Refleksije Winkelove teorije na komunikaciju

JU UNIVERZITET U TUZLI
FILOZOFSKI FAKULTET
PEDAGOGIJA-PSIHOLOGIJA
TEORIJE KOLE II

Refleksije Winkelove teorije na

komunikaciju
(seminarski rad)

Student:
Profesor:
Nerimana Krajni
Musi, doc.

dr. sci. Husejn

Tuzla, maj 2010.

Teorije kole

Refleksije Winkelove teorije na komunikaciju

Sadraj
Uvod.........................................................................................................
.........................2
1. Nastavni
proces.............................................................................................
......3
1.1.

Problem nastavnog
procesa.........................................................................5

2. Nastava kao komunikacijski

proces..................................................................5
3. Komparativna analiza odnosa izmeu uenika i
nastavnika........................8
Zakljuak..................................................................................................
........................10
Literatura.................................................................................................
.........................11

Teorije kole

Refleksije Winkelove teorije na komunikaciju

Uvod
Kritiko-komunikativna didaktika teorija svoje utemeljenje zasniva na
kritikoj znanosti o odgoju kako su je zamislili Gamm, Schafer, Schaller
i drugi.
Kritikom analizom stvarnog nastavnog procesa pomou empirijskih
postupaka, ele se utvrditi stvarne vrijednosti, dijalektiki razviti korake
planiranja, koji preko brojnih edukativnih, nastavnih i strunih ciljeva
uenja ele korak po korak omoguiti emancipaciju.
kola ima sredinji zadatak koji se sastoji u identifikaciji opaanja i
iskustava suprotnih temeljnim vrijednostima naeg iskustva i naeg
okruenja.
Na koli je zadatak da kritikom analizom stvarne nastave pomou
empirijskih postupaka sa aspekata posredovanja, sadraja, odnosa i
smetnji, razviju korake planiranja, koji preko brojnih edukativnih,
nastavnih i strunih ciljeva ele korak po korak omoguiti
emancipaciju.
Koraci planiranja ne smiju biti preteki za uenike, nastavnike i
roditelje. to su uenici i roditelji nevjetiji i slabije upueni u proces
planiranja, to e nastavnici i druga struna lica, morati vie odluivati
umjesto njih i opreznije ih angaovati u radu. Ono e se sastojati u
regresivno-komplementarnom
djelovanju,
dakle
u
naputanju
autoritarnih oblika ponaanja, pa sve do pokuaja da u to veoj mjeri i
to ee uspostavimo simetrino (jednakovrijedno) djelovanje u koli i
u odgoju (Klafki, Schulz, Cube, Moller, Winkel, Blankerc, 1993).
Nastavnici naputajui autoritarne oblike ponaanja, sve vie
uspostavljaju saradniku atmosferu u koli i odgoju, pri emu su sa
jednakim odgovornostima ukljueni uenici i roditelji. Protagonisti
kritiko-komunikativne didaktike ele pomou strukturnih analiza
deskriptivno-empirijski zahvatiti sloenost nastave (Ili, 2002). Iz
navedenog slijedi da protagonisti ove didaktike teorije ne ele samo
jasno odrediti faktore i sastavne dijelove nastave, ve hermeneutiki
ustanoviti konstitutivne zakone i planove nastavnih procesa te ih
kritiki upotrijebiti za stalno poboljavanje nastave.

Teorije kole

Refleksije Winkelove teorije na komunikaciju

1. Nastavni proces
Temelje kritiko-komunikativne didaktike teorije poloili su Schafer i
Schaller, dok su Birman (1972) i Winkel (1976 i 1980.) detaljno razradili
i analizirali etiri strukturne komponente nastave prezentovane na slici
br.6.
Slika 6. Nastava u prikazu kritiko-komunikativne didaktike
aspekt posredovanja
1

poremeajni
aspekt 4

nastavni
procesi

2
sadrajni
aspekt

3
odnoajni aspekt

(preuzeto: Gudjons, Teske, i Winkel, 1993.str. 105)

