- Sadraj -

Uvod ............................................................................................................................................... 2
Uroini sterilitet enskih ivotinja ................................................................................................. 2
Infantilizam ................................................................................................................................... 2
Frimartinizam ................................................................................................................................. 3
Oboljenje belih junica (White heifers disease) .............................................................................. 3
Hermafroditlzam (dvopolnost, interseksualizam) ......................................................................... 4
Tesna vulva / vestibulum (vulva juvenills et vestibulum juvenills) ................................................ 5
Anomalije vagine ........................................................................................................................... 5
Anomalije cervlksa ........................................................................................................................ 6
Anomalije materice ........................................................................................................................ 6
Anomalija jajovoda ... 6
Anomalije jajnika .. 7
Literatura .... 8

- Uvod Sterilitet (neplodnost, jalovost, sterilnost, afertilnost) je opti naziv za sve oblike
neplodnosti enskih i mukih ivotinja.
Pod strilitetom enskih ivotinja podrazumeva se nesposobnost oplodjenja i noenja
ploda, te raabja ivih i za ivot sposobnih mladunaca, dok sterilitet mukih ivotinja ine
nesposobnost parenja (impontentio coundi) i nesposobnost oploenja (impontentio generandi).
Sterilitet moe nastati kod svih domaih ivotinja, ali je najei kod goveda, konja,
svinja i ovaca, pa zbog toga ima i veliki ekonomski znaaj. Mnogo je ei u enskih (80 -85 %),
nego u mukih (15-20%) ivotinja i moe biti privremeni i trajni. Sterilitet je mnogo ei steeni
(aktivni) 80% nego uroeni (kongenitalni) 20%. Neki reproduktivni poremeaji, smetnje i
smanjena plodnost mogu biti u nasledno genetski uslovljeni.

- Uroini sterilitet enskih ivotinja Kongenitalne malformacije enskih polnih organa. Kongenitalne, razvojne anomalije
polnih organa prouzrokuju apsolutni sterilltet 10-15% enskih ivotinja. Najee se javljaju u
goveda i svinja, ree u ostalih ivotinja. Ponekad su i genetski uslovljene.
Najei poremeaji su:
1.
2.
3.
4.

Infantilizam
Frimartinizam
Oboljenje belih junica
Hermofroditizam
5. Uroene anomalije vagine, materice i jajnika

- Infantilizam Infantilizam (nerazvijenost ili hlpoplazlja polnih organa). Polni organi su mali i
nerazvijeni (hipoplastini). Infantilizam polnih organa je izazvan hormonalnom insuficijencijom
prednjeg renja hipofize za vreme fetalnog razvia ili postnatalno u fazi puberteta.
Dijagnoza se postavlja klinikim pregledom i citogenetikim pregledom (kariogramom).

Leenje ne dolazi u obzir. Nosioce takvih anomalija treba dotoviti i iskljuiti iz priploda.

- Frimartinizam Uroena neplodnost junica koje vode poreklo od raznopolnih blizanaca. Preko 90%
junica koje potiu od raznopolnih blizanaca su trajno sterilne. U enske teladi, odnosno junica
frimartinki, nedostaju jajnici, jajovodi, materica, cerviks i vagina ili su rudimentisani. Braa,
bikovi su normalno plodni.
Anomalija enskih polnih organa nastaje u enskom fetusu u toku intrauterinog razvia,
zbog toga to placente mukog i enskog ploda komuniciraju preko krvnih sudova, te superiorni
muki polni hormoni iz mukog ploda virilizuju enski plod i spreavaju razvoj enskih polnih
organa. Rauna se da na 100 teljenja dolaze jedni raznopolni blizanci.
Blizanci krava veinom su istog pola (muki ili enski). S obzirom na aplaziju jajnika u
takvih junica se ne javlja estrus. Po eksterijeru su mukog tipa. Vulva je mala, klitoris jae
razvijen, a vime sasvim nerazvijeno. Citogenetiki analizirano to je u stvari interseks.
Nerazvijenost polnih organa moe se konstatovatl u enskom teletu ve sa 2-4 nedelje posle
roenja. Vagina je plitka, samo 4-5 cm, dok je u normalno razvijenog teleta duboka 12-15 cm. Za
ovo merenje se upotrebljava obina staklena epruveta ili zatupasta sonda. U teleta ili junice
frimartinke ne moe se uvui u vaginu obina epruveta (Flnerov test).
Smatra se da to moe da bude i genetska mana.
Leenje ne doburi u obzir. Frimartinke junica treba to pra iskljuili iz zapala. U drugih
vrsta domaih ivotinju ove anomalije nema.

