SVL TOPLUM

RGTLER N
KAMPANYA HAZIRLAMA
REHBER
Dnyadan ve Trkiyeden
yi Kampanya rnekleri
HAKAN ATAMAN, BANU YAMAK
EDTR: ZGR GKMEN

SVL TOPLUM
RGTLER N
KAMPANYA HAZIRLAMA
REHBER
Dnyadan ve Trkiyeden
yi Kampanya rnekleri
Hazrlayanlar

Hakan Ataman, Banu Yamak

Editr

zgr Gkmen

Katkda Bulunanlar

Laden Yurttagler, Avi Haligua, Burak Sade, Ayzen Atalay

Dzelti

Ayegl Kanat

Yayma Hazrlayan
Gamze Gker

Grafik Tasarm
Banu Yamak

Basm

Uzerler Matbaas
EYLL 2009, ANKARA

Bu yaynn ieriinden yazarlar sorumlu olup, hibir ekilde kitap Avrupa Birliinin grlerini yanstyor olarak alglanmamaldr.

NDEKLER
NSZ

GR

1. Bir Kampanya Dzenlerken

Bir ST Tarafndan / in Yrtlen Kampanyann
Tasarm Nasl Yaplmaldr?
15
Kampanyann Hedef Kitlesi Nasl Belirlenir?
28
Kampanya Sloganlar Nasl retilir?
30
Medya Neden nemli?
32
Hangi Medya Aralar ve Kurulularyla Nasl
letiim Kurulmaldr?
45
STler Tarafndan Yrtlen Kampanyalarda Grev
Dalm (Gnll, cretli) Nasl Yaplmaldr?
49
Kampanya Btesi Nasl Hazrlanmaldr?
63
Kampanya in Sponsorluk, Kurumsal Sosyal
Sorumluluk likileri Nasl Kurulmaldr?
65
Kampanya zleme ve Arivlemesi Nasl Yaplr?
74
Kampanya Tasarlama, Hazrlama, Yrtme ve
zleme Srelerinde Karlalmas Olas Sorunlar
ve zm Yollar Nelerdir?
80
Kampanya Sonularnn Srdrlebilirliinin
Salanmas in Neler Yaplmaldr?
90
Kampanyann Baarsnn lme ve
Deerlendirilmesi Nasl Yaplr?
91
2. Kampanyalar
kenceye Kar Bir Adm At!
97
Kara Maynlarnn Yasaklanmas in Uluslararas
Kampanya
103

46664 Kampanyas
Plaza De Mayo Anneleri
Medyada Cinsiyetilie Son Kampanyas
Kadn Bak Asndan Trk Ceza Kanunu (TCK)
Reformu Kampanyas
Hasankeyf Yok Olmasn Kampanyas
Bergamada Siyanrl Altna Hayr Kampanyas
Brent Spar Petrol Platformuna Kar Kampanya
Kardeini Se Kampanyas
Geleceini Yeniden Yaz
Herkes Farkl Herkes Eit
Her Meclise Bir Genlik Temsilcisi Kampanyas
Her Engelli ocuk nemlidir

110
113
117
119
125
131
141
145
146
151
153
159

3. Kampanyada Grsel Malzemelerin Kullanm

Logo
Afi (Poster)
Bror ve El lan
Blten
Bez Afi ve Pankart
Promosyon rnleri
Fotoraf
llstrasyon
Web Sitesi
Sergileme Malzemeleri

163
167
172
176
179
181
183
185
187
190

SONU

193

KAYNAKA

197

NSZ
Sivil Toplum Gelitirme Merkezi olarak, faaliyete baladmz 2005 ylndan bu yana rgtlere kk kampanya destekleri veriyoruz. Bu destek verme srelerinde
fark ettik ki aslnda Trkiyedeki pek ok sivil toplum
rgt (ST), kampanyann tam olarak ne anlama geldii, herhangi bir konuda neden kampanya dzenlemeye
gerek olduu, kampanyann tasarmnn nasl yaplaca,
kampanya aralarnn nasl retilecei, kampanyann
nasl izlenecei konusunda olduka snrl bir bilgi ve
deneyime sahip. Kampanyacln Trkiyedeki tarihinin ok yeni olduunu hatrladmzda bu durumun
doal olduu ak. Oysa kampanyalar, gerekli olduu
durumlarda bavurulmak kaydyla zellikle hak temelli
rgtler iin en nemli farkndalk yaratma, bilin ykseltme, ses duyurma ve iletiim aralarndan biri. Biz de
bu eksiklii gidermeye kk de olsa bir katkmz olsun
diye bir kampanya el kitab hazrlamaya karar verdik.
Elinizde tuttuunuz Sivil Toplum rgtleri in Kampanya Hazrlama Rehberi: Dnyadan ve Trkiyeden
yi Kampanya rnekleri kitabmzla hem iyi bir sosyal
kampanyann iermesi gereken eleri ve bir kampanyann nasl hazrlanmas gerektiini anlatmaya hem
de dnyadan ve Trkiyeden iyi kampanya rneklerini incelemeye altk. eitli uluslararas rgtlerin
ngilizce yaynlanm, genellikle tek bir tematik alana younlaan benzer yaynlarna rastlamak mmkn,
ancak Trkede imdiye kadar byle almayla karlamadk. Toplumsal cinsiyet, evre, ocuk, insan haklar, engelli haklar, genlik, kltrel haklar/kltrsanat alanlarnda alan STlere destek verdiimiz

iin bu alanlarn hepsini kapsayan bir yayn hazrlamaya gayret ettik.

Kitap hazrlklarna balamadan nce Trkiyeden ve
Trkiye dndan rgtlere genel bir duyuru yaparak
kampanyalar hakknda bilgi istedik. Bize gelen bu rneklerden ve kendi setiklerimizden tematik alan, corafi
blge, bte vb. ltleri gz nnde bulundurarak bir
seki oluturduk.
Yazarlarmz ve editrmz kampanyalar ve retilen
materyalleri nesnel ltler gzeterek deerlendirmeye
zen gsterdiler. Bu deerlendirmeleri yaparken amacmz ortak iyiye ulamak iin bir rehber oluturmaya
almakt. ncelediimiz herhangi bir rgt ya da
kampanyay vmek ya da yermek gibi bir yaklammz
olmad ve bundan zenle kandk. Dolaysyla yaptklar
kampanyalar kapsamnda retilen iletiim materyalleri
asgari tasarm ve uygulanabilirlik standartlar bakmndan deerlendirilen rgtlerin bu almadan kendilerine
ynelik olumsuz bir izlenime kaplmalarn istemeyiz.
nk hemen tm kampanyalarn ne kadar snrl zaman
ve bte ile ortaya karldnn farkndayz. Tekrar sylemek gerekirse, bu kitapla amacmz kampanya nasl
yaplmaly renirken birlikte bir adm atmak.
Bu kitap yaklak bir buuk yl bulan zorlu bir hazrlk
aamas sonunda ortaya kt. Hazrlk ekibinde yer alan
herkes birbirini izleyen youn alma dnemleri sonunda
almay tamamlad. zverili ve titiz bir almay esirgemeyen bata kitabn editr zgr Gkmen ve kitabn

tasarmn yapmay gnll olarak stlenen ve grsel

blmlerinin metinlerinin yazlmasna destek veren
Banu Yamaka ne kadar teekkr etsek azdr. Ayrca
kitabn ana metnini yazan, birlikte setiimiz kampanya
rneklerini inceleyen ve deerlendiren Hakan Atamana
da teekkr bir bor biliriz.
Yan sra, kitabn STler Tarafndan Yrtlen Kampanyalarda Grev Dalm (Gnll, cretli) Nasl
Yaplmaldr?, Medya Neden nemli? ve Hangi
Medya Aralar ve Kurulularyla Nasl letiim Kurulmaldr? balkl alt blmlerini hazrlayan Laden Yurttagler, Avi Haligua ve Ayzen Atalay ile Kampanyada
Grsel Malzemelerin Kullanm balkl blmne katkda bulunan ve tasarm konusunda destek olan Burak
Sadeye teekkr ediyoruz.
Dileriz, kitap tm eksiklerine ramen sivil toplum rgtleri iin kullanl bir rehber olur. Keyifli okumalar
Sivil Toplum Gelitirme Merkezi

GR
Toplumsal hareketler, bireylerin, rgtlerin bir araya
gelerek belirli politik, toplumsal, evresel vb sorunlar
zerine odaklanmalar ve sz konusu soruna muhalefet
etmek, o sorunu zmek amacyla bir sosyal deiim
yaratmak zere eyleme gemeleri olarak tanmlanabilir.
Toplumsal hareketler, iiler, kadn gruplar, renciler,
kyller, genlik ve entelekteller gibi toplumsal tabakalar ya da belirli bir ama urunda birlemi toplumsal
gruplar ierir. Deiik kar gruplar bir ikyet evresinde ya da bir ama uruna bir araya gelirler. Sz konusu
ikyet, ou durumda, belli bir politik ortamda genel
anlamda hissedilen demokrasi eksikliine ilikindir.1
Toplumsal hareketler, ister hak talep edenler, ister talep
nesneleri, isterse de atmann denetileri balamnda olsun, hak talebinde u ya da bu trde bir hkmet
tasarm gndeme geleceinden dolay politiktir. Ayn
zamanda, hayata geirildiklerinde bakalarnn karlaryla atacak ortak hak talebi iermeleri bakmndan
atmacdr. Charles Tilly, toplumsal hareketleri, atmac politikann kendine zg bir tr olarak ele alr.2
1750den sonra Batda gelitii ekliyle toplumsal hareketler unsurun, eitli sonular douran yeniliki bir
sentezinden domutur:3
1
Charles Tilly, Toplumsal Hareketler 1768-2004 (stanbul: Babil
Yaynlar, 2008), 13.
2

Tilly, Toplumsal Hareketler, 16.

Tilly, Toplumsal Hareketler, 17.

1- Hedef alnan otoritelere kar ortak hak taleplerinde

bulunan srgit, rgtl halk giriimi (buna kampanya
diyebiliriz);
2- zel amal dernekler ve birlikler kurmak, halk
mitingleri dzenlemek, resmi kortejler, nbetler, birlikler,
gsteriler, dileke gndermek, medyaya deme vermek ve
afileme gibi eitli politik eylem trlerinin gelitirilmesi;
3- Makul olma, birlik, say ve kendilerine ve/veya semenlerine ballk ilkelerinin halk nnde uyumlu ekilde
sergilenmesi.
Her ne kadar toplumsal hareketler genelde dilekeleri,
demeleri ve kitlesel mitingleri ierse de, bir defalk
dileke, deme ya da kitlesel mitinglerden farkl olarak
kampanya tek bir eylemin tesindedir. Bir kampanya,
her zaman en az unsuru birletirir: Kendi balarna
biraraya gelmi bir talepiler grubu, baz talep nesneleri
ve bir halk. Hak talepleri hkmet yetkililerini hedef alabilir; ama sz konusu otoriteler, mal mlk sahiplerini,
din grevlilerini ve yaptklaryla (veya yapmadklaryla)
pek ok insann refahn byk lde etkileyen kiileri
ierebilir. Hak talep edenler, nesneler ya da halkn tekil
eylemleri deil, bu arasndaki etkileimler sosyal bir
hareketi oluturur. 4
Toplumsal hareketler, ticari birlik etkinlikleri ve seim
kampanyalar gibi dier politik olgularla rtr. 20.
yzylda, zel amal dernekler ve eitli kesimlerin oluturduu birlikler dnya genelinde ok eitli politik faali4

Tilly, Toplumsal Hareketler, 17.

yetler yrtmeye baladlar. Fakat bu abalarn hepsinin

ya da ounun srgit kampanyalar iinde birlemesi,
toplumsal hareketleri dier politika trlerinden ayrr.5
Makul olma, birlik, say ve ball ifade eden gsteriler, deme, slogan veya isim eklini alabilir: Adalet
in Birlemi Yurttalar, Taahhd mzalayanlar,
Anayasann Destekileri, vb. Keza ortak temsilciler genelde yerel seyircilerin deneyimlerinde kendini
gsterirler:6
> Makul olma: ll davranlar, dzgn giysiler; din
grevlilerinin, yksek rtbelilerin ve ocuklaryla birlikte
annelerin katlm;
> Birlik: Benzer rozetler, bandajlar, ilanlar ve kostmler, saflar halinde yry, ark syleme ve dua etme;
> Say: Kii says, dilekelerdeki imzalar, semenlerin
mesajlar, sokaklar doldurmak;
> Ballk: Kt hava koullarna kar koymak, yal
ve engellilerin grnr katlm, baskya diren, gsterili
fedakrlk, ba ve yardm.
Tm bu bileenleri bir araya getirdiimizde toplumsal bir
kampanya yapmak kamuoyunu, bilincini, davranlarn,
meclis ve hkmet politikalarn, eylemlerini ve zel sektrn etkisini deitirmek zere politik ve sosyal amalarn peinden komaktr.7 Tm kampanyalar deiim
5

Tilly, Toplumsal Hareketler, 18.

Tilly, Toplumsal Hareketler, 18.

The Amnesty International Campaigning Manual (Amnesty International Publications, 2001), 12; Dr. Gerd Leipold, Popular and
Principled: A Handbook on Campaigning (Consumers International,
1999), 6; Chris Rose, How to Win Campaigns: 100 Steps to Success (Earthscan Ltd, 2005), xii-xiii; Mark Lattimer, The Campaigning
Handbook (Directory of Social Change, 2000), 7-11.

10

hakkndadr. Deiim farkl eyler stne olabilir:

> Model deiiklii
> Toplumsal bilin deiiklii
> Politika ve plan deiiklii
> Davransal ve kurumsal pratiklerin deiiklii vb.
Peki bizler neden toplumsal kampanyalar yapyoruz?
Michel Foucaultnun deyiiyle bizi kim grevlendirdi?
Bunun cevab gayet basittir. Kimse! Michel Foucault
mevcut Toplumsal hareketlerden yola karak, bu hareketlere ilkenin rehberlik ettiini syler:8
1- Faili kim olursa olsun, kurbanlar kim olursa olsun,
btn iktidar suiistimallerine kar kmaya davet eden,
haklar ve devleri olan uluslararas bir yurttalk vardr.
Sonuta hepimiz birer ynetileniz ve bu sfatla da dayanma iindeyiz.
2- Hkmetler, toplumlarn mutluluuyla ilgilenmek
iddiasnda olduklarndan, kararlarnn insanlarda neden
olduklar veya ihmallerinin yol at mutsuzluklar hkmetlerin kr-zarar hanesine geirilmelidir. nsanlarn
mutsuzluundan hkmetlerin sorumlu olmadklar fikri
yanl olduundan, insanlarn mutsuzluunu hkmetlerin gzlerine sokmak bu uluslararas yurttaln her
zaman grevidir. nsanlarn mutsuzluu asla siyasetin
dilsiz bir kalnts olmamaldr. Bu mutsuzluk, iktidar
ellerinde tutanlara seslenmeyi ve bakaldrmay mutlak
bir hak olarak merulatrr.
3- Bize ska nerilen u grev paylamn reddetmek
gerekir: Bireylere sinirlenme ve konuma hakk; hkmetlere de dnme ve harekete geme hakk. Dorudur:
8
Michel Foucault, zne ve ktidar (stanbul: Ayrnt Yaynlar,
2000), 289-290.

yi hkmetler ynetilenlerin kutsal kzgnln severler,

yeter ki bu kzgnlk bir coku olmaktan teye gemesin.
Genellikle konuanlarn yneticiler olduunu, konumaktan baka bir ey yapamayacaklarn ve yapmak
istemediklerini fark etmek gerekir. Bize nerilen saf
ve basit honutsuzluk roln reddetmek gerektiini ve
bu roln reddedilebileceini, deneyim gstermektedir.
Uluslararas Af rgt, nsanlarn Yeryz, Dnya
Doktorlar, zel bireylerin uluslararas stratejiler ve
siyasetler dzenine fiili mdahale hakk yaratm olan
giriimlerdir. Bireylerin iradesi hkmetlerin tekelinde
tutmaya alt bir gerekliin iine dhil edilmelidir,
bu tekel her gn ve adm adm sklp paralanmaldr.
Trkiyede son yllarda zellikle de STler tarafndan ok
sayda sosyal ierikli proje retilmitir. Bir proje yrtmekle bir kampanya yrtmek arasnda teknik bakmdan
ok byk bir benzerlik vardr. Hepsinden nemlisi, proje
yrtmekle kampanya yrtmek birbiriyle elien olgular
deildir. Pek ok ST, kampanyalaryla projeleri arasnda baarl bir egdm salayarak, gayet iyi almalar
yrtebilmektedir. Projeler ile kampanyalar amalar ve
tanmlar bakmndan da benzerlik gsterebilir. Ancak
aralarnda baz farkllklar bulunmaktadr:
1. Bamszlk: Bir proje hazrlamak ve yrtmek ou
zaman bir fon veren araclyla yaplr. Dolaysyla proje,
fon verenlerin bu fonu neden vermek istedikleriyle, fonun
kullanmyla ilgili politikalaryla snrldr. Bu nedenle fon
aray fonu verenlerin fonla ilgili kaynaklarna gre gerekleir. Yalnz toplumsal ierikli bir kampanyada byle
bir snrlama sz konusu deildir. Bu tr kampanyada fon
veren kuruma bal kalnmas gerekmez. Toplumsal kampanyalar, kendi fonlarn kendileri yaratmak zorundadrlar. nk konu dalm bakmndan sorunlu grlen her

alanda toplumsal bir kampanya yaplabilir. Dolaysyla

kampanyalar, fon veren bir kurumun politikalarndan
bamsz bir ekilde gerekleir. rnein Avrupa Birlii
pek ok toplumsal ierikli projeye fon salamaktadr:
kencenin nlenmesi, kadnn insan haklar, evre vb.
Ama Avrupa Birliinin ekonomik ve siyasi politikalarnn eletirisine dayanan ve toplumsal adalet talebinde
bulunan bir kampanya iin Avrupa Birliinden fon
almak pek mmkn deildir.
2. erik: erik bakmndan bir sosyal kampanya her
zaman iin bir deiim yaratmaya yneliktir. Model deiiklii, politika deiiklii, davran ve tutum deiiklii,
ihlallerin durdurulmas ve bu ihlallere yol aan etkenlerin
yok edilmesi vb gibi. Ancak bir proje ierik bakmndan
bylesi bir sosyal deiimi hedeflemeyebilir. rnein
sadece bir STnn alt-yap eksikliini gidermek iin proje yazlabilir. STnn bina sorunu, bilgisayar ve internete eriim sorunu vb konularda proje yapmak mmkndr.
Bu tr eyler iin kampanya yapmaya gerek yoktur.
3. Katlm: Toplumsal ierikli bir kampanyada katlmcln salanmas bir zorunluluktur. yelerinizin ve toplumun desteini almakszn kampanya yapamazsnz. Bu
nedenle kampanyann planlanma aamasndan, uygulama aamasna ve sonulandrlmasna kadar yelerinizin
ve destekilerinizin iin iinde olmas gerekir. Ama pek
ok projede byle bir zorunluluk yoktur. rnein eitim
hakkyla ilgili bir el kitab hazrlamak iin bir uzman ve
belli bir ekibin youn almas yeterli olacaktr.
Tm bu zellikleri, toplumsal hareketlerin ortaya k
ve gelimesi srecinde de grmek mmkndr. Alman
sosyolog Lorenz von Stein, 1850 ylnda kaleme ald
History of the French Social Movement from 1789 to

11

the Present balkl almasnda, toplumsal hareket

kavramn, halkn politik mcadelesine ilikin bilimsel
tartmalarn iine sokmutur.9 Toplumsal hareketler 18.
yzylda ortaya kmtr.10 Tilly, toplumsal hareketlere
ilikin u analizleri yapyor:11

ortadan kalkabilir ya da farkl bir politika biimine

dnebilir.

1- 18. yzylda douundan itibaren toplumsal hareketler tekil giriimler olarak deil etkileimli kampanyalar
olarak yrtlmtr;
2- Toplumsal hareketler iddiay birletirir: Program,
kimlik, duru;
3- Toplumsal hareketler iinde hak talep edenler, bu
hareketlerin aamalarnda byk lde deiir;
4- Demokratikleme toplumsal hareketlerin oluumunu
destekler;
5- Yerel olarak kklemi kamu politikas trleriyle
kyaslandnda, toplumsal hareketler lek, sreklilik
ve etkinlik bakmndan byk lde politik giriimcilere
baldr;
6- Toplumsal hareketler bir politik ortamda kendilerini
tesis ettikten sonra, model alma, iletiim ve ibirlii onlarn dier ortamlarda da benimsenmesini kolaylatrmtr.
7- Toplumsal hareketlerin yaplar, personeli ve iddialar
tarihsel olarak deiir ve evrimleir;
8- cat edilmi bir kurum olarak toplumsal hareket

I. Ortaya k: 17751918
> Ulusal konular: kle ticareti, bar hareketleri, ii
haklar
> Sava madurlar ve mlteciler iin insani yardm
> i ayaklanmalar

9
Ron E. Roberts ve Robert Marsh Kloss, The Concept of Social Movement: To Be Between the Balcony and the Barricade (Saint Louis:
Mosby, 1974), 12-13; Tilly, Toplumsal Hareketler, 20.

V. Byme: 19601970
> Uluslararas yardmlar
> Uluslararas szlemeler
> Kalknma sreleri
> Yaygnlama

10
Ayrca bkz: William G. Martin, derleyen, Toplumsal Hareketler 1750-2005: Dipten Gelen Dalgalar (stanbul: Versus Yaynlarn,
2009); Giovanni Arrighi, Terence K. Hopkins, Immanuel Wallerstein,
Sistem Kart Hareketler (stanbul: Metis Yaynlar, 1991); Y. Doan etinkaya, Tarih ve Kuram Arasnda Toplumsal Hareketler,
Toplumsal Hareketler: Tarih, Teori, Deneyim iinde, derleyen, Y. Doan etinkaya (stanbul: letiim Yaynlar, 2008), 15-61.
11
etinkaya, Tarih ve Kuram Arasnda Toplumsal Hareketler,
30-33.

12

Toplumsal hareketlerin tarihini sekiz ana evrede ele

almak mmkn:12

II. Mcadele: 19201940

> Uluslararas sorunlara ilikin farkndalk yaratmak
> Hkmetleri etkilemek iin eyleme gemek
III. Serbest Dnem: 19411944
> Sava madurlar iin insani ve acil yardmlar
> atmalarn bymesi
> Daha nce duygularn ifade edemeyen STlerin srece katlm
IV. Resmileme: 19451960
> Uluslararas kurumlar tarafndan tannma
> nsan Haklar Evrensel Bildirgesi

12
Bu konuda Pitima Boonyarak Leavittin NGOs: Meaning, History, and Significance balkl sunumuna baklabilir: University of
Utah, Political Science Department, 09-03-2003, www.poli-sci.utah.
edu/~pitima/lec1.ppt. Eriim tarihi 22-12-2008.

> Hkmetlerle karlkl gvensizlik

> STlerin giderek kabul edilmesi
> 1968 hareketi
> Uluslararas STlerin ortaya k
> Demokratikleme mcadeleleri
> Ulusal ve uluslararas dzeyde yrtlen kampanyalar
VI. Snrl Sayda Katk: 1980ler
> Reagan ve Thatcher politikalar
> Byme sreci olarak serbest piyasa
> Fonlara bal olarak yaanan gelimeler
> Resmi yardm sistemleriyle STler arasnda ibirlii
> Demokratikleme mcadeleleri
> Ulusal ve uluslararas dzeyde yrtlen kampanyalar
VII. 1990lar
> Alternatif kalknma modelleri
> STlerin giderek glenmesi
> STlerin karar verme srelerine katlm
> Ulusal ve uluslararas dzeyde yrtlen kampanyalar
VIII. 2000ler
> STler iin yeni sorunlarn ortaya k ve kreselleme kart hareketler
> Savunuculuk hizmetlerinin younlamas
> STlerin kendilerine ynelik yeni deerler, roller ve
modeller benimsemesi
> Yeni toplumsal hareketlerin ortaya k
> Teknolojik gelimeler, internetin kullanm
Grlecei zere toplumsal hareketlerin ortaya knda
iki byk unsur etkili olmutur. Bunlardan ilki, yaanan
savalar sonucu madurlara ynelik insani yardmlardr.
Dieri ise ii hareketi. Benzer bir srecin Trkiyedeki toplumsal hareketler iin de geerli olduunu syleyebiliriz.

Trkiyede Cumhuriyetin kuruluundan sonraki dnemi

dikkate alacak olursak, bugnk anlamda toplumsal
hareketlerin ortaya knn 19451950 arasnda yer
aldn gzlemleyebiliriz. Bu dnemde toplumsal hareketlerin ii sendikalarnn rgtlenme mcadelesiyle
balad sylenebilir. 19501980 arasndaki toplumsal
hareketler ise iilerle birlikte genlerin ve zellikle de
niversite rencilerinin baskn olduu bir dnemdir.13
Trkiyedeki toplumsal hareketler 1960, 1971 ve
1980deki askeri darbelerden son derece olumsuz etkilenmitir. 12 Eyll 1980 askeri darbesinin de etkisiyle
STler almalar yrtmeye 1980lerin ikinci yarsnda
giriebilmilerdir. nsan haklar, evre, engelliler, kadnn
insan haklar, aznlklar, ocuk haklar vb konulardaki
toplumsal hareketler, ancak 1990larn bandan itibaren
etkin bir ekilde kendilerini gstermeye balamlardr.

13
Trkiyede toplumsal hareketlerin ortaya kna ilikin en ayrntl bilgiyi letiim Yaynlarnca baslan Sosyalizm ve Sosyal Mcadeleler Ansiklopedisinin 6 ve 7. ciltlerinde bulmak mmkn. Bunun
dnda toplumsal hareketlerin dnya ve Trkiyedeki rneklerine ilikin deerlendirmelerin yer ald u almalara baklabilir: Y. Doan
etinkaya, derleyen, Toplumsal Hareketler: Tarih, Teori, Deneyim (stanbul: letiim Yaynlar, 2008); Erdal Data, derleyen, Trkiyede
Sivil taatsizlik, Toplumsal Hareketler ve Basn (Ankara: topya Yaynlar, 2008); eyhmus Diken, Trkiyede Sivil Hayat ve Demokrasi:
Sivil Toplum Sorunlarn Tartyor (Ankara: Dipnot Yaynlar, 2006);
rfan Aktan, Serap ztrk, Zelal Ayman ve dierleri, hazrlayanlar,
Trkiyede Hak Temelli STKlar Sorunlar ve zm Araylar (Ankara: STGM Yaynlar, 2007); Erol Anar, nsan Haklar Tarihi (stanbul: ivi Yazlar, 2000); Selvet etin, Trkiye nsan Haklar Hareketi (Ankara: nsan Haklar Gndemi Yaynlar, 2008).

13

BR KAMPANYA DZENLERKEN

Bu blmde, bir kampanya dzenlenirken izlenmesi gereken admlar ele alnmtr. Kampanyann
tasarmndan, hedef kitlesinin belirlenmesine; btenin hazrlanp grev dalmnn yaplmasndan, medya ile kurulacak ilikilere kadar tm aamalar ayrntlaryla anlatlmtr. Belirli bir sra
gzetilmi olmasna ramen, tm alt blmler kendi ilerinde bir btnlk sunarlar. Kampanya
dzenleyecek STler, bu blmden adm adm sray gzeterek yararlanabilecekleri gibi, sadece
gereksinim duyduklar alt balklar okuyarak da yararlanabilirler.

BR ST TARAFINDAN /
N YRTLEN
KAMPANYANIN TASARIMI
NASIL YAPILMALIDIR?
Bir ST tarafndan yrtlen bir kampanya deiim
hedefleyecei iin, tasarlanrken birbiriyle balantl ve
etkileim iinde pek ok unsurun gz nnde bulundurulmas gerekir. Aadaki kampanya dngs bu konuda
bizlere yardmc olacaktr.

Gnmz dnyasnn karmak ilikileri iinde sosyal ierikli bir kampanya yapmak, stratejik bir kampanya dzenlemeyi gerektirir. Stratejik bir kampanya ise belirlenen
hedefe ulamak iin, mevcut bilgi ve kaynaklar temelinde,
en fazla etkiyi yaratacak belli eylemlerin, belirli bir plana
bal olarak seilmesiyle gerekleebilir. nce stratejik ve
etkili bir alma plan ile ie girimeyi salamak nemlidir.
Bir kampanyay stratejik olarak planlarken gz nnde
bulundurulmas gereken hususlardan biri, geleneksel yntemlerle, karlkl etkileime dayanan yntemlerin bir
birleimini kurmaktr. Geleneksel yntemlerle dzenlenen
kampanyalar, genel olarak mesaj verir, soru cevaplar,

Kaynak: Amnesty International M&E Guidelines

15

insanlar ekmeye alr, t verir, retir, bilgi datr.

Bir kampanya yapmak, eitim yapmakla eanlaml deildir. Bu elbette yrtlen kampanyada bir eitim faaliyeti
olmayaca anlamna gelmez. Ancak gnmzde nem
kazanan karlkl etkileim, kampanyann sonu yaratmasna nem verdii iin soru sorar, insanlara yaklar,
tartr, renir, iletiime geer.
Geleneksel yntem
Mesaj verir
Cevaplar
nsanlar ekmeye alr
t verir
retir
Bilgi datr

Karlkl etkileim
Sonu yaratr
Soru sorar
nsanlara yaklar
Tartr
renir
letiime geer

Kampanya dzenlerken, elde snrl kaynaklar (zaman,

enerji para vb) olduu unutulmamal, en fazla etkiyi yaratabilmek zere bunlar kullanmaya gayret edilmelidir. Kk
sonular verecek skc toplantlardan, bir eyler yapacaklarn syleyen insanlarn peinde komaktan, baarlmas
batan imknsz grnen konularda enerji harcamaktan
kanlmaldr. Stratejik olmak, bu snrl kaynaklarn olabilecek en iyi etkiyi yaratmak zere kullanlmasdr.
Ne yapmak istediimize odaklanmann en iyi yolu stratejik
olmaktr. En byk STler, organizasyonlar ve firmalar
dahi baarya ulamak iin belirli stratejileri kullanyorlar.
Stratejik olmann yolu basittir. Sadece kendimize kar
drst olmal ve aadaki admlar izlemeliyiz:
1- Problemin, kaynaklarn, istenilen sonucun/amacn ve
nceki deerlendirmelerin muhasebesini yaparak bir plan
ortaya karmak;

16

2- Plan ynetmek, planla ilgili faaliyete gemek;

3- Sonucu deerlendirmek.
Yukardaki kampanya dngsnden hareketle nce
konunun ve konuyla ilgili sorunlarn belirlenmesi gerekir.
Bunun iin STnn vizyonu ve misyonu, alma alanlar
ve konu kriterleri gz nnde bulundurulmaldr.
Konu seilirken kullanlan kriterlerin ayns, amac
tanmlanrken de kullanlmaldr. STnn alma alan
iine giren bir konuyla ilgili somut bir hedefe ulamak
amalanmaldr. Gerekirse amalar uzun, orta ve ksa
vadeli olarak blnebilir. Bu aamadan itibaren STnn
karar organlar, profesyonelleri, ye ve destekileri birlikte hareket etmelidir.
e beyin frtnasyla balamak son derece yararldr.
STnn alma alannn insan haklar olduunu varsayalm. ST, kendisi iin insan haklaryla ilgili bir sorun
semeli ve bu sorunun zmne ynelik bir ama belirlemelidir. rnein:
Konu: nsan haklar ve ayrmcln nlenmesi
Sorun: Son yllarda rklk ve yabanc dmanlnn
hzla artmas
Ama: Irklk ve yabanc dmanlnn nlenmesi
Konu, sorun ve ama belirledikten sonra, bir PEST()
analizini yapmak son derece yararl olacaktr. PEST()
analizi, Politik, Ekonomik, Sosyal, Teknolojik ve ()evresel
gidiatn, uluslararas, ulusal ve yerel dzeyde bir deerlendirmesini yapmaktr. Bu analizden kan sonular, A.
ok nemli, B. nemli, C. Daha az nemli olarak deerlendirilir. ster olumlu, ister olumsuz olsun tm gelimelere dikkat etmek gerekir.

Yukarda ele aldmz rnekte kampanyamzn amac

rklk ve yabanc dmanlnn nlenmesiydi. Bunun
iin aadaki PEST() analizi yaplabilir:
Politik:
a. Uluslararas dzey: inde bulunduumuz blgedeki ve
dnyadaki politik gelimeler. Birlemi Milletler, Avrupa
Konseyi, AGT, AB gibi kurumlarn tutumu.
b. Ulusal dzey: lkedeki siyasi durum. ktidar partisinin
ve muhalefet partilerinin tutumlar.
c. Yerel dzey: Valilik ve belediyenin tutumu.
Ekonomik:
a. Uluslararas dzey: Kresel ekonominin durumu,
uluslararas dzeyde yaanan ekonomik gelimeler, olas
krizler.
b. Ulusal dzey: Uluslararas dzeyde yaanan ekonomik
gelimelerin lkeye etkisi, ulusal kalknmlk dzeyi,
gelir dalm.
c. Yerel dzey: Yerel dzeydeki gelir dalm, gelirin
kaynaklar (sanayi, ticaret, tarm), yoksulluk veya refah
dzeyi.
Toplumsal:
a. Uluslararas dzey: Toplumsal gelimeler, yeni toplumsal hareketler, uluslararas g.
b. Ulusal dzey: Toplumsal gelimeler, yeni toplumsal
hareketler, ulusal g.
c. Yerel dzey: Yerelin sorunlara yaklam, gelenekler,
g alma/verme.
Teknolojik:
a. Uluslararas dzey: Yeni iletiim teknolojileri, yeni
teknolojilerin kullanm, ulam.
b. Ulusal dzey: Yeni iletiim teknolojileri, yeni teknolojilerin kullanm, ulam.

17

c. Yerel dzey: Yeni iletiim teknolojileri, yeni teknolojilerin kullanm, ulam.

Sorunlarn tespitinden sonra SWOT (gl yanlar, zayf

yanlar, olanaklar, tehditler) analizi yapmak gerekir.

evresel:
a. Uluslararas dzey: Kresel snma.
b. Ulusal dzey: Su sorunu, nkleer santraller.
c. Yerel dzey: Yerelde yaanan evre sorunlar, yerelin
evresel zellikleri, doal kaynaklar, tarih.

Dhili

Gl Yanlar
(Strengths)

Zayf Yanlar
(Weaknesses)

Harici

Olanaklar
(Opportunities)

Tehditler
(Threats)

PEST() analizi bizim iinde yaadmz ortam grmemize yardmc olacaktr. Bu aamadan sonra bir sorun
analizi yaplabilir.
Sorun analizini yaparken, sorun aalarn kullanacaz.
Sorun aalar, basitliklerinin yan sra, aadaki avantajlar salarlar:14
> Sorun aac, nedenleri ve sonular genelden zele
doru hiyerarik bir biimde sralayabilmemizi salar;
> Sorun aalar, sayelerinde sorunlarn arkasnda yatan
nedenleri ve yaratt sonular yeterince kk ve odaklanlabilir paralara ayrabildiimizden, bu sorunlarla
ilgili amalar tanmlayabilmemizi kolaylatrr;
> Nedenler ve sonular arasndaki ilikileri ve birbirleriyle elikilerini sorun aac zerinde grebildiimizden, bu sorunlara ynelik daha etkin zm yntemleri
gelitirebiliriz;
> Ele aldmz sorunu incelerken bugne ve imdiye
odaklanrz;
> Sorun aalar zellikle birlikte karar almay gerektiren konularda ortak bir anlay gelitirmemizi salar.
14
Hale Akay, Sivil Toplum Kurulular in Stratejik Dnme Strateji Gelitirme (stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar,
2007), 3039.

18

Yukardaki tabloda gl ve zayf olan ynler STnn

kendisine ait olan dhili unsurlar ierir. Olanaklar
ve tehditler ise STnn dnda olan ancak kendisini
ilgilendiren harici unsurlar ifade eder. SWOT analizi
yaplrken elden geldiince objektif davranlmas gerekir.
SWOT analizinin nemi, bize ait olan ve bizi evreleyen
unsurlarn ayrntlarna girmemekten ve bir arada deerlendirilmesinden kaynaklanmaktadr. SWOT analizi,
enerjimizi doru kullanmamz ve konuya odaklanabilmemizi salar.
Bununla birlikte, SWOT analizi tek bana bir ey ifade
etmez. Kampanyann stratejik planlamasn yaplrken,
BOSS analiziyle birlikte ele alnmaldr.
Gl Ynler

Stratejinizi gl ynlerinize
dayandrn! (Build on them!)

Zayf Ynler

Zayf ynlerinizin stesinden gelin!

(Overcome them!)

Olanaklar

Yakaladnz frsatlar/olanaklar
karmayn! (Seize them!)

Tehditler

Tehditlere kar mcadele edin!

(Stand up to them!)

Kampanyann hedeflerini belirlerken SMART olmasna da

zen gstermek gerekir. SMART ngilizcede akll anlamna gelen kelimeden tretilmitir. Alm aadaki gibidir:
Specific (Belirli): almak iin somut hedefler verir.
Measurable (llebilir): Deerlendirme yapmay ve
gelecek sefer daha iyi yapabilmeyi salar.
Achievable (Baarlabilir).
Realistic, relevant (Gereki): SWOT analizi asndan
kaynaklara dayal ve konuyla ilgili olmasn salar.
TimeMoney (Zaman ve para): Gerektiinde deiiklik
yaplabilmesi iin planlarla ilgili amalarn baarlabilir
ve gereki olup olmadyla ilgi kurar.
Stratejik plan bir tablo iinde grmek yararl bir yntemdir. Strateji, en basit anlamyla, bizi olduumuz yerden
olmak istediimiz yere gtrecek yoldur. Fakat bu stratejinin iki nokta arasndaki en ksa ya da en engebesiz yol
olduu anlamna gelmez. Strateji bir noktadan bir noktaya amaladmza uygun bir biimde gitmemizi salayan
bir yol gstericidir. A noktasndan B noktasna varmaya
altmz dnelim. Amacmz Adan Bye en ksa

zamanda varmak, en ucuz biimde varmak veya etraf

gezerek varmak olabilir. Gndelik hayatta yaptmz,
Adan Bye giden olas farkl tm gzerghlar gzden
geirmek, bu gzerghlar arasnda amacmza en uygun
olann ve kullanlacak ulam aracn semekle snrldr.
Kendi hayatmzda zaman zaman bu seimleri yapmann
ne kadar zorlayc olduunu dnr, bu karar alrken
neleri dikkate almak zorunda kaldmz hatrlarsak,
strateji gelitirmenin nemli noktalarn da yava yava
fark etmeye balarz.15

15

Akay, Sivil Toplum Kurulular in Stratejik Dnme - Strateji

Gelitirme, 61.

19

Strateji tablosunu hazrlarken dikkat edilmesi gerekenler

unlardr:
Ama ve Hedefler:
> STnn alma alanlar,
> Konu kriterleri
Konuyu seerken kullanlan kriterlerin ayns, amalar
tanmlanrken de kullanlmaldr. Bu ama, STnn
alma alan iine giren bir konuyla ilgili somut bir hedefe ulamay gzetmelidir. Amalar gerekirse, uzun, orta
ve ksa vadeli olarak blnebilir.
STnn Kaynaklar:
> Para
> nsan
> Malzeme
> Beceri/uzmanlk
> n (tannmlk)
Grup kaynaklar, grubun elinde bulunan her eyin bir
envanteridir. Gruplarn byle bir listeyi srekli tutmas
nerilir. Gerektiinde deitirilebilecek olan bu liste, her
strateji planlamada tekrar tekrar kullanlabilir.
STnn Potansiyeli:
> Liderlik
> yelik
> Kaynaklar (para, materyal, mttefik, vs)
> Beceriler
STnn Potansiyeli stunu, grubun zellikle gelitirmeyi, bytmeyi veya glendirmeyi istedii maddeleri
ierir. Amalarla STnn potansiyeli birbirine kartrlmamaldr. Amalar ne yapmak istediinizdir. STnn

20

potansiyeli ise bunu yaparken grubun gelitirecekleridir.

STnn u soruyu yantlarken dikkatli olmas gerekir:
STmz ne yapar? STler bu soruya, genellikle,
grubun organizasyonla ilgili niteliklerini vermek yerine
(Haftada bir toplanr, Yeni ye kazanmak iin alr, Fon bulmak iin alr, vs) amalar dorultusunda yrttkleri faaliyetleri sralayarak yant verir:
evrenin korunmas iin alr, insan haklar eitimi
yapar, stand aar, vs. Grup potansiyeli stununda
yer alabilecek unsurlar unlar olabilir: 100 TL, hukuksal
alma konusunda eitim, be yeni ye, yerel basndan
dost edinme, vs.
Biz, Yanda, Kart:
> Biz kimiz?
> Kim bizimle birlikte?
> Kim bize kar?
Bizim kimlerden olutuumuzu listelemek, abalarmza
destek verecek tm ST alarnn ve kaynaklarnn neler
olduunu hatrlamak iin iyi bir yoldur. Yanda ve kartlar genellikle ama ve hedefe gre deiiklik gsterecektir. Kart olanlar listelerken, bizim planlarmz bozmak
iin ellerinde bulunan gcn ne olduunun gereki bir
biimde saptanmas gerekir.
Hedef Kitle:
> Birincil hedefler, istenileni bize verecek gce sahip
olanlar.
> kincil hedefler, istenileni verecek olan kiilerin zerinde g/etki sahibi olanlar.
Hedef, amacmza ulamak iin bize istediimizi verebilecek olan bireydir. Hedefler daima kiilerdir, kurumlar
deil. (Milletvekilleri bir hedeftir ama Meclis deil.

ili Emniyet Mdr bir hedeftir, ili Emniyet

Mdrl deil.) Bazen hedefle bizim aramzda bakalar bulunur. Bu ikincil hedefler birincil hedef zerinde
bask oluturabilir. rnein, yabanc bir lke bakan
zerinde bask oluturmak iin sahip olduumuz gten
fazlasna, o yabanc lkede alan bir Trk irketin
ynetim kurulu bakann etkilemek iin sahip olabiliriz. irketin ynetim kurulu bakan da lke bakann
etkileyecek gce sahip olabilir. O zaman enerjimizi, bizi
amacmza ulatracak olan birincil hedefimiz olan bakana bizden daha kolay ulaabilecek ikincil hedefimize
ynlendirebiliriz.

kazanmay hedefleyen bir taktik seerek, gelecek strateji

planlanrken elde bulunan ye says 100e karlabilir. Baarl taktik, Potansiyel stunundan bir kalemi,
Kaynaklar stununa tayacak olandr.

Taktikler:
> En son karar verilir
> Grup kaynaklarn harekete geirir
> Hedefi amalar
> Grup potansiyelini gerekletirir/gelitirir

Sorular ve Sorun Giderme:

Her stunun zerinden getikten ve bir sorun olup olmad kontrol edildikten sonra, stratejik planlama yaparken kar karya kalnabilecek u konuda dikkatli
olunmaldr:

Strateji, neyi yapmann nemli olduunu syler. Taktikler

ise nasl yapacamz somut olarak ortaya koyar.
Taktikler, amaca ulamak iin nasl hareket edeceimizdir. Bunlara en sonda karar verilmesi gerekir. Taktikler
grup kaynaklarn, yanda ve kartlar harekete geirmeli,
kartlarn ortaya karaca sonulara hazrlkl olmamz salamaldr. Bazen ikinci hedef araclyla, dorudan
hedef amalanmaldr. Ayn zamanda grup potansiyeli
stununda yer alan hedefi de gerekletirmelidir.

> Sabrszlk: zellikle kriz zamanlarnda, planlamay es

gemek veya planlamann admlarnn bazlarn atlamak
cazip gelebilir. Ancak, uzun vadede, strateji kurmak etki
ve verimlilii arttrr.

Bir amaca ulamak iin tasarlanabilecek sonsuz sayda

taktik bulunur. in z, elde olan en iyi ekilde deerlendirerek, ilerideki almalarda kullanlabilecek daha
fazla kayna salayabilecek potansiyeli gerekletirecek
olan tatikleri semektir. 5060 yeli bir dernek, en az
100 kiinin yapabilecei bir i sememelidir. Ama ye

Tablo ayrca, ana amaca ulamak iin bir yan amac da

planlamada kullanlabilir. Ana amacn, STnn alma alanna uygun olmas gerektii unutulmamaldr.
Taktikler stratejinin belirlenmesine yardmc olur. Farkl
gruplara (medya, hkmet, yurttalar) farkl taktikler
uygulanr. Taktikler, duruma nasl mdahale edileceini
gsterir ve yeni beceriler gelitirilmesini salar.

> Amalarla grup potansiyelini birbirine kartrmak:

Amalarn daima alma alanlaryla ilgili olmas gerektii unutulmamaldr. Ama insan haklaryla ilgili amac
yerine getirirken kendiliinden gruba ilikin hedeflerin
gerekleebilecei taktikler seilebilir.
> Amalarla taktikleri birbirine kartrmak: Amalar
ne istenildiidir. Taktikler ise, istenilenin hangi yntemle
elde edilebilecei. Bazen, stratejik planlamann ikinci
aamas olarak, taktiklere ama muamelesi yaplabilir.
Bu, birinci aama aldysa sorun deildir. rnein, bir

21

milletvekilinin oyunu istenilen ynde vermesine ilikin

amac gerekletirmek iin sokak gsterisi taktik olarak
seilebilir. Planlamann ikinci aamasnda ayn strateji
tablosu kullanlarak gsteri planlanabilir. Hedef, gsteriye katlacak olan insanlar kazanmak, taktikler ise
bunun nasl bir yntemle yapabilecei olacaktr. Ancak
gsterinin halen bir taktik olduu unutulmamaldr. Asl
ama olan milletvekilinin istenilen ynde oy kullanmas
gz ard edilirse, youn katlm salanm bir gsteri bile
anlamsz ve gsz olur.
Bu aamadan sonra eylem plan yapmaya geebiliriz. Bir
eylem plan yaparken, belli sorular yantlamak gerekir:
Neden? Ne? Nasl? Kimle? Nerede? Ne zaman? Kim
sorumlu? Ve nasl gitti?

En temel soru neden? sorusudur. Grubumuz, neden bir
etkinlik yapmak istiyor? Grubumuzun elde etmek istedii
nedir? Hedefimiz ne?

Kamuya ynelik etkinlik yapmann en yaygn nedenlerinden bazlar unlardr:

22

> Bir konu, kii veya bal kamuya duyurmak;

> Gcmzn yetmedii alanlarda dier STlerle ibirlii yapmak;
> Konu, kii veya balkla ilgili kitleyi eitmek ve
bilgilendirmek;
> Bir konu, kii veya bal aka ve yksek sesle protesto etmek;
> Dier kii ve kurumlarla ba kurmak;
> Yeni ye kazanmak;
> Grubumuzu hareket geirmek ve ba glendirmek;
> STmz iin para kazanmak;
> Elenmek!
STmz, bu nedenlerden hepsi veya yalnzca bir tanesi
iin ya da tamamen farkl nedenlerle bir eylem yapmaya karar verebilir. nemli olan, STy eylem yapmaya
iten neden(ler)i tam olarak tanmlayabilmektir. STnn
amalarn tanmladktan sonra, bu amalar aklda
tutarak etkinlii planlamak ve yapmak ok daha kolay ve
etkili olacaktr. Bir eylem plannn hazrlanmas srasnda
da Strateji Tablosunda olduu gibi bir tablo yapmak ie
yarayacaktr.

Eylem Planlamann Alt Temel Adm

1. Temalarla ilgili beyin frtnas:
lk adm, STnn tm fikirlerini ayrntlaryla incelemesini ierir. Bu admda ne? sorusunun yant aranmaldr. Grubumuz neyi iletmeye veya yapmaya alyor? Her
etkinliin bir temas ve mesaj vardr. Bu, Uluslararas
Kadn Haklar Gn, nsan Haklar Gn, evre Gn,
Dnya Engelliler Gn, AIDS Gn gibi bir yldnmn
anma trnden ok basit bir tema olabilir. Grup, hedefi
aklda tutarak bu adma baladnda, temay bulmak
kolaydr. rnein, bir konuyu halka duyurmak veya
aklamak hedefi grubumuzun birok tema bulmasn
salayabilir. Ancak, rnein ST eer kendini harekete
geirmeyi veya ilikiyi glendirmeyi hedefliyorsa, bir
tema bulmak ok da kolay olmayabilir. O zaman STnn
beyin frtnas yapmas bir zorunluluk haline gelir. Byle
bir durumda, temayla hedefimiz tamamen ayn olabilir.
rnein STmz fon yaratmay hedef olarak koyan, fon
yaratma temal bir etkinlik yapmay seebilir. Durum
byle olduunda, bu fikri listeye koyma konusunda
rahatszlk hissedilmemelidir. Daha sonraki admlar, hem
hedefi hem de temay karlayacak bir etkinlik planlamaya yardmc olacaktr.

Temalar hakknda beyin frtnas iin ipular:

> yelerin fikirlerini yazmak iin tahta kullann. Bylece
herkes, ortaya kan tm fikirleri grr.
> Fikirleri ksa ve zl tutun, ama ok belirgin olmasn.
Ayrca, yeler arasnda tartma yaanmasna izin vermeyin. Unutmayn ki bu aamada yalnzca bir etkinlik
iin ana temalar ortaya karmaya alyorsunuz.
> Ortaya kan her temayla birlikte mesajn ne olacan
da dnmeye aln.

> Dnlm her temay sylemeye almayn. Eer

yelerinizin tm fikirleri aktardn dnyorsanz, o
zaman ikinci admda konuma srasnn size geldiini
dnn. Bu admda ok oyalanmak, dier admlara ayracanz sreyi kstlayacaktr.
> Ortaya kan tm fikirler iin bir oylama yapn ve
grubun en fazla iine sineni sein. Eer varsa, grubunuzun alma ilkeleri veya kurallarna uygun davrann.
Genellikle gruplar ounluk oyu veya uzlama yntemini
kullanrlar. Ancak, ilgili etkinlik grubun iinde tezatlar
yaratyorsa o zaman 2/3 ounluk veya tam onay yollarn sein. Bu nlem, zellikle hedefiniz grubu harekete
geirmek veya ilikileri glendirmekse nemlidir.

2. Temay anlatmak hakknda beyin frtnas:

Bu admda nasl? sorusunun yant aranr. rnein
yeler nsan Haklar Gnnde bir eylem yapmay semise, etkinliin bu temay nasl anlatacana karar
veririlir. Bir konumac m armal? Meclis nsan
Haklar Komisyonu mu ziyaret edilmeli? Basn aklamas m yaplmal? Bir temay anlatmak iin birok yntem
bulunabilir. Bu admda, seenekler arasndan en iyisinin
seilmesine allr.

Temay anlatma yolunun seimi iin beyin frtnas

yapmak zere ipular:
> Tahta kullann ki grup yeleri fikirleri grebilsin.
> Fikirleri belirli yaklamlarla (protesto, konumac
armak, konferans dzenlemek, eitim almas yapmak vb) kstlayn ve tartmann gereksiz ayrntlara
boulmasna izin vermeyin.
> Her yntemin ayn oranda kapsaml olmadn unutmayn. yelerinizin tek bir yntemden fazlasna ilgi
duyduunu grrseniz, birka yntemin birletirilip birletirilemeyecei zerinde dnn.

23

3. Envanter kontrol:
Bu adm, yelerin etkinlii gerekletirebilmek iin elinde
bulunan kaynaklar grecei bir deerlendirme admdr.
Planlamann ne ile? sorusunu yantlar. 1 ve 2. admlar
tamamladktan sonra, temel ihtiyalarn ne olduu ve grubun bu ihtiyalar kolayca karlayp karlayamayaca
grlebilir. Bu deerlendirmede, unlar dikkate aln: 1.
Parasal kaynaklar (ne kadar paranz var ve ne kadar daha
bulabilirsiniz?), 2. nsan kaynaklar (her yenin becerisi
ne, ne gibi zaman sorunlar var?), 3. Malzeme kaynaklar
(el ilan yapmak iin bilgisayar, etkinlik iin bulunabilecek
yerler, grubun ihtiyac olabilecek dier malzemeler).
rnein protesto gsterisi ve madurlarn sembolize
edildii bir etkinlik iin, STnn kayna da dikkate
almas gerekir. En kolay genellikle malzeme kaynaklarna bakmaktr. Bir nceki etkinlikten kalma ve yeni etkinlikte de kullanabilecek afi vb olabilir. Ama yeni afiler
yapmak iin kt ve kalemlere de ihtiya duyulacaktr.
Sonra parasal kaynaklar deerlendirilmelidir. STnn
yalnzca 100 TLsi olabilir. Malzeme listenize baktktan
sonra kt ve kalem almanz gerektii dnldnde,
daha fazla paray nereden bulabileceinizi dnn. Bu
aamada ayrca bu etkinliin tantm iin gerekecek dier
harcamalar da (el ilanlar, afiler vs) dikkate almalsnz.
Son olarak insan kaynaklarna bakn. Belli bir ye grubu
madurlar canlandrabilir. Bir baka grup ise el ilanlarn hazrlayacak beceri ve zamana sahiptir.

Envanter kontrol iin ipular:

> Envanter kontrolnn, zellikle grubun bu etkinlii
yapabilecek olanaklarnn olup olmadn kontrol etmek
iin olduunu unutmayn. rnein, bu kontrolden sonra

24

planladnz etkinliin gerektirdii zamann sizin ayrabileceinizden ok daha fazlasn gerektirdiini grebilirsiniz. Moralinizi bozmayn! 2. adma geri dnn ve
fikri grubun stesinden gelebilecein hale sokun. (Orijinal
temann ok kapsaml olduu durumlarda, 1. adma geri
dnebilirsiniz.)
> nsan kaynaklarnz kmsemeyin. yelerinizin her
birinin herhangi bir malzeme veya parasal kaynaktan ok
daha kymetli deneyimleri, becerileri ve ilikileri vardr.
> Para kaynanz ok azsa, dier kurululara (renci
dernekleri, cemaatler, vakanzla ilgilenebilecek dier kurulular) yardm istemek iin gitmeyi unutmayn. Onlar da
etkinlii birlikte yapmak iin sizin kadar hevesli olabilir.
> Bu adm hzl gemeyin! zellikle dzenlemeyi planladnz etkinlik geni kapsamlysa bu adm nemlidir. Bu
admn, etkinliin olabilirliini kontrol edeceini unutmayn.
ok fazla zlmemi husus varsa (konumacnn uygunluu, konumacnn otel masraf, vs) o zaman tm bu unsurlarn zlmesini bekledikten sonra etkinliin yaplabileceine
karar verin. Eer btn hususlar ak ve net deilse, bir
toplantda envanter kontrol yapmaya almayn.

4. Etkinlik iin kesin hedefler sein:

Bu admda, tema ile grubun amac aklda tutularak
etkinliin parametreleri kurulacaktr. Bu adm, kim,
ne zaman, nerede? sorularn yantlamal. Sorular net
bir biimde sorulmal. Grup, hedef kitle, mekn, parasal
konular, zaman ve ierikle ilgili belli hedefleri bu admda
formle edebilir.
nsan Haklar Gn etkinlii rneine dnersek, ST
bir protesto yapmay planlyorsa, sesini kime duyurmak
istiyor? Hedef kitle genel olarak halk m, renciler mi,
medya m, hkmet mi, yoksa hepsi birden mi? 1. admda
kararlatrdmz tema ve mesajla, 3. admda grd-

mz kaynaklar gz nnde bulundurarak, hedef kitle

kim olmal? Ka kii olmal? 10, 50, 500, 1000? zleyici
saysn belirlemek, mekn tespit etmekte yardmc olacaktr. Eer STnn temas mlteciler, snmaclar ve
ayrmclk ise ve bir mlteci veya snmac konumac
olacaksa, hedef kitlemiz hukuk rencileri olabilir. Bu
durumda en iyi mekn, bir niversite kampusudur. Eer
hedeflerden biri fon yaratmaksa, tam olarak ne kadar
fon toplamak istiyoruz? 3. adm tamamladmzda, bu
etkinliin btesi ne olacaktr?

Kesin hedefler koymaya dair ipular:

Etkinliin ne zaman yaplmas isteniyor? Eer bir yldnm ise zaman bellidir. Deilse, hedef kitleden ok
sayda kiinin katlabilecei bir zaman semek doru
olacaktr.

5. Eylem plan oluturmak:

Son olarak, temaya bakarak, izleyicilerin bu etkinlikten

ne kazanmalar isteniyor? lham m, bilgi mi, elence
mi, bilinlenme mi, yoksa rahatlama m (katarsis)? Bu
soruyu yantlamak, hedef kitlemize nasl bir duyuru yapacamza karar vermemize ve etkinliin ieriine odaklanmamza yardmc olacaktr.
Kesin hedefler belirlemek iki adan nemlidir. Birincisi,
etkinlii grubun hedefleri nda tasarlamay salar.
Kesin hedefler koymak, gruba, etkinlii planlamak iin
somut amalar verecektir. Yeni ye kazanmak iyi bir
hedeftir ama 10 yeni ye kazanmak daha kesin bir hedeftir. kincisi, kesin hedefler koymak, etkinliin sonularn
deerlendirebilmek iin bir veri olacaktr. Bu veri de
etkinliin baar ve etkisini lmeye yardm eder. Eer
kesin hedeflerden biri, medyay etkinlikte grmekse ve
medyadan kimse gelmezse, daha sonra bu hedefe neden
ulalamadn deerlendirebiliriz. Belirsiz ve netlememi hedefler baary deerlendirmeyi imknsz klar.

> Kesin hedefler belirledike, 3. adma geri dnerek

envanter kontrol yapmak isteyebilirsiniz. rnein kesin
hedefiniz 100 izleyici ekmekse, 3. adma dnerek 100
kiiyi arabilecek kaynanz olup olmadn kontrol edebilirsiniz. Eer kaynaklar kstlysa, hedefinizi
daraltrsnz. Gereki olun ve kaynaklarnz aklnzdan
karmayn!
> lk amacnz daima gz nnde bulundurun: Grup
neden bir etkinlik yapmak istiyor?

Bu admda ST harekete geecek ve bir etkinlik gerekletirecek. Bu adm kim sorumlu? sorusunu yantlamaldr. Bir kii tek bana etkinlii hazrlamay ok zor,
hatta imknsz bulabilir. Bu nedenle i blm yaplmaldr. Herkese bir sorumluluk verilmelidir. Bylece hem
yk eit olarak dalacaktr hem de herkes bir sorumluluk
alarak etkinlikle ilgilenmi olacaktr. 3. admdan sonra,
kimin hangi ii en iyi yapabileceine karar verilmelidir.
Belirli bir zaman dilimi saptanmal, etkinliin nasl duyurulaca, meknn nasl hazrlanaca ve etkinliin nasl
yaplaca zetlenmelidir. Her eyi bir araya getirebilmek
iin kendimize yeterince zaman ayrmalyz. almay
geciktirebilecek sorunlar kabilir. (Takvim sorunu olabilir, mekn dolu olabilir, bir ye sorumsuz davranabilir
vb.) Bu nedenle zamanlama yaparken sorunlarla karlaabileceimizi gzeterek pay brakmalyz.

Eylem plan oluturmayla ilgili ipular:

> Grevler iin zaman snr koyun. Bylece herkes ne
yapacan bilir ve grevini vaktinde gerekletirme
sorumluluunu tar. rnein bir yeye gelecek salya
kadar bir konumac ayarlamak zere sorumluluk verin.
Eer sorumluluun verildii ye bunu gerekletiremez-

25

se, sal gn bunu bilirsiniz ve aramaya devam edersiniz.

Zaman snrlamas olmakszn, geen zaman ve yelerin
grevleriyle ilgili takibi yapamazsnz.
> Duyuru yapmay unutmayn! STler bir etkinlik yapar
ama genellikle ya duyurmay unutur ya da etkinliin
kulaktan kulaa yaylacan dnr. Bu bazen ie yarar
ama genellikle ok fazla duyuru yapmak gerekir. Gnler
azaldka daha fazla duyuru yapmalsnz. Harika bir
etkinlik yapp da kimsenin gelmemesi kadar korkun bir
ey olamaz.
> Eylem planna yedek fikirleri dhil edin. Eer bir
konumac davet ettiyseniz ve baz nedenlerden tr
konumac gecikecek veya hi gelemeyecek olursa, etkinlii ertelemeye ve hatta iptal etmeye hazrlkl olun. Eer
darda bir etkinlik dnyorsanz, kt hava koullar
iin bir alternatif plan hazrlayn. Eer en iyi seenein
o olduunu dnrseniz, etkinlii tamamen iptal edin.
Yaptnz etkinliin istenen sonular salayaca konusunda gvenli olmalsnz. Eer durum byle deilse, iptal
edin veya bir baka gne erteleyin.

6. Deerlendirme:
Bu adm en byk soruyu yantlamaldr: Her ey nasl
gitti? Ne yazk ki bu adm birok grup tarafndan gz
ard edilir. Bazen, gruplar soruyu yantlamaya alsa
bile, kesin yantlar bulamayabilirler. Ancak bu ok
nemli bir admdr nk bu deerlendirme yaplmazsa
grubun zayf ve gl yanlar asla bilinemez. Bu zayf ve
gl yanlar saptamak, uzun vadede yapacamz almalarda bize yardmc olacaktr.
lk olarak, 4. admda saptadnz kesin hedeflerle sonular karlatrn. Bu hedeflere ulatnz m? Neden?
kinci olarak, etkinliin en baarl taraf neydi?
sorusuna yant arayn. nc olarak, gelecek sefere

26

neyi daha iyi yapabiliriz? sorusu zerine dnn. Son

olarak da, bunu tekrar yapmaya deer mi? sorusuna
yant verin. Bu sorunun yant belki de en nemlisidir nk bu yant size grubunuzun harcad emekle, etkinliin
baars arasndaki dengeyi gsterecek. Eer grup bunu
gerekletirebilmek iin ok fazla altysa, yant belki
de hayr olacaktr. Bu da grubun ileride dikkat etmesi
ve gelitirmesi gereken eyleri ortaya karacaktr.

Deerlendirmeyle ilgili ipular:

> Deerlendirmeyi insanlar sulamak iin bir frsat
olarak grmeyin. Deerlendirme renme frsatdr, dmanlklarnz ortaya karma frsat deil.
> yi bir i karm yeleri tebrik edin. Bu, etkinliin
en tatmin edici blm olabilir. Grup yeleriniz ok iyi
altysa, srtlarn svazlayn. Bir kutlama partisi yapn,
bir teekkr notu yazn, bir hediye aln...
> Zayflklarnz moralinizi bozmasn. Onlar tanmlamak ve zerine gitmek, bir dahaki sefere karnza tekrar
kmasndan iyidir.

2- Bilgi ve veri toplamak

> Bilgi ve veri toplamak bir kampanya iin kilit
deerdedir;
> Salam temellere dayanan bilgi ve verilerden yoksunsanz, kampanya yapamazsnz;
> Bir kampanyaya balamadan nce kampanya yrteceiniz konu hakknda en tarafsz ve gereki bilgilere
erimeniz gerekir;
> Speklasyon gvenilirliinizi azaltr, doru bilgi gven
salar;
> Bilgi gtr!
3- Kriz karsnda doru davranmak
> Dnya ne yazk ki insan haklar ve insancl hukukun
her an ihlal edildii krizlerin saysndaki arta tanklk
etmektedir;
> Bu tr anlarda doru bir ekilde tepki vermek saygnlk
ve gvenilirliinizi arttrr;
> Kriz anlarna hazrlksz yakalanmak kampanyann
baarsn olumsuz etkileyebilir;
> Bu durum kampanyann herhangi bir aamasnda
yaanan rgtsel sorunlar iin de geerlidir.

Tm bunlara ek olarak baz hususlar kampanyann baarsn olumlu ynde etkiler:

1- ngrl ve saduyulu olmak
> Kartlarn srprizlerine hazrlkl olmay;
> Deien koullara hazrlkl olmay;
> Gereksiz zaman ve para kaybnn nne gemeyi;
> Gereksiz atmalarn veya krizlerin nne gemeyi;
> Rasyonelliin yannda deerlerle hareket etmeyi salar.

4- Fon Bulmak
> Bir kampanyann olmazsa olmaz koullarndan biridir;
> Fon kampanyann banda hazrlanan projeler ve
yaratlan kaynaklardan elde edilebilecei gibi, bizzat
kampanyann kendisi de fon bulmak iin uygun ortam
salayabilir;
> Fon bulmak zere kampanya etkinlikleriniz iin projeler
retebilir ve bunlar arasnda egdm salayabilirsiniz.
5- Cazip ve uygun materyaller yaratmak
> Materyallerin hazrlanmas vereceiniz mesajn doru
ve tam bir ekilde alglanmas iin son derece nemlidir;

27

> Materyallerin cazip ekilde hazrlanmas katlm ve

destei arttrr;
> Fon bulmanza yardmc olur;
> Hazrlanan materyallerin doru bilgilere dayanmas
gerekir. Gven kazanmak veya kaybetmek an meselesidir.
6- Medya ve halkla ilikiler
> Yeni iletiim teknolojilerini kullanmak;
> Uygun bir medya stratejisi gelitirmek;
> Medya ile kurulan ilikiler, toplum karsnda gven
arttrc veya ykc bir etki yaratabilir;
> Hedef kitle asndan halka ilikiler konusunda bir
strateji yaratmak gerekir.
7- Eriim
> Belli bir konu hakknda ilgili rgtlerle ilikiye gemek
gibi basit bir eylemdir;
> Hukukular ya da sendikaclar gibi, farkl profesyonel veya rgtsel kesimlerle uzun vadeli ilikilerin
yaplandrlmasdr;
> Fon yaratmak veya ye kazanmak iin de bavurulabilir;
> STnn yapmakta zorland eylemlerde baka
STlerle ibirlii yapmasn salayarak kolaylk yaratr.
8 - Lobi
> Deiim yaratmak iin, gc elinde bulunduranlara ve
zellikle de hkmetlere bask yapmaktr;
> Ulusal ve uluslararas olabilir;
> nk hkmetler gc elinde bulundurur;
> nk hkmetler dier hkmetleri etkiler;
> nk hkmetler hkmetleraras rgtlerin kurucusu ve karar vericisidir;
> nk hkmetler insan haklarnn korunmas iin uluslararas standartlar ve mekanizmalar glendirebilir;
> nk hkmetler, yasalar ve pratikleri (ayrmcl

28

yasaklamak rneinde olduu gibi) deitirebilir;

> nk hkmetleraras rgtlerin kendine ye olan
hkmetleri balayc szlemeleri vardr.
9- Eitim
> Kampanyalar ayn zamanda ele alnan konuyla ilgili
olarak eitim almalar yaplmasna olanak tanr;
> Kampanyaya ilgiyi arttrr;
> Toplumsal duyarlln ve bilincin artmasna katkda
bulunur;
> Kampanyann baarsna yardmc olur;
> yelerin geliimine katkda bulunur.

KAMPANYANIN HEDEF
KTLES NASIL BELRLENR?
Hedef kitlenin belirlenmesi stratejik planlama aamasnda yaplr. Hedef kitle, kampanyann ama ve hedefleriyle
doru orantl bir ekilde belirlenmelidir. Dzenlenecek
olan kampanyann ieriine bal olarak toplumun btn ya da bir blm olabilir. Temel olarak belirleyici olan,
kampanya srasnda yrtlecek almalardan etkilenecek veya bu srete taraf olacak kii ya da gruplardr.
Hedef kitle blmde incelenebilir: Toplum (genel
olarak), ilgi gruplar (belli toplumsal tabakalar), hizmet
gtrlen gruplar.
Toplum: Kampanya ierii, amac ve hedefleri bakmndan toplumun btnn ilgilendiren konulara ynelik
olabilir. Ya da yarataca etkinin gcn attrmak zere
toplumun genelini hedefleyebilir. Bunu da uluslararas,
ulusal ve yerel dzeyde dnmek mmkndr. evre,

sava kartl, bir szlemenin onaylanmas, anayasal

ve yasal reform taleplerine ilikin kampanyalar toplumun tm zerinde etki yaratacak kampanyalar olarak
dnlebilir. rnein, kresel snmaya kar almalar
uluslararas dzeyde pek ok kampanyann konusu olmutur. Byle bir kampanya yeryznde yaayan insanlarn
tmn hedef kitlesi olarak grmektedir. Ulusal dzeyde
alan bir ST bu konuda kendi lkesinin, yerel bir ST
de kendi belediye snrlarnn iinde yaayan herkesi kendisine hedef kitle olarak seebilir.
lgi gruplar: Kampanya ierii, amac ve hedefleri
bakmndan hedef kitlesi belli ilgi gruplar olabilir. Bu,
kampanyadan birinci derecede etkilenecek kii ya da
gruplarn belirlenmesiyle oluur. Yine uluslararas, ulusal
ve yerel dzeyde dnmek mmkndr. rnein, kadnn
insan haklar iin balatlan bir alma, hedef grup olarak ncelii kadnlara veya eitim hakk iin balatlan
bir kampanya hedef kitle olarak ncelii rencilere ve
ailelerine veya retmen sendikalarna verebilir. Burada
hedef kitle belli meslek gruplar, belli bir ticari sektr,
tketiciler vb olabilir. Bu durumda, hedef kitle, yrtlecek kampanyadan birinci derecede etkilenecek ya da
etkilemek istenilen kii ya da gruplardr.
Hizmet gtrlen gruplar: Kampanya, belli hizmetlerin
belli gruplara gtrlmesine ynelik ise genellikle belli
bir maduriyet zerinden kampanya yrtlyor demektir. rnein, ikence madurlarnn giderim elde etmesi
iin yaplan bir kampanya, ikence madurlarnn rehabilitasyonunu, tazminat almalarn, faillerinin cezasz
kalmamasn hedefleyebilir. Bu durumda birinci derecede
hedef kitle madur ve madur yaknlardr. Benzer ekilde yoksulluk zerine dzenlenen bir kampanya ncelikli
olarak yoksulluktan en ok etkilenen ve yaam kalitesini

ykseltmek istediimiz toplumsal kesimleri hedef kitle

olarak seebilir. Bu tr durumlarda konuyla ilgili dier
paydalar da ncelikli hedef kitle arasnda yer alacaktr.
rnein, ikence madurlarnn giderim elde etmesi sz
konusu olduunda bu giderimin elde edilmesiyle ilgili profesyonel gruplar da (doktorlar, avukatlar, sosyal hizmet
uzmanlar vb) hedef kitlesi iine girmi olur.
Hedef kitlesini belirleme aamasnda dikkat edilmesi gereken baz hususlar vardr. Bunlarn banda yelerle kurulan
ilikiler gelir. Bir ST yrtm olduu bir kampanyada
hedefleri ve amalar ne olursa olsun hedef kitle olarak
ncelikle kendi yelerini dnmelidir. Kendi yelerini
hesaba katmamak STlerin ska yaptklar hatalardan
birisidir. kinci olarak, kampanyann boyutu ister uluslararas, ister ulusal, isterse de yerel olsun kendisine paydalar
bulmas son derece nemlidir. Bu epey zor bir i olmakla
birlikte, kampanyann etkisi artrr. Ayrca ST yesi veya
kampanyann payda olmayp yrtlen kampanyaya etik,
politik, kiisel vb nedenlerle destek vermek isteyen baka
kii, grup ya da kurumlar olabilir. Bunlar uzmanlar, sanatlar, gazeteciler vb kiilerden oluabilecei gibi, bir ST
ya da meslek rgt de olabilir ve hedef kitlesi iinde yer
alrlar. Asl hedef kitleye bu aamalardan sonra ulamak
ok daha kolaydr. Dolaysyla hedef kitlenin seiminde
tmevarm yntemini kullanmakta yarar vardr.

29

Yukardaki emada yer alan unsurlarn birlikte uyumlu

almalar son derece nemlidir. Hedef kitlenin iinde
yer alan bireylere bir ltufta bulunuyormu gibi davranlmamal, minnettarlk beklenmemelidir Kampanyann
ama ve hedefleri ne olursa olsun, kampanya hedef kitle
zerinde stnlk salamaz. Hedef kitlesinin beklentilerini her zaman gz nnde bulundurmak, anlayaca
bir dil kullanmak (gerekirse yerel leheleri veya ana dili
kullanmak), grsel malzemeler kullanmaya zen gstermek, gerekli ise profesyonel destek almak, son derece
nemlidir.
Kampanya srasnda hedef kitleye ynelik almalarda
srece taraf olacak kii ya da gruplarn tmyle kurulacak ilikiler ve ibirlii, kampanya almalarnn baars
ve srdrlebilirlii asndan nemlidir. Bu nedenle bir
iletiim stratejisi gelitirmek yararl olur. Bunun en ok
bilinen iki yntem vardr: Eriim yntemi ve a, koalisyon
veya platform kurma yntemi.
Eriim, belli bir kampanyada belli bir konu hakknda
ilgili rgtlerle ilikiye gemek gibi basit bir eylemdir.
Hukukular ya da sendikaclar gibi, farkl profesyonel
veya rgtsel kesimler, konuyla ilgili dier STlerle uzun
vadeli ilikilerin yaplandrlmasdr. Bu ayn zamanda
fon yaratmak veya ye kazanmak iin de yaplabilir.
A, koalisyon veya platform kurmak: STlerin, bireyleri
de iine alacak ekilde bir kampanyay yrtmek amacyla bir araya gelmesi olarak tanmlanabilir. Bir a,
koalisyon veya platform kurmak hedef kitleye ulamak
ve etkili bir kampanya yrtmek asndan son derece
yararldr. zellikle de internet kullanmnn giderek
artan oranda yaygnlamas, bu tr ortamlarn oluturulmasn kolaylatrmtr. Sivil alar konusunda Sivil

30

Toplum Gelitirme Merkezinin rehberine16 baklabilir.

Uluslarararas Ceza Mahkemesi Trkiye Koalisyonu,
www.ucmk-turkiye.org, TCK Kadn Platformu, nsan
Haklar Ortak Platformu, www.ihop.org.tr, baarl platform ve koalisyon rnekleridir.

KAMPANYA SLOGANLARI
NASIL RETLR?
STler kendi kurum, inisiyatif, platform vb rgtlenmelerinin haricinde dzenledikleri kampanyalar iin
ayr bir slogan ve logo tasarlayabilirler. Buradaki genel
ilke, kampanya iin rettikleri slogan logolaryla birlikte
dnmeleridir. Ancak herhangi bir logo olmadan da bir
slogan retmek mmkndr.
Bir kampanyada retilen sloganlar, afiler, pankartlar,
web siteleri, brorler vb kamuya ynelik mesajlarda
kullanlaca iin olduka nemlidir. Eer slogan bir
logo ile birlikte dnlyorsa, bu konuda bir tasarmcdan yardm almakta yarar vardr. Ancak logo yerine bir
fotoraf veya bir resim de kullanabilirsiniz. Bir fotoraf
veya resim kullanacaksanz, telif hakkna dikkat etmeniz
gerekir. Kampanya iin slogan retirken baz unsurlar
aklnzda tutmanzda yarar var:
> Kampanyann stratejik ama ve hedeflerini her zaman
gz nnde bulundurun;
> Konuya odaklann;
> Basit dnn;
16

Yasemin Din, Dnya, Avrupa ve Trkiyede Sivil Alar Rehberi

(Ankara: STGM Yaynlar, 2007).

> ok uzun ve anlalmaz cmleler kullanmayn. deal

sloganlar aklda kalc olmalar bakmndan genellikle
ya da drt kelimeden olumaktadr. Slogannzn kolayca
tekrar edilebilmesini temel kriter olarak alabilirsiniz;
> Kullanacanz slogann yapm olduunuz kampanya
ile balantsn mutlaka gz nnde bulundurun;
> Kullandnz slogann imlasna zen gsterin. mla
kurallarn, yerel leheleri kullanmak veya retorik yaratmak iin gz ard edebilirsiniz. Bu durumda yerel lehedeki kullan biimini en doru ekilde aktarmaya dikkat
etmelisiniz. (rnein: Yeter artk! ska kullanlan bir
slogandr. Ancak, Siyanrl Altna Hayr! kampanyas srasnda Bergama hareketi Yeter artk ! slogann
kendi yerel lehelerine uygun bir ekilde dzenlemitir:
Yetti Gari!);
> Kullanacaksanz logo, fotoraf ve resmin tasarmn
mutlaka slogannz retirken dnn;
> Slogannz retirken kampanya ekibinizle birlikte
beyin frtnas yntemini kullanabilirsiniz.
Kampanya iin rettiiniz sloganlar nerede ve ne ekilde
kullanacanz sizin inisiyatifinize ve yaratclnza baldr. Bu konuda yararl bir alma iin Uluslararas Af
rgtnn almasna17 baklabilir. Kampanyann slogann ve buna bal materyalleri olutururken aadaki
psikolojik unsurlarn gzetilmesi yararl olacaktr:18

> Diren gsterilen eylere ynelik olarak deiim

nermek;
> Sessiz ya da eylemsiz kalanlarn, mevcut uygulamalara ve politikalara gz yumarak yaananlardan sorumlu
olduklarn vurgulamak. (Susma! Sustuka sra sana
gelecek! slogan iyi bir rnektir.);
> Sorunlarn zm iin insanlara bir rol vermek;
> nsanlarn yardm edebileceklerini veya bir eyler
yapabileceklerini hissetmelerini salamak;
> Dierleri veya dnyaya ilikin sorumluklar hakknda
rahatlamalarn salamak;
> zellikle kendileri ya da sevdikleri zerinde etkili olabilecek gelecek planlar olduunu hissettirmek;
> nsanlarn yeniliki, deiimci bir pozisyon almalarna ya da sadece pasif zneler olmaktan karak eyleme
geen insanlar olmalarna yardmc olmak.
Bir kampanya srasnda sloganlar veya mesajlar retirken izlenen sre her ne olursa olsun, u ilke daima
evrensel olarak uygulanr:19 Basitlik, tekrar edilebilirlik,
ortak kimlik.

> Eylemler srasnda olas kzgnlklar ve engellemeleri

giderecek yapc sonular elde etmeye zen gstermek;

Basitlik: Snrl bir zaman ve alanda mesajlarnz doru

bir ekilde iletebilmenin en iyi yolu basitliktir. Bu belli bir
mesajn ya da belli bir grntnn zerine odaklanmay
gerektirir. Metin ya da grafik olup olmadna baklmakszn pek ok unsur vurgulanabilir, bunlarn hepsi birbiriyle rekabet iindedir. yi bir mesaj tm bunlar ufak bir
para iinde bir araya getirebilmelidir.

17
Dan Jones, Banners & Dragons: The Complete Guide to Creative Campaigning (Londra: Amnesty International Publications, 2003).

Tekrar edilebilirlik: nsanlar reklamlar tekrar edilebilirlikleriyle dnp deerlendiriyor. Bu, bizzat reklamn
kendisi, reklamn iindeki sloganlar, kampanyann ad,

18

Mark Lattimer, The Campaigning Handbook (The Directory of Social Change, 2000), 7-94.

19

Lattimer, The Campaigning Handbook, 96.

31

hazrlanan bir rapor, film, bror, resim vb unsurlar iin

geerlidir. Bu nedenle kampanya sloganlar kolay tekrar
edilebilir olmaldr.
Ortak Kimlik: Bu yaplan almaya bir isim vermektir.
rgtlenmenizin, logonuz, yazl materyalleriniz, renkleriniz vb zelliklerle dierlerinden ayrt edilmesini salar.
Kampanyanzn grnr olan ksmdr. ekici olmaldr. rgtlenmenizin rettii tm materyalleri kapsar.
Mektuplar, kitapklar, tirtler vb basl malzemeler.
Her biri dierini glendirir ve tannmay kolaylatrr.
Size ortak bir kimlik salar.
Tm bunlara ek olarak sloganlarda aadaki zellikler
kullanlabilir20:
> Retorik yaratmak iin gramer kurallarn ihlal edebilirsiniz. Bu durumda slogannz ana yklem olmadan ya
da tek bir kelimelik bir dizinin zerine ina edebilirsiniz.
(rnein: AIDS. stediiniz kadar gvendesiniz!)
> zendirici ya da eyleme geirici kelimelerin kullanlmas nemlidir. (rnein: Gnder, koru, mcadele et,
yap, yaz, git, gibi. Devrik cmle kullanlmamas gerekir.)
> Ksa olmas her zaman ie yarar. Tek kelime ve hatta
soru dahi olabilir. (rnein: Sava kart posterlerde
veya rozetlerde sava srasnda vurularak den bir asker
resminin altndaki Neden? sorusu.)

