Professional Documents
Culture Documents
---o0o---
VI LI CA DCH GI
Bn vn ny ch gii thiu nhng im ch yu c lin quan n trit hc
Trung Qun mt cch ht sc n gin, d vy, vn bao hm c tt c mi
yu im ct li ca h phi Trit hc ny.
Cng trnh bin son ny trnh by mt cch r rng t lch s hnh
thnh v pht trin ca h thng trit hc Trung Qun cho n khi nguyn,
cu trc, s pht trin v mc ch ca Trung Qun phi bin chng php.
Chng nhng th, n cn thuyt minh mt cch tng tn nhng nhn xt
khc nhau v nhng khi nim Pht Php lun v.v... k c nhng l tng v
gii lut, tn gio, Nit bn, quan h duyn khi, gia i Tha v Nguyn
Thy...
i vi ngha Khng v Khng Tnh k c nhng ngha c
bao hm trong phng din gi tr lun v cu th hc cng c vn bn
ny m x, trnh by mt cch rt ro, t m.
Ngoi cc vn trn, bn vn cn minh chng mt cch r rng mt
s khi nim v cng trng yu khc trong c Trung o, Th tc ,
Thng ngha , Chn nh, Php gii v Thc ti v.v... N khng ch gii
thiu v phng hng ph nh ca trit hc Long Th m cn tho lun
cn k v s cng hin cch chnh din ca n.
V, chnh v s hm tng nhng yu im ca bn vn m tt c nhng
nh nghin cu v Trit hc Trung Qun u cho n l mt bn vn v cng
hu dng.
l cch nhn xt v nh gi ca ngi dch t Anh vn sanh
Hoa ng; d vy, c nhn chng ti khng hon ton ng v mt s danh
xng m tc gi s dng biu t mt t quan im ring ca mnh, trong
bao gm nhng kin v cch suy lun. D sao th y cng l mt tc
phm v cng quan yu v ht sc cn bn i vi nhng ai mun nghin
cu v mt t tng ti cc thm o ca Pht gio.
L ra, chng ti ch in phn Vit ng, nhng, c gi tin i chiu,
do vy, ngoi bn Vit ng, chng ti in km c phn Hoa v Anh ng nh
CHNG I
1. I THA V NGUYN THY
Trit hc i Tha (Mahayna) gm c hai phi, l: Trit hc Trung
Qun (Madhyamaka) hay Khng Lun (Snyavda) v Du D Hnh phi
(Yogcra) hoc Duy Thc Lun (Vijnnavda). y, chng ta ch tho
lun v Trit hc Trung Qun hoc Khng Lun m thi.
Mt cch i cng, Nguyn Thy (Hnayna) v i Tha
(Mayahna) gm c ba danh xng thng dng. Ba danh xng thng dng
dnh cho Nguyn Thy l: Pht Gio Nam Tng, Pht Gio Nguyn
Thy v Tiu Tha (Hnayna) v, ba danh xng dnh cho i Tha l:
Pht Gio Bc Tng, Pht Gio Khai Hin v i Tha (Mayahna).
Hai danh xng u c cc hc gi u Chu t ra, cn hai danh xng
Pht Gio Nam Tng v Pht Gio Bc Tng c t tn theo cn bn
a l. Cc hc gi u Chu gi Pht Gio thnh hnh cc quc gia pha
Bc n nh Nepal, Ty Tng, Trung Quc v Nht Bn l Pht Gio
Bc Tng v h gi Pht Gio thnh hnh nhng nc thuc pha Nam
n nh Tch Lan, Min in, Thi Lan, v.v... l Pht Gio Nam Tng.
S phn bit theo li tht ra khng hon ton chnh xc; bi v, theo tin
---o0o---
CHNG II
T LIU VN BN
(Literary Sources)
Trong Pht gio, vn bn ca kinh (sutra) c coi l nhng gio l
do c Pht thuyt ging trc tip bng kim khu, cn lun (sstra) l
nhng ch gii bnh lun, din t m v nhng gio l do c Pht thuyt
ging trc tip.
