..._.

_NDA BURSA

1896B

Fatma Fahrnnisa Hanm

Gnmz Diline Uyarlayan

Nezaket zdemir

* * *

* * *
BURSA
BYKEHR
BELEDiYES

1896 Bahar'uda Bursa

(Hdavendigar Vilayetinde KsLnen Bir Cevelan)
Bursa Kitaph
Seyahatnane

:
t.

BURSA

IYt
KliHIA
ll ELliDIYltSI

vww.bursa.bel.rr

Proje Koordinarr:

Aziz ELBAS, Ahnet

ERDNMEZ

Proje Yrtcs:

Bursa Ara o rnalar Merke.i

Gnmz Diline Uyarlaya n :
Ne.aket ZDEMR
Grsel Ynetn1en:
Bar GLE

Grafik Tasarn:

Yakup AH1NER
Fotoraf:

Bursa Bykehir Belediyesi ehir Ktphanesi Arivi

Bask - Cilr:
Rota Ofset
ISBN:

978-605-60984-7-5
Yap n:

201O Bursa Kltr A.. Bu kitabn tn1 yay n haklar Bursa Kltr A..'ye a itt ir Yazl izin ol nadan
ksmen ya da tan1amen yeniden baslamaz.
.

Datm:

Bursa Kltr A..

Adres: Santral Garaj Mah. Merinos Cad. Merinos Kltr Merkezi B Kaps Osmangazi Bursa-Trkiye
Tel: + 90 224 253 26 46 Faks:+ 90 224 253 14 85
info@bu rsakulru r. com I www.bursakulrur.com

Giri

iiNDEKiLER

.. 'B"l"
BlflllCl
O Wll .................................................................................................... 1
kinciB lm

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.. .
.. B"l"
o un................................................................................................. 5
U uncu
.

.. .. ..
O or d u1cuB"l"
o wn ............................................................................................ 13
. .
B e111cB"l"
o un ................................................................................................. 15

AlancB''l"
o un................................................................................................. 19
.

Y edi11ciB ln.

...........

.............

.. ..........

............

......................................

.....

23

.
o. un .............................................................................................. 27
'B"l"
S
e kiz11c
Dokuzu11cuB ln
OnuncuB ln

..

... ... .... ...

............

....

. . . . .. . . . .

.........

..

..

........... ... .... . .

.

. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.............

...

.....

. . . . . . . . . . . . . .................

..

. .

....

31
35

. . .
OnB rncB"l"
o um ............................................................. ............................. 39
.

Onki1ciB l
.
m.................... .. ........................................ .... ........................... 43
On1cB lm

..

...

.. .. ..... ..... .... ..

..

............

...

.. . ..... .. ..... .. .. .
.

..

.............

...

47

..
OnO or d"ucuB"l"
o um............................................................................................ 53
..

OnB eiciB ln

................ . . . . . . . ........

.....

. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . .

.....

....

.........

57

011_ Alc111c1B lWn .. ... ............. ..... ...................... ............ .. .... .. ................. .. ..... 59
.

OnY ed.i1ciB ln ................. .. ...... . .

..

OnS ekizi11ciB ln
Orjinal M etin

.......

..

..

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .

.........................

. ..
.

. .. .. ...... .. ..

... ..........

........

.. ..
.

.....

...

..

..

.......

......... . . . . . . . ....................

. . ....................................

63

...... .. 67
.

. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

71

1896 B a la r'nda Bursa

Vl
.

Giri

1896 Baharda Bursa

(H davendigar Vi/,ayetinde Ksmen Bir Cevel.tn)

Facna Fahrisa Hanm

v 11
.

1896 B a la r'nda Bursa

v ll 1

Giri

Osmal hanedan iinde kadlar1 zanan zaman ok etki1 olduklar bir

gerek acak Osmal roplum yaars iinde kadnn yeri1i almas ve her
alanda erkinliklerde bulunmasn arlkl olarak Meruriyer'ren sonra balad
grlnekredir. zgrl pe1ceresi1i aralaya11 Merutiyer, kadlar iinde
birikimlerii ortaya koyabilecekleri vesileler hazrlantr. Zate Osnar1ln1 so
yzylda 11er ala11da grle1 barllana harekerlerinde kadlar ayr tuunak
mmk11 deil. 11. Abdlhamir d11e1ni1den itibare1 okulla1na111 balamas da
bu sreci etkileyen neli bir aanadr. Ancak saray evresi11de ve st dzey gelir
grubundaki ailelerin zel reaneler tutarak kz ocuklarn da eitintlerii
ihmal etnedikleri bilinmekredir. Uzu1 yllar boyunca kafes arkasnda devan ede
ve olgutlana dnemini tananlayan bu sre d1emi1 erkek edebiyatlarnn
destei ile gn yzne kar. Ke1dileri1e tanan ola11aklar11 hakk11 vermekte ge
kalnaya kadlarn duygu ve d1celeri1i Merutiyetle birlikte kada dkmeye
baladklar grlyor. Doal olarak d1eni1 aydtlar ocuklar olan bu kesim
Trkiye'deki kad1 edebiyatnn ilk te111silcileri olmulardr.
Osmatl deminde edebiyat denilice akla gele rr Diva Edebiyatdr.
Diva Edebiyat ile ilgilenen birka kad diva airi 1 biliniyorsa da daha ok erkek
egeme1lii11de bulw1a1 bir edebiyat tr olarak grnmektedir. Osna11L'rn
son d1e1leri1de batllama eilintleri1i11 grld d11e1n edebi verintlerin
de etkilendii bir dendir. Diva11 Edebiyaa'nn yava yava etkitlii1i yitirip
toplwnsal ko1ular1 ele alnd deiik edebi trlerde eserleri1 verilneye baland
Tanzimat Edebiyat demi de kukusuz bu sreci1 rerikleyicileri11den biridir. Fakar
ortann uygun bir hale gelip eser vere kadnlarn saysn1 artmas Fecri Ati ve
Servet-i Fnu1 dnemie kadar uza11naktadr. Bu sonu verile eserlerin diline de
1

Zeynep Hatun, Mihri Hanm, Tevhide Hanm vs . . .

.
x

1896 B a la r'nda Bursa

etkilemitir. G11mz Trkesi1e gre ar bir dille kaleme al11a1 bu eserler ar
terkiplerle ssleuni, devrin erkek yazarlar1dan hite geri olnadklarn ispat etmek
istercesi1e kadnlar, Franszca, Arapa ve Farsa bilgilerini ortaya dkmlerdir.
Bu dne11de ne ka1 Farna Aliye Ha1m, Nigar Bi1ti Os11an, Fatma
Zehra Ha1n, Leyla Ha1m, Makbule Leman Hann ve Mire Ha1m gibi
isimleri1 ya1nda Fatna Fahrnnisa Ha111n1 da almalar grlnektedir. Bu
kadtlar111 yazlarn1 yaytland Ha1nlara Mahsus Gazete 1 Austos l 895'te
bayazar ve yaz kadrosunun taman1a yak1 kad11 olarak knaya balamtr.
mtiyaz Sahibi bnll1akk Melunet Tahir, yaz ileri mdr Fatma adiye
Haun'dr. Gazetenin zellii 4 Eyll 1 906 yla kadar 1 1 yl boyu1ca yaytlana1
toplam 5 80 sayyla yayn hayat1 en uzun sre devam ettire11 kadn dergisi olmasdr.
Arlkl olarak kad11 sorunlar ve kadlar ilgilendire1 koularn ele al1d gazete
nceleri haftada iki gn olarak yaytla1111aya balad ise de so1rada11 haftalk olarak
yaytlantr. Dnenilin en etki11 kadn hareketi ola1 dergi ou kad1 yazarlarn
da yaz hayat111 balangc olmutur. 2
Bu almada gnmz dili1e uyarlaan seyahaa1ame, Hanmlara Mahsus
Gazete'de "Hdavendigar Vilayeti'nde ksmen bir cevelan" ismiyle tefrika edilmitir. 8
aba 1 3 13 (24 Ocak 1 896) tarihi11de gazete1i142. saysnda balaya tefrika 1 8 say
devam eder. Seyahatname (14) bln olarak plalanmsa da blm btnlkleri
tefrika dze1i11e uynan, 8 ve 9. bl111ler acla1mtr. Bu durunu11 gazetede
zaman zana11 grlen dizgi yatllklar erevesinde blm balklar111n unutulmu
olnasndan n kaynaklannuar, yoksa netinden mi karlntr bilemiyoruz.
Atlatda kopukluk olmanas blm balklarn verilmesini1 unutulmu olmas
ihtimalii kuvvetlendirmektedir. nk dergide gerek yazn hatalar, gerekse
baka 1edetlerle sk sk dzeltne yazlar bulunakcadr. Bua rame1 tefrika1n
birbirini takip eden saylar boyuca yay1lamayp arada boluklar bulunmasnn
1edei tan olarak bilinenekcedir. Seyahat1amelin blnleri belirli bir dze1
ii11de olnad1dan alma seyahat1anei1 yaytland gazete1i1 tefrika edile11
saysnr tarih ve sayfa numaralar belirtilerek dzenlennli, bln balklar meti11
ii1deyazar tarafndan uygu11 grle1 yerlerde braklmtr. Seyahatanenin orijial
metide buluna bu karklk nede1iyle okuyucuyu aydtlatmak asrda yay
plann111 verilmesi uygw1 bulunmutur. Bu1unla birlikte kitab1 gmz diline
uyarlan olarak. verildii biri11ci bln, okuyucuyu artnamak ii11 gazetede
tefrika ediline saysa uygu1 olarak 1 8 balk halinde dzetlennitir.

2 iekler, Mustafa - Fatih And.Yeni harflerle Hanmlara Mahsus Gazete. (1895-1 908) Seki. lstanbul,
2009, Kadn Eserleri Ktphanesi ve Bilgi Merkezi Vakf 20. Yl zel Yayn. S.14
x

Giri
Yayn Plan
Birinci blm - kinci blm - nc Blm

8 a'ban 1 3 1 3 (Say:42-Sayfa:3-4)24 Ocak 1 896

1 2 a'ba11 1 3 1 3 (Say:43-Sayfa:3-4) 28 Ocak 1 896
16 a'ba11 1 3 1 3 (Say:44-Sayfa 6-7) 29 Ocak 1 896
Drdnc blm

19 a'ban 1 3 1 3 (Say:45-Sayfa: 3-4) 4 ubar 1 896

22 a'ba1 1 3 13 Say: 46sayfa: 5-6) 7 ubar 1896
26 a'ba1 1 3 1 3 (Say:4 7-Sayfa -5-6) 1 1 ubar 1896
Beinci blm - Altnc blm

3 Ranazan 1 3 1 3 (Say:49-Sayfa 1 -2) 1 7 ubar 1896

Yedinci blm

1 0 Ranaza1 1 3 1 3 (Say:5 1-Sayfa: 1-2) 24 ubar 1896

1 3 Ranaza11 1 3 1 3 (Say:52-Sayfa- 2-3) 27 ubar 1896
Onuncu blm

20 Ranazan 1 3 1 3 (Say:53-Sayfa 1-2) 5 Marc 1 896

On birinci blm

27 Ranazan 1 3 1 3 (Say:54:sayfa: 1-2) 1 2 Marr 1896

On ikinci blm

1 1 evval 1 3 1 3 (Say:55-Sayfa: 3-4) 26 Marc 1 896

On nc blm

1 8 evval 1 3 1 3 (Say: 56-Sayfa: 2-3) 2 Nisan 1 896

3 Zi'l-kaade 1 3 1 3 (Say: 58-Sayfa: 2-3) 1 6 Nisan 1896

Xl
.

1896 B a la r'nda Bursa

On drdnc blm
10 Zi'l-kaade 1 3 1 3 (Say: 59-Sayfa:2-3) 23 Nisan 1 896
17 Zi'l-kaade 1 3 1 3 (Say: 60-Sayfa 2-3) 30 Nisa1 1 896
24 Zi'l-kaade 1 3 13(Say: 6 1-Sayfa: 3) 7 Mays 1 896
9 Zi-1-hicce 1 3 1 3 (Say: 63-sayfa 4-5) 22 Mays 1 896
Ha1nlara Mahsus Gazete'de bu seyahatname dnda "Romankr ve tiyatrokr/
1 2 Teri1-i Evvel 1 3 1 1 " "Bir kadnda istirahat-i vicdaniyye nasl hasl olurmu? / 26
Eyll 1 3 1 2", Bir Hatra-i Sahavet/ 1 1 Reblevvel 1 3 14" gibi yazlar ve "Dilharap"
isinli bir hikayesi de yay1la11an Farna Fahrn11isa Hanrn ronar ve tiyatro eserleri
de kalene alntr.
,

Bu bilgiler 1da XIX. yzylda noderlemek abas1da ola1 Osmal'nn

kltr portresi iinde kadrlarn da yer aldn sylenek yal olnaz. Meruciyeti
aralad kapdan szan bu grmeyen g, bundan byle toplumsal yaanc111
her ala11da var olmak gayretiyle kalemi1e drt elle sarlacaktr. Bursa'n yabac
olmad bir Osmal ayd ola Ahner Vefik Paa'11111 roru11u ola Fauna
Fahrnnisa Han da bunlardan biridir. Babas Evkaf Varidat Mdr smail
Hakk Bey seyahau1arneden re11diinize gre Girit dou1tludur. Aslda
Girir'e gidip aile bykleri1in nezar ziyaret ermek isceye11 Farna Fahrnnisa
Hanm bu1u11 ii1 ailesiden gerekli izni alamayu1ca Bursa'y ziyaret ile yerimek
zoruda kalacak, 1 896 ylnn Nisa aynda ziyaret ettii Bursay bir hanm gzyle
deerle1direcekrir . . .
Fauna Fahr111isa Hanm hakk11da 11e yazk ki fazlaca bilgiye sahip deiliz.
Seyahac1arnede dedesi Ahmer Vefik Paa' 11 Bursa Valilii sras1da 4 ya1dan 5
yana kadar bir yl sreyle Bursa'da kald arlatyor. Ahnet Vefik Paa Bursa'da
1 879- 1882 yllar arasnda valilik yapt iin doumwu bu dneme yaklak
bir tarih olarak dnebiliriz. A1cak kedisi 11akku1da daha fazla bilgi edimek
nmkn olnad. Ama seyahatnanede eirirnli bir kad1 olduuru gsrere
saurlara oka rastlanmaktadr.
Fauna Fahrnisa Hanm 1896 yl11n Nisan ay11da be kiilik bir arkada
grubu ile geldii Bursa'da 1 1 g1 kalntr. ocukluk yllar1da 4-5 yalarndayken
1 yl sreyle kald Bursa hayallerideki gibi deildir. Bt ztsn Secba
Kprsnde "Gerek o gn, gerekse dier gnlerde Setba Kprsnden defalarca

getim. Hayret yllardan beri gzmn nnden gitmeyen o gzel manzara nerede?
Kprnn imdiki hali nerede? Aralarnda ask benzerlik yok. Fark pek ok...

xJ 1
. .

Giri

Acaba o zaman grdm bir baka kpr yd de ocukluk hayalimde Setba

Kprs diye mi kalm? Yoksa o tarihten beri kpr deiikliklere mi u ram. Yahut
geen zaman iinde farknda olmadan zihnimde ona istedi im gibi bir ekil mi
ve1miim? Her nas lsa imdi grdm kpry, zihnimde ve gzmde canlandrdm
ve can gnlden seyretmek istediim kprye benzemedii iin ok zldm . Daha
sonra Gkdere zerindeki dier bir k prden de getim ise de hayal ettiim rranzara
orada da yoktu .
Demek ki uzun zamandan beri hatramn sayfalarna nakolmu olan bu g;i-izel
hayal tamamen veda etmi. Artk bu hayalin gereini bulmak isteinden tamamen
vazgemem gerekiyor. Vah vah! ... Keke buray grmeseydim. Bir gn olup ta o hayali
grebilmek midi daha tatl idi .'aiyerek dile getirir. Seyahatnameyi okurken merakla
hakknda birka sz beklediim Ahn1ec Vefik Paa'y, yazar ocukluu1a dnd
bu blnde de a11lacnaynca "artk bundan sonra nerede ele a lacak," diye d1erek,
hayal krkl1a uradm itiraferneliyin. Karlk bulnaya1 dier bir bekle1tim,
Fatma Fahr11isa Hanm'dan Bursa ev yaants l1ak.knda bilgi edi1nekti. i ve
kyl kadliar hakknda birka ey renmekle birlikte Bursa'da bir evreleri de
oldlluu a11lala1 Farna Fahrnnisa Hanm' n erkek seyyahlarn vakf olanayaca
Bursa ev yaa1ts, kadnlar11 glieri1i nasl geirdikleri, sosyal yaana iideki
yerleri ko11usuda bilgiler verebilecei11i dmcn. Ana bu beklentimde boa
ka.
Bu seyahataneln emi Osnali dnemide ayd bir aile iide barl
bir eitin alarak yeritirile bir hann Bursa gzlenlierini yastmasdr. Bir
Trk kadn tarafdan yazld tespit edile baka bir Bursa seyahatnamesi de
bulw11nanakradr. Bursa'11n nenli canilerini ve ziyaretgahlarn dolaan Faana
Faluisa Ha111111 Karaman ve Misi Kylerie g birlik evre gezileri de yapar.
Gezdii yerlerde grd kadnlarla k:ouur ve kerdisi gibi ola ha11mlarn
yaa1as1, oliar11 yaa1ts ile karlatrr. Bu deerle1dirnelerde bir ya1da
Aadolu kadlar, dier ya1da eitinli olmalarna ran1e1 toplunsal koullar
nedeniyle arzulad serbest hayat bula111ayan kadllar iki arada bir dereye ska1
yaa11alar111 yanstmaktadr. Okuyucularna "okuyan kadn" diye seslene yazar
baze "Ey okuyan kadn, kesin likle kesin karar verdiim iz bir eyden yine kesinlik le
men edilmenin tesirini elbette hissetm isinizdir. Ne kadar acdr deil mi?"cmlesi11de
olduu gibi onlarla derclemektedir.
Dier tarafta ii kadllar grdkte sonra haline kretmekte, ollarn
Allah katda daha nakbul olduklar dnmekte ve d1celerii yle dile
getirmektedir." Geri onlarlabizim hayatmz kyaslaynca bizim iinde bulundu umuz

refah ve rahatlk gzmde layk olduu dere cede kymet buldu ve A llah'a krler
ettim . Fakat baz hususlard4 on larn bize gre stn o lduklarn ve Allah'n rzasn
a lm olduklarn vicdanen tasdik etmek durumunda kaldm, 'aer. Aklamalarnn
x ll 1

1896 B a la r'nda Bursa

devan11da zeletiri yaparak, eitin li lcaduar1 Anadolu kaduar kars11da
bykle11n en eleri gereini u szlerle ifade eder: "Onlardan fazb: ob:rak iyi-kt
kendimizi ifade edebilmek erefine haiz olduumuzdan dolay kendimizi hemen dev

aynasnda grmeyelim. Kadndan beklenen zellik okumak ve yazmay bilmek deildir.

Belki o byk nimetten okuma ve yazmaktan istifade ederek kazandklar bilgilerle
faydal iler ortaya koyarak kendilerini dzeltmeleri ve evin saadet ve refahndan kendi
hisselerinden den ksmn yerine getirmek olabilir. "
Seyahat1an ede dile getirilen bu serze1iler ve itiraflar d111da bir de olaan kabul
edilm esi 1ede1iyle sz edilneyen a1cak kadn zgrl ko1usunda g1mz
artlaryla kyaslanam ayacak tespitler yapm ak da m mkn. B unlarda1 biri de
hanrnlar1 tek balarna seyahat eden em eleri. Yarm kii1in kin olduu belli deil
am a seyahac1a11ede be buuk kiilik bir seyahat kafilesi1den sz edilm ektedir.
Kendileri1e refakat eden B ursal Ha1n ile Fatm a Fahrn1isa Ha1m 1 is11ini
bilm ediin iz arkada dndaki iki kii ke1dilerine bu seyahat sresi1ce hizm et
ede11 kiiler aln al ki kendileri11de1 hi sz edilm iyor. Yi1e de bu seyalatin
m erutiyetin salad olanaklar erevesinde kadnlar1 hi deilse kendi balarna
sokaa kabildikleri bir dnende yapldna dikkat ekmek gerekiyor
.
Geirdikleri 1 1 g1 so1unda B ursay yeterice gezip ca1dklar1 dne11
gezgiUer kala1 gnlerini farkl yerleri grerek deerle1dirn ek am acyla d1
gzergah1111 deitirirler. B ylece 1egl'de bir gece ehri1 ileri gele1 bir ailesini
evinde ko1uk olurlar. B ursa'da hi sz etn edikleri ev yaa1as1da1 bu blm de sz
ederler. B u farkl gzergahta1egl' de1 sora trene binipznit' e gitm ek isteseler de
tren tarifesini tam olarak bilnediklerinde1Eskiehir'e de gitm ek zorunda kalrlar.
Fakat bu1dan ikayeti deillerdir. Aksire yeni yerler grnek ouar n em nur1 eder.
Az da olsa egl hakk1da da bilgi vere Farn a Fahrnisa Hanm Eskielir'i
B ursa'ya gre n ede1iyec ynnden daha geri kaln bir ehir olarak tanm lar.
Kalacak gzel bir otel ve yiyecek yen ek bulam azlar. Fakat hibir ey m orallerii
bozm ayacaktr. OUara gre ecraflarda grdkleri doal gzellikler katlandklar
her trl sk1tya deer.
Seyahatnan enin, yazarnn edebiyat olm as ve edebi bir m eti olarak
d1lp kalem e alm as 1edeniyle ar bir dili vardr. B u ar sluba dne1ni1
Servet-i Fnun akm n etken olduu aktr. Zace tefrika, ((Edibe-i zi iktidar
smetl Fahrnnisa Hanmefendi Hazretlerinin eseri ismet penahileridir." (Kuvvetli
edebiyatFarn aFahrn1isaHann 1 asaletli byk eseridir) bal ile cantlm a.r
Gnz dilinde arlalr ol1nas1 salanak ii olabildii kadar sadeletirm eye
dikkat ediln ekle birlikte zelikle betilliem elerdeki ar ssl c.iillieler yazar
slubunu ele vernektedir
. Osnauca n etinlerdeki bu ar ssl slup yaraana
gayreti baze yazar1 alara koudan uzaklalnasna ve kotuu daln asa
neden olnakcadr
. vg blrnlerinde ska rastlanan bu durun yazn akcln
xv

Giri
da olumsuz erkilenekce okuyucunu1 zorla1nas1a neden olmaktadr. Okuyucuyu
netinde11 koparacak bu saknca1111 yaa11mamas111a zellikle dik.kar ediln1irir.
Sadelerirne srasda dik.kar edile11 dier bir ayrnr, saar bilgilerini alarurka
saar dilimleriyle verilmi olmas 11edeniyle okurlar zama1 konusu11da aktla
uraananak ii11 saar bilgileri11in ya11a gnnzde kullanlan evresel saar
lsne gre saac bilgilerini11 verilni olnasdr.

Nezaket zdemir
23 Kasm 201 O

xv

Fatma Fahrnisa Hanm'n Dedesi Ahmet Vefik Pasa

'

Birinci Bln

8 a'ban 1 3 1 3 (Say: 42 - Sayfa :3-4) 24 Ocak 1896

Seyahac d1cesi beni her zana1 cezbeler. Harta seyahac1ame okunakra

aldm lezzer bile o kadar okrur ki gee1 ilkbaharda Hdavedigar Vilayeri'nde
gereklerirdiin kk gzel bir seyahatte1 aldn zevk ve keyfi.11, neenin
sadece zihinde kalmasa gnln raz olnad. Bu seyahari herkesle fkre11 olsu1
paylanak isredin.
Arcak bileniyorum, herkesin ruhen ve aklen rananen rand ve bildii o
mehur ve erefli ilk bakerclnizi rekrar alarnaya kalknak ve bu amala oraya
gidip gelerek gezi norlar1111 kaydernek zate1 ok iyi rannmas 11ede11iyle lzumsuz
olarak grlr n?
A

Aciza11e d11cen1e gre, her ziyarer edein gidip dn e kadar baka ise,
ziyarer ve grdklerii deerledirnekren meydaa gele11 kiisel dceleri de
o kadar farkl olur. Bu edele herkesin kendi grlerinde ve dncelerinden
bahsetnesi lzunsuz grlmemelidir.
re bu dceye dayanarak okumak fikrinin en fazla arzu edildii u mevsimde
okuya11 kadlar soba ve mangal bada oturup dilenirke, bir seyahat dcesi
ile l1arekere geirmek, k mevsimi11de bahar gstererek olar arrnak ve mutlu
eunek hen de seyahat sresice iide bulunduum ruhiyat kedimce ebedi bir
haura olacak bir ekilde ifade ermek iin aka sze balyorun.

1896 Bah.ar'da Brsa

Ahmet Vefik Paa'nn Saryer'deki Kk

kinci Bln

12 a'ban 1313 (Say :43- Sayfa:3-4) 28 Ocak 1896

Bu see isan aynn maysta bile kskana duygusu uyadracak bir gzellikte
getii sarn hez harrla11nakradr. Merak ermeyiniz! Hepinizin ok iyi bildii
ve beendii Bursa'nn gzelliii burada uzun uzadya izah edecek deilim.
Tabiar a olan airler ve doura air yereneklerie sahip esir1 yazclarn
kalenleri doan sosuz gzelliii a1lat11akra11, eserlerine yanstnaktan kedi i
kurtarabildi ni? Doay ifade edebilecel( br cmleler, keli11eler ve olarn
byl ifadelerii dda yazacak bir ey kald m ki bu aciz yazar, yok deilecek
derecedeki edebi yerenei airane bir levha neydaa gerirneye nuvaffak olsw da
yeni bir eser okusu?
indi byle bir ama ii kaleni eline alsam, yzlerce defa yazln, binlerce
defa okunnu eyleri kim bilir kac defa tekrar ermi olurun. Bu gereksiz rekrara
slubwnw yavanl da ekleince okuyalar, baslnasna vesile olalarn phesiz
usa ve yorgulul<la "Ey yazar artk bunlar kabak tad verdi" diye itiraz ermeleri
pek hakl grlr. Hem de asrlarda beri yerenekleri kabul ediLni ve ba srnde
rurula airleri mucize kabul edilecek derecede deerli enek sarf errikleri halde
hakkyla vasfladrmakra, ifade ermekren acze dtkleri, ok byk, deerli nesir
yazarn edebi almalar ve benzernelerle dzgn bir ekilde dile gerirdikleri ve
yazdklar halde laykyla rasvir eden.ediklerini dndkleri bahar nevsiminde
sz ede, isalara mutluluk ve hayr geciren birok eserde sora benim nisa
aynn bolluk ve berekerini rarife girinen biraz faydasz bir aba hatta cehalet
olarak deerledirilmez mi? Zare rarife hacer var m ya?
Bahar doal gzelliii krlerden baka grmeyen olmad gibi o ulvi gzellii
seyride haz duya kalbi yksek, kursal bir dnce ile dopdolu olup ''Sbhane
1

Nesir: Sanatl (edebi) bir ekilde yazlm dz yaz. Eski dilde "ina"

1896 Bah.ar'da Brsa

1nen tehayyara fi sun ihil ukul". cliyerek a knlk gsteren yaratln bir ferdin,
dnyada var olnas mul1temel miclir? Herkes hissiyau ince grl ve gerekleri fark
ermek yete1ei11e salip kiiler gibi olnasa bile en wnmadnz i1sa1lar bile o ho
mazara karsnda aknla derek "Kudret ve kuvvetine kurban olaym Allahim
ne de gzelyaratmsn" gibi szlerle hayretii ifade eder.
Akl sahiplerinde bu derece bir duygunun neyda1a gelnesi cabii deil midir?
nk Ta11r11111 ebedi ve ezeli bykl11 ve gcn grp, bt1 mahlukatn
icaac ve ibadeci, Allah' uygun sfatlarla a11nas ve bir yarauc olduu1a iman ermesi
phesiz Hazreti Davud Aleyhisselan' "Ya Rabbel Alemin sebebi hilkat mkevvenat
nedir?''3 sorusuna "Ben bir gizli hazine idim bilinmesini istedim mahlukat bilinmek
iin halk eykdim"4 alannda olan "Knt kenzen" 5 cevab ilahi alenir balangcn11
en doru aklanas olmutur.

Aeni bili11nek, tannnak ii11 va eden yaratc heybet sahibi Ce11ab- Hak
evre1deki varlklar1 kalbi1e eserde11, eser sahibi11e itikal hissi1i braknaz ru?
Sbha1allah! D11cem nerelere sevk oldu! Saadeti edebiletirecek bu nulteren
konunun yannda bizin konwnuz pek basit kalr. Binaealeyh biz yine hakknda
konuruunuz konuya gelelim.

2
3
4
5

Akllarn yaratlna seni tesbi h ederek hayret ederim

Ya rabbi yaratlmlarn ve alemi n varolu sebebi nedir?
Ben bi r gizli hazine idi m, dnyadaki varlklar bu bilinsin diye yarattm.
Knt Kenzen: Gizl i idim

Uncii Bln

16 a'ban 1313 (Say:44- Sayfa 6-7) 29 Ocak 1896

Gzel

bir

nisan

sabah,

sevgili

vatanmzn

gzelliie

gzellik katan

Boazii'in pek gnl ac bir yeride pe1cereden darya bakyordum. nmde

iki tarafl airae ulvi bir doa na1zaras vard. Bir tarafta, bu gzel beldeyi bize
bahederek bizi kedisine ilelebet mi11ettar brakan Koca Fatih'in, O al Sultan
Mehned'i11 ezici k.uvveti ve yiitlii11i11 ekilleuni gstergesi ola1 ve Boa.zkesen6
olarak isimle1dirile1 grlmedik gzellil<.teki kale boaz alt1da l<.ala11 ksnn
himayesie a.l gibi heybetli gryordu.
Bu uurlu ve kutsal nam ola kale ancak peygamberlere yakacak bir ekilde
ina edilmi olup sa.hili e1 u noktasda olan burlar, bedeleri ve duvarlar11111
arka taraf beyaz renkte ve gz alc bc1ln11 gsterdii hal ve manzara,
gzlerinizde hrnet, kalplerinizde heybet ve sebebi bili1meye11 derin bir hzn
hissettiriyor.
Dier tarafta eref ve au pek byi.ik olan Hazreti Fatih, Yldrm Bayezid'i
yaptrn olduu eskiden

"Gzelhisar"

olarak alan Aadolu Hisar'nn deiz

ke11arnda bulua surlaryla, Gksu' nu i ac zmrt renkli aalar arasnda.,

denizden kn bir periyi andra Dilara Kasr'n arasna rastlayan bir yerde
Allah' 111 ol de1nesiyle yaratlm bt11 varll<lar gibi ve Allah'111 kudreti11i11 e byk
delili ola Boazii'nde bir vapur gr11yordu.

girdegar" diyen yce kii Boazii'i grse kim

"Her varaki defter-i est marifet

bilir 11asl hayrete derdi.

Be11 b u gzel nazaray seyrederke ve karmdaki byk bi11alar1 hatrlatt

olaylar drke bir byk posta vapuru kalenir arkasnda grd. Allm
6

Boazkesen: Rumeli Hi sar

1896 Bah.ar'da Brsa

olduu zere etrafn kkl bykl kayklarla evrili buluuu Gliver'le7
kk ocuk arasndaki durumla bezeiyordu.
Vapur bulunduu yerin gzelliinden nest olmu da yrmee gc kalmam
ya da baka bir yerde daha kesilikle rastlayamayaca gzellii brakmaya
kyam1yornu acak vazife gerei zortlu olarak gianeye necburmu da burada
geirecei birka dakikay kar addediyornu gibi ar ar gidiyordu.
Evvelce de sylemitim ya, hagi eit ulam arac olursa olsu seyahati pek
severim. Hele o anda havann tenizlii ve gkyznn saf navi renk aydnl
iide ge klarn vurmasyla gl renkli para para bulutlar arasnda alemi
ssleye gein 11eeli ve parlak bir ekilde d11yay1 aydlaanas, denizin ilkbahar
uykusu11dan he11z uyarunam yalut kaiarta hkn sre11 sessizlii bozmaya
cret edeneyerek dalgalanmaktan korkuyornu gibi sklnet iide vapurun beyaz
kpkte bir iz brakarak ar ar uzaklanas bu gzel seyahat hakkda bei daha
da heyecaladrarak isteini yreinde artmasa ede oldu.
Sbhanallah! Gnde ka defa rasclad11 u manzarann indiye kadar b u yolda
bir etki neydana getirmeyip de o gn seyalat etmek isteimi krklemesi garip
deil midir? Her e ise isalarn bu ve bezeri durumlardaki tetkikii fizyoloji ve
psikoloji uzmalarua terk ve havale edeyin de szmde devan eyleyeyin.
-Ah! yle bir vapur seyahati, hele bu nevsimde e zevkli olur. Girit, znir,
Selanik gibi Akdeiz'in en gzel beldeleri az ve ok banz olduu ii seyahati
oralara kadar uzatmak bizce zor olnaya ve olabilecek bir eydir. celikle
babamn doduu yer olduu ii ikinci vatan olarak kabul ettiim Girit'e gidip
orada defedilmi olan atalarn kabirlerini ziyaret ederek hen maevi, hem
de o gzel ada1111 sylendiine gre pek eder yerlere nasip olan sihirli ve doal
gzelliii seyretnek suretiyle naddi olarak iki tarafl bir fayda salanak ok zor ve
yaplanayacak l)ir ey midir?
Nareciye bahelerinde eit eit limo ve byk portakal aalar ve kk
bir ocuun toplayabilecei derecede kk nandalia aalar buluduu
sylennektedir. Bu bahelerde aalar hazla rtlm ve sslen11i bulunduklar
koyu ve ak yeil atlas gibi dz parlak yapraklar arasda, hem tanane ve ksnen
yeni aln ieklerin kokularnu1 salmakta olduu hem de bir ksn henz han
olduu ii yeil ya da ak sar renkte bir ksn da tabii re11gi11e tanane erimi
ve olgulan olan ho kokulu neyveleri kokusu ile dolnu hafif rzgarl havay
teneffs ederek koklamak... Grnek, koklanak, tat almak ve dokunmak gibi
bt duytlarmzla birde zevk almak iin oraya gianek kaclalacak zahmet ve
7

Yazarn notu: Mehur bi r seyahat- muhayyele kitabnn kahraman. (Gliver: Gulliver'in Gezileri,
Jonathan Swift'in yazd, dnya klasikleri arasna girmi bir eser.)

Uncii Bln
klfete denez ni? diye d1ceye dalp, istekli olann elinde11 11e kurtulur, diyerek
hayalini genilettike geulettim. Bu konuda anszn meyda1a gelen hevesim
birden bire dayanlmaz iddetli bir arzuya dnt. Dndm byle bir seyahat
iin ihtiyacm olan ey validelerinin izninde ibaret idi.
Byk valideler8 genellikle torwlar heveslerine, bakalara zarar verneyen
fikirleri1e uygun hareket ederler. te bu dnceye dayaarak ve gveerek byk
validemi bu seyahatten men edilnene izi vermeyeceini nit ederek izi almak

zere hene harekete getim.

Bu neselede katlanlacak en byk zorluk izin almak ko1usu idi. nk validem
her iin so1unu ince ince hesaplaya1 bir karakterdedir. Sabit fikirli olmakla birlikte,
ramanyla pederimin yerire de sz sahibidir.
Karar verdii eye birok olasl d1erek, ice eleyip sk dokuyarak karar
verdii1de1 azni1den asla vazgemez. Bir konuda bir defa olmaz derse o ko1u
hakknda deiik bir lisanla dalli olur demesi mnkn deildir. te bu durumu
bildiim iin byle bir seyahate msaade etnesinden ziyade yasaklana ihtimalini1
daha yksek olduunu kuvvetle rahmin ettiim iin pek e1dieli ve dnceliydi11.
Bu 11ede1le olnaz kemesii az11a alnasa frsat vermeden ke11disini ikna etmek
ve muhalefet etnesi11i ergellemek ii nasl izi1 alnan lazun geldiini zihnimde
uzun uzadya tasarlayarak konuyu n1asip bir ekilde aum ve rica edip peinde
yalvararak isteini alattm. E11die1erinde 11aklynm gl dide. 9
Her vakit hayali hakikate tercih ederim. Yani gerekre1 istediim eye sahip
olduun zanan, hissettiim zevkten ziyade onu hayal eunekten utlu olurum.
Fakat valideni iddetli itiraz ile karlatm:
- Bedee bir takm eziyet ve zahnetlere maruz kalacana rahat rahat oda11da
otur da hayali1de arzu ettiin yerlere seyahat et demiyor nusw? Artk karakterine
gre ister ke1di1i okyanusun snrsz ve sonsuz dalgalar aras1da yuvarlanan genide
farz et, isterse1 saf sakin bir deniz yolculuu hayal ederek zevke dal. Netice olarak bu
konuda zevzekliklerden vazge de ne yaparsa1 yap demesi1 ni?
Ey okuyan kad, kesinlikle kesi1 karar verdiimiz bir eyden yie kesiW<le
men edilnei tesirini elbette hissetnisi1izdir. Ne kadar acdr deil ni? htimal
ki be1im ahnak olduumu d1rs1z. Fakat e yala syleyeyin, tatl tatl
ina ettiin biay hayal ederken, byle birden bire viraneye d1nesiden pek
znt duydum. Aklma derhal bir tedbir geldi. Byk validene mracaat etnek.
Onun beni koruyacana istediin bir eyden nen edilmeme izi vermeyeceide11
8
9

Byk valide metinde babaanne ve anneanne yerine kullanlmtr.