Kao to moemo zapaziti, nastavni proces ine etiri aspekta i to:
1. Aspekt posredovanja - obuhvata sve edukativne postupke,
metode, zahvate i inove uenja, medije, artikulaciju i
organizaciju nastave;

Teorije kole

Refleksije Winkelove teorije na komunikaciju

2. Sadrajni aspekt - ukazuje ta se obrauje u nastavi; programe

na tri razine: strategije idealnih, slubenih i skrivenih programa,
odnosno kurikuluma;
3. Aspekt strukture odnosa - osvjetljava pouavanje i uenja
neega, ve i uspostavljene odnose, socijalne interakcije
(zauzimanje linih stavova, davanju uputa, pruanju pomoi i sl.),
njihov smjer (uenik-uenik-nastavnik-roditelj,) i oblike (nevezani,
jednostrano dirigovani ili komunikativni);
4. Poremeajni aspekt - stavlja akcenat na vrstu (disciplinske
smetnje, provokacije, akustike, nervne i vizuelne smetnje,
odbijanje uenja i sl.), odreivanje (od strane nastavnika,
uenika, nastavnog procesa), i smjer poremeaja (relacije uenikuenik-nastavnik, objektivni ili normativni smjerovi,), zatim
posljedice (zastoj, prekid, blokada, neraspoloenje, organske,
fizike i socijalne povrede, povratno djelovanje,) i uzroke smetnji
(drutveni, kolski, psihofiziki i socijalni,).
Uoljivo je da je u nastavnom procesu kao cjelini izosatavljena
komponenta evaluacije. Prema shvatanju zagovornika kritikokomunikativne didaktike teorije
u nastavi ne radi se samo o
posredovanju, sadrajima, odnosima i smetnjama, ve i o procesu
evaluacije; procjenjivanju u postizanju odreenih rezultata, njihovom
mjerenju,
vrednovanju,
ocjenjivanju,
ishodima,
testiranju,
dijagnosticiranju tekuih procesa uenja i savjetovanje o buduim.
Evaluacija nije samo usmjerena na sadraje, ve i na odnose izmeu
uenika, uenika i nastavnika, nastavnika i roditelja, gdje se moraju
zadovoljiti zahtjevi vezani za opravdanost vrednovanja, objektivnost,
pouzdanost i valjanost.
Planiranje nastave odvija se kroz pet faza koje je osmislio E. Mayer
1973. godine:
I.

U prvoj fazi, nastava se trostruko ritamizira posmatrajui sa

aspekta organizacije, pruanju pomoi posredovanjem da bi
se dolo do situacije sa rjeenjima;

II.

U drugoj fazi planiranja nastave, svaki nastavni sat treba da

bude karika u procesu pouavanja i uenja. Ovdje se akcenat
stavlja na korelaciju nastavnih sadraja, tematskih cjelina,
predmeta i sl.;

III.

U treoj fazi ciljevi nastave postavljaju se uopteno vezano za

predmetna podruja (podruje predmeta drutvenih, prirodnih
znanosti, umjetnosti i sl.) ili konkretno za pojedine predmete;
Teorije kole

Refleksije Winkelove teorije na komunikaciju

IV.

etvrta faza vezana je za postizanje zatvorenih (put prema

novim rjeenjima)
poluotvorenih (skriveni, kontraverzni,
sumnjivi, nepredvieni ciljevi koji se nameu) i otvorenih (koji
se unaprijed ne zadaju u realizaciji nastavnih sadraja) ciljeva
kroz organizaciju nastavnog sata;

V.

