

El-yazmas Nasredclin Hoca fkralar. Berlin, Staatsbibliothek. Ms. Diez A. 4o 1 39. Tarihi
1 1 97, No. 1 - 1 83.
El-yazmas Nasreddin Hoca fkralar. stanbul, Beyazit. Belediye Ktphanesi, M. Cevdet
yazmalar. No. K. 247, 2 metin.
El-yazmas Nasreddin Hoca fkralar. Paris. Bibliotheque Nationale, AFT. Ms. No. 236 ve
395. XVI. yzyl. Metinler: No. 1 -1 1 1 ( BN 1).
ELN, kr (1 972); "Bir Nasreddin Hoca Mecmuas", Sosyal ve Bqeri Bilimler Dergisi, IV.
Hacettepe niversitesi, 1 972, say 1, s. 1 - 1 9.
ERGN, Muharrem (1 958); Dede Korklll Kitab !., Ankara.
ERGNER, Kaya (1969); Nasreddin Hoca. Tarihi Ki1ilii -e Hikayelerinin Anlam, stanbul.
FELEK, (?) (1 982); Nasreddin Hoca, Milliyet Yaynlar, stanbul 1 56 sayfa. No. 1 - 1 75.
Folk-tales from Chlna, (First Serie) Foreign Languages Pres, Pekin, 1 957. Nasreddin Hoca: No. 9-37 (s. 1 1 7-147)
GALLEY, M. (1971); "A Mediterranean Hero, ]o11mal ofMa/tese St11dies, No. 7, s. 64-70.
GALLAND, Antoine (1 694); Les paro/es remarq11ables, le bons mot et /e maxime des Orientallx. La Haye, (Paris basks. Simon Benar Yaynevi, 1 694).
GKALP, Ziya (1 972); Halk Klasikleri 1: Nareddin Hoca'nm Lztifeleri, Diyarbakr.
GLPINARLI, Abdlbaki (1 961); Nareddin Hoca, stanbul, Remzi Kitabevi.
GRONINGEN, 488 No.lu yazma, Brogmans Katalog11, Groningen niversitesi Kitapl.
GNEY, Eflatun Cem (1957); Nasreddin Hoca Fkra/an, stanbul, Yeditepe Yaynlar.
Htice Nasreddin Lzt'ifi, stanbul, 1 329 (H.), (Tabasma).
HWDM; Handwiirterllllch de Dellisehen Miirachens, II, s. 597.
ISAKOVIC, Alija (1 984); Nasrodin Hodza-Anegdoti, Sarejevo. Giri, s. 5-2 1 ; 384 fkra ve
bibliyografya.
RAN AZAERBA YCANI; Kiiii!Jt-i Molla Nasreddin, Trki, Tebriz, tarih siz.
Z, Fahir (1964); Tiirk Edebiyatmda Neir, I, stanbul, s. 31 6-317.
ZZET Paa, Atezade Mehmed; C11h el-R/mf adl Arapa fkra kitabndan Trkeye
evrilmi metinler, No. 263-320 (s. 1 82-218). - Bkz. Baha'i 1 926, s. 1 82 ve 2 1 8.
JARRING, (?); zbek Textes (Nasreddin Hoca: s. 1 40- 1 41).
KARADJITCH, Vouk (1 987); Conle pop11laim serbes. Nasreddin Hoca fkralar: No. 144,
1 52, 1 55, 1 57, 1 59, 1 88, 1 89.
KARAMETE, Kemalettin (1 944): Ok11mam Ya<'flam Yok; Ama Kayseriliyim (fkra metinleri),
Kayseri.
KlRGlZ, 1 957: Krgz el jomoktoru, Frunze, 1 957.
KIRGIZ, 1 975: Krgz el jomoktoru, Frunze, 1 975.
KOCAGZ, Samim (1 972); Nasreddin Hoca Fkra/an, Yeditepe yayn, stanbul, tarihsiz
(1969'dan sonra), 40 fkra.
KONYALI, brahim Hakki (1 945); Akehir, Nasreddin Hoca'nn ehri, stanbul (Nas
reddin Hoca, s. 721 -785).
KOPCAN, Vojtek (1 968); Pribehy Hodzu Nasredclina. Bratislava, 143 sayfa, 224 fkra metni.
LAM': Lzt'if. Elyazmalar: 1) Paris, Bibliotheque Nationale, Supplcment turc, No. 4 1 8
(22 Zi'l ka'de 988 [3 Ocak 1 581] tarihli, 2) Supplement turc, No. 419 (XVII. yzyl
ba (Kr. Bah:i'i 1926, s. 91-92, no. 1 34, 1 35).
LENINGRAD Yazmas 1: K. Kaleman ve V. Rosen Katalogu, No. 464: Hikayat-i H:ice
Nasreddin.
LENINGRAD Yazmas Il: "Bulletin de l'Academie imperiale des Sicences de St. Peters
burg - Nouvelle serie, c. III (XXXV) 1 894, s. 1 67, Beilage IL, - Coll, Radloff, No.
20 (321 id. 'Laci'if-i Hace Nasredclin. - Baka metinlerle bir arada.
=

