Technologie światłowodowe

w motoryzacji

dr hab. inż. Marcin Chrzan, prof. UTH

 Właściwości promieniowania optycznego. Fotometria i
radiometria. Bezpieczeństwo w stosowaniu promieniowania
optycznego. Zjawiska optyczne i metody ich opisu. Źródła 9.15-10.45
promieniowania: termiczne, elektroluminescencyjne, lasery –
zasada działania i właściwości.
Przerwa kawowa 10.45-11.15

Światłowody – klasyfikacja, właściwości i parametry. 11.15-12.45

Przerwa obiadowa 12.45-13.30

Wykorzystanie technologii światłowodowej w motoryzacji. 13.30-15.00

Przerwa kawowa 15.00-15.30

Technologie napraw. 15.30-17.00
 Historia fotoniki
• 1876 - Aleksander Graham Bell wynalazł (1880 opatentował) fototelefon.
Urządzenie pozwalało komunikować się na odległość 200 m;
• 1890 - Lord Tyndal - efekt światłowodowy w dielektrykach;
• 1910 - Lord Rayleigh badania i prace teoretyczne nad światłowodami;
• 1958 - Schawlow, Townes, wynalezienie lasera;
• 1962 - Halli in., Nathani in., impulsowy laser oparty o GaAs (arsenek galu);
• 1965 - Miller propozycja stosowania światłowodów gradientowych w telekomunikacji;
• 1966 - Kao, Hockman wskazanie, że szkła kwarcowe mogą być stosowane
w telekomunikacji do wytwarzania światłowodów o małych stratach;
• 1968 - Kao, Davis publikacja na temat małych strat w bryłach topionego kwarcu
• 1968 - Uchidai in. produkcja pierwszego światłowodu telekomunikacyjnego
• 1970 - Kapron i in. produkcja włókna o stratach < 20 dB/km, Corning Glass Company;
• 1985 - Opracowanie wzmacniacza światłowodowego (zespół na University of
Southampton). Pompowanie laserem półprzewodnikowym = 650nm
3m włókna dało wzmocnienie 125 dB dla fali = 1.55 m;
• 1998 - Wprowadzenie systemów WDM, włókna plastikowe
OPTYKA NIELINIOWA


Optyka liniowa opisuje zjawiska (tj: absorpcja, odbicie światła,
jego rozproszenie, załamanie itd.),


Optyka nieliniowa opisuje właściwości optyczne ośrodka, które
nieliniowo zależą od natężenia fali padającej.


Efekty nieliniowe wymagają użycia światła o wysokim natężeniu
np: światła laserowego dlatego optyka nieliniowa jest nauką prężnie
rozwijającą się od chwili wynalezienia laserów, czyli od 1960 roku.
PODSTAWOWA KLASYFIKACJA ZJAWISK
OPTYCZNYCH:

• Zjawiska liniowe,

• Zjawiska nieliniowe drugiego rzędu,

• Zjawiska nieliniowe trzeciego rzędu,

• Zjawiska nieliniowe wyższych rzędów.

WPROWADZENIE – Optyka liniowa

Padając na ośrodek fala elektromagnetyczna powoduje

jego polaryzację. Zmiana rozkładu elektronów w materii
prowadzi do powstania indukowanego momentu
dipolowego (μ):
μ=αE
gdzie E to natężenie przyłożonego pola elektrycznego, a
α to liniowa polaryzowalność.
Natężenie światła emitowanego przez źródła klasyczne mieści się w granicach
od 10 (w przypadku promieniowania słonecznego) do 103 V/cm. Pola
elektryczne tego rzędu są polami słabymi i indukowana przez nie polaryzacja (P)
jest liniowa funkcją ich natężenia (E):
P=χE
gdzie χ jest tensorem podatności elektrycznej pierwszego rzędu.

P ola ry z a c ja ( P)

P o le e le ktr yc z ne (E )

P (E ) = P(-E )

W przypadku braku znaczących odziaływań międzycząsteczkowych χ jest sumą

α.
WPROWADZENIE – Optyka nieliniowa

P = χij(1)Ej + χijk(2)EjEk + χijkl(3)EjEkEl + ...