MEDYA NEDEN NEML?

Her kampanya haber olmak ister. Aktivistler durmadan
basn aklamas yazar, faks ya da e-posta gnderir.
Kampanyann baarsnn ltlerinden biri insanlarn
katlm ve destei ise dieri de medyann ilgisidir. Medya
araclyla kampanya ve konusu toplumun geni kesimlerine duyurulabilir ve daha da nemlisi kampanya daha
kalabalk hale gelebilir. Medya ile iliki bu yzden her
kampanyann temel birka iinden biridir. Haber olmak,
ulusal bir kanalda ya da ok satan gnlk bir gazetede yer
almak nemlidir. Birebir iliki kurduumuz insanlardan
ok daha byk bir kitleye sesimizi medya araclyla
duyurabiliriz. Dile getirdiimiz konuyu muhatab olan
yneticilerin/kurumlarn gndemine sokabiliriz. Bir tartma yaratabilir, gndemi belirleyebiliriz. Ama daha fazlas da var. Haberlere kmak ya da bir gazetenin sayfalarnda yer almak kendi bana bir kazanm deildir. Asl
kazanm, kampanya yrttmz konuya ilikin deiiklik isteimizin gereklemesidir. Medyay, gerekletirmek istediimiz hedef iin kullanmalyz. Kampanyann
konusu ve hedeflerine sk skya bal olan bir medya
stratejisine bu yzden ihtiyacmz var. Bir strateji oluturmadan nce medya hakknda genel bir yaklama sahip
olmalyz. Nerede haber olmak istiyoruz? Medya aralarn nasl deerlendirmek gerek? Medya nedir?

Medya

20 Lattimer, The Campaigning Handbook, 97.

32

Medya, genel anlamyla byk iletiim ve yayn organlarnn btnne verilen isimdir. Ancak kelimenin gerek
anlamyla medya, iletiim ortam, iletiim aralar ve
kitle iletiim aralarnn tmn ifade eder. TV kanallar,
gnlk gazeteler, radyolar, internet, dergiler, yerel gazete, radyo - TV kanallar ile her gn yzlerce haber yaym-

lanr. zleyiciler/okuyucular bilgi bombardman altnda

kalr. ou zaman yasama, yrtme ve yarg organlarndan sonra drdnc g olarak anlan medya, iletiim
tekniklerinin gelimesiyle birlikte daha yaygn ve etkili
bir hale geldi. Yalnz medya, tek ynl olarak toplumu
belirlemez. Konusu bizzat toplum olduu iin toplumsal
dinamikler tarafndan belirlenir. Bir kampanyann medyay ara olarak kullanabilmesi kampanyann konusuna,
sloganna ve taleplerine fazlasyla baldr. Bizim armz toplumda bir karlk buluyorsa, gerek bir sorunu ve
uygulanabilir zmleri dile getiriyorsa medya aralarn
kullanma ansna da sahip oluruz.

den radyo programlar bu kitleye ulamak iin ideal bir

aratr. ounluu yerel/blgesel lekte yayn yapar. Bu,
kampanyann srd ya da sahalarndan biri olarak setii yerelde ok ie yarar. Radyo konumalar daha fazla
insann kampanyaya katlmn salar ve destek yaratr.
Yerel yneticiler tarafndan dikkate alnr.

Medya Aralar

Dergiler ise gazete, TV ve radyoyla karlatrldnda

souk bir medya aracdr. Haftalk, on be gnlk ya da
aylk yayn periyotlar, dergi ieriklerinin, scak gndemle
balantl ancak daha genel bir yerden kurgulanmasna
neden olur. Dergileri kampanya yrttmz konu
hakknda aratrma yazlar yaymlatmak, rportaj yaptrmak iin kullanabiliriz. ou dergi zel okur kitlesine
sahiptir. Mesleki ve sektrel yaynlar arlkldr. Dergiler
araclyla belirli toplumsal gruplara ulaabilir, genlie
ve kadnlara ynelik dergilerde yer alabiliriz. Trkiyeye
zg olan yksek tirajl mizah dergileri, kampanya ar ve haberlerini duyurmaya aktr. Karikatristlerin
izimleri, mizah yazarlarnn ironisi vermek istediimiz
mesaj etkili bir ekilde sunabilir.

Gazeteler ve TV kanallar, reklam geliri elde etmek iin

kurulmu irketler tarafndan ynetilir. Medya bu yzden
statkodan yanadr. Reklam veren mterilerinin karlarn zedelemek istemez. Yksek tirajl ya da izlenme
oranl medya kurulular sosyal hareketlere ve toplumsal
deiikliklere kar doal olarak tutucudur. Genel yayn
ynetmenleri ve editrler her haberi bata bu gzle okur.
Yaynlanp yaynlanamayacana, nasl verileceine
buradan bakarak karar verir. Milyonlarca insan byk
gazeteleri ve TV kanallarn izler. Gndelik bilgilerini
buradan edinir. Her kampanya, arsn daha fazla insana ulatrabilmek iin byk sermaye destekli etkin medyay kullanmak ister. Tm medya aralarn kullanmaya
almalyz, ancak stratejimizin balang noktas etkin
medyada yer almaya almak olmaldr. Radyolarda
haber olmak ve konumak, gazete ve TV kanallarndan
daha kolaydr. ou radyo istasyonu dk reklam gelirleri ve yksek vergilerle ayakta kalmaya alr. Kstl
imknlar ve dier radyolarla rekabet, radyolar daha
serbest ve dinamik klar. Gnlk radyo dinleyicilerinin
genel kitlesini alanlar ve kadnlar oluturur. Bu yz-

Yerel TV kanallar o birimde yrtlen kampanyann ya

da ilenen konunun orada yaayan insanlara duyurulmasnn arac olabilir. Genelde toplumca tannm insanlar
konuk eden byk kanallarn aksine yerel kanallar kampanyalar daha kolay kabul edebilir.

nternet ise birok kampanyann sesini duyurduu en bereketli alandr. nternet yayncl giderek daha fazla nem
kazanyor. Byk gazeteler zel internet basks yapmakta, her gn yeni haber sitesi almaktadr. Binlerce insann kiisel iletiim ortam internettir. nternetteki birok
haber sitesi yolladmz aklamalara kolayca yer verir.
Btnyle ticari olmad iin alternatif medyann nemli

33

bir parasdr. Kampanyalarn ve toplumsal hareketlerin

ana gvdesi olan genlere birok forum ve sayfa araclyla ulaabiliriz. Kampanyalar cretsiz ve kolay ulalabilir bir medya arac olan interneti iyi kullanmaldr,
yine de interneti kullanmak yetmez. Trkiyedeki nfusun
sadece yzde 25lik bir blm internete eriebiliyor.
Kr amac gtmeyen ve bilgilerin dorudan topluma
aktarlmasn hedef alan alternatif medya bugn ounlukla interneti kullanyor. Ama baka aralar da var. Bir
kampanyann vazgeilmez aralar olan bildiri, bror,
afiler ve tantm videolar toplumla birebir balant
kurmaya yarayan alternatif medya aralardr. ehrin
sokaklarnda bir anlna karlatmz stenciller etkileyici bir alternatif medyadr. Bu aralar sayesinde insanlara ulap, onlarla konuabiliriz. Etkinliklerimize katlm
ve yeni aktivistler kazanmamz ou zaman alternatif
medya salar. Bildiri, bror, afi, tantm videosu ve
stencil21, aktivistler tarafndan retildii ve yine aktivistler tarafndan dorudan kullanldklar iin etkilidir.
Baarl bir kampanya doru aralar reten ve bunlar
kullanabilen kampanyadr.

Medyayla almak
Medya ile nasl iliki kuracaz? Bu nemli bir sorudur.
Medyayla doru ilikiler kurduumuz takdirde hedefimize ulamak iin ondan yararlanabiliriz. Haberlerin ieriini belirleyemeyiz ama bu doru ilikiler araclyla
haber zerinde etkili olabiliriz. Medya kurulularnn
iyapsn ve alma yntemini bilmek, doru zamanda
doru biimde mdahale etmemizi salar.
21

Trkede okunuu sitensil. Genellikle metal ya da mukavva gibi

sert malzeme kullanlarak yaplan delikli ablonlara verilen isim. Sokak duvarlarna resim yapmak ve yaz yazmak iin kullanlan bu malzeme, gnmzde alt-kltrler ve toplumsal hareketler tarafndan ska kullanlmaktadr.

34

Yazl letiim
Medya ile ilk iletiime faks ya da e-posta araclyla
geeriz. Ksa bir zaman ncesine kadar gazetelere aklama gndermek iin kullanlan temel ara fakst. Hl
da kullanlmaktadr. Ancak bedava ve hzl bir iletiim
yntemi olan e-posta artk yaygn ve birincil ara haline
geldi. Kampanyalar iki arac da ayn anda kullanarak iini salama alabilir. Biri gzden kasa da ikincisi kamaz.
letimiz yzlerce iletiden biridir. Medya alanlar bunlar tek tek okur. Onlarn iini kolaylatrabiliriz.
letimiz bir etkinlie ary ieriyorsa, amacmzn ne
olduunu genel olarak zetleyen birka cmlelik bir giri
hazrlayabiliriz. Ardndan etkinlik bal, gn, saati ve
yerini alt alta yazmal, sonuna iletiim numara ve adreslerinizi eklemeliyiz. Etkinliimizden be gn nce ilk iletimizi gndermeli, bir gn nce tekrar yollamalyz. Bylece
anmsatarak muhabirlerin bilmesini garanti altna alrz.
Gnderdiimiz bir basn aklamas ya da bilgi notu ise
biraz daha uzun yazmalyz. lk paragrafta metnin btnnde anlatlan ana fikri zetlemeliyiz. zleyen paragraflarda kampanya konumuz olan toplumsal sorun hakknda
arpc bilgiler verirsek muhabir bu blmleri alp haberinde kullanabilir. Aklamada sorunun muhatab olan
kurum, kurulu ya da yneticileri belirtmeli ve taleplerimizi
sralamalyz. Basn aklamamz bir sayfay gememelidir.
E-posta iletilerine kampanyann grsel malzemelerini
koyarsak, haberle birlikte kullanlabilirler.
Haber merkezleri sabah erkenden gndemi oluturmak
zere almaya balar. Faks ve e-posta iletileri ne kadar
erken saatte yollanrsa o kadar iyidir. deal olan saat
11.00i gememesidir.

E-posta araclyla iliki kurulurken dikkat edilmesi

gereken bir pratik nokta adreslere tek tek yollanmasdr.
Birok adresi birlikte seip tek bir maille ii halledebileceimizi dnebiliriz. Ancak bu alc iin bir zensizlik
gstergesi olup iletiim kurallarna uygun deildir.
Her kampanyann medya kurulularnn iletiim numara ve
adreslerini ieren gncel bir basn listesine ihtiyac vardr.
Bunu kendimiz hazrlayabilir ya da zaten elinde bir basn
listesi olan kampanya ya da rgtlerden isteyebiliriz.

numaralarmz ve adreslerimizi verelim. Muhabir haber

yazarken bu sayede bize dorudan ulaabilecektir. Biz de
dorudan muhabire ulaarak gelmesini kesinletirebiliriz.
Muhabirler ok youn alrlar, bizim konumuz onlarcas arasnda sadece biridir. Onlar gerekletireceimiz
etkinliin program, zellikle zamanlama konusunda
bilgilendirelim. Bu yzden etkinliimizin balama ve biti
saatlerine sadk kalmalyz. Bylece muhabirlerin programlar aksamaz ve biz de kendimizi en verimli ekilde
duyurmu oluruz.

Genel Yayn Ynetmenleri

Haberlerin nasl verileceine genel yayn ynetmenleri
ya da editrler karar verir. Aktivistlerin en zor ulaaca
ve etkide bulunabilecei kesim de onlardr. Habercilii
ynettikleri medya kuruluunun ticari faaliyetinin baars ile birlikte ele alrlar. Meguldrler. Ulalmalar
zordur. Genel gndemle ve byk gelimelerle ilgilidirler.
Buna ramen toplumda olup biten irili ufakl olaylar
gz ard etmezler. nk tiraja ve izlenme oranlarna
muhtatrlar. liki kurduumuz medya kurulularnn
yneticilerine kampanya materyallerimizi ieren bir tantm dosyas yollayabiliriz. lgilendiimiz ve deitirmeye
altmz konular hakknda ksa mektuplar yazabiliriz.
Kampanya konumuz o medya kuruluu ynetiminin politikas ile akrsa bizi destekleyebilir.

Muhabirlerle liki
Aktivistlerin medyayla ilikisi aslnda muhabirlerle ilikidir. Oradan oraya haber yapmak iin koturan muhabirlerle iyi ilikiler kurmak ieriini belirlediimiz haber
konusunda etkili olmamz salar.
Bizi haber yapmaya, etkinliimizi izlemeye gelen muhabirlerle tanmalyz. Kartvizitlerini isteyip, onlara iletiim

Aratrmac Gazeteciler
Kampanya iin setiimiz konu ile ilgilenen aratrmac
gazetecileri tespit etmek iimizi kolaylatracaktr. Bir
basn taramas yaparak konuyla ilgilenen ya da ilgilenebilecek aratrmac gazetecilere zel olarak ulamalyz.
Onlardan randevu alp, derdimizi anlatalm. Konumuzu
gndeme getirip, kampanya hattn birok bilgi ve
argmanla glendirebilirler. Aratrmac gazetecilerin
haberleri seslendiimiz otoriteleri de konuya eilmeye
zorlar.

Ke Yazarlar ve Yorumcular
Medya bir yandan olaylar haberletirirken, ke yazarlar ve TV yorumcular tartmalar fikri bir dzeyde
srdrr. Medya bu tannm unsurlar araclyla
topluma seslenir ve etkiler. Her ke yazarn ya da TV
yorumcusunu izleyen bir kitle vardr. Bu yzden genel
dncelerin ekillenmesinde etkilidirler. Farkl gr ve
ekollerden gelen ke yazarlarnn bir blm dorudan
kampanyalarmzda ileri srlen fikir ve istemlerden
yana olabilir. Konumuzdan haberi olmayan bir yazar,
bilgilendirmemiz sayesinde konuyu renip okurlaryla
paylaabilir. Taleplerimize kesinde ya da ekranda yer

35

veren bir medya alan yneticilere sesimizi daha gl

olarak duyurabilir. Bu yzden kampanyalar ke yazarlaryla dzenli ilikiler kurmaldr.
Ke yazarlar ve yorumcularn iletiim adreslerini ieren
bir liste hazrlayarak ie balayabiliriz. Medya kurulularna gnderdiimiz metinleri ayrca bu listeye yollayabiliriz. Grlerimize yakn olduunu ve bizim sesimizi duyurabileceini dndmz yazarlarla grp derdimizi
anlatabiliriz. Etkinliklerimize kelerinde yer vermelerini
isteyebiliriz. Bize destek vermeyi isteyen yazar ve yorumculardan meslektalarn bilgilendirmeleri ynnde talepte bulunabiliriz. Bylece onlar da birer aktivist olarak
bize medya ierisinde birok yeni iliki salayabilir.

Program Yapmclar
Televizyon kampanyalar iin sadece haber bltenleriyle
snrl deildir. Birok program kampanya konumuza
yer verebilir. Akla ilk gelen tartma programlardr.
Buralara kmak kampanyalar iin zordur, ama konumuz gndemle akt ve gndemi belirledii anda kaplar bize alabilir. Bu yzden tartma programlarnn
editrlerini de iletiim listemize alalm.
Dnce tartmalar ve toplumsal sorunlarla ilgili programlarn dnda birok ilgi alanna hitap eden programlar da bulunmaktadr. Hibirini kmsemeyelim. Bir
sabah programna kmak ya da gece yars bir ovda
konuk olmak beklediimizin zerinde bir etki yaratabilir.
Kampanya konumuz bizden bamsz olarak programlarda yer alabilir. Bu gerekletiinde, programc ile ilikiye
geerek kampanyamz tantalm. Bir sonraki programda
konuyu gelitirmeye karar verirse kampanyamzn fikirlerini ve aktivistleri kullanabilir.

36

Basn Toplantlar
Basn toplantlar bir gndem oluturmak iin kullandmz en dolaysz yoldur ve iyi planlanmaldr. Toplanty
dzenlediimiz mekna aktivistler bir saat nceden
gelmelidir. Ortamn kendisi mesajdr, bu yzden salonu
kampanya materyallerimizle donatabiliriz. Basn aklamasnn gerekleecei krs ya da masann arkasna
kampanya sloganmz ve logosunu ieren bir pankart
asabiliriz. Bu sayede aklama okunurken alnan fotoraflarda grsel yan glenir.
Kamera yerletirmek, fotoraf ekmek iin ak bir alana
ihtiya duyulduundan medyaya ayrlacak blm doru
seilmelidir. Basn toplantsna katlan aktivistlerin ve
destekilerin nne gemeyecek bir alan tespit etmek ve
onlar ynlendirmek iyi olacaktr. Bylece salonun btnnn grntsn almalar da kolaylaacaktr.
Okunacak basn metni nceden hazrlanmal, oaltlmal
ve aklama ncesinde medya alanlarna datlmaldr. Soru sormalar iin bir n hazrlk yapmalarn salamamz, tevik edici olacaktr. Aklamay metinden takip
ederken doalama szleri de not edeceklerdir.
Medyayla konuacak, sorulara yant verecek olan aktivist
konuya hkim olmal ve kampanyann genel hattn net
olarak ortaya koyabilmelidir. Eer birden fazla konumac
varsa konu hakknda farkl yorum ve fikirler de olacaktr.
Kimi zaman aklamada konuanlarn yorumlar kampanyann genel hattyla eliebilir. Bu durumda mesajmz
zayflar. Basn toplantsnda konuanlar seerken kstasmz kampanyann genel vurgusuna katkda bulunmalardr.
Baz kampanyalar basn szcleri kullanr. Deneyimli
bir szc kampanyann mesajnn dorudan ve gl bir
ekilde verilmesini salar. Baz kampanyalarsa aktivist-

lerin n hazrl ve paylam ile medyann karsna

kar. Basn toplants ncesinde deneyimli bir aktivist
aklama yapacak olan aktivistlerle konuabilir. lk
konumay yapan genel vurguyu anlatr. Dier konumaclar aralarnda bir i blm yaparak birbirini tamamlayan bir aklama gerekletirebilirler. Gelen sorular
hangi aktivistin alanna giriyorsa o yantlar.
Eer aklamamza destek vermek iin orada bulunan
rgt yneticisi ya da tannm isimler varsa bunlar
muhabirlere zel olarak not ettirmeliyiz. Bylece haberi
glendirebiliriz. Uzun aklamalar hazrlanmamaldr.
Muhabirlerin hem zamanlar yoktur hem de onlar iin
kullanlr bilgi konuyu btn aklyla zetleyen bilgidir.

Sokakta Basn Aklamalar

Sokakta yaplan basn aklamalar byk lde
Trkiyeye zg bir durumdur. Toplant ve gsteriler hakkndaki yasalar herhangi bir resmi bavuru olmakszn
ak alanda medya ile toplant yapmay hak olarak tanr.
Kampanyalar bu yzden sokak eylemlerinin ounu basn
aklamas olarak gerekletirirler.
Basn aklamamz yapacamz gn, saat ve yeri tespit
ederken baka etkinliklerle akmamasn gz nne
almalyz. Ayn saatte baka yerlerde gerekleen toplant ve aklamalar bizimkine medya katlmn azaltabilir.
deal olan yer, merkezi bir nokta, kolay ulalabilir alandr. Eer ertesi gnn gazetelerinde yer almak istiyorsak
aklama saatimiz stanbul iin 15.00ten nce olmal.
Eer stanbul dnda baka bir ehirde etkinlik/aklama
yapyorsak, gazete merkezlerinin taradan haberleri
en ge 14.00e kadar beklediini aklda tutmakta fayda
var. Bu, akam haber bltenlerine haberimizin ve grntmzn yetimesini de salar.

Basn aklamalarnda etkileyici bir metin kadar grsellik de nemlidir. Pankart, dvizler, ses karan aralar
ve aktivistlerin yaratclyla retilen rengrenk bir grsellik medya tarafndan kolayca benimsenir. Muhabirler
genelde resmi ortamlarda alrlar, karlarnda bireysel
yaratcla dayanan bir topluluk grdklerinde sempati duyarlar. Bu, haberin zerindeki etkimizi artrr ve
muhabirlerin bizi tanyp etkinliklerimizi takip etmeye
karar vermesine yol aar.
Sokak aklamalarnda katlm nemlidir. Basna duyuru kadar aklamaya tm aktivistlerin, madurlarn ve
bilgilendirdiimiz insanlarn gelmesini salamalyz.
Aklama ncesi gelen muhabirleri program konusunda
bilgilendirmeli, zamannda balamal, zamannda bitirmeliyiz. Aklamay kimin okuyacan, kimlerin destek
vermek iin burada olduunu not ettirmeliyiz.
Aklamay okuyacak kii topluluu arkasna almal ve
pankartn biraz nnde konumaldr. Ak havada ses
duyulmayabilir, bu yzden megafon kullanlmaldr.
Aklamay okuyan kiinin yanndaki bir aktivist megafonu tutarak ona yardmc olur. Mmknse ikinci bir megafonla sesi ykseltebiliriz. Bu hem evremizden geenlerin
ilgisini eker hem de grntl haberin ieriini salamlatrr. Kampanyamzn konusu olan toplumsal sorunu
yaayan insanlar medyaya konuturmak haberlere kmak iin etkilidir. Dertli ve acl insanlar kolay ve rahat
konuur. Basn aklamas oaltlarak alana getirilmeli,
aklamann bittii an ne geen bir aktivist tarafndan
muhabirlere datlmaldr. Eer orada gr nemli
olan, haber olabilecek birileri varsa muhabirleri onlarla
rportaj yapmaya davet etmeliyiz.

37

Rportaj Vermek
Rportaj grlerimizi aklamann iyi bir yoludur.
Okurlar, izleyiciler ve dinleyiciler rportajlar severler.
Sorular karsnda vereceimiz yantlar kendimizi daha
iyi anlatmamamza frsat verir. Rportaj verecek kiiler
konuya ve kampanyann btn bilgisine sahip olmaldr.
Deneyimsiz ya da az bilgili bir aktivistin szleri kampanyann anlatmnda sorun yaratabilir.
Televizyon ve radyo rportajlarna akc konuabilen, yn
deitiren sorulara yantlar retebilen aktivistler katlmaldr. Kampanya konusu yaptmz sorunu yaayanlarn
aklamalarna televizyonlar ilgi gsterir. Sorun yaayan
insanlar grlerini kolay ve arpc bir biimde anlatabilirler. Burada dikkat etmemiz gereken madurlarn
zarar grmemesidir. Medyaya knca bir anda grnr
hale gelilerinden dolay, tedirgin olabilir ya da baskya
maruz kalabilirler.

Yanl ve Tarafl Haberlere Mdahale

Medya bizi haber yapabilir, gndeme tayabilir. Ancak
kampanyamz hakknda yanl, tarafl hatta saldrgan
haber ve yorumlarla da karlaabiliriz. Bylesi bir
durumda yaplan yanl haber ya da tarafl yorumun
gerekten bize zarar verip vermediine bakmalyz.
Gerekten zarar vermiyorsa yant vermemeliyiz. Tek tk
haberler kolayca unutulur. En kk bir hata aktivistler
hakkndaki srekli drdrlanan mzmin muhalif yaktrmasn glendirir. Buna ihtiyacmz yok. Yanl ve
tarafl bir haber kampanyamza destek olabilecek insanlar tarafndan zaten tepki grecektir.
Eer gerekten zarar verdiini dnyorsak, haberde
kampanyamza dnk bir karalama olduuna inanyorsak
hemen mdahale etmeliyiz. Bu haberi yaymlayan basn

38

kuruluunun yneticilerine bir mektup yazabiliriz. Bu

mektup sz konusu haberdeki hatalara tek tek yant vermeye almamaldr. Bata uradmz hakszl ksa
olarak belirtip, ardndan fikri tartmalara kap amak
yerine, durumun bizi neden rahatsz ettiini aklayalm.
Baz gazeteler okur temsilcileri bulunduruyor, mektubumuzu onlara da gnderebiliriz. Haksz ve arptc yorum
bir ke yazarndan gelmise ona ayrca bir mektup yazp
yantmz iletebiliriz. Yaymlayp yaymlamamak onlara
kalr. Eer bizi grmezlikten geliyorlarsa kullanabileceimiz bir yol daha var: Rakip medya kurulularna ve
alternatif medyaya grlerimizi aklamak.

Doru Dili Bulmak

Her konu birden fazla ekilde anlatlabilir. Biz yapmak
istediimiz deiiklie uygun ve toplumsal destek kazanabilecek bir tema oluturmalyz. Kampanyann tm
aralar ve etkinlikleri bu temay ilemelidir.
Sesimizi iyi duyurmak iin bir slogana ihtiyacmz var.
Setiimiz slogan birka kelimelik olmaldr. Bylece
aklda kalabilir. Savunduumuz talebi sloganlatrabileceimiz gibi yaratclmz kullanarak yine bir ka
kelimelik dikkat ekici bir slogan retebiliriz. Bu slogan
ak ve kapsayc olduu lde yaygnlar. Bir logo ya
da simgeye sahip olmal, temaya uygun renkler semeliyiz. Bu ayrt edilmemizi ve karakteristik zelliklere sahip
olmamz salar. Kampanya boyunca tek bir vurguyu
hkim klmalyz. Kullandmz dil sade ve herkes tarafndan anlalr olmaldr. Kendini kar ktklarndan
yola karak anlatan deil, dorudan kendi grn
aktaran bir iletiim dili medya tarafndan kabul grr.
Kullandmz dilin doruluunun test edildii alan toplumda karlk bulmas, poplerlemesidir.

Baka Kampanya ve rgtlerle Birlikte

Davranmak
Kampanya konumuzla ilgilenen baka rgtler ve kampanyalar her zaman vardr. Onlarla ilikiye geebiliriz.
Uzman rgtlerin grleri, ilgili meslek rgtlerinin
yaklamlar, konuyu aratran akademisyenlerin yorumlar ve dier kampanyalarn dndkleri mesajmz hem
eitlendirecek hem de glendirecektir. Birlikte ortak
metinler oluturabilir, onlarn da kendi alar ve etkinliklerini harekete geirmelerini salayabiliriz. Bu konumuz
hakknda kan haber saysn artrr.

Uluslararas Alarla Balantl Olarak almak

Kampanyalarn ve toplumsal hareketlerin gelimesi
dnyada ayn ya da benzer konularda alan aktivist
alarn yaratt. Konumuzla ilgilenen uluslararas alarla balant kurup onlar tanyalm. Dnyadaki dier
kampanyalarla balantl davranmak, kresel eylemler
dzenlemek vurgumuza byk bir g kazandrr. Daha
fazla kant ve rnek elde etmemizi salar. Uluslararas
balantlarmz medya karsnda bizi gl klaca gibi
haberlerimizin dnyaya yaylmasn da salayacaktr.
Baka bir lkede benzer bir sorun iin kampanya yrten
aktivistler bizim haberimizi kullanarak kampanya vurgularn glendirebilirler.

Gndem Olmak
Kampanyamzn bir gndem haline gelmesi setiimiz
konuya baldr. Kampanya konumuz genel gndem
ierisinde nereye oturuyor? Gndemdeki dier olay ve
konularla balantlar var m? Bu konu hakknda bugne kadar neler yapld ve medya soruna nasl bakt? Bu
sorulara vereceimiz yantlar, kampanyann dnda olan
ve bizim belirleyemediimiz etkenleri tespit etmemizi
kolaylatrd gibi kampanyamzn nceki kampanya ve

giriimlerle balantsn kurmamz da salar. Toplumsal

destek kazanm ve kitlesel katlmlara ulam kampanyalar medyann gndemine girmekte zorlanmaz.
Henz bu aamaya ulamam kampanyalarn ise bir
medya stratejisine ihtiyalar vardr. Balarda grnmez
olan birok kampanya doru medya stratejileriyle kitlesel
destek bulup gndeme girmitir.

Neden Haber Olmuyoruz?

Her kampanya arkasnda medya destei bulmaz. Baz kampanya konular statkoyu sorguladklar iin medya tarafndan grmezlikten gelinir. Kimi kampanyalar ise reklm
veren irketleri kzdrd iin arptma, tarafl haber hatta saldryla karlaabilir. Eer byle bir konu semisek
daha batan karmzda bir duvar olduunu bilmeliyiz ve
stratejimizi aktivizm ile oalma zerinden kurmalyz.
Haber olmamamzn bizden kaynaklanan nedenleri olabilir. Yaptmz her eyin haber olmasn isteriz. Ama yaptmz birok ey haber deeri tamaz. Kampanyann
her admn buradan yola karak tartmak iyi bir hazrlk olur. Nelerin bizlere arpc geldiini tespit ederek,
haber olan ya da gndeme giren kampanyalarn ne yaptna iyi bakarak sorunun kendimizde bulunan tarafn
tespit edebiliriz.

Medya Stratejisi Kurmak

Her kampanya yola kmadan nce bir stratejiye ihtiya
duyar. Balang, yaylma, katlm ve destek salama,
toplumsal bir bask olumasna yol aacak etkinlikler,
ileri srlen talebin ilgili kurumlara iletilmesi ve onlarn
tepki gstermesini salamak ve doruk noktasnda byk
bir kapan bir kampanyann safhalardr. Medya stratejisi tm aamalara paralel bir ekilde oluturulmaldr.

39

Setiimiz konuyu nasl anlatmalyz? Nasl bir dil kullanmalyz? Hangi aralar retmeliyiz? Doru zamanlama nedir? Etkimizi nasl artrrz? Gndeme nasl
girebiliriz? Bu sorularn yant setiimiz kampanya
konusundadr. Konunun kendisi dili ve biimi belirler.
Amacmz sadece haber olmak deil, medyay kullanarak
somut bir kazanm elde etmekse elimizde gerekten uygulanabilir bir talep olmaldr.
Bir kampanya tek bir konu zerinden ina edildii oranda
baarl olur. Birden fazla vurgu vurgusuzlua yol aar.
Medya stratejisinin balang noktas doru konu seimi,
uygulanabilir bir talep belirlemektir. Ardndan drt unsuru tespit etmeliyiz:

1. Hedef Kitlenin Seimi

Bir toplumsal deiiklik yaratmak kampanyann toplumsal destek kazanmas ile mmkndr. Konumuz kimleri
ilgilendiriyor? Bir hedef kitlemiz var m? Yoksa toplumun
btnne mi hitap ediyoruz? Bu sorulara yant retmeliyiz.

2. Medya Amalarnn Belirlenmesi

Medya araclyla ne elde etmek istiyoruz? Sesimizi
duyurmak m? Bir tartma yaratmak m? Etkinliklere
katlm arttrmak m? Somut bir deiiklik yaratmak
m? Bu sorular tek tek ele alp yantlar reterek amacmz belirleyebiliriz.

3. Medya Trlerinin ve Medya Aralarnn

Saptanmas
Kampanyann aralar kime sesleneceksek o alana dnk
hazrlanmaldr. Kampanya aralar ne kadar eitli ve
ayn anda kullanlyor, savunduklarmz ne kadar iyi
yanstabiliyorsa kendi iletiim ortammz o kadar iyidir.

40

Bildiri: Kampanyann genel hattn ve talebini ieren

bir bildiri temel aralarmzdan biridir. Onun sayesinde
birebir iliki kurabiliriz. Hazrladmz bildiri metinleri
karmak olmamaldr. Tasarm yaparken kstas kolay
okunurluktur. Bildirimizi alan kii ou zaman yle bala bir gz atar sonra altndakilere kabaca gz gezdirir.
Konuyla yakndan ilgili deilse ondan hemen kurtulur.
Ama bu ksa iletiim sresinde akllarda kalabiliriz.
Aklda kalc bir bildiri:
> Kampanyann slogan kda ilk bakldnda hemen
seilen bir byklkte olmaldr. Gerekirse vurguyu arttracak bir grselle desteklenmelidir. Bu grsel konumuzu
dolaysz bir ekilde anlatan bir fotoraf olabilecei gibi
bir karikatr ya da sevimli bir imaj da olabilir.
> Metin ksa olmal ve yaz karakteri 10 puntodan
kk olmamaldr.
> Metnin giriinde ana vurgu ksaca belirtilmelidir.
Balktan sonra ilk okunan yer buras olacaktr, ou
insan gerisini okumaya devam etmeyebilir. Ama okunacan varsayarak metnin gerisinde konu genel olarak
anlatlmaldr.
> Bildiride taleplere yer verilmelidir. Karakter bykln arttrarak ya da farkl renk kullanarak metinden
bamszlatrlp ne karlmaldr.
> Mutlaka iletiim adreslerine ve numaralarna yer
verilmelidir. Alan kii bylece balant kurma ansna
sahip olabilir.
> Web sitesi varsa adresi mutlaka ne karlmaldr.
> deal bildiri ebad A5tir. Baz kampanyalar tek yzn bazlar ise iki yzn birden kullanr. Renkli, canl ve
sevimli tasarmlar dikkat eker.
Bror: Bildiri genel vurguyu ierir, ama etkili olabilmek
iin daha ayrntl bir anlatma ihtiya duyabiliriz. Ksa

brorler bu adan ideal aralardr. Aktivistler kampanya

konularnn daha ayrntl aklamasn bror haline getirebilirler. Brore grafik, alnt ve grseller ekleyebilirler.
majlar ya da karikatrlerle sevimli bir hale sokabilirler.
Afi: Kampanya tantmmz iin afiler ideal aralardr. Etkinliklerimizi afilerle duyurabiliriz. Afii nerede
kullanacaz? Kapal meknlarda m, sokaklara asarak
m? Eer sadece mekn ilerine afi asacaksak ideal ebat
A-3tr. Daha byk afiler iin ou zaman yer yoktur.
Bir sokak afii yapmak istiyorsak onu grnr klan
ebat A-2dir. Bilgisayar ekrannda gzel grnen bir
afi tasarm kullanm alanlarnda ie yaramaz olabilir.
Afi tasarmlarnda karmak olmaktan kanalm. ne
kartmak istenilen slogan ya da vurgu kocaman harflerle
yazlmal, afie bakldnda ilk gze arpan ana slogansa
ikincisi kampanyann logosu ve imzas olmaldr. Bilgileri
ise farkl renk, karakter eidi ve bykl ile ne karalm. Birok grsel kullanmak yerine tek ve byk bir
grsel kullanalm.
Pankart: Bir pankarta mutlaka ihtiyacmz var. Bunu
tasarlarken nerelerde kullanlacan gz nnde bulundurmak gerekir. Birok etkinlikte birden kullanlabilecek
ebatlar seelim. Basn toplants yaplacak salon, etkinliklerin gerekleecei daha byk salonlar ve ak hava,
pankartlarn ebatlarn da belirler.
Pankart aktivistler kendileri de hazrlayabilir ya da bir
reklam ajansna yaptrabilir. Eer gerekten iyi olmayacaksa kendimiz pankart boyamaya kalkmayalm. nemli
olan pankartmzn tad mesajn grnr ve ayrt
edilir olmasdr. Amatrler tarafndan yaplan ou pankart yakndan gzel grnse de darda sergilendiinde
okunmaz olabilir. Ancak elle yaplan iyi bir pankartn

ilgi ekiciliini, darda yaplan hibir pankart vermeyecektir. Hangi yntemi izleyeceimize zglerimize
bakarak karar verelim. Pankartlar siyasal aralar olduu
iin zerlerinde kullanlan renkler ideolojik kodlamalarla okunur. Bu kodlamalara uymayan renkler ise medya
tarafndan daha ok kabul grr ve gsterilir. Pastel
deil canl renkler her zaman ie yarar.
Web Sayfas: erisinde kampanyamzn amac, konusunun anlatm, logosu ve tantm grselleri, iletiim adreslerimizin yer ald bir web sitesi ok iimize yarar. Web
sitesi sade tasarml ve hzl alabilir olmaldr. Site zerinden bir iletiim kanal yaratmalyz. steyenleri ye yapmak ve onlar zel olarak bilgilendirmek iyi bir yntemdir.
Web sitemizde kampanyamz hakknda kendi haberlerimizi yaymlayalm. Kampanya aralarnn indirilip
oaltlabildii bir blm kampanyamza bakalarnn
katlmn da kolaylatracaktr. Kampanyamzda bir
gelime olduu oranda web sitesini de gncelleyelim.
Gncellenmeyen web sayfalar zensizlik ve dalmlk
izlenimi verir. Web sayfamz arama motorlarnda kolay
bulunur hale getirmek iin birok yntem var. Bunlar
aratrp kullanabiliriz.
Banner: Banner ya da manet ilgi ekici bir internet
aracdr. Birok site bannerimizi asarak tantmmz
yapabilir. Bannere tklayan kullanc buradan bizim web
sayfamza gelebilir.
> Hareketli bannerler yaratlmal,
> Bannerlerde slogan ve logo ne kmal.
Banner eitleri uluslararas llerle belirlenmitir.
Banner l ve eitleri aadadr, ama sitelerde var

41

olan bannerlarn llerine ve kullanl yerlerine bakarak da karar verilebilir.

Skyscraper: 120 x 600 piksel
Wide Skyscraper: 160 x 600 piksel
Rectangle: 180 x 150 piksel
Medium Rectangle: 300 x 250 piksel
Large Rectangle: 336 x 280 piksel
Vertical Rectangle: 240 x 400 piksel
Square pop-up: 250 x 250 piksel
Jingle: Reklm veya tantm amal kullanlan melodilerdir. Aklda kalc ksa bir melodi ile gnderilen kampanya
ars, radyolarda ve internet sitelerinde kullanlabilir.
Teaser: Dikkat ekmek ve kafalarda soru iareti brakmak iin teaser kullanabiliriz. Kampanya yapann kim
olduunun ve ne istediinin belirsiz brakld, arpc
ve merak uyandrc bir slogann ne kt bir dakikalk reklam spotu grsel ve sesli olarak yaynlanabilir.
Radyolar, televizyon kanallar, video paylam siteleri
araclyla yaygnlatrlabilir.

42

sunu anlatan 1015 adet A3lk grseller anlatmmz eitlendirir. Altlarna aklamalarn yazlmas
unutulmamaldr
Sticker: kartmalar kampanyann yaygn tantm aralardr. Aklda kalcdr. Birok insan kartmalardan ve
kartma yaptrmaktan holanr.
Stencil: Sokak sanat aktivizmin iine yarar. Bir tasarm
yapmak, sonra onun izili alanlarn kesip kartarak
hazrladmz ablonun zerinde sprey boyayla gemek
hzl bir uygulamadr. Stenciller simgesel anlatmlar ile
akllarda kalr ve etkileyicidirler.
Ritim: Ritim ve mzik, etkinlikleri arpc hale getirir.
Katlmclar enerjik klar ve mutlu eder. evreden geenleri davet eder. Medya, ritmi kullanan enlikli kampanyalara daha aktr.

4. Zamanlama
Her kampanyann bir balangc, doruk noktas bir biti
zaman vardr. Medya stratejimizi kampanya sresini e
blerek oluturabiliriz.

Video: Birok kampanya, etkinliklerinde videolar kullanr.

Kampanya konumuz hakknda yaplm bir belgesel, ksa
film ya da aktivistler tarafndan hazrlanan kampanya
tantm videosu birok eyi birden gstererek vurgumuzu
glendirmemizi salar. Videonun ierii ve uzunluunu
kullanm alanlarmza gre hesaplamalyz. deal sre
on dakikadr. Video uzadka dikkatler de dalabilir.
Elimizde konumuzu anlatan daha uzun videolar varsa bunlarn zelliklerini belirtip, zel gsterimlerde kullanabiliriz.

Balang
Kampanyann imdiden ngrp rgtlediimiz etkinliklerini bir program haline getirerek oaltalm. Kampanya
ilerlemesine bal olarak bu program gelitirilebilir.
Gerekletirmek istediimiz her etkinliin ieriini ayr
ayr ele alalm. Her birine haber deeri tayan ierik ve
olaylar bulmaya alalm. Kampanya konusu zerinden
ilerleyerek birok ayrnt retilebilir.

Resim Sergisi: Her etkinlikte kullanabilecek bir resim

sergisi grselliimizi glendirir. Kampanya konu-

Bildiri, bror, afi gibi temel aralar oaltlm ve kullanma hazr halde olmaldr.

Her kampanyann iyi rgtlenmi bir ala ihtiyac vardr. Kampanyann al etkinliinin rgtlenmesi medya
ile kurulan ilikidir. Btn dikkatleri zerimize ekmeliyiz. Basn listemiz ve al programmz hazr olmal.
Bir tantm dosyas medya ile ilikinin balangc iin iyi
bir aratr.
Tantm dosyasnda:
> Kampanyann konusunu ve ileri srd talepleri
zetleyen bir sayfalk metin,
> Konu hakknda bakalarnn nemli bulduumuz
gr ve yorumlar,
> Deitirmek istediimiz ey konusunda yetkili olanlarn grleri ve uygulamalar,
> Dnyadan rnekler,
> Basl kampanya aralar,
> Grsel ve sesli kampanya aralarnn yer ald bir CD
yer alabilir.
Kolay okunur bir sayfa tasarmna ihtiyacmz var.
Logomuzu sayfalarn stnde kullanarak balkl bir
kt oluturabiliriz. Bu bizi profesyonel gsterir. Birka
sayfalk bir metin, basl ve grsel kampanya aralarmz,
ekonomik bir dosya bu i iin yeterlidir.
Basn listesinden tespit edilen, mutlaka bilgilendirilmesi
gerektiini ya da kampanyamza en kolay destek verebileceini dndmz kiilere dosyay elden ulatrmay
denemeliyiz. Bu imknszsa dier e-posta adresleriyle
birlikte elektronik kopyasn yollayabilir, arkasndan telefon edip bilgilendirerek okumaya tevik edebiliriz.
Kampanya alndan bir hafta nce e-posta ve faks
araclyla elimizdeki btn adreslere ulap arda
bulunmalyz. Muhabirler, telefon edilerek szl olarak

davet edilmelidir. Kampanya hakknda fikir belirtip

bize destek olabilecek isimlere ulaarak bilgilendirmeli, ayrca bu kiilerden duyuru yapmalar istenmelidir.
Toplumca tannm isimlerin yapt duyurular tantmmz glendirir.
Kampanya alna bir gn kala tek sayfalk bir basn
blteniyle program duyurup kampanyay anmsatalm.
Etkinlik mekn eer merkezi ve bilinen bir noktada deilse adresin yanna bir parantez ap daha ayrntl tarifini
verelim. Al etkinliinin sonunda hemen oturup kendi
haberimizi yaparak, etkinlikte ekilmi birka fotorafla
birlikte basn listemize yollayalm. Muhabir gnderemeyen basn kurulularna haber bu yolla ulatrld gibi
izleyen muhabirlerin haberlerini de etkilemi olabiliriz.
Etkiyi Giderek Artrma
Kampanyamz balamtr. Her etkinlii haber deeri tayan bir kampanya programna ihtiyacmz var.
Kampanyann her admn basn bltenleri araclyla
duyurabiliriz. Muhabirleri bilgilendirip izlemelerini salayabiliriz. Kampanyann her adm haber olmayabilir,
ancak attmz her adm ilgi ekici hale getirebiliriz.
Bir stantta mzik yapmak, bildirileri makyaj yaparak
datmak, etkinliklerimize tannm insanlarn katlmasn salamak gibi birok farkl yntem bulmak yaratclmza kalmtr.
Aratrmac gazetecilere yazlar yazdrmak, programclarla iliki kurmak, ke yazarlarnn ilgisini toplamak
bu aamada nemlidir. Hakkmzdaki haberlerin dnda
retilen yorum ve katklar etkimizi artrr.
Tekrara dmemeliyiz. Kampanya hattmz birok
ynyle aklayabiliriz. Yapmak istediimiz deiikliin

43

nedenlerini ve gerekliliini ortaya koyan bilgiler ok

deerlidir. Btn aralarmz ilevsel olarak kullanmaya
almalyz. Medyann youn olarak iledii bir konu
hakknda yneticiler sessiz kalmaz. Sorun hakknda
duyarl olduklarn ve elbette yapacaklarn sylerler.
Ancak haber medya gndeminden dt anda verilen
szler de unutulacaktr. Kampanyann etkisinin artmas
setiimiz konu hakknda yaygn bir duyuru ve bilgilendirme kadar somut uygulanabilir bir deiiklik nermemize baldr. Kampanyann hz kazand ve duyulduu
anda deiiklik nerimizi gerekeleriyle birlikte duyurmalyz. Uygulanabilir bir deiiklii yapmayan ynetici
medyann dikkatini ekecektir. Konuyu takip eden aratrmac gazeteciler, ke yazarlar ve yorumcular neden
istenilen deiikliin yaplmadnn takipisi olabilirler.
Etkimizin artmasnn sigortas seslendiimiz kitlenin destei ve katlmdr. Toplumsal destei kazanm bir kampanya medya tarafndan grnr ve aktarlr hale gelir.
Doruk Noktas ve Kapan
Srekli gndemde kalamayz. Her kampanyann bir biti
an vardr. Bu ann hemen ncesi kampanyamzn doruk
noktasna yansmal. Kampanyann doruk noktasnda
ikinci basn toplantsn dzenlemek ie yarar. Eer bir
kazanma ulatysak bunu duyurabiliriz. Bir deiiklik
yaratamadysak bunun nedenlerini ortaya koyabiliriz.
Kampanya boyunca bize destek veren birey, rgt ve
kampanyalarn bu toplantda yer almasn salamalyz.
Kampanya konumuzun madurlarna ve destekilerine
sz verebiliriz. Programmzn son aamasn anlatmal
ve kapan etkinliimize iaret etmeliyiz. Kapan etkinliinin tantmn ayn altaki gibi yapmalyz. Bylece
aktivistlerin gvenini pekitirmi ve yeni kampanyalara
zemin hazrlam oluruz.

44

Baarmz lmek
Kampanyann her admnn ertesi gn medya taramas
yaparak etkimizi gn be gn tespit edebiliriz. Hakkmzda
kan haber, yorum ve fotoraflar biriktirirsek kampanya sonunda somut olarak elimizde bulunacaktr. Batan
belirlediimiz amalarla sonucu karlatrarak neyi
baarp neyi baaramadmz bulabiliriz. Medya deneyimimizin tmn sonularyla birlikte raporlatrmalyz.
Bylece baka kampanyalar ve aktivistler deneyimimizden yararlanabilirler.
Arama Motorlar
Kampanyann medya ile bulutuunda, amacn bir fikri
geni kitlelere iletmek olduunu yolda unutmak da baa
ska gelen bir durumdur. Kampanyalarn grnrlk
zerine sebep sonu ilikisini yitirmediklerini grmek
iin sk sk neyi niin yaptklarn tartmalarnda byk
fayda var. Tabii gndemde neler olduunu, bunun sylem
ve eylem tarzna dair ne gibi deiiklikler gerektirdiini
srekli kontrol etmek de rotamz armadmzdan
emin olmamz iin nemli. Deikenleri takip etmek,
balantl olaylara hzl tepki vermek bizi konuya dair
ana gr noktalarndan biri haline getirebilir. zellikle
kampanya konumuzla ilgili tm konular ve konuya dair
grleri alnan insanlar takip etmek gerekir. Google,
Altavista, Hakia, Netbul vb arama motorlarn kullanmak ve bolca merak medya stratejisi yaratmak iin vazgeilmez elerdir. Medyay takip ederek bir sonraki adm hesaplayabilir, ayn zamanda benzer kampanyalar,
baka grleri ve muhtemel ilgi alanlarn saptayabiliriz.

HANG MEDYA ARALARI

VE KURULULARIYLA NASIL
LETM KURULMALIDIR?
Hazrlklar tamam, artk sesimizi duyurma zaman. Peki
ama ie nerden balamal? in z basn listesidir. Yazl
ve grsel basnda alanlar kolaylkla yer deitirebilirler.
Bir zamanlar bir medya kuruluunda iletiim kurduumuz
kii oktan bir baka kuruma gemi olabilir. Kollar svayp basn listesini oluturmaya balamak gerek...

Basn Listesi
Basn listesini olutururken iki temel eksende hareket
etmekte fayda var: 1. Hedef kitlemin takip ettii medya
kanallar; 2. En ok okunan, takip edilen medya kanallar.

Hedef Kitlem Hangi Yaynlar Takip Ediyor?

Kampanyamzn hedef kitlesinin takip ettii televizyon,
radyo, dergi, gazete ve internet sayfalarnn bir listesini
oluturmak gerek. Kampanyamn hedef kitlesi kim?
Genler, kadnlar, iadamlar, ocuklar... Her birinin
okuduu, ilgilendii yaynlar birbirinden farkl. O halde
ie hedef kitlemin okuduu yaynlarn bir listesini yapmakla balamam gerek. Hedef kitlem hangi gazeteleri
okuyor, hangi ke yazarlarndan etkileniyor, benim kampanyamn konusu ile ilgili haber yapan muhabirler kim?
Hangi televizyon kanallarn, hangi programlar seyrediyor? Hangi radyo istasyonlarn dinliyor, hangi radyo
programlarna ncelik veriyor? Hangi dergileri okuyor?
Hangi internet sayfalarn ve bloglar takip ediyor?
Bu listeyi oluturmak iin hedef kitlemizin zelliklerine
sahip yeler arasnda kk bir anket almas yapabiliriz.

Listemde yer almasn istediim yayn organlarnn ve

burada grev yapan haber mdrlerinin, muhabirlerin,
ke yazarlarnn, program yapmclarnn isimleri de netletikten sonra her isimle tek tek balant kurmakta yarar
var. lk olarak isme giden bir e-posta ya da faks mesajnn
ardndan takip telefonlar etmek ie yarayacaktr.
Listemdeki kurum ve kiilerle ne zaman balantya geeceime de zen gstermem gerekir. Genel prensip pazartesi ve cuma gnlerinden uzak durmaktr. Ama yine de
her kurumun ve her kiinin alma dzeni farkl olabilir.
Ekonomi yayn yapanlarla kadn programlar yapanlarn
zaman planlamas farkldr. O nedenle yaynclarn zelliklerini de gznnde bulundurmak gerekir. Haberimin
ne zaman yaymlanmasn istiyorsam o tarihten on-on
be gn nce ilk bilgilendirme e-postasn yollamam
yararl olabilir. Sonra bir hafta kala telefon trafiini
balatabilirim.

En ok Okunan, Takip Edilen Medya Kanallar

Tiraj ya da reytingi en yksek olan yaynlarn listesine
internet zerinden ulamak mmkn. rnein sektr
iinden haberler veren www.medyatava.com sitesinde bu
listeler gnlk olarak yaymlanyor. Tiraj ve rayting listelerini inceleyip bunlardan hangilerinde yer almak istediimizi netletirebiliriz. Bylece kampanyay duyururken
sadece haber merkezleri deil, kimi zaman diziler, kimi
zaman da yarma programlarnn etkili olabileceini de
gz ard etmemi oluruz.

Grsel Basn Nasl Kullanlmal?

Televizyonda kilit szck zamandr. Televizyon haberlerinin hazrlanmas montaj sreci nedeniyle zaman alr.
O nedenle bizimle rportaj yapan televizyon muhabirinin
srekli zaman sknts iinde olduunu aklmzda bulun-

45

durmalyz. Rportajlarn ok uzun ve ayrntl bilgilerle

doldurulmas yerine net ve zet bilgiler halinde verilmesi
iyi olacaktr. Televizyon muhabirleri haberlerinde ses ve
grsellik ararlar. Eer bir basn toplants yaplacaksa
onlarn ses ve grnt ihtiyalar gz nnde bulundurulmaldr. rnein 1 Aralk 2008 Dnya AIDS Gn iin
Pozitif Yaam Dernei nclnde yaplan yryte
kullanlan mzik ve dans gruplar haberlerin televizyonlarda daha geni ve daha ok yer almasn salad.

blteninin yaymlanmas doru kiiye, doru zamanda,

doru yntemle ulatrlabilmesine baldr.

Bu arada yrttmz kampanya ile ilgili eer televizyon ve radyo spotu hazrlama ansmz varsa bunlarn
yaynlanmas iin kanal yneticileri ile birebir grmek
faydal olacaktr. Spotlarn otuz saniyeden uzun olmamas ve iyi kurgulanmas televizyon ve radyolarda yaynlanma ansn arttracaktr.

Basn blteninin banda rgtmzn ad ve logosu

olmal ve bir A4 sayfadan uzun olmamal.

Yazl Basn Nasl Kullanlmal?

Gazeteler iin iki kademeli bir alma yrtlebilir. Biri
ke yazarlar iin, biri muhabirler iin. Ke yazarlar,
zerinde yorum yapabilecekleri bilgileri daha fazla kullanrlar. Onlarla birebir (e-posta, telefon, mmknse yz
yze) iletiim kurarak, zel bilgiler verilirse kelerinde
yer alma olasl artacaktr. Gazete muhabirleri ise televizyon muhabirlerine kyasla daha fazla bilgiye ihtiya
duyarlar. Onlarla yaplacak rportajlarda ayrntl bilgiler verilmesi ie yarayacaktr.

Basn Blteni Yazma-Yollama

Bugne kadar bizi haber yapan, bizimle temas kuran
gazetecilerin listesini oluturalm. Bunun dnda hedef
kitlemizin okuduu gazetecilerin de listesini hazrlayarak, listedeki isimlerin bizi tanyan ve bizim hakkmzda yazan isimler listesine gemesi ynnde bir alma
yrtelim. Basn listesi sk sk gncellenmelidir. Basn

46

Metnin ilk paragraf en nemli bilgilerin yerald blm

olursa daha abuk ilgi eker. Pek ok editr metnin geri
kalann okuyacak zamana sahip deildir. Bu bilgiler 5N
1K22 sorularnn yantlarndan oluabilir.
Metne tarih atmay unutmamak iyi olur. Metin mutlaka balant kurulacak kiinin isim ve telefon numaralarn iermeli.

Basit bir dil ve olabildiince geni zaman kipi kullanlmal, edilgen deil etken cmleler kurulmaldr. Basn
blteni kim, ne, ne zaman, nerede, niin ve nasl gibi
temel sorulara yant vermelidir. Gazeteciler haberlerde
alnt kullanmaktan holanr; bu yzden basn bltenine
kurumumuz iinden veya sz konusu giriime dhil olan
bir nc ahstan yaplan bir alnt koymalyz.

Basn Blteni Nereye Gnderilmeli?

Basn bltenini gazetecilere teker teker gnderelim.
Blteni kime gndereceimizi bilmiyorsak sz konusu
medya kuruluunu arayarak ilgili gazetecinin kim olduunu renebiliriz. Sonraki tarihlerde deerlendirmek
zere, ilgili gazetecilerin adlarn ve iletiim bilgilerini
ieren bir liste hazrlamalyz.

Basn toplants yaparken dikkat...

> Basn toplantsnn konusu ve amac (basn iin) gerekten nemli mi?
22
Bir gazetecilik terimi olan 5N 1K, bir haberde mutlaka bulunmas
gereken bilgileri zetler. Bir haber metni, kim, ne, ne zaman, nerede,
neden, nasl sorularnn cevabn vermelidir.

rnek: Henz hibir alma yapmam ve yeni kurulmu

bir ST, kuruluunu duyurmak iin ulusal basn ard
bir basn toplants dzenliyor. Toplantya katlm olmaynca basn suluyor...
> Basn toplantsnn zaman ve gn... Gndem ok
iyi takip edilerek toplantnn yaplaca gn, nemli bir
baka olayn olup olmad kontrol edilmeli,
> Basn toplantsna kimlerin arlmas gerektii netletirilmeli. Toplantya arlan basn mensuplarn nceden arayp hatrlatma yaplmal.
> Basn duyurular yaplrken 5N 1K sorularnn yantlarna yer vermekte yarar var.
> Toplant ak iyi planlanmal... Kim, hangi srayla
konuacak...
> Masalarn dzeni: Basnn ilgisini ekecek fotoraf
karelerine uygun dzenleme yaplmal.
> Toplantya katlanlarn listesini tutmak faydal olacaktr. Toplantya katlamayanlara basn iin hazrlanan
bilgiler yollanmaldr.

Rportaj Teknikleri
Hikyemizi yazmakla ilgilenebileceini dndmz
birini semeden nce ok sayda muhabirin almalarn
incelemek, sorabilecekleri etin sorular hakknda dnmek ve bunlara hazrlanmak da zaman alr. Muhabirlerle
grmek ve rportajlar yapmak iin zaman ayrmamz
gerekir. Muhabirlerin ne istediini bilmeli ve bunu onlara
verirken gereki ve gvenilir olmalyz. Eer bir muhabir kvrdmz- sakince gerekleri sralamak yerine
propaganda kustuumuzu dnrse, bizi ktlk ve
gvenmezlikle damgalar.
> Gazeteci kim iin alyor?
> Haberi ne zamana kadar yetitirmesi gerekiyor?
> Haberin odak noktas veya ana temas nedir?
> Gazeteci, bu haber konusunda baka kimlerle grm?

Saylar... Saylar...
Gazeteciler saylar sever. Rportaj srasnda yaptmz
almalarn etkisi konusunda saysal veriler, eski durumuyla ilgili raporlar vermek yararl olacaktr. Bu arada
basna verilen raporlarn nne zet bilgi konulmaldr.
Zira habercinin tm raporu okuma ans olmayabilir.
Eer istatistikten yararlanlyorsa rakamlarn nereden
alnd belirtilmelidir.
> Konu ak: Rportaj, inandmz mesaj aktarabilmek iin ok nemli bir frsat. Bu frsat nasl deerlendirmek gerektiine karar verelim. Dnyaya ne anlatmak
istiyorum? Hazrlk en temel anahtardr. Rportajdan
nce konuacamz konuda hangi altbalklar ele almak
gerektii hakknda kendimiz iin notlar hazrlayalm.
Bylece rportaj srasnda o ynde soru gelmese bile
nemli olan konu balklarn hatrlayp bahsedebiliriz.
Aklmzda olanlarn net olmas gerekir, bizim kafamzda
konu karksa karmzdakine anlatmann imkn yoktur.
> Yaln anlatm: Rportaj boyunca teknik terimler
kullanmaktan kanmal, on iki yanda bir ocuun anlyabilecei basitlikte konuulmaldr. Haberci daha derin
bilgi isteyebilir, bu haberi yazarken onun ihtiya duyduu
temeli oluturacaktr. Ancak, zellikle televizyonda konuurken, basit ve hedefe odakl konumak yararl olacaktr.
> Zaman aklc kullanmak: Rportaj sresini nceden
sorup, varolan srede neleri anlatmamz gerektiini iyi
planlamalyz. Sre istediimizden az bile olsa, iyi bir
planlama yaparak, ilk bata sylememiz gereken ana
mesaj verebiliriz.
> Gndemi takip etmek: lkenin ve habercilerin gndemini takip etmek alma alanmz konusunda haber yapan
basn alanlaryla aramzda kalc iliki kurma ans verir.
> Habercilerle nyargsz iletiim kurmak srecin salkl ilemesini salar.

47

> Rportaj srasnda duygularn denetimi nemlidir.

Kzgnlk, ar duygusallk vb. dalgalanmalar mesajn
dinleyiciye ulamasnda engel yaratabilir.
> Eer rportaj televizyonda yaymlanacaksa konuyla
ilgili grsel malzemelerin (fotoraf, grafik, film vb) yanmzda olmas yararl olacaktr.
> Eer televizyon rportaj ofisimizde olacaksa kamera
ekibine almak iin geni bir alan gerekebilir. ekim
hazrlklar biraz vakit alabilir. Sabrl olalm.
> ekimden nce rportaj boyunca nereye bakmamz
gerektiini netletirmeliyiz.
> Rportaj baladnda tm klar, kameralar unutup
sohbete odaklanmal.
> Cevaplar fazla uzatmaktan kanlmal.
> Balangta en nemli konu ifade edilmeli.
> Rportajdan sonra muhabire konuyu zetleyen bir
bilgi metni verilebilir.
> Telefonla rportaj talebi gelebilir. Grme ncesi
dncelerimizi bir kda yazmak telefon rportajn
kolaylatrr.
> Teekkr etmeyi unutmayalm.

Aman nterneti Unutmayaym!

Kampanyamzn internet sitesini oluturmak amalarmza ulamamzda bizlere ok yararl olacaktr. nternet
sitesinin interaktif noktalarnn olmas, okuyucunun yorum
yapmasna, bilgi paylamna ak olmas kampanyay da
glendirecektir. Eer kampanyann bir internet sitesi olacaksa bu siteyi sklkla gncellemek gerek (mmknse hergn). letiim numaralar sitede en kolay grnecek yerde
olsun. Alanmzda srekli olarak aratrma yapalm. Artk
internet sitesi oluturmak, blog yapmak ok kolay bir hale
geldi. nemli olan atmz bu medyada bilginin kolayca
akmasn salamak. Bunu da siteye, forumlar, anketler
koyarak, sitede bloglar aarak yapmak mmkn. O gne

48

kadar yaptmz tm aratrmalar, raporlar internet

zerindeki veri bankamzda saklayabiliriz. Bilginin paylam, daha hzl yaylmasn salar.

SEO (Search Engine Optimization - Arama

Motoru)
Bunlarn dnda hzla yaygnlaan internet iin zel bir
strateji oluturmakta yarar var. Kampanyann hedefleri
dorultusunda anahtar szckler bulup, bunlar arama
motorlarnda arattmzda karmza kan sayfalara
vereceimiz dk maliyetli reklamlar, ok ilevsel olabilir. rnein Dnya AIDS Gnnde, HIV Pozitiflere
ynelik ayrmclkla ilgili bir kampanya yaptmz dnelim. Bu durumda internette, AIDS, HIV, Salk, Dnya
AIDS Gn, Cinsellik, Gen vb, kampanyamzn anahtar
szcklerini arattmda karma kan arama sonular
sayfalarna kendi internet sitemin reklamn verebilirim.

Sosyal Alar
Artk Facebook, Twitter, FriendFeed, Delicious, MySpace
gibi sosyal alar ok fazla kullanlyor. Yine kampanyamn hedef kitlesini gznnde bulundurarak bu sosyal
alarda kampanyamn duyurularn yapabilirim.

E-posta
Kampanyann geliim evrelerini duyurmak istediim
kiilere dzenli olarak yapacam e-posta gnderimleri
onlarn katlmn arttracaktr. Aratrmalar bir kiinin
bir e-posta mesajnn tamamn okuyup okumamaya
toplam be saniye iinde karar verdiini gsteriyor. Bu
durumda e-postann Konu blmne yazlan balk ok
iyi dnlmeli. Uzun olmamal (En fazla 20 karakter).
Spam mesaj olarak alglanmamas iin Bedava, free
gibi szckleri iinde barndrmamal. Yine aratrmalar
insanlarn e-postalarn okurken (preview) ngrnm
alann ok fazla kullandklarn gsteriyor. Bu durumda

mesajn ilk cmlesi ok nemlidir. Burada e-postann

konusunun ksa ve net cmlelerle ifade edilmesi gerekiyor. E-postalar mmkn olduunca sal, aramba ve
perembe gnleri gnderilmeli, pazartesi ve cumadan
kanlmal. Kuruluumuza gelen mesajlar yantsz
brakmamakta da yarar var. E-posta kullanan yelerden
oluan bir adres listesi kurmak da mmkn.

Forumlar
Belli bir konu bal altnda yaplan yazmalarn tamam.
Kullanclar yazlaryla tartmaya katlr. Forum yneticisi
onaylarsa yaz forum sayfalarnda yer alr.

Anketler
Hedef kitlemizin ihtiyalarn belirlerken; kampanyalarmzla ilgili etkinlikler; imza kampanyalar vb iin.

Canl Sohbetler
Konunun uzmanna belirli saatler arasnda internet zerinden soru sorma, bilgi alma imknn salar.

STLER TARAFINDAN
YRTLEN
KAMPANYALARDA GREV
DAILIMI (GNLL,
CRETL) NASIL
YAPILMALIDIR?
Kampanyalarn ya da politik hareketlerin pek ou gnlllerin aktif katlmna ve desteine dayanr. Kampanyann
gnlller araclyla desteklenmesi, hayata geirilebilmesi iin kritik olmasna ramen rgtlerin kampanya

konusunda kapasitelerini arttrmay amalayan pek ok el

kitabnda gnlllerle ilikilere dair bir blm bulunmamaktadr. ronik olan, ancak gnlllerin destei ile hayata
gemesi mmkn olan kampanyalarda odan gnlllerden ziyade kampanyann nasl yrtleceinde olmasdr.
Bu blmn amac kampanya tasarlarken gnlllerle
ibirliine ilikin bir giri yapmaktr. nce ksaca gnlllk ve kampanyalarda gnll olmaya ilikin bir tartma
yaplacak, ardndan kampanyalarda gnlllerle ilikiler
ele alnacak ve dnyadan rnekler verilecektir.

1. Gnlllk ve Kampanya
Sivil toplum rgtleri ve gnlllk ile ilgili yaznda,
gnllk iin birbirine yakn pek ok farkl tanm bulmak
mmkndr. Baz tanmlar gnlllerin ynetilmesine
vurgu yapmakta ve gnllleri ynetmek zerinden
tanmlamaktadrlar. Bu tanmlarda gnlller, ounlukla, i gc olarak ele alnmakta ve amalanan iin yaplmas iin finansal ekstra kaynak gerektirmeyen, gerekli
insan kayna olarak tanmlanmaktadrlar. te yandan,
gnll sivil toplum rgtlerinin yaplanmasndaki ya
da rgtlenmesindeki temel e olarak tanmlayan baka
bir yaklam da mevcuttur. Bu yaklamda ise, gnlllk rgtlenmenin ve demokratik katlmn bir yntemi
olarak nerilmektedir. Gnlllerin, rgtlenme iinde
kararlara da katlmasna ve sz hakk sahibi olmalarna
vurgu yaplmaktadr. Gnlle ilikin tanmlarn ilgili
yaznda ska farkllat gnmzde Birlemi Milletler
Gnllleri (United Nations Volunteers) tarafndan yaplan ve dnyada genel olarak zerinde uzlamaya varlm
ana zellik gze arpmaktadr. Birincisi, gnlllk
faaliyetinin maddi kar gzetilmeden yaplmasdr. Her
ne kadar gnllnn temel masraflarnn karlanmas
nerilse bile, yapt faaliyet karsnda maddi kar salamamas nde gelen zelliklerden biridir. kinci zellik

49

gnllln zgr iradeye dayal olarak yaplmasdr.

nc zellik ise, gnlllk faaliyeti sonucu toplumsal
bir faydann ortaya kmasdr. Yukarda sralanan
ana zellik, gnllln yapld corafyaya ve zamana
gre deikenlik gsterebilir. Ancak yine ayn kaynaktan
yola karsak gnlllk katlmn, sivil hareketin ve
STlerin (kr amac gzetmeyen rgtlenmelerin) ana
unsurudur. Gnlln toplumsal dayanmaya ilikin
faydalarnn yan sra, demokrasiye katks ve ekonomik
getirileri de gz nne alnmaldr.
Gnlllk ve gnll rgtlemeler, zellikle, 1990larla beraber artarak tartlmaya balanmtr. 1990lar
demokratik almlar balamnda sivil toplum rgtlerinin alternatif bir g olarak tanmland bir dnem
olmutur. zellikle Dou Avrupa lkelerinin demokratik
rejimlere geilerinde STlere nemli bir grev yklenmitir. STlere demokratikleme adna biilen rol,
yurttalarn katlmn zeminini hazrlamalar olarak
zetlenebilir. Buna paralel olarak 1990lar, sosyal refah
devletinin zlmesi ile birlikte bota kalan toplumsal
hizmetlerin (eitim, salk, barnma gibi) gnll rgtlenmelere teslim edildii dnemdir. Devlet tarafndan
karlanmayan temel hizmetlerin gnll rgtlenmeler
tarafndan karlanmas hem uluslararas alanda hem
de ulusal alanda, devletlerin politikalar araclyla
yaygn bir biimde desteklenmitir. Birlemi Milletler
Gnllleri, uluslararas yardm salayan Kuzey Avrupa
ve Kuzey Amerika STleri, devletlerin ilgili fonlar,
Avrupa Birlii hibe programlar 1990lardan balayarak
sivil alann etkin olarak ekonomik kaynak ve uzmanlk
asndan desteklenmesine rnek olarak gsterilebilirler.
Katlma vurgu yapan yaklamda yurttalk hem sivil
alanda hem de toplumsal etki brakmay hedefleyen faa-

50

liyetlerde, deiim iin yaplan faaliyetlerde yer almann

ve savunuculuk yapmann temel zemini olarak dnlebilinir. Kymlicka ve Norman yurttal snrlar belirli
bir blge zerinde kurulu bir devlete siyasal aidiyetin
anlatm olarak tanmlamlar ve yurttal ana zellik evresinde yaplandrmlardr. Bunlardan ilki stat,
ikincisi aidiyet ve ncs de etkinliktir.

Yurttalk = stat + aidiyet + etkinlik/erdem 23

Kymlicka ve Normana gre stat, birey ve devlet ilikisini tanmlayan, bireyin ve devletin haklar ile sorumluluklarnn belirlendii bir szlemenin ilk admdr. Stat,
en azndan teorik olarak, tm yurttalarn eit olduunun
altn izer. Statnn fiziksel gstergesi olarak, bir
baka deyile belgesi olarak, kimlik kartlar, pasaport
gibi aralar rnek olarak gsterilebilirler. Aidiyet ise
resmi statnn dnda bir kimlik anlatmdr. Bu kimlii
anlatrken hangi zelliin n plana karld veya ima
edildii, yurttala yklenen anlam hakknda da ipular
verir (ulusa/toplulua yelii mi, etnik/kltrel yaklam,
ya da devlete yelii mi, toplumsal szlemeci yaklam/
anayasal yurttalk m? vb). Etkinlik ve erdem yurttalk
kavramn tamamlayan, katlm ve yurttalar arasnda
adalet duygusunun sonucu srekli yeniden retilen/oluturulan bir durumdur. Temsili demokrasiler katlm iin
seme-seilme yoluyla dnemsel olarak oluan ynetenynetilen ayrmn ne karrken, katlmc demokrasiler
bunun yannda yurttalarn sivil oluumlar iinde rgtlenmeleri yoluyla iinde bulunulan kamusal alan srekli
dntrme etkinliine ncelik verirler. Gnlllk yurt23
Will Kymlicka ve Wayne Norman, Citizenship in Culturally Diverse Societies: Issues, Contexts, Concepts, Will Kymlicka ve Wayne
Norman, derleyenler, Citizenship in Diverse Societies iinde (Oxford:
Oxford University Press, 2000), 144.

ta olmann etkinlik ksmna yerletirilebilecek ve toplum yararna yaplan, toplumun iinde var olunabilecek
bir faaliyettir. Gnlllk, bu sylemde, etkinlik yoluyla
aidiyetin belirlendii deerler iinde staty dntren
veya deitiren bir kurum olarak alglanabilir.
Sivil alanda gnll olmak, zellikle de kampanyalara
gnll olmak, temelde bireyin bir deiim talebinin
olmasdr. Bu deiim talebi ilk blmlerde de tartld
gibi bir model, politika, plan, uygulama, yasa ya da belli
bir konudaki toplumsal farkndalk hakknda olabilir.
Deiim talebi, ne hakknda olursa olsun, uzun vadede
yurtta ile devlet arasndaki ilikiyi dntrmeyi ya da
yurttalarn aidiyetlerini yeniden tanmlamay da yannda
getirir. Bir kampanyada gnll olmak belli bir konuda
taraf olmak ve politik bir seim yapmaktr.
Bireyler bir kampanyay desteklerken dorudan kampanyann yarataca etki yznden kampanyaya gnlllk
yapmay isteyebilecekleri gibi, kampanyann yaplmasna
ev sahiplii yapan ya da katkda bulunan rgt desteklemeyi istedikleri iin de gnll olmay tercih edebilirler.
Dier bir deyile kampanyann yarataca deiimi nemsedii iin kampanyay sahiplenen ve ilgili kampanya iin
alan gnll ile kendini ait hissettii rgt ilgili kampanyay sahiplendii iin o kampanyada yer alan gnll
arasnda temel fark, gnll asndan, gnllnn
rgtle kurduu ilikidir. rgte destek verenler, rgtn
etkinlik alan dhilinde destek vermeyi tercih edebilirler.
Oysa kampanyaya destek verenler ilgili rgtle iliki kurmaktan te, kampanyann amalad konu ile ilgilidir.
Dolaysyla kampanyay destekleyenler ierik balamnda
bir deiim yaratmay amalarken, rgt destekleyenler
uzun vadede rgtn hayatta kalmasna destek olmak
iin gnll olmu olabilir. Gnlllerin kampanyay m,

rgt m desteklemek iin ve hangi nedenlerden dolay

ilgili kampanyaya gnll olduklarn bilmek kamuoyu
desteini arttrmada nemli bir avantaj olabilir.

2. Kampanyada Gnlllk
Kampanyada gnll olarak destek vermeyi ikiye ayrabiliriz. Birincisi kampanyann rgtlenmesini, oluturulmasn ve yrtlmesini desteklemektir. Bu katlm ekli,
kampanyann taleplerinin grnr olmasna ve gereklemesine ilikindir. kincisi ise kampanyann yrtlmesine
destek vermeyip kampanyann sonuca ulamasna ilikin
destei vermektir. Aadaki blmde ilk olarak kampanyann yrtlmesinde gnll olma konusu tartlacak,
ikinci olarak ise kampanyann taleplerine ilikin verilen
destekler ele alnacaktr.

Kampanyann Yrtlmesine
Gnll Olmak
Hazrlk Aamas
Kampanya fikrinin ve ihtiyacnn ortaya kmas ile birlikte kampanyann tasarlanmas, yrtlmesi ve gerekletirilmesi iin gnllleri katlma davet etmek gerekir.
Kampanya planlamas daha nceki blmlerde de deinildii gibi nemli aamalardan oluur. Kampanyaya destein srekli olabilmesi, kampanyay hazrlk srecinden
son aamasna kadar tm destekleyenlerle paylamaktr.
Kampanyann geni bir taban tarafndan sahiplenilmesinin en etkili yollarndan biri de srece olabildiince ok
sayda insan katabilmektir. Kampanyay her destekleyenin, kampanyann yrtlmesine dorudan katkda
bulunmas beklenmeyebilir. Ancak srece davet edilmi
olmas ve srecin dnda tutulmamas nemli bir admdr.

51

Kampanya, kampanyay rgtleyen ST ya da STlerin,

rgtlenmelerin ve/veya gruplarn altklar konuda
olmaldr. Hemen ardndan gerekletirilecek kampanyann amac tanmlanmal ve somut bir hedef ortaya
konmaldr. Kampanyann amac, hedefleri ve kampanya konularnn tanmland alan kampanyann strateji
analizi ksmna girer. Kampanyann hazrlk aamasn
oluturan bu ksmda sivil toplum rgt ya da rgtlerinin, kampanyaya katlan rgtlenmelerin ve gruplardaki
gnlllerin sreten haberdar edilmeleri ve kampanya
amac, hedefleri ve konular hakknda fikirleri alnmaldr. Bu srecin son aamas kampanyann gelecekte
gnll politikasn oluturacak olan temel deerlerinin,
nasl bir rgtlenmeyi ngrdnn tanmlanmasdr.
Kampanyann gnlllerle ilikilerde temel deerlerinin
tanmlanmas, kampanyay destekleyecek ya da gnll
olacaklar iin nemli bir zemin oluturur. Bu deerler
gnll ya da destekilerin kampanya ile kuracaklar ili-

kinin erevesini izer. Tanmlanan bu deerler kampanyann web sayfasnda duyurulmal ve/veya kampanyaya
destek ya da gnll olmak isteyenlerle paylalmaldr.
Kampanyann amac, hedefleri ve kampanya konular
belirlendikten sonra, kampanyada yaplacak faaliyetler
tanmlanmal, bu faaliyetler iin gerekli olan kaynaklar
ve kampanyada yaplacak olan faaliyetlerin zamanlamas
belirlenmelidir. Bu sre bir lde kampanyann ihtiya
analizi olarak da tanmlanabilir. Kampanyann ihtiyac
olan insan, para ve zaman kaynaklar belirlenir. Bir kampanyada tm sre, rgtlenmeden kaynak gelitirmeye
kadar tm basamaklar, birbirleri ile ilikilidir. Dolaysyla,
ideal olan, tm srecin ve ihtiyalarn bandan planlanmas ve tanmlanmasdr. Planlama ve tanmlama aamasnda, kampanyadaki faaliyetlerin tanmlanmas ayn
zamanda ilgili faaliyetlerin yaplabilmesi iin gerekli olan
ilerin ve kaynaklarn tanmlanmasn da salar.

Bilgi Notu 1
Kampanyada destekiler veya gnlllerle ibirliine giderken rgtn gelitirmesi gereken gnll politikas alanlar:
> Gnll/Desteki tanm
> Gnlllere faaliyetlerde yaplan harcamalarnn geri denmesi
> Gnllerin ayraca zaman ve sreklilikleri
> Ayrmclk kart politikalar
> Eit olanaklarn salanmas
> Gnlllerle ilerin eletirilmesi
> Gnllnn istemedii ii yapmay reddetme hakk
> Gnlllerin kararlara katlm
> Gnllnn hangi durumlarda yapt iten uzaklatrlaca
> rgt kimin temsil edecei
> rgt ii kar atmas
> Gnlllerin eitimi ve profesyonel geliimleri hakknda kurallar
> Gnlllere destek ve danmanlk salama
> Gnlllere geribildirim sistemi
> Gnlllerin rgt, kendilerini ve kampanya srecini deerlendirmeleri

52

Kampanya Gnlls Tanm

Kampanyann yrtlme srecinde gerek kampanyada
cretli, gerekse gnll alanlar iin ak i tanmlar
hem kampanya srecinde geliebilecek atmalar azaltabilir hem de kampanyann izlenmesini ve deerlendirmesini kolaylatrabilir. Kampanyann gerekleebilmesi
iin gerekli olan iin hangi gnll ile eletirilebilecei,
srete iin gereklerine uygun olarak yaplmas iin ne
gibi desteklere ihtiya duyulduu ve iin kampanya gereklerine uygun yaplp yaplmad iin tanmdr.
tanm yaparken dikkat edilmesi gereken temel unsur,
iin amacn ak ve ayrntl bir ekilde ortaya koymaktr.
in yaplmas halinde kampanyann hangi faaliyetinin
gerekleeceini gnlllerin aka grmeleri gnllleri
kampanya sreci hakknda bilgilendirme asndan da
nemlidir. in amac, kampanyann hangi aamasna
katk salayaca ve/veya neden yapldn da aklar. Dolaysyla kampanyaya gnll olanlar ii yapan
ama sre hakknda bilgisi olmayan katlmclar olmak
yerine,24 o ii byk resimde deerlendiren ve neden yapldna ilikin fikir sahibi olan gnlller olurlar. Ayrca
i tanmnda, gnllden i iin beklenen sorumluluklar,
i iin hangi niteliklere sahip olunmasnn gerekli olduu,
i iin harcanmas gereken zaman, iin sresi, iletiimde
bulunulmas gereken kii ve i iin bir eitim/ynlendirme
alp almayaca da yer almaldr. rnein kampanyann
gnlllerinin rgtlenmesinden sorumlu olunan bir ite,
gnllnn eitmen olmas ve iyi iletiim becerilerine
sahip olmas beklenebilir. Ayrca byle bir i iin haftada
ortalama sekiz saat ve tm kampanya sresince, rnein,
24
i yapan ama neden yapld ya da neye yarayaca hakknda fikir sahibi olmayan gnlllerin ne derece katldklar konusunda ilgili
yaznda hararetli bir tartma srmektedir.

alt ay boyunca vakit ayrmas beklenebilir. Bu srete

kampanya koordinatr ile dorudan iletiimde olmal ve
srecin koordinasyonun salkl yrmesi iin, eer ihtiyac varsa, kolaylatrclk ya da atma zmleme gibi
eitimler almaldr. tanmnn olabildiince llebilir
ekilde yaplanmas gerekmektedir. Bu ekilde hem yanl
anlalmalar nlenmi olur hem de ayn ie talip olanlar
arasnda doabilecek bir atma nlenebilir.