348

NASREDDIN HOCA.

LENINGRAD; C. 1 74 No.lu yazmadaki varyant 7a-13bc Latd'if-i Hdce Nasreddin.

LEVEND, Agah Sirri (1 954); Ak Paa'nin Bilinmeyen ki Mesnevisi Daha, Tiirk Dili
Arat/irma/an, II, . 265 vd.
LEYDEN I (1 970); Groningen Ktphanesi yazmas. Cod. Gron. AG 8. Ktphaneye
giri tarihi 1 625; istinsah, herhalde 1 534 ile 1 625 aras. Fkralar: No. 1 -76, Burill
Yayn: Archivum Ottomanicum, II, s. 7-1 14.
LEYDEN II (tarihsiz): Leyden Ktphanesi, Ms. Or. No. 1 1 32. Fkralar: No: 1 -58.
LEYDEN III (tarihsiz): Leyden Ktphanesi, Or. 2067. Fkralar: 1 - 1 1 3.
Leyden I: Gron. A.G. 8. XIV No.lu yazma (XVI. yy.) Groningen niversitesi Kitapl.
Leyden II: Or. 1 1 32 No.lu yazma, Leyden Kitapl.
Leyden III: Or. 2067 No.Iu yazma, Leyden Kitapl.
LITHO I (1 329); tabasma, Lata'if-i H:ice Nasreddin (Ayni kitap iinde, Raz-nihan ile
Mah-Fenlze).
LITHO II, LITHO III.
MADEN- (1979); (ki ayda bir yaynlanan bir dergi), No. 1 20, Sofya.
l\1ANCHESTER Ktphanesi. John Ryland Library. - Michael Kerney, Bib-liotheca Lin
desia Hand List of Oriental Manuscripts, 268 sayfa, Aberdeen University Press,
1 898. - No. 5: Nasr eddin Xa jah Manaki. No. 6: id., Hikayet (1 780-90). No. 7: id.,
Baka yazmalar (1 802). No. 82: Hikayet, Tales Partly Turkish Original. No. 12: Tales
(1 771), No. 13: Ta.es (177-1780).
_
MANAKIB-I EYH GULENI: (Baha'i 1 926, No. 1 33).
Ms. ( manuscrit/el-yazmas) Bibliotheque Nationale ( BN), No. 229.-XVII.
MOTIND, Thomson, Stith, (1934), Motifindex ojFolk-Uterature, IV Helsinki.
MRER, Alfred (tarihsiz); 200 cantes chosis de Nasreddin Hodja, l\linyatr yayn, 6.
bask, stanbul.
NEVADR- ZRAFA (tarihsiz); cz II, III. Cz II'de s. 1 67, 1 69, 174.
NOPSCA, F. Baran (1910); Aus Sala und Klementi, Sarajevo, s. 55.
OXFORD I: Or. 1 85 No.lu yazma (XVI. yy.), Oxford Bodleien Kitapl.
OXFORD IV: Oxford Ktphanesi yazmas. Seld superius, 8.
ZTELL, Cahit (1 970): Karacaolan, Biitiin iir/eri, stanbul.
PB 76; PB 79; Boratav, P.N., Paris Bilimsel Aratrmalar Merkezi (Centre national de la
recherche scientifique) adna 27.09.-1 8.10.1 976'da Yugoslavya'da ve 22.08.-1 0.09.
1 979'da Bulgaristan'da giritii aratrmalarda derledii yaynlanmam metinler.
PLANA, evket (1 977); Arnavutlar Arasnda Nasreddin Hoca, evren, V, 1 977, No. I.
POLO, Marco (1 955); La description du monde, Klincksiek yayn, Paris, s. 325 (Kr.
Sivrihisarli ile Yenge).
RAYKOVIC, Lyubinka (1 965); Ohri Gl (Makedonya) evresinde Derlenmi Nasreddin
Hoca Fkralan, 1/ga'{ IV, No. 47.
RM, Ebu'I-Hayr-i (1 974); Saltukname (Tpkbasm), Yayna hazrlayan: inasi Tekin,
Harward niversitesi Yaynlan.
(1480); Saltukndme, Topkap Ktphanesi yazmas (istinsah tarihi 1 480), Trke yazmalar,
No. 1 61 2.
"Saltukname", Manuscrit de la Bibliotheque du Musee du Topkap, Fonds du Tresor, No.
1 61 2.
SAKAOGLU, Saim (1 977); Nasreddin Hoca fkralarnn motif yaps, Tiirk Fo/klor Arattr
malan, No. 336, Temmuz 1 997.
SAREJEVO yazmas, Kronika Baeskiya, Var. 101r- 1 1 5v, Gazi Husrev Bey Ktphanesi,
Sarajevo.
SAUSSEY, Edmond (1938/1 983); "Nasreddin Hoca", Boratav evirisi, nsan, No. 1 , Ni=