Gldide: gzmn gl anlamnda sevgiyi anlatan hitap sz
7

1896 Bah.ar'da Brsa

emin deil niyin ya! Validemin zeri1de bile etkisi pek fazladr. te yi1e bir mit
parlad. Hemen byk validemi11 ya1111a gidip birka kelime ile dncemi aarak
bu ko11uda validemde1 alamadn izi oda1 alarak, valideme 11saade etmesi
konusunda enir vermesini ca11 yakc ve etkileyici bir ekilde rica eyledim.
- Beyl1tde yalvarma, be11 byle enirler veremem. Bir kere ke1dii benin
yerime koy da hak. ver. Seni hi lzunsuz yere raraya g11dereceine ihrinal
verebilir misi11? Diyelim ki anne11 izi11 verdi. Bakaln1 be1 izi11 verecek miyim ki?
Demesi1 ni?
nidinin ramame aksine olan bu cevap, b u darbe daha iddetli geldi. Dilsiz
oldwn, kaldn. Lakin fikrimin e deri1 kesine b u kadar az bir za1na1da b u kadar
gl bir ekilde kaznan bu dnceyi 1asl aklmda1 karmal? re bu pek zor.
Son bir kez, zayf da olsa bir mide, cesaretsiz ve sknrl bir ekilde dncemi
sylerke1, valide dedi ki;
- Olnaz kzm, sana hibir vakit gnl rzasyla gir denen. stersen gir fakat
rzan olmamasna ranen bana kar gelerek giani olursun.
Valideye kar gelerek gitmek ni? Allah esirgesin! So11ra valideye itaatsizliin
reki d.nyaya air sorw11luluu yle dursu11

(Neuz bil/ah -Allah korusun- asl o

pek mdhitirya) vicdan1 ve nereye kasan dili1de11 kurrulnak nnk:n olmad

gibi azarlana, te1kit edilne korkusu ve hissinde ereye kap da kurtulayn? Ne
kadar kamaya alsam sonunda ii1e decein pimalk girdab deil midir?
Haydi, her eyden uzaklatm diyelim. zerimde etkisi pek ziyade ola vesvese
validemin kalbini krlmasnda11 dolay ceza olarak eitli tehlikeler ve maddi
zararlar1 benim ii her a hazrlamakta olduu11u her dakika hatrlayarak bu
seyahari1 ba1a byk bir zevk deil, byk bir azap verecei11e eni1in.
Elhandlillah ki o esnada valide u szleri syleyerek z1t1n sevi11ce evirdi.
- Akde1iz'de bir seyahat, ne kadar ksa bir sre de olsa yine olacak ey deil,
bari Bursa diyeydin olabilirdi. Cama min1er, hemen bu sz Bursa' ya girmek ii11
msaade olarak kabul ederek laykyla teekkr ercim.
Hi yoktan iyi ya! Hem azn kyneri11i bilmeye11 ounkini de bilnez. Kk
bir eye ka11aar erneyenin byk bir eyi ele geirdii zama11 bile kaaar edecei
phelidir. Zate1 Bursa ehri bein ii11 biraz genire yaa11n ho haaralara
sahiptir. ocukluk glerimin bir se1e gibi ksa bir sresi Bursa'da ok gzel bir
ekilde gemedi mi? airi

"Gemi zaman olur ki hayali cihan deer" diye aklad

zamalardan olarak, orada geirdiin gler en ufak referruaryla beraber zihnimde

yle yer etnitir ki anlatnaya kalksam epeyce sayfa tutar. 11ar nsnz, drt
yandayke gidiimi, getiimiz 11isa11 ay1da, daha dokuz ay 11ceki gidiimde11
8

Uncii Bln
daha iyi hacrlyorun.
Bu mesele zerie yap amz koumalar srasnda orada buluan bir lanm bize
refakac ermeyi ceklif ecri. yi hali ve ahlak1 tecrbe edilni olnas1a dayanarak
ceklifni byk bir memnuniyetle kabul ettik. Kolayca uygu bir seyahat arkada
da bulnu oldu. Hemen o gde icibare seyalac hazrlklara baladk. Artk
sevincimizde1 bir yerde duramyoruz. Neredeyse uacaz. Mnk1 olsa ertesi gn
vapura bieceiz. Hareket gn olarak belirlediimiz cuma g11e kadar bir engel
knasda korkarak heyeca1 ii1deyiz.
Valideler - Cann aceleiz ne Bursa'ya mays aynda gidilir. Havalar gzel ama
daha souk havan etkisi hkm sryor. Mays ba11a kadar sabretseniz olmaz
n? diyorlar. Tavsiyeleri pek makul ana bizde o sabr yok

. .

1 5 -20 gn daha kin

bekleyecek. Byle bir bekleyi bizim iin cidden n1a1gal aceinden kuvvet bir azap
olacak.
- Arzu edilen eye kavuma1 yaknl evk ve arzuyu, zleni aruryor. Bu
konudaki isteimiz malum olduu halde

1 5-20 gn daha bizi bu telal heyecanda

brakmak reva mdr? Buna gnlnz raz olur mu? Diyerek ve onlar bu hususta
raz ercik. Biz de onlarn gidi ve d ii cayi eccikleri

1 5 gn nddece raz

olduk.
Nihayec o byk bir istekle nic ederek beklediimiz ctuna sabah bir sevin
patlamas oldu. Yar sevinli yar nteessir bir ekilde veda ederek on iki
vapuruyla kprye10

i1dik.

(09.00)

Gnrk nnden bir sandala binerek Bingazi

Vapuru'1a ulatk. Sk bir poyraz esiyor, denizin rpcs zerimizi slatyor idi.
Merdive1lerde1 kp salo1da1 geerek alc karca bir yere yerleince genie bir
11efes alarak Cenab-1 Hakka krler eyledin. Ohllilih! Artk gid.enemek endiesi
kalmad denektir. Laki11 bu sre iide adeta sinirli biri olmuun da haberin yok.

1 2- 1 3 se11e evvel zmir' e byle bir kanarada girmi hacca bu kamaralarn alc
gzleride pek rahat yatn idin. Kutu gibi bir zellik bulduwn ii pek de howna
girmiti. Lakin imdi ocuraruyorum bile tavan buruma yapacak za1nediyorum.
Arkadana dedim ki;
- Fe11a halde sknt bast. Mnkn deil burada oturamayacam. Gvertede
neyi burada sklmaya cercih ediyorum . Binaenaleyh ice be1 gidiyorum .
- Be de yle haydi gidelim, dedi. Biz iki kii yukar kp salo1un iki tarafndaki
kadnlara nahsus bln kalabalka grdnzden st kactaki gverteye kp
drb11sz olarak etraf seyrecneye baladk.
1O

Galata Kprs

1896 Bah.ar'da Brsa

Hakikace11 ehrinizin bu blgesi1de grle1 hayacu1 ak 1e hocur. Boazii,
skdar, Kadky. Ada vapurlar1111 biri kalkp, biri yanayor. Mavnalar, kayklar
byk vapurun eyasn boalanak zere ceye beriye kouuyorlar. Kk
istinbotlar11 bacalarn devirerek baz gemiler yelkelerini irdirerek kprn11
alc11dan gemeye urayorlar. Re11garek sandallar, deniz kelebekleriin, bir ift
beyaz ka11aclar 11 harekec ectirm.esi gibi yolcu 11akliyle negul . Bu yaam yle
hareketli bir yaam ki, ibret alacak birok dnceye yol ayor. Biz bir carafcan
bwlar seyrederek, aramzda konuuyor dier caraftan da hretiyle ntenasip aziz
ve zarifvacanza doya doya daha dorusu dayamaya doyanaya byk bir dikkatle
bakyorduk.
Ah! Bu gzel n1emlekecin neresi birok anl carihi olay hacrlacmaz? Mesela u

Tophane ve Fndkl.

yle bir semci ki sca1bul'u fecli11de kar1da1 karya ekiler1

zincirden do1a1nay geirmeni nmk1 olamayaca1a karar verili1ce byk

bir gayrec ve yce bir himmetle hi olnayacak bir eyi, deizde hareket ecnek iin
yaplm genileri karadan yrcerek Dersaader Lima11'1a12 ulacrmas carilu bir
gerek olmasa, uydurulmu bir hikaye olduuna hkmedilecek bir eydir. Bu akl
almaz zor teebbsn bir Osnal hkndar, her zaman nuvaffak ola ve stlk
kazaa hkmdar Fatil Sultan Mehned tarafnda1 imkanlar erevesinde Cenab-
Hakk' n rzasa uygun carzda harekec ederek kolaylkla gerekleciii anlaclnas
dier ko1ulara da uygun dyor.
Baklarunz denizde ileriye doru y1lendiri11ce ehrinizi kurulduu yer
itibariyle ufka kadar birbirinden yksek eic eic kk ve byk bialar arasnda,
dayand kursal davec ile birbirine uygun dercesine ulvi vazifeyi l1aarlacarak
yksele 1ni1areler nazar dikkatimizi ve hrnetimizi celp ediyordu. Minareleri
hangi caniye aic olduklar1 cayi ve cahmi etnekte ike arkadan dedi ki

- Her ey pek ala ama vapur harekec halindeyke kbleyi asl cahnin edip de
nanaz klacaz?
- Pek kolay, gne ile pekala cayi edilir.

bir pusula dikkatimi ekti.)

(O aralk gvertenin zerine konulmu

te bir pusula. Mk1atsl ibresini her zana kuzeyi

gstermesi 1edeniyle vapurlarn rotas11 tayin ecmesine hiz1et ed.en bu aletin

faydalar11da11 biri de kbleyi gscererek amaz klalara yardnc olnasdr.
Pusula epeyce bir mddec konunalarmza sermaye cekil ecci. Kounalarmz
yle zecleyebilirin.
11
12

istimbot: Kk vapur-atana
Yazarn burada Dersaadet liman dedii yer Hali'tir.

10

Uncii Bln
Milacca 2000 sene nce, icac edilni olan bu faydal alec ililerce bilinip,
kullanln ise de Avrupa'da biliniyordt. Denizcilikce bir hayli ileri durumda olan
Fenikeliler bile cicarec ii gnderdikleri genilerin rocalarn kuzey yldz ile cayin
ederlermi. Pusulay bac alemi ve medeiyecie hizmec ve faydalar ok olan Araplar
reuniler. Avrupa'da kullanlnas ve inalac Flavour Yura isnide bir calyan
vascasyla Milatta sorra 13. asrda olnutur. O zamanda bu gilie kadar pek
ok zellikte pusulalar yaplm ise de e basit ekli bu vapurda olduu gibidir. En
byk faydas ve hizmeti de genide y tayini kousunda grlnektedir.
Karnzda grnen deiik nazaralar karsda dcnz aknlkla yle
bir sohbece dalnz ki saatin drc ( 1 1 .30) olduunu, vapurun ilk ddn
almasyla fark eccik. Vakcin nasl geciini farka varmadmz gibi dizlerimizi
ardu da sonrada hissedebildik.
kinci ddlcte vapurun iinde geel bir hareketlenme oldu. Artk herkes birbiri
ile vedalanaya, yolcular uurlanaya geleler etrafta pervae 11isali dolaan
sadallara bierek dnmeye baladlar.
Bursa yolculuu asl cara vapurlarnn haline benzemiyor. O vapurlardaki
yolcular uurlanak iin gele akraba ve dostlarn hzl ehreleri ve gzyalarna
Bursa vapuruda rastlanmyor. Bursa yolculara refakac edeler besbelli elennek
iin gelniler. Veda zanan gler yzle ve akala malarla neeli bir ekilde
vedalayorlar. Bu da ayrca ho bir grt oluturuyor.

11

1896 Bah.ar'da Brsa

Anadolu Hisar

12

D rdnc Bln

19 a'ban 1313 (Say:45- Sayfa: 3-4) 4 ubat 1896

Vapurunuz harekete hazr. Kapca ile yardmcs yerlerii aldlar. Kaptanlk

ne zor ve nenli bir grev. Koca genini gidecei yere selametle varmas oun
gce, kuvvecie ve dikkatine emanet. Kk bir haca yzlerce kiini hayaa
cehlikeye girnesi iin yecerli. Ya aceilik! O daha da becer zanederin. Velhasl
her ikisi de vehi111li ve hayal duygusu st kiilerin ii deil. Laki kapta1111nz
pek ehliyetli grnyor. Gerekli enirleri hem aaya, hen ileriye maharetle ve
srarli bir ekilde verdii gibi sk sk geriyi de kontrol ederke11 geniyi ileriye doru
dikkatle ylediriyor. ki vapur aras11da skp kala vapurunuzu bulduu dar bir
geirren karabilmek iin yirmi kadar adam Edremic Vapuru'11da bizimkie doru
dayanarak kuvvetle iciyorlar. Biz de bu gelini ada vapuru hareketi ii hala
isan kuvverinde yardm alnnas111 byk bir hayretle seyrediyoruz.
Bu arada buluduumuz yer kalabalklat iin orada daha fazla oyalanay
uygun bulnayarak bir sredir iddecli rzgara maruz kalmakca dolay sersenlemi
bir ekilde ve skntyla yerinize ddk.
re byle, dke kamaraya girerek skldka yukarya, vakit geirnek iin
gverceye karak zanan geiriyorduk. Vapur aa kca tabii iddeci arcan ve
kuvvetlee hava cereyan karsda srekli gvertede durabilnek mnk
olmadnda ksmen korunmu ve hanlara mahsus ola salou iki yanda
buluan gverteye geiyorduk Herkesi farkl bir biimde eckileye deiz curas
bende hafif bir ba dnmesi ve itahszlk eklide kedini gsteriyordu. Arkadam
hi eckileuneyip, sadece biraz korkuyordu.
Adalar getikten sonra mazara yeknesak bir hal ald. Berrak mavi bir sena
ak, terceniz, frcadan uzak bir deiz ve geni bir meydanlk arasda aalklar
ve zmrt renkli otlarla ssl birbirii ard sra dizili da sralar1da1 ibaret idi.
13

1896 Bah.ar'da Brsa

'

.
-

......
..
..

_.

..
.

f#

....

irketi Hayriye Vapuru

14

..

...

...

,.

Beinci Bln

22 a'ban 1313 (Say 46: Sayfa: 5-6) 7 ubat 1896

Yalz Bursa'n iskelesi ola Mudanya'ya yakn Bozburu'da vapurwnuz

birbirii takip ede bycek dalga ile yle bir arpa ki saki dev misali byk
genii, deizin sonsuzl
u ve kuvveti karsnda oyucak gibi kaldn bize
ispat eunek istedi. Varacanz yere ok yakn bir zamada byle hareket ederek
vapurumuzt ufak bir talta paras gibi hareket ettirmekle alay edercesine, eziyet
vererek akalat zannedilebilirdi.
Bursa'ya seyahatin deniz ksn eleceli deil fakat kara ksn pek ho olsa
gerekir. Biaealeyh Mudanya'ya dokuz buuk

(14.00) sralarda varrsak nadire

ele gee byle frsatlardan hakkyla yararlannak ii n erene binneyelim de araba ile
etrafunz rahat rahat seyrederek gidelin. Bursa' nn arabalar gei ve mkenmel

" Trene binerek gzelliine doyulmayaca belli o/,an yol/,ardan ku gibi

tup gitmekte mana ne?" diyerek yolu devan ile ilgili platlar yapyor duk. Hi

ladolardr.13

dnmyor idik ki isan niyet ve tedbir etneli ama Halik de takdir euneli ki
bir isteiniz gereklesin. Genellikle evdeki pazar arya uynaz. Nitekim yle
oldu. O sralarda salk tedbirlerine uymak zorunluluu nedeiyle Bigazi Vapuru
muayene edilmek zere Tuzla'ya uranak iin rotasda saparak vakit kaybetti.
Bir de Tuzla n de, doktora haber verilip muayee ernek ii gemiye gelnesini
bekleyerek epeyce duraklayp oyalad iin sonra da yolcular ot nnden birer
birer gemek swetiyle genel nuayee tamanlanncaya kadar epeyce bir zaman
kaybedildiide acak grup vakti Mudaya'ya varabildik.
Zate vaktin uygw olmay edeniyle araba ile gianek nnk deildi.
Fakat mmkn olsa bile meydanda bir araba bile grnmyor. Kck lokonocif
1 3 Lando: drt tekerlekli, iinde dingillere paralel olarak dzenlenmi karlkl iki oturma sras
bulunan, st alp kapanabilen ift krkl binek arabas

15

1896 Bah.ar'da Brsa

kendinde byle grltlerle ortal velveleye vererek tela artryordu.
Be buuk kiiden oluan ufack kafileniz, reisiin yledirmesiyle lokomotif
ile mteasip kk vago1lar1 bir konparrman11a yerlemi pencereden dardaki
yolcular telal hallerii seyrediyordu. Kimi eyasn kaybeuni, kini arkada
aryor. Kini bilet almak telanda. Bazs izdihandan bu1u gerekletiremiyordu.
Bir kargaa ki i1sa11da merhamet uyandryordu.
Bereket versin biz arkadamz ok hzl hareket etnesi sayesinde bir yer
bulup orurnu bulu1uyoruz. Kendi banza olsaydk imdi nerhamet duygusuyla
baktnz isalarn

iinde e merhan1et duyulacak a kn kiileri bizim

oluturacanz muhakkaka.
Nihayet acayip tre1imiz azna kadar dolu deilecek bir dereceye geldii zaman
halk byk bir ksmn da orada braknaya mecbur olarak yola kt. 14
Tren gzergahnda yedi kudreti1 iki tarafl zemine dedii al gelir1cik iekler
ile ssl zmrt renkli hal zerinde dzenli bir ekilde gayet sk ekilmi kk
dur ve zeytin aalarndan meyda1a gelni orrnacklaru gllere ferahlk vere1
nanzaras vard. Bu na11zara, bir ksn fstki renkte bir ksm da gl rengine d1k
yeil elbiseler giyi 1mi ocuklar1 1edi bir ekilde gezi1meleri1i adryordu.
Heyhat ki ksa bir sre so1ra yava yava kainat kuatarak youlaa1 karalk,
hayra1 olduu11uz o gzel manzaray kaplayarak gzmzden saklad. Bahsettiim
gzellik bu edele ok ksa srd.
Arkadama dedim ki:
-te size ibret almaya uygu1 bir hal. Sratli gittii ii gdz buralarda
crele geneye raz olmaz ike1, geceye lcalp buralarn gzelliiden tamamen
nahrurn kalp, ka1aatszlmz cezas grdk. Cidde1 i1a111al ki, l1angi
hususta olursa olsun tamahkarlk isaa mutlaka zarar verir.
O da cevap olarak:

-Ever, bu1da1 ders almakla beraber araba ile Bursa civarndaki kylere giderek
kaybecciiniz bu gzelliklere tekrar kavuuruz deil mi? diyordu.
1 4 Bursa Mudanya tren hatt 1 8 Haziran 1 892 tarihinde alm 1 951 tarihinde iptal edilmitir. Hattn
toplam uzunluu 41 .780 metreydi. Mudanya ilk istasyon olmak zere Bursa'ya doru Yrkali, Koru,
Acemler, Merinos, Demirta olmak alt istasyonu bulunuyordu. Trenin Mudanya-Bursa arasn 4-4,5
saatte tamamlad dnlrse hzn buradan kestirmek mmkndr. Yaval hakknda ilgin
hikayeler anlatlr. ocuklar tren yoku kmaya baladnda trenden iner evredeki meyva lardan
meyve topladktan sonra tekrartreni yakalarlarm. Kapalar'dan St Ahmet isimli kiinin Mudanya
- Bursa arasnda trenle yart anlatlan rivayetler arasndadr.

16

Beinci Bln
So1rada1 Muda1ya'da ok mu1caza11 eceller olduunu haber aldmzda o
geceyi orada geirip ercesi gn arzu ecciiniz gibi Bursa'ya gianediinize zldk.
Karanlkca bir ey gzkmyor. Bari size crei tarif edeyin:
Vago1lar Anadolu deniyolu vagouar gibi iki balarnda girile pek kk
eylerdir. Fakac sakn gr baknn.da1 onlar gibi zarifve salan zanneaneyiniz.
01uar1 ya1da adeta oyuncak gibi kalr. Vago11larn cavana doru kelerinden
ufak cahca paralar ile ivilenerek salanlacrldn da haber vereyim salamlk
derecesii auayz. Biz onlar gr11ce,

"Canm treri byle tahta paralar ile takviye

edeceklerine yolcular aldktan sonra vagonlar dardan demir eritler ik kucaklasa/ar
daha salam olmaz m?" diye aka yapmaya baladk. Birici nevkideki kaepeleri
hasrl, iki1ci nevkidekilerin znbal tahta olduunu grnce 1c nevki in ne
olabileceini epeyce dndk.
Ko1npartnanda1 komparcnaa geilebiliyordu. Arada buluna1 kaplar
kasalar11da1 daha kk olduu ii11 kah ieri, kah dar doru almakta ve
yerinde pek byk bir zorlukla durdurulabilnektedir. Pencere ap kapamak ii
ise kodktre bavurmak geliyor. Velhasl bir tre ki hemen dalp her paras
bir yerde kalacanda1 endie edilse uygudur. Raylarn kavisledii baz yerlerde
rren neredeyse devrildi devrilecek bir derecede arpld zan.alard.a arkadam
arln br tarafa kaydryor. Be1 bu halie gldke:
- Tre11i1 beim arlmla kedii deklemesi akldan uzak bir olaslk mdr?
diyordu.
Gryorsunuz ya geri darn seyrinden mahrumuz ana ieride eleecek
epeyce eyler nevcut.
Fakar skt iinde ve toza bulanam bir sevi1, cefasz bir sefa olmwas
felei11 yerie gecirdii eski bir aderrir. Bursal arkadamzn vapurda balayan deniz
runasda neydana gele11 rahatszl111 erende de devam eanesi bizim keyfimizi
karyordu.
Hele berim fazlasyla cau skan ey ncelikle iriayla ana telal bir ekilde
tedarik ederek hazrladun z zel ilalar evde unutmamzd. indi zavall kadn
tedavi edebileceimiz hibir eyin yanzda buluunayp bol bol zntnz
bildirmek dda elimizden bir ey gelmiyordu. Dtnz hatada dolay
birbirimizi eletiriyoruz. A11a ne faydas var?

yok. ,,

17

"

... Kaybedileni telafi etmenin imkan

1896 Bah.ar'da Brsa

Mudanya Tren istasyonu

18

Altnc

Bln

26 a'ban 1313 (Say:47 -Sayfa:S-6) 1 1 ubat 1896

Arkadan bu duruma gerei1den fazla nen vererek ke1dimi bo yere

zdn paylarcasna hatrlatyor. Ana yi11e de zavall kadnn hali1e zlmekten
ke11dini alanyorum. So11u11da arkadam bu duruma fkele11erek;
- Can, biz daha ocuklukta1 kurtulamadk n ki ha1nefendiler bu kad111
banza nusallac erciler. Ya11rruzda zacen bizi y1le1direcek bir bymz varke1
bunun 1e lzunu var idi. imdi bu halde biz mi onu gtryoruz, o mu bizi
gtryor, diye syleniyordu.
Benim yi11e filozofluum st11 geldi;
-Ana11 kardein sus. Szleri1i kada iittirne, hsm akrabayla iliki kurrnanza
olar ziyaret etnenize araclk edecek bu kiiye sknt vererek bizi bu ola11akca1
yoksun brakna. I-lem nademki bu d1yada cefasz sefa olnanas, cam bir istirahat
salaananas ge11el bir kuraldr, drsen zevkimizi11 byle 11ensiz eylerle
bozulnas1da1 memnun olmamz gerekir. Yine Ce11ab-1 Hakka krler olsu1 ya
biz rahacszlansaydk. Daha n iyiydi, dedim.
Ana ya Rabbi! Yol 11e kadar uzad. Tre1 yecerice hzl deil ni? Yoksa bize
rni yle geliyor? Koru stasyonu 15 de11ile11 111ahalde biraz duraklamada11 sonra
Acemler nevkii11e gelebildik. Laki11 o g11 pa1ayr olduu ii11 arabalar hep Yahudi
mezarl111daki dier istasyo11da copla1dl<larndan o istasyonda araba bulamayarak
tre11 ile yolwnuza devan etmee mecbur olduk. Biraz soua selanetle dier istasyo11a
1 5 Mudanya -Bursa tren yolunun ilk istasyonu Mudanya iskelesidir. lk durakYrkali istasyonu, Geit
Kprsn getikten sonraki durak Koru istasyonudur. Nilfer Kprsn getikten sonra Acemler
istasyonuna gelinir. Burada artk Bursa'ya varlm saylr. Bundan sonraki duraklar olan Ya hudiler
(Merinos), Demirta istasyonlardr.

19

1896 Bah.ar'da Brsa

vardk. Fak.ar orrada bir lando bile yok. Beyolu'un en mkennel la1dolaru1da1
sr o gzel arabalar bir rakm adi fayroa16 dnm. Zorululuk karsnda iki
faytona bierek Bursa' n ilkbaharda dileme yeri olup birok orel ve kaplcalarn
buluduu ekirge ismi verilen semte gitnek niyetiyle hareket ertik.
ekirge'de evvelce hretii bildiiniz Avropa Horel'i1e vardmz zama1 saat
zama saat 3.00 (22.30) idi. Hene1 iki od.a kiralayarak isrirahara ekildik.
Ertesi sabah cumartesiydi. Nisa11 8. G, saat o buukra (06.00)
uyandnzda gkyze hayat veren gein ala gibi klarnn oday
aydlattn grdm. Bursa Ovas'n gren pencereyi aca bahara ve krlara
doru uzam bir da burnu ve trl bir hava odaya dolarak ferallk verdi.
Gzellii ile bizi hayrere dre1 ova1n, akl koyulu eir eit yeillikler
arasnda g1ei1 aksiyle erit gibi parlaya Nilfer Suyu'1u1 ve tede beride
grnen krnz ve siyah daml beyaz evleri ola1 kylerin meyda1a getirdii gnl
aan ma1zara1n gzelliini sizde bir fikir oluacak kadar olsw1 tarif edebiln1ek
iin ya air ol11al ya da ressam. Fakat ne yazk ki aciz yazarnz o doutan gele1
yete1ekte1 de aln1akla kazanlanda1 da nahrumdur.
Uzu1 sre ke1dimi etrafmda grdn gzelliklere braktn. Bu gzelliin
karsda hayra oldun, hissettiin ee ve keyifle kendinden getim. Hele o
andaki duygularn hi sormay11z. Zira taif eanem nnk11 deil.
Otelde kaldn1z srece ufak dalar ve tepelerle evrili gei ovan1 rengarenk
gr1tsn seyrederke1 gzlerimiz mutlulukla parlad. G1ei1 douu baka
gzel, g1ei1 bat baka gzel. Hele sel1erde ovay eviren navimsi sisi1
zeri1den gr1en aalar1 safve sakin bir linada denir atn gemiler olduunu
zannettirecek ekilde yanltmas hayrete drecek bir eydi.
Otelinizi bulu1duu yer etraf seyretnek asndan gzel olduu gibi temizlik
ve dze1 as1da11 da mkemneldi. Fakat bizin gibi zel evlerinde yaamaya
alm kimseler iin otel alemi e kadar rahat olursa olsun yine de ho gelniyor.
Bi1aenaleyh sabah ilk iiniz bir ev aranak oldu. Cadde zerinde ev salibini
de iide oturduu bir ev bularak odasn kiraladk ve eyalarn1z l1eme1
naklettik. Bursa'1n evleri ge1ellikle atldktan so1ra direk ve kuaklarn arasna
kerpi vesaire ile duvar rercesi1e doldurularak ite ve dta svanak suretiyle
meydaa getirilni, sofalarn etraf ak olarak pek biimsiz yapln eyler ise de
bizim kaldnz ev yeni yapln olduundan stabul evlerie benzeye1 olduka
korunakl ve salamd.
1 6 Fayton: Krkl, drt tekerlekli, atl binek arabas. Tek veya ift atla ekilen faytonlarn krkleri
yan yarya ve ne doru kapanacak ekildedir, src iin n ksmda yksek bir yer vardr.

20

Altnc

Bln

Tannanz srasda ev sahibii yada dolay fazlaca geveze olmas ve

kavga eder gibi yksek sesle kounas, kendisiyle kounalarnzda ekigen
davrannaya mecbur olacamz ddrd ise de deme, yacak, sofra, mutlak
eyalarna kadar hibir eyi esirgemeyerek ralac eunenizi salamaya almas ve
bazen yenek hazrlanaya kadar yardn ecmesi endienizi yersiz olduuu ispa[
e[ci. Velhasl evide raha[ ectiimiz 11ispette kedisinde1 de nenu kaldk.
ekirge'deki ocellerin hepside havuz ve zel banyolar bulu1an hamanlar
olduu gibi kiralaa evlerin bazsda da cabii scak sular vardr. Souk suya
gelince Dya'da Bursa kadar suyu bol bir memleket yok[ur deilse yeridir. nk
daima akar su buluduu gibi ei[ ei[ akar sulara sahip evler de vardr. Yollarda
hene adn banda emeye cesadf edilir. Bu emelerin sular sokaklarda akar
gider. Faka[ hepsi iime uygun olnaya1 kaba sulardr. meye e uygun ola1lar
flar ile hayva larla tayarak evlere kadar getirip isteyelere satarlar. Lakin olar
da scabul'u memba sularyla asla kyas kabul ecnez. Pek ardrlar._
Hdavedigar Vilayeci'ni merkezi olan Bursa ehri [epeleri srekli karlarla
kapl bulunan 6400 kadem17 yksekliinde olan Kei Da'nn kuzey [arafnda ve
aa ecekleride kurulmu olup yaklak krk bin nfusa sahip[ir.
Hdavendigar Vilayeti ve evresi1in eski ad Biiliynia olup, hkmdar olan
ikinci Prusias Bursa ehrini nila[ta iki asr nce bir sebep dolaysyla ke11disi11e
snan Kar[acal nehur Hannibal'i izdii bir plana uygu olarak "Prtsa" isniyle
kendisie bake[ olmak zere kurmutur. ehir daha sora Araplar tarafndan
[ahrip edildii iin Rum mparatorlar surlar yenileyerek kuvvetledirmilerdir.
Kurduklar kalelerin harabesi hale ehirde grlnek[edir.
Nihayet Os11al Devleti' ni1 kurucusu Sulta Osman taraf1dan o sene devam
eden kuatna eticesinde olu Orha Gazi taafndan hicri 726 ( 1 326) tarihinde
tekfuru 30.000 alt kurtulu fidyesi vererek kale in aahtarlarn teslim edip
giunesiyle fetih gerekletirilmitir. Fethin hemen arkasdan Sulta Osnan' n vefa[
e[mesi zerie onun yerine Sulta Orlan tarafndan Bursa bakent olarak kabul
edilni, baketlik Edire'ye geiceye kadar o erefi korwnutur.
Hicretin 1272(1855) senesi11de neyda1a gelip ay devan ede1 deprende
pek ok cani ve binalar yklm olup arazi in sarslmas 11ede1iyle naden sular
mecras deitirip tamlardr. Gee yllar iide camiler ve bialar onarlm
harap ola ipek fabrikalarnn yeide ia edilmesiyle ipek ticareti gelitirilni,
civardaki pirin tarlalar kaldrlp bataklklar kurucularak mkemmel oseler
al11, eitli oteller yapln ve Btrsa imdi grnd gibi manur bir ehir
haline getirilni, ehrin imar kotsuda ehrin asl n fusuda ok gnelerin
17

Kadem :Metrenin te biri kadar olan uzunluk. On iki parmak uzunluu, yarm arn.

21

1896 Bah.ar'da Brsa

almalar ve l1 izneci 1e kmar.
ehir yz akn cami ile Osnal Sultanlarn kurduklar caniler ve alt
erefli hkmdar kabirleriyle be yz akn muteber ve mehur Zahiri 18 ve
Batni 19 tarikatlarna me11sup kiileri kabirlerinin bulunnasyla erefle11micir.
Ziyaret ecriin 11barek yerleri ve dier 11ehur yerleri aada olduu gibi ayen
aklamaya balyorun.

1 8 Zahiri: Zahiri mezhebine mensup olan. Zahiri Mezhebi:Kurucusu DavOd el-lsbehani olan, slam
hukukunun tek kaynann nasslar, yani Kur'an ve Snnet, olduunu iddia eder ve hkmler zerinde
re'yin mmkn olmayacan belirtir.
1 9 Batni Mezhebi: "Gizli olan eylerin i yzn bilenler" anlamnda kullanlan Batnilik kavramnn
ok geni bir anlam erevesi bulunur. Batnilik her zahirin bir batn olduu, Kur'an'daki her ayetin bir
yorumu bulunduu, bu yorumlar ancak Allah ile aralarnda gizli bir sr ve zel bir ba bulunan masum
imamn bildii gibi manalar erevesinde ekiilenir. Kur'an- Kerim'in zahiri, ak ve anlalr manas
olduu gibi, batni, gizli manas da vardr. Batni manas lazmdr. Zahiri, grnen manas lazm deildir
diyen tarikat.

22

Yed inci Bln

3 Ramazan 1313 (Say: 49- Sayfa 1-2) 17 ubat 1896

Gazi Sulra1 Osman ve Sulra1 Orha1 Hazretlerinin rrbe-i erifleri Bursa'nn

en yksek lokras olan Hisar'da ehri ve ovay kubak bir ekilde gren gzel
ve nu1razan bir meyda1dadr. Meydan ehre bakan ksnn uurum olmas
nedeniyle parnaklkla evrilni, orra ksnda bir saar kulesi ve bir adrva yaplarak
dzenlemirir.
Sulra Os11an'n mehur rrbesi1e girince hrmerle bakrm mbarek
kabirleri1i11 alr111da edebi uykusu11a yarn, ok rakdir ertiiniz, yksek deer
sahibi zaralileri douran bir yiitlii, neraer ve kuvveti sa1ki ca1lanm gibi
ziyarerileri1 kalbinde hrmetle ve sayg uyandryordu
Maevi huzuru kaya Sulra1 Osma1 Gazi bede birbiri ard1ca gele bin
rrl rarihi a uyandrarak ra Osma Gazi'in aralar Ouz Ha eslinden Trk
airetleri beyleri11den Sleyman ah Kayaalp'i11 corunu Ce11giz Ha11'1 erri1de1 ve
Tararlar111 hcunu11dan kurrarmak naksadyla varan1111 rerk ederek Rum diyar1a
sefer dze11leyip so11ra da Arabisra1'a girek zere Fuar Nehri'11i geerken suda
boularak vefar er111esine kadar d1celerimi geriye grrd.
Sora ou soylu nesli Errurul Gazi Bey'in kabile halk1da ke1disine rabi
olalarla beraber Sivas ovasna kadar ilerleyip orada Konya Hkdar Naeddin
Seluki Ordusu ile Mool Tacarlar1111 dehetli, savalar111a cesadf ederek
yararl1da bulu1a1 hasletler gerei cesur ve yiir bir ekilde bozgun hali11de
bulu1a1 Selukilere yardm ederek galibiyerin erefini11 011lar rarafna gemesi
zeri1e Stlra1 Naeddin Seluki rarafnda fedakarlklarn1 mkafar olmak
zere Donai Dalar ve Sr raraflar kendileri1e verilnicir. Vacar edindikleri
yere karlk Seluklu Sulrana kralar111 sunnak iin nr boyu1ca sadakar
gsrerni, yiir ve cesur olu Sulra Osnan dahi Seluklular amna birok
23

1896 Bah.ar'da Brsa

memleket ve kaleyi ele geirerek nuzaffer olnu meydana gele1 bu olaylarda1 ok
nemnu1 ola1 Konya Hkmdar Eskiehir Sancan onu1 istiklali1i tanmasna
alamet olnak zere hediye ermitir.
Daha so1ra yce Seluklu Hkndarl'nn so1a ermesiyle, olnas gerektii
ekilde ke1di kudretiyle istiklalini salayarak yce bir nana sahip olnas karsnda
gnden g1e artan kuvvet ve haneti sebebiyle Rum kom.uta1lar Osmatllar
kars1da geleceklerinden endie duynaya balanlardr.
Doruda1 savamaya kalksalar o asla11 yavrusu olan asla1111 saldrlar kars11da
kar koymaktan aciz bulu11duklar iin hile yoluna bavurarak Yarhisar2 l1akimii11
kzyla Bilecik Tekfuru'nun evlennesi1i frsat bilerek hasma1e bir takm gizli
dncelerle Osman Gazi'yi dne davet etmilerdir. Osna1 Gaziye sadk olup
daha sonra Mslman ola1 Harmakaya21 hakimi Kse Mihal, haberdar olduu
bu bilgiyi Sulta Osman'a bildirnesiyle, Sultan Osma1 d1e katlnakla birlikte

"El Harbu Hud'atn

kaidesi gereince tedbirli davra1arak birok askerini

sa11dklara koyup, sa1dklar ykledikleri hayvalar gdecek bir ksn yiitleri de

kadn kyafeti1e sokarak,

"Bu sandklarda deerli eyalar vardr" diyerek

hepsini

kaleu1 ii1e sokar.

Gece herkes yiyip ime ve ele1ceyle megul iken kaleyi zapt edip ktlk
dnetleri kazdklar kuyuya drnek suretiyle ke1 dileri1e uygun cezaya
arptrm ve o srada esir edilmi ola11 gelin Nilfer Hatu1'u Orhan Gazi'yle
evledirmitir .
Yine o esiz yeteneklerle vasfla1drlm ola1 Gazi'ni1 memleketler fethetmek
kabiliyetiyle yallnda bile devan ettikleri savalarda kazand al neticeler
dzeli bir ekilde olmasa da birer birer zihnimde im ek sratiyle akt. Gayri
ihtiyari bu v1 ve gururla gzlerin doldu. Kur'an'daki fetih ayetlerii okumaya
baladn.
Trbe11i1

ii1de bu

tesirler alt1da,

mrn

boyunca uutamayacam

dnce ve l1islerle, urada bir 1ebze bal1setmede geemediim dncelerimi

biraz cananlanak ve genilecnekle Osanllar balang deleri hakknda
aklann ola1 bilgilerin zn yazarak istifade ediln1esi11i salanaya altm.
U marm bu bilgiler lzumsuz grlnez.

20 Yarhisar: Bursa linin Yeniehir ilesine bal ky. Yeniehir-negl karayolundan ayrlan bir yolla
ulalan ky, Yeniehir'e 1 3 km. uzaklktadr. Osman Bey'in ocukluu bu kyde gemitir.
21 Harmankaya: Gnmzde Bilacik li, inhisar lesi Harmankaya Ky'nn bulunduu yerdir.Ky
200 metre ykseklikte yaln kayalan blen boazn nne kurulmutur. Kale ise boaz n kenarndaki
kayalarn eteindedir.
22 El Harbu Hud'a tn: Sava hiledir hadis-i erifi

24

Yed i n c i B l n
Sultan Osna' crbeside birok sulcarlar1 kabirleri olduu gibi ehzade
Alaaddi Paa'11n kabri de oradadr.
Bursa'n facil1i ve iki11ci padiah ola Sultan Orhan Gazi'nin Ti.irbesi'ne gelice
o da babas gibi yce ve rul1aniyecli, byk bir kahraman olup ehzadelerden Sultan
Orhan' olu Kasn elebi, Sulca1 Bayezid Vel i' in olu Korkud da ay111 trbede
gmldr.
Sulca11 Orha11'n Trbesi' de11 kckra so11ra demir parnaklklar 11nde
durarak aadaki ve ilerdeki manzaray uzw sre seyrecrik Ve bu gzel ve mbarek
yerlerin ruhen ve bedenen bahettii zevklere doyanayarak Bursa'da kaldmz 1 1
gn ii1de Hisar' tekrar ziyaret ercik.

25

1896 Bah.ar'da Brsa

Sultan Osman Gazi ve Sultan Orhan Gazi Trbeleri

26

S e h i z i n c i B l n

10 Ramazan 1313 (Say:51-Sayfa: 1-2) 24 ubat 1896

Orha1 Gazi'1in olu Murad Hdavendigar' n T.irbesi ekirge'de i1a eccirdii

byk, ssl caninin yanndadr. Ay1 yerde bir de imaretleri bulu1makcadr.
Ce111ecnekan Sulcan Murad 726(1 326) senesinde donu olup 761 ( 1360)
senesinde salca1ac cal1tna knlardr. Hkm srd 3 1 senelik zanan Rune
veAnadolu'da kahra1na11ca savaarak zaferlerle geirmi birbiri ard1ca gelen isabetli

kararlar ve tedbirleriyle Osnanl Devleri' 1i1 geilemesi11e ve ykselmesine pek

b yk hiznec ermilerdir.
791 'de ( 1 389) Kosova Sava'nda el1itlik erbecii imesiyle Bursa'ya getirilip
ekirge'deki trbesine def1edihnilerdir. Trbesinde saklanan baz zel eyalarn1
ya11nda o1larla beraber ziyaretilere gscerile1 drc parmak eni11de bir cahca zerine
yap1crla1 ve hilye-i erifi23 iere1 az gayec dar ie dikkat ekicid ir.
Trbe11i11 bahesi gayet ho nazaral g1l aa1 bir yer. Bahede bulwan
adrva11 ecraf1da 8 ca1e musluk vardr. Drdnde11 souk, drd1den scak su
akyor. Scak suyu1, adrvann iinde1 borular vastasyla geirilerek getirilnesi
normal ise de ilk nce souk akmakca olan bir musluktan so1ra scak su akmaya
balamas grenleri artmaktadr.

