Retrofit With Viscous Dampers

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS
KATLI ELK BR YAPININ PERFORMANSININ

BELRLENMES VE VSKOZ SNMLEYCLER
LE GLENDRLMES
YKSEK LSANS TEZ

Mustafa Deniz GLER
naat Mhendislii Anabilim Dal

Yap Mhendislii Program
Ocak 2015
STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS
KATLI ELK BR YAPININ PERFORMANSININ

BELRLENMES VE VSKOZ SNMLEYCLER
LE GLENDRLMES
YKSEK LSANS TEZ

Mustafa Deniz Gler
(501081052)
naat Mhendislii Anabilim Dal

Yap Mhendislii Program
Tez Danman: Do. Dr. Filiz PROLU
Ocak 2015
T, Fen Bilimleri Enstitsnn 501081052 numaral Yksek Lisans rencisi

Mustafa Deniz GLER ilgili ynetmeliklerin belirledii gerekli tm artlar yerine
getirdikten sonra hazrlad KATLI ELK BR YAPININ
PERFORMANSININ BELRLENMES VE VSKOZ SNMLEYCLER
LE GLENDRLMES balkl tezini aada imzalar olan jri nnde baar
ile sunmutur.
Tez Danman :
Do. Dr. Filiz PROLU

stanbul Teknik niversitesi
..............................
Jri yeleri :
Yrd. Do. Dr. Cneyt VATANSEVER

stanbul Teknik niversitesi
..............................
Do. Dr. Gven KIYMAZ

Fatih niversitesi
..............................
Teslim Tarihi :
Savunma Tarihi :
12 Aralk 2014
23 Ocak 2015
iii
iv
NSZ
Lisans ve yksek lisans eitimim boyunca yardmlarn ve hogrsn esirgemeyen
tez sanmanm Do. Dr. Filiz PROLUna teekkrlerimi sunarm. Ayrca meslek
hayatm sresinceok ey rendiim, birok konuda bana yol gsteren, yardmc
olan deerli arkadam ve meslektam Murat ELKe teekkr etmeyi bir bor
bilirim.
Ocak 2015
Mustafa Deniz GLER

(naat Mhendisi)
vi
NDEKLER
Sayfa
NSZ.. ..........................................................................................................v
NDEKLER .................................................................................................... vii
KISALTMALAR .................................................................................................. ix
ZELGE LSTES .............................................................................................. xi
EKL LSTES.................................................................................................. xiii
ZET. .......................................................................................................xix
SUMMARY. .....................................................................................................xxi
1. GR. ..........................................................................................................1
1.1 SAC almalar ............................................................................................ 2
1.1.1 Northridge depremi ncesi tasarmlar ......................................................5
1.1.2 Northridge depremi sonras tasarmlar .....................................................5
1.2 Sismik Snmleyiciler ................................................................................... 6
1.2.1 Deplasman baml snmleyiciler ..........................................................6
1.2.2 Hz baml snmleyiciler .....................................................................8
1.2.3 Viskoelastik snmleyiciler .................................................................. 10
1.2.4 Srtnme tipi snmleyiciler ................................................................. 11
1.2.5 Ayarlanm ktle snmleyicileri .......................................................... 11
2. PERFORMANS KAVRAMI ............................................................................ 13
2.1 DBYBHY 2007 ............................................................................................14
2.1.1 Kesit hasar seviyeleri ............................................................................ 14
2.1.2 Yap performans seviyeleri.................................................................... 15
2.2 FEMA 356....................................................................................................16
2.2.1 Kesit hasar seviyeleri ............................................................................ 16
2.2.2 Yap performans seviyeleri.................................................................... 16
2.3 Yapsal Olmayan Elemanlarn Performans Seviyeleri ...................................17
2.4 Yap Performans Seviyesi Tanmlar.............................................................18
2.4.1 Hemen kullanm performans seviyesi .................................................... 19
2.4.2 Can gvenlii performans seviyesi ........................................................ 19
2.4.3 Gme ncesi performans seviyesi ........................................................ 20
2.5 Deprem Etkisi...............................................................................................20
3. SNM. ........................................................................................................ 23
3.1 Tanm ...........................................................................................................23
3.2 Rayleigh Snm .........................................................................................24
4. YAPININ TANIMI ........................................................................................... 27
4.1 Geometri ......................................................................................................27
4.2 Ykler ..........................................................................................................29
4.3 Malzeme .......................................................................................................29
5. ANALTK MODEL ........................................................................................ 31
5.1 Plastik Mafsal ...............................................................................................32
5.1.1 Kiri mafsallar ..................................................................................... 33
5.1.2 Kolon mafsallar.................................................................................... 36
vii
5.2 Birleimler ................................................................................................... 38

5.3 Panel Blgeleri ............................................................................................. 39
5.4 kinci Mertebe (P-Delta) Etkileri .................................................................. 43
5.5 Snmleyicilerin Modellenmesi ................................................................... 46
6. DORUSAL OLMAYAN ANALZ YNTEMLER .................................... 49
6.1 tme Analizi ................................................................................................. 50
6.1.1 tme analizi admlar ............................................................................. 51
6.2 Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Analiz ...................................... 53
6.2.1 Benzetirilmi yer kaytlarnn seilmesi ............................................... 54
7. YAPI PERFORMANSININ BELRLENMES .............................................. 57
7.1 Artmsal Edeer Deprem Yk ile tme Analizi Sonular .......................... 57
7.2 Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Analiz Sonular....................... 62
8. GLENDRME ............................................................................................. 71
8.1 Viskoz Snmleyici Parametrelerinin Seilmesi ........................................... 73
8.1.1 Snm katsaylarnn belirlenmesi ........................................................ 73
8.1.2 Snmleyici stel sabitinin seilmesi .................................................... 75
8.2 Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Analiz Sonular....................... 79
9. SONULAR ..................................................................................................... 84
KAYNAKLAR ..86
ZGEM ...................................................................................................... 89
viii
KISALTMALAR
ATC
ASCE
BOCA
BSLJ
CG
CUREE
DBYBHY
FEMA
G
G
GV
HK
MN
SAC
SEAOC
TMD
UBC
: Applied Technology Council

: American Society of Civil Engineers
: Building Officials Code Administrators
: The Building Standart Law of Japan
: Can Gvenlii
: California Universities for Research in Earthquake Engineering
: Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik
: Federal Emergency Management Agency
: Gme Snr
: Gmenin nlenmesi
: Gvenlik Snr
: Hemen Kullanm
: Minimum Hasar
: SEAOC, ATC ve CUREE ortak giriimi
: Structural Engineers Association of California
: Tuned Mass Damper
: Uniform Building Code
ix
ZELGE LSTES
Sayfa
izelge 2.1 : FEMA 356 ve DBYBHY 2007 Performans Seviyesi Tanmlar. ......... 17
izelge 2.2 : DBYBHY 2007 Farkl Deprem Dzeylerinde Binalar iin ngrlen
Minimum Performans Hedefleri. ...................................................... 21
izelge 3.1 : Farkl Yap Trleri ve Gerilme Seviyeleri iin nerilen Snm
Oranlar. ........................................................................................... 24
izelge 4.1 : Moment Aktaran ereveler Kolon ve Kiri Kesitleri. ....................... 28
izelge 4.2 : Mafsal Balantl Kolon ve Kiri Kesitleri.......................................... 28
izelge 5.1 : elik Kiriler iin FEMA 356da verilen Hasar ve Dayanm
Parametreleri. ................................................................................... 34
izelge 5.2 : Kiri Kesit zellikleri, Akma Momenti ve Dnmeleri. ....................... 35
izelge 5.3 : Kiri Balk ve Gvde Narinlikleri. ..................................................... 35
izelge 5.4 : Kiri Plastik Mafsal zellikleri ve Hasar Limitleri. ............................ 35
izelge 5.5 : elik Kolonlar iin FEMA 356da verilen Hasar ve Dayanm
Parametreleri (P/PCL < 0.20). ............................................................ 36
Parametreleri (0.20 < P/PCL < 0.50). ................................................. 37
izelge 5.7 : Kolon Kesit zellikleri, Akma Momenti ve Dnmeleri. ..................... 38
izelge 5.8 : Kolon Balk ve Gvde Narinlikleri. .................................................. 38
izelge 5.9 : Kolon Plastik Mafsal zellikleri ve Hasar Limitleri. .......................... 38
izelge 5.10 : Analiz Modelinde Kullanlan Panel Blgesi Modelleri. .................... 42
izelge 5.11 : FEMA-356 Panel Blgesi Hasar Limitleri ........................................ 43
izelge 7.1 : Yap Modlar ve Ktle Katlm Oranlar. .......................................... 58
izelge 7.2 : Yapnn Tepe Yerdeitirme stemleri. ............................................. 59
izelge 7.3 : Yap Y Dorultusu Kirileri Hasar Blgeleri .................................... 61
izelge 7.4 : Yap X Dorultusu Kirileri Hasar Blgeleri .................................... 61
izelge 7.5 : Yap Y Dorultusu Kolonlar Hasar Blgeleri .................................. 61
izelge 7.6 : Yap X Dorultusu Kolonlar Hasar Blgeleri .................................. 61
izelge 7.7 : Greli Kat telemeleri ve Greli Kat teleme Oranlar ................... 61
izelge 7.9 : Yap X Dorultusu Kirileri Hasar Blgeleri .................................... 65
izelge 7.10 : Yap Y Dorultusu Kolonlar Hasar Blgeleri .................................. 65
izelge 7.11 : Yap X Dorultusu Kolonlar Hasar Blgeleri .................................. 65
izelge 7.12 : Taiwan Smart Kayd Greli Kat telemeleri ve Greli Kat teleme
Oranlar. ........................................................................................... 67
izelge 7.13 : Loma Prieta Kayd Greli Kat telemeleri ve Greli Kat teleme
Oranlar. ........................................................................................... 67
izelge 7.14 : Northridge Kayd Greli Kat telemeleri ve Greli Kat teleme
Oranlar. ........................................................................................... 67
izelge 8.1 : ASCE 7-10 Spektrum Azaltma Katsaylar ....................................... 74
izelge 8.2 : Snmleyicilerin C katsaylarnn belirlenmesi. ................................ 75
xi
Yap X Dorultusu Kirileri Hasar Blgeleri .................................... 82

Yap Y Dorultusu Kolonlar Hasar Blgeleri .................................. 82
Yap X Dorultusu Kolonlar Hasar Blgeleri .................................. 82
Taiwan Smart Kayd Greli Kat telemeleri ve Greli Kat teleme
Oranlar. .......................................................................................... 82
Oranlar. .......................................................................................... 82
Oranlar. .......................................................................................... 82
izelge 8.4 :
izelge 8.5 :
izelge 8.6 :
izelge 8.7 :
xii
EKL LSTES
Sayfa
ekil 1.1 :
ekil 1.2 :
ekil 1.3 :
ekil 1.4 :
ekil 1.5 :
ekil 1.6 :
ekil 1.7 :
ekil 1.8 :
ekil 1.9 :
ekil 1.10 :
ekil 2.1 :
ekil 2.2 :
ekil 2.3 :
ekil 3.1 :
ekil 3.2 :
ekil 4.1 :
ekil 5.1 :
ekil 5.2 :
ekil 5.3 :
ekil 5.4 :
ekil 5.5 :
ekil 5.6 :
ekil 5.7 :
ekil 5.8 :
ekil 5.9 :
ekil 5.10 :
ekil 6.1 :
ekil 6.2 :
ekil 6.3 :
ekil 6.4 :
ekil 6.5 :
ekil 6.6 :
ekil 6.7 :
ekil 7.1 :
ekil 7.2 :
Northrigde ncesi Kaynakl Birleim Detay......................................2

SAC almalar KapsamndaTasarlanan Yaplarn Plan ve Kesitleri..
...........................................................................................................4
Deplasman Baml Snmleyici .......................................................7
Deplasman Baml Snmleyiciler iin Tipik Kuvvet-Deplasman
Grafii. ..............................................................................................7
Viskoz Snmleyici ...........................................................................8
Eit Enerji Snmleme Kapasitesine Sahip Snmleyiciler iin C ve
Parametrelerinin Deiimi ..................................................................9
Deplasman ve Hz Fazlar ..................................................................9
Snmlenen Enerji ve Yap ile Snmleyici Arasndaki Etkileimin
Deiimi .......................................................................................... 10
Viskoelastik Snmleyiciler iin Tipik Kuvvet-Deplasman Grafii .. 11
Srtnme Tipi Snmleyiciler iin TipikKuvvet-Deplasman Grafii..
......................................................................................................... 12
Kesitler iin Hasar Tanmlar ve Limitleri ........................................ 14
Yap Performans Seviyeleri .............................................................. 15
Kesit Perforamans Seviyeleri (FEMA 356)....................................... 16
Snml ve Snmsz Serbest Titreim .......................................... 23
Ktle Orantl, Rijitlik Orantl Snm ve Rayleigh Snm ............ 25
SAC Seattle Yaps Plan ve Kesit Grnleri .................................. 27
Yapnn Boyutlu Modeli ............................................................. 32
FEMA 356da verilen genelletirilmi Kuvvet-ekildeitirme
Grafii. ............................................................................................ 33
W18x40 Kesitli Kiri iin skelet Erisi ........................................... 35
Panel Blgesine Etkiyen Kuvvetler .................................................. 39
Gupta ve Krawinkler tarafndan nerilen Panel Blgesi Modeli........ 40
Dorulu Panel Blgesi Modeli ................................................... 42
W24x76 Kirii ve W14x159 Kolonu Birleimi Panel Blgesi Modeli
......................................................................................................... 43
kinci Mertebe Etkilerinin Kuvvet-ekildeitirme Grafii zerindeki
Etkileri (PEER/ATC 2010) ............................................................... 44
20 Katl Los Angeles Yapsnda kinci Mertebe Etkileri ................... 45
Maxwell (solda) ve Kelvin (sada) modelleri ................................... 46
Statik tme Erisi ............................................................................. 52
tme Erisi Modal Kapasite Diyagram Dnm ........................ 52
Modal Yerdeitirme steminin Hesaplanmas.................................. 53
%5 Snml Yer Hareketi Spektrumlar........................................... 55
leklenmi Loma Prieta Depremi vme (g) Zaman (sn) Grafii
(PGA:0.377g)................................................................................... 55
leklenmi Northridge Depremi vme (g) Zaman (sn) Grafii
(PGA:0.413g)................................................................................... 56
leklenmi Taiwan Smart Depremi vme (g) Zaman (sn) Grafii
(PGA: 0.265g).................................................................................. 56
tme Analizi Deprem Yk Tepe Yerdeitirmesi Erileri............. 58
Modal Kapasite Diyagram ............................................................... 59
xiii
ekil 7.3 :
ekil 7.4 :
ekil 7.5 :
ekil 7.6 :
ekil 7.7 :
ekil 7.8 :
ekil 7.9 :
ekil 7.10 :
ekil 7.11 :
ekil 7.12 :
ekil 7.13 :
ekil 7.14 :
ekil 7.15 :
ekil 8.1 :
ekil 8.2 :
ekil 8.3 :
ekil 8.4 :
ekil 8.5 :
ekil 8.6 :
ekil 8.7 :
ekil 8.8 :
ekil 8.9 :
ekil 8.10 :
ekil 8.11 :
ekil 8.12 :
ekil 8.13 :
ekil 8.14 :
ekil 8.15 :
ekil 8.16 :
ekil 8.17 :
ekil 8.18 :
Y Dorultusu tme Analizi Kesit Hasar Seviyeleri ........................... 60

