RAVANSKI GREDNI NOSAI

Osnovni element ravanskih grednih nosaa je tap, koji je u optem sluaju

optereen proizvoljnim ravanskim sistemom sila i spregova. Zamiljenim
presecanjem takvog tapa i posmatranjem jednog njegovog dela, dejstvo
uklonjenog dela na posmatrani, sadri unutranje sile u poprenom i
uzdunom pravcu (tranverzanla i aksijalna sila) i unutranji spreg (napadni
moment). Ove veliine (transverzalna sila, aksijalna sila i napadni moment)
koje su definisane za gotovo svaki presek nosaa veoma su vane za
funkcionalnost, oblik i dimenzije samog nosaa i nazivaju se presenim
silama. Osnovni zadatak pri prouavanju grednih nosaa je odreivanje
presenih sila u svim njegovim presecima u kojima su one definisane.
TIPOVI GREDNIH NOSAA
Prostu gredu, Sl.1, ini optereen prav tap koji se oslanja na oslonce svojim
krajevima. Jedan oslonac je pokretan (ovde A) a drugi nepokretan (B).
Greda s prepustom, Sl.2 i 3, za razliku od proste grede, predstavlja optereen
prav tap iji se jedan oslonac ne nalazi na kraju.
Konzolu, Sl.5, predstavlja optereen tap koji je ukleten na jednom kraju.
Ram, Sl.6, predstavlja optereen i oslonjen (putem oslonaca i/ili
ukletenja) nosa koji je sainjen od vie tapova ije se ose seku.

Gerberov nosa, Sl.7, je nosa iji su pojedini delovi (tapovi) zglobno povezani.
Zglobove, koji povezuju delove nosaa, zvaemo Gerberovim zglobovima.
Za statiki neodreenu gredu, Sl.8, nije mogue odrediti otpori oslonaca
samo na osnovu uslova ravnotee (ovakve grede u statici neemo reavati).

OPTEREENJA GREDNIH NOSAA

Osim koncentrisanih sila i

koncentrisanih spregova koji
neposredno dejstvuju na neke
od taaka grednih nosaa u
ovom kursu emo se sretati i sa
kontinualnim (neprekidno
rasporeenim) i posrednim
optereenjem.

Otpori nepokretnih i pokretnih oslonaca, koje emo uvek prethodno odrediti iz

uslova ravnotee, spadae u koncentrisane sile. Reakcije ukletenja, za koje se
smatra da dejstvuju na krajnju taku nosaa, inie koncentrisana sila i
koncentrisan reaktivni spreg (moment ukletenja).
Kontinualno optereenje se zadaje specifinim optereenjem q (optereenjem
po duini), ija je dimenzija sila kroz duinu (npr. kN/m). Ono je, u optem
sluaju, funkcija koordinate z, dakle q=q(z).
Optereenje koje ne dejstvuje neposredno na gredu ve na neki pridodat
element (npr. tap ili ugaonik), koji je kruto vezan (npr. zavaren) za gredu,
nazivamo posrednim optereenjem.

KONTINUALNO OPTEREENJE
Na Sl.1 prikazano je proizvoljno popreno
kontinualno optereenje q(z), koje se
protee na duini l , 0 z l.
Kontinualno optereenje moe biti
shvaeno kao beskonano mnogo, jednako
usmerenih, paralelnih sila.
Fqi = qi z Fq = Fqi = qi z
r
r
Fqi zi qi zi z

F
F
=
M A = M A zq =
Fq
qi z
q

qi

dFq = q ( z ) dz Fq = q( z ) dz
0
l

zq =

z q(z ) dz z q(z ) dz
0

Fq

0
l

q(z ) dz
0

Primer 8.1
Odrediti rezultante ravnomernog, trougaonog i trapeznog kontinualnog
optereenja kao i njihova mesta.