Gazi Hdave1dig:lr' 1 olu Yldrn Bayezid'n nurla1drln trbeleri

ehir d1da "Badat Yolu" denilen ssz bir tepe zeri1de i1a eccirdii cami1i1
yakn1dadr. Yldrm Bayezid 44 se1elik mrnde 1 4 se1e salcanac srmtr.
23 Hilye-i erif: Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) mbarek vasflarn anlatan manzum veya
nesir halindeki yaz.

27

1896 Bah.ar'da Brsa

Babasn111 yce eserini yecerince deerledirerek, byk bir gayretle nenlekec
fetihlerie devam ermitir. Sava zana11da ordwun bir ka1ad1da arprke gz
kanacra bir inek gibi anide dier kanda geerek orada da yiitlik gstermesi

" Yldrm"

wvanyla anlmasna nede olnutur. T

rbesiin bulunduu yeri

sszl pek ho ama dokuakl ve hznldr.

Yldrn Bayezid Ha'n olu ceetneka elebi Sulcan Meh11ed Ha'n
trbesi " Yeil" ismiyle tanmakta olup saac ve sslemeler asda nadir, belki
de emsali olnaya camiin yakda bulw naktadr. i gibi d da inilerle
ssl oldut iin

"Yeil TUrbe" isniyle

almakcadr. elebi Mehned'in nbarek

kabri tamamen zarif inilerden yaplm olup padiah hakimiyeti ve nahiyetini

aksettirircesie sayg kayadr. Etrafda bulunan sulca sadukalar rengarenk
inilerle kapldr.
Cani-i erifii ii kubbeye varcaya kadar tanane al rei iniler ile
gayet ho ve saatl bir ekilde ssleni olup ortasuda gayet ho bir adrva
vardr. Velhasl gerek nurlu trbe gerekse canisi zamann baydrln iareti ve
kendi mrleriin yz akdr.
En n klpesen c ziyaretiyi bile aklkca hayrece drecek ola bu eserler,
herkesi beeisii kazanacak bu zarafec, elebi Mehmed'in yaraclcan gelen
yiitlik ve cesaretini deilse bile a ycelcmeye ve nan baki lulmaya kafidir.
Mbalaasz olarak diyebilirim ki sadece bu nkemmel eserleri grnek iin buralara
gelinse bile seyrinden duyulacak zevk katlanlacak klfete deer.
elebi Sultan Mehmed Hazretleri 792 ( 1 390) seesinde donu ve 43 sene mr
srmlerdir. 824(1421) senesinde vefat etmitir. Hayr ve haseat iin alt
kadar, ilin ve irfan erbab kiilere de doscluk gsteren ve deer veren bir kiiydi!. iir
ve nesir24 ile ilgileirni. elebi Mehned Haren-i erife2; hac za1na1111da hediyeler
gndere ilk padiahcr.
elebi Sulcan Melmed'in olu II. Murad' trbesi ia ettirdii camnn
civardadr. O blge II Murad'n yce isniyle almaktadr.26 Nurlu mezarlar dz
mernerde ina edilmi zeri znrt rekli imeler ile kapl olup muhabbetli bir
sadelik iindedir.
Dounu 806 ( 1403) lm 1 452 tarihidedir. Yaklak 50 seelil{ mrnde

3 1 see saltaat srmtr. Saygdeer bir kimse ola babas gibi Osmal'nn
ykselmesine ok byk hizmetleri olmu, Avrupa ve Asya'da byk fetihler yapn,
24 Nesir: Sanatl (edebi) bir ekilde yazlm dz yaz. Eski dilde "ina"
25 Harem-i erife: Mescid-i Haram ya da Ravza-i Mutahhara olarak ta anlan anlan Mekkede'ki Kabe
ve Medine'deki Hz. Muhammedin mezarnn bulunduu yer.
26 Sz edilen semt Muradiye'dir.

28

S e h i z i n c i B l n
zaferler kaza11111 yapa slahatlarla byk. rakdir roplarruur.
Trbesi11in bahesinde Sulra Bayezid Veli Hazrerleri11i11 kardei mehur
Sulran Cem'i1 ve baz ehzadelerin trbeleri vardr. Ayrca kede bulunan kk
binada Sulra I. Murad ve II. Murad haremlerinde bulua Srp prensesleriin
sandukalar bulunakradr.
Cami-i Kebir ya da Ulu Cami olarak alan, ehrin orcasda 20 kubbeli iki
minareli olarak ina edilmi olar carni Yldrm Bayezid raraf11da1 yaprrlnrr.
Gayer kal11 1 1 srun zeri1e kurulnu ola bina bu srutlar zerinde fevkalade
byk ve gzel har levhalar ile sslenmirir.
Minber ve nihrab asr e nefis ve zarif eseri saylabilecek nkemnellikre
usra eli11de1 k111 eserlerdir. Hele ortasnda pek gzel bir fskiyesi bulLnan byk
adrvar1 carniye ruhani bir feraltlkla birlik:re gzellik ve iritlik vermekreydi.
adrva111 zerindeki cam ve demirden yaplm kubbe caniyi pek gzel
aydtlararak 11urlu bir aydlk veriyordu. imdiye kadar ina edilen camilerin hi
biriyle mukayese edilmeyecek derecede gzel ve ferah olar bu camiyi iki defa ziyaret
ederek erefie11dik.

1. Murad Soka ve Camisi

29

1896 Bah.ar'da Brsa

1
.

. ..

...

Emir Sultan

30

Dohz u n c B l n

13 Ramazan 1313 (Say :52-Sayfa- 2-3) 27 ubat 1896

En1ir Sulta1 ismiyle bilien Enir Mehmed emseddi'l Buhari'nin nurlu

ve nbarek trbeleri bir tepede kurul11u olup ok ruhaiyetli ve heybetlidir.
Civarda gayet gzel bir camisi olduu gibi birok mehur kiiin mezarlarnn da
buludlu bir kabristan bulunnaktadr.
Emir Sulta1 aslen Buharal olup, Bwsa'da yerleerek hak ve hakikati arayan
kimselere eicin vermi, kedini bu yola adam bir kiidir. Yldrn Bayezid
hazretlerii kz

Hundi

Sulta ile evle1erek padiah ailesi1e girmilerdir.

Olaast keranederi grlm alim bir mrittir.

Bursa'da ziyare tleriyle ereflendiin byk evliyalar ve sayg duyulan mehur
kiilerde1 birer birer sz etmek o1lar1 okluundan dolay haklarnda gereke
aklanalar

yapma!< sz

lzunu1da1

fazla

uzatmak olacadan

Hazreti

Peyganberi l1ayatn1 anlatan Mevlid'i yazan n1erhwn Sleyna1 Efendi'ni

kabri1de1 sz ederek bu bahsi bitireyin.
Sleyman elebi'nin defnedildii yeri ziyaretin tesadfe oldu. Bursa'
merkezi ile ekirge arasudaki yolu da taraf ta111ane1 nezarlktr. Her g
arabayla orada geerke etraf yeil parnaklkla evrilni, sade fakat gayet gzd ve
irin bir nezar dikkatimi ekti. Kime ait olduuu merak ediyordwn. Bir gn oradan
zellikle yaya olarak getin. Mezar birl<a basanaklk ufak nerdivetlerinden
karak tutku1 olduum o mezar11, nezar ta okudun. Meerse Sleyma
Efedi nerhum deil miymi? Bu tesadften o kadar nenu oldum ki o vakte
kadar okuduun Fatiha-i erifelerin kim bilir ka milyonucusu olmak zere
ruhua Fatihalar hediye ederek yoluna devan ettin.
Hakikace u nuhcerem kiini hakkyla ail olduu bu bahtiyarla e kadar

31

1896 Bah.ar'da Brsa

gpta edilse yeridir. Cenab- Rabbi Rahin Ekremi1 Mevlid'i1i1 vezi1li bir ekilde
yazlmas, yz biuerce azdan her se11e yi11elenmesi ve birok Faciha-i erif in tekrar
edilerek srekli armaan edilmesiyle yazar srekli dllendiriyor. Grteki bu
kadar yce ve byk mkifac bu ise bu yzden sahip olduu ve olaca maevi
saadeci e kadar byk olduunu dmeli
Scak ve nadenli sular Bursa' bac carafda olup geellikle birbirine yakn
olduu halde ayr ayr cins ve zellikleri vardr.

Yeni Kaplca- ekirge ile Bursa arasnda bir bayrda olup suyu kkrtl byk
bir hanamdr. ide byk ve yuvarlak bir havuzu vardr ki scak su aslanaz
rabir etcikleri bir mecradan ufak bir havuza dklp orada bye geer. Daima
akan kur1alar127 olduu gibi kuralar yada cacan yaplru birer yerli banyo da
vardr. Duvarlar ini ile ssldr.

Kara Mustafa - Yeni Kaplca yak1dadr.

Pek kk ise de gayec feral1 ve ho

bir kaplcadr. Uzunlamas1a iki ufak havuzu var ise de onlara havuz demekten ok
ba1yo demek28 dal1a uygu1 der. kuras olup suyu dier kaplcalar ile kyas
kabul ermeyecek derecede berrak, gm gibidir.

Byk ve Kk Kkrtl Kaplcalar

Bwlar da dierlerini yaknda

bulumakcadr. Havuzlar uzunlanas1a ve ba1yo gibi olduunda yzlecek gibi

deildir. Kkrtl Kaplcalarna ge1ellikle cilc hastal1a yakala1anlar gelir.

Kaynarca

Kaplcalarn iinde e1 ifals olnakla nldr. Fakat dierlerine

ispecle pek adi bir ekilde ina edilmitir. Yzlebilecek kadar bir havuzu vardr.

Eski Kaplca - ekirge'de olup suyu eliklidir. Bir Run nparacoru carafnda1
ina olunu ve havuzu zeri11deki kubbe direkler zerin.e ocurculmucur.
Kaplcalar e1 bydr. Yeni kaplcaya asla1az ve havuz kouswda cananen
benzer. Fakat dieri her ynden daha nutazan ve daha ssldr.

Armudlu - Eski Kaplca yannda olup arnuc eklide

bir havuzu vardr. Suyu

eliklidir.
Bu kaplcalar111 sular doal

scaklk.farnda olmayp darda1 souk su

ilavesiyle suyu1 zellii bozulmada soutulnulardr. Geri yerliler scak suyu

sevdikleri11de1 onlara gre cam isteile scaklkta ola su bizin ii yine de pek
scaktr. Kaplcalarn hepsinde odalar ve daireler vardr. Nisa'da yerliler, mays'ta
tedaviye ihtiyac olup da dardan gelenler kiralayarak kalrlar.

27
28

Kurna: Hamamlarda musluun altnda suyun birikmesi iin yaplm mermerden tekne.
Yazar burada banyo szn kvet anlamnda kullanyor.

32

Dohz u n c B l n
Fak.ar kaplcalara olabildii kadar erk.e1 gianeye gayrer ernelidir ki hen remiz
bulw1su1 hen de isrirahar edilebilsi1. Zira sonralar havuzlar pis bir su deryas
halini ald gibi hamam da kapdan bile baklamayacak bir dereceye geliyor. nk
Kaynarca ile Arnudlu'dan baka dier kaplcalar11 kadnlar ii1 hafrada birer defa
zel gnleri vardr. zel glerde Bursa'dan yerl iler ve gme1ler rakn rakm ailece
gelirler ve yenek yedikren so.ra ieri girerek akama kadar hananda gzel bir ekilde
ele11irler. 20 dalcika oyalan man11 bile bizde arpna ve bayg.lk hasl errii scak
yerlerde si11diri11 srasnda

uzw

za11a1 buluunak gibi salk kurallar1a ramarnen

zr ola1 bu durumu1 nasl olup da shharlerini olunsuz bir ekilde erkilemediie

ardm. Yalnz bykler olsa yi11e 1e ise. Hele ufack ocuklar, o1lar1 bu hale,
bu alka1la ramamen uyduu11u ikar ermek nmkn deilse bile b11yelerinin
msair bulw1duu aikardr.
Hamanda ykandkra1 sonra ufak bir souk algnl i1san birok hasrala
urarabilecei11de11 kedini korumaya pek dikkar ermelidir.

33

1896 Bah.ar'da Brsa

"'

Bursa Ziraat Mektebi (Numune iftliQ

34

O n u n c u B l n

20 Ramazan 1313 (Say:53- Sayfa 1-2) 5 Mart 1896

Hava o kadar berrak bir halde ki, o a1a kadar bulutlarn baklarnzdan saklad
Kei Da'1 bembeyaz zirvesi bile glmsyor. Gkyz saf bir derecede, hibir
roz zerresi bulanan rerremiz bir kalp gibi lekesiz nasnavi bir gze benziyor.
Gne parlak bir ekilde ilkbahar'1 yeryznde n1eydana gerirci gzle grle
bolluu zenie klar saarak alklyor zaediliyordu.
Bizim gibi o es11ada grnek ve geznekte1 baka bir ey d111neye11 gezgitlerin
byle bir g11de11 yararlanmak isteneleri tabii deil midir? Hene1 arabalara binerek
Karama1 Ky'nde29 bulunan Numue ifrlii'e gittik. Kaiat batabaa razelik
ve krpelie brnmt. Kaplcalarda gelen scak sularn yol ke11arndan yeillikler
arasnda beyaz dumanlarn savurarak akmas, leylekleri1 srlerle o geni ovada
seyrek admlarla dolamas, subalarda, aalklarda blblleri ho ve erk.ili
nameleri ve olarla

rekaber edercesi1e cvldaa d ier kular

ho sesleri, zmrt

renkli otlarla uzakta1 yabani iekler gibi grnen koyw1 ve kuzular yalutlauka
duyula1 hazin meleyileri cennet gibi bir dnya oluturmutu.
Ak bir arabada, etrafmz evire rengare1k tabiau11 neydaa getirdii koku
ve gzelliin etkisinde olarak Nilfer Deresi'in (Bursallar deyiiyle

" Ulu/er'')

zerideki kagir kprde11 geip dz ve urazan bir yolu rakip ederek Nunune

ifclii'n.e vardk.
Nwnu1e iftlii geni bir ekili arazi1i1 ortasnda olup 11de bulu11duumuz
zarifve salan kagir bina Ziraat Mektebiydi. Biraz tede ahr bi1as ve cer tarafta
evcil kular1 kmesleri bulunmaktayd. Hepsini gezdik. Tertip ve dzetlerii
alklanaya deer bulduk. nrizan ve tenizlik ne gzel eycr. Ahrlar ve kmesleri
bile gze ho gsterir.
29

Karaman Ky gnmzde Nilfer ilesine bal bir mahalledir.

35

1896 Bah.ar'da Brsa

Kwnesleri1 111de tavuklar11 gezi1111eleri iin tel ile ayrln bulw1an yerde
yine telde11 blneler yaplarak iine trl trl cinslerde kular ayr ayr k.oyulmutu.
Ve blme1i1 biri1de makine ile karla1 pililer vard.
Pili kara11 nakine rahcada1 yapln ufak bir sandk bykl1dedir. Sahip
olduu eknecelere yurnurtalar dizilir. zel ksmnda gaz ya11p kk haz1esi1deki
suyun harareti lazun gele11 s derecesi1e bulunduu11da 22 g1de pililer kyor.
Is gerei11de1 fazla olursa maki11e1i1 zeri1deki ufak kapak kalkarak fazla harareti
darya g1deriyor.
Pililer ktkta1 sonra analk vazifesini ifa eyleye1 bir ufak nakine daha var. O da
gaz ile srlm olup alt tarafna ko1ulan ve yere tenas eyleyen uha paralar kaar
hizmetini grmektedir. Kuluka naki11esi ara sra kuluka sesi bile karmaktadr.
Evcil kular ksmn seyrecmek bizi bir hayli elendirdi. So1ra ahrlar tarafna
getik. Teniz, havadar ve kl bar1aklar1da evcil hayvalar iki tarafl yemlikleri11
nnde sralannlard. Ortada siyahl beyazl byk bir boa nazar dikkatimizi
ekti. Mi1i ni11i buzalar okayarak aralarndan geip atlarn bulunduu yere
gittik. eitli ci1slerde arlar iki sral bala11m duruyor. Gelelerin kim olduunu
alayacaklarn gibi balarm evirerek, kulaklarr11 kaldrarak ve bize evirerek
bakyorlard.
Ksaca bug1k seyahatimizi1 ruhwnuzu okayc gzellii1den fevkalade
memnu1 olduk. Byle faydal ileri1 ilerlerr1eyi isteye1 padiahnza yakr bir
ekilde nenleketinizin her taraf1da yaplmasn temen1i ederek ekirge'ye
dndk. Dn yolunda iftlik arazisi iindeki bir tarlada altklarn grdOmz
mavi gnlekli bir ka kii adi rarn iilerine pek be1zeniyordu. Sa11rm
or1lar Ziraat Mektebi' nin rencileri11de1 olup dersleri11in uygulana ksrn111
gerekletiriyorlard.
ekirge'ye vardmzda akana daha bir ka saac vard. Byle gzel bir gnn
bir ksn11 evde geirmek istemedik. Arabadan inerek dalara doru gezintimizi
devan ettirdik. Dada dolaa dolaa zeri ve ya1lar rtl, 1 ak ola1 ve 1nde
orurmak iin birka tahra sra bulunan kk bir binaya kadar gittik. Oraya Kad
Kk de1iliyordu.
Ama1 Yarabbi! Bu ne ulvi gzellik. Salci Tanr baharn gzellikleri1 i datrken
Bursa'ya pek byk bir zellik bahetmi. Bu 1e bereketli toprak, e kadar eitli
bitkiler ve rengarenk iekler. tede beride ok sk olarak grlen da glleri
ve allar aras1da yeermi yaba1i nenekeler ve bizim tarafmzda11 bili1en,
bililffieye1 ieklerin geliigzel bir halde grn buralar1, bu da ve ieklerin
doal olduu1a i1anmayp, tabiat takli t ederek gayri mu11tazam bir ekilde

36

O n u n c u B l n
dzenleni bir bahe olduunu d1dryor.
allar arasda, aalarn dallarnda ten kulan1 ruhunuzu besleyen
arklar sk sk rastladmz menbalarn gnl okayc rltlar buray ok gzel
bir ekilde zevk ve evk iide bulunduruyordu.
Biz hen her biri Allah'n kuvvet ve kudretinin deli ola11 tabiatn gzelliklerini
aknlkla seyrediyor hen de pek bol grnen ve 11oumuza gide salep ve baz
soatl iekleri aklarla topra kazarak kkleriyle karyorduk. Daha so1ra
onlarn epeyce bir niktarn sta11bul'a kadar gtrmek zahmeti1e katla11dk ise de
hepsi kurudu ve emeiniz boa gir ti.
Gnei ufku hayret verici bir kzllkla boyanas artk bu ruhani zevk ve bede11i
negaleye bir son verip eve dn zana1111 geldiini hatrlatyordL. Gznz,
gnlmz bu gz alc gzellikteki yerde kalarak aresiz kk sevinli evinize
d1dk.

37

1896 Bah.ar'da Brsa

Setba, ipekilik Caddesi

38

O Bir i n c i B l n

27 Ramazan 1313 (Say: 54-Sayfa: 1-2) (12 Mart 1896)

Bir g de Bursa' nn pek yksek bir yerinde buluna Kasr- Hmayu'a30

gia11eye karar verdik. Artk be1deki sevi1ci hi sormaynz.
Kasr- Hmayun' a girmek ii tabii Setba Kprs'nde geeceiz. Oh' ne
saadet . . . ocukluk yllarmdan beri hasret ektiim o gzel yeri, o zn1rt renkli
ayrlar, tabii kayalar ve Kei Da1'11da1 eriyip i1en kar sular111111 beyaz kpkler
halinde dalgalar neydana getirerek grltl bir ekilde ak111 11ihayet tekrar
grecein ii1 ok sevi11iyordum.
Gerek o g, gerekse dier gnlerde Setba Kprs1de11 defalarca getin.
Hayret yllardan beri gznn 11nde11 gitn1eye11 o gzel nazara nerede?
Kpr1n indiki hali 1erede? Aralar11da asla bezerlik yok. Fark pek ok.
Acaba

zanan grdm bir baka kpryd de ocukluk hayalimde Setba

Kprs diye ni kaln? Yoksa o taril1te1 beri kpr deiikliklere mi uram.

Yahut geen zanan iinde farkda olnadan zihnimde o1a istediim gibi bir
ekil ni vermiim? Her 1aslsa indi grdm kpry, zihnimde ve gznde
canlandrdm ve can g11lden seyretnek istediim kprye benzenedii ii11
ok zldn. Daha sonra Gkdere zerideki dier bir kprde11 de getim ise de
hayal ettiin manzara orada da yokcu.
Demek ki uzu1 zamandan beri hatra111 sayfalarna nakolnu olan bu gzel
30 Yazar burada Hnkar Kk'n kastetmektedir. Yazar kkn yapl tarihini yanl vermitir.
Kasr- Hmayun: Gnmzde Hnkar Kk Mzesi olarak kullanlmaktadr.Uluda'n eteklerindeki
Temenyeri'nde, Abdlmecit devrinde av kk olarak yaplmtr. 1 859'da ina edilen kk, 19 gnde
tamamlanmtr. Abdlaziz ve V. Mehmet (Sultan Reat) de kkte konaklamtr Bursa ziyaretleri
srasnda Atatrk'n de konaklad kk 2003 ylnda mze olarak ziyarete almtr.

39

1896 Bah.ar'da Brsa

hayal canane1 veda eani. Arck bu hayali1 gerei1i bulnak iscei1de1 camamen
vazgemen gerekiyor. Vah vah!. . . Keke buray grneseydin. Bir gn olup ca o
hayali grebilmek n1idi daha cacl idi.
Nihayec araba ile birok yokularda1 karak Kasr- Hnayun'a vardk. Bu
kk ufak bir kk olup 1260 ( 1 84 5) hilafecin sal1ibi padiahnz, ce111ecmekan
Sulcan Abdlnecid Han Hazrecleri' i1 Bursay ziyaret edecei duyulw duyulnaz,
burada bulu1an bir kk sacn al1arak, yerine hep beraber 18 g1de u grlen
kk yapln. Kk1 korumas11a ze11 gsterildii ii11 hala sala11 durumdadr.
Buran doal gzellii ehre ve ovaya hakim alnas, kke ayr bir gz alc
gzellik karyor. Hele bir caraf111da dzetlennli olan ufak bir bahede rahnine11
25-30 cm apnda berrak bir suyun daina akar vaziyette oLnas, gnei11 klar1n
yansunasyla billur gibi parlay doyulur bir manzara deildi. Bu su Bursa'da
"Gm" ve "Yei"31 ismiyle anla e gzel sularda1 biri ini.
Geri srabul'un memba sularyla kyaslanmas nmk deil ama iimine bir
diyecek yoktur. Hele saflk ve berrakl yabanc gzlerden saklamak istiyormu
gibi, bu suda koyulan bir bardan dnn ince bir rt ile kaplann gibi olmas
suyw soukluunu anlacnaya yeterlidir.
Bu cepede1 ehri seyretmeye koyularak azar dikkatimizi eke1 bi1alar111 eler
olduuu ve kinlere air olduuu belirleneye ve cahmi ecneye alyorduk.
Uzakca grdmz yeil boyal bi1a1n 11e olduuu Bursal arkadanza sorduk.
eyh ftade Hazreclerini nurlu trbeleri olduunu syleyice, o civarda o kadar
dolaanz halde, bizi her zanan ziyana uraca unutkanlk nedeiyle ziyaret
edemediinize o kadar ok zldk ki, be bu kouda ke1dini affedemiyorum.
Arkad.an da kabahati Bursal arkadanza atarak diyor ki:
- Ha1i nemleketiizde siz bize yol gscerecekciruz? Arkadamz sizin
klavuzluwuza hacet brakmayacak surette sranbul'da ald bilgilere gre larekec
ederek seyahatimizi planlad. hreti ikici, nc derecede kala zevaan bile
yerlerini gezdirdi, gsterdi. nsalk hali eyl fcade'yi unuanu. Hi olmazsa onu
da siz hacrlacnal deil nliydiniz? indi de ge oldu, gidilmez.
O da cevabe11:

-A hancn, be insan deil niyin? Ben de uuccun. Hen de siz yeni

geldiniz ana Bursa'y benden iyi ca1yorsw1uz. Yerli oldu.um halde hi grmediim
yerleri siz bana gscerdiniz, diyordu.
31 Yeni: Bursa sular hakknda yazlm kaynaklarda bu isimde bir kaynak, bulunamamtr. Ancak
Temenyeri'nde Yeni isimli bir kaynak bulunmaktadr

40

O Bir i n c i B l n
yle ya, ke1di drmz haray bakas111da aramaya 1e hakknz var?
Elimizde

"Gldeste-i Riyaz- rfan"32

gibi bir rehberimiz var ike1 biz unucLrsak,

zavall kad1 u1ucmu ok mu? Bursa' nn her cihetini ca111yornu, ayp m?

sranbul'urnuzda gezmeye, grmeye deer az yer mi var? Hepsi1i biliyor ve geziyor
muyuz ki? re byle bir merak ile baka bir rnenlekere girnek isreriz de kendi
ehrirnizd.eki ziyarere deer yerleri grnekre ve gez11ekre11 ne vakit istesek gic11ek
mmkdr d11cesi bizi her zama egeller.

32 Gldeste-i Riyaz- rfan Vefeyat- Daniveran- Nadiredan. smail Beli'in eseridir. 1 1 35/1723 ylnda
Bursa'da tamamlanarak Lale Devri sadrazam Damad brahim Paa'ya (. 1 1 43/1730) sunulmutur.
Gldeste, Bursa'nn fethinden tamamland tarihe kadar geen yaklak 400 yllk sre zarfnda
Bursa'da yetien, yerleen, vefat eden Osmanl sultan, ehzade, vezir, mutasavvf, alim, air, musikiinas,
hattat. nakka, meddah ve tabiplerinin biyografilerinin yan sra; air olanlarn da iirlerinden rnekler
verr.

41

1896 Bah.ar'da Brsa

Bursa'da Flatr Fabrikas

42

O n k i n c i B l n

11

evval 1 3 1 3 (Say: 55-Sayfa: 3-4) 26 Mart 1896

Bayr alt banda braktmz arabanza binerek Bursa'da ok fazla buluan

ipek fabrikalar111da11 birine gittik. Ufak bir merdivenden karak girdiimiz yer
uzunlamasa bir salon olup orras1da batanbaa ipekleri sarld alet bulunuyordu.
Aletin 111de kadnlar iki carafl dizilniler ocuruyorlard. 1leri1de, iinde scak
su bulu1an lee11leri1 ii1de1 elleriyle kozalaru ucu1u devanl olarak ipek sarar1
alece veriyorlard.
Dier birka kadn kozalar iide scak su bulw1a1 leelere koyup al
sprgesiyle alkalyorlar, kozalardan ipek ular kp sprgeye sarldka coplayp
dier kad11lar1n leenlerine brakyorlard.
Yap1la1 ileni byk bir dikkatle seyretciin1i gren bir ii kad dedi ki:
- Ha1n, eldiveni11izi karp da u suya parnauz soksaz ya, scak m,
souk mu alars111z.
- Biliyorun, zavall kadn ellerii lali suyun e derecede scak olduuu
alaayor, dedin.
Hakikare zavall kadlar elleri1i1 derileri buruarak navinsi beyaz bir renk
alm ve alr1da1 krmz krmz danarlar gzkmekteydi.
Ah zavalllar cidden ayan nerhanettirler. Be-on dakikalk bir oyalamadan

sktya derek alel acele darya knaya can atamz bu scak yerde koza
bceklerinin yayd nefrec edilecek koku ii11de ve elleri fevkalade scak bir suyu11
iinde her gn almaya malkwn olnak acnacak bir hal deil nidir? Onlar b u
yorgunluk ve glklere dayannaya sevk ede11 kuvvec gei1nek ii1 almak
necburiyetiden baka 11e olabilir?

43

1896 Bah.ar'da Brsa

''Bt kadar
zahmetli ve gii bir hayat yaamal.arna ramen bunlann arasnda acaba mesut
ve mutlu o/ani.ar var mdr?" diye d1rken saili bu durumu aklanmas
Velhasl halleri be11i ok zd ve dil<l<:atin i ekti. Kendi ke11dine,

iin gereklemi bir olay gibi, imalarhaneni br ba1dan parlak ve neeli

bir kahkahann arkasndan gzel bir sesle sylene arky duynak endie ve
kararszln1 cevab oldu.
Zate dyada bahtiyarlk nedir ki? 11sa11n bulunduu halde1 ho1uc ve raz
olup kedisii bahtiyar hissetmeside ibaret deil mi? te bu biarelerde bu hale
ve yere alnlar da ho geliyor. Biaealeyh demek ki bahtiyardrlar.
Geri onlarla bizim hayatnz kyaslaynca bizin iinde bulunduumuz refah
ve rahatlk gznde layk olduL derecede kynet buldu ve Allal' a krler ettim.
Fakac baz hLsuslarda onlarn b z
i e gre st olduklar11 ve Allal1'111 rzasn alm
olduklar vicdaen tasdik ermek durunu11da kaldm. nk geimii salamak
iin el e11ei ve al111 teriyle yaplnas haran olmaya ilerde olduktan sora
alalar ok takdir ederim. Erkekler olsw1, kadlar olsu beim nazarmda
isalar kadri ve kymeti pek deerli olup emek gsterdikleri lde ycelirler.
Bilmem siz bu dceyi asl karlarsnz?
te olaru bakasna iltiya gscermeksizi kedi almalaryla gei neleride
dolay bizde1 stn olduklarn d1yorum ve fikrimce diyorwn ki:
Biz olara gre neyiz ki? Bir sw cenbel ve rahaaa dk bir ekilde evlerde
oturup;

" bz
i az, bizi doyurun ve elbisesiz titriyoruz bizi gi,ydirin, " diyoruz.

Bari

bizi byle rahat ve bolluk iide yaatanlara kralarnz olarn saadetlerii

salanak iin almakla ve gayretle gstersek. Bize aic ola iler ve neseleleri gzel
bir ekilde yerine getirsek yine iyi. Fakat erede? Tabiaan kada ykledii grevleri
bir bir srtnzda attk. Onlar hala grevleri kabul edenler azlkta kald. En zor
ve yorguluk vere fakat pek cad bir greviniz ola ocuk baknda bile, olar
dourdukca henen sonra scae ve ocuk bakclarn kucaa ceslin ettik. Sora
da srasyla dad, mrebbiye, retne ellerine teslin ederek yakay kurtardk!
htiyacnz ola her ey iin alm eitli naazalar ve terziler enrimize amadedir.
Bu nedele kedimizi diki ve biki gibi zahmetlerden de kurtardk. ok enli
ihtiyalarnzda olan yenek piirne ve buyur edilmesi
i ii de alara braktk.
Dier hiznetleri de cariye ve hizneclclrlar yapyor Bize e kald? Yaplan bu ilere
dzgn bir ekilde nezaret eanek ve y1et11ek deil mi?
Bu kadarck bir hizmet de nedeiyeti gelitii lkelerde kadlara ok
grln, Avrupa'da

avukatlk, doktorluk, mhendislik gibi erkeklere zg

ilerde hizmete yeltnek ise kadlarn ev ilerine nezaret etmesii imkansz hale
getirnitir. Sabahtan akama kadar evii dda megul olar bir kimseni akam
yorgun gelip de ev ileri ile n.egul olnas nmkw ndr? ki karpuzun bir

44

O n k i n c i B l n

koltua snayaca pek cabii deil mi?

Hazr sz sras gelmiken insafl bir ekilde iciraf eyleneliyiz ki: Asl eref
ve a1 sahibi kadnlar vazifeinas ve devaml alan Mslman kadlara aictir
ki, giyecekleri gmlei bile panuunu kendileri bker, bezini ke1dileri dokur.
Kedileri bier ve yine kendileri dikerlermi. Sslemek iin bizim gibi maazalardaki
hazr da telalar, fistolar sacn almayp kendi elleriyle oyalar yaparlarm. Balarnn
ss dahi haberiniz olmadan servetinizi Avrupa'ya eken - hayr ya1l syledim
paranz Avrupa'ya su gibi akta1 kurdeleler, da1celalar, tller, bo1cuklar deil,
ke1di yaptklar zarif oyalar ini. oraplarn bile ynleri1i ke1dileri eirir, yine
kendileri rerlermi.
Gsterii gzlerimizi kanacra1 Avrupa'da 11ayrecle karlanp takdir grp
salo1lara koyula evreler, havlular, kuaklar ve saire bile hep onlar1 becerikli
ellerini1 eseri olduu iin arak otlar1 abalar ve almalar i1kar edilmeyecek
derece ortaya kncr.
Bu kad1lar, hayatn akn1 delili ola ocuklarn yecicire deneyimi11e
sahip olup onlar bytetleri1 bildikleri 11ice zahmet ve zorluklara dayanarak bizzat
ocuklar11 da bakp bytmler, anelik grevleri1i de yerine gecir11ilerdir.
Fakat h.epsi salam vcutlu olup zamanmzda ok fazla grle1 si1ir
hascalklarda1 uzak iniler. Denek oluyor ki, fikren ve bedee negul olnalar,
kendileri1i zecek kuruntular yapacak kt eylerle zihitleri1i negul ermeye ve
bu1u soucu olarak meydana gelecek emsiz hastalklar vcutlar dinleyip
hisseaneye mani imi. Zace1 ite bu neguliyetin yokluu ile beraber herkes sinir
hascalklar1a yakaland. Bu durum edeiyle de bizden sc1 olduklar gibi daha
da m ucluyntlar.
Ever, itiraf etmeliyiz ve itirafa necburuz ki, imdi biz kedii daha gelitirmi
kabul edildiiniz halde meziyette otlar ok geriside kaldnz gibi kadtlar
yapmas gereke grevlerin gzel bir ekilde yerine geririlnesi kousunda dahi
otlarn topuklarna varanayz.
Otlardan fazla olarak iyi-kr ke1dinizi ifade edebilnek erefne haiz
olduunuzda1 dolay kendimizi henen dev aynasda grneyelin. Kadndan
beklenen zellik okumak ve yazmay bil11ek deildir. Belki o byk nimetten
okwna ve yazmakca istifade ederek kazadklar bilgilerle faydal iler ortaya
koyarak kedilerii dzeltmeleri ve evi saadet ve refahnda kedi hisselerine
den ksn yerie getirmek olabilir.
Heyhat! Yazna yetenei ve okumaktan faydalanmak yle dursun elindeki kan
parasn1 kymetiri takdir eunekcen aciz nicelerimiz sahibie Allah'1 pek byk
bir ihsa o hayrl aleti suiiscim.alde bile ekirmiyorlar.
45

1896 Bah.ar'da Brsa

ekirge Meydan

46

O
18

evval

1313

(Say:56 - Sayfa: 2-3)

Uncii

Bln

Nisan 1896

ehri1 iini ve evresini bu kadar gezdiimiz halde Muda1ya'dan Bursa'ya

gece gelirke1 karaukta etraf seyretnekte1 nahrwn kalnz bir trl telafi
edemediinizi dnyorduk. Hele arkadam bu konuda diyordu ki:
- Hani inendiferdeki kararmz? Araba ile bir kye kadar giderek
seyredenediiniz gzellikleri orada telafi etmeyecek miydik?
- te, Karanan Ky'1e gittik ya!
- ekirge ile arasndaki mesafe eyrek saat bile olduu pheli olan mamur
bir iftlie git11ekle kye gitmi oluyor nuyuz?
Arkadam hakl buldum. Mede1i bir iftlik ile adi bir ky hi ayn olur n1u?
Gider hen uzakta1 l1ayalimizde pek gzel bulduumuz ky hayat1 yakndan
grp ta1yarak zevkli bir fayda salan oluruz hem de u hayra11 olduum uz
gzel ova11111 nazarasn yak11dan doya doya seyrederiz diyerek henen gitmeye
raz oldwn.
Byle uzak mahallere lando ile gidilirse tabii rahat edilir. Fakat landoyu ya
akamda yahut sabahleyi11 pek erken tedarik ermeli byle ge vakit ekirge'de
lando buluanayacadan aresiz bir faytona binerek cede pek nerhii
iittiimiz Misi Ky'e33 girmeye 11iyetle11erelc hareket ettik.
Ge olaca parlaklyla d11yay1 11ura gark ediyor, fakat neydaa getirdii
scaklk nevsime gre iinde buluduunuz ak arabada bize rahatszlk verecek
derecede deil. Acak ese rzgara kar bizi mekten koruyarak snmaruz
salyor.

33

Misi Ky, gnmzde Gmtepe Ky olarak isimlendirilmitir.

47

1896 Bah.ar'da Brsa

Daha 1ceki blmlerde rarif ernelcre1 acze drn rrl rrl rabiar
gzellikleri aras1da bir hayli yol aldk. Fakar arabamzn atlar pek terlemi ve
yorulmu gibi grnyorlard. Bu bizin dikkatimizi ekti. Merha11ec duygularmzla
bu iki hayvan bu kadar yorduunuz ii11 zlerek 11eredeyse o g11k gezinri
progrannzda1 piman oln1a 11okcas111a geldik. Nihayet arkada11n dayanan1ad:
- Zavall 11ayvanlar, pek acyorun. Ben inersen yklerii biraz hafiflerni
olurum da o lcadar zahmer eknezler, diyerek araban1 alak ol1nas111dan isrifade
ederek durdurmaya lzum grmeksizi yere atlad. zellikle krda yrmeyi pek
severim. 011u11 arkasnda ben de atladn. Arabamz yava yava uzaklayor biz
de yryerek 011u rakip ediyorduk. Arkadam pek beendii baz da ieklerini
coplayarak bir demet yapyordu. Herkesin bir merak var ya be11de olar saplarnda1
ayrmaya bir rrl kyamayarak yal111zca gzelliklerini seyreanekle yeriiyorum.
G1e ran repe noktasna gelni ve scakln gerei gibi hissettirmekte
olduu1da11 arabada brakrnz Bursal arkadaa elinle iaret ederek
emsiyelerinizi yere acmas11 syledin. arecini anlamayp, ke1disini ardmz
m sand yoksa o da bize kaclnak m istedi bilmen arabadan atlamaa davra1d. Bir
de e bakay11? Zavall kadn yere yuvarlam, tekerlek zeri1den geiyor. Aman ya
Rabbi! Halini nnkn deil tarifedemen. Gayri ihtiyari bir lk atarak komaya
baladn . Ana ne endieli yry!
Kadu grneye dayanamayacan kr bir halde bulwnas ihrinali
admlarn geriye doru ekiyor, hali1i bir an evvel grmek nerak da bilakis ileriye
sevk ediyor. te bu iki zorlaya kuvvet aras11da konak derecesinde bir sratle
ilerliyordun. Ak mor renkli bir salep ieini eli1deki yaba1i iek demeci11e ilave
ermek zere kopar111ak ile negul olduuda1 olaydan haberi olnayp halimde1
rke arkada11n hen benim ardn sra kou.yor hem de "Ne oldu Allah'n seversen
diye durunu al<lanan istiyordu.
- Ne olacak, kadn atlayayn derke1 dt. Tekerlek zerinden geti ya
tehlikeli bir halde ise yahut bir yeri krld, inci1diyse Ah be1 sebep oldum, keke
emsiyeleri isceneyeydim, dedim.
.

