Cografya Konu Anlatımı

IDFHERRN
.SVV'|NPDQ$ULYL
.SVV.D\QDN$ULYL
ETM BLMLER MERKEZ

www.izmirkpsskursu.net
0 232 445 21 25
IDFHERRN
.SVV'|NPDQ$ULYL
.SVV.D\QDN$ULYL
Dier kitaplar ve testler iin aadaki linki tklaynz.
1. Blm. YERN EKL, BOYUTLARI VE

TRKYE'NN DNYA ZERNDEK KONUMU
YERN EKL VE BOYUTLARI
PARALELLER VE MERDYENLER
PARALEL DARELER
Dnyamz ekvatorda ikin, kutuplarda basktr.

Dnya'nn bu zel ekline GEOD denir. Dnya'nn
Kutup noktalarndan eit uzaklkta bulunan nokta-
bu ekli kazanmasnda kendi ekseni etrafndaki
lar birletiren daireye Ekvator denir. Ekvatora para-
dn neden olmutur.
lel olan ve birer derece aralklarla geen dairelere

Paralel daireleri denir. Paralel dairelerini balang
Dnya'nn Geoid eklinin Sonular
yeri olan ekvator, sfr numaral paralel dairesini

oluturur. Ekvator dnyay kuzey ve gney olmak
Ekvatordan kutuplara doru, dnyann ekseni
zere iki eit yarkreye ayrr.
evresindeki dn hznn (izgisel hzn)

azalmas,
Yerden ykseldike gr asnn genilemesi,
Dnya zerindeki bir noktadan hareket eden
bir kiinin hep ayn ynde giderek, hareket
noktasna ulamas,
ki meridyen arasndaki uzakln ekvatordan
kutuplara doru azalmas,
Dnyann bir yarsnda gndz, dier yarsnda gece yaanmas,
Ekvatordan kutuplara doru scakln azalmas,
Gne nlarnn dme asnn, ekvatordan
kutuplara doru klmesi,
Paralel dairelerinin kutuplara doru klmesi
Ekvatordan kutuplara doru yerekiminin
Paralellerin zellikleri
artmas,
1.
Paraleller kuzey gney ynldr
Dnya zerinde kuzey kutbundan ekvatora
2.
Paralellerden bir noktann enlemini belirleme-
doru gittike kutup yldznn grnm a-
de yararlanlr.
snn dzenli olarak klmesi
3.
Balanglar ekvatordur.
Ay tutulduu zaman, yerin Ay zerine den
4.
Birer derece aralklarla geirilen dairelerdir.
glgesinin daire eklinde olmas.
5.
Kutuplara doru evre uzunluklar klr.
Ekvatordan kutuplara doru cisimlerin arlk-
6.
Aralarndaki uzaklk birbirine eit ve 111km
larnn artmas,
dir.
Ekvator emberinin, meridyenlerden ve pa-
7.
ralellerden daha uzun olmas,
Doksan kuzey, doksan gney olmak zere

180 paralel vardr.
Termik basn kuaklarnn olumas.

IDFHERRN
.SVV'|NPDQ$ULYL
.SVV.D\QDN$ULYL
EBM KPSS Kurslarnn retmen adaylara armaandr.
Baz paralellere zel adlar verilir.
DNYA'NIN HAREKETLER VE SONULARI
Yenge, Olak dnenceleri gibi

1. Dnyann Gnlk (Eksen) Hareketleri
Greenwich
MERDYENLER
Dnya bat-dou dorultusunda kendi ekseni etraBirer derece aralklarla geen ve kutup noktalarn
fnda hzla dnerek 24 saatte gnlk hareketini ta-
birletiren yarm embere meridyen denir. Londra-
mamlar. Bu harekete eksen hareketi de denir.
daki Greenwich gzlemevinden geen meridyen,
Dnyann kresel ekli dn hznda farklla-
balang olarak benimsenmitir.
malara neden olur. Ekvatorda hz 1670 km/saat iken

kutuplara gidildike hz azalr. Kutup noktalarnda
Meridyenlerin zellikleri
sfr olur. Bunun sonucunda;

Ayn boylam zerindeki tm noktalarda yerel
1.
2.
Balang meridyeni ile kart meridyeni,
saat ayn olur.
Dnyay dou ve bat olmak zere iki yar
Gnein doma ve batma an ekvatordan ku-
kreye ayrr.
tuplara uzar.
Birbirini izleyen iki meridyen arasndaki zaman fark 4 dakikadr.
Gnlk Hareketin Sonular
Balang meridyeninin karsnda yer alan
Gece ve gndzler oluur.
180 meridyen gn deitirme izgisi olarak
Yerel saat farklar ortaya kar.
esas alnmtr.
Dou ve bat ynleri ortaya kar.
4.
Birer derece aralklarla geirilmilerdir.
Dnya zerinde herhangi bir yer, gne n-
5.
Ekvatoru ve paralelleri dik keserler.
larn gn iinde farkl alarla alr.
6.
360 meridyen yay bulunmaktadr.
Gnlk scaklk ve basn farklarnn oluma-
7.
Balang meridyenini tam daireye tamam-
s sonucunda da;
3.
8.
9.
layan kart meridyen yay 180 meridyendir.
Mekanik zlme artar.
Birbirini
Meltem rzgarlar oluur.
izleyen
iki
meridyen
arasndaki
uzaklk, yalnz Ekvator zerindeki 111 km.dr.
Srekli rzgarlarn ynlerinde sapmalar olur.
Meridyen yaylar eit uzunluktadr.
30 ve 60 enlemlerinde dinamik basn ku-
10. Kutuplara doru birbirlerine yaklar ve ku-
aklar oluur.
tuplarda birleirler.
Okyanus akntlarnda sapma ve halkalar oluur.

Ayn enlem zerinde, Gne farkl zamanlarda doup batar.
2. Dnya'nn Yllk (Yrnge) Hareketleri
21 Haziran (Yaz Gndnm):

Bu tarihte gsterildii gibi Gne nlar Kuzey
Dnyann yrngesi elips eklindedir ve gn ev-
Yarm Krede Yenge Dnencesine dik (90) a ile
resindeki bu yrngede 365 gn 6 saatte turunu
gelirse Aydnlanma emberi kutup dairelerine te-
tamamlar.
et geer.
Gne bu elipsin byk ap zerinde ve odak-
21 Haziranda Kuzey Yarmkrede yaanan olaylar
lardan birinde yer alr. Bu yzden Dnya Gnee,
aada verilmitir. Gney yarm krede bu sralama
bazen yaklar (Gnberi: 3 Ocak) bazen de uzak-
olaylarn tam tersi yaanr.
lar (Gnte: 4 Temmuz).
Kuzey Yarm Krede;
Bu uzaklama ve yaklama mevsimlerin oluu-
Bu tarihten sonra gndzler ksalr; geceler
munu etkileyecek kadar nemli deildir. Sadece
uzamaya balar.
kuzey ve gney yarkreler arasndaki mevsim sre-
Yaz mevsimi balar.
lerinin farkl olmasna neden olur. Mevsimler Gne
En uzun gndz ve ksa gece yaanr.
nlarnn dme asyla ilgilidir. Bu ann de-
Kuzey Kutup Dairesi ile Kuzey Kutbu arasn-
imesinin nedeni ise Dnyann ekseni ile yrnge
da gndzler 24 saatten fazladr.
dzlemi (Ekliptik) arasndaki adr. (6633'). Ekva-
Trkiye'de saat 12oo 'de cisimlerin yl ieri-
tor dzlemi ile yrnge dzlemi arasndaki a da
sindeki en ksa glgesi oluur.
buna bal olarak oluur. (2327')
Yenge dnencesinde saat 12 oo 'de cisimlerin yl iindeki en ksa glgesi oluur.

21 Aralk (K Gndnm):
Bu tarihte Gne nlar Gney Yarmkrede Olak Dnencesine dik gelir ve aydnlanma emberi
kutup dairelerine teet geer.
21 Aralk Kuzey yarm krede yaanan olaylar
aada verilmitir. Gney Yarmkrede bu srada
bu olaylarn tam tersi yaanr.
Kuzey Yarmkrede;
K mevsimi balar.
Eksen Eikliinin Sonular
En uzun gece, en ksa gndz yaanr.

Trkiye'de saat 12oo'de cisimlerin yl ierisin-
Mevsimler oluur.
deki en uzun glgesi oluur.
Kuzey ve Gney Yarm krelerde farkl mev-
Kuzey Kutup dairesi ile Kuzey kutbu arasn-
simler yaanr.
daki enlemlerde gece sresi 24 saatten faz-
Gne nlarnn dme as zaman ieri-
ladr.
sinde deiir.
Yenge dnencesinde saat 12oo de cisimle-
Ayn boylam zerindeki noktalarda Gne'in
rin yl iindeki en uzun glgesi oluur.
dou ve bat saatleri deiir
Bu tarihten sonra geceler ksalmaya gndz-
Gece - gndz sreleri deiir.
ler uzamaya balar.
Gne nlarnn dik geldii kesimlerin yl

iinde deimesi ve dnencelerin olumas.
21 Mart - 23 Eyll (Ekinoks = Gece-gndz
Kutup noktalar ile daireleri arasnda srekli
eitlii):
gece ve gndzler yaanr
Bu tarihlerde gne nlar Ekvator'a dik gelir ve
Kutup dairelerinin enlem dereceleri oluur.
Aydnlanma emberi kutup noktalarndan geer.
Muson rzgrlar oluur.
Kuzey Yarmkrede 21 Mart ilkbahar, 23 Eyll
Ekvatordan kutuplara gidildike gecegndz
sonbaharn balangcdr. Gney Yarmkrede ise,
sreleri arasndaki farkn artmas.
21 Martta sonbahar 23 Eyllde ilkbahar balar.
Ekinokslarda u olaylar yaanr,
Trkiye'nin Matematik Konumu ve Sonular:
Gne tam doudan doup tam batdan ba1. Enlemlerinin Sonular: ( 36- 42 Kuzey)
tar.
Ayn boylam zerindeki noktalarda gne sa-
Gneyden kuzeye doru gidildike;
dece ekinoks gnlerinde ayn anda doar ve
Gne nlarnn yere dme as daralr.
batar.
Ortalama hava scaklklar azalr.

izgisel dn hz azalr. Bu yzden alacakaranlk sresi uzar.
TRKYENNCORAF KONUMU
Deniz suyu scakl, tuzluluu ve younluu azalr.
Bir lkenin, yerin corafi konumu denilince;
Glge boyu uzar.
1.
Yerkre zerinde bulunduu nokta, yer
21 Haziranda gndz sresi, 21 Aralkta
2.
Hangi ktada bulunduu ve dier ktalarla
gece sresi uzar.
ilikili durumu
Kuzey yarm krede bulunduu iin;
3.
Deniz ve okyanuslarla ilikisi
4.
Ykselti durumu
5.
Ticaret yollarna gre durumu
6.
Ekonomik ve kltrel zellikler bakmndan
En ksa glge boyu 21 Haziranda; en uzun
farkllk gsteren yerlere gre durumu anla-
glge boyu 21 Aralkta grlr.
21 Haziranda en uzun gndz; 21 Aralkta

en uzun gece yaanr.
21 Haziranda yaz; 21 Aralkta k mevsimi
lr.
balar.
Gneyinden scak, kuzeyinden souk rz-
Ksaca, bir yerin enlem ve boylamlara gre yer-
grlar etkilidir.
kre zerindeki yeri ve evresiyle her trl ilikisini

salayan corafi koullarn tmne birden "Corafi
Dnenceler dnda bulunduu iin;
konum" denir.
Gne nlar hibir zaman dik ayla dmez ve bu yzden glge boyu hi sfr ol-
Corafi konum ikiye ayrlr.
maz.
1. Matematik konum
2. zel konum
Orta kuakta bulunduu iin;

Drt mevsim belirgin olarak yaanr.
Cephe yalar grlr.
1. TRKYENN MATEMATK KONUMU
Bat rzgarlar etkisindedir.

Akdeniz iklim kuandadr. (30-40 aras)
Dnya zerindeki bir yerin enlem ve boylamlara
Yl iinde scaklk deiimi fazladr.
gre yerinin saptanmasdr.

2. Boylamlarnn Sonular: (26-45 Dou)
En dousu ile en bats arasnda 76 dakika
0
26 D
zaman fark bulunur.
45 D
0
42 K
2. Ve 3. Saat dilimleri kullanlr.

Dousuna doru gidildike yerel saat daha
ileri; gnein dou bat saatleri daha erken olur.
36 K
2. TRKYENN ZEL KONUMU

Asya, Avrupa ve Afrika ktalar arasnda yer
alr.
taraf denizlerle evrili bir yarmada lkesidir.
stanbul ve anakkale Boazlarna sahiptir.
Ortadou ve Kafkas petrol lkelerine komudur.
Alp-Himalaya kvrm sistemi iinde yer ald
iin ortalama ykselti ve engebe fazla, krkl
yaplar yaygn, scak su kayna fazla ve
deprem riski yksek bir lkedir.
Batsndan dousuna doru ortalama ykselti artar, scaklklar der.
Dalar genel olarak dou-bat ynl uzanr.
Dalar Ege Blgesinde kyya dik, Akdeniz
ve Karadeniz Blgesinde kyya paralel olarak uzanr.
Gerek alan ile izdm alan arasndaki
fark fazladr.(engebe fazla olduu iin)
Yer ekilleri eitlilii fazla olduu iin ayn
anda farkl mevsim zellikleri yaanr.
Asya ile Avrupa arasndaki transit ticaret
yollar Trkiyeden geer.
Not: Ayn anda farkl mevsim zelliklerinin

yaanmas (yer ekilleri) zel konumunun;
drt mevsimin belirgin olarak yaanmas (orta
kuak) matematik konumumum sonucudur.
Gemi yllarda bu konuyla ilgili sorulan KPSS sorular
(KPSS - 2004)
Aadakilerden hangisinde verilen tarihlerde, Sinopta gndz ve gece sreleri Antalyadaki
gndz ve gece srelerinden daha uzundur?
A)
B)
C)
D)
E)
Gndz sresi
21 Mart
23 Eyll
21 Haziran
21 Aralk
21 Ocak
Gece sresi
23 Eyll
21 Haziran
21 Aralk
21 Mart
23 Eyll
Yant: C
(KPSS - 2004)
Trkiyenin en dou ucu ile en bat ucu arasnda 76 dakikalk zaman farknn olmas aadaki
seeneklerden hangisiyle aklanabilir?
A) Asya ve Avrupa ktalarnda topraklarnn olmasyla
B) Yzey ekillerinin engebeli olmasyla
C) Kuzey yarmkrede yer almasyla
D) Balang meridyeninin dousunda olmasyla
E) ki nokta arasndaki meridyen saysyla
Yant: E
(KPSS - 2005)
Aadakilerden hangisinde verilen iki kent arasndaki yerel saat fark dierlerinden daha fazladr?
A) Samsun-Adana
B) zmir-Ankara
C) Balkesir-Erzincan
D) Mula-anakkale
E) zmit-Kastamonu
Yant: C
(KPSS - 2007)
Aadaki haritada Ankara, Idr ve Bakalenin corafi koordinatlar verilmitir.
Yalnzca haritadaki bilgilerden yararlanarak aadaki yarglardan hangisine ulalamaz?

A) 21 aralkta Bakalede gndz sresi Ankaradan uzundur.
B) 21 haziranda Idrda Bakaleden daha uzun gndz yaanr.
C) Verilen kentlerin hepsinde 23 Eyllde gne doduktan 12 saat sonra batar.
D) En uzun gnle en ksa gn arasndaki farkn en fazla olduu yer Bakaledir.
E) Idrn yerel saati Ankarannkinden daha ileridir.
Yant: D
(KPSS - 2008)
Aadakilerden hangisi Trkiyenin Kuzey Yarm Krede yer aldnn bir gstergesi olamaz?
A) Akdeniz Blgesindeki akarsularn kuzeyden gneye doru akmas
B) Karadeniz Blgesinde, aralk aynda, gndz sresinin Anadolu Blgesinden daha ksa olmas
C) Marmara Blgesinin yl boyunca gne nlarn Ege Blgesinden daha eik almas
D) Toros Dalarnn gneye bakan yamalarnn kuzey yamalarndan daha scak olmas
E) Corafi blgelerin tmnde kuzey sektrl rzgrlarn scakl drmesi
Yant: A
(KPSS - 2009)
Aadakilerden hangisinin Akdeniz Blgesiyle Karadeniz Blgesi arasnda farkllk gstermesi
enlem etkisine balanamaz?
A) Orman st snr
B) Deniz turizmine uygun srenin uzunluu
C) Yan mevsimlere gre dal
D) Tarm rnlerinin olgunlama sresi
E) Gndz sresinin uzunluu
Yant: A
(KPSS - 2009)
Aadaki blgelerimizden hangisinde yaz aylarnda corafi konum dikkate alndnda buharlama
en fazla olur?
A) Gneydou Anadolu Blgesi
B) Ege Blgesi
C) Dou Anadolu Blgesi
D) Karadeniz Blgesi
E) Marmara Blgesi
Yant: A
(KPSS - 2010)
Trkiyenin orta kuakta bulunmas, aadaki ekonomik zelliklerden hangisini etkilemitir?
A) Tarihi eserlerin ve doal gzelliklerin olmas
B) Kii bana den ulusal gelirin byk kentlerde daha yksek olmas
C) letilen ve iletmeye alacak eitli madenlerin olmas
D) eitli tarm rnlerinin yetitirilmesi
E) Kara yolu ve deniz yolu transit tamaclnn gelimesi
Yant: D
(KPSS - 2010)
21 Haziranda, haritada gsterilen kentlerin hangisinde, Krehire gre hem gndz sresi daha
ksadr hem de gne daha erken doar?
A) Bolu
B) Sinop
C) Artvin
D) Siirt
E) Antalya
Yant: D
2. Blm. TRKYENN YZEY EKLLER

NOT:
TRKYENN YER EKLLER, OLUUMU VE GENEL
Trkiyenin oluumu daha ok 3.ve 4. Jeolojik zama-
ZELLKLER
nlarda gerekletii iin gen oluumlu bir lkedir.

lkemizin yer ekilleri de dnyadaki dier yerler gibi i
ve d kuvvetlerle olumutur.
TRKYEDE YZEY EKLLERNN GENEL ZELLKLER
Kuvvetler (Yapc Kuvvetler):

Da ouluumu (orojenez), kta oluumu (epirojenez),
1. Ortalama ykselti ve engebe fazladr. Bunun sonu-
volkanizma ve depremler, i kuvvetleri oluturur. Bunlar
cunda;
yeryzn ok hzl ekillendirirler ve byk yer ekilleri
Yer ekilleri eitlilii fazladr.
olutururlar. Bu kuvvetlerin sonucunda yer ekilleri ykselir, kvrlr veya krlr, yeni dalar ya da ukur alanlar
Gerek alan ile izdm alan fark fazladr.
oluur. (Yapc kuvvetlerdir.)
Ulam zor ve yol yapm maliyeti fazladr.
D Kuvvetler (Ykc Kuvvetler):
Akarsularn yatak eimi, ak hz ve enerji potan-
Akarsular, buzullar, rzgarlar, dalgalar gibi andrc
siyeli fazladr.
glerdir. Bu gler yava ekillendirme yaparlar. kuv-
2. Dalar genellikle dou-bat ynl uzanr. Bunun
vetler yeryzne engebe kazandrrken d kuvvetler on-
sonucunda;
lar trpleyip andrarak anan malzemeyi ukur alan-
Kuzey-gney ynl ulam daha zor ve maliyetli-
lara doldururlar. Bylece yeryzn dzletirmeye al-
dir.
rlar. Bu andrma ve biriktirmenin son safhas ise dmdz yeryz yani peneplenlerdir. (Ykc kuvvetlerdir.)
Akarsular genellikle dou-bat ynl uzanr.
ve d kuvvetlerin faaliyetleri gnmzde hala de-
Trkiyede karasal iklim alan genilemitir.
vam etmektedir.
Ege Blgesinde dalar kyya dik uzand iin; kyda girinti knt fazla ve hinterlantlar geni,
TRKYEDE JEOLOJK SRE
delta oluumu fazla, falez oluumu az, ky ile i

kesimler aras ulam kolay, iklim farkll azdr.
1. ZAMAN
Trkiyede peneplenleme (dzleme) olay

grlm, deniz seviyesinde hafif dalgal dzlkler olumutur.
Denizlerde tortulama (birikme) yaanmtr.
4. ZAMAN
3. ZAMAN
Trkiyede masif (sert) ktleler olumutur. (Yldz,

Mentee, Bolu-Ilgaz, Krehir ve Bitlis masifleri)
Zonguldak ve evresinde ta kmr yataklar
olumutur.
2. ZAMAN
Trkiyedeki Deiimler
Akdeniz ve Karadenizde dalar kyya paralel

uzand iin; kyda girinti knt az, ky derinlii
fazla, kta sahanl dar, doal liman says az ve
hinterlantlar dar, falez oluumu fazla, delta oluumu az, ky ile i kesimler aras ulam zor (geitlerle salanr), iklim farkll fazladr. Orografik
(yama) yalar grlr.
Kuzey Anadolu Dalar ve Toroslar olumutur.

(Alp-Himalaya Kvrm Sistemi)
Petrol, linyit, tuz ve bor yataklar olumutur.
iddetli krlmalar ve depremler yaanmtr.
Zamann sonuna doru Trkiye toptan ykselmeye balam ve platolar olumutur.
Egeid karasnn kmesi sonucu Ege Denizi olumutur.
stanbul ve anakkale Boazlar olumu, Karadeniz ak deniz haline gelmitir.
Kbrs Adas ve skenderun Krfezi olumutur.
Trkiyenin jeolojik oluumu byk lde tamamlanmtr.
3. Batdan douya gidildike ortalama ykselti artar.

Bunun sonucu olarak;
Ortalama scaklklar azalr.
Scaklk farklar artar.
Tarm rnlerinin olgunlama sresi uzar, eitlilii azalr.
Akarsularn ak hzlar ve enerji potansiyelleri artar.
10
4. Karstik araziler (kire ta, alta, kaya tuzu) yaygn
TRKYENN DALARI
olarak bulunur. Bata Akdeniz Blgesi ve Anadoluda yaygndr.

5. Volkanik arazilerin en yaygn olduu blge Dou
Anadolu Blgesidir. Bu blgeyi Anadolu Blgesi izler.
6. Yer ekilleri eitlilii fazladr. Bunun sonucu olarak;
Ksa mesafelerde iklim, bitki rts, toprak tr,
tarm rn, nfus dal ve ekonomik etkinlikler farkllar.
Trkiyenin dalar orojenik dalar ve volkanik dalar
Ayn anda birok yerde farkl mevsim zellikleri
olmak zere ikiye ayrlr.
yaand iin turizm eitlilii fazladr.

A. OROJENK DALAR
7. Gen oluumlu bir lke olduu iin;
Orojenez jeosenklinallerde (deniz ve okyanus taban-
Bat Anadolu, Kuzey Anadolu ve Dou Anadolu
larnda) birikim sonucu oluan tortul tabakalarn yan
aktif fay kuaklar bulunur. Deprem riski yksek-
basnlar etkisiyle kvrlarak ya da krlarak ykselmesi
tir.
sonucu da oluumu demektir.
Scak su kaynaklar yaygn olarak grlr.
Yani orojenik da oluumunun kvrlma ve krlma
8. Trkiyede jeolojik eitlilik (1. , 2. , 3. , 4. zamana ait
olmak zere iki yolu vardr.
araziler bulunmas) fazla olduu iin yer alt
Kvrm Dalar:
kaynaklar eitlilii fazladr.
Antiklinal
Antiklinal
Senklinal
TRKYEDE BLGELERN YZEY EKLLERNN

ZELLKLER
Marmara Blgesi ortala ykselti ve engebenin en
az olduu blgedir.
Yeni oluumlu esnek yapdaki tortul tabakalarn yan
Dou Anadolu Blgesi ortalama ykselti ve enge-
basnlar etkisiyle kvrlarak ykselmesi sonucu oluan
benin en fazla olduu blgedir.
dalardr. Kvrm dalar lkemizdeki en byk da
Anadolu Blgesi ve Gney Dou Anadolu Bl-
grubunu oluturur. lkemizde bu dalara en nemli
gesi ortalama ykseltiye ve sade yzey ekillerine
rnek Alp-Himalaya Kvrm Sistemi iinde yer alan Kuzey
sahip blgelerdir.
Anadolu ve Toros Dalardr.
Akdeniz ve Karadeniz Blgelerinde kvrm dalar,
Krk Dalar:
Ege Blgesinde krk dalar yaygndr.

Anadolu Blgesi plato bakmndan en zengin
blgedir.
Akdeniz Blgesi doal gl bakmndan en zengin
Eski oluumlu sert tortul tabakalarn yan basnlar
blgedir.
etkisiyle krlmas sonucu oluan dalardr. lkemizde bu

dalara en nemli rnekler Ege Blgesindeki Kazda,
Madra Da, Yunt Da, Bozdalar ve Mentee Dalar ile
IDFHERRN
.SVV'|NPDQ$ULYL
.SVV.D\QDN$ULYL
Akdeniz Blgesinin dousunda Amanos (Nur) dalardr.
11
Bu dalarn (horst yaplarn) yannda knt alanlar

(graben sahalar) bulunmaktadr. Ege Blgesinde Edremit, Bakray, Gediz, Kk Menderes ve Byk Menderes grabenleri ile Akdeniz Blgesinin dousunda
skenderun ve Amik graben sahalar bulunur.
B. VOLKANK DALAR
MARMARA BLGES DALARI

Marmara Blgesinde Yldz, Koru, Ik, Biga ve Samanl
dalar dnda Uluda volkanik ktlesi yer alr.
Manto tabakasndaki magmann, yerkabuunun krk
hatt boyunca (fay hatt) scaklk ve basn etkisiyle
yeryzne karak soumas ve ylmas sonucu oluan
dalardr.
Ege Blgesinde Kula Dalar, Marmara Blgesinde
Uluda, Anadolu Blgesinde Erciyes, Melendiz, Hasan,
Karacada, Karada, Gney Dou Anadolu Blgesinde
Karacada ve Dou Anadolu Blgesinde Ar, Tendrek,
Sphan ve Nemrut Dalar lkemizin nemli volkanik
dalardr.
AKDENZ BLGES DALARI
NOT: Akdeniz ve Karadeniz blgelerinde volkanik

dalar bulunmamakta fakat volkanik araziler yer
almaktadr.
Akdeniz
Blgesinde
Hatay
Akdeniz Blgesinin byk blmn Toros Dalar kap-
(Hassa)
lar. Toros Dalarnn bat ve orta ksm bu blgede yer
evresi, Karadeniz Blgesinde Krolu Dalarnn
alr.
gneyinde volkanik araziler bulunur.

Bat Toroslar; Beydalar, Akdalar, Sultan Dalar,
Dedegl Dalar ve Geyik Dalar.
Orta Toroslar; Bolkar Dalar, Aladalar, Tahtal Dalar
EGE BLGES DALARI
ve Binboa Dalar.
Ege Blgesinde kyda krk (horst) dalar, i kesimlerde
Blgede Toros kvrm dalar arasnda Amanos krk
kvrm dalar yer alr.
dalar bulunur.
Kyda; Kaz, Madra, Yunt, Bozdalar, Aydn Dalar ve

Mentee Dalar (horst).
kesimlerde; Erigz, Domani, Trkmen, Emir, Murat
ve Sandkl dalar.
12
KARADENZ BLGES DALARI
DOU ANADOLU DALARI
Karadeniz dalar Kuzey Anadolu Dalar olarak da
Blge Trkiyede dalarn en fazla ve yksek olduu
adlandrlr. Bu dalarda bat, orta ve dou Karadeniz
blgedir. Balca dalar, Munzur, Palandken, Allahuek-
Dalar olarak gruplanr.
ber, Aras Gneyi ve Gneydou Toroslar ile Ar, Tendrek-Sphan ve Nemrut volkanik dalardr.
Bat Karadeniz Dalar; Kre, Bolu-Ilgaz, Krolu Dalar

Orta Karadeniz Dalar; Canik Dalar.
Dou Karadeniz Dalar; Gmhane, Rize, imen, Kop,
Mescit, Yalnzam ve Kakar Dalar.
ANADOLU BLGES DALARI

TRKYENN PLATOLARI
Anadolu Blgesinde Sivrihisar, Sndiken, Elmada,

Yldz Da, Tecer Dalar dnda Erciyes, Melendiz,
Akarsularla paralanm, evresine gre yksekte
Hasan, Karacada, Karada volkanik dalar bulunur.
kalan, hafif dalgal dzlklere plato denir.

NOT: Plato ve yayla kavramlar sk sk birbiri ile
kartrlr. Plato bir corafi yzey eklidir. Yayla ise
bir yerleim birimidir.
Trkiyede Platolarn Dal:
GNEYDOU ANADOLU DALARI

Blgede Maz ve Mardin Dalar dnda Karacada
volkanik ktlesi bulunur.
Marmara Blgesi; atalca- Kocaeli Platolar.
Anadolu Blgesi; Haymana, Uzunyayla, Cihanbeyli,
Obruk ve Bozok platolar (HUCOB).
Gneydou Anadolu Blgesi; anlurfa, Gaziantep platolar.
Akdeniz Blgesi; Teke ve Taeli platolar.
Dou Anadolu Blgesi; Erzurum-Kars ve Ardahan
platolar.
Ege Blgesi; Yazlkaya Platosu.
13
Trkiye Platolarndaki Ekonomik Etkinlikler:
4. Ovalarmzn byk blmnde deprem riski yksektir. (Byk blm tektonik olduu iin.)
atalca-Kocaeli Platolar; Trkiyede tarm d sektrlerin (sanayi, ticaret, ulam, hizmet vs.) en fazla
5. Akdeniz ve Ege ky ovalarmzda scaklk fazla oldu-
gelitii platolardr.
u iin ylda iki rn alnabilir.
Teke ve Taeli Platolar; Karstik arazi yaplar nede-
6. Ovalarmz yer alt sular bakmndan zengindir.
niyle tarmda da kullanlmayan Trkiyenin seyrek
Ovalarmz olutuklar yere gre ky ovalar ve i
nfuslu platolardr.
blge ovalar olarak iki gruba ayrlr.
Anadolu (Haymana, Uzunyayla, Cihanbeyli, Ob-
1. Ky ovalar:
ruk, Bozok) ve Gneydou Anadolu (Gaziantep,

anlurfa) ve Ege (Yazlkaya) Platolarnda karasal
Akarsularn denize dkld yerde veya yaknnda
iklim ve bozkr ve bitki rts nedeniyle tahl tarm
biriktirme sonucu oluturduu ovalardr. Ky ovalar 0-
ve koyun yetitiricilii yaplr.
200 m yksekliklerde olduu iin fiziki haritalarda yeil

renkte gsterilir.
Dou Anadolu Platolar; (Erzurum-Kars, Ardahan)
Delta Ovalar: Kyda delta ovas oluabilmesi iin;
Sert karasal ikilim ve geni mera alanlar nedeniyle

bykba hayvancln gelitii platolardr.
Ky derinliinin az, kta sahanlnn geni olmas

Gel-git etkisinin az olmas
NOT: Trkiyenin en yksek ve en geni platosu Erzurum-Kars, en alak platolar atalca-Kocaeli plato-
Akarsuyun bol yk (alvyon) tamas
lardr.
Kyda gl akntlarn olmamas gerekir
NOT: Platolarmzn ortalama ykseltisi 1000 m civa-
Balca delta ovalarmz;
rndadr. Bu da Trkiyenin zellikle 4. Jeolojik zaman-
Karadeniz Blgesi; Bafra, aramba Ovalar
da toptan ykseldiine kanttr.

