UDK 630*188:582.632.

2
Pregledni rad

FITOCENOZE BUKVE U SRBIJI

RADE CVJETIANIN
Izvod: U radu je prikazana sintaksonomija uma bukve u Srbiji. Navedeno je 36 asocijacija, koje pripadaju u 7 podsveza, koje su svrstane u svezu bukovih uma (Fagion
moesiacae B l e . et L a k. 1970), podred-ume mezijske bukve (Fagenalia moesiacae B.
J o v, 1986), red-ume bukve (Fagetalia sylvaticae P a w l. 1928) i razred-evrosibirske
listopadne ume (Querco-Fagetea Br.-Bl. et V l i e g. 1937). Bukva u Srbiji gradi
iste i meovite umske zajednice, u skladu sa enom prilagoenou razliitim
visinskim klimatskim pojasima i raznovrsnim stanitima, a ume bukve su zastupene od pojasa hrastova do subalpijskog pojasa vegetacije.
Kune rei: bukva, sintaksonomija, fitocenoze, Srbija
BEECH COMMUNITIES IN SERBIA
Abstract: This paper presents the syntaxonomy of beech forests in Serbia. The paper identifies 36 associations, which belong to 7 sub-alliances, classified in the alliance of beech forests (Fagion moesiacae B l e . et L a k. 1970), suborder - forests of Moesian beech
(Fagenalia moesiacae B. J o v, 1986), order - beech forests (Fagetalia sylvaticae P a w l.
1928) and class - Eurosiberian broadleaf forests (Querco-Fagetea Br.-Bl. et V l I e g. 1937).
In Serbia, beech builds pure and mixed forest communities, depending on its adaptation to
different altitudinal climate belts and diverse sites. Beech forests grow from oak belt to subalpine vegetation belt.
Key words: Beech, syntaxonomy, plant communities, Serbia

1. UVOD
U Srbiji od prirode (samoniklo) rastu tri vrste bukvi: mezijska (Fagus moesiaca (D o m i n, M a l y) C z e c z o t t), evropska (Fagus sylvatica L.) i
istona (Fagus orientalis L i p s k y) po J o v a n o v i , B. i T u c o v i , A.
(1967). Mezijska bukva je kod nas najrasprostraenija vrsta umskog
drvea i ima najiru visinsku amplitudu. Od prirode se java u veem delu Srbije, sem u Panonskoj niziji (izuzimajui Fruku Goru i Vrake
planine) i u dolinama reka. Najnie dolazi u erdapu na 40 m nadmorske
visine, a gora granica rasprostraea za neke planinske masive po J ov a n o v i , B. (1971) iznosi: Suva planina-1.750 m, Stara planina1.800 m, ar planina-1.800 m.
S obzirom na iroku rasprostraenost bukve u Srbiji, razumivo je
da se ona nalazi u veoma razliitim ekolokim uslovima, odnosno posebnim fitocenozama, gde se java u istim i meovitim zajednicama. Ukupna povrina istih bukovih uma u Srbiji iznosi 647.821 ha ili 28%,
dok meovite ume bukve, hrastova i drugih liara i bukve i etinara
Dr Rade Cvjetianin, van. prof., umarski fakultet Univerziteta u Beogradu.
JANUAR-JUN, 2003.

107

zauzimaju povrinu od 379.302 ha ili 16,4% (S t o j a n o v i , . i K r s t i , M. 2000).

Po J o v a n o v i , B. 1993: Fitocenologija je, pored brojnih uoenih
krupnih zakonomernosti o umama Srbije, dala i daleko detaniju,
produbeniju i svestraniju sliku o umama Srbije. Na osnovu bogate
fitocenoloke literature, u ovom radu se daje sintaksonomski pregled
bukovih uma. Iz istog se vidi fitocenobiodivezitet, jedan od najbogatijih u Evropi.

2. MATERIJAL I METOD RADA

U ovom radu fitocenoze bukve u Srbiji sintaksonomski su svrstane
prema monografiji Vegetacija Srbije II umske zajednice 1 (J o v a n o v i
, B. et al 1997), a rad se bazira na veem broju fitocenolokih radova o
umama bukve, od kojih navodimo samo najznaajnije: e r a v s k i, P.
(1950), J o v a n o v i , B. (1953, 1955, 1973, 1987, 1993), M i i , V. (1957),
G a j i , M. (1966), J a n k o v i , M., et al. (1984), T o m i , Z. (1976), T o m
i , Z. i C v j e t i a n i n, R. (1994), T o m i , Z. et al. (2000). Kao osnova
za ovaj rad posluili su radovi koji daju pregled: vegatacije jugoistone
Evrope (Vegetation Sdosteuropas-H o r v a t, I. et al. 1984), bive Jugoslavije (Prodromus phytocenosum Yugoslavije ad mappam vegetacionis 1986) i
Srbije (umske fitocenoze Srbije-T o m i , Z. 1992 i Sintaksonomski
pregled vegetacije Srbije-K o j i , M. et al. 1998).