- Hayr, siz deil asl be sebep oldwn. Zira arabada evvela atlaya bein
diyerek bei teselli ediyor, ilavere Ana ya rabbi! Bu kad11 bizim bamza bir i
getirecek 1csnden Allah saklas diye syleniyordu.
Kad11 yana vardmzda dt yerden kalmt. Onu ayakta gr1ce
zncn cam tersine derek sevi1din. Neyse ki d tehlikeli bir surette
deilmi, tekerlek elbisesinin zeri1den gemi, uzaktan yatllkla vcudu1un
zeride geti zaermiin. Oh! Elhandlillah rahatladm. Harca arkadanla
48

O U n c ii Bln
aralar111da gee1 u ko1umaya glecek kadar ke11dime geldim. Arkadam, tuhaf
bir ekilde diyordu ki:
- A ihtiyar ocuk! stesinde1 gelemeyecein eye ne teebbs eder de l1erkesin
yreii oy1atrsn? Dikkat etmedi1 ni ki bizim atladmz yer dzd. Hi bayrda
acla1r n?
O da cevabe1 diyordu ki:
- Sanki siz atlarken tehlike yok nuydu? Ah cahillik 1e kadar olgun olsanz da
bazen byle tedbirsizlikler yapars1z. Be1 de size uyarm, byle tehlikeye urarm.
Artk itirazda, kmakta hangisinin hakl olduuna siz karar verin. Bana
sorarsa1z ihtiyar arkada pek hakl bularak cedbirsizliinizi1 cezas111 be-011
dakikalk tela ve heyecan iinde geitirdiinizden dolay kalben Ce1ab-1 Hakka
krler ediyor idim.
Tananyla hatrmda kalmam fakat sa1rm iki saatte kye vardk. Misi Ky
bayr bir yerde kurulnu olup beyaz ve siyah renkte tatan topraktan ve tahtadan
yapln kh1e evleriyle manzaras pek fakirha1edir. Geri tabii gzellikler as1da1
pek ho ve ssldr. Da, ta, bayr, kaya, aalk, ba, bahe, velhasl i1sanlarn
holanp hayra1 kalaca her trl ma1zaraya sahiptir.
Burada cabiat1 e1 stn gzellikleri1de1 biri, sahili baz yerlerde kumluk baz
yerlerde sazlk baze1 de allk hen de iekli allk olan ve dalarda1 kesip iine
artklar byk aalar kye akletmek hizmetini gren Nilfer Nehri'dir. Biz
bazen Nilfer'i1 kenarndaki topran biraz yksekliinden neyda1a gelen tabii bir
set zeri1de gayet ulu bir aac111 gzel glgesi1de oturup suyt1 daimi bir ekilde
akmasyla yzeyde olua1 ufak dalgalar seyrediyor bazen de 11ehri1 kysndaki
kumluk zerinde gezinerek eleniyor idik.
Daina sta1bul'a gelip gittii ii11 1cede1 tanklnz ola1 bir kyl kadn
geliimizden haberdar olarak koarak geldi. Onu ard11da1 ta1madmz daha
birok kyl kadnlar da 011w1 ard11da1 birbirleriyle yarrcasna nisafir edici ve
arlayc davralar gsterdiler.
Bu airane yerde biraz dinlenneden sonra kadnlar bizi kyleriin i ksmlarna
gtrerek kk bir cami, Nilfer'i1 kuvvetiyle ala deirne1leri1i, anar
ykadklar yeri ve laman gezdirip gsterdiler. Tank olduunuz kyl kadn
dedi ki:
- Baknz hanmlar, bizim hanammz sizinkilere benzemedii gibi fyaa da
bezemez. Adam ba1a 5 paradr.34Paras olnayan bir yumurtaya da girebilir. Ama
34

Para: Osmanl para birimi. Deeri kuruun krkta birine eittir.

49

1896 Bah.ar'da Brsa

biraz karalika ini, avlusu toprak ini 11e zarar var. Sizin sca11bul'u11uzda bir
hamama girecek oldum bana birok nede11 gsterip be kuru35 istediler. Tvbe
olsun. Ne o paray veririm ne de ha11a11a girerim. Ben be kuruu ne zahmetle
kazanyorun biliyorlar m? Pekmez kay1atyorum, cevizli sucuk yapyorum, burada
stabul' a kadar gtrp satyorun da okkasna36 be kuru verneye nazlanyorlar.
Sora da kolayca beden 5 kuru almaya kalkyorlar, yollu kyl ce bir tarz ve ive
ile akl1da1 gee1leri bize a1latyordu .
Nihayet hen gezinmek ii gittikleri hen de ziyaretgah olarak kabul ettikleri bir
yere gtrdler ki batl ina1lar11a gre orada mbarek

"Kavack" ismini verdikleri

bir zat defedilmi.

Uki biz oralarda byk bir aata baka ne bir mezar, e de o1a dair bir
emare grenediiniz iin hafif bir cebessn ederek:
-Ca11n bu "Kavack" deil. Adeta kocana1 bir kavak aac diyerek gerek

"ck"

kltme edatn lzumsuz grnz sylerken ve baz geceler buradan darbuka

ve ark sesleri gelir demelerine karlk:
- Ne tuhaf evliya alg da alyor, diye karlk vermemize, asl1da apak olan
manay anlanayarak "Ah ne byk zattr.

mutlak arzumuz gerekleiyor, " diye

Ne maksat iin buraya Mevlid-i erifadasak

cevap verdiler. Artk saRklar11 derecesini

allay11z!
Velhasl ky hayatm dndn kat kat fevkinde ho buldun. Oradaki
alarak yaana,

huylarndaki

saflk ve

drstlk

medeiyetin

bir

takm

kurallar11da1 bamsz olmalar pek houma gitti.

Bir kad1 d1da dierleriyle ye1i ca1tn1z halde hepsi1i1 bize gsterdikleri
safya1e hrnet, sevgi ve meyve mevsini olmad iin baheleri1i11 1nahsullerinden
bize ikran edenedikleri ii z1tleri1 bildirmeleri yapmacksz ve takdir edilecek
bir eydi.
Akam olup dnmeye kalkamzda

Gelmek elinizde ama gi,tmek elinizde mi

ki? Bu akam kalnz da sizi elendirelim, " diyerek

dn nz egellenek istiyor

ve bu1u srara kadar vardryorlard.

G1lleri1i ho ermek iin gzel bir ekilde dnmeye necbur olduumuzu
syledik. Krk yllk ahbapmz gibi arabaya kadar uurladlar . Azlarndan
dkle dualar ve vglerle, men1u1iyetlerini ifade ederek kiraz zaman ii
35 Kuru:Osmanl para birimi. Deeri 120 ake veya 40 paraya eittir. ilk kurular 6.25 dirhem
(20gram) ar lnda ve yaklak %60 gmten baslmtr.
36 Okka: Osmanl arlk ls birimi. 1 282 gram karldr.

50

O U n c ii Bln

yaplan davetler aras111da veda ederek ayrldk. Dorusu gerek ky11 gzellikler
gerek bu saf kadliarn davranlar kalbinde pek ho bir cesir brakc.

51

1896 Bah.ar'da Brsa

_,

..

,/,1; J.,._

-- ..._,

1
J J

Misi Ky Okulu

52

On Drd n c B l n

3 Zi'l-kaade

1313 {Say: 8-Sayfa: 2-3) 16 Nisan 1896

Bursa'daki o1u1cu gnmzd. Be1i ke1disine o kadar hayra1 brakan ve

:Ik eden tabiatn gzelliine alnaya baladmzdan ilk zamartlardaki gibi
etkileneeye balad. Bursa'y tamamen gezip, grp tandm dncesi1i
tadn ii1 her ynyle hanalarndaki bir zevk alemi ola Bursa ile bu defaki
seyahatte1 duyduum zevki nukayese ediyor, bu nukayese soucuda 1ceki1e
11azara1 indikii pek zevksiz ve 1eesiz buluyor, sklyordun.

vakte kadar

benin zih1e1 ve kalben gzel bir ekilde oyalamam salaya1 Bursa arak baa i
sknts veriyordu. Ksaca arak burada1 ayrlnak ii1 ca1 atyordun.
Nasl bir yol 1erirsen nereyin arkadan kabul edeceini bildiin halde
sadece fikir darm olma ii1 arkadana dedim ki:
- te kylere kadar giderek Bursa'11 evresi ve iini iyice gezdik, grdk.
Artk ay11 yerleri tekrar gezip grnekte 1e zevk olabilir. Haydi, u 15 gtlk izin
sremizi burada bo yere geirneyelim de buradan kara yolu ile znic' e giderek
uzunca bir karayolu seyalati sefas srelim. Geri stanbul'da1 znit'e gitnek daha
kolay ise de, stanbul'a d1dkte1 sonra tekrar byle bir seyahat gerekletirnek
bizim ii e zor hatta mnk1 oLnaktan ok ikasz olabilir.
- Zate11 ben size balym kardein. zellikle birka saat olsun denizde
gianekte1 kwtulacamz ii1 bu seyahat be11im canna ni11ettir. Zira denizde1
korkuyorun. Kara yoluyla oldukta1 so1ra dnya seyahati bile teklif etseiz
mennuniyecle kabul ederim.
- Siz deizin tehlikesinde1, be1 de tuanas1da korkuyoruz! Sebepler deiik
ama sou ay1 korku deil mi? Denek ki ttefikiz.

53

1896 Bah.ar'da Brsa

te bu kouna zerine heme1 hazrlanaya baladk. Niyetinizi renelerden
bazlar:
-Seyahatiniz e elenceli olacak. Yollar enniyeclidir. Gidi Allah selamet
versu, diyorlar. Dier bir ksn da zellikle yolculuk srasda gemek zorunda
kalacamz Ahu Da' nn tehlikeli oldtuu belirterek bu seyal1atte1 vazgememizi
tavsiye ediyorlard.
Bizi kararllk gsterdiimiz bir eyi yapmakta alkoyacak kuvvet olsa olsa
valideleri yasak etmesi olabilir. Olar da uzakta bwunduklar ii kararmzn
ne olduuu bilnedikleriden bu kouda bize itiraz edenlere,

"Korkacak

ne

var?'aiyerek ertesi gn tevekkle sarak arabalara binip tedbir olarak yanmza

iki de svari jadarma askeri alarak Badat Yol u deilen ve ehri srn ize
oseyi takibe baladk.
Yol yumurta yuvarlansa

krlnayacak derecede dzg .

Dalar,

ovan

yaylnasa uygun. Yeillikler arasda plak gzle grlebilecek byklkte olan

kyler dikkat ekiyor. Arabamz gei ve rahat. Arkadalar uygun. Velhasl her trl
rahatmz mkenmel bir ekilde ler kilonetre banda yol kenarna koytlmu ola
iaretleri birer birer sayarak yolumuza deva11 ediyorduk.

araba seyahati1de1 meydana gele sefay size tarif etnek n.mkn deil.

Nasl nmk olabilsi1 ki? Zate nevsinleri hepsini kedilerine mahsus bir
gzellik bwarak ayr ayr severim. Bu seyahatte ise yksek yerleri seyrederken k
gzelliii seyretmek iin baklar biraz ileriye doru evirmek yeterli geliyor.
Baharn gzelliini seyrederek hout olurken gz mevsimiin gstergesi olan beyaz
renge brn dalar yolunuz devan ettike devan ettiiden bahar ile k bir
anda, ay bakla seyretmekten byk zevk alyoruz.
Hen de yle bir k mevsimi ki zelliie uygun olarak kederli deil, bilakis o
aylarca erinek bilneyen kar tabakalar baz yerleri gz kamatracak derecede
parlyor. Dier baz ksnlar da glgede kalm olduu ii douka bir renk ald
iin gnte levlalar neydaa getiriyor.
Byle ay cister ma1zaran1 srekli bir ekilde yer deitirnesiden bir a
geldi ki bir paorana seyrediyorun sadun. Baze de kendimi buluduumuz
alende karak dier bir cenet alemi1i1 seyrine km zaettin. Ksaca ne
desen o ma1zara11 wviyetii size hakkyla anlatanam.
Birka saat sonra Aksu K.asabas'na37 vardk. Hayvalarmz dinledirmek
zere yolcwarn dinlennesine ayrln bir yerde biraz oyalap, dinlendikten sonra
37

Aksu Kasabas: Gnmzde, Bursa ili Kestel ilesine bal ky.

54

On Drd n c B l n
yi11e yolwnuza devan eyleyerek akanzeri 11egl Kazas'11a ulatk. Gece yola
devam etnenek iin menleketi1 ileri gelelerinde1, muhreren bir kii11in evinde
konaklanak iin hrmetle ve iyi bir ekilde arlanmak zere kabul olunduk. Hane
halk bir ihtiyarca hanm ile iki gelini 1 hizmeti, bir de iide1 ibaretti. ncede11
ailemizi tanyor iseler de biz ke1dileri1i ye1i tanyorduk.
Kaldnz ev kasaba11 ii11deki evlerin e1 byk ve biinlisi olup yeni ina
edilniti. Geli1 l1a11nlar bizi sokak kaps1da karladlar. O1lar1 gsterdii yoldan,
toprak bir avluyu geerek, birka ayak nerdive1 ile bahe taraf tanane1 ak, alak
tavanl bir sofaya, oradan da bir taraf baranbaa pe1cereler, dier raraf1da da oda
kaplar bulunan dier bir sofaya krk. u Bursa ve evresi1de oturan halkn etraf
ak sofalar ile k mevsiminde nasl bar1abildiklerine aryorum.
Ocurduunuz oda ise yerli nalzenelerde1 yaplm

"atma"38

denilen zarif

kuma1 beyaz zenin zeri1e fes re1gi kabarrnalsyla deuniti. rediimize

gre o civarda hala bu kuman doku1duu zel el tezgahlar varn.
Gerek deme tahtalarnn renizlii, gerek ninder rtleri ve perdelerin Kei
Da'yla rekabet edercesi1e beyazl ev sahiplerinin karakterleriri ve temizlikleri1i1
ak delili idi. Tarallarn sslene gibi kendilerine nemsiz gr1e ko1ularda fazla
para harcanadklar gz nne al1rsa perde ve rtlerin kenarlar ssleyen kroe
dantelalar1 gelin hannlarn eseri olduw1a phe kalmyordu .
Evde hizneti var. Fakat yinede br1 hizmeti hannlar yerir1e getirmekle
beraber biri salncakta dieri biraz daha byk iki ocuk ile de ilgileiyorlar. Bir
kadn iileri bulunduu halde yie yemei ke1dileri hazrlyorlar ve mutfaa
girdikleri1de bizi haberdar ermenek ii1 svanm kollar1 nerdive alt bada
indirerek gl renkli basmadan nanul olup mutfaa dahi oula girdikleri halde
hibir yeride leke ve kirden eser grnneyen elbiseleriyle beclee ya1n1za gelip
oturarak bizi yalz brakmamaa alyorlar.

38

atma: Dokunu teknii asndan bir eit kadife olan demelik kuma.

55

1896 Bah.ar'da Brsa

lnegl

56

O n B e i n c i B l n

10 Zi'l-kaade 1313 (Say:59-sayfa:2-3) 23 Nisan 1896

Biz 01lar111 ev ii, mutfak ii ocuk baknas ve nisafrler ile sol1bet gibi zor
ileri devanl surette gzel bir ekilde yerine getirdikleri1i grdke arkadamla

"Gryor musunuz kadn nttsl olur imi?" diye karl olarak iaretle ima ediyor, olar
dar k1ca haklarnda aklnzda geer takdir szlerir1i belirciyor ve kendimizi
bu kon.uda olardan pek aada grerek ke1dimizi yereneksiz buluyorduk.
Handolsu1, bizde byle kadncklar ladir olmad ii11 olar hayrec iinde
takdir ettin. Fakat u sarrlar okuya1larda1 ou bular1 g1lk ileri olmas
sebebiyle doal karlayarak, aa bile grebilecekleri malun ise de ben olar111
yerinde olsam anlatrn ilerin birini gzel bir ekilde ramamlasam bile bir dierini
ramamyla yerine getiremeyecein ii11 u birka sarr olar vneye ayrdn.
Misafirperverlii, henz eski saR111 kaybermeni byle yar nedeni yerlerde
grmeli. Baka hibir ikram ve hrnet olnasa bile sadece ev sahipleri1i1 yeiden
yaplru veya d11ya kendileri1e bahedilni gibi gsterdikleri nen11u1iyet ve gler
yzllk ziyaretiler iin yecerli ike11 nisafirin hizmetleri ve rahatlarn salamak
iin gsrerdikleri gayret ve sebar cidden takdiri ayan insanlk r11eidir.
Misafiri arlama derecesi hakknda bir fikre sal1ip olnaz ii syleyeyim,
byk a1neniz yerinde olan evin byk ha111n1 bile hizmecimize kouyor. Ve sanki
ke1di arkadalk ve sohbeti yerniyornu gibi komu olan Yeiehir gnetleri1de1
ho sohbet bir ha1n ararak, daha gzel bir ekilde vakir geirneniz iin gayret
gsreriyordu.
Akam oldu yemei11 hazr olduunu l1aber verdiler. Merdivenden i11erek
girdiimiz yenek odasnda bakr bir sii zerine beyaz rt rclerek ve etrafna
da ilceler koyularak hazrlann ola11 sofraya oturduk. Yem.ekler alk olduumuz

57

1896 Bah.ar'da Brsa

ekilde her biri dierinden daha efes bir ekilde piirilni ve hazrla111nt.
Bizim iin akamki yemei1 dayak yenek ile beraber olduuu sylersem
arr nsnz? Sebebini aklayaym da bak haksz mym? Bursa'da iken nekahet
demide buluran hastalar gibi tavuk orba ve srl yenekler ile yetinerek
srabul'da yediimiz dier yemekleri yiyeniyorduk da bu l1ali de Bursa'da kvrck
etinin olnanas, satn alnan karanan etini11 kabal, lezzetsizlii ve bilhassa
yanmzdaki kadn1 alktan alananas1a balyorduk.
Halbuki! stanbul'da braknz gibi daha vapurdayke1 balayan itahszlk,
Bursa'n iyi suyudur diye itiimiz sularr tesiriyle daha da oalm stanbul'a
dnceye kadar bu durum srp girmiti. negl'de konakladnz aka11 da bu
durun. tabii olarak devan ettiinden canz isteneye istemeye azmza aldmz
her lokma iki nisli byyordu. ide buluduumuz bu kt durum nedeniyle
bizim ii byk bir zecle hazrla11a11 yenee gereince rabet gsterenemeniz
gerek durwnu bilmeye ev sahipleriin zlmeleri11e ve gce11meleri1e sebep
olaca ii ayrca zlyorduk.
Hele ev sahibirin yemek yememekle sahre bir nezaket gsterdiimizi zan1ederek
pheye dnesi ve bu nedenle yeneniz iir srar zorlanaya kadar vardrmas ve
yemekleri11 iyi olmad dair sitemli szleri bizi gittike daha zor bir durumda
brakyordu.
Biz her le kadar Bursa'ya geldik geleli ilk defa olarak bu kadar ok yemek
yediimizi sylyor isek de bu koudaki szlerinizi nezakete1 sylemi iltifat
szleri olarak karlyor, yine kendi sabit fikirlerinde srar ederek e kadar olsa kendi
yerneklerii stabul'da alarn piirdii yerneklere be11ze1nedii iin bize ho
geleneyeceinde bahsediyorlard. steneyerek yemek yemek 11e byk bir azapm!
Yenekte so11ra yine yukardaki bycek odada oturuyorduk. Birbiri ardnca
gele11 1nisafirleri11 okluu1da1 odadaki ninder, kaepe ve sadalyeler yetmedii
ii dardan birka ilte39 ilave etneye mecbur oldular.

39 ilte: stune yatmaya ya da oturmaya yarayan, ici pamukla veya elyafla doldurulmus, klftan
olusan bir eit yatak.

58

O n A l t n c B l n

17 Zi'l-kaade 1313 (Say: 60-Sayfa 2-3) 30 Nisan 1896

negl Bursa'ya 8-9 saatlik mesafede olduu halde halkill11 celaffuz ekli ve ivderi
Bursallarda1 daha kaba olduu gibi her hususta onlardan daha az gelinirir. Harca
bazlarn1 mrereddid halleri ve nahcup konumalar ehir hayacn bilmemeleri,
cahil olmalar nede1iyle bize kar bir hara yapmakca1 ekindiklerini gsteriyordu.
Bir mddet dereden, repede1 ko1uuldu. Daha nce anlattm Yeniehirli
Ha11m olduka m11evver bir kii olduw1dan szleri gerektii ekilde diueniyor
ve sz sras ge1ellikle onda bulu1uyordu. Bu hanm negl hakk1da bize epeyce
bilgi verdi.
negl'de dere suyundan baka su bulw1mad iin karasr ve ona benzer
hayvauar11 iide gezindii dere sularn birka defa szerek imeye mecbur
kaldklar1, halk1 bir ksnnn boaznda grle yumrular11 bu su nedeniyle
meydaa geldiini syledi ise de bu ko1unun doru olup olnadn aratrmak
iin fe1 ilni1i erbab olnak gerekir. Ana biz gene de tedbir olarak pek su imedik
Saac drrre11 itibaren misafirler birer birer veda ederek gictiler. Misafirler girtikren
sonra bizin ii hazrlana11 odalara ekildik.
Gece yarsda gayec iddetli bir yamur bizi carl uykumuzda bizi byk
bir rela. ile uyadrd. Ertesi gLk seyaharinizi derek bu yanurun bizim
iin pek vakitsiz olduundan bahsederek znrnz belirtiyorduk. Halbuki
zntyle karladnz yanur hakknzda hayrl oldu. Lk o g11 gnei11
girrike arra1 scakl, ovada ilerlerke zellikle len saarleride kapal arabau11
iine kadar 11fuz ederek bizi bwalanr. Ertesi gn ise hava ak olduu halde
gece yaa1 yamur scakl idderii drm olduu ii11 seyahatimiz gzd bir
serinlik iinde daha ho ve daha rahat bir ekilde geniri. Bu nede1le akam acele
davraarak zrye kapldmz iin pimar olduk.

59

1896 Bah.ar'da Brsa

Sabahleyi11 seher vakci kalkcnzda

ev

sahipleri bizde11 evvel davranm

olnallar ki, gzelce yanm bir gevrek ace ile stl kahveleri hazr bulduk. Fakac
oradaki stler buradaki stler ile hi mukayese kabul ecmez. 1k mukayese
edilirse bizim stlere bulak su dedircecek derecede lezzetlidir.
negl'de henen her evin bir i11ei bulur1urrnu. Misafir bulunduumuz ev
sahibi11i11 7-8 ta1e i1ekleri varm Bu 1ede1le gerek iciimiz stl kahveler gerek
biraz sonra hazrladklar kahvalada ikra11 edile1 peynir ve kaynal<lar pek taze ve
pek nefis eyler idi.
Gideceimiz iscasyona creni1 11e zama1 geleceini bilenediiniz iin mesafe1in

uzakl sebebiyle bir

an

nce yola knak iin acele ediyorduk. Ev salipleri o

gnk hava11 gzellii11den yararlanarak bizi o civarda buluna1 icli Maden Suyu
membana kadar gtrp gezdirnek ve kasabalarn civaryla birlikte ta1cmak iin
bir gece kalmanz ii1 ok rica ettiler. Biz ise de srarlarna kar laz11 gele1 incelikle
zr dileyerek vedalac k ve ke1di yolunuza yneldik.
negl'de ko1aklad11nz evde bir arada grdm insarlk, doru szllk,
drsclk ve iyi nuarnele, saflk, cenizlik, samimiyec ve gzel davralar kalbimde
brakc cesir yol boyunca zihnimi negul ediyordu. Bu zellikleri11 111edeniyecin
henz oraya tarnamyla gelrneni olnasa balayarak kedi kedime diyordum ki:
-Ah nedeniyec ah ne olurdu? ide olduum yeri inedifer, telgraf, telefon,

elektrik ve berzerleri gibi icac edilmi eylerle gzel

ve

faydal ekilde sslemek ve

aydlacnakla yecinsen de acei odwu yaknas gibi insalk faziletlerini orcada

kaldrnasa! san copluluwu sarsan ahlak bozukluwu inkarn ediyorsu1? Sana
delil olarak i1sa1 mutlu eden byk nedeniyecce1 Paris'i gstersem iddiam
ispac ecneye yeanez ni? Se bizi o kadar kltrsz sama hene debdebeye kanp
da aracrnada fikir ileri sryoruz zaecme. Ylan sat zehri renk renk
boyal ve ssl olduuu bilmez deiliz.
O gn kaiacn her zerresi parlakl ve krpelii arcarak "

mine'l mai klli ey'in

hayy"40 ayecideki hikmeci aklyordu. Yanur damlalar znrc renkli yapraklar

sslyordu. Akamki yamurdan kala ve yaprak ve ieklerin ularna aslp gnee
kar birer elnas paras gibi parlaya yanur damlalar daha yei yei szlp yere
dyordu.
Fakac ay ada yolda rastladmz saysz duc aalarn o rengarenk
gzellikteki dallarn iddetli soukca

kavrulmu ve kararn yapraklarla

kaplaun olnas mr11 baharda so1bahar yaayanlar hacrlacarak hazin bir

40

Kur'an: 21/30: Hayat olan her eyi sudan yarattk.

60

O n A l t n c B l n
manzara sergiliyordu. Hayac ve call parlakl ile hznl bir keder cezat cekil
ediyordu.
Muntazam esenin iki yannda gz alabildiince uzaa tarlalarda eitli
boylarda bynekte buluna azl ekiler hafif rzgarn eclrisiyle bir yana yatarak
sallandka neydaa gecirdikleri dalgalar tarlalar yeil bir deiz halie getiriyor,
baklarmz cezp ediyor ve baklarnz dier tarafa evirmenizi uzw zana
engelliyordu.
Epeyce bir mddec yolumuza devan ercik. Uzaktan bir da ereinde adi
bir rakm bialar grnd ki, itli Maden Suyu memba ini. Onu da bir tarafa
brakp ilerledik. Ahu Da'a kmaya baladk. Dalarn ou iin sylendii gibi
arnadk diyemem k yollar o kadar dzgd ki rahmie iki buuk saat de
zirvesie ulatnz o koca daa yatk bir yoku gibi arabamzla pek rahat kyorduk.
Ecrafnz batabaa yeilli, krmzl yaprakl aalar ile kapl bulwuyordu. Bu
aalar pek ou yeterice byneni ve sk ormanlar tekil etniler dier bir
ksm da hez geliimlerinin balagcnda bulunduklar ii yerlere yaylarak da
rengarek doal bir hal ile doacmlard. Bu aalar meyveleri aa ilei veya
ahududu deilen meyvelermi.
Bursa'da ike umac gibi bizi korkucnak istedikleri yer ite bu gzd dad.
Refakacimizde buluna jadarmalar biri daima aalar arasdan ormanlarn
iinden gidiyor dieri de arabalar ya111da11 ayrlmyordu. Handolsun korkacak,
rkecek hibir eye hatta bir yolcuya, bir kylye bile rastlanadk.
Da zirvesinde bulunan bir karakol nde atlarmz diledirmek ii bir
mddet oyalaarak karakolda gele lezzecli kahveleri icik. Atlar da da bada
bize epeyce sohbet konusu oldu.

61

1896 Bah.ar'da Brsa

Karaky Tren istasyonu

62

O n Yed i n c i B l n

24 Zi'l-kaade

1313{Say:61-Sayfa: 3) 7 Mays 1896

Da1 dier tarafnda1 inerke1, kmak iin sarf ettiiniz zanann drtte biri
yetti. Gzergahnzda tatan, topraktan tahtadan yaplm zerleri sazlar ve otlarla
kapl evlerden neydana gelmi gnen kyleri bulw1uyordu.
Yolwnuz biraz dzlemi bir ekilde devan ederek nihayet Pazarcl{4 1 Nahiyesi' e
vard. Biraz dilemek zere bir eve geldik. Atlarmz biraz dile1dil{te1 sonra yi1e
arabalara bi11erek hareket ettik Epeyce bir nddet sonra Karaky stasyonu' na42
vardk. Asl ky istasyo1dan epeyce uzakt. stasyon ovaun ortasda kagir iki katl
tek bir bi1a gzkmekteydi. Alt kat ikiye bl1m olup bir taraf imendifer
memurlar1a dieri de yolculara ayrlnt. st katn nenurlarn evi olarak
kullanld pecerelerden bir kad ve bir ocuun ara sra gzknesi1de1 anlald.
Ama1 yarabbi! I-Iayatm boyu1ca orada tren gdi11ceye kadar geirneye mecbur
olduumuz saatler kadar can sk1tsyla geirdiim bir vakit hi hatrlamyorwn .
mit ederek bekle111enin 1e kadar strap veren bir azap olduu1u hayatm boyunca
unutmamak zere o gn takdir ettim.
tesinde berisinde adi sralar111 dzensiz bir ekilde bultuduu yerde kedi
kedimize saatlerce tren beklemek ... Sirkeci stasyon Salou' da e1 fazla 1 saat
olmak zere eren beklemeye hi be1zemiyor. stasyon civar1da oduncularn
demiryolu ile nerueketin dier blgeleri11e 11akleanek zere odular testere ile
41
Pazarck, Osmanl dneminde Hdavendigar Vilayeti(Bursa) Erturul Sanca(Bilecik) St
Kazas'na baldr.1852 ylnda Nahiye merkezi olmutur. 1 926 ylnda, yeniden yaplan idari taksimata
gre, Pazarck, Bilecik li Bozyk ilesine bal bir bucak merkezi oldu. 9 Mays 1 953 ylnda Bilecik iline
bal ile haline getirilmi ve ad Pazaryeri olarak deitirilmitir.1 926 ylnda Pazarck - Bursa arasnda
Kamil Ko Otobs Firmas tarafndan motorlu arala ilk ehirleraras toplu tam balatlmtr.
42 Karaky, Karaky, Bilecik ilinin Pazaryeri ilesine bal bir kydr. istasyon bu kyde bulunmaktadr.

63

1896 Bah.ar'da Brsa

kesip mu1caza11 bir ekilde sarnalar1da1 neydana gelen anaca d1da, orcalkca
hkm sre1 hazi1 sessizlii bozacak hibir harekec yokcu. ce byle bir yerde
yalnz bamza bulunuumuz, lde kalmz gibi bir evhama kaplmamza neden
olduunda1 skldka sklyorduk. Tre1i karmakca1 korkcuunuz iin itli
Made1 Suyu Memba'na gicmediinize ok zldk ve pinan olduk.
ce korktLunuz bamza gelnici. Oraya giani olaydk l1i olnazsa imdi
daha yolda olacamzdan hi bu ca1 sk1csna katlanmak zorw1da kalmayacakck.
Her eyse kaderinizde bunlar da varn ki grdk. Fakac bt sk1clarn remel
nedeni 1cede1 gerekli araurmalar yapman olmanz, daha dorusu bu konudaki
cecrbesizliimizdi.
Gelecek cre11 bizi iscediirniz yere gcremeyecekci. k aksi iscikamece
gidiyordu. Aranzda konucukca1 sonra gelen erene binerek geceyi geirnek zere
Eskiehir'e gicneye karar verdik. Buraya kadar gelnike hen Eskiehir' i de grn,
hem de gzel nauaral yolumuzu biraz daha uzarm oluruz. Byle her zanan ele
gemeye1 bu frsaccan mmkn olduu kadar fazla iscifade edelin, diyor isek de
byle harekec ecneye necburduk. k arck zmic'e gidecek bir cre yokcu.
Karaky'de Eskiehir'e kadar iki1ci mevkide11 aldnz 5 biler ii1 verdiimiz
1 90 kuru bizi epeyce dndrd ve bu kouda konumaya baladk.
Menlekeci1 gelimesi ve medeillenesi ii1 hayac danarlar dereceside nemli
olan ine11diferi1 hizmeti ulam hzlandrmak ve kolaylatrnaktr. Fakat cretler
byle yak1 bir yer ii1 adam ba1a 38 kuru, haydi 3. mevki 8 kuru oksan olsun
30 kuru olur ise halk1 bu hzdan laykyla istifade edemeyecei bellidir. Bir kyl,
birka g1de kazanabilecei bu kadar paray vererek rn sracle akletmekcese
daha ucuz bir ekilde 11akleunek iin yine eski vascalara nracaac ecnei cercih
edecei aikardr, diyerek aklmz erer ernez konu hakk11da carcyorduk.
Tre11 geldii vakir saac onu ( 1 7 .30) geiyordu. Biletleriniz ikinci mevkiden
olduu halde bilmen1 ne ii1 bizi biri1ci mevkie ocurrrular. Eskiehir'e doru yola
krk. Gzergahmzn gzellii indiye kadar grdnz na1zara1n hepsinde
daha scn derecede olduunda Karaky scasyou'nda ekciiniz azab derhal
unutarak znic'e gider1 ereni kartp bizi buralara sevk ede ralihinize dua eccik.
Yolw1 iki tarafndaki gei arazi ekilni, yol ke1ar11da1 hudur izerek akan
dere, onu1 ap1a uygun olarak olucurduu kk bir ada ve bezer adalar ve baz
ok yal aalar ada olarak isimlendirdiim knclarn ucunda bulunuyor, ekili
gei arazilerle yol arasnda eri bir hduc iziyordu.
Dallar suya dokunduracak derecede eilnesi bizi, bilhassa be1i o kadar hayra1
64

O n Yed i n c i B l n
brakt ki yalz balanakla yerimeyerek sak.i arkadan bunlar grnyormu gibi
her birii oa ayr ayr gstererek ve dikkatini ekiyor hayrerini ve hayranln
anlaayordw11.
Ne yazk ki Bursa'da olduu gibi bu gzel manzara bir sre sora derin bir
karanla dalarak grnmez oldu. Bize lokomotif savurduu beyaz dumanlarn
karanlkta neydana getirdii acayip ekillerd.en baka seyredecek bir ey kalmad.
Bir sre olar seyrederek eledin ve uzaktaki kyleri ate bcei gibi
parlaya klarn seyrettim. Sonwda dier arkadalarn halii taklit ederek bam
kaepenin arkala dayayarak crein grlts ve sarscs iide bu halimize
uyku deilebilirse, uyudwn.
Tre1i1 durnasndan

neydana gele sarsnt istediiniz yere vardmz

bildiriyordu. Treden inerek istasyona yala bir otele gittik. k asl kasaba
istasyoda bir eyrek saat kadar uzakta buluuyordu. Ama buluduwnuz yerde
tananyla grnyordu.
Bursa otellerinin dze ve intizam nerede? Eskieh.ir'deki oteli lali nerede?
Gider gicnez souk ald ii ufak bir rahatszl edeiyle yolda yemek
yiyemeyen bir arkadanz iin orba snarladk. Zavall arkadanz orba diye
ke1disine sunula, irmii1 suyla kartrlnasyla meydaa gelni suluca ve souk
eyde aza ald bir lolanay ytanad. Biaenaleyh oteli yeneie muhta
olmadnza krler ettik. Arak byle bir yerin temizlii e kadar olur? htiyaten
yanmza aldmz araflar ile oteli yataklarn mmk olduu kadar yarlacak
bir hale getirdikten sora yorgalar tana11en kaldrp krklerimize ve hrkalarnza
brerek yattk.

65

1896 Bah.ar'da Brsa

Eskiehir Tren istasyonu

66

0 11. S e h i z i n c i Bln

9 Zi-1-hicce 1313 (Say:63-Sayfa 4-5) 22 Mays 1896

Er[esi gn sabahleyin [ren saa[ dokuzda (06.00) hareke[ edeceiden ehri

gezip grnek nnkn deildi. Biaenaleyh nasl lareke[ edeceinize karar vere
arkadanz bu [re ile yolumuza devan e[nek ya da orada bir gece daha kalnak
arasuda bir l(arar vermesini is[edik.
Ar[k bir a evvel s[anbul'a dek arzusudaydk. Hene bir haftaya
yak bir zanadan beri akrabalarmz hali ve shhatleri hakknda bilgi sahibi
olnamamz bu arzuyu glendiriyordu. Eskiehir' e yle uzaktan dikkatlice bir
bakmakla yetinerek rrene bidik ve harekere hazr olduk.
Eskiehir'de Bursa gibi da eteide kurulmu olup civarda bulunan
lleta ihra edilnekre ve Avrupa'da olardan gayet zarif sigara azlklar imal
edilmektedir. Eskiehir'de de birka kaplca bulunmak[a ise de Bursa'dakiler gibi
dzeli olnadklar gibi ol11ad gibi scaklklar da pek yksek dereceymi.
Dokuz btua (06.30) yak Eskiehir'de hareket ede ueiniz ukurlisar,43

43

ukurhisar: Eskiehir ili Alpu ilesine bal ky ve bu kyde kurulmu tren istasyonu

67

1896 Bah.ar'da Brsa

nn,44 Bozyk,45 Karaky,46 Bilecik,47 Vezirha111,48 Lefke,49 Mekece,50 Akhisar,5 1

Geyve,52 Adapazar,53 Byk Derbe11r54 denilen israsyolarda birka dakika
duraklad. Bu israsyoruarn hepsi isinlerini aldklar kasabalara bir eyrek ile yarm
saar ha[[a eyrek saa[ zak bulunduu1dan is[asyonda deniryoluna ai[ birka
binadan baka bina grnn1yor ise de uzak[an kasabalar1 canileri ve bi1alar
baklarnz o rarafa ekiyordu.
zmir'e gidi11ceye kadar geciiniz her biri 011 saniyede11, dakikaya kadar
devan ede11 r1eller Karasu ve Sakarya 11ehirleri zeri11de bulu11a11 kk ve byk
birok kprler (Himmet'r-rical naklau'L-cibal)55 szne uygu1 olarak birbiri
ard11ca uzayp girmek[e. Gelie11 sa1ayi1in mahare[i ola11 gzelliklerle, doal
gzellikleri1 bir araya gelmesi gzergahmzda meydaa gele1 birbiriyle uyumlu
eic eic m.a1zaralar bizi hayreccen hayrece dryor, kendinizde11 geirip sarl1o
ediyordu.
Tabii gzellikler, gzergahmz ekille11diren eitli mauaralar bizi hayrecren
hayrere dryor, hayran kalyorduk. Bu gzelliklerin kalbimize bahec[ii zevk ve
nee son dereceyi buluyor, o gzel yeillikler, subalar, glgelikli aalara baknaya
doyanayarak oralarda biraz oyalaunak ii1 kendimizi tre11de11 aracanz geliyor
idi.
Yolda Sapa1ca Gl'n11 sahili11de1 de gecik. Gl11 uzuluu imendifer ile
eyrek, ge1ilii Boazii'ni1 e1 geni yeri kadar olup ii1de yelkerui kayklar
yzyor ve eirli balklar da avlanyormu.
Al[ btukca (13.00) zmic'e vardk. Yi1e bu isinle anla1 krfezde bulw1an
znic ehri'1i1 genel grn pek sevi111siz deildir. Yeni ala1 cadde kasabay
pek gzel sslyor.

44

nn: Eskiehir ili bal ile ve tren istasyonu

45 Bozyk: Bilecik line bal ile ve tren istasyonu.
46 Karaky: Bilecik ilinin Pazaryeri ilesine bal ky ve tren istasyonu
47 Bilecik: Gnmze Marmara Blgesinde bulunan il merkezi ve tren istasyonu.
48 Vezirhan: Osmaneli - Bilecik arasnda Karasu vadisinde kurulmu Bilacik iline bal ile ve tren
istasyonu.
49 Lefke: Bilecik ili Osmaneli ilesinin eski ad ve tern istasyonu
50 Mekece: Bilecik ili Bozyk ilesine bal ky ve tren istasyonu.
51 Akhisar: Manisa iline bal ile ve tren istasyonu
52 Geyve: Sakarya il merkezine bal ile ve tren istasyonu
53 Adapazar: Sakarya ili merkez ilesi ve tren istasyonu
54 Byk Derbent: Kocaeli ili snrlar iinde kalan merkez ile zmic'e 20 km uzaklkta belde ve tren
istasyonu.
55 Himmet'r-rical nakla'ul-cibal: Adamlarn yardm (insan gc) dalar yerinden oynatr.

