BADANIA RADIOLOGICZNE

Do najbardziej rozpowszechnionych metod bada

nieniszczcych nale badania radiologiczne. Stao si to
moliwe dziki ich zaletom, do ktrych nale:
dobra wykrywalno niezgodnoci wewntrznych,
stosunkowo prosta interpretacja wynikw bada,
uzyskiwanie dokumentu z badania, ktry moe podlega
wielokrotnej weryfikacji.
W badaniach radiologicznych stosuje si najczciej
promieniowanie jonizujce lub , natomiast rzadziej
promieniowanie , , neutronowe czy protonowe.

Promieniowanie jonizujce i stosowane w radiologii

charakteryzuje si nastpujcymi wasnociami:
przenika przez materi w stopniu zalenym od posiadanej energii,
rozchodzi si w przestrzeni prostoliniowo z prdkoci wiata,
nie odchyla si w polu magnetycznym lub elektrycznym,
wywouje zjawiska wzbudzania i jonizacji w materii,
wywouje zjawiska fotochemiczne w emulsji bony fotograficznej,
oddziaywuje szkodliwie na organizmy ywe.

W zalenoci od rodzaju zastosowanego detektora

promieniowania jonizujcego mona wyrni trzy
podstawowe metody bada radiologicznych:
metody radiograficzne,
metody radioskopowe,
metody radiometryczne.
W metodach radiograficznych detektorem promieniowania
jest: bona fotograficzna, papier fotograficzny lub pyta ksero
radiograficzna, w metodach radioskopowych: ekran
fluoroskopowy lub kamera telewizyjna czua na
promieniowanie, natomiast w metodach radiometrycznych:
miernik natenia promieniowania. W praktyce przemysowej
najszerzej stosowana jest metoda radiograficzna.

BADANIA RADIOGRAFICZNE
Do wykrycia wewntrznych niezgodnoci w zczu spawanym
wykorzystuje si zdolno promieni (Roentgena) lub promieni gamma
() do przenikania przez te zcza. Kontrola radiograficzna polega na
wykonaniu radiogramw badanych zczy, nastpnie opisaniu
zaobserwowanych na radiogramach niezgodnoci spawalniczych i
ocenie, na ich podstawie, jakoci zczy.
Promieniowanie powstaje w wyniku zahamowania strumienia
rozpdzonych elektronw (lub innych czstek naadowanych np. czstek
alfa, protonw) na materialnej przeszkodzie. Do wytwarzania
promieniowania stosuje si lampy rentgenowskie albo akceleratory
czstek (w przypadku fotonw wysokoenergetycznych).

Schemat lampy rentgenowskiej i badania zcza spawanego przy pomocy

promieni : 1 obudowa lampy, 2 - anoda, 3 ognisko, 4 strumie elektronw, 5 wkno
arzenia katody, 6 katoda, 7 chodzenie anody, 8 doprowadzenie prdu arzenia, 9 okienko
lampy, 10 wizka promieniowania , 11 badane zcze, 12 kaseta z bon
i okadkami
wzmacniajcymi.

Podzia promieniowania , z punktu widzenia ich zdolnoci do

przenikania przez materi, na mikkie tj. o maej energii i
twarde tj. o duej energii jest umowny. W normie DIN 6809 jest
on podany w odniesieniu do wartoci wysokiego napicia na
lampie rentgenowskiej.
Skala twardoci promieniowania wedug normy niemieckiej.

L.P.

OKRELENIE

1
2
3
4
5
6

Bardzo mikkie
Mikkie
rednio twarde
Twarde
Bardzo twarde
Ultratwarde

NAPICIE
PRZYSPIESZAJCE
kV
Poniej 20
20 - 60
60 - 150
150 - 400
400 - 3000
powyej 3000

Podstawowe parametry niektrych rde

promieniotwrczych
RDO
OKRES
ENERGIA
PROMIENI- POOWICZ- PROMIENIOWANIA
NEGO
OWANIA
ROZPADU
GAMMA
MeV
Kobalt-60
5,3 lat
1,33; 1,17
Co-60
Cez-137
30 lat
0,66
Cs-137
Iryd-192
74 dni
0,206-0,612
Ir-192
Iterb-169
31,8 dnia 0,063-0,309
Yb-169
Tul-170
130 dni
0,052-0,084
Tm-170
Selen-75
120 dni
Se-75