Nhng nhng kinh in i Tha m chng ta c bit l mt khi
lng vn bn rt ln. Nhng g c gi l kinh th l nhng gio l
c c Pht trc tip ging dy, nhng kinh in i Tha gm c tng
vi khi lng rt ln, hin nhin c th l khng phi do c Pht
thuyt ging ton b.
Mt s vn bn kinh in i Tha c s xen ln lin quan su xa
n kinh in Pht Gio nguyn thy v mi cho n nay hu nh khng th
phn bit chng c.
Nhng trc tc quan trng nht trong s ny l Prajnparamit stra
(Kinh bt nh ba la mt a). Thng thng, Prajn-prmit (bt nh ba la
mt a) c dch l tr tu vin thnh.. Ch pram-it c ngha t
n b bn kia (o b ngn), v th prajn-pramit nn c dch thnh
ng thc siu vit th c l ng hn. Dch bn ca Ty Tng dch nh
th. Ti tt c cc nc m Pht gio i Tha ang thnh hnh, bt nh ba
la mt chn ngn (prajn-prmit mantra) sau y thng c ngm tng
l:
Gate, gate, praingate, prasaingate bohhi, savh
(Tr hu vt qua! Vt qua! Vt qua! b bn
kia, hon ton vt qua b bn kia, ni i B
v thnh tu mt cch vt tc)
Theo nhn xt ca Tin S Edward Conze th kinh vn cu thnh bt
nh ba la mt a (Prajn-prmit) ni tip nhau khong trn 1,000 nm v
c th c chia thnh 4 giai on sau:
qua bin v minh. Tuy nhin, loi minh tng ny s tr thnh v hiu qu,
nu chng ta khng bi dng mt c tnh no .
Mc d on vn trn y ch l mt tm lt rt ngn v kinh vn Bt
Nh Ba La Mt a, nhng cng cho thy rng vn bn ny bao
gm tt c nhng yu t ct li ca Pht Gio i Tha.
V th chng ta bit rng trit hc Trung Qun (Madhyamaka) c
khai trin trn c s ca gio ngha i Chng B, cho nn i Tha Pht
Kinh cng c gi l Bt Nh Ba La Mt a Kinh (Prjnparamit).
---o0o--CHNG II
5. TRC TC V GIO L CA H PHI
TRUNG QUN TRIT HC
Trng phi trit hc Trung Qun ch yu l do Long Th khai trin.
Ngi l mt trong nhng i thin ti li lc nht trong lch s th gii. Ngi
xy nn cho gio phi ny, v sau cc mn kit xut ca Ngi
tip tc khai trin. Lch s pht trin ca nn trit hc ny lin tc t th
k th nh sau Ty Lch cho mi n th k th 11.
S pht trin ca hc phi ny gm ba giai on rt d phn bit. Trit
hc Trung Qun giai on th nht, do Long Th v B xng v
thuyt minh mt cch c h thng. Giai on th hai, h thng trit hc ny
c phn chia thnh hai phi l Qui Mu Lun Chng Phi (Prsangika)
v T Y Lun Chng Phi (Svtantrika). Giai on th ba l giai on
khng nh li Qui Mu Lun Chng Phi.
---o0o--6. LONG TH V B
(Th K Th Nh Sau Ty Lch)
Giai on u
- Long Th vit rt nhiu ch gii cho Bt Nh Ba La Mt a
(Prjnparamita), nhng ch gii ny c gi l Bt Nh Ba La Mt a
l
Nhp
Trung
o
Bt
Nh
lun
(Madhyamakaprajnvatra) v Ng Un Lun (Pancaskandha). Trong tt
c cc sch ca Ngi, hin ch c Minh C Lun l vn cn bn chnh gc,
ngoi ra tt c u ch cn li nhng dch bn bng Tng vn.
Nguyt Xng bin h cho Qui Mu Lun Chng phi (Prasangika)
mt cch cc lc, hn na Ngi cn nu ra rt nhiu s h v lun l ca
Thanh Bin.