68

0 11. S e h i z i n c i Bln
Orada1 sca1bul'a ileye1 vapurlar ile ine1difer kumpanyas aras1da rekabet
bulw1duw1dan Eskiehir'den Haydarpaa'ya kadar tren creci 104 kuru, zmit'e
ise 126 kurucur. O geceyi zmit'te geirerek ertesi gn sabahleyin Haydarpaa'ya
doru harekec ercik. Yolumuzun bu ksn da epeyce gzel ise de doal gzelliklerde
uzakt.
sta1btJ.'a yaklatka manzara11111 kaza11d zarafet ve dzetlililc acar ki onw1
gzelliii i1kar ecnek nmk deildir. Haydarpaa Vapuru' 1da, ocurduwnuz
kanarada bultnup halimizden carada1 gelmekte olduwnuzu aliaya1 hanmlar
merak ii1de yava yava bizimle kounaya girierek nerede1 geldiimizi sordular.
Bursa'dan geliyoruz cevabn al111ca Bursa'dan gelelieri1 1asl olup da byle
sabahleyi1 Haydarpaa'da vapura bi1ebildiine hayret etcikleri1i syl yorlard.
Biz de birka kelime ile sureci seyaharinizi aliattka bazs bu ko1uda bizi tebrik
ederek gpta ediyor ve hareketimizi ca1 g1lden onaylyor, dier bir lusmnn da

"byle zahmetli bir sefere kendi kendinizi davet ettiiniz iin Ali.ah size
akllar versin" nanas anlalyordu.
szlerinde1

Biz ise seyahacimizi balangc1da1 beri batanbaa ee ve nt tluluk iinde

bwunarak birbirie kart bu d1celere nem verniyorduk. Zaten ne emi
vard ki? Biz hayatmzdan 1 5 g111 ho bir surette geirnedilc ni? Hala da
seyrerriiniz gzelliklerin bize verdii zevk ve nee ile bamz d1nyor muydu?
Herkes e derse desi11 bu bize yerer.
ceden yol ve nasl geleceiniz konusuda ev halku haberdar eylemediimiz
iin, byle Bursa Vapuru'1W1 sta1bul'a varnasdan evvel bizim stanbul'a
ulamanz 011lar sevindirmi ice bylece seyahatiniz gzel bir ekilde sonlanmt.
Uzu1 bir nddec ok gzel bir ekilde fikrimi igal edip ara sra hacrlanakla
sevincini ye1ilenekcen kendimi alamadm bu ufak seyahatini nuhterem kadn
okurlarmla paylamak zere kaleme almay kararlatrn11rn.
Halbuki ufak cefek bilgiler, aklnda geeruer ve bu ii etraflca d11meni1
sonucwda duygularmla birok peria szler fikrimin rercma1, kalbindekileri
aklamaya vasta olan kalemimin ucu1da1 dklerek u seyahat nakalesini gayri
ihtiyari bir ekilde uzatarak zama zana1 saadeccen uzaklatrd.
Yaz erbab1dan gizli olnad gibi, bir yazar kalemi1in mahsul olan
grleriin aklanaya layk olnadn bilse bile yie onu yaylanamaya

69

1896 Bah.ar'da Brsa

g1;6 pek kolaylkla raz gelmedii11de11 aciz yazar olar ebediletirnek ister.
Eer bu yazdklarnla diledii111

gibi

okurlarm1

bir

tar alnasna ve

faydalan1nalar111a hiznet edebilnisen ne byk saadet. Bilakis kendilerinin

yorguluk ve usanlarna sebep olduysan kusurum 1iyetimin hayrl olmas
11edeniyle lo grlerek affedileceini ve nsamaha gsterilecei1i nit ve temenni
ernekle teselli bulurum.

So

lzmit

56 Yazarn notu: Gnln bu his var olsun. Zira onun evki olmasa, acizane yazdm eylerin hi birini

yaynlanmaya layk grmediimden yok ederdim. Bembeyaz bir kat parasndan baka hibir ey
kalmaz, siz de gazetemizde hi imzam grmez idiniz. Evet! Var olsun ki: Belki meslek yaz yazmak
yeteneimin gelimesine sebep olur da i mdilik hi layk olmadm yazarlk erefine nail ve layk
olurum..

70

Orjinal M e t i n

l-Idavendigar Vilayeri'11de Ksmen Bir Cevela

(Farna Fahrnnnisa Hanm)

ORJNAL METN
{Latin Harfleri ile yazlm)

71

1896 Bah.ar'da Brsa

Bursa, Yeil Trbe

72

Orjinal M e t i n

Hdavendigar Vilayetinde ksmen bir cevel.dn

8 a'ban 1313 (Say: 42 - Sayfa:3-4) 24 Ocak 1896

Seyahare meyl- ircizabm pek ziyade harra seyaharname ni.italaasndan aldm

lezzet bile fevk-al-ade olduu cihette geen mevsim nevbaharda Hdavendigar
Vilayeri dalilinde icra eylediin kk bir cevelin- latiften ncehassl zevk ve
nearn yal11z zacna mnhasr kalmasa kail olmayarak herkesi de fikren hissedar
eylenek arzuswdaym! Fakat bilnen gerek ruyeten, gerek sena'e1 herkesce ma'lln
ve ma'ruf ola1 o erefli ilk pay-i tahr- elri tekrar ta'rif ve tavsife kalkmak ve oraya
rarz- azinec avdeti nakl ve hikaye etmek ma'llm i'lin kabili1de1 add olurur da
fazla ve lzumsuz grlr m?
Fikr-i kasriemce her zairin azimet ve avdeti e kadar baka ise ziyaret ve
mahededen cahassl ihtisasac dahi o kadar baka olduu cihetle her ferdin kendi
nahedac ve hissiyacnda1 bahsetmesi zaid grlnenelidir.
te bu nlahazaya mebni ntala' a1111 er ziyade arzu edildii u mevsimde,
kariare, sol)a ve mangal banda istirahat niin olduklar halde bir seyalac-i fikriyyle
icra ertirnek ve ita iinde bahar gstermek sureciyle mlcib-i zevk ve inirah olmak
hem de cevelar- ruh-u perveri11i1 kedince bir muhcra-i ebediyyesi bulu1mak
zere bu babda alenen basc- makal eyliyorum
73

1896 Bah.ar'da Brsa

BltOUS5S (Altminelra).- 8AJN THl!lnMAL 11 K.U!KURDL\J .,.

Bursa, Kkrtl Kaplcalar

74

Orjinal M e t i n

Bu se11e 11ah- 11isan' n, mays'a bile rek-aver olacak suret-i latifede gzar eyledii
henz hatrlarda olsa gerektir. Merak etneyi11iz! ehri nezklrl cnlenizce ma'lum
ve manzlr ola1 letafetini burada dlr-u dlraz bast- temhid edecek deilim: Ziten
Mefrln-u tabi'atn airler ve air hilkatinde 1asirleri1 kalem-i belagat rakntlarndan
tabi'at1 l1ibir letafet ve ulviyeti tasvir edilmeden tahlis-i gir1ba1 edebildi mi? Ve
rasvir-i tabi'at siya.knda isti'n1al olu1abilecek cmel ve kelimat yi1e otlar11 incl1-
beywlarda azade-ser kald m ki muharrire-i acize gibi istidad- edebileri mefkld
denilecek derecede lcaht olanlar, atlar1 cem ve telfikiyle bir levha-i airane vcuda
getirmeye nuvaffak olsunlar da bir eser-i 1evi1 olarak lezzetle oku1su1.
indi bu yolda tal1rik-i hane eylesem yzlerce def'a yazln, bitlerce def'a
okumu eyleri kimbilir kanc def' a olnak zere tekrar etmi olurum ki b u
nkerreriyece ifademin yavanl da inzimam edince okuya1lar1 tab' na iras-
kelal eyleyecei b1- itibah olup - artk bular kabak tad verdi ey nuharrire - diye
varid olacak i'tiraz pelc hakl ve beca grlr. Hem de asrlarda1 beri uaray- zevl-i
iktidar11 bir ok nazmln i'caz-11nt1 sarf eyledikleri halde bi hakkn tavsiften
izhar- acz eyledikleri ve salibi biza'a azime nasirlerin birok cnel-i edebiye ve
tebihac- beliga tercib ve tahrir eyledikleri halde laykyla tasvirden i'tiraf- naks
ettikleri fasl- bahar huceste asardan nah- 1isan feyz-i resan ta'rife girimek benim
gibi ken biza'a in had niinaslk add olwmaz m? Zate1 de ta'rife hacet var

ya?
Bahar111 letafeti tabi'iyesii a'malarda naada grneyen olnad gibi o bedayi-i
ulviyye1i1 temaasndan lezzet-yab, kalbi zihni hlssiyat- ulviyye tefekkrat-
kudsiye ile nal-anal olup da lisa1

(Sbhane men tehayftrafi sun ihil ukul)57 diyerek

taaccb-l.
i k1an olmaya bir ferd-i aferideni d11yada nevcldiyeti muhtemel
idir? Herkesin hissiyac- azar- dakayk- agah kalbi hakayk iktinah sahipleri gibi
57

Akllarn yaplmasnda hayrette brakan (hayrete dreni) tenzih ederim.

75

1896 Bah.ar'da Brsa

olmasa bile e11 w11nad1mz isanlar bile o 1ne11azir-i larife-i biliriye kar hayran ve
nebhuc kalarak

(kudret ve kuvvetine kurban olaym Allah'm ne de g,zelyaratmsn)

sureride olsw izhar- hayret eyler. Zevl-i ukulde bu misillu ihsas husw ve vcudu
rabi'i deil midir ya? Zira Cenab-1 Halk- ebedi ve ezeliin azamet ve kudretini ay11el-yal<l11 grp mallukac111 ibadac-u caac callilar resbihar111da11 mscai olduwu
ilm-el yaki bile Hazrec-i Davud alanebiyyina ve aleyhisselan - Ya Rabb-l

Alemi sebeb-i hilkat mkevve11ar 11edir?58 Suali11e - be11 bir gizli hazine idim
bilinmesii iscedin nahllkar biliunek i11 halk eyledin -59 nealide olan

(Knt

kenzen)(:JJ cevab- nstetab- ilahisi eref-sadr olmutur. Bilimek ii tekvin-i alem

buyuran Hallak- Zlcelal nallukat kulubuna eserden m'essire intikal lissii
ilka eylenez ni? Sphanallah fkr-i hamemi erelere sevk ederek sadette ceb'id
eyledi. Bu bahsi nbeccele gre nevzu'umuz pek adidir. Binae -aleyh biz yie ma
nahn fihinize geldim.

58
59
60

Ya rabbi yaratlmlarn ve alemin varolu sebebi nedir?

Ben bir gizli hazine idim, dnyadaki varlklar bu bilinsin diye yarattm.
Knt kenzen: Gizli idim

76

Orjinal M e t i n

Lacif bir nisa11 saba.11 1 , sevgili vaca111mz111 lecafecine lecafec kaca11 Boazii'nin
pek di1-ga bir mevki'inde pe11cerede11 harice 11igeh-e11daz idin. Pigahimdeki
manzara-i tabi'iye airane iki cihecli bir levha-i ulviyet idi. Bir tarafta, bu belde-i
cayyibeyi bal1 ederek bizi kendisine ile'l-ebed minnettar eyleyen Koca Fatih. O a11l
Sulcan Mehned'i1 satvec ve besalecini11 bir niane-i mcessemesi olup

(Boazkesen)61

resmiye olw1a1 kal'a-i meti1e kaffe-i bedayi tabi'iye-i zir ce1ah hinayesine alru
gibi nehabec-1na oluyor. Ruha1iyeti peygamberiye cevessle1 ve teberrken
1W-1 kudsiyec iccisam- 11ebevi ekli1de i11a olu11up sahil-i bahre n11teha olan
burlar, bede1leri ve duvarlarn1 arka ciheti reng-i sefd ile lazar- rba olarak
hey'ec-i mecnuas uyun- hrmeti celb ediyor ve kulub-u 1aziri11e heybet ve satvet
ile menzuc- garip ve sebebi na-na'lum bir hzn ve rikkac ihsas eyliyor idi. Dier
tarafta ab- enced Hazreti Fatih Yldrn1 Bayezid'in bina-gerdesi olup rarihi1ce

( Gzelhisar) yad olu1an Anadolu Hisar' 111n leb-i deryada btlw1a1 surlaryla Gksu
nevki'-i ferah-efzas1daki ecar111 re11g-i znrdini arasnda de1izden km bir
periyi a1dra11 kasr Dilara n1sadif-i 11azar olarak, bey11e hnada mkevvenat-
sa'ire gibi

(kn)62 enr-i celiliyle vcud bulup sari-i kadirili11 azanet ve ceberurw1a

bir delil-i Kbra bulunan Boazii' 11i11 o tabii lakn bir bahiresi grnyor idi. (Her
varaki defterist ma'rifet kird-g!r)63 diyen zat- Ulviyet semat u Boazii'1i grse kim
bilir ne crl hayret- gya olur idi.
Ben u nenazir-i lacife-i ulviyeyi tenaa ederek karmdaki bi11a-y alinin ihtar

eyledii vekayi tefekkr ederke11 bir byk posta vapurunun kal'a1111 arkasndan
zuhlru11u grdn. Daima nu'cad olduu vechile srkleyip gtrmek zere
kkl bykl kayklar ile nim-nuhat bulunuu (Gliver)'i1
61
62
63

64

ehas- sagire

Boazkesen: Rumeli Hisar

Kn: Ol, manasnda emirdir. Allah (CC.) bir eye Kn dese; o ey olur.

Her bir ya pra Allahn marifetinden (hner) bir defterdir

Yazarn Notu: Mehur bir seyahac- muhayyele kitabnn kahraman. (Gliver: Gliver'in Gezileri, Jonathan
Swift'in yazd, dnya klasikleri arasna girmi bir eser.

64

77

1896 Bah.ar'da Brsa

arasndaki hali11i ta1zir ediyordu. Ke11disi bulu11duu mevki'-i let:lfetde nest olnu
da yrnee kudreti kalmam yahud bir yerde daha tesadf edeneyecei kaviyyen
bildii u neazir-i latife-i bralanaa kyaruyormu da hasb-el-vazife gitmeye
mecbur olduu cihette reftar- betaet karanesiyle burada fazlaca geirecei birka
dakikay kar addediyormu gibi ar ar gidiyordu.

12 a'ban 1313 (Say :43- Sayfa:3-4) 28 Ocak 1896

Evvelce de arz etmitim ya, hagi 1ev-vesait-i 11akliye ile olur ise olsun seyahati
pek severin. I-Iele o anda l1ava1r safveti seman111 reng-i saf kebudi, ei' ay emsin
i1'ikasyla gl-gu1 olan sehab p:lreler arasnda hurid-i alen-:lr:ln ne'eli ve
parlak bir surette kai1ata 11fu-ef:111 olnas deryann ilkbahar11 hab- atilanesinde1
henz bidar olnam yahud ka' i11ata hknferma olan skl.11u ihlale cr' et-yab
olamayarak temevvcden korkuyornu gibi hal-i skf1eti vapurun beyaz kpkte
bir iz brakarak nteenniy:le hareketi ve'l-hasl btn bu bedai-i ulviye seyahat
hakkdaki efkarm tehyic ederek bu babdaki :lnaline inbisat verdi.
Spha1allah! Gnde ka defa msadif 1azarm olan u 1na11zara1111 ndiye kadar
bu yolda bir tesir ikaa eylemeyip de o g1 neyli cevel:lleni tahrik eylemesigarip
deil nidir? Her ne ise bu nisll ahval-i beeriyenin tedkikii fzyoloci ve psikoloji
erbaba terk ve havale edeyin de szmde devam eyleyeyin:
-Ah ! yle bir vapur ile seyahat hele bu mevsinde ne zevkli olur. Girid, znir,
Sela11ik gibi Bahr-i Sefid'in65 en aya dikkat beldelerinde az ve ok rabcanz
olmakla pay-i seferi oralara kadar temdid eanek bile bizce bila nkilac kabil
olduu halde ale-1-husus mvelled-i peder olduu cihetle vata1- sani add eylediim
Girid'e gidip hen orada defi-i hak rahnet olan ceddimin kabri11i ziyaret ederek
ma' nevi hen de o gzel cezireni11 rivayete gre rub- eskuda pek ender mahallere
nasib olabilen letafeti tabi'iyesini seyr ederek maddi oLnak zere iki cihetli istifade
eylenek pek ayan- istib' ad ve sab'l-icra bir ey midir?
Mre11ewi linon, cesin portakal, kk bir ocuun senere-i olabilecei
derecede ufak na11dalina aalar1111 havi olduu riv sabl icra yet edile baeleride
bu nev-ecar hazaisinden olarak, nestur ve nzeyyen bulwduklar koyu ve ak
yeil atlas gibi dz parlak evrak aras111da11 hen t:lm, ve nim kfte ezhar revayih
nis:lr hem de bazs lenz ham olduu cihetle yeil yahut ak sar renkde bir ksm
da regi rabi'i ergisisini tan:lne ihraz ederek kemalde ola latif-el manzar ve
65

Bahr-i Sefid:Akdeniz
78

Orjinal M e t i n
leziz't caan- esnar- rayihadar ay111 nevsimde ve yek nazarda grerek ve otlaru1
ca'tir eyledii hava- nesimiyi te11effs ve isciman1 ederek kuvve-i basra amme,
z:lika, lanise gibi ekser hav:lssmzla birden zevk- yab olmak mahalli mezk1ra
azimec i1 ihciyar olunacak klfec ve zal11nece demez mi? Diye kedi kendine
cefekkraca dalp -

meramn elinden ne kurtulur -

diyerek daire-i tal1ayylaa cevsi

eccike etcin. Bu babda bacecen husul bula1 hevesin1 der-akab nukavemecsiz bir
arzu-u edid saretine mlkalib oldu. Dndm, byle bir ceebbs iin muhcac
olduwn ey validelerimin msa'adesi11de1 ibaret idi.
Byk valideler ekseriya hafdeleri11in hevesacna mmaac gsterirler. ce bu
fikre ibcinae11 ve igtiraren byk valide111i11 dirig-i msa'ade ecmeyeceie midim
pek kavi ve kat'i olduu cihetle, istihsal-i ruhsat in hem:l1 valide1ni11 nezdine
icaban oldwn.
Bu nes'elede ikciham olunacak bir 11okta-i nkilat var ise o da me'zuniyec
almak maddesi idi. nk validen pek hurde-endi dakika bidir. Rey ve fikrinde
sabic-kaden olmak hususunda tananyle pederimin haline varisedir, karar verdii
eye birok muhakemac ile karar verdii11den azninden asla nkul eanez. Bir
huslsda bir def'a olmaz derse 011u1 hakknda tebdil-i lisan ile olur demesi inlk:l
haricindedir. te bu hasail-i 111a'lfu11un olduu cihette byle bir teebbse msa'ade
eanesi ciheci1de1 ziyade kac'iyyen nehiy eylemesi ihtimalini daha kavi grerek pek
e1di-11ak idi11. Binaen-aleyh olmaz keli11esi1i cefevvl ecnesi11e frsat vermede1
kendisi11i 11e yolda ikna ve ilzam ederek 11asl mez'uiyet alnak laz11n gelecei11i
zilinmde tasarlayarak dlr-u draz nukaddimat- nnasibe bast ve temhid ile
birok rica ve 11iyazlar terdifiyle arz- neran eyledim, za1nnnda hata eylemeniin
gl-dide.66

-Her vakit -hayali l1akikate tercih ederin, yani hakikatte m.atlfbuma nail
olduun vakitde his eylediim zevkcen ziyade 011un cahayylnde11 lezzec-yab
olurum. Deniyor nusu11 bir cakn neakk ve nezahin-i seferiyeye bede11en ma'ruz
olaca11a rahat rahat odanda ocur da fikren arzu eylediin mahallere seyahat et; arck
mizacna gre ister kendini bahr-i bi-kerann e11vac-1 bi-paya11 arasnda yuvarlanan
sefine de farz et, istersen

saf saki11-i rakid bir derya yolculuu tasavvur ederek zevk

yab ol, ve-l-hasl bu yolda zevzekliklerden feragat et de ne yaparsan yap denesi1 mi?
Ey kariac! Kat'iyyen azn- cezn eylediimiz bir eyde11 yi1e kat'iyyen me1
olun1na111 te'sirini elbecce his ecnisi1izdir. Ne kadar acdr deil ni? htimal ki
belli cahnik edersiniz. Fakat ne yala1 syleyeyin1, cad cad ia eylediim binay
tasavvur etmek byle birden bire ihidamndan pek me'yus oldun. Der-akab bir
tedbir hacrna geldi. Byk validene mracaac eanek. Onun diri-i msa'ade
euneyecei11e 11ucmai1111 deil niyin ya! Validemi zeri1de dahi nfuzu pek
66

Gldide: gzmn gl anlamnda sevgiyi anlatan hicap sz

79

1896 Bah.ar'da Brsa

byktr, ite yi11e lema-i mid parlad. I-Ieman m- ma-ileyha111 1ezdine icab
edip birka kelime ile beyan- mafl bal eyleyerek bu babda validene evanir-i lazime
i'ta eylemesi11i kenal-i slz ve gdaz ile rica eyledim.

16 a'ban 1313 (Say:44- Sayfa 6-7) 29 Ocak 1896

-Beyhude yalvarma, ben byle enirler veremem, bir kere kyas- nefs ec de hak
versene, hi se11i bila-lzum taraya gndereceime ihtimal verilir mi? Farz- muhal
olarak o nsa'ade ecse bile bakaln ben izi verecek miyin ki? Denesi mi?
Me'mlln1 klliye1 hilaf11a olan bu cevab, bu darbe daha iddetli geldi,
lal oldum kaldm lakin, fkrini1 e1 deri11 kesine bu kadar az bir zananda bu
kadar kavi bir surecce mahklk de11ilecek derecede yerleen bu tasavvurat nasl ihrac
ermeli? te bu pek mkil. Son bir nid-i za'if daha dorusu gayret-i 1evmidi ile
mkeddera11e ve msterhamane beya11- efkar sureti1de arz- niyaz eylenekde iken
valide dedi ki;
-Olmaz kzn, hibir vakit sa1a hs11- rzan ile git denen. sterse1 gic fakat
rz:1nl hilafa olarak gicrni olursu11.
Rzas hilaf111a olarak gitmek ni? Allah esirgesin! Sonra valideye aden-i ita'at icab
eyledii mes'Uliyet-i uhreviye yle dursu11

(ne'uz billah67 asl o pek mdhitir ya)

vicda1n ve nereye kalsa lisanndan istihlas kabil olnayan nu'ateb bi-emalin, o

muahez-i yana1n ihsasac- muaheze-kara1esir1den 1ereye iltica edip de kurculaym
11e kadar firara alsam akbet decein girive-i nedinet deil nidir? Haydi her
eyden kac'- 11azar zerimde hkn ve te'siri pek ziyade ola11 kuvve-i vehime1i11
valideni1 i1kisar-1 kalbinden dolay ncazat olarak enva-i mehalik ve nuhatarat-1
maddiyeni11 henfu1 benin in hazrlanmakta olduunu her a1 ve dakika ihcar
ederek bu seyahati bana bir zevk-i azim deil, bir azab- elim eyleyeceie emi1im.
El-handlillah ki o esnada valide u szleri der-miya1 ederek hasl olan
ce' essrn ta'dil belki de srlra tahvil eyledi.
-Bahr-i Sefid'de bir cevelan, ne kadar az bir mddecde olsa yi1e olacak ey deil,
bari Burusa diye idin, kabil olabilir idi.
Canna minnet, heman b u sz11 ehr-i mezkfra azinec iin msa'ade olmak
zere bic-celakki arz- ceekkrac lazine ve layika eyledim. Hi yoktan iyi ya! Hen
67

Neuz billah: Allah

korusun
80

Orjinal M e t i n
azn kaclrii bil11eye1 ounkini de bilnez. Kk bir eye kaaat etmeyeti
byk bir ey'e na'iliyetle dahi kaaat hasl edecei mekikdur. Zate Burusa ehri
dahi bein in biraz hatrat- latife-i maziyey-i haizdir; den,i sabavetimin bir
se1elik bir ksn cz'isi pek ho bir suretde orada gzeri1 ermedi mi? airin

(Gemi

zaman olur ki hayali cihan deer) diye tavsif eyledii zanilardan olarak orada emrar
eylediin eyyan, e1 ufak referruaayla beraber, el'an mahfaza-i fikrimde ne kldur
ki tafsile girisen epeyce sahifeler igal eder. 1anr msu1z ki bu isanda yani dokuz
ay evvel azinetindeki ahvalden drt yamda iken gidiindeki ahvali dala iyi
tahattur ediyorun.
Bu mes' ele zeri1e cereyi1 ede1 mkalen1e es11asnda hazr buluan bir hanm
reklif-i refakat eyledi, hsn-i hal ve ahlak nice ma'ruf ve ncerreb olmasna mebni
teklifini na'al-nen11ur1iyye kabul ederek, kolayca muvafk bir seyahat refikas dahi
bulmu oldwn heman o gnden i'ribare tedarikat- seferiyeye ibtidar eyledik; artk
meserretinizde bir yerde duranyoruz, 11ema1 hemi uacaz kabil olsa ferdas
gn vapura rakib olacaz, yevm-i azinet olnak zere tayin ettiiruz cuna gne
kadar bir mai zuhuruda korkarak halecan iindeyiz. Valideler;
-Cann aceleniz ne Burusa'n vakti 111aysrr, havalar gzel ama daha souk
gerei gibi hkn ferna, mays ibtidasa kadar sabr erseniz olmaz n? diyorlar
tavsiyeleri pek ma'kul ana o sabr bizde mefkud 1 5-20 g daha kim bekleyecek.
Byle bir icizar bizim ii cidde arda- eedd olacak.
-Na'il-i naksud olmaa hasl ola kurbiyyer derecesinde evk ve itiyak rezayd
ediyor:
Bu mes' eledeki derece-i cehalknz na'lum ve nehuduuz olduu halde 1 5 -

20 g daha bizi bu hal-i tela ve heyecanda braknak reva ndr? Bua insafJtlZ
ka'il olur mu? diyerek ve bu hususda dali onlar irza eyleyerek biz de olarn azinec
ve avdet ii ta'yi ettikleri 1 5 gn nddete raz olduk
Nihayet o kemal-i tehalk ile itizar eylediimiz cwna sabah meserret-i bahs
infilakoldu.
Yar nesrurae, yar mte'esirie bir surette veda ederek 12 vapuruyla
kprye68 idik. Gnrk pigahu1da1 bir sadala rakib olarak

(Bingazi) Vapuru' na

mteveccih olduk. Sk bir poyraz veza oluyor deizin rpts zerinizi slatyor
idi. Merdive1lerde11 kp salonda geerek alt katta bir mevki'e yerleice genie
bir nefes alarak Cenab- Hakka krler eyledim. Olhhhh! Artk gidememek
ediesi kalmad demektir lakin adeta asabi olmuwn da haberim yok.

68

Galata Kprs.

81

1896 Bah.ar'da Brsa

19 a'ban 1313 (Say:45- Sayfa: 3-4) 4 ubat 1896

1 2- 1 3 evvel zmir'e yle bir kanarada giani hacca u kamaralar alc gzleride
pek rahac yaan idim kuru gibi bir hususiyet hali de bulduun iin pek de howna
girmiti. Laki imdi onramyorwn bile tava buruma yapacak zan ediyorum
refikama dedim ki,
-Fea halde sklec basd kabil deil burada ocuramayacan. Burada sklmaa
gver:ede meyi tercih ediyorwn biae-aleyh ice ben gidiyorun.
-Nin'el- natlub, be de yle haydi gidelim, dedi. Biz iki kii yukar kp
salonun iki tarafndaki kadnlara nahsus malalli kalabalka grdmzden s:
kaccaki gverteye gidip drbin bi-dest ecrafa azar endaz olmaa baladk.
Hakikate hrinizi bu nevki'inde grlen hayat- sa'iyae 11e hotur! Boazii,
skdar, Kadky' ve Ada vapurlar biri kalkp, biri yanayor; ma'veneler,69
kayklar byle vapurun eyas calliye e:nek zere teye beriye kotuyorlar kk
istimbotlar 70bacalarn devirerek ba'z sefai71 yelkenlerii idirerek kprn
alada gemeye urayorlar regarek sandallar o deniz kelebekleri bir ifc beyaz
kaadlar calrik ederek yolcu nakliyle megll; bir ma'iet fa'alfue ki adeta nazar-
hikmet ve ibrec-i celb ederek birok efkar ve mlahazata yol ayor biz bir taraftan
bwlar tencla ederek ce' ati mlahazat eyliyor dier carafcan da hretiyle rncenasip
vacan- aziz ve zarifimize doya doya daha dorusu doyamaya doyanaya kenal-i
dikkatle 11igerfu1 oluyor idik Ah! bu latif 1nenleketi1 hagi ciheti bir ok il
ve ulvi vekayi-i tarihiye ihcar eylenez? Ezcmle u Topl1ane ve Fdkl semci ki
stabul' u fechinde kardan karya ekilen zincirden donanasn imrar eylemek
m mkin olanayaca meczlmi olwca ulvv-i himnet ve snvvi-i gayretinin bir
delili fea a-peziri olmak zere deize nahsus sefieleri karada neyi ve larekec
e:tirerek nersa-i Dersaaded':e isal eylenek gibi muhakkakac- kat'iye-i tarihiyede
olmasa hurafac kabili1de11 olduua hknedilecek derecede nscebid nkil olan
ceebbsat bir Osmal hkndar sahibkra ya'ni Facih Sulta Mehned'i Sii
carafnda daire-i inkan ve shllete idhal edildiini lisan- hal ile ihtar ederek bu
69

Maveneler:Mavna demek istiyor- Limanlarda, amandralara bal olarak ykleme ve boaltma yapan

gemilerden, kylara rmorkr yedeinde yk gtrp getiren tekne.

70
71

istimbot: Kk vapur - atana

Sefain: gemi

82

Orjinal M e t i n
babda sa'ir nahallere reveffuk eyliyor.
Nazar- cenaay leb-i deryada ibcida ile ileriye doru sevk eyledike ehrinizin
mebni olduu mevki'-i icabndan birbirinden mrref ve ufka kadar ncehi olarak
gr1e11 sagir ve kebir mebani nceevvi arasda cevessc eyledii da'vec-i aliye
ve ihc.ar eyledii vazife-i ulviyeye nadderen dahi ceclbuk edercesie i'cila eyleye1
minareler 11azar-1 dikkar ve hrmecimizi celb ederek ne nama me11sup olduklarn
ca'yi ve cahni ernekce iken refkan dedi ki;
-Herey pek-a'la ama vapur harekec ederke11 kbleyi asl cahni edip de namaz
klacaz?
- Pek kolay, gne ile pek-ala :a'yi1 edilir. ( O aralk g,vertenin

pusula nazar- dikkatimi celb ederek)

zerine mevzu bir

ce bir pusula ki nkacsL ibresi1i1 imalden

hi ihiraf ecnemesiyle vapurlar hacc- harekeclerini ca'yine hidnec eden bu aletin

fevaid-i kesiresiden biri de kbleyi irae ederek eda- salat edelere macib-i sulalec
olmasdr.
u pusula bize epeyce bir nddec sermaye-i bahs nakal oldu. Mfad-
nkalenacnz u yolda celhis edebilirin:
Milacca iki bi see nukadden, cidde nuhcera'ac- af'ada ola11 u alec-i
mhine ililerce ma'ruf ve msca'nel inise de Avrupa' ca nechl.ladan olduu
gibi unar-u bahriyede cerakkiyac fevka'l-adede bulunan Fe11ikeliler bile cicarec
iin ceye beriye sevk eyledikler sefelerinde necm-i imal-i ile ca'yin-i hacc-
harekec eylerler ini. Pusulay garbe, ale11-i medeniyece hidenac kesiresi sebk ede
Arablar rec111iler. Avrupa'da c:acbik ve isci'mali Flavour Yura nanda bir calyan
vascasyla 1 3. asr- miladide vukU'a gelni ini. O vakiccen bu aa kadar pek ok
cebdilara urad gibi el'i mreevvi ekillerde pek ok hususaca cacbil(e isci'mal
olunnakca bulunnusa da en basic ekli u vapurdaki olduu gibi e ziyade hs-
hidneci de sefai1de cayi-i mevki'-i hususu11da grlnekce bultnucur.
re bir ka'i11e1 piga.hmzda cecelli eyleye11 menizir-i nuhcelife mukabili11de o
kadar mebhuc so1ra da mebhas-i nezkur zeri11e musahabe ile o kadar negul bir
halde kalnz lci saac 4'e (O 1 .30) gelip vapuru11 ilk dd canin- edaz afak olduu
halde vakci 11asl gzar eylediii hi farknda olmadnz gibi dizlerimizin
ard111 dahi sonradan his edebildik.
kinci ddkce vapur derl.nuda bir harekec-i uml.miye hasl oldu. Arrk herkes
yek dieriyle veda ederek euafra pervae nisali dolaan sa11dallara rakiben ekilmeye
baladlar.

83

1896 Bah.ar'da Brsa

Burusa yolculuu asl cara vapular111111 haline benzemiyor. 011larda grle1
yolcular ile li eclic- ceyi-i beraber gele11 akrabave ehibbada na1zur olan hal-i
hzn icinal, girye-nisar gzler mte' essir el1relere Burusa Vaptru'nda cesadf
olw11nuyor. Burusa yolcular11 vapura kadar refakac edelerin elenek iin
geldikler ab-aikar gzkyor. Hi11-i veda da simalardan carl tebessmler zail
olduu gibi neeli nlacafalar dal1i devfun ederek bu da ayrca bir levha-i lecafec
tekil ediyor.

Bursa, Muradiye Camisi

84

Orjinal M e t i n

Vapurunuz harekece mheyya oldu. Kapudan ile muavini dahi mahal-i

mahslslarda alz-i mevki'-i eylediler. KapudanLk . . . ne mkil e nhim vazife!
Koca sef11e1i1 selameci yed-i hinnec ve dikkacie nevdu, ufak bir hata yzlerce
hayat duar- tehlike eylemee kafi. Ya ateilik! O daha da beter zar ederin. Ve-1hasl her ikisi kuvve-i valinesi galib asabi adenlerin kar deil. Ll.ki kapudamz
pek ehliyecli gzkyor. Hen aaya hem ileriye evamir-i lazneyi kenal-i sr'at
ve maharette i'ta eyledii gibi sk slc geriye rasb- erzar eyliyor. lerisini de hi
azar- dikkacte uzak turnuyor. ki vapur arasnda skp kala vapurunuzu dali
bulduu nazikce istihlas ve ihrac ii yirmi kadar kesa yanzdaki Edremid
Vapuru'da bizimkie kemal-i kuvvecle dayanp itiyorlar. Biz de u asr- teralckide
bir vapuru hareketi in el-an kuvvet-i beerden isrimdad ve isti'ane olduuna
kemali hayretle bakyor idik.

o esada buluduunuz mevki'-i kalabalklat1dan daha ziyad.e meks ve aran

ecmei nasip grmeyerek hayli nddeccir iddec-i rzgara na'ruz bulunmakcan
pek sersen bir halde sklec bahs neskeimize avdet eyledik; te byle dke
kanaraya iltica ederek skldka yukarya ca atarak dem-gzar oluyor ve vapur
aa kca bi't-cabii kuvvec ve iddeti tezayd eden cereya1 havaya kar yukarki
gvertede sabit kaden olmak kabil olamad cihetle bin- 1isbe daha mahflz ve
kadnlara nahsls olup salo1un iki cihetinde bulunan gvertede ikanet eyliyor
idik Herkese bir trl te'sir eyleyen de11iz tutmas bende hafif bir ba dn mesiyle
icahszlk slrecide icra-i hkm eyliyor. Refka11 hi mte'essir olnayp biraz
korkuyor idi.
Adalar getikten sonraki meazir-i rrer'iye yekesak idi. Berrak 11a'i bir sema-
fesih frr1ada1 ari bir derya-y vasi ara sra aalklar ve zmrdn otlar ile
mzeyyen cibal -i mteselsile der ibaret idi.

85

1896 Bah.ar'da Brsa

22

a'ban 1313 (Say 46: Sayfa: 5-6) 7 ubat 1896

Yal111z Burusa'11111 iskelesi olan Mud.a11ya'ya yakn

(Bozburun'da)

vapurumuz

birbiri11i vely ve ta'kib ede bycek dalga ile tesadrn eyledi ki; sanki deryay
bi-pay:l vapwu1, o cismi dev misali1 ke11di kuvver ve mikneti1e kar bir bazie
nenzilesi1de olduunu bize isbar eanek isteyip mahal-i maksuda vsClrnze karip
bir zama1da byle relatm ederek vapurun1uzu ufak bir rahra paras gibi tahrik
ermekle o1a nzeyyifane ve mezziya11e bir mlatafade bulundu za1 oluabilir idi.
-Burusa'ya seyahati denJz ksn eleceli deil fakat kara ksn pek latif
olsa gerekdir. Biaen-aleyh Muda1ya'ya 9.30 - 1 0.00 raddeleri11de vasl olur
isek nadire11 ele geen byle frsaclarda1 bi-hakk1 ve bi-r-ranam istifade iin
inendfere biuneyelim de arabalar ile etrafmz ralat ralat seyr ve renaa ederek
gidelim. Burusa'1n arabalar hep vasi ve mkennel ladolardr.72 Trene rakib
olarak letafeti11e doyulnayaca [abi'i ola11 yollardan ku sr'atiyle uup gitnekre
ma' a 11e? diyerek aklmzca tarz azinerimize da'ir platlar tertib ediyor idik. Hi
dnnyor idik ki naWUk niyet ve redbir etmeli ama Halk da takdir etmeli ki
bir eyde nu.vaffakiyer husal bulsw. Ekseriya evdeki pazar arya uymaz. Nitekim
yle oldu; o vakitler tedabir-i shhiyeye riayet olunmak icap etnekte olduu cihetle
Bingazi Vapuru nu'ayene edilmek zere Tuzla'ya uramak i1 doru yolunda
ihiraf ederek vakit gayb eyledii gibi Tuzla pigalnda bir-tevakkuf doktora haber
gidip de o da gelinceye kadar sonra da yolcular onw huzurunda1 ale-1-infrad
mrur eylenek suretiyle mu' aye11e-i tnuniye icra oluncaya kadar dahi epeyce bir
mddet iza-a eylediiden acak vakr-i gurubda Mudanya'ya vasl olabildik.
Zare1 vakti aden-i msa'adesi1e nebni araba ile gianek kabil deil ise
de mnki1 olsa bile meyd3.1da bir araba bile grnmyor. Kck lokomotif
ke11dinden byk grltlerle ortal velveleye vererek tela artryor idi.
Be buuk kiide mrekkep ufack kafilemiz re'isi11i11 sevk ve delaletiyle
lokonorif ile 1nre1asip kk vago1lar11 bir kornparrnan111a ke11al-i shuletle
yerleerek pecereden harite bulw1a1 kesa11 ahval ve harekat n telaiyanelerini
seyrediyor idile. Kimi eyasn gaib erni, kimi refikini taharri ediyor kimi biler
almak relada. Bazs kesret-i izdihfundan oa da muvaffak olanyor bir kargaalk

ki adeta azar- nerhaneci celbediyor.