Gnll Tanm
> in amac: kampanyann amacn gerekletirmesinde ne kadar yardmc olacak?
> in getirdii sorumluluklar: Gnllden ncelikle ya
da zaman zaman yapmas beklenenler nelerdir?
> in nitelikleri: iin gerekli olan bilgi, beceri ve
yetenekler nelerdir? Gnllnn ii gerekletirebilmesi
iin gereken eitim dzeyi ya da sertifikalar nelerdir?
> Gnll kiminle iletiimde olacak: Gnll kime
rapor verecek? Kiminle beraber kararlar alacak ya da
alacak?
> Pozisyon iin harcanmas gereken zaman: haftada
ka saat verilerek zamannda tamamlanabilir?
> in sresi: ne kadar srede tamamlanacak?
> Gnllnn kendini gelitirme frsatlar: iin
gerekli ya da zorunlu olan bir eitim var m?

Kampanyadaki ilerin tanm yapldktan sonra i ile

gnlly eletirme sreci balar. Bu srete ilk adm
iin gerektirdii niteliklere sahip gnlllerin bulunmasdr. in niteliklerine uygun kaynaklardan kampanyaya
gnll kazanmaya almak sreci kolaylatrabilir.
rnein gs kanserine kar yrtlen bir kampanyada
aranan gnll konuyla ilgili bilgilendirici dokmanlarn
hazrlanmasnda bilgi verecek bir doktorsa, doktorun aranabilecei yerler tp faklteleri olabilir. lgili kaynaklara
giderken kampanyann dilini de belirleyecek ve yaygn-

53

latracak bir duyuru/ar hazrlamak yararl olabilir.

Duyuru ile hem iin tanmn yapmak hem de kampanyann ilk duyurularn yapmak mmkn olacaktr. Son
olarak ile gnll elemesi salandktan sonra gnll
ile grmek ve kampanya fikrinin ortaya kndan,

gelinen noktaya kadar geen sreci paylamak ta yararl

olur. Ayrca kampanyann gnlller hakkndaki genel
politikasn paylamak, srecin banda amalananlar
konumak sonrasnda yaanabilecek bir yanl anlalmann nne geer.

Bilgi Notu 2
Kampanya iin gnlllk tipleri:
Bir kampanyann yrtlmesi iin alan gnllleri verdikleri zaman asndan ikiye ayrabiliriz:
1. Uzun dnemli gnlllk
Uzun dnemli gnlller kendilerini ortak bir amaca, nedene veya gruba bal hissederler ve bu ama iin almaya isteklidirler. Kampanyada rastladmz uzun dnemli gnlllk, genelde, rgte gnll olmak zerine kuruludur. Dolaysyla
rgtn ev sahiplii ya da ortaklk yapt i olarak kampanyaya gnll olurlar. Uzun dnemli gnlller:
> Kendilerini bir nedene ya da bir rgte bal hissederler. rgtle aralarnda gl bir ba vardr ve yaptklar ii
sahiplenirler. Kendilerini gerekletirdikleri alan olarak bu rgtte yaptklar ii grrler.
> Uzun dnemli gnlller rgtle ilikiye: a) nandklar bir ama ya da deitirmeye altklar bir nedenle kendileri ile
ilgili STy bulup giderler; b) Zamanla mevcut STye balanrlar; c) Var olan gnlller sayesinde (arkada evreler,
aile gibi) rgte kendilerini bal hissederler.
> Uzun dnemli gnlller kendi ilerini kendileri yaratr, zamanlarn ve enerjilerini yaplmas gereken i her ne ise
bitirilmesi iin ayarlayp; i semeden (genelleyici) alrlar.
> Uzun dnemli gnlller iin motivasyon hem rgtle ilikisinin gl olmas, rgt tarafndan tannmas, kabullenilmesi hem de baar ile ilikilidir.
ou zaman uzun dnemli gnlller rgtn esas aktrleri haline gelirler ve faaliyetlerin gereklemesinden, rgtn bir
ynetim yapsna sahip olmasna kadar pek ok alanda alrlar. Bu tarz gnlllerin ounluunu genelde zaman olan
ve/ya zamann dzenli olarak kuruma ayrabilecek, gnlll kendini gerekletirmenin bir paras olarak grenlerdir.
2. Ksa dnemli gnlllk:
Bir konunun, sorunun ya da projenin gereklemesi iin rgte/kampanyaya ksa dnemli destek veren gnlllerdir.
> Ksa dnemli gnlller kurumla ilikiye; a) Belli bir ie talip olup gerekletirmek iin gelirler. rgtn ya da kampanyann nihai olarak ne baarmay amalad onlar iin ok da nemli deildir. Daha ziyade ilgilendikleri iin baarsna
bakarlar; b) Belli bir faaliyet yznden rgtte/kampanyada yer alrlar. O faaliyet ksa dnemli gnll ile rgt/kampanya arasndaki ilikiyi kurar (rnein spor organizasyonlar, konserler gibi); c) Genelde rgtle ya da kampanya ile ilikiye
kiisel ilikiler araclyla geerler.
> Ksa dnemli gnlller iyi yaplm bir i tanm ve ksa zamanl bir grevi tercih ederler. Gnlllklerinin banda
onlardan ne ve ne kadar sre istendiini net olarak ortaya koymak gerekir. Genellikle ksa dnemli gnlller uzmanlar
olur. Ne kadar zaman ayracaklarn belirleyebildikleri ilerde almay tercih ederler.
> Ksa dnemli gnlly motive etmenin yolu rgtteki/kampanyadaki pozisyonundan te yapt ii onurlandrmaktan
ve i tamamlandktan sonra fazla srarc olmamaktan geer.

54

Kampanya Sreci
Kampanyada gnll olanlarla iler eletirildikten sonra
gnlllere kampanyann amac, hedefleri ve kampanya
konular hakknda genel bir bilgi salanmaldr. Ayrca
kampanyann faaliyetleri, kaynaklar ve zaman plan
da gnllnn bilgisine sunulmaldr. Hem balangta
hem de sre boyunca gnlllerden geri bildirim almak
gnlllerin katlm asndan nemlidir. Kampanyann
ieriinin yan sra, kampanyann yrtld fiziksel
alan ya da alanlar hakknda bilgilendirme ve gnlllerin
srete hayatlarn kolaylatracak konular paylama,
gnlllerin sreklilii iin gereklidir. rnein kampanyann yrtld mekna en kolay nasl ulaabilecei,
hangi saatlerde ak olduu, yaknlarda nerelerde yemek
yenebilecei gibi gnlk pratikler iinde skm olan
sradan bilgiler, gnllnn hayatn kolaylatran, ekibe
ve kampanyaya aidiyetini arttran ayrntlara dnebilir.

Kampanya ve yrtlmesine ilikin ierie ve teknie dair

bilginin yan sra, gnllnn kampanyada gerekletirecei i hakknda bilgilendirilmesi, eitim almas ve gerekli kaynaklarla/ dokmanlarla donatlmas gerekmektedir. Kampanyalarn etkinlikleri konularna zeldir. Her
etkinlik iin gnllnn yapmas gereken iler deiebilir. nemli olan gnllnn yapmas gereken iin tanmlanmas ve gnllye ii yaparken gerekecek olan malzemelerin salanmasdr. rnein bir kampanyada desteki
toplamak iin gnlllerden kendi evrelerine tek tek
kampanyann konusunu anlatmalar ve konu hakknda
farkndalk yaratmalar istenebilir. Ancak bu durumda
gnllnn bilgilendirici el ilanlar, konuyu nasl anlatacana ilikin bir eitim ve/veya destekilerden neler
talep edebileceine dair bilgilendirme ile glendirilmesi gerekmektedir.

Hatrlatma:
Kampanya Gnlls Bilgilendirme Listesi
Gnll Gelmeden nce:
> Kampanyada daha nce alanlar haberdar edilmeli
> Her yeni gnllye elik edecek deneyimli biri ayarlanmal
> Sunum (video/powerpoint) hazrlanmal ve/veya konumaclarla gn ve zaman kesinletirilmeli
> Gerekli malzeme hazrlanmal (el kitaplar, yaka kartlar gibi)
Gnll Geldiinde:
> Gnlller alanlarla tantrlmal (cretli ve gnll alanlarla)
> alma yeri ve ekli ile ilgili kaba bilgiler verilmeli (telefonlar, park yeri, tuvaletler, aralar, sigara ime, le yemekleri)
Gnlllerle Paylalmas Gereken Konular:
> Kampanyann amac, hedefleri ve konular
> Kampanyaya ev sahiplii eden rgt ya da rgtler hakknda bilgi
> Kampanyann tarihi
> Gnllnn kampanyadaki rol
> Kampanyann kaynak politikas

55

Gnlllerin kampanya srecinde dzenli bilgilendirilmesi gnll ve kampanya arasndaki ba glendirebilir. Ayrca kampanya srecinin nemli engelleyici ve
kstlayc olaylarndan biri kampanyada gnll olanlar
arasnda kabilecek olas gerilimler ya da atmalardr.
Kampanya srecinde atma-zmleme iki basamakta ele alnabilinir. Bunlardan ilki kampanya ncesinde,
ikincisi kampanya boyunca atma zmlemeye ilikin
alnacak nlemlerdir.

Kampanya Gnllleri Arasndaki

atmalar zmleme
atma Nedir? 25
Tek ve genel geer bir tanmn yapmak ok g olsa da
genel olarak atma, ayn ya da kart olan edeer iki
durumdan birini semek durumunda kalndnda yaanan kararszlk, uyumazlk ve eliki durumudur. Bu
durumda birey ya da topluluklarn/rgtlerin karar verme mekanizmalarnda bir bozulma yaanmas beklenir.
Kampanya srecinde yaanmas olas iki tr atmadan
bahsetmek mmkn:

Kampanyalarda rgt i atmalar

Kampanya Gnllleri Aras Blm:
Kampanya srelerinde gnlllk genel olarak birden fazla iin paylalarak yaplmas eklinde ilerler.
Kampanyada i blm karmaklatka ve rgtn
genel yaps bydke, gnlller ve kampanya birimleri
arasnda dengeyi salamak, rol farkllklarnn ortaya
kard atmay ynetmek gleir.
25
rgtlenmelerde atma konusunda Etem Levente ait atma
Ynetimi ders notlarndan yararlanlmtr. mimoza.marmara.edu.
tr/~etemlevent/dersnotlari/SY_3_CATISMA_YONETIMI.doc.

56

Kampanya Gnllleri Arasnda Karlkl Sorumluluk

ve Kaynak Paylam:
Kampanya srelerinde kampanya amalarna ynelik
retim, rgtlenmenin her parasna ayr ayr baldr.
Bu durum da kampanyann i blmne dhil olan her
gnll iin dier tm gnlllerle karlkl olarak
sorumlu olmak anlamna gelir. Genellikle bir gnllnn
yapt iin ktlar, dier gnlller iin balang girdisi olacaktr. rnein meslek lisesi mezunu rencilerin
istihdam durumlarn dzeltmek iin yaplacak bir kampanyada n aratrmay yapacak olan gnlllerin yaptklar saha aratrmasnn sonu belgeleri, kampanyann
medya ayan yrtecek olan gnll ekibinin balang
noktasn oluturacaktr.
Tm bunlarn tesinde kampanya gnlllerinin her birinin ayn merkezi kaynaktan yararlanacak olmas baka
bir potansiyel atma alan olarak grlebilir. Kaynak
paylamndaki denge sorunu kampanya srelerinde ska rgt ii atmalara neden olmaktadr.
Kampanya Gnllleri ve Ortak Karar Alma:
Snrl kaynaklarn ynetimi ve faaliyet planlamas ortak
karar alma mekanizmalarnda atmalara neden olabilir. Kampanya gnllleri ile i blmnn her parasnn,
karar mekanizmasnda yer alyor olmas bu atmay
ynetmeyi gletiren bir faktr olarak karmza kar.
Kampanya Gnlllerinin Ama ve
Motivasyon Farkllklar:
Hemen her rgtlenme modelinde olduu gibi kampanya
srelerinde de her gnll iin farkl ama ve motivasyonlardan sz etmek mmkn. Kampanyann genel
planlamas yaplrken belirlenen ama ve motivasyonlar,
sahada yrtlen i srasnda kampanya gnlllerinin
kiisel gndemleri ile motivasyonlar ska atr.

Kampanya Gnlllerinin Alglama Farkllklar

ve letiim Sistemleri:
Kampanyalarda gnlllk yapan her gnllnn farkl
kiisel tarihlerden ve geri planlardan gelmi olmas tartmasz bir gerek. Bu durum da her gnll iin farkl bir
algdan sz edilmesi kanlmaz. Bu nedenle olas bir atmadan kanmak iin rgt ii iletiimin ve kullanlan dilin
planlanmasnn ok aba isteyen bir alan olduu grlr.

lenmedeki gnll says arttka gnlller arasnda ortak

deer ve grlerin olmas ihtimali der. Ksaca rgtlenmenin saysal olarak bykl gnlllerin deer ve
grleri arasnda potansiyel bir atma alan yaratr.

Kampanya rgtlenmesinin Bykl,

Gnlllerin Ortak Deer ve Grleri:
Kampanyalar genel olarak belirli bir ama iin bir araya
gelen gnll rgtleri tarafndan yrtlrlerse de rgt-

Kampanyalar yrtlrken gnlller arasndaki atmalarn en aza indirilmesi iin en nemli sre kampanyann
planlanmas aamasdr. Potansiyel atma alan olarak
belirlenebilecek her balk iin kampanyann planlanmas
aamasnda alnacak nlemler etkili olacaktr. Ksaca i
blm, kaynak paylam, alg farkllklar vb. dier atma alanlarnn henz kampanyann yrtlmesi srecine
geilmeden ngrlmesi ve nlemler alnmas gerekir.

Kampanyalarda rgtler Aras

atmalar:
Birlikte kampanya yrten rgtler arasnda yaanan
atmalarn ncelikli sebepleri arasnda ilk akla gelen
rgtler arasndaki farkl rgtlerden gelen kampanya
gnllleri arasndaki- politik farkllklardr. rnein etnik
ve kltrel kimlikler zerine politikalar reten bir rgtten
gelen kampanya gnlls ile temel insan haklar zerine
alan rgtten gelen gnll, yanlarnda dinsel nedenlerle
yalnzca hayr ileri yapan bir rgtten gelen baka bir
kampanya gnlls olduu durumda: Bu farkl rgtlere
bal olarak gnlllk yapan her gnll iin kampanya
srecinde kendi rgtlerinin vizyon ve misyonuna hizmet
edecek, rgt kltrlerine ve rgtlerinin ortak deerlerine
hizmet edecek alanlar yaratlmas talebinde bulunmas
mmkndr. Bu durum farkl rgtlerden gelen kampanya
gnllleri dolaysyla beraber kampanya yrten iki
rgt arasnda- atma alanlar olumasna neden olabilir.
Bunlarn dnda kampanyann yrtlmesi srasnda rgt
iindegnlller arasnda-yaanabilecek atmalarn
tm rgtler arasndafarkl rgt kltrlerinden ve
kiisel gemilerden gelen, farkl politik durular olan
gnlller arasnda- yaanabilir.

Kampanya Srelerinde atma Ynetimi

Kampanyann Planlanmas Srecinde
atmann nlenmesi:

Kampanya Gnllleri Aras Blm:

Kampanya hazrlk srecinde planlanan i blm kalemleri ve bir ii yapacak gnlller iin yazl olarak hazrlanacak grev tanmlar bu alandaki gerilimi azaltmaya
yardmc olacaktr. Bylelikle hem kampanya gnllleri
yapacaklar iin net bir tanmn ellerinde bulundurabilirler
hem de grev tanmnda yer alan sorumluluklarnn ve ellerindeki kaynaklarn durumu hakknda bilgi sahibi olurlar.
Kampanya Gnllleri Arasnda
Karlkl Sorumluluk ve Kaynak Paylam:
Kampanyann hazrlk srecinde yaplan planlamann (btenin, kaynak dalmlarnn, grev tanmlarnn, aktivite
zamanlamalarnn vb) her kampanya gnlls tarafndan
ulalabilecek bir ekilde dzenlenmesi gnlller arasnda
karlkl sorumluluklarn ve kaynaklarn paylamndaki
denge konusunda farkndalk yaratacaktr. Kampanya

57

planlama aamasnda net ve effaf davranmak ayrca

alglama farkllklar, ama ve motivasyonlar, ortak
deerler, ortak karar alma gibi baka atma alanlarndaki olas gerginlii azaltmakta da etkili olacaktr.
Kampanya Gnllleri ve Ortak Karar Alma:
Kampanyann planlanmas aamasnda alnacak ortak
kararlar srecine her gnllnn katlmn salayacak
bir yap oluturulmas bu atma alannda doabilecek
gerginlii azaltacaktr. Yine kampanyann amac, etkinlik takvimleri, kampanyann kullanaca ortak dil gibi
konularda her gnllnn karar alma mekanizmasna
katksnn salanmas gerekir ki bu da ayn zamanda
alglama farkllklar ve iletiim gibi baka dier konularda kampanya srecini kolaylatracaktr.
Kampanya Gnlllerinin Ama ve
Motivasyon Farkllklar:
Kampanyann yrtlmesi sreci balamadan nce
kampanyann genel olarak hangi amaca ve politik durua hizmet edecei net ve anlalabilir bir ekilde ortaya
konulup yazya dklmelidir. Bylelikle potansiyel kampanya gnlllerinin amalar konusunda kesin bir bilgiye
sahip olmas salanabilir. Her gnllnn kendi politik
duruu ve motivasyonlar ile kampanyann genel erevesini karlatrabilmesini salayacak bir yap kampanya
rgtlenmesindeki bu atma olasln azaltacaktr.
Kampanya Gnlllerinin Alglama Farkllklar
ve letiim Sistemleri:
Farkl kiisel tarihlerden, politik durulardan ve rgt
kltrlerinden gelen gnlllerin ortak bir kampanya
dili zerine uzlamasn salamak elbette kolay bir
balk deildir. Ancak gnlllerin ortak deer olarak
kabul ettikleri temel balklar toplumsal, daha iyi bir

58

dnya vb- zerine kurulacak bir dil bu alandaki gerilimi

azaltmaya yardmc olacaktr. Kampanya gnllleri
arasndaki iletiimi herkese ak tutmak ve farkl fikirlerin tartlmasna alan salamak da iletiimsel olarak
verimli olacaktr.
Kampanya rgtlenmesinin Bykl,
Gnlllerin Ortak Deer ve Grleri:
Kampanya planlamas srasnda ngrlmesi gereken
nemli balklardan biri de kampanyada grev alacak
gnll saysdr. Bu say ne kadar ok olursa ortak
deerler belirlemek ve kampanyann geneline dair bir
dil ve politik duru sylemi belirlemek zorlaacaktr.
Kampanya plannn ve amalarnn aklanmas aamasnda kampanyann neye hizmet etmeyi amalad, hangi
politik deerleri gz nnde bulunduraca net bir ekilde
ortaya konursa kampanyada grev alacak gnlllerle
ortak bir deerler btn ortaya koymak kolaylaacaktr.

Kampanyann Yrtlmesi Srecinde

Gnlller Aras atmann nlenmesi:26
Kampanyalarn yrtlmesi srasnda farkl kltrlerden ve etnik kkenlerden gelen, farkl politik durular
benimseyen, farkl alma alanlar olan rgtlerden
gelen gnlllerle allmas kampanyann etki alann
geniletecek ve arpan etkisini artracaktr. Ancak byle
bir grupla almann belirli gerilimlere ve atma alanlarna yol amas kanlmazdr.
Kampanya Gnllleri Aras Blm:
Kampanya uygulama srecinde gnlller arasnda i
blm konusunda kacak atmalardan kanmann en
26
Bu blmdeki neriler daha ok kampanya koordinasyonundan sorumlu kiiler iin yazlmtr.

etkili yolu, kampanya planlama aamasnda oluturulmu

olan grev tanmlarn gndemde tutmaktr. Gnlller
tek tek kabul ettikleri grev tanmna ve yapmay taahht
ettikleri ilere ynlendirilmeli ve karlkl olarak sorumluluklarn yerine getirmeleri salanmaldr.
Kampanya Gnllleri Arasnda
Karlkl Sorumluluk ve Kaynak Paylam:
Kampanya yrtme srecinde ska karlalan atmalardan birisi de karlkl sorumluluklar ve kaynak paylam konusunda ortaya kar. Bu tip bir atmann ortaya
kmas durumunda kampanyann planlanmas ve gnlllerle paylalmas aamasnda ortaya konan ana plana
geri dnlerek karlkl sorumluluklar ve kaynaklarn
paylalmas konusunda varlan anlama hatrlatlmaldr.
Kaynaklar konusundaki asl problem n grlen kaynaklarn uygulama aamasnda yeterli gelmemesi durumudur.
Byle durumlarda kaynaklar artrmak ve kampanyann
ilerleyiini tekrar belirlemek etkin zmler olabilir.
Kampanya Gnllleri ve Ortak Karar Alma:
Kampanyann ilerleyiine dair ortak karar alma mekanizmalarna katlm, kampanya gnllleri iin sk karlalan bir atma durumudur. Planlama aamasnda olduu
gibi kampanyann yrtlmesi aamasnda da her gnllye ve her rgte eit sz hakk ile karar mekanizmasna
katlm ans veren bir yap oluturulmal ve korunmaldr.
Kampanya Gnlllerinin Ama ve
Motivasyon Farkllklar; Kampanya rgtlenmesinin
Bykl, Gnlllerin Ortak Deer ve Grleri:
Kampanyann yrtlmesi sreci balad andan itibaren
aklda tutulmas gereken en nemli balklardan biri de
aslnda kampanyann bir ama deil, sosyal etki yaratmak
iin bir ara olduudur. Bu durumda kampanyada gnll-

lk yapan her birey de aslnda kampanyann hedef kitlesinin

ta kendisidir. Ama, motivasyon, deer ve gr farkllklar genel olarak bir atma alan olarak karmza ksa
da bu farkllklar kampanyann ilerleyii ve etkisi asndan
birer frsat olarak grmek gerekir. Kampanya yrtlmeye
balamadan net bir ekilde ortaya konan kampanya amalar ve kampanyann ortaya karmay amalad sosyal
etki zerinde durulmas atmay hafifletecektir.
Kampanya Gnlllerinin Alglama Farkllklar
ve letiim Sistemleri:
Kampanya gnllleri arasnda alglama farkllklarn
azaltacak bir ortak kampanya dili oluturmakla balanabilir. Gnlller aras iletiimi herkese ak tutmak iin
kurulacak bir e-posta grubu bu iletiime yardmc olacaktr.
Herkesin katlmna ak, ancak hakareti ve meru olmayan tartmalar engellemek iin srekli olarak denetimi
yaplan bir mail grubu hem kampanyann effaflna hem
de iletiimsel gerilimin azalmasna katkda bulunacaktr.

Kampanya Planlama ve Yrtme

Srecinde atmalar nlemek
in neriler:
Yukarda bahsedilen hemen her atma alan iin genel
olarak kullanlabilecek bir neri de dzenli toplantlar
yapmak olabilir. Bu toplantlar, kampanyada grev almak
isteyen yeni gnlllerin alacaklar eitimden, izleme ve
deerlendirme iin yaplacak haftalk, aylk vb dzenli
toplantlara kadar byk bir ereveyi iine alr. Katlma
ak dzenli olarak toplanmak yukarda bahsedilen
atma alanlarndaki gerilimi azaltaca gibi izleme ve
deerlendirmeyi de kolaylatrr. Toplantlarda bulunan
ya da bulunmayan her bireyin toplumsal etki amalayan
kampanyalarn hedef kitlesi olduu unutulmamal ve
toplantya bir defa bile katlm gnll olsun olmasnherkesin arpan etkisine katks aklda tutulmaldr.

59

Kampanyaya Destek Vermek in

Gnll Olmak:
A. Kampanyaya mza, Protesto Gibi Alanlarda
Destek steme:
Gnllnn kampanyaya desteki olarak katlmasn
salamak iin kampanyann neden nemli olduunu ve
neyi deitirmeye altn aka anlatmak gereklidir.
Kampanyann gnlllerine ulama yollarna bal olarak bu anlat web sayfas, gazete yazlar, kampanyann
dier gnllleri gibi pek ok farkl yoldan yaplabilinir.
Kampanyay destekleyen ancak gnll olmaya henz
karar vermemi biri iin kampanyann deerlerini ve kendisinden beklenecekleri bilmek nemlidir.

B. Kampanyaya Kaynak Destei steme:

Kampanyalar projeden ayran nemli zelliklerinden
birisi bamsz olma gerekliliidir. rgtler gerek rgtn srdrlebilirlii iin, gerekse projeleri iin kaynaklarn bir hibe programndan ya da zel sektrden gelitirilen kaynaklardan elde edebilirler. Oysa kampanyalarda
hibe programnn kstlar, hibe programn oluturan ve
koordine eden kurumlarn politikalar veya zel irketlerden alnyorsa irketin ncelikleri, kampanyann ieriini ve/ya yaplanmasn etkilememelidir. Kampanyada
allmak istenen alan ve bu alanda braklmak istenen
etki kaynak salayclarn snrlamalar ve kstlar olmadan gerekletirilebilmelidir. Dolaysyla kampanyann
kaynaklar mmkn olduunca bamsz bir ekilde
gelitirilmelidir.
Kampanyalarn srdrlebilmesi iin gerekli olan kaynaklar rgtlerin btelerinden karlanabilecei gibi,
kampanya srecinde de gelitirilebilirler. Kaynak gelitirme yollarndan biri kampanya destekilerinden ba

60

talep etmektir. Kampanyaya destek olarak, kaynak talep

etmek gnll iin bir yandan en az zaman alan yntemken, te yandan ilgili kampanyay desteklemek nemli bir
destektir. Kampanya destekilerinden mali destek talep
etmenin eitli yollar bulunmaktadr. En yaygn kullanlan yol web sayfas aracldr. Kampanyay tantan web
sayfasna, kampanya destekilerin ba yapmasn salayacak programlar koymak ok sk kullanlan yntemdir.27
STler rgt iin ba isteyerek, gelitirilen kaynaktan
kampanyann btesini karlayabilirler. Bir baka yntem ise, Uluslararas Af rgtnn eitli kampanyalarda yapt gibi, rgt iin kaynak talep edip, kampanya
iin gerekli kayna genel kaynaktan (havuzdan) ayrabilirler. te yandan kampanyaya zel bir kaynak havuzu
yaratp, gelen kayna sadece ilgili kampanya iin kullanabilirler. Kzlayn ya da Kzlhalarn yapt gibi,
genel ba talebinin yan sra, yaanlan bir afet iin zel
bir kampanya yaratabilir.
Kampanya destekileri araclyla ile kaynak gelitirmede tm destekilerden katkda bulunabilecekleri oranda
destek istenebilecei gibi, destekilerin ayni katks da
kullanlabilir.
Ayni katk araclyla gnll destek almann bir baka
yolu, ayni balarn kampanyaya katk salanmas iin
satlmasdr. Ayn yntem rgte katk iin kullanlabilecei gibi kampanyaya zel olarak da kurgulanabilir. Bu
ynteme rnek olarak ngilterede ulusal apta faaliyet
gsteren LIBERTY adl organizasyonun nl modac
Vivienne Westwooddan ald destek gsterilebilir.
27
Kampanyalarda kaynak gelitirmek iin kullanlan yntemlerden
biri iin baknz: Meme kanserine kar dzenlenen farkndalk kampanyasna gnll olmak ve ba yapmak iin:
www.breastcancercampaign.org/donations.

Vivienne Westwood, Liberty tarafndan yrtlen ve antiterrizm amal uygulamalar temel haklar ve zgrlkleri ihlal ettii gerekesiyle deitirmeyi amalayan
kampanyaya tasarlad rnlerle destek vermitir. Hem
gnll desteki olan Vivienne Westwood kampanyaya
ilgiyi arttrm hem de tasarlad rnlerin satlmas ile
kampanyann kaynak ihtiyac karlanmtr.28 rn satyla kampanyaya kaynak salamak kampanyann grnrln salayan rozet, t-shirt, poster gibi aralarla da
olabilir. rn satyla kampanyaya kaynak salanaca
gibi, yeni gnlller, destekiler de kazanlabilir ve kampanyann grnrl ve bilinirlii arttrlabilir.

3. Gnlller ve Destekilerle
likiler:
Kampanyaya gerek yrtlmesinde gerekse dardan
destek veren gnlllerle ilikilerin kampanya sresince ve sonrasnda devam ettirilmesi, srecin destekiler
tarafndan da takip edilebilmesi asndan nemlidir.
likilerin yrtlmesi iin farkl iletiim platformlarnn yaratlmas destekleyenler ve gnll olanlarla yan
yana gelmeyi ve onlar bilgilendirmeyi kolaylatrr. Baz
destekiler ve gnlller iin yz yze toplantlar araclyla bilgilenmek tercih edilirken, bazlar iin interneti kullanmak daha uygundur. Bilgilendirme srecinde
gnll ve destekilerin tercihlerinin yan sra kampanyann insan ve maddi kaynaklar da deerlendirmeli ve
en uygun iletiim arac seilmelidir. rnein internet
gibi bir iletiim yolunun kullanlmas hem maddi adan
rgte yk getirmez hem de iletiimin hzl olmasn sa28
Kampanyaya Vivienne Westwoodun katks hakknda bkz:
www.liberty-human-rights.org.uk/about/3-supporting-liberty/
vivienne-westwood/index.shtml.

layabilir. Seim her ne olursa olsun neden ilgili iletiim

aracnn seildii gnll ve destekilere aklanmal ve
effaflk korunmaldr.

likilerin Srdrlmesinde
Kullanlabilecek Aralar:
Kampanya destekileri ile iletiimi srdrmenin nemli
aralarndan biri web sayfasdr. Web sayfas bir yandan
kampanyann tm dnyaya anlatlmasn salar ve yeni
destekilerin kazanlmasn salarken, dier yandan
kampanya destekilerinin sre hakknda srekli ve gncel bilgi edinmelerine katkda bulunur. Web sayfasnn
kampanyann amacn ak ve net anlatmas gerekir.
Web sayfasnn stlendii bir dier grev ise kampanyadaki gelimeleri dzenli olarak destekileri ve potansiyel
destekileri ile paylamas olmaldr.
Web sayfas rgtn kampanyasn tm kamu ile paylamasn salayan etkin bir yntem olmasna ramen snrldr. Destekilerin kampanya sayfasna girip dzenli takibine baldr. Destekilere dorudan ulamay salayan
bir yntem ise dzenli bltenler gndermektir. Kampanya
destekilerine, kampanya sresine bal olarak aylk,
aylk, drt aylk veya alt aylk bltenler gndermek ska
kullanlan bir yntemdir. Kampanya blteni iine kampanyann tarihesi, kampanyann mali kaynak durumu,
desteki says, destekilerin kimler olduu, kampanyann
son geldii nokta gibi genel hedeflerle ilgili bilgilerin yan
sra, rgtn ya da kampanyay dzenleyen grubun gncel
bilgileri de eklenebilir. Kampanya bltenini hazrlamak
iin uzmanlk gerektiren rnein bir tasarmcdan destek
alnabilecei gibi kolaylkla kullanlabilecek bilgisayar
programlarndan da yararlanlabilir.

61

Dnyadaki Kampanyalardan
Gnlllk rnekleri
Uluslararas Af rgt:
Uluslararas Af rgt, dnya apnda gnlllk temelli
kampanyalar dzenleyen bir rgttr. Uluslararas Af
rgt Londra merkez ofisince dzenlenen kampanyalarn yan sra, yerel rgtler tarafndan da kampanyalar
dzenlenmektedir. UA kampanyalarna hem kaynak
hem de eylemlere katlmak gibi etkinliklere gnlller
davet edilmektedirler. UAnn hem uluslararas alanda
hem de ulusal ubelerde paralel ya da lkeye ya da
blgeye zel yrtlen kampanyalar bulunmaktadr.
Uluslararas Af rgtnn Trkiye ubesinin kampanyalar ba ya da etkinliklere katlm yoluyla desteklemek
iin gnllere yapt ar iin baknz:
www.amnesty.org.uk
Herkes Farkl Herkes Eit:
Herkes Farkl Herkes Eit Kampanyas Avrupa Konseyi
tarafndan ye lkelerde ve uluslararas yrtlen, byk
oranda gnll katklarla srdrlen bir kampanyadr.
HFHE kampanyasnn Trkiye ayan ve gnlllere
arlar iin baknz:
herkesfarkliherkesesit.blogspot.com

62

Seim Kampanyas ve Gnlllk

Gnlllk konusunda tartmal konulardan biri de
seim kampanyalarnda yaplan gnlllktr. zellikle
ABDde seim kampanyalarnda gnll olmak yaygn
bir pratiktir. Seim kampanyalarnda i blm ana
balk zerinden rgtlenir: Kampanya mdr, hazineci
(treasurer) ve gnll koordinatr. Kampanya mdr,
kampanya stratejilerinden ve yrtlen tm operasyonlardan sorumludur. Hazineci, kampanya iin kaynak
gelitirilmesinden ve dolaysyla iletiiminden sorumludur. Gnll koordinatr ise kampanyada alacak
gnlllerin bulunmas, grevlerinin tasarlanmas ve
srecin ilerlemesini stlenir. Seim kampanyalarnn
gnllleri hem kampanya iin kaynak gelitirilmesinde
hem de kampanyann tantmnda nemli bir yere
sahiptirler. En son ABD seiminde Barack Obamann
kampanyasnda alan gnlller etkinlikleri ile n
plana kmlardr. Seim kampanyasnda, rnein
Obamann kampanyasnda, gnlller kap kap dolap
bir yandan yurttalara Obamann yapmak istediklerini
anlatrken, te yandan zellikle oy verin vurgusu
yapmlardr. Obamann seim kampanyas iktidara
gelirse yapacaklarnn aktarld bir faaliyetten daha
ok, temsili demokrasinin ilemesi iin sanda gitmenin
ne kadar nemli olduu zerine vurgu yapan bir kampanyaya dnmtr. Kampanya gnllleri yurttalara
Obamaya oy verse de, vermese de sanda gitmelerinin
nemi konusunda yaygn bir alma srdrmlerdir.
Nitekim son ABD seimlerinde oy verme oranlarnda,
zellikle Obamann kampanyasnn etkin olduu
blgelerde, art grlmtr. Obamann kampanyasnda gnlller iin dzenlenen web sayfasna ve ilgili bir
baka habere aadaki linklerden ulaabilirsiniz.
action.barackobama.com/page/s/volunteer/
www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=11012254

KAMPANYA BTES NASIL

HAZIRLANMALIDIR?
Kampanyalarn bteleri, eylem plan hazrlanrken dnlmesi gereken bir konudur. Eylem plann hazrlarken
yaplacak etkinlikleri zaman ve para maliyeti asndan da
dnmek gerekir. Bir projenin hazrlanndan farkl olarak kampanyada yaplacak her etkinlik iin bir btelendirme yapmak gerekmeyebilir. Yaplacak olan etkinliin
trne gre bazen ayni destekler bulmak sz konusu olabilir. rnein eylem srasnda datlacak olan bir bildirinin
fotokopisini, fotokopi makinesine sahip bir desteki ya da
payda olan bir baka ST stlenebilir veya etkinlik iin
dnlen toplant salonunu cretsiz olarak salayabilir.
Bir kampanyann btesini hazrlarken tm olanaklar ve
envanter hesaba katlmaldr. Gerekli olan yerlerde mutlaka bir maliyet hesab karlmaldr. Bunu salayabilmek
iin eylem plannda yer alan etkinliklere ynelik bir piyasa
aratrmas yapmak, geree en yakn maliyeti saptamak
nemlidir. Eylem plan iin oluturulan tabloyu hatrlamakta yarar var:

Kampanya srasnda fon bulma faaliyetlerini kampanyann dhili bir paras haline getirmek gerekir. ou
zaman bir eylemle ilgili fonu bulmak, o eylemin sorumlu
kiisine braklr. Ancak bu konudaki temel ilke kampanyada bir kiinin fon salama iini koordine etmesidir. Bu
nedenle kampanya iin fon bulma stratejisi ve planlamas
yapmak son derece nemlidir. Fon kaynaklarna ulaabilmek iin yeleri ve destekileri, hazrlanacak stratejinin
oluturulma srecine katmak gereklidir.
Fon kaynaklar konusunda eitlilik yaratarak, farkl
eylemler iin farkl kaynaklar kullanmak baarl bir
taktiktir. rnein kampanyamz iin gerekli olan basl
materyalleri, koordinasyon masraflarn, toplantlar,
fotokopileri vb harcamalar tek bir fon kaynandan karlamak yerine, ayni yardmlar da ierecek ekilde farkl
fon kaynaklarndan karlamak iimizi kolaylatrr.
Farkl fon kaynaklarna ulaabilmek iin ortaklklara ak
olmak gerekir. Bu nedenle yaplacak eriim faaliyetleri
son derece nemlidir. ncelikle eldeki yerel kaynaklarn
kullanlmasna dikkat edilmelidir. Bir STnn fotokopi
makinesi, bir belediyenin toplant salonu, blgede etkin

63

olan bir irketin kurumsal sosyal sorumluluk programlar, yerel bir sanatnn destek konseri, ba toplama
etkinlikleri (yemek, kermes, vb), sponsorluk salanmas
konusunda bavurulabilecek yollar arasndadr.
Kampanyamzn stratejisini ve eylem plann hazrlarken
bir gelir btesi karmak yararl olacaktr. Bu elimizdeki
veya elimizde olmas olas fon kaynaklarn grmemizi
salar. Gelir btesini basit bir tabloda gsterebiliriz.

Kampanya Gelir Tablosu

Kampanya giderlerinin ise ayrntl eylem tablosunda

gsterilmesi ok daha dorudur. Ancak bunu yaparken,
rnein koordinasyon masraflar iin bir projeden faydalanldysa, bunun btesini de proje olarak hazrlamak
gereklidir. Benzer bir yntem kampanyann gidiatn
izlemek ve sonunda bir deerlendirme raporu hazrlamak
iin de kullanlabilir.

64

Kampanya Gider Tablosu

KAMPANYA N
SPONSORLUK, KURUMSAL
SOSYAL SORUMLULUK
LKLER NASIL
KURULMALIDIR?
Kreselleme, gnmzde baz insanlar iin refah, serbest
dolam, iletiim, kalknma gibi pozitif anlamlar tarken,
ounluk iin yoksulluk, hak ihlalleri ve yerinden yurdundan
olma gibi negatif anlamlarla ykl. BM Genel Sekreterinin
2005 ylnda hazrlad rapora gre, dnya son yirmi be
ylda mutlak yoksulluk dzeyinde daha nce benzeri grlmemi bir gerilemeye tank olmutur. ok sayda lke bugn
eskisine gre daha yoksul. Bir milyar akn insan hl gnde
bir dolardan dk bir gelirle hayatta kalmaya alyor. Her
yl milyon kii HIV/AIDS nedeniyle hayatn kaybetmekte,
on bir milyon ocuk be yana gelmeden lmektedir.29

durdurulmas, bu hedefler arasndadr.30

BM Genel Sekreterinin raporunda, etkileim iindeki bir
dnyada tehditlerle mcadelenin her lkenin yararna olduu vurgulanyor. Daha geni zgrlk hedefi ancak devletler arasnda geni kapsaml, derinlikli ve srdrlebilir bir
ibirlii ile gerekletirilebilir. Kolektif eylemin harekete
geirilmesi ve koordine edilmesi iin, gl devletlere, sivil
topluma, zel sektrle etkin ortaklklara, etkin blgesel ve
kresel hkmetler aras kurumlara gerek vardr.31
Sivil toplum ve zel sektrle etkin ortaklklarn kurulabilmesi
iin BM bir Kresel lkeler Szlemesi gndeme getirmitir:

Kresel lkeler Szlemesi

LKELER

nsan Haklar
1. lke: dnyas, insan
haklarn desteklemeli ve
bu haklara sayg duymal
2. lke: dnyas, insan
haklar ihlallerinin su
orta olmamal
alma Standartlar
3. lke: dnyas, alanlarn sendikalama ve toplu
mzakere zgrln
desteklemeli
4. lke: Zorla ve zorunlu
ii altrma uygulamasna son verilmeli
5. lke: Her trl ocuk
ii altrlmasna son
verilmeli
6. lke: e alm ve ie

Bugn hayatta olan kuak, kalknma hakknn herkes

iin geerli olmasn salayabilecek kaynak ve teknolojiye sahip ilk kuaktr. Zengin ve gelimekte olan lkeler,
belli bal kalknma kurumlar ve sivil toplum tarafndan
ayn heyecanla benimsenen Binyln Kalknma Hedefleri,
bugn kalknma iin ortak bir vizyon olutuunu gsteriyor. 2015 ylna kadar mutlak yoksulluu yar yarya
azaltmak, tm ocuklarn ilkretim almasnn salanmas, HIV/AIDS gibi bulac hastalklarn yaylmasnn
29
Genel Sekreterin raporundan zet, Daha Geni Bir zgrlk
inde, Herkes in Kalknma, Gvenlik ve nsan Haklarna Doru
(2005), Birlemi Milletler Ankara Enformasyon Merkezi tarafndan
yaymlanmtr. Raporun tamam iin bkz: In Larger Freedom: Towards Development, Security and Human Rights for All, Report of the
Secretary-General of the United Nations for decision by Heads of State and Gevernment in September 2005, www.un.org/largerfreedom.

30

Daha Geni Bir zgrlk inde, 7.

31

Daha Geni Bir zgrlk inde, 5.

yerletirmede ayrmcla
son verilmeli
evre
7. lke: dnyas, evre
sorunlarna kar ihtiyati
yaklamlar desteklemeli
8. lke: evresel sorumluluu arttracak her trl
faaliyete ve oluuma destek
vermeli
9. lke: evre dostu
teknolojilerin gelimesini ve yaygnlamasn
desteklemeli
Yolsuzlukla Mcadele
10. lke: dnyas, rvet
ve hara dhil her trl
yolsuzlukla savamal

65

Kresel lkeler Szlemesi, katlmclarn bu on ilkeyi

i pratiklerine uygulamaya ve bu ilkeler nda yaygn
toplumsal hedefleri olan projeler gelitirmeye armaktadr. lkelerin i pratiklerine uygulanmasnn uzun vadeli
olaca bilinciyle, Kresel lkeler Szlemesi, katlmclarndan bu konuda srekli bir ilerleme kaydetmelerini beklemektedir. Szlemenin i dnyasyla ilgili en belirgin
hedeflerinden birisi, toplumsal sorumluluklarn en iyi ve
aklc bir ekilde yerine getirilmesidir.32 Peki toplumsal
sorumluluk nedir?
Toplumsal sorumluluk, kurumlarn toplumun karlar ve
refahnn yan sra kendi kurumsal karlarna da katk
salayacak eylemlerde bulunmasna ilikin sorumluluklarn ifade eder. Toplumsal sorumluluk iki temel noktadan
hareket eder: Hayrseverlik ilkeleri ve idari ilkeler.33
Bununla birlikte gnmzde toplumsal sorumluluun
giderek artan oranda hayrseverlikten idari bir zorunlulua dntn sylemek mmkndr.
Toplumsal sorumluluun neminin kabul, istihdamda
koruma, eit olanaklar, tketici haklar, retim sorumluluklar ve evrenin korunmas gibi nemli konularda
hkmet eylemlerinin ve yasalarn niteliini etkileyebilir.
Toplumsal sorumluluk hem yasal bir zorunluluk hem de
etik bir konudur.
irketler, toplumsal sorumluluk kapsamnda, kurumsal
sosyal sorumluluk, toplumsal duyarllk programlar,
32
Kresel lkeler Szlemesi hakknda daha fazla bilgi iin bkz:
www.unglobalcompact.org, www.undp.org.tr, www.undpistanbul.org.
Ayrca UNDPnin stanbul zel Sektr Proje Ofisi ile iletiime geilebilir. E-posta: info@undpistanbul.org, telefon: (212) 274 5790.
33

The Nature of Social Responsibility,

socialresponsibility.vinsign.com/nature-social-responsibility.html.

66

kurumsal ba program ya da kurumsal vatandalk olarak da adlandrlan bir dizi ba program ya

da faaliyet yrtrler. Kurumsal ba programlarnn
harcadklar fonlarn toplam genellikle irketin o anki
gelirlerine baldr. Baz irketler hem kurumsal destek
verir hem de destekledikleri bir vakf araclyla katk
salarlar. Bu programlar, zellikle kendi kaynak ihtiyalarn belirlemekte etraflca dnmeye hazr olan yerel
STler iin, giderek daha dikkat ekici ve ulalabilir
birer destek kayna haline gelmektedir. Sunulan yardm
byk lde maddi destekten oluur, ancak u destekleri
de ierebilir:
> Proje destei
> Eitim
> Ekipman ya da malzeme balar
> Kurum alanlarnn gnll olarak bir rgtte
almas
> alanlarnn balarn bir rgte ynlendirme
> alanlarn geici olarak rgt yararna
grevlendirilmesi34

Kurumsal Sosyal Sorumluluk Programlar:35

1. irketlerin toplumlarn gelimesi ve refahna
ynelik karlar: Toplumun yeleri olarak kurumlarn
refahn arttrlmas ve toplumdaki sorunlarn stesinden
gelinmesini salamak iin ahlaki ykmllkleri vardr.
nsanlarn ihtiyalarna ynelik retim ve hizmetler,
adil cret uygulamas, iyeri gvenliinin yan sra ie
alm ve istihdamda eit olanaklar, aznlklara ynelik i
34
Jonathan Bowyer, Andr Deridder, Kinga Kerekes, Kaynak Gelitirme ve Fon Ynetimi Eitim Klavuzu (stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2006), 31.
35
The Importance of Social Responsibility,
socialresponsibility.vinsign.com/importance-social-responsibility.
html.

imknlar, yeni teknolojiler ve becerilerin kazanlmas

iin eitimler vb.
2. irketin kamusal imajn dzeltmek: irketler tketicilere kar doal bir sorumluluk iindedirler. Mteri
memnuniyetini salamak iin belli bir aba gsterirler.
rnein, retim ve hizmetlerinin ie yararll, kullanll, geri dnm, evreye duyarllk vb konularda.
Bu tr etkenleri irketlerin tketicilere ynelik reklamlarnda da grmek mmkndr. Bu konudaki en nemli
rneklerden birinin sigara reten irketler olduu sylenebilir. Baz tketiciler sigara reten bir irketi toplumun
saln bozduu gerekesiyle eletirip o irketin baka
mallarn tketmek istemezler. Bu nedenle sigara reten
bir irket kendi imajn dzeltmek iin sosyal sorumluluk
faaliyetleri dzenler.
3. Hisse senetlerinin artmas: Bir kurumun sosyal
sorumluluk faaliyetleri, kuruma ynelik ticari birliklerin ve
yatrmclarn daha fazla gvenini temin edebilir. Sosyal
sorumluk ayn zamanda eit rekabet, sat ya da satn
alma koullarnda adillik, patent ya da telif haklarna sayg, adil ticaret standartlarn da ierebilir. Bu tr standartlarla uyum iinde alan bir irket dier irketlere gre
daha az riskli grnr. Bu durum hissedarlarda bir gven
duygusu uyandrr ve irketin deerini ykseltir. Sosyal
sorumluk almalar gelecee ynelik faaliyetleri de ierebilir. rnein gelimekte olan lkelerin ihtiyalarna nem
vermek, eitim, sanat ve aratrma faaliyetlerine ya da
bunlarla ilgili kurumlara sponsorluk yapmak ve balarda
bulunmak, sporla ilgili kurumlar desteklemek gibi.
4. Sosyal sorunlarn zlmesi: Kurumlar sosyal sorumluluk faaliyetleri srasnda sosyal sorunlarn zlmesine
ynelik faaliyette bulunabilirler. retimleri srasnda evreye duyarl bir ekilde hareket etmeleri bunun banda
gelmektedir. rnein ozon tabakasnda meydana gelen
sorunlardan sonra verilen tepkiler, irketleri kozmetik

retimlerinde kullandklar maddeleri, ozon tabakasna

zarar vermeyecek ekilde yeniden dzenlemeye itmitir.
5. Sosyal sorunlarn zlmesi iin kurumlar yoluyla
kaynak vermek: irketler sosyal sorunlarn zlmesi
amacyla insan ve para kayna tahsis edebilirler. Bu
eitim, sanat, spor, salk vb pek ok alanda olabilir.
Baz irketler sosyal yatrm programlarn tamamyla
hayrseverlik zerine kurulu olarak grrken, bazlar
topluma kar sorumluluk programlar olarak deerlendirir. Baz irketler ba programlar iin ayr bir ofis
tutar ya da bunlar sosyal iler, halkla ilikiler ve hatta
pazarlama blmlerinden yrtr. Baz irketler sosyal
yatrmlarn yrtmek zere bir vakf kurarken, bazlar
ise bunu dorudan irket zerinden yapmay tercih eder.
irketlere fon iin bavurmadan nce, irketlerin rgtmzn ihtiyalarmza uygun olup olmadn aratrmak
gerekir. Dikkat edilmesi gereken noktalar:
> Programlar genel olarak ilgili irket ve toplum arasndaki ilikilerin gelitirilmesini amalar;
> Proje irketin imajn nasl gelitirecektir?
> irketlerin esasen hissedarlarna hesap vermesi gerekir;
> irketler dinsel ierii olan yardm taleplerine nadiren
olumlu cevap verirler.36
Kurumsal sosyal sorumluluk son yllarda gndeme gelmise de irketlerin ok uzun yllardan beri iinde altklar topluluklara yardm etmekte olduklarn biliyoruz.
rnein, rlandada Guinnessin (u anda Diageonun bir
parasdr) hayrseverlik almalar, bira fabrikas civarndaki toplulua belli yardmlarda bulunduu 18. yz36
Bowyer, Deridder, Kerekes, Kaynak Gelitirme ve Fon Ynetimi
Eitim Klavuzu, 33.

67

yla dayanr. Almanyadaki Daimler-Benz irketi (imdi

Daimler-Chrysler), 1926 ylnda gerekleen DaimlerBenz birlemesinden beri eitim ve sanat alanlarnda
topluma desteini srdryor. irket, 1986da Gottlieb
Daimler-und Karl Benz- Stiftung isimli bir bamsz vakf
da kurmutur. Birok irket bu alandaki almalarna
bamsz bir boyut katabilmek amacyla ayn eyi yapt.
talyada kltr ve sanat hamilii ilk olarak, bugnn
Olivetti ve Fiat gibi irketlerinin ncleri olan, Medici
ailesi gibi talyan Rnesans aristokratlar tarafndan
balatld. Bunlar ve birok baka talyan okuluslu irket
dnya apnda sanat yatrmlarna nemli destekler veriyor. Bugn kurumsal sosyal sorumluluk oluumlar her
lkede eitlilik gsteren etkinliklerle hzla bymekte ve
grnrlk kazanmaktadr. Avrupada kurumsal yelere
sahip baz arac rgtler kurumsal hayrseverlik hareketini tevik ediyor ve gelitiriyor. Bu alann liderleri, daha
gelimi ve daha dzenli bir kurumsal sosyal sorumluluk
atmosferi yaratma araynda olan irketlerdir.37

68

Gemite yardmlar sanat, kltrel projeler ve spor ile

snrl kalm olsa da irketler bugn artk ok deiik
alanlarda destek salyorlar. rnein New Jersey, ABD
merkezli Johnson & Johnson dnyadaki en kapsaml ve en
yaygn salk rnleri reticisi ve ayn zamanda tketici,
eczaclk sektr ve profesyonel pazarlara ilgili hizmetleri
salayan bir kurulutur. irketler ailesine 51 lkede, 190
irket bal; alanlarnn says 97 bin 800. Johnson &
Johnson abalarn ocuk sal, salk hizmetleri, ulam ve salk eitimi alanlarna younlatrmtr. irket,
ayrca salkl bir gelecee katkda bulunmak iin yerletikleri ve ilerini srdrdkleri topluluklara yardmc
olmak zere yerel giriimleri destekliyor.38

irketler, genellikle vakflardan farkl bir fon verme yaklamna sahiptir. Maddi ya da ayni her ban genellikle
irket tarafndan llebilir bir deeri vardr. irketler
ba mecbur olduklar iin deil, halkla ilikilerinin
bir paras olarak yapmay tercih ederler. Bir rgt, bir
kuruma fon arayyla yaklatnda karlnda ne verebileceini hesap etmelidir. irketler, isimlerinin uygun
bir ekilde grlebilecei, bylece halkla ilikilerinin bir
paras olarak kullanabilecekleri, yksek profilli projeleri
tercih ederler. irketler asndan iyilik yaparken ayn
zamanda irket imajnn tantmna katkda bulunma frsat veren projeler ekicidir.

Bir dier rnek, hzl tketim rnleri sektrnden Procter

& Gamble. ocuklar in Gvenli me Suyu adl kurumsal sosyal sorumluluk projesi dorultusunda bugne kadar
on lkede, be yz milyon litreden fazla temiz ime suyu
datt. The Body Shop, son yirmi ylda hayvanlarn testlerde denek olarak kullanlmasn protesto etmek iin be milyon civarnda imza toplad. Ayrca, insan haklarna ynelik
yaklak on iki milyon mesaj kamuoyuna iletti. GAP, Afrika
pamuundan retilmi tirtler satyor ve her bir tirtten
elde ettii gelirin yarsn Afrikal AIDSlilere yardm eden
bir dernee gnderiyor. Kendi alanlarnda dnya devi olan
bu irketlerin, kurumsal sosyal sorumluluk almalarna bu
enerjiyi harcamalarnn ardnda nemli bir gerek yatyor:
Artk gnmz tketicileri, sosyal sorumluluklarn yerine
getirmeyen irketlerin rnlerini tketmek istemiyor, sosyal
anlamda sorumlu davranan irketlerle iletiim kurmay
tercih ediyor. Bu nedenle yukarda rnek gsterdiimiz
irketler sadece rnleriyle deil, kurumsal sosyal sorum-

37
Bowyer, Deridder, Kerekes, Kaynak Gelitirme ve Fon Ynetimi
Eitim Klavuzu, 3132.

38
Bowyer, Deridder, Kerekes, Kaynak Gelitirme ve Fon Ynetimi
Eitim Klavuzu, 32.

luluktaki performanslaryla da tketici ve yatrmclarn

gznde itibarlarn ykseltmek istiyorlar.39
Benzer bir yaklam, son yllarda Trkiyede de hzl bir
ekilde artmaktadr. Trkiyede uzun yllar kurumsal
sosyal sorumluluk hayr ileriyle zde tutuldu. Bugn
evreden i etiine, insan haklar konusunda alana
verilen deere kadar geni bir yelpazede deerlendirilen
sosyal sorumluluk kavram, gerek anlamyla 2000lerden sonra irketlerin gndeminde yer almaya balad.
Kurumsal sosyal sorumluluk, itibar, beenilme, tketici
ve yatrmc tarafndan tercih edilme, hatta byme kstaslarnn arasna girdi. Bu gereklerden yola karak
2005de Capital dergisinin balatt Trkiye Sosyal
Sorumluluk Liderleri aratrmasnn ncs halkn
baknn yan sra i evrelerinin de konuyla ilgili algs
bakmndan baz nemli veriler iermektedir.40

39

Sosyal Sorumlulukta Trkiyenin Liderleri, Capital (Nisan

2007), 64.

40

Sosyal Sorumlulukta Trkiyenin Liderleri, Capital (Nisan

2007), 62.

Sabanc Holding Kurumsal Sosyal

Sorumluluk Politikas ve lkeleri
Bu politika belgesi ile Sabanc Holding kurumsal sosyal
sorumluluk ilkelerimizi ve konunun Topluluumuz iin
nemini ve nceliini vurgular.
()
Sosyal sorumluluk uygulamalarmzda esas aldmz
temel ilkelerimiz unlardr:
1. Sabanc Topluluu olarak, faaliyet gstermekte olduumuz tm corafyalarda topluma kar sosyal ve evresel
sorumluluklarmz; hissedarlarmz, alanlarmz, kamu,
sivil toplum kurulular ve dier paydalarmz ile uyumlu
bir ibirlii iinde yerine getirmeye zen gsteririz.
2. nsan kaynaklarmzn, srdrlebilir bymenin en
nemli unsuru olduuna inanrz. alanlarmzn zlk
haklarnn tam ve doru biimde kullanlmasn salarz.
alanlara drst ve adil yaklar, ayrmc olmayan,
gvenli ve salkl bir alma ortam taahht ederiz.
alanlarmzn bireysel geliimi iin gerekli abay gsterir, i hayat ile zel hayat arasndaki dengeyi gzetiriz.
Kurum iinde alanlar arasnda dil, rk, renk, cinsiyet,
siyasi dnce, inan, din, mezhep, ya, fiziksel engel ve
benzeri nedenler ile ayrmclk yaplmasn kabul etmeyiz.
birliini destekleyici, pozitif ve uyumlu bir alma
ortam yaratp atma ortamlarn nleyerek farkl inan,
dnce ve gre sahip kiilerin uyumlu bir ekilde
almalarn salarz.
alanlarmzn kaliteli ve baarl bir yaam srmelerinde
en nemli faktr olan salklarnn korunmasna katkda
bulunmak amacyla salkl yaam programlar uygularz.
Sabanc Topluluu olarak tm alanlarmzn insan
onuruna uygun alma koullarnda, salkl ve gvenli bir
ortamda alma hakk olduuna inanrz. alanlarmz
bizim en deerli varlmzdr ve alanlarmzn gvenliini salamak ve korumak en ncelikli i hedefimizdir.
3. Her trl faaliyetimizden doabilecek evresel etkileri
sorumluluk bilinci ile ynetiriz. Tm irketlerimiz faaliyet
alanlarna uygun seviyede faaliyetlerinin evresel etkilerini
en az noktaya indirecek her trl iyiletirme ve gelitirme
almalarn belirlemek ve uygulamak ile ykmldr.
irketlerimizden yasal ykmllklerin tesinde en iyi

69

evresel zmleri uygulamalar ve evre dostu teknolojilerin gelimesine ve yaylmasna yardmc olacak ve evre
bilincini artracak her trl giriime destek salamalarn
bekleriz.
4. Sabanc Topluluu olarak, kurumsal sosyal sorumluluk
ilkesi erevesinde toplumumuzun geliimi iin aba
gsteririz. alanlarmz, sosyal sorumluluk bilinciyle
yer alacaklar uygun sosyal faaliyetlere gnll olmalar
konusunda destekleriz.
5. Tedarikilerimiz bata olmak zere tm i ortaklarmzn, sosyal sorumluluk alannda Sabanc Topluluu
standartlarnda hareket etmelerinin salanmasna ynelik
yaklamlar gelitirmeye ve bu yaklamlarn uygulanmasna zen gsteririz.
6. Trkiyenin ve faaliyet gsterdiimiz lkelerin gelenek
ve kltrlerine duyarl davranr, tm yasal dzenlemelere
uygun hareket ederiz.
7. irketlerimizi, uluslararas standartlara uyum
salayarak uygulamalarn sertifikalatrmalar konusunda
tevik ederiz.
Bu politika belgesinde yer alan tm ilkeler gerekli dzenlemeler ile uygulamaya aktarlr ve uygulamalarn dzeyi
ilgili birimlerce denetlenir. irketlerin sosyal sorumluluk
uygulamalarnda gsterecekleri baary, irket performanslarnn deerlenmesinde nemli bir kriter olarak
dikkate alrz. Sabanc Topluluu olarak gerekletirdiimiz kurumsal sosyal sorumluluk aktivitelerini yllk faaliyet
raporu ve web sitemiz aracl ile kamuoyu ile paylarz.
Topluluumuz genelinde kurumsal sosyal sorumluluk
uygulamalarndan bata H.. Sabanc Holding A..
CEOsu olmak zere tm yneticilerimiz ve alanlarmz
sorumludur.
Bu politika belgesi, Sabanc Topluluunun daha iyi bir
dnya ve gelecek iin zerine den her trl sorumluluu
yerine getireceinin ak bir taahhdn, tm alanlarmzla, hissedarlarmzla ve dier tm paydalarmzla
paylamak zere hazrlanmtr.
Ahmet C. Drdnc
CEO ve
Ynetim Kurulu yesi

Gler Sabanc
Ynetim Kurulu Bakan
ve Murahhas ye

www.sabanci.com/sabanci_i.asp?M=1&K=11&I=17

70

Trkiyede de kurumsal sosyal sorumluluk kavramnn

bilincine varm, bu konuda aktif alan onlarca irket
bulunuyor. Sadece evre konularna ylda ortalama 6.6
milyon Avro yatrm yapan Sabanc Holding de bunlardan
biri. Holding, emisyon azaltmak iin ylda 1 milyon Avro,
atk su artm ve kat atklarn yok edilmesi iin 3.5 milyon Avro harcyor. VakSA araclyla 1974den bugne
sosyal alana toplam 1 milyar 100 milyon dolar yatrd.

20062007 Ko Topluluu Kurumsal Sosyal Sorumluluk Raporu

http://www.koc.com.tr/NR/rdonlyres/A8DE0889-FEFB-450A-B03C-D294A4BDE526/12687/Kss_Rapor.pdf
alanlaryla birlikte, mterilerinin tatminini salayarak salkl gelimeyi, evrensel kalite ve standartlarda rn ve
hizmet sunmay amalayan Ko Topluluunun 2006 ve 2007 yllarndaki Kurumsal Sosyal Sorumluluk almalarn
ieren rapor yaymland.
Kurucusu Vehbi Koun lkem varsa ben de varm felsefesi nda hareket eden Ko Topluluu, paydalaryla
beraber alarak bireysel geliime yardmc olmak, yerel ekonominin geliiminde rol almak, evrenin korunmasnda
nc olmak ve ekonomik geliimimizi srdrlebilir klmak amacyla yrtt almalar kamuoyuyla toplumsal
duyarllnn bir uzants olarak paylayor.
Kurumsal sosyal sorumluluk almalar iin: www.koc.com.tr/tr-tr/kurumsal_sosyal_sorumluluk/

Turkcell
Turkcell Toplumsal Duyarllk ad altnda eitim, spor, kltr ve sanat, teknoloji projelerini destekliyor:
www.turkcell.com.tr/turkcellhakkinda/toplumsalduyarlilik.

Kardelenler
ada Trkiyenin ada Kzlar
Turkcell, Trkiyede nitelikli insan kayna oluturulmasna katkda bulunma vizyonuyla Kardelenler-ada
Trkiyenin ada Kzlar projesine destek veriyor.
28 Austos 2000 tarihinde Kadn ve Aileden Sorumlu Devlet Bakanl, Turkcell ve ada Yaam Destekleme Dernei
tarafndan dzenlenen bir basn toplantsyla kamuoyuna duyurulan Kardelenler-ada Trkiyenin ada Kzlar
projesi, Trkiye genelinde, okuma azmi ve kararll gsteren 5.000 kz renciyi kapsamaktadr.
Kardelenler projesinde, ailelerinin maddi yetersizlii nedeniyle renimlerine devam edemeyen kz ocuklara, eitimde frsat eitlii salanmas, meslek sahibi, ufku ak bireyler haline gelmeleri amalanmaktadr. 2000 ylndan
71

itibaren proje dhilinde yaklak; 18.400 renciye burs verildi. 7.380 renci liseden mezun oldu. 1400 renci
niversiteyi kazand. 170 renci niversiteden mezun oldu.
www.turkcell.com.tr/turkcellhakkinda/toplumsalduyarlilik/egitim/kardelenler

Gnl Kprs
Gnl Kprs projesi, Milli Eitim Bakanl ve Turkcell ibirliiyle hayata geirildi.
Trkiyenin 81 ilinden gelen 100 bin rencinin, lkemizi daha iyi tanmalarn salamak ve kendilerine gvenen
sorumluluk sahibi bireyler olarak yetimelerine destek olmak amacyla Mill Eitim Bakanl ve Turkcellin ibirliiyle
hayata geirilen Gnl Kprs projesi ilk yln baaryla tamamlad.
Babakan Recep Tayyip Erdoan, Mill Eitim Bakan Do. Dr. Hseyin elik ve Turkcell Genel Mdr Sreyya Ciliv
tarafndan Nisan aynda tantlan ve 3 Haziranda Diyarbakrda balayan Gnl Kprs Austos ay banda tamamland.
8 hafta sren proje kapsamnda, Trkiyenin drt bir yanndan beer gnlk gezilere katlan ilkretim 7, 8 ve ortaretim
9, 10. snfta okuyan 100 bin renci doudan batya, batdan douya Gnl Kprleri kurdular, dostluklarn pekitirdiler.
Gnl Kprs rencileri beer gnlk gezilerinin ilk 3 gnnde, gittikleri ilin l Milli Eitim Mdrlklerince
dzenlenen programlara katlarak, ziyaret ettikleri ehrin, tarihi ve turistik meknlarn gezdiler, kltrel aktivitelere
katldlar. renciler, gezilerinin son iki gnnde ise mihmandar aileleriyle birlikte yresel faaliyetlere katldlar ve
dostluklar kurdular.
www.turkcell.com.tr/turkcellhakkinda/toplumsalduyarlilik/egitim/gonulkoprusu

Eczacba Holding
Sanat ve kltre dnk her trl yatrm, dorudan doruya toplumun sosyal varl, ekonomisi, politikasyla btn
benliinin de gelitirilmesine yaplm bir katkdr.
Dr. Nejat F. Eczacba
Kurucusunun, yaam boyunca savunduu ve uygulad grler, Eczacba Topluluunun toplum hizmetleri konusundaki temel ilke ve geleneini oluturur. Eczacba Topluluu, kltr, sanat, eitim, bilim ve spor alanlarnda toplumsal
yaamn gelimesine katkda bulunmay sorumluluklar arasnda sayar. Eczacba Topluluu, toplumsal hizmetlerini,
dorudan kurduu ya da kurulu ve ynetiminde etkin rol ald kurumlar araclyla yrtr.
www.eczacibasi.com.tr/channels/1.asp?id=1099

72

Kurumsal sosyal sorumlulukla ilgili olarak faaliyet yrten

byk irketler web sayfalarnda bu konuya ayr bir yer
vermektedir. Kampanyalarna destek arayan STleri bu
konuya yer veren irketlerin web sayfalarn ziyaret ederek,
irketlerin kendi konularna ilgi duyup duymadklar veya
ne ekilde destek alabileceklerine dair bir fikir edinebilirler.
Ayrca kurumlar iin tasarlanm aadaki soru ve yantlar bir STnn kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetlerinden yararlanmas iin faydal olabilir:41

> Baz destekler yalnzca zel irketler tarafndan

salanabilir.

3. Paramn ve desteimin doru

deerlendirildiinden nasl emin olabilirim?
> lkelerinize uyan, net bir ekilde belirlenmi amac ve
uygulama stratejisi olan bir proje sein;
> Destek olduunuz proje konusunda mutlaka somut
sonular gsteren raporlar isteyin;
> Uygulamaya siz de katln, en azndan yaplan uygulamay yerinde ziyaret edin.

1. Neden STlere destek olmalym?

> irketler toplumdan kopuk kurulular deildir;
> irket misyonunun baars ve toplumsal vizyon bir
btndr;
> Bymeyi hedefleyen bir irketin topluma yatrm yapmas arttr;
> Nitelikli profosyoneller, toplumsal grev stlenen irketlerde almay tercih eder;
> Mteriler toplumsal sorunlara duyarl kurulularn
rn ve hizmetlerini tercih eder;
> Toplum ve devlet, zel irketlerin toplumsal sorumluluk stlenmesini bekler;
> STlere destek olmak, irketin tannrln artrr.

2. STlere neden ben destek olmalym?

Vergimi dyorum, destei devletin vermesi
gerekmez mi?

4. Parasal kaynam yok, baka nasl katkda

bulunabilirim?
> Kullanlm mobilya, ara-gere, cihaz ya da irket
rnlerinden balayarak;
> Teknik bilgi, parasal ve ynetsel becerilerinizi sunarak, basn ile balant kurarak;
> Projelerin belli blmlerini, irketiniz almalar ile
gerekletirerek.

5. STnn gvenilirliinden nasl emin

olabilirim?
> STnn gemi dnemlere ait mali tablolar ve btesini inceleyebilirsiniz;
> Verilen referanslardan bilgi alabilirsiniz;
> STnn almalarn, yerinde ziyaret ederek
grebilirsiniz.

> Devletin kaynak ve olanaklar btn toplumsal sorunlar zmeye yeterli deildir;
> Baz iler STler ve yerel gruplar tarafndan daha iyi
yaplabilir;
41
Nafiz Gder, editr, Sivil Toplumcunun El Kitab (Ankara, 2005),
133.

73

KAMPANYA ZLEME VE
ARVLEMES NASIL
YAPILIR?
zleme, Latince kkenli dillerdeki monitorize kelimesinin dilimizdeki karldr. Monitor kelimesinin kkeninde Hint-Avrupa kaynakl monere szc yer alr ve
Latinceye monit ve monitor olarak geer. Yol gstermek,
akl vermek, uyarmak anlamnda kullanlr. ngilizcede
snfa gz kulak olmas iin, renciler arasndan yaa byk olanlarn seildii snf bakanlarna mentor
denmektedir.42 zleme, gnmzde zellikle deerlendirme kavramyla birlikte ele alnmakta ve bir kampanyann yaratt etkiler sonucu elde edilen tepkileri lmek
amacyla da kullanlmaktadr. zleme yapmak lmeye
yneliktir. Bir kampanya srasnda gerekleen deiimi
lmek amacyla gerekletirilir ve genellikle kampanyay yrten STnn kendi faaliyetlerinin baarsn
gstermek amacyla yaplr. Bu konuya Kampanyann
Baarsnn lme Ve Deerlendirmesi Nasl Yaplr?
bal altnda geri dneceiz. Ancak izleme ile arivleme
lme ve deerlendirme amacyla yaplan faaliyetlerden
farkl olarak, hak temelli bir STnn neredeyse gndelik
olarak yapmas gereken bir faaliyettir. Sadece kampanya
sresince deil, kampanyann ncesi ve sonrasnda da
yaplmas gerekir.
Bir kampanyada izleme ve arivleme faaliyetleri, lme ve
deerlendirme amacyla yaplan faaliyetlerle benzerlikler
ierir. Ancak kampanya srecinde bireysel madurlarn
veya bir topluluk adna savunuculuk yapan STnn ken42
Nafiz Gder, Sivil Toplumcunun El Kitab (Ankara: Sivil Toplum
Gelitirme Program, 2004), 166.

74

disine yaplan bavurular uygun bir ekilde arivlemesi ve

sreci izlemesi, yaplan kampanyann ya da savunuculuk
hizmetinin baarsn takip edebilmenin ok tesinde, madurlar asndan hayati bir nem tamaktadr. Yaplan bir
bavuru ya da takip edilen bir davay gerektii gibi kayt
altna almamak veya izlememek maduriyeti daha da
arttrabilir. Bu nedenle sadece teknik deil, ayn zamanda
etik bir sorumluluk olduundan dank bir bilgi ynn
dzene sokmak ve sreleri izlemek nemlidir. rnein,
aile iin iddetin nlenmesi iin alan bir STnn kendisine bavuruda bulunan bir madurun bavurusunu doru
ve eksiksiz bir ekilde kayt altna alnmas, ilgili dier
aktrlerle balantya geilerek bulgularn (doktor raporu,
avukat temini ve hukuki durum, snma eviyle balant
vb) toplanmas, olas bir dava srecinin izlenmesi gibi.
Benzer bir durumun tematik ya da konu temelli kampanyalar (yoksulluk, evre, yolsuzluk vb) iin de geerli olduunu syleyebiliriz. Bu nedenle konuyla ilgili olarak yaanan gelimelere ilikin gerekli takibin yaplmas, somut
deiimlerin kayt altna alnmas, lmlerin dzenli ve
en doru ekilde yaplmas son derece nemlidir.
Bir kampanya srasnda izleme ve arivleme faaliyetlerinin banda bilgi ve verilerin toplanmas gelir. Bunun
iin bir sistem oluturulmas gerekmektedir. Bilgi ve veri
toplamak bir kampanya iin anahtar faaliyetlerden biridir.
Elimizde salam temellere dayanan bilgiler ve veriler yoksa kampanya yapamayz. Bu yzden bir kampanyaya balamadan nce kampanya yrteceimiz konu hakknda en
tarafsz ve gereki bilgilere erimeliyiz. Speklasyon bize
olan gveni azaltr. Bilgi ve veri toplamak, bir kampanya
srasnda hazrlanacak olan basn aklamalar, brorler
ve raporlar da ierecek ekilde kampanya materyallerinin
hazrlanmas iin de byk bir nem tar.

Gzlem, anket, mlakat, toplantlar, odak grup toplantlar, derinlemesine grmeler, bavuru belgeleri, resmi
belgeler, uluslararas szlemeler, ulusal hukuktaki dzenlemeler, mahkeme kararlar, kalknma planlar, sosyolojik
ve demografik aratrma raporlar, akademik almalar,
istatistikler, faaliyet raporlar, baka rgtler tarafndan
yaplan almalar, CDler, dergi ve gazeteler, TV haberleri, faaliyet raporlar ve kampanya iin referans olabilecek
dier belgelere ulamak ve bunlar sistemli bir ekilde
kayt altna almak gerekir.
Bir kampanya srasnda izleme ve arivlemeyi ikiye
ayrabiliriz: Birincisi, hakknda eyleme geilen bireysel
madurlarn veya topluluun maduriyetini gidermek ya
da zm retilmek istenen konuya ilikin uygun taktikleri
kullanmak ve gerekli bavurular uygun ekilde yapmaktr. kincisi de kamuoyunu etkileyebilmek iin en doru
bilgiyle harekete gemek. Ayrca izleme ve arivleme
sonradan kampanyann ve kurumun baarsn lmek iin
yaplacak olan izleme ve deerlendirme sreleri iin de
kullanlabilir.
Bu amala alan baz STler bulunmaktadr. En
nemlilerinden biri Uluslararas nsan Haklar Bilgi ve
Dokmantasyon Sistemidir (Human Rights Information
and Documentation Systems, International - HURIDOC).
HURIDOC bilginin ilenmesi ile uyumlu yntem ve tekniklerin etkili bir ekilde uygulanmas yoluyla insan haklarna
dair bilginin datlmas ve yararlanma olanaklarnn
ilerletilmesine ynelik alan hak temelli kurulularn
kresel bir adr. Kurulularn belli bir merkezden ynetilmeyen geni bir a olarak HURIDOC, dokmantasyon
ve bilgi retimi alanlarnda faaliyet yrtr. A oluturmay, insan haklarna ilikin giderek artan orandaki bilgileri deerlendirmenin en iyi yolu olarak grr ve bunu

destekler. STlere ve dier insan haklar kurulularna

rehberlik yaplmas ve tavsiyeler salanmas, eitim aktivitelerinin yrtlmesi, dokmantasyon ve izleme iin
yazlm programlar ve standart formatlar gibi aralarn
gelitirilmesi zerinde odaklanr.43 Trkiyede zellikle
arivleme ve ktphane almalarnn dzenlenmesi
iin Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfnn44
tecrbelerinden yararlanlabilir. Benzer ekilde, Helsinki
Yurttalar Derneinin45 nsan Haklarnda Yeni Taktikler
Sempozyumu kapsamndaki almas da yararl olacaktr. Ayrca Sivil Toplum Gelitirme Program kapsamnda
hazrlanan Sivil Toplumcunun El Kitab46 balkl almada da konuyla ilgili yararl bilgiler bulunmaktadr.

zleme
zleme, daha baka neler yaplmas gerektiini belirlemek
iin bir durumun yakndan gzlemlenmesi ya da bireysel
vakann takip edilmesi anlamna gelir. Hak temelli rgtler iin bir kampanyann izlenmesi zel bir aba gerektirir.
Bir kampanyada izleme, eylem plannn bir paras olarak
grlmelidir.
a. zleme geni bir zaman dilimi iinde yrtlr;
b. zleme, byk lde bir verinin toplanmasn ya da
elde edilmesini gerektirir;
c. Belli bir durumun yakn bir ekilde gzlemlenmesi
43
Uluslararas nsan Haklar Bilgi ve Dokmantasyon Sistemi (Human Rights Information and Documentation Systems, International
- HURIDOC) hakknda daha fazla bilgi iin bkz: www.huridocs.org.
44
Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf hakknda daha fazla
bilgi iin: www.tarihvakfi.org.tr.
45
Helsinki Yurttalar Dernei hakknda daha fazla bilgi iin: www.
hyd.org.tr.
46

Gder, Sivil Toplumcunun El Kitab, 3738, 11899, 21013.

75

periyodik ya da sabit incelemeler veya gelimelerin belgelenmesi ve aratrlmas yoluyla yaplr;

d. Standartlarn ya da kurallarn sorun yaanan durum
ya da vakann tarafsz bir ekilde deerlendirilmesinde,
zellikle de yanl giden eylerin belirlenmesinde, referans
olarak kullanlmasdr;
e. Durumun mevcut standartlar ve kurallarla nasl uyumlu hale geleceinin belirlenmesinde aralarn ve belgelerin
kullanlmasdr;
f. zlemenin sonucu genellikle durum hakknda hazrlanan bir rapordur;
g. Rapor daha fazla neler yaplabileceine dair temel
salayan bir durum deerlendirmesini somutlatrr.47

yre halkna ynelik bilgilendirme almalar yaplmas,

reme sezonu ncesi kumsaln temizlenmesi ve her sezon
aratrma yrten bir grubun bulunmas, bu olumlu gelimeye nemli oranda katk salamtr.

rnein, Kazanl Kumsalnda Caretta caretta (adi deniz

kaplumbaas) ve Chelonia mydas (yeil deniz kaplumbaas) nfusunun tehdit altnda olmas nedeniyle ilk
almalar 1990l yllarnda banda gerekletirilmitir.
Ancak, almalar gnmze kadar devam ettirilmi,
ok sayda izleme faaliyeti srdrlm ve rapor hazrlanmtr. 2006 ylnda yaymlanan bir rapor, Kazanl
Kumsalna yumurta brakan Chelonia mydas nfusunun,
yuvalara ve yavrulara ynelik predasyon, deniz kirliliinin
artmas ve yuvalama kumsalnda yaplan tahribat nedeniyle bariz ekilde tehdit altnda bulunduunu, dolaysyla
Chelonia mydas trnn daha fazla zarar grmemesi iin
bir koruma program uygulanmasn zorunlu olduunu
ortaya karmtr.48 Buna paralel olarak halen blgede
etkin olarak koruma amal faaliyetler yrtlmektedir.
Gazino ve dolmu dura gibi yaplarn kaldrlmas,

zleme genel olarak ikiye ayrlr: Durum ve vaka izlemesi.

Her biri farkl biimlerde gerekletirilebilir:50

47

Manuel Guzman ve Bert Verstappen, What is Monitoring?, www.

huridocs.org.

48
alayan Elmaz, Mustafa Kalay, Chelonia mydas (L. 1758) ve
Caretta caretta (L. 1758)nn Kazanl Kumsalndaki reme Baars, Ekoloji 58 (2006), www.ekolojidergisi.com.tr/resimler/58-5.pdf.

