Metalne konstrukcije 1

P8-1

Metalne konstrukcije 1

P8-2

Metalne konstrukcije 1

P8-3

Teorijske osnove
Problem je prvi analizirao Timoenko. j p Linearno elastina teorija bono-torzionog izvijanja. Osnovne pretpostavke su: materijal idealno elastian; nosa idealno prav (nema geometrijskih imperfekcija); spreena je torziona rotacija na osloncima (viljukasti oslonci); popreni presek nosaa je obostrano simetrian i konstantan du raspona nosaa (I presek); popreni presek zadrava svoj oblik nakon deformacije; moment inercije Iz je mnogo manji od Iy; deformacije su male (sin =; cos=1); j ( );
Metalne konstrukcije 1 P8-4

Deformisan oblik nosaa

M = M y cos = M y

M = M y sin = M y

M = MT = M y

dv dx
Metalne konstrukcije 1 P8-5

Osnovne diferencijalne jednaine problema

d 2w ( x ) M = M y = EI y dx 2

Savijanje oko jae y-y ose Savijanje oko slabije z-z ose j j j

d 2v ( x ) M = M y = EI z dx 2
dv d d 3 MT = M y = GI t EI dx dx dx 3
EIy EIz It Iw krutost na savijanje oko jae ose, ose krutost na savijanje oko slabije ose, torzioni moment inercije inercije, sektorski moment inercije,

Torzija

v, w i nepoznata generalisana pomeranja. li j

Metalne konstrukcije 1 P8-6

Diferencijalna jednaina bono-torzionog izvijanja

2 d 4 d 2 M y GI t = 0 EI 4 2 dx dx EI z

Granini uslovi
(0) = 0
d 2 ( 0) = (0) = 0 dx d 2

( l) = 0

d 2 ( l ) dx 2

= ( l) = 0

Pretpostavljen oblik reenja D.J.

( x ) = A sin(m x ) + B cos(m x ) + C sh(n x ) + D ch(n x )

Metalne konstrukcije 1 P8-7

Kritian moment bono-torzionog izvijanja Mcr

Mcr I l 2 GIt = 2 EI z + 2 l I z EI z

EIz GIt Iw l

krutost na savijanje oko slabije ose, torziona krutost sektorski moment inercije, j , raspon nosaa (razmak taaka bonog pridravanja).
Metalne konstrukcije 1 P8-8

Razliiti uslovi oslanjanja i optereenja

Metalne konstrukcije 1

P8-9

Modifikovan izraz za kritian moment Mcr

Mcr = C1

(k l )

2EI z k I
2

k I z

(k l )2 GIt + (C z C z )2 (C z C z ) + 2 g 3 j 2 g 3 j 2
EI z

C1 C2 C3 koeficijenti koji uvode u proraun razliite oblike optereenja; j j p p j ; k i kw zg zj koeficijenti kojima se obuhvataju razliiti uslovi oslanjanja; rastojanje izmeu centra smicanja i take u kojoj deluje optereenje parametar koji uzima u obzir nepoklapanje teita i centra smicanja kod p p preseka; monosimetrinih poprenih p

Metalne konstrukcije 1

P8-10

OPTEREENJE 1 2 3 4 5 6 7 8 9

k 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 , 0,5 1,0 0,5

C1 1,000 1,000 1,323 1,514 1,879 2,150 2,704 3,093 2,752 3,149 1,132 0,972 1,285 0,712 1,365 1,010 1,565 0,938 , 1,046 1,010

C2 0,459 0,304 1,562 0,652 0,553 0,432 1,267 0,715 , 0,430 0,410

C3 1,000 1,144 0,992 2,271 0,939 2,150 0,676 1,546 0,000 0,000 0,525 0,980 0,753 1,070 1,730 3,050 2,640 4,800 , 1,120 1,890

Koeficijenti C1, C2 i C3

10

11

2,0

1,28/ 2,05

0,43

12

2,0

0,83

Metalne konstrukcije 1

P8-11

Monosimetrini popreni peseci i uticaj poloaja optereenja

zg = za z s

z j = zg

1 ( y 2 + z 2 ) z dA 2 Iy A
P8-12

Metalne konstrukcije 1

Veliina Rastojanje izmeu teita preseka i p centra smicanja Sektorski moment inercije e c je Torzioni moment inercije Parametar z j

Obostrano simetrini nosai

Monosimetrini nosai

zs = 0

zs =

3 b13 t1 h1 b2 t 2 h2 3 3 b1 t1 + b2 t 2

I =

I z h s2

/4

I = (1 ) I z h s2 I
3 b13 t1 b2 t 2 3 3 12 ( b1 t1 + b2 t 2 )