Staa ekspozycyjna
promieniowania

R m2
Ci h

C m2
kg

1,35

2,615 10-18

ZAKRES
BADANYCH
GRUBOCI
STALI
mm
30 - 200

0,31

6,005 10-19

15 - 120

0,46

8,910 10-19

6 - 60

0,125

2,421 10-19

1,5 - 15

0,004

1,937 10-21

1 - 20

5 - 40

Zasada wykrywania niezgodnoci w badanych materiaach (zczach)

polega na zmianie natenia promieniowania i po przejciu przez
badany obiekt.
Zapis natenia promieniowania nastpuje w bonie rentgenowskiej w
postaci tzw. obrazu utajonego. Bony rentgenowskie posiadaj emulsj
wiatoczu naniesion na podoe z poliestru lub trjoctanu celulozy.
Emulsja skada si ze zwizkw srebra, ktre pod wpywem
promieniowania jonizujcego ulegaj rozkadowi tworzc wanie obraz
utajony. Obraz ten ujawnia si po wywoaniu i utrwaleniu (obrbce
fotochemicznej) bony w postaci jej gstoci optycznej.
Niezgodnoci w zczu spawanym (lub wady w obiekcie) maj zwykle
mniejsz gsto od badanego materiau. Promieniowanie jonizujce jest
wic sabiej pochaniane i niezgodnoci ujawniaj si na radiogramach w
postaci ciemnych plam, linii itp.

Zasada rejestracji niezgodnoci materiaowych w metodzie

radiograficznej: 1 rdo promieniowania lub , 2 niezgodnoci,
3 kaseta z bon rentgenowsk (radiograficzn), 4 wykres gstoci optycznej na
wywoanym radiogramie.

Zwikszenie wydajnoci kontroli podczas bada radiograficznych

najatwiej
uzyska
poprzez
skrcenie
czasu
nawietlania
(napromieniowania) bon. Z tego powodu stosuje si tzw. okadki
wzmacniajce:
metalowe (najczciej oowiane, ale mog by wykonane ze zota,
platyny, wolframu, tantalu, cyny i inne), ktre pod wpywem
promieniowania lub uwalniaj fotoelektrony i elektrony odrzutu,
dziaajce dodatkowo na emulsj bony skracajc czas napromieniowania
do 5X i jednoczenie ochraniajc bon przed promieniowaniem
rozproszonym; grubo okadek metalowych wynosi od 0,02 mm do 0,50
mm;

-fluorescencyjne (solne) pokryte warstw luminoforu (np. CaWO4, ZnS,

CdS), ktry pod wpywem promieniowania X lub emituje wiato,
nawietlajc silniej bon rentgenowsk; wspczynnik wzmocnienia
wynosi od 10 do ponad 100 razy;

-fluorometalowe (solno-oowiane), ktrych dziaanie opiera si na tzw.

podwjnej konwersji, polegajcej na zamianie promieniowania X lub na
elektrony wtrne
w warstwie oowiu, a nastpnie zamianie tych
elektronw na wiato widzialne w warstwie fluorescencyjnej; skrcenie
czasu ekspozycji wynosi ok. 8-12 razy.

Stosowanie w radiografii okadek wzmacniajcych oraz bon

rentgenowskich o duej czuoci (czuo bony jest funkcj wielkoci
ziaren bromku srebra znajdujcego si w emulsji im wiksze s
wymiary ziaren, tym czulsza jest bona) znacznie skraca czas
napromieniowania, ale jednoczenie powoduje szkodliwe zjawisko w
postaci powstawania zwikszonej tzw. nieostroci wewntrznej (Ui)
pogarszajc jako (czytelno) radiogramu.
Nieostro wewntrzna Ui to obszar cigej zmiany gstoci optycznej
radiogramu
spowodowanej
dziaaniem:
uwolnionych
przez
promieniowanie
elektronw
w
warstwie
emulsji,
efektw
luminescencyjnych i fotochemicznych, promieniowania wtrnego. Miar
nieostroci wewntrznej jest szeroko obszaru na bonie, w ktrym
gsto optyczna zmienia si od wartoci D1 do D2.

Przejciowy obszar zaczernienia na bonie spowodowany nieostroci wewntrzn.

Warto nieostroci wewntrznej zaley od:

energii promieniowania,
obecnoci okadek wzmacniajcych,
rodzaju bony
i zawiera si orientacyjnie w granicach od 0,1 mm (maa) do okoo 0,7
mm (dua).