76

zleme, kabul edilmi uluslararas standartlarla, ulusal

yasalar ya da standartlar ve bunlarn uygulanmas arasnda farkllklar olup olmadn da gzler.49

a. Durum izlemesi (rnein, Trkiyede kadna ynelik

iddetin izlenmesi):
i. hlallerin izlenmesi (rnein, tre ve namus cinayetlerinin izlenmesi),
ii. Kanunlarn yaplmas ve kabul edilmesinin izlenmesi (rnein, 5237 sayl Trk Ceza Kanununda kadnn
insan haklaryla ilgili deiikliklerin kabul edilmesi
srecinin izlenmesi),
iii. Kanunlarn ve politikalarn uygulanmasnn izlenmesi (rnein, 5237 sayl Trk Ceza Kanununda
yaplan deiikliklerin uygulanmas ve bu konuda
retilen politikalarn izlenmesi, eksikliklerin tespit
edilmesi),
iv. Kurumlarn kurulma ve ileyi sreleri (rnein,
kadn snma evlerinin kurulmas ve ileyii).
49

Guzman ve Verstappen, What is Monitoring?

50

Guzman ve Verstappen, What is Monitoring?

b. Vaka izlemesi:
i. Bir vakann devam eden yasal srelerinin izlenmesi (rnein, Hrant Dink cinayeti ile ilgili olarak davann takip edilmesi),
ii. Avukat temin etme, rehabilitasyon ve yardm srelerinin izlenmesi (rnein, barolarn cretsiz avukat
tayin ederek veya THVin bir ikence maduruna
cretsiz rehabilitasyon hizmeti vererek devam eden
sreleri izlemesi),
iii. Bir vakaya ynelik dier araclk hizmetlerinin
izlenmesi (rnein, arabuluculuk veya denetimli serbestlik uygulamasndan yararlanan kiilerin srelerine ynelik izleme).
Hak temelli alan STler ou zaman her iki izleme
biimini birlikte yaparlar.
zlemenin boyutu, yaplan almaya ve konuya gre
geni ya da dar olabilir:51

sal (nsan Haklar Derneinin Trkiyede izleme yapmas) ve yerel boyutta (rnein zmir-Bergama El Ele
Hareketinin Bergamada siyanrl altn karlmasyla
ilgili izleme yapmas) gerekleebilir.
zleme dzenli olarak bilginin toplanmasn iermektedir. Bu belli olaylarn aratrlmasn ve belgelenmesini
gerektirir. Aratrmann ve belgelemenin kapsam,
geni apl olabilecei gibi, snrl da olabilir. Aratrma
belli bir olay ya da konu hakkndaki bulgularn elde
edilmesine yneliktir. Dokmantasyon ise aratrma
sonucunda elde edilen bulgularn kayt altna alnmasdr. Gemiteki durumla, gncel durum arasnda bir
karlatrma yapabilmek iin, belgelerin kayt altna
alnarak dzenli bir ekilde arivlenmesi, aksatlmadan
srdrlmesi gereken bir faaliyettir. zleme, alma
yaplan konunun btnl iinde ele alnabilmesini salamak zere belli bir zaman dilimi iin toplanan verilerin
analiz edilmesidir.52

a. Haklarn zlenmesi: Bu geni kapsaml bir izlemedir.

Hkmetlerin insan haklaryla ilgili olarak harcadklar
abalar izleyerek raporlar hazrlamak, eylemler planlamak, kamuoyunu harekete geirmek iin yaplr(rnein,
bir lkedeki ayrmclk sorununun izlenmesi).
b. Hedef grubun izlenmesi: zleme btn bir nfusun
izlenmesine ynelik olabilecei gibi, belli bir grup zerinde de odaklanabilir(rnein, kadnlar, aznlklar, ocuklar, iiler, mahkmlar vb).
c. Corafi boyut: zleme, uluslararas (rnein, Uluslararas Af rgt, nsan Haklarn zleme rgt,
Greenpeace gibi rgtlerin alma yaptklar alanlarla ilgili olarak tm dnyada izleme yapmalar), ulu-

Dier pek ok eyin yannda izleme u amalarla yaplr:

a. Uluslararas standartlarn uygulanmasnda hkmetlere yardm etmek;
b. Uluslararas standartlarn kabul edilmesi ve uygulanmas iin hkmetlere bask yapmak;
c. Mahkemelere dava tamak gibi ulusal dzeyde yasal
yollara bavurmak;
d. Kamuoyunu bilgilendirmek ya da hkmet zerinde
bask oluturmak zere kamusal kampanyalar yapmak
ve bir sorunun ifa edilmesi iin harekete gemek;
e. Madurlara yardm etmek;
f. atma blgelerinde erken uyar temin etmek.

51

52

Guzman ve Verstappen, What is Monitoring?

Guzman ve Verstappen, What is Monitoring?

77

Arivleme
Bir kampanya srasnda arivleme, kampanya yaplan
konu hakkndaki belgelerin ya da devam eden bir olayn
veya son olarak yaanan gelimelerin kayt altna alnmasdr. Bunlar raporlar, mahkeme kararlar, tanklklar,
basn aklamalar, kampanyann medyaya yansmas vb
konular ierebilir. Arivlemenin en nemli ayaklarndan
biri gerekli olan bilgilerin belgelenmesidir. Dolaysyla
kampanyada dokmantasyon ile arivleme i ie gemitir ve iki trl gerekleir: Belgelerin toplanmasn ieren
ktphane tipi; devam eden veya son olarak gerekleen
olaylar hakkndaki bilgilerin kayt altna alnmasn
ieren olaylarn belgelenmesi. Bunun iki nedeni vardr:
Birincisi bir olayn gerekletii ve bittii an arasndaki sreci takip etmek; ikincisi ise gelecekte yaplacak
almalar iin kaynak oluturmak. Uygun ekilde kayt
altna alnan belgeler/bilgiler her zaman iin yeniden
kullanlabilirler.
Ktphane tipi arivleme ve dokmantasyon aadaki
aamalar ierir:53

Olaylarn belgelenmesiyle ilgili arivleme ve dokmantasyon belli bulgularn elde edilmesine ynelik gerekletii iin daha fazla bilginin bir araya getirilmesini ve
53

78

Guzman ve Verstappen, What is Documentation?, HURIDOCS.

dzenlenmesini gerektirir. Olaylarn belgelenmesiyle ilgili

arivleme ve dokmantasyon aadaki aamalar ierir:54

Her iki srecin birbirinden farkl boyutlar vardr:55

1. Genel Amalar: Genel amalara ynelik dokmantasyon ve arivleme yapmak ktphanelerdeki sisteme ok
benzer. Elden geldiince fazla belge, bilgi ve aratrma
iin, bir araya getirilmeye allr. Ancak eer merkez,
olaylarn belgelenmesiyle ilgili alyorsa, allan olaya
odakl bir dokmantasyon ve arivleme yapma konusunda
dikkatli davranr.
2. Elde Edilen Bilginin Tr: Ktphanelerden elde edilen bilgilerle, olaylarn belgelenmesi sonucu elde edilen
bilgilerin dokmanlatrlp arivlendii merkezlerden
elde edilen bilginin ortak yn, her ikisinin de kamuya
ak olmasdr. Yalnz, bireysel bavurular hakknda oluturulmu bir dokmantasyon ve arivleme merkezi ya da
zel bir ktphane sz konusuysa, durum farkldr.
3. Bireysel Bavurular: Ktphane tipi dokmantasyon
ve arivleme geni leklidir. Bunlar ister sadece yelere,
isterse kamuya ak olsun ok sayda materyali ierir.
54

Guzman ve Verstappen, What is Documentation?

55

Guzman ve Verstappen, What is Documentation?

Fakat olaylarn belgelenmesiyle ilgili bir merkezde, dokmantasyon ve arivleme ok snrldr. Bu tr bilgilerin
kullanclar vaka avukatlar, doktorlar, sosyal hizmet
uzmanlar olabilir.
4. Grevin Tr: Ktphane tipi dokmantasyonda bilgi materyallerinin bir araya toplanarak dzenlenmesi
sz konusudur. Bunlar basl ya da grsel malzemeler
olabilir. Bu materyallerin kampanyay gerekletiren
ST tarafndan retilmi olmas gerekli deildir. Baka
kurumlar tarafndan retilen materyaller de toplanabilir.
Ancak bir olayn belgelenmesine ynelik aba harcayan
kii, genellikle bu bilgiye ilk olarak ulaan kiidir. Bu
nedenle mevcut bilgiler organize deildir. Olaylarn znesi ya da taraf olan kiilerin zihninde dank bir ekilde
bulunur. Bu durumda bu trden bir belgeleme almas
yapan kii bu bilgileri bir araya toplamak ve dzenlemek
zorundadr.
5. Belgelerin Yazar: Ktphane tipi dokmantasyonda
bilgi materyalinin yazar genellikle bir bakasdr. Bu
durumda yaplmas gereken, bu materyallin elde edilmesi
ve dzenlenmesinden ibarettir. Bir olayn belgelenmesi ve
arivlenmesinde ise sz konusu bilgi materyali bizzat bu
grevi yrten kii tarafndan retilir.
6. Toplanan Bilginin Deerlendirilmesi: Her iki tr
dokmantasyon ve arivleme faaliyeti de toplanan bilginin deerlendirilmesini ierir. Ktphane tr dokmantasyon ve arivlemede, deerlendirme, ieriin tanmlanmasdr. Bu belgelerin gerei gibi ve kolayca kullanmn
salamak iin belge ierii indekslemeyi de ierecek
ekilde dzenlenmelidir. Belli bir olayn belgelenmesiyle
ilgili deerlendirme ise dorulama amacyla belli delillere
bavurulmasn ierir.

Dokmantasyon ve arivleme aadaki amalarla yaplr:

> Kampanyann hazrlk almalar;
> Basn aklamalar;
> Eitim faaliyetleri;
> Standartlar belirlemek;
> Madurlara dorudan yardmda bulunmak;
> Adaletin takip edilmesi;
> Tarihsel kaytlarn oluturulmas;
> Rapor hazrlanmas;
> Gelecekteki almalar iin bilgi temin edilmesi.
Tm bu dokmantasyon ve arivleme sistemi belli bir
indekslemeyi gerektirir. ndeksleme kiilerin incelemek
istedikleri eyi bulmalar iin belli bilgilere ulalmasn
kolaylatrr. ndekslemede her paraya bir isim verilir
ve daha sonra bir liste yaratlr. Bu liste, aratrlacak
isimleri, tahsis edilen konu balklarn ierir. Listeler belgelerin indekslenmesine ynelik olabilecei gibi, olaylara
ya da konulara ynelik de olabilir.
Farkl indeksleme yntemleri vardr. ndeksleme genel
olarak iki kategoride yaplr:56
1. Var olan bir belgenin indekslenmesi: Dosyalarn ya
da yaynlarn indekslenmesi bu kapsamdadr.
2. Talep odakl indeksleme: Talep odakl indekslemede indekslemeyi yapan kii Var olan bir belge hangi
tanmlama altnda bulunmaldr? sorusunu sorar. deal
olan, yaplacak tm sorgulamalar dnmesi ve sonra
konuyla ilgili belgelerden hangisine ulalacana karar
vermesidir.
56
Manuel Guzman and Bert Verstappen, How to Index, HURIDOCS,
www.huridocs.org/popindex.htm.

79

Kullanclarn ihtiyalarna cevap vermek iin, onlarn

ihtiyalarn en iyi ekilde karlayacak olan indeksin
boyutu belirlenmelidir. ndeksin boyutunu belirlemek
belli unsurlara baldr:
> ndekslenmesi beklenen nesnenin says;
> Bu alanda alacak olan profesyonel ya da gnll
says;
> lenmesi gereken bilginin tr ve miktar;
> Yaymak istenilen bilgiyi yayabilme yollar;
> Mali kaynaklar.
Drt farkl dzey indeksleme vardr:
1. Genel indeksleme sadece ana konular kapsar.
Snflandrmalarda olduu gibi ok geneldir. Bir belgenin
ana konusu zerine odaklanr.
2. Orta dzey indeksleme belgede ele alnan tm konular
kapsar ancak bu greceli olarak genel terimler yoluyla
yaplan bir tanmlamadr. Ona kadar tanm ierir.
3. Derin indeksleme tm konular kapsar ve pek ok
anahtar kelimeyi kullanarak tam bir tanmlama yapar.
4. Geni kapsaml ve ayrntl indeksleme tm metinlerin
cmle cmle tamamnn indekslenmesiyle oluur ve byk
ayrntlar ieren bavuru materyalleri iin kullanlr.
rnein mahkeme kararlar, kanunlar, szleme metinleri byledir. Trkiyede Adalet Bakanlnn Ulusal
Yarg A Projesi (UYAP), Avrupa nsan Mahkemesi
Kararlar, BM Kararlar vb.
Tm bunlarn haricinde kiilerin ve belli bir evrenin
indekslenmesi sz konusudur. Kiilerin indekslenmesi,
indekslemenin boyutuna gre, incelenen konuyla ilgili
uzmanlk bilgisi ve kesinlik gerektirir. Daha verimli
sonular konu hakknda sahip olunan derin bilgiye bal
olacaktr.

80

Arka arkaya gelen ve birbirleriyle yakndan balantl

olarak ayn zaman diliminde gerekleen belli bir evrenin
indekslenmesi be farkl biimde olur:
1. ndeks terimlerine ilikin bir liste gelitirmek;
2. Listeyi organize etmek;
3. Belli belgelere ynelik indeks terimlerinin balantsn
kurmak;
4. Seilen terimlerin en fazla tercih edilenlerden olup
olmadn dorulamak;
5. ndeks terimlerinin listesini slah etmek ve dorulamak.

KAMPANYA TASARLAMA,
HAZIRLAMA, YRTME VE
ZLEME SRELERNDE
KARILAILMASI OLASI
SORUNLAR VE ZM
YOLLARI NELERDR?
Bir kampanyay tasarlama, hazrlama, yrtme ve izleme srelerinde karlalmas olas olan sorunlar ikiye
ayrmak mmkndr:
1- erden kaynaklanan (dhili) sorunlar: Bir STnn
kendi iinde yaanan sorunlardr. yelerle ilikiler,
destekiler ve profesyonellerle ilgili sorunlar, altyap
eksiklii, hedeflerin doru bir ekilde seilmemesi, iyi bir
idarenin olmamas vb.
2- D etkilerden kaynaklanan (harici) sorunlar:
Ekonomik, evresel ve siyasi krizler, paydalarla yaanan sorunlar, yasal engeller, medyann tutumu, hkmetin tutumu vb.

erden Kaynaklanan
(Dhili) Sorunlar:
Bir kampanyay tasarlama, hazrlama, yrtme ve izleme srelerine yelerin de katlmas bir zorunluluktur.
Bir kampanya sadece profesyonel alanlar tarafndan
gerekletirilemez. Benzer bir durum destekiler iin de
geerlidir. yelerden ve destekilerden habersiz bir ekilde
sessiz sedasz kampanya yapmaya almak, baarszla
giden yolu aralar. Destekilerin ve zellikle de yelerin
kampanya sreci iinde yer almamalar, sonradan STnn
kendi iinden gelecek olan muhalefete zemin hazrlar. Bu
durum, balayan bir kampanyann yarda kesilmesine, istenen sonularn elde edilmemesine yol aabilir.
Kampanya srasnda dikkat edilecek bir baka husus,
profesyonellerin durumudur. Profesyonellerin alma
koullar kabul edilebilir standartlara uygun olmaldr.
Profesyoneller uygun koullarda alamazlarsa kampanya en stratejik annda birden bire kesintiye urayabilir.
Bu konudaki bir dier husus, kampanyada profesyonellerle gnlller (ye veya desteki) arasndaki balantdr. Bu balantnn gerektii gibi kurulmas gerekir.
Profesyonellerle gnlller arasnda olas gerginliklerin
nne geilmesi buna baldr. Bu yzden kampanyann
tm aamalarnda gnlllerle profesyoneller arasnda
balanty salayacak zel toplantlar planlanmaldr.
Kampanyann tam zamanl alan profesyonelleri cretli
alanlar olduklar iin tm zamanlarn kampanyaya
ayrabilirler. Ancak gnlllerin ayrabilecekleri zaman
ve kaynaklar snrldr. Bu nedenle profesyonellerin
gnllleri zor durumda brakacak taleplerle hareket
etmemeleri gerekir. Tersi bir durum gnllleri bunaltabilir ve verilen destein geri ekilmesine neden olur.

Benzer ekilde, cret aldklar gz nne bulundurularak,

profesyonellerden de her eyi yapmalar beklenmemelidir.
En nemli unsurlardan biri de altyap eksikliidir.
Kampanyann planlamas aamasnda eldeki envanteri
(fotokopi, bilgisayar, kt, faks, internet, kaynaka, vb)
ok iyi bir ekilde gzden geirmek gerekir. Eksik bir
alt yapyla kampanya yapmak mmkn deildir. Altyap
eksikliklerini nceden tanmlayarak, bunlarn giderilmesi
iin aba harcanmaldr.
Kampanya hedeflerinin doru bir ekilde seilmemesi de
ok sk rastlanan bir durumdur. Bu nedenle kampanyann
tasarlama aamas stnkr geilmemelidir. Planlama
byk nem tar.

D Etkenlerden Kaynaklanan
(Harici) Sorunlar:
Bir kampanya yrtrken d etkenlerden kaynaklanan
sorunlarn banda ekonomik ve evresel krizler gelir.
Anszn ortaya kan bir ekonomik kriz veya deprem gibi
evresel bir sorun ya da patlak veren bir sava yrtmekte
olduumuz kampanyann gidiatn zora sokabilir. Bu tr
durumlarda krizlere en doru ekilde cevap vermek gerekir. Kampanyay, harici sorunlar bizimle ilgili deil
ya da bizi balamaz diye geitirerek yrtemeyiz.
Byle anlarda doru bir ekilde tepki vermek saygnlk ve
gvenilirliimizi arttrr. Bu tr kriz anlarna hazrlksz
yakalanmak yaplan kampanyann baarsn olumsuz
etkileyebilir.
Sz konusu krizlere doru bir ekilde cevap verebilmek
iin kampanyann planlama aamasnda yaplacak analizin ok byk bir nemi vardr. Bu nedenle PEST() ana-

81

lizi en doru, gereki ve ayrntl ekilde yaplmaldr. Bu

analiz sonucunda olas kriz durumlarna ynelik ayr bir
strateji gelitirilmelidir. Mmknse bunun iin ayr bir
bte tahsis edilmelidir.
Yasal engeller kampanya srasnda yrtlen bir baka
sorun olarak kendisini gsterebilir. Bu durumda strateji ile eylem plan buna gre planlanmaldr. Mevcut
yasalarla ters den bir durum kampanyay skntya
sokacaktr. Bir yandan kampanya yrtp dier yandan
alan davalarla uramak epey zordur. Dolaysyla yasal
engelleri mutlaka kampanyann planlama srecinde
dnmeli, gerekirse bu engelleri kaldrmak iin ayr bir
strateji gelitirilmeli ve sadece bu konuyla ilgilenebilecek
bir hukuk komisyonu kurulmaldr.
Medyann kampanyamz hakkndaki tutumu da ok
nemlidir. Kimi zaman yrtmekte olduumuz kampanya ile ilgili yanl ya da eksik bilgi verilebilir. Bu nedenle
medya izlenmeli, gerekirse yanl yaynlanan haberler
hakknda dzeltme talep edilmelidir. Ancak haberlerimizi yaynlamyor ya da belli bir konuda yanl ve tarafl
haber yaynlyor diye medya organlaryla tartmalara
girilmemelidir.
Bir dier sorun lobi faaliyetlerinde kendisini gsterebilir.
Hkmet grme taleplerimizi srekli olarak reddedebilir. Bu tr durumlarda sert aklamalar yapmaktan
saknlmaldr.
Lobi faaliyetlerinde karlalabilen sorunlar, eriim faaliyetleri srasnda da yaanabilir. liki kurmak istediimiz
STnn de kendilerine ait bir gndemleri bulunduunu,
farkl alma alanlar olabileceini iyi dnmek gerekir.
Bu nedenle payda analizi faydal bir sretir. Paydalk

82

yaptmz STlerle yrtmekte olduumuz kampanya

srasnda da baz skntlar yaabiliriz. Bu nedenle basn
aklamasnda kimin konuaca, iblm, lobi faaliyetlerinde kimin szc olaca vb hususlarn nceden belirlenmelidir. Kampanya balamadan nce paydalarla bir
protokol oluturarak anlamay yazl bir hale getirmek
en doru seenek olacaktr.

Anlamazlklarn Giderilmesi ve
atmann zlmesi:
Anlamazlklarn zlmesi, son on yldr nem kazanmaya balayan bir kavramdr. Anlamazl basit olarak, bir
konu ile ilgili en az iki grup, ya da taraf arasndaki uyumun bozulmas olarak tanmlayabiliriz. Anlamazlklar
karmak duruma getiren genellikle iletiim eksikliidir.
Dolaysyla, anlamazlklarn zlmesi iin atacamz
ilk adm da, taraflar arasnda salkl bir iletiim salamak olmaldr. Anlamazlk iinde olan taraflar ne
kadar byk ve karmak yapda rgtler ise ve anlamazlk konusu da ne denli karmaksa, anlamazlklarn
zlmesi de o lde uzmanlk becerileri gerektiren iler
haline gelir. Anlamazlklarn zm iin iki aamal
bir yntem izlenebilir: lk aamada durum zmlemesi yaplr. Durum zmlemesinde ama, anlamazla neden olan durumun tm ynleriyle, doru olarak
anlalmasdr:57
a. Gerek sorun nedir?
b. Sorunun taraflar kimlerdir?
c. Bu taraflarn kar ve niyetleri nelerdir?
kinci aamada ise iletiim becerisi kullanlarak, taraflar
57
Nafiz Gder, editr, Sivil Toplumcunun El Kitab (Ankara: Sivil
Toplum Gelitirme Program, 2005), 119.

arasnda ortak ynlerin bulunmas hedeflenir. Taraflar

arasnda ortak bir payda bulunmadan, anlamazlk
giderilemez:
a. Taraflarn ortak zellikleri nedir?
b. Taraflar, bu zellikleri yardmyla nasl bir araya
gelebilir?
Anlamazlklarn zlmesi dorultusunda, g kullanarak sorun zme gibi eski bir anlay yerine, sorunu
zmeye odaklanm ada bir yaklam benimsenmelidir. Anlamazlklarn g kullanlarak zlmeye allmas, sorunlar zmez, olsa olsa erteler. Anlamazlklar
zmeye ynelik bir yaklam ise, anlamazla neden
olan sorunlar tek tek ele alr ve bunlar gidermeye abalar. Doru uygulanan bir anlamazlk zme srecinde,
nce anlamazl douran sorunlarn kkenine inilir.
Daha sonra bu sorunlar, btn taraflar memnun edecek
biimde zlmeye allr. Anlamazlk zmnde iletiimi gelitirmeye ynelik admlar unlardr:58
1. Anlamazlk yaayan taraflar arasnda bir karlkl
grme ortam oluturmak;
2. Kiilere kar gelitirilen eletirel yaklam ile gerek
sorunlar birbirinden ayrabilmek;
3. Sorunlara odaklanmak;
4. Anlamazlk yaayan btn taraflarn hepsinin yararna olacak zmlerin peinden gitmek.
Uyumazlklarn zmnde kresel dzeyden, aile gibi
mikro sosyal gruplara kadar farkl aktrlerin farkl rolleri
bulunmaktadr. Bu roller sz konusu uyumazln dzeyine, kapsamna ve taraflarna gre tanmlanabilmekle
58

Gder, Sivil Toplumcunun El Kitab, 120.

birlikte, aktrler arasnda mutlak bir etkileim sz konusudur. Bu etkileimin etkin bir ekilde gerekleebilmesi
ve sivil toplum kurulularnn demokratik bir sistem ierisinde farkl paydalarla beraber hareket edebilmeleri iin
uyumazlklarn ynetimi gerekmektedir. Demokratik bir
ynetiim biimi iin uyumazlklar aadaki sebepler
nedeniyle ok nemlidir:59
> Uyumazln var olmas demek masann etrafnda
ok sayda farkl karlara sahip paydan temsil edilmesi
anlamna gelir.
> Uyumazlklar sayesinde yeni perspektifler alp kstl ifade edilmi bak alaryla yzleilebilir.
Uyumazlklar sayesinde olaylara bizimle hemfikir olmayanlarn gzleriyle bakabiliriz.
> Uyumazlklar sayesinde sorunlarmz nasl tanmladmz ve nerdiimiz zmlerin sonularn daha iyi
anlayabiliriz.
> Uyumazlklar yeni alternatifler ve daha fazla seenek
retmemize yardmc olur.
> Uyumazlklar sayesinde toplumsal hayatmzdaki
liderlik messeselerinin ve onlarn kapasitesinin derinlemesini salayabiliriz.
> Uyumazlklarn yol gstericiliiyle srdrlebilir toplumsal yaam iin zmlenmesi gereken sorun alanlarn
tespit edebiliriz.
Sivil toplum kurulularnn ilgili olduklar alanlarda
karar alma mekanizmalarna dhil olarak ve/veya etki
ederek demokratikleme srecini tevik etmelerinin yan
sra toplum genelinde demokrasinin bir kltr olarak
59
Dijan Albayrak, atma Ynetimi Dersi, Sivil Toplum Gelitirme Merkezi, STK Kapasite Gelitirme Eitim Program,
http://www.stgm.org.tr/egitim/docs/catisma%20yonetimi%20
dijan%20albayrak.doc

83

alglanabilmesi iin kendi ileyileriyle rnek oluturmalar beklenir. Yani sadece ilgili olduklar konularda sahada var olmalar deil, ayn zamanda kendi bnyelerindeki
yap, ileyi, katlm ve denetleme mekanizmalarnn da
demokratik olmas gerekir.
Kurum ii demokrasinin salanmasnda uyumazlk
ynetiminin nemi byktr. Zira ayn amala bir araya
gelmi bireyler arasnda da fikir ayrlklar kanlmazdr.
Bu ayrlklarn sadece tzk, genelge ve benzeri yazl
kurallarla bertaraf edilmesi mmkn deildir. Taraflarn
kazanmlarnn korunmas ve aktif katlmlarnn srdrlebilmesi iin baz sistemlerin kurulmas gerekir.
ncelikli olarak lider veya kolaylatrc konumundaki
bireylerin, tercihen tm yelerin sorunlara yapc bir yaklamla tm taraflar tatmin edecek zmleri aramalarn tevik edecek yetileri kazanmalar nemlidir.
Bu nedenle Sivil Toplum Gelitirme Merkezinin eitim
stratejisinde uyumazlk ynetimi konusunda kapasite
gelitirilmesine nem verilmitir. Hazrlanan bilgi notu
uyumazlk ynetimi alannn ksa bir tantmnn yan
sra kapasite gelitirme eitimlerinde kapsanan mzakere ve arabuluculuk yetileri modlnn bilgi notlarn
iermektedir.

Uyumazlk Ynetimi Alannn

Haritas:

84

maldr. Gerek balam gerekse sreci tanmlamak iin

tablodaki61 parametrelerden faydalanlabilir:

Taraflar: Uyumazlkla dorudan (birinci taraf) ve dolayl olarak (ikinci taraf) ilgili taraflarn saptanmas gerekir.
Ayrca uyumazlk konusu ile ilgisi olmayan fakat srece
katks veya zarar bulunabilecek nc taraflar tanmlanmaldr. Taraflar kii, kurum veya gruplar olabilir.
Konular: Uyumazln kayna olan konular belirlenmeli, bu konularn hangi taraf iin ne derece nem tad
konusunda aratrma yaplmaldr.
Hedefler: Taraflar uyumazln korunmasn m, zlmesini mi, yoksa pasif kalmay m tercih edebilir? Bunlar
tespit edilmeye allmaldr.

Alan, u stunlu tabloyla zetlenebilir.60 Uyumazlk

ynetimi almalarnda ncelikle uyumazlk tek bir
olaydan veya bir seri olaydan ziyade, tanmlanmas gereken bir balam ierisinde gelien bir sre olarak alglan-

Aralar: Uyumazln devam, nlenmesi, zlmesi ve

benzeri seenekler iin taraflarn elinde ne gibi aralarn
(kavga, fiziksel saldr, mnazara, mzakere vb) mevcut
olduu tanmlanmaldr.

60

61

D. Sandole, Conflict (ICAR, 2003).

Albayrak, atma Ynetimi Dersi.

Uyumazla yaklam: Bir uyumazlk ortamna girildiinde, biz de iinde olmak zere, taraflarn yaklamlar
nasldr? Taraflar uyumazlktan kanyorlar m, saldrgan m davranyorlar, sorun zme ve ibirlii aray
iindeler mi?
Uyumazln gerekletii evre: Uyumazla etki
eden i ve d faktrlerin saptanmas gerekir. faktrlere
rnek olarak kurum ii karar alma sistemi veya kiisel
iliki gemii gsterilebilir. D faktrler ise bizim dmzdaki paydalarn tutumu, evresel koullar veya iinde
bulunulan siyasi balam olabilir. Tm bu faktrler olabildiince ayrntl bir ekilde tanmlanmaldr.
Uyumazln bir sre olarak alglanmasnn yan sra,
uyumazln yaand dzeyler ve uyumazla sebep
olan etkenlerin analiz edilmesi gereklidir. Ara olarak
aadaki tablodan yararlanabiliriz. Uyumazla mdahale yollar, uyumazlk ortaya kmadan nce gerekli
nlemlerin alnmas yoluyla uyumazl engellemek;
vuku bulmu uyumazln yaylmasn ve trmanmasn
engellemek amal uyumazlk ynetimi; uyumazl
sona erdirmek, zmlemek veya dntrmek olarak
sralanabilir.
Uyumazlk nedenleri ve mdahale seenekleri
haritas:62

62

Albayrak, atma Ynetimi Dersi.

Konuya ilikin bir baka yaklam, uzlama yntemidir.

Uzlama yntemi hakknda zmirdeki sava kartlarnn iddetten arnm eylemler zerine yaptklar almalarn bir rn olarak hazrlanan iddet Kltrnde
iddetten Arnm Eylem, Bar Sorunlar Yazlar63
balkl alma verimli bir kaynaktr. Bu almann bu
ksm kitabn Eva-Maria Willkomm tarafndan kaleme
alnan Konsenss - Monsenss ???64 balkl blmnden yaplan alntlarla oluturulmutur.
Uzlamaya varmak, ortaklaa ve zgr irade temelinde,
tm muhataplarn kabul edebilecei kararlar almaktr.
Aznlkta olanlar ezilmemeli veya onlarn stnden atlanmamaldr. Uzlama, bir sorunun dierleri tarafndan
anlalmama hissine kaplmadan ya da baka rahatszlklar duyulmadan herkesin kabul edebilecei, tahakkmsz
ve iddetten arnm zmn hedefleyen bir yntemdir.
Uzlama prosedr iin aadaki ematik yntem
geerlidir:
1. Soruna aklk getirilmesi: Tm muhataplarn ayn
bilgi seviyesine ulamalar iin, sorun ve onunla ilikili
tm olgular (gerekirse dardan kiiler tarafndan)
sunulur.
2. Karar konularnn biimlendirilmesi: Ne zerine
karar verileceinin, ok net ve ayrntl biimde belirlenmesi nemlidir.

63

Ferda lker, Cokun sterci, yayna hazrlayanlar, iddet Kltrnde iddetten Arnm Eylem: Bar Sorunlar Yazlar (zmir: lkeSKD Yaynlar, 1998).
64
lker ve sterci, iddet Kltrnde iddetten Arnm Eylem: Bar Sorunlar Yazlar, 15064.

86

3. Tur: Her birey, ifade edilen soruna dair grn

syler. Bu aamada tartma yaplmaz, ancak; anlamaya
ynelik sorular sorulur. Herkes, olabildiince birinci tekil
ahs dilini kullanarak, sz alr ve herkesin eit konuma
zamanna sahip olmasna dikkat edilir. tekiler, dinlemeye ve anlamaya younlarlar.
4. Beyin frtnas: Olas zm nerileri sunulur. Her
ey mmkndr, delice fikirler de. Fantezi ve yaratclk
snrlandrlmaz; her ey kaydedilir.
5. nerilerin balklar altnda toplanmas ve deerlendirilmesi: neriler balklar altnda toplanr ve tekrar
okunur. Her biri avantajlarna ve dezavantajlarna gre
tartlr. Burada; eitli olanaklarn yartrlmasndan
ok, ortaklklarn ve ksmi ayrmalarn tespit edilmesi
nemlidir.
6. Uzlama nerisinin retilmesi: Bir uzlama nerisi
formle edilir. ou zaman, tercihlerin hangi zme
ynelik olduu abuk belli olur.
7. Deerlendirme turu: Herkes, aadaki uzlama basamaklarna dayanarak, oluturulan neriye dair fikrini
syler. Bir uzlama var m? Varsa, 8. maddeyle devam
edilir. Yoksa sorunun daha derin boyutlar ele alnarak
yeniden 4. maddeden balanr. Bu aamada bir mola
vermek, belki izleyen sre iin yeni bir terminoloji belirlemek nemlidir.
8. Uzlamann uygulamaya konulmas: Varlan sonu
bir kez daha ifade edilir ve itiraz olup olmad sorulur.
tiraz varsa ciddiye alnr ve zmlenmeye allr.
Yoksa sorumluluklar stlenilir. Kim, neyi, nasl, nerede
ve ne zaman yapacak?

9. zmn gzden geirilmesi: Belirlenmi bir zamandan sonra, zm tekrar gzden geirilir. Neler gerekletirilebilir? Ne gibi sorunlar ortaya kyor? Yeni eylem
ve karar alma gereksinimi var m? Bu yntem, azami yirmi kiiden olumu gruplar iin dnlmtr. Bir grup
daha bykse, ilgi gruplar oluturulur ve szc konseyi
sistemiyle uzlamaya allr.
Aadaki uzlama basamaklar, kararlatrma srecinden nce aklanr. Katlanlar, sreci kolaylatran ve
srecin baarl olmasna katkda bulunan tavrlara dair
eitli olaslklar bilmelidirler:65
Birinci Snf Uzlama: zm nerisini onaylyorum.
Herkes bu ynde tavr aldnda, koulsuz hemfikirlilik
salanm, varlan zmde ilgili tm insanlarn ihtiyalar dikkate alnmtr. ou zaman, sorun btn
olarak deil de tek tek paralaryla ele alndnda bu
mmkndr.
Koullu Uzlama: (Ciddi) endielerim var, ama zm
nerisini onaylayabilirim. Burada varlan en uygun
zm olmamakla birlikte, kiinin ihtiyalarna ve karlarna dorudan aykr da deildir. Varlan karara kiinin
uymas mmkndr. Endieler, gerekirse daha sonra
gndeme gelebilir. Bu zm, bir grubun eyleme gcnn
olmamasndan yedir.
Veto: Bu karar benim temel grlerime aykr,
yaama geirilmemelidir. Bu durumda, bir uzlama
salanmamtr ve karar alnamaz. Grup bloke edilmitir. Bir birey, vetosuyla grup zerinde byk bir gce
65
lker ve sterci, iddet Kltrnde iddetten Arnm Eylem: Bar Sorunlar Yazlar.

eritii iin, veto aracn kullanrken dikkatli ve sorumlu

davranlmaldr.
Gruptan ayrlmak: Benim temel endielerim (vetom)
grup tarafndan kabul edilmedi. Ben gruptan ayrlyorum. Uzlama prosedr baarsz olmutur. Herkesin
onaylayabilecei bir zm bulunamamtr. Bir kii
gruptan ayrlyor.
Kenarda durmak: Karar onaylamyorum ama bloke
etmek de istemiyorum. Burada kii kendisini darda
tutar ama gruptan ayrlmaz. Onaylamad iin sz konusu eyleme katlmaz. Yine de grubun yesi olarak kalr.
Ancak bu durumda da bir uzlama salanamamtr, nk; belli bir sre iin de olsa, bir kii gruba dhil deildir.
Roller: Uzlama prosedrn baarl klmak iin belli
rollerin datlmasnda fayda vardr. Bu rolleri stlenen
kiiler, srtmesiz ve sorunsuz bir gidii salamak iin
kimi durumlarda mdahale edebilirler. Roller deiebilir.
Oluturucu: Tartmann konu iinde kalmasna ve aadaki kurallara uyulmasna dikkat eder.
> Herkesin sz almasn ve kimsenin sznn kesilmemesini salar;
> zm nerilerini toparlamaya veya ayrtrmaya
alr. Ancak kendi grlerini stlendii rolden ayr
tutmaldr.
Gzlemci:
> Grup iindeki atmosfere dikkat eder ve yorgunluk, bitkinlik gibi durumlar ortaya ktnda uzlatrc mdahalede bulunur.
> Tek tek kiilerin duygularnn zerinde durulmamasn
salar.

87

Zaman Ayarlayc: Tartlacak konu iin nceden belirlenmi olan srenin almamasndan sorumludur. Bu sre
iinde bir zm bulunmasna dikkat eder.
Yazc:
> zm nerilerini ve kararlar not eder;
> Gerektiinde, karar iin nemli olan zellikleri yazar;
> Uygulamann sorumlularnn belirlenmesini salar;
> Uygulamann yoklanmas iin bir zaman belirler.

Uzlamay Kolaylatran Kurallar:66

Aktif dinleme: Bir bakasnn sylediklerini doru biimde anlamak iin, nasl yant verebilecei dnlmeden
nce sylenen alglanmaldr. Doru anladmzdan emin
olmadmzda sormalyz. abuk sz almayan veya tepki
vermeyen insanlarn da katlmn salamak iin aralar
verilmelidir.
zsorumluluk: Ortak karardan sorumluyuz. Kendimizi
ortaya koyar, duygularmz belirtiriz. Kendi admza,
ben olarak konuuruz; insanlar veya biz olarak
ya da bakalarnn adna deil.
Dier kiilerin kabul: Dier kiiyi kabul eder, onunla
ortaklklar arar ve rekabetten kanrz. tekilere gvenir
ve onlara sorumluluklar tanrz.
Zaman bl say kural: Ayrlan zaman var olan kii
saysna blerek kendi konuma zamanmz ayarlar ve
tekrarlardan saknrz.
66
lker ve sterci, iddet Kltrnde iddetten Arnm Eylem: Bar Sorunlar Yazlar.

88

Hzla karar almak: Hzla karar verilmesini gerektiren

durumlar vardr. rnein, bir blokaj eylemi srasnda polis, blokaj alann boaltma niyetinde ve en ge
nc uyarsndan sonra bunu uygulayacak. imdi,
hzl bir biimde karar almak gerekli: Ne yapacaz?
Kendiliimizden gidecek miyiz, yoksa onlarn boaltmasn m bekleyeceiz? Oylama ve ounluk temelinde
alnan bir kararda her insann hal ve korkularna dikkat
edilmedii ve grup nceden ilkesel olarak ortak eylem
karar ald iin, bir uzlama gereklidir. te yandan,
yukarda aklanan prosedr olduka fazla zaman gerektirdii iin bu gibi durumlarda hzla karar alma en
uygun yntemdir. Ancak bu yntem yalnzca, uzlama
yntemi konusunda tecrbe sahibi insanlarla ve karlkl
gvenin salanm olduu gruplarla mmkndr. Hzla
karar almak iin, ieriksel tartmann bitirilmi ve eylemin olas senaryolarnn kurulmu olmas nkouldur.
Prosedr, uzlama prosedrnn aynsdr. Tek fark,
youn bir zaman basksnn var olmasdr. Yine bir soru
belirlenir. Yukardaki rnei ele alalm: Oturmaya
devam edip, onlarn boaltmasn m bekliyoruz? imdi,
bir zaman snrlamas iinde zm nerileri ortaya atlmal ve grup bunlarn arasndan birini semelidir. Burada
belki, oturmaya devam ediyoruz ve onlarn boaltmasn
bekliyoruz ama polis kaba kuvvet uygularsa kalkyoruz
gibi bir karar alnabilir. Eylemde bulunan her kii en ksa
srede, uzlama admlarnn yardmyla kendi tavrn
belirtmelidir. Bu, aadaki anlamlar tayan el iaretleri
ile de yaplabilir:
> Baparmak yukar: Uzlama
> Baparmak yana: Endieli uzlama
> Baparmak aa: Veto

Uzlama saland takdirde eylem srdrlebilir. Veto

mevcut olduunda ayn yntemle baka zm aranmaldr. Hzla karar alma uygulandka kolaylar ve
dzelir.

lendirmesi sonunda gzlemci emay sunar. Gzlemler,

iletiimi deerlendirmeden biimlendirilmelidir. Grubun
onaylamas durumunda iletiim baka zamanlarda da bu
biimde kaydedilebilir.

Egzersiz: Grup i letiimin Gzlemlenmesi:67

Uzlama prosedr srasnda grup ii iletiim gzlemlenebilir. Gzlem emasyla gzlemci, katklarn skln,
srelerini ve muhataplarn kaydedebilir. Sonuta, kimin,
ne uzunlukta, kime ynelik konutuuna dair anlalr bir
resim ortaya kar. Katklarn ieriklerini yarglamakszn, konuma tarzlarndaki farkllklar belirginleir.
emada, grubun her yesi grubu temsil eden bir daire
olarak gsterilir. Bir kiinin ald her sz iin, konuma
muhatabna, gerektiinde tm gruba ynelik ayr ayr
oklar izilir.

Uzlamann mknlar ve Snrlar:68

Uzlama karar iin snrlarn muhtemelen en belirgini
grubun bykldr. Uzlama yntemi kullanmnn
temel bir nkoulu, grubun, benzer siyasi anlaylar ya
da ayn hedefler gibi ortak bir zemine sahip olmasdr.
Uzlama sadece eit erk dzlemlerinde bulunanlar arasnda mmkndr. Uzlama prosedr ilk bakta karmak, ematik ve mekanik grnr. Ama uygulandka
bu izlenim deiir.
Veto etme hakknda, aznlk durumunda olan birey ya
da bireyler, ounlua kar belirleyicidir. Bu durumda
aznlk daha fazla erk kazand iin, veto kullanmnda
sorumlu davranlmas gerekir. Tm grubu bloke eden veto
sadece baka bir seenek grlmediinde ve karar kiinin
kendi temel anlaylarna ciddi lde ters dtnde
merudur ve ancak bu durumda kullanlmaldr.
Uzlama amal karar almada aadaki sorunlar ortaya
kabilir:

Her oka konumann sresi saniye olarak not edilir.

ok ksa katklarda bu bazen mmkn olmayabilir ve
o kadar ayrnt da gerekmez. Uzlama biriminin deer67
lker ve sterci, iddet Kltrnde iddetten Arnm Eylem: Bar Sorunlar Yazlar.

1. Tekil kiiler grup iinde birliktelik ve huzurun korunmas veya grup tarafndan kabul edilmek iin kanaatlerini abuk deitirebilirler.
2. Gizli diplomasiyle, entrikalarla bir tutumun glenmesi iin alanlar olabilir. Ancak bu, ounluk sistemi iin
de geerlidir.
68
lker ve sterci, iddet Kltrnde iddetten Arnm Eylem: Bar Sorunlar Yazlar.

89

3. Evet-hayr tartmalarnda ara tutumu benimseyen ya

da savunan insanlarn, nemsenmeme ihtimali vardr.
4. nemsiz yan meseleler hakknda alnacak kararlar
iin uzlama prosedr fazla zahmetli olabilir. Burada,
oylama akla daha yakndr.

KAMPANYA SONULARININ
SRDRLEBLRLNN
SALANMASI N NELER
YAPILMALIDIR?
Bir kampanyann srdrlebilirliini iki farkl anlamda
kullanmak mmkndr: Bunlardan birincisi kampanyann eylem planna uygun bir ekilde devam ettirilebilmesi;
ikincisi de kampanya bittikten sonra elde edilen yarar
aknn kampanya sonrasnda da etkin bir ekilde devam
ettirilebilmesidir.
lk anlamdaki haliyle srdrlebilirlik, bir kampanyann
eylem planna uygun bir ekilde devam ettirilebilmesi, kampanyann hazrlk aamasyla ve kampanyaya
ynelik yaplacak olan izlemeyle yakndan balantldr.
Srdrlebilirlik ayn zamanda planlama aamasnda
dnlmesi gereken bir admdr. SMART hedeflerin
seilmesi bu nedenle ok nemlidir. kinci anlamda srdrlebilirlik, yaratlan etkinin kalclnn salanmas
olarak da dnlebilir. Her iki anlamda da srdrlebilirliin salanmas benzer nitelikler ierir.
Kampanyann etki ve yararlarnn farkl ekillerde srdrlebilmesi iin hedef kitlenin/yararlanclarn, yerel
ve merkezi ynetimin ilgili birimlerinin, dier STlerin

90

ve rgtn farkl seviyelerdeki gnll ve alanlarnn

katlmnn planlanmas gerekir. Paydalarn katlm
kadar kampanyann gerekletirilecei sosyal, ekonomik
ve kltrel balam da kampanyann srdrlebilirlii
asndan gz nnde bulundurulmaldr.69
Kampanyalarda srdrlebilirlik konusunu balk
altnda analiz etmek ve bu balklara gre planlamak
yararl olacaktr:70

Finansal srdrlebilirlik
Srdrlebilirlik ska finansal srdrlebilirlik olarak
alglanmaktadr. Finansal srdrlebilirlik, kampanyann etkisinin, proje finansman sona erdikten sonra nasl
srdrlebileceini sorgular. Genelde hibe veya balarla gerekletirilen, belli bir sre sonra tamamlanmas
beklenen ST kampanyalarnda finansal srdrlebilirlii eitli yntemlerle salamak mmkndr. Bunlardan
en nemlisi, hedef grubun, gerekletirilen kampanyann
etkilerini sahiplenerek, srdrlmesini salamasdr.
Hedef grup, kampanyaya ne kadar ok dhil edilirse,
kampanyay o kadar sahiplenecek ve etkilerinin srdrlmesine katkda bulunacaktr.

Siyasal srdrlebilirlik
Yerel veya merkezi ynetimin, kampanyann etkilerinin
srdrlmesini salamas siyasal srdrlebilirlik olarak
adlandrlmaktadr. Kampanyann eitli aamalarna
katlm olan yerel veya merkezi ynetim kampanyann
69
Nurhan Yentrk ve Yiit Aksakolu, Proje Dngs Ynetimi I
(stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2006), 157.
70
Yentrk ve Aksakolu, Proje Dngs Ynetimi I, 157158. Ayrca bkz: Faruk Cengiz Tekinda, Proje Dngs Ynetimi Mantksal ereve Yaklam (Ankara: Toplum Gelitirme Program, 2005),
148.

bitiminden sonra da yaratlmas istenen etkiyi srdrebilir. Bunun yan sra kampanyann planlanmas aamasnda yerel veya merkezi ynetimin bu konuyla ilgili
politikas, program ve projeleri de deerlendirilmelidir.
Hazrlanacak kampanyann eer bu politika, program
veya projeler asndan bir tamamlaycl varsa, siyasi
srdrlebilirliinin salanmas daha kolay olacaktr.
Kampanyann siyasi srdrlebilirlii, yaratlan bir
modelle yerel veya merkezi ynetimin politikasn ve
programlarn etkileyip onlarn dnmesine yol aarak
da salanabilir.

ortaya koymamz salar. Bu kantlar ayn zamanda

retilen iten karlabilecek olan bilgi iin de kaynak
olutururlar. Mali konularla ilgili olarak gerekletirilen
denetim ise hem hesap verebilirlik hem de effafln salanmas iin bir zorunluluktur. Bir kampanyann izleme,
denetim ve deerlendirme faaliyetleriyle bir projenin
izlenmesi, denetimi ve deerlendirmesi z itibariyle
benzerlikler tar. Teknik olarak ayn yntemler kullanlmasna ramen zellikle kampanyann ieriine ve kapsamna bal olarak izleme ve deerlendirme kriterleri
farkllklar gsterebilir.

Kurumsal srdrlebilirlik

Kampanyalarda sklkla yaplan bir hata, izleme ve

deerlendirmenin kampanyann eylem planna ve btesine dhil edilmemesidir. Kampanya yrtenler izleme
ve deerlendirmeyi kolaylkla yapabilecekleri gzlemler
olarak algladklar iin bunu eylem planna katmazlar
ve btelendirmezler. Oysa izleme ve deerlendirmenin
kampanyann tasarlanma aamasnda net olarak planlanmas, kampanyann eylem planna dhil edilerek, nasl
uygulanacann belirlenmesi gerekir.71

zleme ve deerlendirmede de deinildii gibi kampanyalar araclyla ortaya kan bilgiyi yaygnlatrmak nem
kazanmaktadr. Bu bilginin rgt iinde yaygnlatrlmasnn bir paras olarak, gerekletirilen kampanya
araclyla kurumun belli kapasiteler gelitirmesi ve bu
bilgiyi tekrar kullanabilmesi, kurumsal srdrlebilirlik
olarak tanmlanmaktadr.

KAMPANYANIN
BAARISININ LME VE
DEERLENDRLMES NASIL
YAPILIR?
Bir kampanyann baarsn lebilmek iin birbiriyle
balantl unsurun gerekletirilmesi gerekir: zleme,
Denetim ve Deerlendirme. Kampanyann baars hakknda bir deerlendirme yapabilmek iin ncelikle izleme
yaplmas gerekir. zleme ve deerlendirme, gerekletirilmek istenen toplumsal dnmle ilgili kesin kantlar

zleme
zleme, basite, kampanya srasnda elde edilen tepkilerin gzlenmesi olarak tanmlanabilir. Etkiler kampanya
sresince sorunu ortadan kaldrmaya ynelik olarak yaplan faaliyetler ise, tepkiler de bu faaliyetlerden elde edilen
sonulardr. zlemenin yaplabilmesi iin ilk i, izlenecek
gstergelerin belirlenmesidir. Bu gstergeler bize deiimi gsterecektir.72
71
Faruk Cengiz Tekinda, Proje Dngs Ynetimi Mantksal ereve Yaklam (Ankara: Sivil Toplum Gelitirme Program, 2005),
167.
72
Nafiz Gder, editr, Sivil Toplumcunun El Kitab (Ankara: Sivil
Toplum Gelitirme Program, 2005), 166-167.

91

Bir kampanya srasnda kampanyay meydana getiren

aamalarn hepsi birbiriyle etkileim iindedir. Bu nedenle kampanya dngmze yeniden bakmak bizlere izlememiz gereken sreler hakknda yol gsterici olacaktr.
Bir kampanyann izlemesini gerekletirebilmek iin aadaki unsurlar gz nnde bulundurmak kolaylatrc
olabilir:
> Basit dnlmeli;
> SMART hedefler kullanlmal;
> Kayt tutulmal;
> zleyenlerin (medya, hedef grup, dier STler vb)
tepkilerini izlemeli;
> Mantkl sonular karabilmek iin sadece yeterli
bilginin gerektii unutulmamaldr. Bunun iin akademik
bir uzmanla sahip olmak gerekmez.
zlemenin yaplabilmesi iin ilk i, izlenecek gstergelerin
belirlenmesidir. Bu gstergeler bize deiimi gsterecektir. rnein, gittike kirlenen bir gldeki baz organik
ve inorganik parametrelerin llmesiyle gldeki kirliliin deimesinin veya enflasyondaki deiimi lmek
iin baz tketim maddelerinin fiyatlarnn izlenmesi.
Kampanya iinde ayrca izlenmesi gereken bir dier konu,
btenin faaliyetlerle ne kadar uyumlu gittiidir. Bu konu
daha ok kampanyann finansal ynetimden sorumlu kii
tarafndan yaplr. zlemeyi salkl yapabilmemiz iin
olmazsa olmaz koullar ve kurallar yle sralanabilir:73
1. lk durum (mevcut durum) bilgilerinin doru ve gvenilir olmas;
2. Gstergenin deiimi ok iyi temsil ediyor olmas;
3. zlenecek gstergenin elde edilmesi, izlenmesi iin

proje iinde makul oranlarda zaman ve kaynak ayrlmas;

4. zlenmesi zor, pahal, riskli olan gstergelerin
seilmemesi;
5. zlenecek gstergenin izleme program ile birlikte proje iinde gsterilmesi;
6. zlemenin uzman bir ekip tarafndan yaplmas;
7. zlemenin mmkn olduu kadar ayn zaman aralklaryla, ayn mekanlarda ve ayn yntemlerle yaplmas
(rnein su kirlilii iin rneklerin belli zaman aralklarnda, belli yerlerden alnmas ve ayn yntemle ayn
parametrelerin analizlerinin yaplmas);
8. Projeyi yrten ekip iinde, herkesin konusuyla ilgili olarak neyi izleyeceinin daha nce planlanmas ve
izleme programnn proje koordinatr tarafndan belli
aralklarla kontrol edilmesi;
9. zlemenin dzenli kayt altna alnmas, gerektii
zamanlarda doruluunun kontrol edilmesi.
zleme sreklilik arzeden bir eylemdir. Kampanyann
iinde ok farkl sreler ayr ayr, farkl yntemlerle
izlenir. zleme sayesinde kampanyada ters giden eyleri
erken fark etme ansna sahip olabiliriz. Ayn zamanda,
kampanyann hedefine doru emin admlarla ilerlediini
de izleme sayesinde grebilmek olasdr.74
Kampanyalarn ve STnn genel baarsn farkl seviyelerde yapacamz lmlerle ortaya koyabiliriz. Her
seviyedeki lm, bir st seviyedeki baarnn kantlanmasnda rol oynayacaktr:75

74
75

73

92

Gder, Sivil Toplumcunun El Kitab, 167.

Gder, Sivil Toplumcunun El Kitab, 168.

Nurhan Yentrk, Yiit Aksakolu, Proje Dngs Ynetimi I (stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2006), 146.

Etkinin izlenmesi ise farkl gruplar zerinde kampanyann yaratt etkinin ve proje amacna ulalmasna ynelik kaydedilen ilerlemenin izlenmesidir. Bu tr bir izleme
yukarda aklanan deerlendirmeden, projenin yaratt
etkiyi deerlendirmek yerine, o etkiyi yaratmaya ne kadar
yaklaldn lt iin farkldr.
zleme, performans arttrmak iin nemli faktrlerin
tespit edilmesine ve sren faaliyetlerin iyiletirilmesine
ynelik olduu iin izlemenin kampanyay yrten ekip
tarafndan yaplmasnda yarar vardr. ok zel durumlarda dardan bir uzman kullanlabilir. zleme dzenli
olarak aylk, 36 aylk ve yllk periyotlarda yaplmaldr.

Deerlendirme

Bir kampanyann izlenmesi srasnda gz nnde bulundurulmas gereken iki paralel izleme yntemi vardr.
Bunlar proje sreci ile bu srete yaratlmaya allan
etkinin izlenmesidir. Proje srecinin izlenmesi farkl
alann izlenmesiyle yaplmaldr:76
> Kampanya tarafndan oluturulan yap ve salanan
hizmetlerin fiziksel olarak retiminin izlenmesi (faaliyetlerin izlenmesi),
> Hedef gruplar tarafndan yaplarn ve hizmetlerin kullanlmasnn izlenmesi (ktlarn izlenmesi),
> Mali kaynaklarn ynetiminin izlenmesi.
76

Yentrk ve Aksakolu, Proje Dngs Ynetimi I, 147.

Deerlendirme bir renme ve ynetme aracdr.

Gelecekte yaplacak ileri iyiletirmek iin gerekleeni
yarglama ve deerlendirme srecidir. lme, analiz ve
deiimi yorumlamann yan sra, hedeflerin ne kadarnn gerekletirildii ve balangtaki ngrlerin doru olup olmadna da deerlendirmeyle karar verilir.
Deerlendirme, retilen dnmn etkisi, verimlilii ve
srdrlebilirlii gibi konularda da yargya varmamz
salar.77
zleme, kampanya boyunca dzenli olarak srdrlrken,
deerlendirme belirli dnemlerde, kampanya balamadan,
kampanya ortasnda, kampanya sonunda ve kampanya
bittikten belli bir sre sonra yaplr. zleme, kampanyann
ilerleyiini takip edebilmek, gerektiinde nlemler almak
ve gncellemek iin srdrlr. Deerlendirme, gelecekte
yaplacak olan dier kampanyalarda uygulanabilecek bir
77

Yentrk ve Aksakolu, Proje Dngs Ynetimi I, 145.

93

renme sreci gelitirmek, var olan rgt politikalarn

gzden geirmek zere girdi salamak iin yaplr.78
Kampanyann deerlendirilmesi gelecekte yaplacak
olan almalarn etkisine nemli lde katkda bulunur. Bir kampanyann deerlendirmesini yapmak iin
dardan bir uzmann kullanlmas arzulanan bir eydir.
Ancak projelerden farkl olarak kampanyalarda dardan uzman kullanlmas zorunlu deildir. Baarl ve
pratik bir deerlendirme grece olarak ufak bir bte ve
zaman dilimiyle yaplabilir. Bir kampanyann izleme ve
deerlendirmesini yapmak iin ie aadaki sorularla
balanabilir:79
> Kampanyay neden deerlendirmek istiyorsunuz ve bu
deerlendirmeyi kim kullanacak? (rnein, yaplan kampanyann baars hakknda yelerinizi bilgilendirmek
iin mi, yoksa kampanyay rgtleyen ekibin daha kaliteli
bir ekilde almasna ynelik dzenlemeler yapmak iin
mi? Ya da her ikisi birden mi?)
> Neyi deerlendirmek istiyorsunuz? (Kampanyann
etkilerini ve yaratt deiimi mi yoksa kampanya da kullanlan yntemleri mi veya her ikisini birden mi?)
> Doru strateji nedir?
> Deerlendirmenin sonularna ne zaman ihtiya
duyacaksnz? (rnein bu deerlendirmeyi gelecekte
yapacanz etkinliklere karar vermek iin planladnz
bir toplantda bilgilendirme amal m kullanacaksnz?)
> Deerlendirme iin ihtiya duyulan veya mevcut kaynaklarnz nelerdir? (Ayrabileceiniz zaman ve para ne
kadar?)
78

Yentrk ve Aksakolu, Proje Dngs Ynetimi I, 146.

> Hangi bilgilere ihtiyacnz var ve nasl toplayacaksnz? (Mevcut olan kaynaklarla en iyi elde edebileceiniz
ey nedir?)
> Elde edeceiniz bilgi, kampanyanzn yntemlerinde
ihtiya duyulan deiiklikler hakknda ve bunlarn nasl
daha iyi yaplabileceine dair neler syleyecek?
> Sonular ilgili insanlara iletmenin en etkili yntemi
nedir?
zleme ve deerlendirme iin iki trl bilgi toplama yntemi vardr: Birincil ve ikincil kaynaklar. Dorudan gzlem, anket, mlakat, toplantlar, odak grup toplantlar,
derinlemesine grme vb yntemler birincil kaynaklar
oluturur. Resmi belgeler, kalknma planlar, sosyolojik
ve demografik aratrma raporlar, kampanyanz iin
referans olabilecek belgeler, faaliyet raporlar ve durum
analizlerinden oluabilir.80
zleme ve deerlendirmeyi birbirini tamamlayan bir
btn olarak aldmzda aadaki sorular sormak
yararl olacaktr:
> Yapmak istediiniz faaliyetleri gerekletirebilmek
iin girdileri verimli bir ekilde kullandnz m? Nasl?
> Sizi takip edenlerin gznde (medya, destekiler, yeler, dier STler vb) arzu ettiiniz sonulara ulamak
iin yapm olduunuz faaliyetler, dier ktlar ne kadar
etkiliydi?
> Hedefleriniz ve amalarnza ynelik elde ettiiniz
sonular ne kadar etki yaratt? Hedefi etkileyen dier
faktrler nelerdi?
> Yaplan kampanyann yararlanclarnn yaamlarnda bir etki yaratacak politika deiiklikleri ne kadar
gerekleti?

79

The Amnesty International Campaigning Manual (Amnesty International Publications, 2001), 282.

94

80

Yentrk ve Aksakolu, Proje Dngs Ynetimi I, 149.

zleme ve deerlendirme srelerini belli bir tablo

dhilinde grmek istersek aadaki sray izlemek
mmkndr:
1- Balam: Sorunun genel bir analizinin ve ilgili balantlarn ortaya dklmesi gerekir.
2- Yaplan faaliyetler ve ktlar: Yaplan faaliyetler,

hazrlanan raporlar, harcanan ve elde edilen para, konunun medyaya yanstlmas, lobicilik vb.
3- Sonular: Hkmet tarafndan yaplan aklamalar,
ulusal ve uluslararas hkmet mekanizmalarn konuya
ilikin tavr.
4- Etki: Sorunun zmne ynelik somut deiiklikler,
bu ynde atlan admlar, gerekli hizmetlerin salanmas.

UA ngiltere ubesinin Suudi Arabistandaki insan haklar durumuna ilikin

yrtt almann tablosu:
1. Balam
Suudi Arabistan lkedeki
insan haklar durumu
nedeniyle uluslararas mekanizmalar (BM, STler)
tarafndan yakn bir ekilde
izlenmekteydi.
lkede olduka yaygn insan
haklar ihlalleri bulunmaktayd. Mart 2000de bir
kampanya balatlmadan
nce, Suudi Arabistan
hakknda daha nce hi
kampanya yaplmamt.
Kampanya yrtebilmek iin
gerekli bilgi ok zor topland
ve bu yzden kampanyann
balatlmas pek ok defa
ertelenmek zorunda kald.
lkeye ynelik lobi faaliyeti
yrtmek olduka zordu.
Bu nedenle kampanyann
balatlmas iin BM nsan
Haklar Konseyinin oturum
yapaca bir tarih beklendi.
lkedeki ceza infaz sistemi
zerine odaklanld.

2. Yaplan faaliyetler
ve ktlar
ngiltere hkmetine ynelik
st dzeyde lobi faaliyetleri
gerekletirildi. Hkmetin
dikkati Suudi Arabistandaki
insan haklar ihlallerine
ve adalet sitemine ekildi.
UA ngiltere ubesi, Suudi
Arabistandaki ceza infaz
sisteminin iyiletirilmesi iin
bir dizi tavsiye yaynlad.
Etkili olabilecek hedeflere
temel mesajlar ileten snrl
sayda mektup gnderildi.
Parlamento yeleriyle 21
farkl toplant yapld. Suudi
otoritelerine ve eliliine
19450 adet kart gnderildi.
40 farkl grupla konumalar
yapld, 50 adet atlye
almas dzenlendi
100 bin destekiden toplam
85 bin sterlin ba topland.
400 genlik grubu ve 70
renci grubu farkl eylemler
yaptlar.
Belli Arap medyasn da
ierecek ekilde 200 kiilik
bir konferans dzenlendi.

TU Alert ve PCS Union

Journalda makaleler
yaynland.
Suudi Arabistanda yatrm
yapan ngiliz irketlere
brifing gnderildi. Benzer
bir brifing Suudi Arabistan
ve Kuveyt eliliklerine de
gnderildi.

3. Sonu
ngiltere hkmeti Suudi
Arabistan hakknda bir
aklama yapt. Benzer bir
aklama Avrupa Birlii
tarafndan yapld ve konuyla
ilgili kayglar dile getirildi.
Hkmet Suudi
Arabistandaki insan haklar
durumu hakknda bir rapor
hazrland.
Suudi Arabistana atanan
yeni ngiltere Bykelisi
lkedeki insan haklar durumu hakknda bilgi istedi.
Konu ulusal, blgesel ve
yerel medyada yer ald.
Suudi Arabistan iadamlarna ynelik bir konuma
gerekleti.

4. Etki
Suudi Arabistan hkmeti BM nsan Haklar
Konseyindeki toplantda
insan haklarna uyacana
dair sz verdi.
Suudi Arabistan uzman
kurululardan gerekli
dzenlemeleri yapmak iin
bir klavuz hazrlanmasn
istedi.
Uluslararas dzeyde
yrtlen ve dier UA
ubelerinin de katld
kampanya sonunda Suudi
Arabistan BM yetkililerini
ve UA temsilcilerini bir
gzlem yapmalar iin Suudi
Arabistana davet etti.
Suudi Arabistan ngiltere
Bykelisi UA ngiltere
ubesini davet etti.
Suudi Arabistan ngiltere
Bykelisi insan haklarna
ynelik duruunu ifade eden
bir bror yaynlad.

95

Denetim
Denetim, finansal ilemler ile raporlarn yasa ve szleme hkmlerine uygunluunun tespiti ve analizi olarak
adlandrlabilir. Denetim, finansal kaytlarn yasal prosedrlere ve szleme hkmlerine uygunluunun dorulanmas ile yaplr. Bir kampanya srasnda btenin uygun
bir ekilde harcanmas, kampanyann srdrlebilirlii
asndan ok nemlidir. Ayn zamanda yelere ve destekilere ynelik etik bir sorumluluktur.
Denetim iin asli unsur bir kurumun kendi kendisini
denetlemesidir. Pek ok STde denetleme kurulu atl
bir durumdadr. Oysa kampanya sresince, kampanyay
hem faliyet planna hem de bteye uygun hareket edilip
edilmedii asndan denetleme grevi denetleme kuruluna aittir. Bu denetimin kampanya sresince devam
ettirilmesi, kampanya sonunda da kampanya btesinin
bir bamsz uzman ya da bu konuda ehil bir kurum tarafndan yaplmas gerekir.

96

KAMPANYALAR

Bu blm, uluslararas, ulusal ve yerel dzeyde farkl niteliklere sahip on drt ayr kampanyay incelemektedir. Her bir kampanya nce tantlm ve amalar sralanm, ardndan kampanyann bilgi ve veri toplama ile rgtlenme biimleri, kullanlan kampanya malzemeleri,
taktik ve eylemleri incelenmi, elde ettikleri baarlar deerlendirilmitir.

KENCEYE KARI
BR ADIM AT!
Kampanyann Tarihesi
kenceye Kar Bir Adm At! kampanyas 2000
(Ekim) tarihinde Amnesty International (Uluslararas
Af rgt - UA) tarafndan yirmiden fazla lkede balatld. Bu, UAnn ikenceye kar balatt nc
kampanyayd. UA daha nce ilki 1972de, ikincisi
1984de olmak zere iki kez uluslararas dzeyde
ikenceye kar kampanya yrtm ve olumlu sonular
elde etmiti. 2000de balatt kampanya ile ikence
konusunda verilen mcadeleye uluslararas bir destek
salamay ngrmekteydi. Bu nedenle, kampanya UA
tarafndan balatlm olmasna ramen, ikenceyle
uluslararas dzeyde mcadele eden alt STnn oluturduu bir koalisyon tarafndan yrtld. CINAT
(Coalition of International NGOs Against Torture kenceye Kar Uluslararas Sivil Toplum rgtleri
Koalisyonu) adyla bir araya gelen bu STlere yandaki
kutu iinde yer verilmitir. Koalisyona sonradan IJC
de (International Commission of Jurists - Uluslararas
Avukatlar Komisyonu ) destek verdi.

> kenceye Kar Uluslararas Sivil Toplum rgtleri

Koalisyonu
(Coalition of International NGOs Against Torture - CINAT)
www.cinat.org
> kence Madurlar in Uluslararas Rehabilitasyon
Konseyi
(The Rehabilitation Council for Torture Victims - IRCT)
www.irct.org
> Uluslararas Af rgt (AI)
www.stoptorture.org, www.amnesty.org,
www.amnesty.org.tr/yeni
> kencenin nlenmesi in Dernek
(The Association for the Prevention of Torture - APT)
www.apt.ch
> kenceyi Kaldrmak in Hristiyan Eylemi
Uluslararas Federasyonu
(The International Federation of ACAT)
www.fiacat.org
> kenceye Kar Dnya Organizasyonu
(The World Organisation Against Torture - OMCT)
www.omct.org
> kenceden Sa Kalanlar in Giderim
(Seeking Reparation for Torture Survivors - REDRESS)
www.redress.org
> Uluslararas Avukatlar Komisyonu
(International Commission of Jurists IJC)
www.icj.org

97

CINAT Koalisyonunu oluturan yedi rgtn tamam

insan haklar rgtleri ve zel olarak ikence konusunda uzmanlam rgtlerden olumaktadr. Kampanya
Trkiyede de UA Trkiye gruplar tarafndan
2000(Ekim)de ikenceye kar mcadele veren ok sayda STnn destei ve katlmyla balatld. HD, THV,
Mazlum-Der gibi Trkiyenin nemli insan haklar rgtlerinin yan sra meslek odalar da kampanyaya destek
verdi. Kampanya srasndaki ana temalar arasnda kadnlara ve ocuklara ynelik ikence de yer aldndan kadn
temas srasnda kadn rgtleriyle, ocuk temas srasnda ocuk rgtleriyle ibirlii yapld. Kampanyada sz
konusu rgtleri bir araya getiren ortak nokta, ikence ve
kt muamelenin insann fiziksel ve zihinsel btnlne
verdii zararlard.
Hem uluslararas hem de ulusal dzeyde koalisyonlar
kurulmasnn temel nedeni, ikence madurlarnn destee olan ihtiyacna disiplinleraras bir eylemle cevap
vermek ve dnyann her yerinde ikencenin nlenmesi
iin almakt. kenceye kar almak rehabilitasyon merkezlerinin, insan haklar organizasyonlarnn,
hukukularn, hkmetlerin, medyann ve dnyann bir
ucundan dier ucuna btn bireylerin birlikte aba sarf
etmesini gerektirir. Nitekim koalisyonu meydana getiren
rgtlerin ortak noktas, ikencenin nlenmesi olmakla
birlikte, her birinin konuyla ilgili uzmanl farklyd.
Bu nedenle her yl koalisyonun sekretaryasn bir baka
kurum stlendi. u an sekretaryasn APT yrtmektedir.
Trkiyede yaplan almalar UAnn Trkiye gruplarnca yrtld.
Kampanyann hazrlk aamasnda, UA 195 lkede
ve bu lkelerin yer ald blgelerde 19972000 yllar
arasnda aratrma dosyalar hazrlad ve bu dosyalar

98

dikkatli bir ekilde inceledi. ncelemenin sonucunda

1997den itibaren yz elliden fazla lkede devlet grevlileri tarafndan ikence ve kt muamele yapldna dair
raporlar elde etti. Yetmiten fazla lkede ikence ve kt
muamelenin yaygn bir ekilde kullanldn ve seksenden
fazla lkede ikence sonucu lmlerin meydana geldiini
tespit etti. Kampanyann ayrc bir zellii de ilk kez ev
iinde meydana gelen iddet olaylarn ikence ve kt
muamele kapsamna sokmas, ev ii iddetin durdurulmas iin eylemler dzenlemesi oldu. Bylece kampanya,
devlet d aktrlerin de ikence faili olarak sorumlu tutulabileceini gndeme tad.
Kampanyann en gl yann UAnn 60dan fazla
lke ve blgede rgtl olmas oluturmaktadr. Ayrca
konuyla ilgili olarak yllara dayanan tecrbesi, birikimi,
raporlarn tarafsz bir ekilde hazrlamas ve bireysel
madurlar hakknda etkin eylemler dzenlemesi dier
gl ynleridir. UA, fon bulma olanaklar olan bir
rgt. Nitekim daha nce insan haklar ihlallerini nlemek iin faaliyet gstermesi ve bu konuda yaratt
duyarllk nedeniyle 1977 ylnda Nobel Bar dlne,
1978de de Birlemi Milletler dlne layk grlmt. Tm dnyada etkin eylemler dzenledii iin UA
Birlemi Milletler, Avrupa Konseyi, Avrupa Birlii gibi
hkmetleraras rgtler nezdinde danman statsne
sahiptir. Bu ona lobicilik yapabilme konusunda nemli
bir g kazandrmaktadr. Kampanyann olanaklarndan en nemlisi kampanyann ortaklar olan rgtlerin
ikencenin nlenmesi konusunda uzman ve deneyimli
rgtlerden olumasdr. Bir dier avantaj, ikencenin
uluslararas szlemelerde kesin bir ekilde yasaklanm
olmas. kence ve kt muamele yasa hibir koulda
devletlerin askya alamayaca kesin bir yasak. Sava,
doal afet, isyan, ayaklanma, nkleer felaket, sel, dep-

rem gibi doal felaketler, alk veya ktlk gibi durumlar, salgn hastalklar vb durumlarda dahi ikence, kt
muamele, insanlk d ve aalayc ceza veya muamele
uygulanamaz. Bu konuda balayc szlemeler ve izleme
mekanizmalar bulunmaktadr. Medya ve dier sivil toplum rgtlerinin de desteini unutmamak gerekir.
Kampanyann zayf olan yan ise UAnn kampanya
yrtt her lke ve blgede yeterince gl olmamas.
UAnn ube ve yaplar eit oranda gl deil. Baz
ubeleri ok gelimi ve rahat fon bulabilirken, baz ube
ve yaplar bunu eit ekilde yapamyor. Bu ubelerin
olduu lkeler ayn zamanda ikence ve kt muameleden en mustarip lkeler. Raporlarn sadece belli dillerde
yaymlayabiliyor. ok byk bir rgt olmas nedeniyle
bazen karar alma mekanizmalar yava iliyor. kence
ve kt muamele yasa konusundaki bilin eksiklii ve
hkmetlerin bu konudaki duyarszl, bir baka sorun.
Toplumun baz kesimleri ile kiiler iin ikencenin ve kt
muamelenin meru grlmesi ise en byk tehdit. Bu
durum uluslararas szlemeler ve ulusal yasalarla yasaklanm olmasna ramen, ikencenin ve kt muamelenin beslenmesini salyor. Konunun bir dier boyutu da
ayrmclln ikenceyi ve kt muameleyi beslemesidir.
UA kampanyasn en gl olduu noktalar zerinde
oturtmutur. zellikle lobi olanaklarn son derece iyi
kullanp zayf olan ubelerine hem maddi hem de manevi
destek vermektedir. Oluturulan ortak bir bteden maddi imknlar iyi olmayan ube ve yaplarn faydalanmasn
salayarak esnek bir rgtlenme anlayyla ube ve yaplarnn kendi ulusal stratejilerini oluturmasna yardmc
olmutur. Tehditler konusunda bilin ykseltme faaliyetlerine nem vermi, bunun iin zel aralar gelitirmitir. Baz el kitaplar ve seminerler yoluyla zellikle de

avukatlar, doktorlar ve retmenler araclyla yaygn

almalar yapm, ulusal ve yerel dzeyde ortaklar bularak kampanya kapsamnda bu ortaklarla birlikte hareket
etmitir. Bylece uluslararas dzeyde hareket ederken,
ulusal ve yerel ihtiyalar gzetebilmitir.

Kampanyann Amac ve Hedefleri

Kampanyann ana konusu ikencedir. kence ve kt
muamele, konuyla ilgili pek ok uluslararas szlemeye
ramen, halen dnyann pek ok lkesinde ve blgesinde
bilgi almak, cezalandrmak ve toplum zerinde bask
oluturmak iin kullanlmaktadr. kence ve kt muamele madurlar, sadece fiziksel deil ayn zamanda ciddi
zihinsel yaralanmalara maruz kaldndan, ikence ve
kt muamele, madur zerinden tm toplumda travma
yaratr. Bu nedenle ikenceye kar balatlan kampanya,
amacna ulamak iin temel hedef zerinde temellenmekteydi: nleyicilik, ayrmclk ve cezaszlk. kence
konusunda daha nce yaplan almalarn ou arlkla
ikence madurlarnn rehabilitasyonu, tazminat almas
vb giderim elde etmeleri ve faillerinin cezasz kalmamas
zerine younlamt. Ancak bu tr hedefler ikencenin
nlenmesinde etkili olmakla beraber, bir ikence ve kt
muamele vakas gerekletikten sonra devreye girmekteydi. Bu kampanya ilk kez ikence ve kt muamele
vakalar gereklemeden nce ne tr nlemler alnabilir
sorusunu sordu. Bu soru beraberinde her trl alkonma
merkezinin haberli habersiz denetimini salayan BM
kenceye Kar Szleme Semeli Ek Protokoln gndeme getirdi.
kence halen gncel bir sorundur. Dnya lkelerinin
yarsndan fazlasnda insanlar ikence veya zalimane,
insanlk d ve aalayc uygulamalara maruz kal-

99

maktadr. kence ve kt muamele vakalar sadece az

gelimi lkelerde veya baskc rejimlerde deil, gelimi
ve demokratik rejimlerin hkim olduu lkelerde de
grlmektedir. Dou kadar Bat toplumlarnn da gncel
bir sorunudur. Bunun yakn zamandaki en somut rnei
Guantanamodur.
Dayak bugn devlet grevlileri tarafndan kullanlan
en yaygn ikence ve kt muamele yntemidir. Dayak
atldna ilikin raporlar yz elliden fazla lkeden alnmtr - esasen 1997den beri ikence ve kt muamelenin rapor edildii tm lkelerden. 1997den bu yana
rapor edilen yaygn ikence ve kt muamele yntemleri
arasnda elektrik oku (40tan fazla lkede), gzaltnda
tecavz ve cinsel taciz (50den fazla lkede), vcudun
askya alnmas (40tan fazla lkede), ayak tabanlarn
dvme (30dan fazla lkede), nefessiz brakma (30dan
fazla lkede), sahte idam veya lm tehdidi (50den fazla
lkede) ve uzun sreli tecrit etme (50den fazla lkede)
bulunmaktadr. Dier yntemler arasnda suya bastrma,
vcutta sigara sndrme, bir arabann arkasna balanp
srklenme, uykusuz ve duyusuz brakma yer alr.
Yukardaki veriler nda kampanya gayet somut bir
ihtiya zerine dayandrlmtr. Ama ve hedefleri
konuyla dorudan ilgili ve gereki olup ayrca ok meru bir zemine dayanr. kence ve kt muamele bata
BM Szlemeleri olmak zere, Avrupa nsan Haklar
Szlemesi gibi blgesel dzeydeki dier szlemelerde de
ak bir ekilde yasaklanmtr. kence ve kt muamele
yasann hibir istisnas yoktur. Yasak ok ak ve nettir.
Hibir koulda ve hibir nedenle yasak askya alnamaz.
Olaanst hallerde dahi yasak geerlidir ve kesindir.
Bu sz konusu meru zemin iin UA gnllleri hem

100

uluslararas hem de ulusal dzeyde nlerine son derece

somut, gerekletirilebilir ve kampanyann temel amalarna hizmet edebilecek hedefler koymulardr:
kence bazlar iin, zellikle de toplumdaki hedef
gruplara kar merudur fikrinin krlmas, ikence
madurlarnn ya da muhtemel madur veya muhtemel
madur yaknlarnn ikenceye kar ulusal ve uluslararas hukukun koruyucu ya da nleyici mekanizmalar
hakknda bilgilenmelerinin salanmas;
kence ile ilgili uluslararas szlemelerin eksiksiz ve
ekincesiz bir biimde onaylanmas ve uygulanmas.
Onaylanan szlemelerden ekincelerin kaldrlmas.
Bu amala;
> Uluslararas Medeni ve Siyasal Haklar
Szlemesinin imzalanmas ve onaylanmas,
> Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi
Szlemesine Ek Seimlik Protokoln imzalanmas ve
onaylanmas,
> Uluslararas Ceza Mahkemesi (UCM) Roma
Tznn onaylanmas
Ulusal mevzuatlarn iyiletirilmesi ve doru uygulanmas,
ikence faillerinin yarg nne karlmas ve cezalandrlmas, ikence, kt muamele, tecavz ve tacize ilikin
tanmlarn uluslararas standartlara uygun hale getirilmesi, gzaltnda tecavz ve cinsel iddetin ikence suu
saylmas, gzaltnda tecridin sona erdirilmesi.
Kampanyann hedef kitlesini uluslararas ve ulusal kamuoyu oluturur. Ayrca lobi faaliyetleri iin uluslararas
toplum hedef grubun iinde. arpan etkisi gz nnde
bulundurularak konuyla ilgili sivil toplum rgtleri, med-

ya mensuplar, hukukular, retmenler, akademisyenler,

kanaat nderleriyle birlikte almalar rgtlenmitir.