3. REZULTATI RADA
Sintaksonomski ume bukve pripadaju razredu-evrosibirskih listopadnih uma (Querco-Fagetea Br.-Bl. et V l i e g. 1937), redu-ume bukve
(Fagetalia sylvaticae P a w l. 1928), podredu-ume mezijske bukve (Fagenalia
moesiacae B. J o v, 1986) i svezi bukovih uma (Fagion moesiacae B l e . et
L a k. 1970). Ova sveza je podeena na 7 podsveza, od kojih su 4 izdvojene na
osnovu razliitih nadmorskih visina, a 3 na osnovu edafskih razlika. S
obzirom na visinsko diferencirae izdvojene su sledee podsveze: brdske ume bukve (Fagenion moesiacae submontanum B. J o v., 1976), planinske ume bukve (Fagenion moesiacae montanum B. J o v., 1976), ume bukve
i jele (Abieti-Fagenion moesiacae B. J o v., 1976), subalpijske ume bukve
(Fagenion moesiacae subalpinum B. J o v., 1976). Osim vertikalno uslovenih cenoza bukve, u Srbiji se javaju cenoze koje su edafski uslovene, a to su: ume bukve i crnog graba (Ostryo-Fagenion moesiacae B.
J o v., 1976), ume bukve i meje leske (Corylo colurnae-Fagenion moesiacum B. J o v., 1979) i acidofilne ume bukve (Luzulo-Fagenion moesiacae
B. J o v., 1976).
Brdske ume bukve (podsveza: Fagenion moesiacae submontanum B. Jov.
1976) su orografsko-edafski uslovene i javaju se u pojasu hrastova
izmeu (40) 250-600 (1000) m nadmorske visine, kao trajni stadiji vegetacije. Odlikuju se dominacijom bukve, a u floristikom sastavu pored
biaka bukovih uma, zastupene su i bine vrste hrastovih uma.
108

[UMARSTVO

1-2

Ovoj podsvezi pripadaju sledee asocijacije: monodominantna uma

bukve (Fagetum submontanum R u d s k i 1949), polidominantna uma bukve
(Fagetum submontanum mixtum M i . (63) 1972), uma bukve sa vijukom umskim (Festuco drymeiae-Fagetum submontanum B. J o v. 1973), uma bukve i
oraha (Juglando-Fagetum submontanum (M i . 1967), B. J o v., 1969), uma
bukve sa belom lipom (Tilio-Fagetum submontanum (J a n k. et M i . 60) M i
. 1972), uma bukve sa boikovinom (Ilici-Fagetum submontanum G a j. (61)
1979), uma bukve i obinog graba (Fagetum submontanum carpinetosum
betuli V u k. 1966), uma bukve sa krvavcem (Hyperico androsaemi-Fagetum
submontanum V u k. (66) 1979), uma bukve i kostrike (Rusco-Fagetum
submontanum G a j. 1967), bukova uma sa rajnakom (Dentario glandulosaeFagetum submontanum B. J o v. (75) 1979), uma bukve i kitaka (QuercoFagetum G l i . 1971).
Planinske ume bukve (podsveza: Fagenion moesiacae montanum B. J o
v., 1976), javaju se na nadmorskim visinama od (500) 800-1200 (1400) m, na
svim ekspozicijama, gde bukva gradi klimaregionalni pojas vegetacije
(Ass. Fagetum moesiacae montanum B. J o v. 1953). U ovom pojasu vegetacije
bukva je vitalna i ekspanzivna, tako da dominira u spratu drvea, a u floristikom sastavu ovih uma javaju se tipine bike bukovih uma sa
malim prisustvom kontaktnih uma.
Ovoj podsvezi pripadaju sledee asocijacije: planinska uma bukve
(Fagetum moesiacae montanum B. J o v. 1953), planinska uma bukve sa vijukom umskim (Festuco drymeiae-Fagetum montanum B. J o v. 1973), planinska uma bukve sa zelenietom (Lauroceraso-Fagetum B. J o v. 1967),
planinska uma bukve na serpentinitima (Fagetum montanum serpentinicum B. J o v. 1985) i visokoplaninska uma bukve (Fagetum altimontanum
moesiacum B. J o v., 1985).
ume bukve i jele (podsveza: Abieti-Fagenion moesiacae B. J o v., 1976)
se javaju na visokim planinama izmeu pojasa planinske ume bukve i
pojasa smrevih uma. Postoje dve varijante ovih uma: prva u kojoj su edifikatori samo bukva i jela, koje grade klimaregionalni pojas vegetacije (Ass. Abieti-Fagetum moesiacae B. J o v. 1953 i Ass. Abieti-Fagetum
serpentinicum B. J o v. (59) 1979) i druga u kojoj je pored bukve i jele edifikator i smra (Ass. Piceo-Fago-Abietetum o l. 1965).
Subalpijske ume bukve (podsveza: Fagenion moesiacae subalpinum B. J
o v. 1976) javaju se na goroj granici rasprostraea bukve (13001800 m nadmorske visine), a zabeleene su sledee zajednice: uma bukve
i planinskog javora (Aceri heldreichii-Fagetum B. J o v., 57), subalpijska
uma bukve (Fagetum subalpinum serbicum G r e b. 1950) i subalpijska uma
bukve u Metohiji (Fagetum subalpinum scardo-pindicum E m 1961) koja se
od prethodnih razlikuje po floristikom sastavu.
ume bukve i crnog graba (podsveza: Ostryo-Fagenion moesiacae B. J o
v. 1976) su kseromezofilne ume, rasprostraene u regionu brdske i
planinske bukve u zapadnoj i jugozapadnoj Srbiji i Metohiji. Ove ume
imaju pionirski karakter i uglavnom zatitnu ulogu. U ovoj podsvezi
opisane su sledee asocijacije: zajednica bukve i crnog graba sa javorima
(Aceri-Ostryo-Fagetum B. J o v. (67) 1979), uma bukve i eice (Seslerio
rigidae-Fagetum M i . et P o p. 1954), uma bukve i crnog graba sa orahom
JANUAR-JUN, 2003.