χij(1) - polaryzowalność pierwszego rzędu (zjawiska liniowe),

χij(2) - pierwsza hiperpolaryzowalność (zjawiska nieliniowe

drugiego rzędu),
χij(3) - druga hiperpolaryzowalność (zjawiska nieliniowe trzeciego

rzędu).
Optyka nieliniowa – drugiego rzędu

P ola ry z a c ja (P )

P o le e le ktr yc z ne (E )

P (E ) = P (-E )

Gdy kryształ lub cząsteczka mają środek symerii to P(E) = P(-E) i z obliczeń
wynika, że χ(2)E2 = 0.
Optyka nieliniowa – trzeciego rzędu

P ola ry z a c ja (P )

P o le e le ktr yc z ne (E )

P (E ) = P (-E )
 Źródła światła - klasyfikacja

Klasyfikacja „zwyczajowa” wg. parametrów fali elektromagnetycznej

• źródła światła białego (słońce, żarówka)
• źródła monochromatyczne (LED, żarówka z filtrem)
• źródła światła spójnego (lasery)
Klasyfikacja wg zakresu spektralnego
• również: źródła UV, VIS, IR, FIR
Klasyfikacja wg. mechanizmu generacji
• jądrowe (słońce)
• żarowe (żarówka)
• fluorescencyjne („jarzeniówka”)
• jarzeniowe (neony)
• łukowe (Hg, Xe, Na)
• laserowe
Inne klasyfikacje: wg. polaryzacji, mocy, zastosowania, ...
Źródła światła – charakterystyka użytkowa
 DIODA
DIODA
ELEKTROLUMINESCENCYJNA
ELEKTROLUMINESCENCYJNA

FOTODETEKTORY
FOTODETEKTORY
 DIODA
DIODA ELEKTROLUMINESCENCYJNA
ELEKTROLUMINESCENCYJNA

Dioda elektroluminescencyjna jest źródłem promieniowania widzialnego (dioda LED,

zwana również świecącą), jak i niewidzialnego - promieniowanie podczerwone (dioda IR).

Dioda pracuje prawidłowo przy polaryzacji złącza

w kierunku przewodzenia.

Schemat zastępczy
 Długość fali generowanego (emitowanego) promieniowania

Gdzie: Wg = WC - WV - szerokość pasma zabronionego

(od 1,35 eV do 2, 25 eV) lub różnica energii poziomów,
między którymi zachodzi rekombinacja,
c - prędkość światła,
h - stała Plancka.

Długość fali zwiększa się ze wzrostem temperatury

złącza.
Diody emitują promieniowanie w bardzo wąskim
przedziale widma:
od 490nm - kolor niebieski,
do 950 nm - bliska podczerwień.

Charakterystyka widmowa promieniowania diody

elektroluminescencyjnej
 - szerokość połówkowa
0 - długość fali dla maksimum promieniowania
Se - strumień energetyczny
Semax - strumień energetyczny dla 
0
 WŁASNOŚCI
WŁASNOŚCI OPTYCZNE
OPTYCZNE
PARAMETRY OPTYCZNE:
strumień energetyczny - Se (moc emitowana przez diodę IR), wyrażany w watach,
lub strumień świetlny (moc emitowana przez diodę świecącą), wyrażany w lumenach
natężenie promieniowania Je (stosunek strumienia energetycznego do kąta bryłowego - dla diod IR)
którego jednostką jest wat na steradian..
światłość (stosunek strumienia świetlnego do kąta bryłowego - dla diod LED), wyrażana w kandelach,
połówkowa szerokość spektralna promieniowania - szerokość pasma promieniowania,
definiowana jako różnica długości fal, dla których moc emitowana osiąga połowę swej
maksymalnej wartości.

Parametry optyczne określa się też na podstawie:

charakterystyki widmowej (poprzedni slajd)
charakterystyki kątowej promieniowania diody
 PARAMETRY
PARAMETRY DIODY:
DIODY:

Elektryczne, takie jak innych diod, np. prąd przewodzenia, napięcie przewodzenia,
napięcie wsteczne oraz moc strat.
Sprawność kwantowa zewnętrzna - stosunek liczby fotonów wyemitowanych przez diodę
do liczby nośników przepływających przez złącze), która maleje ze wzrostem temperatury złącza

Własności dynamiczne określa przebieg charakterystyki częstotliwościowej, na której

jest zaznaczona częstotliwość graniczna.
Jest to częstotliwość, przy której moc promieniowania
maleje do połowy swojej wartości maksymalnej i zależy od
materiału półprzewodnikowego, domieszkowania
(czasu życia nośników)
oraz technologii wykonania.