Ravnomerno (pravougaono)
kontinualno optereenje

Fq = q dz = q z 0 = q (l 0) = q l

zq =

Trougaono kontinualno optereenje

ql

1 2l 1 2 2
(
z
l 0 )
0
l
=2
=2
=
l
l
2

ql 2
z dz
l

l 0
2 z3
2 l3 2
zq =
= 2
= 2 = l
ql l
l 30 l 3 3
2

ql
ql z 2
ql l 2 ql l
Fq = z dz =
= =
l 0
l 2 0 l 2
2
l

q z dz

Trapezno kontinualno optereenje

ql q 0
ql q0 l 2 q0 + ql
ql q0

Fq = q0 +
z dz = q0 dz +
z dz = q0 l +
=
l

l
l
l
2
2

0
0
0
l

ql q0

+
q
0 0 l
l

2 l

z z dz = q0
2

3 l

q q0 z
+ l
l
3

ql q0

0 q0 + l z z dz q0 + 2ql l
zq =
=

Fq
q0 + ql 3
l

l 2 ql q0 l 3 q0 + 2ql 2
= q0 +
=
l
2
l
3
6

POSREDNO OPTEREENJE
Za odreivanje presenih sila
grednog nosaa vano je znati
kakvo je dejstvo ovih
ekscentrinih sila (posrednog
optereenja) na take grednog
nosaa (ovde su to C i D) u
kojima su pridodati elementi
kruto vezani za njega.
Uslovi ravnotee, Sl.3
Yi = YC F1 = 0 YC = F1

Zi = ZC = 0 ZC = 0
M C i = F1 h1 + MC = 0

M C = F1 h1

Optereenje sa Sl.2, moglo je

r bitir
dobijeno i redukcijom sila F1 i F2
na take C i D.

Uslovi ravnotee, Sl.4

Yi = YD = 0 YD = 0
Z i = Z D + F2 = 0 Z D = F2
M D i = F2 h2 + M D = 0 M D = F2 h2

Pre odreivanja presenih sila

poeljno da se kose sile zamene
svojim komponentama u poprenom i
uzdunom pravcu u odnosu na gredu
PRESENE SILE

Presene sile u ma kom preseku grednog nosaa, odreuju se tek nakon to se

odrede otpori oslonaca
Kada je poznato svo spoljanje optereenje
koje dejstvuje na nosa, kao na slici, moe
se posmatrati ravnotea levog ili desnog
FT -transverzalna sila
dela od proizvoljnog preseka kako bi se na
Fa -aksijalna sila
osnovu uslova ravnotee tog dela odredile
presene sile. Uklonjeni deo nosaa
M -napadni moment
dejstvuje na posmatrani u samom preseku
upravo sa presenim silama.
Transverzalna sila je unutranja sila u poprenom pravcu (odnosno, u pravcu
je zamiljenog preseka za koji se podrazumeva da je upravan na osu grede).
Aksijalna sila je unutranja sila u uzdunom pravcu (u pravcu ose grede)
koja postoji samo u onim segmentima grede koji su, izmeu ostalog,
aksijalno optereeni (na zatezanje ili pritisak).
Napadni moment (odnosno, moment savijanja) je unutranji spreg usled
kojeg se realne (deformabilne) grede savijaju (pri savijanju, osa grede iz
pravolinijskog oblika prelazi u krivolinijski).

ODREIVANJE TRANSVERZALNIH SILA

Uslov ravnotee levog dela
Uslov ravnotee desnog dela
Fi p = Fi dp + FT K = 0
Fi p = Filp FT K = 0
d
l

F
=

F
ip
TK
F = F
TK

ip

ODREIVANJE AKSIJALNIH SILA

Uslov ravnotee levog dela
Uslov ravnotee desnog dela
l
F
=
F
i u i u + Fa K = 0
F = Fd F = 0
Fa K = Fi lu

iu

iu

aK

Fa K = Fi du

ODREIVANJE NAPADNOG MOMENTA

Uslov ravnotee levog dela
Uslov ravnotee desnog dela
d
l
M
=
M
Ki Ki M K = 0
MKi = MKi + MK = 0
d
l
M
=
M
Ki
K
M = M
K

Ki

Primer 8.2

Za gredu prikazanu na slici, odrediti presene sile u presecima:

r A , B , 1, 1', 2 i 2' ?
Prvo se kosa sila F razloi na
komponente i odrede otpori oslonaca

M A i = Fp 1 + FB 3 M = 0 FB = 2 kN
Yi =YA Fp + FB = 0 YA = 1 kN
Z i = Z A + Fu = 0 Z A = 3 kN
Presene sile:
Fa A = Fa 1 = Fi lu = ( Z A ) = 3 kN
Fa 1 = Fa 2 = Fa 2 = Fa B = Fi du = 0
FT A = FT 1 = Fi lp = YA = 1 kN

M A = M Al i = YA = YA 0 = 0

M 1 = M 1 = M = +YA 1 = 1 kNm
M B = M

l
1i

d
B i

= 0,

FT 1 = FT 2 = FT 2 = FT B = Fi dp =
= ( FB ) = 2 kN
M 2 = M 2d i = + FB 1 = 2 kNm,
M 2 = M 2di = + FB 1 M = 1 kNm.