X Dorultusu tme Analizi Kesit Hasar Seviyeleri ........................... 60
Northridge 967 Kayd Y Dorultusu Kesit Hasar Seviyeleri............. 62
Taiwan Smart 105 Kayd Y Dorultusu Kesit Hasar Seviyeleri ........ 63
Loma Prieta 752 Kayd Y Dorultusu Kesit Hasar Seviyeleri........... 63
Northridge 967 Kayd X Dorultusu Kesit Hasar Seviyeleri............. 63
Taiwan Smart 105 Kayd X Dorultusu Kesit Hasar Seviyeleri ........ 63
Loma Prieta 752 Kayd X Dorultusu Kesit Hasar Seviyeleri........... 64
Seilen Yer Kaytlar iin X Dorultusu Maksimum Kesit Hasar
Seviyeleri......................................................................................... 64
Seilen Yer Kaytlar iin Y Dorultusu Maksimum Kesit Hasar
Seviyeleri......................................................................................... 64
W14x176 Kolonu Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Analiz
Sonularna Gre Plastik Dnme Deerleri ...................................... 66
W14x176 Kolonu tme Analizi Sonularna Gre Plastik Dnme
Deerleri.......................................................................................... 66
Yap Y Dorultusunda Northridge yer kayd iin kalc
deplasmanlar ................................................................................ 68
Northridge Depremi iin Deplasman ve Hz Grafikleri..................... 72
Yap X Dorultusu erevesi Snmleyici Yerleimi ...................... 72
Yap Y Dorultusu erevesi Snmleyici Yerleimi ...................... 72
Snmleyici Yerleimi Plan Grnm ........................................... 73
Snm orannn periyot zerindeki etkisi ......................................... 74
Dorusal ve Dorusal Olmayan Snmleyiciler iin Kuvvet-Hz
likisi (Miyamoto, 2010)................................................................. 76
Sabit C, farkl deerleri iin Kuvvet-Deplasman likisi ................ 77
Northridge kayd altnda =1 ve =0.5 iin Y DorultusuDeplasmanZaman Grafii ................................................................................. 78
Mevcut ve Glendirilmi Yap Northridge Kayd Deplasman-Zaman
Grafii ............................................................................................. 79
Glendirilmi Durum Northridge 967 Kayd Y Dorultusu Kesit
Hasar Seviyeleri............................................................................... 79
Glendirilmi Durum Taiwan Smart 105 Kayd Y Dorultusu Kesit
Glendirilmi Durum Loma Prieta 752 Kayd Y Dorultusu Kesit
Glendirilmi Durum Northridge 967 Kayd X Dorultusu Kesit
Glendirilmi Durum Taiwan Smart 105 Kayd X Dorultusu Kesit
Glendirilmi Durum Loma Prieta 752 Kayd X Dorultusu Kesit
Glendirilmi Durum Seilen Yer Kaytlar iin X Dorultusu Kesit
Hasar Seviyeleri Zarf ...................................................................... 81
Glendirilmi Durum Seilen Yer Kaytlar iin Y Dorultusu Kesit
Hasar Seviyeleri Zarf ...................................................................... 81
Y Dorultusu Northridge Kayd 1. Kat Snmleyici KuvvetDeplasman Grafii ........................................................................... 83
xiv
SEMBOL LSTES
Aeff, Av
: Efektif kesme alan
a1(i )
: (i)inci itme adm sonunda elde edilen birinci moda ait modal ivme
bf
: Kesit balk genilii
C:
: Snm katsays
Ccr
: Kritik snm
Cd
: Deplasman bytme katsays
CR1:
: Birinci moda ait spektral yerdeitirme oran
d1( p )
: Birinci moda ait modal yerdeitirme istemi
dc
: Kolon kesit ykseklii
db
: Kiri Kesit ykseklii
d1( i )
: (i)inci itme adm sonunda elde edilen birinci moda ait modal
yerdeitirme
: Elastisite modl
FD
: Snmleyici tepki kuvveti
Fy
: Akma kuvveti
Fye:
: Beklenen akma dayanm
G, Gs
: Kayma modl
: Yerekimi ivmesi
: Yap ykseklii
hsx
: x. kat aasndaki kat ykseklii
hi
: (i)inci kat ykseklii
: Kesit ykseklii
Ib
: Kiri atalet momenti
Ic
: Kolon atalet momenti
Ie
: Yap nem katsays
KD
: Snmleyici Elastik Rijitlii
KE
: st yapnn elastik rijitlii
KEL
: Panel blgesi elastik dnme rijitlii

xv
keff
: Snmleyicinin efektif rijitlii
lb, Lb
: Kiri serbest akl
lc
: Kolon serbest ykseklii
My, MCE
: Akma momenti
Mx1
: x deprem dorultusunda dorusal elastik davran iin tanmlanan

birinci (hakim) moda ait etkin ktle
: Ktle
: Eksenel kuvvet
Pye
: Kolonun yanal burkulma, lokal gvde burkulmas ve burkulma

parametreleri de gz nne alnarak hesaplanan eksenel yk
kapasitesi
PCL
: Kolonlar iin eksenel basn alt limit deeri
Pi
: i. kat zerindeki dey yklerin toplam
: Kuvvet
Qy
: Dayanm
S di1
: Dorusal elastik olmayan spektral yerdeitirme
S de1
: Dorusal elastik spektral yerdeitirme
S ae1
: tme analizinin ilk admnda birinci moda ait elastik spektral ivme
TB
: vme spektrumu karakteristik periyodu
T1(1)
: Balangtaki (i=1) itme admnda birinci (deprem dorultusunda

hakim) titreim moduna ait doal titreim periyodu
tf
: Kesit balk kalnl
tw
: Kesit gvde kalnl
tcf
: Kolon balk kalnl
tp, tcw
: Takviye plakalar dhil panel blgesi kalnl
tbf
: Kiri gvde kalnl
(i )
u xN
1
: Binann tepesinde (Ninci katnda) x deprem dorultusunda (i)inci

itme adm sonunda elde edilen birinci moda ait yerdeitirme
: Hz
: Kesme kuvveti
Vx
: Kata etkiyen kesme kuvveti
Vy
: Panel blgesi akma dayanm
Vx(1i )
: x deprem dorultusunda (i)inci itme adm sonunda elde edilen

birinci moda (hakim moda) ait taban kesme kuvveti
xvi
: Frekans
: Yap arl
w1(1)
: Balangtaki (i=1) itme admnda birinci (deprem dorultusunda

hakim) titreim moduna ait doal asal frekans
: Plastik mukavemet momenti
bi:
: Burulma dzensizlii katsays
xN1
: Binann tepesinde (Ninci katnda) x deprem dorultusunda birinci

moda ait mod ekli genlii
x1
: x deprem dorultusunda birinci moda ait katk arpan
: Gama fonksiyonu
: Snmleyicinin lineer olmayan davrann belirten stel sabit
: Kayma gerilmesi
: Panel blgesi deformasyonu
: Toplam elastik ve plastik dnme
: Toplam elastik ve plastik deplasman
: Tasarm kat telenmesi
: Akma dnmesi
: Greli Kat telenmesi as
: Deplasman
: Rayleigh Snmnde rijitlik orantl katsay
di
: (i)inci katn greli kat telemesi
: Snm Oran
: Rayleigh Snmnde ktle orantl katsay
xvii
xviii
KATLI ELK BR YAPININ PERFORMANSININBELRLENMES

VEVSKOZ SNMLEYCLER LE GLENDRLMES
ZET
Bu tez kapsamnda 1994 ylnda California, Amerikada yaanan Northridge depremi
sonrasnda elik yaplarda gzlemlenen beklenmeyen hasarlarn nedenlerinin
anlalmas amac ile oluturulan SAC organizasyonunun yrtt almalar
kapsamnda tasarlanan 3 katl Seattle yapsnn deprem performansnn belirlenmesi
ve snmleyiciler ile glendirilmesi almas yrtlmtr.
Snyleyiciler kullanlarak lkemizde henz bir bina tasarm veya glendirme
uygulamas gerekletirilmemi olsa da, zellikle Amerika ve Japonyada uzun
yllardr birok uygulama yaplm ve ilgili ynetmeliklerce (ASCE 7-10, FEMA
356, BSLJ vb.) tasarm kurallar tanmlanmtr.
Snmleyiciler genel olarak deplasman ve hz baml olarak ikiye ayrlmaktadrlar.
Ancak deplasman ve hz bazl snmleyicilerin her ikisinin zelliklerini de birlikte
ieren snmleyiciler de (viskoelastik snmleyiciler) mevcuttur.
Deplasman baml snmleyicilerde snmlenen enerji miktar yaplan greli
deplasman ile, hz baml snmleyicilerde ise greli hz fark ile orantl
olmaktadr. Deplasman bazl snmleyicilerde yapya ilave rijitlik ilavesi sz konusu
olurken, hz bazl lineer snmleyiciler ile yaplan testlerde sz konusu aygtlarn
efektif rijitliklerinin ihmal edilebilir seviyelerde olduu belirtilmektedir. Maksimum
hz ve maksimum deplasman durumunda ortaya kan kuvvetlerin ise ters fazl
olmas, hz baml snmleyicilerin en nemli avantaj olarak ne kmaktadr.
Yrrlkte olan Deprem Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik
2007ye (DBYBHY 2007) gre mevcut elik yaplarn deprem performansnn
belirlenmesinde, DBYBHY 2007 Blm 4te verilen tasarm kriterlerine gre
deerlendirme yaplmas gerekmektedir. Sz konusu durumda mevcut elik yaplar
iin deerlendirme, tasarm esaslarna dayanmakta ve lineer yntemler ile
yaplmaktadr. Deerlendirme sonucunda ise elik yaplar iin betonarme yaplar iin
tanmland ekilde bir performans seviyesi (Hemen Kullanm, Can Gvenlii,
Gme ncesi, Gme Durumu) tanm yapmak mmkn olamamaktadr. Bu
nedenle yrtlen almalarda ASCE 41-06 ve Federal Emergency Management
Agency (FEMA) 356 ynetmeliklerince elik yaplar iin verilen kriterler
dorultusunda deerlendirme yaplmtr.
Yapnn deerlendirilmesinde DBYBHY 2007de tanmlanan 475 yl dn periyotlu
(50 ylda alma olasl %10) deprem senaryosu iin itme analizi ve benzetirilmi
deprem kaytlar kullanlarak zaman tanm alannda dorusal olmayan analizler
yrtlm ve sonular zetlenmitir.
Glendirme aamasnda belirlenen glendirme hedefi gzetilerek seilen
snmleyiciler yapnn matematiksel modeline adapte edilmi ve ngrlen
snmleyici zelliklerinin ve performans hedefinin dorulanmasna ynelik, 475 yl
xix
(50 ylda alma olasl %10) deprem senaryosu gzetilerek seilen benzetirilmi
deprem kaytlar ile zaman tanm alannda dorusal olmayan analizler yrtlmtr.
Analizler neticesinde edinilen sonular tablolar ve grafikler ile zetlenmitir.
xx
PERFORMANCE EVALUATION OF A THREE STORY STEEL

STRUCTURE AND RETROFIT WITH USING FLUID VISCOUS DAMPERS
SUMMARY
After Northridge earthquake in California extensive damages at steel building
connections were observed unexpectedly. SAC joint venture, funded by FEMA, was
established after the Northridge earthquake to further investigate the possible causes
of those unexpected damages.
For the structures that have not been collapsed during the earthquake, it can be
assumed that they have fulfilled their mission. However, after a very detailed
investigation of the damages on steel structures, it was revealed that most of the
welded beam-column connections were damaged beyond expected. The inspectors
and engineers were very surprised after these findings as steel structures were
believed to be invincible by the engineers before the earthquake.
SAC joint venture hired different independent design firms to design three, nine and
twenty story buildings according to the pre-Northridge and local codes in Los
Angeles, Seattle, and Boston. After the designs were complete, extensive linear and
nonlinear analysis were conducted to better understand the deficiencies of the
damaged steel structures during the Northridge earthquake. Also about 120 full scale
connections were tested to improve the steel moment connections and their load
bearing capacities in the scope of that study.
Three story Seattle structure designed in the scope of SAC studies is mainly
investigated in this thesis. The performance of this structure is evaluated by using
nonlinear pushover and nonlinear time history analysis on a 3D model. After the
evaluation phase, the structure is retrofitted with using fluid viscous dampers.
Up to date there is no application of the fluid viscous dampers in buildings design or
their retrofitting design in Turkey. But this technology is being widely used
especially in United States of America and Japan and their design procedures are
well defined in design codes.
Dampers can mainly be categorized as displacement dependent devices or velocity
dependent devices. However dampers that include the properties of both
displacement and velocity dependent devices are also available (visco-elastic
dampers). All damper types has their own advantages and disadvantages but the
primary advantage of fluid viscous dampers over conventional retrofit methods is, as
these devices are velocity dependent, their reaction forces are out-of-phase with
displacement.
xxi
Performance concept for structures are defined firstly with 2007 Turkish Seismic
Code in Turkey. However, performance evaluation procedures and performance
acceptance criterias are only defined for reinforced concrete structures. As
performance evaluation procedures and performance target concepts form an
important part of this study, performance concepts and definitions given in FEMA
356 and DBYBHY 2007 codes are also briefly explained. Procedures defined in
ASCE 41-06 and FEMA 356 are mainly followed for performance evaluation of the
investigated structure as no definitions exist for performance evaluation of steel
structures in 2007 Turkish Seismic Code.
When compared, it is seen that the definitions for different performance levels (Life
Safety, Immediate Occupation etc.) are similar for investigated codes, however
structure performance cannot be defined without the performance of nonstructural
items in a structure for the ASCE 41 and FEMA 356 codes.
As fluid viscous dampers will be used in the retrofit design of the building, a
summary about fluid viscous dampers and damping on structures is also included.
Damping can be described as decay with time in amplitude of a free vibration. The
energy of a vibrating system is dissipated by various damping sources (opening and
closing of micro cracks for concrete structures, interaction with nonstructural
elements, friction in steel connections etc.). Contrary to conventional retrofit
methods, fluid viscous dampers do not have a stiffening affect on the structure.
Therefore, as the natural vibration period do not decrease, the earthquake forces
acting on the structure do not change. Fluid viscous dampers introduce
supplementary damping to the structure, which allows a serious amount of the
earthquake input energy to be dissipated by added dampers.
Viscous dampers can be defined by their damping coefficient and damping exponent.
Dampers with damping coefficient equal to unity are named as linear dampers. Force
output of linear dampers is proportional to velocity. If the damping exponent is not
equal to unity, dampers are defined as nonlinear. Force output of nonlinear dampers
are dependent on damping exponent and are not linearly proportional to velocity. In
practice, it is possible to produce dampers with damping exponent ranging from 0.2
to 2. However, dampers with damping exponent between 0.3 and 1 are generally
preferred for structures.
The most important advantage of viscous dampers is, for linear dampers, the output
forces of those devices are always out of phase with inertia forces of the structure.
The maximum internal forces on the sections forming the structure are expected to
occur at maximum drift for the investigated location, as linear viscous dampers
provide their maximum output force at maximum relative velocity, those forces do
not occur at the same time and therefore the possibility of additional retrofit (i.e.
retrofit of foundations) on the structure is greatly reduced.
In the scope of this study, the investigated structure is explained in detail including
the analysis assumptions made. The studies carried out by Gupta and Krawinkler as
well as FEMA 355 are mainly followed in this thesis as those studies are widely
adopted for performance evaluation of steel structures in the current practice.
Definitions given in ASCE 41-06 and FEMA 356 are used for steel column, beam
and panel zone hinges for the nonlinear pushover and time history analysis. The
possible affect of connections are not taken into account and were considered as fully
restrained.
xxii
A summary of pushover analysis and nonlinear time history analysis is also given
including the steps and methods followed in this thesis. After the evaluation of the
results obtained for the investigated structure, steps for determination of damper
properties (damping constant, damping exponent etc.) are also summarized. The
structure is assumed to be located at 1st degree earthquake zone with Z3 class soil
according to 2007 Turkish Seismic Code. The performance of the structure is first
evaluated with nonlinear pushover analysis and than the obtained results are
compared with the results of three nonlinear time history analysis, where used
acceleration records were matched to target spectrum. The obtained results for two
different evaluation methods were mostly compatible with each other. The analysis
results showed that the existing structure satisfies Life Safety performance level
criterias for both directions considering the plastic rotation limitations given in
ASCE 41-06 and FEMA 356. Even if there is no defined restrictions for structural
performance taking into account of the drift ratios of the structures, analysis results
showed that the drift ratios for the inspected structure exceed 0.03 for both principal
directions it is decided that the existing structure should be retrofitted. When residual
drift ratios are investigated from the results obtained from nonlinear time history
analysis, it is seen that about %0.7 residual drift occurs at the structure.
Decreasing the drift ratios of the structure below 0.02 is selected as the retrofit target.
For preliminary analysis, as it is needed to decrease the structures drift ratio by
roughly 0.01, a damping ratio which will decrease the forces acting on the structure
accordingly (about %20 of critical damping) is selected. After, damper properties and
layout is selected considering the retrofit target. Four dampers is placed for each
direction at each story of the structure to limit the maximum output forces of the
dampers. The assumptions made at the preliminary design stage is than verified by
nonlinear time history analysis. Time history analysis is carried out only for DBE
level earthquake using three spectrum-matched records, therefore the maximum
values obtained from the analysis are used.
After the addition of the dampers, it is seen that the structure satisfies Immediate
Occupancy performance level criterias for hinge rotations in both directions. It is
also observed that the drift ratios of the structure are below 0.016.
It has been seen that viscous dampers can be a very effective retrofit solution. With
increased damping, the forces that the structure is expected to carry decreases and as
the maximum damper output force is out of phase with inertia forces, no additional
forces are introduced to the structural elements compared to the existing situation.
This retrofit method can also be considered for reinforced concrete structures.
The usage of steel structures in Turkey is increasing everyday, but the required
parameters for performance evaluation of steel structures are not defined in
DBYBHY 2007. It is seen from the carried out studies that, steel structures with low
axial loads can go through extreme deformations without strength-degradation and
can still satisfy Life Safety requirements in means of hinge rotations defined at
ASCE 41 and FEMA.
xxiii
xxiv
1. GR
1999 ylnda yaadmz Kocaeli depreminin ardndan lkemizde mevcut yaplarn
glendirilmesi konusunda almalar hz kazanmtr. Mevcut yap stoundaki
arlklar gereince bu almalarda daha ok betonarme ve ksmen yma binalar
zerine younlalm ve daha ok geleneksel glendirme yntemleri (betonarme
perde, kolon mantosu ile glendirme vb.) zerine aratrmalar yaplmtr.
lkemizde yapsal performans kavramnn ilendii ve uyguland ilk ynetmelik
ise halen yrrlkte olan 2007 Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda
Ynetmelik olmutur. Bu ynetmelik ile daha nce yrrlkte olan 1997 Afet
Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik arasndaki en belirgin fark
mevcut yaplarn deerlendirilmesi ve performansnn belirlenmesine ynelik yntem
ve tanmlarn eklenmesi olmu, ancak daha ok betonarme yaplar zerinde
durulmutur. elik yaplar iin ise tasarm esaslar gzetilerek deerlendirme
yaplmas gerektii belirtilmitir.
Ancak gncel ynetmeliklerde bir yapnn performans tek bana yapsal performans
ile belirlenmemekte, yapsal olmayan elemanlarn olas bir deprem durumunda
grecekleri hasar veya insan hayat iin oluturabilecekleri risk ile birlikte
deerlendirilmektedir.
Allagelmi glendirme yntemleri ile genel olarak yapsal performans
iyiletirmek mmkn ise de, yapsal olmayan elemanlar ve konfor koullarn da gz
nnde bulundurarak bir iyiletirme yapmak her zaman mmkn olmamaktadr.
Allagelmi glendirme yntemlerine alternatif olarak taban yaltm ve enerji
snmleyiciler gibi eitli inovatif yntemler ne kmaktadr. Taban yaltm
uygulamalar zerine son yllarda lkemizde de nemli almalar yaplm olsa da,
enerji snmleyiciler ile ilgili binalar zelinde henz bir alma bulunmamaktadr.
Yap tasarm veya glendirilmesinde taban yaltm veya enerji snmleyiciler gibi
yntemler tercih edilmesi durumunda, yapsal performansn gelitirilmesinin yansra
yapnn kullanm konforu ve yapsal olmayan elemanlarn tekil ettii can kayb veya
maddi riskleride nemli mertebede azaltabilmek mmkn olabilmektedir.
Bu alma kapsamnda elik yaplarn Federal Emergency Management Agency
(FEMA) 356 ynetmelii kriterleri gzetilerek dorusal olmayan yntemler ile
deerlendirilmesi
konusunda
yaplan
aratrmalar
zetlenmi
ve
Deprem
Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik 2007 (DBYBHY 2007) ile

