gkLVu uxjhP;k ifjljakr

-viksyksus-varjkG;qx-vorjys
T;k{k.kha viksyks&11 dsi dsusMho:u panzkdMs
tk.kklkBha fu?kkys] R;kp{k.kha varjkG;kukkha
laca/k Bso.kkP;k vfrk; xqarkxqarhP;k lk/kuakuh
i`Foh vkf.k ;kuake/khy varj deh >kY;klkj[ks
okVys- vxnh toGwu cksyY;klkj[ks ;kuakrhy
yksdkkha laHkkk.k djrk ;sa ykxys- gs loZ kD;
>kys gkLVutoG vlysY;k ^^feku vWkijskUl
dUVksy :e vWkQ~ uklkt~ eWUM~ Lisl WV lsaVj**
e/;sa dke dj.kk;k yksdkeqGsa- ;kp fBdk.kha
varjkGakr mM.kkjh LoIusa tfeuhoj ik; jksowu mHkh
vlrkr-

Ukos djhr vlY;kph tk.kho

Ukklkus 1961 lkyha gkLVutoG ^Lisl lsaVj*

mHkkj.kkps Bjfoys vkf.k vkt lqekjs 13]000
yksd gkLVutoG ,dk lqanj rGkkP;k ifjljakr
1

,d= dke djrakuk fnlrkr- gkLVutoGhy ;k

dsanzkpk vktwcktwP;k ifjljkoj vkfFkZd ifj.kke
rj >kyk vkgsp i.k R;kis{kak ekulkkL=h;
ifj.kke >kysyk vkgs rks vf/kd egokpk vkgs,e~-,l~-lh- eWUM~ Lisl WV lsaVjps mieq[;
Eg.krkr] ^^vkEgh 13]000 yksd vkk fBdk.kha
dke djrks dha] tsFksa vkEgkyk vki.k dksyacl
vkgksr] vlsa okVras- R;keqGsa izR;sdkph cksy.kkph
Hkkkklq)k osxGh >kyh vkgs- R;akP;k Hkkk.kakr
baftfu;fjaxe/khy brds kCn ;srkr dha] nql;k
dks.kkyk rh Hkkkk /ksMxqtjhp okVkoh- ck;dklq)k
vkikilakr cksyrakuk varjkG;qxkus >ikVY;klkj[;k fnlrkr- estokuhP;k osGsl dks.kh ^^dls
dk;** vls fopkjys dha] iVdu~ mkj ;srs] ^^,y~,e-~ 10** l|k rh rikl.kh pkywa vkgs] vlk
R;kpk vFkZ vkgsloZ yksdakpsa ,dp /;s; vkgs vkf.k rs
R;akuk pakxY;k rgsus letysa vkgs- tsOgak ,[kkns
mk.k ;kLoh gksrs] rsOgak eukyk izl okVrsa]
vls ;sFkhy ,d baftfu;j psLVj , Ogksxku
Eg.krkr- dykdkjkyk vkiyh dyk lkdkj
2

>kY;koj tsa lek/kku ykHkrsa rsap lek/kku ;sFkhy

yksdakuk mk.k ;kLoh >kY;koj okVrsa- dkj.k
R;akuh dsysysa dke dlsa >kysa gsa R;akuk yxsp
dGrsa] vlsa gkLVu fo|kihBkps MWk- fjpMZ vk;
bOgkUl Eg.krkr- ;sFksa dke dj.kk;akuk ixkj
lek/kkudkjd vkgsr- varjkGohjakuk 10 gtkj
MWkyjiklwu 27 gtkj MWkylZi;ZUr ixkj feGrksfkok; ^ykbZQ* ekfldkdMwu izR;sd varjkG
ohjakuk okkZyk lqekjs 16]000 MWkylZ tkLr
feGrkr- ;sFkhy dsUnzakr uklkus 150 Eg.kts 4
VDD;kgwu vf/kd dkGs yksd dkekoj Bsoys
vkgsr- vankti=dakrhy dikrheqGsa uohu ek.kls
dkekoj ?ks.ksa kD; ulysa rjh dsanzkph ok<
vakrY;kvakr gksrp vkgs- loZ yksd ,dp /;s;
leksj Bsowu t.kwa dakgha R;k /;s;kP;k /kaqnh[kkyha
dke djrakuk fnlrkrvarjkGkkha laca/k vlysY;k ;k ekuolewgkyk
dke ek= vxnh fcupwd djkos ykxrs- izksbOgkUl Eg.kkys dha] vkrak gsa kkL= brD;k
iw.kZokyk ;su iksgkspysa vkgsa dha] rsFksa
NksVhkhlq)k pwd pky.kkj ukgh- iwohZ FkksMhQkj
3