Ovaj jednostavan primer jasno ukazuje na sledee vane zakljuke koji e se

esto koristiti:
-Ako na neku taku grednog nosaa dejstvuje koncentrisana spoljanja sila u
poprenom pravcu, onda se transverzalne sile, u presecima neposredno levo i
neposredno desno od te take, razlikuju za konanu vrednost.
-Ako na neku taku grednog nosaa dejstvuje koncentrisana spoljanja sila u
uzdunom pravcu, onda se aksijalne sile, u presecima neposredno levo i
neposredno desno od te take, razlikuju za konanu vrednost.
-Ako na neku taku grednog nosaa
dejstvuje koncentrisan spreg, onda se
napadni momenti, u presecima
neposredno levo i neposredno desno
od te take, razlikuju za konanu
vrednost.
VEZE IZMEU NAPADNOG
MOMENTA, TRANSVERZALNE
SILE I SPECIFINOG
OPTEREENJA

Presene sile
u preseku z

Presene sile u
preseku z+dz

Momentni uslov ravnotee, Sl.3, za momentnu taku D, daje vezu izmeu

napadnog momenta i transverzalne sile:
dz
(
)
q
z
dz

=0
(
)
(
)
(
)
M
=
M
z
+
dz

M
z

F
z
dz
+
Di
T
2
lan koji sadri dz dz
dM
M ( z + dz ) M ( z )
je zanemaren jer
FT =
FT ( z ) =

dz
dz
predstavlja malu
veliinu drugog reda.
Dakle transverzalna sila se moe dobiti kao izvod napadnog momenta, koji je
funkcija uzdune koordinate z, po toj koordinati.
Uslov ravnotee, koji govori o sumi projekcija sila u poprenom pravcu, Sl.3,
daje vezu izmeu transverzalne sile i specifinog optereenja q(z):
FT ( z + dz ) FT ( z )
(
)
q
z
=

(
)
(
)
(
)
F
=
F
z

F
z
+
dz

q
z
dz
=
0

ip T
T
dz
dFT ( z )
d 2 M (z )
q( z ) =
=
dz
dz 2
Dakle, specifino optereenje promenjenog predznaka -q koje je u optem
sluaju funkcija uzdune koordinate z jednako je prvom izvodu transverzalne
sile ili drugom izvodu napadnog momenta po toj koordinati.

Imajui u vidu dobijene veze kao i zakljuke iz primera 8.2, dolazimo do

sledeih novih vanih zakljuaka:
-Ako se izmeu dva preseka grede, koja se nalaze na konanom rastojanju, ne
nalaze ni kontinualno optereenje (q=0) ni spoljanje poprene koncentrisane
sile ni koncentrisani spregovi, onda je u svakom preseku izmeu tih preseka
transverzalna sila konstantna a napadni moment je linearna funkcija uzdune
koordinate;
-Ako se izmeu dva preseka grede, koja se nalaze na konanom rastojanju,
nalazi samo ravnomerno kontinualno optereenje (q=const.), onda je u svakom
preseku izmeu tih preseka transverzalna sila linearna funkcija uzdune
koordinate a napadni moment je kvadratna funkcija iste;
-Ako se izmeu dva preseka grede, koja se nalaze na konanom rastojanju,
nalazi samo trougaono ili trapezno kontinualno optereenje, q(z)=kz+n, onda je
u svakom preseku izmeu tih preseka transverzalna sila kvadratna funkcija
uzdune koordinate a napadni moment je kubna funkcija iste;
-Ako je u nekom intervalu FT>0, a prati se tok funkcije s leva na desno (dakle
dz>0), onda mora biti dM>0, to znai da napadni moment M(z), idui s leva
na desno, u tom intervalu, raste;