109

(Juglandi-Ostryo-Fagetum V u k. (76) 1979), uma bukve i jesee aike

(Seslerio autumnalis-Fagetum moesiacae B l e . et L a k. 1970) i uma
bukve, crnog graba i hrastova (Ostryo-Fago-Quercetum V u k. 1976).
ume bukve i meje leske (podsveza: Corylo colurnae-Fagenion moesiacum B. J o v., 1979) javaju se u istonoj i jugoistonoj Srbiji, na nadmorskim visinama izmeu 700-1200 m, na seriji zemita na kreaku. Ovoj
podsvezi pripadaju sledee asocijacije: reliktna polidominantna zajednica bukve, meje leske i Panievog maklena (Fago-Aceri intermediiCoryletum colurnae B. J o v., 1953), uma bukve i meje leske (Corylo colurnae-Fagetum B. J o v. (55) 1979) i uma bukve, meje leske i drugih vrsta
(Fago-Coryletum colurnae mixtum M i . 1979).
Acidofilne ume bukve (podsveza: Luzulo-Fagenion moesiacae B. J o v.
1976) javaju se na kiselim silikatnim geolokim podlogama i
zemitima kisele reakcije. U spratu prizemne flore dolaze acidofilne bike kao indikatori takvih stanita, a najznaajnije su bekice
(Luzula spp.). Ovoj svezi pripadaju sledee asocijacije: brdska acidofilna uma bukve (Luzulo-Fagetum submontanum B. J o v., 1979), uma pitomog
kestena i bukve (Castaneo-Fagetum submontanum G l i . (54) 1975), acidofilna planinska uma bukve sa bekicom (Luzulo-Fagetum montanum M i .
et P o p. 1976), acidofilne ume bukve sa mahovinama (Musco-Fagetum B.
J o v. 1953 i Leucobryo-Fagetum montanum B. J o v. (75) 1979), acidofilna
uma bukve sa borovnicom (Vaccinio-Fagetum moesiacae F u k. 1969) i acidofilna uma bukve i rebrae (Blechno-Fagetum moesiacae montanum T
a t. et A t a n a c. 1977).