Bereket versi refikimjzi harekat-1 acile ve tedabir-i seri' asna ki o sayede u
72

Lando: drt tekerlekli, iinde dingillere paralel olarak dzenlenmi karlkl iki oturma sras bulunan, st

alp kapanabilen ift krkl binek arabas

86

Orjinal M e t i n
mevki'e 11a'il olaral< istirahar niiniz. Yoksa kedi kendimize olsa idik imdi 11azar-1
terahhwnile baktmz kesann e11 aya1- merhamet ve ak11 ksn11 bizim tekil
edeceimiz nuhakkak idi.
Nihayet, acaib! rre11imiz mal-anal deilecek bir dereceye geldii cihette halk
bir byk ksnn orada terk eanee necbur olarak rube-rah azinet oldu.73
Tre11 gzergah111da, yed-i kudreri1 iki tarafl zen1i1e fer eyledii al gelincik
iekleri ile nzeyyen kalie-i z1nridi11 zeri11de gayet sk olarak nagrus ufak ufak
dur ve zeytu1 aalarnda11 mtehassl orma11cklar111 mazara-i dilgas bir ksm
ak ve e' e-i aver fsuki re11kre libaslar iktisa ermi dier ksn da gl re11gine
ma'il donuk cane-i hadra' relebbs eylemi birok ocuklarn enenzarda tenezzh
eylemeleri11i adrarak ferah- bahs kulub oluyor idi. Heyhat ki pek az nddet sonra
kiiat- nin zulmet ilata ederek tekasf ede ede hayran olduwnuz o manzara-i
latife deri1 bir karala dalarak gznzde11 ihan oldu da bahs eyled ii zevk-a
mtenahi pek az bir zama1a mhasr kald.
Refikana dedim ki;
-te size ibret almaa mrenebbihe olnaa cesbfu1 bir hal, sr'at seyrinden
dolay g1dz bile buralardan tren ile gerree raz olmaz ike gece mrfua
mecbur olarak bu mahallin letafetinden klliyen mahrum kalub ka1a'atsizliimizin
mcazaa111 grdl<. Cidden i1a11nal ki ha1gi husasra olur ise olsw1 tanahkarlk
adam nutlaka zrar ediyor.
O da cevaben: Ever bw1dan ntenassh olmakla beraber araba ile Burusa

civar111daki kylere giderek cebr-i nafar ederiz deil mi? diyor idi.
Mu'alhire Mudaya'da dahi muntazanca hoteUer bulu11duu1u istihbar ederek
o geceyi orada geirip de ferdas gn arzu ettiimiz vechile Burusa'ya gitmediimize
esefha olduk.
Kara1lkta bir ey gzkmyor. Bari size treni tarif edeyin:
Vagolar Anadolu demiryolu vagolar gibi iki balardan girilir pek ufak
kt'ada eylerdir. Fakat sakin suret-i inas olar gibi zarif ve neti1 za etneyirtiz
onlar111 yanda adeta oyuncak nesabesi1de kalr, tavana doru keleri11den ufak
73

Bursa Mudanya tren hatt 18 Haziran 1892 tarihinde alm 1951 tarihinde iptal edilmitir. Hattn

toplam uzunluu 41.780 metreydi. Mudanya ilk istasyon olmak zere Bursa'ya doru Yrkali, Koru, Acemler,
Merinos, Demirta olmak alo istasyonu bulunuyordu. Trenin Mudanya-Bursa arasn 4-4,S saatte tamamlad
dnlrse hzn buradan kestimek mmkndr. Yaval hakknda ilgin hikayeler anlatlr. ocuklar
tren yoku kmaya baladnda trenden iner evredeki meyvalardan meyve copladkcan sonra tekrar ereni
yakalarlarm. Kapalar dan Sr Ahmer isimli kiinin Mudanya - Bursa arasnda trenle yaro anlatlan
rivayecler arasndadr.
'

87

1896 Bah.ar'da Brsa

cahca paralar 11hla1arak cakviye olt1duw1u haber vereyin de derece-i rasanecini
anlay11z, biz o1lar grnce,
-Cann cre1i byle tahra paralar ile cahkim edeceklerine yolcularn ba'del
ihtiva dardan demirde1 ma'nul eritler ile kucaklasalar daha nuhken olmaz m?
diye latifelere bile koyulduk. Biri1ci nevki'deki kanepeler hasrl, iki11cideki zmbal
tahra olduunu grnce nc mevki'i1 ne olabileceini epeyce dndk.
Konparrnandan

kompartna1a geildii cihetle orada bulunan kaplar

mevzi'leri1de1 daha kk olduu1da1 gah ieri ve gah dar doru giderek

pek nkilatla nahal-i mahsuslar1da durdurulabiliyor. Pencere ap kapanak
hususunda dahi kondkcre mraccat lazm geliyor. Ve'l-hasl bir tren ki lemi
dalp her paras bir yerde kalacadan endie olunsa seza! Ba'z mahallerde
anlalan yolu11 inhir1a peyda eyledii nahallerde hena1 devrilecek derecede
arpldka refkan skleti11i dier cihece inale eyliyor. Ben bu hali1e gldke;
-Byle tre1in benim sk.letinle tevazn hasl eylemesi nsteb'ad mdr? diyor
idi. Gryorsuuz ya vaka temaay- hariciden mahramuz, ana dahilen elenecek
epeyce eyler mevcad. Fakat gubar- rec ile alude olnan bir sevi, cefaya
makrw olnan bir safa olmanak felein nukteza-i adeti kadinesidir ki, bizim
u zevkinizi de Burusal arkadanz111 vapurda ibridaeyleye1 deniz tutrnas11da1
mtehassl raha tszl1111n imendifer sadematyla devan ermesi ihlal eyliyor idi.
Hele bein ziyade cann s1ka1 ey, e evvel kemal-i tela ve iti1a ile tedarik
ve ihzar eylediimiz edviye-i hususiyeyi evde unutup brakarak imdi zavall
kad tedaviye hidmer edecek hibir eyi yanmzda bulunnayp bol bol izhar-
re'essfte1 ma-ada elinizde bir ey gelmemesi idi. Duar olduumuz hata-y
isyanda1 dolay birbirimizi nu-aheze ediyoruz. Ama ne fa.idesi var? " . . . ma-fara
yok imka11- celafi" .74

26 a'ban 1313 (Say:47 -Sayfa:S-6) 1 1 ubat 1896

Bu hale lzununda1 fazla ehenniyec vererek kendin.i beyhude zdm

refikan itab-kara11e ihcar eyliyor ana yi1e bi-are hatunw l1ali1e te'essf ermekcen
bir trl ke1dini nen edeniyorun. Nihayet hanm- m-ma-ileyh fkeleerek
-Ca1n biz daha ocuklukta kurtulamadk m ki hi1m efe1diler bu kad
bamza nusallat ettiler. Yanmzda hatc- hareketinizi ta'yin edecek amiriniz var
ike bunw1 e lzumu var idi. indi bu halde biz ni ou gtryoruz, o mu bizi
74

Kaybedileni telafi etmenin imkan yok

88

Orjinal M e t i n
gtryor? diye syleiyordu.
Bein yie feylesofluwn galebe eyledi de:
-Ama kardein sus. Szlerii hatua isna ederek sla-i rahin gibi feraiz-i
ilahiyede birisini ifa eylenesine tavassut etmekle nail olacaruz ecr-i cezil-i rene
incinan ile inha eylene hen de naden ki alende cefasz safa olnanas bu dr1yada
istirahar-i rinne bulunmamas kaide-i klliyedir. Dnlr ise zevkinizin byle
ehemmiyeysiz surette laleldar oluu aya- memnuniyettir. Yie Cenab- Hakk'a
kri olsu ya biz rahatsz olsa idik daha n iyi idi? diyor idin.
Ana ya Rabbi! Yol e kadar uzad. Tre ni seri-el-seyir deil yoksa bize mi
yle geliyor. Koru stasyonu75 deile nahalde biraz tevakkuf ederek hele

(Acemkr)

nevki'ine gelebildik. Laki1 o g1 paayr olduu cihetle arabalar hep Yahudi

nezarldaki dier mevki'de copladl<larndan orada araba bula11ayarak cre ile
yolwnuza devan eanee mecbur olduk. Biraz sora dier nevki'e bil-selime vasl
olabildik. Fakat ortada bir lado bile yok. Beyolu' nun e nkennel landolarna
ilan- rcha eyleyen o gzel arabalar bir takm adi payco76 ve peraumlara
tahavvl etni bilzarure iki paytoa rakib olarak Burusa' n aram gah- baharisi
olup mre'addid hotel ve kaplcalarr kai buluduu

{ekirge)

11am-1 mevkl-e

nreveccihe hareket eyledik.

ekirge'de evvelce ls-i hreci nesnu-umuz ola

(Avropa Hotel'ine)

dahil

olduunuz zana saat 3 idi. Hema iki oda isticar ederek istirahate koyulduk.

75

Mudanya -Bursa tren yolunun ilk istasyonu Mudanya iskelesidir. lk durak Yrkali istasyonu, Geit

Kprsn getikten sonraki durak Koru istasyonudur. Nilfer Kprsn getikten sonra Acemler
istasyonuna gelinir. Burada artk Bursa'ya vanlm saylr. Bundan sonraki duraklar olan Yahudiler (Merinos),
Demirta istasyon landr.
76

Payton: (Fayton yazlmas gerekir) Fayton: Krkl, drt tekerlekli, atl binek arabas. Tek veya ift atla

ekilen fayton larn krkleri yar yarya ve ne doru kapanacak ekildedir, src iin n ksmda yksek bir
yer vardr.

89

1896 Ba ha

r , d a Brsa

Bursa, Ulucami

90

Orjinal M e t i n

Nisa11 8 . g1 cuma ertesi g1 ola1 ertesi sabah sa'at o1 buukta bidar

oldukta oday parlak ve hayat-efza g1ei1 ei'a-i zerrini1e nstarik olmu
grdn. Burusa ovasna nezaret-i inilesi ola1 pe1cereyi a1ca bahara ve krlara
nahsus hayd ve nu'attar hava oday imla ederek ferah-bahsa oldu.
Ceman- hayretimize ma'ruz buluna1 ovada akl koyulu mtenevvi ve
mtelevvi yeillikler arasnda g1ein i'ikasyla gm bir erir gibi parlaya1

(Nilfer) Suyu' 11un ve tede beride aalar arasnda grne1

krmz ve siyah daml

beyaz hi1eli kylerin tekil eyledikleri na11zar-i dilga- letafeti sizde bir fikir hasl
edecek kadar olsu11 tarif ve tasvir eyleyebilnek iin ya air olmal ya ressam, hayfa ki
muharrire-i acizeiz o haslet-i iliye-i ftriyeden de mahrumdur. o sa11at- nazike-i
kesbiyeden de.
Mddet-i nedide, letafet ncessene clakna ayi ola bu levha-i dil-nii-i
tabi'atn ihsas eyledii neve ile sernest ve hayran oldun kaldn
Hele o a1daki hissiyat- kalbiyeni hi sormayuuz zira kabil-i-tarif deildir.
Orada ikinet erdiimiz nddete ufak dalar ve tepeler ile nahdud ve vasi ovaun
suver-i gl1-a gu11 letafetiin seyr ve tenaasyla tenvir-i uyl1 eyledik. Zani1-
gurabda bir drl letafet gster, vakti tuluda baka drl ho-na1zar l1ele vakt-i
seherde ovay ihata eden ma'insi sisi zeride gre ecar, saf ve saki1 bir
limanda bir olc genileri, lenger-en daz ikamet olduuu zat ettirecek sarette raglit
eylemesi cidden aya1-1 temaa ve hayrec-aver idi.
Otelimiz nevki' -i ve nezarete gzel olduu gibi nezafet ve intizanca dahi olduka
mkemnel ise de, bizim gibi mstakil hfuelerde ikan1et ecnee alan kimseler i
otel aleni ne kadar rahat olsa yine ho gelmiyor. Binaen-aleyh ale-s-sabah ilk iiniz
bir hie taharri ve tedariki oldu. Cadde zeride sahibesi beraber sakin olmak zere
bir hae bularak odasn bil-isticar hea nakl eyledik. Burusa' haneleri, ale-

91

1896 Bah.ar'da Brsa

1-ekser ac1ld1lcca11 sora direk ve ktakla1nalar111 aras11a kerpi ca vesaireyi duvar
rercesi1e koyup dahile1 ve harice11 svanak suretiyle vcuda getirilni sofalar1
etraf ak olarak pek biimsiz yaplm eyler ise de ikamet eylediimiz ha1e yeni
i1a olunduu cihetle stanbul evlerine mabihe ve olduka nahfuz ve mazbut idi.
Bidayet-i aklimizde ev sahibesii11 hasb's-sinni ziyadece lafazal ve mu' araza
edercesie ref-i savt ile mkaleme eylem.esi kendisiyle pek muhterizane mu'anele
ermee necbur olacamz

za

ettiriyor idiyse de, dene, yacalc, sofra, matbah,

levaznat1a kadar hibir ey diri eaneyerek te'min-i istirahatnza hasr- gayreti

ve baz vakit ta'am istihzarna kadar tevsi-i daire-i hidmeti za'nnzn butlan1
isbat eyledi. Yel-hasl haneside rahat eylediiniz nisbette kendisinden de memnfn
olduk.
ekirge'deki ocellerin kaffesinde havz ve husasi bayolar havi hanamlar olduu
gibi icir olua haelerin bazsnda dahi tabi'i scak sular m.evcucdur. Souk suya
gelince: D1yada Burusa kadar suyu nebzw memleket yoktur delilse sezadr. Zira
da'imi surette cari su bulunduu gibi niyah-i cariye-i mte'addide ve ntenevvi'eyi
muhtevi haneler de vardr. Yollarda lena adm banda bir emeye cesadf
oluur sular sokaklara cereyan eder gider. Fakat kaffesi iilmekten mberra pek
kaba sulardr. urba en salih ola1lar111 flar ile hayvalara bil-cahmil getirip talib
olalara fruhc ederler. Lakin olar da scabul'un menba sularyla asla kyas kabul
eanez pek ardrlar.

92

Orjinal M e t i n

Hdave1digar Vilayeci' nin merkez idaresi olan Burusa ehr-i ehiri, daimi surette
cepeleri karla 111esclr bulunan ve 6400 kadem77 irtifa-nda ola1 Kei Da'nn imal
carafnda ve aa eceklerinde ka'i olup cakriben krk bin nflsu funildir.
Hdavendigar Vilayeti havalisiin am- kadimi (Bithynia) olup hkmdar
ikinci (Prusias) Burusa ehrini milaccan iki asr nukadden li-sebebir kedisine
ilcica eyleye1 KarcacaL nehlr A111ibal'i1 certip eyledii pla1 11tcibi1ce (Prusa)
namyla kendisi1e pay-i taht olmak zere ce'sis eylemi, so11ra Araplar carafudan
cahrip edilnekle Rum mparatorlar cecdide1 ina ve cahkin eyleniler ve bina
eyledikleri kal'alar harabesi el-:11 grlnekce bulunnutur. Nihayet m'essis
bny:11- devlet-i aliye Sultan Osna tarafrdan on sene devan eden nuhasara
reticesirde maldum-u eclbet mevsumlar Orha Gazi yed'iyle 726 sene-i
hicriyeside tekfurunun 30 bi alcw1 fidyey-i necac vererek kal'a1r1 arahcarlarn
ceslin eyleyp gicnesi slreciyle fethine 11uvaffakiyec hasl olnu, akabide Sulcan
mar1 ileyhi vuku- vefaana nebni halef-i zi erefleri Sulca Orha11 tarafndan
pay-i taht ittihaz olullllu ve pay-i tahtlk Edir11e'ye intikal edi11ceye kadar o erefi
muhafaza eylenicir.
Hicreti 1272 seneside vuku bulup ay dev:ln eden harekat-i arziyye ile pek
ok cev:lni ve mebanisi nnhedin olmu ve tezellzat- arziyye icabndan olarak
r11aden sular bile necralarn arub feyezan ermilerdir.
Teakub- sini1 ile mnhedim ola1 cevani-i erife ve mebani saire canir olu11arak
ve harap ola ipek fabrikalarn ye11ide11 iasyla ipek ticareti ihya edilerek civardaki
pirin tarlalar kaldrub stma ne1ba- olar bataklklar kurutularak n1kemmel
oseler kad olunub mte'addid oteller vcuda getirilerek Burusa indi grld
vechile bir na'nure 11ali1i ikcisab eylemidir ve ehrin inar hususunda al1ali-i
asliyesinde ziyade muhacirleri say ve hidneti sebk ecnitir.
77

Kadem :Metrenin te biri kadar olan uzunluk. Oniki parmak uzunluu, yarm arn.

93

1896 Bah.ar'da Brsa

ehr-i nezlcur yz mcecaviz cevani-i erife ve selclci1 Osnan iyede1 6
hkndar zi-a1111 merakid-i n11ewereleriyle be yz nrecaviz zahiri78 ve
baru79 zevar nu'rebere ve nehureni nekabir-i aliyyeleri11i nuhrevi olmakla
eferdardr ki ziyaret eylediim nahal-i mbareke ve emakin-i nehure-i saire-i ber
veche ati ta'rifve beyana ibtidar eyliyorum.

78

Zahiri: Zahiri mezhebine mensup olan. Zahiri Mezhebi:Kurucusu Davud ellsbehani olan, lslam

hukukunun tek kaynann nasslar, yani Kur'an ve Snnet, olduunu iddia eder ve hkmler zerinde re'yin
mmkn olmayacan belirtir.
79

Baaniyye; Batni mezhebinden olan kimse. Batni Mezhebi: "Gizli olan eylerin i yzn bilenler"

anlamnda kullanlan Batnilik kavramnn ok geni bir anlam erevesi bulunur. Batnilik her zahirin bir batn
olduu, Kur'an'daki her ayetin bir yorumu bulunduu, bu yorumlar ancak Allah ile aralarnda gizli bir sr ve
zel bir ba bulunan masum imamn bildii gibi manalar erevesinde ekillenir. Kur'an kerimin zahiri, ak ve
anlalr manas olduu gibi, batni, gizli manas da vardr. Batni manas lazmdr. zahiri, grnen manas lazm
deildir diyen tarikat.

94

Orjinal M e t i n

3 Ramazan 1313 (Say: 49- Sayfa 1-2) 17 ubat 1896

Gazi Sulti Osnan ve Sultan Orhan Hazerat- Trbe-i erifeleri Burusa'

en mrtefi oktas olan Hisarda, ehre ve ovaya kubak deilen sarette nezaret
inilesi ola latif ve muntazan bir neydada kai11dir: Meyda- nezkur ehre azr
olan cihetii uurum olmas hasebiyle parmaklk ile ihata edilni ve vasatta bir
saat kulesi ve bir adrva vcude getirilerek tezyi olwmutur.
Sultan Osnan trbe-i mifesie dahil olunca msadif-i nazar- hrmet olan
merkad- nbarekeleri tahuda gunude-i hab- ebedi olan zat-1 ali-kadrin celadet
ftriye ve satvet-i ahanesi tecessn eylemicesine nehabet-bahs-i kulub zairi
olmaktadr.
Huzur- naevi-i Sultan Osna Gazi, bende bi drl hatrat- tarihiye-i
ntetabi uyadrarak ca cedd-i ali naru-ileyhe Ouz Ha eslide ve Trk
airetleri belerinden Sleyman ah Kayaalp'in Cegiz Ha' errinden ve
Tatarlarn hcumundan istihlas maksadyla terk-i vatan ederek tevabi'iyle Diyar-
Rwn' a azn-i sefer eyleyip sonra da Arabistan' a girmek zere

(Frat)

Nehri'ni geer

ike magruken vefat eylenesine kadar fikrimi irca eyledi.

Sonra ecl-i ecibleri Gazi Erturul Bey'i kabile halkda k.endisine cabi
olalaru nscashiben Sivas sahralara kadar ilerleyb orada Koya Hkmdar
Alaed-di Seluki ordusu ile Mool Tacarlar nlharebe-i dehet-i avere tesadf
ederek, necbll bulunduklar hasail-i merdanegi sevk ve ikasyla muhtac- muavenet
bir hal-i hezimecde bulunan Selukilere imdad eylemekle eref-i galibiyetin nin
gayri ne'nulanlar carafda ru-nma olnas zerie Sulta Alaed-din Seluki
tarafnda, fedakarlklarnn mkafat olnal< zere
95

(Domani)

Dalar ve (Sd}

1896 Bah.ar'da Brsa

evahisi ikineclerie tahsis olunmakla kedi emeklerie mukabil ail olup tavarrw
eyledikleri nahalli nezklrenin krfue-i aleiyesi olarak Selati-i Selukiye nanna
kisver-i galk etrnekle 111a-dam-i nr izhar- sadakat ve ibraz- besalet eylenesi
mahd1m- ecaat nevswnlar Sulta Osna'n dahi devlet marn-ileyh nclmna
birok diyar ve hisar zanime-, nenaliki klmasyla muzafferiyat- vak-a da pek
nesrlr ola Korya Hk111dar mear-ileyh Eskiehir Sanca ten1lik eyledii
gibi istiklal-i hknetine alamet olnak zere bir ok hedaya dahi irsal eylenesi
A

ve bil-ahire Ali Seluk'u11 ikraz kllisiyle tabiat- maslahat ikcizas1ca kesb-i

istikla-i tan eyleyerek nam- llilerie ne1sub ola devlet-i azime1i1 vaz- esasi
res'ii bulumas ve Rwn meras gn begu izdiyad eden evket ve satvet-i
Osmaiyeden istikballeri in endi-nak olarak akta aa harbe kalksalar, o
arslan yavrusu arslann savlet-i iraesie mukavernette aciz bulunduklar derpi
ile tarik hile tevessl edip Yar Hisar80 hakiminin kzyla

(Bilecik)

Tekffuu'nu

izdivalar vesile ittihaz ederek tahcuda bir takm efkar hasnae mstecir olmak
zere a tarik-i el 111uhade1ete padiah- marn-ileyhi de da'vec etmeleriyle
padiaha sadk olup bil-ahire slan ile nerref olan Harmakaya81 hakimi Kse
Mihal haber olduu keyfi.yeri mezklreyi ihbar etmesiyle Sultar- marn-ileyh
da'vete icabet buyurnakla beraber

(El Harbu Hud'atn)82 kaide-i ndebbirane bil

tevessl birok bahadr sadklara koyup bir takm dil-avera11 dahi kadn kyafetine
bil-tebdil nezkur sadklar hamil ola hayvanlar sevke ne'nur ederek olar
emval-i kynecda clruyla derl- hisara idhal erciide gice herlces megCl i-u
nu iken c'a- mezkuren kal' ay zabt edip a'da-bed-haha kazdklar kuyuya
yie kedileri dnek saretinde ceza-i sezalar bulmalar ve o esada bit-ab- duar
ribka esaret olan gelin Nilfer Hatun'u ehzade Orhan Gazi'ye cezvic edilmesi!
Ve yie o gazi bi-mdfuiin nuttasf olduu cibiliyet kiver-i gay- iclbca
hegam hiran- peride beyle devam ettikleri mularebat cll necaici olan ftlhat
dahi yegan yega fakat bic-cabi'i gayri-nucazam ve a-tama11 bir surette zihine
bil-tebadr imelc gibi bir sr'at ile tevali iderek fikr-i hiknet ve nazar- ibrecimi
yenide celb eyledi; gzlerim bila ihtiyar ek-i rikkat ve mefhaecle neulu lisa111m
ruh pr-ftlh nearn- ileyhe ayat- Kur'aiye ihdasyla negul oldw11.
Derun-u trbede taht- te'sirinde zebu kalp ma'dam-el-mr unutamayacam
efkar ve hissiyattan urada bir ebze bahsetneden geemediin gibi cefekkracm
biraz iknal ve tevsi'iyle Osnallar bidayet-i ne'ecleri hakkda balada beyan
olunan na'lumac- mcmeleyi muharreratm havailikten kurtarp bil-isbe calib-i
istifade bir hale getirnek in laznede add'eyledim wnarn ki satrlar tafsilat-
80

Burusa linin Yeniehir ilesine bal ky. Yeniehir-negl karayolundan ayrlan bir yolla ulalan ky,

Yeniehir'e 1 3 km. uzaklktadr. Osman Bey'in ocukluu bu kyde gemitir.

81 Harmankaya: Gnmzde Bilacik li, nhisar ilesi Harmankaya Ky'nn bulunduu yerdir.Ky 200
metre ykseklikte yaln kayalan blen boazn nne kurulmutur. Kale ise boazn kenarndaki kayalann
eteindedir.
82

Sava hiledir, hadis-i erifi

96

Orjinal M e t i n

za'idede1 add olu1naz.

Sul[a11 Osman'n rrbesi1de nreaddid selatin merakid-i olduu gibi ehzade
Alaed-di1 Paa dahi mefn1ndur.
Fatih-i Burusa ve Padiah- Si1i Sulran Orha1 Gazi'ni1 Trbe-i m1ifesine
gelince o da pederi1in ki gibi rlha1iyer-i ulviye ve mehabet kahrama1aneyi haiz
olup ehzadega1da1 Kasm elebi b1-i Sulra1 Korkud ve b1-i Sulra1 Bayezid-i
Veli orada nedfndur.
Trbe-i narn-ileyhde1 krkra1 so1ra remir parmaklk n1de durarak
aa ve ilerdeki menazir-i nuh[elifeyi rul-u ndder remiaya daldk ve mevki'-i
larife ve nbarekenin dahilenve harice1 bahs eyledii ezvak- bi-nihaiyeye kali
olamayarak Burusa'da ikiner eylediin.iz o1 bir g11 zarfnda bir iki1ci def' a daha
ziyarer eyledik.

10 Ramazan 1313 (Say:Sl-Sayfa: 1-2) 24 ubat 1896

Hdavendigar Sulra11 Murad evvel b1-i Orha11 Gazi Trbe-i erifleri ekirge'de
i1a eyledikleri cesim ve mzeyye1 cami-i erif kurb1de vakidir. Mahalli
ehadecleri11de dahi bir trbeleri var ini. Mahalli mezkfrda bir de inarecleri
bulunnakradr.
Ce111eaneka1 mear-ileyh 726 se1esi1de gahvare zib-i aleni vcfd olup 761 'de
clus-u serir salra1ar oln1ular ve 3 1 senelik zaman hkuneclerini Rumeli ve
A1adolu'da nuharebar- kahrin.a1e ile enrar edip muzafferiya[- nrerabi ve redabir
sfilbeleriyle Devleri Aliye-i Osma1iye'11in tevess ve irilis1a pek azim hidmetler
eylemilerdir. 791 'de Kosova Muharebesi'nde erber-i ahader 1U eyleneriyle
Burusa'ya 11akl olw1up mahalli mezkurda revdi hak gufran kl1nlardr.
A

Ba'z eya- hususiyeleri el-fu1 crbe-i alilerinde mahfllz olup olarla beraber
zfilrine irae olu11an az gayer dar olduu halde drr parmak e1lilikre bir rahra
zeri1e yaptrlan hilye-i erifi.83 havi bir ie calib-i nazar dikkarrir.
83

Hilye-i erif: Peygamberimiz Hz. Muhammed'in {A.S.M.) mbarek vasflarn anlatan manzum veya nesir

halindeki yaz.

97

1896 Bah.ar'da Brsa

Trbe baesi gayet ho manzaral bir cay- dil-ga olup havi olduu adrvi1111
etrafnda sekiz nusluk vardr. Drdde1 souk, drdnde1 scak su cereyi1
ediyor, scak suyun adrva1n ii1den borular vastasyla geerek gelnekte alnas
cabi'i ise de vehle-i ulada souk suyu havi bir adrvandan scak su dahi cereyan
eylenesi grenleri mcel1ayyir eyler.
Sulci Yldrm Bayezid Han b-i Hdavendigar Gazi crbe-i nnevvereleri
harici ehirde "Badat Yolu" de1ile1 tarik-i tehaide bir cepe zeri11de i1asna
muvaffak olduklar cami-i erif kurbu1da kai11dir.
Mddet-i mrleri 44 sene devam ede1 saltanatlar 14 se11edir.
Padiah nar-ileyh pederi vala-gherlerinin eserine ikcifae11 bir azim ali
hinmecae ile kiver-galkca devan eylemilerdir. Ve hegan muharebede
ordu1un bir cihetinde bulunur iken, nisal-i berk-i hacf dier ciheci1de celadet
fea1 grlnesi " Yldrm" unvi11yla celkibi1e ba'is olmutur.
Mevk-i nezkuru ha-li skfu ve ce11haisi pek lacif bir slrecce rressir ve hzn
averdir.
Ce111ecneka1 elebi Sulcan Mehned Han b1-i Yldrn Bayezid Ha11 crbe-i
muhcereneleri (Yeil) unvanyla mehur olup san' ar ve ziynece adir belki de nadir
ma'dwnu'l-ensal olan cami-i ale'l-alleri lcurbu1da kaindir.
Dahili gibi haricen dahi i1iler ile nzeyyen olduu cihetle (Yeil Trbe) resmiye
olunnaktadr. Merkad- nbarekleri iniden ma'mul olup nezaket tab- hnayun
o ekle tenessl eylemicesi1e calib-i uyun hrmettir.
Ecrafda bulu1an selatin sandukalar dahi rengarenk inilerle mestlrdur.
Cani-i erifi.11 dahili kubbeye varcaya kadar kamile1 al r1ei i1iler ile gayet
ho ve sa1'atl bir slrette mzeyye1 olnakla azar- pira olup vasat111da gayet ho va
nazar rba bir adrvan vardr.
Ve-1-hasl gerek crbe-i mnire gerek cami-i erif zani1- mran nialarnn,
birer 11e1nlzec-i bedi-i'-alardr ki? E nkilpesec zairi11i bile dfar- behc ve
l1ayret eyleyecek bir zarafet alempesen.d-aeyi l1aiz olup Sultan nar-ileyhin sair
meseri celadet ve hanasecleri olmasa bile nan ibka ve i'la eyleee kafidirler. Bila
nb:llaa diyebilirin ki: yaluz asar- celile-i nezklreyi grnek i1 oraya kadar
ihtiyar' sefer edilse temaasndan husul bulacak zevk ve lezzet ihtiyar edilen klfete
ma'a ziyadete tekabl eder.
Sulti nearu-ileyh hazrecleri 792 senesinde cevelld edp krk sene
mu'amner olnular ve 824'ce cerk cane-i hayat eylemilerdir.
98

Orjinal M e t i n
Hayrat ve hase1ata sa'i olduklar 1isbecce muhibb-i erbab ilin ve irfa1 bir zat-
stude sinat idi. iir ve ina ile de itigal buyururlarm. Harani11 el-erifeyne84 ilk
def' a surre irsal eyleyen nclr- ileyh hazretleridir.
Sultan Murad- Sani bn-i elebi Sultan Mehned trbe-i erifleri ina
buyurduklar cami-i erif civarnda lciindir. Mahall-i nezklr 11cln a'lileri11e nisbetle
yad olunnakcadr.85
Merkad-i n1evverleri dz mernerde11 masnu ve zeri znridi11 eme11ler ile
mestur bulunup sadelik iinde nehabet nudur.
Veladeti 806 irtihalleri 855 tarihindedir mddet-i nrleri 50 seneye karib olup

3 1 sene serir aray- salta1at olmulardr.

Peder bzrg-varlar gibi kuvvet ve suret-i Osn1aniye'1i11 icilasa hidemat
ciddiyeleri sebk etmi, Avrupa ve Asya'da ftlhat kesire slahat nhinmesi ayan
takdir bir derecede bulunmutur.
Trbe-i a'lileri baesinde Bayezid-i Veli Hazretlerini1 biraderleri mel1lr Sultcl
Cem'in ve ba'z ehzadegah trbeleri vardr.
Ayrca kede bulunan sade kk bina Sulta Murad- evvel ve sai hazeratnn
haremleri ola1 Srpl prensesleri kabirleri muhtevidir.
Cami-i Kebir tabiri dierle Ulu Ca11 i-i ehrin vasatnda kai 20 kubbeli iki
miareli cani-i erif olup Yldrm Bayezid Ha'n bia gerdesidir.
O1bir direk zerine mebi olup gayet kaln olan mezkur direkler fevk-al-ade
byk ve gzel hutlt- celiyye ile nuharrer levhalar ile mzeyye1dir. Miber ve
mihrab eafis-i asardan nadud olacak derecede zarif ve musa11a' eylerdir.
Hele ortasda buluna pek latif fevvare havi cesim bir adrvcln zaten gayet
mferrih ve ruhaniyyecli ola cc1ni-i erife dier bir letafet ve halavet bah eylemekte
idi.
Mezkur adrvan zerinde bulua kubbenin can ve temir telde ma'nul
bulunnas cani-i erifi pek ayd111k gstererek rul1a11iyeri1e bir de uraniyet ilave
ediyor idi.
indiye kadar ina olunan cevani-i erifenin hi birie nekayis olamayacak
derecede latif ve n1ferrih olan Ulu Cami-i1 iki defa ziyaretiyle merref olduk.
84

Haramin el-erifeyne: Mescid-i Haram ya da Ravza-i Murahhara olarak ta anlan anlan Mekkede'ki Kabe

ve Medine'deki Hz. Muhammedin mezarnn bulunduu yer.

85

Sz edilen semt Muradiye'dir.

99

1896 Bah.ar'da Brsa

13 Ramazan 1313 (Say: 52-Sayfa- 2-3) 27 ubat 1896

Emir Sultan hretiyle be-1am ola Enir Mehmed emseddinn'l Buhari trbe
enver ve akdesleri bir tepede kai1 olup pel< ruha11iyecli ve mehabetlidir; Civar1da
gayet gzel bir cami-i efr-i olduu gibi neahirden pek ok zevat havi bir de
byk kabristan vardr.
Marn-ileyl hazretleri an-asi Buharal olup Burusa'da tavattu ederek irad-
ibad ile itigal buyurmular ve Yldrm Bayezid Hazretlerii kerineleri

(Hundi)

Sultan ile bil-tezevvc shryet padiahiye dahil olnulardr. Nice keranat harikul
adeleri grln neayih vasilinde bir nrid-i kfunildir.
Burusa'da ziyaretleriyle teerrf eylediim evliya- azfun ve neahir-i zevil ala
ihciramda11 ali i1firad bahs eylenek, 011lar11 kesret ve ta'addd1e lebni tnab-
kelam- mlcib olaca cihetle menkbe-i nevlid nebevi nazm- merhfun Sleyme11
Efendi'ni11 kabr-i alileriyle bu bahse hitam vereyim.
Medfe1 n.arn-ileyhi ziyaretin tesadf kabilinden oldu. Nefs-i Burusa ile
ekige arasw1daki tarikin da ciheti cesim bir mezaristandr. Her gn araba svar
olarak orada1 gzar ederken etrafa yeil parmaklk ekilmi, sade fakat gayet
sevimli ve iri1 bir kabir azar- dikkatimi celbederek kime nenslb olduunu
merak ediyor idim.
Bir g bila-iltizan oradan yaya olarak getim. Makbere-i nezkure11in birka
kadendik ufak nerdive1lerininde11 karak neclubu olduum kabr-i rnebhasa
takarrb ile kitabe-i sengii okudum. Meerse Sleyn1an Efe1di nerhunun deil ni
ini? Bu tesadfte1 o kadar men11u11 oldum ki; o vakte kadar 11ail olduum Faciha-i
erifeleri11 kinbilir ka rrilyo1tncusu olnak zere rlh alisi1e Fatiha erifeler ihda
ederek yolumda devan eyledim. Hakikaten u zat- muhteremi11 bil-istihkak nail
olduu bu bahtiyarla ne kadar gpta olusa sezadr. Ce11ab- Rabbi Rahim Habib-i
Ekremi11'i11 menkbe-i nevlidi1in azn ve telif edilmesine yzbilerce azdan her
sene teceddd ve tekerrr eylenek zere bir ok Fatila erifeler caizesiyle naznn
taltif-i dainide buluarak n kafa t eyliyor. Mkafat- zaJiriye bu kadar azin ve ali
bulunur ise bu yzden mazhar olduu ve olaca sa'adet-i maeviye 11e kadar byk
olur tasavvur etneli
Miyah- harre- madeniyeyi havi kaplcalar Burusa' 111n garb tarafnda vaki olup
ekserisi yekdierine karib olduu halde ayr ayr ci1s ve hassalar vardr.

1 00

Orjinal M e t i n

Yeni Kaplca

ekirge ile 11efsi Burusa aras1da bir bayrda vaki olup suyu

kkrd havi cesin bir l1amamdr. Dahili1de byk ve mdevver bir havz vardr ki
scak su, arsla az cabir ectikleri necrada1 ufak bir havza dklp ondan bye
geer. Daina cari kurnalar olduu gibi kurnalarn86 yada caca ma'nul birer
yerli bayo dahi vardr. Duvarlar ii ile mzeyyendir.

Kara Mustafa

Yeni kaplca kurbunda kaidir. Pek kk kr'ada ise de gayer

nferrih ve latiftir cwani iki ufak havz var ise de onlara havz denekcen ziyade
banyo denek87 daha mnasiprir. kuras olup suyu sair kaplcalar ile kyas kabul
eden1eyecek derecede berraak, gn gibidir.

Byk

ve

k:k kkrtller

Bunlar da dierlerinin civarda vaki'dir.

Havzlar rwari ve bayo gibi olduu cihette yzlecek gibi deildir. Kkrrllerde
ale'l-ekser enraz- cildiyeye girifdar olarJar mraca'at ederler.

Kaynarca-

Kaplcalar1 iinde e11 ziyade ifa-baha olmak ile tehirdir. Fakat

dierlerie isperle suret-i inas pek adidir. Yzlebilecek kadar bir havz vardr.

Eski Kaplca

ekirge'de vaki olup suyu eliklidir. Bir rum mparatoru

carafda ia olunmu vehavz zerindeki kubbe direkler zeri1e ikame edilmitir.

Kaplcalarn en cesimidir. Yei kaplcaya arsla az ve havz hususuda mabehet
canmesi vardr. Fakat dieri her cihetle daha muntazam ve daha nzeyyendir.

Armudlu

Eski Kaplca kurbude vaki olup armud eklide bir havuzu vardr.

Suyu eliklidir.
Bu kaplcalarn sular hararec-i rabi'iyelerinde olmayp dardan souk su
ilavesiyle ra'dil edilnileridir; na' ana-fih yerliler scak suyu sevdikleri1de1 onlara
gre haddi randa ola11 su bizim iin yine pek scakrr. Kaplcalar1 kaffesinde
odalar ve daireler vardr ki 11isada yerliler, maysta scabul ve ne11leket-i saireden
gelib de tedavi, bil-na'a mlhtac olalar bil-isticar ikamet eylerler.
Fakat kaplcalara ala kadri'l-irnka.11 erken girmeye gayret ermelidir ki lem remiz
bulwsun hen de istirahat edilebilsin: zira sonralar havzlar bir irk-ab deryas
haliri ald gibi hamam da kapda bile baklarnayacak bir dereceye geliyor. nk
Kayarca i1e Armudlu'da rna'ada dier kaplcalar 11isva11 in haftada birer defa
yevm-i nahsusla vardr. Eyyan- nezk:urede Burusa'dan yerliler ve nuhacirler
rakm cakn ailece gelirler ve bade'c-teavl ca'am_heman ieri girerek akama kadar
derfn-i hanfunda sebahade eleirler; esna-i hazmda hanana girnek 20 dakika
aram bile bizde arpnt ve bayglk hasl edecek kadar scak mahallerde tW mddet
bulwllnak gibi lfz- shhat kavaidine klliye muhalif olan ahval nasl olup da
86

Kurna: Hamamlarda musluun aknda suyun birikmesi iin yaplm mermerden tekne.