Bilgi ve Veriler
Kampanyadaki koalisyon bileenleri tp, hukuk, eitim,
insancl yardm gibi farkl alanlarda uzman olan ve tm
dnyada konuyla ilgili faaliyet gsteren kurumlardan
olumaktadr. Dnyann drt bir tarafndan titizlikle
elde ettikleri verilere sahiptirler. Hepsinden nemlisi bu
verilerin ve bilgilerin toplanmas konunun uzman olan
kiilerce yaplmaktadr. Bu nedenle kampanyann bilgi
ve veri toplama ekli gerekten son derece baarl ve
salam temellere dayanr. Bilgilerin hibirisi kurgusal
deildir. Somut tanklklara, mahkeme kaytlarna, tbbi
bulgulara vb dayanmaktadr.

Kampanya Materyalleri
Kampanya kapsamnda hazrlanan web siteleri hem
konuyla ilgili ayrntl bilgiler sunmu hem de izleyicilerinin aktif katlmn salamtr. Hazrlanan raporlarn
etkililii grsel malzemelerle arttrlmaya allmtr. Kampanyann ismi ayn zamanda slogan olmu:
kenceye Kar Bir Adm At! Slogan ksa, sade ve
anlalr. Kiileri dorudan eyleme aran ve hedefi
gayet net ifade eden bir anlatma sahip. Ayrca ikence
ve kt muameleyle mcadele etmek konusundaki kararllnn bir ifadesi olarak Asla Vazgemeyeceiz! slogann kullanmlar. Kampanya srasnda kullanlan TFZ
bantlar (Torture Free Zone kenceden Arnm Blge)
sembolik olarak eylemlerde ikencesiz blgeler olduunu
duyurmutur. Bireysel madurlar iin hazrlanan brorler, UAnn bireysel madurlar iin etkin ve kresel
eylemler gerekletirme hedefiyle uyumlu bir ekilde

tasarlanm. Brorlerdeki bilgiler ve eylem ars renk,

din, dil, rk, siyasi gr ayrm gzetmeksizin madurun
urad hak ihlaline odaklanm. Kampanya afilerinde
madurlarn ifadelerine yer verilerek ifadeler duygusal
smrden ok, eyleme tevik edecek ekilde kullanlm.
Hazrlanan tm materyallerde kullanlan dil evrensel ve
kapsayc olmu. Konuyla ilgili 12 Noktal Program
olarak bilinen basit bir nleyici program gelitirilerek,
ikencenin nlenmesi iin tavsiyeler niteliindeki bu
metin, uygulanabilir bir eylem program sunmutur.

Kampanyann rgtlenmesi
Kampanyann rgtlenmesi uluslararas dzeyde olduu
kadar ulusal dzeyde de gerekletirilen koalisyonlar
eklinde gerekletirilmitir. Bylece konuyla ilgili tm
rgtler ortak bir payda altnda bir araya gelmiler.
Eylemlerin rgtlenmesinde her lkedeki kampanya
koordinatrleri aktif bir rol oynam. Profesyonel alanlarn yan sra kampanyann planlanma aamasndan
uygulanma aamasna kadar gnlllerin katlm en
st dzeyde salanmaya zen gsterilmi. Kampanyada
zellikle temel yap olduka iyi oluturulmu: Eylem,
medya ve lobi. Bu nedenle kampanya koordinatrleri,
medya ve lobi koordinatrleriyle egdml almlar.
Koalisyon yeleri konuya ilikin hazrlanan ortak bildirilerin yan sra kendi metinlerini de kampanya srasnda
kullanabilmiler. Bu sayede uluslararas dzeyde yrtlen kampanya ile ulusal dzeyde yrtlen kampanyalar
arasnda herhangi bir uyumazlk yaanmam.
Tm bunlar salamak amacyla UA ube ve yaplarnn
grleri alnarak bir stratejik eylem plan oluturulmu.
Konuya dair bilgi notlar hazrlanm. Bu notlar vastasyla ncelikle UA yeleri ve alanlar kampanya ve kam-

101

panyann konusu hakknda bilgilendirilmi. Kampanya

balatlmadan nce kampanyaya destek vermesi muhtemel olan sivil toplum rgtlerinin yanna gidilerek tek tek
grmeler yaplm. Ayn yntem medya mensuplar iin
de izlenmi.

Kampanyann Elde Ettii Baarlar

Kampanya gayet somut baarlar elde etmi. Kampanya
bnyesinde oluturulan www.stoptorture.org web sitesi
zerinden balatlan eylemler ok sayda madurun
ikenceden kurtulmasna arac olmu. Bunun en somut
rneklerinden bir tanesi srail ynetimin elinde bulundurduu ve idare ettii Lbnann Khiam blgesindeki Khiam
Gzalt Merkezinin kapatlmasdr. Filistin ve gal
Altndaki Topraklarda faaliyet gsteren siyasi sulularn
tutulduu merkez, elde edilen ok saydaki madur ifadeleri ve raporlara gre tam bir ikencehaneydi. Yaplan
eylemler sonucunda kapatld ve srailin Lbnandan
ekilmesinin ardndan mze haline getirildi. www.stoptorture.org web sitesi, biliim teknolojilerini insanlk
yararna etkin bir ekilde kulland iin Revolution
2001 en iyi web sitesi dln ald. Yrtlen etkin lobi
faaliyetleri sonucunda BM kenceye Kar Szlemeye
Semeli Ek Protokol yrrle girdi. UCM Roma Tz
BM Genel Kurulunda kabul edildi. Bylece insanla
kar sular, sava sular ve saldrganlk suundan doan
ar ihlalleri yarglayacak olan uluslararas bir mahkeme
kurulmu oldu. AB, genileme srecinde UCMye taraf
olmay art kotu. Kampanya ve CINAT koalisyonu daimi klnd. www.stoptorture.org kampanya sonrasnda
Guantanamo zerine younlat. Kampanya kapsamnda
Trkiyede ikenceye kar mcadele veren STler ilk kez
zmir Seferihisarda bir araya gelerek ikence sorununu
tarttlar ve karlkl ibirliinin devamll konusunda

102

anlatlar. Hem kampanyann alnda hem de kampanya srasnda medya yaplan faaliyetleri etkin bir ekilde
haberletirdi.
Kampanyann balangc, gelime sreleri ve sonucu
hakknda zel bir mekanizma kurulmu. ncelikle kampanya hakknda alt aylk ve yllk izleme raporlar hazrlanm. Kampanya bittikten sonra kampanyann deerlendirmesini yapmak zere bir uzman grevlendirilmi,
kampanyann baarl olan ynleri kadar, baarsz olan
ynleri de tarafsz bir ekilde raporda konu edinilmitir.

Kullanlan Taktikler ve Yaplan

Eylemler
Kampanya srasnda eylem ve taktik olarak basn aklamalar, rapor ve bror basm, TV ve/veya radyo
programlar, reklm spotlar, afiler, TFZ band, eitim
malzemeleri, bilgilendirme toplantlar, eitim toplantlar, sokak stantlar ve eylemler, ilgili fuar, festival ve sempozyumlara katlm, mektup eylemleri, lobicilik, STler
ile bulumalar kampanyann btnne yaylacak ekilde
kullanld. Bu eylemlerin etkin bir ekilde kullanlmas
konuyla ilgili kamuoyu yaratlmasnda ok faydal oldu.
Kampanya erevesinde Trkiyede gerekletirilen temel
faaliyetlerden bir tanesi de UAnn Adil Yarglanma
El Kitabnn Trkeye evrilip cretsiz datlmas ve
bu konuda farkl illerde seminerlerin dzenlenmesidir.
Benzer nitelikli bir dier faaliyet, UCM konusunda gerekleti ve bylece UCM ilk kez kamuoyunun gndemine
tand. UAnn destekisi olan baz sanatlar kampanyaya ak destek verdi. Kamuoyunda grnrlkleri ok
olan U2 grubu ve Eurythmics grubunun sanats Annie
Lennox bu sanatlar arasndadr.

Fonlar
UA, 70 lke ve blgede iki milyona yakn yesi olan bir
rgt. Hkmetlerden ve hkmetleraras rgtlerden
kampanyalar iin ba kabul etmiyor. Bunun tek istisnas insan haklar eitimi faaliyetleridir. Kendi fonlarn
kendisi yaratan UA bu konudaki gcn yapm olduu
etkili eylemlerden alr. Bu eylemler ye toplamasna yardmc olduu gibi fon bulmasn da salamaktadr. Fon
bulmak iin kulland etkili yntemlerden biri de yz
yze yaplan grmelerdir.

Konuyla lgili Dier rnekler

kence ve kt muamele Trkiyenin sabkal olduu bir
konudur. Bu nedenle Trkiyedeki insan haklar rgtleri bu konuda ok uzun bir zamandr etin mcadeleler
vermektedir.
nsan Haklar Dernei (HD): 1986da kurulan HD
ikencenin nlenmesi iin kurulduu gnden beri pek ok
faaliyet ve proje yrtyor. Bu faaliyetlerden biri de 2004
ylnda kenceye Sessiz Kalma projesidir. kencenin
nlenmesi amacyla son on ylda gerekletirilen mevzuat
deiiklikleri ve bu deiikliklerin uygulamaya yansmalar ile bunlarn ikence davalar zerindeki etkileri
izlenerek rapor haline getirilmitir. Ayrca deiikliklerin
uygulamadaki yansmalarn grebilmek amacyla ikence davalarnn izlenmesi hedeflenmitir. Tm almalar
srasnda dokmantasyon verilerinden yararlanlm,
ayrca dzenli aralklarla blten, bror, afi, poster,
kartpostal yaynlanmtr. Kampanya iin yaplan dava
izleme sonular ve yasal taramalar kitap halinde toplanm. Kampanya rgtlenirken fon bulma ksm iin proje
hazrlanm. Proje Avrupa Komisyonunca desteklenmi.

kenceye Sessiz Kalma! kampanyas iin bkz:

www.ihd.org.tr/index.php?option=com_content&view=
article&id=1149&Itemid=142
ve
www.ihd.org.tr/index.php?option=com_content&view=
category&layout=blog&id=60&Itemid=140

KARA MAYINLARININ
YASAKLANMASI N
ULUSLARARASI KAMPANYA
Kampanyann Tarihesi
Kara Maynlarnn Yasaklanmas in Uluslararas
Kampanya 1992(Ekim)de alt sivil toplum kuruluunun
oluturduu bir grup tarafndan balatld. Bu kurululara kutu iinde yer verilmitir. Kurucu rgtlerin tm,
Afrika, Asya, Orta Dou ve Latin Amerikadaki almalar srasnda maynlarn toplumlar zerinde yaratt
korkun etkilere tanklk eden rgtlerdi.
Kampanyann kkenleri, sz konusu alt rgtn 1991 ve
1992 yllarnda kara maynlarnn yasaklanmas amacyla balattklar tekil kampanyalara dayanyor. Bunlardan
ilki Korkakln Sava: Kamboyada Kara Maynlar
balkl almayla nsan Haklar zleme rgtnn
Asya zleme Aya ve nsan Haklar in Doktorlarn
1991(Eyll)deki kampanyas oldu. Bunu Amerika
Vietnam Gazileri Vakf ve Uluslararas Medikonun
1991(Kasm)de kara maynlarnn yasaklanmas iin
balatt kampanya izledi. Ardndan, Uluslararas
Handikap rgt, Mayn Danma Grubu ile birlikte
kara maynlarnn yasaklanmas iin nc kampan-

103

Uluslararas Engelliler rgt (Handicap International):

19821986 yllarnda Kamboya, Tayland, Burma (eski adyla
Myanmar) ve Laosdaki mlteci kamplarnda kurulan binlerce
ampte (bir uzvunu kaybetmi) kiiye yardm etmek amacyla
kurulmu bir rgttr. Ana temas engellilik ve kara maynlardr.
Bu alanda alan pek ok rgt gibi son yllarda misket bombalarn gndemine almtr. Merkezi ngiltere, Londradadr. www.
handicap-international.org.uk/

yay balatt. Balatlan kampanyalar takiben 1992

(Ekim)de New Yorkta bir araya gelen alt rgt, 1993
ylnda Londrada gereklemek zere, kara maynlarnn
yasaklanmas hakknda ilk uluslararas ST konferansn
rgtlemek zere anlatlar ve bylece ortak kampanya
balam oldu. Avrupa blgesinde ulusal dzeyde balayan kampanyalar 1993(Mays)de 40 STden 50 katlmcyla gerekleen konferansla uluslararas bir boyut
kazand. Konferansta kampanyann ynlendirme komitesi seildi ve koordinatrln Amerika Vietnam Gazileri
Vakf stlendi.
Bylesi bir kampanyann balatlmasnda silahl atma
blgelerinde kara maynlarnn yaratt ykm en nemli
etken niteliindedir. Kampanyann bileenleri konuyla
dorudan ilgili kurumlar. Bu STlerin hemen hepsi hak
temelli alan rgtlerden oluuyor. Bunlarn iinde bir
tek Amerika Vietnam Gazileri Vakf farkl bir anlaya
sahiptir. Bununla birlikte Vakf da kara maynlarnn
madurlar tarafndan kurulmu bir rgt. Hepsini bir
araya getiren ortak nokta, savan meydana getirdii
ykm ve insan zerindeki olumsuz etkileriyle ilgileniyor
olmalardr.
Kampanyann belli bir ynlendirme komitesi ve koordinatr olmakla birlikte temel ilkesi brokratik olmayan bir
kampanya yrtmek olmu. Bu nedenle tamam bamsz STlerden meydana gelen kampanyann herhangi
bir sekretaryas ve merkez ofisi yok. Kara maynlarnn
yasaklanmas iin genel bir ama etrafnda bir araya gelmiler ve her rgt kendi iinde kendi almasn da yapmaya da devam ediyor. Kampanyay yrten sivil toplum
rgtlerinin almalarn bir araya getiren ey ise kara
maynlarnn yaratt insani krize dikkatleri ekmek ve
bu krize bir zm bulmak. Kampanyann bu soruna

104

nsan Haklar zleme rgt (Human Rights Watch): nsan

Haklar zleme rgt, 1978de Helsinki zleme rgtnn
(Helsinki Watch) kurulmasyla balad. Helsinki zleme rgt
balangta eski Sovyetler Birlii ve Dou Avrupa lkelerindeki
insan haklar ihlallerini izlemek zere kurulmutu. Bunu 1981de
Amerika zleme rgt (Americas Watch) takip etti. 1980lerde
arka arkaya Asya zleme (Asia Watch, 1985), Afrika zleme
(Africa Watch, 1988) ve Ortadou zleme (Middle East Watch,
1989) kuruldu. Bu rgtler zleme Komitesi olarak bir araya
geldiler ve 1988de nsan Haklar zleme rgt (Human Rights
Watch) adn aldlar. Tm dnyada insan haklarnn savunulmas
iin mcadele veriyorlar. Sekiz farkl lkede toplam on farkl
ofisleri bulunmaktadr. www.hrw.org
Uluslararas Medico (Medico International): 1968 ylnda
Almanyada kuruldu. Kurulmasnda Vietnam Savann etkisi
byktr. Salk, insan haklar, sava ve iddet, psikolojik destek,
olaanst hal yardmlar temel alma alanlar. Bunlar salk,
insan haklar ve sosyal yardmlama olarak ana balk altnda
toplamak mmkn. Tek bana bir sosyal yardmlama dernei
olmaktan ok, zellikle olaanst hallerde sorunlara kalc
zmler retmeye alan bir rgt. www.medico.de
Uluslararas Mayn Danma Grubu (Mines Advisory Group
International): 1989da Sovyetler Birliinin Afganistandan
ekilmesinden sonra blgedeki kara maynlarnn ve dier patlamam bomba ve ar toplarn temizlenmesi amacyla almalarna balad. Daha sonra ayn almalar Kamboyada yapt.
Bu lkelerdeki almalar, Kuzey Irak, Somali ve Angola izledi.
Halen otuz be farkl lke ve blgede faaliyet gsteriyor ve savaa bal dier sorunlarn zlmesi iinde aba harcyor. www.
maginternational.org
nsan Haklar in Doktorlar (Physicians for Human Rights):
1981 ylnda ABD Bostonda doktorluk yapan Jonathan Finen
ilide General Augusto Pinochetn askeri cunta rejimi srasnda
meydana gelen kayp vakalarn inceleme giriimiyle balad.
Bunu Latin Amerika lkelerindeki dier faaliyetler takip etti.
Dr. Fine, 1983de Amerikan nsan Haklar Komitesini kurdu.
Ardndan 1986da kendisi gibi dier salk profesyonellerinin
giriimiyle nsan Haklar iin Doktorlar kuruldu. nsan haklar
ihlallerinin yaratt salk sorunlar ve bunlarn soruturularak
sona erdirilmesi hedefi zerine odaklanan rgt ABDde bulunuyor. physiciansforhumanrights.org
Amerika Vietnam Gazileri Vakf (Vietnam Veterans of America
Foundation): 1978 ylnda, ABDdeki Vietnam Sava gazileri
tarafndan kuruldu. Vietnam Savann gazilerine ve ailelerine
destek ve yardmlama amacyla kurulan vakf, zellikle sava
gazilerinin toplumla yeniden btnlemesi konusunda faaliyetlerde bulundu. www.vva.org

DANIMA KURULU

bulduu en temel zm, kara maynlarnn retiminin,

ticaretinin ve kullanmnn evrensel dzeyde yasaklanmasn salamak olmu. Bu alt rgt, yrttkleri bamsz
almalardan elde ettikleri bilgiyi, birikimi, tecrbeyi
birbirleriyle paylaabilecekleri ortak bir zeminde toplanmlar. Ayrca bir araya gelerek tek balarna yaratabileceklerinden ok daha etkili bir mekanizma yaratmlar.
Farkl blgelerden ve ktalardan sivil toplum rgtlerinin bir araya gelmesi kampanyann yaygnlamas, bir
kamuoyu oluturmas, hkmetler ve Birlemi Milletler
gibi hkmetleraras organizasyonlar zerinde etkili
olmalarn salam. Kampanyann brokratik olmayan
bir ekilde rgtlenmesi ve her rgtn kendi bamsz
almasna devam etmesi kaotik bir ortam dourmam.
Kampanyann kendi iinde son derece rgtl ve profesyonelce alan bir koordinasyon yaps var. lk olarak
1993 ylnda Kampanya Ynlendirme Komitesi kurulmu. 1999 ylnda bu komite Koordinasyon Komitesi
adn alm.
2004 ylnda kampanyann rgtlenme yaps yeni bir
biim kazanm. Kampanyann bir Danma Kurulu
bulunuyor. Bu kurul, kampanyay dzenleyen rgtlerin farkl kesimlerinden gelen temsilcilerden oluuyor.
Danma Kurulu yelik konular hakknda dnp tartyor ve deerlendirmeler yapyor. Ayrca bir dare
Komitesiyle birlikte stratejik planlama iin alyor.
Tm bu almalar kampanyann profesyonelleri tarafndan kolaylatrlyor.
Kampanyann Danma Kurulunda dnyann drt bir
tarafndan gelen 22 rgt yer almaktadr:

Kara Maynlarnn Yasaklanmas in Afgan

Kampanyas (Afghan Campaign to Ban Landmines);
Kamusal Politikalar Dernei, Arjantin (Asociacion
para Politicas Publicas, Argentina); Kara Maynlarnn
Yasaklanmas in Brezilya Kampanyas (Brazilian
Campaign to Ban Landmines); Kara Maynlarnn
Yasaklanmas in Kamboya Kampanyas (Cambodia
Campaign to Ban Landmines); Kara Maynlarnn
Yasaklanmas in Kolombiya Kampanyas (Colombia
Campaign to Ban Landmines); Danimarka Kilise
Yardm (Dan Church Aid); Uluslararas Engelliler
(Handicap International); nsan Haklar zleme
rgt (Human Rights Watch); Kara Maynlarnn
Yasaklanmas in Uluslararas Kampanya Grcistan
Komitesi (ICBL Georgian Committee); Nkleer Savan
nlenmesi in Uluslararas Doktorlar rgt, Zambiya
(IPPNW, Zambia); Kara Maynlarnn Yasaklanmas
in talyan Kampanyas (Italian Campaign to Ban
Landmines); Kara Maynlarnn Yasaklanmas in
Japonya Kampanyas (Japan Campaign to Ban
Landmines); Kara Maynlar Kaynak Merkezi,
Lbnan (Landmines Resource Centre, Lebanon);
Karamaynlar Eylemi (Landmine Action); Mayn
Eylemi Kanada (Mines Action Canada); Moviment
per la Pau, spanya; Kara Maynlarnn Yasaklanmas
in Nepal Kampanyas (Nepal Campaign to Ban
Landmines); Norve nsani Yardm (Norwegian Peoples
Aid); Uluslararas iddet Kartlar (Nonviolence
International); Koruma, Msr (Protection, Egypt);
Hayatta Kalanlar Topluluu (Survivor Corps); Kara
Maynlarnn Yasaklanmasin Tacikistan Kampanyas
(Tajikistan Campaign to Ban Landmines)

Kampanyann be kiiden oluan dari Komitesi ile dokuz

kiilik bir profesyonel kadrosu bulunmaktadr.
Kampanyann en gl yan, rgtlenme ekli. Dnyann
drt bir tarafndan gelen sivil toplum rgtlerinin varl
kampanyann etkisini arttrm. Katlmc STler dorudan konuyla ilgili rgtler. Hatta bizzat mayn madurlar kampanyann iinde yer alyor. Bu nedenle sorunun
boyutlarn yerinde gzlemleyen rgtler. Ayrca lobicilik
konusunda olduka etkin bir gce sahipler. Kampanyann
frsatlarn ise kampanyann zm bekleyen can alc bir
sorun zerinde ina edilmesi, yani somut ihtiyalar zerine oturmas oluturuyor. Ayrca silahszlanma konusunda
1980li yllarn ikinci yarsndan sonra balayan hareketlilik, kampanya iin ok verimli bir zemin yaratm.

105

Hedef grup birer potansiyel madur durumunda. Zayf

olan yn ise balangta bu konuda hibir uluslararas
belgenin olmamas. En byk tehdit, devletlerin en byk
mayn reticisi, satcs ve kullancs olmas. Buna kontrol edilmesi en g kesimlerden biri olan silahl politik
gruplar da eklemek gerekiyor. Bununla birlikte kampanya gl olan ynler zerine kurulmu. Frsatlar iyi
kullanlm. Zayf olan ynn yani uluslararas belgenin
olmamasnn zerine gidilmi ve Ottowa Szlemesi gibi
bir metnin ortaya kmas salanm. Bylece kampanyaya ynelik tehditlerin devletle ilgili ksmn greceli
olarak zm. Hepsinden nemlisi kampanya devletlerin
yan sra silahl politik gruplar da hedeflemi. Mayn
kullanan rgtler ak bir dille deifre edilmi ve protestolar dzenlenmi. rnein Trkiye raporlarnda Trkiye
devletinin mayn konusundaki politikalarnn yan sra,
PKKnin de mayn kulland belirtilmi ve bu konuda
PKKye ynelik arlarda bulunulmu.

Kampanyann Ama ve Hedefleri

Kampanyann ana konusunu kara maynlar oluturuyor.
Sorun ise kara maynlarndan en fazla sivillerin etkilenmesi ve sivillerin sava zamanndan ok bar zamannda
bu sorunu yaamas. Buna bal olarak kampanyann en
genel amac ulusal, blgesel ve uluslararas dzeyde kara
maynlarnn yasaklanmas. Kampanya bu amaca hizmet
etmek iin kara maynlarnn yasaklanmasn ve temizlenmesini gerektiren Ottowa Szlemesinin lkeler tarafndan kabul edilmesi ve evrensel dzeyde uygulanmasn
hedefliyor. Son yllarda kara maynlarnn yasaklanmas
iin balattklar abaya misket bombalarn da eklediler.
Buna uygun olarak bir dier hedefleri yasa hayata geirebilmek iin STler arasnda iyi iletiim salamak ve
bilgi paylamn temin etmek.

106

Veri toplanmasnda yaanan gelime, bugn dnyada

yaklak 350 ila 400 bin mayn kazazedesinin olduunu
gstermektedir. Bu rakamn 500 bine kadar kabilecei,
her yl 15 ila 20 bin yeni mayn ve patlamam mhimmat olaynn da meydana geldii tahmin edilmektedir.
Yetmiten fazla lkede ve uluslararas olarak tannmayan
alt blgede hl mayn bulunmaktadr.
Kara mayn kurbanlarnn ou siviller. Zararlarn nemli bir ksm sava zamannda deil, bar zamannda meydana geliyor. Bu adan bakldnda kampanyann ama
ve hedefleri gayet doru ve yerinde seilmi. Dorudan
doruya bir sorunun kalc bir ekilde zmlenmesini net
bir ama olarak nne koymu. Kara maynlarnn yasaklanmas ve temizlenmesi iin artk uluslararas dzeyde
kabul grm hukuki bir metnin var olmas kampanyann
bir dier gl yan. lkelerin szlemeye taraf olmalar
ve szleme hkmlerini uygulamalarn talep etmek, net,
gereki ve baarlabilir bir hedef. Kampanyay dzenleyen rgtlerin konu hakknda tecrbe ve bilgi sahibi
olmas, alma yaptklar sorunun zmne ilikin
somut neriler ve taktikler gelitirebilmelerini salam.
Kampanyann hedef kitlesini hem ulusal hem de uluslararas kamuoyu oluturuyor. nk hem ulusal hkmetler
hem de Birlemi Milletler gibi hkmetleraras kurumlar etkilenmek istenmi. Ayrca sivil toplumun potansiyel
mayn maduru olabileceini unutmamak gerek. Bu yaklam sadece scak atmalarn yaand ve dolaysyla
mayndan en ok etkilenen blgeleri deil, bu blgelerin
dnda kalan kesimleri de iin iine katm. Yine grece
kalknm lkelerde insani yardm amal ya da antimilitarist faaliyetler yrten sivil toplum rgtlerinin de
destei alnm.

Bilgi ve Veriler
Kampanyann bilgi ve veri toplama ksm son derece
baarl ve salkl bir yapya oturtulmu. Bu amala sivil
toplum temelli bir program oluturulmu. Kampanya
erevesinde Ottowa Szlemesinin 1997de kabul
edilmesinin ardndan szlemenin devletler tarafndan kabul edilmesini ve uygulanmasn izlemek zere
1998(Haziran)de Kara Mayn zleme (Landmine
Monitor) program oluturulmu. Program ilk raporunu
1998de yaynlam. Halen almalarna devam ediyor.
Program, kampanya bnyesinde oluturulan a sayesinde dnyann tm blgelerinden ve lkelerinden salkl
veriler toplayabiliyor. Her yl konuyla ilgili olarak farkl
dillerde bir rapor yaymlanyor. Trkiyede de Maynsz
Bir Trkiye Giriimi bu an iinde yer alyor. Bilgi ve
verilerin salkl toplanmas, kampanyann salkl bir
ekilde yrtlmesi salyor. Bu sayede ihtiyalar belirleniyor, ncelikler tespit ediliyor. Kara Mayn zleme
hakknda daha fazla bilgi iin: lm.icbl.org/index.php.

Kampanya Materyalleri
Kampanyann dzenli olarak gncellenen interaktif bir
web sitesi var. Web sitesi, kampanya iin, www.icbl.org,
ayr, Kara Maynlarn zleme program iin, lm.icbl.
org/index.php, ayr oluturulmu. Hazrlanan raporlar
uzman bir kadro tarafndan hazrlanm. Saysal veriler
ve bu verilerin grafikler halinde gsterilmesi, raporun
vermek istedii mesajn anlalmasn kolaylatryor.
Kampanyann web sitesinde ve kampanyann tantlmas iin hazrlanan brorlerdeki veriler dzenli olarak
gncelleniyor. Hazrlanan materyallerde bol miktarda
grsel malzeme kullanlmas, bunlarn etkisini arttryor.
Kampanyann tantm iin kullanlan sloganlar ksa ve

anlalr: Maynsz Bir Dnya Mmkn (A Mine-Free

World) ve Grev Yaplabilir (Mission Possible). Bunlar
hem esprili ve eit oranda ciddi hem de umut verici sloganlar. Bylece katlmclara ya da destekilere makul
bir ereve izilmi. Bu sloganlara ek olarak Kara
Maynlar Durdurulmaldr, Biz Doru Patikada
Duruyoruz, Gl Mayn, Aptal Fikir gibi sloganlar
kullanlm. Bunlarn iinde en ok bilinir hale gelen
Maynsz Bir Dnya Mmkn olmu. Grsel malzemeler kullanlrken duygusal smrye yol aacak bir tutum
sergilenmemi. Hazrlanan materyallerde tarafsz bir dil
kullanlmasna zen gsterilmi. Devletlerin konuyla ilgili
tutumuna eit mesafede yaklalm.

Kampanyann rgtlenmesi
Kampanyann rgtlenme ekli, STler iin bal bana bir model tekil ediyor. STler arasndaki ibirlii
olumlu sonular dourmu. Ortak bir sylem gelitiren
STlerin arasnda brokratik bir yaplanmann olmamas kampanyann baarl ynlerinden birisi. rgtlenme
baarsnn en somut rnei, alt ST ile balayan kampanyann bugn yaklak bin yz rgt bir araya
getiren uluslararas bir a halini almas. Kurulan a,
insan haklar, insani yardm, ocuk, bar, engelli, gazi,
tp, mayn kart eylemler, kalknma, silah kontrol,
din, evre ve kadn gruplarn kapsyor. An yeleri
kendi faaliyetlerini farkl biimlerde gerekletiriyorlar.
Dzenli olarak politik stratejilerini, kampanya faaliyetlerini, elde ettikleri baarlar, soruna ilikin fikirleri ve
konuyu nasl ele aldklarna dair fikirleri birbirleriyle
paylayorlar. Farkl lkeler arasndaki bu bilgi deiimi
ulusal dzeydeki kampanyalara bir katk salyor. Bunun
yan sra uluslararas dzeyde yrtlen kampanyaya bir
ivme de kazandryor. Baarl bir rgtlenmenin, baa-

107

rl bir kampanya yrtebilecei, elde edilen baarlarn

daha byk bir rgtlenme ile daha byk kampanyalar
dzenlenmesine zemin hazrlayabileceine iyi bir rnek.
Nitekim kampanya gnmzde kara maynlarnn yasaklanmasnn yan sra misket bombalarnn da yasaklamasn gndemine alm durumda. Ayrca kampanya bir a
oluturmann ve bu a altrabilmenin en iyi rneklerinden birini tekil ediyor.
Bu rnek, pek ok adan bir kampanya dzenlerken bir
kz, ye saymz az, bizi kimse tanmyor, ok yerel
bir rgtz, vb nedenlerle kampanya yapmaktan vazgeen rgtlerin, isterlerse kendileri gibi dier STler ile
bir araya gelerek ok byk iler yapabileceini gstermesi bakmndan da takdire deer niteliktedir. zellikle
de esnek rgtlenme tarz bu tr birlikteliklerin srdrlebilir kampanyalar gerekletirebileceini gstermektedir. Kampanyann rgtlenme modeli asnda pek
ok lkede aya bulunduu gibi Trkiyede de bir aya
bulunuyor: Maynsz Bir Trkiye Giriimi.
Maynsz Bir Trkiye Giriimi
Muteber reten
Uncular Caddesi 36, Yldrm Han, Kat 2, skdar,
stanbul
Telefon (0216) 492 0504
Fax: (0216) 492 1840
Eposta: bilgi@mayinsizbirturkiye.org
Web: www.mayinsizbirturkiye.org

108

Kampanyann Elde Ettii Baarlar

Kampanya, ama ve hedefleri, dayand gerekeler, kullanm olduu materyaller ve elde ettii sonular bakmndan son derecede baarldr. Kampanya baladktan
hemen sonra Avrupa blgesinde balatlan kampanyalarn
da etkisiyle Avrupa Parlamentosu 1992(Aralk)de kara
maynlar hakknda bir karar alm ve be yl sreyle kara
mayn ticaretinin durdurulmasn kararlatrmtr. Ayrca
i atmalar da ierek ekilde bir Silah Szlemesinin
hazrlanmas iin arda bulunmutur. UNICEF (BM
ocuklara Yardm Fonu), 1993(Eyll)de kara maynlarna ncelik verilmesi gerektiine dair bir ar yapmtr. Bir
ar da 1993 (Aralk)de konvansiyonel silahlarn kullanlmas hakkndaki 1980 szlemesini yeniden gzden geirmek zere BM Genel Kurulundan yaplmtr. Ayn BM
Genel Kurulu anti personel kara maynlar ticaretinin durdurulmasna ynelik bir karar kabul etmitir. Kampanya
pek ok lkede ulusal dzeyde balatlm ve giderek artan
oranda uluslararas bir boyut kazanmtr. 1997(Ekim)de
kampanya ile kampanyann koordinatr Jody Williams,
Nobel Bar dlne layk grlmtr. Tm bu gelimeleri takiben ayn yl BM Genel Kurulu Kara Maynlarnn
Yasaklanmas Hakknda Ottowa Szlemesini kabul etmitir. u an Szlemeye 156 lke taraf olmutur. 39 lke
henz taraf deildir. Benzer ekilde 2007(ubat)de Oslo
Sreci olarak bilinen bir dizi giriim sonunda 2008 sonu
itibariyle misket bombalarn yasaklayan bir szlemenin
kabul edilmesi kararlatrlmtr. Bu konuda 46 lkenin
katlmyla bir bildirge yaynlanmtr. Pek ok diplomatik
grmenin sonunda, 30 Mays 2008 Dublin Diplomatik
Konferansnda Misket Bombalar Szlemesi kabul edilmi ve 34 Aralk 2008de Szleme Oslo (Norve)da
imzaya almtr. u ana kadar Szlemeyi 100 lke
imzalam bulunmaktadr. 95 lke henz imzalamamtr.

Kullanlan Taktikler ve Yaplan

Eylemler
Kampanya aadaki taktik ve eylemi kullanmaktadr:
> Kara maynlar hakknda farkndalk yaratmak,
> Yerel dzeydeki kampanyalara katlmak veya bu kampanyalardan bir tanesini balatmak iin tevik,
> Hkmetlerin ilgili szlemeleri imzalamas iin bask
oluturmak ve bu amala imzalar toplamak,
> lkelerin dileri bakanlklarna lobi mektuplar
gndermek,
> Yerel basn bu konuda harekete geirmek,
> Kamusal dzeyde eylemler rgtlemek: Sergiler, film
gsterimleri, haftalk toplantlar, sokak gsterileri, mektup yazma eylemleri, konferanslar ve seminerler dzenlemek vb,
> Gnll olarak faaliyetlere destek vermek ve destek
bulmak,
> Kampanyayla ilgili verileri ve yaplan almalar
yaygnlatrmak,
> Fon bulmak.
Kampanyann en gl ayaklarndan bir tanesini etkin
bir lobi faaliyeti oluturuyor. Lobi faaliyeti zellikle
ilgili szlemelerin kabul edilmesi srecinde etkili olmu.
Kamuoyuna ynelik etkinliklerde biz yaptk siz gelin
mantndan ok birlikte yapalm anlay son derece
olumlu etkiler dourmu. Hak temelli bir yaklamn yan
sra toplum ve ihtiya temelli bir yaklam benimsendii
iin kampanyaya olan destek ve katlm artm.

Fonlar
Kampanya iin baarl bir fon bulma stratejisi benimsenmi. Tek bir fona ya da ana sponsora bal kalnmam.
Kampanyann bireysel destekleyicilerinin yan sra ok
sayda kurumsal destekisi bulunuyor. Ayrca bu konuda
uluslararas toplumun konuya ynelik ayrd uluslararas bir ibirlii fonu var. Birlemi Milletler Kalknma
Tekilatnn verilerine gre 2007 iin ayrlan fon 430
milyon dolar.

Konuyla lgili Dier rnekler

Kara Maynlarnn Yasaklanmas in Uluslararas
Kampanya STler iin rgtlenme konusunda bir model
oluturduu gibi, silahszlanma konusunda yaplan dier
kampanyalar iin de bir model oluturuyor. Bunun en
somut rnei, Silahlar Denetlensin Kampanyasdr.
Silahlar Denetlensin Kampanyas (Control Arms
Campaign): Her yl konvansiyonel silahlarla be yz
binin zerinde insan lyor. Bu dakikada bir kiinin
ld anlamna geliyor. Her yl yaklak sekiz milyon
hafif silah retiliyor ve bunlarn ou sivillerin eline
geiyor. Sivillerin sahip olduu silah says, devletlerin
elindekinden daha fazla. Hafif silahlarn yzde altm
sivillerin elinde. Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin
be daimi yesi olan ABD, Britanya, Fransa, Rusya ve
in dnya konvansiyonel silah ihracatnn yzde 88ini
elinde tutuyor. Silahlar Denetlensin Kampanyas, bu
krize dur demek iin Uluslararas Af rgt, Oxfam ve
120 lkeden yaklak 800 STnn ye olduu IANSA
(The International Action Network on Small Arms - Hafif
Silahlar Hakknda Uluslararas Eylem A) tarafndan
2003(Ekim) tarihinde, yaklak 70 lkede balatld.

109

Kampanyann amac silah ticaretini kontrol altna alacak

uluslararas bir Silah Ticareti Szlemesinin Birlemi
Milletler tarafndan kabul edilmesiydi. Kampanya STler
arasndaki ibirliinin gzel bir rneini oluturdu.
BMye imza yerine, eyleme katlan bir milyon kiinin
yzlerinin fotoraf gnderildi. Etkin bir lobi faaliyeti
yapld. Silah ticaretinin snrlandrlmas iin bir szlemenin kabul edilmesi saland. Bu Szleme, silahlarn insan haklar ihlallerinde kullanlabilecei lkelere
ihracn yasaklayacak. ok sayda eylem rgtlendi.
Szlemenin uygulanmas iin kampanya halen devam
ediyor. Trkiyede kampanyaya UA Trkiye ubesi
destek verdi. Bu konuda bkz: www.controlarms.org/en.
Ayrca Trkiyede faaliyet gsteren rgtler:
Uluslararas Af rgt Trkiye ubesi
Abdlhakhamid Caddesi 30/5 Talimhane, Beyolu,
stanbul
Telefon: (0212) 361 6217 ve 18
Faks: (0212) 361 6219
E-posta:posta@amnesty.org.tr
Web: www.amnesty.org.tr/yeni
Umut Vakf
Yldz Posta Caddesi 52, Esentepe 34340 stanbul
Telefon: (0212) 337 29 93
Faks: (0212) 288 66 75
E-mail: vakif@umut.org.tr
Web: www.umut.org.tr

46664 KAMPANYASI
Kampanyann Tarihesi
46664... Bu rakam pek ok kii iin bir anlam ifade etmeyebilir. Ancak, Gney Afrika Cumhuriyetinin apartheid
rejimine, yani siyahlara kar uygulad rk ayrmclna
kar verdii mcadeleden dolay yaamnn yirmi yedi
yln Cape Towndaki Robben Adasndaki hapishanede
geiren Nelson Mandela ve adna kampanya balatt
milyonlarca HIV/AIDS maduru iin ok ey ifade ediyor. Mandela yirmi yedi yllk hapishane yaam boyunca
46664 mahkm numarasyla arlm. Numarayla arma, apartheid rejiminin muhalifleri aalamak amacyla
kulland bir strateji. Nelson Mandela kendisi iin byk
bir anlam olan bu numaray 2002 ylnda AIDSi durdurmak iin yaamnn bir dakikasn ver mesajyla balatt kampanyaya isim olarak verdi. Mandela, kampanyann alnda AIDS uzun zamandr sadece bir hastalk
deil, artk bir insan haklar sorunudur, diyordu.
Bu mesaj tm dnyada yank buldu. 2002 ylndan itibaren kampanya bir dizi eylemle hayata geirildi. Konserler
dzenlendi, kamusal aklamalar yapld. Kitle gsterileri
gerekletirildi. HIV/AIDSin Nelson Mandelann zel
yaam iinde byk bir nemi var. Mandelann olu
Makgatho Lewanika Mandela 6 Ocak 2005 tarihinde HIV/
AIDS nedeniyle ld. Kampanya halen devam ediyor ve
HIV/AIDS madurlarna yardm etmek iin aba harcyor.
Kampanya iyi gerekelendirilmi. HIV/AIDS bugn
byk bir sorun. Kampanyann en gl yann kukusuz
Gney Afrikadaki mcadelenin sembol olan Nelson
Mandelann kimlii oluturuyor. Bu kampanyaya destek
verenler iin byk bir etki. Ayrca frsatlar ok iyi deer-

110

lendirilmi. Nelson Mandelann serbest braklmas iin

uluslararas dzeyde balatlan kampanyaya ok sayda
tannm mzik grubu destek vermiti. Bu gruplar desteklerini 46664 kampanyas srasnda da devam ettirdiler.
Bu, kampanyaya ynelik maddi ve manevi destei bir kat
daha arttrd. Kampanyann en byk tehdidi ise bizzat
sorunun kendisi yani HIV/AIDS. Halen zm bekliyor.
Tedavi amal kullanlan ilalar ok pahal. la irketlerinin bu konudaki tutumu ok olumsuz. Ancak kampanya
gl olan ynn ok iyi kullanyor. Nelson Mandela
doksan yana ramen mcadele etmekte srarl. la irketlerine kar hem fiilen hem hukuken mcadele veriliyor.

Kampanyann Ama ve Hedefleri

BM raporlarna gre ortalama 33 milyon (30 ila 36
milyon) insan HIV/AIDS virsyle yayor. Bugne kadar
HIV/AIDS virsnden etkilenerek len insan says yirmi
be milyondan fazla. Dnyann deiik yerlerinde gnde
on drt bin civarnda insan HIV/AIDS virsnden etkileniyor. Afrika salgn hastalklardan dolay len 17 milyon,
HIV/AIDS virsnden etkilenmi olan 22 milyon insanyla dnyann herhangi bir blgesinden ok daha fazla HIV/
AIDS virs tarafndan vurulmu bir durumda.
Bugn Afrikada HIV/AIDS virs on bir milyondan
fazla ksz yaratmtr. Rakamlara gre Gney Afrika
nfusunun yzde 25i HIV/AIDS virsnn etkisi altnda
bulunuyor.
HIV/AIDS ve insan haklar arasndaki balant, kendisini
temel olarak alanda gstermektedir: Maduriyeti arttrc rol oynamas, ayrmclk ve damgalanma, hastaln
durdurulmas iin etkili nlemlerin engellenmesi.

Bu sorun karsnda kampanyann en genel amac HIV/

AIDSden arnm bir dnya yaratmak. HIV/AIDS
konusunda farkndalk yaratarak, dikkatleri bu sorunun
zerine ekmek, sorunun giderilmesi iin uygun politikalarn belirlenmesini salamak kampanyann hedefleri
arasnda.

Bilgi ve Veri Toplama

Kampanya kapsamnda, bilgi ve veri toplama konusunda ngilterede HIV/AIDS konusunda faaliyet gsteren
uluslararas bir yardm kuruluu olan AVERTten faydalanlyor. AVERT dnyann drt bir yanndan veri topluyor. Ayrca HIV/AIDS konusunda Birlemi Milletlerin
UNAIDS program dzenli olarak her yl raporlar yaynlyor. Dolaysyla kampanya etkin ve dnyann drt bir
yanndan gelen verilere dayanan bir bilgi toplama sistemi
kullanyor.

Kampanya Materyalleri
Kampanyann en temel materyali, 46664 web sitesi.
Burada yaplan almalarn videolar, fotoraflar sergileniyor. Saysal veriler dzenli olarak gncellenip kampanya etkinlikleri duyuruluyor. Forum sayfas zerinden
tartmalar yaplyor. Kampanyann slogan gayet basit:
46664: Her ey Bizim Elimizde.
Bu slogann zerinde yer ald tirtler hazrlanm. Bu
tirtler hem kampanyann tantmna yardmc oluyor
hem de gelir elde etmek iin kullanlyor. Bilezik, afi, el
antas da mevcut. Kampanya yararna verilen konserlerin CDleri de burada sata sunuluyor.

111

Kampanyann rgtlenmesi
Kampanyann kendisi aslnda rgtlenmeyi de beraberinde
getirmi. HIV/AIDSin nlenmesi iin bir inisiyatif olarak
yola klm. Kampanyann arkasnda Nelson Mandela
tarafnda kurulmu farkl rgt bulunuyor. Bunlardan
ilki kampanyann da destekisi olan Nelson Mandela Vakf.
Mandela kampanyay rgtledikten sonra 2004 ylnda kamusal yaamdan tamamen ekilmi. Sadece
destek amal olarak eylemlere katlmaya balam.
Kampanyann organizasyonunu bir grup profesyonel ve
uzman devam ettiriyor. Uzmanlar zellikle HIV/AIDS
konusundaki sorular yantlyor, bu konuda bilgilendirme
almalar yapyor. Profesyoneller konserleri, sergileri
ve fon bulma almalarn rgtlyor.

Kampanyann Elde Ettii Baarlar

HIV/AIDS hakkndan farkndalk yaratmak iin balatlan
kampanya zellikle nllerin destei ile tm dnyada son
derece baarl bir etki yaratm. Queen, Paul McCartney,
Bono, Dave Stewart ve Peter Gabriel, Annie Lennox,
Aretha Franklin, The Edge, Brad Pitt, Joan Baez ve daha
pek ok nl kampanyaya destek veriyor. Konserlerde
HIV/AIDS konusunda aydnlatc konumalar yaplyor.
Konserler Gney Afrikann dnda Madrid, Londra ve
New Yorkta da dzenlenmi. Bu kentlerde fotoraf sergileri alarak bilgilendirmeler yaplm. Kampanyaya bir
destek de spor alanndan gelmi. Euroleague Ynetimi
16 takmn oyuncular, kolar, hakemleri ile kampanyaya destek vermi. Oyuncular, kolar ve hakemler
ma boyunca kampanyann ismi olan 46664 rakaml
dvmeyi vcutlarnda tamlar.

112

Erkekler Euroleague Top 16da mcadele eden

Fenerbahe lker, rakibi Cibona Zagreble oynayaca
mata Euroleague organizasyonu ierisinde yer alan ve
HIV/AIDSle sava kapsamnda toplumu bilgilendirme
amac tayan kampanyaya destek vermi. Bu organizasyon erevesinde basketbolcular sahaya kampanya ile
ilgili t-shirtleriyle ve dvmeleriyle kmlar.

Kullanlan Taktikler ve Yaplan

Eylemler
Kampanya temel eyleme dayanyor. Bunlardan ilki
kamuya ak alanlarda fotoraf sergileri ve video gsterileri dzenleyerek dikkatleri kampanyaya ekmek. kincisi
ve belki de kampanyann en gl eylemi, nllerin desteiyle gerekleiyor. nller, kampanyaya iki biimde destek veriyorlar. Konserlerde yer alarak arklaryla kampanyann duyurulmasn salyorlar. Ayrca ok sayda
sanat 46664 Bykelisi olarak grev yapyor ve kampanyay tm dnyada duyurmak iin aba harcyor. Spor
takmlarnn varl da ie ayr bir boyut katyor. nc
eylem, web sitesi zerinden ve yaplan toplantlarla HIV/
AIDS hakknda bilgilendirmeler yapmak. Her eylem
de temel olarak bir eriim faaliyetinin rn. Dolaysyla
eriim faaliyetleri kampanyann ana taktiklerinden.

Fonlar
Kampanyann fon bulma konusunda temel aya var.
Bunlardan ilki konserler. kincisi kampanya iin retilen
materyallerin satndan elde edilen gelirler. nc olarak ise bireysel ve kurumsal destekleyiciler. Her nden
de gelir elde eden kampanya bu sayede geni kapsaml
almalara imza atabiliyor.

PLAZA DE MAYO ANNELER

Kampanyann Tarihesi

len saatlerinde meydanda toplanmaya ve ortadaki

piramidin evresinde ikier ikier tur atmaya balad.
Annelerin says, ayn yln sonunda yz buldu.

Arjantinin tarihe kirli sava olarak geen 1976

1983 yllar arasndaki askeri diktatrlk dneminde, darbeyle lke ynetimini ele geiren generaller,
Ulusal Uzlama Sreci ad altnda devasa insan
haklar ihlalleri gerekletirdiler. Gzalt kayplar
(detenidos desapericidos) kavram da, darbenin hemen
ardndan Arjantin halknn yaamna girdi. Bu dnemde hapishaneye konanlar hari en az otuz bin insann
kaybedildii kaytlara gemi durumda. lkede her
ey Hristiyan deerlerini korumak ve komnizmi engellemek ad altnda yasaklanmt. Sokaklarda iki kiiden
fazlasnn yan yana gelmesi ve konumas sutu. Ancak
1977de bir grup anne ve bykanne hkmet binas
nnde bulunan Plaza de Mayoda (Mays Meydan) her
eyi gze alarak bir araya gelmeye balad.

15 Ekim 1977de kayplar iin toplanan 24 bin imzay

Bakanlk Sarayna teslim etmek iin harekete geen
yz anneyi polis cop, kalas ve gz yaartc bombalarla datt. 8 Aralk 1977de aralarnda bir Fransz ve
dokuz Plaza de Mayo annesinin de bulunduu bir grup,
Uluslararas nsan Haklar Gn vesilesiyle La Macion
gazetesine ilan vermeye gittiler. Anneler, ilan gazeteye
verdikten sonra, geri dnerken karldlar. Bu karma
operasyonundan birka gn sonra, bir karma olay daha
yaand. Plaza de Mayo Annelerinin rgtleyicisi ve lideri
durumundaki Azucena de Vicenti, Buenos Aires yaknlarnda, yannda bulunan biriyle birlikte karld. Plaza de
Mayo annelerinden bakalar ile avukatlar da karlarak
kaybedildi. Cunta hkmeti annelere kar perembe delileri, terristlerin analar sylemini kulland.

BM Genel Kurulunun 20 Aralk 2006da kabul ettii,

ancak henz yrrle girmeyen BM Btn Kiileri Zorla
Kaybedilmeden Korumak in Uluslararas Szlemeye
gre zorla kaybedilme, devletin ajanlar ya da devletin
yetkisi, destei ya da rzasyla hareket eden kiiler veya
bu kiilerin oluturduu gruplar tarafndan gerekletirilen tutuklama, gzalt, karma ya da zgrlkten yoksun brakmann dier biimlerini takiben bir kiiyi kanun
korumas dnda brakacak ekilde zgrlkten yoksun
brakma gereinin reddi ya da kayp kiinin akbetinin
veya nerede olduunun gizlenmesi olarak tanmlanyor.

Saylar giderek artt, birok soruturmaya ve dayaa

maruz kaldlar, ancak balarna beyaz bartlerini takp
meydana kmaktan vazgemediler. Tm dnya onlar bu
ekilde tand. 1978(Aralk)de kayp yaknlarnn eylemleri ve toplanmalar kesin olarak yasaklannca, kiliselerde
toplanmaya baladlar.

13 Nisan 1977 gn hkmet binasna yz metre uzaklktaki Plaza de Mayoda on drt anne bir araya gelmeye
balad. On drt beyaz bartl kadn, her perembe

1978deki Dnya Kupas malar Arjantinde yapld.

Anneler, bu olay seslerini dnya kamuoyuna ulatrmada
bir ara olarak kullanmaya altlar. Kupa dolaysyla
pek ok yabanc basn mensubu Arjantinde bulunmaktayd. Plaza de Mayo Anneleri ocuklarmzdan, torunlarmzdan, babalarmzdan haber alamyoruz yazl
pankartlaryla kameralarn nnden getiler. Bu cunta
eflerinin houna gitmedi. ok ksa bir sre sonra Kayp

113

Yaknlar Komisyonunu savunan avukatlarn ou karld. Dolaysyla onlarn da ad kayplar listesine eklendi.
Cuntann 1982de Falkland Savan frsat bilerek anneleri hain anneleri olarak damgalama giriimi baarszlkla sonuland. 1981(Kasm)de dzenlenen Bar,
Emek ve yryne katlan elli bin kii, anneleri
destekleyen sloganlar attlar. 1982 ubatnda Bakanlk
Saraynn nnde dzenlenen yrye ilk kez sendikalar
da ve yine annelerin ban ektii Askeri Diktatrlk
Sonuna Yaklat gsterisine on be bin kii katld.
1983 ylnda Arjantinin Falkland Savan kaybetmesi
askeri cuntann devrilmesine yol at. Cunta sonrasnda
kurulan Alfonsin hkmeti toplumsal bar salamaya ynelik soruturmalar balatt. Bu soruturmalar
sonucunda cunta efi General Videla ile Amiral Emilio
Massera mr boyu hapis cezasna arptrld. Ancak
darbe srasnda insan haklar ihlallerinden sorumlu olan
pek ok kii o dnem serbest kald. lke normal ynetimine kavutuktan sonra yaplan aratrmalar kayplarn
oktan ldn ve cesetlerinin yok edildiini ortaya
kard, yine de anneler generallerden hesap sorulmas
iin eylemlerine devam ettiler.
Devlet Bakan Nestor Kirchnerin cuntay yarg karsna karma szn ve yalarnn 7793 arasnda deitiini gz nne alan anneler, yirmi be yldr bakent
Buenos Airesteki bakanlk saray nnde, her perembe
yaptklar yirmi drt saatlik yrylerinin sonuncusunu
2006(Ocak)da gerekletirdiler. Son yrylerine ok
sayda insan haklar savunucusu ve sanatnn elik ettii
anneler, evlatlarnn akbetinin aydnla kavumas iin
mum yakma eylemini srdryorlar ve insan haklaryla
ilgili baka kampanyalara destek veriyorlar.

114

Bu tr bir kampanyann mevcut artlarda rgtlenmesi

tamamen bir vicdan meselesidir. Dolaysyla kendi bedenlerinden baka hibir gc olmayan annelerin balatt
kampanya hakknda bir deerlendirme yapmak ok g.
Bir grup annenin neredeyse tm olumsuz artlara ve zayf
ynlerine ramen harekete gemesi tamamyla etik bir
duruun ifadesidir. En gl yanlarn en zayf ynlerinden almlar. Tm olanakszlklar olanak haline getirmiler. Kampanya tamamen klasik yntemlerle rgtlenmi. Bu nedenle gnmz kampanyalaryla kyaslanmas
pek mmkn deil.

Kampanyann Ama ve Hedefleri

Arjantinde yaklak yedi yl sren cunta ynetiminin
insan haklar sabkas otuz bin kayptan ibaret deil.
kence, yargsz infazlar, ifade ve rgtlenme zgrlne getirilen kstlamalar var. nsan haklar gruplar,
Arjantinde kirli sava dnemi srasnda gizli ikence
merkezlerinden, yeni doan yaklak drt yz bebein
karldn ve asker aileleri ya da yaknlar tarafndan
yasa d yollarla evlat edinildiini tahmin ediyor.
Arjantinde kirli sava dnemindeki ihlaller kampanyann ama ve hedeflerini belirlemi: Kayplarn bulunmas. Bunun dnda cunta tarafndan gerekletirilen
ihlallerin tm gerekliiyle su yzne karlmas ve tm
bu aclara sebep olanlardan hesap sorulmas ama ve
hedefler arasndadr.

Bilgi ve Veri Toplama

Kampanyann bilgi ve verileri bizzat annelerin kendilerinde bulunuyor. Zira anneler tm olaylar birebir yaamlar. Ayrca ulusal, blgesel ve uluslararas dzeyde
alan insan haklar rgtleri bu srete annelere destek

vermi. Anneler kendi ilerinde oluturduklar alar

yoluyla elde ettikleri bilgileri birbirleriyle paylamlar.
Listeler oluturmular.

Kampanya Materyalleri
Kampanyann en nemli materyali, Plaza de Mayo
Annelerinin, stlerinde kayplarn isimlerinin yazl
olduu, beyaz bartleridir Kayplarn fotoraflarn
yaptrdklar dvizler, pankartlar ile Plaza de Mayo
Annelerinin tarihelerini, madurlarn isimlerini ve
fotoraflarn, tanklklar, ariv niteliindeki dier
bilgileri ve eylemlerini duyurduklar web sitesi dier
materyallerdir.

Kampanyann rgtlenmesi
1977de on drt annenin balatt kampanya sonralar
rgtl bir hal alm. Arjantindeki Dnya Kupasndan
sonra 14 Mays 1979 tarihinde, Plaza de Mayo Anneleri
Dernei kurulmu. Bu tarihten sonra kampanya dernek
tarafndan srdrlm. nsan haklar ve kadn rgtleri
dernee destek vermiler. 1980de tekrar meydana dnmeleriyle birlikte anneler bir kez daha ordunun ve polisin
iddetli basksyla karlamlar. Yalnz bu kez etkinlikleri sayesinde giderek seslerini daha ok duyuran anneler, uluslararas sempati ve destek gruplarna erimi.
Dier kurulular annelere bata bulunmu. zellikle
Hollandadan bir kadn grubu bir bro satn alnmasnn
masraflarn karlam.

Kampanyann Elde Ettii Baarlar

Plaza de Mayo Annelerinin yaptklar eylemler karlksz kalmam. 1992de Uluslararas Sakharov
Dnce zgrl dln almlar. Ardndan 1999

ylnda daha nce Mother Teresa ve nl eitim bilimci

ve aktivist Paulo Freireye verilen UNESCO (Birlemi
Milletler Eitim, Bilim ve Kltr Kurumu) Bar Eitimi
dlnn 19.su Plaza de Mayo Annelerine verilmi. 10
Aralk 2003de ise Plaza de Mayo Bykannelerinin
Bakan Estela Barnes de Carlotto, Birlemi Milletler
nsan Haklar dln alm.
lkede askeri diktatrlk dnemine ynelik yarglamalar
yeni devlet bakan Christina Fernandez dneminde byk
hz kazanm. Arjantinde 19761983 yllar arasndaki
askeri faist diktatrlk dneminde ikence merkezi
olarak ilev gren bakent Buenos Airesteki Donanma
Mekanik Okulu, devlet bakan Cristina Fernandez de
Kirchnerin kararyla 2009 ylnda Birlemi Milletler
nsan Haklarnn Teviki Merkezine dntrld.
Yaklak be bin solcu tutsan ikence grd ve tamamna yaknnn katledildii merkezde insan haklarnn
gelitirilmesine ynelik program ve projeler yrtlmesi
kararlatrld. Arjantin Hkmetinin UNESCOyla birlikte idare edecei merkeze ilikin UNESCO eski Genel
Direktr Koichiro Matsuura, yapt aklamada, ktada
diktatrlk dnemine dnk hz kazanan yarglamalara
da atfta bulunarak Bu Merkez, Latin Amerikann
insan haklarnn kresel seviyeye ulamasna dnk abalarnn da bir semboldr demitir.
Plaza de Mayo Anneleri dnyaca nl sanatlardan
da destek alm. ngiliz sarkc Sting Buenos Aireste
Uluslararas Af rgtnn konserinde They Dance
Along (Onlar Yalnz Dansediyor) arksn, rlandal
rock grubu U2 ise 1987de Mothers of Disappeared
(Kaybedilenlerin Anneleri) adl paralarn Plaza de
Mayo Annelerine adamlar. U2nun 1998de Buenos
Aireste verdii konserde Plaza de Mayo Anneleri de

115

sahneye km ve mzik devam ederken izleyicilerle

birlikte tek tek ocuklarnn adlarn saymlard. Joan
Baez 1982deki There But for Fortune (Orada Ama
ans in) adl belgeselinde Plaza de Mayo Annelerine
yer vermi.

Kullanlan Taktikler ve Yaplan

Eylemler
Plaza de Mayo Annelerinin kulland en nemli taktik
kukusuz ki sivil itaatsizlik eylemleri. Tm eylemler grdkleri btn iddete karlk iddetten arnm bir ekilde
gereklemi. Yani tonlarca basknn ve zulmn olduu
bir ortamda en etkili yntemlerden biri uygulanm.
Ayrca klasik kampanya yntemlerinin tm lobi faaliyetleri, sokak gsterileri, eriim faaliyetleri, mektup
yazmalar, basn aklamalar kullanlm. Bilgilendirme
ve destek bulma toplantlar dzenlenmi. Tm bunlara
annelerin ocuklarna ve yaknlarna olan ba ile sevgisini de eklemek gerekir.

Fonlar
1980lerin ikinci yarsna kadar Plaza de Mayo anneleri
dardan hibir destek grmemiler. Ne yaptlarsa kendileri yapmlar. Kampanyay aralarnda topladklar ufak
paralarla oluturduklar kk btelerle srdrmler.

Kampanyann Dier rnekleri

Gzaltnda kayplara kar rgtl mcadelenin balang yeri Latin Amerikadr. Arjantindeki Plaza de Mayo
Annelerinin mcadelesi birok lkeye rnek olmutur.
Trkiyede de, politik kiiliinden dolay devlet tarafndan
karlan Hasan Ocak iin, arkadalar ve ailesi tarafndan

116

yrtlen Hasan Ocak Kampanyas, sreklilii salanm

rgtl kayplar mcadelesinin balangc kabul edilir.
Hasan Ocakn ikenceyle katledilmi cesedini 55 gnlk
bir aramadan sonra bulan kampanya yrtcleri, Plaza
de Mayo Annelerini rnek alarak, kayplara kar mcadeleyi srekli kldlar ve Cumartesi Annelerinin yaratcs oldular. Cumartesi Anneleri, 27 Mays 1995ten
balayarak, her cumartesi gn stanbulda Galatasaray
Lisesinin nnde oturma eylemi gerekletirdiler.
Hasan Ocak Kampanyas srecinde kurulan Demokratik Mcadele Platformu, Emeki Kadnlar Birlii, nsan
Haklar Dernei, Almanya Gmen iler Federasyonu ve birok kurumun desteini alarak 1719 Mays
1996da stanbulda Susma iaryla 1. Uluslararas
Gzaltnda Kayplar Kurultayn gerekletirdi. Kurultaya ili, Kolombiya, Uruguay, Filipinler, Sri Lanka, Zaire
(Kongo), Irak, Filistin, ngiltere, Fransa ve Almanyadan
32, Trkiyeden 100 kayp yakn, insan haklar savunucusu, aydn ve sendikac delege olarak katld. Trkiyede
yasaklamasna ramen baaryla gerekletirilen kurultay, uluslararas bir rgtlenme ihtiyac duydu ve ICAD
oluturdu (International Committee Against Disappear
ances - Kayplara Kar Uluslararas Komite). Bkz: www.
icad-committee.com/index.php?section=1&cat=1

MEDYADA CNSYETLE
SON KAMPANYASI
Kampanyann Tarihesi
Medyada Cinsiyetilie Son, ksaca MEDZ olarak
bilinen Kadnlarn Medya zleme Grubu tarafndan
rgtlenmi bir kampanya. MEDZ 2006 ylndan beri
medyadaki cinsiyetilii izleyen, eylemleriyle buna mdahale etmeye alan ve kadnn insan haklar iin mcadele eden kadn rgtlerinden oluuyor.
23 kadn rgtnn giriimiyle kurulan MEDZin kampanyas 2008 ylnda Medya zleme almas ve Cinsiyeti
Olmayan Medya in konferans ile balatlm.
Medya zleme almas, televizyon kanallarn, radyo
istasyonlarn, gnlk gazeteleri ve internet sitelerini
takip ederek, medyada kadnlara ynelik hak ihlallerini,
ayrmcl ve cinsiyeti kalplar izleyen iki haftalk bir
aratrmay kapsyor. almann sonular, dzenlenen
konferansla paylalm ve kampanya iin yaratlan
internet sitesi ile konferans ieriinin yer alaca kitapta
yaynlanm.
Kampanya kapsamnda Cinsiyeti Olmayan Medya
in... bal altnda uluslararas bir konferans rgtlenmi. 34 Mays 2008 tarihlerinde stanbul Bilgi
niversitesi Dolapdere Kampsnde dzenlenen konferansa, medya yneticileri, alanlar, medya izleme
gruplar ve feminist medyadan temsilciler, akademisyenler, kadn gazeteciler ve kadn rgtleri katlmtr. Bu
konferansta cinsiyeti olmayan medya nasl mmkn
olur? sorusu tartlmtr.

Kampanyann en gl yan, kadnn insan haklar

sorununu bilen ve bu konuda daha nce de kampanyalar dzenleyen ok sayda kadn rgtn bir araya
getirmesi. Kampanyann planlamas gereki bir ekilde yaplm. Kampanya Birlemi Milletlerin, Avrupa
Konseyinin, Avrupa Birliinin ve ayn zamanda Trkiye
Hkmetinin kadnn insan haklar sorununa, zellikle
de kadna ynelik iddet ve ayrmclk sorununa, zm
bulmak zere eitli almalar yapt ve programlar
oluturduu bir ortamda gereklemi. Sorunun ana
hedefinde medya var. Bu nedenle hedef gayet belirli
bir ekilde seilmi. Kampanyann en zayf yan, sresi
ve kampanya eylemlerinin olduka snrl olmasdr.
Kullanlan materyaller ise yaratlmak istenen etkiye gre
snrl. Belirlenen srede istenen etkinin yaratlmas pek
mmkn deil. Bu ayn zamanda kampanyann hedefinde
yer alan kurumun yani medyann olduka ciddi bir tehdit
olmasndan kaynaklanyor. Medya hem ticari hem siyasi
hem de teknolojik nedenlerden tr ok gl ve ksa
vadeli almalarla deitirilmesi zor bir yapya sahiptir.
Tehditlerin ve zayf ynlerin farknda olan kampanya,
gl ve olanaklarn verimli olduu bir sahada ina
edilmi. Konuyla ilgili olarak fon imknlar kullanlm.
Bunun dnda kadn rgtlerinin bir arada hareket etmesi etki gcne ok nemli bir katk salam. Eylemler az
sayda olmakla birlikte, bunlarn etkisini arttrmak iin
kapsaml almalar yaplm.

Kampanyann Ama ve Hedefleri

Kampanyay balatan temel sorunlar u ekilde zetlemek mmkn: Medyada, arka sayfada gzel; gndz kuanda kurban; ya da cani hikyelerinde
fedakr anne, iyi aile kz ya da kt kadn; siya-

117

set sayfalarnda barts ile ya da bayrak taycs

olarak grnmek. Ve medyann yalnzca mutfanda alp grnmez olmak. Eldeki verilere gre: Yneticilerinin
%15i kadn, %85i erkek; ke yazarlarnn %12si
kadn, %88i erkek; televizyonlardaki siyasi tartma
programlarna katlan konuklarn %11i kadn, %89u
erkek; haber kaynaklarnn %18i kadn, %82si erkek;
arka sayfa gzellerinin %100 kadn, genel yayn
ynetmenlerinin %100 erkek. Bu veriler nda kampanyann ama ve hedefleri yerinde belirlenmi.
Medyada cinsiyetilie son kampanyas,
> Medyada kadnn insan haklar ihlallerinin tehirini ve
kadnlarn, cinsiyetlerinden tr ayrmcla uramadklar bir medya oluturulmasn,
> Medyada kadnlarn kurban, zavall, madur, cinsel
nesne, kutsal ana, namus simgesi, vb geleneksel roller
erevesinde, erkeklere baml olarak sunulmasnn
engellenmesini,
> Magazin ve 3. sayfa gibi alanlarn dnda kalan, siyaset, ekonomi, uluslararas ilikiler, vb konularda kadnlarn yok saylmasna son verilmesini,
> Kadnn medyada eitli beceri, uzmanlk ve ynleriyle
ve dengeli biimde temsil edilmesinin tevik edilmesini,
> Neredeyse tamamen erkeklerin egemen olduklar
tepeler (ynetim kadrolar) ve kelerde (ke yazlar, yorumlar, ynlendirici gr alanlar) kadnlara yer
almasn,
> Tm muhataplarla birlikte mzakere edilmi cinsiyeti
olmayan bir medya etii oluturulmasn hedefleyerek
medyada cinsiyetilie son verilmesi iin deitirici/
dntrc bir rol oynamay amalamaktadr.
MEDZ medyada kadnlarn temsil biimleri zerine
gerekletirilmi aratrmann bulgularn paylaaca

118

kampanya srecinde, bu bulgulardan hareketle medya

kurumlar, alanlar ve tm medya izleyici/dinleyici/
okuyucular ile birlikte cinsiyeti olmayan bir medya iin
harekete geilmesini de hedeflemi.

Bilgi ve Veri Toplama

Kampanya iin gerekli olan bilgi ve veriler yazl ve
grsel medyann izlenmesi yoluyla salanarak, uluslararas dzeyde gerekletirilen konferans metinlerinden de
yararlanlmtr.

Kampanya Materyalleri
Medyada Cinsiyetilie Son slogan, kampanya
hakkndaki mesaj anlalr ve basit bir ekilde vermi. Kampanya sonucu elde edilen veriler Medyada
Cinsiyetilie Son kitabnda toplanm.

Kampanyann rgtlenmesi
MEDZ ad altnda bir araya gelen kadn rgtlerinin
oluturduu ortak bir alma grubu tarafndan Filmmor
Kadn Kooperatifi ve stanbul Bilgi niversitesi ortaklyla rgtlenmi. MEDZin bileenleri: Adana Kadn
Hukukular nisiyatifi, Amargi, Ankaral Feministler,
Avclar Ev Eksenli alan Kadnlar Kooperatifi, Avrupa
Kadn Lobisi Ulusal Koordinasyonu, Denizli Kadn
Platformu, Feminist Kadn evresi, Filmmor Kadn
Kooperatifi, ris Eitlik Gzlem Grubu, stanbul Kadn
Hukukular nisiyatifi, zmir Kadn Dayanma Dernei,
zmir Kadn Hukukular nisiyatifi, KADAV - Yeni Adm
Sitesi, KA-DER, Kadn Dayanma Vakf, Kadnn nsan
Haklar - Yeni zmler Vakf, Kadnlarla Dayanma
Vakf, KAMER, Krk rk Kadna Ynelik iddetle
Mcadele Kooperatifi, Mor at, Pazartesi Dergisi,

SOGEP, Van Kadn Dernei, Yaam Kadn evre Kltr

ve letme Kooperatifi.

Kampanyann Elde Ettii Baarlar

Kampanyann elde ettii en nemli baar, eriim faaliyetleri. Konuyla ilgili yerli ve yabanc ok sayda sivil
toplum rgtne eriim salanm. Kampanya medyann
kendi iinden de destek bulmu.

Kullanlan Taktikler ve Yaplan

Eylemler
Kampanyada kullanlan en nemli taktik, izleme ve
raporlama olmu. Yaplan almalar dzenlenen konferans yoluyla kamuoyuna duyurulmaya allm. Basn
aklamalar yoluyla medyann cinsiyeti tutumu eletirilmi. Ancak medyadaki olumlu tutumlar da rnek olarak
gsterilmi. Dolaysyla bir itme ve ekme stratejisi kullanlm. Eletiri yaplrken, olumlu davranlar vlerek
eylemlerin etkisi pekitirilmeye allm.

Fonlar
Kampanya iin Avrupa Demokrasi ve nsan Haklar
Giriimi Program erevesinde Avrupa Birliinin destei, Friedrich Ebert Vakf, Mama Cash, Global Fund For
Womenin katklar salanm. Tek bir fona bal kalnmamas, kampanyann olumlu zelliklerindendir.

KADIN BAKI AISINDAN

TRK CEZA KANUNU (TCK)
REFORMU KAMPANYASI
Kampanyann Tarihesi
Kadn Bak Asndan TCK Reformu Kampanyas,
Trkiye apnda 28 kadn STnn bir araya gelmesiyle
oluan TCK Kadn Platformu tarafndan yrtld. Aralk
2002de kurulan TCK Kadn Platformu, 20022005
arasnda TCK reform srecinde yeni TCKnin eitlik ilkesine dayal ve kadnlarn bedensel hak ve zgrlklerini
koruyacak ekilde yasalamas iin almtr. TCKde
kadn-erkek eitliinin salanmas ile kadnlarn cinsel
ve bedensel haklarnn korunmas ynnde otuzu akn
dzenleme yaplmasn salamtr.

TCK Kadn Platformu

Amargi, Ankara Kadn Dayanma Vakf, CEDAW ST
Hazrlk Grubu, Cumhuriyet Kadnlar Dernei, anakkale
Kadnn El Emeini Deerlendirme Dernei - Kadn
Dayanma Merkezi, Diyarbakr Barosu Kadn Komisyonu,
Edirne Kadnn nsan Haklar ve El rnleri Giriimi,
Filmmor: Kadnlarn Sinema Atlyesi, ris Eitlik
Gzlem Grubu, stanbul Barosu Kadn Haklar Uygulama
Merkezi, stanbul Valilii nsan Haklar Masas, stanbul
Valilii Kadnn Stats Birimi, zmir Kadn Dayanma
Dernei, zmir Barosu Kadn Komisyonu, Kadn Adaylar
Destekleme ve Eitme Dernei (KA-DER), Kadnn nsan
Haklar - Yeni zmler Vakf, Kadnlarla Dayanma
Vakf (KADAV), Kaos GL, Karyaka Kadn Danma ve
Dayanma Merkezi, KATAG, Kibele Kadn Kooperatifi,
Lambdaistanbul Ecinsel Sivil Toplum Giriimi, Mor
at Kadn Sna Vakf, Okmeydan Atlye Morkat,
Sincan Toplum Merkezini Koruma ve Gelitirme Dernei,
Trk Kadnlar Birlii, Uluslararas Af rgt Trkiye
ubesi, Van Kadn Dernei

119

TCK reformu 1987 ylndan beri srekli gndeme gelen

bir konuydu. Ancak her defasnda yaanan hararetli tartmalar nedeniyle bir trl meclise sunulamamt. Yeni
TCK 26 Eyll 2004 tarihinde TBMM tarafndan kabul
edildi ve 78 yl aradan sonra deitirilmi oldu. 1926
tarihli TCK, cinayet suu namus adna ilendii takdirde yaam hakknn ihlalinden doan cezai yaptrma te
bir orannda indirim ngryordu. Dolaysyla namus
cinayetlerinin failleri haksz tahrik gerekesiyle ceza
indiriminden yararlanabiliyordu. Trkiyedeki kadnlar
iin ok nemli olan bu konu, TCK tasarsnn hazrlanma srecinde TCK Kadn Platformu tarafndan Adalet
Komisyonuna tand. 1996 ylnda kadn ve erkek iin
su kapsamndan karlan, ancak TCK tasarsnn oluturulma srecinde, tekrar su kapsamna alnmas nerilen
zina gnlerce konuuldu. Bu srete kadn rgtleri neriyi protesto ettiler. Trkiyede kadn hareketinin ilk hukuki kazanm, fuhu yapanlara tecavzde ceza indirimini
ngren TCKnin 438. maddesinin 21 Kasm 1990da
yrrlkten kaldrlmasdr. 29 Kasm 1990da eski
Medeni Kanunun kadnlarn ev dnda almasn kocann iznine balayan 159. maddesi Anayasa Mahkemesi
tarafndan iptal edilmitir. 1996da erkein zinas,
1998de kadnn zinas su olmaktan karlm, 1997de
kadnlar kendi soyadlar ile kocalarnn soyadn birlikte
kullanabilme hakkn elde etmilerdir. TBMM tarafnda
22 Kasm 2001de kabul edilip, 1 Ocak 2002de yrrle giren Trk Medeni Kanunu kadn erkek eitlii bakmndan baz yenilikler getirdi. Kadn rgtleri bu srete
aktif bir rol oynadlar. Bu TCK reformu iin balatlan
kampanya iin de bir zemin oluturdu.
Bylesi bir kampanyann balatlmasnda kadna ynelik
iddet ve bu iddetin eitli nedenlerle cezasz kalmas
en byk etkeni oluturmaktadr. Bu durum kadnlarn

120

fiziksel ve zihinsel btnlne ynelik bir saldr olduu

gibi toplumsal cinsiyet eitlii asndan kadna ynelik
ayrmcln en somut trlerinden de biridir. Bu nedenle
kampanyay bir araya getiren bileenler, konuyla dorudan ilgili olan kadn rgtlerinden oluuyor. Hepsini
bir araya getiren ortak nokta kadna ynelik iddet ve
ayrmcln yol at sorunlar. Kampanyann bandan
itibaren kadn gruplar kadnn insan haklarn, bedensel
ve cinsel hak ve zgrlklerini gvenceye alabilmek iin,
ceza kanununun felsefesin ve prensiplerinin btnsel bir
yaklamla deitirilmesini talep ettiler.
Kampanyay yrten kadn rgtlerini bir araya getiren
temel neden, sorunun hepsini dorudan ilgilendiren bir
sorun olmas. Birlikte hareket ederek tek balarna yaratacaklar etkiden ok byk bir etki yaratmlar.
Kampanyann en gl yan, Trkiyenin drt bir yanndan
kadn rgtlerini iinde barndrmasdr. Bunlar, kadnn
insan haklar sorununu ok iyi bilen, madurlarla birebir
alan, sorunun gerek boyutlar ve kaynaklar hakknda
bilgi ve deneyime sahip rgtler. Kadn hukukulara ve
farkl siyasal zeminlerden yelere sahip olmas da hayli
nemlidir. Az sayda da olsa kadn milletvekillerinin varl bir olanak. Ayrca Trkiyenin AB sreci ve bunun iin
insan haklar ve demokrasi alannda kadn erkek eitliini
salamak zorunda olmas da bir frsat dourmu. Avrupa
kadn lobisinin varln da unutmamak gerek. Yine BM
Kadnlar in Kalknma Fonu (UNIFEM), BM Kadn
Portal (the Division for the Advancement of Women DAW) ve BM Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln
nlenmesine Dair Komite (CEDAW) gibi mekanizmalarn varl son derece nemli olanaklar arasnda. Avrupa
Konseyinin de bu konuyla ilgili almalara hz kazandrmas verimli bir zemin yaratm.

Kampanyann en zayf yan, Trkiyedeki sivil toplum

rgtlerinin daha nce birlikte alma geleneine ok
fazla sahip olmamasdr. Kampanyaya ynelik en byk
tehdit kamuoyunun kadn erkek eitlii konusunda bilgisiz ve duyarsz oluudur. Ayrca pek ok iddet ve ayrmclk vakasnn tre ve namus gibi deitirilmesi
en zor kltrel etkenlerden kaynaklanmas ile Mecliste
kadn milletvekillerin az olmas da dier tehdit unsurlarndandr. Erkek egemen bir toplumun varl ok nemli
bir unsur. Kampanya gl olan ynler zerine oturtulmu. Olanaklar zellikle de lobicilik ksmnda ok iyi
kullanlm. Zayf olan yn, yani rgtlerin birbirleriyle
ortak alma geleneine sahip olmamas sorunu birlikte bir eyler yaplp baarlar elde edildii grldke
greceli bir ekilde alm. Tehditler konusunda zellikle
de eitimler ve farkndalk yaratma faaliyetleri dzenlenerek bilin eksikliinin stesinden gelinmeye allm.
Saylar az da olsa kadn milletvekilleriyle ok iyi bir
iletiim kurulmu.

Kampanyann Ama ve Hedefleri

Kampanyann konusunu kadn erkek eitlii oluturuyor.
Ksaca toplumsal cinsiyet eitlii olarak tanmlayacamz bu konu Trkiyede can alc bir sorun. Tre ve
namus cinayetlerinin varl, kadna ynelik iddet,
kadnlarn kamusal ve zel alanda yaadklar ayrmclk
balca sorunlar arasnda yer alyor. Kampanyann en
genel amac, yeni TCKde Trkiyedeki kadnlarn cinsel
ve bedensel haklarnn gvence altna alnmas ve yasada
kadna ynelik ayrmcln ortadan kaldrlarak toplumsal cinsiyet eitliinin salanmas. Kampanya bu amaca
hizmet edecek ok sayda hukuki, sosyal, etik, insancl
dayanaa sahip.