Charakterystyka częstotliwościowa
diody elektroluminescencyjnej
fg - częstotliwość graniczna
 ZALETY
ZALETY DIOD
DIOD ELEKTROLUMINESCENCYJNYCH
ELEKTROLUMINESCENCYJNYCH
•mały pobór prądu,
•mała wartość napięcia zasilającego,
•duża sprawność,
•mała moc strat,
•małe rozmiary,
•duża trwałość, trwałość diod wynosi około 105 godzin.
•duża wartość luminacji.
W zależności od zakresu emitowanego promieniowania,
diody elektroluminescencyjne można stosować jako: wskaźniki
optyczne, wskaźniki stanów logicznych, np. w kalkulatorach
i zegarkach (diody świecące), oraz jako źródła promieniowania
podczerwonego (diody IR)
 FOTODETEKTORY
FOTODETEKTORY

Fotodetektory (zw. też odbiornikami fotoelektrycznymi),

ze względu na rodzaj wykorzystywanego zjawiska fotoelektrycznego, dzielimy na dwie grupy:
1. Fotodetektory wykorzystujące zewnętrzne zjawisko fotoelektryczne - należą do nich
fotokatody, które są wykonywane z metali alkalicznych.
2. Fotodetektory wykorzystujące wewnętrzne zjawisko fotoelektryczne - należą do nich:
fotorezystory, fotodiody, fotoogniwa, fototranzystory, fototyrystory.

fotorezystory

fotodiody

fotoogniwa

fototranzystory

fototyrystoty
 FOTOREZYSTOR
FOTOREZYSTOR

Fotorezystorem nazywamy element półprzewodnikowy,

w którym pod wpływem oświetlenia następuje zmiana
jego przewodności, niezależnie od kierunku przyłożonego
napięcia zewnętrznego.

Fotorezystory są wykonywane z materiałów

półprzewodnikowych, takich jak: CdS, CdSe, CdTe,
PbS, PbSe, PbTe.

Oświetlenie fotorezystora powoduje zwiększenie

przepływającego prądu. Prąd będący różnicą Zależność rezystancji fotorezystora
całkowitego prądu płynącego przez rezystor i prądu od natężenia oświetlenia
ciemnego (prąd płynący przez fotorezystor
przy braku oświetlenia) nazywamy prądem fotoelektrcznym.
Jego wartość zależy od natężenia oświetlenia i jest
określona zależnością
I p  GEv
gdzie:
G, - wartości stałe zależne od materiału półprzewodnikowego i rodzaju domieszek
Ev - natężenie oświetlenia
 PARAMETRY
PARAMETRY
FOTOREZYSTORÓW
FOTOREZYSTORÓW
Podstawowym parametrem fotorezystora
jest czułość widmowa, czyli zależność
rezystancji od natężenia oświetlenia.
Na wartość czułości wpływa rodzaj
materiału i sposób jego domieszkowania
- dobierane ze względu na przeznaczenie.
1 - do pracy w zakresie czerwonym
` widma promieniowania
2 - do pomiarów świetlnych
3 - do wykrywania płomieni


Rezystancja fotorezystora
d
RE   , d - odstęp między elektrodami, l - szerokość elektrod,  -rezystywność półprzewodnika
l
Współczynnik n, określany jako stosunek rezystancji ciemnej do rezystancji przy danej wartości
natężenia oświetlenia (np. 50 lx)
Wartość rezystancji ciemnej zależy od stopnia czystości półprzewodnika i od liczby defektów sieci
krystalicznej. Rezystancja ciemna jest około tysiąc razy większa od rezystancji przy oświetleniu
50 lx i zawiera się w przedziale od 106 do 1012 .
 FOTODIODA
FOTODIODA II FOTOOGNIWO
FOTOOGNIWO

Zasada działania fotoogniwa i fotodiody półprzewodnikowej jest oparta

na zjawisku fotoelektrycznym wewnętrznym, a ich nazwy wiążą się
z różnymi rodzajami pracy złącza PN.