Ngi cng ng h ch trng quan im thng thc ca cm quan
tri gic v ch trch hc thuyt T tng (Svalaksana) v V Phn Bit
(Kalpanpodha).
Ngi cng cn ph bnh v v thc thuyt (Vijnnavda) v cho rng
thc (Vijnna) m khng c i tng l mt iu khng th quan nim
c.
Tch Thin (Sntideva) l mt nhn vt tr ct ln ca Qui Mu Lun
Chng phi. Ngi xut hin v rt ni ting th k th 7 sau Ty Lch,
theo Trntha th Tch Thin l con ca c Khi Vng (Kalanavarman)
nc Saurstra, v l ngi tha k ngi vua chnh thng. Khi Ngi cn l
mt vng t, tn ca Ngi l Tch Khi (Sntivarman). V tip nhn mt
cch su m t tng i Tha nn pht tm la b vng quc v
n cha Nland bng ca Thnh Thin (Taideva), v vy sau ngi ta
gi Ngi l Tch Thin (Stideva).
(Minh C Lun, p. 2)
Ngha l:
Duyn khi l s biu l ca cc thc th tng
quan vi cc nguyn nhn v cc iu kin (duyn).
Pht gio Nguyn Thy gii thch duyn khi nh l mt tin trnh
thi gian ngn ngi ca nhng thc th ch tht m gia chng c mt
chui tng quan nhn qu.
Theo Trung Qun Phi th duyn khi khng c ngha l nguyn l ca
mt tin trnh ngn ngi m l nguyn l v s l thuc vo nhau mt cch
thit yu ca cc s vt. Ni tm tt, duyn khi l nguyn l ca tng i
tnh (relativity). Tng i tnh l mt khm ph v cng quan trng ca
khoa hc hin i. Nhng g m ngy nay khoa hc khm ph th c Pht
v i pht hin t hn 2,500 nm trc. Khi gii thch duyn khi nh l
s l thuc ln nhau mt cch thit yu hoc tnh cch tng i ca mi s
vt, Trung Qun Phi bc b mt tn iu khc ca Pht gio Nguyn
Thy. Pht gio Nguyn Thy phn tch mi hin tng thnh nhng
thnh t (dharmas), v cho rng nhng thnh t ny u c mt thc ti
ring bit ca chng.
Trung Qun Phi th cho rng chnh thuyt duyn khi tuyn b r
tt c cc php u tng i, chng khng c ci gi l thc ti tnh
(svabhva) ring bit ca chnh mnh. Nis-svabhvatva (v t tnh, tng
i tnh) ng ngha vi khng tnh (snyat), ngha l khng c s tn ti
ch thc v c lp. Duyn khi hoc s ph thuc ln nhau c ngha l
tng i tnh, v tng i tnh th bao hm ngha phi thc ti tnh
(snyata) ca nhng thnh t ring bit.
Nguyt xng ni rng:
Tadatra nirodhdyasta visesana
visistah pratityasamutpdah sstrbhidheyrthah
(Minh C Lun, p. 2)
Ch hoc khi nim ch yu ca lun n ny
l tnh c th ca tm im ph nh."
(1) Nguyn Thy cho rng Nit Bn l thng hng (nitya), cc lc (sukha).
Trung Qun Phi th cho rng khng th c s xc quyt no v Nit Bn.
(2) Nguyn Thy cho rng Nit Bn l th c th th c. Trung Qun Phi
th cho rng Nit Bn l th khng th th c.
Long Th m t Nit Bn qua nhng t ng sau:
Aprahnam asamprtam
anucchinam assvatam /
Aniruddham anutpannam etan
nirvnaim cyate.
(Trung Qun Tng XXV, 3)
Nit Bn l cnh gii khng th x b cng khng
th th c; n khng phi l mt th b tn dit,
cng khng phi l mt th vnh cu, n khng b
hy dit cng khng c sn sinh ra.
Nguyt Xng th cho rng:
Sarvaprapancopasamasivalaksanam,
(Minh C Lun, p. 2)
nirvnam
3) Prabhkari (giai on pht quang, pht quang a) hiu thu trit tnh
cch v thng ca tt c s vt.