349

PERTEV NAILI BORATA V

san 1 938 (P.N. Boratav, Fo/klor ve Edebiyat, I I , s. 296-304, 1 938). - lhan Bagz, Trk
Halk Edebiyah, Emek Yayn, Ankara, s. 63-76.
SAUSSEY, Edmond (1 936); Lifteratm populaire turque. Paris (Trke evirisi: Boratav,
P.N., (1 983) Fo/klor ve Edebiyat (1 982) ll., stanbul, s. 296-304).
SELMAN, Seluk (1 944); Kayseri Fkralar, stanbul.
Sleymaniye, HM.H; 6272 No.lu yazma, Hac Mahmud Kitaplar, stanbul Sleymaniye
Kitapl.
SLEYMANiYE I (tarihsiz); Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi yazmalar,
No. 6272. Metinler: No. 1 - 1 36.
TAHMASIB, M. H. (1965); Molla Nasreddin Ltiflari., Baku.
TABASMA (1 9 1 1); Mefhur ve Mte'rif Hce Nasreddin Lat'ifi, (1 329 H.), stanbul.
THOMSON, Stith, Mativ-Index of Folk-Literatur, 6. cilt, Helsinki, 1 932-1 938, 1 . bask,
FF Communations No. 106-1 09, 1 1 6, 1 77.
TOKMAKIOGLU, Erdoan (1971 / 1 981): Btn Ynleriyle Nasreddin Hoca, Sinan
Yayn, stanbul, 1 9 7 1 . Ayn yazarn ayn eseri: Kltr Bakanl yayn, 350 fkra,
Ankara, 1 9 8 1 .
TTV : Eberhard, Wolfram v e Boratav P.N. (1 953) Typen Trksicher Volksmarchen,
Wiesbaden.
Trke Kaba Lisan; Atalarsz, bilmece, mani, ark, destan, fkra, masal, Baha'i
1 926, s. 96-99, No. 1 40-1 44. - No. 1 37, s. 93 - Baha'i'nin notu, s. 96: ona gre bu
eser aylak Tevfik'indir, ya da aylak Tevfik'in Lata'if-i Nasreddin'inden kaynak
lanmur.
UYGUR (1957); (ada Uygur), Folk-tales from China.
VERSAILLES yazmas (1 888); Catalogue general. No. 891 (35): Nasreddin Hodja en
ecriture europenne, 13 yaprak.
ViYANA yazmas I: Catalogue Flgel, No. 794. Wien. Nazionale Bibliothek, A.F. 407:
Teet al-mecalis, 32 varak. Nasreddin fkralar, varak 1 - 1 3, 63 metin, no. 1 -63.
ViYANA yazmas III: "Nasreddin Hoca". Cataloge Flgel, 792. A.F. 450, Nazionale Bib
liothek.
VULCEV, Vileko (1 975); Chitlr Petlr i Nastradin Chodza. Sofya. Nasreddin Hoca Fk
ralar: No. 1 - 1 30 (s. 209-276), Nasreddin ve Chitlr Petlr: No. 1 3 1 - 1 80 (s. 277-310).