Peta faza vezana je za osmiljavanje odnosa jedinstva

planiranja, realizacije i analize nastave. Moemo zakljuiti da
kritiko-komunikativna didaktika teorija, jednostranosti i
ogranienja ranije obrazloene etiri teorije, uzima kao poticaj
za izgradnju svog teorijskog utemeljenja.
1.1.Problem nastavnog procesa
Problem analize, planiranja, realizacije i evaluacije nastave, u ovoj
didaktikoj teoriji meusobno se prepliu i uslovljavaju, tako da
planiranje izrasta iz analize koja omoguuje bolje planiranje, realizaciju
i evaluaciju.
Nastavniku i uenicima se ne uskrauje njihova nadlenost i
odgovornost, participacija i simetrino djelovanje ovisno o njihovoj
kompetentnosti. Ona se oslanja na kritiku teoriju kole i odgoja,
proces pouavanja i uenja shvaa kao solidarnu emancipaciju
(oslobaanje od neznanja, pogrenog znanja, nehumanog naina
ivota), imajui pri tom cilj stalnu demokratizaciju i humanizaciju
drutvene prakse upravo u koli.
Znai, bitno obiljeje modela kritike teorije nastavne komunikacije je u
tome to ona pretenduje da postojeu nastavnu stvarnost nastoji
permanentno popravljati polazei od shvatanja da nastava jeste i treba
da bude u to veoj mjeri komunikacijski proces.
2. Nastava kao komunikacijski proces
Zagovornici ove didaktike teorije, kada govore o komunikaciji,
smatraju da je nastava komunikacijski proces, da proces pouavanja i
uenja treba da bude jo komunikativniji i vie usmjereni na uenika.
Odnosi izmeu uenika i nastavnika treba da budu kooperativniji,
transparentniji. Njihovim partnerskim odnosima, oekivanjima,
uputama i savjetima, osiguravaju se od moguih smetnji,
komunikacijski nenormalnog i neprihvatljivog ponaanja.
Nastava je komunikacijski proces koji konstituiraju
sljedeih 11
aksioma: permanencija, odnos, odreenost, ekonominost, institucija,
oekivanost, pravila i uloge, sadraji i odnosi, kontrola, smetnja,
sredstva ili vlastiti cilj. Priroda nastavnikovog posredovanja izmijenjena

Teorije kole

Refleksije Winkelove teorije na komunikaciju

je omoguavanjem uenikovog suodluivanja, a tok uenja postao je

determinisan sve eim upravljanjem sopstvenim aktivnostima.
Projekcijom i konkretizacijom ove didaktike teorije, u osnovi gleda se
na humanistiku i emancipatorsku funkciju procesa pouavanja i
uenja u koli, a tei se stvaralakom ispoljavanju uenika i nastavnika,
ravnopravnom demokratskom odluivanju o nastavi i sebi samima,
podijeljenim i jednakim odgovornostima
za ishode vaspitnoobrazovnog procesa.
U ovako koncipiranoj didaktikoj teoriji proimaju se demokratskoparticipacijski odnosi, interakcija i komunikacija izmeu uenika i
nastavnika. Izraena je emanicipatorska, socijalizatorska, razvojna, i
racionalna, edukacijska funkcija i sutina procesa pouavanja i uenja.
Ovim se obezbjeuju emancipatorski, kreativno-kritiki, dostojanstveni
i slobodni demokratski odnosi izmeu neposrednih inioca u procesu
pouavanja i uenja.
U procesu pripremanja, planiranja, programiranja, realizacije i
evaluacije, nastavnik dobija drugu ulogu i poziciju. On naputa
autoritarnu ulogu i odluivanje o svemu, a sve je vie posrednik,
koordinator, saradnik, usmjeriva i sl. Sve vie dolazi do izraaja
sudjelovanje uenika u zajednikim, partnerskim, jednako-odgovornim
odluivanjma i postupanjima uenika u nastavi i vannastavnim
aktivnostima, kao i podijeljenim odgovornostima za rezultate rada. U
strukturi nastave uspostavljaju se sloeni i viesmjerni demokratskointerakcijsko-komunikacijski odnosi izmeu neposrednih aktera nastave
koji nisu rezultat dirigovanih, autokratskih i manipulativnih postupaka.
Oni su prije svega rezultat partnerskih, koperativnih, ravnopravnih,
odnosa neposrednih inioca nastave, (uenika i nastavnika), sa istim
odgovornostima u svim fazama nastave, procesa pouavanja i uenja,
koji su u sve veoj mjeri demokratski, humani, emancipatorski.
Uenici i itava zajednica uenika nastupaju kao ravnopravni uesnici
procesa pouavanja i uenja. Poveava im se odgovornost ali isto tako i
demokratsko, interaktivno i slobodno ispoljavanje u svim etapama
nastave, zajednikom planiranju, izvoenju i evaluaciji.
Prema ovoj teoriji u okviru etape verdnovanja, ne evaluairaju se samo
ishodi nastavnog rada (obim, primjenjivost zanja, umijea, napredak u
razvoju sposobnosti i sl.), ve i kvalitet procesa pouavanja i uenja
(inicijativnost, osamostaljivanje uenika, integrativnost, privlanost
radne atmosvere, motivisanost uenika i nastvnika u nastavi,
tolerancija u miljenju sl.) u cilju njihovog poboljavanja.