Zaleno nieostroci wewntrznej od energii promieniowania

Wpyw oddalenia okadki fluorescencyjnej na zwikszenie nieostroci

wewntrznej: a okadka przylegajca do bony, b okadka w oddaleniu
od bony.

Innym rodzajem nieostroci obrazu radiograficznego jest tzw.

nieostro geometryczna (Ug) spowodowana tym, e rdo
promieniowania nie jest punktowe.

Schemat powstawania nieostroci geometrycznej

URZDZENIA DO RADIOGRAFICZNEJ KONTROLI ZCZY SPAWANYCH

Urzdzenia do radiograficznej kontroli zczy spawanych

mona podzieli na:
urzdzenia z rdem promieniowania , do ktrych zalicza
si aparaty rentgenowskie i akceleratory;
urzdzenia z rdem promieniowania , tzn. aparaty
gammagraficzne.

APARATY RENTGENOWSKIE
Aparat rentgenowski skada si z nastpujcych zespow:
lampy rentgenowskiej, ukadu zasilania wysokiego napicia,
ukadu sterujcego i pomiarowego, ukadu chodzenia.
Aparat rentgenowski charakteryzuj nastpujce parametry:
maksymalne napicie anodowe lampy rentgenowskiej,
maksymalna moc doprowadzona do lampy, maksymalna moc
dawki ekspozycyjnej, rozmiary ogniska, ksztat wizki
promieniowania, sposb chodzenia anody, sposb zasilania
lampy, dopuszczalny czas pracy cigej, masa i wymiary,
charakter konstrukcji (stacjonarna, przenona). Aparaty z
typow, dwuelektrodow lamp rentgenowsk mog
pracowa przy napiciach nie przekraczajcych 400 kV.

Podstawowe typy aparatw wykorzystywanych w praktyce

przemysowej to:
aparaty kopakowe,
aparaty gowicowe,
aparaty impulsowe.

AKCELERATORY
Promieniowanie o duej energii uzyskuje si z urzdze sucych do
przyspieszania czstek elementarnych (elektrony, deuterony, czstki i
inne), ktre nosz nazw akceleratorw. Jako doln granic energetyczn
przyspieszanych czstek przyjmuje si umownie warto ok. 100 keV.
Obecnie budowane akceleratory pozwalaj na uzyskanie energii rzdu
setek GeV, przy czym akceleratory na due energie uywane s gwnie
do prac z dziedziny fizyki i inynierii jdrowej.
W kadym akceleratorze mona wyrni:
rdo jonw,
ukad przyspieszajcy jony,
urzdzenie pozwalajce skierowa strumie jonw na tarcz.
Pod wzgldem ksztatu toru przyspieszanych czstek akceleratory
moemy podzieli na dwie podstawowe grupy:
akceleratory liniowe,
akceleratory koowe (cykliczne).

APARATY GAMMAGRAFICZNE
Aparaty gammagraficzne charakteryzuj si prostsz budow w
porwnaniu do urzdze ze rdami promieniowania rentgenowskiego.
Skadaj
si
z
nastpujcych
gwnych
elementw:
rda
promieniotwrczego,
pojemnika
ochronnego
sucego
do
przechowywania rda poza okresem pracy, mechanizmu przesuwu
rda promieniowania z pooenia ochronnego w pooenie robocze,
systemu sygnalizacji pooenia rda i wyposaenia. O przydatnoci
aparatu gammagraficznego decyduj: rodzaj zastosowanej substancji
promieniotwrczej,
okres
jej
poowicznego
rozpadu,
energia
promieniowania, aktywno rda, wydajno rda, wymiar jej czci
aktywnej, masa i gabaryty.
Ze wzgldu na przeznaczenie aparaty gammagraficzne mona podzieli
na: uniwersalne i specjalne. Aparaty uniwersalne mog by stosowane
do kontroli zczy spawanych w rnych warunkach, za specjalne
przystosowane s do przewietlania zczy okrelonych konstrukcji
wybran technik bada. Ze wzgldu na budow i dziaanie rozrnia si
aparaty bez wysuwu rda, z wysuwem rda oraz aparaty samojezdne.