FEMA 356da verilen performans kavramlar karlatrlmtr. Daha sonra seilen
katl elik bir yapnn dorusal olmayan yntemler ile performans belirlenmitir.
Deerlendirme sonucunda ise yapda kat telemeleri oranlar ve deplasmanlarn
snrlandrlmas amac ile glendirme yaplmasnn uygun olaca grlm ve
sismik snmleyiciler ile glendirme almas yrtlmtr
1.1 SAC almalar
1994 ylnda yaanan Northridge depremi sonrasnda elik yaplarda yaanan yapsal
hasarlar beklenenin ok zerinde olmutur. Hibir yapda gme veya belirgin bir
kesit hasar gzlemlenmemi olsa da, yaplan incelemelerde deprem etkisinin snrl
olduu blgelerdeki yaplarda dahi kaynakl kolon-kiri birleimlerinde gevrek hasar
oluumu gzlemlenmitir. Northridge ncesi tipik kaynakl kolon-kiri birleimi
ekil 1.1de gsterilmektedir.
ekil 1.1 : Northrigde ncesi Kaynakl Birleim Detay

2
Sz konusu hasar oluumlarnn gncel tasarm yntemleri ve detaylarnn

sorgulanmas gerekliliini ortaya koymu ve bu hasarlarn daha detayl incelenmesi
amacyla FEMA tarafndan finanse edilen SAC organizasyonu kurulmutur. SAC
organizasyonu tarafndan yaplan aratrmalarn ve testlerin elik yaplarn tasarm
ve deerlendirilmesine ynelik ierdii kapsaml veriler ve bu almada ska
faydalanlm olmas nedeni ile bu blmde sz konusu almalar ve edinilen
bulgular zetlenecektir.
Yaplarn deprem etkilerine kar tasarmnda tasarlanan binalarda iddetli yer
hareketi altnda snrl yapsal hasar olumas, ancak yaplarn gmemesi
hedeflenmektedir. Bu amala sismik tasarm ynetmeliklerinde genellikle sneklik
dzeyi yksek tayc sistem, malzeme ve detaylarn kullanlmas tevik
edilmektedir. Sneklik ise yaplarn veya kesitlerin tama kapasitelerinde nemli bir
azalma
olmadan
plastik
ekildeitirme
yapabilme
kabiliyeti
olarak
tanmlanmaktadr. Sneklik dzeyi yksek sistemler genellikle, yksek elastik tesi

deformasyon kabiliyetleri nedeni ile sneklik dzeyi daha dk sistemlere nazaran
daha dk yatay etkiler altnda boyutlandrlmaktadr.
1994 ylnda yaanan Northridge depremi ncesinde kaynakl kolon-kiri birleimine
sahip elik moment erevelerinin ynetmeliklerde tanmlanan en snek tayc
sistem olduu kanaati hakimdi. Ancak yaanan Northridge depremi sonras yaplan
gzlemler ve elik kolon-kiri birleimlerinde gzlenen gevrek hasarlar bu algnn
deimesine ve gzlemlenen sorunlarn anlalmasna ynelik daha detayl
aratrmalarn yaplmasna neden olmutur.
Oluan hasarlarn nedenlerinin anlalmas amac ile SEAOC, ATC ve CUREE
ortaklnda SAC giriimi oluturulmu ve FEMA finansman ile mevcut yaplardaki
hasarlarn tespit edilmesi ve elik yaplar iin tasarm kriterlerinin gncelletirilmesi
grevi ile almaya balamtr.
Yrtlen almalar kapsamnda birok sonlu eleman analizi yrtlm ve eitli
konfigrasyonda yaklak 120 adet birleim gerek boyutlarnda test edilmitir.
Ayrca, Northridge ncesi ve sonras yerel ynetmelik artlar gzetilerek Los
Angeles, Seattle ve Bostonda seilen tasarm ofislerine 3, 9 ve 20 katl elik
erevelerden oluan yaplar tasarlattrlmtr. Northridge ncesi ve sonras
tasarmlarn performanslarnn karlatrlabilmesi amac ile birok analiz yaplm

ve sonular maksimum greli kat telemeleri, akma sonras rijitlik, sneklik, elastik
tama kapasiteleri vb. gibi veriler kullanlarak kyaslanmtr.
Sz konusu yaplarn tipik plan yerleimleri ve kesitleri ekil 1.2de verilmektedir.
ekil 1.2 : SAC almalar KapsamndaTasarlanan Yaplarn Plan ve Kesitleri

Ayn kat adedine sahip yaplarn tmnde yaplacak kyaslamann daha anlalabilir
olmas amacyla plan lleri, kat ykseklikleri ve yklemeler ayn tutulmu olup,
moment aktaran erevelerin yerleimi, adedi, kolon ve kiri kesitleri ise deikenlik
gstermektedir.
1.1.1 Northridge depremi ncesi tasarmlar

Karlatrlan yap tasarmlarnda Northridge ncesi olarak adlandrlan yap
tasarmlar
FEMA 267 ncesinde
yrrlkte olan UBC
94
ve BOCA
ynetmeliklerine gre tasarlanmtr. ereve birleimlerinde ise Northridge depremi

ncesi kullanlan standart kaynakl birleim detay kullanlmtr.
1.1.2 Northridge depremi sonras tasarmlar
Northridge sonras tasarmlarda ise ilave olarak FEMA 267 kriterleri de gzetilerek
binalar tasarlanm olup Northridge ncesi tasarmlara gre en belirgin farkllk, kesit
deiiklikleri hari olmak zere, kirilerde olas plastik mafsal noktasn kolon-kiri
birleiminden uzaklatrmak amac ile ilave edilen plakalar olmutur.
Tasarlanan yaplar gz nnde bulundurularak DRAIN-2X yazlm kullanlarak
retilen analitik modeller zerinde itme ve zaman tanm alannda dorusal olmayan
analizler yrtlm, modelleme kabulleri, Northridge ncesive sonras tasarmlar
kyaslanmtr. FEMA 267 kriterleri de gzetilerek yaplan tasarmlar (Northridge
sonras) incelendiinde, Los Angeles ve Seattle yaplar iin ve dokuz katl
yaplarn yanal yk tayc sistemini oluturan kolonlarn ayn kald, kiri
kesitlerinde ise deiiklik yapld gzlemlenmitir. Yirmi katl yaplar iin ise hem
kolon hem kiri kesitlerinde deiiklik gzlemlenmitir. Los Angeles ve Seattle
yaplarna oranla daha uzun periyoda sahip olan Boston yaps iin ise FEMA 267
kriterleri gzetilerek tasarlanan tm yaplarda kolon ve kiri kesitlerinin deitii
grlmektedir. Ancak tm yaplar iin en nemli farkllk genellikle birleim
detaylarnda grlmektedir.
FEMA 355 raporunda verilen grafiklerden grlebilecei zere tasarlanan katl
yaplar arasnda en belirgin fark, plastikleme sonras rijitlik olarak ne kmakta
iken dokuz ve yirmi katl yaplarda akma dayanm ve akma sonras rijitlikler de
deimekte, Northridge sonras belirlenen kstaslara gre tasarlanan yaplar daha
snek davran gstermektedir.
1.2 Sismik Snmleyiciler

Geleneksel yaplar deprem enerjilerini tayc kesitlerde oluan akma ve yapsal
olmayan elemanlar ile aralarndaki srtnme yolu ile snmlemektedirler. rnek
olarak elik erevelerden oluan bir yapda, deprem enerjisinin nemli bir blm
kolon ve kirilerde oluan mafsallarda snmlenmektedir.
Sismik snmleyiciler ile toplam deprem enerjisinin nemli bir blm
snmlenebilmekte ve dolays ile yapnn tayc elemanlar ile snmlemesi
beklenen enerji miktar nemli mertebede azaltlabilmektedir.
Her
ne
kadar
lkemizde
sismik
snmleyiciler
ile
uygulamalar
henz
yaygnlamam ve ynetmeliklerimizde tasarmlar ile ilgili snrlar izilmemi olsa

dahi, sismik snmleyiciler zellikleAmerika ve Japonyada uzun yllardr
kullanlmaktadr.
Sismik snmleyiciler aktif ve pasif snmleyiciler olarak gruplandrlabilmekle
beraber, bu iki sistemin bir birleimi ekilde tekil edilen zel sistemler de
bulunmaktadr (Kelly, 2001). Bu sistemler ise kendi iinde deplasman ve hz baml
snmleyiciler gibi gruplara ayrlmaktadr. Pasif sistemlerde oluan etkiye gre
sistemin talebini dzenlemek mmkn olmazken, aktif sistemlerde kullanlan
sensrler ile snmleyicilerin tepkisini dzenleyebilmek mmkn olabilmektedir.
Bu blmde seilen elik yap sisteminin glendirilmesinde viskoz snmleyicilerin
kullanlacak olmas nedeni ile yaygn pasif kontrol sistemleri ile ilgili zet bilgi
verilecektir.
1.2.1 Deplasman baml snmleyiciler
Deplasman baml snmleyiciler genellikle eilme, eksenel yk veya kesme
kuvveti tesirleri altnda akmaya ulaan elik veya kurun malzeme ile enerji
snmleyen sistemler olarak tekil edilir. Snmleyicilerin yap zerindeki yerleimi
deprem ile tetiklenen greli yanal telenmeler ile elik malzemenin enerji
snmlemesini salayacak ekilde seilir.
Bu tip snmleyicilerde yapya ayrca bir rijitlik kazandrlmas da sz konusu
olduundan tasarmda dikkat edilmesi gereken husus, sz konusu aygt ile
snmlenecek enerjinin yapya ilave edilecek rijitlik ve/veya dayanma kyasla daha
baskn olmasdr. ekil 1.3de tipik bir
deplasman baml snmleyici
gsterilmektedir.
ekil 1.3 : Deplasman Baml Snmleyici

Bu tip snmleyicilerakma kuvveti (Fy) ve elastik rijitlik (KD) zellikleri ile
tanmlanabilmektedir. Snmleyicinin performans yukarda verilen parametrelere ve
st yapnn elastik rijitliine (KE) gre deimektedir. Deplasman baml
snmleyicilerin tipik kuvvet-deplasman grafii ekil 1.4de verilmektedir.
Kuvvet
st Yap
Deplasman
ekil 1.4 : Deplasman Baml Snmleyiciler iin Tipik Kuvvet-Deplasman Grafii

7
1.2.2 Hz baml snmleyiciler

Hz baml snmleyiciler, greli deplasman fark yerine greli hz fark ile orantl
bir kuvvet ile karlk veren aygtladr. Birok viskoz snmleyicide ara
amortisrlerinde olduu gibi akkanlar kullanlmaktadr (Dzel, 2010). Bu tip
aygtlar uygulanan kuvvetin hz yava olduu takdirde ok az bir diren
gstermekte, ancak hz arttka gsterdikleri dirente artmaktadr. Tipik bir hz
baml snmleyici ekil1.5de gsterilmektedir.
ekil 1.5 : Viskoz Snmleyici

Viskoz
snmleyiciler
Denklem
1.1de
verilen
bant
ile
karakterize
edilebilmektedir (Lee ve Taylor, 2001).
FD CV
(1.1)
Pratikte katsaysnn 0.3 ile 1 arasnda seilebilecei belirtilmektedir. katsaysnn

1 olarak dzenlendii snmleyiciler dorusal, dierleri ise dorusal olmayan
snmleyiciler olarak adlandrlmaktadr. Ayn snm katsaysna sahip hz baml
snmleyiciler iin stel sabiti azaldka snmlenen enerji mikar da dmektedir.
ekil 1.6da eit enerji snmleme kapasitesine sahip hz baml snmleyiciler iin
snm katsays ve stel sabit parametrelerinin deiimi verilmektedir.
Viskoz snmleyicilerin en nemli avantajlar, dk hzlarda ok az diren
gstermeleri nedeni ile yaplarda herhangi bir rijitlik artna neden olmamalar ve
dorusal damperler iin ekil 1.7da grlebilecei zere atalet kuvvetlerinin

maksimum olduu an ile (maksimum deplasman an), snmleyicinin tepki
kuvvetlerinin maksimum olduu ann (maksimum hz an) farkl olmas olarak
gsterilmektedir (Miyamoto ve di., 2008).
Deplasman
ekil 1.6 : Eit Enerji Snmleme Kapasitesine Sahip Snmleyiciler iin C ve
Parametrelerinin Deiimi
Hz
Deplasman
Zaman
ekil 1.7 : Deplasman ve Hz Fazlar
Dorusal snmleyiciler iin maksimum snmleyici ve maksimum atalet

kuvvetlerinin ters
fazl olarak gereklemesine karn,
dorusal olmayan
snmleyicilerde ve hz sabitinin greli olarak yksek seildii durumlarda, bu iki

kuvvetin maksimum noktalarn fazlar birbirleri yaklamakta ve yap atalet
kuvvetleri ile snmleyici kuvvetleri arasndaki etkileim artmaktadr (Kelly, 2001).
Bu iliki ise ekil 1.8de gsterilmektedir.
SNMLEYC YAPI ETKLEM

ekil 1.8 : Snmlenen Enerji ve Yap ile Snmleyici Arasndaki Etkileimin
Deiimi
1.2.3 Viskoelastik snmleyiciler
Viskoelastik snmleyiciler hz ve deplasman baml snmleyicilerin ikisinin de
zelliklerini barndrmaktadrlar. Bir viskoelastik snmleyicilerin tepki kuvvetleri
hz ve deplasmann fonksiyonu olarak verilmektedir.
FD K eff Cv
Viskoelastik
snmleyicilerin
(1.2)
tipik
kuvvet-deplasman
verilmektedir.
10
grafii
ekil
1.9da
Deplasman
ekil 1.9 : Viskoelastik Snmleyiciler iin Tipik Kuvvet-Deplasman Grafii

elik plakalar arasna yaptrlan bir polimer tabaka ile tekil edilen snmleyiciler
bu tr snmleyicilerin en yaygn rneklerindendir.
Hz baml snmleyiciler aksine, viskoelastik snmleyicilerde snm ile hz
arasndaki bant her zaman dorusal (=1) olmaktadr.
1.2.4 Srtnme tipi snmleyiciler
Bu tip snmleyicilerde deprem enerjisi srtnme yolu ile snmlenmektedir.
Srtnme yzeyi malzemesi ve konfigrasyonlar itibariyle birok deiik eidi
bulunmaktadr.
Deplasman baml snmleyicilerde olduu ekilde, ou zaman yapsal aprazlarn
bir paras olarak veya dikey olarak alttan betonarme bir kesite (r: betonarme perde)
stte ise kat demesine bal olacak ekilde tekil edilebilirler.
Srtnme tipi snmleyicilerin tipik kuvvet-deplasman grafii ekil 1.10da
verilmektedir.
1.2.5 Ayarlanm ktle snmleyicileri
Ayarl ktle snmleyicileri (TMD) yapsal titreimleri azaltmak ve snmlemek
iin yaplarda uygulanan, ktle, yay sabiti ve snm katsaylar ile ifade edilebilen
aygtlardr. Snmleyicinin salnm frekans yapda snmlenmesi istenen frekansa
11
gre dzenlenir. Bylece yap titreimine balad zaman, TMD yap ile ters fazl
olan titreiminin oluturduu atalet kuvvetleri ile enerji snmlenir.
st Yap
Deplasman
ekil 1.10 : Srtnme Tipi Snmleyiciler iin TipikKuvvet-Deplasman Grafii
12
2. PERFORMANS KAVRAMI
Yaplarda performans kavram lkemizde Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar
Hakknda Ynetmelik 2007 (DBYBHY 2007) ile birlikte kullanlmaya balanm
olup
halen
daha
ok
mevcut
yaplarn
gvenliinin
belirlenmesi
iin
kullanlmaktadr. Ancak yeni yaplarda kullanm da belirlenen farkl performans

hedefleri ile artmaktadr.
iddetli bir deprem annda yaplarn elastik tesi davran gstermesi ve kesitlerinde
plastik mafsal oluumlar beklenmektedir. Kesitlerde plastik mafsal oluumu,
betonarme yaplar iin betonda ve/veya elikte elastik snr tesinde deformasyon ile
gereklemektedir. Elastik snrn tesindeki deformasyonlar ise kesitlerde ve
dolays ile yapnn kendisinde hasar oluumuna iaret etmektedir. Kesit baznda
oluan hasarn mertebesine gre kesitlerin performans seviyesi, kesitlerin performans
seviyelerinin yap zerindeki dalmna gre ise yapnn performans seviyesi
belirlenmektedir. Dolaysyla yap performans, belirli bir deprem etkisi altnda
yapda olumas beklenen hasarn ls olarak tanmlanabilir.
DBYBHY 2007da yap elemanlar ve tayc sistem performans seviyeleri
betonarme elemanlar iin tanmlanm olup, elik tayc sisteme sahip yaplar iin
bir performans tanm bulunmamaktadr. Bu almada incelenecek olan yapnn
elik tayc sisteme sahip olmas nedeni ile ASCE 41-06 ve FEMA 356 ynetmelii
gz nnde bulundurularak deerlendirme yaplacaktr.
FEMA 356 ynetmeliinde verilen performans tanmlar hem betonarme hem elik
tayc sistemleri kapsamakta olup, bu blmde DBYBHY 2007 ve FEMA 356
ynetmeliinde verilen performans tanmlar ve farkllklar zetlenecektir.
13
2.1 DBYBHY 2007