- Oboljenje belih junica (White heifers disease) Oboljenje belih junica (White heifers disease) je uroena nerazvijenost polnih organa,
sa izuzetkom jajnika. Javlja se u junica belih rasa goveda (Shorthorn, Charolais i druge) u
Engleskoj, vedskoj, Belgiji i Americi. U junica domae rase ova anomalija je retka i javlja se u
vidu jednorone materice. Unikornualni uterus kao razvojna anomalija nae se i u svinja,
maaka, kuja i drugih ivotinja.

Postoje razliiti oblici ove anomalije. Najjednostavniji oblik je izrazit, skoro neprobojan
himenski prsten na introitusu vagine sa nedostatkom vagine, cerviksa, corpus uteri i jednog
materinog roga (unikornualni uterus). Jajnici, jajovodi, jedan materini rog i vulva su veinom
normalno razvijeni i funkcionalni, te se u junice pojavljuje estrus. Uzrok je poremeaj u razviu
embrionalnih Mller-ovih kanala od kojih se razvija enski polni trakt. Moe da nastane potpuno
zatvaranje polnog kanala usled ega nastaju manja ili vea nakupljanja uto-mrkog sekreta,
slinog sirupu, bez bakterija, u predelu malog pelvisa (kaudalnom delu karlice), to oteava
normalno pranjenje mokrane beike i rektuma.
Anomalija moe biti i naslednog, genetskog karaktera uslovljena recesivnim genom
vezanim za pol i bezbojnost, koji se ee javlja u junica belih rasa. Moguno je da oboljenje
belih junica bude istovremeno kombinovano sa hipogonadizmom.
Leenje ne dolazi u obzir i nosioce ove mane treba to pre iskljuiti iz priploda.

- Hermafroditlzam (dvopolnost, interseksualizam) Istovremeno postojanje enskih i mukih polnih organa (hermafroditizam) je ee u
svinja, koza i ovaca, retko u goveda i konja. To je teak poremeaj u razvoju polnih organa i
javlja se u razliitim organskim varijacijama.
Kliniko-anatomski ova razvojna anomalija predstavlja interseks kako u pogledu
spoljanjih, tako i unutranjih polnih organa. Genetska predispozicija smatra se glavnim
uzrokom nastajanja ove anomalije.
Hermafroditlzam je najznaajnija anatomska anomalija u svinja i veinom je genetskog
porekla (nasledni recesivni faktori). Moe biti i isto kongenitalne prirode zbog smetnji u toku
intrauterinog razvia (endokrinoloki poremeaj).
Polni hormoni mukih fetusa virilizuju enske fetuse. Tako hormonalno uslovljeni
interseksi poznaju se po hipoplaziji gonada i kanala. Moe biti meupolnost (interseks) i
dvopolnost jedinki. U svinja se moe razlikovati enski i muki interseksualizam.
Pravi hermafroditizam (hermaphrodltismus verus) odlikuje se prisustvom testisa i ovarija
u jednoj istoj ivotinji. Isto tako moe da bude na jednoj strani jajnik, a na drugoj testis ili se
anomalija javlja u takvom obliku da je u istoj gonadi pomeano tkivo testisa i jajnika
(ovario-testis ili testo-ovarium).
8

U svinja nije redak hermaphroditismus verus alternans pri kojem se na jednoj strani
nalazi testis, a na drugoj ovarijum.
Kod lanog hermafroditizmusa (pseudohermaphroditismus) gonade su muke ili enske
(testisi ili ovarijumi), dok su ostali polni organi sasvim ili delimino suprotnog pola. Najei je
u svinja pseudohermafroditizmus maskulinus sa dva testisa u blizini bubrega, dok su ostali delovi
polnog aparata delimino ili najveim delom razvijeni kao enski polni organi.
ivotinje interseksi imaju odlike nerasta sa jako izraenim libidom. Klitoris je povean,
slian penisu i prominira distalno kroz stidne usne ili kaudalno od pupka na mestu prepucijuma.
U svinja je ova anomalija esta, tako da svaka 500. svinja predstavlja interseks. Ova anomalija se
sree i u koza.
Hermafroditizam, kao i druge razvojne anomalije polnih organa ivotinja prouzrokuju
ekonomske tete (jalovost, loe iskoriavanje hrane, slab prirast, nemir, neophodna operacija,
gubitak vremena).
Leenja nema, vano je pravovremeno uoavanje ove anomalije i iskljuenje iz priploda.
Profilaksa je u strogoj selekciji ivotinja.

- Tesna vulva / vestibulum (vulva juvenills et vestibulum juvenills)

Kongenitalno (genuino) suenje polnog otvora je retka anomalija u junica, omica,
nazimica i drugih enki. Parenje je oteano ili onemogueno, a mogu da nastanu i tee povrede
(rupture, krvavljenja, infekcije). Korekcija tesnih spoljanjih polnih organa nema izgleda, niti se
preporuuje zbog naslednog karaktera ove anomalije. Takve ivotinje treba iskljuiti iz zapata.