Jako rda promieniotwrcze stosuje si w gammagrafii kobalt 60, iryd

192, tul 170, iterb 169, selen 75 oraz cez 137 (coraz rzadziej). Substancja
promieniotwrcza znajduje si w hermetycznej obudowie w postaci
kapsuki wykonanej ze stali nierdzewnej, aluminium lub tytanu.
Substancja promieniotwrcza moe wystpowa w formie pojedynczej
ksztatki (najczciej cylindrycznej), ich kompletu lub granulek.

rda promieniowania stanowi, z reguy, sztuczne izotopy powstae

przez bombardowanie odpowiednich pierwiastkw neutronami. S
szczeglnie przydatne do bada prowadzonych w terenie. Z uwagi na
charakter emisji promieniowania (promieniowanie gamma emitowane jest
bez przerwy), przy posugiwaniu si tymi rdami obowizuj znacznie
bardziej rygorystyczne przepisy ochrony radiologicznej, anieli w
przypadku rde promieniowania rentgenowskiego.

Budowa krajowych rde promieniowania gamma: a) Ir 192, b) Co 60, c) Yb

169; 1 korpus kapsuki, 2 korek kapsuki, 3 cz aktywna, 4 ksztatka
aluminiowa

KLASYFIKACJA TECHNIK RADIOGRAFICZNYCH

Wedug norm europejskich PN-EN 444 i PN-EN 1435 wyrnia
si dwie klasy technik radiograficznych:
klas A s to techniki podstawowe o tzw. normalnej
czuoci,
klas B techniki ulepszone o tzw. podwyszonej czuoci.

Wybr techniki radiograficznej powinien by uzgodniony

midzy zainteresowanymi stronami z uwzgldnieniem
aspektw technicznych przewietlania, bezpieczestwa
przedsibiorstwa i ekonomiki badania. Naley podkreli, e
istniej przepisy (np. UDT, PRS, TV), w ktrych klasa
badania jest ustalona obligatoryjnie. Uzalenione jest to od
rodzaju badanej konstrukcji oraz warunkw jej eksploatacji.

Wybr klasy technik radiograficznych (badania) wpywa na:

wybr rda promieniowania (X lub ) w zalenoci od
przewietlanej gruboci,
minimaln odlego rda promieniowania od obiektu (fmin),
ilo wykonywanych ekspozycji przy odcinkowym badaniu spoin
obwodowych,
wybr bony i okadek wzmacniajcych,
jako obrazu,
minimalne zaczerwienienie bony.

WSKANIKI JAKOCI OBRAZU (IQI) I OCENA JAKOCI OBRAZU

Podstaw oceny czuoci badania radiograficznego jest jako uzyskiwanego na
radiogramie obrazu, ktra zaley od wielu czynnikw.
JAKO OBRAZU

KONTRAST

energia
promieniowania
promieniowanie
rozproszone

zaczernienie

zadymienie

NIEOSTRO

ZIARNISTO

wielko ogniska

czuo bony

odlego rda
od obiektu

odlego bony od
obiektu

obrbka
fotochemiczna
bony

energia
promieniowania

Czynniki wpywajce na jako obrazu radiograficznego

Rwnoczesne uwzgldnienie tych czynnikw jest bardzo trudne. Z tego

powodu opracowano wzorce (nazywane wskanikami jakoci obrazu),
ktre umoliwiaj obiektywn ocen jakoci obrazu oraz jej porwnanie z
opracowanymi w tym zakresie wymaganiami.

Zgodnie z EN 462-1 i EN 462-2 wskaniki jakoci obrazu to

zestawy prcikw (IQI typu prcikowego) lub zestawy schodkw z
otworkami (IQI typu schodkowo-otworkowego).

Wskaniki jakoci obrazu (IQI): a) typu prcikowego, b) typu schodkowo-otworkowego;

Oznaczenie: a miejsce na identyfikacyjne znakowanie

W przypadku wskanikw prcikowych wymagan lub osignit

miar jakoci obrazu jest numer najcieszego prcika widocznego na
radiogramie (jest to tzw. liczbowa jako obrazu), natomiast w
przypadku wskanikw schodkowo otworkowych numer
najmniejszego otworka. Gdy w schodku wykonane s dwa otworki, to
obydwa powinny by widoczne. Wskaniki jakoci obrazu powinny by
wykonane z tego samego rodzaju materiau co materia badany.