2.1.1 Kesit hasar seviyeleri
DBYBHY 2007de betonarme yaplar iin kesit hasarlar, beklenen davrann snek
(eilme) veya gevrek (kesme, eksenel yk, burulma vb.) olmasna gre
ayrlmaktadr. DBYBHY 2007de snek kesitler
iin verilen i kuvvet-
ekildeitirme grafii ise ekil 2.1de gsterilmektedir.
ekil 2.1 : Kesitler iin Hasar Tanmlar ve Limitleri

ekil 2.1den grlebilecei zere kesitte plastik deformasyonun balangc
Minimum Hasar Snr (MN) olarak, kesitte g tkenmesinin grlmeye balad
snr ise Gme Snr (G) olarak tanmlanmaktadr. Gvenlik Snr (GV) ise
kesitin dayanmn gvenli olarak koruyabilecei elastik tesi ekildeitirmenin
snr olarak bu iki blgenin arasnda yer almaktadr. DBYBHY 2007de ayrca
dey tayclarn performans seviyelerinin belirlenmesinde greli kat telemeleri
iin snrlar da verilmektedir.
DBYBHY 2007de betonarme kesitlerin hasar seviyelerinin belirlenmesinde beton
ve donatda birim uzama ve ksalmalara gre deerlendirme yaplmakta olup, elik
kesitler iin bir performans tanm yaplmamtr.
14
2.1.2 Yap performans seviyeleri

Bir yapdaki kabul edilebilir hasar limiti, deprem iddeti ve beklenen performans
dzeyi ile tanmlanr. Normal snf bir yap iin DBYBHY 2007de verilen
performans hedeflerine gre hafif depremler iin snrl hasar oluumu hedeflenirken,
iddetli yer sarsntlar iin kontroll hasar (Can Gvenlii) hedeflenmektedir.
Yapda beklenen elastik tesi davran ile performans seviyelerini ilikilendirildii
dayanm-yerdeitirme grafii ekil 2.2de verilmektedir.
ekil 2.2 : Yap Performans Seviyeleri

Kesitlerdeki hasar snrlarna benzer ekilde elastik tesi davrann balangc
Kesintisiz Kullanm (Hemen Kullanm) Performans Blgesi snrn, yapnn
dayanmn kaybetmeye balad yerdeitirme snr Gmeme Gvenlii (Gme
ncesi) Performans Blgesi snr olarak tanmlanmaktadr. Yapnn dayanmn
koruyabildii elastik tesi yerdeitirme snr ise Kontroll Hasar (Can Gvenlii)
snr olarak tanmlanmaktadr.
15
2.2 FEMA 356

2.2.1 Kesit hasar seviyeleri
FEMA 356da da kesit hasarlar DBYBHY 2007de olduu ekilde snek ve gevrek
hasar tipleri olarak ayrlmaktadr. Kesit performans seviyeleri iin yaplan tanmlar
ise iki ynetmelikte de byk oranda benzerlik gstermektedir. Ancak betonarme ve
elik kesitler iin hasar limitleri FEMA 356da plastik dnme oranna gre
verilmektedir.
MN
GV
G
Deplasman veya Deplasman Oran

ekil 2.3 : Kesit Perforamans Seviyeleri (FEMA 356)
Yeni yap tasarmnda DBYBHY 2007ye benzer ekilde greli kat telemeri iin bir
snr tanmlanm olsa da, mevcut yaplarn deerlendirilmesinde greli kat
telemeleri ile ilgili verilen deerlerin neri nitelii tad, yap performans
seviyesinin belirlenmesinde bir kriter olarak deerlendirilmemesi gerektii
belirtilmektedir.
2.2.2 Yap performans seviyeleri
FEMA 356da yap performans seviyeleri tek bana yapsal sistemin performans ile
tanmlanmamakta olup yapsal olmayan elemanlar (nonstructural elements) iin de
bir performans tanmlamas yaplmaktadr. Yap sisteminin performans seviyesi
tanmlarnda DBYBHY 2007de verilen tanmlara ilave olarak Hemen Kullanm
Performans Seviyesi ile Can Gvenlii Performans Seviyesi arasnda tanmlanan
16
Snrl Hasar Performans Seviyesi ve Can Gvenlii Performans Seviyesi ile

Gmenin nlenmesi Performans Seviyesi arasnda tanmlanan Snrl Gvenlik
Performans Seviyesi tanmlar bulunmaktadr.
Yapsal olmayan elemanlar iin yaplan performans tanmlarnda da yap performans
tanmlarna benzer ekilde alt seviyeli bir performans snflamas yaplm olup,
yaplarn genel performans verilen bu iki kritere (yapsal ve yapsal olmayan) gre
tanmlanmaktadr. Her iki ynetmelik iin de performans seviyesi tanmlar izelge
2.1de verilmektedir.
izelge 2.1 : FEMA 356 ve DBYBHY 2007 Performans Seviyesi Tanmlar.
FEMA 356
DBYBHY 2007
Hemen Kullanm
Snrl Hasar
Can Gvenlii
Snrl Gvenlik
Gme ncesi
Deerlendirme
D
Hemen
Kullanm
Can Gvenlii
Gme ncesi
-
DBYBHY 2007den farkl olarak FEMA 356da yapsal olmayan elemanlarn

performansnn
deerlendirildii,
ancak
yap
sisteminin
performansnn
deerlendirilmedii durumlar iin Deerlendirme D tanm yaplmtr.

2.3 Yapsal Olmayan Elemanlarn Performans Seviyeleri
FEMA 356da yapsal olmayan elemanlar iin performans seviyesi limitlerinden
daha ok tanmlar zerinde durulmutur. Yapsal olmayan elemanlar ile ilgili
deerlendirme ve rehabilitasyon yntemlerinden FEMA-74 ynetmeliinde daha
kapsaml olarak bahsedilmektedir.
Genel olarak yapsal elemanlarda oluabilecek olas hasarlar Maddi Kayp, Can
Kayb veya Yaralanma, lev Kayb (letme Faaliyetlerinin Durmas) risk
gruplarna gre snflandrlmakta ve hedeflenen performans seviyesine gre alnmas
gereken nlemler ile ilgili bilgiler verilmektedir.
17
DBYBHY 2007 ynetmeliinde yapsal olmayan elemanlar iin kullanlmas

nerilen deprem ykleri ile ilgili bir tanm bulunmakta olup, performans seviyeleri
ile ilgili bir snrlama veya bir tanm ise yaplmamtr.
Yapsal olmayan elemanlar ve balantlar yapnn ilgili katndaki ivme (r: hassas
makinalar) ve/veya greli deplasmandan (r: cephe elemanlar, duvarlar)
etkilenmektedirler.
Geleneksel
glendirme
yntemleri
ile
bir
yapnn
deplasmanlarn kontrol etmek mmkn olsa da genellikle kat ivmelerini belirli bir
deerin altna drmek mmkn olmamaktadr.
2.4 Yap Performans Seviyesi Tanmlar
Bu blmde yap sistemleri iin tanmlanan performans seviyeleri tanmlar
aklanacaktr. FEMA 356 ve DBYBHY 2007de verilen tanmlarn daha kolay
karlatrlabilmesi asndan, iki ynetmelikte de ortak olarak bulunan performans
seviyeleri ile ilgili tanmlar zetlenecektir.
FEMA 356 ile DBYBHY 2007de verilen tayc sistem performans seviyesi
tanmlar arasndaki en belirgin farkn DBYBHY 2007de verilen tanmlarn
genellikle saysal olmas (kesitlerde hasar dalmna gre performans seviyesi
snrlarnn verilmesi), FEMAda ise daha ok performans seviyesi tanmlarnn
tasvir edilmesi (yapnn beklenen durumunun szel olarak anlatlmas) olduu
sylenebilir.
FEMA 356da bir yap iin hedeflenen performans seviyesi kriterlerini saladnn
kabul edilebilmesi iin, tm yap elemanlarnn hedeflenen performans seviyesi
kriterlerini salamas koulu aranrken, DBYBHY 2007de baz durumlarda kesit
hasarlarnn ksmi olarak bir alt performans seviyesinde bulunmasna izin
verilmektedir.
Yaplarn performans seviyeleri iin tanmlar (yapnn beklenen hasar durumu, tamir
edilebilirlii vb.) FEMA 356da verildii ekilde DBYBHY 2007de verilmemi olsa
da, 2007 Ky ve Liman Yaplar Ynetmeliinde tariflenmektedir.
18
2.4.1 Hemen kullanm performans seviyesi

FEMA 356da Hemen Kullanm Performans Seviyesi deprem sonrasnda yapnn
kullanmnn gvenli olduu, deprem ncesi dayanmnn ve rijitliinin tamamna
yaknnn korunduu ve ynetmelikte hedeflenen performans seviyesi gz nnde
bulundurularak kesit hasarlar iin verilen kriterlerin saland durumu iaret
etmektedir.
DBYBHY 2007de ise Hemen Kullanm Performans Seviyesi tanm yapsal
elemanlarda oluan hasarn dalmna gre aadaki ekilde yaplmtr.
Herhangi bir katta, uygulanan her bir deprem dorultusu iin yaplan hesap
sonucunda kirilerin en fazla %10 u Belirgin Hasar Blgesi ne geebilir,
ancak dier tayc elemanlarn tm Minimum Hasar Blgesi ndedir. Eer
varsa, gevrek olarak hasar gren elemanlarn glendirilmeleri kayd ile, bu
durumdaki binalarn Hemen Kullanm Performans Dzeyi nde olduu kabul
edilir.
2.4.2 Can gvenlii performans seviyesi

FEMA 356da Can Gvenlii Performans Seviyesi deprem sonrasnda yapsal
elemanlarda hasar oluumunun grld, ancak ksmi veya toptan gme durumuna
kar yapnn halen toleransnn bulunduu durumu iaret etmektedir.
DBYBHY 2007ye gre bir yapnn Can Gvenlii performans seviyesininde
bulunabilmesi iin aada verilen koullar salamas gerekmektedir.
sonucunda, ikincil (yatay yk tayc sisteminde yer almayan) kiriler hari
olmak zere, kirilerin en fazla %30u ve kolonlarn aada verilen maddede
tanmlanan kadar leri Hasar Blgesine geebilir.
leri Hasar Blgesindeki kolonlarn, her bir katta kolonlar tarafndan tanan
kesme kuvvetine toplam katks %20nin altnda olmaldr. En st katta leri
Hasar Blgesi ndeki kolonlarn kesme kuvvetleri toplamnn, o kattaki tm
kolonlarn kesme kuvvetlerinin toplamna oran en fazla %40 olabilir.
19
leri Hasar Blgesindeki kolonlarn, her bir katta kolonlar tarafndan tanan
kesme kuvvetine toplam katks %20nin altnda olmaldr. En st katta leri
Hasar Blgesindeki kolonlarn kesme kuvvetleri toplamnn, o kattaki tm
kolonlarn kesme kuvvetlerinin toplamna oran en fazla %40 olabilir.
2.4.3 Gme ncesi performans seviyesi

FEMA 356da Gme ncesi Performans Seviyesi deprem sonrasnda yapnn
dey ykleri tamaya devam edebildii, ancak ksmi veya toptan gmeye kar
yapnn toleransnn kalmad durumu iaret etmektedir.
DBYBHY 2007de ise Gme ncesi Performans Seviyesi tanm yapsal
elemanlarda oluan hasarn dalmna gre aadaki ekilde yaplmtr.
sonucunda, ikincil (yatay yk tayc sisteminde yer almayan) kiriler hari
olmak zere, kirilerin en fazla %20si Gme Blgesi ne geebilir.
Dier tayc elemanlarn tm, Minimum Hasar Blgesi, Belirgin Hasar

Blgesi veya leri Hasar Blgesindedir. Ancak, herhangi bir katta alt ve st
kesitlerinin ikisinde birden Minimum Hasar Snr alm olan kolonlar
tarafndan tanan kesme kuvvetlerinin, o kattaki tm kolonlar tarafndan
tanan kesme kuvvetine orannn %30u amamas gerekir.
DBYBHY 2007de ayrca Gmenin nlenmesi Performans Seviyesini salamayan

yaplar iin Gme Durumu tanm yaplm, bu grupta bulunan yaplarn
kullanmnn sakncal olduu belirtilmitir. FEMA-356da ise Gmenin nlenmesi
Performans Seviyesinden sonra herhangi bir performans tanm yaplmamtr.
2.5 Deprem Etkisi
Yaplarn performanslar gz nne alnan deprem seviyesine gre belirlenmektedir.
Hem DBYBHY 2007 hem FEMA ynetmeliklerinde benzer olarak verildii zere,
yaplarda kullanm amalar ve olas bir deprem durumunda insan hayatna kar
oluturduklar risk seviyesine gre bir snflandrma yaplmaktadr. Yaplan bu
snflandrmaya gre nispeten nemli yaplarda (deprem sonras kullanm gereken
binalar, insanlarn uzun sreli ve youn olarak bulunduu binalar vb.), ayn deprem
20
etkisi altnda dier yaplara gre daha yksek performans seviyesi hedefleri
koyulmaktadr. Bu durum DBYBHY 2007de izelge 2.2 ile zetlenmektedir.
izelge 2.2 : DBYBHY 2007 Farkl Deprem Dzeylerinde Binalar iin ngrlen
Minimum Performans Hedefleri.
Depremin Alma Olasl
50 ylda 50 ylda 50 ylda
%50
%10
%2
Binann Tr ve Kullanm Amac

Deprem Sonras Kullanm Gereken Binalar:
Hastaneler, salk tesisleri, itfaiye binalar, haberleme ve
enerji tesisleri, ulam istasyonlar, vilayet, kaymakamlk
ve belediye ynetim binalar, afet ynetim merkezleri, vb.
nsanlarn Uzun Sreli ve Youn Olarak Bulunduu
Binalar: Okullar, yatakhaneler, yurtlar, pansiyonlar, askeri
klalar, cezaevleri, mzeler, vb.
nsanlarn Ksa Sreli ve Youn Olarak Bulunduu
Binalar: Sinema, tiyatro, konser salonlar, kltr
merkezleri, spor tesisleri
Tehlikeli Madde eren Binalar: Toksik, parlayc ve
patlayc zellikleri olan maddelerin bulunduu ve
depoland binalar
Dier Binalar: Yukardaki tanmlara girmeyen dier
binalar
(konutlar, iyerleri, oteller, turistik tesisler, endstri
yaplar, vb.)
HK
CG
HK
CG
HK
CG
HK
CG
izelge 2.2de HK Hemen Kullanm, CG Can Gvenlii ve G ise Gmenin

nlenmesi
performans
seviyelerini
iaret
etmektedir.
Verilen
izelgeden
grlebilecei zere, yapnn deprem srasnda veya sonrasnda insan hayatna kar
oluturabilecei risk lsnde hedeflenen performans seviyesi artmaktadr. Bu
durum sadece mevcut yaplarn deerlendirilmesinde geerli olmayp yap tasarmna
da DBYBHY 2007de verilen Bina nem Katsays ile yanstlmtr. rnek olarak
deprem sonras kullanm gereken bir yap iin (r: hastaneler) deprem ykleri 1.5
kat arttrlmaktadr. Bu durumun hastane olarak kullanlan mevcut bir yapnn
deerlendirilmesinde tasarm depremi altnda Hemen Kullanm performans
seviyesini salamas gerekliliine karlk geldii sylenebilir. FEMA 356 ve ASCE
7-10da da yap tasarm ve mevcut yaplarn deerlendirilmesinde benzer kriterler
gz nnde bulundurularak farkl nem derecesindeki yaplar iin farkl tasarm
parametreleri ve performans hedefleri verilmektedir.
FEMA ve DBYBHY 2007de deprem dzeyleri iin verilen tanmlar benzer olup
aada zetlenmektedir.
21
Kullanm Depremi: 50 ylda alma olasl %50 (dn periyodu 72 yl) olan
deprem seviyesi olarak tanmlanr. Yaplarn bu deprem seviyesinde Hemen
Kullanm performans seviyesini salamas beklenir.
Tasarm Depremi: 50 ylda alma olasl %10 (dn periyodu 475 yl) olan
deprem olarak tanmlanr. Bu deprem seviyesinde konut tipi yaplarn Can
Gvenlii, hastane tipi yaplarn ise Hemen Kullanm performans seviyesini
salamas beklenir.
En Byk Deprem: 50 ylda alma olasl %2 (dn periyodu 2475 yl) olan
deprem olarak tanmlanr. Bu deprem seviyesinde konut tipi yaplarn Gme
ncesi, hastane tr yaplarn ise Can Gvenlii performans seviyesini salamas
beklenir.
22
3. SNM
3.1 Tanm
Serbest titreim halindeki bir sistemde herhangi bir d kuvvet etkisi olmadan titreim
genliklerinin giderek azalmas ve sonunda hareketin tamamen durmas snm olarak
tanmlanmaktadr. Yaplarda snm mikro atlaklarn almas ve kapanmas, yapsal
olmayan elemanlar (blme duvarlar, mekanik ekipmanlar vb.) ile yapnn kendisi
arasndaki etkileim, elik yaplarda elik birleimlerdeki srtnme gibi birok
nedenle ortaya kmaktadr. Snm orannn serbest titreim altndaki bir sistemde
etkileri ekil 3.1de grlmektedir.
Snm
Snm
Snm
Zaman (sn)
ekil 3.1 : Snml ve Snmsz Serbest Titreim