-Ako je, suprotno prethodnom, u nekom intervalu FT<0, onda za dz>0 mora
biti dM<0, to znai da napadni moment M(z), idui s leva na desno, u tom
intervalu, opada;
-Ako je u nekom intervalu FT=0, za dz0, onda mora biti dM=0, to znai da
je napadni moment M(z), u tom intervalu, konstantan;

Ako je u nekom konanom intervalu, u

kom se nalazi samo popreno kontinualno
optereenje, transverzalna sila takva
funkcija da u jednoj taki tog intervala (na
primer, taki e, sa slike) menja svoj znak,
onda funkcija napadnog momenta u toj
taki (odnosno, preseku) ima svoj lokalni
maksimum (minimum);

DIJAGRAMI PRESENIH SILA

Presene sile su funkcije uzdune koordinate (z, odnosno, u) i njihovo
dijagramsko predstavljanje daje kompletnu sliku o presenim silama u ma
kom preseku grednog nosaa u kojem su one definisane.
Apscisna osa, za svaki od
dijagrama, je horizontalna,
desno usmerena. Ordinatna
osa je u sluaju transverzalnih
i aksijalnih sila usmerena
navie, dok je u sluaju
napadnog momenta usmerena
nanie. Apscisne ose se ovim
dijagramima najee nazivaju
nultim linijama koje se
oznaavaju 0-0, 0-0 i 0-0.
Kod njih se strelica, koja
govori o porastu koordinate (u
desnu stranu), najee ne crta.
Koordinatni sistemi i nulte linije za
dijagrame presenih sila

Primer 8.3 Za prostu gredu za koju su u primeru 8.2 odreene vrednosti

presenih sila u presecima A, 1, 1, 2, 2
i B nacrtati dijagrame presenih sila.
Zbog q=0 transverzalne sile u
svakom preseku izmeu preseka
A i 1 moraju imati konstantnu
vrednost. Isto vai za preseke
izmeu 1 i 2 kao i 2 i B. Zbog
tih konstantnosti, linije u
dijagramu transverzalnih sila su
paralelne sa nultom linijom.
U intervalima u kojima je q=0
napadni momenti su linearne
funkcije uzdune koordinate.
Zbog toga su pravim linijama
povezane vrednosti u presecima:
A i 1, 1 i 2 kao i 2 i B
U dijagramu aksijalnih sila linije su
paralelne sa nultom linijom.

Crtanje dijagrama transverzalnih

sila idui s leva na desno i
nadovezujui spoljanje sile u
poprenom pravcu

Crtanje dijagrama aksijalnih sila idui s leva na desno i nadovezujui

spoljanje sile u uzdunom pravcu

PRESECI U KOJIMA SE RAUNAJU NAPADNI MOMENTI

Preseci u kojima treba raunati napadni moment (karakteristine take) su:
-Preseci kod kojih dejstvuju sile. Takvi su preseci A, 1, 2 i B.
(tu je najbolje ne uvoditi po dva bliska preseka poto su vrednosti napadnog
momenta praktino iste)
Za preseke sa slike vai: M A' = M A , M 1' = M 1 , M 2 ' = M 2 , M B ' = M B
-Preseci na poetku i kraju kontinualnog optereenja. Takvi su preseci 3 i 4
sa slike.
-Preseci koji su beskonano blizu levo i beskonano blizu desno od mesta
gde dejstvuje koncentrisani spreg. Takvi su preseci 5 i 5 kao i B sa slike.
Poto je taka B na kraju presek B koji bi morao biti desno od B ne postoji.
-Presek u okviru kontinualnog optereenja gde je tranverzalna sila jednaka
nuli a napadni moment ima lokalni maksimum (minimum). Takav je presek
e na slici.