4. ZAKUCI
Bukva (Fagus moesiaca (D o m i n, M a l y) C z e c z o t t) je naa najrasprostraenija vrsta drveta, sa najirom visinskom amplitudom, s
obzirom da se u Srbiji java od 40 do 1.800 m nadmorske visine.
ume bukve sintaksonomski pripadaju razredu-evrosibirskih listopadnih uma (Querco-Fagetea Br.-Bl. et V l i e g 1937), redu-uma bukve
(Fagetalia sylvaticae P a w l. 1928), podredu-uma mezijske bukve (Fagenalia
moesiacae B. J o v. 1986) i svezi bukovih uma (Fagion moesiacae B l e . et
L a k. 1970). Ova sveza je podeena na 7 podsveza, od kojih su 4 izdvojene na
osnovu orografskih faktora-na razliitim nadmorskim visinama, a 3 na
osnovu edafskih razlika.
Brdske ume bukve (podsveza: Fagenion moesiacae submontanum B. J o v.
1976) su orografsko-edafski uslovene i javaju se u pojasu hrastova
izmeu (40) 250-600 (1000) m nadmorske visine, kao trajni stadiji vegetacije. Odlikuju se dominacijom bukve, a u floristikom sastavu pored
biaka bukovih uma, zastupene su i bine vrste hrastovih uma.
Planinske ume bukve (podsveza: Fagenion moesiacae montanum B. J o
v. 1976), javaju se na nadmorskim visinama od (500) 800-1200 (1400) m, na
svim ekspozicijama, gde bukva gradi klimaregionalni pojas vegetacije
(Ass. Fagetum moesiacae montanum B. J o v. 1953).
ume bukve i jele (podsveza: Abieti-Fagenion moesiacae B. J o v., 1976)
se javaju izmeu pojasa planinske ume bukve i pojasa smrevih uma,
110

[UMARSTVO

1-2

gde bukva sa jelom gradi klimaregionalni pojas vegetacije (Ass. AbietiFagetum moesiacae B. J o v. 1953).
Subalpijske ume bukve (podsveza: Fagenion moesiacae subalpinum B. J
o v. 1976) javaju se na goroj granici rasprostraea bukve (13001800 m nadmorske visine) na najviim planinama u Srbiji.
ume bukve i crnog graba (podsveza: Ostryo-Fagenion moesiacae B. J o
v. 1976) su rasprostraene u regionu brdske i planinske bukve u zapadnoj
i jugozapadnoj Srbiji i Metohiji. Ove ume imaju kseromezofilan karakter i uglavnom, zatitnu ulogu.
ume bukve i meje leske (podsveza: Corylo colurnae-Fagenion moesiacum B. J o v. 1979) javaju se u istonoj i jugoistonoj Srbiji, na seriji
zemita na kreaku.
Acidofilne ume bukve (podsveza: Luzulo-Fagenion moesiacae B. J o v.
1976) javaju se na kiselim silikatnim geolokim podlogama i
zemitima kisele reakcije. U spratu prizemne flore dolaze acidofilne bike kao indikatori takvih stanita, a najznaajnije su bekice
(Luzula spp.).
Iz svega napred navedenog moe se zakuiti da bukva gradi iste i
meovite umske zajednice, u skladu sa enom prilagoenou razliitim visinskim klimatskim pojasevima i raznovrsnim stanitima,
a ume bukve u Srbiji su zastupene od pojasa hrastova do subalpijskog
pojasa vegetacije. Iz pregleda fitocenoza bukve u Srbiji vidi se fitocenobiodivezitet, jedan od najbogatijih u Evropi.

LITERATURA
C v j e t i a n i n, R. (1994): Fitocenoloka pripadnost bukovih uma severoistone Srbije u kojima su izdvojene serije za nauno-proizvodne oglede. Publikacija-Prorede u bukovim umama, str. 41-47. Javno preduzee za gazdovae
umama Srbijaume. Beograd.
e r a v s k i, P. (1950): O bukovim umama u FNRJ. Zbornik radova Instituta za
ekologiju i biogeografiju. SAN, k. II br. 1. Beograd.
G a j i , M. (1966): Ku za odreivae bukovih, bukovo-jelovih i bukovo-smrevih
fitocenoza u Srbiji. Glasnik muzeja umarstva i lovstva. K. 6. Beograd.
H o r v a t, I., G l a v a , V., E l l e n b e r g, H. (1974): Vegetation Sdosteuropas. 5., str. 1768. Stuttgart.
J a n k o v i , M., P a n t i , N., M i i , V., D i k l i , N., G a j i , M. (1984): Vegetacija SR Srbije, str. 1-408. Srpska Akademija nauka i umetnosti-Odeee
prirodno-matematikih nauka. Beograd.
J o v a n o v i , B. (1953): umske fitocenoze i stanita Suve planine. Doktorska
disertacija, str. 1-216. umarski fakultet Univerziteta u Beogradu. Beograd.
J o v a n o v i , B. (1955): umske fitocenoze Rta. Glasnik umarskog fakulteta,
br. 10 str. 99-127. Beograd.
J o v a n o v i , B. (1971): Dendrologija sa osnovama fitocenologije. Uxbenik, str. 1576. Univerzitet u Beogradu, nauna kiga. Beograd.
J o v a n o v i , B. (1973): Prilog poznavau bukovih uma na Ostrozubu. Glasnik
prirodakog muzeja. Serija C, K. 7. Beograd.
JANUAR-JUN, 2003.