Ege Blgesi; Bakray, Gediz (Menemen), Kk Menderes ve Byk Menderes ovalar.
TRKYENN OVALARI
NOT: Delta ovalar akarsularn tad alvyonlarla

olutuu iin tarm asndan olduka verimli
alanlardr.
Ky Dzl Ovalar: Akarsuyun denize ulaamadan
kynn hemen gerisindeki dzle biriktirme yapmas
sonucu oluan ovalardr.
Balca ky dzl ovalar; Kyceiz, Antalya, Serik,
Dalaman, Adapazar ovalardr.
2. Blge Ovalar:
evresine gre alakta kalm geni dzlklere ova

Tektonik Ovalar: Fay hatlar boyunca kme sonucu
denir.
oluan ovalardr. Bu yzden byk blmnde deprem

Trkiyenin Ovalarnn Genel zellikleri:
riski yksektir. Ayrca fay hatlarna paralel dald iin
1. Ovalarmzn ykseltileri batdan douya doru ar-
Trkiyenin en byk ova grubunu olutururlar.
tar.
Trkiyede byk fay hatt zerinde;
2. Ovalarmzn byk blm alvyonlarla kapldr.
BAF: Bakray Grabeni; Bergama, Soma, Krkaa ovalar.
3. Delta ovalarmz tarm ve yerlemeye en uygun

alanlardr.
14
Gediz Grabeni; Manisa, Akhisar, Turgutlu, Salihli, Ala-
Trkiye Akarsularnn Genel zellikleri:
ehir ovalar.
1. Yatak eimleri fazladr. Bu nedenle;
Kk Menderes Grabeni; Torbal, Tire, demi, Bayn-
Ak hzlar fazladr.
dr ovalar.
Andrma gleri fazladr. Bol alvyon tarlar.
Byk Menderes Grabeni; Ske, Aydn, Koarl, Nazilli
Enerji potansiyelleri yksektir.
ve Yenipazar ovalar.
2. Rejimleri dzensizdir.
KAF: Biga, Manyas, Ulubat, Gnen, Bursa, Yeniehir,

znik, Bolu, Dzce, Ilgaz, Ladik, Suluova, Taova, Vezir-
3. Ulama elverili deildir.
kpr, Zile, Suehri, Erbaa, Niksar, Turhal, Erzincan, Pa4. Boylar ksa, havzalar dardr. (Ortalama engebe
sinler, Tercan, Erzurum, Elekirt ve Ar ovalar.
fazla ve dalar genelde kylara paralel uzand

DAF: Bulank, Bingl, Karlova, Elaz, Malatya, Afin,
iin.)
Yksekova, Elbistan, Mara, Mu, Varto ve Amik ovalar.

5. Akmlar dktr.
blgelerde eski kme alanlarnda oluan tektonik
ovalarmz da bulunmaktadr. Ancak bunlar aktif fay bu-
6. Genellikle dou-bat ynl uzanrlar.
lunmad iin deprem riski dk ovalardr.
7. Denge profiline ulamamlardr. (ortalama ykselti

fazla olduu iin.)
Anadolu Blgesi: Konya, Aksaray, Kayseri, ubuk,

Ankara, Eskiehir ve Yukar Sakarya ovalardr.
NOT: Ortalama ykseltiden dolay Dou Anadolu
Gneydou Anadolu Blgesi: Nizip, Birecik, Suru, Al-
akarsular enerji potansiyeli en yksek, Marmara
tnbaak, Ceylanpnar ve Viranehir ovalar.
akarsular enerji potansiyeli en dk akarsulardr.
NOT: En byk i ovamz Konya, en byk ky ovamz ukurova, en yksek ovamz Yksekovadr.
BALICA AKARSULARIMIZ.
Karstik Ovalar: Karstik arazilerde (kalker, jips, kayatuzu)
Karadenize Dklen Akarsular:
erime sonucu oluan ovalardr. Arazi yaps nedeniyle en
oruh: En hzl akan akarsuyumuzdur. Grcistandan
fazla Akdeniz Blgesinde (Gller Yresi) bulunur. Bunlar;
denize dklr.
Tefenni, Acpayam, Kestel, Korkuteli, Elmal ovalardr.

Yeilrmak:
(TAKKE)
Byk
akarsularmzdandr.
zerinde
Hasan-Suat Uurlu, Almus barajlar vardr.

Ege Blgesinde; Tavas, ivril ve Mula ovalar.
Kzlrmak: Snrlarmz iindeki en uzun akarsudur. zeVolkanik Ovalar: Trkiyenin volkanik tek ovas Kayseri-
rinde Hirfanl, Kesikkpr, Altnkaya ve Derbent barajlar
Develi ovasdr.
bulunur.
Bartn ay: Tamaclk yaplan tek akarsuyumuzdur.
TRKYENN AKARSU VE GLLER
Yenice (Filyos): Bat Karadenizde dklr.

Sakarya: Sular en kirli akarsuyumuzdur. Gl boaz
akntlar
nedeniyle
delta
ovas
oluturamamtr.
zerinde Hasan Polatkan ve Gkekaya barajlar bulunur.

Marmara Denizine Dklen Akarsular:
Susurluk: Boaz akntlar nedeniyle delta ovas
oluturamamtr. Nilfer, Karaay ve Kemalpaa aylar
kollarn oluturur. Enerji potansiyeli ok dktr.
NOT: Marmaraya dklen akarsular, yatak
eimleri az olduu iin menderes olutururlar.
15
Ege Denizine Dklen Akarsular:
Hazar Denizine Dklen Akarsular:
Meri: Bulgaristanda doar, Marmaradan geer ve
Kura: Kapal havzadr.
Saros Krfezinden Ege Denizine dklr.
Aras: Kapal havzadr.
Bakray: Menderes izerek akar.

Gediz: Menderes izerek akar. zerinde Demirkpr
lkemizden Doup Darya Dklen Akarsular:
Baraj bulunur.
Frat-Dicle; Basra Krfezine dklr.

Kk Menderes: Menderes izerek akar.
Kura-Aras; Hazar Denizine dklr.

oruh; Grcistandan Karadenize dklr.
Byk Menderes: zerinde Adgzel ve Kemer barajlar

bulunur.
Darda Doup lkemize Dklen Akarsular:

Meri; Bulgaristanda doar, Ege Denizine
NOT: Menderes oluturan bir akarsuyun;
dklr.
Yatak eimi az, ak hz az
Asi; Lbnandan doar, Hataydan Akdenize
Andrma gc az
dklr.
Boyu uzun
Hem andrma, hem biriktirme zellii bulunur.
AKARSU HAVZALARIMIZ
Akdenize Dklen Akarsular:
Bir akarsuyun kollaryla birlikte sularn toplad alana
Dalaman ay:
denir. Sularn denize ulatrabilen akarsu havzasna ak

havza, ulatramayan akarsu havzasna kapal havza
Een ay:
denir.
Aksu:
NOT: lkemizdeki akarsularn byk blm ak
Kpr ay: Karstik kaynaklarla beslendii iin dzenli
havza durumundadr.
rejimlidir.
Balca Kapal Havzalarmz:
Manavgat ay: Ak hz fazladr. Karstik kaynaklarla
1. Anadolu Kapal Havzas: Etrafnn dalarla evrili
beslendii iin dzenli rejimlidir. zerinde Oymapnar
olmas ve karasal iklim grlmesi nedeniyle kapal
Baraj bulunmaktadr.
havzadr. Bu havza iinde en byk kapal havza
Gksu: zerinde ok sayda kanyon bulunur.
Tuz Gl Kapal Havzasdr. Konya, Afyon kapal
Seyhan: zerinde atalan Baraj bulunur.
havzalar da burada yer alr.
Ceyhan: zerinde Aslanta, Menzelet ve Kartalkaya
2. Gller Yresi Kapal Havzas: Karstik arazi yaps
barajlar bulunur.
nedeniyle kapal havzadr. Ayrca Trkiyenin en

fazla doal gl bulunan yresi olmas da dier bir
Asi: Lbnandan doar Hataydan Akdenize dklr.
etkendir.
NOT: Gller denizlerle balantsz olduu iin kapal
havza durumundadr.
Basra Krfezine Dklen Akarsular:

Frat: Dou Anadoludaki Karasu ve Murat akarsularnn
Burdur, Acgl, Kestel, Salda kapal havzalar yer alr.
birlemesiyle oluur. En fazla enerji retilen akarsudur.

GAP ile tarmda sulamada nemi byktr. zerinde
3. Van Gl Kapal Havzas: Gl olma zelliiyle kapal
Atatrk Baraj, Keban, Karakaya ve Birecik barajlar bu-
havzadr.
lunur.
4. Hazar Denizi Kapal Havzas: Bu denize dklen
Dicle: Kaynan Zapsuyu, Batman ve Botan aylarndan
Kura-Aras akarsu havzalar kapal havzadr. nk Hazar
alr. Kralkz, Devegeidi, Ilsu barajlar bulunur.
corafi adan deniz deil byk bir gldr.
16
TRKYEDE AKARSU REJMLER
olumutur. Gl tabanndan fazla sular boalttndan, sular tatldr.
Akarsularmzn byk blm dzensiz rejimlidir. Sa-
3. Volkanik Gller: Volkanizma sonucu oluan ukurlar
dece Karadeniz ky kesimi akarsular dzenli ya al-
dolduran sulardr. Yurdumuzda Nemrut, Meke
dklar iin dzenli rejimlidir.
Tuzlas (Konya-Karapnar), Glck (Isparta), Acgl
Beslenme Trlerine Gre Akarsular:

Beslenme
(Konya) glleri buna rnektir.
Aklama
4. Buzul Glleri: Buzul andrmas sonucu oluan
Tr
Akdeniz iklim blgesi akarsularnda
ukurluklarda kar ve buzlarn erimesi ile oluan
Yala
yan artt k dneminde akm
gllerdir. Yurdumuzda baz yksek dalarn st
Beslenen
artar.
ksmlarnda grlr. (Cilo, Sat, Ar, Tendrek,
Kar-Buz
Anadolu, Dou Anadolu ve Bat
Erimeleriyle
Karadenizdeki akarsularn akmlar kar
Beslenen
erimelerinin olduu ilkbaharda artar.
Sphan, Kakar, Uluda, Erciyes, Bolkar, Aladalar,
Kaynak
Sularyla
Beslenen
Bey Dalar gibi)

Doal Set Glleri:
1. Alvyon Set Glleri: Akarsularn tad alvyonlarn
Akdeniz Blgesinde Manavgat ve
vadi boylarnda, ovalarda ve deniz kylarndaki krfez
Kpr ay kaynak sularyla drt

mevsim beslendii iin dzenli rejimli
nlerinde birikmesi ile oluan gllerdir. Yurdumuzda
akarsulardr.
bu ekilde olumu gllerin balcalar; Marmara,

Bafa (amii) Aydn, Kyceiz (Mula), Eymir, Mogan
Gller yresinde, Beyehir Glnn

Gl
besledii aramba Suyu ve Eirdir
Sularyla
Glnn besledii Kovada Suyu rnek
Beslenen
olarak verilebilir.
(Ankara)dr.
2. Heyelan Set Glleri: Heyelan sonucu vadi nlerinin
kapanmas ile oluan gllerdir. Tortum, Sera, Abant,
Yedigller, Uzungl bu ekilde olumu balca gllerimizdir.
TRKYENN GLLER
3. Volkanik Set Glleri: Volkanizma sonucu ortaya kan

Oluumlarna Gre Gller:
ve tflerin vadi nlerini kapatmas sonucu oluan

Van, Erek, Nazik, Hal, Balk, ldr glleri bu ekilde
1. Tektonik Gller: Yer kabuu ile oluan ukurlar
olumutur.
dolduran sulardr. Yurdumuzda Tuz Gl, Manyas

(Ku Gl), Ulubat, znik, Sapanca, Akehir (Gl
4. Ky Set Glleri (Lagn Glleri): Kyda koy nlerinin ky
kurudu-2006), Beyehir, Acgl, Eirdir, Burdur, Eber,
kordonlar ile kapatlmas sonucu oluurlar. Byk ve
Hazar, Seyfe glleri bu ekilde olumutur. (BAST
Kk ekmece, Terkos (Durusu), Akyatan (ukurova
MUHASEBE)
Deltasnda), Balkl Bl (Bafra Deltasnda), Simenlik

Gl (Bafra Deltasnda).
2. Karstik Gller: Karstik blgelerdeki ukurlar dolduran

durgun sulardr.
5. Buzul (Moren) Set Glleri: Buzul andrmas sonucu

ortaya kan morenlerin buzul vadisi nnde birik-
Salda, Sula, Kestel, Avlan, Kovada ve Obruk
mesi sonucu geride oluan gllerdir.
Platosundaki Kzlren obruk glleri karstik gllere

rnektir.
Yapay Set (Baraj) Glleri):
Ayrca; Beyehir, Burdur, Eirdir glleri hem tektonik
Yapl Amalar:
hem de karstik gllerdir.
1. Enerji retmek.
Kzlren Obruu; Konyann kuzeydousunda yer alr.
2. me ve kullanma suyu salamak.
Kire talarnn zlmesi ile olumu yaklak 300 m

apnda 145 m derinliindedir. Obruk ierisine
3. Arazilerini takndan korumak.
sularn dolmas ile ayn ismi alan bir gl de
4. Balklk.
5. Nehir yataklarn deitirmek.
17
6. Yapay gller oluturmak.
Ceyhan zerinde; Aslanta 1, Menzelet, Berke, Kartalkaya Barajlar
7. Su seviyesini ykseltip teknelerle ulam salamak iin barajlar yaplr.
Seyhan zerinde; Seyhan, atalan Barajlar
Kzlrmak zerinde; Hirfanl, Derbent, Kesikkpr, Al-
Frat zerinde; Keban, Atatrk, Karakaya, Birecik Baraj-
tnkaya Barajlar.
lar
Yeilrmak zerinde; Almus, Hasan ve Suat Uurlu,
Dicle zerinde; Kral Kz; Dicle, Ilsu, Gurzon, Batman,
Klkaya Barajlar
Devegeidi Barajlar
Sakarya zerinde; Saryar, ubuk, Kurtboaz, Gke-
Aksu zerinde; Karacaren Baraj
kaya, Hasan Polatkan Barajlar
Gksu zerinde; Gezende ve Kayraktepe Barajlar
Gediz zerinde; Demirkpr Baraj
Byk Menderes zerinde; Kemer ve Adgzel Barajlar
TRKYENN
GLLER
Set
Ana Kaya
Glleri
Tektonik
Gller
B urdur
A cgl
S eyfe
znik
T uz
M anyas
U lubat
H azar
A kehir
S apanca
E ber
B eyehir
E irdir
Karstik
Gller
Salda
Sula
Avlan
Yarl
Kestel
Elmal
St
Glleri
Volkanik
Gller
Nemrut
Acgl
Mekke
Glck
Buzul
Glleri
Ar
Erciyes
Uluda
Bolkar
Kakar
Aladalar
Cilo
Sat
Sphan
Bey D.
Heyelan Set
Glleri
Volkanik Set
Glleri
Uzungl
Yedigller
Sera
Abant
Tortum
Van
Nazik
Balk
Erek
ldr
Hal
Ky Set
Glleri
B. eknece
K. ekmece
Terkos
Akyatan
Sivecinlik
Alvyon Set
Glleri
Emir
Mogan
Bafa
Kyceiz
18
Yapay Set
(Baraj) Glleri
Atatrk
Keban
Karakaya
Oymapnar
Kesikkpr
Hirfanl

(KPSS - 2006)
Aadaki gllerden hangisi, bir koy nnn dalgalarla tanan kumlar tarafndan kapatlmas sonucu olumutur?
A) Beyehir Gl
B) Tortum Gl
C) Byk ekmece Gl
D) znik Gl
E) Ku Gl
Yant: C
(KPSS - 2006)
Dou Anadolu, Akdeniz ve Karadeniz blgelerindeki sradalarla ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) Etkin volkanlara rastlanr.
B) Alp orojenezi dneminde olumulardr.
C) Genelde ykseltileri 1500 myi geer.
D) Bazlar 4. zaman buzullamasndan etkilenmilerdir.
E) Genelde dou-bat ynnde uzanrlar.
Yant: A
(KPSS - 2008)
I. Yama eiminin fazlal
II. Orman st snr
III. Yllk ya tutar
IV. Krfez ve yarmada says
Dalarn kyya gre uzanlarnn farkl olmas, Ege Blm kylaryla Dou Karadeniz Blm kylarnn
yukardakilerden hangileri bakmndan farkl olmasnda etkilidir?
A) I ve II
B) I ve III
C) II ve III
D) II ve IV
E) III ve IV
Yant: E
(KPSS - 2008)
Buday, Akdeniz kylarnda Dou Anadolu platolarndan daha erken hasat edilir.
Bu durum zerinde etkili olan etmenler aadakilerin hangisinde birlikte verilmitir?
A) Ya tutar Enlem
B) Enlem Ykselti
C) Ya tutar Bak
D) Bak Enlem
E) Ykselti Bak
Yant: B
(KPSS - 2008)
Trkiyenin ky ovalarnda aadaki toprak trlerinden hangisi yaygn olarak grlr?
A) Tfl topraklar
B) Krmz topraklar
C) Alvyal topraklar
D) Kahverengi topraklar
E) Lsler
Yant: C
(KPSS - 2010)
Trkiyenin aadaki zelliklerinden hangisi, ykseltinin fazla olmasnn sonucu deildir?
A) Bitki trleri bakmndan zengin olmas
B) Kara yolu ve demir yolu yapm maliyetinin yksek olmas
C) Sra dalarn genelde dou bat ynnde uzamas
D) Nfus dalnn dzensiz olmas
E) Yaylacln nemli bir etkinlik olmas
Yant: C
19
(KPSS - 2009)
Yukardaki Trkiye haritasndaki taral alanda yl iinde olaslnn fazla olmasnda,

I. mutlak nem orannn az olmas,
II. arazinin eimli olmas,
III. ortalama ykseltinin fazla olmas,
IV. kar yann fazla olmas
etmenlerinden hangileri etkilidir?
A) I ve II
B) I ve III
C) II ve III
D) II ve IV
E) III ve IV
Yant: D
(KPSS - 2010)
Aadakilerden hangisi Trkiyedeki ekolojik dengeyi bozan etkenlerden biri deildir?
A) Tarmda gl sularnn ar kullanlmas
B) Birok hayvan trnn bilinsiz avlanmas
C) Kentlerin hzl ve plansz bymesi
D) Yer alt sularnn kontrolsz bir ekilde ekilmesi
E) Akarsu azlarndaki deltalarn genilemesi
Yant: E
(KPSS - 2011)
Akdeniz Blgesinin dalk ve platoluk kesimlerinin jeomorfolojik zellikleri;
I. Yaylaclk,
II. Ticaret,
III. Turizm,
IV. Ulam
etkinliklerinden hangilerini olumlu ynde etkilemitir?
A) I ve II
B) I ve III
C) II ve III
D) II ve IV
E) III ve IV
Yant: B
(KPSS - 2011)
Trkiyenin corafi blgeleri belirlenirken fiziki, beeri ve ekonomik zellikler gz nnde bulundurulmutur. Fiziki
zellikler ierisinde de yer ekilleri belirleyici olmutur.
Buna gre, Ege Blgesinin snrlarnn, dier ky blgelerinin aksine i kesimlere daha fazla sokulmas, blgedeki
dalarn hangi zelliiyle aklanabilir?
A) Ky izgisine uzan dorultusuyla
B) Ykselti deerleriyle
C) Kaya zellikleriyle
D) Olutuklar dnemle
E) zerlerindeki doal bitki rtsyle
Yant: A
20
3. Blm. TRKYENN KLM, BTK RTS VE TOPRAK TRLER

B) Trkiyede Grlmeyen Ky Tipleri:
TRKYENN KIYI TPLER
1.
2.
3.
4.
A) Trkiyede Grlen Ky Tipleri:
Fiyord Ky Tipi
Skayer Ky Tipi
Watt Ky Tipi
Hali Ky Tipi
1. Enine Ky Tipi:
Dalar kyya dik uzanr
Girinti knt fazladr. Gerek ky uzunluu fazladr.
Koy krfez, ada yarmada says fazladr.
Ky derinlii az; kta sahanl genitir.
Biga Yarmadas Bodrum aras Ege kylarnda

grlr.
NOT: Fiyord ve Skayer ky tipleri buzul anmyla olutuklar iin (orta kuak matematik konum); Watt ve
Hali ky tipleri gel git etkisiyle olutuklar iin (okyanus
kylar zel konum) Trkiyede grlmez.
NOT: Trkiyenin ku uuu en uzun kylar Karadeniz
kylardr. Gerekte en uzun kylar Ege kylardr.
TRKYEDE DOAL AFETLER
2. Boyuna Ky Tipi:
Dalar kyya paralel uzanr.
Girinti knt azdr. Gerek ky uzunluu azdr.
1. Erozyon: D kuvvetler tarafndan (akarsular-rzgarlar)

toprak rtsnn sprlmesi olaydr.
Koy krfez, ada yarmada says az ve falez

oluumu fazladr.
Erozyonun Nedenleri:
Ky derinlii fazla, kta sahanl dardr.
Karadeniz kylar ile Kale Ka aras hari Akdeniz kylarnda grlr.
Bitki rtsnn fakr olmas ya da tahrip edilmesi

Ya rejiminin dzensiz olmas
Eimin fazla olmas
Arazinin yanl kullanlmas
3. Ria Ky Tipi:
Akarsu vadilerinin deniz ykselmesi sonucu

(epirojenez) deniz tarafndan igal edilmesiyle
oluan ky tipidir.
Meralarn ar ve erken otlatlmas
Marmara kylar (stanbul anakkale Boazlar), Gney Ege (Bodrum Marmaris aras) kylarnda grlr.
Nadas uygulamasnn yaygn olmas
Tarlalarn eime paralel srlmesi

Anz rtsnn yaklmas
Erezyona Kar Alnabilecek nlemler:
4. Limanl Ky Tipi:
Ky set gllerinin olutuu kylarda grlen ky

tipidir.
Marmara Blgesinde atalca Yarmadasnn

gney ve kuzey kylarnda grlr.
Bitki rtsn korumak, aalandrma yapmak

Sulama imkanlarn artrmak
Araziyi doru kullanmak
Meralar korumak
Tarlalar eime dik srmek
5. Dalmaya Ky Tipi:
Anz rtsn yakmamak
Kyya yakn sra dalarn byk blmnn

deniz ykselmesi sonucu sular altnda kalmasyla zirveleri su yzeyinde birbirini takip eden
adalar eklinde grlr. Bu ky tipine dalmaya
ky tipi denir.
Nadas yerine nbetlee ekim yapmak

Erozyonun Sonular:
Verimli tarm alanlar daralr
Akdeniz Blgesinde Teke Yarmadasnda (Kale

Ka aras) kylarda grlr.
Tarmsal retim der

Barajlarn mr ksalr
Delta ovalar geniler
Krdan kente g artar
21
NOT: Trkiyede erozyon en fazla Anadolu, Dou

Anadolu ve Gneydou Anadolu blgelerinde grlr.
Trkiyede Deprem Riski Az Olan Yerler:
NOT: Trkiyede erozyonla kaybedilen toprak miktar

Avrupa ktasnda kaybedilenden daha fazladr.
2. Heyelan (Ktle Kaymas): Topran, altndaki tabakayla birlikte eim dorultusunda hareket etmesi olaydr.
Yldz Dalar Blm
Karadeniz Ky Kesimi
Akdeniz Taeli Platosu
Marmara ergene Blm
Gneydou Anadolunun gneyi
Anadolunun Tuz Gl evresi
4. Sel ve Su Taknlar:
Sel: Saanak yalarnn grld ve bitki rtsnn
fakir olduu alanlarda fazla grld iin en fazla
Anadolu Blgesinde ilkbahar dneminde grlr.
Su Taknlar: S akarsu vadilerinin olduu yerlerde
yalarn artt dnemde grlr. Trkiyede bu zellikle Marmara ve Ege blgesi akarsularnda yan artt
k dneminde sk grlr.
Heyelann Nedenleri:
Yan fazla olmas
Eimin fazla olmas
5. Orman Yangnlar: Orman bakmndan zengin ve yaz

kuraklnn yaand alanlarda sk grlr. Trkiyede en
fazla orman yangn riski Akdeniz ve Ege blgesindedir.
En dk risk dzenli ya alan Karadeniz Blgesindedir.
Tabakalarn yama eimine paralel uzanmas

Kar erimeleri olmas
Killi, milli arazilerin varl
nsan faaliyetleri (yok, kpr, tnel almalar)
6. : Kar yann ve eimin fazla oluu alanlarda grlr. Trkiyede en fazla Dou Anadolu ve Dou Karadenizde grlr. Dier doal afetlere gre skl en az
olandr.
Heyelann Sonular:
Byk apta toprak ve kaya ktleleri yer deitirir
Ulam yollar kapanr
Yerleim yerleri toprak altnda kalr
Akarsularn nnn kapanmasyla heyelan set glleri oluur.
NOT: Trkiyede heyelan en ok Karadeniz Blgesinde
ilkbahar dneminde grlr. (Kar erimeleri)
3. Deprem:
A)
Gme Depremleri: Karstik arazinin yaygn olduu

alanlarda yer alt boluklarnn (maara-galeri) tavanlarnn kmesi sonucu oluan sarsntlardr.
iddeti az, etki alan dardr. Trkiyede en fazla Akdeniz ve Anadolu blgelerinde grlr.
B)
Volkanik Depremler: Trkiyede aktif yanarda bulunmad iin volkanik deprem grlmez.
C)
Tektonik Depremler: Etki alan ve iddeti en fazla

olan depremlerdir. Fay hatlar zerinde oluan sarsntlardr. Trkiyede BAF, KAF ve DAF zeri birinci
derece deprem alanlardr.
IDFHERRN
.SVV'|NPDQ$ULYL
.SVV.D\QDN$ULYL
22
TRKYENN KLMN ETKLEYEN FAKTRLER
TRKYEDE KLM ELEMANLARI
A) Trkiyenin Matematik Konumunun klim zerindeki

Etkileri:
A) Trkiyede Scaklk ve Dal:

Trkiyede scaklk dal zerinde enlem, karasallkdenizellik, ykselti ve bak gibi faktrler etkilidir.
Orta kuakta bulunduu iin drt mevsim belirgin

yaanr.
Enlem: Gneyden kuzeye scaklk der.
Akdeniz iklim kuanda yer alr. ( 30 - 40 enlem

aral )
Ykselti: Batdan douya scaklk der.
Bat rzgarlar etkisi altnda olduu iin zellikler

k dneminde cephe yalar grlr.
Denizellik: Yazn kylar daha serin, kn daha lktr.
Karasallk: Yazn i kesimler ar snr, kn ar sour.
Yaz dneminde 30 DYB alan nedeniyle kuraklk

yaanr.
Bak: Dalarn gney yamalar daha scaktr.
Gneyinden kuzeyine doru enleme bal ortalama

scaklklar der.
NOT: Karadeniz ky kesiminde k dneminde dalarn

denize dnk kuzey yamalar nemlilik nedeniyle gney
yamalarndan daha scaktr. Yani burada bak etkisi k
dneminde kuzey yamalardadr.
Dalarn gnee dnk gney yamalar daha scaktr.

Kuzeyden souk, gneyden scak rzgarlar etkisindedir.
Gerek Scaklk: Bir yerin bulunduu ykseklikte llen

scakldr.
B) Trkiyenin zel Konumunun klim zerindeki

Etkileri:
ndirgenmi Scaklk: Bir yerin gerek scaklnn dikey

ynl scaklk deiim kuralna gre deniz seviyesine indirgenmesiyle (indirilmesiyle) hesaplanan scakldr.
tarafndaki denizler lmanlatrc etki yapar.