Teorije kole

Refleksije Winkelove teorije na komunikaciju

Prema miljenju zagovornika ove didaktike teorije uenici i nastavnici

stalno se samoevaluiraju, meusobno i zajedniki procjenjuju
pojedinani i kolektivni pokuaji zalaganja i radni rezultati.
Uvijek se iznova kritiki promiljaju nastavne aktivnosti uenika i
nastavnika, ime se stimuliu i poboljavaju odnosi izmeu uenika i
nastavnika, nivo uspostavljene interakcije i komunikacije, kao injihov
angaman. Time vrednovanje nastavnog rada dobija didaktikistimulativniji znaaj i socijalizacijsko-drutveni smisao.
Vrednovanje dobija iru i novu dimenziju, ono je svrsishodnije,
pouzdanije, objektivnije i valjanije i inspirie i pokree uesnike
nastavnog procesa na unapreivanje narednih demokratskointerakcijskih-komunikaciskih
i
participacijskih
angamana,
predstojeih aktivnosti planiranja, pripremanja, programiranja,
organizacije, realizacije i evaluacije procesa pouavanja i uenja,
odnosno nastavnog rada u cjelini.
Ono to je specifino za organizaciju nastave, u sadanjim uslovima,
uenicima se u veini sluajeva ne daju ni minimalne mogunosti
odluivanja o pripremanju, planiranju, realizaciji i evaluaciji nastave i
vannastavnih aktivnosti, odnosno procesu pouavanja i uenja. Istina,
imajui u vidu izvore, vrste informacija i sadraja, uspostavljene
odnose izmeu uenika i nastavnika, nain i karakter komunikacije i
interakcije, sve se vie naglaava potreba i nunost inventivnijeg,
produktivnijeg i kreativnijeg vaspitno-obrazovnog procesa.
Uenici bi mogli u svakodnevnom nastavnom procesu da se dogovaraju
sa nastavnikom o nainima pripremanja, planiranja, programiranja, kao
i o realizaciji, evaluaciji, praenju i ocjenjivanju razultata rada, odabiru
adekvatnih metoda, oblika i sredstava rada, nainima uenja, kao bi se
proces nastave, pouavanja i uenja unaprijedio, a time i rezultati rada
podigli daleko na vei nivo.
Uspostavljeni odnosi, interakcija i komunikacija izmeu uenika i
uenika, uenika i nastavnika, trebaju da se zasnivaju na zajednikom
promatranju i obradi nastavnog gradiva, ispitivanju injanica,
zajednikom radu u kabinetu, radionici, prirodi, utrivanju naunih
pojmova sistematizaciji postignutog znanja i sl.

Teorije kole

Refleksije Winkelove teorije na komunikaciju

3. Komparativna analiza odnosa izmeu uenika i nastavnika

Koristei se strunom literaturom izvrili smo komparativnu analizu
odnosa izmeu uenika i nastavnika u svjetlu savremenih didaktikih
teorija i na osnovu prikupljenih saznanja zakljuujemo sledee:
a) U uenjima savremenih didaktikih teorija uenik je u poziciji
,,subjekta i objekta,, koji uz pomo nastavnika, pouavanjem i
uenjem
razvija
svoje
unutranje
snage,
sposobnosti
samoodreenja,
suodluivanja,
solidarnosti,
razmiljanja,
obrazlaganja. Uenici se osposobljavaju da imaju kritiki odnos
prema nastavnim uslovima, situacijama, komunikaciji, podstiu
interakciju, aktivno uestvuju u pripremanju, planiranju, analizi
ostavrenja i evaluaciji nastave. Nastavnik dobija jednu novu
ulogu. On naputa autoritarnu ulogu i ne odluivanje o svemu,
sve je vie posrednik, koordinator, saradnik, usmjeriva, podstie
uenike, razvijajui demokratske odnose i demokratian stil rada,
ohrabruje i oslobaa uenike straha od uea u donoenju i
ostvarivanju odluka o najprihvatljivijim nastavnim tokovima, ne
namee uenicima zadatke, sadraj, tempo uenja i rada,
osposobljava ih da upravljaju vlastitim uenjem, meusobno
uvaavaju, motiviraju,
sarauju, demokratski sudjeluju i
komuniciraju. Zajedniki, sporazumno sa uenicima definie cilj,
Teorije kole