UKADY BADA
Wytyczne wykonania radiogramw tworzyw metalowych
zawarto w normie europejskiej EN 1435. W normie tej
przewidziano dwa podstawowe sposoby (metody) badania,
a mianowicie:
przez jedna ciank,
przez dwie cianki.

Ustawienie do przewietlania przez jedn ciank.

Nume
r rys.
wg
EN
1435

Ukad geometryczny

Uwagi

Stosowany do przewietlania paskich

zczy blach oraz wzdunych spoin w
zbiornikach i rurach (o ile istnieje dostp do
rodka). IQI ley poprzecznie do spoiny, na
zczu (od strony rda promieniowania), w
rodku przewietlanego odcinka.
b = t;
SFD = f + b
Stosowany do przewietlania zczy
obwodowych
z zewntrz do wewntrz.
Konieczny dostp do obu stron zcza. IQI
ley poprzecznie do spoiny, na zczu (od
strony rda promieniowania). Do zbadania
caej dugoci zcza potrzebna jest wiksza
ilo radiogramw, ktra zaley od
stosunku t/Da
i Da/SFD.
b = t;

SFD = f + b

Stosowany
do
przewietlania
obiektw
zakrzywionych z zewntrz do wewntrz (spoina
krca wpuszczanego). Konieczny dostp do obu
stron zcza. IQI ley poprzecznie do spoiny, na
zczu (od strony rda promieniowania). Do
zbadania caej dugoci zcza potrzebna jest
wiksza ilo radiogramw.
b t;

Stosowany
do
przewietlania
obiektw
zakrzywionych z zewntrz do wewntrz (spoina
krca nasadzanego). Konieczny dostp do obu
stron zcza. IQI ley poprzecznie do spoiny, na
zczu (od strony rda promieniowania). Do
zbadania caej dugoci zcza potrzebna jest
wiksza ilo radiogramw.
b t;

SFD = f + b

SFD = f + b

Stosowany do przewietlania zczy obwodowych

z wewntrz na zewntrz (centrycznie). IQI ley
po-przecznie do spoiny, na zczu (od strony
rda promieniowania). Caa dugo zcza
badana jest jednym radiogramem. Przez
centryczne ustawienie rda warunki badania s
jednakowe w kadym miejscu zcza. Dla Da >
200 mm konieczne, co najmniej 3 wskaniki
rwnomiernie rozoone na obwodzie.
b = t;
SFD = f + b

Stosowany do przewietlania obiektw

zakrzywionych z wewntrz na zewntrz
(spoina krca wpuszczanego). IQI ley
poprzecznie do spoiny, na zczu (od strony
rda promieniowania lub od strony bony).
rdo promieniowania centralnie wewntrz
obiektu.
b t;

SFD = f + b

Stosowany do przewietlania obiektw

zakrzywionych z wewntrz na zewntrz
(spoina krca nasadzanego). IQI ley
poprzecznie do spoiny, na zczu (od strony
rda promieniowania lub od strony bony).
rdo promieniowania centralnie wewntrz
obiektu.
b t;

SFD = f + b

Stosowany do przewietlania zczy obwodowych od

wewntrz na zewntrz (centrycznie). Konieczny
dostp do obu stron zcza. rdo promieniowania
ekscentryczne. IQI ley poprzecznie do spoiny, na
zczu (od strony rda promieniowania). Do
zbadania caego zcza konieczna jest wiksza ilo
radiogramw, ktra zaley od stosunku t/De i
De/SFD.
b = t;
SFD = f + b
Stosowany
do
przewietlania
obiektw
zakrzywionych z wewntrz na zewntrz (spoina
krca wpuszczanego). IQI ley poprzecznie do
spoiny, na zczu (od strony rda promieniowania).
rdo promieniowania wewntrz poza rodkiem
obiektu.
b t;

10

SFD = f + b

Stosowany
do
przewietlania
obiektw
zakrzywionych z wewntrz na zewntrz (spoina
krca nasadzanego). IQI ley poprzecznie do
spoiny, na zczu (od strony rda promieniowania).
rdo promieniowania wewntrz poza rodkiem
obiektu.
b t;