Ayn anda farkl mevsim zellikleri yaanr.
Ykseltiye bal (dikey ynl) scaklk deiimi u ekildedir: Deniz seviyesinden ykseldike her 200 metrede
scaklk 1 der. Deniz seviyesine doru alaldka da
her 200 metrede 1 artar.
klim eitlilii fazla olduu iin bitki rts, toprak

tr ve tarm rn eitlilii de fazladr.
Batdan douya doru ortalama scaklklar der.
Dalar Karadeniz ve Akdenizde kyya paralel
uzand iin hem karasal iklim alan geniler, hem
de kylarla i kesimler aras iklim farkll artar.
ndirgenmi scaklk ekilleri:
Anadolu ve Gney Dou Anadoluda yzey ekilleri sade olduu iin iklim farll daha azdr.
Her 200 mde -1C
Ortalama ykseltinin fazla olmas da karasal iklim

alann geniletmitir.
Kn Asya (Sibirya YB) ve Avrupa (zlanda AB) zerinden gelen souk hava ktleleri scakl drr.
0m
Yazn Afrika (Asor YB) ve Arabistan ( Basra AB) zerinden gelen scak ve kuru hava ktleleri scakl
artrr ve kurakla neden olur.
Kydan i kesimlere doru nemlilik ve ya azald
iin scaklk farklar artar.
Kn kylar i kesimlerden, yazn i kesimler kylardan genel olarak daha scaktr. (Denizellik-karasallk)
Her 200 mde +1C
0m
23
rnek:
Trkiye Temmuz Ay ndirgenmi Scaklk Haritas:

Gerek scaklk 10C A 1000 m.
+1C
+1C
+1C +1C
+1C
0 m.
ndirgenmi scaklk=
Ykselti fark
200
+1C
En yksek scaklklar karasallk ve enlem nedeniyle

Gney Dou Anadolu Blgesinde grlr.
En dk scaklklar enlem ve karasallk nedeniyle

Bat Karadeniz kylarnda grlr.
Scaklklar gneyden kuzeye doru enleme uygun

olarak der.
+ Gerek scaklk
Trkiye Ocak Ay ndirgenmi Scaklk Haritas:

ndirgenmi scaklk=
1000
200
+ 10 = 15C
ndirgenmi scaklk
NOT: Deniz seviyesinden yksekte bulunan her merkezin

indirgenmi scakl daima gerek scaklndan
yksektir.
En yksek scaklklar enlem ve denizellik etkisi nedeniyle Akdeniz kylarnda grlr.
NOT: Ykselti arttka gerek scaklk ile indirgenmi

scaklk arasndaki fark artar.
Karasallk nedeniyle i kesimlerde scaklklar daha

dktr.
Trkiyede gerek scaklk indirgenmi scaklk

farknn en az olduu blge Marmara, en fazla olduu
blge Dou Anadolu Blgesidir.

Kuzey Dou Anadoluda grlmektedir.
Karasallk daha belirgindir. (Scaklk fark fazla)
NOT: ndirgenmi scaklk dal haritalarnda scaklk

farkllnda ykseltinin etkisi yoktur.
Trkiye Yllk Scaklk Fark Haritas:
Trkiye Yllk Ortalama ndirgenmi Scaklk Haritas:
En yksek scaklklar enlem ve karasallk nedeniyle

Gney Dou Anadolu Blgesinde grlr.

Dou Anadolu Blgesinde grlr.
Yllk scaklk farklar kydan i kesimlere doru

artar. (denizellik karasallk )
En yksek scaklk farklar Dou Anadoluda grlr.
En dk scaklk farklar nemliliin en yksek olduu Dou Karadeniz kylarnda grlr.
Kylarda nemlilik nedeniyle scaklk fark d-ktr.
NOT: Trkiyede kylar ile i kesimler aras scaklk fark

yaz dnemine gre k dneminde daha belirgindir.
nk kn ar souma nedeniyle karasallk daha da
iddetlidir.
Ortalama scaklklar enleme uygun olarak gneyden kuzeye doru der.
24
Ykselici hava hareketi:
B) Trkiyeyi Etkileyen Basn Merkezleri:
Ykselici hava hareketinin olduu alanlarda yzeye uygulanan arlk azalaca iin
basn der ve alak basn
ala-n oluur.
Atmosferi oluturan gazlarn yerekimi etkisiyle yeryzne uygulad arlk etkisine atmosfer basnc denir.
45 enlemlerinde 0 metrede oluan basn normal hava
basnc olarak kabul edilir ve bu deer 1013 mb (milibar)
dr.
AB
YB
Normal Hava Basnc (1013)
AB
Normal hava
basncnn zerine
Yksek Basn
(YB), altna Alak
Basn (AB) denir.
Alalc hava hareketnin grld alanlarda yzeye uygulanan arlk artar ve yksek basn alan oluur.
YB
SBRYA YB
Termik
Sibirya karasnn kn ar
soumasyla oluur.
Sadece kn etkilidir.
zellikle Dou Anadoluda etkilidir.
Kuru ve souk hava getirir.
Etkili olduunda klar ok souk geer.
(60) ZLANDA AB
Dinamik
Yl boyunca etkilidir.
Kn daha etkilidir.
Klarn lk ve yal gemesine
neden olur.
Souk hava ktleleriyle birleirse
kar ya getirir.
Yl boyunca
etkili basnlar
Mevsimlik
etkili basnlar
BASRA AB
(30) ASOR YB
Dinamik
Yl boyunca etkilidir.
Yazn daha da etkilidir.
Scak ve kuru hava getirir.
Etkili olduunda yazlar scak ve
kurak geer.
Termik
Sadece yazn etkilidir.

Arap Yarm Adasndan scak ve kuru
hava getirir.
zellikle Gneydou Anadoluda yazn
scakl ve kurakl artrr.
25
C) Trkiyeyi Etkileyen Rzgarlar
Meltemler: Gnlk scaklk farklaryla oluan rzgarlardr. Kara, deniz, da ve vadi meltemleri olmak zere drt
tr meltem rzgar vardr.
1. Kara Meltemi: Gece souk karadan (YB), lk
denize (AB) doru eser.
Etezyen
Yldz
Poyraz
Karayel
Fn
2. Deniz Meltemi: Gndz serin denizden (YB),

scak karaya (AB) doru eser.
Samyeli
Lodos
Fn
Kble
3. Da Meltemi: Gece souk da yamacndan (YB)

lk vadiye doru eser.
Kuzey
Souk
Gney
Scak
4. Vadi Meltemi: Gndz serin vadiden (YB), scak

da yamacna doru eser.
Karayel: Kuzeybatdan esen souk ve kuru bir rzgardr.

zellikle Marmara ve Bat Karadenizde etkilidir. Kn
buralarda kar yana da neden olabilir.
NOT: Meltem rzgarlar yazn kylarda (Akdeniz-Ege),

kn i blgelerde etkilidir. Ege Blgesinde yazn etkili
olan deniz meltemine imbat ad verilir.
Yldz: Kuzeyden Karadeniz kylarna doru esen souk

ve nemli bir rzgardr. Kn scaklklar drr, yazn
serinletici etki yapar.
D) Trkiyede Nemlilik:
Poyraz: Kuzeydoudan esen souk ve kuru bir rzgardr.

Etkili olduunda scaklklar drr. Kn kar yana
neden olur.
Atmosferde bulunan su buharna nem denir. Atmosferdeki nemin kayna yzey sulardr.(Okyanus, deniz,
gl, akarsu)
Lodos: Gneybatdan esen scak ve nemli bir rzgardr.

Daha ok Gney Marmara, Ege ve Bat Akdeniz kylarnda yalara neden olur. Kn scakl artrr.
Havadaki nemin farkl ifadesi vardr:

a)
Kble: Gneyden scak ve nemli esen bir rzgardr.

Akdeniz kylarnda yama yalarna neden olabilir.
kesimlerde gneyden scak ve kuru olarak eser.
Mutlak (Gerek) Nem: 1 m hava ktlesi iinde

bulunan nem miktardr.
rnek:
1 m
Samyeli: Gneydoudan scak ve kuru olarak esen bir

rzgardr. zellikle Gneydou Anadoluda scakl ve
kurakl artrr.
10 gr.
Fhn Rzgar: Da yamalarndan aa doru eserken

srtnme etkisiyle fazla snan, scakl artran kuru
rzgarlardr.
Buharlama miktar arttka mutlak nem miktar

artar. Kylarmz mutlak nem miktar i kesimlere
gre daha fazladr.
b)
Kuru Nem
100 mde
1 derece artar
Nemli Hava
100 mde
0,5 derece azalr
Maksimum (en fazla) Nem: Belli bir scaklktaki

hava ktlesinin hacmi orannda alabilecei en fazla
nem miktarna denir.
rnek:
Fhn rzgar kn Dou Karadeniz ve Bat Akdeniz kylarnda yazn Anadoluda (Konya Ovas) etkilidir. Fhn
rzgarlar etkili olduu alanlarda scakl artrr. Baz
tarm rnlerinin erken olgunlamasna, baz tarm rnlerinin de kurumasna neden olabilir.
Max.
Nem
50 gr.
Mut.
Nem
10 gr.
Max.
Nem
80 gr.
Mut.
Nem
10 gr.
10C
NOT: Fhn rzgarlar etkisiyle k scakl ykselen Dou
Karadeniz kylarnda turungil ve kivi, oruh Havzasnda
zeytin yetiebilmektedir.
15C
Scaklk arttka hava ktlesinin hacmi genileyecei iin

maksimum nem miktar artar. Scaklk dtke hava
hacmi daralacandan maksimum nem der.
Trkiyede yllk ortalama en yksek maksimum nem
miktar Gneydou Anadoluda fazladr. (scaklk)
Etezyen: Ege denizinde Eyllden Marta kadar kuzeyden

esen souk rzgarlardr.
26
c) Bal (Nispi) Nem: Bir hava ktlesi iindeki nem miktarnn (mutlak nemin) hava ktlesinin tayabilecei en yksek nem miktarna (maksimum neme)
oranna denir.
Bal Nem=
Mutlak Nem
Trkiyede en fazla bal nem oran Karadeniz ky

kesiminde grlr. Burada bal nemin yksek olmasnn temel sebebi scakln dk olmas deil,
mutlak nemin fazla olmasdr.
Bir hava ktlesinin ya oluturabilmesi iin bal
nem orannn %100 gemesi gerekir.
x 100
Max. Nem
Bal nem oran %100 olan hava ktlesi neme

doymu demektir.
rnek:
50 gr. Max.
Nem
E) Trkiyede Grlen Ya Tipleri:
10 (Mut)
B.N=
50 (Max)
x100%20
1.
Orografik (Yama) Yalar: Denizden gelen nemli

hava ktlelerinin kyya paralel uzanan da yamalar boyunca ykselip soumas sonucu oluan ya
tipidir. Trkiyede en fazla orografik yalar Karadeniz ve Akdeniz ky kesiminde grlr.
2.
Konveksiyonel (Ykselim) Yalar: Isnarak ykselen hava ktlesinin soumas sonucu yine ayn
blgeye ya brakmas eklinde oluan ya trdr. Bu ya tr lkemizde daha ok i kesimlerde grlr. Anadoluda ilkbaharda, Erzurum
Kars Blmnde yaz dneminde grlr.
3.
Cephe (Depresyon Frontal) Yalar: Scak hava

ile souk havann karlama alannda (cephe) hafif
olan scak havann souk havann zerine doru
ykselmesi ve soumas sonucu oluan ya trdr. Bu ya trleri iinde, Trkiyede en fazla grlen ya tipi cephe yalardr. En fazla Akdeniz,
Ege ve Marmara blgelerinde grlr.
10 gr. Mut.
Nem
Bal nem oran ifadesi olduu iin % olarak belirtilir.
Bir hava ktlesinin bal nem oran iki ekilde deiebilir;
1. Scakl sabit mutlak nemi fazla olan hava ktlesinde
bal nem daha fazladr.
rnek:
10C
10C
50 gr. Max.
Nem
50 gr. Max.
Nem
30 gr. Mut.
Nem
10 gr. Mut.
Nem
I. Hava Ktlesi
II. Hava Ktlesi
B.N=%20
B.N=%60
Sonu olarak mutlak nem arttka bal nem de artar.
2. Mutlak nem oranlar eit olan hava ktlelerinden

scakl dk olann bal nem oran daha fazladr.
rnek:
10C
50 gr.(Max)
5C
10 gr.(Mut)
I. Hava Ktlesi
30 gr.(Max)
10 gr.(Mut)
II. Hava Ktlesi
B.N=%20
B.N=%33
Scaklk dtke bal nem artar.

Bal nem mutlak nemle doru, scaklkla ters orantldr.
27
F) Trkiyede Ya Dal:
NOT: Akdeniz Blgesinde makilerin tahrip edildii
alanlarda ortaya kan bitki rtsne garig denir.
2. Karadeniz klimi
Her mevsim dzenli ya der.
En fazla ya sonbaharda, en az ya ilkbaharda
grlr.
En yksek scaklklar (temmuz) 18C, en dk scaklklar (ocak) 6-7C dir.
Fazla Ya Alan Yerler
Dou ve Bat Karadeniz kylar
Hakkari Blm
Mentee Yresi
Bat Toroslar
Yldz Dalar
Az Ya Alan Yereler
Tuz Gl evresi
Konya Ovas
Malatya Idr Ovalar
oruh Kelkit Vadisi
Ergene Havzas
Gneydou Anadolunun gneyi
Yllk scaklk farknn en az olduu iklim tipidir.

Karadeniz ky kesiminde grlr.
Bulutlu gn says en fazla olan iklimdir.
Yllk ya miktar 800mm-2200mm arasndadr.
Orografik yalar yaygn olarak grlr.
Bitki rts kark yaprakl gr ormanlardr.
Karadeniz ikliminin grld ve gr orman rtsnn bulunduu alanlarda humus bakmndan
zengin kahverengi topaklar yer alr. Bu topraklarda
ykanma fazla olduu iin tuz ve kire oran azdr.
Karadeniz ky kesiminde yaygn olarak grlr.
NOT: Trkiyede dalarn kyya genel olarak paralel

uzanmas, i kesimlerin deniz etkisinde kapanmasna ve
ya miktarnn dmesine neden olmutur.
Bat Karadeniz ky kesiminde podol topraklar

grlr.
Trkiyede Grlen klim Tipleri, Bitki rtleri ve

Toprak Tipleri
NOT: Dou Karadeniz ky kesiminde fhn rzgarlarnn

etkisiyle scak ve nemli ikilim topra olan lateritler
bulunur. Humus bakmndan fakir krmz renkli verimsiz
topraklardr.
NOT: Karadeniz Blgesinde ormanlarn tahrip edilmesi
sonucu ortaya kan al trne psodmaki (yalanc
maki) denir.
3. Karasal (Step) klim:

1. Akdeniz klimi:
En fazla ya ilkbaharda, en az ya yazn der.
Yazlar scak ve kurak, klar lk ve yaldr.
Erzurum - Kars Blm hari deniz etkisinin grlmedii tm i kesimlerde grlr.
Akdeniz ve Ege ky kesiminde, Gney Marmarada

ve Gneydou Anadolunun batsnda grlr.
En yksek scaklklar (Temmuz) 25C, en dk scaklklar (Ocak) 0C dir.

Karl-donlu gn says azdr.
Yllk ya miktar 250mm - 600mm arasndadr.
Daha ok cephe yalar grlr.
Yllk scaklk fark fazladr.
En yksek scaklk ortalamas (Temmuz) 28C, en

dk scaklk ortalamas (Ocak) 9-10 C dir.
Konveksiyonel (ykselim) yalar grlr.
Yllk scaklk fark azdr.
Step (bozkr) bitki rts grlr. (ilkbahar yalaryla yeeren, yaz kuraklyla sararan kurakl
bitki rts)
Doal bitki rts maki ve saram ormanlardr.

klime ait toprak tr maki bitki rts altndaki
kireli araziler zerinde oluan humus (organik
madde) bakmnda fakir Terra-Rosa (Krmz Akdeniz Topra) grlr.
Karasal iklim bozkr bitki rts altnda kestane

renkli step topraklar grlr. Bu topraklar zerinde ya ve ykanma az olduu iin tuz ve kire
28
oran fazladr. Humus bakmndan fakir verimsiz,

topraklardr. Tahl tarmnda kullanlan topraklardr.
NOT: blgelerde ormanlarn tahrip edilmesi sonucu

ortaya kan al tr kurakl bitkilere antropojen
bozkr (bozulmu bozkr) denir.
4. Sert Karasal klim:
En fazla ya yazn, en az ya kn der.
Erzurum-Kars Blmnde grlr.
En yksek scaklklar (Temmuz) 16-17 :C, en dk

scaklk (Ocak) -20 :Cdir.
Konveksiyonel (ykselim) yalar grlr.
Yllk scaklk fark en fazla olan iklim tipidir.
Bitki rts yaz yalaryla yeeren Alpin da

ayrlardr.
Gr ayr rts altnda humus bakmndan dnyann en zengin ve verimli topra olan ernozyom
topraklar (kara toprak) grlr.
29
(KPSS - 2006)
Trkiyede iklimin aadakilerden hangisi zerinde etkisi olduu sylenemez?
A) Tarmsal etkinliklerin eitlilik gstermesi
B) Akarsu rejimlerinin dzensiz olmas
C) Deniz turizmine elverili srenin blgeler arasnda farkllk gstermesi
D) Bitki rtsnn eitlilik gstermesi
E) Jeolojik yapnn eitlilik gstermesi
Yant: E
(KPSS - 2006)
klimleri gz nne alndnda, aadaki blmlerin hangisinde nemli blge topraklar grlmesi beklenir?
A) Orta Frat
B) Orta Kzlrmak
C) Ege
D) Dou Karadeniz
E) Erzurum Kars
Yant: D
(KPSS - 2007)
Bal nem scaklkla ters orantl, ykseltiyle doru orantl olarak artar.
Buna gre, haritada numaralarla gsterilen yerlerin hangisinde yaz mevsiminde bal nemin en az olduu
sylenebilir?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
Yant: E
(KPSS - 2007)
Bir rnn herhangi bir yerde retilmesi her zaman mmkn olsa bile, o rnden ekonomik deer tayacak lde
yksek verim alnmas iklim koullarna baldr.
Buna gre, aadaki illerin hangisinde yetitirilen zmde verimlilik ekonomik deer tayacak lde deildir?
A) Nevehir
B) zmir
C) Denizli
D) Tekirda
E) Artvin
Yant: E
(KPSS - 2011)
Buna gre, haritada numaralandrlm rzgarlardan hangisinin esi yn yanl verilmitir?

A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
Yant: C
30
4. Blm. TRKYE BEER CORAFYASI

TRKYEDE NFUS
Trkiye'de Nfus Younluu Haritas
TRKYEDE NFUS VE NFUS SAYIMLARI
sk nfusludur.
2. Yer ekilleri: klim artlar elverili olsa bile dalk
kesimler seyrek nfuslanmtr.
Trkiyede ilk nfus saym 1927 ylnda yaplm olup,

bundan sonra her be ylda nfus saym yaplmtr. Son
genel nfus saym Adrese Dayal Nfus Saym Sistemi
ile yaplm ve nfusumuzun Aralk 2011 itibaryla
74.724.269 kii olduu tespit edilmitir.
rnek: Dnya zerinde Alp-Himalaya dalar, Yurdumuzda ise Mentee Yresi, Taeli Platosu, Teke Yarmadas, Toroslar gibi.
3. Su imkan: Akarsu evreleri su imkan ve verimli
tarm alanlarndan dolay sk nfusludur.
Nfus Saym Yaplmasnn Sebepleri

1. Nfusun miktarn renmek,
4. Sanayi: Sanayinin gelimi olduu yerler i imkanndan dolay sk nfusludur.
2. Ky-kent nfusunu,
3. alan nfusun sektrlere gre daln,
rnek: stanbul, Bursa, zmir, Adana gibi.
4. Eitim durumunu,
5. Tarm: Tarmsal faaliyetlerin gelimi olduu yerler

sk nfusludur.
5. sizlik orann renmek,
rnek: Akhisar, ukurova, Bafra, aramba gibi.
6. Nfus art hzn, daln renmek,
6. Ulam: Ulamn gelimi olduu yerlerde ticarette

gelitii iin sk nfuslanmtr.
7. Nfusun ya, cinsiyet durumunu,

8. Asker andakileri ve semen saysn renmek
gibi sebeplerle saym yaplr.
7. Turizm: Turizmin gelimi olduu yerlerde mevsimlik nfus art grlr.

rnek: Ky blgelerimizde yaz dneminde, BursaUluda, Bolu-Kartalkaya, Kayseri-Erciyeste ise k dneminde nfus artar.
NFUSUN DAILIINDA ETKL FAKTRLER

1. klim: ok scak ve ok souk iklimler seyrek nfusludur. Yalarn fazla, klarn lk getii iklim blgeleri
31
8. Yeralt kaynaklar: Yeralt kaynaklarnn karld

ve ilendii yerler sk nfusludur.
Aritmetik nfus younluu en fazla olan blgemiz i

olanaklarnn fazla olduu Marmara, en az olan blgemiz ise doal ve ekonomik koullarn olumsuzluu nedeniyle Dou Anadoludur. Ayrca blgenin yzlmnn
geni olmas da nfus younluunun az olmasnda etkilidir.
rnek: Soma, Ereli, Karabk, Seydiehir gibi

9. Bitki rts: Ormanlarn sk ve gr olduu alanlar
seyrek nfuslanmtr.
10. Kara ve Denizlerin Dal: Dnya nfusunun
byk bir ksm kuzey yarm krede lman kuaktadr.
Sebebi, karalarn geni alan kaplama-sdr.
Tarmsal Nfus Younluu:

Tarmsal nfus younluu, tarmla geinen nfusun
tarm alanlar yzlmne blnmesiyle elde edilen
nfus younluudur.
Not: Bir lkede nfusun dal byk lde iklim ve

yer ekillerine bal ise o lke geri kalm, iklim ve yer
ekillerinden bamsz ise gelimi lkedir.
Tarmsal Nfus Younluu =
Krsal Nfus
Tarm Alanlar
forml ile hesaplanr.

Tarm alanlarnn az, sulama olanaklar ve yalarn
fazla olduu yerlerde tarmsal nfus younluu fazldr.
rnein Dou Karadeniz kylar ile Dou Anadoluda
tarmsal younluk 500 kiiyi bulurken, tarm arazisinin
geni olduu ve Gneydou Anadolu ile endstrileme ve kentleme orannn yksek olduu Marmarada
ok azdr.
TRKYEDE NFUSUN DAILII

Trkiyede nfusun dalmnda, iklim, yer ekilleri,
ulam, tarm olanaklar, endstri, madenler gibi doal
ve ekonomik koullarn etkisi vardr. Bu koullarn
elverili olduu yerler sk nfuslanmtr. Arazinin dalk
ve engebeli olduu, tarm alanlarnn az bulunduu,
nemli yollarn uzanda kalan, endstri ve ticaretin
gelimedii yerler ise seyrek nfuslanmtr
Fizyolojik Nfus Younluu:

Bir lkenin toplam nfusunun tarm alanlar yzlmne blnmesiyle elde edilen nfus yo-unluudur.
Fizyolojik Nfus Younluu = Toplam Nfus
Tarm Alanlar
.
TRKYEDE NFUS YOUNLUU
lkemizde 2007 yl saymna gre km ye 297 kii der. Ancak bu younluk, nfusun tamamn tarmla geiniyor kabul ettii iin sonular gvenilir deildir.
Belli bir alanda yaayan nfusun o alann yzlmne orandr. Kii/km2 olarak gsterilir. Nfus younluu
3 farkl biimde ifade edilir.
Aritmetik Nfus Younluu:
TRKYEDE NFUSUN YAPISI
Bir blgenin veya lkenin toplam nfusunun blgenin

yzlmne blnmesiyle elde edilen nfus younluudur.
Nfusun says ve younluundan daha nemli olan

nfusun yapsdr.
Nfusun Ya Gruplarna ve Cinsiyete Gre Dalm:
Aritmetik Nfus Younluu = Toplam Nfus

Yzlm
Nfusun yapsn belirleyen en nemli zellik ya gruplar ve cinsiyet dalmdr.
Ya Gruplarna Gre Dalm:
lkemizde 2007 yl saymna gre km2ye 93 kii

der. Alann geniliine ve nfusun fazlalna gre
deien aritmetik nfus younluu illere ve blgelere
gre farkllk gsterir.
Trkiye, gen nfuslu bir lkedir. Nfus art hz yksektir. Bu durum temel ihtiyalarn karlanmas konusunda sorunlar yaratr. Tketici nfus fazla, retken
nfus azdr. Bu nedenle ekonomik bamllk oran
yksektir. Okul andaki nfus fazladr. Ortalama insan
mr ksadr.
llere Gre Nfus Younluu:

Aritmetik nfus younluu en fazla olan ilimiz stanbul, en az olan ilimiz Gmhanedir. llerin nfus younluklar turizme ve tarmsal faaliyete bal olarak
mevsime gre deiir. rnein yaz mevsiminde Antalyann nfusu turizm nedeniyle artarken, Adanann
nfusu ukurovaya almak iin gelen iiler nedeniyle
artmaktadr.
Cinsiyete Gre Dalm:

lkemizde kadn erkek saylar arasnda genel bir
denge vardr. Nfusun bu cinsiyet dengesi glerle
deiir. G veren blgelerde kadn says, g alan
blgelerde erkek says daha fazladr. ok g veren iller
arasnda bulunan ve bu nedenle devaml olarak kadn
Blgelere Gre Nfus Younluu:
32
nfus fazlal olan Rize, Trabzon, Gmhane ve

Giresun bu konu iin iyi birer rnektir.
1927 yl saymna gre nfusun % 82 si tarmda alrken, 2007de bu oran % 30,5e dmtr. Sebebi,
tarm d sektrlerin gelimesidir (sanayi ve kamu hizmetleri).
Nfusun Eitim Durumu:
Nfus Art ve Sonular:
Bir lkenin gelimilik dzeyini saptarken eitim en

temel lttr. lkemizde okuryazarlk oran gittike
artmakla birlikte, hala istenen dzeyde deildir. Buna
bal olarak gazete, dergi ve kitap tketimi gelimi
lkelerdeki dzeyin ok altndadr.
Bir lkede nfus artmasnda doumlarn lmler-den

fazla olmas ve d gler etkilidir. Trkiye nfusunun
artmasnda en fazla doum oranlarnn ykseklii etkilidir. Ayrca; salk hizmetlerindeki gelimeler, ocuk
lmlerinin azalmas, beslenme artlarnn iyilemesi ile
ortalama insan mrnn uzamas gsterilebilir.
Nfusun, %96,1ini ilkokul, %55,4n ortaokul,

%39,8ini lise ve %14,2sini yksek renim dzeyinde
eitim alanlar oluturmaktadr. Hi eitim almam olanlar %3,6; okula gitmemi okuryazarlar ise % 3.9dur.
Krsal kesimde i gcne duyulan ihtiya nedeniyle ocuklarn okula gnderilememesi, kz ocuklarnn eitimine nem verilmemesi ve okullama orannn yetersizlii eitimin istenen dzeye gelmesini engellemektedir.
Trkiyede en az nfus art 1940-45 yllarnda olmutur (%010,59). Sebebi kinci Dnya Savandan dolay gen nfusun askerde olmas (seferberlik durumu) ve
ktlktr. En fazla nfus art 1955-60 yllar arasnda
olmutur (%o 28,58). Savalarn bitmesi, salk hizmetlerindeki gelimeler gs-terilebilir.
Hzl Nfus Artnn Olumsuz Etkileri:
A. Ya Yaps
Kalknma hz yavalar.
1. Gen nfus (0-14 ya): Gelimi lkelerde gen

nfusun oran azdr. Doum oran dk olduu iin.
Geri kalm ve gelimekte olan lkelerde doum oranlarnn fazlalndan dolay gen nfus fazladr. lkemizde
bu nfusun (0-14) oran %36,2 tir. Bu nfus baml
(tketici) nfustur.
Kii bana den milli gelir azalr.

Konut sknts olur. Sonuta gecekondulama
olur.
sizlik artar. ve d gler artar.
Tarm alanlarnn ama d kullanm artar.
2. Olgun Nfus (15-64 ya): alan (etkin) nfustur. Gelimi lkelerde bu nfus fazla iken, dierlerinde
azdr. lkemizde bu nfusun oran %59,7 dir.
evre sorunlar artar.