111

J o v a n o v i , B. (1987): umske zajednice Jugoslavije-SR Srbija. umarska enciklopedija. K. 3., str. 418-430. Zagreb.
J o v a n o v i , B. (1993): Fitoceno-ekoloki meu najbogatijima u Evropi. Revija
ume, str. 8-9. J.P. Srbijaume. Beograd.
J o v a n o v i , B., T u c o v i , A. (1967): Neka zapaaa o nalazitima Fagus orientalis Lip. u istonoj Srbiji. umarstvo, 3-4, str. 3-15. Beograd.
J o v a n o v i , B., M i i , V., D i n i , A., D i k l i , N.,
V u k i e v i , E. (1997): Vegetacija Srbije II umske zajednice 1, str. 1-474. Srpska
Akademija nauka i umetnosti, Odeee prirodno-matematikih nauka. Beograd.
K o j i , M., P o p o v i , R., K a r a x i , B. (1998): Sintaksonomski pregled vegetacije Srbije, str. 1-218. Institut za bioloka istraivaa dr Sinia Stankovi. Beograd.
M i i , V. (1957): Varijabilnost i ekologija bukve u Jugoslaviji. Izvod iz doktorske disertacije-posebno izdae Biolokog instituta N. R. Srbije, K. 1., str.
1-181. Beograd.
S t o j a n o v i , ., K r s t i , M. (2000): Gajee uma III-str. 1-250. umarski
fakultet Univerziteta u Beogradu. Beograd.
T o m i , Z. (1976): Fitocenoze bukve na Bukui. Glasnik umarskog fakulteta, br.
50. Beograd.
T o m i , Z. (1992): umske fitocenoze Srbije. Uxbenik, str. 1-132. umarski
fakultet, univerziteta u Beogradu. Beograd.
T o m i , Z., C v j e t i a n i n, R. (1994): Osnovni pravci degradacije bukovih uma
na crnom Vrhu kod Bora. Glasnik umarskog fakulteta 75-76, str 65-73. Beograd.
T o m i , Z., J o v i , N., B u r l i c a, ., K n e e v i , M.,
C v j e t i a n i n, R. (2000): Ekoloko-vegetacijska klasifikacija bukovih uma
junog dela Kukavice. Glasnik umarskog fakulteta 83, str. 145-163. Univerzitet u Beogradu. Beograd.
*** Nauno vee Vegetacijske karte Jugoslavije (1986): Prodromus phytocenosum Yugoslavije
ad mappam vegetacionis m 1:200 000, str. 1-44. Bribir-Ilok 1986.
BEECH COMMUNITIES IN SERBIA
Rade Cvjetianin
Summary
Beech (Fagus moesiaca (D o m i n, M a l y) C z e c z o t t) is our most widespread tree species,
with the widest altitudinal range. In Serbia, beech forests grow from oak belt to subalpine vegetation
belt.
Syntaxonomically, beech forests belong to the class of Eurosiberian broadleaf forests (QuercoFagetea Br.-Bl. et V l i e g. 1937), order - beech forests (Fagetalia sylvaticae P a w l. 1928), suborder - forests of Moesian beech (Fagenalia moesiacae B. J o v. 1986) and the alliance of beech
forests (Fagion moesiacae B l e . et L a k. 1970). This alliance is divided into 7 sub-alliances, of
which 4 are designated based on orographic factors - different altitudes, and 3 are based on edaphic
differences. The following sub-alliances are designated based on altitudinal differences: submontane
beech forests (Fagenion moesiacae submontanum B. J o v. 1976), montane beech forests (Fagenion
moesiacae montanum B. J o v. 1976), forests of beech and fir (Abieti-Fagenion moesiacae B. J o
v. 1976), and subalpine beech forests (Fagenion moesiacae subalpinum B. J o v. 1976). In addition
to the vertically conditioned beech communities in Serbia there are also edaphically conditioned
communities, e.g.: forests of beech and hop hornbeam (Ostryo-Fagenion moesiacae B. J o v. 1976),
forests of beech and Turkish hazel (Corylo colurnae-Fagenion moesiacum B. J o v. 1979) and acidophilic beech forests (Luzulo-Fagenion moesiacae B. J o v. 1976).

112

[UMARSTVO

1-2