Yaplarda snmn birok kaynann olmas, snmn yap lleri, tayc
elemanlarn boyutlar, malzeme zellikleri ile belirlemenin pratik olmamas nedeni
ile pratikte yap tayc sistemlerinde snm daha nce benzer nitelikte yaplarda
yaplan lmler ile elde edilen deerler kullanlmaktadr.
izelge 3.1de farkl yapsal sistemler iin daha nce yaplan lmler neticesinde
nerilen snm oranlar verilmektedir (Newmark ve Hall, 1982).
23
izelge 3.1 : Farkl Yap Trleri ve Gerilme Seviyeleri iin nerilen Snm
Oranlar.
Gerilme Seviyesi
Akma seviyesinin
yarsndan daha az
Akma seviyesinin
hemen altnda
Yap Tr ve Durumu
Snm
Oran
(%)
Kaynakl elik, Ardgermeli

betonarme, youn donatl betonarme
(atlak oran dk)
2-3
atlakl betonarme
3-5
Bulonlu ve/veya Perinli elik, Bulonlu

veya ivili Ahap Yaplar
5-7
Kaynakl elik, Ardgermeli Betonarme

(ardgerme kayplarnn dk olmas
durumunda)
5-7
Ardgermeli Betonarme (tm ardgerme

kuvvetlerinin kaybolmas durumunda)
7-10
Betonarme
Bulonlu ve/veya Perinli elik, bulonlu
ahap yaplar
ivili Ahap Yaplar
7-10
10-15
15-20
Yaplarn dorusal olmayan analizinde nerilen baka yntemlerde bulunsa da

(Alipour ve Zareian, 2008), bu almada snmn analitik ifadesinde Rayleigh
modeli kullanlmtr.
3.2 Rayleigh Snm
Dorusal olmayan analizlerde yaplarn hareket denklemlerinin direkt olarak
zmlenmesi gereklilii nedeni ile modal prosedrlerin kullanlmas mmkn
olmamaktadr. Snm matrisinin oluturulmasnda ise ktle veya rijitlik orantl
snm bantlar ile elde edilen deerlerde yap sisteminin doal frekanslarna gre
snm oranlarnn deiimi deney sonular ile tutarszlk gstermektedir (Chopra,
2006). Ktle orantl, rijitlik orantl ve Rayleigh snmleri ekil 3.2de
gsterilmektedir.
24
Rayleigh Snm
Ktle Orantl
Snm
Rijitlik Orantl
Snm
Doal Frekans
Doal Frekans
ekil 3.2 : Ktle Orantl, Rijitlik Orantl Snm ve Rayleigh Snm

Deney sonular ile tutarl deerlerin elde edilebilmesi amac ile kullanlan Rayleigh
snm Denklem 3.1 ile ifade edilmektedir.
c m k
(3.1)
Rayleigh snm ile ifade edilen bir sistemin ninci modundaki snm oran ise
Denklem 3.2 ile ifade edilmektedir.
1
wn
2 wn 2
(3.2)
ve katsaylar ise i. ve j. modlar iin Denklem 3.3 ile elde edilebilmektedir.
1 1/ wi
2 1/ w j
wi i

w j j
(3.3)
ve katsaylarnn belirli bir frekans aralndaki modlar iin tanmlanmas

nedeni ile, istenen snm oranna sahip olacak ekilde seilen i ve j modlar
aralnn davrana nemli lde katlm gsteren tm modlarda uygun snm
oranlar elde edecek ekilde seilmesi gerekmektedir.
25
26
4. YAPININ TANIMI
Bu almada SAC projesi kapsamnda Northridge depremi ncesi standartlara (UBC
1994) gre tasarlanm olan katl Seattle yaps incelenecektir.
4.1 Geometri
nceleme konusu yap, planda X dorultusunda 4, Y dorultusunda ise 6 adet
yaklak 9.14 m (30 feet) aklkl erevelerden olumakta olup toplamda 3 katldr.
Kat ykseklikleri ise 3.96 m (13 feet) olarak verilmektedir. Yapnn plan ve
grnleri ekil 4.1de verilmekte olup, yapnn yatay yk tayc sistemini
oluturan moment aktaran ereveler planda koyu renk ile gsterilmektedir.
ekil 4.1 : SAC Seattle Yaps Plan ve Kesit Grnleri
27
Yapnn at katnda bulunan ilave sundurma ise planda taral olarak gsterilen
akslarda yer almaktadr. Yapnn yanal yk tayc sistemi X dorultusunda drt, Y
dorultusunda ise aklkl moment aktaran erevelerden olumakta olup yapnn
dier kolon ve kirileri sadece dey ykleri karlamaktadr. Zemin katta ereve
kolonlar temele ankastre balanm olup dey yk tayan kolonlarnn temel
balantlar analiz modelinde mafsall olarak gz nne alnmtr. ereve
kolonlarnn kuvvetli eksenleri X yn ereveleri iin X dorultusunda, Y yn
ereveleri iin Y dorultusunda tekil edilmitir. Yapnn ereve kolonlar i
akslarda W14x176, d akslarda ise W14x159 kesitli elik profillerden tekil edilmi
olup kolon kiri birleimlerinde i aks kolonlarnda at kat hari gvde takviye
plakalar kullanlmtr. ereve kirileri ise 1. katta W24x76, 2. katta W24x84 ve
at katnda W18x40 kesitli kiriler ile tekil edilmitir.
Yapnn yatay yk tamayan mafsal balantl elemanlarnda ise kolonlar iin
W10x77 ve W10x60, kirileri ise W16x26 ve W14x22 kesitli elik profiller
kullanlm olup yap kolon ve kiri kesitleri izelge 4.1 ve izelge 4.2de
zetlenmektedir.
izelge 4.1 : Moment Aktaran ereveler Kolon ve Kiri Kesitleri.
Kat
Kenar
Akslar
W14x159
Kolonlar
Kolonlar iin Gvde
Takviye Plakas Kalnl
(cm)
Akslar
Kenar
Akslar
Akslar
W14x176
0.635 cm
W14x159
W14x176
1.43 cm
W24x84
W14x159
W14x176
W18x40
Kiriler
W24x76
izelge 4.2 : Mafsal Balantl Kolon ve Kiri Kesitleri.

Kat
1
2
3
Kolonlar
Sundurma
Altnda
W10x77
W10x77
W10x60
Dier
Kolonlar
W10x77
W10x60
W10x60
Kiriler
W16x26
W16x26
W14x22
Yapnn tali deme kirileri ise planda X ynnde tekil edilmi olup analiz
modeline dhil edilmemitir.
28
4.2 Ykler
Yapda gz nne alnan yklemeler FEMA 355 ynetmeliinde de zetlendii
zere aada verilmektedir.
elik Karkas: Kesit zellikleri gz nnde bulundurularak hesaplanmtr,
Demeler: 7.5 cm (3 inch) yksekliinde elik trapez ve 5 cm (2 inch) beton
at Kaplamas: 0.34 kN/m2 (7 psf),
Deme Kaplamas: 0.14 kN/m2 (3 psf),
Mekanik Ykler: Tm demelerde 0.34 kN/m2 (7 psf) ve sundurma blgesinde ilave
olarak 1.92 kN/m2 (40 psf),
Blme Duvarlar: Demeler zerinde 0.96 kN/m2 (20 psf),
D Duvarlar: Yap d cephesinde yaklak 0.6 m (2 feet) geniliinde bir alanda 1.2
kN/m2 (25 psf) ve at katnda 1.05 m yksekliinde (42 inch) parapet yk,
Hareketli Yk: Tm demelerde 2.4 kN/m2 (50 psf).
Yapnn etkin ktlesi iin ise blme duvar ykleri 0.48 kN/m2 (10 psf) olarak gz
nne alnm olup dier zati yklerin tamamnn, hareketli yklerin ise %25inin
katlm gsterdii kabul edilmitir. Orijinal yap ise UBC 1994 ynetmeliine uygun
olarak tasarlanmtr. Yapnn tasarmnda gz nne alnan azaltlm taban kesme
kuvvetinin yap arlna oran ise yaklak olarak %5 olarak verilmektedir (Gupta
ve Krawinkler, 1999).
4.3 Malzeme
Seattle yapsnn tm kolon ve kiri kesitlerinde A572 Gr. 50 (nominal akma
dayanm 345 N/mm2, beklenen akma dayanm 397 N/mm2) snf elik
kullanlmtr.
29
30
5. ANALTK MODEL
Bu blmde inceleme konusu katl yapnn dorusal ve dorusal olmayan
zelliklerinin oluturulan boyutlu matematik modelinde ne ekilde ele alnd
aklanacaktr. Analiz modelinde yaplan kabuller ve yaklamlar aada maddeler
halinde verilmekte olup daha sonra ilgili balklar altnda aklanacaktr.
Kolon ve kiri kesitlerinde dorusal olmayan davran, dorusal olmayan
ekil deitirmelerin kesitlerin yatay etkiler altnda en ok zorland u
blgelerinde topland, bu blgeler dnda kesitlerin dorusal elastik
davrand kabulne dayanan plastik mafsal yaklam ile gz nne
alnmtr,
Plastik mafsallarn histeretik karakterleri iki dorulu moment-dnme
grafikleri ile tanmlanmtr,
elik kesitlerin plastik mafsal tanmlarnda akma sonras %3 pekleme gz
nne alnmtr,
Kolonlarda plastik mafsallar iki eksenli moment ve eksenel yk etkileimini
ierecek ekilde (PMM mafsallar) modellenmitir,
Mafsal zelliklerinin tanmlanmasnda FEMA 356 ve ASCE 41de belirtildii
zere kesitlerin beklenen akma dayanmlar (A572 Gr. 50 nominal akma
dayanm 345 N/mm2, beklenen akma dayanm 397 N/mm2) kullanlmtr,
Mevcut
yapda
snm
deerlendirme
aamasnda
%5,
yapnn
glendirilmesi aamasnda ise %2 olarak gz nne alnmtr,

Zemin yap etkileimi gz nne alnmamtr,
Yapnn yatay yk tayc sistemini oluturan ereve balantlar hari tm
kolon kiri birleimleri mafsal balantl olarak kabul edilmitir,
Kolon panel blgelerinin elastik rijitlikleri ve dorusal olmayan davrana
etkileri gz nne alnmtr,
Kiri plastik mafsallarnda kompozit demenin etkisi deerlendirilmemitir,
31
Glendirme modelinde snmleyicilerin alt ve st snr deerleri gz nne

alnmamtr,
Yapnn boyutlu analitik modeli ekil 5.1de gsterilmektedir.
ekil 5.1 : Yapnn Boyutlu Modeli

5.1 Plastik Mafsal
Plastik mafsal kabul herhangi bir kesitte dorusal olmayan davrann kesitin sadece
belirli blgelerinde younlaaca ve dier blgelerin dorusal elastik davranaca
kabulne dayanmaktadr.
Yaplan almada kolon ve kiriler iin plastik mafsal zellikleri DBYBHY 2007de
elik tayclarn dorusal olmayan davranlarnn tanmlanmam olmas nedeni ile
FEMA 356 ynetmeliinde verildii ekilde gz nne alnmtr.
FEMA 356da plastik mafsal zellikleri kesitlerin akma dayanmlar veya akma
dayanmlar ve akma ekildeitirmeleri ile tanmlanmakta olup genelletirilmi
kuvvet-ekildeitirme grafii ekil 5.2de verilmektedir.
32
veya
ekil 5.2 : FEMA 356da verilen genelletirilmi Kuvvet-ekildeitirme Grafii
Verilen dier parametreler ise kesit ve malzeme zelliklerine gre deien plastik
mafsal zelliklerinin akma, maksimum dayanm, maksimum kuvvet veya deplasman,
dayanm azalmas balangcnda toplam dnme veya uzama/ksalma gibi deerleri
temsil etmektedir. ekilden de grlebilecei zere FEMA 356da verilen
genelletirilmi kuvvet-ekil deitirme grafiinde plastik mafsal zellikleri
kesitlerde artan kuvvet ile birlikte elastik dayanm noktasna kadar dorusal olarak
devam eden bir eri, akma noktasndan sonra kesitin azalan rijitlii ve pekleme gz
nne alnarak maksimum dayanm noktasna kadar dorusal bir davran ve
devamnda ise kesitin rijitliinin ve dayanmnda ani azalma ve rijitliin tamamen
kaybolmas eklinde tanmlanmaktadr.
FEMA 356da verilen tanmlar erevesinde inceleme konusu yap kesitleri iin
tanmlanan plastik mafsal zellikleri devam eden blmlerde aklanmaktadr.
5.1.1 Kiri mafsallar
FEMA 356ya gre kiriler iin tanmlanacak plastik mafsallarda ekil 5.2de verilen
genelletirilmi kuvvet-ekildeitirme grafii akma momenti ve akma dnmesi
deerlerine bal olarak tanmlanmaktadr. Akma dnmesi ve akma momenti ise
kiriler iin Denklem 5.1 ve Denklem 5.2 ile belirlenmektedir.
ZFyelb
(5.1)
6EIb
33
M CE ZFye
(5.2)
Kesitlerin hasar snrlar ve maksimum dayanm noktalar gibi iskelet erisinin

karakteristik deerleri ise akma dnmesi ve akma momentine bal olarak izelge
izelge 5.1 : elik Kiriler iin FEMA 356da verilen Hasar ve Dayanm
.Parametreleri.
Modelleme Parametreleri
Kiriler Eilme
bf
2t f
Plastik Dnme
As,
Radyan
Artk
Dayanm
Oran
Hasar Snrlar
Plastik Dnme As, Radyan
Birincil
kincil
MN
GV
GV
9y
11y
0.6
1y
6y
8y
9y
11y
4y
6y
0.2
0.25y
2y
3y
3y
4y
52
Fye
ve
h
418
tw
Fye
bf
2t f
65
Fye
ve
h
640
tw
Fye
Dier
Balk narinlii ve gvde narinlii parametrelerinin ikisi iin de lineer

enterpolasyon yaplp, olumsuz olan deer kullanlacaktr.
izelge 5.1de verilen formller Amerikan l sistemi (kip, inch, feet) gz nnde
bulundurularak ifade edilmitir. Hasar snrlarnn tanmlanmasnda verilen Birincil
ve kincil tanmlar ise inceleme konusu kesitin yapnn yatay yk tayc
sistemine yapt katkya gre belirlenmektedir. ncelenen yap iin rnek verilecek
olur ise, yapnn yatay yk tayc sistemini oluturan kolon ve kiriler Birincil
elemanlar olarak tanmlanrken temel ve kiri balantlar mafsal balantl olan,
genellikle dey ykleri karlayan, ancak yatay kuvvet etkisi altnda yapnn greli
kat telemelerine uyum gstermek zorunda olmalar nedeni ile yatay yk tayc
sisteme ksmi bir katks olan kolonlar kincil olarak snflandrlmaktadr.
34
izelge 5.1 kriterleri dorultusunda inceleme konusu yap kirileri iin belirlenen
plastik mafsal zellikleri ise izelge 5.2, izelge 5.3, izelge 5.4 ve ekil 5.3de
zetlenmektedir.
izelge 5.2 : Kiri Kesit zellikleri, Akma Momenti ve Dnmeleri.
Kesit
Z (cm3)
Ib (cm4)
Lb (cm)
y(rad)
My (kNm)
W24x76
W24x84
W18x40
3277
3671
1285
87409
98647
25473
872
872
872
0.010822
0.010739
0.014556
1302
1458
510
izelge 5.3 : Kiri Balk ve Gvde Narinlikleri.

Kesit
bf/2tf
(h-2tf)/tw
52/(Fye)0.5
418/(Fye)0.5
65/(Fye)0.5
640/(Fye)0.5
W24x76
W24x84
W18x40
6.61
5.86
5.73
51.27
48.00
53.49
6.85
6.85
6.85
55.08
55.08
55.08
8.56
8.56
8.56
84.33
84.33
84.33
izelge 5.4 : Kiri Plastik Mafsal zellikleri ve Hasar Limitleri.