Tketim artar. hracat azalr veya ithalat artar.
3. htiyar Nfus (65 ya ve st): Gen nfus kadar

olmasa da tketici nfustur. Gelimi lkelerde ortalama yaam sresi daha uzun olduu iin bu nfusun
oran yksektir. lkemizde bu nfusun oran %4,1 dir.
Demorafik (Nfusa yaplan yatrm, yol su, elektrik, konut, hastane, okul gibi) yatrmlar artar.
Tasarruflar azalr.
Bir lkede milli gelir srekli olarak artmasna ramen,

kii bana den gelir ayn ekilde artmyorsa, o lkede
nfus art hz fazladr. Bir lkede alan nfusun ya
ortalamas dk ise, o lkede doum oran yksektir
(nfus art hz fazladr). Bir yerde nfusun artmas ile i
imknlar arasnda bir paralellik varsa, orada nfus
artnda d gler etkilidir.
B. Cinsiyet Yaps
lkemizde kadn erkek nfus genelde birbirine yakndr. Fakat g alan illerimizde erkek nfusunda, g
veren illerimizde ise kadn nfusunda bir fazlalk olmaktadr
C. Eitim Durumu
Okuma-yazma seferberlikleri ile okuryazar oranmz
%90 lara karlmtr. Ancak bu oranda niversite
mezunlarnn oran ok azdr.
Hzl Nfus Artnn Olumlu Etkileri

Mal ve hizmetlere talep artar.
Ekonomide eitlilik artar.
D. Ky-Kent Nfusu
lke savunmasna katks olur.
1927 yl saymna gre nfusumuzun %76s kylerde

yaarken, 2007 de bu oran %35lere dmtr. Sebebi
kyden kente olan glerdir.
i cretleri der. Dolaysyla retim ma-liyeti

azalr.
E. Ekonomik Faaliyetlere Gre Durumu
33
TRKYEDE YERLEME TPLER
Oba: Daha ok gebe hayvanclk yapan topluluklarn geici olarak yerleip, adr kurduklar yerlemelerdir.
Trkiyede Yerlemeler: Trkiyede yerlemeler ekonomik etkinlie bal olarak ikiye ayrlr.
Mezra: Baz ailelerin tarm alanlarnn az olmas, kan

davalar gibi nedenlerle bulunduklar srekli yerlemelerden ayrlp daha uzak bir yere yerlemesiyle olumu
yerlemelerdir. Tarmsal faaliyetler hayvancla gre n
plandadr. Birka ev ve eklentilerden oluan mezralar
zamanla srekli yerleme haline gelebilir. rnein Elaz, Harputun bir mezras iken zamanla byyerek kent
haline gelmitir.
1. Srekli Yerlemeler:
Trkiyede srekli yerlemeler ekonomik etkinliklerine ve idari yaplarna gre gruplandrlr. Kent Yerlemeleri ve Kr Yerlemeleri.
Kent Yerlemeleri: Nfusu 10.000in zerinde olan,
kaymakam veya vali tarafndan ynetilen, i blmnn
belirgin, tketici nfusun fazla, ekonomik faaliyetin endstri, ticaret, turizm vb. olduu yerleim merkezleridir.
Kentler, i olanaklarnn daha fazla olmas nedeniyle,
krsal kesimden srekli g alarak bymektedir. Buna
bal olarak Trkiyede hzl bir kentleme sreci devam
etmektedir. 1990 nfus saymna gre toplam nfusun
33,8 milyonu (% 59,1) kentlerde yaamaktadr.
Dam: Ky ailelerinin geici bir sre iin yararlandklar yerleme biimidir. Blge ky yerlemelerinde bir
ksm aileler, birka aylk sre iin kylerinden ayrlarak,
kendi bahe, tarla ve otlaklarndaki damlarda oturduktan sonra, tekrar kylerine dnerler.
Kom: Ekonomik faaliyetin byk lde hayvancla
dayal olduu aileler veya kiiler tarafndan oluturulan
geici yerlemelerdir.
Kr Yerlemeleri: Nfusu 2000den az olan, muhtar

tarafndan ynetilen, retici nfusun fazla olduu, i
blmnn belirgin olmad, ekonomik faaliyetin tarm
ve hayvancla dayal olduu, konutlarda yap malzemesinin doadan temin edildii yerlemelerdir. Yerlemeler arazinin yaps ve su kaynaklarnn zelliine gre
ikiye ayrlr.
Al: Hayvanlarn barnd, evresi ta veya ahap ile

evrili yerlere al ad verilmektedir. Allar zamanla
nfusun artmasna bal olarak srekli yerleme haline
gelebilir. Sr sahipleri tarafndan kurulan allar k
mevsiminde hayvanlarn korunmas amacyla kullanlr.
Toplu Kr Yerlemeleri, Dank Kr Yerlemeleri:
Trkiyede Grlen Konut Tipleri:
Toplu Kr Yerlemeleri: Evlerin birbirine ok yakn olduu kr yerlemeleridir. Bu tr yerlemelerde iklim

koullar belirleyici olmutur. Yerleim birimleri su kaynaklarnn evresinde toplanmtr. Anadolu, Gneydou Anadolu ve Dou Anadolu blgelerinde yaygn
olarak grlr.
Dnyann her yerinde olduu gibi Trkiyede de konut tiplerini belirleyen temel etmen iklim koullardr.
Ayrca jeolojik yap, bitki rts gibi doa doal koullar
da konut tiplerini belirlemektedir. lkemizde ekonomik
ve kltrel gelime, doal evrenin konut tipleri zerindeki etkisini azaltmaktadr.
Dank Kr Yerlemeleri: Evler arasnda uzakln fazla olduu, geni bir alana yaylan kr yerlemeleridir. Bu
tr yerlemelerde arazinin engebelik durumu tarm topraklarnn kk, paral ve dank olmas belirleyici olmutur. Yalarn ve su kaynaklarnn bol olmas dank
yerlemeyi kolaylatrmtr. Karadeniz Blgesinde dank yerle-me yaygndr.
Kerpi Evler: Kerpi evlerde yap malzemesi olarak

killi toprak kullanlmaktadr. Killi toprak samanla kartrlarak amur haline getirilir, kalplara dklerek kurutulur. Kerpi evler, yalarn az, iklimin kurak olduu
Anadolu ve Gneydou Anadolu blgelerinde yaygn
olarak grlr.
Ta Evler: Arazinin dalk olduu, aacn ve topran
yeterince bulunmad yerlerde yaygn olan konut tipidir. Yap malzemesi olarak kullanlan talar genellikle
yakn evreden karlanr. Akdenizde Toros Dalar,
Anadoluda Nevehir, rgp Yresi, Gneydou Anadoluda Mardin Yresi ta evlerin yaygn olduu yerlerdir.
2. Geici Yerlemeler (Kyalt Yerlemeleri):

lkemizde kr yerlemelerinin, ekonomik adan tamamlaycs olarak gelimi, ekonomik faaliyetin tarm
ve hayvancla dayal olduu yerlemelerdir. Yayla,
mezra, oba, kom, al gibi adlar verilen geici yerlemeler Dou Anadolu ve Gneydou Anadolu blgelerinde yaygn olarak grlr. Ayrca mevsimlik olarak
konaklamak amacyla gidilen yazlk siteler, da ve ba
evleri de geici yerlemelerdir.
Ahap Evler: klimin nemli ormann bol olduu yerlerde yap malzemesi olarak aacn kullanld konut
tipidir. Baz yrelerde aala birlikte ta veya kerpi de
kullanlr. Ta evler ormanlarn geni yer kaplad Karadeniz Blgesinde yaygn olarak kullanlr.
Yayla: Yaz aylarnda hayvan otlatmak veya tarmsal

faaliyette bulunmak amacyla gidilen geici yerlemelerdir. Yaylalar dinlenmek amacyla gidilen yazlk sayfiye
yerleri de olabilir.
Betonarme Evler: Yap malzemesi olarak demir, beton ve tulann kullanld konut tipidir. Son yllarda
kullanm artan betonarme evler, sanayileme nedeniyle
Marmara ve Ege Blgesinde yaygn olarak grlr.
34
ehirler, Fonksiyonlarna Gre u Gruplara Ayrlr:

Fonksiyonlar
ehirler
Ege Blgesinde; Akhisar, Turgutlu, Salihli, Alaehir, demi, Tire gibi.
Tarm ehirleri
Marmara Blgesinde; Krklareli, negl, Lleburgaz gibi

Karadeniz Blgesinde; Bafra, aramba, Giresun, Rize, Dzce, Niksar gibi
Anadolu Blgesinde; Karaman, Aksaray, Akehir, Krehir, Nevehir, Nide gibi.
Ticaret ehirleri
Sanayi ehirleri
Liman ehirleri
Turizm ehirleri
stanbul, zmir, Denizli, Manisa, Aydn, Ankara, Konya, Bursa, Kayseri, Eskiehir, Afyon, Malatya,
Van, Elaz, .Urfa, G.Antep gibi.
stanbul, zmit, Adapazar, Bursa, zmir, Adana, Batman, Karabk Ereli, Krkkale, Seydiehir, skenderun gibi
stanbul, zmir, Mersin, Antalya, Samsun, Trabzon, skenderun, Zonguldak gibi
stanbul, zmir, eme, Antalya, Bodrum; Marmaris, Fethiye, Kuadas Alanya, Mersin, Bursa,
Bolu, Nevehir (rgp-Greme) gibi.
dari ehirler
Ankara (bakent), stanbul, Bursa, Konya, Edirne (gemite bakent olmalar)
Askeri ehirler
Sarkam, orlu, Erzurum, Konya, Malatya, Krkaa, Manisa gibi
Kltrel ehirler
stanbul, zmir, Ankara bata olmak zere baz yerleim merkezlerimizin gelimesinde o merkezlerde bulunan niversiteler de etkili olmutur.
GLER
Kyden Kente Gn Sonular:
1. Nfusun dalnda dengesizlik olur.

2. Konut sknts olur. Sonuta gecekondulama
GLER
olur.
3. Sanayi tesisleri (fabrikalar) kent iinde kalr.
gler 1950den sonra, ulamn gelimesi ve

sanayileme ile art gstermitir.
4. evre sorunlar artar.

5. Trafik, eitim-salk problemleri olur.
6. Alt yap hizmetlerinin gtrlmesi zorlar. Yat-
Gn (Kyden Kente) Sebepleri:
rmlarn dalnda dengesizlik olur.
1. Hzl nfus art,
7. sizlik ortaya kar.
2. Eitim hizmetleri, alt yap hizmetlerinin yetersiz-
8. Kltr atmas olur.
lii,
3. Kan davalar ve terr.
9. Krsal kesimdeki yatrmlarda verimsizlik olur.
4. klim ve yer ekillerinin olumsuz etkileri.

5. Salk hizmetlerinin yetersizlii (en az etkili).
6. imknlarnn snrl olmas,
Kyden Kente G nlemek in;
7. Tarm alanlarnn miras yoluyla kk paralara
1. Sulamal tarm yaygnlatrlmal,
ayrlmas,
2. Modern tarm yntemleri yaygnlatrlmal.
8. Tarmda makinalama ile isizliin olumas (bu
3. Besi ve ahr hayvancl gelitirilmeli.
genelleme Karadeniz blgesi iin geerliliini yitirir).
4. Eitim-salk hizmetleri gelitirilmeli.

5. Tarma dayal sanayi kollar krsal kesime kayd-
9. Kentlerde sanayinin gelimi olmas.
rlmal.
6. Alt yap hizmetleri gelitirilmeli (yol, su, elektrik,

haberleme).
35
DI GLER
lkeler aras yaplan glerdir.
D Glerin Nedenleri:
1.
Savalar, bask, zulm, tehdit.
2.
Tabii afetler (Depremler, salgn hastalklar, ktlk

gibi)
3.
Geim sknts
4.
Snrlarn deimesi
5.
Uluslararas antlamalarla salanan nfus deiimi.
D Glerin Sonular:
1.
lkeler aras ekonomik ilikiler geliir.
2.
Kltr alverii olur.
3.
Turizmin gelimesine katk salar.
4.
Dviz girdisi artar.
5.
sizlik ksmen azalr.
6.
Aileler blnr.
7.
G alan lkede nfus artar.
Trkiyede Glerin Sonular:

1.
Kent nfusu hzla artar
2.
Alt yap yetersizlii ve plansz kentleme sorunlar ortaya kar.
3.
Kentlerde, ulam, konut, eitim gibi alanlarda

sorunlar oluur.
4.
Kentlerde isizlik artar
5.
Kentlerde gvenlik bozulur
6.
Krsal alandaki yatrmlar verimsiz hale gelir.
36
(KPSS - 2006)
Aadakilerden hangisi, Trkiyede nfus dal zerinde en az etkilidir?
A) Ulamn gelimilii
B) Endstri kurulularnn dal
C) Enerji retim merkezlerine yaknlk
D) Ticaretin gelimilii
E) Verimli tarm alanlarnn genilii
Yant: C
(KPSS - 2006)
Trkiyede krsal nfus oran azalrken kentsel nfus orannn artmasnda aadakilerden hangisi etkili deildir?
A) Tarmda makinelemenin hzlanmas
B) Tarm gelirlerinin artmas
C) Kentlerde i olanaklarnn fazla olmas
D) Kentlerde eitim ve salk kurulularnn fazla olmas
E) Arazinin miras yoluyla paralanmas
Yant: B
(KPSS - 2006)
Haritada numaralarla gsterilen yerlerin hangisinde dourganlk oran dierlerinden daha yksektir?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
Yant: E
(KPSS - 2007)
Aadakilerden hangisinin Trkiyede krsal kesimden kentlere ge neden olduu sylenemez?
A) Geleneksel tarm yntemlerinin terk edilerek makineli tarmn younlamas
B) Tarm yaplan rnlerin eitlenmesi
C) Krsal kesimde i olanaklarnn ok kstl olmas
D) Eitim ve salk hizmetlerinin krsal kesimde yetersiz olmas
E) Tarm topraklarnn miras yoluyla paralanmas
Yant: B
(KPSS - 2008)
Aadakilerin hangisinde verilen blge zellikleri o blgenin nfusunu artrc rol oynar?
A) Dou Anadolu Blgesinde volkanik dalarn geni alan kaplamas
B) Karadeniz Blgesinde engebenin fazla olmas
C) Gneydou Anadolu Blgesinde yaz kuraklnn iddetli olmas
D) Akdeniz Blgesinde karstik alanlarn yaygn olmas
E) Ege Blgesinde akarsularn vadi tabanlarnn geni olmas
Yant: E
37
(KPSS - 2007)
Aadaki grafikler, 2004 ylnda Trkiyede alan erkek ve kadnlarn ekonomik etkinliklere gre oransal dalmn
gstermektedir.
Grafiklerdeki bilgilere dayanarak aadakilerden hangisine ulalabilir?

A) Tarm sektrnde alan kadn says erkeklerden fazladr.
B) Hizmet ve endstri sektrlerinde alan kadnlarn toplam oran hizmet sektrnde alan erkek oranndan
fazladr.
C) alan kadn ve erkeklerin sektrlere oransal dalm birbirine yakndr.
D) Hem kadnlarda hem de erkeklerde, hizmet sektrnde alanlar ounluktadr.
E) Tarm ve hizmet sektrlerinde alan erkeklerin toplam oran ayn sektrlerde alan kadn oranndan azdr.
Yant: E
(KPSS - 2008)
Aadaki grafik, Trkiyedeki bir corafi blgenin iki saym dnemi arasndaki nfus art ve doum oranlarn
gstermektedir.
Buna gre, bu blgeyle ilgili olarak aadaki yorumlardan hangisine kesin olarak gidilebilir?
A) Blge dndan g almtr.
B) Nfus younluu Trkiye ortalamas zerine kmtr.
C) Okur yazar nfus oran ykselmitir.
D) Kadn nfus oran erkekten fazladr.
E) Gen nfus oran ykselmitir.
Yant: A
(KPSS 2008)
Aadakilerden hangisi Trkiyede ky alt yerlemelerinin zelliklerinden biri deildir?
A) Ekonomik etkinliklerinin tarm ve hayvancla dayal olmas
B) Dank tip yerlemenin yaygn olmas
C) Su kaynaklarna yakn olmas
D) Genellikle kk ve az nfuslu olmas
E) Kent merkezlerine yakn olmas
Yant: E
38
(KPSS 2009)
Aadaki tabloda 1950 ve 2000 yllarnda Trkiyenin aritmetik, fizyolojik ve tarmsal nfus younluklar verilmitir.
1950
2000
Aritmetik nfus younluu
26
89
Fizyolojik nfus younluu
131
282
Tarmsal nfus younluu
107
98
Bu tablodaki bilgiler,
I) 2000 ylnda krsal kesimde yaayan insan says 1950 ylndakinden azdr.
II) 1950 - 2000 yllar arasnda Trkiyenin nfusu kattan fazla artmtr.
III) 2000 ylnda tarm alanlarnn toplam yz lm, 20001950 ylndakinden daha azdr.
yarglarndan hangilerine ulamak iin yeterlidir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
Yant: B
(KPSS 2009)
Aadakilerden hangisi, Gneydou Anadolu Blgesinde nfusun youn olduu alanlar arasnda yer almaz?
A) Su kaynaklarna yakn alanlar
B) Sulama olanaklar iyileen ovalar
C) Ulam asndan nemli kavaklar
D) Endstrinin youn olduu yerler
E) Hidroelektrik enerjinin retildii yerler
Yant: E
(KPSS 2009)
Trkiyede, alan nfus iinde tarm sektrnn oran 1980 ylnda % 60 iken, bu oran 2000 ylnda % 48e dmtr.
Aadakilerden hangisinin bu azalmaya neden olduu sylenebilir?
A) D satmda tarm rnleri paynn azalmas
B) Tarmda makinelemenin artmas
C) Kent saysnn artmas
D) Ulam olanaklarnn artmas
E) Yetitirilen tarm rn eidinin artmas
Yant: B
(KPSS 2010)
Benzer toporafik ve klimatik zelliklere sahip olmasna karn stanbul ilinin nfus younluu anakkale ilinin 50
katdr.
Bu younluk farknn olumasnda aadakilerden hangisinin etkisi dierlerinden daha fazladr?
A) stanbulun kaplad alann daha kk olmas
B) stanbulda ticaret ve endstrinin ok gelimi olmas
C) anakkale Boaznn bat yakasn oluturan Gelibolu Yarmadasnn milli park olmas
D) stanbulda kltr ve sanat etkinliklerinin daha fazla olmas
E) anakkalede tarm alanlarnn geni yer tutmas
Yant: B
(KPSS 2011)
Trkiyede 1950 ylndan sonra etkili olmaya balayan i glerle ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?
A) Denize kys olan corafi blgelerin tmnde nfus artnn balca nedeni blge dndan alnan glerdir.
B) glerin nemli bir blm ekonomik ve sosyal alanlardaki deiimler ve doal afetler gibi nedenlerle olmaktadr.
C) G hareketi daha ok doudan batya doru olmaktadr.
D) G veren illerde doum oran genellikle yksektir.
E) Trkiyede nfus hareketlerinin byk ounluunu i gler oluturmaktadr.
Yant: B
39
5. Blm. TRKYENN EKONOMK CORAFYASI

TRKYEDE TARIM
3. Tohum Islah: Sulama ve gbre sorunu zldkten

sonra verimi daha da artrmak iin kaliteli tohum kullanlmaldr. lkemizde kalite tohum retme konusunda devlet retme iftlikleri ve tohum slah istasyonlar almalar yapmaktadr. Ancak kaliteli tohum ithali devam etmektedir.
Trkiye Topraklarndan Yaralanma Oranlar:

lkemiz arazisinin % 36's ekili dikili alan, % 32si ayr
ve otlak, % 26s orman ve % 6s dier alanlar (yerleim
birimleri, tarma elverisiz, plak kayalklar gibi) dr.
4. Makine Kullanm: rnn zamannda ekimi, hasad

ve yksek verim iin makine kullanm arttr. Ancak makine kullanm yurdumuzda yeterli lde gelimemitir.
Not: Tarmdaki makinalamann etkisiyle ayr ve otlaklarn alan daralrken, tarm alanlarmz genilemektedir.
Trkiye'de makinelemenin gelimemesinin nedenleri:
Blge Yzlmne Gre Ekili Dikili Alanlarn Oranlar:
Makine kullanma elverisiz alanlarn varl,
Blge
Marmara
Anadolu
Ege
G. Dou Anadolu
Akdeniz
Karadeniz
Dou Anadolu
Makine kullanmnn ekonomik olmad kk

alanlarn varl,
Ekili-Dikili Alanlarn Oran

% 30
% 27
% 24
% 20
% 18
% 16
% 10
gcnn baz blgelerde daha ucuz olmas,

Makine fiyatlarnn iftinin alm gcnn stnde olmas.
5. Zirai Mcadele: Tarmdaki hastalklarn, yabani otlarn ve haerelerin meydana getirecei retim dkln nlemek iin ilal mcadele arttr. Zirai mcadelede daha ok ila kullanlmaktadr
Trkiyede Tarm Etkileyen Faktrler:
6. Toprak Bakm: Tarla yalardan nce srlmeli, yabanc otlardan arndrlmaldr. Erozyona kar korunmaldr.
7. Toprak Analizi: Toprak analizleri ile en iyi verim
alnabilecek rn belirlenir. Ayrca topran ihtiyac olan
mineraller tespit edilerek kullanlacak gbre belirlenir.
1. Sulama: Trkiye tarmnda en byk sorun sulama

sorunudur. Tarmda sulama ihtiyacnn en fazla olduu
blgemiz Gneydou Anadolu Blgesi iken, bu sorunun
en az olduu blgemiz Karadeniz Blgesidir. Akarsularmzn derin vadilerden akmas ve rejimlerinin dzensiz
olmasndan dolay sulamada yeterince faydalanamyoruz. Bunun iin mutlaka akarsular zerindeki baraj says
artrlmaldr.
Sulama Sorunu zldnde;
8. Destekleme Alm ve Pazar: Verimi etkilemez. retim miktarn etkiler. ifti rettii mal pazarda zarar
etmeden satabilmelidir. iftinin elverisiz piyasa artlarndan olumsuz etkilenmemesi iin devlet baz rnlerde
destekleme alm yapmaktadr (Destekleme alm: Devletin iftinin maln belirli bir taban fiyat zerinden almas
olaydr.) Destekleme alm yaplan rnler: Pamuk, ttn, eker pancar, buday, ay, fndk, kuru zm, kuru
incir, kuru kays, haha gibi dayankl ve sanayiye dayal
rnlerdir
retim artar.
Nadas olay ortadan kalkar.
Tarmda iklime ballk byk oranda azalr.
retimde sreklilik salanr ve retim dalgalanmalar nlenir.
Ylda birden fazla rn alnabilir. Bu konuda en
ansl blgemiz Akdeniz, en anssz blgemiz
Dou Anadolu Blgesidir.
TARIM RNLER
Daha nce sebze tarm yaplmayan bir yerde

sebze tarm da yaplmaya balanr.
Tarm rn eidi artar.
Nohut
Kyden kente gler azalr.
Fasulye Mercimek
2. Gbreleme: Tarmda sulama sorunu zldkten

sonra retimi daha da artrmak iin gbre kullanm
artrlmaldr. lkemizde hayvancln gelimi olmas
tabii gbre imkann oluturmaktadr. Ancak; yurdumuzda tabii gbrenin yakacak olarak kullanlmas bu olumlu
durumu ortadan kaldrmaktadr. lkemizde retilen suni
gbre yeterli olmad iin ithal (Fas, Tunus, Cezayir gibi
lkelerden) etmekteyiz. Bu da maliyeti artrdndan
iftilerimiz yeterince gbre kullanamamaktadr. Gbre
ihtiyac, tabii gbrenin yakacak olmaktan kurtarlmas ve
gbre fabrikalarnn artrlmas ile karlanabilir.
BAKLAGLLER
lk yetime dneminde ya ister. Hasat dneminde
kuraklk gerekir. Yurdumuz iklim artlar genelde nohut tarmna elverilidir. En fazla tarm Anadolu
Blgesinde yaplmaktadr. Bu blgemizi Akdeniz ve
Ege Blgeleri takip etmektedir.
Kurakla dayankl olduu iin en fazla tarm Gney
Dou Anadolu Blgesinde gelimitir. Mercimek retimimizin yardan fazlas bu blgeden karlanr (krmz mercimek). retimde ikinci blgemiz Anadolu
Blgesidir. (yeil mercimek)
Yurdumuzda sulama imkan olan her yerde tarm
yaplabilir. retimde en byk paya sahip blgemiz
Anadoludur.
40
SANAY BTKLER
Yurdumuzda tarm 1925 ylnda Uakta balamtr
(lk fabrika Uakta 1926 ylnda kuruldu). Bugn
fabrikalarn kurulduu her yerde tarm yaplmaktadr. Belirli iklim ve toprak istei yoktur. Sulama
imkan olan her yerde tarm yaplabilir. retimde
birinci blge Anadolu Blgesidir.
eker pancar tarladan skldkten sonra ksa bir
sre sonra ilenmesi gerektiinden tarm fabrikalar
evresinde yaplr. Ayrca pancar kspesi hayvan yemi
olarak kullanld iin buralarda besi hayvan-cl da
gelimitir. Ky blgelerimizde tarm yapl-maz.
Sebebi buralarda daha fazla gelir getiren rnlere
ncelik verilmesidir
Alvyal topraklar sever. Ayrca yksek scakla
ihtiya duyar. Yetime dneminde bol su, hasat dneminde kuraklk gerekir. retim alanlar:
Gneydou Anadolu Blgesi. (En fazla .Urfa
evresi). Gap ile birlikte tarm hzla gelimektedir
Ege Blgesi (kydaki btn knt ovalarnda),
Akdeniz Blgesi (bata Adana olmak zere Hatay,
el, Antalya evresi),
Marmara Blgesinde Balkesir, Bursa ve anakkale evresi,
Dou Anadolu Blgesinde etraf dalarla evrili
ukur alanlarda tarm yaplr. (Elaz ve Idr evresi).
Kra arazilerde yetiebilir. lk yetime dneminde su
ister. Daha sonra mutlaka kuraklk olmal. Btn blgelerimizde tarm yaplabilir. Ancak kaliteli ttn
yetitirilmesi amacyla ekim alanlar devlet tarafndan snrlandrlmtr. retim alanlar:
Ege Blgesidir (Manisa, zmir, Aydn, Mula, Denizli ve Uak evresi).
G.Dou Anadolu Blgesi
Karadeniz Blgesidir.
Tropikal iklim bitkisidir. Bol ya ister. Bulutlu gn says fazla olmaldr. Klar lk gemelidir. Yurdumuzda
en iyi yetime artlarn Dou Karadeniz Blmnde
bulmutur. Bugn Rize bata olmak zere Ordudan
Grcistan snrna kadar olan ky kesimde tarm yaplmaktadr. Yurdumuzda ay tarm Cumhuriyetin ilanndan sonra balamtr (1924). ay tarmnn tamam Karadeniz Blgesindedir.
Dou Karadeniz kylar hari btn blgelerimizde
tarm yaplabilir. Ancak; uyuturucu elde edildii iin
retimi devlet kontrolndedir. Bugn bata Afyon
olmak zere Ktahya, Uak, Denizli, Burdur, Isparta,
Konya evresinde tarm yaplr. Gda sanayisinde ve
tpta narkoz yapmnda kullanlr. Son yllarda ttn
bitkisine altarnatif bitki olsun diye Manisa'nn krsal
kesimlerinde (Grdes, Demirci, Kula, Selendi gibi)
haha tarmna msaade edilmitir.
Lifleri dokuma sanayisinde, ip ve halat yapmnda
kulanlr. Yurdumuz retiminin tamamna yakn Karadeniz Blgesinden karlanr. Bata Kastamonu olmak
zere Samsun, Amasya ve orum evresinde tarm
yaplr. Keten retiminde birinci blge Marmara'dr.
(Kocaeli) Kenevirden uyuturucu elde edildiinden
retimi devlet kontrolndedir.
Ttn
Pamuk
ekerpancar
lk yetime dneminde (ilkbaharda) ya ister. Olgunlama ve hasat dneminde kuraklk gerekir. Bu

zelliinden dolay Karadeniz kylarnda tarm yaplamaz. Ayrca dk scakllardan dolay Dou Anadolu'nun yksek yerlerinde tarm yaplamaz. Bunlarn dnda btn blgelerimizde tarm yaplabilir.
Buday retimi iklimdeki karaszlktan dolay baz
yllar artarken, baz yllar der. retimin en fazla
olduu blgemiz Anadolu Blgesidir. l olarak en
fazla Konya, Ankara ve Adanadr.
Soua ve scaa dayankldr. Bundan dolay budayn yetiebildii her yerde yetiir. Ayrca dk
scaklktan dolay budayn yetiemedii Dou
Anadolunun yksek yerlerinde de tarm yaplabilir.
retim en fazla Anadolu Blgesinde gerekleir.
Olgunlama dneminde bol su ister. Bundan dolay
yurdumuzda sulama imkn olan btn her yerde
tarm yaplabilir. Ya elde edilmeye balandktan
sonra tarm Akdeniz Blgesinde hzla gelimitir.
Bugn msr retimimizin yarsna yakn Akdeniz
Blgesinden elde edilir (Adana evresi bata gelir).
retimde 2. blge Karadeniz Blgesidir (Budayn
yerine tarm yaplmaktadr.) Blge halknn temel
besin maddesi olduundan ticaret deeri yoktur.
eltik ilk imlenme dneminde bol su ister. Hasat
dneminde kuraklk gerekir. Yurdumuzun scaklk
artlar eltik tarmna elverilidir. Fakat su sorunu
vardr. Bu sebeple tarm akarsu kenarlarnda gelimitir. eltik alanlarnda sivrisinek ok gelitiinden
ekim alanlar devletin kontrolndedir. (yerleim
birimleri evresinde tarmna izin verilmemektedir.)
retimde en byk paya sahip blgemiz Marmara
Blgesidir. Bata Edirne ilimiz gelmektedir. Ayrca
Balkesir, anakkale ve Bursa evrelerinde de tarm
yaplr. retimde ikinci blge Karadeniz Blgesidir.
Bata Samsun olmak zere, orum, Sinop, Kastamonu evresinde tarm gelimitir. Akdeniz blgesinde
Silifke ve Amik ovalar nemli eltik ekim alandr.
retimimiz yeterli olmadndan ithal etmekteyiz.
Serin yayla iklimi ister. Yem sanayisinde kullanlr.
En fazla tarm Anadolu Blgesinde gelimitir
ay
avdar eltik (Pirin)
Msr
Arpa
Buday
TAHILLAR
Keten Keneviri
Haha
Soan Sarmsak Patates
YUMRULU BTKLER
Alvyal ve kumlu topraklarda iyi yetiir. Btn
blgelerimizde tarm yaplabilir. En fazla tarm
Anadolu Blgesinde gelimitir (Nevehir). Ayrca
demi-zmir, Sakarya, Trabzon, Erzurum dier
nemli patates retim merkezlerimizdir.
Btn blgelerimizde tarm yaplabilir. Bursa-Karacabey nemli soan retim merkezi iken Kastamonu sarmsakta nemli merkezimizdir. Soansarmsak tarm btn blgelerimizde yaplabilir.
Sebzecilik
SEBZECLK
Sebzeler ok fazla su ister. Yurdumuzda sebze yetitiricilii en fazla Akdeniz Blgesinde gelimitir. Bu
blgeyi Ege ve Marmara Blgeleri takip eder. En az
gelitii blgemiz D.Anadolu blgesidir. Sebebi yaz
mevsiminin ok ksa srmesidir. Ayrca Anadolu
Blgesinde de sulama yetersizliinden dolay sebze
tarm gelimemitir. Sebze tarm seraclk faaliyetleri
ile Akdeniz ve Ege Blgelerinde btn yl yaplabilmektedir. Seracln buralarda gelime sebepleri;
klarn lk gemesi ve gneli gn saysnn fazla
olmasdr.
41
Ayiei
Zeytin
Soya Fasulyesi
Elma
Fndk
ncir
Muz
Kays
Yer Fst
Tropikal iklim bitkisidir. Yurdumuzda tarm en

fazla Akdeniz Blgesinde gelimitir (%88) Antalya bata olmak zere btn Akdeniz kylarnda
tarm yaplabilmektedir.
Ayrca Ege Blgesinde zmire kadar olan gney
kylarnda, Gney Marmara Blmnn souktan korunmu kylarnda, Dou Karadeniz Blmnde Rize evresinde ve Gney Dou Anadolu
Blgesinin batsnda tarm yaplmaktadr.
Ege Blgesinde kydan 200 km ierilere kadar
tarm yaplabilmektedir. Sebebi blgede dalarn kyya dik uzanmas sonucu deniz etkisinin i
kesimlere kadar sokulabilmesidir.
Dou Karadeniz Blmnde yetitirilebilmesi k
lkl ile ilgilidir. (Mikroklima)
Susam
Kn 4 C ye kadar dayanabilir. Bu nedenle

yetime alan en geni olan meyvedir.
zm retiminde bata Ege Blgesi (Manisa,
zmir, Denizli ) gelir.
G.Dou Anadolu Blgesidir.
Anadolu Blgesidir.
Trkiye, dnya kuru zm retiminde birinci
sradadr ve ihra etmektedir.
zmden sonra yetime alan en geni olan
meyvedir. Btn blgelerimizde tarm yaplabilir. Nide, Nevehir, Amasya, Tokat, Kastamonu, Bursa, Burdur, Isparta, Antalya nemli elma
retim merkezlerimizdir. En fazla Anadolu'da
yetitirilir.
Anavatan Trkiyedir. En iyi yetime artlar Karadeniz blgesidir. Yurdumuz retiminin %90 n
Karadeniz blgesi karlar. En fazla Ordu-Giresun
olmak zere Karadeniz kylarnda yetitirilmektedir. Ayrca Marmara Blgesinde Sakarya evresinde tarm yaplr. Trkiye dnya fndk retimi ve ihracatnda ilk srada yer alr. (%60-70)
Akdeniz iklim bitkisidir. K lkl ister ve yaz
kurakl ister. En fazla tarm Ege Blgesinde
gelimitir (Bata Aydn gelir.) retimin %80 i bu
blgeden karlanr. Ayrca Akdeniz Blgesi, Gney Marmara ve Gney Dou Anadolu
Blgesinin bats ile Karadeniz kylarnda (Dou
Karadeniz kylar hari) tarm yaplabilir.
Trkiye Dnya kuru incir retiminde ilk srada
yer alr ve nemli ihracat rnmzdr.
En iyi yetime artlarn Gney Dou Anadolu'da
bulmutur. (% 90). Bata anl Urfa ve Gaziantep gelir. Ayrca Akdeniz ve Ege Blgelerinde
itlembik aalarnn alanmas ile de tarm
yaplabilmektedir. nemli ihracat rnmzdr.
zm
Antep
Fst
YA BTKLER
Turungiller (Narenciye) - (Portakal,