4) Arcismati (giai on dim hu, dim hu a)- trong giai on ny, B Tt
thc hnh s an nhin t ti v t b nhng th nhim v v minh
(varanas)
5) Sudurjay (giai on nan thng, nan thng a) trong giai on ny, B
Tt pht huy tinh thn bnh ng ng nht (samat) v gic ng nh thin
nh.
6) Abhimukhi (giai on hin tin, hin tin a) trong giai on ny, B
Tt trc din vi Thc Ti, v thc c s ng nht ca tt c cc hin
tng.
7) Drangam (giai on vin hnh, vin hnh a) trong giai on ny, B
Tt lnh hi c kin thc c th gip h gii thot, chng c Nit
Bn nhng vn cn cha tin vo v cn bn rn dn thn vo vic gip cho
tt c chng sanh u c gii thot.
8) Acal (giai on bt ng, bt ng a) trong giai on ny, B Tt tri
qua v sanh php nhn (anutpattika dharma - ksnti), tc l chp nhn
s bt sanh ca tt c cc hin tng; ngi tri nhn s tin ha v thoi ha
ca v tr.
9) Sdhumti (giai on thin hu, thin hu a) trong giai on ny, B
Tt chng ng c tri thc bao qut m tr hu thng thng ca nhn loi
kh c th hiu c. B Tt c th bit c nhng dc vng v t tng
ca ngi khc, v c th gio dc h ty theo kh nng ca mi ngi.
10) Dharmamegh (giai on php vn, php vn a) trong giai on ny,
bc B Tt chng ng c s minh tng mt cch vin mn, bit c s
huyn b ca s sinh tn, v c tn sng l mt bc hon m. n y, B
Tt thnh Pht.
L tng ca Nguyn Thy l qu v A La Hn, l s gic ng c nhn.
L tng ca i Tha l s nghip B Tt (Bodhisattvayana). Theo Pht
Gio i Tha th mc ch ca Thinh Vn Tha v Duyn Gic Tha l ch
cu t ti gic ng c nhn, l mt l tng hn hp. Nhng B Tt th
ly s gic ng ca th gian lm mc ch. nh mnh ca mi c nhn l
i vi cc bc thnh gi th tuyt i ch l s im
lng, v n l ci g bt kh din t, bt kh thuyt.
Nhng hin tng khng c thc ti c lp, tht th ca chnh chng.
Tng i tnh hoc s ty thuc l nhng c tnh ch yu ca hin tng,
v, mt vt l tng i th khng phi l tht (real), hiu theo ngha cao
nht ca ch ny. Tuyt i l Thc Ti ca nhng hin tng.
Tuyt i v th gii khng l hai nhm thc ti khc nhau t v tr
i khng nhau. Khi hin tng c coi l tng i, chu s chi phi ca
nhng nhn duyn v nhng iu kin cu thnh th gii ny th chng l
hin tng; v khi hin tng c coi l phi hn nh bi tt c nhn duyn
th hin tng l Tuyt i. Tuyt i lun lun c bn cht ng nht. Nit
Bn hoc Thc Ti Tuyt i khng phi l th g c to sanh hoc thnh
tu. Nit Bn ch c ngha l s bin mt hoc nh ch ca t tng in
o, vng ng.
Nu Tuyt i l siu vit i vi tt c t tng v ngn thuyt, th
lm sao c th m t n, v lm sao c th c nhng gio thuyt v n? Cu
tr li l: hin tng khng ton hon ngn cch chng ta vi Thc Ti.
Hin tng l biu tng, v biu tng ch ng dn n n Thc Ti
ca chng. Ci mn che ph tit l mt ng v vt m n che ph.
Nguyt Xng trch dn mt cu ni ca c Pht:
Anaksarasya dharmasya srutih k desan ca k/
Sryate desyate cpi samropdanaksarah//
Lm sao c th hiu hoc gio hun v th g v
ngn t (khng th din t)? N ch c th hiu v
gio hun bng samropa (biu tng) m thi.