Birlemi Milletler Kadna Ynelik iddet zel Raportr

Prof. Yakn Ertkn Trkiye raporunda belirttii zere,
Trkiyede cinsiyet temelli iddet zerine kapsaml istatistikler yoktur. Var olan ok az alma, kadnlarn en
ok iddete uradklar yerin ev alan olduunu ve bunun
tm eitim ve sosyal seviyeleri kapsadn gstermektedir. 1990 ve 1996 arasnda uygulanan ve 1259 kadnn
katld aratrma kadnlarn yzde 88,2sinin iddet
ortamnda yaadn ve yzde 68inin kocas tarafndan dvldn gstermektedir. 1995te yaplan bir
aratrma Ankarada gecekonduda yaayan kadnlarn
yzde 97sinin kocasnn saldrsna maruz kaldn gstermitir. Bir yl sonra orta ve st snf aileler hakknda
yaplan bir aratrmada, kadnlarn yzde 23 kocalarnn kendilerine iddet uyguladn belirtmiken, iddetin
tr konusunda spesifik sorular sorulduunda sz konusu
orann yzde 71e kt grlmtr.
Emniyet Genel Mdrl tarafndan son zamanlarda
yaplan bir aratrmaya gre, polisin yetki blgesinde
olan ve 20002006 yllar arasnda gereklesen 1190
tre cinayetinde, toplam 1190 kurbann 480i kadn,
710u erkektir. Cinayetlerin te birinin namusla, dier
te birinin aileler aras atmalarla ve yzde onunun
kan davas ile ilgili olduu, geri kalan vakalarn ounun
tecavz, grc usul evlilikler hakkndaki anlamazlklar ve benzerlerinden kaynakland belirtilmitir.
Aye Gl Altnay ve Yeim Aratn 20062007 arasnda TBTAK desteiyle yrttkleri Trkiyede Kadna
Ynelik iddet aratrmasna greyse, yksek renim
grm her alt erkekten biri eine fiziksel iddet uyguluyor. Aileye elerinden daha ok gelir getiren her
kadndan ikisi iddete maruz kalyor. Kendileri tanp
anlaarak ailelerinin onayyla evlenenlerin yzde 28i,

121

grc usulyle evlenenlerin yzde 37si, kendileri tanp

anlaarak ancak ailelerinin onayn almadan evlenenlerin
yzde 49u en az bir kez iddete maruz kalm. Okuma
yazma bilmeyen kadnlar arasnda en az bir kez fiziksel
iddet grdn syleyenlerin oran yzde 43ken, yksek
renim grm kadnlar arasnda bu oran yzde 12. Her
on kadndan yalnzca biri baka bir ehre/kye einden izin
almadan gidebilmekte, einden izin alma ihtiyac duymadan ailesini ziyaret edebilmekte veya alverie/arya
gidebilmekte, drd einin iznine tabi olmadan komu/
arkada ziyareti yapabilmekte. Trkiyedeki kadnlarn
yarya yakn Medeni Kanunda yeniden dzenlenen mal
rejiminden, yzde 43 4320 sayl Ailenin Korunmasna
Dair Kanundan habersiz. Aratrma bulgular, Doulu
kadn daha ok eziliyor grn dorulamyor.
Yukardaki verilerin nda kampanyann ok somut
ve net bir ama zerinden hareket ettiini gryoruz.
Hedefler gereki ve konuyla dorudan ilgili. Kampanyay
yrten rgtlerin hemen hepsi kadn rgtlerinden oluuyor. Bu rgtler, kampanyann temas hakknda bilgili
ve donanml. Ayrca BM Kadna Ynelik Her Trl
Ayrmcln nlenmesine Dair Szleme (CEDAW) ve
Ek Protokol gibi uluslararas dzeyde kabul grm bir
szleme temel dayanak noktas olmu. CEDAWa taraf
olan Trkiyenin szlemeden doan ykmllklerinden
biri de i hukukunda gerekli dzenlemeleri yapmas.
Dolaysyla kampanya hedefleri dier pek ok eyin yan
sra uluslararas dzeyde kabul grm bir metne dayanarak meruiyetini pekitirmi.
Kampanyann hedef kitlesini ulusal kamuoyu oluturuyor.
Ama ncelik kadn kamuoyuna verilmi. Bunun temel
amac TBMMnin zerinde bir etki yaratmak. Bunun
dnda siyasi parti ayrm gzetilmeksizin tm kadn

122

milletvekillerin kampanya iin destei alnm. Ancak

Trkiyenin AB sreci gz nnde bulundurularak AB
yesi lkelerin temsilcilikleri ve AB Delegasyonu lobi
amal olarak hedef grubun iine alnm. Dolaysyla
uluslararas toplumun etkisi gz nnde bulundurulmu.

Bilgi ve Veri Toplama

Kampanya kapsamnda gerekli bilgileri ve verileri toplamak zere bir alma grubu oluturulmu. alma
grubu ierisinde Trkiyenin her blgesinden sivil toplum
kuruluu temsilcileri, barolardan hukukular ve akademisyenler yer alm. Bylece hem farkl kesimlerden
gelen bilgiler bir araya getirilmi hem de toplanan bilgiler
somut maddi temellere oturtulmu. alma grubu bir yl
boyunca yrrlkte olan TCKyi ve hazrlanan yeni tasary inceleyerek somut talepler gelitirmi. Kampanyann
katlmclarnn farkl blgelerden ve kesimlerden gelmesi,
veri toplamann salkl olmasna da katkda bulunmu.

Kampanya Materyalleri
Kampanya erevesinde oluturulan alma grubu incelemenin sonunda otuzdan fazla eletiri ve neriyi yeni
maddeler eklinde dzenleyerek bir rapor haline getirmi.
Hazrlanan rapor, tm milletvekillerine, STlere ve basna gnderilmi. Bylece etkin bir kampanya materyali
ortaya karlm. Hazrlanan raporlarda tek tarafl deil,
herkesi kapsayan evrensel bir dil kullanm. Kampanya
srasnda kullanlan sloganlar, yrtlen kampanyann
ruhuna ok uygun: TCK Bizsiz Yazlamaz! Ksa, sade
ve anlalr bir slogan.

Kampanyann rgtlenmesi
Trkiyedeki STlerin bir araya gelerek ortak bir kampanya dzenlemesi ok yaygn ve alk olduumuz bir

gelenek deil. Bu nedenle kampanyann rgtlenmesi

Trkiyedeki STler asndan byk bir baar. ok
sayda kadn rgtnn, ortak bir ama iin bir araya
gelerek oluturduu platform rgtlenme konusunda
model oluturabilecek niteliktedir. Ancak her rgt kendi
almalarn da bamsz olarak devam ettirmi. Kadnn
nsan Haklar Yeni zmler Derneinin sekreteryasn stlendii platform tek merkezli bir oluum yerine salkl ileyen bir a oluturmay tercih etmi. Bu a halen
TCK Kadn Platformu ad altnda almasn srdryor.
Dolaysyla kalc bir yap olumu. Ulusal ve yerel dzeyde faaliyet gsteren STlerin bir araya gelerek glerini
birletirmesi durumunda somut baarlar elde edebileceklerine dair en belirgin rneklerden biri bu kampanyadr.

Kampanyann Elde Ettii Baarlar

Kampanya, amalarna uygun olarak yeni TCKde
nemli reformlara imza atm. Yaklak otuz maddenin
yan sra, kanunun dili ve felsefesi de deitirilerek, tam
cinsiyet eitliinin salanmas, kadn ve kz ocuklarnn
cinsel ve bedensel haklarna ynelik ihlallerin nlenmesi
dorultusunda ok nemli admlar atlm.
Kampanyann medyadaki grnrl ok yksek.
Kampanya medyann, zellikle de kadn yazarlarn, desteini alarak hem ulusal hem de yerel basnda yer alm.
Kampanyay dzenleyen rgtler belli aralklarla deerlendirme toplantlar yapm. Bylece kimin ne yapt
konusunda bir bilgi paylam olduu gibi hangi aamada
olduklarn da takip edebilmiler. Kampanyann izlenmesinde kadn milletvekillerin ierden bilgi vermesi son
derece faydal olmu.

Cinsel saldr sular, topluma, aileye, edep trelerine kar sular olarak deil, kiilere kar sular
olarak tanmlanyor. Cinsel saldr sular rza geme,
rza tasaddi gibi suun tanmn yapmayan ve cinsel
saldrlar erkeklerin ve toplumun namusu zerinden
tanmlayan ifadeler yerine cinsel dokunulmazla kar
sular ad altnda kiinin vcut dokunulmazlna kar
sular olarak tanmlanyor. Cinsel tecavz, cinsel saldr
ve cinsel taciz tanmlar, cinsel saldrnn gerekleebilecei btn ekilleri kapsayabilecek ekilde geniletildi ve
bu sulara daha ar cezalar ngrlyor; ikence srasnda cinsel saldr ve cinsel saldrnn madurun beden
veya ruh salna zarar vermesi arlatrc neden kabul
ediliyor. Evlilik ii tecavz ve cinsel saldr aka su
olarak tanmlanyor ve dier cinsel saldrlara ngrlen
cezaya tabi tutuluyor. yerinde cinsel taciz aka su
kabul ediliyor ve cezalandrlyor. Yetkili savc ve hkim
karar olmakszn genital muayene yapan ve yaptrana
ceza ngrlyor. Eski TCKde toplumun hay duygularn zedeleyebilecek hareketler gibi mulak bir ekilde
tanmlanan hayszca hareketler maddesi tehircilikle
snrlanyor. Aile ii iddet, ikencenin bir alt tr olan
eziyet kapsamna alnarak ar cezalar ngrlyor.
ocuklarn cinsel istismar ayr bir su olarak tanmlanyor ve daha ar cezalara tabii tutuluyor. ocuklarn
cinsel istismarnda veya cinsel saldrlarda rzann
var olabileceini varsayan tanmlamalar kaldrld. Eski
TCKde tecavzcyle evlendirmede cezann ertelenmesini
ngren madde kaldrld; eski TCKde evlenmek amacyla
karma ve alkoyma sularnda cezann iptalini ngren
madde kaldrld. Tre cinayetleri nitelikli insan ldrme
kapsamna alnd. Irz, haya, edep gibi zamana gre deien, greceli ve kadnlarn hak zgrlklerini kstlamak
iin yorumlanan ve ada hukukta yeri olmayan kavramlar kaldrld. Evli-bekr, bakire-bakire olmayan kadnlar
arasnda ayrmclk yapan dzenlemeler kaldrld. Evlilik
d yeni domu ocuunu ldren anneye ceza indirimi
ngren madde kaldrld.

Kullanlan Taktikler ve Yaplan

Eylemler
TCK Kadn Platformu, TCK Tasarsnn Alt Komisyonda,
Adalet Komisyonunda ve Genel Kurulda grld
yl boyunca, youn lobicilik ve savunuculuk faaliyetlerinin
yan sra sokak eylemleri ve faks kampanyalar dzenleyerek, basnla ve lkedeki dier kadn platformlaryla

123

ibirlii iinde alarak youn bir kampanya yrtm.

Temel taktik ve eylemler kullanlm. Tasarnn mecliste grld gn platformun Ankaraya bir yry
dzenleyerek, meclis dinleyici localarn doldurmas
kayda deer bir eylem. Ancak kampanyann en baarl
ynnn lobicilik olduunu sylemek gerek. TCK Kadn
Platformunun bir yandan CEDAW Komitesine glge
raporlar sunmas, dier yandan AB sreci ve tabii ki parlamentodaki kadn milletvekillerin srece katks lobicilik
faaliyetlerinin en iyi rneklerinden birini oluturuyor.

Fonlar
Kampanyaya TCK Kadn Platformunu meydana getiren
STlerin bizzat kendileri tarafndan kaynak salanm.
Bu vesileyle kadn rgtleri arasnda bir dayanma ruhu
yaratlm. Ksacas ortaya kan g birlii kendi kaynan da kendisi yaratm. Kampanya ayn zamanda herhangi bir proje ya da ana sponsor olmakszn kampanya
yrtlebileceinin somut bir rnei durumunda.

Konuyla lgili Dier rnekler

TCK Reformu Kampanyas elde ettii baarl sonular
bakmndan kayda deer bir kampanyadr. TCK Kadn
Platformunun kampanyas kadar baarl sonular elde
etmese de kamuoyunda yaratt farkndalk ve medya
grnrl asnda en baarl rneklerden bir bakas
KA-DER tarafndan sergilenmitir.
Meclise Girmek in Erkek Olmak art M? ve
mz de Ayn Fikirdeyiz Kampanyas: KA-DER
kadnlarn seimle ve atamayla gelinen tm karar verme mekanizmalarnda eit temsilini salamak amacyla
faaliyet gsteren bir ST. KA-DER 2007 genel seimleri

124

ncesinde kadn adaylarn siyasette temsil edilmesini

salamak iin kampanya balatt. Genel seimlerde
Bu Meclise Kadn art! sloganyla gndeme gelen
KA-DERin bykl afileri yank yaratt. Ardndan
2009 yerel seimleri ncesinde TBMMdeki byk
partinin erkek liderlerini bir arada gsteren mz
de Ayn Fikirdeyiz! balkl afii ve reklam filmi byk
ilgi ekti. Afi ve reklam filmi MHP tarafndan ikayet
edildi. Ancak KA-DER alan davada susuz bulundu.
Yaln Doan, Hrriyet gazetesinde yazd Tanr Bu
Kez KA-DERi Korudu balkl yazsyla rgte destek
verdi. Daha fazla bilgi iin:
KA-DER
rfan Batu Sokak 15/7, Esentepe 34394 stanbul
Telefon: (0212) 273 2535
Faks: (0212) 273 25 36
E-posta: kader@ka-der.org.tr
Web: www.ka-der.org.tr

HASANKEYF YOK OLMASIN

KAMPANYASI
Kampanyann Tarihesi
Batman ilinin snrlar iinde kalan Hasankeyf, tarihi
kalntlar ve doal gzellikleriyle nl bir ky. Ancak
Ilsu Barajnn yaplmasyla birlikte sular altnda kalacak olan Hasankeyfin keyfi yaklak on yldr kam.
Konuyla ilgili olarak ok sayda sivil toplum rgtnn
katlmyla eylemler dzenlendi. Hasankeyfi Yaatma
Giriimi etkin faaliyetler yrtm. Son olarak Doa
Dernei konuyla ilgili bir kampanya balatm bulunuyor.
Trkiyede Dicle nehri zerinde yapm planlanan Ilsu
Baraj u anda dnyann en ok tartlan baraj projesidir.
On seneden beri evre ve insan haklar rgtleri projenin
devasa kltrel, ekolojik, insani ve politik etkilerine kar
mcadele vermektedir. Ilsu, 75 bin kilometre karelik
bir alan kapsayan, dnyann en byk sulama ve elektrik retimi projelerinden biri olan GAP Projesinin bir
parasdr. ngrlen yirmi iki barajdan imdiye kadar
yaklak yars tamamlanm durumdadr. Frat zerine
yaplan Atatrk ve Birecik barajlar bunlardan ikisidir.
Ilsu Baraj, ilkbaharda oluan sel sularn toplayarak su
seviyesinin en yksek olduu dnemlerde ve elektriin
en ok talep edildii (pahal olduu) saatlerde retime
geecek ekilde planlanmtr. Projeye dair ilk tartmalar 1950li yllarda balam. Projenin gerekleip
gerekleemeyeceine ynelik ilk aratrmalar 1971
ylnda yaplm. Proje plan 1982 ylnda kabul edilmi. svire Firmas Sulzer Hydro nclnde svire,
Avusturya, ngiltere, talya ve sve firmalarndan oluan
bir irketler birlii 19972000 yllar arasnda hazrlk

almalarn balatmtr. Sulzer Hydro firmas 1999

ylnda Avusturya firmas olan VA Tech/A tarafndan
satn alnm, 2000 ylnda sve firmas Skanska projeden ekildiini bildirmitir.
ngiltere inaat firmas Balfour Beatty ile talyan firmas
Impregilo, ilgili kredi salayan kurulularnn teminat
stlenmeyeceklerine ynelik yaptklar aklamadan sonra, 2001 ylnda ayn ekilde projeden ekildiklerini bildirmiler. 2002 ylnda ise projeye kredi veren svire bankas UBS projeden ekilmi. Gereke olarak Ilsu Baraj
Projesinin douraca sosyal ve evreyle ilgili sonulara
ilikin sregelen belirsizlikleri belirtmi. 2004 sonbaharnda Trkiye yeni bir ortaklk oluturmak zere giriimlerde
bulunmaya balam. 20042005 arasnda Avusturya
firmas VA Tech Hydro, Almanyadan Zblin, svireden
Alstom, Stucky, Maggia, Colenco ve Trkiyeden Nurol,
Cengiz, elikler, Temelsu firmalarndan oluan yeni bir
ortaklk oluturarak Almanya, Avusturya ve svire kredi
kurulularna projenin yapm garantisi iin bavuru yapt.
2006 ylnda VA Tech Hydro, Andritz AG/A tarafndan
satn alnd. Mart 2007de Almanya, Avusturya ve svire
hkmetleri projeye hazine garantisi verip krediyi salayacaklarn belirttiler. Verilecek olan kredi garantisi,
yerine getirilmesi gereken yz elli arta balanarak
bir uluslararas bilirkii ekibini bu ykmllklerin yerine getirilip getirilmediini izlemek zere grevlendirdi.
Dnya apnda bu karara kar protestolar balad.
2007(Temmuz)de Zrih Kantonal Bankas (svire)
projeden ekildiini aklad. Gerekesinde Ilsu Baraj
Projesinin, bankann srdrlebilir kalknma prensiplerine aykr olduunu belirtti. 2007(Austos)de Trkiye,
Konsorsiyum ve Bank Austria Creditanstalt (Avusturya),
Socit Gnral (Fransa) ve DekaBank (Almanya) arasnda barajn yapm iin anlama imzalad. 2008(Mart)de

125

proje ortaklar tarafndan kurulan bilirkiiler yz elli

art denetlemek iin Trkiyeye geldi. Uzmanlar Komitesi
aratrma sonucunu aklad.
Gelinen noktada, ngrlen ykmllklerden hemen
hemen hibirinin yerine getirilmedii gibi, uluslararas
standartlar uygulanm ve/veya bu standartlara eriilmi
deil. Uzmanlar baraj inaatna balamann en az iki
sene daha ertelenmesi gerektiini sylyor. Protestolar
devam ediyor.
Kampanya ilk aamada blgede kurulan sivil inisiyatiflerin giriimiyle balam. Ancak Babakan Erdoann
projeyi PKKllar istemiyor eklindeki beyanatlar bu
inisiyatiflerin balangta haksz yere damgalanmasna
yol am. Hasankeyfi Yaatma Giriimi bu yndeki
almalar ilk balatan rgtlenme. 2006(Ocak)dan
beri etkin bir biimde eylemler dzenliyor.
Kampanyann en gl yan, kampanyay rgtleyen
kurum ve kurulularn blgeyi ok iyi bilmeleri. Bilgi ve
birikim sahibi rgtler. Hepsinin bu ve benzeri almalar
hakknda tecrbesi var. Olanaklar ise olduka etkin. Ulusal
ve uluslararas dzeyde pek ok sivil toplum rgt ile
tannm sanatlar ve medya, kampanyaya destek veriyor.
Kampanyann en zayf yn ise ilk etapta yaplan giriimlerin ok fazla yerel dzeyde kalmas. Ayrca kampanyann
youn politik ve ideolojik tartmalarn olduu bir blgede
rgtlendii gzden karlm. Bu nedenle dardan gelen
tehditlere kampanya ak braklm. Buna bal olarak
tehditler ok st dzeyde. Kalknma dzeyi dk olan blgede yaanan silahl atmalar, blge hakknda ok fazla
nyarg yaratm. Hkmetin konuya ilikin tutumu en
byk tehdidi oluturuyor. stelik kar tarafta okuluslu
ve olduka gl irketler var.

126

Tm bu sre karsnda kampanyay rgtleyenler kampanyay yerellikten kurtarp nce Trkiyeye ardndan da,
tm dnyaya duyurmay baarmlar. Kampanyay kendi
bilgi ve birikimlerinin zerine ina etmiler. Ellerindeki
olanaklar iyi kullanarak ulusal ve uluslararas kamuoyunun desteini yanlarna ekmiler. Bu tutumlar
blge hakkndaki nyarglarn yava yava krlmasn
salam. Hkmetin tutumu ve kulland sylemler
daha ll bir dzeye ekilmi. Ayrca kampanyay
rgtleyenler de daha evrensel bir dil kullanmaya balamlar. Kampanyann dilini yaanan youn politik ve ideolojik tartmalarn dna tamay baarmlar. Bylece
Hasankeyfin kendine ikin zellikleri n plana km.

Kampanyann Ama ve Hedefleri

Kampanyann amac, Ilsu Barajnn durdurulmas ve
Hasankeyfi yok etmeyecek zm yollarna bavurulmas. Bu ama be ana gereke zerine oturtulmu:
> Bata insanln ortak miras olan en az dokuz bin yllk antik kent Hasankeyf olmak zere, Dicle Vadisindeki
yzlerce arkeolojik ST alan ve ok sayda kltrel deerin su altnda kalacak olmas,
> Onbinlerce insann (en az 78 bin) Ilsu Baraj projesinden etkilenmesi, yani byk oranda yerinden g
ettirilecek olmas ve bunun kentlerde ekonomik, sosyal ve
psikolojik sorunlar arttrmas,
> Blge asndan ok byk deeri olan Dicle Vadisinin
zengin bitki rtsnn ve canl varlklarnn yok olma
tehlikesi,
> Blgedeki dier baraj projelerinde de grld gibi
blgenin ekonomik ve sosyal yaamna olumlu bir etkisi
beklenmemesi,
> Ilsu Baraj projesinin, bu projeden dorudan ve dolayl
olarak etkilenecek olan ve asl sz sahibi olmas gereken

Hasankeyf/Ilsu ve blge halknn (paydalarnn), hibir ekilde onayna bavurulmadan gerekletirilmek

istenmesi.
Bu gerekeler dorultusunda kampanyann hedefleri de
belirlenmi: Blgenin tarihi mirasnn ve doal gzelliklerinin korunmas; blge insannn sreten olumsuz ynde
etkilenmemesi; blgeye yaplacak yatrmlarn blge insannn ihtiyalarna uygun ekilde tasarlanmas ve bunun
iin blge halkndan grlerin alnmas gndeme gelmi.
Giriim, baraja alternatif gelitirilmesi konusunda da
almalar yapm. Bu almalara gre Ilsu Barajna
alternatif projeler hkmet tarafndan ciddi bir ekilde
aratrlp ortaya konulmuyor. Ilsu Baraj enerji retimi
iin amalanmtr. Bugnk teknoloji, bilgi ve gelinen
aratrma seviyesi, enerji retimi iin ok sayda alternatif sunuyor. Bunlarn arasnda yenilenebilir gne, rzgr,
jeotermal ve biogaz enerjileri bulunmaktadr. Trkiyenin
birok yeri bu enerji trleri iin ok uygundur.
lk olarak yaplmas gereken, elektrik hatlarn onarlmasdr. Trkiyedeki resmi enerji kayp miktar olan yzde
23, OECD ortalamas olan yzde 6ya doru ekilirse,
Ilsu iin dnlen yatrm maliyetiyle (2 milyar Avro),
retilmesi planlanan enerjiden daha fazla elektrik enerjisi tasarufu mmkndr (hatta 23 mislisinden bile sz
edebiliriz). Bunun yaplmas teknik olarak herhangi bir
zorluk sunmamaktadr.
Rzgr enerjisi artk ucuz bir ekilde kurulabilinmektedir.
Blgede (rnein Diyarbakr-Urfa-Mardin geninde)
ok uygun rzgr koridorlar bulunmaktadr. Yine srekli
rzgrn olduu ykseklikler vardr. Trkiyenin ou yeri
(anakkale, Karadeniz dalar vs) rzgr enerjisine ok

uygundur. Bu enerji ile birok blgede ciddi ihtiyalar

karlanabilmektedir.
Gne enerjisi pahal olsa da imdiden planlamas
yaplmaldr. leride bu enerji trnde yatrm maliyeti
dmesi beklenmelidir. Yine mesken yerleri, sanayi ve
tarm sektrnn enerjiyi daha tasaruflu kullanmas
gerekmektedir ki bu konuda ciddi bir potansiyelin olduu
dnlmelidir.
Blgenin (zellikle Van ili) Ilsu barajna denk gelen
jeotermal potansiyeli mevcuttur. Bu enerji trn kullanmak byk bir zorluk tekil etmemektedir. Blgede
birok barajn eksik kapasiteyle altn gsteren
raporlar, yeni barajlardan elde edilmesi planlanan enerjiye gerekten ihtiya var m sorusunu gndeme getiriyor.
Bu noktada Hkmetin ve konsorsiyumun dile getirdii
Trkiyenin yllk enerji ihtiyac yzde 8 artmaktadr ve
kalknma iin ok enerjiye ihtiya vardr belirlemesine
pheyle baklmaldr. Daha dikkatli incelendiinde yllk
enerji kullanmnn yzde 6 artt grlmektedir. Bu
orann nmzdeki yllarda bu ekilde artaca da sorgulanmaldr (bu uygulanan politikalara da baldr).
lkemizde ihtiya duyulan, enerji ve bu erevede baraj/
hidroelektirik santrali politikasnn temel olarak gzden
geirilmesidir. Hkmet ve irketler Birlii enerjinin
yannda blgesel kalknmay da argman olarak srekli
dile getiriyor. Belirtilenlere baklrsa blgeye dorudan
150200 milyon Avro yatrm yaplyor ve yedi ila on
bin aras kiiye i alan yaratlyor; bundan da seksen bin
kii faydalanyormu. Oysa daha dikkatli bakldnda
ve resmi raporlar incelendiinde u ortaya kyor: Ilsu
Projesinde yedi yl boyunca her yl ortalama 2315 kiiye
i sahas yaratlyor (sadece iki yl 3500 civarnda kii

127

i buluyor). Dolayl olarak da 1000 kiiye ancak i kyor. naat sreci bittikten sonra, bu insanlar yine isiz
kalacak ve ancak yaklak yz elli kii barajda altrlacak; bunlarn da bir ksm dardan gelen teknik eleman
olacak. Uzun vadede salanabilecek istihdam dk
younluklu.
Eer Hkmet blgenin sosyo-ekonomik kalknmasn
dnyorsa, bunu yerel gleri dhil ederek planlayp
gerekletirebilir. Bir neri, Ilsu Proje giderlerin (toplam 2 milyon Avro) bir ksmnn blgesel kltr ve doa
turizmine yatrlmasdr. (Bunun srdrlebilir, doal ve
kltrel varlklar koruyacak ekilde olmas nemlidir.)
Bu yolla sosyal, kltrel ve ekolojik kayp olmadan blgesel kalknmaya ciddi oranda hizmet edilecek, uzun vadede Ilsu Projesinden ok daha fazla i alan yaratlacak
ve lke ekonomisine girdisi Ilsu Projesi iin ngrlenin
en az iki kat olacaktr. Bir baka neri, 1990l yllarda
yaanan atmal srete ciddi zarar gren hayvancl
yeniden gelitirmektir. Blgenin dalar daha nce en
byk hayvan srlerini barndryordu. Yine kylerinden
g ettirilen insanlara tazminat verilip kylerine yerleim
imkn sunulursa, bunun blge ekonomisine hissedilir bir
kats olacaktr.

Bilgi ve Veri Toplama

Blgenin tarihi hakknda geni bilgiler elde edilmi. Yerel
halk bilgilendirilmi. Yaplan aratrmalar, bu baraj
projesi nedeniyle On bin yllk tarihin, elli yldan fazla
mr olmayan bir oluum iin yok edileceini gsteriyor.
Binlerce yllk kltrel, dinsel ve mimari unsur geri dn olmayan bir ekilde zarar grecek. Baraj projesinin
savunucular tarihsel kalntlarn bir ksmn koruyacak
nlemlerin alnacan belirtiyor. Ancak arkeologlar ve

128

dier uzmanlar hibir boyutta nlemin blgede gerek

bir koruma plan kadar koruma salayamayacana
dikkat ekiyorlar. Hem Hasankeyf Giriimi hem de Doa
Dernei alternatif evresel etki deerlendirmesi raporlar
hazrlam. Doa Derneinin hazrlad bir rapora gre,
dnyadaki kltrel ve doal miraslar iin UNESCO tarafndan on lt belirlenmitir. stanbul Teknik niversitesi
Restorasyon Ana Bilim Dal Bakan Prof. Dr. Zeynep
Ahunbay ve Doa Dernei bilim koordinatr Dr. zge
Balkz tarafndan yaplan deerlendirmede, Hasankeyf
ve Dicle Vadisi on ltten dokuzunu tamamlamtr.
UNESCO tarafndan dnya miras olarak seilmi pek
ok nl yerde bu ltlere uygunluk 10 zerinden 45
dzeyindedir.

Kampanya Materyalleri
Kampanyann mesaj olduka basit: Hasankeyf Yok
Olmasn! Kampanya iin hazrlanan raporlarn tarafsz,
bilimsel, somut verileri yanstmas iin aba harcanm.
Hepsinde blgedeki doal ve tarihi mirasn grntleri
ok iyi kullanlm. Hazrlanan grsel malzemeler kampanyann etkililiini arttrm. Hem Hasankeyf Giriimi
hem de Doa Dernei kendi web sitelerinde yaanan
gelimelere ilikin ok titiz bir belgeleme almas yapmlar. Yaplan faaliyetleri ve hazrlanan raporlar rahat
bir ekilde elde etmek mmkn. Doa Derneinin konuya
ilikin mesaj ise ok daha sade: Uyan.

Kampanyann rgtlenmesi
Kampanyaya ilikin ilk rgtlenmeler 2006(Ocak) ylnda balam. Ilsu Barajnn yapmndan dorudan etkilenecek olan yerleim yerlerindeki sivil toplum rgtleri,
yerel ynetim temsilcileri, meslek odalar ve sendikalar

Hasankeyf Giriimi yeleri

bir araya gelerek 2006(Ocak) da Hasankeyfi Yaatma

Giriimini kurdu. Bugn toplam 72 ye kurulu ile giriim toplumun tm kesimleri tarafndan destek grerek,
Ilsu Projesi konusunda blge halknn ounluk gr ve
dncelerini temsil etmektir.
5 Ocak 2006 tarihindeki Kurulu Deklarasyonunda unlar sylenmektedir: Ilsu Barajnn yapmndan birebir
etkilenecek olan yerleim yerlerindeki yerel ynetim temsilcileri, yerel sivil toplum kurulular ve meslek odalarnn bir araya gelerek oluturduu Hasankeyfi Yaatma
Giriimi, blgede yaayan halkn proje konusundaki
dnceleri ve durularn temsil etmek zere bir araya
gelinmitir.
Doa Derneinin balatt kampanya da olduka nemli. Doa Dernei bu konuyla ilgili olarak bir koordinatr
tayin etmi. Hasankeyf hakknda uzman kiilere raporlar
hazrlatm. Kampanyann zellikle medyaya yansmasn
salam.

Kampanyann Elde Ettii Baarlar

Kampanyann en nemli baarlar iinde Ilsu Barajnn
yapm iin irketler Birliini oluturan byk irketlerin, yaplan lobi ve eriim faaliyetlerinin de etkisiyle
zaman iinde teker teker barajn evreye verecei zarar
ve srdrlebilir kalknma ile uyumad gerekeleriyle
ortaklklardan ekilmesi olmu. Bu, barajn yapmn
bugne kadar geciktirmi, hatta kimi zaman durdurmu.
Ayrca elde edilen hukuk baarlar da var. Koruma
Yksek Kurulunun Hasankeyf ve Allianoinin sular
altnda braklmasnn nn aan karar Dantaydan
dnd. TMMOB Mimarlar Odas, ada Hukukular
Dernei ve Arkeologlar Dernei ile 74 yurtta, Dantay

Yerel Gndem 21, Diyarbakr; Yerel Gndem 21, Mardin;

Yerel Gndem 21, Batman; Hasankeyf Gnllleri
Dernei, Batman; Diyarbakr G Edenler Yardmlama
ve Dayanma Dernei; Batman G Edenler Sosyal
Yardmlama ve Kltr Dernei; nsan Haklar Dernei;
EKL - evre ve Kltr Miras Koruma ve Gelitirme
Vakf; Diyarbakr Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma
Yaatma Dernei; Arkeoloji, Kltr ve Sanat Dernei,
Diyarbakr; Selis Kadn Danma Merkezi, Diyarbakr;
Dikasum Diyarbakr Kadn Sorunlarn Aratrma
Uygulama Merkezi; EPI-DEM - Eitim ve Psikolojik
Danma Merkezi, Diyarbakr; Bahar Kltr Merkezi,
Batman; Dou Bilimsel ve Kltrel Aratrmalar
Kooperatifi, Diyarbakr; Dut Aac Bilimsel ve Kltrel
Aratrmalar Kooperatif, Urfa; evre Gnllleri Dernei,
Diyarbakr; Diyarbakr Demokrasi Platformu; Batman
Petrol- Sendikas; Batman Genel- Sendikasi; Eitim
Sen, Batman ubesi; Tuhay-Der, Batman; BatmanMu-Siirt Eczaclar Odas; Batman Trk Tabipler Odas;
Batman Tek-Gda Sendikas; Batman Tes- Sendikas;
Batman Koerler Dernei; Batman Tm Muhtarlar
Dernei; Salk Emekileri Sendikasi, Diyarbakr; Enerji,
Sanayi ve Maden alanlar Sendikasi, Diyarbakr; TekGda Sendikas 1 nolu Diyarbakr ubesi; Tabipler
Odas, Diyarbakr; Diyarbakr Barosu; Batman Barosu;
TMMOB - l Koordinasyon Kurulu Batman; TMMOB
- l Koordinasyon Kurulu Diyarbakr; Mimarlar Odas,
Diyarbakr; naat Mhendisleri Odas, Diyarbakr;
Elektrik Mhendisleri Odas, Diyarbakr; evre
Mhendisleri Odas, Diyarbakr; Jeoloji Mhendisleri
Odas, Diyarbakr; ehir Planclar Odas, Diyarbakr;
Makine Mhendisleri Odas, Diyarbakr; Ziraat
Mhendisleri Odas, Diyarbakr; Makine Mhendisleri
Odas, Batman; Gneydou Anadolu Blgesi Belediyeler
Birlii; Diyarbakr Bykehir Belediyesi; Batman
Belediyesi; Siirt Belediyesi; Hasankeyf Belediyesi,
Batman; Dargeit Belediyesi, Mardin; Bismil Belediyesi,
Diyarbakr; Kurtalan Belediyesi, Siirt; Besiri Belediyesi,
Batman; Gerc Belediyesi, Batman; Kozluk Belediyesi,
Batman; Yeniehir Belediyesi, Diyarbakr; Sur Belediyesi,
Diyarbakr; Kayapnar Belediyesi, Diyarbakr; Balar
Belediyesi, Diyarbakr; rnak Belediyesi; Nusaybin
Belediyesi, Mardin; Kzltepe Belediyesi, Mardin;
Surgc Belediyesi, Mardin; Yalim Belediyesi, Mardin;
dil Belediyesi, rnak; Ergani Belediyesi, Diyarbakr;
Silvan Belediyesi, Diyarbakr; Viranehir Belediyesi,
Urfa; Varto Belediyesi, Mu; Bulank Belediyesi, Mu;
Malazgirt Belediyesi, Mu; Rstemgedik Belediyesi, Mu

129

6. Dairesine bavurarak Hasankeyf ve Allianoi gibi tarihsel ve kltrel deeri ok yksek yerlerin sular altnda
braklamayaca dncesiyle dava am ve bu konuda
alnan kararn iptalini istemiti. Mahkeme kararyla Ilsu
Barajnn durdurulmas iin balatlan kampanya yasal
bir zemine de oturmu oldu.

Uyan arksnn Szleri:

Kullanlan Taktikler ve Yaplan

Eylemler

Kanad krk ku gibi

Garibin ii kan alyor
Beni atee atmadan nce
Vicdanna bir sor diyor

Lobicilik faaliyetleri aktif bir ekilde kullanlm. Bunlar

yabanc irketler zerinde etkili olmu. Lobi faaliyetlerinin yaplabilmesi iin eriim faaliyetleri de etkili bir
ekilde kullanlm. Hem Trkiye hem de dnyadaki sivil
toplum rgtlerinin destei alnm.
Kampanyann en nemli eriim faaliyetlerinden biri Doa
Derneinin Tarkan ve Orhan Gencebayla ilikiye gemesi olmu. Tarkann seslendirdii ve Orhan Gencebayn
hem sazyla hem de sesiyle elik ettii Uyan arks
kampanyaya olan destei nemli lde arttrm. Ayrca
Tarkan Doa Dernei adna Kltr ve Turizm Bakan
ile grerek Hasankeyfi gndeme tam. Tm bunlar
medyada geni bir ekilde yer alm.
Yaplan gsteriler, Hasankeyfe Sadakat tren gezilerinin
dzenlenmesi, bilgilendirme toplantlar, medyaya ynelik almalar iin bir dier boyutunu oluturuyor. Ayrca
stratejik dava ama yntemi de eksik edilmemi. Bylece
sosyal ve bilimsel almalarn yannda hukuk mcadelesi
de verilmi.

130

ki gz iki eme
Hepimize sesleniyor
Deva bul bu derde
Gel beni kurtar diyor

Uyan uyan uyan uyan

Koy elini kalbine ge olmadan
Bu yolun sonu yokutur deme
Dalar aarz eer inanrsan
Uyan uyan dostum uyan
Koy elini kalbine ge olmadan
Bir olur geliriz stesinden
Her ey mmkn eer inanrsan
Byle gelmi byle gider
Deyip de sakn aldanma
Kim bilir, belki de deer
Sen en iyisi dorundan cayma
A gzn gr de bak
A glm kendini kandrma
Senin de yrein yanacak
Hele bir ortak ol da yangnna
Uyan uyan uyan uyan
Koy elini kalbine ge olmadan
Bu yolun sonu yokutur deme
Dalar aarz eer inanrsan

Uyan uyan dostum uyan

Koy elini kalbine ge olmadan
Bir olur geliriz stesinden
Her ey mmkn eer inanrsan
Yerimiz yurdumuz topramz
Yok oluyor ebediyen
Evimiz yuvamz biricik ocamz
Gidiyor elden
Uyan uyan uyan uyan
Koy elini kalbine ge olmadan

Fonlar
Fonlar konusunda eriim faaliyetleri faydal sonular
dourmu. Hasankeyf Giriimi ok sayda sivil toplum
rgtnden oluuyor. Dolaysyla kampanya kendisi iin
fon yaratan bir yapya sahip. Blgede yerel belediyelerin
de iin iinde olmas ve belediye imknlarnn seferber
edilmesi etkili bir yntem.
Doa Dernei ise dzenledii etkinliklerle kendi almalarnn fonunu yaratm. zellikle Hasankeyfe Sadakat
Treni, bir etkinliin ayn zamanda kendisi iin fon yaratabileceine ilikin gzel bir rnek. Tarkan ve Orhan
Gencebay ikilisinin kampanyaya destek amal hazrladklar ark ve klip de kampanyaya olan destei artrm.
Ayrca Doa Derneinin yerli ve yabanc ok sayda
destekisi var. Tek bir destekiye bal kalnmamas ve
birden fazla desteki kurumla allmas ise fon bulma
asndan ok iyi bir taktik.

BERGAMADA SYANRL
ALTINA HAYIR KAMPANYASI
Kampanyann Tarihesi
zmirin Bergama ilesinde bulunan Ovack kynde altn
madeninin almas ve iletilmesi, ilk ruhsat alm tarihi
olan 1989 ylndan bu yana ekonomik, politik, toplumsal
ve evresel boyutlaryla kamuoyunun gndemindedir.
Gerek karlacak madenin altn olmas, gerekse civar
kylerde yaayanlarn madenin iletilmesine kar tepkileri ve yaptklar eylemler nedeniyle medyann ilgi oda
olagelen bu sre, eitli evrelerce kyllerin sal
asndan da tartlm, madenin toplum sal zerine
etkileri zerine birbirine kart gr ve raporlar oluturulmutur. Tartmalar, salkl bir evrede yaama
hakk, evrenin korunmas gibi konulara younlamakla
birlikte, blgede yaayan insanlarn kendi yaamlar zerinde inisiyatif sahibi olma hakk gibi toplumsal boyutlarda da yrtlmtr.
Kampanya sreci, Eczacbana bal ESAN irketinin
1989 ylnda, Bergamada amky mevkiinin de iinde
bulunduu 299.248 hektarlk alan iin ald altn arama ruhsatn Eurogold irketine devretmesiyle balad.
Eurogold irketi, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl
Maden Dairesinden, 1989 ylnda Bergamada altn
arama, 1992de ise 10 yllk sreyle iletme ruhsat ald.
Bylece Eurogold zmirin Bergama ilesine 10 kilometre uzaklkta yer alan ve tarmclk yapan amky,
Ovack ve Narlca kylerinin arasndaki 100 hektarlk
alan iinde faaliyet gsterme yetkisine sahip oldu. 1994
ylnda evre Bakanl, altn arama iin Eurogold irketine olumlu gr belirten bir izin verdi.1994(Kasm)den

131

itibaren Avukat Senih zay ve Bergamal 652 yurttan evre Bakanlnn Eurogolda verdii iznin iptal
edilmesi istemiyle zmir dare Mahkemesine at
davayla hukuk mcadelesi balam oldu.

gari, siyanrl altna hayr mitingi byk bir coku ve

katlmla sonuland. 24 Aralk 1996da kyller, plak eyleme bavurdu. Donlaryla Bergama sokaklarnda
dolaan kyller, siyanre hayr bildirisi datt.

Bu arada krk yedi meslek odas, sendika ve sivil toplum

rgtnn ve ok sayda bireyin katlmyla zmirBergama Elele hareketi oluturuldu. Bu hareket sonradan zmir-Bergama, Eme, Sivrihisar Havran/Kkdere
Elele Hareketine dnt ve siyanrle altn aranmasna
kar almalarn devam ettirdi.

Bergamal kyller, Trkiyenin imzalad ve evreyi

etkileyebilecek iletmeler hakknda yre halklarna
danlmas gerektiini belirten 1989 tarihli Bergen
Bildirgesi dorultusunda bir referandum gerekletirdiler. Bergama evre Yrtme Kurulu 13 Ocak 1997de
yredeki 8 kyde gerekletirdii ve siyanrl maden
istiyor musunuz sorusunun sorulduu referandumda
2386ya kar 0 oyla sandktan siyanre hayr kt.

Bergamada altn madenine kar bir mcadelenin balamasnn temel nedeni, irketin dk maliyetli ve kolay
olmas nedeniyle siyanrl li yntemini kullanarak altn
kartmak istemesiydi. Siyanrl li yntemi, hem tarm
alanlarna hem de insan salna zarar verebilecek
bir yntemdir. Bu yntem uzun sreli zararlara neden
olabilmektedir. Ayrca blgenin deprem riski tamas
nedeniyle yeralt sularnn zehirlenmesi sz konusudur.
1996(Temmuz)da zmir dare Mahkemesi yaplan bavuruyu reddetti. Bu karar temyiz edildi. 1996(Kasm)da
Eurogold irketi, dava temyizde olmasna yani henz
sonulanmam olmasna ramen, maden blgesindeki
yaklak 3000 am ve 1500 zeytin aacn altn aramak
iin kesti. Bu ayn zamanda Bergama kyllerinin gnmze kadar uzanan seri eylemlerinin de balangc oldu.
Bergamallar 16 Kasm 1996da anakkale-zmir
karayolunu be saat trafie kapatt, Siyanrle lmek
stemiyoruz sloganlar att. Jandarmann mdahale
etmedii gsteri, kyllerin ikna edilip dalmasyla
olaysz bitti. 26 Kasm 1996da Bergama Cumhuriyet
Alan, 17 kyn muhtar tarafndan dzenlenen ve ok
sayda sivil toplum rgt tarafndan desteklenen Yetti

132

1997(Mart)de irketin maden kartmak amacyla

dinamit kullanmas zerine kyller maden ocan
igal ettiler. zmir Valisinin olaya mdahale etmesi
sonucu maden oca bir sre kapatld. 1997(Mays)de
Dantay 6. Dairesi zmir dare Mahkemesinin kararn
bozdu. Dantay 6. Dairesinin verdii karara ramen
irket maden almalarna devam etti. Bunun zerine
30 Kasm 1997 Genel Nfus Saymnda Bergamada
yaayan 11 bin 700 kii, Devlet bizi tanmyorsa, yok
sayyorsa, kaytlarda gemeyeceiz diyerek saym
memurlarna kendisini saydrmad. Ayn yl kadnlar
elerine kar cinsel perhiz uygulad. Alt ay srmesine
karar verilen eylem, erkeklerin isyanyla erken sona
erdi. Bu eylemleri eitli tarihlerde stanbul karayolunun
kapatlmas, Boaz Kprs igali, maden ve otel igali,
Ankarada TBMM nnde tahkim eylemi, tenekeli eylem
gibi eylemler izledi.
Bergama Belediye Bakan Sefa Takn 1998(Haziran)de,
Narlca, Pnarky, amky ve Bergama Belediyesi adna
Bergama Asliye Hukuk Hkimliine bavurarak, mah-

kemeden, Bergama ilesinde EUROGOLD tarafndan

iletilmek istenen siyanrl altn madeninin; maden
sahasnda retim faaliyetlerinin ve irketin yasal durumunun tespitini istedi. Bergama Asliye Hukuk Hkimlii,
98/230 nolu dosya ile grevlendirdii Prof. Dr. Grel
Nili, Yrd. Do. Dr. Ayhan Nuholu ve Orman Mhendisi
Gven akrdan oluan bilirkii heyetinin 19 Mart 1999
gn maden sahasnda yapt kefin ardndan yapt
alma sonucunda bir tespit raporu hazrlad. Rapordaki
Prosesin her an alr vaziyete geebilecek durumda
olduu ancak keif srasnda faaliyette bulunmad anlalmtr. Kimi metal aksamn paslanmaya urad belirtilmi, bu dzeyde pasn gzlenmesi srekli olmayan ya
da test amal retim almalarnn yaplm olabileceini
dndrmektedir ifadeleri zerine Eurogold irketinin
alt nitesi mhrlenmi ve ceza ilemi uygulanmtr.
Ayrca dnemin babakan ve bakanlarna kar tazminat
davalar almtr. 2001 ylnda sonulanan davada bu
kiiler tazminata mahkm oldular.
evre Bakanl 1997(Kasm)de, Dantayn kapatma kararna kar temyize bavurdu ancak reddedildi.
Babakanlk Mstearlnca TBTAKa hazrlatlan,
Dantay kararndaki risklerin ortadan kalktn ve
yabanc yatrmlarn olumsuz etkilememesi iin irkete
izin verilmesi gerektiini savunan bir raporla maden
ocann kapatlamamas gerektii gndeme tand.
Babakanlk Dantayn kararna ramen fiilen irkete altn aramas iin izin vermi oldu. Bu aamada
Bergamallar 25 Eyll 1998 tarihinde Avrupa nsan
Haklar Mahkemesine (AHM) bavurdular. Yaplan
iki farkl bavurudan ilki dnemin Bergama Belediye
Bakan Sefa Takn ve dokuz kii tarafndan yapld.
kinci dava ise Avukat Senih zay tarafndan AHMye
tand ve Bergamada yaayan 315 kii tarafndan ald.

Kampanya sadece hukuki mcadeleyle snrl kalmad.

Bergamallar Asterix lakapl Oktay Konyarn nderliinde bir dizi sivil itaatsizlik eylemiyle irkete kar mcadelelerini devam ettirdiler. Dnemin hkmeti mahkeme
kararlarna ramen 2001(Mays)de, irketin bir yllk
deneme retimi yapmasna izin verdi. Bunun zerine
zmir Barosuna bal avukatlar 2001(Haziran)de zmir
1. dare Mahkemesine tekrar dava at. Mahkeme,
Babakanlkn madene verdii iznin kanunsuz ve geersiz
olduuna karar verdi. zmir 3. dare Mahkemesi ise Salk
Bakanlnn Eurogold-Normandy irketine verdii bir
yllk deneme retimi iznini durdurdu. Maden 2002de
kapatld. irket kar alma olarak maddi gcn de
kullanarak medyada ok geni bir reklam faaliyeti balatt. Bergamada Siyanrl Altna Hayr! kampanyasn
balatanlar hakknda davalar ald. Dava DGM (eski)
Savcs Nuh Mete Yksel tarafndan Alman Vakflar ve
Bergama Dosyas (Necip Hablemitolu, 2001) kitab esas
alnarak Konrad Adenauer Vakf Trkiye Temsilcisi Wulf
Schnbohm, yardmcs Dirk Trndle, Heinrich Bll Vakf
Trkiye Temsilcisi Figen Fatma Uur, Frederic Ebert
Vakf Bakan Hans Schumacher, Frederich Naumann
Vakf Trkiye Temsilcisi Wolfgang Sachsenrder, Orient
Enstits Bakan Claus Schnig ve yardmclar Astrid
Menz ve Brte Sagaster, stanbul Baro (eski) Bakan
Ycel Sayman, FIAN rgt Bakan Petra Sauerland,
FIAN temsilcisi Birsel Lemke, Bergama kyllerinin
temsilcisi Oktay Konyar, Bergama eski Belediye Bakan
Safa Takn, avukat Senih zay ve zcan Durmaz hakknda yasal casusluk yapld iddias ne srld.
2003 ylnda tm sanklarn beraat etmesiyle sonulanan
davada, davann savcs Dilaver Kahvecinin Sanklarn
tm faaliyeti kamuoyuna ak yaplmtr, su olumaz
ynnde mtalaa verdi. Ankara 1 Nolu DGMdeki
karar durumasnda da DGM Bakan Orhan Karadeniz,

133

Trkiye aleyhine gizli ittifak kurmak suunu iledikleri

konusunda kant elde edilemedii gerekesiyle tm sanklarn oybirliiyle beraatine karar verildiini duyurdu.
irket ayn tutumunu baz meslek rgtlerine kar
da devam ettirdi. zinsiz iletmeye devam eden irket
Bergama-Ovack altn madeniyle ilikili olarak, Jeoloji
Mhendisleri Odas aleyhine 100 milyar TL istemiyle
manevi tazminat davas at. evre, Jeoloji, Kimya ve
Metalrji Mhendisleri odalar tarafndan ortaklaa
hazrlanan Bergama-Ovack Altn letmesi Giriimi
Konusunda TBTAK_YDABA Uzmanlar Komisyonu
Raporunun Eletirisi adl kitapta, irketin kiiliine
haksz saldrda bulunma, ticari itibarn sarsma, irkete
zarar verme gibi iddialar ileri srd. Bunun zerine Trk
Mimar ve Mhendis Odalar Birlii 10 Haziran 2004de
davaya mdahil olmak istediini belitti. TMMOB Jeoloji
Mhendisleri Odas aleyhine Newmont (Normandy)
tarafndan alan 100 milyar istemli tazminat davas 17
Haziran 2004 tarihinde grlen ikinci durumasnda
mahkeme tarafndan reddedildi.
2004 ylnda irket yeniden faaliyete gemek iin giriimlerde bulundu. Bunun zerine Bergamallar protestolarna devam ettiler. evre ve Orman Bakanl, 27 Austos
2004 tarihinde maden hakknda faaliyette saknca yoktur
kararn verdi. Bergamallar Dantaya tekrar dava atlar ve evre Etki Deerlendirme (ED) ynetmeliinin
iptalini istediler. Yaplan bavuruyu inceleyen mahkeme
yrtmeyi durdurma karar verdi.
Tm bu sreleri takiben AHMye 1998de alan davalar sonulanmaya balad. Takn ve Dierleri (Bavuru
No: 46117/99) olarak bilinen ilk dava 10 Kasm 2004de
sonuland. AHM Trkiyeyi Avrupa nsan Haklar

134

Szlemesinin ailenin ve zel hayatn korunmasyla ilgili

8. ve adil yarglanma hakkyla ilgili 6. maddelerinin ihlal
edildiine ve her bir davacya 3000 Avro tazminat denmesine karar verdi. Av. Senih zay tarafndan AHMe
tanan ve Bergamada yaayan 315 kii tarafndan alan ikinci ve kan ve Dierleri (Bavuru No: 46771/99)
olarak bilinen dava ise 28 Mart 2006 tarihinde sonuland ve AHM Trkiyeyi yine ayn gerekelerle mahkm
etti. AHM bavuruculara toplam 945.000 Avro tazminat denmesine karar verdi. AHMin gndeminde yine
Bergamallarn at bir dava daha bulunuyor. Bu dava
ise 1479 kiiyi kapsyor ve halen devam ediyor.
Normandy Madencilik 2005 ylnda altn madeninin
tmn Koza Altn irketine 44,5 milyon dolara
satt. Koza Madencilik A.. mahkeme kararlarna ve
yre halknn tepkisine ramen madeni iletmek iin
faaliyetler yrtt. Bergamallar bunun iin zmir 4.
dare Mahkemesine bavurarak keif karar istediler.
Mahkeme bir bilirkii atayarak durumu inceledi. Yaplan
keif sonucunda yaplan imar planlarnn hibirinin
kanuna uymadan meruiyet kazandn ve Bergamadaki
madenin iletilmesinde kamu yarar olmadna karar
verdi. zmir 4. dare Mahkemesi, 2006 ylnda Koza
Madencilik A..nin Bergamada iletilen altn madeninin altrlmasna olanak salayan imar plan hakknda
yrtmeyi durdurma karar verdi. Mahkeme madenin
evreye verecei zararn iletme alanyla snrl kalmayacan ve zmir Valiliinin 30 gn iinde madeni mhrlemesi gerektiini belirtti. Koza Madencilik Ovack Altn
Madeninde, Dantayn ald kamu yarar yoktur
karar zerine 28 Ocak 2009da faaliyetlerini yeniden
durdurdu. Ancak alnan karar ne evrecileri sevindirdi ne
de irkette panie yol at. Koza Madencilikten MKBye
gnderilen bltende, Ovack Altn Madeni iletmemizin

retim faaliyetleri 28 Ocak 2009 tarihinde yeni ED

sreci sonulanana kadar durdurulacaktr. Yeni ED
srecinin ubat ay iinde tamamlanmas beklenmektedir denildi. evre ve Orman Bakanl Koza Altn
letmeleri A..nin ilettii Ovack Altn Madeninin
yeniden faaliyete balamasna olanak tanyan ED raporunu onaylad. Bunun zerine 20. ylna girerken bir dava
daha ald. Son olarak 18 ubat 2009 tarihli Bergama
Davas bu olumlu ED ilemi aleyhine alm bulunuyor.
1479 Bergamal yurtta tarafndan AHMye alan son
davann bu sreci nasl etkileyecei Bergamallar tarafndan merakla bekleniyor.

siyanrl suyun biriktirildii baraj, youn yalar sonucu tam ve 100 bin metrekp siyanrl su tam ve
Somes Irmann sularna karmt. Siyanr Somes
Irmandan Tizsa Nehrine, oradan da Tuna Nehrine
akmt. Siyanrl su Srbistana varana kadar sz konusu evre felaketi pek nemsenmemi, Romanya devlet
yetkilileri de aynen Trk devlet yetkilileri gibi sorunun
stn rtmeye almt. Ancak bu felaket sonucunda
Tizsa Nehrindeki canllarn yaklak yzde 80i lmt.
Bu evre felaketi tm dnya basnnda ok byk yank
uyandrd ve Bergamallar bu felakete tam da vermi
olduklar mcadelenin ortasnda tank oldular.

Kampanyann en gl yan kampanyay rgtleyen

kiilerin bizzat yre halkndan olmasdr. Konuya hkim,
tecrbeli ve birikimli bir hukuku kadrosuna sahip. Bu
kadronun hemen hepsi bu iin birer gnlls olmular.
Hepsinden nemlisi, Bergama halknn srece aktif katlm hem kampanyann gl bir yan hem de kampanya
iin bir olanak. Dnemin yerel ynetiminin srece fiilen
ve ak bir destek vermesi ise kampanyann en byk ansn oluturuyor. Belediye kendi olanaklarn kullanarak
srete kyllerin konuyla ilgili bilgilenmesini salamak
ve kampanyaya desteklerini almak iin tm gcyle alm. Kylleri tek tek daha nce siyanrle altn kartlan
yerlere gtrerek siyanr lii ynteminin yaratt evre
felaketlerini gstermi.

Kampanyann en zayf yn ise balangta herhangi

bir rgtl yapnn bulunmay. Sorun ncelikle eski
Bergama Belediye Bakan ve bir grup evre savunucusu
avukat tarafndan fark edilmi. Balangtaki giriimlerin nemli bir blm tamamen bireysel abalara dayanyor. En byk tehdit ise irketin okuluslu ve zengin bir
irket olmas ve devlet desteini arkasna almas. irket
ve dnemin hkmeti ve halefleri hukuku tanmamakta
direnmekteler. Bu son derecede byk bir tehdit. Bununla
birlikte Bergamallar kampanyay gl olan ynlerinin
stne oturtarak yre halknn tam desteini almlar.
Olanaklarn yani yerel ynetimi ok iyi kullanmlar.
Zayf olan ynlerinin stne gitmiler. Bergamal kyller Bergama evre Yrtme Kurulu etrafnda bir araya
gelirken, zmirde evre Hareketi Avukatlar Grubu ve
zmir-Bergama Elele Hareketi srece destek vermi.

Romanya Devletinin REMN irketi ile Avustralyann

Perth kentinde kurulu ESMERALDA irketinin ortaklaa sahip olduu Romanyadaki AURUL altn madeninden
evreye yaylan siyanrl atklarn yol at evresel,
tarmsal ve toplumsal felaketten dolay tm Avrupa
alarm verdi. Eurogold irketinin de bu ortaklklar iinde
ad geiyordu. 2000(ubat)de Aurul altn madeninde

Kampanyann Ama ve Hedefleri

Kampanyann ana konusunu siyanr lii yntemiyle altn
karlmas ve bunun yarataca evre felaketleri oluturuyor. Kampanyann en genel amac Bergamadaki altn

135

madeninin kapatlmas ve bu ynde alnan mahkeme kararlarnn uygulanmasnn salanmas. Maden iletmesinin
bulunduu blgede tahribatn giderilmesi ve evre konusunda duyarln arttrlmas da kampanyann hedefleri
arasnda yer alyor. Kampanyann bu ama ve dorultuda
merulatrlmasna hizmet edecek ok sayda gereke var.
Altnn siyanrl zeltilerde znebildii ilk kez 1846
ylnda Elsner tarafndan bulunmu ve bu yntem ilk kez
1887de kullanlmtr. lk siyanrleme tesisi 1889da
Yeni Zelandada kurulmutur. Bunu Gney Afrika,
Avustralya, Meksika, ABD ve Kanadada kurulan tesisler izlemitir. Altn ayrtrlmadan nce cevher krma,
eleme, tme ilemlerinden geirilmektedir. Daha sonra
altnn cevherden ayrtrlmas iin siyanr lii olarak
adlandrlan yntem kullanlmaktadr. Siyanr ieren
atk amur genellikle atk barajnda depolanmaktadr.
Baraj tabannda meydana gelebilecek atlamalarla veya
depremlerin etkisiyle siyanrn yeralt suyuna karma
riski bulunmaktadr. Ayrca atk suyun asitlik veya bazlk
durumunu gsteren logaritmik lnn dmesi sonucunda da siyanrn ayrarak havaya karmas mmkn olabilmektedir. Yani kular ve evredeki dier hayvanlar iin
de tehlike arz etmektedir. Bunun yan sra kullanlacak
siyanrn tanmas, depolama ilemleri de ayr ayr risk
faktrleridir. Siyanr lii yntemiyle altnn ayrtrlmas
srasnda, altna ek olarak bata arsenik gibi zehirleyici,
sala zararl ar metaller de aa kmaktadr.
Siyanr lii yntemiyle altnn ayrtrlmas sonucu ok
byk evre felaketleri meydan gelmitir. Etibank 100.
Yl Gm letmeleri yaknndaki Ktahyann Dulkadirli
kynde yaplan bir aratrmaya gre, kanser lmleri,
damar hastalklar, kalp hastalklar, cilt bozukluu, dilerin tamamen kayb gibi rahatszlklar yaygndr. Bu has-

136

talklardan lenler olmakta, bu da kyllerin g etmesine

yol amaktadr. me ve kullanma suyunda 0.67 orannda
arsenik bulunmutur. Son on ylda len 56 kiiden 22si
kanserden lmtr ve u anda kyde 30 kii yaamaktadr. Kbrs Lefkede bakr ve altn madeni ileten CMC
adl ABDli irketin 1974te terk ettii 3 milyon ton zehirli
atk ieren glletin evresindeki 22 bin dnmlk alanda
bir tek canl hcrenin bile yaamad grlmtr. Arazi
nkleer savatan etkilenmi bir alan grnm vermekte
ve yre halknn at dava halen srmektedir.
ilide 1965 ylnda, deprem sonucu 14 atk barajnn 10u
hasar grm ve sznt sonucu 200den fazla kii zehirlenerek lmtr. Burada evrenin dier etkilenmeleri ok
yksek dzeylerdedir. ABDde, Bat Virginiada 1972
ylnda, iddetli yamurlar sonucu atk baraj km 155
kii yaamn yitirmitir. Papua Yeni Ginede 1984de
Ok Tedi altn madeni iin 2100 metrelik da tralanm,
youn yalar nedeni ile siyanrl toprak akm ve yre
halk baka blgelere g etmek zorunda kalmtr.
Guyanada 1985 ylnda, Omai altn madeninde atk
havuzu patlad ve drt milyar ton amur nehirlere kart. Yine Guyanada, 1995 ylnda ayn madende siyanr
barajnn tamas sonucu skynetim ilan edilmitir.
1990da Gney Carolina(ABD)da yamurlarn etkisiyle
Brewer Altn Madeninde szme altn rezervi kerek on
binlerce balk ve canly ldrd. Bolivyada 1993 ylnda maden artnn kaymas sonucu binlerce insan ld.
New Mexico(ABD)da 1992 ylnda yaplan incelemede
800den fazla szntnn olduu belirlenmitir. ABDde
1993 ylnda tonlarca atn Idahodaki bir madenden szarak evre sularna kart tespit edilmitir.
1994(ubat)de Gney Afrikada siyanrl atk havuzu
yamurlardan tam ve 150 kii lmtr. Yukarda

andmz Romanyada 2000(ubat)de gerekleen

felaket Dou Avrupada ernobilden sonraki en byk
evre felaketi olarak anlmaktadr. Papua Yeni Ginede
2000(Mart), Peruda 2000(Haziran), Avustralyada
2000(Haziran) altn madeni iletmelerinde evreyi etkileyen kazalar meydana gelmitir.

kahvelerinde toplantlar yaplm. Srete tm kararlar

ortaklaa alnm. Ayrca Bergama kyllerinin kendi
meru taleplerini dayandrabilecekleri ok sayda ulusal
ve uluslararas hukuk mevzuat bulunuyor.

Dnya Salk rgtnn verilerine gre siyanrle allan ortamlarda 30 km yarapl bir alanda insan yaam
tehlikededir, sonraki 20 km yarapl alan ise risk blgesidir. Filipinlerdeki altn iletmeleri civarnda lm
vakalarna ska rastlanmaktadr. Nevada Vahi Yaam
Koruma Kurumunun dnem iinde yapt aratrmada altn madenlerinin evresinde 198689 yllan arasnda 7915, 1990 ylnda 1645, 1991 ylnda 794 vahi
hayvann ld bildirildi. Gney Afrikada altn madeni
iletmelerinde alan 1197 kii kansere yakalanmtr.
Rusyada bir maden kapatldktan sonra 760 kilometrekarelik bir alanda her eyin lm olduu grlmtr.

Kampanyann en gl ynlerinden bir tanesi de bilgi ve

veri toplama yn. Kampanyaya evre haklar konusunda
uzmanlam gnll bir avukatlar grubu elik etmi.
Hem ulusal hukuk mevzuat hem de uluslararas hukuk
mevzuat tm ayrntlaryla incelenmi. Hukukular tm
davalar bandan sonuna kadar srarl bir ekilde takip
edip benzer nitelikteki davalar da incelemiler.

Eurogold irketi siyanr Degussa firmasndan salamaktadr. Bu firma, Papua Yeni Ginedeki siyanr
faciasndan sorumludur. Eurogoldun finansmann ise
merkezi ngilterede bulunan Barclay Bank ve merkezi ABDde bulunan Dnya Bankas desteklemektedir.
Eurogoldun ortaklarndan biri olan Metal Mining,
merkezi Amsterdamda bulunan Uluslararas Su rgt
tarafndan kara listeye alnmtr.
Kampanyann ncelikli hedef kitlesi Bergama kylleri
olmu. Bu hedef kitleye ulaldktan sonra Trkiye kamuoyu etkilenmeye allm. Bergama kyllerinin srece
katlm tam anlamyla salanm. Bunun iin klasik bir
eitelim retelim sreci deil, karlkl iletiime dayanan bir yntem kullanlm. Kyler tek tek dolalm, ky

Bilgi ve Veri Toplama

Bilgi ve veri toplamann dier boyutunu evreye ilikin

raporlar ve bilgilendirmeler oluturuyor. evre Etki
Deerlendirme raporlar konusunda olduka hassas davranlm. Devletin ve irketin hazrlatt ED raporlarna karlk olarak alternatif ED raporlar hazrlanm.
Bu raporlar konusunda konuyla ilgili meslek odalarndan,
yerli ve yabanc akademisyenlerden yardm istenmi.
Siyanrle altn elde etmenin zararlar konusunda ayrntl
bir tarih aratrmas yaplm. Bunlarn sonular hakknda konunun uzman olan kiiler kyllerle bilgilendirme
toplantlar yapmlar. Kampanya srasnda kan en
kk haberler ve almalar dahi derlenip toparlanm.
Bu konuda hem meslek odalar hem de uzman hukukular yaynlar kartm.

Kampanya Materyalleri
Kampanya srasnda kullanlan materyaller yaratc
zellikler tayor. Hepsinden nemlisi yresel dil etkin
bir ekilde kampanya sloganlarna yanstlm. Yetti

137

Gari! bunlarn iinde en fazla bilinen slogan. Ayrca

yaplan eylemlerde kullanlan kuklalar hazrlanm.
Pankartlarda Trkiye yakn tarihi iin anlam ifade eden
mesajlar kullanlm. Altnc Filo Defol! bunun en iyi
rneklerinden bir tanesi.
Sloganlar arasndan en fazla kullanlan Yetti Gari
slogan. Kampanya srasnda farkl biimlerde kullanlm: Yetti gari, siyanrl altna hayr, Yaptnz
yetti gayri, her yer Bergama, hepimiz Bergamalyz,
Siyanre, atoma, MAIye hayr.
Kampanya sresince hazrlanan tm yaynlarda uzman
grlerine yer verilmi. Speklasyondan kanlm.
Belli bir politik dil kullanlm olsa dahi ls karlmam. Kampanyann bu zellii onun daha geni bir
kitleyle bulumasn salam. Kampanya kapsamnda
Bergamadaki amkye 17 Kyn Kitabesi ad altnda
bir de ant dikilmi. Antn stnde etkileyici bir metin
yer alyor:

Kampanyann rgtlenmesi
Kampanyann rgtlenmesi 1989 ylnda, altn madencilii, bir barajn kmesi, kyllerin tarlalarnn ve
yaama alanlarnn tahrip edilmesiyle ilgili TRT 2de bir
program gsterilmesiyle balam. Bergama Belediye
Bakan (eski) Sefa Takn TRT 2deki program izleyenler arasnda. ODT naat Mhendislii mezunu ve
teknik konulara merakl birisi olan Sefa Takn mhendis
odalarndan gr istemi. lk dokmanlar eline geldikten sonra konuyla biraz daha derinden ilgilenmeye balam. O srada Havranda, Edremitin ren blgesinde,
Tprak isminde yine okuluslu bir irket altn madeni
giriiminde bulunmutu. Fakat Havran, Edremit blgesi muazzam zeytinlikleri olan ve kyllerin ekonomik
durumu iin iyi bir alan. Blgenin milletvekilleri, belediye
bakanlar ve turizmciler buna kar kmlar. Olayn bir
anda bymesi zerine Enerji Bakanl altn madenciliine izin vermemi. Bu srete Bergamada herhangi
bir hareket yok, fakat bu olaylar basna yansynca bir

zerinde durduunuz bu topraklar, Pnarky, Kurfall, Bozky, Sardere, Erigl, Ovack, altbahe, Narlca, amky, Tepeky,
Yalnzev, Kkkaya, Sleymanl ve Aakrklar kyllerine aittir. Bu topraklar yediverendir. Ovasnda kar gibi pamuk, altn
gibi buday, kehribar gibi ttn, dalarnda vakur am ve meeler, derelerinde serin nar glgeleri uzanr. Eteklerindeki zeytin
aalar tarihle yattr. Narna, zmne doyamazsnz; tatmadan dnmeyiniz. Topuunu yere vursan grl grl su kar. ifaldr,
akl dzeltir, bedene salk verir. Topuunu biraz daha sert vurursan yeryzne trl maden salr. Zenginliktir. Kleopatrann
gzelliinde buralarn amuru var. Pergamon kd buraldr; krallar dolat, antlamalar mhrledi, sevgi szleri tad ve gm
sandklarda sakland. Onlarn ktphanesini skenderiyeliler yzyllarca okudu, heykeltralarn, heykellerini, tiyatrolar. Burada
yaayanlar drst, alkan insanlardr, baka topraklarda gzleri yoktur. Konukseverdirler. Konuklarnda din, dil, rk cinsiyet,
milliyet ayrm yapmazlar. Dostlarn da dmanlarn da unutmazlar. Barseverdirler. A gzl Avrupallarn, Amerika yerlilerine
altn iin neler yaptklarn yeni duydular. imdi onlar, her akam topraklaryla, hayvanlaryla, aalaryla ve birbirleriyle vedalaarak yatyorlar ama uyuyamyorlar. Hayata kar altn diyen a gzl Avrupallar sevmiyor, onlar konuk saymyor ama dier
Batllar hemehri sayyorlar. Altn biliyorlard ama siyanr yeni rendiler; zenle tadklar altnlarn, siyanr renince
yere attlar. Onlar budayn, ayieinin, ttnn sar altn; pamuun beyaz altn, zeytinin siyah altn olduunu biliyorlar. Onlar,
buralardan gidip kaybolmak ya da burada kalp lmek istemiyorlar. Onlar bu sralar hayli fkeli. Siyasi umut tacirlerinin ilgisizliine
kzgn. Karagn dostlarnn duyarszlna krgn. Onlar bu sralar hassaslar. Bir bakta dostu dman ayryorlar. Dost olarak
geldinse onlarla tan, onlar dinle, onlarla uzun uzun konu. Dost deilsen hemen buradan uzakla. Bu insanlar hayat ve hayatlar
olan doay ok seviyorlar. Onlar bilirler ki; ller altn takmaz. Biz bu insanlar byle grdk; byle tandk; byle anladk ve byle
yazdk...18 Mays 1997, Bergama.

138

sorgulama sreci balam. Altn madencilii, nasl karld, evreye olan etkileri, halka herhangi bir zarar
olur mu gibi sorulara cevaplar aranm. Bu nedenle Sefa
Takn ilk olarak Ege niversitesindeki baz retim
yeleriyle ilikiye gemi. Ardndan aralarnda Avukat
Noyan zkann da bulunduu zmirde evre Hareketi
Avukatlar Grubu olarak bilinen sivil bir inisiyatif grubu
ile balant kurmu. evre Hareketi Avukatlar Grubu,
zmir ve blgesinde her trl evreye zarar olabilecek
veya olmakta olan olaylarla ilgili kiilerden veya basndan ya da herhangi bir ekilde kendi gndemlerine gelen
olaylara, hukuki talepte bulunan, dileke yazan, gerektiinde dava aan bir grup. zmir Barosunun eski evre
Komisyonu olan grup, baronun brokratik yapsna fazla
uyum salayamad iin barodan ekilerek, yine baroda
toplanarak, fakat tamamen kendi sekreteryas olan, kendi yazmas olan ve de kimsenin siz nereye kaytlsnz
diyemedii bir inisiyatif olarak rgtlenmi.
Sefa Taknn bavurusu zerine, zmirde evre
Hareketi Avukatlar Grubu bir heyet kurarak kylerde
geziler yapp, kyllerle konumaya balam. Altn
madenine ilikin bir tepkinin olduunu ancak tam olarak
anlalmadn fark eden grup konunun teknik boyutuyla ilgili olarak akademisyenlerden yardm istemi. Ege
niversitesinden ve 9 Eyll niversitesinden, Kimya
Blmnden, evre Blmnden, Tarm Blmnden,
retim yeleri kylerde paneller vermiler. Tm bunlar Belediyenin organizasyonu altnda gereklemi.
Belediyenin destei ve ktlerden gelen tepkiler zerine
bir sivil toplum hareketi balyor. Panellerde halk sal, kimya, tarm uzman profesrler ve Avukat Semih
zay konumalar yapmlar. Tm bu sreler kyllerin
siyanrl altn kartmann ok byk riskler tad
konusunda bilgilenmesine nemli lde katk salam.

Bu olaylar devam ederken Sefa Takn stratejik bir karar

alr: Kyllerin Sefa Takn devaml ziyaret etmesi ve
siyasi partilerin konuya ilikin tutumunda ikyeti olmalar zerine, Sefa Takn 17 kyn muhtarlarndan oluan
ve haftada bir toplanarak, ne yaplacana karar verilen
bir rgt kurar. Bu rgt olay basna mal etmek iin aba
harcar. Sefa Takn ve muhtarlarn rgt bilim adamlar, hukukular, teknik adamlarla bir araya gelerek, ayn
zamanda olay kamuoyuna duyurmaya alrlar. Burada
da genel olarak Belediyenin olanaklar kullanlr. Gelinen
noktada Trkiye, Bergama olayn izlemeye balar.
Tm bu sreci 16 Kasm 1996 gn Bergamal kyllerin, zmir anakkale yolunu alt saat trafie kapatmas
takip eder. lk bakta spontane bir eylem gibi grnen
bu eylem aslnda nceden tasarlanm, muhtarlarn ve
Belediye Bakannn nderliinde gereklemi. Bundan
sonra Bergamal kyllerin arasndan seilen ve Oktay
Konyarn liderliini yapt Bergama evre Yrtme
Kurulu oluturulmu. Bergama evre Yrtme Kurulu
hibir yerde kaytl olmayan sivil inisiyatifler olarak
ie balam. Bergama evre Yrtme Kurulu, Oktay
Konyar liderliinde, 17 kyn temsilcilerinden olumu.
Oktay Konyar kyleri dolam ve eylem gn veya eylem
gecesi dzenlemiler. Ertesi gn tm kyller, daha
ziyade kadnlar nde olmak zere, eylemler yapmaya
balamlar. Bu eylemler genelde nceden duyurulmam.
Eylemlerin yalnz Trkiyede deil, dnyada da kamuoyuna mal olmasnda en nemli etkenlerden biri Bergamal
kadnlarn srece dhil olmas ve etkin roller almasdr.
Trkiyede bu ekilde jandarmaya kar, emniyete kar
bir eylem yapma, bir yeri igal etme, ya da protesto gsterisi yapma krsal kesimde zellikle de bu tip, gelecekte de
i vadeden bir iletmeye kar pek grlmemi bir olaydr.
1996(Aralk)da yzlerce kyl erkek yar plak bir ekil-

139

de, Bergama sokaklarnda bildiri datmlar. Aslnda bu

tr bir eylem o yrenin erkekleri iin son derece zor bir
olay. Eylemleri yrten Oktay Konyarn ifadelerine gre,
ilk defa kyl erkekler soyunduklar ve kadnlar da onlarla yrdkleri anda Bergama Siyanrl Altna Hayr
Kampanyas asl rayna oturmu oluyor.

Kampanyann Elde Ettii Baarlar

Kampanyann en byk baars yaratm olduu kamuoyu basks. Kampanya toplumun her kesiminden destek
bulmu. Elde edilen mahkeme kararlar kampanyann
bir dier baarl ynn oluturmu. Bylece kampanya, hem yasal hem de meru bir zemine oturmu.
Kampanyann toplumun her kesiminden destek bulmas
beraberinde baka blgelerde de etkisini gstermi.
rnein zmir-Bergama Elele Hareketi sonradan etki
alann da genileterek zmir-Bergama, Eme, Sivrihisar
Havran/Kkdere Elele Hareketi adn alm ve Ege
evre ve Kltr Platformu (EGEEP) bileeni olarak
almalarn halen devam ettiriyor. EGEEP, evre
gnlls, doal ve kltrel varlklarn korunmas konu-

sunda duyarl sivil toplum kurulular ile bireysel katlmclar tarafndan 25 Aralk 2005 tarihinde kurulmu.
Kampanya sayesinde maden oca defalarca kapatlm.
Maden ocann hukuka aykr bir ekilde yeniden iletilmeye almas ise bal bana bir sorun. Ancak yeni mahkeme kararlar ve eylemler sonucunda tekrar kapatlmas
gndemde. Kampanya benzeri ekilde maden iletmelerinin ald her yerde rnek alnm ve benzer nitelikteki
kampanyalara esin kayna olmu.

Kullanlan Taktikler ve Yaplan

Eylemler
Kampanya srasnda benimsenen en nemli taktik sivil
itaatsizlik eylemleri olmu. iddetten arnm sivil itaatsizlik eylemleri herkesi artm ve hayranlk toplam.
Yol kapamalar, sokak gsterileri, Boazii Kprsnde
yaplan eylemler, nfus saymna katlmama vb. pek ok
eylem sz konusu sivil itaatsizlie birer rnek.
Kampanya kapsamnda sadece sivil itaatsizlik eylemleri

zmir-Bergama, Eme, Sivrihisar Havran/Kkdere Elele Hareketi

TMMOB Kimya Mh. Odas Ege Blge b.; TMMOB evre Mh. Odas zmir ubesi; TMMOB Elektrik Mh. Odas zmir b. ;
TMMOB Gemi Mh. Odas zmir b.; TMMOB Gda Mh. Odas Ege Blge b. ; TMMOB Har. ve Kad. Mh. Odas zmir b. ;
TMMOB Mimarlar Odas zmir b.; TMMOB naat Mh. Odas zmir b.; TMMOB Jeofizik Mh. Odas zmir b.; TMMOB
Jeoloji Mh. Odas zmir b. ; TMMOB Makine Mh. Odas zmir b. ; TMMOB Metalurji Mh. Odas; TMMOB Mimarlar Odas
zmir b.; TMMOB Orman Mh. Odas Ege Blge b.; TMMOB Peyzaj Mim.Odas Ege Bl. b.; TMMOB ehir Plan. Odas
zmir ubesi; TMMOB Tekstil Mh. Odas zmir b.; TMMOB Ziraat Mh. Odas zmir b.; zmir Barosu; zmir Tabip Odas;
zmir Eczac Odas; zmir Ser. Muh. Mali M. Odas; ada Hukukular Dernei zmir b.; ada Gazeteciler Dernei; Birleik
Salk-; Emek Partisi; zgrlk ve Dayanma Partisi; Bergama evre Yrtme Kurulu ZUNDER; ada Yaam Destekleme
Dernei; ..Y.D.E.R; nsan Haklar Dernei nsan Haklar Vakf; zmir renci Velileri Dernei; S.O.S. Akdeniz Dernei; zmir
Kadn Platformu; 68liler Dayanma Dernei, 78liler Dayanma ve Demokrasi Dernei, Mlkiyeliler Birlii, KESK zmir u
Platformu, DSK, Pir Sultan Abdal Dernei, Hmanist Dnce Dernei, zmir Genlik nisiyatifi, TEMA Vakf zmir Gnll
Temsilcii, Edremit Krfezi Hayr Grubu, Ege Doa Dernei, Bireysel Katlmlar.