Mandalina, Limon, Greyfurt ve Turun)
MEYVECLK
lk yetime dneminde su, hasat dneminde kuraklk ister. Bundan dolay Dou Karadeniz kylar
hari btn blgelerimizde sulama ile tarm yaplr.
retim alanlar:
Marmara Blgesi (Ergene Blm).
Karadeniz Blgesi (Orta Karadeniz)
Anadolu Blgesidir.
Son yllarda Akdeniz ve Ege Blgelerinde tarm
hzla gelime gstermektedir. Sebebi pamuk bitkisine gre daha az masrafl olmasdr.
Akdeniz iklim bitkisidir. Ancak Akdeniz Blgesinde
tarm fazla gelimemitir. (Daha fazla gelir getiren
rnlere ncelik tannmasndan dolaydr.)
retim alanlar:
Ege Blgesi (Ky Ege Blmndeki ova ve kenarlarnda-Manisa, Aydn, zmir, Mula, Denizli
evresi).
Marmara Blgesi-Gney Marmara kylar (en
kaliteli sofralk zeytin bu blgeden Gemlik evresinden elde edilir).
Akdeniz Blgesi (Antalya evresi en fazla).
Ayrca Dou Karadenizde Artvin. (Mikroklima)
Gney Dou Anadolu Blgesinde Gaziantep
evresinde tarm yaplr.
Zeytinin devirli retim zelliinden dolay; retim
bir yl fazla, bir yl azdr.
Trkiye, dnya zeytin retiminde talya, spanya ve
Yunanistan'dan sonra 4. sradadr.
nceleri daha ok Dou Karadenizde Ordu-Giresun evresinde tarm yaplrd. 1982 ylndan sonra
ya sanayisinde kullanlmaya balanlnca tarm
Akdeniz Blgesinde hzla gelimitir. Ksa srede
gelitii iin blgede ikinci rn olarak yetitirilir.
Adana bata olmak zere el, Hatay evresinde
tarm gelimitir. Trkiye retiminin % 92 sini
Akdeniz Blgesi karlar.
Akdeniz iklim artlarnda iyi yetimektedir. En fazla
tarm bu blgede Adana evresinde gelimitir
(%91). Ayrca G. Dou Anadolu Blgesinin batsnda, Ege Blgesinde Mula, Manisa ve Aydn evresinde tarm yaplr.
erez olarak tketildii gibi ya da elde edilir.
Scak iklim bitkisidir. Yurdumuzda bata Gney
Dou Anadolu Blgesi olmak zere Akdeniz ve Ege
Blgelerinde tarm yaplr. Ya elde edilir. Ayrca
helva yapmnda kullanlr.
THAL ETTMZ TARIM RNLER:

Pirin, Kahve, Kakao, Muz, Kivi, Ananas, Hindistan
cevizi ve Hurmadr.
Tropikal iklim bitkisidir. Yurdumuzda Akdeniz Kylarnda tarm yaplabilmektedir. Bugn tarm
daha ok Alanya-Anamur arasnda gelimitir.
(% 100)
Btn blgelerimizde tarm yaplabilir.
En fazla tarm Dou Anadolu Blgesinde Malatya-Elaz evresinde gelimitir.
NEML HRACAT RNLERMZ:

Fndk, Antep fst, Pamuk, Ttn, Kuru zm,
Kuru ncir, Kuru Kays, Haha gibi.
42
HAYVANCILIK
Tarmn bir kolu olan hayvanclk; ekonomik deeri
olan hayvanlarn yetitirilmesi, eitli ekillerde yararlanlmas ve pazarlanmas olaydr. Krsal kesimlerde
hayvanclk tarmn sigortas durumundadr.
klimdeki karaszlklarn tarm olumsuz ynde etkilemesinden dolay tarm ve hayvanclk birbirini destekler.
rnek: eker fabrikalar evresinde besi hayvanclnn gelimesi,
nek
Dou Anadolu Blgesinde iklim ve yer ekillerinin

tarmsal faaliyetleri olumsuz etkilemesinden dolay blgede birinci ekonomik faaliyet hayvanclktr.
Trkiye hayvan varl fazla olan bir lkedir. Ancak
hayvanlarmzn et, st, yumurta verimleri dktr.
Manda
HAYVANCILIIMIZI GELTRMEK N;
1. Hayvan soylar yiletirilmelidir. (Islah edilmelidir.)
Yerli rklar et-st verimi yksek olan rklarla melezletirilmeli veya iyi cins hayvan ithal ederek saysn artrmalyz. yi cins hayvan yetitirmek amacyla Cumhuriyetin ilk yllarnda almalar balatlmtr. yi cins
hayvan yetitiren iftliklere hara denir. rnek: BursaKaracabey, Eskiehir-ifteler.
Byk ba hayvanlar iinde en fazla sr (inek,

kz, dana, manda) yetitiricilii vardr. Srlar
iinde de en fazla inek yetitirilmektedir. Btn
blgelerimizde inek yetitiricilii vardr.
Ama en fazla Karadeniz Blgesinin ky kesimi ile
Dou Anadolu Blgesinde Erzurum-Kars Blmnde gelimitir. Karadeniz Blgesinde gelimesi,
yalarn fazla olmasndan dolay ayrlarn fazla
olmasdr.
Erzurum-Kars blmnde gelimesi, yaz yalaryla oluan gr ot ve ayrlklardr.
nek yetitiricilii ayrca eker fabrikalar evresinde de eker pancar kspesinin hayvan yemi olarak
kullanlmasndan dolay gelimitir.
Bol sulu, bataklk ve gl kenarlarnda beslenir.
Yurdumuzda bata Karadeniz Blgesi ky kesimi
olmak zere G.Marmara Blmnde yetitiricilii
yaygndr. Et kalitesi dk olduundan yetitiricilii fazla gelimemitir.
Bykba hayvanclk Dou Blgelerimizde mera
hayvancl eklinde iken Bat Blgelerimizde ahr
hayvancl eklindedir.
KKBA HAYVANCILIK
2. Mera hayvancl yerine ahr hayvancl gelitirilmelidir.

Mera hayvancl otlaklarda yaplan hayvanclk eklidir. Masrafszdr. Ancak verim dktr. Bundan dolay
yem kullanm fazla olan, fakat verimi yksek olan ahr
hayvanclna nem verilmelidir.
Trkiyede genelde mera hayvancl gelimitir. Bundan dolay hayvanclmzn corafi dalnda daha ok
iklim etkilidir. Ayrca et ve st retimi de iklimin etkisi
altndadr.
3. Otlaklar korunmaldr.
Koyun
Otlaklarmz tarmda makinalama ile srekli olarak

daralmaktadr. Ayrca otlaklarda ar otlatma sonucu
otlaklar bozulmaktadr. Bu olumsuzluklar sonucunda
hayvanlarmz yeterince beslenememektedir. Hayvancl gelitirmek iin bu olumsuz durumlar nlenmelidir.
4. Yem retimi artrlmaldr.
5. Erken kesim nlenmelidir. (st kuzu-st dana)
6. Salgn hastalklarla mcadele edilmelidir.
Kl Keisi
7. ifti eitilmeli ve kredi destei salanmaldr.
Tiftik
Keisi
(Ankara
Keisi)
HAYVANCILIIMIZIN CORAF DAILII

BYKBA HAYVANCILIK: (Sr, at, eek, katr,
deve)
Salan ve kesilen hayvan says az; retilen st ve
et miktar fazla ise orada byk ba hayvanclk
(inek yetitiricilii) gelimitir.
Bozkrlarn hayvandr. Hafif dalgal dzlklerde iyi yetiir. Trkiyenin iklim artlar
genelde koyun yetitiriciliine elverilidir.
Dk scaklk sebebiyle Dou Anadolu Blgesinin dousunda yetitiricilii gelimemitir. Ayrca Dou Karadeniz Blmnn
ky kesiminde yksek nem ve gr ayrlardan dolay koyun yetitirilmez. En fazla
koyun yetitiren blgemiz bozkrlarn geni
alan kaplamasndan dolay Anadolu Blgesidir. Dou Anadolu Blgesi (bats) ve
G.Dou Ana-dolu Blgelerinde de koyun
yetitiricilii gelimitir.
Koyun Trleri:
Kvrck: Soua dayankl deildir. Et verimi yksektir. Marmara ve Ege Blgelerinde
yetitirilir.
Sakz ve Dal: Ege ve Bat Anadoluda
yetitirilir.
Karaman: Ege, , Dou ve G.Dou Anadolu
Blgelerinde yetitirilir.
Merinos: G.Marmara Blmnde yetitirilir. Merinos yn iin yetitirilmek-tedir.
Dalk blgelerin hayvandr. Aalarn filizlerini yemek suretiyle beslenir. Ormanlara zarar verdii iin saylarnn azaltlmas
yoluna gidilmektedir. En fazla Akdeniz Blgesi ile Dou Anadolu Blgelerinde yetitirilir.
Tiftii iin yetitirilmektedir. Yurdumuzda
Ankara-Konya evresi ile G.Dou Anadolu
Blgesinde Siirt evresinde yetitirilmektedir.
KMES HAYVANCILII (Tavuk, horoz, hindi, kaz,

rdek, devekuu)
Salan ve kesilen hayvan says fazla ise; retilen

et ve st miktar az ise kkba hayvanclk gelimitir (Koyun yetiitiricilii).
Kmes hayvanlar iinde en fazla yetitirilen tavuktur.

Kmes hayvancl btn blgelerimizde yaplabilmektedir. Ama en fazla Marmara ve Ege Blgelerinde gelimitir. stanbul, zmir, Manisa, Balkesir, Ankara gibi
byk kentler evresinde gelimitir.
43
ARICILIK
2. Bakr: lkemizin en zengin madenlerinden biri olan

bakr yataklar, ou kez kurun ve inko ile birlikte
bulunur. En nemli bakr yataklarmz Karadeniz Blgesinde bulunur. Murgul (Artvin), Kre (Kastamonu), ayeli (Rize) bu blgedeki balca yataklardandr. Ayrca
Maden (Elaz) ve Ergani (Diyarbakr)'de de bakr yataklar mevcuttur. Samsun, Diyarbakr ve Elaz'da iletmeleri vardr.
Bal, bal mumu, polen, ar st elde etmek iin arclk

btn blgelerimizde yaplabilmektedir. En fazla Ege ve
Dou Anadolu Blgelerinde gelimitir. Mula, Manisa,
zmir, Balkesir, anakkale, Ar, Erzurum, Hakkri,
Rize (Anzer yresinin ballar ok nldr.) Artvin, Ordu
nemli bal retim merkezlerimizdir.
Trkiye deiik iklim blgeleri ve corafyasndan dolay ok zengin ve eitli ar florasna sahiptir. Bu zellii
nedeni ile 4. srada yer almaktadr. Trkiye'nin toplam
bal retimi 65.000 tondur. Bunun 4.000-8.000 tonu d
satma gitmektedir. Ancak lkede koloni bana ortalama bal verimi 15-17 kg civarnda olup, arclkta
gelimi lkelerdeki verimin 1/3' kadardr.
3. Krom: Paslanmayan ve ok sert bir maden olduundan, madeni eya yapmnda ve kaplamasnda kullanlr. Krom yataklar alt ana blgede toplanmtr.
Fethiye, Kyceiz, Denizli
Guleman (Elaz)
Bursa, Eskiehir
Adana, Kayseri, Mersin
PEK BCEKL
skenderun, Kahraman Mara, slahiye
pek bcei yetitirme ve kozasndan ipek elde etme

faaliyetidir. Dut yapra yemek suretiyle beslenir.
Krom madeni Antalya ve Gulemandaki ferrokrom

tesislerinde ilenmektedir.
En fazla G.Marmarada gelimitir. Bursa, Balkesir,

Bilecik evresinde ok gelimitir. pekli dokumada ise
Bursa-Gemlik-stanbul gelimitir.
4. Boksit: Alminyumun hammaddesi olan boksit, ok

hafif olduundan uak sanayisinde, otomobil, ev, elektrik malzemesi yapmnda kullanlr.
Boksit yataklar Seydiehir (Konya), Akseki (Antalya),
slahiye (Gaziantep) ve Milas (Mula) civarnda bulunur.
Buralarda karlan boksit, Seydiehir alminyum tesislerinde ilenmektedir.
BALIKILIK
Yurdumuzun etraf denizlerle evrili, birok akarsu ve
tatl su glmz olmasna ramen balklk gelimemitir.
5. Bor Mineralleri: lkemiz, bor rezervi bakmndan

Dnyann en zengin yataklarna sahiptir. Bu nedenle,
bor madeninin ou ihra edilmektedir. Bor madeninden elde edilen boraks ve asit borik nkleer alanda, jet
ve roket yaktnda katk maddesi olarak, ayrca sabun,
tekstil, cam, kt sanayi, vb. alanlarda kullanlr.
Balkln Gelimemesinin Sebepleri:

Denizlerimizin balk bakmndan zengin olmamas,
Ak deniz (Okyanus) balklnn yaplmay,
Tama ve depolama imknlarnn yetersizlii,
lkemizde Balkesir, Susurluk, Bigadi evresi ile Ktahya, Emet Nide (Bor) ve Eskiehir evresinde karlr.
karlan mineraller Bandrmadaki tesislerde ilenir.
Zararl avlanma yntemlerinin uygulanmas (dinamit patlatma, trol avcl gibi)
6. Kkrt: Gbre, kimya ve boya sanayiinde kullanlr.

Ayrca kauuun ilenmesinde ve slfrik asit retiminde de kullanlr. lkemizde, kkrt yataklar Keiborlu
(Isparta) ve Milas (Mula) evresinde bulunmaktadr.
Denizlerimizdeki kirlenmenin nlenememesi,

Trkiyede Balk retiminin Denizlere Gre Dal:
1. Karadeniz % 67
2. Ege Denizi % 13
7. Zmpara Ta: eitli kesici, trpleyici ve silici aletlerin yapmnda kullanlan zmpara ta ynnden lkemiz ok zengindir. Tire (zmir), Manisa, Ske (Aydn),
Milas (Mula) ve Tavas (Denizli) da karlr.
3. Marmara Denizi % 11
4. Akdeniz % 9
Bodrum kylarnda snger avcl gelimitir.
8. Tuz: Trkiye tuz yataklar bakmndan son derece

zengindir. Kaya tuzu yataklar nc jeolojik zamanda,
kapal gl havzalarnda sularn buharlamas ile olumutur. Son yllarda tuz retimimiz kat artmtr.
MADENCLK VE ENERJ KAYNAKLARI
Trkiyedeki tuz retiminin ou, Tuz Gl ile zmir

amalt tuzlasndan salanr. Kaya tuzu yataklar, ankr, Kars, Idr ve Nevehir evresinde bulunmaktadr.
MADENCLK
9. Cva: Tek sv madendir. Zirai ila yapmnda, kt

sanayinde, suni gbre retiminde ve boya sanayinde
kullanlr. Trkiyede, Sarayn (Konya), demi (zmir),
Manisa ve Uak evresinde karlmaktadr.
Yerkabuunun farkl derinliklerinden karlan, ekonomik deer tayan mineral ve elementlere maden denir.
Trkiyede madencilik faaliyetleri 1935 ylnda kurulan
MTA ile zel sektr tarafndan yrtlmektedir.
10. Kurun - inko: Genelde kurun ve inko bir arada

bulunur. lkemizde, Keban (Elaz) ve Kayseri evresinde kurun-inko yataklar vardr.
Trkiyede karlan nemli madenler:

1. Demir: En zengin demir yataklarmz, Divrii (Sivas),
Hekimhan ve Hasanelebi (Malatya), Edremit (Balkesir),
Dikili ve Torbal (zmir) ve Simav (Ktahya) evresinde
bulunmaktadr. Ereli, Karabk ve skenderunda demirelik fabrikalar bulunmaktadr.
11. Lleta: Eskiehir evresinde karlr ve ilenir.

Ss eyas yapmnda kullanlr.
12. Oltu ta: Erzurumun Oltu ilesinde karlr ve
ilenir. Ss eyas yapmnda kullanlr.
44
13. Fosfat: Gbre hammaddesi olarak kullanlan fosfat ihtiyacmz karlamaz. Fas, Tunus ve Cezayirde
yaygn olarak grlr ve daha ok bu lkelerden ithal
edilir. Trkiyedeki en zengin fosfat yataklar Mazda
(Mardin), Adyaman, Bingl ve Bitliste bulunmaktadr.
6. Rzgr Gc: Ky Ege'de eme ve Bozcaada'da

rzgar tirbnleri bulunur. Yaygn deildir.
7. Jeotermal Enerji: Jeotermal enerji, yeraltndaki
scak sulardan ya da su buharndan elde edilir. Trkiye,
yakn bir jeolojik devirde olutuundan ve gen kvrm
dalar kuanda bulunduundan dolay, fay hatlar ve
fay kaynaklar olduka yaygndr.
14. Manganez: elie sertlik kazandrmak ve direncini

artrmak iin kullanlr. Uak, Afyon, Mula, Adana,
Artvin evresinde manganez yataklar bulunur. htiyac
karlamaz. Bu nedenle ithal edilir.
zellikle Ege Blgesindeki Germencik (Aydn), Balova (zmir), Sandkl (Afyon), ve Sarayky (Denizli) civarnda scak su kaynaklar bulunmaktadr. u anda sadece
Sarayky (Denizli) ve Germencik (Aydn) da elektrik
enerjisi reten jeotermal santral bulunmaktadr.
15. Mermer: lkemiz mermer bakmndan zengindir.

Afyon, Ktahya, Marmara Adas, Krehir, Tokat ve zmir
evresinde karlr. Yurt dna ihracat yaplr. Miktar
olarak en fazla ihra edilen madendir.
8. Radyoaktif Mineraller: Radyoaktif mineraller, nkleer enerji retiminde kullanlr. Uranyum ve toryum
gibi radyoaktif maddelerin paralanmasyla enerji elde
edilir. lkemizde Aydn, Uak, Manisa, anakkale ve
Yozgat yrelerinde uranyum, Eskiehir evresinde toryum yataklar tespit edilmitir. Fakat u anda, lkemizde
radyoaktif maddelerden nkleer enerji retimi yaplmamaktadr.
16. Volfram (Tungsten): Bursa Uludada karlp

iletilmektedir. Fakat son yllarda retimi durmutur.
ENERJ KAYNAKLARI
1. Takmr: Trkiyede Zonguldak, Amasra, Ereli
arasndaki sahada karlr.
Demir-elik sanayinde enerji kayna olarak tketildiinden, Karabk ve Ereli demir-elik fabrikalar buraya
kurulmutur.
9. Gne Enerjisi: Trkiye ve zellikle gney blgelerimiz, gne enerjisinden iyi yararlanabilecek bir konuma sahiptir. En fazla potansiyel Gneydou Anadolu,
Akdeniz ve Ege'de, en az potansiyel ise Karadeniz Blgesindedir.
2. Linyit: En zengin enerji kaynaklarmzdan biridir.

Btn blgelerde linyit rezervi bulunmaktadr. Takmrne gre kalorisi daha azdr. Ancak yaygn olduundan enerji ihtiyacmzn en nemli ksmn karlamaktadr.
TRKYEDE SANAY
Hammaddenin maml ve yar maml duruma getirilmesi faaliyetlerine retim, retim tekniine de sanayi ya
da endstri denir.
Linyit yataklar; Afin, Elbistan (K. Mara), Tavanl,

Seyitmer (Ktahya), Soma (Manisa), Yataan (Mula),
Akale (Erzurum), evresinde bulunmaktadr.
Linyitten elektrik enerjisi elde eden termik santrallerimiz; Soma, Tunbilek, Seyitmer, Afin-Elbistan, Yataan termik santralleridir.
SANAYNN KURULMASI N GEREKL KOULLAR

1. Hammadde
3. Petrol: Trkiyede ki petrol yataklar fazla zengin

saylmaz. htiyacmzn % 90'nna yaknn ithal etmekteyiz. Petrol yataklarmzn % 98'i Gney Dou Anadolu
Blgesinde bulunur. Petrol, Raman, Garzan, Kurtalan,
Adyaman ve Mardin evresinde karlmaktadr.
Sanayide retim yaplabilmesi iin hammaddenin olmas gerekmektedir. lkemizde, hammadde kaynaklar
ile sanayi kurulular arasnda son derece sk bir iliki
mevcuttur.
rnein:
Unlu gda sanayi Anadoluda,
lkemizde karlan ve ithal edilen petrol, Orta Anadolu (Krkkale), Aliaa (zmir), Ata (Mersin), pra
(zmit) ve Batman rafinerilerinde ilenmektedir.
Dokuma sanayi Adana, zmir, Denizli evresinde,

Zeytinya sanayi Ege kylarnda,
4. Doal gaz: lkemiz, doal gaz yataklar bakmndan

zengin deildir. u anda sadece Trakya da Hamitabat ve
Gneydou Anadoluda Mardin-amurlu sahasnda retim yaplmaktadr. Doalgaz ihtiyacmzn nemli bir
ksm, Rusya Federasyonu ve Cezayirden ithal edilmektedir. Doalgaz ter-mik santrallerimiz Hamitabat, Ovaaka ve Ambarl'dr.
Boya, plastik ve lastik fabrikalar rafineri kenarlarnda yaygnlk gstermektedir.

3. Enerji
Fabrikalarn almas iin enerji gerekmektedir. Bunun iin, takmr, petrol, linyit gibi kaynaklardan
yararlanlr. lkemizde petrol, takmr, doal gaz gibi
enerji kaynaklarnn ou dardan temin edildiinden
nemli bir dviz ktsna neden olmakta, bu durum
sanayileme hzn azaltmaktadr.
5. Su Gc (Hidroelektrik enerjisi): Barajlardaki

suyun, elektrik reten santralleri altrmas ile oluan
enerjiye hidroelektrik enerjisi denir.
Trkiyede, elektrik ihtiyacnn %40lk ksm hidroelektrik santrallerden elde edilmektedir. Keban, Karakaya, Oymapnar, Atatrk, Hirfanl, Seyhan, Kemer ve
Demirkpr gibi birok baraj, elektrik ihtiyacmz
karlamaktadr.
5. Ulam
Sanayinin ihtiyac olan hammadde ve maml maddenin tanmas faaliyetlerine ulam denir. Hammaddenin
fabrikalara tanmas ve retildikten sonra pazarlara
tanmas, yaygn ulam ayla mmkndr.
Darya aknts olan baz gllerimiz, tabii baraj zelliindedir. Bunlardan elektrik retilir. Balcalar; Hazar,
ldr, Tortum ve Eirdir glleridir.
lkemizde, sanayi tesisleri, genelde nemli ulam

yollar kenarlarnda ve limanlara yakn yerlere kurulmutur. stanbul, zmir, Mersin, Adana gibi merkezlerin
ok gelimesi ulamla ok yakndan ilikilidir.
45
6. Pazar
2. Dokuma, Tekstil ve Deri Sanayi

Dokuma ve giyim, Trkiyede en
gelimi ve retimin nemli bir
ksmnn ihra edildii bir sanayi
Aklama
koludur. Gelimi lkelerle rekabet
edilebilmekte ve onlarn pazarlarna
dahi, girebilmektedir. Bylece lkemize
ok fazla dviz girdisi salanmaktadr.
Fabrikalar
ehirler
Pamuk iplii ve Adana, Antalya, K. Mara, Tarsus,
pamuklu
Nazilli, Denizli, Manisa, zmir, stanbul,
dokuma
Konya, Kayseri, Malatya, Bursa.
Yn iplii ve
Hereke, Bnyan, Siirt, Bursa, Tekirda,
ynl kuma
stanbul.
Suni ipek ve
stanbul ve Bursa
kuma
Tabii ipek ve
Gemlik ve Bursa
kuma
Hazr giyim
stanbul, Bursa, Denizli ve zmir.
Isparta, Uak, Grdes, Sivas, Ladik ve
Halclk
Kayseri.
Deri ve ksele stanbul, zmir, Bolu, Gerede, Erzurum
ileme
ve Uak.
retilen her trl sanayi rnnn satlmas gereklidir. Bu bakmdan sanayi tesislerinin kurulmasnda dier
etkenlerin yannda nfusun kalabalk olduu, tketimin
fazla olduu sahalar tercih edilmektedir. rnein, bat
blgelerinde nfus fazla olduundan rnlerin Pazarlanmas kolay olurken dou blgelerinde nfus az olduundan rnlerin pazarlanmas zor olur. Bu durum sanayi tesislerinin buralarda kurulmasn zorlatrmaktadr. (Kmes hayvancl, et-st rnleri, unlu mamller.)
7. Yzey ekilleri
Sanayi tesisleri, genelde dz sahalarda daha kolay
kurulabilmektedir. Dalk ve engebeli yerlerde sanayinin
kurulmas zordur.
TRKYEDEK SANAY KOLLARI
1. Besin Sanayi
Aklama
Fabrikalar
eker
fabrikalar
ay
fabrikalar
Un
fabrikalar
Zeytinya
fabrikalar
Ayiek
ya
fabrikalar
Ttn
fabrikalar
spirtolu
iki ve
arap
fabrikalar
Konserve
ve sala
fabrikalar
St
rnleri
fabrikalar
Hammaddesi, tarmsal ve hayvansal

rnlerden oluan sanayi daldr.
lkemizde, tarm ve hayvanclk
gelitiinden ve nfus fazla olduundan
besin sanayi olduka gelimitir. Kurulu
yerleri, genelde hammaddenin fazla
olduu yerlerde veya byk ehirlerin
kenarlarnda toplanmtr.
ehirler
lk defa 1926 ylnda kurulmutur.
ekerpancar ky kesimler hari her yerde
yetiir. Hemen ilenmesi gerektiinden,
fabrikalar retim alanlar yaknnda
kurulmutur. u anda lkemizde 30'a yakn
eker fabrikas bulunmaktadr
Trabzon - Rize arasndaki blgede
bulunmaktadr.
Buday, Dou Karadeniz ve Bat Karadeniz
kylar dnda her yerde yetitirilir. Ayn
zamanda halkn temel besin maddesidir. Bu
nedenle un fabrikalar her blgeye
dalmtr.
Makarna ve biskvi fabrikalar daha ok
Anadoluda younlamtr.
Ege ve Gney Marmarada youn olarak
grlr. zellikle Edremit, Ayvalk,
Burhaniye, Aydn, zmir evresinde
younlamtr.
Trakyada youn olmakla birlikte,
Anadolu, Ege ve Gneydou Anadoluda da
grlr. Soya ve msrdan ise Akdeniz
Blgesinde ya elde edilir.
stanbul, zmir, Samsun, Tokat, Malatya,
Adana ve Bitliste bulunmaktadr.
stanbul, Yozgat, Diyarbakr, Tekirda, zmir,
Ankara, Krehir, Gaziantep, Elaz gibi
merkezlerde rak, bira ve arap fabrikalar
bulunmaktadr.
3. Maden Sanayi (Metalurji Sanayi)

Fabrikalar
ehirler
Karabk, Ereli, skenderun, KrkkaDemir - elik
le, Sivas ve zmirde bulunmaktadr.
Alminyum
Seydiehirde bulunmaktadr.
Samsun ve Artvin (Murgul), Elaz
Bakr ileme
(Maden) da bulunmaktadr.
Kurun ve inko Elaz ve Kayseride bulunmaktadr.
Mentee Yresindeki krom madeni
Antalyada, Elaz ve evresindeki
Krom ileme
kromlar da Gulemandaki
fabrikalarda ilenmektedir.
4. Makine Sanayi
Fabrikalar
ehirler
Otomobil
KamyonOtobs
Traktr
Demiryolu
Tatlar
Tersaneler
(Gemi Yapm)
Uak
stanbul, zmir, zmit, Bursa, Adana.

stanbul, izmir, zmit, Aksaray.
stanbul, zmir, zmit, Konya, Adana,
Adapazar
Eskiehir, Ankara, Sivas, Adapazar.
stanbul (Pendik, Tuzla), Glck, zmir
Eskiehir, Ankara (Sava ua)
5. Kimya Sanayi
Fabrikalar
ehirler
Batman, zmit, Mersin, zmir ve KrkkalePetrokimya
de petrol rafinerileri bulunmaktadr.
stanbul, zmir, Ankara, Adapazar ve
la
Bursa evresinde younlamtr. 130
civarnda ila fabrikamz bulunmaktadr.
zmit, Adapazar ve Krehirde
Lstik
bulunmaktadr.
Mersin, Bandrma, Elaz, Ktahya, TekirGbre
da ve skenderunda bulunmaktadr. lkemizdeki gbre retimi yeterli deildir.
Marmara, Ege ve Akdeniz blgelerinin ky

kesimlerinde yaygndr.
zmir, Balkesir, Edirne, Erzurum, Elaz,
Kars, stanbul, Trabzon ve Bursa evresinde
yer alrlar.
46
6. Orman rnleri Sanayi