87 Yazar burada banyo szn kvet anlamnda kullanyor.

101

1896 Bah.ar'da Brsa

shhacleri1e su'i re'sir eylemedii1e el'a1 nce'accibim yalnz byl<ler olsa yi11e
ne ise hele ufack ocuklar, onlar da beraber bu hile iciyad11 dahil-i kllisi olduu
kabil-i ikar deilse de bnye ve mizaclar11111 dahi 111si'id bulu11duu aikardr.
Ba'del iscihmam ufak bir souk algnl insan bir ok enraz- vehimeye ma'ruz
klaca111da1 cahaffuza pek sa'i ve riayetkar olmaldr.

Bursa, lrgand Kprs

1 02

Orjinal M e t i n

Hava berrak, bir halde ki, o a1a kadar bulutlarn enzarmzda1 ihfa eyledii Kei
Da' 11111 zirve-i sefid fam bile arz- ehre-i ibcisam eyliyor sema saf bir derecede ki
hibir saretle gubar- alud olman1 bir kalb-i pakin ma'kes hissiyat-1 olan en-i
kebfd rengi musaffay a1dryor. Aficab parlak, bir sfretdeki fzfyac- 11evbahar111
sach- arzda mer'i olan asar- lec.afet-i niarn ze1nine nurlar saarak alklyor zan
olunuyor; bizin gibi o esnada gr1nek ve gezmekten baka bir ey duneyen
erbab- te1ezzh1 byle bir g1de1 istifadeye itab edecekleri tabi'i deil midir?
Heni arabalara rakiben Karama Ky'de88 vaki n1nl1e ifclii1e azim olduk.
Kainat serapa bir kisve-i 11ezaret ve taravete brnm. Kaplcalarda1 gelen miyah
hareni yol kenar1dan enenzar aralardan beyaz dumanlar11 savurarak cereya
ermesi srlerle leylekleri o vasi ovada seyrek admlar ile dolamas su balarnda
mecerelerde andeliban- ho elhann m'essir naganat ve onlarla rekabet edercesine
cvldaa nrgan- s:lirenin saday ho edalar, zmridin ner'alarda uzaktan yabai
ezhar gibi grnen koyu11 ve kuzularn yaknlatka vasl- sen ola1 hazin hazi1
n1eleyileri, behiti bir alem letafet tekil etnekte bulunmu idi.
Ak bir arabada, muhat olduumuz bedayi-i gu11-a gu11 tabi'at1 ihsas eyledii
neve-i halavet bahsa taht te'sirinde olarak

(Nilfer) Burusallar stlah11ca ( Ulufer)

Deresi'in zerideki kargir kprde geip nstevi ve muntazam bir tarik-i takib
ile nunfne iftliie vasl olduk.
Arazi-i nezru'a vasi'a vasatnda kai11 olup pigahnda bulunduunuz zarif ve
meti bir kargir bina Ziraat Mektebi olduu gibi biraz tede ahur ebniyesi ve
dier tarafta tuyfr-u ehliye kmesleri buluunakta idi. Kaffesii gezdik tertip ve
itizamlar aya1-1 tahsi bir derecede bulduk, intizam ve nezafet e gzel eydir,
ite byle ahurlar, knesleri bile 11azara ho gsterir.
K1nesleri11 nde tavuklarn gezinmeleri1e mahsus olmak zere tel ile tefrik
88

Karaman Ky gnmzde Nilfer ilesine bal Karaman mahallesidir.

1 03

1896 Bah.ar'da Brsa

olunan nal1alde yine telde1 bLneler yaplarak ecnas- nuhcelife tuylr ayr ayr
bulu1duruluyor ve blmenin birini naki1e ile karlan pililer igal ediyor idi.
Pili karan makine calcadan na'nul ufak bir sandk cesaneti1dedir. Havi
olduu ek11elere yumurtalar dizilir nalal-i malslsu1da gaz yanp mini mil
haznesi1deki suyu teshi11 ederek harareti1 derece-i lazunede bulw1nasyla 22 g11de
pililer kyor.
Hararet lzlmunda11 bir derece ziyade olsa maki1e1in zeri11deki ufak kapak
kalkarak fazla harareti harice defve ilirac eyliyor.
Pililer ktktan sonra a1alk vazifesini ifa eyleye1 bir ufak maki1e dala var. O
da gaz ile nsalhan olup alt carafi1a konula1 ve yere tenas eyleyen uka paralar
ka1ad l1idneti1i grnekre bulw1rnudur. Mezklr naki1e arasra kuluka sadas
dahi karnaktadr.

20 Ramazan 1313 (Say:53- Sayfa 1-2) 5 Mart 1896

Tuylr-u ehliye ksmn11 tenaas bizi haylice ele1dirdi. So11ra da ahurlar

ciheti1e getik, temiz, havadar ve ziyadar meskenleri1de hayvanat- ehliye iki tarafl
yemlikleri1 1nde sralaunlar niya1eleri1de bulu11an siyahl beyazl cesim
bir boa 11azar dikkat ve deheti celb ediyor. di. Mi1i nini buzalar okayarak
aralar1da1 geip atlarn bulunduu nahalle dlliil olduk. Ecnas- muhtelifede1
nte'addid

esbler

iki

sral

balann duruyor.

Gde1leri1

kin

olduunu

anlayacaklarn yahud kendileri hakk1da ne drl szler cereya1 ettiine vakf

olmak istiyorlarn gibi balarn evi rerelc kulaklarn kaldrarak bize iliale-i sem'
ve nazar eyliyorlar idi.
Ve-1-hasl bugnk cevelan rlh nevazmzda1 fevk-al-ade mahzlz olduk. Byle
mes'sesat 11afia111 saye-i terakki veliye-i hazret-i mlukae de nlkmzn her
ciheti1e tenil edilnesi1i temen1i ederek ekirge'ye avdet eyledik.
Esa- ral1da, iftlik arazisi dahili1de bir tarlada altkla1 grdmz mai
gmlekli birka kii pek adi repere benzemiyorlard. Za11111na kalr ise onlar
zira'ac mektebi akirdan111dan olup dersleri11in ameliya.c ksm111 ifa ediyorlar idi.
ekirge'ye vsllumuzde akana birka saat var idi; byle gzel bir g11n bir
ksmu11 ha11ede enrar etmee raz olanadk. Arabadan inerek pay- tenezzh
dalara doru eyledik. Dada dolaa dolaa zeri ve ceva11ib-i sdalesi mestur 11
1 04

Orjinal M e t i n
ak ve oturnak: in birka tahta sray havi gayet adi ve kk bir biaya kadar
gittik ki nahal-i nezkfre "Kad

Kk" deilir idi.

Aman yarabbi! Bu ne ulvi letafet, sanki yed-i feyyaz- kudret fyfzat bahar
taksin ederke Burusa'ya pek azim bir hassa bah etni. Bu e feyizli, bereketli
toprak, e kadar gun-a gfn ebatat ne drl rengarek ezhar, tede beride sk sk
nanzill ola da glleri ve allar arasnda cenebbc eden yabai 1ne11ekeler ve sair
bi drl bizce na'ruf ve gayri na'ruf klfelerin gelii gzel bir halde gr
bu mahalleri da ve bu iekleri hda-i abit olduuna hkn etcirneyip tabi'at
taklide gayri mutazam surette tercib olunmu bir bae za ettiriyor idi.
allar arasnda; ecar dallarnda terennm saz olan kularn nagamat- rfh
perveri ve sk sk tesadf eylediiniz ne1ba'alar1 s<lnia-evaz rltlar bu mahal-i
lacifi ser-ca-ser bir carabgah- zevk ve evk halinde bulw1duruyor idi.
Biz hen her biri kuvvet ve kudreti Rabbaiyenin birer delil-i bahiri ola asar-
bedayi na tabi'ac layrerkarae tenia ediyor hem de kesretle nehudumuz olup
pek hownuza giden sa'lep ve saire gibi soanl iekleri aklarla topra kazarak
kkleriyle karyor idik ki bil-ahire onlardan epeyce bir nikdarn scanbul'a kadar
gecirnek klfetini iltiyar eyledik ise de aslsa kaffesi kurudu da eneiniz berhava
oldu.
ems-i gariberin, ufku kzLntrak bir ziya ile telvin eylen.esi arck bu zevk-i
rfhani ve negale-i cism<liyeye ihayet verip eve avdet eanek lzumunu ihtar
ediyor idi. Gznz, gnlmz o nevki'-i pr-revak ve letafette kalarak ar-
1aar kck sevinli hienize geldik.

105

1896 Bah.ar'da Brsa

Setba Kprs

1 06

Orjinal M e t i n

Bir g11 de Burusa'nn pek mrcefi nevki'inde kain ola11 Kasr- Hmayun'a89
azinece karar verdik. Artk bendeki neserreti hi sormayz.
Kasr- Hnayun'a gicnek iin bic-cabi'i Sedba Krs'1den geeceiz. Oh! ne
saadec . . . He11gam sabavecimde11 beri hasretkei olduum o latif nevki' -i o zrnridi11
ayr, cabi'i kayalar ve Kei Da'11dan eriyip inen kar sular111n beyaz kpk
halinde nevceler hasl ederek grlcl seyelfu1 n nihayec cekrar grnee muvaffak
olacam diye seviiyor idi111.
Gerek o g1 gerek eyyan- sairede nezkur kprden defa'atle gedim. Hayhar!
Sini1-i adide beri hi gznn 1111de11 gicneyen manzara-i latife nerede? u
kpr1111 imdiki hali nerde? Beynlerinde asla mabehet yok, fark ve tefavt pek
ok.
Acaba o vakic grdm bir baka kpridi de ocukluk haliyle Sedba
Kprs diye mi hacrmda kaln? Yoksa o vakiccen beri kpr cebeddlaca m
uram yal1ud nrlr- zamfu ile hi farkda olmaksz11 zih1e 011a iscediim gibi
bir ekil vererek ni casavvur ecniin? Her 11aslsa pigahmda cecelli ede11 kpr11n
u halini zih11inde cecessrn edip de cemaas111 cin-u dilde11 arzl eylediim surete
muvafk bulanadma pek nte'essif oldum.
Bil'ahire ( Gkdere) zerindeki dier bir kprden daha gecin ise de casavvur
eylediin nazara onda da yok idi.
Denek ki mddet-i medidede1 beri sahife hacramda ne1kl ola11 bu hayal-i
89 Yazar burada Hnkar Kk'n kastetmektedir. Yazar kkn yapl tarihini yanl vermitir. Kasr-
Hmayun: Gnmzde Hnkar Kk Mzesi olarak kullanlmaktadr. Uluda'n eteklerindeki Temenyeri'nde,
Abdlmecit devrinde av kk olarak yaplmtr. 1859'da ina edilen kk, 19 gnde tamamlanmtr. Abdlaziz
ve V. Mehmet (Sultan Reat) de kkte konaklamtr Bursa ziyaretleri srasnda Acatrk'n de konaklad kk
2003 ylnda mze olarak ziyarete almtr.

1 07

1896 Bah.ar'da Brsa

latife klliye1 veda ederek hakikacde ay1 bulnak merak1da1 feragac ecmek
!azn geliyor; Vah vah! Keke bu mahalli grneye idin. Bir g1 olup ra grebilmek
midi daha cad idi.
Nihayec araba ile birok yokularda1 karak Kasr- Hmayun'a vasl olduk. Bu
kasr ufak kc'ada olup 1260 salinde valid-i macid Ce1ab- hilafer-i pe1:1h-i cen1er
nekan Sulcan Abdlmecid Ha1 Hazretleri'1in Burusa'ya cerif buyuracaklar
nesmu olur olnaz bu mevki' de bulu1a1 bir kk bil-icira hed11 olunarak 1 8
gnde u grle1 kasr vcude geririlni ve nuhafazasna i'ti1a oluduu cihetle
el-an bir hal-i ma'nuriyerre bulunmu ve u so zamanlarda nefruar ve cezyinar-
dahiliyesi dahi derece-i mkemmeliyere isal edilmitir.
Mevki'i lecafer, cabi'iyesi ehre ve ovaya nezareri muhiresi Kasrda bir rev1ak ve
raraver dier hasl ediyor idi. Hele bir ciheri1e rarh oluna1 ufak bir baede berrak
bir suyu1 cah nie1 25-30 santinerre kucru1da olarak cereya- daimide buluup
ei'a-i ensi1 i'1ikasnda1 billur gibi parlay bakmakla doyulur ne1azrdan deildi.
Bu su Burusa'da (Gm) ve

( Yeni)90 anyla vaki olan en a'la sulardan biri imi.

Fi-1-hakika srabul'un me1ba'a sularyla kabil-i kyas deilse de ca'amna

bir diyecek yokcur. Hele safVer ve berrakln enzar ayarda serr ve ihfa etmek
istiyornu gibi nezkur sudan koula kadehi haricen ince beyaz bir r1ikab ile
ceserrr suyun derece-i brude:i11i alacnaya kafidir.

27 Rama:cln 1313 (Say: 54-Sayfa: 1-2) (12 Mart 1896)

Bu repede1 da.hi ehri cemaa cenaaya koyularak calib-i azar dikkat olan
eb1iye1in 1eler ve kinlere nensub olduunu ra'yin ve rahni ediyor idik. Uzakra
grdnz yeil boyal bir bi1au1 e olduuu Burusal arkadamza sorduk.
eyh fcade Hazrecleriin crbe-i mevvereleri oldu.uu isrilbar eyleyice,
civarnda o kadar dolatmz halde bizi her zaman ziy:11a uraran nisyan saikasyla
ziyareriyle reerrf edemediinize o kadar teessfler eyledik ki, be1 bu babda bir
drl kendini afv edemiyordun. Refikan da kabala:i Burusal arkadamza atfe
oa diyor ki;
-Hai ya nemleketimizde siz bize delaler edecekci11iz? Arkadamz sizin
delaleci11ize hacec brakmayacak surecce sranbul'da ald talimar nucibince hart-
hareket ve cevela111nz ra'yin ederek hreti ikinci, nc derecede kala zevac,
90 Yeni: Bursa sular hakknda yazlm kaynaklarda bu isimde bir kaynak, bulunamamtr. Ancak
Temenyeri'nde Yeni isimli bir kaynak bulunmaktadr.

1 08

Orjinal M e t i n
mahalleri bile bize ziyaret ettirdi, gsterdi, hasb-el beeriye eyh ftade'yi unutmu
hi olmaz ise o1u da siz il1rar errneli deil niydiniz, imdi de ge oldu, gidilmez.
O da cevaben:
-A ha1Jncm, be11 i1san deil niyin? Be11 de wutrum. Hen de siz ye1i geldiiz
ama Burusa'y be1de1 iyi ra11yorsunuz, yerli olduun1 halde hi grnediim yerleri
siz bana gsterdi1iz, diyor idi.
yle ya, ke1di dir olduwnuz haray bir ahs iherde grnekle onu muiheze
ye ne salihiyerirriz var? Elimizde ( Gldeste-i

Riyaz- ifdnJ1

gibi bir rehberirriz

var iken biz uutursak, zavall kad111 unutmu ok mu? Burusa'1111 her cihetii
ra1nyornu, ayp m? stanbul'unuzda ayan temaa ve rerebbu az yer mi var.

Kaffesi ma'lun ve mehfdumuz nudw ki? te byle siikay-1 ln.erak ile diyar-1 al1ere

azimer zahneci1i ihciyar ederiz de ke1di beldemizdeki ayesce-i ziyaret ve cecebbu

mahalleri grnekden ve gezmekre1 -11e vakic istesek gitmek kabildir fikri bizi ile'l
ebed ne11 eyler.

91
Gldeste-i Riyaz- irfan Vefeyat- Daniveran- Nadiredan. smail Beli'in eseridir. 1135/1723 ylnda
Burusa'da tamamlanarak Lale Devri sadrazam Damad brahim Paa'ya (. 1143/1730) sunulmutur.
Gldeste, Burusa'nn feth inden tamamland tarihe kadar geen yaklak 400 yllk sre zarfnda Burusa'da
yetien, yerleen, vefat eden Osmanl Sultan, ehzade, vezir, mutasavvf, alim, air, musikiinas, hattat, nakka,
meddah ve tabiplerinin biyografilerinin yan sra; air olanlarn da iirlerinden rnekler verir.

1 09

1896 Bah.ar'da Brsa

Bursa, Hnkar Kk

1 1o

Orjinal M e t i n

Bayr11 alc banda brakcmz arabanza rakiben Burusa:'da kesrecle bulu1an

ipek fabrikalar1da11 biri11e gicdik. Ufak bir nerdivenden karak dahil olduumuz
mal1al :Ulai bir salon olup bata11baa vasat11 ipeklerin sarld alac igal ediyor.
Onlar 111de iki cihetli kadnlar dizilmiler ocuruyorlar. 1tleri1deki scak suyu
havi leetlerin iinde11 elleriyle kozalarn ucunu deveci1- mremadisiyle ipek sara1
alaca veriyorlar idi.
Dier birka kadn kozalar scak suyu havi leenlere koyup al sprgesiyle
alkyorlar, kozalarda11 ipek ular kp sprgeye sarldka coplayp dier nisvarun
leenlerine vaz' ediyorlar idi.
Aneliyar- kemali dikkatle seyir ettiimi gre11 bir ii kad11 dedi ki:
-H:ln eldive11iizi karn da u suya par11a11z soksanz a, scak m, souk
nu atlarsz.
-Biliyorwn, zavall kad1 ellerii11 hali suyw1 ne derecelerde scak olduunu
atlaayor, dedin.
Hakikate zavall kadtlarn ellerinin derileri buruarak mainsi beyaz bir rek
alm ve altndan kr11z krmz elleri gzkmekte bulWlinu idi.
Ah zavalllar cidden ayan merhanettirler. Be - on dakikal!{ aranda bile
mu'azzeb olarak alel acele darya can accnz bu scak mahalde koza bceklerinin
nereyledii revayih-i kerihe ii1de elleri fevk-al-ade scak bir su derw1w1da olarak
klli yevn alnaya mahkfun olnak acnacak bir hal deil nidir? Onlar bu
meca'ib-i mukavenet ber endazaneye tahanml etmeye sevk eden kuvvet cehvin-i
ihciyac- ma'ieckarane mecburiyeci11den baka ne olabilir?
Ve-1-hasl halleri bana pek ziyade te'sir ederek rikkacini celb eyledi. Kendi
11 1

1896 Bah.ar'da Brsa

ke1dime;

''Bu kadar meakk ve mezahim hayata maruz olduk/,ar halde bur/,ar

miyannda acaba mes'ud ve mesrur olanlar var mdr?" diye tefekkr ederken guya u
muhaxabe-i efsiye-i isciz:lh-kari1eme vukuf hasl edilmi gibi inalachanen in br
ba11da1 parlak ve e'eli bir kahkahay nteakip latif bir sacla ile teganni olw1an
gzel bir ark nl:lhaza-i mtereddida1emin cevab oldu.
Zace11 d.nyada bahtiyarlk nedir ki? 11sa11 bulunduu halde11 ho11ut ve raz
olup ke1disiu bahtiyar addetnesi1de1 ibaret deil mi? te bu biarelerde bu hal
ve mahal-i nta'abe almlar da ho geliyor. Binaen-aleyh denek ki bahtiyardrlar.

11 evval 1313 (Say: 55-Sayfa: 3-4) 26 Mart 1896

Ma'a-nafih onlarla bizim hal.inizi nukayese edi11ce nail olduunuz ref:lh-

hal istirahac-i bal azarmda layk olduu derecede te'ali ederek Cenab- Mn'im-i
Hakiki 'ye arz- tahmidat eyledim. Fakat ba'z huslsatta d.ahi onlar bize teveffuk
ve rchaniyetlerii tasdik eylemekde vicdaa muztar kaldm; zira nedar- ma'iet
sfret-i neru'ada olduktan sora asl olur ise olsu ked-yeni ve arak cebi1 i
ile kesb ve tahsil edenleri pek ziyade takdir eylerim zkfudan olsun, nisvandan
bulw1su1 11ezd-i acizanen de bu ksn i1salarn kadr- kynetleri pek ali olup
ektikleri enek isbetinde kesb-i rifat eder. Bilmem siz hknn nasl telakki
eylersiiz? ite onlarn, bir ahs ahere, arz ihtiya etmeksizi nesai-i zatiyeleriyle
ta'ayy eylenelerinden dolay bize faik olduklara hknediyorum da fikrimce
diyorun ki:
-Biz onlara 11isbetle 11eyiz? Bir bir sr te1bel ve ten- perver: ha11elerde oturup
lisan hal ile - biz az, bizi ic'in edi11iz ve biz mUhtelic libassz bizi eksa edi11iz diyoruz. Bari l1izi byle mreffehe ve nucayyiben i'ae edeleri, krane-i sa'y
ve gayreti olnak zere, ba'is-i saadet ve bahtiyareleri olsak, bize aid olan umur ve
huslsat hsn ifa ile onlara mu'avenette bulusak yine iyi, heyhat nerede ? Tabi'aa
nev-i isvaa tahmil eyledii vezfilf bir bir arkaruzdan attk, olar yine kendie
vazife add edenler nertebe-i ekalliyette kald. En nkil ve nt'ib fakat pek de cad
vazifemiz olan terbiye-i etfalde1 bile o1lar akib-i cevelldleri1den itibarer1 murzia
ve dayeler auu1a teslim soua da srasyla dad, mrebbiye ve nuallimlerin yed-i
terbiyetlerie tevdi ederek, talilis-i giriba!!! eyledik. Her ev levaznat- kisaiyemiz
in nte'addid maazalar bize daina kade ve terziler emrimize anadedir,
biae-alyeh diki ve biim gibi nezahindende kendinizi azade-ser brakak,
edd-i ihtiyacnzdan olan ca'in tabh ve istilzarn dahi taife-i zkura cahil
eyled ik. Hdemat- saire beytiyeyi de cariye ve hidnetkarlar ifa ediyorlar, bize ne
kald? Bir hakk- 11ezarec ve idare deil mi? Bu kadarck bir hidenat da medeniyetin
112

Orjinal M e t i n
derece-i hazras1ca kadnlara ok grln olmadka Avrupa'da olar avukatlk,
rabiblik, mhe11dislik dibi zkara nahsus hdemata sevk ile u vazife-i nezaret ve
idare1i1 ifas111da merrebe-i istihaleye vardrn1lar, sabahra1 akana kadar hanesi1in
harici11de negll ola1 bir kimse1i11 akam yorgun gelip de umlr- beyciye ile itigal
eylenesi kabil midir? ki karpuzu1 bir koltua sn1ayaca pek rabi'i deil ni?
Hazr sz sras gelmiken mursifa1e i'ciraf eyleneliyiz ki: Asl erefve in 11isvan
bir zama1111 vazife- inas ve fa'al nuhadderatna aitdir ki iktisa edecekleri gmlei1
bile panutu1 u ke1dileri bker, bezi11i ke1dileri dokur, kendileri bier yi1e kendileri
dikerler ini; Tezeyyn i11 bizin gibi n1aazalardaki hazr da1relalara, fisrolara
nraca'at etmeyip kendi elleriyle oyalar yaparlar imi, balarnn tezyinaa dalll
haberimiz olnada servetimizi Avrupa'ya eken - hayr ynl syledim- paranz
Avrtpa'ya su gibi isale ede kurdelalar, dantelalar, tller, bo1cuklar deilmi. Ker1di
nahsul yeddi naharetleri ola11 zarif oyalar imi. oraplar1n1 bile ylerini
A

kendileri eirir, yi1e kendileri rerler ini; Alayii gzlerinizi kanatran Avrupa'da
el'a11 nazar- hayret rakdir-kara1e ile grlp makin- ziy1erde salonlara vaz'
edilen evreler, havlular, kuaklar ve saire bile hep olar1 eser ire-dest 111aharecleri
oldukalr cihetle artk olarn faaliyet ve sa'y ve guileri kabil-i ikar olnayacak
derecede nertebe-i sbut ve tahakkukta bulunmurur.
Ya hayat saiya1eleri11in delail zi-hayat olan erfal, olar bide tecrbe edenlere
hafi olw1 1naya1 11ice zahmet ve meakkacleri1e bil-cahanml bizzat bakp byterek
vezatf-i nadera11eyi de bir-ranan ifa ederler imi; fakat kaffesi re11-drst olup
zinannzda hkm-ferma ola1 asabi hasralklarda1 ba'id ve salin imiler, denek
oluyor ki kendileii zecek kurw1tular hasl edecek asaba sui-te'sir eyleyecek eylere
sarf zihi ecmee ve olardan husw bulacak ehemmiyetsiz hastalklar, vcudlarn
dileyip de his eyleneye fikre1 ve bedee negul olduklar o kadar meagil-i kesire
nani ini, zira ite b u meagilin f1kda11 ile beraber herkesi sinir .hastalklar istila
eyledi gitti.
Bu slrette dali bize faik olduklar gibi daha da bahtiyar iniler de11ektir.
Evet, i'tiraf etneliyiz ve i'tirafa necburuz ki imdi biz daha mterakki add
olunduunuz halde pek ok neziyyat- isvaniyede olarn na-dununda kaldmz
gibi vezaif-i 11isva11iyer i11 hs11- ifas hususu11da dahi asla ka'blara vara111ayz.
Olarda1 fazla olarak iyi ve fe11a ralrire11 ifade-i-meram edebilnel<. erefini haiz
olduunuzda11 dolay heman ke1dinizi dev aynas111da grneyelim. Nisvi1da1
bekleilen haslet yalnz kraat ve kitabete muktedir bulunnak deildir. Belki o
ni'mer-i uzna- kraat ve kira.betten bil-istifade iktisab eyledikleri ma'lumar ifa-
mevki'-i tatbike vaz' ile ona gre slah- hal hareket ve esbab- refah sa'ader-i
beyriyeni1 kedi hissesine isabet ede ksn istihsal ve istihzar eylemektir:

1 13

1896 Bah.ar'da Brsa

Heyhac! O l11er-i tahrir ve kraatte1 bu suretde intifa yle dursu1, o eli1deki
kan paras1111 takdir-i kyneci1de1 aciz 11iceleriniz nef ve faidesi pek bala-ter
olup slliibi1e pek byk bir ihsi1- Rabbai olan o alet-i hayr su-i-srimalden bile
ekinniyo rlar . . .

Bursa, Ziraat Mektebi

1 14

Orjinal M e t i n

ehri harice1 ve dahilen bu kadar gezdiiniz halde Mudanya'da1 Bwusa'ya gece

gelir ike1 karalikta etraf temaada1 nahrumiyecimizi, bir drl tazni1 eyledik
add edeniyor idik. Hele bu babda arkadan daha da ileriye vararak diyor idi ki:
-Hani ya ine1diferdeki kararmz? Araba ile bir kye giderek cebr-i mafat
edecek deil niydik?
-te Karan.a1 Ky'ne gittik ya!
-ekirge ile beyni11deki mesafe eryak bile devam eyledii be1ce neklk olan
namur bir iftlie gicmekle kye giani add olunur muyuz?
Refikam hakl buldwn. Mede1i bir iftlik ile adi bir ky hibir olur mu? Gider,
hem uzaktan tahayyl ederek pek latif bulduumuz ky alemi1i yakndan grp
ahvaline vukuf lasl ederek zevkli bir istifadede bulW1mu oluruz hen de u l1ayran
olduunuz latif ovann me1azir-i latifesi1i yakda doya doya seyr ve temaa
eyleriz diyerek henan azimete muvafakat eyledim.
Byle uzak nahallere lando ile gidilir ise bir-rabi'i rahat edilir. Halbuki la1doyu
ya akamdan yahud sabahleyin pek erke1 tedarik ermeli byle ge vakit ekirge'de
lando bulu1anayacandan c1r-1aar bir paytona rakibe mukaddema medh-
senasn iirtiiniz

(Misi)

Ky' ne92 m.teveccihen lareker eyledik.

Ge ola1ca uaatyla kai1at urla gark ediyor, fakat er eyledii hararet

l1asbel-mevsin bulw1dumuz ak arabada bizi ra'zib edecek derecede olmayp
a1cak veza1 olan rzgar sebebiyle bizi mekten mul1afaza ederek bil-akis
snmamza hid11er ediyor idi.

92

Misi Ky, gnmzde Gmrepe Ky olarak isimlendirilmitir.

115

1896 Bah.ar'da Brsa

18 evval 1313 (Say:56 - Sayfa: 2-3) 2 Nisan 1896

Mebahis-i sabkada ra'rif ve ravsifi1de1 izhar- acz eylediin. bedayi-i gCn-a gw1
tabi'ar aras1da haylice gittik, fakat arabanzn atlar pek terlemi ve gerei gibi
yorulmu gr11dklerinden nazar dikkat ve merhanetimizi celb ederek bila-lzfun
nahza zevk-i zat in iki biare nahlCku bu derece yorduwnuza nu'tesif olarak
hemei1 hena11 bu gnk teebbsmzden peimin olmak derecesi11e geliyor idik.
Nihayet refikan daya11amad:
-Zavall hayvanlar, pek acyorttn, ben i1ersen yklerini biraz tal1fifetmi olurun
da o kadar zahnet eknezler, diyerek araban1 alakl1da1 bil-istifade tevkife
lzun grneksizin yere atlad. Zare11 yrneyi ale'l-husus krda pek severim. Onu
mce'akibe11 be11 de atladm. Arabanz yava yava uzaklayor biz de naiyen onu
ta'kib ediyor idik, refikam pek bee1dii ba'z da iekleri11i coplayarak bir demet
tekil eyliyor. Herkesi11 bir merak var a be1de onlar saklar11da1 cda ecmee bir
drl kyamayarak yal1z zevk-i temaa ile iktifa ediyor idin.
G1e sent-r-e'se gelmi ve har sent-r-e'se retini gerei gibi his ettirmekte
bulwmu olduu11da1 arabada braktnz Burusal arkad a elinle iaret ederek
emsiyelerinizi yere atmasu syledin, a1lamayp da ke11disi1i aryoruz zan11nda
ru bulu1du yoksa o da bize la.hk olnak 11 istedi bihnen arabada1 atlanaa
davra1d. Bir de ne bakayn? Zavall kadn yere yuvarla1m, tekerlek zerinden
geiyor. Anan ya rabbi! Kesb ettiim hali nmkin deil ca'rif edemem. Gayri
ihtiyari bir sayhay mte'akib ona vasl olmak zere sr'atle yrnee baladn.
Ana ne ntereddidane yry! Kad11111 tehlikeli bir halde bulw11nas ihtimali
hacvelerini geriye icra eyliyor, hali11i bir i1 evvel grnek merak da bil-akis ileriye
sevk ediyor. te bu iki kuvve-i mcbire aras11da komak derecesi11de bir sr'at ile
gidiyor idin. Ak n1or rekli bir sa'lep ieini elindeki iek demecine il sa'lep
ve eanek zere koparmak ile megll bulunduu cihetle cereyi1 ede1 vak'ada1
haberdar olanayp da hilinden rke11 arkadam hem ba1a peyrev olarak kouyor
hen de -Ne oldu Allahn

seversen- diye isrihza.h- madde eyliyor idi.

-Ne olacak, l(adn atlayaym derke11 dd. Tekerlek zeri1de1 geri ya tehlikeli
bir halde ise yahud bir yeri krld, i1ci1diyse . . . ah be1 sebep oldun, keke
emsiyeleri istemeye idim, diyor idin.
-Hayr siz deil asl ben sebep oldun. Zira arabada1 evvela atlayan benim.
Diyerek be1i teselli eyliyor, i1avece1:

116

Orjinal M e t i n
-Ana1 ya rabbi! Bu kad1 bizin banza bir i gerirecek 1csnden hakk
saklas1 diye syle1iyordu.
Kad1n yanna vasl olduumuzda dt mahalde1 kaln idi. Ou ayakda
grce evvelki kederim ile na'klsen mrenasib bir slrerre nesrur oldum. Hele
sukutu tehlikeli bir slrette deilmi, tekerlek elbisesini zeri11de11 gemi, uzakda
vcudu1da1 geti zan eyleniin bir galar- azar imi. Oh! Elhandlillah msterih
oldwn. Harca refikamla aralarda cereya11 eden u yolda bir nuhavereye glecek
kadar kedine geldin. Refikan tuhaf bir tarz ile diyor idi ki:
-A ihtiyar ocuk! Uhdeside geleneyecein eye e reebbs eder de lerkesin
yreii oynarrs1? Dikkat eanedi11 ni ki bizim adadmz mahal dz idi. Hi
bayrda acla11r n?
O da cevabe1 diyor idi ki:
-Saki siz atlarken tehlike yok nt idi? Ah cahillik ne kadar kinil olsanz na.file,
mutlaka ba'z kere byle tedbirsizlikler yaparsnz, be de size uyarm da byle
tehlikeye urarn.
Artk i'tirazda, muahezede hagisi hakl olduunu siz hk11edi1iz, baa
sorarsanz ihtiyar arkada pek hakl bularak redbirsizliimizi1 cezasn be-on
dakikalk tela ve helecan sureri1de geitirdiinizden dolay kalbe11 Cenab- Hakka
krler ediyor idin.
Tanamyla hatrmda kalman fakat zan ediyorum ki iki saatte Misi Ky'ne
vasl olduk. Mezkur ky bayr zeride kain olup beyiz

ve

siyah rekde, tada1

toprakda11 ve tahtada11 ma'n1ul khne haneleriyle na1zaras pek fakirhanedir. Ma'a

mafih asar latife ve tabi' ate nalikiyec huslsu11da pek regindir, da, ta, bayr, kaya,
necere, ba, bae, vel hasl tab- beeri1 hola11p 1azaru1u1 hayran olaca her
11ev menazir-i latifeyi ma'a ziyaderi11 havidir ki u mehasin rabi' at1 ser firaz sahili
gah kwnluk gah sazlk gah da allk hen de iekli allk ola ve dalardan kesip
iine attklar byk aalar kye nakletmek hidmecini gren

(Nilfer ) Nel1ri'dir.

Biz gah Nili.ifer'in ke11arnda, topran biraz ykseklii11de1 ncehassl tabi'i bir
sed zeri11de gayet ulu bir aacn saye-i lacifinde oturup cereya11- dainiden, sarh-
ma'ada husul bula ufak mevceleri cenaa eyliyor gah da sahildeki kumluk zeri1de
gezierek ele11iyor idik.
Diina stanbul'a gelip gittii cihetle evvelden mu'arefeniz ola11 bir kyl kad1
vrudumuzdan haberdar olarak istikbalimize itaba1 olduu gibi bilmediimiz
daha bir ok kyl kadtlarda oa peyrev olarak birbirleriyle nsabakat edercesine
hakknzda ibraz- asar mihnan nevazi eylediler.

1 17

1896 Bah.ar'da Brsa

Mezkur nevki'-i airanede biraz arandam sonra kyleri11i11 dahilie gtrerek
ufak bir cani-i erifi, Nilfer'i kuvvetiyle mteharrik deirnelerini, amar
ykadlar nahalli ve hamam gezdirip gsterdiler.
Mu'arefe111iz ola kyl kadn dedi ki:
-Bakz hamlar, bizim hamannz sizinkilere benzenedii gibi fiar da
bezemez, adan baa 5 paradr.93 Paras olnayan bir yumurtaya da girebilir. Ana
biraz karalka i111i, avlusu toprak ini e zarar var. Sizi srabul' un uzda bir
hamama girecek oldum baa birok hak gsterip be guru94 istediler. ( Tevbe olsun)
ne o paray veririn ne de hanana girerim, ben be guruu e zahmetle kazanyorum
biliyorlar n? Peknez kaynaryorwn, cevizli sucuk yapyorum, buradan stabul'a
kadar gtrp saryorum da okkasa95 be guru vermeye azlanyorlar. So11ra da
kolayca be1de1 5 guru almaya kalkyorlar, yollu kylce bir tarz ve ive-i ifade ile
beyan- nlahazat ediyor idi.
Nihayet hen seyrangah hem de ziyaretgah irrilaz ettikleri bir nahalle grrdler
ki zu'mlarca orada nbarek bir zar nedfl11 imi ki

(Kavack)

nam veriyorlar.

Lakin biz oralarda cesim bir aata na'adane bir nedfe, e de oa dair bir emare
grenediiniz cihetle 11im tebessnle;
-Ca11n bu Kavack deil adeta koskocaman bir kavak aac diyerek gerek

"ck"

edat- rasgirii lzlnsuz grnzde ve gerek -ba'z geceler burada darbuka ve

ark sadas da iitilir, demelerine
-Ne tuhafevliya alg da alyor, diye mukabele ediimizden ab aikare mnfehim
olan ma'ay anlamayarak
-Ah 11e byk zattr. Ne maksat i11 buraya Mevd-i erif 11ezrecsek nutlak
arzfunuz hasl olur, diye cevab verdiler. Arrl{ derece-i safveclerii alayz.
Ve-1-hasl, ky alenii rasavvurunu kar kar fevkide ho buldurn. Oradaki
ma'ier sa'iyane, hulkunda grlen safver ve hllissiyet ve bir rakm kuyld-
mede1iyede1 azade- gi pek zevkine gitti. Bir kadndan ma'adasyla yeni mu'arefe
hasl ertiiniz halde kaffesini11 hakk1111zda ibraz eyledikleri safiyane lrnet ve
rnahabbet ve neyve nevsini olmad cihetle baheleriin mahswyle bize ikram
edemediklerii beya- re'essf edileri bila garez ve la ivaz olduu ciletle cidden
aya11- takdir idi.
Akam olup da, biz avdete kalkca
93

Para: Osmanl para birimi. Deeri kuruun krkta birine eittir.

94

Kuru:Osmanl para birimi. Deeri 120 ake veya 40 paraya eittir. lk kurular 6.25 dirhem (20gram)

anlnda ve yaklak %60 gmten baslmtr.

95

Okka: Osmanl arlk ls birimi. 1282 gram karldr.

1 18

Orjinal M e t i n
-Gelnek eliizde ana gianek eliizde ni ki? Bu akan kalz da sizi
eledirelin, diyerek avdetinize nnaa'at ediyorlar ve srara kadar varyorlar idi.
Taryib-i hatrlar in i'zar lazime serci ederek mu'avedete mecbur olduumuzu
iryan eyledik; krk yllk ahbab iniiz gibi arabaya kadar teyi ettiler, mte' addid
azlarda sudur eden dualar, sealar, nedhler sitayiler, beya nemnuiyer ve
kiraz vakti i da'vecler arasda veda ederek ayrldk, dorusu gerelc ky letafeti
nevki'yesi gerek bu saf kadlar ervar-J nuhalisatkaraesi kalbinde pek ho bir
te'sir brakt.

1 19

1896 Bah.ar'da Brsa

Bursa Yesil Cami

'

1 20

Orjinal M e t i n

3 Zi'l-kaade 1313 {Say: 8-Sayfa: 2-3) 16 Nisan 1896

Burusa'da ikametin1izl1 011u11cu g1 idi ki beni kendisi11e o kadar 11ayr:l1

ve neftw1 ede11 o bedayi-i letafet 11ma-y tabi'at ile artk lfet hasl olduunda1
ewelki kadar ferah-bahsa olnanaa balad gibi Burusa'y kinile1 gezip, grp
tamamyla ta1dm hissiyle zihnimi igal edecek yeni bir ey kalnadndan her
ciheti kuwe-i nfekkiremde bir ok hatrat-! maziye ikaz ederek be1i bir vakit ki
Burusa alen-i zevk perver:l1esi ile bu defalci cevelan zevk cuya1eyi nukayeseye
sevk eyliyor ve bu mukayesede evvelki11e nisbetle imdikini pek zevksiz ve ne'esiz
bularak adeta sklyor idim! o vakte kadar be11i zihne1 ve kalben bir suret latifede
igal eden Burusa artk bana kasvet- engiz grnyor. Binae1-aleyh bir an evvel
nfarakata ca1 atyordum.
Ne yolda hatt- hareket cayi11 ecsen hsn kabw eyleyecei1i bildiim halde
mahza istiare erni olmak in refikana dedim ki:
-te kylere kadar giderek Burusa'y haricen, dahile1 iyice gezdik, grdk,
artk be-tekrar gezip grmekte ne zevk olabilir. Haydi, u 1 5 g11lk mddet-i
me'zw1iyetinizi1 be g1n daha burada beyl1ude geirneyelin de burada
berre11 znid'e giderek uzunca bir seyahati berriye safas srelim.