Refleksije Winkelove teorije na komunikaciju

zadatke, metode i oblike rada, priprema, planira, realizuje,

analizira i vrednuje ishode nastave.
b) Da nastavu planiraju nastavnici zajedno sa uenicima, uenici
sudjeluju u planiranju nastave, njenih pojedinih faza i kritikoj
analizi. U savremenim didaktikim teorijama, izuzev Cubeove
kibernetiko-informacione teorije, predvia se zajedniko i
ravnopravno uee uenika i grupe nastavnika u planiranju,
izboru i realizaciji nastavnih aktivnosti u jednoj demokratskojnenasilnoj komunikaciji i interakciji uz ispoljavanje meusobne
tolerancije, potovanja, kritike i samokritike, solidarnosti i sl.
Nastavniku se postavlja zadatak da u procesu pripreme,
planiranja, realizacije i evaluacije nastavnog procesa, da
uspostavljanjem
saradnikih
odnosa
izmeu
uenika
i
nastavnika, uenike uvode u svijet znanja uvaavajui njihove
individualne mogunosti, emocionalna stanja, pratei i
oslukujui njihove padove i uspone u uenju, osjeanjima i
potrebama.
c) Ravnopravno uee u pripremanju i planiranju nastave uenika
i nastavnika odvija se u demokratskoj inetrakciji i komunikaciji,
otvorenoj i saradnikoj razrednoj klimi, gdje nastavnik dobija
informaciju o tome koliko su uenici trebali i koliko su nauili, u
neposrednom odnosu i komunikaciji, kroz povratnu informaciju
od uenika. U savremenim didaktikim teorijama odbacuje se
ideja predavake nastave koja se odvija u jednosmjernom odnosu
i komunikaciji nastavnika prema ueniku, pasivnom odnosu
uenika prema nastavi, nastavnim sadrajima i nastavniku.
Demokratska participacija uenika i nastavnika ogleda se u
modalitetima i indokativnim pokazateljima samoodluivanja,
solidarnosti,
suodluivanja,
samoodreenja,
obrazloenja,
djelovanja, komunikacijsko-interakcijskog procesa, suoavanju,
razumijevanju, otkrivanju, shvatanju i prihvatanju, sudjelovanju,
otvorenoj i usmjerenoj nastavi prema ueniku, nastavi shvaenoj
kao socijalni proces, punoj opiranja, sukoba i kompromisa.
Meusobnim
uvaavanjem i
dogovaranjem,
saradnikim
odnosom, interakcijom i komunikacijom izmeu uenika i
nastavnika razvija se unutranja i vanjska motivacija kao jedan
od najvanijih faktora uspjeha u uenju i pouavanju.
d) Povoljna otvoreno-saradnika razredna klima utie na odranje,
poboljanje radne discipline i odgovornosti za rezultate,
uzajamnu, skladnu kominukaciju, interakciju i odnos izmeu
nastavnika i uenika, uenika i uenika, u kojoj e svi uesnici
vaspitno-obrazovnog procesa se osjeaju zadovoljni, slobodni,
sreni, motivisani za daljni rad i nove rezultate. Uenici nastupaju
kao ravnopravni uesnici procesa pouavanja i uenja. Poveava
Teorije kole