140

yaplmam. Ayn zamanda medya almalar, bilgilendirme toplantlar, stratejik davalar ama, lobicilik, sokak
gsterileri, piknikler, enlikler dzenleme, eriim faaliyetleri yoluyla baka sivil toplum rgtlerinin ve nllerin
desteinin alnmas kampanyann dier bir taktik boyutu.
Moollar grubunun seslendirdii ller Altn Takar
m? arksyla da kampanya adeta dillere destan olmu.
Szlerini Mansur Balcnn yazd ve Moollar grubunun
yesi Taner ngrn besteledii arknn szleri yle:
Yamalarda zeytin byr
Dallarnda siyah altn
Ovasnda ttn uyur
Uyannca sar altn
Buday eken altn bier
Pamuk desen beyaz altn
amurunda gzellik var
Kleopatrann pudras
Bakray bu yediveren
Almasn bilenlere
Aa kesip da delersen
Uyanr uyuyan tanrlar
Referandum ettik gari
Madenciye gle gle
Siyanr duyduk hele
ller altn takar m?
Bergamaya yolun dsn
Siyanrc irket duysun
Grdn dnya cenneti
Sahipsiz toprak sanmasn
Gittim grdm Bergamay
Sordum duyduum belay
Yzler yere dt ama
Umuduyla birlikteydi
Siyanrc gle gle
ller altn takar m?

Fonlar
Genel olarak, zellikle de kampanyann balad dnemde, Belediyenin olanaklar kullanlm. Belediyenin
aralar, faks, tm personeli bu kampanya iin seferber
edilmi. Kampanyaya ok byk bir g salayan bu destek bir kampanya srasnda, zellikle de yerel kampanyalar srasnda, yerel ynetimlerin srete ne kadar nemli
bir rol oynayabileceklerini gsteriyor. Ayrca kampanya
kapsamnda ufak hibelerden de faydalanlm.

BRENT SPAR PETROL

PLATFORMUNA KARI
KAMPANYA
Kampanyann Tarihesi
Brent Spar petrol platformuna kar kampanya 1995
ylnda Greenpeace (Yeilbar) rgt tarafndan gerekletirildi. Greenpeace Avrupa, Amerika, Asya ve Pasifikte
krk lkedeki varlyla kr amac gtmeyen bir evre
kuruluudur. 1971den bu yana dnyann drt bir yannda evre katliamlarna kar gl bir mcadele veren
Greenpeace, almalarn bamsz olarak srdrmek iin
devletlerden, irketlerden ya da siyasi partilerden ba ve
sponsorluk kabul etmez; tm almalarnn kaynan
sadece bireylerden ald maddi ve manevi destek oluturur. Greenpeace, gezegenimizi yaanmaz hale getiren evre sularna iddet iermeyen dorudan eylemlerle tanklk
ediyor ve bunlar basn araclyla gndeme getiriyor.
Brent Spar Shell irketine bal olarak Kuzey Denizine
demirlemi bir petrol platformuydu. 1990l yllara gelin-

141

diinde platformun petrol retimi yavalad ve batrlmas gndeme geldi. Greenpeace platformlar batrmann
evreye zarar vereceini syledi. Shell platformu batrma
kararnda srar edince kampanya balad.
1994(Aralk)de Greenpeacein kullanmdan kaldrma
konusundaki ilk zet raporu, Batrmann dayana yok
ngiltere Ticaret ve Endstri Bakanlna gnderildi.
Rapor petrol kuyusu platformlar iin geri dnm ve
karada imha (tasfiye) seenekleri altn izdi.
16 ubat 1995de Ticaret ve Endstri Bakan Tim Eggar
hkmetin Brent Spar batrma kararn duyurdu. 28
ubat 1995de Greenpeace gemisi Moby Dick Brent
Petrol Sahasna gitmek zere Lerwickten ayrld. 30
Nisan 1995de Greenpeace aktivistleri techizatlar gemiden indirdi ve Brent Spar igal etti. 10 Mays 1995de
ngiliz Hkmeti Brent Spar batrmas iin Shelle izin
verdi. 16 Mays 1995de ngilteredeki tm muhalefet partileri Brent Sparn batrlmasn knad. 17 Mays 1995de
Belikada Dileri ile evre ve Ticaret Bakanlklar,
Brent Sparn batrlmasna izin verdikleri iin ngiliz
Hkmetini knad. zlanda, ngiliz Hkmetine Brent
Sparn batrlmamas iin bask yapt. 23 Mays 1995de
Shell, aktivistleri Brent Spardan kard.
2 Haziran 1995de Greenpeace destekileri Almanyada
yzden fazla yerde, petrol istasyonlarn ve ara srclerini
bildiri yamuruna tuttu. 9 Haziran 1995de Kuzey Denizi
Konferansndaki evre Bakanlar, ngiltere ve Norvein
ekinceleriyle, ak denizdeki tesislerin denize batrlmasnn
kabul edilemez olduu hususunda anlat ve platformlarn
karada kullanmdan kaldrlmasn tavsiye etti.
12 Haziran 1995de Brent Sparn denizde batrlma

142

alanna ekilmesine baland. 15 Haziran 1995de

Almanyada Brent Sparn batrlmasna kar protestolar artarken, baz petrol istasyonlar gelirlerinde yzde
ellilik bir kayp olduunu bildirdiler. 16 Haziran 1995de
iki Greenpeace aktivistinin helikopterle Brent Spara
inmesiyle, ikinci igal balad.
16 Haziran 1995de Babakan Kohl, John Majora G7
Zirvesinde Brent Spar konusunu at.
lk igal sresince Greenpeace tarafndan alnan ve
Brent Sparda 5 000 tonluk petrol potansiyeli olduunu ngrerek hazrlanan numunelerin sonular akland. Bunu takiben Greenpeace bunun yanl olduunu
tespit ve hatay kabul etti. Tehizatta petrol olup olmamas Greenpeacein muhalefetinin temeli olamazd, ama
yine de Shell, baz politikaclar ve medya kurulular Greenpeacein numune verisindeki hatann tehizatn
batrlmasna kar davay zayflattn sylediler.
20 Haziran 1995de Shell Brent Spar batrma kararn
erteledi. 14 500 tonluk petrol tehizat Norve Erfjorde
ekildi. O tarihten beri orada demirlenmi halde duruyor.
2630 Haziran 1995de Okyanus Dzenleyici Kurum
OSPARn tm yeleri (ngiltere ve Norvein ekinceleriyle) tesislerin denizde batrlmasnn yasaklanmasna nclk eden moratoryum zerinde anlatlar (Karar 95/1).
OSPAR moratoryumu 4 Austos 1995 (Karar 95/1)de
yrrle girdi.
1 Ekim 1997de Micheal Meacher (evre Bakan) i
Partisi hkmeti dneminde artk Brent Sparlar olmayacan aklad. 13 Ekim 1997de Shell tarafndan grevlendirilen bamsz kurulu Det Norske Veritas (DNV), petrol
irketine ak deniz tasfiye seeneinin deerlendirme rapo-

runu oluturdu. Bunlarn arasnda batrma, evreye en fazla

zarar verecek seenek olarak belirtildi. 3 Haziran 1997de
Shell alt mteahhitten dokuz tasfiye seeneini ana hatlaryla belirten resmi fiyat teklifleri aldn duyurdu.
Shell 29 Ocak 1998de Norveteki Brent Sparn tasfiye planlarn aklad. 30 Ocak 1998 de zlanda,
Danimarka ve svein evre Bakanlarnn yan sra
Almanya Dileri Bakan Klaus Kinkel ve Avrupa
Birliinden Ritt Bjerregaard, Brent Spar kararn ve bu
rnek olay memnuniyetle karladlar ve ak denizdeki
dier tesisler iin de rnek olmasn umut ettiler.
23 Temmuz 1998de Portekiz Sintrada Oslo-Paris
Komisyonunun Bakanlar toplantsnda evre bakanlar oybirliiyle Kuzeydou Atlantik ve Kuzey Denizindeki
elik ak deniz tesislerinin batrlmasnn tamamen
yasaklanmasna karar verdiler. 1998(Kasm)de ise
ngiliz- Norve Konsortiumu Wood-GMC Brent Sparn
kullanmdan kaldrlmas iin almalara balad.
Kampanyann en gl yan, Greenpeace rgtnn uluslararas dzeyde tannm saygn ve deneyimli bir rgt
olmas. Yapm olduu kampanyalar dnyann drt bir
tarafnda ses getiriyor. rgt bu tr eylemler iin iyi bir
donanma sahip. Gerekeleri tamamen meru temellere
dayanyor. rgtn bu zellii ayn zamanda kamuoyunun hem maddi hem de manevi desteini salyor.
Kampanyann en zayf yan, acil eylemler srasnda bilgi
ve veri toplama konusunda kendisini gstermi. Tehdit
ise Shell gibi okuluslu bir petrol irketinin maddi gc.
Dier bir tehdit ise dnemin ngiliz Hkmetidir.
Greenpeace kampanyay en gl olduu rgtsel gcne
dayanarak gerekletirmi. Bilgi ve veri toplama konu-

sundaki yanllklarnda srar etmemiler. Bu Greenpeace

rgtnn hazrlad ok saydaki bilimsel ve salam
raporla karlatrldnda rgtn saygnlna herhangi bir zarar getirmemi nk Greenpeace hatasn kabul
etmeyi bilmi ve Shellden bu konuda zr dilemi. Bu
durum Greenpeacein daha dikkatli davranmasn salad gibi saygnln da arttrm. Ayrca kampanyann
dayand meru temellere herhangi bir zarar getirmemi. Bu kampanya bu nedenle bilgi ve veri toplamann ne
kadar nemli olduunu gsteriyor.

Kampanyann Ama ve Hedefleri

Bilim adamlar eer nlemler alnmazsa gelecek on yl
iinde dnyann kresel snmas sorununun yzde 25-40
orannda artacan sylyorlar. klim deiiklii sorununun bugn erimi olduu boyut rktc. Eriyen buzullar, ykselen sular, kuruyan nehirler ve gller, oraklaan
topraklar, kaybolan trler
evrenin korunmas iin yllardr etkin bir mcadele
veren Greenpeace, kampanyay okyanus dibinin bir plk haline getirilmesini durdurmak amacyla balatm.
Petrol platformunun kendisi ve etrafa yaylacak olan
petrol atklarna dikkatleri ekmi. Bu nedenle kampanya sadece Brent Spar petrol platformunun deil, benzeri
dier petrol platformlarnn da okyanus dibine batrlmasn engelleyecek etkin nlemlerin ve dzenlemelerin
yaplmasn hedeflemi.

Bilgi ve Veri Toplama

Bilgi ve veri toplamak iin Greenpeace tamamen bilimsel verilere dayanyor. Uluslararas bir rgt olduu iin
bamsz uzmanlarn hazrlad bilimsel raporlardan

143

yararlanyor. Dnyann deiik blgelerinde yer alan

ofislerinden bilgi ak salanyor. Gemileri yardmyla
dnyann drt bir yanna ulaarak yaanan sorunlar
yerinde izleyebiliyor. Bilimsel analizler iin numuneler
topluyor. Bu analizler Greenpeacein Exeter niversitesi
bnyesinde oluturduu zel laboratuarnda inceleniyor.
Ayrca bilimsel aratrmalar iin oluturduu zel bir
birimi daha bulunuyor.

Kampanya Materyalleri
Afiler, fotoraflar ve basn bildirileri kampanyann ana
materyalleri. Ancak Greenpeace iin en nemli kampanya malzemesini eylem iin hazr tuttuklar tehizatlar
oluturuyor. Kask, zincir, cankurtaran yelei, ilk yardm
antas tr tehizat kampanya srasnda Moby Dick
gemisiyle tamlar.

Kampanyann rgtlenmesi
Greenpeacein u anda yirmi drt ulusal, drt blgesel
ofisi ve bu ofislerin yapt almalar olanakl klan
101 lkede 2 milyon 800 bin destekisi var. Ayrca
uluslararas bir ynetim kuruluna sahip olduu iin uluslararas yaps da gl. Uluslararas Ynetim Kurulu
Greenpeace iinde koordinasyonu salamak ve stratejiler
gelitirmek iin alyor. dari yap profesyonellerden
oluuyor. Bir mdr ynetiminde farkl birimler yer alyor. Bu birimlerden biri de kampanya koordinatrl.
Aratrmalardan, eylemlerden ve gemilerden bu birim
sorumlu. Greenpeacede mali ve hukuki ilemlerden
sorumlu birimler de bulunuyor.

144

Kampanyann Elde Ettii Baarlar

Shellin Brent Spar petrol platformunun 1995te Kuzey
Denizine batrlmasnn engellenmesinden sonra, benzer
tesislerin Kuzey Atlantikte denize batrlmas durdurulmu. Bunun iin yasal bir ereve oluturulmu. Kampanya
srasnda tm dikkatler petrol irketlerine ynelmi.
Kampanya srasnda Almanyadaki baz Shell istasyonlarnn gelirleri yaklak yzde 50 orannda dm. Bu
nedenle Almanya Babakan Kohl, G7 zirvesindeki dier
lkelerle bu konuyu grmek zorunda kalm.

Kullanlan Taktikler ve Yaplan

Eylemler
Greenpeace tamamen iddetten arnm eylemler dzenliyor. Bunlar dzenlerken sivil itaatsizlik yntemlerine
bavuruyor. Nitekim bu kampanyada petrol platformunun igal edilmesi bunun somut bir rnei. Ayrca etkin
bir lobicilik deneyimi var. Kampanya srasnda da lobi
faaliyetleri etkili bir ekilde kullanlm. Spontane eylemler, boykotlar, toplu gsteriler ve basn aklamalar
kampanyada kullanlan dier taktikler.

Fonlar
Greenpaece devletlerden para kabul etmiyor. Gelirlerini
yelerinden ve destekilerinden elde ediyor. Bunun dnda pek ok nl sanat, rgt destekliyor. Greenpeace
gelirlerinin nemli bir blmn yz yze yntemiyle elde
ediyor. Bu yntem sokakta, eitli meknlarda, fuarlarda, festivallerde birebir insanlara ulalarak yaplyor.

KARDEN SE
KAMPANYASI
Kampanyann Tarihesi
Kardeini Se kampanyas aslnda bir proje olarak
tasarlanm. Herhangi bir rgtsel yaps yok. Tamamen
bireysel bir giriimin rn. Proje, Cengiz Tmay tarafndan balatlm. 1 Ekim 1944 zmir doumlu Cengiz
Tmay arkeolog ve ve fotoraflkla uraan eski bir
gazeteci. Milliyet gazetesinde Abdi peki ekolnde
yetimi. Bu proje on be yldr zihnini kurcalayan bir
dncenin rn olarak ortaya km. Kardeten
kardee giden, bir dost eli olmaldr diye dnen
Cengiz Tmay, ocuklarn ve genlerin lkelerine yabanclamamasn da saptamak amacyla Kardeini Se
kampanyasn dzenlemeye karar vermi. Bu dorultuda
fotoraf arlkl ehir kitaplar yapmaya karar vermi.
lk ehir olarak da kendisine Diyarbakr semi. Bunun
zel bir nedeni yok. Kendisi, grev saatinin geldiini
dnyor.
Diyarbakrda kald ilk alt gnde, ehrin dier yzn
yani, saat on birde derste midelerini tutup alktan kvranan rencileri, sokaklarda artklar yiyen ocuklar gren
Cengiz Tmay, on be yldr tasarlad Kardeini Se
projesini balatmaya karar vermi. Bu projede kardeler,
kardelerini tanyor ve yardm birebir gnderiliyor. Para
dnda her trl yardm yaplabiliyor. Kardeini Se, bu
yardmlama srecinde sadece arac olarak yer alyor.
Projenin en gl yan temel bir ihtiyac hedef olarak semesidir. Ayrca hibir rgt, resmi kurum, dernek, vakf
adna alma yaplmayarak brokrasiyi en aza indirdii

iin de projenin gl yan. rgt, resmi kurum, dernek,

vakf adna alma yaplmamas ve tamamen bireysel
bir abann rn olmas, te yandan projenin en zayf
yan. Bu durum zaten herhangi bir kampanya biimine
uygun deil. Yine proje materyali olarak sadece bir web
sitesi hazrlanm. Kampanya bireysel abalar srd ve bireysel destekler geldii srece devam edebilir.
Bireysel aba ve desteklerin kesilmesi, projeyi hedefine
ulamadan durdurabilir. Teknolojik kolaylklarn varl
almann olanaklar arasnda. Medyann konuya olan
ilgisi byk bir olanak. Tehditler ksmnda ise toplumsal
nyarglar var.
Proje gl yan olan toplumsal ihtiyalar zerine oturtulmu. almann brokratik olmayan ve dorudan iletiime dayanan ksm n plana kartlm. Medyann ilgisi iyi
bir ekilde kullanlm. Projenin parayla yaplmamas olas bir gvensizlik ve phe durumunu ortadan kaldrm.

Projenin Ama ve Hedefleri

Projede alk ve yokluk snrnn altndaki okullu ocuklar
hedef kitlesi olarak seilmi. Trk- tarafndan yaplan
aratrmaya gre 2009da alk snr 740 TL, yoksulluk
snr ise 2.412 TL. Asgari cret, 16 yandan bykler
iin brt 666 TL, net 527 TL; 16 yan doldurmam iiler iin ise brt 567 TL, net 456 TL olarak belirlenmi.
Proje bir ocua ylda harcanacak 200 TLnin nemli bir
katk olduunu belirlemi.

Bilgi ve Veri Toplama

Proje hakkndaki bilgi ve verilere web sitesi zerinde
oluturulan veri tabanndan eriiliyor.

145

Proje Materyalleri

GELECEN YENDEN YAZ

Kampanya materyali olarak fotoraflarn sergilendii bir

web sitesi hazrlanm.

Kampanyann Tarihesi

Projenin rgtlenmesi
Projenin rgtlenmesi Cengiz Tmayn oluturduu web
sitesi zerinden yaplyor.

Projenin Elde Ettii Baarlar

21 Ekim 2009 tarihinden bu yana 70710 ocuk web sitesi zerinde kardeini bulmu. Web sitesini 12.813.869
kii (ayn tarihten bu yana) ziyaret etmi.

Kullanlan Taktikler ve Yaplan

Eylemler
Mektup yazmak, mektuba bir defter bir de kalem ilave
etmek. Karlkl bulumalar.

Fonlar
alma iin hibir fon kullanlmyor. Zaten parayla yaplan bir alma deil. Ancak Net Bilgisayar ve letiim
Sis. San. Tic. Ltd. ti. web sitesinin oluturulmasna
yardmc olmu.

146

Gelecei Yeniden Yaz (Rewrite the Future) kampanyas uluslararas dzeyde ocuklarn korunmas, eitimi,
sal ve haklarna en iyi ekilde erierek bu haklardan
faydalanabilmelerini salamak zere faaliyet gsteren
International Save the Children Alliance (Uluslararas
ocuklar Kurtarn Birlii) rgt tarafndan 12 Eyll
2006da balatld.
Ksaca Save the Children (ocuklar Kurtarn) olarak
bilinen rgt, Eglantnye Jebb ve Dorothy Buxton tarafndan I. Dnya Savann hemen ardndan Avusturya,
Almanya ve dier Dou Avrupa lkelerindeki alk nedeniyle lmek zere olan ocuklara yardm etmek amacyla
ngilterede kuruldu.
Save Children 1924 ylnda ocuk Haklar Bildirgesinin
Milletler Cemiyeti tarafndan kabul edilmesini salad. Bu belge sonradan Birlemi Milletler tarafndan
da kabul edildi. Belge sonradan BM ocuk Haklar
Szlemesine esin kayna oldu ve Save the Children,
BM ocuk Haklar Szlemesinin 1989da kabul edilmesinde etkin bir rol oynad.
Save the Children kampanya kapsamnda dnya liderlerine yoksul genlere resmi eitimlerinde yardm etmeleri
iin arda bulundu. Hazrlad raporda atmalarn
yaand lkelerde eitime, insani yardmlarn yzde
2si gibi ok az bir miktarn ayrldn belirtti. Gelir
dzeyi yksek lkelerin sava altndaki devletlere eitim
yardmnda bulunmadklar iin eletirildii raporda,
uluslararas toplumdan atmalarn yaand lkelere

eitim iin 5,8 milyar dolar yardm salamalarn istedi.

Dnya liderleri, 2000 ylnda BMnin Bin Yl Hedefleri
(Milenyum Hedefleri) dorultusunda, 2015 ylna kadar
tm dnyada temel eitimin salanmas konusunda
karara varmlard. Save the Children rgtne gre,
ocuklarn eitim frsatlarn artrmaya ynelik bu giriim, atma altnda yaayan milyonlarca gence barl
ortamlarda yaayanlar kadar imkn sunulmad takdirde baarszlkla sonulanacak.
Save the Children kampanya kapsamnda resmi okullara
eriimin zor olduu yerlerde ufak toplum temelli okullar
kurmu. Bu durum zellikle de gvenlik sorununun olduu blgelerde kz ocuklar iin ok daha ekici bir zm
olmu. Kz ocuklar bu sayede okullarna ulamak iin
uzun yollar yrmekten kurtulmu.
2007(Mays)de Brkselde Birinci Eitim Yardm
Konferans dzenlenmi. Ayn yl Kasm aynda UNICEF
(BM ocuklara Yardm Fonu) ile birlikte olaanst
hallerde eitimin kalitesini ve gvenliini arttrmak
amacyla Kresel Eitim Toplants gerekletirilmi.
2008(Eyll)de Sphere Project rgt olaanst durumda eitime dair asgari standartlar hakknda bir alma
balatt. Bu standartlar, ynlendirme grubunda CARE,
Hristiyan ocuk Fonu (Christian Childrens Fund),
Uluslararas Kurtarma Komitesi (the International
Rescue Committee), ocuklar Kurtarn (the International
Save the Children Alliance), Norve Mlteci Konseyi (the
Norwegian Refugee Council), UNESCO (BM Eitim,
Bilim ve Kltr rgt), UNHCR (BM Mlteciler Yksek
Komiserlii), UNICEF (BM ocuklara Yardm Fonu) ve
Dnya Bankas (the World Bank) bulunan Olaanst
Durumdaki Eitim iin Ajanslar Aras A tarafndan
kabul edilmi.

Yine 2008(Kasm)de Nobel Bar dl sahibi 31 kiiyle

ilikiye geilmi. Nobel Bar dl sahipleri yaynladklar ortak bir mektupla, atmalardan etkilenen tm
ocuklar iin barn yaygnlatrlmas amacyla eitim
yaplmas arsnda bulunmular.
Kampanya kapsamnda okullarda bedensel cezalandrma
sorunu da gndeme getirilmi. renci konseylerine yardm edilerek haklar konusunda bilinlenmeleri salanm
ve okullarda bedensel ve aalayc cezalandrmann
durdurulmas ynnde almalar yaplm. Bu konuda
ayrca retmen sendikalaryla birlikte allm ve
hkmetlere ynelik lobi faaliyetleri yaplm.
2008 ylnn geneline dalacak ekilde, yirmi binin
zerinde retmen kampanya iin eitilmi. Yaklak
be bin snf kurulmu ya da koullar iyiletirilmi.
Guatemaladaki okullara yz yetmi tane ktphane
kurulmu ve on drt bin ocua yardm salanm.
Endonezyada ocuklarn okullarna geri dnmesini
salamak amacyla resmi olmayan eitim merkezlerinde
grevli yzden fazla retmene eitim verilmi.
Gneydou Avrupa lkelerine ynelik dzenlenen lobi
faaliyetlerinde ulusal eitime ayrlan btenin arttrlmas salanm. Bosna-Hersekte eitim harcamalarna
ayrlan bte yzde 8 orannda arttrlm. Ugandada
yaplan baarl bir lobi faaliyeti sonrasnda Milli Eitim
Bakanlnn yaps deitirilmi. Bakanlk daha fazla
retmeni ie alm ve kk snflarn boyutunu geniletmi. Afganistanda Milli Eitim Bakanlyla yaplan
ortak almalarla yeni okullar kurulmu. Yedi binin zerinde retmene eitim verilmi. Ayrca on be bin aile ve
retmen ocuk haklar ve ocuk dostu retim biimi,
gvenli retim gerekletirme vb konularda eitilmi.

147

Cte dIvoirede kriz zamannda zarar gren veya yklan okullar onarlarak binlerce ders materyali yardm
yaplm. ocuklarn okullara katlm ve kaydolmas
yzde 32 orannda arttrlm. Krk be bin adet okul seti
datlm. Resmi eitim yaplan okullara eriimin zor
olduu yerlerde yz krk resmi olmayan eitim merkezi
ve toplum okullar kurulmasna destek verilmi.
Haitide bin yz yoksul ocua eitim alabilmesi iin
yardm edilmi. ocuklarn eitim alabilecei yeterli alan
olmad iin eitim yaplan yerlere yeni dzenlemeler
yaplm. Bylece leden sonra da eitim yaplmas
salanm. Elli be okula materyal destei ile yedi yz
retmene eitim verilmi.
Gney Sudanda her be yz ocua sadece bir snf dtnn tespit edilmesi zerine elli drt yeni snf ve yetmi
drt yeni tuvalet yaplm. atmalardan olumsuz etkilenen
yetikinlere yardm etmek iin bir yetikin eitim program
gelitirilmi. Bu kapsamda bin yzden fazla retmene
eitim verilmi. zellikle kz ocuklarnn eriebilecei yz
otuz yeni okul ve kz ocuklarnn kullanabilecei ayr
tuvaletler yaplm. Kz ocuklarnn okul kaytlar yaklak
yzde 50 artarak, yirmi binden otuz bine km.
2009(Mart)da BM Genel Kurulu olaanst hallerde ve
atma sonras durumlarda eitimin kritik roln gndemine alm. Ayn ay Save the Children, eitimin bar
grmelerinin bir paras haline gelmesine ynelik bir
yol haritas oluturmak amacyla, Saray Bosnada eitim
uzmanlarn ve bar arabulucularn bir araya getiren
uluslararas bir konferans dzenlemi.
2009(Temmuz)da G8, Herkes iin Eitimin amalarna
ulamak iin atmadan etkilenen lkelere zel bir nem

148

verileceine sz vermi. Kampanya nne koyduu hedeflerin nemli bir blmne ulamay baarm
Kampanyann en gl yan, bizzat rgtn kendisidir.
Save the Children, bylesi bir kampanyay uluslararas
dzeyde dzenleyip yrtmek iin uzun yllara dayanan bir
tecrbeye, gerekli teknik donanma ve bilgi birikimine sahip
ve ok sayda destekisi bulunuyor. Birlemi Milletler,
Avrupa Konseyi ve Avrupa Birlii gibi hkmetleraras
rgtlerde danman statsn tayor. Bu durum Save the
Childrenn hkmet ve hkmetleraras politikalar etkileyebilmesi iin ok byk bir olanak salyor. Saygn bir
rgt olmann getirdii bir dier olanak da kampanya iin
fon bulabilmesi. Kampanyaya ynelik en byk tehdit ise
almalarn zellikle de atma blgelerinde gerekletiriliyor olmas. Kampanya atmalar nedeniyle ortaya kan
bir sorunu gidermek zere balatlm. Bu da tehditleri
ksmen de olsa bir olanaa dntrm.

Kampanyann Ama ve Hedefleri

Save the Children raporuna gre en kt eitim siciline
sahip lkeler, silahl atmalarn en sert ekilde yaand
lkeler arasnda. Hl bir merkezi ynetimin kurulamad Somalide ocuklarn yzde 89u okula gitmiyor. Ksa
sre nce seimlerin yapld ve uzun yllardr devam
eden i sava sona erdirme beklentisinin hkim olduu
Demokratik Kongo Cumhuriyetinde bu oran yzde 35.
Dnyann en yoksul lkelerinden adda eitim alamayan
ocuklarn oran yzde 41. Nepalde Maocu isyanclarla
hkmet gleri arasndaki atmalar ocuklarn yzde
27sini eitimden mahrum brakm. Sava alanlarnda
yaralanan veya ldrlen kadn ve ocuklarn dier sivillere gre oran yzde 80 daha fazla. UNICEFe gre bu
blgelere ulaan eitim yardmlar ok dk seviyede.

2000 ylnda Birlemi Milletler Bin Yl Hedefleri dorultusunda dnya liderleri 2015 ylna kadar tm dnyada
temel eitimin salanmas konusunda karara varmlard. Save the Children, Angolada 2015 ylna kadar temel
eitim hedeflerine ulaabilmek iin 180 milyon dolara
ihtiya olduunu belirtiyor.
Dnyada atma blgeleri ve sorunlu lkelerde krk milyon ocuk okula gidemiyor. atmalarn srd lkelerde on be yan altndaki ocuklar asker olarak kullanlyor.
atma blgelerindeki eitim hakk sorununa dikkatleri
ekmek isteyen Save the Children, kampanya kapsamnda 2010 itibariyle atmadan etkilenen lkelerdeki sekiz
milyon ocuun eitim kalitesini arttrmay, atma
blgelerinde yaayan milyon okul d ocuun okula
gitmesini, bu blgelerdeki eitimin kalitesinin iyiletirilmesini ve bu konuyla ilgili olarak hkmetlerin bte
ayrmasn hedeflemi. Ayrca bedensel cezalandrmann
yasaklanmas, eitim hakknn atma blgelerinde gerekletirilmesi iin uluslararas ve ulusal dzenlemelerin
yaplmas, ocuk haklar konusunda farkndaln arttrlmas da kampanyann hedefleri arasnda.

Bilgi ve Veri Toplama

Merkezi Londrada olan Save the Childrenn dnyann
farkl lke ve blgelerinde rgtlenmi 29 ubesi bulunuyor. Addis Ababa (Etyopya)da, New York (ABD)da,
Brksel (Belika)de ve Cenevre (svire)de savunuculuk
ve lobi amal oluturulmu drt adet uzmanlk ofisi var.
Tm bunlara ek olarak Birlemi Milletlerin uzman
kurumlar UNICEF, UNESCO ve BM nsan Haklar
Yksek Komiserlii, Avrupa Konseyi ve Avrupa Birlii
nezdinde danmalk statsne sahip.

rgtn bu zellii dnyann drt bir tarafndan ve birinci elden veri toplamas ve toplanan verileri ve mevcut bilgileri elde etmesi asndan ok byk bir olanak salyor.
Save the Chidren elindeki imknlar da kullanarak kampanyaya balamadan nce ve baladktan sonra raporlar
hazrlam. Kampanya hazrlanan raporlar zerine oturtulmu ve devam ettirilmi.
Hazrlanan raporlar hem kamuoyu bilincinin arttrlmas
hem de kampanya srelerinin izlenmesine yardmc
olmu. Ayrca kampanyann ama ve hedeflerinin de
belirlenmesine katkda bulunmu. Raporlar Save the
Children rgtnn etkisini arttrd gibi, kampanyaya
olan destee de katk salam.

Kampanya Materyalleri
Save the Children kendi web sitesinde kampanya iin ayr
bir blm, www.savethechildren.net/alliance/what_we_
do/rewritethefuture/, tasarlam. Kampanya iin hazrlanan materyaller burada yaymland gibi, basl olarak
da datlm.
Kampanya iin afiler, brorler, fotoraflar, video ekimleri kullanlm. Tematik ve yllk raporlarn yan sra
lke raporlar hazrlanm. Destek verecek olan kurum
ve kiilerin web siteleri iin grsel reklamlar (banner),
bilgisayarlar iin ekran koruyucular, arklar, kampanya
ve politika raporlar, lkeler hakknda zet bilgiler, kampanya hakknda bilgi salanmas amacyla hazrlanan bir
animasyon, retmenler iin lke ihtiyalarna gre hazrlanm ok dilli kaynak metinler ve okullarda yaplacak
faaliyetler iin retmenlere ynelik fon bulma taktikleri
kampanyann temel materyalleri. almalarn hemen
hepsi pratik ihtiyalara cevap verecek ekilde hazrlanm.

149

Kampanyann rgtlenmesi
Uluslararas bir sivil toplum rgt olarak Save the
Children, kkl bir rgt olmasnn getirdii avantajlar
son derece iyi kullanan bir rgt. Drt kiilik bir ynetim
kuruluna drt kiilik bir daimi, bir de seilmi komite
elik ediyor. Ayrca iki tane atanm bamsz uzman
ynetim kuruluyla birlikte alyor. Uluslararas yapnn
bir genel sekreteri var. Genel sekreterle birlikte bir de
ynetim kurulu sekreteri alyor. rgtn almalar
oluturulan zel programlar kapsamnda rgtleniyor.
Oluturulan programlarn ocuk haklar, salk, eitim vb
gibi birer alma grubu var. Programlarn planlanmas
ve idare edilmesi aratrma, planlama, uygulama, izleme
ve deerlendirme ve etki analizi aamalarndan oluuyor.
International Save the Children Alliance yeleri ve profesyoneller kendi arasndaki iletiimini web siteleri zerinde yer alan ve sadece yelerin kullanabilecei Xtranet
zerinden gerekletiriyorlar. Yaplan kampanyalar bu
programlar tarafndan gerekletiriliyor.

Kampanyann Elde Ettii Baarlar

Save the Children kampanya kapsamnda hedeflediklerinden ok daha fazla ocuun kaliteli eitime ulamasn
gerekletirmi. 2006 ylnda kampanyaya baladklarnda 3,4 milyon, 2007 ylnda 5,7 milyon, 2008 ylnda
ise 10,6 milyon ocuun daha kaliteli bir eitim almasn
salam.
Yaplan lobi faaliyetlerinin de etkisiyle atma blgelerine ynelik eitim yardmlar yaklak yzde 50 orannda
arttrmay baarm. Yardmlar 2005de 1,7 milyon,
2006da 2 milyon ve 2007de 2,6 milyon dolara ulam.

150

Kullanlan Taktikler ve Yaplan

Eylemler
Kampanyada kullanlan temel eylem ve taktiklerin banda ulusal ve uluslararas dzeyde gerekletirilen lobi faaliyetleri geliyor. Kampanya kapsamnda ayrca farklndalk yaratma faaliyetleri, profesyonellere ynelik eitimler,
izleme, aratrma ve raporlama faaliyetleri, eriim faaliyetleri gerekletiriliyor. Basn bltenleri kartlarak
medya kampanya hakknda dzenli olarak bilgilendiriliyor. Ayrca izleme ve deerlendirme faaliyetleri kampanyann birer paras haline getirilerek kampanyada elde
edilen sonular ve etkileri hazrlanan raporlarla dzenli
olarak kamuoyuna duyuruluyor.

Fonlar
Save the Children uluslararas dzeyde tannm saygn
bir rgt olmasnn avantajlarn fon bulma faaliyetleri
srasnda verimli kullanan bir rgt. Ulusal rgtlenmeleri kendi fonlarn bulmak iin ulusal dzeyde kurumsal
ve bireysel destekilere sahip. rgtn uluslararas sekretaryas da bu konuda kurumsal ve bireysel destekilerden
fon temin edebiliyor. Elde edilen gelirler her yl oranlaryla birlikte kamuoyuna ak bir ekilde duyuruluyor.
Raporlar ayn zamanda web sitesinde de duyuruluyor.
Save the Childrenn fon bulmak iin alt kurumlar
arasnda hkmetler ve hkmetleraras kurulular olduu gibi, zel irketler de yer alyor. Kampanyann desteklenmesi, zel irketlerin toplumsal sorumluk kapsamnda
gerekletirdikleri faaliyetler asndan en iyi rneklerden
birini oluturuyor: Boston Consulting Group, GS Home
Shopping, Intensa Sanpaolo and Fondazione Cariplo,
Nokia and the Nokia Siemens Network, KPMG, Reckitt
Benckiser, Baker & McKenzie gibi kurumlar ana sponsor

kurum niteliinde. Ayrca onlarca hkmet ve hkmetleraras rgt, vakf, fon ve zel irketle ibirlii yaplm.
ok baarl bir fon almas yaplm. Tek bir kaynaa
bal kalnmam. Fon bulmak iin yaplan almalar
eriim ve lobi faaliyetlerinin baarl bir ekilde gerekletirildiini gsteriyor.

HERKES FARKLI
HERKES ET
Kampanyann Tarihesi
1995te, kinci Dnya Savann bitiinin 50. ylnda
Avrupa Konseyi rklk, anti-semitizm, yabanc dmanl ve hogrszlk kart almalar glendirmek
iin Herkes Farkl Herkes Eit adnda bir Avrupa
Genlik Kampanyas yrtt. Avrupa Konseyi, eitlilik,
insan haklar ve katlmla ilgili ayn slogan ve logoyu
kullanarak Haziran 2006Eyll 2007 tarihleri arasnda
konuyla ilgili olarak bir kampanya daha srdrd. 2006
2007 Kampanyas Avrupa Konseyi, Avrupa Komisyonu
ve Avrupa Genlik Forumu ortaklyla Avrupa apnda
dzenlendi. Kampanyaya katlan her lke devlet, genlik,
sivil toplum rgtleri, niversiteler ve zel sektr temsilcilerinden oluan Ulusal Kampanya Komitesini kurarak,
belirledikleri takvim ve etkinlik plan ierisinde kendi
kampanyalarn ulusal dzeyde gerekletirdiler.
Kampanya Avrupa Konseyine ye 42 lkede birden gerekletirildi. Trkiye de, 1617 Mays 2005 tarihlerinde
Varovada gereklesen III. Avrupa Konseyi Devlet ve
Hkmetler Bakanlar Zirvesinde ve 2324 Eyll 2005
tarihlerinde Budapetede gerekleen 7. Genlikten

Sorumlu Avrupa Bakanlar Konferansnda, 20062007

tarihleri arasnda gerekleen eitlilik, nsan Haklar
ve Katlm konulu Avrupa Genlik Kampanyasn destekleyeceini, belirmiti. Bunun iin bir ulusal komite
oluturuldu.
Kampanyann gerekesini, Portekizli nl sosyolog
Boaventura Sousa Santosun Eitlik bask haline geldiinde farkl olma hakkmz talep etmeliyiz. Ayrmclk
riskiyle kar karya kaldmzda ise eitlik iin mcadele etmeliyiz szleriyle ifade etmek mmkn.
Avrupa Konseyinin, Avrupa blgesindeki hogrszle, yabanc dmanlna, rkla ve ayrmcla
kar balatt kampanyann en gl yan rgtleyen
kurumlarn gcdr. Dolaysyla hkmetler kampanyann aktif destekleyicisi olmular. Kampanyann ayn
zamanda genlik, sivil toplum rgtleri, niversiteler ve
zel sektre ak tutulmas ve ulusal eylem planlarnn
birlikte hazrlanmas nedeniyle kampanya sivillemitir.
Kampanyann bu zellii, benzer nitelikteki kampanyalarda en byk tehdit olan devlet faktrn trpleyerek
devlet imknlarnn kullanlmasn salam. Ancak devletin brokratik yapsn devreye soktuu iin, bu ayn
zamanda bir tehdit ve kampanyann zayf yn. Bununla
birlikte kampanyay rgtleyenler gl olan ynleri ve
imknlar ok iyi kullanmlar. Sivil toplum rgtlerinin
iin iinde olmas devletin brokratik ynn hafifletmi.

Kampanyann Ama ve Hedefleri

Avrupada son yllarda hzla ykselen hogrszlk,
yabanc dmanl, rklk ve ayrmclk byk bir sorun.
11 Eyll saldrlarnn da bunda byk pay var. Pek ok
insan grnleri nedeniyle sokaklarda yalnz gezemiyor.

151

Cinsel ynelimleri ya da toplumsal cinsiyet kimlikleri

nedeniyle nefret sularnn hedefi haline geliyor. Engelleri,
toplumsal ya da etnik kkenleri nedeniyle toplumsal yaama ve/veya karar verme srelerine katlamyor.
Dolaysyla kampanyann amac sayg, hogr ve karlkl anlay ruhuyla, eitlilik ve birlikte yaam temeline
dayal bar dolu toplumlarn oluumunda genlerin giriimlerini desteklemek olarak belirlenmi. erikte ncelik
eitlilik ve birlikte yaam konularna verilmi.

Bilgi ve Veri Toplama

Avrupa Konseyi mekanizmalar kampanyann rgtlenebilmesi iin gerekli bilgi ve verileri bnyesinde toplam.
Avrupa Konseyinin Irklk ve Hogrszle Kar
Avrupa Komisyonu dzenli olarak Avrupa Konseyine
ye devletler hakknda raporlar hazrlayp yaynlyor. Bu
raporlar hazrlayan komisyon bamsz uzmanlardan
oluuyor. Her lke hakknda tek tek raporlar hazrlanyor
ve bunlar ayn zamanda o lkenin kendi dilinde de kamuya ak bir ekilde yaymlanyor. Ayrca Avrupa nsan
Haklar Mahkemesinin verdii kararlarda, konuyla ilgili
olanlar, tek inceleniyor ve Avrupa Bakanlar Komitesinde
grlyor. Bunlara ek olarak sivil toplum rgtlerinin
hazrlad raporlar var. Avrupa Konseyi, danman
statsne sahip sivil toplum rgtleriyle dzenli olarak
toplanarak, sivil toplum rgtlerinin grlerini alyor.
Dolaysyla kampanyann bilgi ve veri toplamas en st
dzeyde gereklemi oluyor.

Kampanya Materyalleri
Kampanyaya adn veren Herkes Farkl Herkes Eit
slogannn, kampanyann Avrupa blgesinde yaygn bir

152

ekilde hayata geirilmesinde en nemli etken olduunu

sylemek mmkn. Kampanya srasnda kullanlmak
zere bu slogan tm Avrupa dillerine evrilmi. Ayrca
bir eitim paketi hazrlanm. Bu eitim paketi genlerle
ve yetikinlerle kltrleraras biimsel olmayan eitim
iin fikirler, kaynaklar, yntemler ve faaliyetleri ieriyor.
Bunun yan sra slogan yaygnlatrmak iin kartmalar,
rozetler, afiler ve pankartlar hazrlanm.

Kampanyann rgtlenmesi
Kampanyann rgtlenmesi iin ncelikle bir ynlendirme
komitesi kurulmu. Bu komite kampanyann uygulanmas
iin stratejik kararlarn alnmas ve kampanyann ynetilmesinden sorumlu olmular. Avrupa Konseyinin genlik
alannda alan hkmet ve sivil toplum rgtlerinin
temsilcilerinden oluan sekiz kiilik bu komitede, oy hakk olmakszn Avrupa Genlik Forumu, Avrupa Konseyi
Parlamenterler Meclisi, Avrupa Konseyi Yerel ve Mahalli
dareler Kongresi, BM nsan Haklar Yksek Komiserlii,
Irkla ve Hogrszle Kar Avrupa Komisyonundan
da temsilciler yer almlar. Bu komiteye profesyonellerden
oluan dokuz kiilik bir sekretarya elik etmi.
Kampanyann lkeler dzeyinde rgtlenmesi ulusal komiteler yoluyla gerekletirilmi. Bunun iin
Trkiyede de bir ulusal komite oluturulmu. Resmi al 2006(Aralk)da stanbulda gereklemi. Kampanya Komitesi, 2006(Eyll)da kampanyann koordinasyon
ekibinin arsna yant veren genlik sivil toplum kurulular arasndan yaplan seim sonucu belirlenmi. Trkiye Komitesinde yer alan kurumlar: Genlik Hizmetleri Dairesi Bakanl, Avrupa Birlii Eitim ve Genlik
Programlar Merkezi Bakanl Ulusal Ajans, Genlik ve Spor Vakf - Genlik Sosyal Geliim Program,

Avrupa rencileri Forumu - AEGEE Ankara, Ankara

Genlik Merkezi Genlik ve Spor Kulb, Hatay renci
Yardmlama ve Dayanma Kulb Dernei, Ar Hareketi Genlik almalar, stanbul Bilgi niversitesi
Genlik almalar Birimi. Ayrca Kampanya Komitesi toplantlar, gnll katlma ak tutulmu. Kampanya Komitesi kendi iinde bir kampanya koordinatr belirlemi. Kampanyann koordinasyonu bu ekilde
gerekletirilmi.

Kampanyann Elde Ettii Baarlar

Kampanyann en byk baars slogann bir marka
haline getirmek olmu. Avrupa Konseyine ye 42 lkede birden, eitli etkinlikler gerekletirilmi ve genler
kampanyann motoru olmular. Kampanyann Avrupa
blgesinde sayg, hogr ve karlkl anlay ruhuyla,
eitlilik ve birlikte yaam temeline dayal bar dolu bir
toplum yarattn sylemek elbette g. Ancak kampanya bu ynde atlm en nemli admlardan bir tanesini
oluturuyor.
Kampanya web sitesinde kampanyann yaygnlk kazanmasyla ilgili olarak ilgin bir veri kyor. Kampanya
baladnda arama motoru Googleda All Different, All
Equal yazarak yaplan bir aramann 100 bin civarnda
sonu verdii gzlemlenmi. 2009dan beri bu say 6 milyon 570 bin civarnda.

Kullanlan Taktikler ve Yaplan

Eylemler
Kampanya srasnda sokak gsterileri, konferanslar, sempozyumlar, basn bildirileri, konserler, eitim faaliyetleri
ve tematik haftalar dzenlenmi, yaynlar kartlm.

Trkiyede de Kampanya Komitesi, kampanya bnyesinde iki eitim kursu dzenlemeyi, eitlilik konusunda
almak isteyen genlik sivil toplum kurulular iin
derleme bir kitap yaynlamay, internet sitesi zerinden
kampanyay yaygnlatrmay, kampanya promosyon
malzemelerinin retim ve datm ilemlerini gerekletirmeyi planlam. Tm Trkiyede genler ve genlik
kurulular tarafndan gerekletirilen projelerin ve etkinliklerin desteklenmesinin yan sra Komite, internet sitesi
zerinden 10 000 Fotoraf10 000 Hikye kampanyas dzenlemi.

Fonlar
Kampanya Avrupa Birliinin destei ile gereklemi.
Trkiyede yrtlen kampanyann btesi 89 bin 100
TL olarak belirlenmi.

HER MECLSE BR GENLK

TEMSLCS KAMPANYASI
Kampanyann Tarihesi
Her Meclise Bir Genlik Temsilcisi Kampanyasnn
arka plann yine Ulusal Genlik Parlamentosu tarafndan 2006 ylnda gerekletirilen ve milletvekili seilme
yann 30dan 25e indirilmesini salayan Seilmek
stiyorum Kampanyas oluturmu.
Genlerin bata yerel ve ulusal olmak zere her dzeyde
karar srelerine katlmn salamay amalayan Ulusal
Genlik Parlamentosu, 2006 ylnda Seilmek stiyorum
kampanyas neticesinde yerelden ulusala doru gelitir-

153

mi olduu genlik hareketi ile milletvekili seilme yann 30dan 25e indirilmesini salam.
Bu baarnn ardndan dzenlenen Koordinasyon Kurulu
toplantlarnda 2009 Mahalli dareler Genel Seimlerine
ynelik eitli atlye almalar dzenlenmi, bu atlye
almalar kapsamnda genlerin yerel ynetimlerin
karar alma mekanizmalarna etkin katlmn salamak
iin kampanya gelitirilmesi fikri ne km.
1720 Mays 2008 tarihlerinde Ankara Bakent
retmen Evinde dzenlenen ve 78 kentten 246 temsilcinin katld Ulusal Genlik Parlamentosu 4. Olaan
Genel Kurulu karar ile Ulusal Genlik Parlamentosu Her
Meclise Bir Genlik Temsilcisi isimli kampanyay uygulama karar alm.
2125 Aralk 2008 tarihlerinde Ankarada dzenlenen
Ulusal Genlik Parlamentosu Genlik ve E-Katlm
zirvesinin en nemli kazanm Her Meclise Bir Genlik
Temsilcisi kampanyas olmu. Genlerin karar alma
mekanizmalarna etkin katlmnn desteklenmesi ve bu
konuda kamuoyunda farkndalk oluturulmasn hedefleyen kampanya, 14 Ocak 2009 gn 73 il ve 92 kentte
ayn anda balatlm.
Genlik politikalarnn hazrlk ve uygulama aamasnda
genliin sz sahibi olamamas; planlama, karar alma
ve uygulama srelerinden uzak kalmas; genlerin kendi aralarnda rgtsz olmalar ve kltrel al verii
salayamamalar, bata hkmet olmak zere dier
tm kurulularn karsna genlerin eit ortak olarak
kmalarna engel tekil etmektedir. Bu durum genlikle
ilgili politikalarn hayata geirilmesinde ciddi sorunlar
oluturmaktadr.

154

Bu sorunlarn almasnda genliin ortak olarak kabul edilmesinin altn izen ve ayn zamanda Trkiye Hkmetinin
de altna imza att pek ok uluslararas anlamann
uygulanabilir hale gelmesinin, genlerin katlm bilincinin
gelitirilmesi ile mmkn olduunu dnen Ulusal Genlik
Parlamentosunun almalar 1997ye dayanyor.
1997 ylndan bu yana Trkiye Yerel Gndem 21 Program
kapsamnda Habitat in Genlik Dernei kolaylatrclnda 70in zerinde ilde yrtlen yerel genlik meclisleri
ve yerel genlik evleri almalar, uluslararas alanda
takdir toplayan nemli bir giriim olmu. 2002 ylnda
Johannesburgda dzenlenen Birlemi Milletler Dnya
Srdrlebilir Kalknma Zirvesinde En yi Uygulama
seilen Trkiye YG21 Program dnemin Cumhurbakan
Ahmet Necdet Sezer tarafndan zirveye sunulmu.
1997 ylndan bu yana dzenlenen saysz yerel, blgesel,
ulusal ve uluslararas toplantnn ardndan 2003 ylnda
19 Mays Atatrk Anma Genlik ve Spor Bayram ile e
zamanl olarak Ankarada 64 ilden 220 genlik temsilcisinin katlm ile bir genlik zirvesi dzenlenmi. Sz konusu
zirve ayn zamanda Ulusal Genlik Parlamentosunun
oluum toplants olma zelliine sahip.
Oluum zirvesi sonucunda gerekletirilen eitli blgesel ve ulusal toplantlar sonucu 1821 Mays 2004
tarihinde 75 ilden 297 delege ve gzlemcinin katlm ile
Ulusal Genlik Parlamentosu kuruluunu, TBMM Tren
Salonunda dnemin Meclis Bakan Blent Arnn
al konumas ve ok sayda milletvekilinin katlm ile
ilan edilmiti.
Kampanyann en gl yan, hemen hemen Trkiyenin
tm illerinde bir koordinasyon salam olmas. Dolaysyla

iyi rgtlenmi bir yapya ve gl hedeflere sahip. Hem

yasal hem de meru bir zemine oturan kampanya hzl
bir ekilde yaylm. Kampanyann seimlerle egdml
balamas da byk bir olanak. nk siyasi partilerin
ilgisi dorudan seime ynelmi durumda. Bu nedenle
zamanlamas ok iyi yaplm. Kampanyann k noktas, aktif siyasetle uraan, l Genel Meclisi ve Belediye
Meclislerinde yer alan gen ye saysnn azl, hatta
neredeyse yokluu. Bu durum ayn zamanda bir tehdit.
Siyasi partilerin yelik ve adaylk politikalar genlerin
yer alabilecei ve aktif siyaset yapabilecei ekilde dzenlenmemi olmas da nemli bir sorun olarak karmzda.
Ksacas zaten TBMMde gen milletvekillerin says yok
denecek kadar az. Yerel ynetimler sz konusu olduunda
da durum pek farkl deil. yle ki kampanya ncesinde,
lkemizde Belediye ve l Genel meclislerinde 2530 ya
aras ka gen olduuna ilikin resmi veriler bile tutulmam. Ancak kampanya zaten zayf olan ve bir tehdit olan
sorunlarn giderilmesi zerine kurulmu. Genlerin dinamizmi ok iyi rgtlenmi.

bal ve deer yaratan, giriimci ve geliimin savunucusu

olan genlerin yerel ynetimlerin karar alma mekanizmalarna etkin katlm, kent politikalarna genlik bak
asnn yanstlmasna da katk salayaca ok aktr.
Buna paralel olarak, kampanya aamadan olumu.
lk aamada Kent Konseyi Genlik Meclislerinin yerel
dzeyde gerekletirecei faaliyetler (imza standlar,
siyasi parti il ve ile bakanlklar ve genlik kollar ile
grmeler, milletvekilleri ile toplantlar, basn toplantlar vb) ile siyasi partilerin Belediye ve l Genel meclisi
yeleri iin genleri seilebilir sralardan aday gstermeleri ynnde bask oluturmalar hedeflenmi. kinci
aamada, kesinleen belediye bakan adaylar ile paneller
dzenlenerek genlerin yeni ynetimlerden beklentilerini
aktarmalar ve gelecek dnemki kent politikalarn etkilemeleri hedeflenmi. Son aamada ise, yerel dzeyde
oluturulacak takip mekanizmas ile seim ncesi alnan
szlerin yerine getirilmesi ve yerel genlik meclislerinin
gerekletirmi olduu almalarn tantm iin yeni
ynetimlerle grmeler gerekletirilmesi planlanm.

Kampanyann Ama ve Hedefleri

Bu ama dorultusunda yaplan planlama erevesinde

Her Meclise Bir Genlik Temsilcisi Kampanyas hedeflerini u ekilde belirlemi:

Adrese Dayal Nfus Kayt Sisteminin sonularna gre

Trkiye nfusunun yzde 50si 28 yan altndadr. Buna
karlk yerel siyasette genlerin temsil orannn arzulanan dzeyde olmad bilinmekte, bu durum temsilde
adalet ilkesi ile badamamaktadr.
Bu nedenle yerel siyasetin, geleneksel anlamda siyasete
atlmada ilk adm olduu dnldnde genlerin yerel
ynetimlerin karar srelerine etkin katlm, genler arasnda katlm kltrnn geliimine de katk salayacaktr.
Ayrca gnlllk bilinci ile hareket eden, yaad kentin
sorunlarn bilen, zm reten, paylamc, deerlerine

1. Yerel Genlik Meclisleri ve milletvekilleriyle toplantlar; siyasi parti il, ile tekilatlar ve genlik kollar ile
grmeler; basn toplantlar, imza stantlar yoluyla
Belediye ve l Genel Meclisleri iin 2530 ya aras genlerin seilebilir sralardan aday gsterilmesi konusunda
bask yapmak,
2. Kesinleen belediye bakan adaylarn genlerle buluturacak panellerle, genlik sorunlar ile kent politikalar
zerine fikir alverilerinde bulunmak ve kent ynetimine
genlik bak asn aktarmak,

155

3. Yerel Genlik Meclislerinin, seilmi kiilerle grerek kent politikalar konusunda genlik bak asn
aktarmak ve bir takip mekanizmas oluturmak.

Bilgi ve Veri Toplama

Bilgi ve veri toplama, Ulusal Genlik Parlamentosu
Habitat Genlik Derneinin kolaylatrclyla balam.
Habitat iin Genlik Dernei 1995 ylnda gerekleen
Kopenhag Sosyal Kalknma Zirvesinde deiik, dil, din,
rk, kltr ve ulustan genlik temsilcisinin oluturduu,
yze yakn lkede yaklak yz genlik organizasyonunun ye olduu Youth for Habitat Uluslararas letiim
Ann bir paras olarak kurulmu ve networkun dnya
sekretaryaln stlenmi.
Trkiye Yerel Gndem 21 (YG21) Program kapsamnda 73 kentte bamsz olarak kurulan YG- 21 Genlik
Meclisleri, Habitat iin Genlik Derneinin kolaylatrclnda, 2004 ylnda Ulusal Genlik Parlamentosu
letiim An kurmu.Yerel Genlik Meclisleri bulunduklar kentlerin nfus oranlarna gre Ulusal Genlik
Parlamentosunda temsil ediliyor.
Kampanya srasnda bilgi ve veri toplama ilemleri bu
a sayesinde gerekleiyor. Habitat iin Genlik Dernei
web sitesinde ulusal ve uluslararas dzeyde hazrlanan
raporlar takip ederek yaymlyor. Habitat iin Genlik
Dernei kurduu a sayesinde hem resmi hem de resmi
olmayan verileri elde edebiliyor.

Kampanya Materyalleri
Kampanyann slogan olan Her Meclise Bir Gen,
ksa, z ve anlalr bir ekilde oluturulmu, baarl bir

156

slogan. Kampanyann ama ve hedeflerine dorudan hizmet ediyor. www.ulusalgenclikparlamentosu.net sosyal

paylam portal dorudan yerel uygulayclarn almalarn ve haberleri paylatklar bir web sayfas. Ayrca
kampanyaya zg bir web sitesi de tasarlanm: www.
secilmekistiyorum.org.
Kampanya iin imza metinleri, TV ve radyo spotlar, afiler, kampanya logosu ve animasyonu tasarlanm. Basn
bildirileri hazrlanm. Bu bildirilerde kampanyann
amalar, hedefleri ve saysal veriler yerinde kullanlm.
Kampanya iin bir web sitesi oluturulmu. Yine Habitat
iin Genlik Derneinin grsel malzemelerle zenginletirilen kendisine ait bir web sitesi bulunuyor.

Kampanyann rgtlenmesi
Ulusal Genlik Parlamentosu, Habitat iin Genlik
Derneinin kolaylatrclnda almalarn yrtmektedir. Ulusal Genlik Parlamentosunun drt temel organ
bulunmaktadr.

Ulusal Genlik Parlamentosu Genel Kurulu: Parlamentonun en st karar alma organdr. Ulusal Genlik
Parlamentosunun genel politikasn belirler. l nfuslar
dorultusunda belirlenen Kent Konseyi Genlik Meclisi
delegelerinin katlmyla oluur. Delegelerde kadn erkek
eitliinin salanmas zorunludur. Genel Kurul ierisinde
yerelden ulusala, ulusaldan yerele bilgi aknn salanmas esas alnr. Ulusal Genlik Parlamentosu Genel Kurulu,
ylda en az bir kez toplanr. Eitim ve Koordinasyon Ekibi
ile Habitat iin Genlik Dernei nerisi, Koordinasyon
Kurulu karar ile kesinleen gndemi grr. Genel Kurul
kararlarnn alnmasnda oybirlii salanmaya allr.
Oybirlii salanamad takdirde oy okluu esas alnr.

Ulusal Genlik Parlamentosu Koordinasyon Kurulu:

Ulusal Genlik Parlamentosu Genel Kurulunda alnan
kararlarn yerelde uygulanmasnn ve bilgi paylamnn
saland, Genel Kurul gndemi hazrlklarnn gerekletirildii ve Genel Kurulda belirlenen hedeflere
ulamak iin stratejilerin belirlendii organdr. Ulusal
Genlik Parlamentosu Koordinasyon Kurulu, Kent
Konseyi Genlik Meclisleri tarafndan belirlenen birer
delegeden ve Ulusal Genlik Parlamentosu Eitim ve
Koordinasyon Ekibi ve Danma Kurulu yelerinden
oluur. Koordinasyon Kurulu toplantlarnda kadn
erkek eitliinin salanmas gzetilir. Ulusal Genlik
Parlamentosu Koordinasyon Kurulu ylda en az bir kez
toplanr. Gndemi bir nceki Genel Kurul toplantsnda
alnan kararlar dorultusunda Eitim ve Koordinasyon
Ekibi ve Habitat iin Genlik Dernei kolaylatrclnda belirlenir.
Ulusal Genlik Parlamentosu Eitim ve Koordinasyon
Ekibi: Ulusal Genlik Parlamentosu Genel Kurulu
ile Koordinasyon Kurulunda alnan kararlarn yerel
dzeyde hayata geirilmesinde kolaylatrclk grevini
stlenen organdr. Karar alma yetkisi yoktur. Ulusal
Genlik Parlamentosu Eitim ve Koordinasyon Ekibi,
yedi corafi blge ve stanbul olmak zere sekiz blgeden gelen en az 16 kiiden oluur. Ulusal Genlik
Parlamentosu Eitim ve Koordinasyon Ekibi yeleri
arasnda kadn erkek eitliinin salanmas zorunludur.
Grev sresi bir dnemdir. Ulusal Genlik Parlamentosu
Eitim ve Koordinasyon Ekibi yeleri, blgedeki Kent
Konseyi Genlik Meclislerinin uzlamas sonucunda
belirlenir. Blgedeki Kent Konseyi Genlik Meclisleri
arasnda uzlama salanamamas durumunda Eitim
ve Koordinasyon Ekibi yesi, blgedeki Kent Konseyi
Genlik Meclislerinin nerisi dorultusunda, bir nceki

Eitim ve Koordinasyon Ekibi yeleri, Ulusal Genlik

Parlamentosu Danma Kurulu ve Habitat iin Genlik
Dernei ortak karar ile belirlenir.
Eitim ve Koordinasyon Ekibi yelerinin u ltlere
uygun olmas gerekmektedir:
> Kent Konseyi Genlik Meclisi yesi olmak,
> Ulusal Genlik Parlamentosu Kent Konseyi Genlik
Meclisi alma ynergesine uygun biimde oluturulmu
Genlik Meclislerinden geliyor olmak,
> Bir yl sreyle almalara yeterli zaman ayrabilmek,
> Ulusal Genlik Parlamentosu srecini bilmek ve almalar Ulusal Genlik Parlamentosu genel ilke ve deerlerine uygun bir ekilde yrtebilecek olmak,
> Ulusal Genlik Parlamentosu toplantlarna en az iki
defa katlm olmak,
> Bavuru sresi iinde bavuru yapm olmak,
> 15 26 ya arasnda olmak.
Eitim ve Koordinasyon Ekibi toplantlarna mazeret
bildirmeden katlmayan ve alm olduu sorumluluu
yerine getirmeyen Eitim ve Koordinasyon Ekibi yesi,
blgedeki Kent Konseyi Genlik Meclislerinin nerisi ile
Eitim ve Koordinasyon Ekibinin ve Habitat iin Genlik
Derneinin karar ile yelikten karlr.
Ulusal Genlik Parlamentosu Danma Kurulu: Karar
alma organ deildir. Ulusal Genlik Parlamentosunun
politikalarnn retilmesinde ve almalarnn kolaylatrlmasnda destekleyici ve gerektiinde bilgisine
bavurulan organdr. Danma Kurulu yeleri, Ulusal
Genlik Parlamentosu Genel Kurulundan gelen neriler
dorultusunda Eitim ve Koordinasyon Ekibi ve Habitat
iin Genlik Dernei ortaklnda yaplan deerlendirme

157

sonucunda belirlenir. Danma Kurulu yeleri genlik

politikalar ile ilgili ve alannda uzman kiilerden oluabildii gibi Ulusal Genlik Parlamentosu almalarna
destek salamaya devam eden eski eitim ve koordinasyon ekibi yeleri arasndan da seilebilir. Habitat iin
Genlik Dernei ve UCLG MEWAdan birer temsilci bu
kurulun doal yesidir.

Kampanyann Elde Ettii Baarlar

Kampanya kapsamnda balatlan imza eylemlerinde
bugne kadar 85 bin 527 imza toplanm. Ancak kampanyann baars sadece bundan ibaret deil. Kampanya
faaliyetleri sonucunda birok gen aday, seilebilecek sralardan aday gsterilmi. Belediye ve l Genel
Meclislerine seilen kiilerin ya aralklarna ilikin resmi
verilerin hazrlanmas dorultusunda alma balatlm.
Yerel ynetimlerin ve milletvekillerinin de destekleri ile
yrtlen kampanya sonucunda Trkiyede milletvekili
seilme yann 25e drlmesi karar alnm ve bu
karar yasallatrlm.

Kullanlan Taktikler ve Yaplan

Eylemler
Kampanya srasnda imza toplama, basn aklamalar,
konferans ve paneller, sokak stantlar, siyasi parti il tekilatlar, genlik kollar ve belediye bakan adaylaryla
grmeler gerekleitirilmi. Raporlar hazrlanm.
Farkl toplantlarla kampanyann etki gc arttrlmaya allm. Genlerin almalarnda daha etkili
olmasn salamak amacyla krk gnlk bir srede yedi
corafi blge ve stanbulda blgesel lobicilik eitimi
gerekletirilmi.

158

Fonlar
Fon bulma konusunda tek bir kaynaa bal kalnmam. Birlemi Milletler Kalknma Program, Birlemi
Milletler Nfus Fonu, DPT, Babakanlk GAP daresi,
Ulusal Ajans, Microsoft Trkiye, Cisco Systems,
Vodafone Vakf, Levis, MTV Trkiye, Trkiye Aile
Sal ve Planlamas Vakf, Trkiye Biliim Vakf,
Trkiye Eitim Gnllleri Vakf, Toplum Gnllleri
Vakf, stanbul Valilii, Rize Valilii, stanbul Teknik
niversitesi ortaklnda projeler yrtlmekte.
Her Meclise Bir Genlik Temsilcisi Kampanyas btesi
olmayan, gnlllk esasna dayal bir ekilde yrtlm bir kampanya olmasyla dikkat ekiyor. Bu kampanyada kullanlan, web sayfas, poster gibi materyaller
genler tarafndan gnll olarak hazrlanm. Basm
konusunda Kent Konseyi Genlik Meclisleri yerel ynetimlerden ya da yereldeki dier paydalarndan destek
alm. Dzenlenen blgesel Lobicilik eitimleri yine yerel
ynetimlerin ve Habitat in Genlik Derneinin desteiyle gerekletirilmi.

HER ENGELL OCUK

NEMLDR
Kampanyann Tarihesi
Her Engelli ocuk nemlidir kampanyas engelli ocuklar iin haklar ve adalet elde etmek zere balatlan bir
kampanya. 26 Eyll 2006 tarihinde Londrada balatlan
kampanyann al ngiliz Parlamentosunda temsil edilen siyasi partilerin ayn gn dzenledikleri konferanslarda kamuoyuna duyurulmu.
Kampanya engelli ocuklarn ve ailelerinin hizmetlerden
yararlanmas ve gndelik yaamlarn srdrebilmeleri
iin desteklenmeleri amacyla balatlm. Kampanya
drt rgtn bir araya gelmesiyle oluturulmu.

> Engelli ocuklar Konseyi

(Council for Disabled Children CDC)
ngiltere ve Birleik Krallka bal dier lkelerdeki
engelli ocuklar iin alan emsiye bir rgt.
partner.ncb.org.uk/Page.asp?sve=785
> Bir Aile ile liki Kur
(Contact a Family)
1979 ylnda engelli ocuklarn aileleriyle yardmlama
amacyla kurulmu bir rgt.
www.cafamily.org.uk/index.php?section=861
> Mencap
renme engelli ocuklar ve aileleri iin kurulmu bir
rgt.
www.mencap.org.uk
> zel Eitim Konsorsiyumu
(Special Educational ConsortiumSEC)
1963 ylnda tm ocuklarn ve genlerin sal ve
refah iin almak amacyla kurulmu bir yardm rgt.
www.ncb.org.uk

Kampanya genel olarak politikaclar ve karar vericileri

engelli ocuklarn haklar konusunda yaplan hatalar
dzeltmeleri ve hkmetin bu ynde almalar yapmasn salamak zere dzenlenmi. Kampanyay oluturan
kurumlar binlerce engelli ocuk, gen ve ailenin temsilcisi
durumda.
Kampanya Whitehall, Westminster ve ngilteredeki yerel
ynetimler zerine odaklanm. Ancak kampanya ekibi
kampanyay ngilterenin dier blgelerinde de grnr
klmak iin faaliyetler dzenlemiler.
Kampanyann en gl yan rgtlenmesidir. Konuyla
ilgili drt rgt bir araya gelerek etkin bir g salam.
Drt rgtn her biri kampanya yaptklar konu hakknda
yetkin ve bilgi sahibidir. ngilterede ulusal dzeyde kabul
edilen yasalar ve AB Ynergeleri kampanya iin ok
nemli frsatlar yaratm, belirlenen hedefleri gereki
klm. Kampanyay yerel ynetimler dzeyinde balatmalar da stratejik adan isabetli bir yaklam olmu.

Kampanyann Ama ve Hedefleri

Avrupa Konseyinin verilerine gre Avrupa blgesinde
yaklak 80 milyon kii engelli konumda. Engellilerin
haklar BM Engelli Haklar Szlemesi dhil olmak zere, uluslararas insan haklar szlemelerinde tannm
olmakla birlikte, bu haklarn gndelik yaamda karlk
bulduunu sylemek ok g. Bu nedenle kampanya aadakilerin gerekletirilmesini hedeflemi:
> Engelli ocuu olan ailelerin gndelik yaamlarn
makul bir ekilde srdrebilmelerini salamak,
> Engelli ocuklarn da dier ocuklar gibi nemli olduunu duyurmak,

159

> Engelli ocuklarn ve ailelerinin topluma tam katlmn salamak,

> Engelli ocuklarn ve ailelerinin nerede yaadklarna
baklmakszn hizmetlerden yararlanmas ve gndelik
yaamlarn ikame ettirebilecek ihtiyalarn karlanmas,
> Engelli ocuklar ve aileleri arasndaki yoksulluun
2010 ylndan balayarak yzde 50 azaltlmas ve 2020
ylnda tamamen ortadan kaldrlmas.
> Her ocuun ihtiyalarn karlayacak ve onlarn tam
kapasiteye erimelerini temin edecek bir eitim sisteminin oluturulmas,
> Planlanan, dzenlenen ve sunulan hizmetlerin engelli ocuklarn ve ailelerinin faydalanaca bir ekilde
biimlendirilmesi.

Bilgi ve Veri Toplama

Kampanyay rgtleyen kurumlar engellilerle birebir
alan rgtler. zellikle Engelli ocuklar Konseyi bir
emsiye rgt olarak ulusal ve yerel dzeyde faaliyet gsteren elliye yakn rgtn bir araya gelmesiyle olumu. Bu
rgtler arasnda bir a oluturulmu. Bilgi ve veri ak bu
a sayesinde gerekleiyor. Her yl dzenlenen toplantlarla
elde edilen veriler dzenleniyor. Kurumlardan gelen bilgiler
bir araya getiriliyor. Bunlar raporlar halinde yaynlanyor.
Kampanya tm bu verileri kullanarak hareket ediyor.

Kampanya Materyalleri
Kampanya iin online eylemler dzenleniyor.
Kampanyann tantm iin bir bilgi notu hazrlanm. Ayrca fotoraflar, video grntleri kullanlm.
Kampanya iin bir de manifesto hazrlanm. Manifesto
bir film haline getirilmi. Filmde engelli ocuklar fiilen rol
alm. Ancak roller gayet ll bir ekilde kullanlm.

160

Hazrlanan raporlarn gerek verileri yanstmasna zen

gsterilmi. Metinler toplumun tm kesimlerine hitap
edecek ekilde hazrlanm. Kampanya iin ayrca bir farkndalk seti hazrlanm. Kampanyann yerel boyutu iin
ayr, ulusal boyutu iin ayr materyaller oluturulmu.
Ayn ey, parlamento yeleri iin de dnlm. Bylece
etkilenmesi dnlen her kesim iin ayr malzeme kullanlm. Kampanyann genel tantm iin el brorleri de
hazrlanm.
Kampanyaya hem materyal salamak hem katlm arttrmak hem de bir bilgi paylamn gerekletirmek iin
destekilerden fotoraflarn, hikyelerini gndermeleri
istenmi. Bu fotoraflar ve hikyeler web sitesinde yaynlanm. Bunun iin ayr ayr formlar oluturulmu.

Kampanyann rgtlenmesi
Kampanya drt rgtn oluturduu bir koalisyon tarafndan rgtlenmi. Bu rgtler arasndaki koordinasyon
Engelli ocuklar Konseyince salanyor. Kampanyann
stratejisi ise bu rgtlerin bir araya gelmesiyle oluan bir
ynetim kurulu tarafndan hazrlanyor.
Kampanyaya ayrca drt kiilik, profesyonel olarak
alan, bir kampanya ekibi elik ediyor. Ekip kampanya yneticisi, kdemli bir kampanya alan, kampanya
alan ve kampanya yardmcsndan oluuyor.

Kampanyann Elde Ettii Baarlar

Kampanya 6 Temmuz 2009 itibariyle 384 milletvekilinin
desteini alarak, kampanyann ama ve hedeflerinin parlamentoda duyurulmasn salamlar. Kampanya ngiliz
basnnda geni yer tutmu. BBC, Guardian, Daily Mirror

gibi nemli basn yayn organlarnda kampanyaya yer

verilmi.

Kullanlan Taktikler ve Yaplan

Eylemler
Kampanya kapsamnda online imza eylemleri, basn aklamalar, kamuya ak toplantlar yaplyor. Raporlar
hazrlanp, bilin arttrmaya ynelik yaynlar ve faaliyetler dzenleniyor.
Kampanya kapsamnda ayrca engelli ocuklarn ve
ailelerin yaadklar yerlere, gittikleri okullara ve hizmet aldklar dier alanlara ziyaretler dzenleniyor. Bu
ziyaretler sadece denetim iin yaplmyor. Kampanyaya
destek vermek isteyenlerin, iin gerek yzn grmelerini salamak iin yaplyor. Online imza eylemlerinin yan
sra, yerel ynetimlere ve parlamento yelerine ynelik
mektup eylemleri oluturuluyor. Tm bunlar yaplan lobi
faaliyetleriyle pekitiriliyor.

Fonlar
Kampanyay dzenleyen rgtler dzenli olarak
bireylerden ve kurumlardan ba topluyorlar. Ayrca
kurumlardan sosyal sorumluluk projeleri kapsamnda
yardm alyorlar. Kampanyann btesi, zel Eitim
Konsorsiyumunun dzenledii zel etkinlikler, kurumlardan toplanan balar, etkinlikler iin oluturulan yardm
fonu yoluyla gerekletiriliyor.

161

KAMPANYADA
GRSEL MALZEMELERN
KULLANIMI

Bu blm, dzenlenen kampanyada kullanlabilecek grsel nitelikteki malzemeler hakknda

bilgi vermektedir. Kampanyalarda kullanlabilecek grsel malzemeler balklar altnda tantlm, bunlar tasarlanrken dikkat edilmesi gereken hususlar sralanmtr. Her balk altnda,
2. Blmde ele alnan kampanyalarda kullanlan malzemelerden rneklere yer verilmitir.

LOGO
Gndelik dilde logo olarak kabul grm olsa da, nce
amblem, logo ve logotype tanmlarn yapalm.
Amblem: Bir kurumu, rn ya da hizmeti zel olarak
tanmlamaya yarayan, izgi ve resimle yaplan, szck
zellii gstermeyen, okuma yazma bilmeyenlerin bile
alglarnda kalabilen iaret ve sembollerdir.
Logo: Kurumun, rnn ya da hizmetin ismini oluturan
harf ya da kelime dizisinin kullanlmasyla ortaya kan
iaretlerdir.
Logotype: Amblem ve logonun bir arada kullanlmasyla oluan sembollerdir. Ancak, her logoya bir amblem
gerekmez.

Logo Tasarlarken:
KURUMA UYGUN OLSUN
Kurumun, kuruluun veya hizmetin karakteristik zellikleri ve hedef kitlesi iyi belirlenmelidir. Olas amblemden
tutun, kullanlacak renklere, seilecek fontun (yaz karakteri) yumuak veya sert hatl olmasna kadar her ayrnt
ilgili kuruluun ya da hizmetin zelliklerini yanstmal,
ieriine uygun olmaldr.

OKUNABILIR OLSUN
Seilen yaz karakterinin kolay okunabilirlii, harflerin
dizilii, sklk ve seyreklii, ilgili fontun byk harf/ kk
harf dzenleri, bold, italik, light kullanmann ilgili fontta
rahat okunabilirlii bozup bozmad nemlidir. Her font,
her sz diziminde ayn estetik etkiyi vermez. Bir kebapnn gzellik merkezi olduunu dndrtecek bir fontu
semesi gibi. Bir logoda ikiden fazla farkl yaz karakteri
kullanlmamaldr. Kullanlan font ve/veya amblemde zel
efekt (degrade81, glge, yansmalar ve k oyunlar) kullanlmamal, karmak ve ince izgili ayrntlardan kanlmaldr. Bunlar hem baskda, hem algda problem yaratr.
SADE OLSUN
Ama, her eyi bir arada gstermek deil; doru bir ilk
izlenim yaratmaktr. Olmazsa olmazlarn dndaki tm
ayrntlar fazlalktr. Fazla ayrntlar aklda kalcl
gletirir. rnein, tarm ile ilgili bir amblem tasarlarken, hem tarla hem ifti hem de retimi bir arada
gstermeye almak yerine; tarmn artrd ilk
renk ve stilize edilmi tek bir rn sembol amblem olarak seilebilir. Ancak, sadelii basitlikle kartrmamak
81

Bir renkten dierine doru derece derece deien yumuak gei

ilemi.

163

gerek. Mkemmel tasarlanm, ikon haline gelmi bir

logo, beklenmedik veya benzersiz bir zellii kendi iinde
hi abartya kamadan-gze sokmadan barndrandr.
AKILDA KALICI OLSUN
Logo bir grnt, bir resimdir. Okunmadan da biim
ve renklerden oluan resimsel deerleriyle alglanabilir.
Bu nedenle sadeliinin yan sra gerek rengi, gerek ekli
itibariyle farkl koullarda grld zaman bile aklda
kalc olmaldr. Logo veya logotypen tm elemanlaryla
(yaz, sembol, renk) kendi iinde dengeli, uyumlu ve tek
bir btn olarak alglanmas gerekir.

renkli logonun erkek82 kullanm haricinde, mutlaka tek

renk (siyah-beyaz) ve dii83 versiyonlarnn da yaplmas;
bu versiyonlarda logonun hl iyi grndnden, algsnn bozulmadndan emin olunmas gerekir.
Logonuzu bask iin EPS ve PDF, web sitesi kullanmlar
iin JPG, PNG ve GIF dosya formatlarnda edinmelisiniz.
Logonuzda kullanlan renklerin bask iin Pantone ve/
veya CMYK renk kodu numaralarn not edin ve matbaada bu renklere sadk kalnmas konusuna zen gsterin.
Var olan logonuzu -kesinlikle- zerinden yeniden izmeye/izdirmeye almayn. Bytme-kltme ilemlerini
daima orantl yaptnzdan emin olun.

ZGN OLSUN
Logonuz, baka logolar, dolaysyla baka mesajlar artrmamaldr. Gncel beenilerden arnm, her zaman
hedef kitlesi ile buluabilecek, uzun yllar kullanlabilecek, zamansz bir tasarm olmaldr.
UYGULANABILIR OLSUN
Fotoraftan amblem veya logotype olmaz. Btn bask
ve kesim teknikleri ile sorunsuz kullanlabilen, her trl
lde ve yzeyde okunabilen (rnein kartvizitte 3 cm
kullanldnda ayrntlar kaybolabilir, billboard zerinde
3 m kullanldnda dank grnebilir), ideal olarak
vektrel formatta, eer yaplamyorsa byk lekte ve
yksek znrlkte (300 dpi) hazrlanan, faks veya
internet aralaryla da aktarlabilen tasarmlar olmaldr.
DIKKAT EDILMESI GEREKEN DIER HUSUSLAR
Basm maliyetleri gz nnde bulundurularak, ten
fazla renk kullanmamaya zen gsterin. Eklenen her bir
renk, baskda ekstra maliyet getirir. ok karanlk, ok
parlak veya ok soluk renklerden kann. Hazrlanan

164

Herkes Farkl Herkes Eit kampanyasnn logosu,

yukarda belirtilen kuruma uygunluk, okunabilirlik, sadelik, aklda kalclk, zgnlk, uygulanabilirlik maddeleri
ve dikkat edilmesi gereken dier hususlar ile ilgili tm
gerekleri yerine getirmi, baarl bir kampanya logosu
rneidir.
Logo, eitlilik ve birlikte yaam temasn, en bilinen
tezat renkler yani siyah ve beyaz ile vurgulam ve bu
anlamda kampanyay yrten Avrupa Komisyonunun
82
Logonun orijinal renkleri ile beyaz ve/veya ak renk zeminlerde
kullanmna verilen ad.
83
Logonun baskn koyu renginin ve/veya siyah rengin zemin rengi olarak kullanld durumlarda, logonun tamamnn veya koyu renkli blmlerinin beyaz olarak kullanmna verilen ad.

birincil ierik nceliini yanstmay baarm; kuruma

uygun bir logo olmu. Formunda siyah ve beyaz renklerin
matematiksel olarak da eit alanlar kaplamalarn salayarak vurgusunu glendirmi; sade ama kesinlikle basit
olmayan, tam anlamyla zgn bir tasarm olarak ortaya
km. Tm Avrupa dillerine evrilip kampanyann slogan olarak da kullanlm olan Herkes Farkl Herkes
Eit kampanyasnn logosu, bu ynyle uygulanabilir
ve aklda kalc olmay da baarm. Logoda kullanlan
modern yaz karakteri ile okunabilirlik salanm; tek
renk siyah kullanm da basm maliyet ve risklerini asgariye indirmi ve bu sayede, bir logo tasarlarken dikkat
edilmesi gereken dier hususlar konusunda gereken zenin gz nnde bulundurulduunu gstermitir.