Kesit
MN
GV
W24x76
9y
11y
0.6
1y
6y
8y
W24x84
9y
11y
0.6
1y
6y
8y
W18x40
9y
11y
0.6
1y
6y
8y
W18x40 Kirii skelet Erisi

800
Moment (kNm)
600
MN
400
GV
200
Plastik Dnme (y)
0
-11-10 -9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
-200
-400
-600
-800
ekil 5.3 : W18x40 Kesitli Kiri iin skelet Erisi

Yapnn analizinde SAP2000 yapsal analiz program kullanlm olup, kiri kesitleri
ile ilgili ekil 5.3de verilen parametreler programda tanmlanm ve bylece kesit
hasar seviyelerinin kullanlan yazlm tarafndan belirlenebilmesi salanmtr.
35
5.1.2 Kolon mafsallar

FEMA 356ya gre kolon mafsallar da kirilerde olduu gibi dayanm ve akma
dnmesi deerlerine bal olarak tanmlanmaktadr. Ancak kesitlerin hasar
limitlerinin ve dayanmlarnn belirlenmesinde eksenel yk ve moment etkileimi de
gz nne alnmaktadr. elik kolonlar iin akma dnmesi ve akma momenti
parametreleri ise Denklem 5.3 ve Denklem 5.4 ile belirlenmektedir.
ZFyelc
1 P
6EIc Pye
(5.3)
P
M CE 1.18ZFye 1
ZFye
P
ye
(5.4)
izelge 5.5 ve 5.6da farkl eksenel yk seviyeleri gzetilerek kolonlar iin iskelet
erisinin karakteristik parametreleri verilmektedir.
Parametreleri (P/PCL < 0.20).
Kolonlar
Plastik Dnme
As,
Radyan
Artk
Dayanm
Oran
Hasar Snrlar
Birincil
kincil
MN
GV
GV
9y
11y
0.6
1y
6y
8y
9y
11y
4y
6y
0.2
0.25y
2y
3y
3y
4y
P/PCL< 0.20 iin
bf
2t f
52
Fye
ve
h
300
tw
Fye
bf
2t f
65
Fye
ve
h
460
tw
Fye
Dier

36
izelge 5.5den de grlebilecei zere, kolonlarda eksenel yk seviyesi arttka

kesitlerin elastik tesi davrann tanmlayan parametreler ve kesit hasar snrlar
azalmaktadr. Eksenel yk seviyesinin kolonun kritik burkulma yknn yarsndan
fazla olmas durumu iin kesit hasar snrlar ve iskelet erisi parametreleri
tanmlanm olup kuvvet bazl deerlendirme yaplmas gerekmektedir. nceleme
konusu yapda tm kolon kesitlerinde P/PCL<0.20 koulu salanmakta olup kesit
hasar seviyeleri ve mafsal zellikleri de bu durum gz nnde bulundurularak
tanmlanmtr. izelge 5.7de verilen deerler sras ile kesitin kuvvetli ve zayf
ekseni iin verilmitir.
FEMA 356da verilen kriterler dorultusunda inceleme konusu yap kolonlar iin
hesaplanan
plastik
mafsal
ve
kesit
parametreleri
aadaki
tablolarda
zetlenmektedir.
Parametreleri (0.20 < P/PCL < 0.50).
Plastik Dnme
As,
Radyan
Kolonlar
Artk
Dayanm
Oran
Hasar Snrlar
Birincil
kincil
MN
GV
GV
1*
2*
0.2
0.25y
3*
1*
4*
2*
1y
1.5y
0.2
0.25y
0.5y
0.8y
1.2y
1.2y
0.20 < P/PCL< 0.50 iin
bf
2t f
52
Fye
ve
h
260
tw
Fye
bf
2t f
65
Fye
ve
h
400
tw
Fye
Dier

1*. 11(1-1.7P/PCL)y
2*. 17(1-1.7P/PCL)y
3*. 8(1-1.7P/PCL)y
4*. 14(1-1.7P/PCL)y
37
izelge 5.7 : Kolon Kesit zellikleri, Akma Momenti ve Dnmeleri.

Kesit
W14x159
W14x176
Z (cm3)
Ic (cm4)
Lc (cm)
y (rad)
My
(kNm)
4703
79084
366
0.007203
1868
2393
31134
366
0.009307
950
5244
89074
366
0.00713
2083
2671
34880
366
0.009275
1061
izelge 5.8 : Kolon Balk ve Gvde Narinlikleri.

Kesit
bf/2tf
(h2tf)/tw
52/(Fye)0.5
300/(Fye)0.5
65/(Fye)0.5
460/(Fye)0.5
W14x159
6.54
16.91
7.08
40.82
8.85
62.60
W14x176
5.97
15.18
7.08
40.82
8.85
62.60
izelge 5.9 : Kolon Plastik Mafsal zellikleri ve Hasar Limitleri.

Kesit
MN
GV
W14x159
9y
11y
0.6
1y
6y
8y
W14x176
9y
11y
0.6
1y
6y
8y
Kullanlan analiz programnda 5.4 denklemi ile verilen eksenel yk-moment

etkileimi tanmlanm ve bylece eksenel yk deiimleri nedeniyle kesitlerin
moment kapasitelerindeki deiim de gz nne alnmtr.
5.2 Birleimler
SAC almalar kapsamnda Krawinkler ve Gupta tarafndan hazrlanan raporda
yaplarn elastik ve elastik tesi davrann etkileyebilecek birok farkl parametre
farkl analiz modellerinde deerlendirilmitir. Yaplan almada hazrlanan analitik
modeller byk oranda iki boyutlu olup, modellerin detay seviyesi basit ubuk
sistem modeli ile kolon panel blgesinin rijitlii ve elastik tesi davrannn, kayma
levhal olarak tekil edilen dey yk tayc sistem balantlarnn, kaynakl kolonkiri blgelerinde kaynak kopmas sonras davrann vb. gz nne alnd
modeller arasnda deimektedir. Gupta ve Krawinkler tarafndan yaplan bu alma
baz alnarak hazrlanan FEMA 355 dkmannda ise kyaslama nispeten daha az
sayda model ve parametre ile yaplmtr.
ncelenen yapnn deerlendirilmesi kapsamnda takip edilen FEMA 356
ynetmeliinde de ereve balant tipleri rijit (Fully Restrained) ve yar rijit
(Paritally Restrained) olarak gruplandrlm olup, hasar snrlar dnme olarak
tanmlanmtr.
38
Bu almada Gupta ile Krawinkler tarafndan hazrlanan raporda deerlendirilen

yapsal modellerin birounda olduu zere dey yk tayc sistem balantlarnn
mafsall olduu ve kaynakl kolon-kiri birleimlerinin tam rijit bal olduu kabul
edilmitir ve buna bal olarak kaynakl kolon-kiri ereve balantlarnn yapnn
elastik tesi davranna olas etkileri deerlendirilmemitir.
Kompozit demelerin kolon-kiri birleimleri ve kiri davran zerindeki etkileri
ise kompozit demelerin de katks gz nne alnarak yaplan evrimsel deneylerin
saysnn snrl olmas ve almalarn daha ok plak ereveler zerinde yaplmas
nedeni ile bu alma kapsamnda gz nnde bulundurulmamtr.
5.3 Panel Blgeleri
Kolonlar ve kiriler arasndaki moment aktarm birleim blgesinde karmak bir
gerilme ve deformasyon dalm ortaya karmaktadr. Kolonlarn balk blgesinde
yksek normal gerilmeleri ve panel blgesinde ise yksek kayma gerilmeleri
olumaktadr (Davila-Arbona, 2007). Birleim blgesine etkiyen kuvvetler ekil
5.4de gsterilmektedir.
ekil 5.4 : Panel Blgesine Etkiyen Kuvvetler
39
Panel blgeleri tekrarl yklemeler altnda akmaya ulamalar durumunda akma

sonras dayanmda nemli derecede art, pekleme ve geni evrim grafikleri ile
olduka kararl evrimsel davran gsterebilmektedir. Akma genellikle panel
blgesinin ortasnda balayp kenar blgelere doru yaylmakta ve panel blgesi bir
paralel kenar eklinde deforme olmaktadr. Panel blgelerinin elastik tesi
davranlarnn olduka kararl olmasna ramen, akma sonrasnda yapnn dayanm
ve rijitliinde nemli mertebede azalmaya yol amas nedeni ile zayf panel blgeleri
tercih edilmemektedir.
Panel blgelerinin modellenmesi konusunda test sonularna ve sonlu eleman
analizlerine dayal olarak birok aratrma yaplmtr. Bu almada Gupta ve
Krawinkler tarafndan nerilen dorulu panel blgesi modeli kullanlacaktr.
Gupta ve Krawinkler tarafndan yaplan almalarda 2-boyutlu modeller zerinde
yrtlen analizlerde DRAIN-2X yazlm kullanlmtr. Sz konusu programda
panel blgesi davrannn tanmlanabilmesi iin ayr bir model bulunmamas nedeni
ile ekil 5.5de ematik olarak verilen model kullanlmtr.
ekil 5.5 : Gupta ve Krawinkler tarafndan nerilen Panel Blgesi Modeli

ekil 5.5de verilen birleim blgesi modelinden de grlebilecei zere panel
blgesi kiri ykseklii ve kolon derinlii llerinde rijit elemanlar ile evrili bir
blge olarak temsil edilmi ve bu rijit elemanlar birbirlerine bir dm noktas
haricinde mafsal balantlar ile balanmtr. Panel blgesinin rijitlii ve dorusal
40
tesi davrann temsil edilebilmesi iin ise panel blgesinin kesine iki adet dnme
yay tanmlanmtr. DRAIN-2X analiz programnda dorulu erilerin
tanmlanmasnn mmkn olmamas nedeni ile bir adet bilineer ve bir lineer eri ile
tanmlanan dnme yaylar ile dorulu eri elde edilebilmitir.
Panel blgesinin elastik kald blgede panel blgesinin moment kapasitesi
aadaki denklemler ile hesaplanmaktadr.
GS
(5.5)
M d pz
V
Av
Av
(5.6)
M Gs Av d pz
(5.7)
dpz= db - tbf
(5.8)
Av= (dc tcf) / tcw
(5.9)
Akma kayma gerilmesi, akma momenti ve elastik dnme rijitlii ise srasyla;
P
y
1
P
3
y
Fy
(5.10)
M y , pz Av d pz y
(5.11)
K EL Gs Av d b
(5.12)
denklemleri ile elde edilmektedir.

Panel blgelerinin plastik davrannn da gz nnde bulundurulduu Gupta ve
Krawinkler tarafndan nerilen model ve dayanm-rijitlik parametreleri ise ekil
5.6da verilmektedir.
41
ekil 5.6 : Dorulu Panel Blgesi Modeli

Bu almada kullanlan SAP2000 analiz programnda Gupta ve Krawinkler
tarafndan nerilen ve ekil 5.5de verilen model gzetilerek ve ayrca programn
kendi panel blgesi modl kullanlarak yaplan analizlerde olduka yakn sonular
elde edilmitir. Bu nedenle yrtlen analizlerde panel blgeleri iin Gupta ve
Krawinkler tarafndan nerilen moment-dnme ilikisi gzetilerek panel blgelerinin
modellenmesinde yazlmn kendi modl kullanlmtr.
Yapnn kiri ve kolonlarnn kesit zellikleri gzetilerek hazrlanan panel blgesi
moment-dnme ilikisi izelge 5.10 ve ekil 5.7de zetlenmektedir.
izelge 5.10 : Analiz Modelinde Kullanlan Panel Blgesi Modelleri.
W24x76 Kiri
W14x159 Kolon Birleimi
Dnme
Moment
(Rad)
(kNm)
0.0596
1586
0.0119
0.0030
1155
897
W24x76 Kiri
Dnme
Moment
(Rad)
(kNm)
0.0596
2706
0.0119
0.0030
1930
1615
W24x84 Kiri
Dnme
Moment
(Rad)
(kNm)
0.0596
1591
0.0119
0.0030
1159
901
W24x84 Kiri
Dnme
Moment
(Rad)
(kNm)
0.0596
3843
0.0119
0.0030
2699
2384
42
W18x40 Kiri
Dnme
Moment
(Rad)
(kNm)
0.0596
1251
0.0119
0.0030
929
671
W18x40 Kiri
Dnme
Moment
(Rad)
(kNm)
0.0596
1430
0.0119
0.0030
1069
754
Elde edilen bu deerler ekil 5.7de grld ekilde analiz programna

tanmlanmtr.
W24x76 Kirii & W14x159 Kolon Balants Panel Blgesi
2000
Moment (kNm)
1500
1000
500
-0.080
-0.060
Plastik Dnme (Rad)
0
-0.020
0.000
-500
-0.040
0.020
0.040
0.060
0.080
-1000
-1500
-2000
ekil 5.7 : W24x76 Kirii ve W14x159 Kolonu Birleimi Panel Blgesi Modeli
FEMA 356da panel blgeleri iin verilen hasar limitleri ise izelge 5.11de
zetlenmektedir.
izelge 5.11 : FEMA-356 Panel Blgesi Hasar Limitleri
Panel Blgeleri Hasar Limitleri
MN
GV
1y
8y
11y
5.4 kinci Mertebe (P-Delta) Etkileri

kinci mertebe etkileri deforme olmu yap zerine etkiyen dey ykler nedeni ile
olumakta olup yatay deplasmanlar ve dey ykler nedeni ile oluan ilave tesirler
olarak tanmlanabilir. Yapsal bazda ikinci mertebe etkileri yerdeitirme yapm
dm noktalarna etkiyen dey yklerin sistem zerindeki genel etkilerini temsil
ederken, eleman baznda ikinci mertebe etkileri yatayda ekildeitirme yapm bir
eleman zerine etkiyen dey yklerin iki dm noktas arasnda oluturduu
etkiler ile ilgilidir. kinci mertebe etkilerinin bir yapsal eleman zerindeki etkileri
ekil 5.8de gsterilmektedir.
ok serbestlik dereceli sistemler iin yatayda ekildeitirme yapm sistemler
zerinde bir kat seviyesinin zerinde bulunan kmlatif dey ykler nedeni ile
oluan ikinci mertebe etkileri, ilgili kat seviyesinin zerinde bulunan katlarn
43
zelliklerine gre deikenlik gstermektedir. Bir katn yatay yk tama kapasitesi

ikinci mertebe etkileri gz nne alndnda yaklak olarak Pii kadar azalmaktadr.
ekil 5.8 : kinci Mertebe Etkilerinin Kuvvet-ekildeitirme Grafii zerindeki

.Etkileri (PEER/ATC 2010)
Genellikle olduka esnek olarak tasarlanan ve olduka yksek mertebede yatay
deplasman yapabilme kabiliyeti olan elik sistemler zerinde bu ikinci mertebe
etkileri olduka nemli olabilmektedir. Bu almada incelenen yap iin kat
saysnn az olmas ve dolays ile sistem zerindeki dey yklerin nispeten az
olmas nedeni ile ikinci mertebe etkileri belirleyici olmamken, ileri derecede yatay
deplasman yapma kabiliyetine sahip ve eksenel yk seviyeleri yksek sistemlerde
ikinci mertebe etkileri, yapnn zellikle akma sonras dayanm ve rijitliini nemli
mertebede deitirmektedir. ekil 5.9da SAC almalar kapsamnda yirmi katl
Los Angeles yaps iin ikinci mertebe etkilerinin yapnn itme erisi zerindeki
etkileri grlebilmektedir.
Bu alma kapsamnda incelenen yapda ikinci mertebe etkilerinin gz nne
alnd ve ihmal edildii durum arasnda, yapnn akma sonras rijitliinde pekleme
nedeni ile grlen artn, ikinci mertebe etkilerinin gz nne alnmas ile
dengelendii gzlemlenmitir.
Yeni yaplarn tasarmnda genellikle ikinci mertebe etkilerinin gz nne
alnmamas nedeni ile tasarm ynetmeliklerinde bu etkilerin belli mertebelerde
kstlanmasna ynelik koullar bulunmaktadr.
44
at Kat telenme As
ekil 5.9 : 20 Katl Los Angeles Yapsnda kinci Mertebe Etkileri
ASCE 7-10da Denklem 5.13 ve 5.14 verilen bantlar saland durumda,
analizlerde ikinci mertebe etkilerinin gz nne alnmasna gerek olmad
belirtilmektedir.
Px k I e
max(0.10;max )
Vx hsxCd
max
0.5
0.25
C d
(5.13)
(5.14)
elik ereveler iin Cd (deplasman bytme katsays) katsaysnn 2.5 olarak

verildii ve kat kesme kuvveti talebi ile kat kesme kuvveti kapasitesinin orann ifade
eden katsaysnn da 1 olarak gz nne alnabilecei dnldnde, stabilite
katsaysnn st limiti tekrar 0.10 olarak bulunmaktadr.
DBYBHY 2007 de ise ASCE 7-10a benzer olarak Denklem 5.15 ile ikinci mertebe
etkileri kontrol edilmektedir.
N
( i ) ort w j
j i
Vi hi
0.12
45
(5.15)
Her iki ynetmelikte de denklem 5.13, 5.14 ve 5.15 ile verilen stabilite koullarnn
salanmamas durumunda sistemin rijitliinin arttrlmas gerektii belirtilmektedir.
Bu alma kapsamnda incelenen yapnn performansnn deerlendirilmesi ve
glendirme aamalarnda ikinci mertebe (P-Delta) etkileri gz nne alnmtr.
5.5 Snmleyicilerin Modellenmesi
nceleme konusu yapnn modellendii SAP2000 yapsal analiz programnda
snmleyiciler bir yay ve bir snmleyici ile temsil edilmekte olup, lineer ve lineer
olmayan analizlerde bu yay ile snmleyici eleman farkl ekillerde tekil
edilmektedir (CSI, 2010). Snmleyiciler dorusal analizlerde Kelvin modeli,
dorusal olmayan analizlerde ise Maxwell modeli ile tekil edilmektedir. Sz konusu
modeller iin yay ve snmleyicilerin tekil edilmesi ekil 5.10da gsterilmektedir.
cnonlineer
knonlineer
klineer
clineer
ekil 5.10 : Maxwell (solda) ve Kelvin (sada) modelleri

Yaplan testlerde viskoz snmleyicilerin rijitliklerinin ihmal edilebilir olduu
grlmtr. Bu nedenle lineer analizlerde snmleyicilerin modellenmesinde
rijitlikleri ihmal edilecektir. Ancak dorusal olmayan analizlerde Maxwell
modelininenerji snmleyebilmesi iin seri bal bulunduu yay elemannn da bir
rijitlie sahip olmas gerekmektedir. Dorusal olmayan analizlerde yayn rijitliinin
analiz sonularna etkisinin ihmal edilebilmesi iin yay rijitliinin yeteri kadar
yksek olmas, snm katsaysnn yay rijitliine orannn zaman tanm alannda
yaplan analizlerde zaman admna oranla 101 veya 102 kat yksek olmas,
gerekmektedir (CSI, 2010).
46
rnek olarak c = 160 N-sn/cm ve k = 1,000,000 N/cm olan bir sistem ele alndnda
zaman tanm alannda 0.01 sn admlar ile yaplan analizler iin;
c
160
0.01
0.00016sn 2
k 1,000,000
10
olarak hesaplanmakta olup verilen kriter dorultusunda snm katsays ve zaman

tanm alannda yaplacak analizlerin zaman adm gz nnde bulundurularak seilen
yay rijitliinin saf snmleyici davrannn gzlenebilmesi iin yeterli olduu
belirtilmektedir. Bir baka yaklam olarak snmleyici elemann balanaca elik
profil kesitinin eksenel rijitlii de gz nne alnabilir (Miyamoto, 2010; Scheller ve
Constantinou, 1999).
Yrtlecek olan analizlerde kullanlacak snmleyici elemanlarnn rijitlii ve
snm katsaysnn seilmesi ile ilgili yntemler Blm 8de ayrntl olarak
aklanacaktr.
47
48
6. DORUSAL OLMAYAN ANALZ YNTEMLER