Primer 8.4
Za dati Gerberov nosa,
rastavljanjem na mestu zgloba,
analitikim putem odrediti
otrore oslonaca i sile u zglobu a
zatim nacrtati dijagrame
presenih sila.
Prvo se rastavljanjem na mestu zgloba (dekompozicijom), kao to se to
radi kod sistema krutih tela, odreuju otpori oslonaca i reakcije u zglobu.
Nakon toga se u karakteristinim takama odreuju napadni momenti
kako bi se dijagram napadnog momenta mogao to bolje nacrtati. Za to
bolje crtanje dijagrama napadnog momenta korisno je i to to se prvo crta
dijagram transverzalnih sila zbog njihove povezanosti formulom:

dM
FT =
dz
Razmera za sve dijagrame, koja se upisuje na crteu, usvaja se proizvoljno

Sl.2
MG i = FC 2 Fq 2 Y3 4 = 0
Yi = YG Fq + FC Y3 = 0

Zi = ZG Z3 = 0 ZG = 1kN
Sl.1
M A i = Y1 1 F2 3 + FB 3 + YG 5 = 0 FB = 1 kN
Yi = YA Y1 F2 + FB + YG = 0
Z i = Z A + Z1 Z G = 0

YA = 2 kN

Z A = 1 kN

FC = 6 kN
YG = 1kN

M A = M Al i = 0

NAPADNI MOMENTI

M 1 = M 1 = M 1l i = YA 1 = 2 kNm

M 2 = M 2l i = YA 2 Y1 1 = 2 kNm
M 2 = M 2l i = YA 2 Y1 1 + M 2 = 4 kNm
M G = M Gd i = 0

M B = M B = M Bd i = YG 2 = 2 kNm

M G = M Gl i = 0

M C = M C = M Cl i = YG 2
q 2 1 = 4 kNm
M 3 = M 3d i = 0

z
z

z,

<
<
Y
z
q
z
,
0
z
2
G

2
M =
M (z ) = 2 2
z
YG z q z + FC ( z 2 ), 2 < z < 4
z + 5 z 12,

2
2
2

za 0 < z < 2
za 2 < z < 4

TRANSVERZALNE SILE
Za drugi deo grede (optereen
ravnomernim kontinualnim
optereenjem), funkcija transverzalne
sile, u skladu sa izvedenim formulama,
ima oblik:

z 1, za 0 < z < 2
FT ( z ) =
z + 5, za 2 < z < 4

Dijagrami presenih sila za ceo nosa

Primer 8.5
Za dati Gerberov nosa,
rastavljanjem na mestu
zgloba, analitikim putem
odrediti reakcije spoljanjih
veza i sile u zglobu a zatim
nacrtati dijagrame presenih
sila.

 M G i = FB 2 Fq 2 Y4 4 = 0

FB = 8 kN

Yi = YG Fq + FB Y4 = 0 YG = 2 kN
Zi = ZG Z 4 = 0 ZG = 2 kN
M A i = F1 1 Y2 3 F3 1 + YG 5 M A = 0

M A = 1 kNm

Yi = YA F1 Y2 + YG = 0 Y = 2 kN
Zi = Z A + Z 2 + F3 ZG = 0 Z A = 1kN
A

M A = M Al i = M A = 1 kNm

M 1 = M 1 = M = YA 1 + M A = 3 kNm
M G = M
M 3 = M

d
G i
d
3 i

l
1i

=0
= YG 1 = 2 kNm

M 3 = M = YG 1 M3 = 1 kNm
d
3i

M G = M Gl i = 0

M B = M B = M Bl i = YG 2

q 2 1 = 6 kNm
M 4 = M 4d i = 0

M 2 = M 2 = M 2di = YG 2 M3 = 3 kNm

z2
z

2 z,
za 0 < z < 2

<
<
Y
z
q
z
,
0
z
2

2
M (z ) = 2 2
M =
z
z + 6 z 16, za 2 < z < 4
YG z q z + FB ( z 2 ), 2 < z < 4
2

Provera usklaenosti dijagrama napadnog

momenta sa dijagramom transverzalnih sila
Na prvom metru transverzalna sila je
pozitivna a moment idui s leva na desno (u
smeru porasta koordinate z) raste to je OK.
Naredna dva metra transverzalna sila je
nula a moment je konstantan to je OK.
Sledei metar transverzalna sila je
negativna a moment opada to je OK.
Jo jedan metar transverzalna sila je
negativna sa istom vrednou kako kod
prethodnog metra a moment takoe opada
sa istim nagibom to je OK.
Zatim je transverzalna sila negativna i
promenljiva a moment opada sa
promenljivim nagibom to je OK.
Na kraju transverzalna sila je pozitivna i
promenljiva a moment raste sa
promenljivim nagibom to je OK.