It =

1 3 2 b t 3 + d tw 3

It =

1 3 3 3 b1 t1 + b2 t 2 + d t w 3

zj = 0

> 0 ,5 z j = 0,4 ( 2 1) hs2 0 ,5 z j = 0,5 ( 2 1) hs2

=
I fc I ft
hs

I fc I fc + I ft
moment inercije pritisnutog pojasa oko slabije ose inercije z-z, moment inercije zategnutog pojasa oko slabije ose inercije z-z, rastojanje izmeu centara smicanja pritisnutog i zategnutog pojasa,

NAPOM ENA: (1) Kod obostrano simetrinih preseka irine i debljine pojasnih lamela su jednake, pa je: b1 = b2 = b , odnosno t1 = t 2 = t . (2) Kada su pojasevi izraeni od ravnih limova h s je jednako rastojanju izmeu teita pojasnih lamela. (3) Rastojanje izmeu teita i centra smicanja ( z s ) je pozitivno kada se centar smicanja nalazi izmeu teita i pritisnute noice.

Metalne konstrukcije 1

P8-13

Uticaj poloaja optereenja na vrednost kritinog momenta k iti t

Primer P i
q IPE300 L=6,00 m
M cr q cr
[kNm] [kN ] [kN/m] Poloaj optereenja donji pojas teite gornji pojas

129,7 129 7 28,82

102,5 102 5 22,78

75 16,67

Metalne konstrukcije 1

P8-14

Granina nosivost nosaa na bonotorziono izvijanje

Uticaj imperfekcija (zaostali naponi, poetne geometrijske imperfekcije,...); ij k i f k ij ) Granina vrednost momenta nosivost (Mu) manja od kritinog momenta bono-torzionog izvijanja (Mcr) ; Stvarno ponaanje nosaa odstupa od bifurkacionog modela stabilnosti g

Metalne konstrukcije 1

P8-15

Teorijske i relane veze izmeu momenta savijana (M) i bonog pomeranja (v)

Metalne konstrukcije 1

P8-16

Kritian napon bono-torzionog izvijanja

cr
EI z GIt Mcr = = l Wy Wy 2 E I z I + l2 Wy
2

2 2 = Dv + Dw

Dv Dw

komponenta kritinog napona usled Sen Venanove torzije, komponenta kritinog napona usled spreene (ograniene) torzije. ij

Metalne konstrukcije 1

P8-17

Proraun stabilnosti na bono-torziono izvijaje prema JUS U.E7.101

max

D,dop

fy D = = p D = p D dop

D dop D,dop D p D
fy

dop

dopute doputeni napon bo o to o og izvijanja, apo bono-torzionog v ja ja, granini napon bono-torzionog izvijanja, koeficijent sigurnosti, j g koeficijent oblika poprenog preseka, bezdimenzionalni koeficijent bono-torzionog izvijanja, granica razvlaenja, doputen normalni napon.
Metalne konstrukcije 1 P8-18

Koeficijent oblika poprenog preseka p

U optem sluaju U s u ju obos sluaju obostrano s e o simetrinih poprenih preseka

p =
Wpl,y Wel,y Sy

W pl ,y Wel ,y

p =

2 Sy Wel ,y

plastini otporni moment oko y-y ose, elastini otporni moment oko y-y ose, statiki moment oko y-y ose za teite poprenog preseka. k

Metalne konstrukcije 1

P8-19

Bezdimenzionalni koeficijent D
1 D = 1/ n 1 1 + 2n D
D n

za za

D 0,4 D > 0,4

relativna vitkost na bono torziono izvijanje bono-torziono parametar koji zavisi od tipa nosaa n=15 1,5 za zavarene profile fil n = 2,0 za valjane profile
Metalne konstrukcije 1 P8-20

Krive bono-torzionog izvijanja bono torzionog

D
1,20 1 20 1,00 0,80 0,60 0 60 0,40 0,20 0,00 0 00 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 2,4 2,6 2,8
P8-21 P8-22

Valjani profili (n =1,5)

Zavareni profili (n =2,0)

D
Metalne konstrukcije 1

Relativna (bezdimenzionalna) vitkost na bono-torziono izvijanje

D =
M pl Mcr

odnosno

D =

p fy cr

Mpl Mcr

cr
fy

moment plastine nosivosti poprenog preseka, kritini moment bono-torzionog izvijanja, g j j , kritian napon bono-torzionog izvijanja, granica razvlaenja, razvlaenja koeficijent oblika poprenog preseka.
Metalne konstrukcije 1

3,0

Kritian napon bono torzionog izvijanja bono-torzionog

2 2 cd ,D = Dv + Dw

Dv Dw

koeficijent za odreivanje uticaja poloaja delovanja optereenja, komponenta kritinog napona usled Sen Venanove torzije, komponenta kritinog napona usled spreene (ograniene) torzije. ij