.Fil- vaki

stanbul'd.a znid'e gitmek daha suhwetli ise de bizce en byk nkilat- seferiye
evden k11caya kadar olduu1da1 bir kere stanbul'a avdette11 so1ra tekrar yle bir
seyahat icras bizim iin mmkin olnaktan ziyade aden-i inka1- aglebdir.
-Z:lte11 be1 size tabiyim kardein. Ale'l-husls, velev ki birka saat olsun bahren
gianekten kurtulacamzda1 dolay bu sarerte seyahat benin ca11ma mi1111ettir.
Zira denizden korkuyorun. Berren olduktan so1ra devr-i alen seyahati bile teklif

121

1896 Bah.ar'da Brsa

erseiz ma'al 111ennlniyetle kabul ederin.
-Siz deizi tehlikesinden, be de rur11asndan korkuyoruz! Esbab muhtelif
an1a erice hep bir ya'ni korku deil ni? Demek ki mrrefkiz.
bu nuhavere zerie heman tehyiata ibridar eyledik.
u niyerinize vukuf hasl edelerde ba'zs:
-Seyahariiz e elenceli olacak, yollar eniyetlidir, gidi Allah selamet versin,
diyorlar.
Dier bazlar da, yollar ale'l-husus esna- rahda nrura necblr olacamz

(Ahu)

Da' n1 pek de tehlikeden salim olnadn ina ederek bu teebbsre

feragat eylen.enizi halisa1e ravsiye eyliyorlar idi. Bizi azm- cezn eylediimiz bir
eyi icrasda men edecek kuvvet olsa olsa valideleri bir ehy-i kat'isi olabilir,
olar da uzakta bulunduklar cihetle kararnza vakf olnadklarda bu babda
bize i'riraz edelere
-Korkacak ne var, demekle iktifa ederek erresi gn mtevekkilen al-Allah
arabalara rakib olup ihtiyaren m.a'iyerinize iki svari zaptiye 1eferi alarak

{Badad)

Yolu tabir olu1a1 ehri raldid ede oseyi ra'kibe baladk.

Tarik ywnurta yuvarlasa krlmayacak derecede dzg, dalar, sahralar
hadaret-i mcessene tlakna ayesre, yeillikler arasnda cabca nehud olan kyler
pek nazar rba, mteharrik meskeimiz gei ve rahat. Arkadalar muvafk. Vel
lasl ler drl esbab- istirahatimiz derece-i mkenmeliyetde olarak her kilonerre
ba1da yol kearna vaz oluna1 iaretleri ta-dad ederek yolunuza devam eyliyor
idik..
u aaba seyahatinden rahassul ede hissiyaa saR.-averaeyi size ta'rif etnek
adim-l inkadr. Nasl mmkin olabilsi ki, zaten mevasini kaffesiden kendie
mahsus bir lerafer bularak ayr ayr severin. Bu seyaharde ise nezarer-i rabi-iyeyi
seyrederke lerafer-i iraiye-i temaa i1 1azar biraz ileriye sevk ve imale eylemek
kifayet ediyor. Bahara mahsus ne1aziri latife temaasyla mtelezziz olur ike1 fasl-
harifn bir tinsal-i larif ola cibal-i sefid-i fan yolunuz devan errike gzde1 11ihan
olmad1da1 bahar ile itay bir anda ve yek azarda grnekle zevk-yab oluyoruz.
Hem de yle bir ira ki mevsini nahsusuda olduu gibi nanu11ae deil bi'l
akis o aylarca erimek bilmeyen kar tabakalarnn ba'z cihetleri gz kamatracak
derecede ve hibir ey ile kabil-i tebih olamayacak bir sureci- etarer engizanede
parlyor dier ba'z cihetleri de glgeye tesadf etmi olmala do1uka bir renk
alarak sini levhalar tekil ediyor idi.
Byle ay cinsten menazirin daini surette tebdil-i ekl ediide bir an oldu
1 22

Orjinal M e t i n
ki panorana seyrediyorum sa1dm, ba'z vakit re kendimi bulu11duunuz alende11
bil-tecerrt dier bir alem-i bihiti seyrie km za1 ercim. Vel- hasl 1e desen o
mazara11 Ulviyetini size bihakkn ifhfun edemem.
Birka saat sonra

(Aksu)

Kasabas'a96 vasl olarak hayvanlarnz dinle1dirnek

zere yolcular aram1a mahsus bir nahalde biraz meks ve istirahat eyledikce1
sonra yi1e yoluuza devam eyleyerek akanzeri negl Kazasa vasl olduk.
Ve gece es11ay rahda bulW1n1anak i11 vcah ve mu'tebera11 nemlekecde1 bir
zac11 hi1esi1e 1zal ve kemal-i hrnec ve ri'ayet ile kabll olu1duk. Hae halk
bir ihtiyarca hanm ile iki geli1i bir hizneci, bir de iide1, ibaret idi, evvelce

familyamzla nu'arefeleri var ise de biz kendilerini henz gryor idik.

Mezkur hane derun-i kasabadaki nesakiin e11 byk ve olduka biimlisi
olup nceddeden ina olwmu idj. Geli11 ha11mlar bizi sokak kapsndan istikbal
eylediler. Olar delaletiyle toprak bir l1avluda11 geerek, birka ayak nerdiven ile
bae ciheti klliye11 ak, alak tavau bir sofaya, orada da bir ciheti bata11baa
pencereler dier ciheti de oda kaplar ile igal olw1IDU dier bir sofaya kdk.
u Burusa ve havalisi ahalisini1 etraf ak sofalar ile mevsim-i icada 1asl
bar11abildiklerine mce' accibin.
Orurduunuz oda ise ma'nulac- dahiliyernizden bulu1a11 (acrna)97 ca'bir
olunan zarif kuma1 beyaz zem i1 zerie fes rengi kabartnalsyla mefru idi ki
ma'al-mesar istihbar eylediimize gre o civarda el'an mezkur kuna1 nesci11e
nahsus destgahlar mevcud inli.

10 Zi'l-kaade 1313 (Say:59-sayfa:2-3) 23 Nisan 1896

Gerek dene tahcalarun tenizlii, gerek minder rtleri ve perdelerin Kei

Da'yla rekabet edercesine beyazl ha1e sal1ipleri11in ehl-i tabi'at ve nezafetinden
olduklarna birer brhan- celi idi. Tarallarn tezyinat

ve

saire gibi kandilerine

ehen1miyetsiz grnen hususatda fazla para sarf eylenedikler nazar- dikkate

alrnca perde ve rtlerin ke11arlarn cezyi11 eden kroe da11telalar11 dahi mrna
-hn1:1 geli1 ha1mlar1 asar- swliar olduu11a ple kalnyor idi.
Hcl1ede sanki hidneti var. Yi11e kaffe hdemaa hanmlar ifa etnekle beraber biri
sal11cakda dieri biraz daha byk iki ocuk ile de itigal eyliyorlar. Bir kadn iileri
bulw1duu halde yine ta'an kendileri istihzar ediyorar ve natbaha girdiklerinde
96

Aksu Kasabas: Gnmzde, Bursa ili Kestel ilesine bal ky.

97

acma: Dokunu teknii asndan bir eit kadife olan demelik kuma.

1 23

1896 Bah.ar'da Brsa

bizi haberdar ecmenek in saun kollar1111 merdiveni11 alc ba111da idirerek gl
re1kli bas1nada11 na'n1ul olup macbaha dahi bic-cabii onunla girdikleri halde hibir
yerinde leke ve saireden eser grnneyen libaslaryla mnavebete11 yannza gelip
anrarak bizi yal1z brakmamaa alyorlar.
Biz olar hae umuru, nacbal ii, ocuk bakmas ve nisafirler ile musahebac
gibi ekserisi nkil mevadd- mce'ed.diyeyi hsn- ifa eyledikleri1i grdke
refkan ile -Gryor musunuz kad11 1asl olur imi?- 1na'11as111 irab edecek
sfrecce re' aci-e1zar eyliyor ve onlar dar ktka haklarnda nlahazat- takdiriyle
sarfnda11 geri durnuyor ve kendinizi bu babda olarn pek na-dununda grerek
yi1e 11efsimize kar duar oluyor idik.
Hand olsu1 bizde l1e1z byle kadncklar nadir olnad cihecle bir hayrec-i
cakdirkar:le ile ca'dad eylediim u eyleri okuyanlardan ekserisi bular meagil-i
ruz-nerreleri olnak hasebiyle pek rabi'i grerek istihfaf bile eyleyecekleri derkar
ise de be1 olar1 yerinde olsan vezaif-i nezkfreni1 biri1i hs1- ifa ersem bile
dierlerii caam- icraya kadir olamayacan cilietle u birka satr olarn
nedh- sitayiine tahsis ermekce na'zurun.
Misafirperverlii

he1z eski

safverii

gayb eaneyen

byle

im-medei

mahallerde grneli. Hi baka asar- ikran ve ihtiram olmasa bile yal11z sahibe-i
haneleri1 ye1ide1 ihya edilmi yahud d11ya kendileri1e bah olu11nucasna irae
eyledikleri ruy- nnnlniyet ve beaec zairler in kafi ike1 misafiri hidmeclerine
ve istirahatlar11a edile1 ifrac derecede ikdan ve gayrec cidde ay:l1-1 cakdir me'ser
nrvvetkari ve

insaniyet perveridedir.

Miln1:1n-

nevazlklarn

derecesi

hakknda bir fikr hasl etneniz i syleyeyim ki byk valideniz makamna kaim
olabile11 han.e1i1 byk l1i1ru bile l1id11ecinize itab ediyor ve gya kendi refakat
ve mesahabetleri kifayet etniyormu gibi kou bulunan Ye11iehir 11uhacirleri1de1
ho sohbet ve meclis ara bir ha1n artarak daha ho bir surette vakit geirmemize
sa'y ve gayret eyliyor idi.
Akam oldu, ta' amn hazr olduu ihbar olu1du. Merdiveden inerek girdiimiz
yemek odasna bakr bir sini zerie beyaz rt rtlerek ve ecraf111a da ilteler vaz
oluarak ihzar oluna sofraya orurduk, ca'anlar ne'luf olduunuz tarzda elhak
yekdieride e1fes bir surette tabh ve izhar olunmu idi.
Bizin i1 akamki ekl-i ta' an dayak yemek ile beraber olduunu beyan
edersem ta'accb eder misiniz? Sebebi1i arz edeyim de bak haksz mym?
Burusa'da ike1 hali nekahette buluan hastalar gibi cavuk, orba ve stl et'ine
ile iktifa ederek scanbul'da yediiniz sair ec'ineyi yiyemiyor idik de bu hali de
Burusa'da Kvrck ecini fkdar sebebiyle nbaya'a olw1a1 Karana eclerini

1 24

Orjinal M e t i n
kabal1a ve lezzersizliine bil'hassa ya1nzdaki kad11 cabahaccaki adem-i vukff
una hami ediyor idik.
Halbuki! cihamz scanbul'da brakncasna daha vapurda iken bizde hus1l
bula1 itahszlk Burusa'n1 iyi sudur diye itiimiz sular11 ce'siacyla cezayd
ermi ve scanbul'a avdet edi1ceye kadar temadi eylemi olduu cihetle 11egl'de
bulunduwnuz akam dahi bic-cabi-i o hal hkm-ferma bulu1duund.a11, canmz
istemeye isce11eye azmza aldnz her lokn1a iki mis kesb-i cesamet eyleyerek
ekl- belde duar- su'ubec olduwnuz gibi bil'l1assa bizim i1 kenal-i i'tina ile
ihzar eccikleri ec'i11eye lzumu kadar rabet gsceremen1emiz ev sahibeleri in,
esbabna vakf olamadklar cihetle mucib-i re' essr ve igbirar olur fikriyle de ayrca
mce'ezzi oluyor idik.
Hele hane sahibesinin hi phe ecneye, yemek yenenekle sahre bir nezakec
gsteriyoruz zu'muyla ara sra cenavl-i ca' an iin icbara kadar vard rdklar srarlar
ve yenekleri1 iyi olmadna dair i'cizar yollu szleri bizi bsbc1 bir mevki'-i
mkilde bulu1duruyor idi. Biz her 1e kadar Burusa'ya geldik geleli ilk def'a olarak
bu kadar ok yenek yediimizi sylyor isek de bu babdaki ce'mi1acnz onlar bir
eseri nezaket ve ilcifac olmak zere bil-celakki yine fikirlerinde sabit-kadem olarak
e kadar olsa kendi yemeklerii1 scabul iilerinin yeneine be1zenedii cihetle
bize ho gelnediinden bahsediyorlar idi. Kerhen cenavl-i ca'an bile ne byk
azab imi.
Ba'del-ca'an yine yukarda bycek bir odada ocuruyor idik ki birbirini mce'akib
gelen misafrleri1 kesreciden odan 11ider, kaepe ve sa1dalyesi kifayet eanedii
cihetle hariten birka ilce98 ilave ermeye necbur oldular.

17 Zi'l-kaade 1313 (Say: 60-Sayfa 2-3) 30 Nisan 1896

(neg

Burusa'ya 8-9 saatlik nesafede kain olduu halde ahalisinin sfrec-i

telaffuz ve ive-i ifadeleri Burusallarda daha kaba olduu gibi her huslsda dahi
orlarda daha az ncerakkidirler. Hacca ba'zlar11111 mcereddida1e ve mahcubane
nuamele ve nusahabeleri ehir ahvali1e aden-i vukURar sebebiyle bilneyerek bize
kar bir harada bulunnakca1 ihtiraz eylediklerini ilham eylenekce idi.
Bir nddec dereden, cepede11 kouuldu. Balada zikri sebk ede Yeniehirli
gen ha1n olduka efkar- mnevvere ashabdan olduu cihetle szleri gerei gibi
98

iire: stune yatmaya ya da oturmaya yarayan, ici pamukla veya elyaAa doldurulmus, klftan olusan bir

eit yatak.

125

1896 Bah.ar'da Brsa

lezzetle di1le11iyor ve sz sras ekseriya 011da bulunuyor idi.
Hann- n-na-ileyh

(neg ahvalie dair bize epeyce na'lunat verdi.

Mezkur kazada dere suynda na'ada su bulunmad cihetle iide kara sr

ve oa nn na'llmar sil hayvaat gezdikleri dere sular birka defa szerek
imee necbur olduklarndan ahalide bir ksm- azam boazda grlen
yumrular nezk:ur sudan hasl olduw u dahi beya eyledi ise de bu babda doru
bir hkm verebilmek ilin erbab- fende olnak lazm gelir. Ma' a nafih yine biz
ihtiyate su inekde pek ziyade insak eyledik.
Saat drtte itibaren misafirler birer birer veda ederek gittiler. Mteakibe biz
de kendinize tahsis edilen odalara ekildik.
Nisf'l leylde gayet iddecli bir yanur tatl uykumuzda bizi kenal-i tela
ile ikaz eyledi. Ertesi gk seyahatinizi dnerek bu yamuru bizim ilin pek
vakitsiz olduudan bahs ile izhar- esef eyliyor idik. Halbuki teessfle telakki
eylediiniz yanur hakkruzda nalz- hayr oldu. Zira bir g evvel aftab- cihan
tab gden gne mtezayid olan harareti ak ovada kapal araba derununa kadar
nfuz ederek ale'l-husus len vakitleri adeta bizi iz' ac eylemi idi. Ertesi gn ise
hava gayi bulduu lalde gecei yamuru hararetin idderii tadil eylemi
olmala seyahatiniz latif bir serilik ii11de daha ho ve daha rah.at bir surette
cereya eyleni idi de

akamki

ahval-i ntelaiyae ve mteesifa11e1nizden dar-

edamer olnu idik.

Sabahleyin ale-s-seher kalkumzda lane sahipleri bizden evvel davranm
olnallar ki, gzelce yanm bir gevrek ate ile stl kahveleri hazr bulduk. Fakat
oradaki stler buradaki stler ile hi nukayeseye gelnez, zira ide'l-nukayese bizim
stlere bulal< su am verecek derecede lezzetlidir.
negl'de heni her haneni bir iei bulwur imi. Misafir bulwduwnuz
hane sahibiin 7-8 res inekleri var ini, binaen-aleyh gerek itiiniz stl kahveler
gerek biraz sora ilzar eyledikleri kahve alty tekil eden peynir ve kaynaklar pek
taze ve pek efis eyler idi.
Gideceiniz nevki'fe rrein ne vaki t vrud edeceini bilnediiniz cihetle ve
mesafei11 bu'iyeti hasebiyle azimet hususuda istical eyliyor idik. Hae sahibderi
o gnk hava letafetinde bil-istifade bizi civarda bulwa

( itli Maden Syu)

menba'a kadar gtrp gezdirmek ve kasabalarn etrafyla gsternek i bir gece

kalm.anz fevk' alade rica ediyorlar idiyse de srarlarna izar- lazine ile mukabele
edib reekkrat mukteziyeyi bil-ifa veda ederek semti maksuda nteveccih olduk.
Ber-vech-i nuharrir bu hanede ncteni grdn mrvvet ve insaniyet-i

1 26

Orjinal M e t i n
sdk ve muhaleset, safver ve saminiyet, refahiyer ve saadet, hsn- muaerer
gibi gpcaya aya11 11ice fezail-i Ulviye ve hasail-i ber-gzide1i1 ce'siri kalbimde1
henz zail olnadndan esna- rahda zih1imi hep onlar igal ediyor ve bu ahval-i
mscahseneyi nede1iyeti1 he11z oraya camanyia fursac-yab dul1ul olamamasna
acf'ederek kendi ke1dime diyor idin ki:
-Ah ned.e1iyet ah! Ne olurdu? Dahil olduun mahalli ime11difer, telgraf, celefon,
elektrik, ila'ahirihi . . . gibi 11ice ihcira' ac- bedia ve bedayi-i nafa11 ile tezyi11 ve tenvir
ermekle ikcifa eylesen de arein odw1u ihrak eylemesi kabili1de1 olarak fezail-i
beeriyeyi imha eylemesek!.. Ceniyec-i beeriyeye iras eyledii1 fesad- ahlak inkar
n ediyorsun? Sana delil olarak evc-i alay mede1iyetin hma- adili ola1 Paris'i irae
ersem nddeam isbata kafi gelnez ni? Se1 bizi o kadar sathi lazar sanna, l1eman
alayie firifte olup da ranik-i fikr eyleniyoruz zan erme. Mar- l1elahil 1isar nukf-u
nlewene ile nzeyyen olduunu bilnez d.eiliz.
O g her zerre-i kiinac bir rev1ak ve raravet-i dier kesbederek ve

"minet mdi

klli ey'in hayy"99 hikmer-i celilesi1i hale1 tebeyyn ve ila1 eyliyor ve bakiye-i emrar
zmridi1 yapraklar tersi-i etmekce bulu1uyor, evrak ve ezheran ulara aslp ra
uay- ruh feza- emse kar birer elnas pare gibi parlaya1 akamki yamuru11 so1
kareraa he1z szlp yere dyor idi.
Laki11 es11a-1 ral1da tesadf eylediiniz la-yuad duc aalar11n o rengin ve
dilniin asa1a bedel iddet bd1rerre1 kavrulduu cihetle kurwnu, kararn evrak
ile mescur bultnmas mrnn bahar1da hazan-dide olanlar ihcar ederek messir
bir manzara arzeyliyor hayac ve ecarec ve rabiiye ile hzn-alfd bir cezac cekil ediyor
idi.
Munrazan osein iki cil1erinde gz alabildii kadar gr1e1 rarlalarda r11uhrelif
boyda 11ev- nera bula1 narin ekiueri11 hafife vezl olan rzgar sevkiyle bir
cihere neyl ederek ihrizaz eyledike hasl eccikleri mevceler rarlalar bir derya- hazra
l1alinde bulu1dtrarak lerafer-i cazibedaryla celbeyledii enzar dier cihete tahvil
edilmekte1 nddec-i medide me1 ediyordu.
Epeyce bir mddet yolumuza devan erdik, uzakda1 bir da ecei1de beyaz adi
bir rakn ebniye gr1d ki, icli Made1 Suyu nenba imi, ou da bir tarafa
brakp ilerledik. Ahu Da'na kmaya balacLk. Ekser dalar i1 denildii zere
crma1cLk diyenen zira yollar o kadar dzgn tesviye olunnu idi ki rahmi1e1

iki buuk saarde zirvesine a1cak vasl olduwnuz o koca daa adi yark bir yoku
gibi arabamzla pek ral1ac kyor idik, da serrapa yeilli, krnzl yaprakl aalar
ile nesrir bulunuyor idi ki, ouar11 pek ou gerei gibi kesb-i cesamec ederek sk
ormaliar cekil ecn1iler dier bir ksn da henz bidayer-i nenalarnda bulunduklar
99

Kur'an: 2 1/30: Hayat olan her eyi sudan yarattk.

1 27

1896 Bah.ar'da Brsa

cihetle yerlere yaylarak cebel-i regfuniz bir kalice-i rabi'i ile tezyi eyleniler idi,
ecar- 1nezkure11i11 mahsulleri, aa ilei tabir olu11a11 baze11 dahi ahududu denile
meyveler imi.
Burusa'da iken umac gibi bizi tahvif etmek istedikleri mahalli ite bu latif da
idi, refakatinizde bulwa zabtiye 11eferleri1de11 birisi daina aalar arasnda
ormanlarn iiden gidiyor dieri de arabalar ya11111da1 ayrlnyor idi. Hamd
olsun nucib-i havf ve hiras hibir eye harta bir yolcuya, bir kylye bile tesadf
eylemedik.
Da zirvesinde kai bir karakolhane nde atlarmz dilendirmek in bir
mddet tevakkuf ederek karakolhaede gelen kahveleri kenal-i lezzetle itik, atlar
da da ba11da bize epeyce sernaye-i nakal oldu.

24 Zi'l-kaade 1313{Say:61-Sayfa: 3) 7 Mays 1896

Da dier cihetinden in1nee, knak i sarf eylediiniz za1na1111 bir rubu

kifayet etti. Gzergahn11zda tatan toprakta11 tahtadan ma'nul zerleri sazlar ve
otlarla nestur hruelerde mteekkil nuhacir kyleri bulu111nakca idi.
Yolwnuz biraz da msteviyen devan ederek nihayet (Pazarck)100 Nahiyesine
vasl ve biraz istirahat eylemek zere bir haeye nazil olduk.
Atlarnz biraz yorgunluk aldktan sonra yine arabalara rakibe11 lareket
eyledik. Epeyce bir mddet sora Karaky srasyonu'1a101 nuvasalat erdik. Asl
ky epeyce uzak buluduundan o sahra- vaside kargir iki karl yegae bir bina
gzkmekte idi ki alt kaa ikiye mnkas11 olup bir ciheti imedifer nenurlara
dieri de yolculara tahsis olunmu. st kat dahi n1enurlar111 ikanetgah olduu
pencerelerden bir kadn veya ocuu ara sra gzkmesinden anlalyor idi.
Ana yarabbi!... Mddeti mrnde orada tren geliceye kadar imrarna
mecbur oldtunuz saatler kadar ca11 sktsyla geirdiin bir vakit hi derltltr
edemiyorun, itizarn 11e zdrab-e11giz bir azap olduu11u -nadane'l-hayac
unutmamak zere o gn takdir eyledin. Zira tesie berisie adi sralar nevzu,
100 Pazarck, Osmanl dneminde Hdavendigar Vilayeti(Burusa) Erturul Sanca( Bilecik) St Kazas'na
baldr.1852 ylnda Nahiye merkezi olmtur. 1926 ylnda, yeniden yaplan idari taksimata gre, Pazarck,
Bilecik li Bozyk ilesine bal bir bucak merkezi oldu. 9 Mays 1953 ylnda Bilecik iline bal ile haline
getirilmi ve ad Pazaryeri olarak deitirilmitir.1926 ylnda Pazarck - Burusa arasnda Kamil Ko Otobs
Firmas tarafndan motorlu arala ilk ehirleraras coplu tam balaolmtr.
101 Karaky, Karaky, Bilecik ilinin Pazaryeri ilesine bal bir kydr. lscasyon bu kyde bulunmaktadr.

1 28

Orjinal M e t i n
hali bir i1cizar 111ahallinde ke11di ke11dinize saatlerce cre11 beklenek Sirkeci mevki' fi
salo1unda e1 ou bir saac olmak zere cre11e muncazr bulu1naya hi benzemiyor.
Orcalkta hkmferna olan hazi1 bir si.iku1eti istasyon civar1da oduncularn,
demiryolu ile memaliki siireye 1akl etmek zere odw1lar hep bir rpda olarak
descere ile kesip nuncazanan sarnalarndan mtel1assl amacadan baka hibir ey
ihlal eyleniyor idi. ce byle bir nalalde cek ve cerla bulunuunLz biz-bl-yaba1da
kalnz gibi- bir rakm evhan ihsas eyled iinde skldka sklyor idik! Treni
karmakca1 ihcirazen itli Maden Suyu Menba' na girmediinize 11e !radar izhar-
esef ve 1edanet eyledik.
te korktuumuz banza gelmiti. Hi oln1az ise oraya girmi olaydk bir-tabi-i
henz esay- rahda bulu1aca11nzdan hi bu ca1 sknrlar111a mahal kalmaz idi.
Her e hal ise kaderimizde bwlar da var ini ki grdk, fakat hep butlarn neei
ewelce rahkikat- lazmeni1 adem-i ifas da.ha dorusu bu babdaki tecrbesizliiniz
idi.
Gelecek tre ise bizi semr-i maksuda isal edeneyecekti. Zira aksi cihete gidiyor
idi, beyinizde bade'l-istiare o tree rakiben geceyi geirmek zere Eskiehir'e

''Buraya kadar gelmiken hem onu grm, hem de Mtif

manzaral yolumuzu biraz daha temdid etmi oluruz. Byle her zaman ele gemeyen
firsattan mmkin olduu kadar ziyade istifade edelim" diyor isek de bu yolda hareket
girmeye karar verdik.

zare1 zaruri idi. nk artk zmid'e gidecek bir rre11 yoktu ki:
Karaky'den Eskiehir' e kadar ikici mevki'den aldmz 5 bilet ilin verdiimiz

1 90 guru bizi fikren epeyce igal eyledi de bu yolda hasb-i hale giridik.
-Menaliki terakki ve umrana arzu hayat danarlar nesabesinde olan
imendiferlerin hidneti nakliyat tesri teshil eanesindedir. Fakat cretler byle
yakn bir yer i1 adan pa1a 38 guru - haydi 3. Mevki'-i 8 guru oksan olsun
- 30 kuru olur ise ahalini1 bu sracte laykyla istifade edeneyecekleri cabi'i deil
midir? Bir kyl, birka gnde acak kazanabilecei bu kadar bir nebl:l vererek
mahsul ve neta-n sratle nakl etmektense daha ehven surette sevk etmek i yine
eski vastalara mracaat ermei tercih edecei derkardr. Yollu akln1z erer ermez
teati-i mlahazat eyliyor idik.
Tre geldii vakit saat onu geiyor idi, biletlerimiz ikici nevki'den olduu
halde bilnen e ilin bizi birinci nevki'e ikad erciler, nteakibe Eskielir'e
mteveccihe hareket eyledik.
Gzergahmzn letafet fevk-al-adesi imdiye kadar mehadunuz ola1 nenaziri
kaffesie ilan- rchfu edecek derecede olduunda der-akab mevki'fde ektiimiz
azab ve zdrab uucarak zmid'e gide1 cre1i karrb da bizi oralara sevk ede
taali'inize nteekkir bile kaldk..
1 29

1896 Bah.ar'da Brsa

Yolu iki tarafndaki arazi mezr(La-i vasi-i yol kenarnda hudur mhaiye
tersim ederek aka dere, oun apca tekil eyledii ufak cezire ve ibh cezireler ve
ba'z ecar- sal hurden in o cezire tabir eylediim kntlarn ucunda ahz- meki'iyle
dallarn suya dokunduracak derecede temayl bizi bil-hassa bei o kadar hayran
eyliyor idi ki yalnz bakmakla kfui olanayarak gya refikan bular grmyor imi
gibi her birisii oa ayr ayr irae ile azar dikkariri celbederek ibraz- asar- hayret
ve mefruiyer eyliyor idim.
Hayfa ki Burusa'da olduu gibi bu neazir-i latife dahi bir ndder sora anik
bir zulmete dalarak nazarlardan pihan oldu da bize lokon1orif1 savurduu beyaz
dum.anlar karanlkta hasl eyledii acip ve garip ekillerden baka seyredecekbir
ey kalmad. Bir vakir onlar renaasyla elendim ve uzaktaki kyleri are bcei
gibi parlaya ziyalarn seyr errirn. Nihayet dier arkadalar halii rakliden bam
kanape1 i1 arkala dayararak -rre1i1 grlts ve sarsts iid.e bu halimize
uyku demek kabil ise - uyudum.
Tre11i11 revakkufundan mrehassl sadne hedef-i maksuda vusulumuzu iar ediyor
idi. Trede inerek istasyona yak bir otele girdik. k asl kasaba nevki'fdan bir
aryek saat kadar uzakta bulunuyor, ma'a-mafh mevki'fden tamamyla gryor
idi.
Burusa otelleriin tertip ve itizan nerde, Eskiehir'deki otelin lali erde?
Gider gitmez souk almakda ntevellid ufak bir rahatszl sebebiyle yemek
yemeye bir arkadamz in orba snarladk. Zavall arkadanz orba olmak
zere kedisine takdim olunan irnii su ile kartrmaktan mtehassl suluca ve
souk bir eyden azna ald niktar yuranad. Biaen- aleyh oteli yemeine
nuhta bulu11nadmza krler erdik. Artk byle mahalli ezafeti ne kadar
olur, ihtiyaten yanza aldmz araflar ile yataklar kabil istinal bir hale
koydukra sora bsbtn kald rdunz yorgalara bedel arkanzdaki krklere,
hrkalara yanzdaki rtlere brerek yardk.

9 Zi-1-hicce 1313 (Say:63-Sayfa 4-5) 22 Mays 1896

Ertesi g tren saballeyin saat dokuzda hareket eyleyecei11de11 ehri gezip

grmek kabil ola11ayacak idi.

Biaen-aleyh hatt- hareketinizi

rayin eden

arkadanz tarafdan mezklr tren ile azimet etmek yahud orada bir gece daha
kaln.ak beyinde rahyir olwduk! Artk bir an evvel srabul'a avdet arzusu
kalbinizde cay-gir olup henfu bir haftaya yak bir mddet denberi nreallikar
ahval-i shhiyesind.en haberdar olanaynz bu arzuyu teyid ve tedid eylediinden
130

Orjinal M e t i n
sabahn alaca karalnda &kiehir'e yle uzakca1 nedd-i 11azar ile ikcifa ederek o
tren ile harekete nheyya olduk.
Eskiehir dahi Burusa gibi da eteide kain olup civarnda

(lle ta)

ihrac

oluunakta ve Avrupa'da olarda gayet zarif oynal sigara azlklar imal

edi lnektedi r.
Eskiehir'de dahi birka kaplca btuu11nakda ise de Burusa'dakiler gibi haiz-i
intizam olnad gibi hararetleri de pek yksekm i derece ini.
Dokuz buua yakn Eskiehir'de1 harekec eden tre1imiz ukurl1isar, 102
5
1n, 103 Bozyk, 1 04 Karaky, 10 Bilecik, 106 Vezirha11, 107 Lefke, os Mekece, 109
Ak11isar110, Geyve,111 Adapazar,112 Byk Derbec113 nam- nahallerde birka
dakika tevakkuf ecci ki bu nevki'ileri ekserisi, amlarna ispecle yad olwduklar
kasabalara bir ayek, yarm saat hacca aryek uzak bu1w1duu1dan nefs-i
nevki'fte deniryoluna mceallik ba'z ebiyeden baka bia gr1nyor ise de
uzaktan kasabalar cevami-i erife ve ebiye-i eniriyeleriyle celb-i e1zar eyliyorlar idi.
znid' e gidiceye kadar getiimiz her biri on saiyede, dakikaya kadar

(Karasu) ve (Sakarya) ehirleri zerinde nebni bulunan sagir

ve kebir birok kprler (himmetl-rical nakla'ul-ciba 114 kelan11 ma-sadak olarak
devam ede cneller

ceakub ve cevali eyledike maharec-i sanayie ile lecafec-i cabi'iye1i1 icimfudan

gzergahnzda cahassul ve teekkl eyleye1 bu menazir-i nte1evvia ahekdar
bizi hayrette1 hayrete ilka ve meftu1iyetten meftfuiyete dar ediyor, kalbimize
baheyledii zevk ve neat ise derece-i 11iha-iyeyi buluyor, o gzel enezarlar, latif
su balar, sayedar mecerelere bakmakla doyanayarak oralarda biraz meks aram
in kedinizi trenden dar atacamz geliyor idi.
Esnay- ral1da Sapanca Gl'nn sahilinden dahi getik nezkur gl1 tUlu
imendifer ile aryek, arz boazii1i1 e1 geni mahalli kadar olup iide yelkeli
kayklar aned- ed eyledii gibi ecas- muhtelifeden balklar dali sayd olunur
. .
m.
102 ukurhisar: Eskiehir ili Alpu ilesine bal ky ve bu kyde kurulmu tren istasyonu
103 nn:Eskiehir ili bal ile ve tren istasyonu
104 Bozyk: Bilecik iline bal ile ve tren istasyonu.
105 Karaky: Bilecik ilinin Pazaryeri ilesine bal ky ve tren istasyonu

106 Bilecik: Marmara Blgesinde bulunan il merkezi ve tren istasyonu.

107 Vezirhan: Osmaneli - Bilecik arasnda Karasu vadisinde kurulmu Bilacik iline bal ile ve tren istasyonu.
108 Lefke: Bilecik li Osmaneli ilesinin eski ad ve tern istasyonu
109 Mekece: Bilecik ili Bozyk ilesine bal ky ve tren istasyonu.
1 1 0 Akhisar: Manisa iline bal ile ve tren istasyonu
1 1 1 Geyve:Sakarya il merkezine bal ile ve tren istasyonu
112 Sakarya ili merkez ilesi ve tren istasyonu
113 Byk Derbent: Kocaeli ili snrlar iinde kalan merkez ile lzm it'e 20 km uzaklkta belde ve tren istasyonu.
114 Himmet'l-rical nakla'ul-cibal: Adamlarn yardm dalar yerinden oynatr.

131

1896 Bah.ar'da Brsa

Alt buukta znid'e vasl olduk. Yi1e bu nam ile yad olw1a1 krfezde kii1
olan znid, heyet-i umumiyesiyle pek sevinsiz deildir, yeni kad olunan cadde
kasaba-i nezklreyi pek gzel tezyi1 ediyor.
Oradan stanbul'a ileyen vapurlar ile imendifer kumpa1yas beyninde rekabet
bulw1duw1da Eskiehir'de1 Haydarpaa'ya kadar tren creti 104 guru, zmid'e ise

1 26 guruttr. O gn o geceyi znid'te geirerek ertesi gn ale's-sabah Haydarpaa'ya

nteveccihe11 hareket eyledik, yolunuzu11 bu ksm dahi epeyce haiz-i letafet ise de
tabi'ilik dairesi1de deil, stanbul'a yaklatka menazir-i kesb zarafet ve intizam
eyler ki 011w1 da ayrca letafeti kabil-i ikar deildir.
Haydarpaa Vapuru'nda oturduunuz kamarada bulunup hal' kalimizde1
he1z tarada gelmekte olduunuzu istibat eden hannlar, saika-i nerak ile yava
yava bizin ile nkalemeye girierek nereden geldiinizi sual edip de -Burusa'da
cevabn al1ca Burusa'da1 geleleri1 11asl olup da byle saballeyi Haydarpaa'dan
vapura rakib olduklarna beya hayret ediyorlar, biz de birka kelime ile sureti
seyahatinizi a1lattka ba'zs bu babda bizi pek ayan- tebrik ve gpta bularak
hareketimizi ez-ca1 dil tasvip ediyor dier bazsn1 e1zarnda da

(bila-lzum bar-

seferi kendi kendinize davet etdiin z

i in Al/,ah size akllar versin) mfuas mnfehim
oluyor idi. Biz ise seyahatimizi1 bidayetiden beri olduu gibi serapa bir ne'e
ve ecaret ncesseme halinde bulunarak u eflcir- mtehalifeye hi ehemmiyet
vermiyor idik. Zaten 11e ehemmiyeti var idi ki? Biz hayatnzda11 1 5 gn pek
ho bir surette geirmedik mi? Hala da seyrettiimiz bedia-11na tenaalarn ihsas
eyledii zevk ve 1eve ile sermest deil ni idik? Herkes 1e mtala'ada bulunursa
bulw1su bu bize kafi idi.
Evvelde tarik ve slret-i avdetinizden l1ane halkn haberdar eylemediiniz
cihetle, byle Burusa Vapuru'nw1 stanbul'a vuswnde1 evvel bizin vrudumuz
olar nesrura1e icab eylemi, ite cevela1n1z bu surette hs1 hitfu bulmu idi.

* * *

Tul-i nddet pek latif bir surette fikrimi igal edip el-an dahi ara sra derhaur
em1ekle tecdid 1eat eylemekte1 ke1dimi men edemediin u ufak seyal1atlmi
nuhteren karielerimle dahi hissedar- lezzet ve me1faac etnek zere mul1casaran

132

Orjinal M e t i n
kaleme alnay casnim eyleni idin. Halbuki ufak tefek na'lu111ac, efkar ve
mlahazat- ntala'at ve hissiyat slreti1de birok perian szler, fkri11 tercmi11,
kalbi11 vasta-i beyfu11 olan kalenim ucu11dan dklerek u makale-i cevelaniyerri
gayri ihtiyari gibi bir surette uzattka uzatarak gah be gah saadetten bile tebid eyledi.
Erbab tahrire haf olnad zere bir nuharrir nahsulu hanesinin enzar-
netaali1e arza layk olmadn 11e kadar bilse yine onu tayyu ihracna g11l115
pek suhllecle kail olamadndan nuharrire-i acize de otlar haliyle ibka eylemi
idim. Eer bu nuharreraumla ehass analin olduu vechile karieleri1ni11 relezzz ve
istifadeleri1e hidmer edebilmi isen, ne azim saadet! Bilakis ke1dileri11e iras- kelal
eyleni isem bu kusurum 1iyet-i hayrhaneme bahedilerek 1ail-i afv ve msanaha
olacan mid ve temenni etmekle nteselli olurum.
Hiran

115 (yazarn notu ) Gnln bu his var olsun. Zira onun sevki olmasa, acizane yazdm eylerin hi birini nere
ayan grmediimden - kaffesini tayyedeydim bembeyaz bir varakpareden baka hibir ey kalmaz, siz de
gazetemizde hi imzam grmez idiniz. Evec! Var olsun ki: Belki meslek tahrirde terakki etmeme bais( sebep)
olur da imdilik hi layk olmadm muharrirelik erefine ihraz( nail olmak) liyakat( layk olmak) ederim.

133