Aa malzemeden retilen tm malzemeler
orman rnleri endstrisine girer.
Aklama
Karadeniz Blgesinde hammadde fazla
bulunduundan burada gelimitir
Fabrikalar ehirler
Kereste
Dzce, Bartn, Ayanck, Rize, Ordu, Artvin,
fabrikalar Antalya ve Ispartada bulunur.
Adapazar, Ankara, negl, stanbul, zmir
Mobilya
ve Kayseride gelimitir. Trkiye mobilya
fabrikalat
rnlerini ihra edebilmektedir.
Mersin (Taucu), Mula (Dalaman), Afyon
Kt
(ay), Zonguldak (aycuma), Kastamonu
fabrikalar
(Takpr), Giresun (Aksu), zmit, Balkesir.
3. Deniz Yollar
En ucuz ve kaza riski en az olan ulam trdr. D
ticarette en fazla kullanlan ulam tr deniz yollardr.
Trkiye'de Balca Limanlar: stanbul, Trabzon, Samsun, Zonguldak, zmit, Bandrma, zmir, Antalya, Mersin
ve skenderun yurdumuzun nemli limanlardr.
TRKYE'NN SINIR KAPILARI
Snr lke
Bulgaristan
Yunanistan
7. imento, Cam, Seramik Sanayi

Bu sanayi koluna taa, topraa bal sanayi
Aklama
kolu da denilmektedir.
Fabrikalar ehirler
Hammaddesi kolay temin edilir. Her
blgede, inaat sanayinde kullanlr. Ayrca
ulam masraflar maliyeti artrr. Bu
nedenle imento fabrikalar Trkiyenin her
imento
blgesine dalmtr. stanbul, zmit,
fabrikalar Adana, zmir, Elaz, Mersin, Yozgat,
Denizli, Adyaman, Ordu gibi merkezler
bunlardan bazlardr.
Cam
stanbul, Mersin, Krklareli ve Sinopta cam
fabrikalar fabrikalar bulunmaktadr.
anakkale, Bilecik, Ktahya, stanbul ve
Seramik
zmirde bulunmaktadr. retimin bir ksm
fabrikalar
yurt dna ihra edilir.
Suriye
Irak
ran
Snr Kaplar
Dereky (Krklareli), Hamzabeyli,
Kapkule (Edirne)
Uzunkpr, psala, Pazarkule (Edirne)
Yaylada, Cilvegz (Hatay), Islahiye,
obanbey, Karkam (Gaziantep),
ncpnar (Kilis), Akakale, Ceylanpnar,
Mritpnar (anlurfa), enyurt, Girmeli
(Mardin), Cizre (rnak)
Habur (rnak)
Esendere (Hakkari), Kapky (Van),
Grbulak (Ar)
Nahvan
Dilucu (Idr)
(Azerbaycan)
Ermenistan Akyaka (Kars), Alican (Idr)
Grcistan
Trkgz (Ardahan), Sarp (Artvin)
TCARET
retilen mal ve hizmetlerin alnp satlmasna ticaret
denir. ve d ticaret olmak zere ikiye ayrlr.
TCARET
ULAIM
lke snrlar iinde, blge ve blmler arasnda yaplan ticarete i ticaret denir. Trkiyede ok canl bir ticaret vardr. Bunda etkili olan faktrler unlardr:
nsanlarn rettikleri eitli ham ve ilenmi maddelerin, haberlerin bir yerden baka bir yere nakledilmesine
ulam veya ulatrma denilmektedir.
Sanayi kurulularnn dengesiz dalm,

Blgeler arasnda yetien tarm rnlerinin farkl
olmas,
BALICA ULAIM YOLLARI
Nfusun dengesiz dalm,
1. Kara Yollar
Hayvansal maddelerin her yerde retilememesi,
Yerekillerinin engebeli olmas, dalarn dou-bat ynl uzanmas karayolu ulam maliyetini arttrmaktadr. En
riskli fakat en ok gelimi ulam trdr.
lkemizde baz il merkezleri, ticaret ehirleri zellii

kazanmlardr. Bunlar, stanbul, Bursa, zmit, zmir,
Denizli, Adana, Gaziantep, Diyarbakr, Ankara, Konya,
Kayseri, Samsun, Trabzon, Erzurum ve Malatya gibi
illerdir. Bu merkezlerde ticaretin gelimesinde, ulam
yollar zerinde bulunmalarnn byk etkisi olmutur.
Kuzey-gney ynl geitler;

Trabzon-Gnhane Zigana
Gmhane-Erzurum Kop
hracat (D satm): Bir lkenin baka lkelere yapt

satlardr.
Zonguldak-Ankara Ecevit
Antalya-Isparta ubuk
thalat (D alm): Bir lkenin baka lkelerden ald

mallara denir.
Mersin-karaman Sertavul
DI TCARET
Adana-Nide Glek
Bir lkenin baka lkelerle yapt alverie d ticaret

denir. D ticaretin para karlna, d ticaret hacmi
denir. Gelimi lkelerde d ticaret hacmi fazla, gelimemi lkelerde dktr. Yine, gelimi lkelerde ihracat, genelde ithalattan daha fazladr. Bu lkeler dardan
daha ok hammadde alp darya ilenmi sanayi
rnleri satarlar. Az gelimi lkeler ise dardan daha
ok ilenmi sanayi rnleri alp, darya tarm rnleri
veya hammaddeler satarlar.
Adana-Hatay Belen
2. Demir Yollar
Karayonula nem verildii iin demiryolu ulam
gelimemitir. 1200 km. kadar demiryolu hattmz vardr.
Bat Akdeniz, Dou Karadeniz ve Hakkari blmlerinde
demiryolu ulam yoktur.
47
Trkiyede D Ticaret
Turizme konu olan ekicilikler unlardr:

Baz hastalklar tedavi edici kaplca ve imecelerin bulunmas
Tabii manzarann gzel olmas
Spor sahalarnn ve denize girmeye uygun plajlarn bulunmas
Tarihi kalntlarn bulunmas
Kaliteli mallarn pazarland merkezler olmas
Kutsal ibadet yerlerinin varl
Trkiyede, Cumhuriyetin ilk yllarnda ok az olan d

ticaret hacmi, artan nfus ve canlanan ekonomiye bal
olarak art gstermitir.
1980'li yllara kadar Trkiyede; d ticaret hacmi dk,
ihracatta tarm ve maden rnleri, ithalatta ise daha ok
ilenmi sanayi rnleri nemliydi. 1980'li yllardan sonra, d ticaret hacmi artt. hracatta sanayi rnlerinin
pay % 90lara kt. thalatta ise fabrika kuracak aletlerin,
yatrm mallarnn ve hammaddelerin oran artmtr.
Trkiyede turizmi etkileyen faktrler:

Deniz turizmine ve k turizmine elverili iklim koullar
Doal ve tarihi zenginlikler
Turizm alt yapsnn (ulam, tantm, konaklama)
yetersizlii
Folklor zenginlii
Balca hra rnlerimiz;

Tarm rnleri (Pamuk, fndk, ttn, baklagiller, kuru ve ya meyveler)
Dokuma ve tekstil rnleri, ipekli dokuma ve
giyim eyalar
TRKYE'NN TURZM DEERLER
Hayvan ve hayvansal rnler (Deri, yumur-ta,

yn, tiftik) ve bitkisel yalar
Milli Parklarmz
Bulunduu l
Karatepe-Aslanta, Aladlar
Adana
Kzlda, Kovada Da
Isparta
Gllk D, Beydalar, Kprl Kanyon Antalya
Beyehir Gl
Konya
Saklkent
Mula
Munzur Vadisi
Tunceli
Sarkam
Kars
Ar Da
Ar
Spil Da
Manisa
Riyem anlarab
Aydn
Honaz Da
Denizli
Kaz Da
Balkesir
Nemrut Da
Adyaman
Greme
Nevehir
Sultan Sazl
Kayseri
Ilgaz Da
Kastamonu
Altndere Vadisi
Trabzon
Baz dayankl tketim mallar (Televizyon, buzdolab, vs.)

Mobilya, imento, cam ve seramik rnleri
Madenler (krom, bakr, cva, demir, bor, tuz)
Balca thal rnlerimiz;
Fabrika kurmaya yarayan aletler,
Ham petrol, doalgaz, fosfat,
la ve kimyasal maddeler,
Elektronik ve motorlu aralar, silah,
Optik aralar,
Tropikal rnler (muz, kahve, hurma, pirin)
Kat.
D ticaretimizde nemli lkeler:
Kaplcalar
ekirge-Armutlu-Oylat
Haymana-Kzlcahamam-Aya
Balova-Dikili
Pamukkale
Sandkl
Gnen-Gre-Derman
Salihli
ermik
Kangal
Sulusaray-Readiye
Emet-Tavanl-Simav
Ilgn
Almanya, talya, ABD, ngiltere, Fransa, Hollanda, Belika, Japonya, ran, Suudi Arabistan ve son yllarda Rusya
Federasyonu, Grcistan ve Orta Asya lkeleri (Kazakistan, Azerbaycan, Krgzistan, Tacikistan, Trkmenistan)
lkemizde son yllarda uygulanmak istenen dier bir
ticaret ekli de serbest ticarettir. Serbest ticarette lkeler
rettikleri eitli mallar, belli yerlerde kurulacak Pazarlarda gmrk vergisi demeden pazarlamaktadr. lkemizde serbest ticaret blgesi olarak u anda stanbul,
Mersin, zmir, skenderun, Antalya ve Trabzon illeri belirlenmitir.
TURZM
Bulunduu l
Bursa
Ankara
zmir
Denizli
Afyon
Balkesir
Manisa
Diyarbakr
Sivas
Tokat
Ktahya
Konya
Karstik ekiller
Bulunduu l
nsuyu Maaras
Burdur
Damlata Maaras, Karain Maaras,
Antalya
Dim maaras, Beldibi Maaras
Kadnini Maaras, kzini Maaras
Isparta
Narlkuyu Maaras, Cennet-Cehennem
Mersin
Obruklar
Pamukkale Travertenleri, Karlk
Denizli
Maaras
Ballca Maaras
Tokat
Tnaztepe, Byk Dden
Konya
nsanlarn gezmek, grmek, elenmek ve dinlenmek

amacyla yapt gezilere turizm denir. Bu geziyi yapan
kiilere de turist ad verilmektedir.
turizm: Vatandalarn kendi lkeleri iinde yaptklar
gezilere denir.
D turizm: Bir lkeden baka lkelere yaplan gezilere
denir.
Dnyann eitli lkelerindeki doal gzellikler ve tarihi
deerler insanlara ekici gelmektedir.
48
Tarihi Deerler
Tarih ncesi
Devirlere Ait
Kalntlar
lk aa Ait
Kalntlar
Yarmburgaz Maaras
Karain Maaras
Haclar Hy
Harran
Boazky, Alacahyk
Kltepe
Aslantepe
Efes, Bergama
Milet, Didim
Sard
Assos
Knidos (Data)
Midas
Greme, rgp
lkede ormanclk sektrnde kamu ve zel kesim

olarak ylda ortalama 29 milyon metrekp dolaynda
odun imalat yaplmaktadr. Bunun yaklak % 68'i yakacak odun olarak kullanlmaktadr. Yurtii arz ann
kapatlmas iin 1985 ylndan bu yana her yl nemli
miktarlarda odun ithalat yaplmaktadr.
Bulunduu l
stanbul
Antalya
Burdur
anlurfa
orum
Kayseri
Malatya
zmir
Aydn
Manisa
anakkale
Mula
Eskiehir
Nevehir
Ky Turizmi
eme, Foa, Dikili, Karaburun
Kuadas, Didim
Alanya, Side, Kemer
Fethiye-ldeniz, Marmaris, Bodrum,
Data
Bulunduu l
zmir
Aydn
Antalya
K Turizmi
Uluda
Kartalkaya-Krolu
Ilgaz
Erciyes
Palandken
Sarkam
Davraz
Hasanda
Akda
Kop Da
Ladik-Akda
Sapgr
Ergan Da
Bulunduu l
Bursa
Bolu
Kastamonu
Kayseri
Erzurum
Kars
Isparta
Aksaray
Antalya
Bayburt
Samsun
Bitlis
Erzincan
Ormanlarn baz zellikleri;

Ormanlarn toz emici zellii vardr.
Ormanlarn grlty azaltc zellii vardr.
Erozyonu ve sel oluumunu nler.
Ormanlar; bir s tamponu gibi grev yapar.
Sca ve souu dengeler. Yaz scakln 5-8.5 C
azaltrken, k scakln da 1.5-2.8 C artrr. Kuru
havalarda bile havann nemini sabit tutar.
Ormanlar; birok yabani hayvan ve kularn yan
sra, eitli yiyecekleri barndrmas nedeniyle
besin kaynaklar asndan nemli bir ortamdr.
Ormanlar biyolojik dengeyi korur. Yaprakl aalardan meydana gelen bir blgede 50 ku tr
yaayabilir.
Mula
Ormanlar; aasz bir alana gre 8 kat fazla humus

oluturur ve toprak canllarnn yaamasna olanak
salar.
Ormanlar; egsoz ve benzeri zehirli gazlar, kirli sular filtre ederek temizler.
Oksijen retir. lkenin akcieridirler.
Orman rnleri, asli orman rnleri ve tali orman rnleri olmak zere 2 kategori altnda toplanmaktadr.
Asl Orman rnleri: Tomruk, tel ve maden direi, sanayi ve katlk odun, lif-yonga odunu, yakacak odun gibi.
Tali Orman rnleri: Reine, ra, sla ya, defne,
imir kk odunu, kekik, adaay, am fst, her eit bitki
soan, mantarlar, kozalak gibi
ORMANLARIN KORUNMASI
ORMANCILIK
Orman yangnlar nlenmeli.

Orman iinde ulamn abuk salanabilmesi iin
yollar yaplmal.
Trkiye topraklarnn %26 oranndaki blm orman

rejimi altndadr. yi vasfl, verimli ormanlarn kaplad
alan yalnzca %13 gibi ok dk bir miktar oluturmaktadr. lkede kii bana den verimli orman alan ise
0.14 hektardr.
Eitilmi yangn sndrme ve haberleme ekipleri

bulundurmak.
Yangnlarn yaylmasn nlemek iin yer yer boluklar brakmak.
Trkiyede ormanlarn dalnda en fazla ya miktar

etkilidir. Yalarn fazla olduu ky blgeler orman bakmndan da zengindir. Dou Karadeniz kylar hari tahrip
edilen ormanlarn kendini yenilemesi yurdumuzun birok
yerinde zordur.
Kaak kesimler nlenmeli.

Orman iinde hayvan otlatmamak (kl keisi).
Yakacak olarak odun kullanm azaltlmal.
Ormanlarmzn Corafi Blgelere Gre Dal Oranlar

Blge
Karadeniz
Akdeniz
Ege
Marmara
Dou Anadolu
Anadolu
G. Dou Anadolu
Orman kylerine yeni i ve geim kaynaklar oluturulmaldr.
Orman Oran
% 25
% 24
% 17
% 13
% 11
%7
%3
IDFHERRN
.SVV'|NPDQ$ULYL
.SVV.D\QDN$ULYL
49

(KPSS - 2006)
Trkiyenin ky blgelerinin tarmsal zellikleriyle ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) Dsatmda nemli pay olan tarmsal rnlerin bir blm ky blgelerde retilmektedir.
B) Tarmsal sulamaya, Akdeniz Blgesinde Ege Blgesinden daha fazla ihtiya duyulmaktadr.
C) Tarmsal etkinliklerin yl boyunca en uzun sre yapld yerler Akdeniz Blgesinin ky kesimleridir.
D) Ky blgelerin tmnde, kuzey yamalardaki tarm alanlarnn oran gney yamalara gre daha azdr.
E) Blge yzlmlerine gre ekili dikili alanlar orannn en fazla olduu blge Marmara Blgesidir.
Yant: D
(KPSS - 2008)
Trkiyenin doal koullar dnldnde, ulam sektryle ilgili aada verilen karlatrmalardan hangisi
yanltr?
A) Dou Anadolu Blgesinde k aylarnda kar yznden kapanan kara yolu says, Gneydou Anadolu
Blgesinden fazladr.
B) Karadeniz Blgesinde havaalan yapm iin uygun alanlar, Ege Blgesinden fazladr.
C) Akdeniz Blgesinde kara yollarnda tnel ve kpr yapma zorunluluu, Gneydou Anadolu Blgesinden
fazladr.
D) Marmara Blgesindeki doal limanlarn says, Karadeniz Blgesinden fazladr.
E) Akdeniz Blgesinde demir yollarnn kilometre bana yapm maliyeti, Anadolu Blgesinden fazladr.
Yant: B
(KPSS - 2008)
Trkiyede koyun, ksa boylu otluk alanlarn bulunduu dzlklerde yaygn olarak yetitirilir.
Buna gre, yukardaki haritada numaralarla gsterilen yerlerin hangisi koyun yetitirilmesi iin daha az elverilidir?
A) I B) II
C) III
D) IV
E) V
Yant: C
(KPSS - 2008)
Aadaki grafikte, Trkiyede 1999 ve 2003 yllarnda retilen elektriin enerji kaynaklarna gre dal
gsterilmitir.
Yalnzca grafikteki bilgilerden yararlanarak aadaki yorumlardan hangisine ulalamaz?

A) 1999 ylnda doal gaz, su gc ve linyitten elde edilen enerji miktarlar birbirine yakndr.
B) En byk art miktar doal gazla retilen enerjide olmutur.
C) Su gcnden elde edilen enerji miktarndaki art, ta kmrnden elde edilenden fazladr.
D) 2003 ylnda, yalnzca linyitten elde edilen enerji retiminde azalma olmutur.
E) 2003 ylnda, ta kmr ve akaryakt kullanlarak elde edilen enerji miktar birbirine yakndr.
Yant: C
50
(KPSS - 2009)
Trkiyenin bykba hayvanclyla ilgili olarak aadaki bilgilerden hangisi dorudur?
A) Et ve st verimleri yksek olan rklar ounluktadr.
B) Bykba hayvanclk iin uygun otlaklar giderek artmaktadr.
C) Kkba hayvancla gre daha yaygn bir etkinliktir.
D) Besicilik ve ahr hayvancl, kentlerin yakn evresinde gelimitir.
E) D satmda canl bykba hayvanlarn pay fazladr.
Yant: D
(KPSS - 2009)
Aada drt tarm rnnn,blgelere gre Trkiye retimindeki paylar verilmitir.
Blgeler
Oran (%)
Akdeniz
100
Gneydou Anadolu
93
Marmara
77
Dou Anadolu
64
Bu bilgilere gre tabloda, aadaki rnlerden hangisine yer verilmemitir?
A) Ttn
B) Krmz mercimek
C) Muz
D) Ayiei
E) Kays
Yant: A
(KPSS - 2009)
Trkiyede aadakilerden hangisinin ormana verdii zararn dierlerinden daha az olduu sylenebilir?
A) Tarm alan ama
B) Kei otlatma
C) Yangnlar
D) Heyelan
E) Kaak kesim
Yant: D
(KPSS - 2009)
I. Afyonkarahisar Et ve st rnleri
II. Krkkale Petrokimya
III. Zonguldak Orman rnleri
IV. stanbul Pamuklu dokuma
Yukardaki illerden hangileri, birlikte verilen endstri kolu iin gerekli ham madde bakmndan zengindir?
A) I ve II
B) I ve III
C) II ve III
D) II ve IV
E) III ve IV
Yant: B
(KPSS - 2009)
Trkiyenin ekonomik etkinliklerine ait aadaki bilgilerden hangisi dorudur?
A) Elektrik enerjisinin byk bir ksm yenilenebilir enerji kaynaklarndan elde edilir.
B) Krsal kesimde en yaygn hayvanclk etkinlii arclk ve balklktr.
C) Tarm sektrnn mill gelirdeki pay dier sektrlerden fazladr.
D) D ticarette ilk srada yer alan lke Amerika Birleik Devletleridir.
E) Gda endstrisinde ham maddenin byk bir ksm lke iinden karlanmaktadr.
Yant: E
(KPSS - 2010)
Trkiyede bir yla ait buday ve arpa retim miktarlar ile ekim alanlarnn illere gre dalm gsteren bir grafikten yararlanlarak aadakilerden hangisine ulalamaz?
A) Budaydan en yksek verimin hangi ilden alndna
B) Trkiyenin yllk toplam arpa retimine
C) Buday retimi iin hangi illerin daha uygun iklim koullarna sahip olduuna
D) Buday ve arpann hangisinden daha yksek verim alndna
E) Arpa retim miktarnn en fazla olduu ile
Yant: C
51
(KPSS - 2010)
Bir yerde endstrinin geliebilmesi, ham maddenin varl, enerji kaynaklarna yaknlk, i gc temininin kolayl,
ulamn kolayl, retim aralar ve ham maddenin getirilmesinin kolayl gibi etmenlere baldr.
Buna gre, aadakilerin hangisinde verilen yerdeki endstri kolu dierlerinden farkl bir etmene bal olarak
gelimitir?
A) Adana ve evresinde dokuma endstrisi
B) Edremit-Ayvalk ve evresinde sv ya endstrisi
C) anakkalede konserve balk endstrisi
D) Seydiehirde alminyum endstrisi
E) Bursa ve evresinde otomotiv endstrisi
Yant: E
(KPSS - 2011)
Ege Blgesinin elektrik retimi gz nne alndnda;
I. Akarsu,
II. Linyit,
III. Rzgar
IV. Jeotermal
enerji kaynaklarndan hangilerinin pay daha fazladr?
A) I ve II
B) I ve III
C) II ve III
D) II ve IV
E) III ve IV
Yant: A
(KPSS - 2011)
Trkiyede, 1990 ylnda tarmsal rnlerin d satmndan yaklak 2,4 milyar Amerikan dolar gelir elde edilmi ve bu
deer toplam d satmn % 18,1ini oluturmutur. 2007 ylnda ise yaklak 11,4 milyar Amerikan dolarlk tarmsal rn
d satmnn, toplam d satmdaki pay % 10,7 olmutur.
Buna gre, 1990-2007 yllar arasnda Trkiye ekonomisiyle ilgili aadakilerden hangisi sylenebilir?
A) D satmda madenlerin ve endstri rnlerinin pay artmtr.
B) Trkiyenin tarmsal rnlerine olan talep azalmtr.
C) D ticaret a azalmtr.
D) Tarmda modern tekniklerin uygulanmas yaygnlamtr.
E) Ulusal gelir ykselmitir.
Yant: A
(KPSS - 2011)
Trkiyede tarmda makineleme ne kadar yaygnlarsa yaygnlasn yine de baz rnlerin yetitirilmesinde insan
emeine duyulan youn gereksinim devam edecektir.
Bu yargnn doruluunu kantlamak iin ncelikle;
I. eltik,
II. Buday,
III. ay,
IV. Msr,
rnlerinden hangilerinin yetitirilme koullar rnek gsterilebilir?
A) I ve II
B) I ve III
C) I ve IV
D) II ve III
E) III ve IV
Yant: A
52
6. Blm. TRKYENN CORAF BLGELER

TRKYE'NN CORAF BLGELER
Trkiyenin blgelerini incelerken ncelikle baz
Trkiye'miz ok geni bir lkedir. Yurdumuzun
kavramlarn bilinmesi gerekir. Bunlar corafi blge,
doal yaps, iklim zellikleri her yerde ayn deildir.
corafi blm ve yredir.
Baz yerler dalk, baz yerler dzlktr. Baz

yerler deniz kenar, baz yerler denizden uzaktr.
Corafi Blge: Tad belirli corafi zellikleri
Baz yerler ok yal, baz yerler kuraktr. te
ile evresinden ayrlan, kendi iinde benzerlik gs-
yurdumuz yeryz ekilleri, iklim zellikleri ve yeti-
teren en geni corafi birimdir. Corafi blgelerin
en rnlere gre "Yedi Corafya Blgesi"ne ayrl-
snrlar belirlenirken doal koullar, sosyal ve
mtr.
ekonomik zellikler temel alnr.

lkemiz 1941 ylnda toplanan Birinci Corafya
Corafi Blm: Bir corafi blge iinde doal
Kongresinde 7 corafi blgeye ve 21 blme ayrl-
koullar, sosyal ve ekonomik zellikler bakmndan
mtr.
farkllk gsteren kk birimlerdir.

Yre: Blm ierisinde farkl zelliklere sahip,
blmden daha kk birimlerdir. Idr Yresi,
Gller Yresi, Mentee Yresi gibi.
53
KARADENZ BLGES
Ky blgesinde Kzlrmak ve Yeilrmak deltalarnn meydana getirdii geni ovalar ve bunlarn

hemen gerisinde 3500 m'yi aan ykseklie sahip
Rize Dalar bulunur. Bu dalarn en yksek noktas Kakar Tepesi 3932 m yksekliktedir. Bu dalar Kop ve Zigana geitleriyle alr. Dou Karadeniz blmnn dier iki da Akda ve Mescit Dadr. Orta Karadeniz blmndeyse Giresun Dalarnn batsnda yer alan Canik Dalar bulunur.
En byk blgelerimizden biri olan Karadeniz
Kre ve Krolu Dalarnn yer ald bat bl-
Blgesi, lkenin yaklak altda birini tekil eder.
mnde iyice alalan sradalar Kzlrmak Vadisin-
Douda Ermenistan ve Grcistan snr, batda
den sonra tekrar ykselir ve Ilgaz Danda bu
Adapazar Ovas ve Bilecik dolaylar, kuzeyde
ykseklik yaklak 2550 m'yi bulur.
Karadeniz ve gneyde oruh ve Kelkit vadilerini
Ancak yer ekilleri, iklim, tarm, yerleme ve eko-
gney-den eviren dalarla evrilidir.
nomik etkinliklere bal olarak 3 blme ayrlmtr.
Bat, Orta ve Dou Karadeniz alt blmlerinden
Bunlar Bat, Orta ve Dou Karadenizdir. Blge ad-
meydana gelir. Bu blgede dalar, douya doru
n komu olduu Karadenizden almtr. Blgenin
gittike ykselir ve kyya paralel birka sra halin-
tm doal, ekonomik ve beeri zellikler bakmn-
de uzanr.
dan benzer zellikler gsterir.
YER EKLLER, KLM VE BTK RTS

Bat Karadenizde birbirine paralel sra halinde uzanan dalar, Orta Karadenizde kydan
uzaklap, tek sra halinde uzanken, ortalama ykselti azalr. Dou Karadenizde ise dalar
Dalar
iki sra halinde uzanr. Blgenin en yksek dalar bu blmdedir. Da sralar arasnda bat-dou ynl uzanan knt ovalar ile oruh-Kelkit, Gkrmak ve Devres vadileri yer alr.
YEREKLLER
Balca dalar; Kakar Da, donuk Da, Bulut Da, Mescit Da, Karagl Da,
akrgl Da, Kllar Da, Kop Dadr.
Blgenin en geni ky ovalar aramba ve Bafra delta ovalardr. kesimlerde Suluova,
Ovalar
Taova, Turhal, Merzifon, Tosya, Boyabat gibi knt ovalar yer alr. Bu knt
ovalar Trkiyenin en aktif deprem blgeleridir.
Yenice, Bartn, Kzlrmak, Yeilrmak ve oruh, Sakary blgenin nemli akarsulardr.
Akarsular
Yatak eimleri fazla, rejimleri dzensiz akarsulardr. Kar erimelerine bal olarak ilkbahar
aylarnda akm yksektir.
Blgede buzul glleri ve heyelan set glleri fazladr. zellikle Dou Karadeniz Dalarnda
Gller
buzul etkisiyle olumu buzul glleri yaygndr. Sera (Uzungl), Tortum, Borabay, Abant
ve Yedigller balca heyelan set glleridir. Dier nemli glleri; Balk Lagn, Semenlik
Lagn ve Melen Gldr. Ayrca blgede ok sayda baraj gl bulunmaktadr.
Blgenin ky eridinde her mevsim yal, yazlar serin, klar lk geen Karadeniz iklimi
KLM
etkilidir. Bu iklimin etkileri Orta Karadenizde yer ekillerine bal olarak i kesimlere kadar
ular. Bat ve Dou Karadenizin i kesimlerinde iklim karasallar, ya miktar azalr.
DOAL BTK
RTS
klim koullarnn orman yetimesine uygun olduu Karadeniz Blgesinde zellikle denize
dnk da yamalarnda sk orman grlr. Ormanlar deniz seviyesinden balar ve 2200
metrelere kadar ular.
54
BEER CORAFYA ZELLKLER

Blge, nfus says bakmndan 3. srada yer alr. Nfusun byk blm Dou KaraNFUS VE
YERLEME
deniz kylar, Orta Karadenizdeki ovalar ve Bat Karadenizde Zonguldak Yresinde

toplanmtr. Blgede iklimin nemli olmas ve tarmsal koullar, krsal nfusun
fazlalna yol amtr. Arazinin engebeli olmas, su kaynaklarnn bolluu dank
yerlemeyi yaygnlatrmtr. Konut tipi olarak ahap evler yaygndr.
lke
Karadeniz Blgesi ekonomik gelimilik asndan 5. srada yer alr. ay, fndk, ke-
Ekonomisine
nevir, pirin, msr, ttn, deniz rnleri, takmr, bakr retimi ile ekonomiye katk
Katks
salar.
Blge ikliminin nemli olmas, kyda yaz mevsiminin yal gemesi, buday, arpa gibi
tahl tarmn engellemitir. Bol neme gereksinim duyan tarm rnlerini yaygnlatr-
Tarm
mtr. Tarm arazileri paral ve dar olup, genellikle eimli arazilerdir. Bu durum tarmda makine kullanmn engellemitir. Dou Karadeniz kylarnda bahe tarm yaygndr. Balca tarm rnleri; Msr, fndk, ttn, ay, pirin, ekerpancar, keten-
EKONOMK ZELLKLER
kenevir, elma, erik, zm ve kestanedir.