Hin tng l samropa ca Thc Ti. Hin tng ging nh phong b
cha ng bn trong mt li mi ca Thc Ti. Tnh cch che y
(samropa) ca hin tng che ph c bn th; khi ly i bc mn che y
th Thc Ti hin ra. Trit hc khng tnh (snyata) ch nhm mc ch gip
chng ta lt b tm mn che y ny.
---o0o---
Phi chng hin tng hon ton khng c tht? B Tt Long Th cho
rng hin tng cng c mt th thc ti tnh. Chng chnh l biu hin
ca thc ti (samvrti satya: Th tc ). Biu hin ch ng dn n s vt
m n biu trng. Biu hin ca thc ti (samvrti) l biu tng, l bc mn.
Biu hin ca thc ti l si dy t nh bay bng trong chn khng, n che
khut thc ti tuyt i (paramrtha: Thng ngha ). Long Th bo:
Dve satye samupsritya buddhn dharmadesan /
Lokasamvrtisatyam ca datyam ca paramrthatah //
(Trung Qun Tng, XXIX, 8)
c Pht dng hai chn l l biu hin ca thc ti
(samvrti-satya, chn l thc nghim) v thc ti
tuyt i (paramrtha-satya) ging dy gio php
(Ddharma).
S phn bit ny v cng trng yu, v th, Long Th cho rng nhng
ai khng bit s phn bit ny th khng th no c th l gii c gio
ngha ca c Pht.
Ye nayor na vijnanti vibhgam satyaor dvayoh/
Te tattvam na vijnanti gambhram buddhassane//
(Trung Qun Tng, XXIV, 9)
Nhng ai khng bit s phn bit v hai chn l
ny th khng th l gii c ngha su xa do
c Pht thuyt ging.
i vi biu hin ca thc ti (samvrti: th tc ), Nguyt Xng
thuyt ging nh sau:
Samantdvaranam samvrtih Ajnam hi
Samantat-sarvapadrthatattvvacchdant
Samvrtirityucyate//
trong chim bao, v.v... l thuc v aloka-samvrti (phi thc nghim), v chng
khng c thc.
D sao th chng ta cng cn phi nghin cu, tm hiu v hai danh t
Pht Gio Nguyn Thy v Pht Gio i Tha th xem chng c
khi nguyn v lu truyn nh th no. Theo nhn xt ca R. Kimura th i
Chng B (Mahsanghikas) l h phi bo tn gio ngha Pht Gio
thng tc, c nhiu tin b v t do hn Thng Ta B (Sthaviras).
Trong cuc hi tp ti T X Ly (Vaisli), cc v t khu thuc i Chng
B (Mahsanghikas) hoc Vijjian (Bt K Tc) b qu trch v trt xut
v cc thy t khu thuc Thng Ta B (Sthaviras) cho rng gio ngha
chnh thng v kin gii ca h b vi phm bi nhng quan im d bit,
v, cng khai ch trch cc thy t khu thuc i Chng B l c t
khu (Ppa Bhikkhus) v k thuyt phi php (Adhamma vadins).
i Chng B (Mahsanghikas) v mun biu th rng gio ngha ca
h l gio ngha u thng, vt hn gio ngha ca Thng Ta B
(Sthaviras), cho nn h t ra danh t i Tha (chic xe ln) lm
tn gi cho h phi ca h v h gi i th l Nguyn Thy (chic xe
nh). V vy, danh t Nguyn Thy v i Tha dn dn tr thnh thng
dng v, d nhin ch c Pht Gio i Tha mi s dng n.
---o0o--14. CHN NH L NH LAI
(TATHAT-TATHGATA)
Chng ta thy rng dharma-dhatu hay dharmat (php tnh), hoc
tathata (chn nh) l nhng ch m trit l ca Trung Qun Phi dng
biu th cho tuyt i. Nguyt Xng bo rng:
Y s dharmnam dharmata nama
saiva tatsvarpam
(Minh C Lun, p.116)
Ci gi l bn th ca tt c nhng thnh t ca
s tn hu chnh l bn cht ca Thc Ti.