SFD = f + b

Ustawienie do przewietlania przez dwie cianki

Numer
rys.
wg EN
1435

11

Ukad geometryczny

Uwagi

Stosowany do przewietlania spoin obwodowych

(metoda eliptyczna) w zakresie rednic De 100
mm, gruboci cianki t 8 mm i szerokoci lica
De/4. IQI ley rwnolegle do spoiny od strony
bony (najcieszy prcik najbliej spoiny). Do
zbadania caego zcza wymagane s: dla t/De
0,12 2 ekspozycje prze-sunite wzgldem
siebie o 90o, dla t/De > 0,12 3 ekspozycje
przesunite wzgldem siebie o 60o.
IQI z
oowiana liter F.
b = De;

SFD = f + b

12

Stosowany do przewietlania spoin obwodowych w

zakresie w zakresie rednic De 100 mm, gdy metoda
eliptyczna nie pozwala na uzyskanie czytelnego
radiogramu; (t > 8 mm i szeroko lica > De/4).
IQI ley rwnolegle do spoiny od strony bony
(najcieszy prcik najbliej spoiny) wraz z oowian
liter F. Do zbadania caego zcza wymagane s 3
ekspozycje przesunite wzgldem siebie o 60o.
b = De;

13

SFD = f + b

Stosowany do przewietlania spoin obwodowych

dostpnych tylko z jednej strony. Na radiogramie
oceniany jest odcinek zcza przylegajcy podczas
ekspozycji do bony. Do zbadania caego zcza
konieczna jest wiksza ilo radiogramw, ktra
zaley od stosunku t/De i De/SFD.
IQI ley poprzecznie do spoiny od strony bony.
b = t;

SFD = f + b

14

Stosowany do przewietlania spoin

obwodowych dostpnych tylko z jednej
strony. rdo promienio-wania mona
bezporednio umieci na grnej powierzchni
rury. Na radiogramie oceniany jest odcinek
zcza przylegajcy podczas ekspozycji do
bony. Do zbadania caego zcza konieczna
jest wiksza ilo radiogramw, ktra zaley
od stosunku t/De i De/SFD.
IQI ley poprzecznie do spoiny od strony
bony.
b = t;

SFD = De

15

Stosowany do przewietlania paskich

zczy wzdunych dostpnych tylko z
jednej strony.
IQI ley poprzecznie do spoiny od strony
bony.
b = t;

16

SFD = f + b

Stosowany do przewietlania obiektw

zakrzywionych i umoliwiajcy ocen
spoiny przylegajcej do bony (spoina
krca wpuszczanego).
IQI ley poprzecznie do spoiny od strony
bony.
SFD = f + b

Przewietlanie obwodowych zczy doczoowych przez dwie cianki:

a metod eliptyczn, b metod prostopad.

Przewietlanie obwodowych zczy doczoowych przez dwie cianki:

a metod peliptyczn, b metod obwodow

WYBR APARATURY RADIOGRAFICZNEJ

Podstawowym czynnikiem decydujcym o wyborze aparatury do

radiograficznej kontroli zczy spawanych jest wymagana jako obrazu
radiograficznego. Naley si tu kierowa zasad, e im wysza jako
obrazu radiograficznego tym wysza wykrywalno niezgodnoci
spawalniczych na radiogramie. Poniewa jako obrazu zaley, midzy
innymi, od kontrastu, a w zwizku z tym rwnie od energii
promieniowania, to dla uzyskania dobrej wykrywalnoci niezgodnoci
napicie lampy promieniowania X powinno by moliwie najnisze.

OBRBKA FOTOCHEMICZNA BON, WARUNKI

OBSERWACJI RADIOGRAMW ORAZ PROTOK BADA
Nawietlone bony radiograficzne naley poddawa obrbce
fotochemicznej (wywoywaniu, utrwalaniu, pukaniu) zgodnie z instrukcj
producenta bon i rodkw chemicznych. Celem obrbki jest ujawnienie
powstaego obrazu radiograficznego oraz uzyskanie wymaganej jego
klasy. Podczas obrbki fotochemicznej bon szczegln uwag naley
zwrci na temperatur procesu oraz czas ich wywoywania i pukania.
Radiogramy powinny by oceniane w pomieszczeniu zaciemnionym, na
ekranie negatoskopu z regulowan luminancj. Ekran negatoskopu
powinien by maskowany do obszaru obserwowanego. Naley zwrci
uwag, i oko potrzebuje pewnego czasu na adaptacj do warunkw
obserwacji. Z reguy czas ten wynosi okoo 10-15 minut.