Gr otlaklar ve nemli iklimi bykba hayvancl yaygnlatrmtr. Bat ve Orta KaraHayvanclk
deniz i kesimlerinde tiftik keisi yetitirilir. Balklk nemli geim kaynadr. Bolu
Yresinde arclk ve kmes hayvancl yaygndr.
Ormanlarn geni yer kaplamas, ormancl nemli bir geim kaynana dntr-
Ormanclk
mtr. Bat ve Dou Karadenizde kereste, tomruk, parke ve kat fabrikalar bulunur.
Madenler: Dou Karadenizde Artvin ve Murgul (Gkta), Bat Karadenizde, Kastamonu-Krede bakr kartlr. Blgede karlan bakr, Samsun Bakr Fabrikasnda ilenir.
Enerji Kaynaklar: Zonguldak havzasnda takmr kartlr. Trkiye retiminin
Maden ve
tamamn buras karlar. Demir-elik endstrisinde enerji kayna olarak kullanlr.
Enerji
Takmr tozundan atalaz termik santralinde elektrik retilir. Bolu, orum,
Kaynaklar
Amasya ve Havzada linyit yataklar iletilmektedir.

Enerji retim Tesisleri: Kzlrmak zerinde Altnkaya, Yeilrmak zerinde Almus,
Hasan ve Suat Uurlu hidroelektrik santralleri kuruludur. Hopada petrolle alan
termik santral yer alr.
Endstri Bat Karadeniz Blmnde gelimitir. Zonguldak Havzas Trkiyenin ar
sanayi blgesidir. Balca endstri tesisleri unlardr:
Endstri
eker: Kastamonu, Turhal (Tokat), Suluova (Amasya), orum, aramba (Samsun),

ay: Rize ve evresi, Demir-elik: Ereli (Zonguldak) ve Karabk, Kat: aycuma
(Zonguldak), Takpr (Zonguldak), Aksu (Giresun), Kereste: Bolu, Dzce, Bartn,
Ayanck,
Yer ekilleri nedeniyle Orta Karadeniz Blm dnda blgede ulam zordur. Samsun
Turizm
ve Zonguldak dnda demiryolu ile ard blgesine bal olan liman yoktur. Samsun ve
Trabzon blgenin gelimi liman kentleridir. Trabzon Liman, Zigana ve Kop geitleri ile
blge iine ve oradan da komu lkelere balanmtr.
Blgede gerek tarihi kalntlar gerekse doal gzellikler turizm iin nemli potansiyel
oluturmaktadr. Blge iklimi deniz turizminin gelimesini engellemitir. Bat Karade-
ULAIM
nizde Amasya ve Sinopta deniz turizmi gelimeye balamtr. zellikle Kakar

Dalarndaki buzul glleri, deiik bitki trleri blgenin deniz turizmindeki an
kapatacak derecede ilgi grmektedir.
Bolu Aladalar ve Abant evresi k sporlarnn yapld nemli merkezlerdir.
55
MARMARA BLGES
Trkiye'nin kuzeybatsnda yer alr. Trkiyenin nfus younluu en fazla olan blgesidir.
Blge ekonomik olarak, en gelimi blge
zelliini tar.
Marmara blgesi Trakya topraklaryla Anadolu topraklarnn kuzeybat ksmn ihtiva
eder. Blgenin dousunda yksek Anadolu
Yaylas ve gneyinde de Kazda ve evresi
bulunur.
lkenin en kk blgesi olup, toplam yzlmn % 8'ine sahiptir. Marmara blgesi
Istranca (Yldz) Dalar, Ergene, Gney Marmara ve atalca-Kocaeli olmak zere drt alt
blmden meydana gelir. Blgenin balca
dalarndan Samanl, Biga Dalar, Mudanya Tepeleri, Uluda ve Kazda Anadolu topraklar ze-
sektir. Bu kesimdeki Mayadann ykseklii yak-
rindedir.
lak 1030 m'yi bulur. En nemli havza ve ovalar

ise; Ergene Havzas, Adapazar, Pamukova ve
Yldz, Koru, Mayada ve Tekirda'n bulunduu
negl ovalardr.
Trakya topraklarnn ortas ukur ve kenarlar yk-

Yer ekilleri bakmndan sade grnml olan blge, blgeler arasnda ortalama ykseklii
YEREKLLER
Dalar
en az olandr. Samanl, Yldz, Koru, Ganos ve Biga Dalar blgedeki balca da sralardr. En yksek da ktlesi Uludadr. Blgenin nemli dalar; Domani Da, Kaz Da, Mahya Da, Ganos Da, Kesetepe Da, Iklar Da, ene Da, Aydos Dadr.
Ovalar
Ergene, Adapazar, Yeniehir, Karacabey, negl ve Balkesir ovalar blgenin nemli
ve
ovalardr. Blgede anm tepelikler, dalgal araziler, geni yer tutar. atalca, Kocaeli,
Platolar
Biga ve Gelibolu platolar yer alr.
Akarsular
Gller
Meri, Sakarya ve Susurluk blgenin en nemli akarsulardr.

Bunlardan baka blgede Nilfer, Kirmasti, Biga ve Gnen aylar da vardr.
Blgenin balca glleri; znik, Manyas, Ulubat, Sapanca, Terkos, Kkekmece ve
Bykekmece glleridir.
Blge, Akdeniz iklimi, Karadeniz iklimi ve karasal iklim arasnda gei alandr. Ergene
Blm dnda, blgede bozulmu Akdeniz iklimi grlr. Karadeniz ikliminin ve enlemin
etkisine bal olarak yaz kurakl Akdeniz Blgesine gre daha azdr. Kn kar ya
KLM
olaandr. Ergene Blmnde ise karasal iklim zellikleri grlr. Blgenin k mevsiminde
en souk blm burasdr.
Marmara Blgesinde eitli iklim tiplerinin grlmesi, bitki rtsnn ve tarm rnlerinin eitlenmesine yol amtr.
Marmara kylarnda 250-300 m ykseltiye kadar maki grlr. Karadeniz kylar ile
DOAL BTK
Uludada ormanlar yer alr. Yldz Dalar Blm ise ormanlarn en geni alan kaplad
RTS
yerdir. Orman bakmndan 4. srada yer alan blgede i kesimlere doru gidildike antropojen bozkrlar grlr.
56
NFUS VE
YERLEME
lke
Ekonomisine Katks
EKONOMK ZELLKLER
Tarm
Hayvanclk
Ormanclk
Maden ve
Enerji
Kaynaklar
Endstri
Turizm
ULAIM
Marmara en kalabalk blgedir ve nfus younluu bakmndan ilk srada yer alr.
Nfuslanmas, ok g almasnn bir sonucudur. Buna bal olarak kentleme oran en
yksek olan blgedir. atalca-Kocaeli Blm ile Bursa Yresi youn nfuslanmtr.
Yldz Dalar Blm, Biga ve Gelibolu Yarmadas blgenin en tenha yerleridir.
Marmara Blgesi endstri ve ticaret sektrnn younlat Trkiyenin en gelimi
blgesidir. Ayiei, sebze, zeytin, buday, deniz rnleri, ipek bcekilii, endstri
rnleri, turizm, balca gelir kaynaklarn oluturur.
Blgenin fazla engebeli olmamas nedeniyle, yzlmne gre ekli-dikili arazinin en
geni alan kaplad blgedir. Tarmsal rn eitliliinin en fazla olduu blge
olmasnda ykselti azl ve eitli iklimlerin gei alannda bulunmas etkili olmutur.
Modern tarm yntemleri kullanldndan, elde edilen verim yksektir. Ancak tketici
nfus fazlal nedeniyle tarm rnleri blge gereksinimini karlayamaz.
Buday, ayiei, ekerpancar, msr, pirin, erbetiotu, dut, zeytin, eftali, kiraz, ilek, kestane, zm, domates, patates, sarmsak, soan, patlcan, kabak ve
biber blgenin nemli tarmsal rnleridir.
Makineli tarm nedeniyle otlak alanlar daraldndan besi hayvancl ve mandraclk
gelimitir. Byk kentler evresinde kmes hayvancl yaygndr. Bursa Yresinde
ipek bcei ve merinos koyunu yetitirilir. Boazlar ve Marmarada balklk yaplr.
Yldz Dalarnn kuzeye bakan yamalarnda, Samanl Dalar zerinde ve Uluda
evresinde verimli ormanlar bulunur. zellikle Karadeniz kylarndaki mee ormanlarndan yakacak odun retiminde yararlanlr.
Yldz Dalar Blmndeki ormanlardan odun kmr ve kereste retimi yaplr. Gney
Marmara Blmndeki ormanlar ise retime en elverili ormanlar arasndadr.
Madenler: Maden ve enerji retiminde Trkiye ekonomisine katks azdr. En nemli
yeralt zenginlii Susurluk, Bigadi ve Mustafa Kemal Paa Havzasnda karlan bor
mineralleridir.
Enerji Kaynaklar: Trakya (Saray, Harmanl), an ve Bilecikte linyit yataklar bulunmaktadr. Trakya Hamitabat ve Marmara Erelisinde doal gaz karlr.
Enerji retim Tesisleri: Enerji retiminin en az, tketiminin ise en ok olduu blgedir.
Hamitabattaki doalgaz evrim tirbn ile Orhanelide linyitle alan termik santral
balca retim tesisleridir.
Balca endstri tesisleri unlardr: eker: Alpulu, Susurluk, Adapazar, Konserve:
Bursa, anakkale, Bitkisel Ya: Trakyada younlar, ki-Sigara: Tekirda, stanbul,
la: stanbul, Dokuma: Bursa, stanbul, Seramik: stanbul, anakkale, Bilecik,
Elektrikli Ev Eyalar: stanbul, zmit, Kt: zmit, Balkesir, Cam: Krklareli, stanbul,
Petrol Rafinerisi: zmit (pra), Petro-kimya: zmit, Otomotiv: Bursa, stanbul, zmit,
Adapazar, Traktr-Vagon: Adapazar, Gemi Yapm: stanbul, Glck.
Marmara Blgesi doal gzelliklerinin yan sra tarihi ve kltrel zenginliiyle de turizmde nemli bir paya sahiptir. Trkiye turizm gelirinin % 50sini bu blge salamaktadr. stanbul ve Bursa blgenin iki nemli turizm merkezidir. Ayrca Edirne, znik,
anakkale ve Gelibolu tarihi turizmin gelitii yerlerdir. zellikle Bursa ve Gnen
evresinde kaplca turizmi gelimitir. Gney Marmara Blmndeki Ku Cenneti ve
Uluda milli parklar da blge turizmine nemli katkda bulunmaktadr.
Asya ve Avrupa ktalarn birbirine balayan en ksa kara ve demiryollar bu blgeden
geer. Yer ekillerinin sade olmas ve ykseltinin azl ulam kolaylatrmtr.
Yldz Dalar Blm ile Biga Yresinde arazinin engebeli olmas nedeniyle ulam
gelimemitir.stanbul, kara, hava, deniz ve demiryolu ulamnn kesitii noktada yer
alr. Bursa ve Edirne de nemli yollarn getii dier merkezlerdir. Bandrma, Kocaeli
(zmit) ve Tekirda ise dier nemli liman kentleridir.
57
EGE BLGES
Trkiye'nin batsnda yer alan Ege Blgesi,
kuzeyde Edremit Krfezi kylarndan gneyde Kyceiz'e kadar uzanr. Bu blgemizin
Ege Denizi kylar ok girintili kntldr.
lkenin yaklak olarak onda bir yzlmne sahiptir.
Ege Blgesi, Asl Ege ve Bat Anadolu alt
blmlerinden meydana gelir. Bu blgenin
genellikle denize doru dik inen dalar arasnda, dou-bat dorultusunda oluk eklinde
ovalar bulunur. Asl Ege blmnde yer alan
bu geni knt ovalarnn etrafn doubat
dorultusunda uzanan orta ykseklikteki Kazda, Kozak, Bozdalar ve Aydn Dalar eortalama
Ege Blgesi, yer ekilleri, iklim ve bunun etkisine
ykseklii 1000 m dolayndadr. Bu yaylalarn
bal olarak beeri ve ekonomik ynden farkl olan
zerlerinde Murad Da, Erigz Da ve Emir
iki blme ayrlmtr. Bunlar; 1. Ege Blm ve 2.
Da gibi 2000 m'yi aan engebeler bulunur.
Bat Anadolu Blmdr.
virir.
Bat
Anadolu
blmnn
YEREKLLER
Dalar
Ovalar
ve
Platolar
Blgenin batsnda, Ege Denizine dik uzanan, dou-bat ynl dalar ile bu dalar arasndaki knt ovalar yer alr.
Kuzeyden gneye doru sralanan Kaz Da, Mardan Da, Yunt Da, Bozdalar ve Aydn
Dalar krlma sonucu oluan horstlardr. Manisann Kula ilesi yaknlarnda gen volkan
konileri yer alr. Blgede yer alan dier nemlir dalar; Honaz Da, Akda, Murad Da,
Baba Da, Sandras Da, aphane Da, Erigz Da, Simav Da
Doubat ynl uzanan da sralar arasnda yer alan Edremit, Bakray, Gediz, Kk
Menderes ve Byk Menderes ovalar krlma sonucu oluan grabenlerdir. Ege Blmnde
ykseklii 250 metreden daha az olan knt ovalar yer alr ve i kesimlere doru uzanr.
Blgenin en gneyindeki Mentee Yresinde ise karstik ovalar yaygndr.
Blgedeki platolar Ege grabenlerinin dousunda, Bat Anadolu Blmndeki yksek
dzlklerdir. Ky Ege ovalarnn bittii yerde, plato grnmndeki Bat Anadolu eii
balar.
Akarsular
Blgenin akarsular Bakray, Gediz, Kk Menderes ve Byk Menderestir. Hepsi Ege

Denizine dklr. Akarsularn yatak eimi az olduu iin hidroelektrik potansiyelleri de azdr.
Gller
Gl bakmndan fakir olan Ege Blgesinde Bafa (amii) ve Marmara glleri yer alr. Bu
gller alvyal set glleridir. Sular tatldr.
KLM
Ky kesimindeki Asl Ege Blmnde Akdeniz iklimi zellikleri grlr. Ky kesiminde klar
olduka lmandr. Yaz mevsimi ky ovalarnda olduka scak ve kurak geer.
Bat Anadolu Blmnde ise Akdeniz ikliminden karasal iklime gei zellii grlr.
Scaklk farklar artar. Bat Anadoluda k mevsimi ky kesime gre daha souktur. Yaz
mevsimi ise ky kesime gre daha scaktr. Bat Anadoluda ky kesimine gre azalan
yalar, ilkbahar mevsimine doru kayar. Yaz kurakl ky kesimden daha azdr.
DOAL
BTK
RTS
Ege Blmnde 500-600 metrelere kadar makiler, daha ykseklerde ine yaprakl
aalardan oluan ormanlar yer alr. Bat Anadolu Blmnde allk ve ormanlarla,
Anadoluya doru bozkrlar grlr.
58
NFUS VE
YERLEME
lke
Ekonomisine Katks
Tarm
EKONOMK ZELLKLER
Hayvanclk
Ormanclk
Maden ve
Enerji
Kaynaklar
Endstri
Turizm
ULAIM
Nfus says bakmndan 4., nfus younluu bakmndan 2. sradadr. Nfusun dal
dzenli deildir. Ky kesimindeki ovalar sk nfuslu, i kesimler ise olduka tenhadr. Ege
Blmnde kentleme oran yksek, gler nedeniyle nfus art fazladr. Ayrca bu
blmde yer alan turizm merkezlerinde yaz mevsiminde nfus artar.
Ege Blgesi sosyo-ekonomik gelimilik asndan Marmara Blgesinden sonra 2.
srada yer alr. ncir, pamuk, ttn, zm, zeytin, haha, linyit, endstri rnleri, turizm
balca ekonomik kaynaklardr.
Ky kesimindeki Ege Blmnde verimli tarm topraklarnn bulunmas ve Akdeniz
ikliminin etkisi nedeniyle, ekonomik deeri yksek olan ihra rnleri yetitirilir.
Bu blmde tarmda makine kullanm yaygndr. Tarmsal nfus younluu fazla olan bu
blmde seraclk gelimitir. Bat Anadolu Blmnde iklimin karasallamas ve
sulamann yaygn olmamas, tarmsal rn eitliliini azaltr.
Ttn, zeytin, zm, incir, pamuk, turungiller, pirin, meyve ve sebze, haha,
tahllar, ekerpancar, ayiei ve baklagiller en nemli tarm rnleridir.
Blgede hayvan otlatmaya elverili alanlar pek fazla deildir. Otlaklar daha ok Bat
Anadoluda grlr. Blgenin ky kesiminde besi hayvancl, Bat Anadolu Blmnde dal ve sakz rk, Bat Anadolu platolarnda karaman rk koyun yetitirilir.
zellikle maki alanlarnda kl keisi yetitiricilii nem tar.
Mentee Yresinde arclk gelimitir. Kmes hayvancl son yllarda gelime
gstermitir. Ayrca doal balkln yan sra kltr balkl da yaplr.
Trkiye ormanlarnn %19u Ege Blgesinde yer alr. Ormanlar Asl Ege Blmnde
younlar. Mentee Yresi, Aydn Dalar, Bozdalar ve Kaz Da orman bakmndan
en zengin alanlardr. Mentee Yresinde sla ya retimi yaplr. Gnlk aac ve
meyan kk de blgedeki dier nemli orman rnleridir.
Madenler: Krom retiminde ikinci sray alan blgede, Kyceiz, Marmaris, Emette
krom karlr. Mentee Yresinde zmpara ta, Afyonda mermer, Eymir, Ayazmand ve
Torbalda demir, Ktahya-Emette bor minerali kartlr. Ayrca zmir amalt tuzlasnda tuz retilir.
Enerji Kaynaklar: Linyit retiminin %90 Ege Blgesinden salanr. karld yerler;
Mula-Yataan, Manisa-Soma, Ktahyada Tavanl, Tunbilek, Seyitmer ve Deirmisazdr. Linyitin nemli bir blm termik santrallerde yaklarak elektrik enerjisi retilir.
Enerji retim Tesisleri: Termik santrallerin en ok olduu blgedir. Bu santraller;
Manisa-Soma, Mula-Yataan ve Gkova ile Ktahya-Seyitmer ve Tunbilekte kuruludur. Termik enerjinin yan sra hidroelektrik enerjisi retimi de yaplr. Demirkpr
(Gediz), Kemer ve Ad-gzel (Byk Menderes) barajlar bu blgededir.
Denizli-Saraykyde jeotermal santral kuruludur.
Balca endstri tesisleri unlardr; Besin, Sv Ya: zmir, Ayvalk, Edremit, eker:
Uak, Afyon, Ktahya, Sigara ve ki: zmir, Petrol Artma ve Petro Kimya: zmir-Aliaa, Seramik, ini, Porselen: Ktahya, Uak, zmir, Pamuklu Dokuma: zmir, Aydn,
Nazilli, Ske, Bergama, Denizli ve Uak, Otomotiv: zmir, Tarm Makineleri: Manisa,
Aydn, Kat: Afyon (ay), AzotGbre: Ktahya
Ege Blgesinde zellikle ky kesimler tarihi ve doal gzellikleriyle turizmin ok gelitii
yerlerdir. Bodrum, Marmaris, Kuadas, eme, Didim, Foa deniz turizminin gelitii
merkezlerdir. Denizli-Pamukkaledeki travertenler, kaplcalar, Seluk-Efeste Meryem
Ana Kilisesi ve antik kent, Bergama, Sard, Didim, Milet, Afrodisyas anitk kentleri, Afyon
ve Ktahya kaplcalar blgenin dier turizm zenginlikleridir.
Dou-bat ynl uzanan dalar ve arasndaki ovalar, ky kesimle i kesimi birbirine
balayan yollarn yapmn kolaylatrmtr. zmir liman ard blgesine kara ve demiryollaryla balanmtr. Trkiyenin en nemli ihra limandr.
59
AKDENZ BLGES
Akdeniz Blgesi, Akdeniz kylarn
ve bu kylarn gerisinde birdenbire
ykselen Bat ve Orta Toros Dalar ile
Amanos Dalarn iine alr.
Batsnda Ege Blgesi, kuzeyinde
Anadolu dzlkleri ve dousunda Gneydou Anadolu yaylalar ile Dou
Anadolu Dalar yer alr. Yzlm,
toplam yzlmn %15'ini meydana
Blge adn komu olduu Akdenizden alr. Bl-
getirir.
Bu blge Trkiye' nin en ok engebeli alanlarn-
ge, yer ekilleri ve bun bal olarak ekonomik
dan biri olup, byk bir ksm dalar ve yksek
zelliklerin farkll nedeniyle iki blme ayrlmtr.
yaylalarla kapldr.
Bunlar Antalya ve Adana Blmdr.
YEREKLLER
Dalar
Blgenin atsn oluturan Toros Dalar, Alp kvrm kuann lkemizdeki uzantsdr. Teke
Yarmadasndan itibaren balayan Toroslar Bat, Orta ve Gneydou Toros Dalar adn
alarak Anadolunun gneyinde uzanr. Blgenin dousunda ykseltisi 3500 metreyi aan
dalar burada kydan uzaklar. skenderun krfezinin dousunda yer alan Amanos Dalar
krlma ile olumu horstlardr. Blgenin balca dalar; Hasan Da, Demirkazk Tepesi,
Medetsiz Da, Akda (Bey Dalar), Bey Da, Berit Da, Dedegl Da, Geyik Da,
Ik Da, Davras Da, Sultan Da ve Ahir Dadr.
Ovalar
ve
Platolar
Adana Blmndeki Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin oluturduu ukurova ile Gksunun

oluturduu Silifke Ovas blgedeki delta ovalardr. Bu blmde yer alan Amik ve Mara
ovalar ise knt ovalardr. Antalya Blmnde yer alan Acpayam, Tefenni, Elmal ve
Gller Yresi ovalar karstik oluumlu polyelerdir.
Bat ve Orta Toroslar arasnda, Gksu Irma ve kollarnca paralanm Taeli Platosu yer
alr. Teke Yarmadas ve Taeli Platosu karstik oluumlarn en sk grld alanlardr.
Akarsular
Antalya Blmnde Dalaman, Aksu, Kpray ve Manavgat aylar, Adana Blmnde ise
Gksu, Seyhan, Ceyhan ve Asi rmaklar Akdenize dklen nemli akarsulardr. Akarsularn
rejimleri dzensizdir. En ok suyu k aylarnda tayan akarsularn, yaz aylarnda ya
azalmas ve scaklk nedeniyle sular ekilir.
Seyhan, Ceyhan, Gksu, Asi ve Aksu, blgenin en nemli akarsulardr.
Gller
KLM
DOAL
BTK
RTS
Gl oluumlar bakmndan zengin olan blgenin nemli glleri Antalya Blmndedir. Dalar
arasndaki ukurluklarda, tektonik oluumlu Beyehir, Eirdir, Burdur, Acgl, Sula Gl
gibi byk gller yer alr. Buraya Gller Yresi denir.
Teke Yarmadasndaki Kovada, Salda, Yarl, Elmal ve Ketsel karstik oluumlu kk
gllerdir. Kyceiz Gl alvyal set gldr.
Ky kesiminde Akdeniz iklimi grlr. Yazlar scak ve kurak, klar lk ve yaldr. Yllk ortalama ya miktar 750-1000 mm kadardr. Toroslarn Anadoludan gelen souk hava
ktlelerini engellemesi, enlem ve denizellik zellii nedeniyle k mevsiminin en lman getii
blgedir. Antalya Blmndeki Gller Yresinde iklim deiir ve karasala dnr. Bu
blmde yalar azalp, scaklk farklar artar.
Doal bitki rts Akdeniz iklimine ve yaz kuraklna uyumlu makidir. Kydan itibaren maki
topluluu iinde zeytin, mersin, keiboynuzu, defne, zakkum, sandal ve kocayemi gibi aalar bulunur. Daha yksek kesimlerde kzlam, toros sediri ve karaam trlerinden oluan ine
yaprakl ormanlara geilir. Orman bakmndan Karadeniz Blgesinden sonra ikinci sray alr.
60
NFUS VE
YERLEME
lke
Ekonomisine Katks
EKONOMK ZELLKLER
Tarm
Hayvanclk
Ormanclk
Maden ve
Enerji
Kaynaklar
Endstri
Turizm
ULAIM
Blge geniliine oranla ok az nfuslanmtr. Nfus daha ok ky ovalarnda ve Gller

Yresinde toplanmtr. Adana Blmnde nfus daha fazla olup, bu blmdeki
ukurova ve Amik ovalar Trkiyenin en youn nfuslu yerlerindendir. Nedeni tarm
arazisinin geni olmas ve ulam kolayldr. Ayrca Adana Blmnn g almas da
etkendir. Taeli ve Teke platolar ile Toroslarn yksek kesimleri tenhadr.
Akdeniz Blgesi Trkiyenin 4. gelimi blgesidir.
Muz, turungiller, pamuk, yerfst, sebze, meyve, orman rnleri, turizm, balca ekonomik kaynaklarn oluturur
Yazlarn uzun ve scak, klarn lk gemesi nedeniyle ylda 2, 3 kez tarmsal rn alnr.
Yaz kuraklnn tarm olumsuz etkilemesi sulamay zorunlu klmtr. Klarn lk
gemesi ve gnelenme sresinin uzunluu seraclk faaliyetlerini gelitirmitir.
Antalya Blmnde kalkerli arazinin yaygnl ve yaz kuraklnn belirginlii tarm
olumsuz ynde etkiler.
Ky Blgesi Tarm rnleri: K lklna bal olarak turungil ve muz retimi yaplr.
Muzun %100, turungillerin % 88i bu blgede retilir. Ayrca Trkiye pamuk retiminin
% 35i, sebzenin % 26s, yerfstnn % 88i anasonun % 65i ve susamn % 80i bu
blgeden salanmaktadr.
Gller Yresi Tarm rnleri: Burada yetitirilen rnler ky kesiminden farkllar.
Tahl, haha, anason, eker pancar, gl ve ttn yetitirilir.
Akdeniz Blgesinde ayr ve otlaklarn az yer tutmasna karn beslenen hayvan says
bir hayli fazladr. Bu durumun nedeni her zaman yeil kalabilen ve 800 mlere kadar
kabilen maki topluluunun varldr. Teke Yarmadas, Taeli Platosu ve Toros
Dalarnda kkba hayvanclk yaygndr. zellikle kl keisi beslenir. Dalarn yksek
kesimlerinde koyun yetitirilir. Antalya Yresinde arclk nemlidir.
Trkiye ormanlarnn yaklak % 24 bu blgede bulunur. Buna bal olarak ormanclk
gelimitir. Orman rnleri Gller Yresindeki kereste fabrikalarnda ilenir. Dalaman
(Mula), Silifke-Taucunda (Mersin) ise kat fabrikalar bulunur.
Madenler: Antalya Blm maden bakmndan daha zengindir. Bu blmdeki FethiyeDalaman havzas nemli bir krom karm alandr. Ayrca Adana-Kozan, Hatay, Amanos
Dalarnda krom kartlr. Antalya-Akseki ile Konya-Seydiehir arasnda Trkiyenin en
byk boksit yataklar yer alr. Keiborluda kkrt yataklar bulunur. Kahramanmara,
skenderun-Payasta demir yataklar iletilir.
Enerji retim Tesisleri: Seyhan, Aslanta, Menzelet, Oymapnar blgedeki nemli
hidroelektrik santrallerdir
Antalya Blmnde endstriyel geliim, ulam zorluu nedeniyle daha geridir.
Balca endstri tesisleri unlardr; Besin - Bitkisel Ya: Adana, Kahramanmara, Antalya, eker: Burdur, plik ve Pamuklu Dokuma: Adana, Tarsus, Kahramanmara, Antalya, Hal Dokuma: Isparta, Burdur, Sigara - ki: Adana, Demir - elik: skenderun,
Petrol Rafinerisi: Mersin (Ata), Alminyum: Seydiehir, Gbre: Mersin, skenderun,
Tarm Makineleri: ukurova, Adana, Pil: Antalya
Blgenin ky kesimindeki elverili iklim koullar, doal gzellikler ve tarihi zenginlikler
turizmin gelimesini salamtr. zellikle Antalya Blmnde turizm gelimitir. Antalya,
Alanya, Side, Ka, Kalkan bu blmde deniz turizminin gelitii merkezlerdir.
Toros Dalarnn kyya paralel uzanmas, ulam gletirir. Adana Blm ulam
bakmndan daha elverilidir.
ukurova, Glek ve Belen geitleri ile dier blgelere balanmtr.
Silifke ovas Sertavul geidi ile Antalya ise ubuk geidi ile i kesime balantldr.
Mersin ve skenderun Limanlar ard blgelerine demiryolu ile balantl olduundan
gelimitir. Drtyol ve Yumurtalk nemli petrol limanlardr.
61
ANADOLU BLGES
Anadolu Blgesi, lkemizin ortasnda yer
alr. Kuzeyde Karadeniz, gneyde Akdeniz,
batda Ege, douda Dou Anadolu blgeleriyle
evrilidir. Dou Anadolu'dan sonra en byk
blgemizdir.
Anadolu Blgesinin dier bir ad da Orta
Anadolu'dur. Blge kuzey ve gneyde yksek
kenar dalarla evrilmitir.
Batda, Sultan Dalarndan Uluda'a kadar
olan hat, blgeyi Ege blgesinden ayrr. Blge
doudan, yksek bir da demetini andran
Dou Anadolu blgesiyle snrlanmtr. Yzlm, Trkiye yzlmnn yaklak bete
Yer ekilleri lt alnarak blge 4 blme ayrl-
biri kadardr.
mtr.
Kuzeyinden Kuzey Anadolu, gneyinden Toros
Bunlar; 1. Konya Blm, 2. Yukar Sakarya B-
Dalar ile evrili olan blge, toporafik ynden
lm, 3. Orta Kzlrmak Blm ve 4. Yukar Kz-
Anadolunun ortasnda bir anak eklindedir.
lrmak Blmdr.

Blgede orojenik ve volkanik da sralar bulunur. Bunlar Akdalar, Hnzr ve Tecer Dalardr. Elmada ve Sndiken gibi da kuaklarnn ykseltisi fazla deildir. Erciyes, Hasan
Dalar
Da, Melendiz Da, Karacada ve Karada blgenin snm volkanlardr.

Blgenin dier nemli dalar: Kzlda, Kseda, Tekeli Da, Hnzr Da, Yldz Da ,
YEREKLLER
Karabada Da, Emir Da, Alada.