Refleksije Winkelove teorije na komunikaciju

10

im se odgovornost ali isto tako i demokratsko, interaktivno i

slobodno ispoljavanje u svim etapama nastave, zajednikom
planiranju, izvoenju i evaluaciji.
e) Prema miljenju zagovornika savremenih didaktikih teorija
uenici i nastavnici stalno se samoevaluiraju, meusobno i
zajedniki procjenjuju i ocjenjuju, ime se stimuliu i poboljavaju
odnosi izmeu uenika i nastavnika, nivo uspostavljene
interakcije i komunikacije, kao injihov angaman. Vrednovanje
nastavnog rada dobija dobija iru i novu dimenziju, ono je
svrsishodnije, pouzdanije, objektivnije i valjanije, inspirie i
pokree uesnike nastavnog procesa na unapreivanje narednih
angamana, predstojeih aktivnosti planiranja, pripremanja,
programiranja, organizacije, realizacije i evaluacije procesa
pouavanja i uenja, odnosno nastavnog rada u cjelini. Ono to je
specifino u savremenim didaktikim teorijama je organizaciju
nastave, gdje se uenicima u veini sluajeva daju maksimalne
mogunosti odluivanja o pripremanju, planiranju, realizaciji i
evaluaciji nastave i slobodnih aktivnosti, odnosno u procesu
pouavanja i uenja, imajui u vidu izvore, vrste informacija i
sadraja, uspostavljene odnose izmeu uenika i nastavnika,
nain i karakter komunikacije i interakcije, pri emu se sve vie
naglaava potreba i nunost inventivnijeg, produktivnijeg i
kreativnijeg vaspitno-obrazovnog procesa.

Zakljuak
Moemo slobodno konstatovati da su odnosi izmeu uenika i
nastavnika u svjetlu savremenih didaktikih teorija, izuzev Cubeove
kibernetiko-informacione teorije, kooperativni, partnerski, humani,
kreativno-kritiki,
dostojanstveni,
slobodni,
emancipatorski,
demokratski, suradniki, gdje nastavnik dobija drugu ulogu i poziciju.
Nastavnik naputa autoritarnu ulogu i ne odluuje o svemu, sve je vie
posrednik, koordinator, saradnik, usmjeriva, partner, suradnik,
programer, i sl.
Do izraaja dolazi sudjelovanje uenika i nastavnika u zajednikim
aktivnostima,
partnerski
sloeni
i
viesmjerni
demokratskointerakcijsko-komunikacijski odnosi izmeu njih sa ravnopravnim
odluivanjem, istim odgovornostima u svim fazama nastave, procesa
pouavanja i uenja, koji su u sve veoj mjeri demokratskiji, humaniji i
emancipatorski.

Teorije kole

Refleksije Winkelove teorije na komunikaciju

11

Ovom konstatacijom mi zakljuujemo da su u savremenim

didaktikim teorijama apostrofirani humani, demokratski i
partnerski odnosi izmeu uenika i nastavnika.

Literatura
1. Bakovljev, M.: Didaktika, Nauna knjiga, Beograd, 1998;
2. Banur, V.: Uenik u nastavnom procesu, Sarajevo, Veselin
Maslea, 1985;
3. Bognar, L.; Matijevi, M.: Didaktika, kolska knjiga, Zagreb,
2002,
4. Gudjons, H.; Teske, R.; Winkel, R.: Didaktike teorije, Eduka,
Zagreb, 1994,
5. Havelka N.: Uenik i nastavnik u obrazovnom procesu,
Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002;
6. Komenski, J. A.: Velika didaktika, Zavod za izdavanje
udbenika, Beograd, 1967;
Teorije kole

Refleksije Winkelove teorije na komunikaciju

12

7. Poljak,V.: Didaktika, kolska knjiga, Zagreb, 1980;

8. Poljak, V.: Nastavni sistemi, Pedagoko-knjievni zbornik,
Zagreb, 1977;
9. Suzi, N.: Osobine nastavnika i odnos uenika prema
nastavi, NUB Petar Koi, Banja Luka, 1988;
10.
Vilotijevi, M.: Komunikacija u nastavi, Metodika praksa
br.4.,Uiteljski fakultet, Beograd, 1997;
11. http://hr.wikipedia.org/wiki/Didaktika

Teorije kole