Metalne konstrukcije 1

P8-23

Uticaj poloaja optereenja

= K + 2 + K + 2 1 K + 2 K+
2

za optereenje na donjem pojasu p j j p j za optereenje u teitu za optereenje na gornjem pojasu

l I K = 1 + 0,156 z t h Iz

lz h It Iz

razmak taaka bonog pridravanja, pridravanja visina nosaa, torzioni moment inercije, moment inercije za savijanje oko salbije z-z ose, parametar p p pomou kojeg se uzima u obzir vrsta poprenog j g p p g optereenja.
Metalne konstrukcije 1

P8-24

Parametri i
Oblik momentnog dijagrama

t i z
1,12 1,35 1,00 1,30 1,77 2,35

0,46 0,55 0,00 0,00 0,00 0,00

Metalne konstrukcije 1

P8-25

Komponente kritinog napona

Kritian napon usled Sen Venanove torzije

Dv

0,41 10 5 = t EI z GI t = t I z It l t Wy l t Wy

[kN/cm 2 ]

Kritian napon usled spreene torzije

Dw
t
lt Wy Iz It kz

2 E 2 07 10 5 2,07 = 2 = kz 2 kz

[kN/cm 2 ]

parametar k ji zavisi od oblika dijagrama momenata, koji i i d blik dij razmak taaka bonog pridravanja, otporni moment za savijanje oko y-y ose, p j j yy , moment inercije za savijanje oko slabije z-z ose, torzioni moment inercije zamenjujua vitkost dela poprenog preseka j j itk t d l k
Metalne konstrukcije 1 P8-26

Zamenjujua vitkost kz
kz =
lz i kz z
b 3 t / 12 = Af + Aw / 6 Af b 2 / 12 b Af = Af + Aw / 6 Af + Aw / 6 12

i kz =

I = A

ikz

z
Af Aw

lz

poluprenik inercije dela preseka koga ine pritisnuta noica i estina visine rebra oko z-z ose, razmak taaka bonog pridravanja, parametar k ji uzima u obzir oblik dijagrama momenata, koji i b i blik dij povrina noice, povrina rebra. rebra
Metalne konstrukcije 1 P8-27

Uproen proraun stabilnosti na bonotorziono izvijanje

max

D,dop = 1,14 i ,dop = 1,14 dop

i,dop doputen napon izvijanja, bezdimenzionalni koeficijent izvijanja odreen na osnovu vitkosti pritisnutog pojasa na bono izvijanje p gp j j j (z=lz/iz) prema JUS U.E7.081 (kriva C). lz razmak taaka bonog pridravanja, iz poluprenik inercije pritisnutog pojasa oko z-z ose.
Metalne konstrukcije 1 P8-28

Kada nije potrebno proveravati stabilnost nosaa na b t i bono-torziono izvijanje? i ij j ?

Kada je pritisnuti pojas kontinualno bono pridran (npr. AB ploom); Kod nosaa sanduastog poprenog preseka sa odnosom visina/irina (h/b) manjim od 10; U sluaju savijanja oko slabije ose; Kada je nosa dovoljno esto bono pridran, odnosno kada je zadovoljen uslov:
My lz z = 60 40 iz max M y 235 fy
za

My
max M y

0,5

z =

lz 235 40 iz fy

za
Metalne konstrukcije 1

My
max M y

> 0,5
P8-29

max

My My M y = max M y

My
max M y

= 0,5

My
max M y

=1

Metalne konstrukcije 1

P8-30

Bono pridravanje

Metalne konstrukcije 1

P8-31

Proraun nosivosti elementa na bonotorziono izvijanje prema EC3

M Ed M b,Rd
M b,Rd = LT W y fy / M 1
W pl ,y W y = Wel ,min,y W eff ,min,y za kl klase 1 i 2 za klasu 3 za klasu 4

MEd proraunska vrednost momenta savijanja; Mb,Rd proraunska nosivost na bono-torziono izvijanje; LT bezdimenzionalni koeficijent bono-torzionog izvijanja; odgovarajui otporni moment; Wy fy granica razvlaenja. i l j
Metalne konstrukcije 1 P8-32

Bezdimenzionalni koeficijent LT
LT =
1 LT +
2 LT

2 LT

2 = 0,5 1 + LT (LT 0,2) + LT

LT koeficijent imperfekcije

LT = W y fy / Mcr
Oblik poprenog preseka nosaa Valjani I profili Zavareni I profili Ostali profili

Relativna vitkost za bono-toriono izvijanje

Odnos visina irina h/b 2 h/b > 2 h/b 2 h/b > 2 Metalne konstrukcije 1

Kriva izvijanja a b c d d
P8-33