Primer 8.6

Za dati ram sainjen od dva vertikalna

stuba i horizontalne preage,
analitikim putem odrediti otrore
oslonaca i napadne momente u
karakteristinim presecima a zatim
nacrtati dijagrame presenih sila.

ODREIVANJE OTPORA OSLONACA

M A i = FB 4 F1 1 F2 3 F3 5 +
+ F4 2 = 0

FB = 2 kN

Yi = YA q 2 F1 F2 F3 + FB = 0
YA = 4 kN

Zi = Z A F4 = 0

Z A = 2 kN

RASTAVLJANJE RAMA NA PREAGU I STUBOVE I ODREIVANJE

REAKCIJA UNUTRANJIH VEZA U TAKAMA C I D

Sl.3

M D i = F4 2 + M D = 0 M D = 4 kNm
Yi = FB YD = 0 Y = 2 kN
Zi = Z D F4 = 0 Z D = 2 kN
D

Sl.2
= Z A 4 MC = 0 MC = 8 kNm

M Ci
Yi = YA YC = 0 YC = 4 kN
Zi = Z A ZC = 0 ZC = 2 kN

NAPADNI MOMENTI

l
M
=
M
Sl.1
Sl.3 1 1 i = 0
M C " = M Cl " i = q 1 0,5 = 0,5 kNm

M C = M Cl i = q 1 0,5 MC = 8,5 kNm

M 2 = M 2 = M 2l i = q 2 1 + YC 1
MC = 6 kNm
d
= 0 kNm M 4 = M 4 i = 0

Sl.2
M A = M Al i
M C = M Cd i = MC = 8 kNm

M D = M Dd i = F3 1 = 1 kNm
M 3 = M 3 = M 3di = F3 2 + YD 1 M D = 4 kNm

Sl.3
M D = M Dl i = M D = 4 kNm
M B = M Bd i = 0

M 5 = M 5' = M 5di = 0

Primer 8.7
Za dati ram sainjen od jednog
vertikalnog stuba i horizontalne
preage, analitikim putem
odrediti reakcije u ukletenju i
napadne momente u
karakteristinim presecima a zatim
nacrtati dijagrame presenih sila.
ODREIVANJE REAKCIJA U
UKLETENJU
M A i = F1 1 + F2 2 + F3 4 q 4 3
F4 2 + F5 1 M A = 0 M A = 1 kNm

Yi = YA F1 + F2 + F3 q 4 = 0
YA = 1 kN

Z i = Z A + F4 F5 = 0 Z A = 1 kN

ODREIVANJE REAKCIJA IZMEU PREAGE I STUBA

Sl.2

M C i = F4 2 F5 3 Z A 4 M A + MC = 0
Yi = YA YC = 0 YC = 1kN
Zi = ZC + F4 F5 Z A = 0 ZC = 0

MC = 4 kNm

NAPADNI MOMENTI
M A = M

l
A i

= M A = 1 kNm

Sl.2

M 1 = M 1 = M 1l i = Z A 1 + M A = 2 kNm

M C = M Cd i = MC = 4 kNm

M 2 = M 2 = M 2di = MC = 4 kNm

Sl.1
M C = M Cl i = F1 1 = 2 kNm
M 3 = M 3l i = 0
M C = M Cl i = F1 1 + MC = 2 kNm
M 4 = M 4l i = F1 2 + YC 1 + MC = 1 kNm
M 5 = M 5 = M 5di = F3 2 q 3 1,5 = 0,5 kNm
M 6 = M 6 = M 6d i = q 1 0,5 = 0,5 kNm
M 7 = M 7di = 0

M e = M edi = F3 1 q 2 1 = 0

Primer 8.8
Za zadat ram odrediti presene sile i nacrtati
njihove dijagrame bez odreivanja reakcija
u ukletenju C i bez rastavljanja na mestu B.
Veliine F, , a i b smatrati poznatim.

FT ( z1 ) = Fi lp = F , FT ( z2 ) = Fi lp = F cos
Fa ( z1 ) = Fiul = 0, Fa ( z2 ) = Fiul = F sin

M ( z1 ) = M Kl i = F z1

M ( z2 ) = M Pl i = F (a + z2 cos )