- Anomalije vagine Anomalije vagine u ivotinja su retke, ali se nau: suenje ulaza u vaginu (stenosis
introitus vaginae), (hymen feminis persistens), hypoplasia vaginae (uska vagina), delimina
aplazija (agenezija) vagine, suenje i obliteracija (zatvaranje) vagine sa nakupljanjem sadraja i

oteanom mikcijom i defekacijom, vaginalne preke, dvojna vagina (vagina duplex). Ove mane,
zapaene u junica, omica i kuja su nasledne, onemoguavaju parenje i leenje se ne preporuuje.

- Anomalije cerviksa Ponekad u junica i drugih ivotinja moe cerkvis da nedostaje (aplasia cervlcis) ili je
nedovoljno razvijen (hvpoplasia cervicls), ali moe da bude i duplo razvijen (cervix duplex). U
krava se ponekad naie na cerviks sa debelom vezivno-tkivnom prekom na orificijumu, koja
deli otvor materinih usta na dva dela. To moe da bude smetnja pri parenju, osemenjavanju i
teljenju. Pomenute anomalije cerviksa su genuine prirode i nastaju zbog zaosajanja razvoja
sredinog dela Mller-ovog kanala. Cervikalno vezivno tkivo preke moe se otkloniti
hirurkorn operacijom.

- Anomalije materice Nakazno razvie materice u goveda, malih prelvara, maaka, svinja i drugih ivotinja
nije uvek za ivota primetno i uzrok je uroene neplodnosti. Ponekad se otkriju kod carskog
reza.
Od anomalija materice poznate su: nedostatak materice (aplasia, agenesla uteri),
hipoplazija materice (zbog hormonalnog poremeaja u toku intrauterinog razvia), jednorona
materica (uterus unicoris) i dupla materica (uterus duplex). U junica anomalije materice mogu da
se jave u razliitim varijacijama (frimartinizam, infantilizam, bolest belih junica, interseks,
zaostajanje Mller-ovog kanala i dr.).

- Anomalija jajovoda Kongenitalne anomalije jajovoda u enki domaih ivotinja su retke i javljaju se
uglavnom kao frimartinizam (agenezija), bolest belih junica, interseks i si. Jajovodi u junica su
zadebljali u vidu vrstih vrpci ili ih uopte nema. Umesto njih formiraju se retencione ciste.

Razliite anomalije jajovoda (aplazlja, hipoplazija, stenoza, obliteraclja) izazivaju a priori

uroenu neoplodnost ivotinja.

- Anomalije jajnika Uroene anomalije jajnika su uzrok apsolutnog steriliteta u ivotinja, no sreom su retke.
Takve anomalije javljaju se u junica, koza, ovaca i svinja i to kao: hipoplazija ili aplazlja jajnika.
Obino su tada nerazvijeni i drugi delovi genitalnog sistema, tako da postoji jedan
kompleks anatomskih i funkcionalnih anomalija. Razliite vrste interseksa predstavljaju tipine
primere takvih kongenitalnih anomalija u razvoju polnih organa. Ovakve anomalije otkrivaju se
u starijih junica, nazimica, koza i drugih enki koje ne dolaze u estrus i ne mogu da ostanu
gravidne.
Nedostatak oba jajnika (agenezija, aplazija ovariorum) deava se u junica frlmartinki.
Moe biti i unilateralna aplazija jajnika. Isto tako i hipoplazija jajnika moe da bude jednostrana
ili dvostrana. Jajnici su mali, sitni kao zrno pasulja ili inuve i glatki. Kod obostrane hipoplazije
izostaje estrus i enke imaju izgled kastrata, visoke noge, uzanu karlicu i nerazvijeno vime.
U velikih ivotinja uroene anomalije jajnika se otkrivaju vaginalnom i rektalnom
palpacljom, a u malih posle laparotomlje ili klanja.
Leenje ne dolazi u obzir i nosioci takvih mana se iskljuuju iz priploda.

- Literatura Miljkovi, V.: Porodiljstvo (za III razred veterinarske kole). Zavod za ubenike i
nastavna sredstva, Beograd, 2004.
Miljkovi, V., Veselinovi, S.: Porodiljstvo, sterilitet i vetako osenenjavanje domaih
ivotinja (VI dopunjeno izdanje). Univerzitet u Beogradu, Fakultet veterinarske
medicine, Beograd, 2005.
http://www.vef.hr/org/porodnistvo/studenti/Pisani%20materijali.htm
http://www.poljoberza.net/agronomskarevija.aspx
http://www1.agric.gov.ab.ca/$department/deptdocs.nsf/all/faq8285