Kampanya logosu, bunu yaparken okunabilirlii de salam. Bylece sadece grsel olarak deil, ayn zamanda
anlamsal olarak da rgt logosu ile btnlemi. Slogann
ocuklar Kurtarn, Gelecei Yeniden Yazn eklinde
tek bir mesaj olarak alglanmas salanm. Kampanya
logosu tm bu bahsi geen ynleriyle hem sade hem de
aklda kalc olmay baarmtr. rgt logosunun kendi
bana yeterince gl ve zgn olmasndan hareketle,
kampanya logosunun ayrca baka bir amblemle desteklenmeye allmamas yerinde bir karar olmu. Gelecei
Yeniden Yazn kampanyasnn logosu, tm bu artlarnn yansra uygulanabilirlik konusunda da snf gemi.
Logoda kullanlan yaz karakteri, kampanyann katalog,
bror gibi basl materyallerinde birincil yaz karakteri
olarak kullanlm, bu kullanm da tm kampanyann
ocuklarn azndan yazlm gibi alglanmasn salam
ve kampanyann etki alann geniletmitir.
Herkes Farkl Herkes Eit kampanyasnn logosu gibi,
Gelecei Yeniden Yazn kampanyasnn logosu da renk
kullanm konusunda cimri davranm, sadece iki renk
kullanarak bask maliyetlerini drerek logo tasarmnda dikkat edilmesi gereken dier hususlarn gereini
yerine getirmitir.

Gelecei Yeniden Yazn (Rewrite the Future) kampanyasnn logosu, kampanyay yrten ocuklar
Kurtarn (Save the Children) rgtnn logosu ile birlikte kullanlmak zere tasarlanm baarl bir baka
kampanya logosu rnei.
ocuklar Kurtarn rgtnn ambleminde kullanlan
krmz rengin, kampanya logosunda tekrar edilmesi
kuruma uygunluu salarken, yaz karakterinin ocuk
el yazs biiminde kullanlmas vurguyu glendirmi.

Her Engelli ocuk nemlidir kampanyasnn logosu,

kendi iinde barndrd esprili grsel anlatm ile sade
ama tamamyla zgn olabilmeyi baarm, ok baarl
bir kampanya logosu rnei. lk bakta sadece Her
ocuk nemlidir (Every Child Matters) blm grnen

165

logoya, engelli (disabled) kelimesinin sonradan eklenmi olmas, kampanya manifestosunun birebir grselletirilmesini salam. Her Engelli ocuk nemlidir
kampanyasnn logosu, grsel kayglarn yansra ii bo
olmayan, zerinde dnlm, fikir ieren bir logo olmas asndan nemli bir rnek.
Engelli ocuklarn haklarnn yeterince korunmadn
vurgulamak iin tasarlanan bu logo, kuruma uygunluk,
okunabilirlik, sadelik, aklda kalclk, zgnlk, uygulanabilirlik maddeleri ve dikkat edilmesi gereken dier
hususlar ile ilgili tm gerekleri yerine getirmi. Yansra,
zekice bir dokunula nasl zgn bir logo yaratlabileceinin en iyi rneklerinden biri olarak karmza kyor.

Her Meclise Bir Genlik Temsilcisi kampanyasnn

logosu ise, Her Meclise Bir Gen slogan ve oy pusulas
ile yaratc bir fikirden yola klarak tasarlanm ancak
teknik anlamda eksik ynleri ok olan bir rnek. Oy pusulas etkisi veren zemindeki krmz desen, ayrntlarndan
arndrlmam ve bu ynyle iyi bir logoda olmas gereken sadelii salayamam. Zaten daktilo tipi, okunmas
zor bir yaz karakteri ile tasarlanm olan yaz alanlarna

166

bir de bu krmz desen fazlaca yakn kullanlnca, logonun

okunabilirlii nemli lde
azalm. Bu da, kampanya
materyallerinde logoyu daima
gereinden ok byk kullanma zorunluluunu ortaya
karm. Yukardaki rnekte grlecei gibi, 3cmlik
kullanmda logo etkisini kaybedecek, okunmaz olacaktr.
Her Meclise Bir Genlik Temsilcisi kampanyasnn
logosu, aklda kalclkta baarl olmu, ancak genlik
vurgusunu, dolaysyla Ulusal Genlik Parlamentosunu
yanstmakta zayf kalm bir logo rnei.
Doa Derneinin yrtt Hasankeyf Yok Olmasn
kampanyasnn logosu, tr tkenmekte olan Frat kaplumbaasn simgeletirerek kullanm, bu yolla Ilsu Baraj
projesine, Dicle Vadisinde yaayan canllarn azndan dur
demeyi hedeflemi. Latince ad Rafetus euphraticus olan ve
kampanyada Rafet ad verilen kaplumbaa, kampanya-

nn simgesi olarak tm basl ve grsel malzemelerde kullanlm, dolaysyla logo da bu simge etrafnda ekillenmi.
Logonun btnnden ziyade bu simgenin aklda kalcl-

nn salamas hedeflenmi. Ancak, kaplumbaa Rafete

yklenen bu misyon nedeniyle, blgenin tehlike altndaki
tarihi ve kltrel mirasna yaplmas gereken ncelikli
vurgu eksik kalm. Kampanyann birincil ama ve hedefini yanstamamas, bu logonun nemli bir eksisi olarak
karmza kyor. Kampanyada genel hatlaryla neeli
ve umut dolu bir imaj izilmi, bu balamda renk skalas
seimi yerinde olmu. te yandan, kullanlan illstrasyon
stilize edilmemi olduundan ve fazlaca izgisel ayrnt
ierdiinden, bir amblem olabilmekten ok uzak; ancak
bir resim olarak kalm. Unutmayn, amblem tasarlamak,
resim izmek deildir. Bir logoda kullanlacak illstrasyon,
tm ayrntlarndan arndrlm,
izgisel olarak sadeletirilmi ve
net bir anlatma sahip olmaldr.
Kldnde ayrntlarn kaybeden Hasankeyf Yok Olmasn
kampanyasnn logosu, bu haliyle
okunmaz ve alglanamaz hale geldiinden, uygulanabilir olmay baaramam.

AF (POSTER)
Afii, bilgilendirme, bilinlendirme, duyurma, sat artrma vb amalarla hazrlanp halka ak yerlere aslan;
ounlukla resimli, duvar ilan olarak tanmlayabiliriz.
Afi, hedef kitleye gre dzenlenmeli, anlalr bir dil
btnlne sahip olmal, dikkat ekmeli, bilgilendirmeli, istek uyandrmal, harekete geirici olmaldr.
eriklerine gre gruba ayrlabilir:
1. Reklam Afileri: Bir rn ya da hizmeti tantmak amacyla hazrlanr.
2. Kltrel Afiler: Festival, seminer, sempozyum, tiyatro, sinema, sergi, balo, spor karlamas gibi kltrel
etkinlikleri duyurmak amacyla hazrlanr.
3. Sosyal erikli Afiler: Salk, trafik, ulam, evre,
siyasal oluum vb konularnda, eitmek ve uyarmak amacyla hazrlanr.
Kullanm alanlarna gre iki gruba ayrlabilir:
1. Mekn Afileri: Lobi, salon ve koridorlarda kullanlmak zere tasarlanr. D mekn afilerine gre
daha kk boyutludur. Daha uzun sre izlenme ansna
sahiptirler.
2. D Mekn Afileri: Byk boyutlar ile duvar yzeylerine ve ilan panolarna aslr. Yrrken veya arabayla
geerken grlr. Bu nedenle izlenme sreleri ok ksadr.

Afi Tasarlarken:
SADE OLSUN
Kendinize posterde verilmesi gereken birincil mesajn ne
olduu sorusunu sorun. Bu sorunun cevab, tm poster
tasarmnzn merkez temas olacaktr. Dolaysyla, poster-

167

de kullanmaya karar verdiiniz her eleman bu temay destekler nitelikte olmaldr. Afi zerindeki eleman saysn
azaltn. Balk (slogan), fotoraf veya illstrasyon, zemin
(fon) afi zerinde farkl imge olarak alglanr. Afite
tek bir etkili ve amaca ynelik fotoraf veya illstrasyon
ile gl bir slogan veya bilgilendirme kullann. Brorde
kullandnz tm fotoraf ve illstrasyonlar afie sdrmaya almayn. Renkleri tutumlu kullann. Sadece birka
uyumlu renkle hazrlanan bir afiin, gkkua etkisi yaratan bir afiten ok daha etkili olacan unutmayn. Renk
seerken, neden o rengi setiinizi dnn. Birbiri zerinde atma yaratacak renk kombinasyonlarndan (mavi
zerinde krmz gibi) ve renk krl gibi sorunlar olan
insanlarn alglamasn gletirecek kombinasyonlardan
(iie gemi krmz ve yeil kullanm gibi) kann.
OKUNABILIR OLSUN
ok gerekmedike ssl ve dekoratif yaz karakterleri
kullanmayn. zellikle sloganda okunakl ve trnaksz
(Helvetica, Arial, Verdana gibi) yaz karakterlerini tercih
edin. Bold karakterlerin uzaktan daha iyi alglandn,
italik karakterin ise gz zorladn unutmayn. Afiin
tamamnda tercihen ikiden fazla yaz karakteri kullanmayn. Tipografik84 eitlilii, bir font ailesinin farkl
arlklaryla (bold, light, black, italic vb) yaratmaya
aln. Slogan veya balklar dnda hibir metnin tamamnda byk harf kullanmayn. Yazlarda glgelendirme
yapmayn.
KOLAY ANLAILSIN
Afite kullanlan cmlelerin kolay, sade ve akc olmas
gerekir ki ilk bakta ne dendii anlalsn. ou insan
84

Tipografi, grafik tasarmda yazl unsurlarn (yaz karakteri, yaz

bykl vb.) sanatsal bir bak as ile dzenlenmesi iidir.

168

afie en fazla 15 saniye bakacaktr. Yazm ve dilbilgisi

kurallarn gz nnde bulundurun. Basit bir harf hatas
veya yanl bala kullanmnn tmyle anlam bozukluuna neden olabileceini unutmayn. Dilbilgisi kurallarndan yoksun bir afi itibar ve gven kaybna neden
olacaktr.
DIKKAT EKSIN
Temel kriterlere uygun olmasna ramen fark etmediimiz bir dolu afi vardr. nsanlar etkilemek iin ok ksa
bir sre varken bir afiin olmazsa olmaz esi, vurucu bir
slogan veya grafiktir. Sloganda en fazla alt szck kullann. Daha fazlas okunma orann azaltacaktr. Slogan
alt metin kullanmanz gerekiyorsa, olabildiince zet
anlatmlar veya maddelemeler kullann. Alt metinde koyu
renk zemin zerinde beyaz yaz kullanmayn. Alt metinleri beyaz veya ak renk bir zemin zerinde siyah veya koyu
renkli olarak yazdnzdan emin olun. Bir bakan bir
daha baktrmas iin afite sadece parlak ve canl renkleri
tercih etmek yetmez. Zemin rengi ile yaz renginin ztl
okunabilirlii artrr, etkili bir fotoraf veya illstrasyon
dikkat eker, uyumlu renklerin kullanlmas bakan gz
rahatlatr. nternetten temin edilen dk znrlkl
grsel malzemeyi kullanmaktan kesinlikle kann. Ekran
grnts ve matbaa basksnn birbirinden tamamen
farkl eyler olduunu unutmayn. Ekranda iyi grnen
bir fotoraf, baskda byk hayal krkl yaratabilir.
Bu nedenle, bask iin setiiniz grselleri en fazla yzde
20 orannda bytn. Gerekirse bask iin yksek znrlkte taratn. yi bir afite, kullandnz slogan veya
baln en az alt metreden, alt metin yazlarn en az
iki metreden okunabiliyor olmas gerektiini unutmayn.
Grsel ve szel dengeyi gzetin.

Kara Maynlarnn Yasaklanmas in Uluslararas

Kampanya iin tasarlanan bu afi, standart afi tasarmlarnn ok dnda; srad bir fotorafla mesaj dolayl
olarak veren ama direkt ve gl bir etki yaratan ok
baarl bir rnek. Fotorafta, baca kopmu bir ocuk gstermek yerine, ocuun anne-babasnnkilerin yannda duran
tek ayakkabsn gstermek, ani ve beklenmedik bir etki
yaratyor. Bu kampanyann afii, kullanlan fotorafn gc
ve genel metin-grsel malzeme dengesiyle hem sade hem
dikkat ekici hem de gl bir slogana veya metin yazmna
ihtiya duymayacak kadar kendi kendini ifade edebilen bir

tasarm. stelik bu ynyle evrensel olmay da baarm,

hedef kitlesine ulam. Biroklar iin fazlaca bo grnecek bu tasarmda dikkat ekilmesi gereken nokta tam da
budur. Bu kadar gl bir grsel malzeme zerine, etkiyi
artrmak adna herhangi bir slogan eklenmi olsayd, afiin
etkisi azalr, odak noktas dalrd. Dolaysyla, afiin odak
noktasnn hemen sana denk gelen bir bilgilendirme ve
tam kararnda bir byklkte kullanlm kampanya logosu, fotoraf desteklemi, logonun en altnda siyah zemin
iinde grdmz landmines (kara maynlar) yazs
da grsel olarak afie nokta koyan unsur olmutur. Kara

169

Maynlarnn Yasaklanmas iin Uluslararas Kampanya

afii, herhangi bir slogan kullanmadan, etkileyici metinler
yazmadan ve logoyu gze sokmadan da etkili bir afi tasarlanabileceinin en gzel rneklerinden biri.

sade, okunabilir ve dikkat ekici. Yalnz, bu rnekte eletirilecek nemli bir husus var. Szel olarak herhangi bir
anlalabilirlik sorunu olmayan afite birincil mesaj, yani
medyada cinsiyetilik konusu arka planda kalm, bu
ynyle grsel anlamda kolay anlalabilir olmaktan uzak
kalm. Zira afi bakann algsnda, metni okumadan
cinsiyetilik ile ilgili herhangi bir arm yaratmyor.
Her Engelli ocuk nemlidir kampanyasnda kullanlan bu afi, sadelik konusunda snfta kalan bir tasarma
sahip. Sklkla karlalan bir hata tekrar edilmi, afi ile
bror birbirine kartrlm. Bu afi slogan, alt balklar ve metinleriyle neredeyse byk boy bir bror olmu
ve kalabalk grsel yapsyla okunabilir olma zelliinden
yoksun kalm. Afite, bror veya el ilan iin gayet

Medyada Cinsiyetilie Son Kampanyas iin tasarlanm bu afi de genel olarak baarl bir rnek. Medya
izleme almas kavramn iyi bir anlatmla davurmu. Gl bir slogan kullanm, iyi bir metin yazm ve
yaz karakteri seimi ile protest bir imaj izilmi. Afi

170

uygun olabilecek, ancak iyi bir afi iin gerekli etkiyi

yaratmaktan ok uzak bir fotoraf seilmi. Bu yzden
kolay anlalr ve dikkat ekici de olamayan bu afi, gayet
iyi bir bror tasarm olarak deerlendirilebilecekken,
baarsz bir afi olarak karmza kyor.
Herkes Farkl Herkes Eit Kampanyas iin tasarlanan bu afi hem grsel hem de anlamsal olarak baarl bir alma. Siyah zerine beyaz, protest bir yaz
karakteri kullanarak ayrmclk ile ilgili birok kelime
zemin olarak kullanlm, ancak kelimelerin yerleimi ve
byklk-kklk dengeleri iyi ayarland iin, ok ey
anlatan ama yine de sade ve etkileyici olmay baaran bir
afi ortaya km. Burada ama zemindeki tm yazlar
okutmak deil, genel bir etki yaratmak olduundan baa-

rl bir uygulama olmu. Afiin odak noktasnda ayn yaz

karakteriyle ama renkli harflerle tm bu ayrmclk uygulamalarnn deitirilebileceini vurgulayan Deitirmek
Senin Elinde (A toi de chager a) slogan ile olumlu bir
mesaj verilmi. Kampanya logosunun gereinden byk
kullanlm olmas dnda bakaca bir eksisi olmayan
bu afi, sadelii, okunabilirlii, kolay anlalabilirlii ve
dikkat ekicilii ile amacna ulam, baarl bir rnek.
Her Meclise Bir Genlik Temsilcisi kampanyas afiini
deerlendirirken, daha nce logo tasarm bal altnda da
bahsedilen bu kampanya logosunun kullanmda yol at
sorunlarla bir kez daha karlalyor. Logo kldnde

171

etkisini kaybettii iin, afite de olmas gerekenden ok daha

byk kullanlm. Bu durumda, logo logoluktan kp afiin
en nemli grsel elemanlarndan biri olarak sunulmu. Bir
de slogan logoyu tekrar edince ortaya sradan bir afi km. Afite grsel denge gzetilmemi, web sitesi adresleri
afiin st ve alt ksmlarnda geliigzel yerletirilmi. Sade
deil, basit ve dikkat ekemeyen bir afi ortaya km.

BROR VE EL LANI
Tasarmyla dikkat ekmeyi amalayan, aklayc, bilgilendirici, tantc, az sayfal, basl malzemeye bror denir.
El ilannn amac ve kullanm alanlar brorle benzerlik
gsterir. En nemli fark, boyutunun genelde daha kk
ve ieriinin daha kstl olmasdr. Genelde her ikisi de
gazete ve dergi ile elden veya posta yoluyla hedef kitleye
dorudan ulatrlabilir. Bu, onlar dier basl rnlere
gre daha hzl tketilen, dk maliyetli bir tantm malzemesi haline getirir.

Bror ve El lan Tasarlarken:

PE GITMESIN
Vurgulamak istediiniz ana bilgiyi kapaktan / n yzden verebilmek hayati nem tayor. Bir tasarm, nce
grnm ile cezbetmeli, onu alp ieriiyle ilgilenilmesini salamal, daha sonra hedef kitleyi eyleme geirecek
duruma getirmeli. Bunlar salanamyorsa, incelenmeden
pe gidecektir.
FARKLI (MI) OLSUN
Dikkat ekmesi uruna, bror ve el ilannn kolay anla-

172

lmas ve okunabilir olmasndan dn vermeyin. Farkl

olmas, karmak ve anlamsz olmas demek deildir.
ERIK
Hazrlayacanz brorn ieriine karar verirken seici
olun. eriin kendi iinde bir ak olmasna, grsel malzeme ve metnin birbiriyle ilikili olmasna dikkat edin. Uzun
paragraflar yerine ksa cmleler veya maddelemeler; kk
ve ok sayda fotoraf / illstrasyon yerine amaca ynelik
birka iyi grsel kullanmay tercih edin. Yazm ve dilbilgisi
kurallarn gz nnde bulundurun. Basit bir harf hatas
veya yanl bala kullanmnn tmyle anlam bozukluuna sebep olabileceini unutmayn. nk, dilbilgisi kurallarndan yoksun bir bror / el ilan size itibar ve gven kayb
olarak dnecektir.
BOYUT
Bror eitli boyutlarda tasarlanabilir. Ancak ounlukla
aldnda A4 (21cm x 29.7cm) ebadnda olacak ekilde tek veya iki krml (katlama yeri) olarak hazrlanr.
Genelde bu boyut, gazete, dergi ve posta yolu ile datlacak brorler iin ok uygundur. Tel diki veya iplik diki
brorlerde kullanlan ciltleme yntemlerindendir.
El ilan genelde A4n yars olan A5 (14.8cm x 21cm)
veya A4n te biri olan (10cm x 21cm) boyutlarnda tek
yz baskl veya arkal nl, bir veya birka krml olarak
kullanlr.
Krml olsun veya olmasn, 10cm x 21cmlik boyut, buklet
zarf85 iine rahatlkla yerletirilebileceinden, hem bror
hem de el ilannn alcya posta yoluyla datlmasnda
kolaylk salar.
85

11x22 cm boyutlarndaki yaygn kullanml zarfa verilen ad.

KIT
Basl grafik rnlerin temel malzemesi olan kdn farkl
dokuda, cinste, mrekkep duyarllklarnda pek ok eidi
vardr ve bunlar yaplan ii dorudan etkiler. Sadece tasarm deil, bask ve maliyeti de etkiledikleri iin bror
tasarlarken kt boyutunu, gramajn ve rengini nceden
doru bir ekilde belirlemek ok nemlidir.
KIT GRAMAJI
ok katlamal ilerde kaln gramajl kt kullanmaktan
kann. Fazla katlama, kaln gramajl malzemenin imesine neden olur. Bu durum i taraftaki baskya zarar verecek,
d kapan kapanmasn zorlatracak, ayrca kt gramaj arttka krm izi de derinleecektir. Kullanacanz
gramaj, brorn ka krml olacana karar verdikten
sonra semeniz ya da btenize gre belirli bir gramajda
kt kullanmanz gerekliyse, bror krmlarnz ona gre
ayarlamanz daha doru olacaktr.

drt sayfal, iki kez katladnzda sekiz sayfal forma elde

etmi olursunuz. Forma hesabn sayfa saynz drde blerek yapabilirsiniz. Buna gre sayfa says daima 4 ve 4n
katlar olmaldr. Bask forma saysna gre yapld iin
bror gibi ok sayfal ilerde forma says ok nemlidir.
46664 Kampanyas iin hazrlanan bror, profesyonel
tasarm, renk kullanm ve zel bakl kesimi ile dikkat
eken, etkileyici bir grnme sahip. sayfalardaki
metinlerde ana balklar ve alt balklar doru bir hiyerari
iinde tasarlanm, bu ynyle brorde okunabilirlik ve
anlalabilirlik salanm. ok renkli grnmesine ramen,
aslnda brorde sadece iki renk (siyah ve turuncu) kullanldna dikkat edin. Gereinden fazla renk kullanmann
etkiyi artrmada byk nem tamadnn iyi bir rnei

KIT TIPI
Dokulu, ptrl yzeyi olan ktlarn zerinde fotoraf
basks iyi sonu vermeyebilir. Dokulu ktlar sadece
metin ve/veya izim-illstrasyon ieren ilerinizde kullanmay tercih edin. Mat kue kt, fotoraf ieren bror
basklar iin en uygun malzemedir. Daha ekonomik bir
alternatif aryorsanz, 1. hamur kt seebilirsiniz.
FORMA HESABI
Kt tabakalar genellikle 4, 8, 16 gibi drdn katlarna
denk den sayda sayfadan oluan paralara blnr. Bu
paralarn her birine forma denir. Bir forma tek tabaka
kt zerine bir defada baslr. Katlama ilemi yapldktan
sonra kitab/bror/katalou oluturan paralardan biri
durumuna getirilir. Forma, kullandnz grafik rnn
sayfa saysna gre artabilir. Kd bir kez katladnzda

olan 46664 Kampanyas brornde bask maliyeti iki

renk kullanlarak drlm; buradan salanan kazanla
brore zel bakl kesim yaptrlarak grsel etki artrlm. Mat ve geri dnml bir kt kullanlarak yaplan
bask da, brorn amaca ynelik ve kurumu yanstc nitelikte olmasna yardmc olmu. Sonuta ortaya hem grsel
hem de teknik artlaryla gz dolduran baarl bir bror
tasarm km.

173

Gelecei Yeniden Yaz kampanyas brornde yerinde

bir tercih yaplarak kampanya logosunun renkleri (siyah
ve krmz) ana renkler olarak seilmi; kampanya logosu-

yonelce tasarlanm bu brorde iki adet de grsel kalitesi

yksek ve amaca ynelik fotoraf kullanlm. Dolaysyla,
Gelecei Yeniden Yaz kampanyas bror her ynyle
baarl bir rnek.
Herkes Farkl Herkes Eit kampanyas brornde
ilk etapta, seilen renklerin uyumsuzluu dikkat ekiyor.
Kampanya logosu zaten bal bana siyah ve beyazn
tezatl ve btnln birarada yanstmay baarmken,
brore birbiriyle uyumsuz ve cansz renklerin eklenmi
olmas talihsiz bir hata olarak karmza kyor. Sadece
siyah ve beyaza bir-iki canl rengin eklenmesiyle ok sade

nun yaz karakteri balklarda ana yaz karakteri olarak,

ocuklar Kurtarn kurum logosunun yaz karakteri ise
alt balklarda ve metinlerde yardmc karakter olarak
kullanlm. Kampanya logosundaki yaz karakteri, bir
ocuun elinden km gibi grndnden; ocuklarn
azndan yazlan szlerde de ayn yaz karakteri kullanlm. Hatta krmz zeminlere bile boya kalemleriyle
boyanm etkisi verilmi. zerinde dnlerek ve profes-

174

ve etkili bir bror oluturulabilecekken, bu yanl tercihler

sonucunda etkisiz, sradan grnen bir bror ortaya km. Grsel kusurlarna ek olarak, Herkes Farkl Herkes
Eit kampanyas brornde yazm ve dilbilgisi kurallar
da gz ard edilmi; balklarn bazlarnda her kelimenin
ilk harfi byk, bazlarnda ise kk kullanlm. Trke
olarak hazrlanan brorde Make the difference! slogan
ngilizce kullanlm. Ayrca, metinlerde hiyerari yeterince
gzetilmemi; etkisiz ve kendini okutmayan, dolaysyla
amacna ulaamam bir bror ortaya km.

m. ki ilevli ve ekonomik bir zm rettii iin, Her

Engelli ocuk nemlidir kampanyas iin hazrlanan bu
el ilan ayrca vgy hakediyor.
kenceye Kar Bir Adm At! kampanyasnn eitli
bror ve kitapk kapaklar, kampanyann nasl gl bir
kurumsal kimlik altyaps ile ynetildiinin gl birer
kant niteliindeler. Kampanyann tm materyallerinde
ayn renk kodlar, yaz karakterleri ve benzer mizanpaj

Her Engelli ocuk nemlidir kampanyas iin hazrlanan el ilan sade, kolay anlalabilir ve renk kullanmyla
kurumu yanstan bir tasarma sahip. El ilannda metin
hiyerarisi de baaryla uygulanm. Sloganlar, ana balklar, alt balklar ve metin net bir biimde birbirinden

ayrlm. Brorn arka alt blmne perforaj86 yntemi

kullanlarak koparlabilen bir form eklenmi. Bu sayede
rn hem bror hem de gnll bavuru formu ilevi gr86

Bask makineleri ile kadn kopmas iin yaplan noktalar veya

izgileri delme ilemi

175

dzenleri kullanlm. Bu yolla kampanyann kurumsal

btnl ve aklda kalcl salanm. Sade, net ve
etkili bu tasarmlar bir de gl fotoraflarla desteklenince, ortaya baarl rnekler km.
Bergamada Siyanrl Altna Hayr Kampanyas
iin hazrlanan kitapk kapaklar belli ki yaratclk ile
ilgili bir kayg gtmeden tasarlanm. Ancak yine de, bu

BLTEN
Blten, kurumlarn haber ve duyurularn, yeni rnlerini, sektrel haberleri ve gelimeleri hedef kitleye belirli
srelerle iletmek iin kullandklar en etkili pazarlama ve
iletiim yntemlerinden biridir.
Ayrca ounlukla kiilere zel olarak datld iin daha
kiisel, daha samimi ve daha etkili bir yntem olarak
deerlendirilebilir.

Blten Tasarlarken:
KURUMA UYGUN OLSUN
Bltenin, kurum kimliini yanstan, bilgilendirme amal
bir iletiim arac olduu unutulmamal. Kurum kimliine
gre resmi ve ciddi bir dili olabilecei gibi, elenceli ve
daha scak bir slubu da olabilir.

kapaklar iin baarsz deerlendirmesi yapmamak gerek.

Zira, elde yeterince iyi grsel malzemenin olmad ve/veya
profesyonel bir tasarmc ile almann mmkn olmad
durumlarda kurumlar tarafndan byle basit zmlere
gidilebilir. Bu kapaklarda daha renkli tasarmlar ortaya
koymak adna, eldeki dk kaliteli grsel malzemeler
kullanlarak ok amatr grnen, kt sonular ortaya
kabilirdi. Suya sabuna dokunmayan bu kapaklarda en
azndan ayn mizanpaj dzeni iinde, ayn yaz karakterleri
kullanlarak bir btnlk oluturulmaya allm. Hukuki
ierikli olan bu kitapklar iin hazrlanan kapak tasarmlarnn, -yukarda bahsedilen koullar altnda hazrland
varsaylarak- amaca da hizmet ettiini sylemek mmkn.

176

TEMEL BILGILER OLSUN

Kapakta bltenin hangi kuruma ait olduu aka gsterilmelidir. Ayrca tarihi, say numaras, sreli mi sresiz
mi olduu, abonelik gerektirip gerektirmedii belirtilmelidir. eriinde soyut kavramlardan ziyade somut rneklere, projelere, rakamlara yer vermek gerekir.
KOLAY OKUNSUN
Yaz karakteri seimi, renk seimi, grsel malzeme kullanm bltenin rahat okunmasn salamak zere abartdan uzak, sade olmaldr. Sunduu bilgilere dolaysz ve
rahat bir biimde ulalmaldr.
FOTORAF KULLANIMI
Kullanlan fotoraflar -varsa illstrasyonlar- anlatlan konu

ile ilintili olmaldr. Fotoraf alt aklamas kullanlabilir.

Kullanlan fotoraflarn gerekli kullanm izinleri alnmal.
Fotoraflarn kime ait olduu altnda belirtilmelidir.
BOYUT
eitli boyutlarda tasarlanabilir. Ancak ounlukla A4
(21cm x 29.7cm) ebadnda kullanlr. Bu boyut posta
yolu ile datlacak bltenler iin de ok uygundur.
KIT
Basl grafik rnlerin temel malzemesi olan kdn
farkl dokuda, cinste, mrekkep duyarllklarnda pek
ok eidi vardr ve bunlar yaplan ii dorudan etkiler.
Sadece tasarm deil, bask ve maliyeti de etkiledikleri
iin blteni tasarlarken kt boyutunu, gramajn ve rengini nceden doru bir ekilde belirlemek ok nemlidir.

paralarn her birine forma denir. Bir forma tek tabaka

kt zerine bir defada baslr. Katlama ilemi yapldktan
sonra kitab/bror/katalou oluturan paralardan biri
durumuna getirilir. Forma, kullandnz grafik rnn
sayfa saysna gre artabilir. Kd bir kez katladnzda
drt sayfal, iki kez katladnzda sekiz sayfal forma elde
etmi olursunuz. Buna gre sayfa says daima 4 ve 4n
katlar olmaldr. Bask forma saysna gre yapld iin
bror gibi ok sayfal ilerde forma says ok nemlidir.
Plaza de Mayo Anneleri kampanyas iin profesyonelce tasarlanm bu bltenler, tipografisi, mizanpaj,
eskitilmi kat etkisiyle kampanyann tarihsel boyutuna

KIT GRAMAJI VE DIKI

Kullanacanz gramaj ve cilt yntemini bltenin sayfa
saysndan ayr dnemezsiniz. Genelde 8-16 sayfa arasnda deien bltenler tel dikile tutturulur.
KIT TIPI
Dokulu, ptrl yzeyi olan ktlarn zerinde fotoraf
basks iyi sonu vermeyebilir. Dokulu ktlar sadece
metin ieren ilerinizde kullanmay tercih edin. Kue
kt, fotoraf ieren basklar iin en uygun malzemedir.
Ancak bltenler ok sayfal ve brorlere oranla byk
ebatl olduklar iin, 1. hamur kt kullanmak maliyet
asndan daha verimli olacaktr.
FORMA HESABI
Kt tabakalar genellikle 4, 8, 16 gibi drdn katlarna
denk den sayda sayfadan oluan paralara blnr. Bu

177

yapt gnderme ve metin ile birebir ilikili yaratc

illstrasyonlar ile en baarl rnekler arasnda gsterilebilir. Blten gibi kurumsal bir yayn iin iyi bir illstratr

m. Fotoraflar ierikle ilikili, metinsel hiyerarisi

ve kurumsal yn gl bir yayn. Her Engelli ocuk
nemlidir kampanyas blteninde vurgulanmak istenen metinler de ne ok baskn, ne silik; tam kararnda
kullanlm.
Kara Maynlarnn Yasaklanmas in Uluslararas
Kampanya kapsamnda hazrlanan blten de yine bir
nceki rnekteki gibi sade ve yaratclk iermeyen bir
slupta tasarlanm. Ancak ana balk -alt balk- metin
hiyerarisi yeterli lde gl kurulamadndan okunmas zor bir blten ortaya km. Birka grsel malzeme

ve grafik tasarmc ile alldnda, tam da bu rnekteki

gibi her bir kopyas saklanmak istenecek, kiileri okumaya davet eden basl materyaller retmek mmkn.
Her Engelli ocuk nemlidir kampanyas iin hazrlanm blten okunakl, sade, kurumu yanstan ynleriyle
baarl saylabilecek bir rnek. Yaratclk iermeyen,
belki sradan ama okuyucuyu yormayan bu rnekte, bir
bltende olmas gereken her ey yerli yerinde kullanl-

178

eklemesiyle drt sayfaya yaylabilecek olan ierik iki sayfaya sktrlm; olmas gerekenden ok daha ciddi ve
dolaysyla skc bir basl malzeme ortaya km.

BEZ AF VE PANKART
Bez afi ve pankartlar, mitinglerde, gsterilerde, yrylerde, o gnn anlam ve nemini belirten, propaganda
yapan, mesaj kaygs gden resim veya yazlarn yer ald,
genellikle bezden veya kartondan hazrlanan grsel iletiim
rnleridir. Sprey boya veya kaln ulu keeli kalem kullanm yaygn olsa da, profesyonel pankartlarda gnee ve
rzgara dayankl boyalar da kullanlmaktadr.

Hasankeyf Yok Olmasn Kampanyas iin hazrlanm

olan bez afi tasarm baarl bir rnek olarak karmza kyor. Siyah zemin zerine beyaz ve sar renklerde,
trnaksz ve kaln bir yaz karakteri ile yazlan kampanya

Bez Afi ve Pankart Tasarlarken:

DORUDAN ETKI YARATSIN
Mesajnz ksa, z ve vurucu bir anlatmla vermelisiniz.
Yeterince etkili bir slogannz var ise, baka bir grsel
unsura ihtiyacnz olmayacaktr. Fotografik grseller
yerine, mesajnz anlatan semboller kullanabilirsiniz.
OKUNAKLI OLSUN
Bez afi ve pankartlarda, amaca bal olarak canl ve
neon renkler veya siyah-beyaz kombinasyonu kullanlabilir. nemli olan, yaznzn setiiniz zemin rengi
zerinde, olabildiince uzak mesafeden mmkn olduu
kadar iyi okunabilmesidir. Pankartnz bilgisayar yardmyla hazrlyorsanz, okunakl, trnaksz ve kaln bir yaz
karakteri sein.

slogan ile etkileyici bir sonu ortaya konmu. Bez afiin

boyutu da kampanya tantmna art deer katm.
Brent Spar Petrol Platformuna Kar Kampanya iin
hazrlanm bez afi, anlatmak istediini net olarak ortaya koyan bir tasarm. Bez afiin sol yannda Shell logosuna yaplan zekice ekleme ile logo, petrolle kaplanm bir
deniz kabuuna dnm; bu da bez afiin etkisini kat
be kat artrmtr.

DAYANIKLI OLSUN
Kullandnz malzemenin ve boyann dayankl olmasna
dikkat edin. Pankart veya bez afiinizin yamur, gne ve
rzgar gibi evresel etkenlerden etkilenmemesi, mesajnz uzun sre tayabilmesi asndan byk nem tar.

179

kenceye Kar Bir Adm At! kampanyas erevesinde hazrlanm Engin eber ve Ferhat Gerek iin
Adalet konulu bez afi, sar ve siyah renk kullanm
ile Uluslararas Af rgtne (Amnesty International)
uygun. Bez afi ve protestocu ekibin yeleklerindeki parlak
sar rengin arpc etkisi ile gl bir anlatm salanm.
Bu grsellii ellerindeki pankartlarla destekleyen ekip,
amaca hizmet eden baarl bir i ortaya koymu.

gl olduu gz nnde bulundurularak tasarlanm bu

rnek iin yaplabilecek tek eletiri, kullanlan slogann
gereinden daha kk yazlm olmasdr.
Plaza de Mayo Anneleri (Mays Meydan Anneleri)
kampanyas kapsamnda hazrlanm olan bez afi ve
bayraklar, kuruma uygunluklar, renk ve dil btnlkleri,

Kara Maynlarnn Yasaklanmas in Uluslararas

Kampanya iin krmz zerine beyaz renkle hazrlanm bu pankart rneinde yine basit ve net bir anlatm
kullanlm. Doru sembollerin kelimelerden daima daha

kullanlan yaz karakterinin gl etkisiyle baarl birer

kampanya malzemesi olarak karmza kyor. Bu gl
grsellik, kampanya yrtclerinin adeta klasiklemi
beyaz bartleriyle birleince, ilk bakta kendini anlatan, etkili bir kampanya sunumu ortaya km.

180

PROMOSYON RNLER
Promosyon rn, aklda kalcl ve ok kapsaml datlabilir olmas, logosuyla kurum kimliini tamas nedeniyle bilinirlikte ok nemli bir tantm aracdr. Hayatn
her alannda kullanl, yaratc, uygun fiyatl ve elenceli
rnlerdir. Promosyon rnlerinin ilevi oktur. Sokakta,
evde, ofiste her yanmz promosyon rnleri ile evrilidir.
cretsiz olarak databilecekleri gibi, sata sunularak
kurum kimliinin tantmn yapmalar da salanabilir.

Promosyon rnlerini Seerken:

46664 Kampanyas iin tasarlanm promosyon rnleri, kampanyann dier malzemelerinde olduu gibi yine
profesyonel eller tarafndan zenle hazrlanm ve ortaya
albenisi yksek, birbirinden baarl malzemeler km.
Gm bileklik iin hazrlanan zel kutuda, Bror ve
El lan bal altnda incelediimiz zel bakl bror bileklik aya grevini grm. Gm bilekliin
promosyonu ve sat iin ayr bir web sitesi hazrlanm. Ambalaj ve tasarmlaryla ne kan 46664
Kampanyasnn promosyon rnleri, renk kullanm,
kuruma uygunluu, birbirleri arasndaki gl grsel
kurgu ve btnlk ile en baarl rneklerden.

NELERE DIKKAT EDILSIN?

Promosyon rnlerinin seiminde bte, verilmek istenen
mesaj, hedef kitle ve rnn kullanlabilirlii gz nnde bulundurulmaldr. zellikle balon, kartma, apka,
emsiye gibi d meknda kullanlacak promosyon rnleri iin setiiniz malzemenin ve boyann dayankl olmasna dikkat edin. rnlerin zerinde kullanacanz logo,
mesaj, grsel malzeme veya semboln, setiiniz zemin
rengi zerinde mmkn olduunca iyi okunabildiinden
emin olun.
NEDEN KULLANILSIN?
Logonuzu yedi gn, yirmi drt saat, on iki ay yaamn
iinde ve gz nnde tutar. Kimliinizi hayatn her alanna tar. Kurumunuzu, markanz ya da projenizi aklda
kalc klar.
EN SIK KULLANILANLAR
Ajanda, anahtarlk, atk, balon, bandana, bardak, czdan,
ak, anta, kartma, duvar saati, fular, kalem, kol saati,
masa saati, mont, oto kokusu, apka, emsiye, tabak, termos, tirt, top en sk kullanlan promosyon rnleridir.

181

Gelecei Yeniden Yaz Kampanyas iin Bulgari markasna rettirilmi yzk yine ok baarl bir promosyon rn. Bulgari markas yzn grnen yznde,
kampanya logosu ise i yznde kullanlm. Bu rn,
sadece iyi tasarlanmakla kalmam, sat iin ayrca bir
kampanya yrtlm; yze zel stantlar tasarlanm,
stantlarda bu yz takan tannm ve popler kiilerle
yaplan fotoraf ekimleri kullanlm.
Benzer bir yntem Hasankeyf Yok Olmasn kampanyasnn promosyonu iin de uygulanm. Tannm simalara giydirilen tirtlerle kampanya grnrl artrlm.
eitli renklerdeki tirtlere, kampanyann tm malzemelerinde kullanlan Kaplumbaa Rafet grseli bastrlm ve nllerle profesyonel fotoraf ekimleri yaplm.
Ortaya baarl bir promosyon malzemesi olarak sunulan
tirtler km.

182

Herkes Farkl Herkes Eit kampanyas iin tasarlanm siyah-beyaz balonlar hem ekonomik hem de yaratc
bir promosyon malzemesi olmu. zerine sadece kampanya logosu baslan siyah ve beyaz renkteki balonlar,
kampanyann hem grsel hem de kurumsal yapsyla
rtm. Elenceli ve anlaml bir promosyon rn olarak baarl olduklar sylenebilir.

FOTORAF
Fotoraf, kampanyanzn tm basl rnlerinin iletiim
gcn belirleyecek olan en nemli grsel malzemelerden
biridir. yi bir fotoraf, yla, alan derinliiyle, kompozisyonu ve anlatm gcyle bir btndr. deal olan, profesyonel bir fotoraf ile allmasdr.

Fotoraflar Kendiniz ekecekseniz:

1. Yksek znrlkl (en az 7 megapiksel) ve ISO performans yksek bir fotoraf makinasna ve mmknse
bir tripoda sahip olmalsnz.
2. Fotorafta gl bir anlatm salamaya, doru
kullanmaya zen gsterin. Filmli makina kullanyorsanz,
takacanz filmin duyarllna gre, ektiiniz fotorafn nn deieceini bilmelisiniz. Karanlk ortamlarda
ve i mekanlarda fotoraf ekerken, flanzn gcnn
3-4 metreden uzak mesafelere yetmeyeceini unutmayn.

diyapozitif88 olarak bulunan fotoraflar ise diyapozitif

taramas yapan fotoraflarda taratarak dijital ortama
aktarabilir ve basl ilerinizde kullanabilirsiniz.
Dikkat! nternetten cretsiz olarak indirdiiniz fotoraflar basl ilerinizde veya web sitelerinizde kullanmayn. Bu fotoraflar hem baskya uygun znrlkte
deildir hem de telif haklar erevesinde ticari amala
kullanlmalar yasal deildir. Fotokopi ile oaltlm
fotoraflarn basl ilerinizde iyi sonu vermeyeceini
unutmayn.
Her Meclise Bir Genlik Temsilcisi kampanyas
almalar srasnda ekilen bu fotoraf amatr. Fakat
, renkleri, dengesi ve scak grselliiyle kampanyada
kullanlmaya gayet uygun bir malzeme oluvermi. Ancak

3. ektiiniz fotorafta ufuk izgisinin fotoraf karesinin

alt ve st kenarlarna paralel olduundan emin olun.
4. Gstermek istediinizi kadraja sktrmayn, etrafnda
biraz boluk brakn ki, bask aamasnda kesime gidecek
paylar fotoraftan gtrmesin.
5. zellikle insan fotoraflar ve portre ekiyorsanz,
arka planlarnn sade olmasna dikkat edin.

Fotoraflar Temin Edecekseniz:

Elinizde opak87 kopyas olan, kullanm izni alnm fotoraflar, yksek znrlkte (en az 300 dpi) taratarak;
87

I geirmeyen kada orijinalinden baslm grnt.

fotoraf ekerken gnei arkasna alan fotoraf, fotoraf karesinde glgesinin grndnn farkna varmam. Ayrca, gnll ile birlikte kampanya yrtcleri de
kadraja girseymi ve fotoraf yatay yerine dikey ekilsey88
Saydam bir yzey zerine basks alnm yksek kaliteli pozitif
grnt.

183

mi, daha iyi bir fotoraf karesi elde edilebilirmi. Yksek

znrlkl bir fotoraf makinesi ile ekilmi olan bu
fotoraf genel anlamda baarl olarak deerlendirilebilir.
Kara Maynlarnn Yasaklanmas in Uluslararas
Kampanya kapsamnda ekilmi olan bu stdyo fotoraf, ok baarl bir grsel anlatm sunuyor. ekimin
siyah-beyaz yaplm olmas dramatik etkiyi artrm,
ancak kadraj st ve alt snrlara skm, bu da bask aamasnda problem yaratacak bir durum ortaya karm.

Kardeini Se kampanyasnda kullanlan bu fotoraf

baarl bir baka rnek. rencinin ypranm nlk ve
kaleminin grnts, gne nn verdii olumlu etkiyle
birleince tam amaca ynelik bir fotoraf karesi ortaya
km. Yakn plan alnan kadraj da fotorafn etkisini
artrm.
Brent Spar Petrol Platformuna Kar Kampanya
kapsamnda kullanlm olan bu fotoraf amatr bir
kamerayla ekilmi, dolaysyla fotorafta n planda

184

grnmesi gereken protestocu zor alglanrken, arka

plandaki arabann plakas fotorafn odak noktas olmu.
Fotorafn st ksmnda gereksiz bir boluk varken,
protestocunun ayaklar kadrajn dnda kalm. Dk
grsel kalitesi ile kampanya materyallerinde kullanlmas
imknsz olan bu fotoraf, malesef kampanya arivlerinde kalmaya mahkum.
Medyada Cinsiyetilie Son Kampanyasnda bir konferans esnasnda ekilmi olan bu fotoraf, en baarsz
fotoraf rneklerinden biri. Konferans ve toplantlarda
ekilen amatr fotoraflarda yaplan en byk hata bu
fotorafta da tekrar edilmi. Anlaml bir ey gstermiyor.

LLSTRASYON
llstrasyon, basl rnlerde fotoraf tamamlamak iin
ya da fotorafa alternatif olarak kullanabileceiniz el veya
bilgisayarla hazrlanm zgn izimlerdir. llstrasyonu
clipart89 ile kartrmamak gerekir. Basl ilerinizde mmknse clipart kullanmayn; kullanmanz gerektiinde ise
byk kullanmaktan kann.
Kampanya malzemelerinizde mutlaka illstrasyon kullanmak istiyorsanz, illstrasyonun belli bir yetenek ve beceri
gerektirdiini, profesyonel bir illstratrle almanz
gerektiini unutmayn.

llstrasyonlar Temin Edecekseniz:

Elinizde orijinal izimi olan, kullanm izni alnm illstrasyonlar, yksek znrlkte (en az 300 dpi) taratarak; diyapozitif olarak bulunan illstrasyonlar ise diyapozitif taramas yapan fotoraflarda taratarak dijital
ortama aktarabilir ve basl ilerinizde kullanabilirsiniz.

Ne konumaclara, ne katlmclara, ne de toplant ieriine dair bir ey sylyor. znrl de dk olan bu

fotoraf, kampanya malzemesinde kullanlmaya uygun
deil. Bu tr fotoraflar, eer izleyici kitlesi kalabalksa,
toplantya gsterilen ilgiyi yanstmak asndan baka
almalar iin kullanlabilir ama bir bror ya da afite
kullanlmamal.

Dikkat! nternetten cretsiz olarak indirdiiniz illstrasyonlar basl ilerinizde veya web sitelerinizde
kullanmayn. Bu illstrasyonlar hem baskya uygun
znrlkte deildir hem de telif haklar erevesinde
ticari amala kullanlmalar yasal deildir. Fotokopi ile
oaltlm illstrasyonlarn basl ilerinizde iyi sonu
vermeyeceini unutmayn.

89
Elektronik ortamda yaratlan, paylalan ve kullanlan, herhangi
bir konuyu resmeden izimlere verilen ad.

185

Her Engelli ocuk nemlidir kampanyasnn manifesto kitapnda kullanlan illstrasyonlar profesyonelce hazrlanm ve metinle ilikili olmalar asndan
kitapa renk katan baarl rnekler.

Plaza de Mayo Anneleri kampanyasnda kullanlan

illstrasyonlar hem ok stilize,90 hem de tm kampanya
malzemelerinde kullanmaya uygun yapdalar. Dorudan
metinle ilikili, kampanya iin zel olarak izilmi bu
illstrasyonlar, tm kampanyann belkemiini oluturmular ve bu ynleriyle koulsuz bir vgy hakediyorlar.

Kara Maynlarnn Yasaklanmas in Uluslararas

Kampanyada kullanlan bu illstrasyon, adeta kampanyann birincil grseli haline gelmi, basit ve dikkat ekici
anlatmyla baarl bir baka
illstrasyon rnei olarak karmza kyor.

90

186

Kendine zg ve dikkate deer bir tarz olan, sluplatrlm.

WEB STES
rn, hizmet, proje veya kampanyanzn dnyann drt bir
tarafndan, istenilen her an internet zerinden eriime ak
olmas, web sitesinin varl ile mmkndr. Web sitenizi
bteniz dahilinde bir web tasarmcsna zgn olarak tasarlatabilir veya kendiniz internette cretsiz olarak bulunabilen
ablonlar kullanarak basit bir web sitesi hazrlayabilirsiniz.

Web Sitesi Tasarlarken:

BALAMADAN NCE
Btnden paraya doru dnn. ncelikle kt zerinde ayrntl bir site haritas oluturup grsel ve metinsel
ieriinizi, bir hiyerarik dzende hangi balklar altnda
toplayacanza karar verin. Sabit kalacak ve deiken
olabilecek balklarn ayrmn iyi yapn.
ERIK HER EYDIR!
Sitenizin ieriinin doyurucu, iyi organize edilmi ve daima gncel olmas, en az site tasarmnz kadar nemlidir.
Kurumunuzun, projenizin veya kampayanzn iletiim bilgilerini ayrntl ve eksiksiz olarak vermeyi unutmayn.
Metinsel ieriinizin dilbilgisi ve yazm kurallarna uyduundan emin olun. Sitenizde dzgn Trke kullanmaya
zen gsterin.
SADE VE KULLANICI DOSTU OLSUN!
> ok gerekmedike bir giri (intro) sayfas kullanmayn. Bilginin en hzl ve kolay ekilde ulalabilir olmasn
ncelikli hedef olarak belirleyin. Temiz, sade ama etkileyici bir tasarm belirleyin, karmaadan uzak durun.
> Tutarl bir arayz tasarm belirleyin. Ana sayfa ve i
sayfalardaki renk, yaz karakterleri ve dzenin birbirini
tamamlamasna zen gsterin. Ben buradaym! diye

baran ok byk puntolardan ve okumay zorlatran

ok kk puntolardan kann. Birka renkten oluan
bir renk skalas belirleyin ve sitenin tmnde bu renklerin
dna kmayn. Okumay zorlatracak desenli veya koyu
renk zeminlerden kann.
> Navigasyonunuzun91 kolayca farkedilebilir olmasna
dikkat edin. Hem ana navigasyon zerinde hem de ierik
alannzdaki balantlarda, kullancnn nereye tklamas
gerektiini kolayca anlamasn salayn. nemli bilgileri
gizlemeyin. Kullanclarn ulamak istedikleri bilgiyi bulmak
iin defalarca tklamaktan holanmayacan unutmayn.
> Sitenizi bir gazete gibi dnn. Sol st kenin ilk
ve en ok baklan yer olduunu unutmayn. Logonuzu
ve ana balklarnz sayfann st ksmna yerletirmeye
gayret edin. Kullanclar asl sayfa olarak orta stunu
kabul eder, ek bilgiye ihtiya duyduklarnda sol ve sa
stunlara bakarlar.
> Logonuzdan ana sayfaya ulam balants vermeyi
ihmal etmeyin. sayfalara ana sayfaya dn balants eklemek de baka bir zm olarak kullanlabilir.
> Web sitenizi 1024 pixel grnr alandan daha geni
hazrlamayn. Kk ekranlarda, sayfanz grntlenebilir alann dnda kalabilir ve kullanclar bilgiye ulamada sknt yaayabilirler.
> Sitenin veri bykl olabildiince dk tutulmaldr. Resimlerin boyutlar web sitesi iin optimize92 edilmeli, byk kullanlmas istenen resimler paralanarak
kullanlmaldr. ok gerekli olmadka flash animasyonlardan veya hareketli .gif dosyalarndan kann.
91
Web sitesindeki ana ve alt menlerin konum, yer ve yn belirleme
sistemlerinin tamamna verilen ad.
92
Web sitesi iin optimize edilen grsellerin boyutlar, gereken oranda matematiksel olarak kltlr.

187

46664 Kampanyas web sitesinde yine tm kampanya materyallerinde kullanlan siyah ve turuncu renkler
ana renkler olarak seilmi. Basl malzemelerde kullanlan yaz karakterleri web sitesinde de tekrar edilmi.
Bu sayede, hem kendi iinde tutarl hem de kampanya

ulamak istedii bilgiyi bulmak iin sitede epey zaman

harcamak zorunda kalyor. Bu ynleriyle Medyada
Cinsiyetilie Son Kampanyas web sitesi baarl olmayan bir rnek.

ile zde bir grnme sahip olmu. Web sitesi, sade ve

kullanc dostu arayz ile de dikkat ekiyor. Tm ierik
ana sayfaya yklenmemi; haberler, fotoraflar, hareketli grntler ve bunun gibi ierikler iin kolay grnr
kprler verilmi. Sitede, balantlarn olduu st blm,
i sayfalarda da deimeden ayn biimiyle ile korunmu.
Bu sayede, kullanclarn ulamak istedikleri bilgiyi bulmalar olabilecek en kolay hale getirilmi. Tm bu ynleriyle, 46664 Kampanyas web sitesi baarl bir rnek
olarak karmza kyor.
Medyada Cinsiyetilie Son Kampanyas iin hazrlanan web sitesi grsel adan temiz ve sade. Ancak etkileyicilii olmayan bir tasarma sahip. Bunda sitede hibir
grsel enin kullanlmam olmasnn pay byk. Grsel
etkisinin az olmasnn yan sra, web sitesi navigasyonu
da kullanc dostu olarak tasarlanamam. Kullanc,

188

Kardeini Se kampanyas web sitesi grsel adan

olduka amatrce hazrlanm; ancak dzgn ileyen,
srekli gncellenen, kullanc dostu bir altyapya sahip.
Kampanya yrtcsnn kendi imkanlaryla hazrlanm olan web sitesinde, ayrntl arama kriterleri ile kardeini semek ve kardeini bulanlar grmek olduka
kolay. Bu ynleriyle amacna hizmet eden bu web sitesi
iin baarsz deerlendirmesi yapmak hakszlk olur.
Sadece arayz yenilenerek, yani varolan altyapya gzel

bir giysi giydirerek, ok daha etkili hale getirilebilir.

Kardeini Se kampanyas web sitesi, tasarm ynnden eksik, ancak ierik ynnden zengin bir site olarak
karmza kyor.
Herkes Farkl Herkes Eit kampanyas web sitesi sade
ve etkileyici bir arayz93 tasarmna sahip. Kampanyann
siyah-beyaz renklerine birka canl renk eklenerek etkili
bir grsellik yakalanm. Navigasyonu kolay, arayz
kullanc dostu; iyi organize edilmi bir tasarm var.
Bunlara srekli gncellenen ierik de eklenince, baarl
bir web sitesi ortaya km.

nrken yayndan kalkmt. Bu, internet zerinde kampanya ile ilgili ilk azdan bilgi bulmay olanakszlatryor. kenceye Kar Bir Adm At! kampanyasnn
web sitesi, www.stoptorture.org, ise bir baka adrese,
www.amnesty.org, ynleniyor. Ayn ekilde, bu kampanyaya dair ayrntl bilgi bulmak iin kullancnn epey
uramas gerekiyor.
Tekrar edelim: rn, hizmet, proje veya kampanyanzn
dnyann drt bir tarafndan, istenilen her an internet
zerinden eriime ak olmas, web sitesinin varl ile
mmkndr. Bu gerei gz ard eden bu iki rnek,
temel bir hatay gzler nne seriyor: Yaynladnz web
siteleri, kampanya bitiminden sonra, ariv amal da olsa
yaynda kalmal; bilgi amal eriime sresiz ak olmaldr. Aksi halde kampanyanz iin harcadnz emeklerin,
suya yaz yazmaktan farksz olacan unutmayn.

Dikkat!
Her Meclise Bir Genlik Temsilcisi kampanyasnn web sitesi iin deerlendirme yapmak mmkn
deil, nk kampanya iin tanmlanan web sitesi,
www.secilmekistiyorum.org, elinizdeki kitap hazrla93

Web sitesi iin hazrlanan sayfa mizanpaj.

189

SERGLEME
MALZEMELER
(ROLL-UP BANNER,
X BANNER VE RMCEK
STANTLAR)
Fuar, konferans, stant ve sat noktalarnda kullanm
yaygn olan, zeri dijital baskl, grsel iletiim aralardr.
Bunlar, mevcut mekanizmalar sayesinde kendi kendine
ayakta durabilen byk boy afiler olarak tanmlanabilir.

Sergileme
Malzemeleri
Tasarlarken:
Temel olarak, afi hazrlama ltlerinin tamam
tm bu sergileme malzemeleri iin de geerlidir.
Ebatlar hayli byk
olduundan, kullanlacak
grsel malzemenin (fotoraf / illstrasyon) yksek
kalitede olmas ok nemlidir. Roll-up Banner,
X Banner ve rmcek
Stantlar en yaygn kullanlan sergileme rnleridir.
Ebatlar, trlerine gre
85cm x 200cmden 250cm
x 300cme kadar farkllk
gsterir. Kurulumu ve tamas kolaydr.

190

SON OLARAK
Kurum kimlii, bir kuruluun / kampanyann da alan
yzdr. Potansiyel hedef kitlesi tarafndan tannabilmek
ve hatrlanabilmek iin tasarm srecine balamadan
nce, kurumun, yrtlen kampanyann, marka ya da
rnn nerede konumlanacann hedeflenmesi nemlidir.
Kurumun kendi kimliini doru aralar kullanarak yanstabilecek nitelikte kurumsal kimlik tasarm yapabilmesi
gerekten karmak, zor, yaratclk ve uzmanlk isteyen
bir konudur. Hedef kitle gznde btnln, tutarlln
ve srdrlebilirliin salanabilmesi iin, bunlarn profesyonel kiilerce yaplmasnn uzun vadede daha kalc
sonular yaratacan unutmamak gerek.

191

SONU YERNE:
EYLEM N MOTVASYON, PLANLAMA VE
RGTLENME
Yukardaki sayfalar temel hedef gzetiyor: 1. Blmde,
kuramsal bir ereve izmeye alarak, kampanya dzenlerken gznnde bulundurulmas gereken unsurlar ve
izlenmesi gereken aamalar aktarmak; 2. Blmde,
dnyadan ve Trkiyeden bir dzineden fazla rnek kampanyay incelemek ve 3. Blmde, kampanyalarda kullanlabilecek grsel malzeler hakknda bilgi vermek.
Okur, kitabn zn 2. Blmde ele alnan kampanyalarn oluturduunu farkedecektir. Bu blmde, hak
temelli alan sivil toplum rgtlerinin bugne kadar
dzenlemi olduklar ile halihazrda devam eden kampanyalarn aktararak inceledik. Bunu yaparken 1.
Blmde izilen kuramsal ereveye bal kalmaya
altk. Uluslararas dzeyde faaliyet gsteren STlerin
kampanya rneklerine yer verdiimiz gibi, bunlarla benzer nitelikteki almalar ulusal ve yerel dzeyde yrten STlerin kampanyalarna da deinmeye zen gsterdik. Kukusuz, baarl olarak nitelendirebileceimiz
kampanya rnekleri, burada sizlere aktarmaya altmz kampanyalardan ibaret deildir. Hem uluslararas
hem de ulusal ve yerel duzeyde faaliyet gsteren ST ve
giriimlerin yrtt baka baarl kampanya rnekleri de elbette bulunabilir. Daha fazla rnee yer vermek ve
bu kampanyalar da tek tek incelemek, bu kitabn amacn aacak bir giriim olacakt. Dolaysyla, kampanyalar seerken tematik bir seki yaptk ve uluslararas, ulusal
ve yerel kampanyalar arasnda bir denge gzettik.
zellikle uluslararas dzeyde faaliyet gsteren STlerin
kampanyalar kapsam ve eitlilik asndan bize zengin

rnekler sunuyorlar. Sz konusu rgtler, hem tarihsel

adan kkldr hem de eriebildikleri kaynaklar bakmndan ok zengindir. Hemen hemen dnyann btn blgelerinde faaliyet gsterebilecek kadar bym olan bu
rgtler, byk kapasitelere sahiptir. Bununla birlikte, bu
durum, belirli, llebilir, baarlabilir, gereki, zaman
ve para maliyeti bakmndan stesinden gelinebilecek bir
kampanyann, sadece uluslararas dzeyde faaliyet gsteren bir ST tarafndan baarlabilecei anlamna gelmez.
Gelmemelidir de!
Belirli, llebilir, baarlabilir, gereki, zaman ve para
maliyeti bakmndan mmkn bir kampanya, pekl ulusal ve yerel dzeyde faaliyet gsteren ST ve giriimler
tarafndan da gerekletirilebilir. Bunu gsterebilmek
iin, bu almada, uluslararas dzeyde faaliyet gsteren
STlerin kampanyalar kadar, ulusal ve yerel dzeyde
faaliyet gsteren ST ve giriimlerin baarl kampanya
rneklerine de yer vermeye zen gsterdik.
Uluslararas dzeyde faaliyet gsteren ST kampanyalarna rnek olarak, kenceye Kar Bir Adm At,
Kara Maynlarnn Yasaklanmas in Uluslararas
Kampanya, Gelecei Yeniden Yaz, 46664 Kampanyas, Brent Spar Petrol Platformuna Kar Kampanya, Herkes Farkl Herkes Eit ve Silahlar Denetlensin Kampanyasn setik.
Plaza de Mayo Anneleri, Bergamada Siyanrl
Altna Hayr Kampanyas ve Hasankeyf Yok Olmasn
Kampanyas, ulusal ve yerel dzeyde faaliyet gsteren

193

ST ve giriimler tarafndan dzenlenen kampanyalar

olmalarna ramen uluslararas dzeyde ses getirmi ve
destek bulmu kampanya rnekleridir.
Ulusal ve yerel dzeydeki kampanya rneklerimizi ise,
Medyada Cinsiyetilie Son Kampanyas, Kadn Bak
Asndan TCK Reformu Kampanyas, Her Meclise Bir
Genlik Temsilcisi Kampanyas, Kardeini Se Kampanyas, Her Engelli ocuk nemlidir, Cumartesi
Anneleri ve Maynsz Bir Trkiye Giriimi oluturuyor.
Belirli, llebilir, baarlabilir, gereki, zaman ve para
maliyeti bakmndan mmkn olan bir kampanya yapmann her eyden nce rgtlenmeye, bilgi ve veriye, stratejik
bir planlamaya, insan ve para kaynana ihtiyac olduu
ok aktr. ou zaman bir kampanyay oluturan tm
bu bileenleri bir arada bulmak mmkn olmayabilir.
Ancak sz konusu bileenlerin birbiriyle karlkl bamllk ve etkileim halinde olduunu unutmamak gerekir.
Birbirlerinin olumasna ya da yaratlmasna yardmc
olurlar. Bu aamada bir kampanya fikri etrafnda bir
araya gelenlerin motivasyonu ve yapacaklar planlama
son derece byk bir nem tamaktadr. Motivasyon,
yelerin ve destekilerin harekete gemesini, harekete
geen ye ve destekiler ise bir kampanyann gerekletirilmesini salamak konusunda nemli bir etkendir.
Latince movere kelimesinden treyen motivasyon,
hareket ettirme, hareketlendirme anlamlarna gelmektedir. Dorudan doruya eyleme yneliktir. Fakat
hepsinden nemlisi, bu eylemin bir amac olmaldr.
Dolaysyla her ey tek bana motivasyonla halledilemez.
Motivasyonu ilk hareket ettirici olarak dnmeliyiz.
Motivasyonumuzu, rgtlenme ve planlama ile btnletirmemiz gerekir.

194

En olumsuz ve hatta tehlikeli koullar altnda dahi

baarl bir kampanya yapabilmenin mmkn olduunu
unutmamak gerekir. Aktivistlerin yaam tehlikesi iinde
olduu, yasaklarn insanlar neredeyse hareket edemez
halde brakt durumlarda bile gerekletirilmi ok
baarl kampanya rnekleri grlmtr.94 1. Blmde
aktarmaya altmz stratejik planlamann byk bir
nemi bulunmaktadr.
Strateji, bir hedefe ulamak iin bir araya gelen birok
karardan oluur:
> Temel amalar ve uygun hedefleri semek (insanlar,
kurumlar, kanunlar, uygulamalar vb);
> Varolan ve ihtiya duyulan yandalar ve kaynaklar
kavramak;
> Stratejiye oluturmak iin gerekli olan geici amalar
tespit etmek;
> Hangi taktiklerin ne zaman kullanlacana karar
vermek.
Stratejik planlamamz sayesinde muhaliflerin srprizlerine ve deien koullara kar hazrlkl olabiliriz. Bu,
ayn zamanda, aktivistlerin tehlikeli durumlarla ba
edebilmesi iin uygun bir ortam da yaratacak, gereksiz
zaman ve para kaybnn, gereksiz atmalarn ya da
krizlerin nne geebilmemize yardmc olacaktr. Tm
bunlar gerekletirebilmek iin, yani eyleme geebilmek
iin, rgtlenmeye ihtiyacmz vardr. Aktivistler olarak
iinde bulunduumuz topluma uyum salar, duruma zg
stratejiler gelitiririz. Daha zekice alrz. (Daha fazla
94
Bu konuda baarl rneklerin sunulduu u kaynaklara baklabilir:
Teresa Conrow, Andy Banks, Stratejik Kampanyalarn Gelitirilmesi: Sendika Aktivistleri, Eitimcileri ve rgtleyicileri in Bir ITF El
Kitab, Trkiye Sivil Havaclk Sendikas, www.havais.org.tr/_dosyalar/icerik/stratejik_kampanya.pdf; Tricia Cornell, Kate Kelsch, Nicole
Palasz, nsan Haklarnda Yeni Taktikler (stanbul: Helsinki Yurttalar Dernei Yaynlar, 2004).

deil!) Eylem iin rgtlenmek, ayn zamanda gce odaklanr. llebilir gelimeler yaratr ve insanlara glerinin ne olduunu hissettirir. rgtlenme, kolay anlalr,
yaygn ve youn olarak hissedilir. Eylem iin rgtlenmek
sahip olduumuz deerler ve vizyonla uyumlu olmaldr.
rgtsel hedefler, kampanyamzn ama ve hedefleriyle
bu sayede btnlemi olur.
Baarl bir kampanyann ardnda yatan, baarl bir
rgtlenmedir. Baarl ve kamuoyunda tannm bir
rgt olabilmenin de baarl bir kampanya gerekletirmekten getiini sylemek mmkndr. Bu karlkl iliki pek ok bileenin bir araya gelmesini gerektirmektedir.

olumlu ynde etkilemekte; iyi bir imaj, daha fazla desteki ve ye toplamakta ve daha iyi bir rgtlenmeyi dourmaktadr. Daha iyi bir rgtlenme, daha fazla kaynakla,
daha byk ve baarl bir kampanyaya ve yine baarl
bir kampanya daha iyi bir imajla, daha byk bir rgtlenmenin domasna imkn verir.
Sonu olarak, belli sorunlar zerine odaklanmak, zm
nerileri retmek ve bir deiim yaratmak isteyen herkes
rgtlenerek kampanya yapabilir. Kaynak yokluu ya da
artlarn olumsuzluu, bir kampanya gerekletirmenin
nnde engel deildir. Hatta kampanyamz gsz olan
ynlerimizin stesinden gelebilmek, tehditleri ortadan
kaldrmak iin de dzenleyebiliriz. Motivasyonumuz,
stratejik planmz, rgtlenmemiz, snrl da olsa elimizdeki kaynaklar doru ekilde kullanmamz, amacmza
ulamakta bize klavuzluk edecektir.

Bir rgtn kaynaklarn iyi bir ekilde kullanarak bir

kampanya yapmas, rgtn kamuoyundaki imajn

195

KAYNAKA*
Sosyal Hareketler
Aktan, rfan; ztrk, Serap; Ayman, Zelal, Stl, Fuat Ali; Gl, Nazmiye; ifti, Cengiz; nal, Celal, Trkiyede Hak Temelli
STKlar: Sorunlar ve zm Araylar (Ankara: STGM Yaynlar, 2007).
| www.stgm.org.tr/yayinlar.php?sec=detail&id=22 |
Anar, Erol, nsan Haklar Tarihi (stanbul: ivi Yazlar, 2000).
Bayat, Asef, Ortadouda Maduniyet: Toplumsal Hareketler ve Siyaset, derleyenler zgr Gkmen, Seil Deren (stanbul: letiim
Yaynlar, 2006).
ayr, Kenan, yayna hazrlayan, Yeni Sosyal Hareketler: Teorik Almlar (stanbul: Kakns Yaynlar, 1999).
etin, Selvet, Trkiye nsan Haklar Hareketi (Ankara: nsan Haklar Gndemi Yaynlar, 2008).
etinkaya, Y. Doan, derleyen, Toplumsal Hareketler: Tarih, Teori ve Deneyim (stanbul: letiim Yaynlar, 2008).
Data, Erdal, derleyen, Trkiyede Sivil taatsizlik, Toplumsal Hareketler ve Basn (stanbul: topya Yaynevi, 2000).
Foucault, Michel, Hkmetlere Kar nsan Haklar: zne ve ktidar, evirenler Ik Ergden, Osman Aknhay (stanbul: Ayrnt
Yaynlar, 2000).
Jasper, M. James, Ahlaki Protesto Sanat: Toplumsal Hareketlerde Kltr, Biyografi ve Yaratclk, eviren Senem ner (stanbul:
Ayrnt Yaynlar, 2002).
Martin, G., William, Toplumsal Hareketler 1750-2005: Dipten Gelen Dalgalar, eviren Deniz Keskin (stanbul: Versus Kitap,
2009).
Roberts, Ron E.; Kloss, Robert Marsh, Social Movement: To Be Between the Balcony and the Barricade (Saint Louis: Mosby,
1974).
Sanl, Leyla, hazrlayan, Toplumsal Hareketler Konuuyor! (stanbul: Alan Yaynclk, 2003).
Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler Ansiklopedisi, 8 cilt (stanbul: letiim Yaynlar, 1988).

* Kaynakada yer verilen tm elektronik kaynaklar, kitabn baskya girdii tarihte eriilebilir durumdadr.

197

Tilly, Charles, Toplumsal Hareketler 1768-2004, eviren Orhan Dz (stanbul: Babil Yaynclk, 2008).
Tilly, Charles, Avrupada Devrimler 1492-1992, eviren zden Arkan (stanbul: Literatr Yaynclk, 2005).
Wallerstein, Immanuel; Arrighi, Giovanni; Hopkins, K. Terence, Sistem Kart Hareketler, evirenler Celal A. Kanat, Blent
Somay, Semih Skmen (stanbul: Metis Yaynlar, 1995).

Kampanyaclk
Akay, Hale, Sivil Toplum Kurulular in Stratejik Dnme - Strateji Gelitirme (stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar, 2007).
Bowyer, Jonathan; Deridder, Andr; Kerekes, Kinga, Kaynak Gelitirme ve Fon Ynetimi Eitim Klavuzu, Avrupa Konseyi
Yaynlar, eviren idem Trkolu (stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2006).
Cornell, Tricia; Kelsch, Kate; Palasz, Nicole, nsan Haklarnda Yeni Taktikler, eviren Hilal Akyz (stanbul: Helsinki Yurttalar
Dernei Yaynlar, 2004).
Din, Yasemin, Dnya, Avrupa ve Trkiyede Sivil Alar Rehberi (Ankara: STGM Yaynlar, 2007).
| www.stgm.org.tr/yayinlar.php?sec=detail&id=13 |
Gder, Nafiz, editr, Sivil Toplumcunun El Kitab (Ankara: Sivil Toplum Gelitirme Program, 2004).
| www.stgm.org.tr/docs/1192023212sivil_toplumcunun_el_kitabi.pdf |
Jones, Dan, Banners & Dragons: The Complete Guide to Creative Campaigning (Londra: Amnesty International Publications, 2003).
Lattimer, Mark, The Campaigning Handbook (The Directory of Social Change, 2000).
Leipold, Dr. Gerd, Popular and Principled: A Handbook on Campaigning (Consumers International, 1999).
| www.consumersinternational.org/Shared_ASP_Files/UploadedFiles/A362C764-47CA-44A0-8D20-58BA1A0636C6_Doc164.pdf |
Rose, Chris, How to Win Campaigns: 100 Steps to Campaign (Earthscan, 2005).
Tekinda, C. Faruk, Proje Dngs Ynetimi Mantksal ereve Yaklam (Ankara: Sivil Toplum Gelitirme Program, 2005).
The Amnesty International Campaigning Manual (Londra: Amnesty International Publications, 2001).
| www.amnesty.org/en/library/info/ACT10/002/1997 |
lker, Ferda; sterci, Cokun, yayna hazrlayanlar, iddet Kltrnde iddetten Arnm Eylem: Bar Sorunlar Yazlar (zmir:
lke-SKD Yaynlar, 1998).
Yentrk, Nurhan; Aksakolu, Yiit, Proje Dngs Ynetimi I (stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2006).

198

Raporlar ve Sreli Yayn

Daha Geni Bir zgrlk inde: Herkes in Kalknma, Gvenlik ve nsan Haklarna Doru, Genel Sekreterin Raporundan zet,
Birlemi Milletler Ankara Enformasyon Merkezi, Haziran 2005. | www.un.org.tr/includes/files/18.pdf |
Raporun tamam iin bkz: In Larger Freedom: Towards Development, Security and Human Rights for All, Report of the SecretaryGeneral of the United Nations for Decision by Heads of State and Government in September 2005. | www.un.org/largerfreedom |
Sosyal Sorumlulukta Trkiyenin Liderleri, Capital (Nisan 2007).

Elektronik Kaynaklar
Albayrak, Dijan, atma Ynetimi Dersi, Sivil Toplum Gelitirme Merkezi, STK Kapasite Gelitirme Eitim Program
| www.stgm.org.tr/egitim/docs/catisma%20yonetimi%20dijan%20albayrak.doc |
Baines, Dr. Paul, Pazarlama ve Politik Kampanya Hazrlklar: Strateji Geliimi in Bir Model, Reklamverenler Dernei,
Reklamclk Vakf, Kalder, 2002 | www.rv.org.tr/downloads/PaulBaines2.doc |
Conrow, Teresa; Banks, Andy, Stratejik Kampanyalarn Gelitirilmesi: Sendika Aktivistleri, Eitimcileri ve rgtleyicileri in Bir
ITF El Kitab, Trkiye Sivil Havaclk Sendikas | www.havais.org.tr/_dosyalar/icerik/stratejik_kampanya.pdf |
Campaignstrategy.org: Modest suggestions for anyone trying to save the world | www.campaignstrategy.org |
Leavitt, B. Pitima, NGOs: Meaning, History, and Significance, Political Science Department, University of Utah, 2003,
| www.poli-sci.utah.edu/~pitima/lec1.ppt |
Kresel lkeler Szlemesi | www.unglobalcompact.org | www.undp.org.tr |
Public Zone, The Online Campaigning Handbook: Mobilising Support for the 21st Century, 2009
| www.publiczone.co.uk/media/uploads/Downloadable/fbe326da-5ed3-4333-964a-2680358144b9.pdf |
Savunuculuk ve Politikalar Etkileme Konferans Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi Sivil Toplum Kurulular Eitim ve Aratrma
Birimi | stk.bilgi.edu.tr/savunuculukseminer.asp |
Sivil Toplum Kurulular in ngilizce - Trke Kavramlar Szl, stanbul Bilgi niversitesi Sivil Toplum Kurulular Eitim
ve Aratrma Birimi | stk.bilgi.edu.tr/docs/siviltoplumkuruluslariicin.pdf |
Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi Sivil Toplum Kurulular Eitim ve Aratrma Birimi
| stk.bilgi.edu.tr/siviltoplumseminer.asp |
The International Freedom of Expression Exchange, Campaigning for Freedom of Expression: A Handbook for Advocates, 2005
| www.ifex.org/download/en/IFEXCampaignHandbook.pdf |

199

The Nature of Social Responsibility | socialresponsibility.vinsign.com/nature-social-responsibility.html |

Titus Alexander, Campaigning is OK! static.novas.org/files/campaigningisok-456.pdf
Uluslararas nsan Haklar Bilgi ve Dokmantasyon Sistemi (Human Rights Information and Documentation Systems, International
- HURIDOC) | www.huridocs.org |

Kitapta ncelenen Kampanyalar

46664 Kampanyas (Kresel HIV/AIDS Farkndalk ve Engelleme Kampanyas) | www.46664.com |
Bireysel Silahlanmaya Hayr | www.umut.org.tr |
Brent Spar Petrol Platformuna Kar Kampanya (Greenpeace International, Greenpeace Victories)
| www.greenpeace.org/international/about/victories |
Geleceini Yeniden Yaz Kampanyas | www.savethechildren.net/alliance/what_we_do/rewritethefuture |
Her Engelli ocuk nemlidir | www.ncb.org.uk/edcm |
Herkes Farkl Herkes Eit | alldifferent-allequal.info |
kenceye Kar Bir Adm At! | www.amnesty.org/en/library/info/ACT40/013/2000/en | www.stoptorture.org | www.cinat.org |
Kadn Bak Asndan Trk Ceza Kanunu Reformu Kampanyas | www.ka-der.org.tr |
Kara Maynlarnn Yasaklanmas in Uluslararas Kampanya | www.icbl.org |
Kardeini Se Kampanyas | www.kardesinisec.com |
Maynsz Bir Trkiye | www.mayinsizbirturkiye.org |
Medyada Cinsiyetilie Son Kampanyas | www.mediz.org |
Plaza de Mayo Anneleri | www.madres.org |
Silahlar Denetlensin Kampanyas | www.controlarms.org |

200

Sivil Toplum Gelitirme Merkezi

708. Sok. No: 14/9 06550 Yldz ankaya Ankara
Tel: (312) 442 42 62 (pbx) Faks: (312) 442 57 55
e-posta: bilgi@stgm.org.tr
web: www.stgm.org.tr
STGM Adana Yerel Destek Merkezi
Kurtulu Mah. Ziyapaa Bulv. Kzlay Kan Merkezi Sk.
(64010 Sokak) Dr.Muzaffer Ersalan Apt.
No: 14 K: 1 D: 1 Seyhan / Adana
Tel: (322) 453 04 50 - (322) 453 04 51 Faks: (322) 453 04 02
e-posta: adana@stgm.org.tr
web: http://adana.stgm.org.tr
STGM Denizli Yerel Destek Merkezi
Saltak Mah. 1521 Sok.
No: 16 D: 1, 20100 Denizli
Tel: (258) 241 60 11 Faks: (258) 241 50 11
e-posta: denizli@stgm.org.tr
web: http://denizli.stgm.org.tr
STGM Diyarbakr Yerel Destek Merkezi
Fabrika Cad. Sumer Park Kampusu
Kent Gnllleri Binas Kat: 1, Diyarbakr
Tel: (412) 226 60 77 Faks: (412) 226 30 65
e-posta: diyarbakir@stgm.org.tr
web: http://diyarbakir.stgm.org.tr
STGM Eskiehir Yerel Destek Merkezi
Deliklita Mah. Grman Sok.
No: 16, 26090 Eskiehir
Tel: (222) 220 40 36 Faks: (222) 220 40 76
e-posta: eskisehir@stgm.org.tr
web: http://eskisehir.stgm.org.tr