Fotodiody i fotoogniwa są charakteryzowane przez:

a) parametr technologiczny:
• powierzchnia światłoczuła;
b) parametry elektryczne:
• napięcie wsteczne
• rezystancja termiczna
• pojemność złącza
c) parametry optyczne:
• długość fali promieniowania,
• widmowy zakres pracy.
Obszar pracy fotodiody i fotoogniwa
Ip - prąd fotoprzewodnictwa
Izw - prąd zwarcia
 WŁAŚCIWOŚCI
WŁAŚCIWOŚCI FOTOOGNIWA
FOTOOGNIWA
Sposób włączenia fotoogniwa
RL - rezystancja obciążenia
Ev - natężenie oświetlenia
Podstawowe parametry :
• fotoelektryczna siła elektromotoryczna U p
• prąd zwarcia fotoogniwa Izw
• sprawność energetyczna 
Zależność parametrów fotoogniwa od natężenia oświetlenia
RL opt - maksymalna rezystancja obciążenia
Popt - moc maksymalna
 - sprawność energetyczna
Parametry optyczne:
• zakres długości fal promieniowania, przy których
względna wartość czułości wynosi 50% swej
maksymalnej wartości,
• długość fali promieniowania, przy której występuje
maksimum czułości.
 WŁAŚCIWOŚCI
WŁAŚCIWOŚCI FOTODIODY
FOTODIODY

Fotodioda pracuje przy polaryzacji zaporowej.

Przy braku oświetlenia, przez fotodiodę płynie prąd ciemny Io
wywołany generacją termiczną nośników.
Prąd ten narasta liniowo wraz ze wzrostem wartości
napięcia wstecznego.

Prąd fotoelektryczny płynący przez fotodiodę jest proporcjonalny do

mocy promieniowania padającego na jej powierzchnię, nie zależy
natomiast od napięcia wstecznej polaryzacji i wartości obciążenia.

Fotodiodę można traktować jako źródło prądu o wydajności Sposób włączenia fotodiody
zależnej od natężenia oświetlenia.
 FOTOTRANZYSTOR
FOTOTRANZYSTOR

Fototranzystor jest to element półprzewodnikowy z dwoma złączami PN, który działa tak samo
jak konwencjonalny tranzystor, przy czym jego prąd kolektora nie zależy od prądu bazy,
lecz od natężenia promieniowania oświetlającego obszar bazy.

Symbole graficzne fototranzystorów:

• bez wyprowadzonej końcówki bazy Zasada działania tranzystora
• z wyprowadzoną końcówką bazy
 W fototranzystorach końcówka bazy może być wyprowadzona lub nie
wyprowadzona na zewnątrz obudowy. W związku z tym fotodioda może pracować jako:

Fotoogniwo Fotodioda
(wykorzystuje się (wykorzystuje się Fototranzystor bez Fototranzystor
złącze złącze kolektor - wyprowadzonej z wyprowadzoną
kolektor - baza) baza, przy polaryzacji końcówki końcówką bazy
zaporowej
Charakterystyka prądowo - napięciowa fototranzystora Charakterystyka czułości widmowej
 FOTOTYRYSTOR
FOTOTYRYSTOR

Fototyrystorem jest tyrystor umieszczony w specjalnej obudowie,

umożliwiającej oddziaływanie promieniowania świetlnego na jego przełączanie
ze stanu blokowania do przewodzenia.

Im większe jest napięcie anoda - katoda fototyrystora,

tym moc promieniowania potrzebna do przełączenia jest mniejsza.
Istotną cechą fototyrystora jest to, że po przełączeniu w stan przewodzenia,
utrzymuje się w nim nawet po zaniku impulsu świetlnego.

Elementy te są głównie wykonywane z krzemu, a wykorzystywane np.

jako przekaźniki fotoelektryczne.
Efekty ekspozycji na promieniowanie optyczne (za tab.D1 według normy
PN-EN 60825-1:2010
 Literatura:
http://dydaktyka2.wemif.pwr.wroc.pl/spatela/
dydaktyka/dydakt.html
J. Siudak: „Wstęp do współczesnej
telekomunikacji światłowodowej”, WKŁ,
Warszawa 1997
B. Crosignani, G. de Marchis: „Światłowody w
telekomunikacji”,WKŁ, Warszawa 1987
A.Smoliński: „Optoelektronika światłowodowa”,
WKiŁ, Warszawa 1985 r.