pwd >kysyh pkyr vls] i.k vkrak pkyr ukghR;keqGsa dke dj.kk;koj fufpr vlk
ekulkkL=h; ifj.kke gksrks vkf.k R;akuk R;k
nMi.kk[kkyha dke djkos ykxrsa- Jh- tksUl
Eg.kkys dha] vkepsa cgqrsd dke viksykslkBha
vkgs] i.k uarj dk; djk;ps gs ,tUlhus Bjfoys
ulY;keqGsa vkeP;klkj[ks 10@10 oks dke
dsysysa yksd dkGthar iMys vkgsr;sFkhy FkeZy VsDuWkyWkth czpps izeq[k MsOg
xzhukhYM Eg.kkys dha] R;akuh kgjh okrkoj.kakr
jkg.ksa tkLr ilar dsys vlrs- dkj.k ;sFksa dakgha
ijaijk ukgh- vktwcktwP;k ?kjakr vkth vktksck
ukghr- xzhukhYMuk ;sFksa jkg.ksa lq[knk;d okVr
ukgh- rj rs ;sFksa dak jkgrkr\ dkj.k R;akuk vkf.k
R;akP;k lgdk;akuk nskakr ,o<s cq)hyk vkokgu
ns.kkjs nqljsa dks.krsfg dke vk<Gr ukgh-

panzkP;k--i`BHkkxkoj
panzkojhy iky gh ekuokph eksBh
>si& izFke mrjysY;k vkeZLVkx ;akps mn~xkj4

gkLVu] rk- 21& panzkP;k /kwGe; vkf.k

[kMdkG i`BHkkxkoj mRlkgkus iky Vkdwu
panzizoklh uhy vkeZLVkx vkf.k ,Mfou vWkfYMu
;akuh vkt nql;k txkph xqfirsa m?kM dsyhekuokP;k panz fot;kph rikhyokj ekfgrh
vxnh LiVi.ksa VsfyfOgtu}kjk i`Fohoj vkyh
vkf.k i`Fohojhy y{kko/kh ekuoakuh i`Fohiklwu
lqekjs vMhp yk[k eSykoj vlysY;k panz ;k
xzgxksykoj bfrgkl ?kMr vlrak ikfgykpanzkojhy izkakr egkiznskakr bZxy gsa paknz;ku
mrjY;kuarj 6 rkl 21 fefuVakuh Eg.kts fganh
osGsizek.ksa ldkGha vkB oktwu 9 fefuVakuh
panzizokkakuh vkiY;k ;kukpsa }kj m?kMys- R;kuarj
17 fefuVakuh vkeZLVkx gs panzkoj iky Bso.kkjs
ifgys ekuo Bjys- ckjk okkiwohZ] 1957 iklwu
lq:a >kysY;k varjkG ;qxkpk gk jksegkZd ijeksP;
fcanw gksrk1957 lkyha jfk;kpk LQqVfud&1 gk
mixzg i`FohHkksaorh 120 eSy map Hkze.k djhr
jkfgyk- uarj 1961 yk jfk;kpk ;qjhxkxkfju
120 eSy mapho:u i`FohHkksaorh ,d iznf{k.kk
5