Bu blmde inceleme konusu yapnn deerlendirilmesi ve glendirilmesinde
kullanlan dorusal olmayan artmsal itme analizi ve zaman tanm alannda analiz
yntemlerinden bahsedilecektir.
Yaplar kuvvetli deprem etkileri altnda nemli mertebede inelastik deformasyon
yapmakta, dinamik zellikleri deiim gstermekte ve yatay yk dalmlarn
deimektedir. Bu nedenle yaplarn analizinde bu parametreleri de gz nnde
bulundurarak yrtlecek dorusal olmayan analizler yaplarn davranlarnn
geree daha yakn olarak belirlenmesi ve gme modlarnn anlalabilmesi
bakmndan olduka yaygn olarak kullanlmaktadr. Dorusal olmayan analiz
yntemleri, zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz ve itme analizi olarak da
adlandrlan dorusal olmayan statik analiz olarak gruplanabilmektedir.
Zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz ynteminde yap sisteminin hareket
denklemi, seilen ivme kaytlarnn her zaman adm iin modal veya direkt
yntemler ile zlmektedir. Yaplarda deformasyon ve i kuvvet taleplerinin
belirlenmesinde dorusal olmayan zaman tanm alannda analiz yntemleri ile
yaplan kabuller lsnde daha kesin sonular elde edilebilmektedir. Ancak elde
edilen sonularn modelleme yntemlerine ve yer kayd karakteristiklerine kar
olduka hassas olmas nedeni ile bu yntem yaygn olarak kullanlmamaktadr.
Dorusal olmayan zaman tanm alannda analiz yntemlerinde yapnn yatay yk
altndaki
davrann
etkileyen
elemanlarn
evrimsel
kuvvet-deformasyon
ilikilerinin uygun ekilde gz nne alnmas, frekans ve sre bakmndan olduka

deikenlik gsteren ivme kaytlarnn beklenen deprem etkisinin karakteristik
zelliklerini yanstabilecek ekilde seilmesi gerekmektedir. Ayrca ivme kaytlarnn
seilmesi, kesitlerin mafsal zelliklerinin tanmlanmas ve analiz sonularnn
yorumlanmas sreleri de dier analiz yntemlerine oranla vakit alc olmaktadr.
49
Dorusal olmayan itme analizinde ise yapnn birinci mod ekli, uniform olarak veya
edeer deprem yk dalm gz nne alnarak datlan ve monotonik olarak
adm adm arttrlan deprem ykleri ile, yap deprem istem snrna kadar
yklenmektedir (Ouz, 2005). Bylece yap deprem snrna ulancaya kadar plastik
mafsal oluum sras, plastikleme mertebeleri takip edilebilmekte ve yapnn
kapasite erisi elde edilebilmektedir.
tme analizinde ok serbestlik dereceli bir yap sisteminin deprem istemi yaklak
olarak edeer tek serbestlik dereceli sistemin istemi ile ifade edilmektedir. Nispeten
dzenli ve basit binalar iin yeterli yaklaklkta sonular elde edebilmek mmkn
olsa da, sadece tek mod etkisinin gz nne alnabilmesi, yapnn talep
deplasmannn ykleme ekline (niform, ters gen vb.) olduka baml olmas ve
yapnn elastik tesi deformasyonlarnn artmasyla deien dinamik zelliklerine
gre adapte olamamas nedeni ile kullanmna ynetmeliklerce snrlamalar
getirilmitir.
DBYBHY 2007de tanmlanan ve Aydnolu tarafndan nerilen Artmsal Mod
Birletirme Yntemi ile tme Analizi ynteminde birden ok modun gz nne
alnmasnn mmkn olmas sebebi ile uygulanabilecei yaplar iin herhangi bir
snrlama getirilmemitir.
6.1 tme Analizi
Bu almada itme analizi yntemi olarak DBYBHY 2007de verilen Artmsal
Edeer Deprem Yk ile tme Analizi yntemi takip edilecektir. Bu yntem
haricinde FEMA 356 ve ATC-40ta da farkl yntemler verilmektedir. Yapnn
deelendirilmesinde izlenilen bu yntemde birinci mod ekli ile orantl ve
monotonik olarak arttrlan yatay ykler, seilen deprem dzeyi iin yap talep
deplasman noktasna ulancaya kadar arttrlmtr. Yapnn ktlesi ile uyumlu dey
yk analizini izleyen itme analizinin her bir admnda, tayc sistemde meydana
gelen yerdeitirme, plastik ekildeitirme ve i kuvvet artmlar ile bunlara ait
kmlatif deerler ve son admda deprem istemine karlk gelen maksimum deerler
hesaplanmaktadr (Ylmaz, 2008). Yakn alan depremleri (faya ok yakn blgelerde
kaydedilen depremler) hari olmak zere, ok sayda deprem gz nne alnarak tek
serbestlik dereceli dorusal olmayan ve elenik dorusal sistemler zerinde yaplan
aratrmalara gre balang periyodu belirli bir snr periyodundan uzun olan (T >
50
TB) sistemlerde dorusal olmayan sistemin maksimum yerdeitirmesi ile elenik

lineer sistemin maksimum yerdeitirmesi birbirine yaklak olarak eit olmaktadr.
Bu kural Eit Yerdeitirme Kural olarak adlandrlmaktadr. Balang rijitlii
greli olarak byk olan (T < TB) sistemlerde ise dorusal olmayan sistemin
maksimum yerdeitirmesi elenik dorusal sistemin yerdeitirmesinden ok daha
byk olmaktadr. Bu kural uyarnca itme analizinde, gz nne alnan ok serbestlik
dereceli sistem, elenik tek serbestlik dereceli sistemin yerdeitirme istemine
ulancaya kadar yatay ykler adm adm arttrlmaktadr. Greli olarak daha rijit
sistemlerde (T < TB) ise, eit yerdeitirme kuralnn geerli olmamas nedeni ile
elenik elastik sistemin yerdeitirmesi DBYBHY 2007de verilen CR1 katsays ile
arttrlarak dorusal olmayan yerdeitirme elde edilmektedir. DBYBHY 2007ye
gre itme analizi ynteminin uygulanabilmesi iin inceleme konusu yaplarn aada
verilen kriterleri salamas gerekmektedir;
Toplam kat adedi 8i amamal,
Burulma dzensizlii katsays (bi) 1.4den kk olmal
Deprem dorultusundaki birinci titreim moduna ait etkin ktle oran
0.70den yksek olmaldr.
DBYBHY 2007ye gre itme analizi Blm 6.1.1de verilen admlar izlenerek
yaplmaktadr.
6.1.1 tme analizi admlar
tme analizinin ilk adm olarak analiz modeli ve kesit davranlarn temsil eden
mafsal tanmlarnn tamamlanmasnn ardndan, ktleler ile uyumlu dey yklerin
gz nne alnd bir dorusal olmayan statik analiz yaplacaktr. Bu analiz
sonular, artmsal itme analizinin balang koullar olarak gz nne alnr.
Bu analizin ardndan mmkn olduunca her admn sonunda bir plastik mafsal
oluacak ekilde yatay ykler adm adm arttrlr, yapnn yatay yk kapasitesi
belirlenir ve yatay kuvvet tepe yerdeitirmesi erisi elde edilir. Statik itme
erisinde yatay kuvvet arttka yapda plastik ekildeitirmeler artmakta ve yapda
hasar olarak ortaya kmaktadr. Herhangi bir yap iin tipik itme erisi ekil 6.1de
verilmektedir.
51
ekil 6.1 : Statik tme Erisi

Statik itme erisinin elde edilmesinin ardndan itme erisine uygulanan koordinat
dnm ile, koordinatlar modal yerdeitirme-modal ivme olan modal kapasite
diyagram Denklem 6.1 ve Denklem 6.2 ile verilen dnm denklemleri
kullanlarak elde edilir. tme erisi ve modal kapasite diyagramlar dnm ve
eksenleri ekil 6.2de gsterilmektedir.
Vx(1i )
a
M x1
(i)
1
(i )
1
(6.1)
(i )
uxN
1
xN1x1
(6.2)
ekil 6.2 : tme Erisi Modal Kapasite Diyagram Dnm

Modal kapasite diyagramnn elde edilmesinin ardndan, modal yer deitirme istemi
ve dorusal elastik olmayan spektral yerdeitirme istemi Denklem 6.3, denklem 6.4
52
ve Denklem 6.5 ile hesaplanr. Modal yer deitirme istemi ve dorusal olmayan
spektral yerdeitirme isteminin elde edilmesi ayrca ekil 6.3de gsterilmektedir.
d1( p ) Sdi1
(6.3)
Sdi1 CR1S de1
(6.4)
S ae1
(w1(1) ) 2
(6.5)
S de1
ekil 6.3 : Modal Yerdeitirme steminin Hesaplanmas

Modal yerdeitirme isteminin hesaplanmasnn ardndan ise Denklem 6.6da verilen
dnm bants ile tayc sistemin tepe yerdeitirme istemi elde edilir.
u xN1 x N1x1 d1
(6.6)
Son adm olarak yapnn tepe yerdeitirme istemi uxN1 deerine eit oluncaya kadar
itme analizi tekrarlanr ve bu deere karlk gelen tm istem byklkleri
hesaplanr. Bu tepe deplasmannda kesitlerde oluan plastik ekildeitirmeler
verilen snr deerler ile karlatrlarak kesit hasar seviyeleri ve yapnn performans
belirlenir.
6.2 Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Analiz
Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Analiz ynteminde tayc sistemin
dorusal olmayan davran gz nne alnarak sistemin hareket denklemi modal
53
veya direkt yntemler ile her zaman adm iin adm adm zlmektedir. Zamana
bal olarak deien deprem etkisi altnda tayc sistemin hareket denklemi saysal
olarak zlerek plastik ekildeitirmeler ve kesit i kuvvetleri zamana bal olarak
bulunur ve sistemde mafsal dnme talepleri belirlenir. Yaplan kabuller
dorultusunda itme analizine gre daha kapsaml sonularn elde edildii bu
yntemde, analize balang aamasnda daha ok veri gerektirmesi, yaplan kabuller
ve elde edilen ktlarn itme analizine gre olduka fazla olmas nedeni ile
sonularn yorumlanmasnda zenli olmak gerekmektedir. tme analizinin aksine, bu
yntemin uygulanabilirlii asndan ynetmeliklerde bina tr, ykseklii vb.
herhangi bir snr tanmlanmamaktadr.
6.2.1 Benzetirilmi yer kaytlarnn seilmesi
DBYBHY 2007de yaplarn zaman tanm alannda dorusal olmayan deprem hesab
iin yapay yollarla retilen, daha nce kaydedilmi veya benzetirilmi deprem yer
hareketi kaytlarnn kullanmna izin verilmektedir. Kullanlacak deprem kaytlarnn
aadaki zellikleri tamas istenir;
Kuvvetli yer hareketi ksmnn sresi, binann birinci doal titreim
periyodunun 5 katndan ve 15 saniyeden daha ksa olmayacaktr.
Kullanlacak deprem yer hareketinin sfr periyoda kar gelen spektral ivme
deerlerinin ortalamas A0gden daha kk olmayacaktr.
Kullanlacak ivme kaydna gre %5 snm oran iin yeniden bulunacak
spektral
ivme
deerlerinin
ortalamas,
gz
nne
alnan
deprem
dorultusundaki birinci (hakim) periyot T1e gre 0.2T1 ile 2T1 arasndaki
periyotlar iin, ynetmelikte tanmlanan elastik spektral ivme deerlerinin
%90ndan daha az olmayacaktr.
Zaman tanm alannda dorusal veya dorusal olmayan hesapta, yer
hareketi kullanlmas durumunda sonularn maksimumu, en az yedi yer
hareketi kullanlmas durumunda ise sonularn ortalamas tasarm iin esas
alnacaktr.
Yukarda
verilen
kriterler
dorultusunda
inceleme
konusu
yapnn
deerlendirilmesinde ve glendirilmesinde kullanlmak zere seilen adet

leklenmi yer hareketi ivme-zaman grafikleri ve ivme spektrumlar ekil 6.4, ekil
54
6.5, ekil 6.6 ve ekil 6.7de verilmektedir. Seilen yer hareketi kaytlar ayn oranda
yukar veya aa ynde leklenerek (1den byk veya 1den kk ve sabit bir
katsay ile arplarak), istenilen periyot aralnda, hedef tasarm ivme spektrumuna
uyumlu hale getirilmi, kaytlarn frekans ierii deitirilmemitir.
16.00
A1Z3
14.00
Taiwan Smart 105
vme (m/s2)
12.00
Loma Prieta 752
10.00
Northridge 967
Ortalama
8.00
6.00
4.00
2.00
0.2 T1 2T1
0.00
0
Periyot (sn)
ekil 6.4 : %5 Snml Yer Hareketi Spektrumlar
0.40
Loma Prieta 752
0.30
vme (g)
0.20
0.10
0.00
-0.10 0
10
15
20
25
30
35
40
-0.20
-0.30
-0.40
-0.50
ekil 6.5 : leklenmi Loma Prieta

(PGA:0.377g)
Zaman (sn)
Depremi vme (g) Zaman (sn) Grafii
55
vme (g)
0.50
0.40
0.30
0.20
0.10
0.00
-0.10 0
-0.20
-0.30
-0.40
-0.50
Northridge 967
10
15
20
25
30
35
40
45
Zaman (sn)
ekil 6.6 : leklenmi Northridge

(PGA:0.413g)
Depremi vme (g) Zaman (sn) Grafii
0.30
Taiwan Smart 105
vme (g)
0.20
0.10
0.00
0
10
15
20
25
30
35
40
45
-0.10
-0.20
-0.30
Zaman (sn)
ekil 6.7 : leklenmi Taiwan Smart Depremi vme (g) Zaman (sn) Grafii
(PGA: 0.265g)
56
7. YAPI PERFORMANSININ BELRLENMES

Bu blmde inceleme konusu katl SAC Seattle binasnn performans analizi
sonular zetlenecektir. Yapnn performansnn belirlenmesinde Artmsal Edeer
Deprem yk ve Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan analiz yntemleri
kullanlacaktr. Deerlendirmede SAP2000 V14.2.2 analiz program kullanlmtr.
7.1 Artmsal Edeer Deprem Yk ile tme Analizi Sonular
DBYBHY 2007de yaplarn Artmsal Edeer Deprem Yk ile tme Analizi
yntemi ile deerlendirilebilmesi iin aada verilen koullarn salanmas
gerekmektedir.
Yapnn kat saysnn bodrum hari 8den fazla olmamas,
Herhangi bir katta ek dmerkezlilik gznne alnmakszn dorusal elastik
davrana gre hesaplanan burulma dzensizlii katsaysnn bi 1.4
koulunu salamas,
Gz nne alnan deprem dorultusunda dorusal elastik davran esas
alnarak hesaplanan birinci (hakim) titreim moduna ait etkin ktlenin toplam
bina ktlesine (rijit perdelerle evrelenen bodrum katlarnn ktleleri hari)
orannn en az 0.70 olmas.
izelge 7.1den grlebilecei zere, yapnn her iki dorultuda da ktle katlm
oranlar 0.70nin zerindedir. Yapnn planda simetrik olmas ve yklemelerinde
simetrie yakn olmas nedeni ile burulma dzensizlii koulu da salanmaktadr.
nceleme konusu yapnn katl olmas nedeni ile DBYBHY 2007ye gre
Artmsal Edeer Deprem Yk ile tme Analizi uygulanabilecektir.
57
izelge 7.1 : Yap Modlar ve Ktle Katlm Oranlar.
Mod No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Periyot
(sn)
1.55
1.37
0.99
0.42
0.38
0.29
0.18
0.16
0.13
0.10
0.09
0.09
Titreim Modlarndaki
Ktle Katlm Oranlar
Toplam Ktle Katlm

Oranlar
UX
UY
RZ
Toplam
UX
Toplam
UY
Toplam
RZ
0.00
0.82
0.00
0.00
0.15
0.00
0.00
0.04
0.00
0.00
0.00
0.00
0.81
0.00
0.00
0.15
0.00
0.00
0.04
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.17
0.40
0.25
0.03
0.07
0.04
0.01
0.02
0.01
0.00
0.00
0.00
0.00
0.82
0.82
0.82
0.96
0.96
0.96
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
0.81
0.81
0.81
0.96
0.96
0.96
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
0.17
0.57
0.82
0.85
0.92
0.96
0.97
0.99
1.00
1.00
1.00
1.00
Uygulanan itme analizi sonucunda yapnn itme erileri (taban kesme kuvveti tepe
yerdeitirmesi) ekil 7.1de verilmektedir.
Taban Kesmesi
(kN)
9000
tme Erisi
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
X Yn tme Erisi
1000
Y Yn tme Erisi
0
0.00
0.20
0.40
0.60
0.80
1.00
1.20
Tepe Deplasman (m)
ekil 7.1 : tme Analizi Deprem Yk Tepe Yerdeitirmesi Erileri
58
(i )
1
Yapnn kapasite diyagram ise a
Vx(1i )
u (i )
ve d1( i ) xN1 dnmleri ile ekil