Ovalar
ve
Platolar
Akarsular
Ankara, Eskiehir, Kayseri ve Konya blgenin nemli ovalardr.

Yer ekilleri sade olan blgede Haymana, Cihanbeyli, Obruk, Orta Kzlrmak, Bozok ve Yazlkaya platolarnn ykseklii 1000 metreyi bulur. Kiretalarndan olumu bu platolarda karstik ekillerden obruk yaygn olarak grlr.
Kzlrmak ve Sakarya Nehri ile Zamant ay denize ulaan nemli akarsulardr.
Anadolunun gneyinde Tuz Gl, Konya, Develi ve Afyon kapal havzalarnda ok sayda
ksa boylu akarsu boalr.
Tuz Gl, Eber, Akehir, avuu, Seyfe Glleri tektonik oluumlu balca gllerdir
Gller
Acgl ve Meke Tuzlas Glleri volkanik oluumludur. Blgenin dier nemli glleri ise Eber
ve Tuzla Glleridir.
Blgedeki en byk baraj gl Kzlrmak zerindeki Hirfanldr.
evresindeki yksek dalarn etkisi ile deniz etkilerine kapal olan blgede iklim karasallatndan lman karasal (step) iklim zellikleri grlr. K mevsimi Dou Anadoludaki kadar
KLM
sert gemez. Ancak douya doru iklim sertleir. Yaz mevsimi olduka scak geer.
Ya miktar en az olan blgedir. Tuz Gl ve evresi Trkiyenin en az ya den yresidir. Blgenin kuzeyine doru yalar biraz artar.
DOAL
BTK
RTS
Doal bitki rts yazn kuruyan ot topluluklarnn oluturduu bozkrdr. Yalarn azl ve
ormanlarn ok tahrip edilmi olmas nedeniyle antropojen bozkrlar geni yer kaplar.
Akarsu kylarnda kavak ve st aalar younlar. Yozgat, Akdalarda ve Sndiken
Dalarnda blgenin en geni ormanlar yer alr.
62
NFUS VE
YERLEME
lke
Ekonomisine Katks
EKONOMK ZELLKLER
Tarm
Hayvanclk
Ormanclk
Maden ve
Enerji
Kaynaklar
Endstri
Turizm
ULAIM
Marmaradan sonra en kalabalk blgedir. Geniliine oranla az nfusludur. Nfusun

byk blm su kaynaklarnn daha bol olduu, blge kenarndaki da eteklerinde
toplanmtr. En youn nfuslanan blm ulam yollarnn kavanda olan ve endstrinin gelitii Yukar Sakaryadr.
En az nfuslanan blm ise yksek, engebeli ve iklimi sert olan Yukar Kzlrmaktr.
Tuz Gl evresi Trkiyenin en tenha yeridir. Krsal kesimde evlerin bir arada olduu
toplu yerlemeler yaygndr.
Anadolu Trkiyenin gelimilik asndan 3. byk blgesidir
Arpa, ekerpancar, baklagiller, buday, yapa, hayvanclk balca gelir kaynaklardr.
Blgenin ekonomisi tarma dayanr. Ekili-dikili arazi blgenin yaklak te birini kaplar.
Nadasa braklan arazi fazladr. Yaz kurakl tarmsal faaliyetleri snrlandrr. Erozyon
nedeniyle tarmsal faaliyetler olumsuz etkilenir. Blgenin iklimi tahl tarmn yaygnlatrr. Sulama yaplamayan alanlarda tahl tarm n plandadr. Arpann %39u, budayn %31i bu blgede retilir. Blgenin balca tarmsal rnleri: Tahllar, baklagiller,
patates, ekerpancar, sebze ve meyvedir.
Kurak iklimi, bitki rtsnn bozkr olmas ve dzlklerin geni yer kaplamas kkba
hayvancl yaygnlatrr. Tiftik keisinin %78i bu blgede beslenir. Toroslarn Anadoluya bakan yamalarnda yaygndr:
zellikle Konya bata olmak zere Karaman, Kayseri ve Sivasta karaman rk koyun
beslenir. En ok koyun beslenen blge olan Anadoluda mera hayvancl yaygndr.
Krsal kesimde ailenin ihtiyalarn karlamaya ynelik beslenen bykba hayvanlarn
saysnda son yllarda art olmutur.
Blgede kmes hayvancl ile arclk (Toros yamalarnda) da gelimitir.
Yalarn ok az olduu ve ormanlarn tahrip edildii Anadolu Blgesinde ormanlar
ok dar bir alanda grlr. Ormanlar daha ok Sndiken Dalar ve Akdalarda bulunur
ve blgenin sadece %7lik blmn kaplar. Bu nedenle ormanclk gelimemitir.
Madenler: Eskiehirde bor ve borasit, Ankarada manganez, Kayseride demir karlr. Tuz Gl, ankr, Krehir ve Sivasta tuz retimi yaplr.
Enerji Kaynaklar: Ankarada linyit karlr.
Enerji retim Tesisleri: Enerji retimi fazla deildir. Ankara ayrhan ve Sivas-Kangalda linyitle alan termik santraller kuruludur. Saryar, Gkekaya, Hirfanl ve Kesikkpr nemli hidroelektrik santralleridir.
Balca endstri tesisleri unlardr; eker: Eskiehir, Ankara, Konya, Kayseri, Sivas, Nide, ki: Ankara, Nevehir, Yozgat, Lokomotif: Eskiehir, Vagon-Demiryolu Malzemesi: Sivas, Uak: Eskiehir, Ankara, Silah: Krkkale, elik: Krkkale, Petrol Rafinerisi:
Krkkale, Pamuklu Dokuma: Eskiehir, Ereli, Karaman, Kayseri ve Nevehir, Madeni
Eya: Kayseri
Blgenin ok eitli medeniyetlere ev sahiplii yapm olmas nedeniyle tarihi turizm
asndan zengindir. Neolitik dneme ait yerlemeler, Hititlerden kalma eitli eserler
nemli turizm ekicilikleridir.
Kayseri, Nevehir, Nide arasndaki Kapadokya Yresinde peribacas oluumlar, yeralt
kentleri ve kiliseler turizm bakmndan nem tayan yerlerdir. Konya, Seluklu eserleri
ve Mevlana Mzesi ile turizmin gelitii bir merkezdir. Ayrca Eskiehir, Ankara, Konya,
Nide ve Kayseride kaplca turizmi nem tamaktadr.
Toporafyasnn fazla engebeli olmamas nedeniyle kara ve demiryolu ann en ok
gelitii blgedir. Demiryolu a tm blgelerle balanty salayacak durumdadr.
Ankara, Eskiehir, Kayseri ve Sivas nemli yollarn kava durumundadr. Ayrca
blgede Ankara, Eskiehir, Konya ve Sivasta havaalan bulunmaktadr.
63
DOU ANADOLU BLGES

Kuzey Anadolu Dalaryla Gneydou Toroslarnn evreledii Dou Anadolu Blgesi,
Trkiye'nin en yksek blgesi olup, batya doru gidildike daralarak tepesi batda, taban
douda olan bir kaba gen meydana getirir.
Trkiye yzlmnn % 21'e yakn byk bir
blm bu blgededir. En byk corafi blgemizdir. Kuzeydouda Grcistan, Ermenistan, Nahcivan, gneydouda ran ve Irakla
snr komusudur.
1.
Yukar Frat,
2.
Erzurum-Kars,
3.
Yukar Murat-Van ve
4.
Hakkri olmak zere drt alt blme

ayrlr.
YEREKLLER
Dalar
Ovalar
ve
Platolar
Akarsular
Gller
Blgeyi kuzeyden evreleyen Karasu-Aras Dalar ile gneyden evreleyen Gneydou Toroslar, erafettin Dalar, Hakkri Dalar Trkiyenin atsn oluturan nemli da sralardr.
Volkanik arazinin en geni yer kaplad blgedir. Ar, Sphan, Nemrut ve Tendrek balca
snm volkanlardr.
Blgenin dier nemli dalar: Byk ve Kk Ar Dalar, Cilo Da, sat Da, Karada,
Baet Da, mengene Da, spiriz Da, Esi Da, Murad Da ve Cudi Dadr.
Blgenin dzlkleri kuzeyde, Erzincan, Tercan, Erzurum, Idr knt ovalardr.
Gneyde ise Elbistan, Malatya, Elaz, Bingl ve Mu knt ovalar yer alr. Yksekova
ve Bakale ovalarnn ykseklii 2000 metreden fazladr.
Blge, kuzeydeki ve gneydeki knt ovalar boyunca uzanan fay hatlaryla, Trkiyenin
nemli bir deprem blgesidir.
Dou Anadoluda akarsularla yarlm, evresine gre alakta ve yksekte olan deiik platolar bulunmaktadr. Uzunyayla, Erzurum-Kars platolar bunlarn balcalardr.
Blgede yer alan Aras ve Kura nehirleri Hazar Denizine dklr ve kapal havza olutururlar.
Dicle, Frat ve kollar olan Karasu ile Murat nehirleri blgenin en nemli akarsulardr. Blge
akarsularnn rejimi dzensizdir. Kar erimeleri ile beslendiklerinden yazn sular kabarr.
Yatak eimleri fazla olduundan hidroelektrik potansiyelleri fazladr.
Gl bakmndan Trkiyenin en zengin blgesidir. Volkanik set gl olan Van Gl Trkiyenin
en byk gldr. Sular sodal olan glde feribot tamacl yaplr. Dier nemli glleri;
Erek, ldr, Akta (Hazapin), Hazar, Balk, Nazik, Arn, Hal ve Nemrut glleridir.
KLM
Blgenin denize uzak ve yksek olmas nedeniyle karasal iklimin etkisi grlr. ok geni bir
blge olmas ve ykseklik farklarna bal olarak iklim zellikleri farkllar.
Erzurum-Kars Blm k mevsiminin en souk getii, ortalama scaklklarn en dk
deerler gsterdii yerdir. Burada yaz yalar fazladr.
Yukar Frat Blm, daha gneyde yer almas ve yksekliin azalmas nedeniyle blgenin
scaklk bakmndan en elverili yeridir. K yalar fazla olur, yaz mevsimi ise kurak geer.
DOAL
BTK
RTS
Blgede orman rts tahrip edilmi olup, genellikle antropojen bozkrlar grlr. KarsSarkam Yresinde saram ormanlar yer alr. Bingl ve Tunceli evresinde mee ormanlar yer alr. Yksek ksmlar ile Erzurum-Kars Blmnde gr ayrlar ve otlaklar bulunur.
64
NFUS VE
YERLEME
lke
Ekonomisine Katks
EKONOMK ZELLKLER
Tarm
Hayvanclk
Ormanclk
Maden ve
Enerji
Kaynaklar
Endstri
Turizm
ULAIM
Trkiyenin en seyrek ve Gneydou Anadoludan sonra en az nfuslu blgesidir. Doum oran ok yksek olmasna karn ok g verdiinden nfusu azdr.
Blgenin dalk olmas, iklim zellikleri ve terr olaylar gleri artrc etki yapmaktadr.
Kentleme oran dktr. Blge nfusunun byk blm Yukar Frat Blmndeki
ovalarla, Idr Yresinde toplanmtr. Erzurum, Erzincan, Malatya ve Elaz blgenin en
kalabalk merkezleridir.
Kays, ekerpancar, tahl, ttn, st, et, yapa, hayvanclk, bakr, demir, krom, manganez, linyit lke ekonomisine katk salayan rnlerdir.
Not: Blgede halkn ana geim kayna tarmdr. Daha ok madencilik ve hayvancla
dayal sanayi kollar yer alr. Ulamn gl endstrinin gelimesini engellemitir.
Blgenin yksek ve engebeli olmas nedeniyle tarm alanlar olduka azdr. Bunlar daha
ok tektonik kkenli oluklar ve platolarda yer alr. Malatya, Erzurum, Elaz, Idr, Mu,
Bingl ve Erzincan ovalar en ok ekim yaplan alanlardr. Karasalln iddetli olmas
nedeniyle 2000 mnin stnde tahl tarm yaplr. Tarm rn eidi az olan blgede
buday, arpa, ekerpancar ve patates balca tarm rnlerini oluturur. Dier tarm
rnleri ise pamuk, ttn, sebze ve meyvedir.
Hayvanclk tarma gre daha ok nemlidir. Nedeni; iklim koullarnn olumsuzluu ve
tarm alanlarnn azldr.
Erzurum-Kars Blmnde yaz yalar ve gr otlaklara bal olarak bykba hayvanclk, dier blmlerde ise kkba hayvanclk yaplr. Hayvanclk mera hayvancl
eklinde yaplr ve verim azdr.
Hakkari ve Kars yrelerinde arclk nemlidir.
Trkiye ormanlarnn %7si bu blgededir. Blge ekonomisinde nem tamaz.
Dou Anadolu Blgesinde volkanik arazi yaygn olduundan maden eidi boldur.
Madenler: Blge maden ve enerji retiminde ilk sray alr. Blge krom, demir, bakr,
kurun, kaya tuzu, barit, oltu ta, manganez yataklar iletir.
Enerji Kaynaklar: En nemli linyit yata Afin-Elbistan Havzasndadr. Kalorisi dk
ve rezervi bol olan linyitler Afin-Elbistan termik santralinde kullanlr.
Enerji retim Tesisleri: Hidroelektrik retiminin en fazla olduu yerdir. Frat zerinde
Keban, Karakaya ve Tercan barajlar ile Karstaki Arpaay nemli hidroelektrik
santralleridir. Afin-Elbistan termik santralinde linyit kmr yaklarak elektrik retilir.
Enerji tketiminin en az olduu blgedir.
Balca endstri tesisleri unlardr: eker: Erzurum, Malatya, Erzincan, Elaz, Ar,
Mu, Van-Erci, St rnleri: Kars, Et rnleri: Van, Erzurum, Elaz, Sigara: Malatya, Bitlis, Pamuklu Dokuma: Malatya, Erzincan, Fosfat: Sivrice-Elaz, Ferrokrom:
Elaz, Kurun: Keban.
Ulam gl ve konaklama tesislerinin yetersizlii nedeniyle turizm gelimemitir.
Daclk, k turizmi ve doal gzellikleri asndan nemli bir potansiyele sahiptir.
Nemrut Kaldera Gl, Van Gl, Grlevik ve Bendimahi alayanlar ilgi eken doa
gzellikleridir.
Dou Beyazttaki shakpaa Saray, Karstaki Ani Harabeleri, Erzurum ve Ahlatta ki
Seluklu eserleri nemli tarihi zenginliklerdir.
Klarn sert ve uzun gemesi, arazinin dalk olmas ulam gletirir. Blgede doubat ynnde uzanan tektonik oluklar ve akarsu vadileri ulam asndan kolaylklar
salamaktadr.
Dalk Hakkri Blm ulamn en zor saland yerdir. Dier blmler kara ve demiryolu ile i blgelere balanmtr. Ayrca hava yolu ile lkenin birok kentine ulam
salanmaktadr.
65
GNEYDOU ANADOLU BLGES

Gneydou Toroslarla Suriye snr
arasnda yer alan Gneydou Anadolu
blgesi, lkenin ancak %8 ine yakn bir
ksmn ihtiva eder.
Dicle ve orta Frat alt blmlerinden
meydana gelir. Yeryz ekilleri oluka
sade bir blgedir. Yaylalar olduka boldur.
En kk corafi blge olan Gneydou Anadolu Blgesi yer ekilleri ve Buna
bal olarak yerle-me ve ekonomik
zellikler asndan iki blme ayrlmtr. Bunlar; 1.
blmlere ayran snr Karacada volkan konisin-
Orta Frat Blm ve 2. Dicle Blmdr. Blgeyi
den geer.

Blgenin kuzey kesiminde Toros Da srasnn gney yamalar uzanr. Burada asl Toroslar
ile onun nnde ikinci bir kvrml da kua uzanr.
Dalar
Blgenin ortasnda 1938 m ykseltiye sahip snm Karacada Volkan yer alr. Blgenin
batsnda ise Gaziantep Platosu zerinde ykselen Kartal Dalar nemli ykseklik oluturur.
Blgenin dier nemli dalar unlardr: Maz Da, Raman Da, Tektek Da.
YEREKLLER
Karadan batsnda Altnbaak (Harran), Ceylanpnar ve Birecik ovalar yer alr. Dicle Nehri
Ovalar
ve
Platolar
ve kollarnn topland Diyarbakr Havzasnda fazla geni olmayan ancak ok verimli bir
ovaya geilir.
Karacadan batsndaki anlurfa, Gaziantep, Adyaman platolar Frat ve kollar tarafndan
derin bir ekilde yarlmtr. Karacadan dousu ise daha engebeli bir yap gsterir. Bu
blmn gneyinde Mardin-Midyat Eii yer alr.
Blgenin iki nemli akarsuyundan biri olan Frat, kaynan Dou Anadolu Blgesinden alr.
Akarsular
Blgede ise Toroslardan gelen Khta ve Karadadan gelen kk akarsularla beslenir.

Gneydou Toroslarn gneye bakan yamalarndan birok kol halinde kan Dicle Nehri ise
blgenin dier nemli akarsuyudur. Her iki akarsu da Basra Krfezine sularn boaltr.
Blgede doal oluumlu gl yoktur. Ancak Frat ve Dicle zerinde kurulmu baraj glleri
Gller
bulunmaktadr. Blgenin ve lkenin en byk baraj gl olan Atatrk Baraj bu blge snrlar
iindedir.
Denizden uzak olduu iin scaklk bakmndan karasal iklim zellikleri grlr. Klar olduka
souk olup, en ok ya bu mevsimde der. Yaz mevsimi ise enlemin, karasalln ve
KLM
gneyden esen l rzgarlarnn etkisiyle ok scak ve kurak geer.

Buharlama iddeti ok fazla odluundan yaz mevsiminin en kurak getii blgedir.
Ayrca batdaki Gaziantep Yresinde belirgin olarak Akdeniz ikliminin etkileri grlr.
Blgenin doal bitki rts bozkrdr. Anadolu bozkrlarna gre ok fakirdir. Blgede
DOAL
BTK
RTS
antropojen bozkrlar da geni yer kaplamaktadr. Ormanlarn en az alan kaplad blge olan
Gneydou Anadoluda mevcut ormanlarn byk blm de tahrip edilmitir.
Toros Dalar eteklerinde grlebilen ormanlar ise kuraklk nedeniyle ok zayftr. Dicle Nehri
boylarnda yer yer kavak ve st topluluklar grlr.
66

Nfusu en az olan blgemizdir. Ancak doum orannn yksek, yzlmnn kk
NFUS VE
YERLEME
olmas nfus younluunun fazla olmasna neden olmutur.

Orta Frat Blm ve zellikle Gaziantep Yresi youn nfuslanmtr. Yan azald
dzlklerde nfus azalr. Blgede ekonomik gelimenin yava olmas, terr olaylar gibi
nedenlerden dolay g veren bir blgedir. Ayrca mevsimlik ii gleri de olmaktadr.
lke
Ekonomisine Katks
Blgenin Trkiye ekonomisine katks ok azdr. Dou Anadolu Blgesinden sonra geri
kalm ikinci blgemizdir.
Tarm halkn temel geim kaynadr. Tarm arazisi geni olmasna karn kuraklk
nedeniyle tarmn en nemli sorunu sulamadr.
Tarm topraklarnn ok paral, tarm iletmelerinin kk iletmeler eklinde olmas
Tarm
tarmsal verimi drmektedir. Tarm alanlarnn te biri nadasa alnmaktadr.

GAP (Gneydou Anadolu Projesi) ile birlikte sulu tarm alanlar genilemekte, nadas
arazisi azalmakta, tarm rn eitlilii artmaktadr.
Balca tarmsal rnler: Buday, arpa, pamuk, krmz mercimek, susam, eltik,
EKONOMK ZELLKLER
zm, zeytin, ttn, meyve, sebze ve Antep fst (retimin % 90).

Blgede hayvanclk nemli bir ekonomik faaliyettir. Blgenin doal zellikleri ve
Hayvanc-
gelenekleri hayvancln gelimesine zemin hazrlamtr.
lk
Bitki rtsnn bozkr olmas nedeniyle kkba hayvanclk yaygndr. Blgede en ok

koyun yetitirilir. Ayrca Toros Dalarnda arclk yaplmaktadr.
Ormanclk
Kuraklk nedeniyle ormanlarn en az bulunduu blgedir. Toroslarn eteklerinde bulunan

ormanlar da ok zayftr. Bu nedenle blgede ormanclk gelimemitir.
Madenler: Blge maden bakmndan zengin deildir. Gaziantep, Islahiye ve Kiliste
krom ve bakr yataklar bulunur. Kilis-Glbanda fosfat kartlr. Ayrca Toros Dalarnda krom ve inko yataklar vardr.
Maden ve
Enerji
Kaynaklar
Enerji Kaynaklar: Petroln karld tek blgedir. Diyarbakr Havzasnda Raman,

Garzan, elmon yataklar ile Adyamanda Yanarsu Havzasnda kartlr. Trkiyenin
petrol boru hatlar bu blge topraklarndan geer.
Ayrca Cizrede nemli bir enerji kayna olan linyit karlr.
Enerji retim Tesisleri: Blge enerji retiminde giderek nem kazanmaktadr. GAP
kapsamnda 22 hidroelektrik santral kurulmas planlanmtr.nemli barajlar Atatrk,
Kralkz ve Deve Geididir.
Balca endstri tesisleri unlardr: Besin: Diyarbakr, anlurfa, ki: Gaziantep,
Endstri
anlurfa, Diyarbakr, Pamuklu Dokuma: Gaziantep, Adyaman, Diyarbakr, Battaniye,

Kilim, Hal: Siirt, Gaziantep, Petrol Rafinerisi: Batman.
Doal gzellikleri ve tarihi zenginliine karn blge turizm asndan yeterince geliememitir. Adyamandaki Nemrut Danda bulunan Komagene krallna ait mezarlar ve
eitli antlar adeta ak hava mzesi durumundadr.
Turizm
anlurfadaki Balkl Gl halk tarafndan kutsal saylmakta, dinsel turizm iin potansiyel
oluturmaktadr. Diyarbakrda bulunan Orta aa ait surlar, kuleler blgedeki dier
turistik zenginliklerdir. Ayrca Gaziantep Yresindeki Karkam ve Roma dnemine ait
kalntlar ok fazla turist ekmektedir.
Blgede nemli da sralarnn olmamas ulam kolaylatrmtr. Ancak Gneydou
ULAIM
Toroslar, ve Dou Anadolu ile olan ulama engel olmaktadr. Irak ve Suriyeye balanan nemli yollar da blgeden gemektedir.
67
IDFHERRN
.SVV'|NPDQ$ULYL
.SVV.D\QDN$ULYL
(KPSS - 2006)
Akdeniz Blgesinin ky kesiminde baz yllar tarmsal retimin az olmasnda,
I. don olaylarnn olmas,
II. yalarn sellere yol amas,
III. en yal mevsimin k olmas,
IV. yaz scaklklarnn yksek olmas
nedenlerinden hangileri etkilidir?
A) I ve II
B) I ve III
C) II ve III
D) II ve IV
E) III ve IV
Yant: A
(KPSS - 2006)
Dou Karadeniz ve Erzurum-Kars blmlerinde bykba hayvancln yaygn olarak yaplmasnda
aadakilerden hangisinin etkili olduu sylenebilir?
A) Elverili ayrlarn bulunmas
B) Nfus younluunun fazla olmas
C) Tarm alanlarnn snrl olmas
D) Kente gn fazla olmas
E) Akarsu ann sk olmas
Yant: B
(KPSS - 2007)
Gneydou Anadolu Blgesinde sulanabilen alanlarn genilemesi sonucunda, aadaki endstri
bitkilerinden hangisinin ekim alanndaki genilemenin dierlerinden daha fazla olduu sylenebilir?
A) Antep fst
B) Zeytin
C) Ttn
D) Pamuk
E) zm
Yant: D
(KPSS - 2007)
Aadakilerin hangisi Orta Karadeniz Blmyle Adana Blmnn ortak zelliklerinden biri
deildir?
A) Sulamaya duyulan gereksinimin az olmas
B) Nfusun ovalarda youn olmas
C) Maden ileyen endstri kurulularnn olmas
D) Endstriyel tarm rnlerinin yetitirilmesi
E) Hidroelektrik enerji retilmesi
Yant: A
(KPSS - 2007)
Trkiyenin eit ve rezerv bakmndan en zengin yeralt kaynaklarna sahip corafi blm
aadakilerden hangisidir?
A) Yukar Frat Blm
B) Konya Blm
C) Ergene Blm
D) Adana Blm
E) Orta Karadeniz Blm
Yant: A
(KPSS - 2006)
Gneydou Anadolu Blgesinde sulu tarmn yaygnlamasnn aadakilerden hangisi zerinde
etkili olmas beklenmez?
A) Tarmda makine kullanmnn artmasnda
B) Nfusun blge iinde dengeli dalmasnda
C) Tarm rnlerinin eitlenmesinde
D) Tarmsal retimin artmasnda
E) Blgeye gn artmasnda
Yant: B
68
(KPSS - 2008)
Topra ilemeye ve ekime elverili sre uzundur.
Ayn yl iinde iki kez rn alma olana vardr.
Elde edilen rnlerin eidi fazla, ekonomik deeri yksektir.

Tarmla ilgili bu zellikler, aadaki corafi blmlerden hangisine aittir?
A) Yukar Frat
B) Adana
C) Konya
D) Orta Kzlrmak
E) Ergene
Yant: B
(KPSS - 2008)
Aadakilerin hangisinde bir blm, yer ald blgenin ekonomisine katks az olan bir etkinlikle
birlikte verilmitir?
A) Ege Blm Ticaret
B) Antalya Blm Turizm
C) atalca-Kocaeli Blm Endstri
D) Konya Blm Madencilik
E) Hakkri Blm Hayvanclk
Yant: D
(KPSS - 2009)
Dou Karadeniz ve Hakkri blmlerinde,
I. akarsularn ak hznn yksek olmas,
II. tarmsal rn eidinin az olmas,
III. yayla ve da turizminin gelimi olmas,
IV. blm dna gn fazla olmas
zelliklerinden hangileri ortaktr?
A) I ve II
B) I ve III
C) I ve IV
D) II ve III
E) III ve IV
Yant: C
(KPSS - 2010)
Turizm geliri en yksektir.
Endstri kolu eitlilii en fazladr.
Enerji tketimi en fazladr.
Okullama oran en yksektir.
Bu zelliklerin tmne sahip olan blge aadakilerden hangisidir?
A) Akdeniz
B) Karadeniz
C) Marmara
D) Anadolu
E) Ege
Yant: C
(KPSS - 2011)
Ege Blgesinde ky boyunca kuzeyden gneye doru turistik amal gezi yapan bir grup,
aadakilerden hangisine rastlamaz?
A) Antik kentlere
B) Milli parklara
C) Yat limanlarna
D) Kayak merkezlerine
E) Kaplcalara
Yant: D
IDFHERRN
.SVV'|NPDQ$ULYL
.SVV.D\QDN$ULYL
69

Cografya Konu Anlatımı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cografya Konu Anlatımı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

IDFHERRN

ETM BLMLER MERKEZ

Dier kitaplar ve testler iin aadaki linki tklaynz.

1. Blm. YERN EKL, BOYUTLARI VE

YERN EKL VE BOYUTLARI

Dnyamz ekvatorda ikin, kutuplarda basktr.

Kutup noktalarndan eit uzaklkta bulunan nokta-

bu ekli kazanmasnda kendi ekseni etrafndaki

lar birletiren daireye Ekvator denir. Ekvatora para-

lel olan ve birer derece aralklarla geen dairelere

Dnya'nn Geoid eklinin Sonular

yeri olan ekvator, sfr numaral paralel dairesini

Ekvatordan kutuplara doru, dnyann ekseni

zere iki eit yarkreye ayrr.

evresindeki dn hznn (izgisel hzn)

Paraleller kuzey gney ynldr

Dnya zerinde kuzey kutbundan ekvatora

Paralellerden bir noktann enlemini belirleme-

doru gittike kutup yldznn grnm a-

snn dzenli olarak klmesi

Ay tutulduu zaman, yerin Ay zerine den

Birer derece aralklarla geirilen dairelerdir.

glgesinin daire eklinde olmas.

Kutuplara doru evre uzunluklar klr.

Ekvatordan kutuplara doru cisimlerin arlk-

Aralarndaki uzaklk birbirine eit ve 111km

Ekvator emberinin, meridyenlerden ve pa-

ralellerden daha uzun olmas,

Doksan kuzey, doksan gney olmak zere

Termik basn kuaklarnn olumas.

EBM KPSS Kurslarnn retmen adaylara armaandr.

Dier kitaplar ve testler iin aadaki linki tklaynz.

Baz paralellere zel adlar verilir.

DNYA'NIN HAREKETLER VE SONULARI

Yenge, Olak dnenceleri gibi

fnda hzla dnerek 24 saatte gnlk hareketini ta-

birletiren yarm embere meridyen denir. Londra-

mamlar. Bu harekete eksen hareketi de denir.

daki Greenwich gzlemevinden geen meridyen,

Dnyann kresel ekli dn hznda farklla-

balang olarak benimsenmitir.

malara neden olur. Ekvatorda hz 1670 km/saat iken

sfr olur. Bunun sonucunda;

Balang meridyeni ile kart meridyeni,

saat ayn olur.

Dnyay dou ve bat olmak zere iki yar

Gnein doma ve batma an ekvatordan ku-

Birbirini izleyen iki meridyen arasndaki zaman fark 4 dakikadr.

Gnlk Hareketin Sonular

Balang meridyeninin karsnda yer alan

Gece ve gndzler oluur.

180 meridyen gn deitirme izgisi olarak

Yerel saat farklar ortaya kar.

Dou ve bat ynleri ortaya kar.

Birer derece aralklarla geirilmilerdir.

Dnya zerinde herhangi bir yer, gne n-

Ekvatoru ve paralelleri dik keserler.

larn gn iinde farkl alarla alr.

360 meridyen yay bulunmaktadr.

Gnlk scaklk ve basn farklarnn oluma-

Balang meridyenini tam daireye tamam-

layan kart meridyen yay 180 meridyendir.

Mekanik zlme artar.

Meltem rzgarlar oluur.

IDFHERRN