?kkywu vWVyakfVd egklkxjkoj lq[k:i mrjyk

vkf.k iqjk.kakrhy dkfrZds;kph inoh laiknu dsyh1957 lkyha varjkG ;qxkpk gk vlk kqHkkjaHk
>kyk- k kqHkkjaHkkpk uarj 12 okkuh 21 tqyS
1969 yk ^^ekuokpsa panzkorj.k** gk jksegkZd
ijeksP; fcanw Bjyk vkgs- ;k 12 okkP;k okjseki
iSkakpsa vkf.k vikj dVakpsa laiw.kZ Js; vesfjdspsa
vkgsPkaknz;kukP;k fkMhP;k rGkkh ykoysyk
dWesjk vkeZLVkxps mrj.ksa fVihr gksrk- ^^ ,dk
ekuokpsa gsa NksVs iky vkgs i.k ekuotkrhph gh
izpaM >si vkgs-** vls mn~xkj vkeZLVkx ;akuh
panzkoj ifgysa iky Vkdrkp dk<ysa- R;akP;k
ekxwu 20 fefuVakuh vWkfYMu panzkoj mrjys- uarj
nks?kakuh lanskkph IysV vkf.k vesfjdu fukk.k
panzkoj QMdkoys- IysVoj fyfgys gksrs] ^^ ;k
fBdk.kha i`Foh ;k xzgxksykojhy ekuoakuh ifgysa
iky Bsoysa- vkEgh ekuotkrhP;k kakrhlkBha
vkyks- ;k IysVoj rhu varjkGohjakP;k vkf.k
vesfjdu izsflMsaV fuDlu ;akP;k vkk 4
uakoklfgr 4 lk vkgsr-** nks?kk varjkGohjkoj
6

VsfyfOgtu dWesjk jks[kysyk vlY;keqGsa vusd

krdakpsa lkdkj >kysysa LoIu y{kko/kh yksdakuk
ikgrk vkys-

viksyks 11 P;k fot;keqGsa

;qjksfi;uakuk vifjfer vkuan
iyaMu&,d uos ;qx lq:a >kY;kP;k vkuankrp
ikfpekR; jkVakrhy loZ o`ki=sa] nwjfp=ok.kh
vkfn viksyks 11 P;k ;kLoh mk.kdk;ZekdMs
ikgr vkgsr- loZlkekU; ek.kwlfg panzkoj pky.kkjs
nksu varjkGohj ikgrakuk jkseakfpr gksu mBr
vkgs- rlkp dakghalk uezfg gksr vkgs- brD;k
yakc panzkoj pkyysys rs izlax R;kp{k.kha
nwjfp=ok.khP;k iM|koj meVr vkgsr] gk vuqHko
okl jks[kwu /kjko;kl yko.kkjk vkgs- vesfjdu
vlks ok ulks] panzkoj tsOgak vesfjdspk jkV/ot
mHkkj.kakr vkyk] kakrrslkBha izkFkZuk Eg.k.kakr
vkyh vkf.k uarj yxsp vesfjdsps v/;{k JhfuDlu ;akuh panzkojhy varjkGohjkkha nwj/ouh7

o:u tsa laHkkk.k dsysa] rsOgakph n`kas ikg.kk;k

izR;sdkpsa n; gsykoY;k[ksjht jkfgysa ukgh-

cgkwj varjkGohj ijrysVkl o`klaLFksph yxsp ckreh

eWkLdks rk- 24&iWflfQde?;sa viksyks 11 ps

varjkohj mrjys- R;kuarj vo?;k rhu fefuVakr
Vkl ;k jfk;u o`klaLFksus gh ckreh fnyh^^ rhu cgkwj varjkGohj vlysysa vikyks 11 gsa
;ku iWflfQde?;sa mrjysa vkgs-** vls Vklus
tkghj dsysvkEgh T;k panzkyk HkkchtsP;k
fnokha Hkk Eg.kwu vksokGrks R;k vkeP;k
HkkokdMs izFkep vkdkkkph xol.kh QksMwu
xsysY;k vkf.k vkt i`Fohrykoj ijr ;s.kk;k
varjkGohjakpsa lxGkk txakrhy vCtko/kh turk
Lokxr djhr vkgs- ckgsjP;k txakrhy yksdakuh gk
foe VsfyfOgtuoj izR;{k ikfgyk- vkEgkyk
uqlrsp jsfMvksoj o ^ldkG* e/kwu lfoLrj ckreh
okpk;yk feGkyh8