Dla kadej ekspozycji lub zbioru ekspozycji protok bada

powinien zawiera nastpujce informacje: nazw jednostki,
nazw badanego obiektu, rodzaj materiau, ksztat zcza,
grubo zcza, metod spawania, dane dotyczce kryteriw
akceptacji badania, technik radiograficzn i klas badania,
wymagane wskaniki jakoci obrazu, ukad geometryczny
badania, stosowany system znakowania, rodzaj rda
promieniowania, wymiary ogniska, rodzaj bony, okadek i
filtrw, napicie lampy rentgenowskiej, czas ekspozycji oraz
odlego rdo obiekt, rodzaj i umiejscowienie
wskanikw jakoci obrazu, nazwiska, kwalifikacje i
certyfikaty osb odpowiedzialnych, dane dotyczce
ekspozycji i protoku bada.

OCHRONA PRZED DZIAANIEM PROMIENIOWANIA

JONIZUJCEGO

W normie PN-EN 1435, w zakresie ochrony przed oddziaywaniem

promieniowania jonizujcego, zamieszczono ostrzeenie:
jakiejkolwiek czci ciaa ludzkiego na promieniowanie X lub
moe by bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Przy stosowaniu aparatury
promieniowania X lub rde promieniotwrczych musz by
przestrzegane wymagania zawarte w przepisach prawa.
W przypadku
stosowania promieniowania jonizujcego naley cile przestrzega
lokalnych, krajowych lub midzynarodowych przepisw bezpieczestwa.
Naraenie

Przepisy midzynarodowe oraz przepisy poszczeglnych krajw ustalaj tzw.

dawki graniczne tj, takie dawki, do ktrych przekroczenia nie wolno dopuci.
W Polsce obowizuje zarzdzenie Prezesa Polskiej Agencji Atomistyki
(Monitor Polski Nr 14 z 1988 r. Poz. 124), ktre okrela dawki graniczne
dla:
osb zatrudnionych w warunkach naraenia na promieniowanie jonizujce,
osb zamieszkaych lub przebywajcych w ssiedztwie rde promieniowania
jonizujcego oraz dla osb naraonych na wpyw takiego promieniowania z
powodu skae promieniotwrczych rodowiska,
osb naraonych na wpyw promieniowania jonizujcego z powodu
stosowania wyrobw powszechnego uytku emitujcych takie promieniowanie.

Okrelone w zarzdzeniu dawki graniczne wyraone s jako:

rwnowanik dawki w danym punkcie tkanki lub narzdzie,
efektywny rwnowanik dawki obrazujcy zagroenie caego ciaa,
efektywny rwnowanik dawki obciajcej.
Dla osb zatrudnionych w warunkach naraania na promieniowanie jonizujce,
w cigu roku (kolejnych 12 miesicy) dawka graniczna wyraona jako
rwnowanik dawki wynosi:
50 mSv (5 rem) jeeli napromieniowanie caego ciaa jest rwnomierne,
150 mSV (15 rem) w soczewkach oczu,
500 mSv (50 rem) w innych tkankach lub narzdach, w tym take w skrze
(powierzchnia nie wiksza ni 10 cm2 dla skry).
Wyszczeglnione wartoci dawek granicznych nie obejmuj promieniowania
ta naturalnego ani te medycznego naraenia pacjentw.

Wpyw promieniowania na yw tkank zaley od szeregu

czynnikw i z tego powodu ma bardzo skomplikowany charakter.
Reakcja organizmu po zadziaaniu rnych rodzajw
promieniowania jest, z reguy, uwarunkowana przenikliwoci
promieniowania (rodzajem promieniowania) oraz jego wzgldn
skutecznoci biologiczn. Inne czynniki to: wielko dawki, jej
moc, rozkad w czasie, obszar ciaa poddany ekspozycji, wiek i
pe, wraliwo osobnicza, temperatura, czynnoci metabolizmu,
rwnowaga hormonalna oraz nawodnienie i utlenienie
napromieniowanego materiau biologicznego.