Bulgaristan Bilimler Akademisi yayn.
WANNING, Klaus-Detlev (1 980); Der Dieh/er Karacaolan, Studien zur trkisehen Lie
beslyrik, Freiburg.
WESSELSKI, Albert (191 1); Der Hodscha Nasreddin. Trkische, berberische, maltesische, kolabrische,
kroalische, seriJische and grechische Mariein und Schzanke, 2. cilt, Weimar, Alexander Dunker
Yaynevi.
YUSUF, Sreyya (1 977); Stefan Serama'in Nasreddin hoca fkralar derlemeleri stne,
evren dergisi, c. V., No. 1 5, Eyll 1 977, s. 43-59.
YAAROGLU, Ahmet Halit (1 957), Hakiki Bektai fkralar, stanbul, 1 957.
YUNANSTAN: Dingimata Nastradin Hontza, 1 884, tabasma.

350

...

"Nasredd i n

Hoca'y

byle

bilmezdik".

Bu

cmle,

ufk.umuzda, "biz Hoca'y byle i stemiyoruz"un bir evirisi

olarak belirdi aslnda. Karagz metinlerinde olduru gibi
ayklanm, aklanp paklanm , bu yoldan yk atlm bir
"corpus"te uzlalmasyd ama; arlk fazlalkt, halk
kaynakl bir b i lgeliin halk korumak, ola ki kendinden

korumak iin trplenmesiydi hedeflene n .

elyaznalarn a

ulat

pheyle

Boratav'n

bakan lar

grd m ,

duydum.

Tersine, kk kltrn aa karlm bu boyutundan

gnen

duymak gerekmez

Carmina

Burana

miydi ?

arklar n n ,

Yakas

Vii inn'un

almadk
azbozu k

iirlerinin, Gargantua'da patlayan en bilim dilinin bir

karlnn

bu

topraklarda

da

duyulmu,

yay l m

oldurunu ren mekten bir gurur pay karamaz mydk'?

Olduysa bile, akl erdiri lmesi g bir suskunluk eliinde
olmu olmal : Boratav'n Nasreddin Hoca'syla i lgi l i , on yl
iinde

die

dokunur

bir

yorum,

bir

zmleme

deerlendirme gi ri i m i ne rastlamadm.
. . . Nasredd i n Hoca: Zaman zaman ne kadar ad
kaldmz gsteren ada mz deil midir?
. . . Boratav'n Nasreddin Hoca's , k ltr birikimimizi n b i r
avu temel , kay n a k metni iindeki yeri nden bakyor: H i z
onu

grebilecek

m iyiz,

gsterebilecek miyiz

gzgze

duracak

yrekli l ii

bu kar lamadan kazannl kp

kmamak hala elim izde.