viksyks 11 lkBha ykx.kkjh ;a=lkexzh r;kj dj.ksa]

panzkoj frph pkp.kh ?ks.ksa] rh mi;ksxakr vk.k.ksa
;klkBha oSKkfud] baftfu;j] rK] izkkld]
ra=kkL=K o dkjdwu oxSjs 4 yk[k yksdkgwu
vf/kd yksd dke djhr vkgsrpanzkoj tk.kkjs ;ku lksM.kkdfjrak T;k
jk{klh vfXuck.kkpk mi;ksx dsyk tkrks R;k
^^lWVuZ&5**;k vfXuck.kklkBha ,o<kk yksdakuk
dke djkos ykxrs- ^^viksyks** vodkk ;kuklg
;k vfXuck.kakr 30 y{kkgwu vf/kd ;akf=dh Hkkx
vkgsri`FohP;k orkoj.kakr vpwd izosk gk paknz
;kukps ijrharhy vkf.kck.khpk vfrk; egokpk
VIik vkgs;ku okrkoj.kakrwu fofkB dksuakrwu o
ikakrwu lqekjs 42 eSy :Un vkf.k 5 rs 7-2
vakkP;k dksukus mrjkos ykxrs- ve;kZn vl.kk;k
vodkkkP;k ekukus gk ik {kqYyd vkgs Eg.kwup
gk izosk ukVkiw.kZ fpkFkjkjd vkgs- mFkG dksukus
;ku vkys rj rsa mkh ?ksbZy vkf.k vaMkfr
ekxkZus vodkkakr fgaMsy- tkLr dksukus izosk
9

dsY;kl okrkoj.kkkha izpaM ?kkZ.k gksu vfr

izpaM m.krk fuekZ.k gksbZy vkf.k dk; gksbZy gs
lakx.kkph t:jh vlwa u;sa- mrj.kkP;k dk;Zeakr
lsdankphfg pwd pkyr ukgh- i`Foh vkiY;k
vklkHkksaorha 23 rkl 56 fefuVakr iznf{k.kk
?kkyrs- gk osxfg y{kakr ?;kok ykxrks- ,dkfg
fefuVkpk Qjd Eg.kts fu;ksftr fBdk.kkis{kak ;ku
fdrhrjh nwj mrj.ksa vlk vFkZ gksbZy vkf.k rsa
kks/k.ksa ghfg ,d leL;k gksbZy-

eaxGkP;k ;kstusyk pkyuk

U;w;WkdZ rk- 21&pkyw krdkP;k v[ksjhl
ekuokyk eaxGkoj ikBfo.kkP;k vkdak{kspk
vesfjdsps mik/;{k vXU; ;akuh vkt iqu:P;kj
dsykiWfjlP;k ckrehar EgVys vkgs dha] panzkojhy
;kLoh lQjheqGsa eaxGkoj ekuo ikBfo.kkP;k
vesfjdsarhy fopkjkl xfr feGsyl|kP;k dk;Zekuqlkj vesfjdsP;k ^^uWkuy
,jWkuWkfVDl vWUM Lisl vWMfefuLVsku** rQsZ
10

1980 e/;sa e/;sa eaxG lakks/ku gkrha ?ksrys

tko;kps vkgs- i.k viksyks 11 eqGsa th rakf=d
ifjiw.kZrk lk/; >kyh vkgs rheqGsa uklkyk vkiyk
eaxG lakks/kukpk dk;Ze yodj gkrha ?ks.ksa kD;
gksbZy-

vkIik Bksacjs-

fnuakd% 10 ekpZ 2012

11