Biologiczne skutki promieniowania jonizujcego

PODSTAWY OCENY JAKOCI ZCZY NA PODSTAWIE

RADIOGRAMW
Wszelkie odstpstwa od prawidowej technologii i techniki spawania
mog by przyczyn powstawania w wykonywanych zczach spawanych
niezgodnoci spawalniczych (wad). Ich obecno w zczach, z reguy,
powoduje obnienie trwaoci eksploatacyjnej realizowanej konstrukcji.
Naley zatem dy do tego, aby ilo i wielko niezgodnoci w zczach
bya moliwie najmniejsza. Jednak wykonywanie zczy spawanych
cakowicie pozbawionych niezgodnoci jest technicznie trudne i
ekonomicznie nieuzasadnione. Z tego powodu opracowano przepisy,
ktre okrelaj wartoci graniczne tych niezgodnoci i stanowi
podstaw odbioru rnego rodzaju wyrobw. Znaczna cz tych
wyrobw kierowana jest do eksploatacji na podstawie obrazu
niezgodnoci spawalniczych na radiogramie.

Przy ocenie jakoci zczy spawanych na podstawie radiogramw

przydatne s informacje dotyczce:
wasnoci zastosowanego materiau podstawowego (wasnoci
wytrzymaociowe i stopie ich wykorzystania, odporno na
korozj,
koncentracja
napre,
grubo
elementw,
wytrzymao temperaturowa itp.),
rodzaju obcienia zczy (statyczne, udarowe, zmienne),
rodzaju napre, ich wartoci, temperatury pracy elementw itp.
Ponadto, przy ocenie niezwykle istotna jest znajomo metod
spawania i zwizana z tymi metodami systematyka oraz
przyczyny powstawania niezgodnoci spawalniczych w zczach
spawanych.
Klasyfikacj
niezgodnoci
spawalniczych
przedstawiono w normie PN-EN ISO 6520. Obowizuje ona
zarwno dla niezgodnoci spawalniczych wystpujcych
w
spoinach czoowych jak i pachwinowych.

Oceny jakoci zczy spawanych dokonuje si wedug zalece

przedstawionych w normie PN-EN ISO 5817. W normie tej
ustalono trzy poziomy jakoci. Wymagany poziom jakoci
powinien by ustalony w normach wyrobu. Ocena jakoci zcza
spawanego polega na jego przyporzdkowaniu do jednego z
trzech poziomw jakoci i porwnaniu z poziomem wymaganym.
Podczas oceny jakoci zczy spawanych dopuszcza si
stosowanie katalogu zdj lub fotografii makroskopowych
przedstawiajcych rzeczywiste wymiary niezgodnoci. rodki
dodatkowe powinny by stosowane, gdy opinia specjalistw
dotyczca jakoci zcza jest rozbiena.

RADIOSKOPIA

Wykorzystanie kamer telewizyjnych, mikrokomputerw z

moliwoci przetwarzania obrazu oraz nowych typw lamp
rentgenowskich spowodowao znaczny postp w radioskopowych systemach kontroli zczy spawanych.

Warianty metody radioskopowej:

rdo promieniowania, 2- badany obiekt, 3- ekran fluorescencyjny, 4- elektronowy wzmacniacz
obrazu radiologicznego, 5- kryszta scyntylacyjny, 6- rentgenoidikon ( kamera TV czua na
promieniowanie X), 7- ukad optyczny, 8- kamera TV ( widokon, plumbikon i in.), 9- wzmacniacz
obrazu optycznego, 10- kana telewizyjny, 11- monitor TV, 12- oko obserwatora.

RADIOMETRIA

Zasada badania radiometrycznego:

1-rdo promieniowania, 2- badany obiekt, 3- detektor, 4- kolimator, 5- wzmacniacz, 6wskanik.

W badaniach radiometrycznych detektorami promieniowania s

najczciej liczniki scyntylacyjne, ktre charakteryzuj si wiksz
zdolnoci rozdzielcz i wydajnoci w stosunku do licznikw GeigeraMllera. Mog by rwnie stosowane komory jonizacyjne, detektory
pprzewodnikowe, liczniki Czerenkowa. Sygna uzyskany z detektora,
po odpowiednim wzmocnieniu, kierowany jest na miernik, ktrym moe
by przyrzd wychyowy i cyfrowy, oscylograf, rejestrator lub
odpowiedni przekanik. Wrd metod radiometrycznych ciekaw
technik stanowi tomografia przemysowa nazywana rwnie
radiografi warstwow.

Schemat badania metod tomografii:

MN- warstwa badana; A1, A2, A3- pooenia rda promieniowania wzgldem punktu 0,
M1-01- N1, M2- 02- N2, M3- 03- N3- pooenia bony wzgldem punktu 0.

Dzikuj !!!