M x1
xN1x1
7.2de verilmektedir. Yapnn deerlendirmesi DBYBHY 2007de verilen 1. snf

deprem blgesi Z3 snf zemin iin 475 yl dn periyotlu deprem senaryosu gz
nne alnarak yaplacaktr.
Modal vme(m/s)
12.0
Modal Kapasite Diyagram

X Yn
Y Yn
10.0
8.0
(0.25; 5.00)
6.0
(0.29; 4.52)
4.0
2.0
0.0
0.00
0.05
0.10
0.15
0.20
0.25
0.30
0.35
0.40
Modal Yer Deitirme (m)
ekil 7.2 : Modal Kapasite Diyagram

Yapnn X ve Y dorultusu iin modal kapasite diyagramlar ve modal yerdeitirme
istemlerinin hesap edilmesinin ardndan tayc sistem tepe yerdeitirme istemi
Denklem 7.1 ile elde edilir.
( p)
( p)
u xN
1 xN 1x1d1
(7.1)
Yapnn her iki dorultusu iin tepe yerdeitirme istemleri izelge 7.2de
verilmektedir.
izelge 7.2 : Yapnn Tepe Yerdeitirme stemleri.
Deprem Yn
N1
d1(p) (m)
Y Yn
X Yn
48.81
49.10
0.0261
0.026
0.287
0.246
u(p) N1
(m)
0.365
0.314
Yapnn X yn tepe yerdeitirme istemi 0.314 m, Y yn tepe yerdeitirme istemi

ise 0.365 m olarak hesaplanmtr. Her iki dorultu iinde yapnn tepe yerdeitirme
59
istemi, elde edilen deere ulaana kadar itme analizi tekrarlanm ve yapnn
performans noktasndaki tm istem byklkleri hesaplanmtr.
Yapnn performans noktasnda hesaplanan kesit hasar seviyeleri ekil 7.3, ekil 7.4,
izelge 7.3, izelge 7.4, izelge 7.5 ve izelge 7.6da zetlenmektedir. Yapnn
yanal yk tayc sisteminin X ynnde drt, Y ynnde aklkl erevelerden
olumas, yap rijitliinin ve ktle dalmnn simetrik olmas nedeniyle hasar
oluumlar da ayn dorultudaki ereveler zerinde benzer olmaktadr. Bu nedenle
hasar oluumlar ilgili dorultudaki bir ereve zerinde gsterilmitir. ekillerde
beyaz dolgu ile gsterilen olas mafsal blgeleri, kesitte plastikleme olmamasn
temsil etmektedir.
ekil 7.3 : Y Dorultusu tme Analizi Kesit Hasar Seviyeleri
ekil 7.4 : X Dorultusu tme Analizi Kesit Hasar Seviyeleri

Yapnn ve yklemelerin planda simetrik olmas nedeni ile hasar oluumlar da
simetrik olarak ortaya kmaktadr. Bu nedenle kesitler zerinde hasar oluumlar
sadece
bir
ereve
zerinde
gsterilmitir.
FEMA 356ya
gre
yaplan
deerlendirmede, yapnn kesit hasarlar bakmndan Y dorultusu iin Can

Gvenlii, X dorultusu iin ise Hemen Kullanm performans seviyesi koullarn
salad grlmektedir. Panel blgeleri iin yaplan deerlendirmede ise tm panel
blgelerinin Minimum Hasar Blgesinde olduu grlmtr.
60
izelge 7.3 : Yap Y Dorultusu Kirileri Hasar Blgeleri
Kat
Minimum
Hasar Blgesi
Belirgin Hasar
Blgesi
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
6/6
6/6
100%
100%
6/6
-
100%
-
3
2
1
leri Hasar
Blgesi
Gme Blgesi
izelge 7.4 : Yap X Dorultusu Kirileri Hasar Blgeleri

Kat
Minimum
Hasar Blgesi
Belirgin Hasar
Blgesi
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
8/8
8/8
8/8
100%
100%
100%
3
2
1
leri Hasar
Blgesi
Gme Blgesi
izelge 7.5 : Yap Y Dorultusu Kolonlar Hasar Blgeleri

Kat
Minimum
Hasar Blgesi
Belirgin Hasar
Blgesi
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
8/8
8/8
8/8
100%
100%
100%
3
2
1
leri Hasar
Blgesi
Gme Blgesi
izelge 7.6 : Yap X Dorultusu Kolonlar Hasar Blgeleri

Kat
3
2
1
Minimum
Hasar Blgesi
Belirgin Hasar
Blgesi
leri Hasar
Blgesi
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
10/10
10/10
10/10
100%
100%
100%
Gme Blgesi
izelge 7.7 : Greli Kat telemeleri ve Greli Kat teleme Oranlar

X Dorultusu
Y Dorultusu
X Dorultusu
Y Dorultusu
d3 (cm)
11.20
14.14
d3 / hi
0.028
0.036
d2 (cm)
11.44
13.62
d2 / hi
0.029
0.034
d1 (cm)
8.04
8.75
d1 / hi
0.020
0.022
Tasarm depremine (dn periyodu 475 yl) gre yaplan deerlendirmede kesit
hasar oluumlar bakmndan, yapnn Y dorultusu iin Can Gvenlii, X
dorultusu
iin
ise
Hemen
Kullanm performans
seviyelerini salad
grlmektedir. FEMA 356da mevcut yaplarn performansnn belirlenmesinde
61
greli kat telemeleri ile ilgili bir snr bulunmasa da, ASCE 7-10da yeni tasarlanan
yaplar ve DBYBHY 2007de yeni tasarm ve mevcut yaplarn deerlendirilmesinde
greli kat telemeleri snrlandrlmaktadr. ASCE 7-10da yeni tasarlanan yaplar
iin yapya zel belirlenen risk kategorisine gre 0.007 ile 0.025 aralnda
deimekte olan greli kat telemeleri limitleri verilmektedir. DBYBHY 2007de ise
yeni tasarlanan yaplar iin 0.02, mevcut betonarme yaplarn deerlendirilmesinde
ise Hemen Kullanm performans seviyesi iin 0.01, Can Gvenlii performans
seviyesi iin 0.03, Gme ncesi performans seviyesi iin ise 0.04 greli kat
telemesi snrlamas getirilmitir. nceleme konusu yapda greli kat telemelerinin
izelge 7.7den grlebilecei zere 0.04 mertebelerine yaklamas nedeni ile, kesit
hasarlar bakmndan Can Gvenlii performans seviyesi koullar salanyor olsa
da, yapda glendirilmeye gidilmesi uygun grlmtr.
tme analizi ile elde edilen sonular bir sonraki blmde leklendirilmi yer
kaytlar ile yaplan zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz sonular ile
karlatrlacaktr.
7.2 Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Analiz Sonular
Bu balkta blm 6.2de verilen kriterler ve leklendirilmi yer kaytlar
kullanlarak yrtlen zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz sonular
zetlenecektir. Deerlendirmede adet yer hareketi kullanlm olmas nedeni ile
her kayt iin elde edilen byklklerin maksimumu gz nne alnarak
deerlendirme yaplacaktr.
Seilen kaytlar iin kesitlerde hesaplanan hasar blgeleri aadaki grafiklerde ve
tablolarda zetlenmektedir.
ekil 7.5 : Northridge 967 Kayd Y Dorultusu Kesit Hasar Seviyeleri

62
ekil 7.6 : Taiwan Smart 105 Kayd Y Dorultusu Kesit Hasar Seviyeleri
ekil 7.7 : Loma Prieta 752 Kayd Y Dorultusu Kesit Hasar Seviyeleri
ekil 7.8 : Northridge 967 Kayd X Dorultusu Kesit Hasar Seviyeleri
ekil 7.9 : Taiwan Smart 105 Kayd X Dorultusu Kesit Hasar Seviyeleri
63
ekil 7.10 :Loma Prieta 752 Kayd X Dorultusu Kesit Hasar Seviyeleri
ekil 7.11 :Seilen Yer Kaytlar iin X Dorultusu Maksimum Kesit Hasar Seviyeleri
ekil 7.12 :Seilen Yer Kaytlar iin Y Dorultusu Maksimum Kesit Hasar Seviyeleri
Kat
3
2
1
Minimum
Hasar Blgesi
Belirgin Hasar
Blgesi
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
6/6
6/6
100%
100%
6/6
-
100%
-
64
leri Hasar
Blgesi
Gme Blgesi

Kat
3
2
1
Minimum
Hasar Blgesi
Belirgin Hasar
Blgesi
leri Hasar
Blgesi
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
2/8
8/8
8/8
25%
100%
100%
6/8
-
75%
-
Gme Blgesi

Kat
3
2
1
Minimum
Hasar Blgesi
Belirgin Hasar
Blgesi
leri Hasar
Blgesi
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
8/8
8/8
-
100%
100%
-
8/8
100%
Gme Blgesi

Kat
3
2
1
Minimum
Hasar Blgesi
Belirgin Hasar
Blgesi
leri Hasar
Blgesi
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
10/10
10/10
8/10
100%
100%
80%
2/10
20%
Gme Blgesi
Zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz sonular incelendiinde Y

dorultusu iin itme analizi ile elde edilen sonulara gre, kolonlarnn temel
balantlar seviyesinde bulunan mafsallarda hasar seviyesinin farkl olarak ortaya
kt grlmektedir. Ancak ekil 7.13 ve 7.14den de grlebilecei zere plastik
dnme deerleri iki analiz yntemi ile de birbirine olduka yakn olarak elde
edilebilmitir. Yapnn X dorultusu iin ise kesit hasar seviyeleri bakmndan
farkllk daha ok 3. kat kirilerinde ortaya kmtr. Ancak ilgili mafsallardaki
plastik dnmeler iki analiz yntemi iin de yakn olarak elde edilmitir.
65
ekil 7.13 : W14x176 Kolonu Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Analiz
Sonularna Gre Plastik Dnme Deerleri
ekil 7.14 : W14x176 Kolonu tme Analizi Sonularna Gre Plastik Dnme
Deerleri
Sonu olarak zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz yntemi ile kesit hasar
seviyelerine gre yaplan deerlendirmede, inceleme konusu yap X ve Y
66
dorultular iin Can Gvenlii performans seviyesi kriterlerini salamaktadr.

Analiz sonucu elde edilen greli kat telemeleri ve oranlar ise izelge 7.12, izelge
7.13 ve izelge 7.14de verilmektedir.
izelge 7.12 : Taiwan Smart Kayd Greli Kat telemeleri ve Greli Kat teleme
Oranlar.
X Dorultusu
Y Dorultusu
X Dorultusu
Y Dorultusu
d3 (cm)
11.70
13.35
d3 / hi
0.030
0.034
d2 (cm)
11.42
12.85
d2 / hi
0.029
0.032
d1 (cm)
8.49
7.76
d1 / hi
0.021
0.020
Oranlar.
X Dorultusu
Y Dorultusu
X Dorultusu
Y Dorultusu
d3 (cm)
10.10
14.11
d3 / hi
0.026
0.036
d2 (cm)
10.44
12.49
d2 / hi
0.026
0.032
d1 (cm)
7.93
7.73
d1 / hi
0.020
0.020
Oranlar.
X Dorultusu
Y Dorultusu
X Dorultusu
Y Dorultusu
d3 (cm)
13.00
14.08
d3 / hi
0.033
0.036
d2 (cm)
11.37
13.50
d2 / hi
0.029
0.034
d1 (cm)
8.01
10.11
d1 / hi
0.020
0.026
Greli kat teleme oranlar incelendiinde sonularn itme analizi ile elden edilen
sonular ile byk lde uyumlu olduu grlmektedir. Zaman tanm alannda
dorusal olmayan analiz sonularna gre de yapda kesit hasarlar itibari ile bir
yetersizlik tespit edilmemitir.
Yrtlen zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz sonular ayrca yapda
seilen deprem kaytlar iin oluan kalc deplasmanlar bakmndan da
irdelenecektir. Seilen yer kaytlar iin deprem yer hareketi kayt sresinin
tamamlanmasnn ardndan analizler bir sre daha devam ettirilmitir. Northridge
deprem yer kayd iin yapnn Y dorultusunda zamana bal tepe deplasman ekil
67
0.30
967 Northridge Deprem Kayd
0.25
Deplasman (m)
0.20
0.15
0.10
0.05
0.00
30
35
40
45
50
-0.05
-0.10
-0.15
Zaman (sn)
ekil 7.15 :Yap Y Dorultusunda Northridge yer kayd iin kalc deplasmanlar
ekil 7.15de grlebilecei zere yapda plastiklemelerin artmas ile sistemin
denge konumu deimitir. Deprem kayd sresinin tamamlanmasnn ardndan yap
Y ynndeki salnmna Y dorultusunda yaklak 8.5 cm kayan (ekil 7.15te
krmz izgi ile gsterilen eksen) bir eksen etrafnda devam etmektedir. Seilen
dier kaytlar iin de yapnn Y dorultusunda kalc deplasmanlar benzer
mertebelerde iken, daha rijit olan X dorultusunda ise daha dk olarak elde
edilmitir.
DBYBHY 2007, FEMA 356 ve ASCE41-06da yaplarda oluan kalc deplasmanlar
ile ilgili herhangi bir limit bulunmamaktadr. FEMA-356da elik ereveler iin
yaplan performans tanmlarnda Hemen Kullanm performans seviyesi iin ihmal
edilebilir derecede kalc deplasman, Can Gvenlii performans seviyesi iin %1
greli telenme oran, Gme ncesi performans seviyesi iin ise %5 greli
telenme oran mertebesine kadar kalc deplasman beklenebileceini belirtilmekte
olup verilen bu deerlerin bilgi amal olduu ve performans deerlendirmesi iin bir
kriter olmad vurgulanmaktadr.
Yapda Y dorultusunda oluan yaklak 8.5 cm kalc deplasman yap yksekliine
oranlandnda kalc greli kat telenmesinin yaklak %0.7 mertebesinde olduu
grlmektedir. Bu deer FEMA-356da Can Gvenlii performans seviyesi iin
tanmlanan deerin altnda olsa da %0.5 zerindeki kalc greli telenme oranlar
68
iin zellikle yksek yaplarda kullanm bakmndan (asansrlerin alamamas,

kaplarn skmas vb.) zorluklar olutuu belirtilmektedir (McCormick ve di.,
2008). 1995 ylnda Japonyada Kobe-Osaka blgesinde yaanan Hyogo-Ken Nambu
depreminin ardndan birok yapnn tayc sisteminde ciddi bir hasar olumamasna
ramen, yaplarda oluan kalc deformasyonlar nedeni ile (yaklak %0.5~%1
orannda) yaplarn glendirilmesi maliyet ve uygulanabilirlik asndan uygun
bulunmam ve yaplarn yklmasna karar verilmitir.
nceleme konusu yapda kesit hasarlar bakmndan ve FEMA-356da verilen kalc
deformasyon oranlar itibari ile bir yetersizlik tespit edilmemi olmasna karn greli
kat telemelerinin olduka yksek (yaklak %4) olmas nedeni ile glendirmeye
gidilmesi uygun grlmtr.
69
70
8. GLENDRME
Bu blmde, itme analizi ve zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz
yntemleri ile DBYBHY 2007de verilen 1. Derece Deprem Blgesi ve Z3 snf
zemin iin 50 ylda alma olasl %10 olan (475 yl dn periyodu) deprem
senaryosuna gre performans deerlendirilmesi yaplan yapnn glendirme
analizleri yrtlecektir.
Yapnn glendirilmesinde lkemizde henz yap baznda bir uygulama bulmam
olsa da, yurtdnda yaygn olarak kullanlan viskoz snmleyiciler kullanlacaktr.
Viskoz snmleyiciler, yaplarda nemli bir rijitlik art olmadan deprem enerjisinin
nemli bir blmn snmleyerek yapnn kendisi tarafndan karlanmas beklenen
etkileri azaltmakta ve hasar oluumlarn kstlamaktadr (Miyamoto ve Singh, 2002;
Krebs, 2009). Geleneksel glendirme yntemlerine gre viskoz snmleyicilerin
ne kan zellikleri ise nemli bir rijitlik art olmadan, dolaysyla deprem
kuvvetlerinde bir art olmakszn, yapnn glendirilmesine olanak salamas ve
yapnn deplasman nedeni ile oluan i kuvvetlere ters fazl olarak reaksiyon
vermesidir. Viskoz snmleyicilerin maksimum tepki kuvvetlerinin maksimum
deplasman annda kesitlerde oluan i kuvvetler ile ters fazl olmas nedeni ile
maksimum deplasman anndaki i kuvvetler ve snmleyicilerin tepki kuvvetleri
farkl zaman alanlarnda olumakta ve bylece kesitlere ilave tesirler etki
etmemektedir.
ekil 8.1de inceleme konusu yapya lineer snmleyicilerin eklenmesinin ardndan
Northridge deprem kayd iin zamana bal olarak hz ve deplasman grafikleri
verilmitir.
ekil 8.1den de grlebilecei zere maksimum hz ve maksimum deplasman
deerlerinin ters fazl olmas nedeni ile snmleyici tepki kuvveti nedeni ile
kesitlerde oluacak i kuvvet artlar atalet kuvvetlerinin maksimum olduu anda
71
olumayacaktr. Bu durum snmleyici ilave edilen akslardaki kesitlerde ve yap

temellerinde yetersizlik olumas ihtimalini olduka azaltmaktadr.
1.00
Hz
Deplasman,
0.00
10
-1.00
12
14
16
18
20
22
Zaman (sn)
ekil 8.1 : Northridge Depremi iin Deplasman ve Hz Grafikleri
nceleme konusu yapnn glendirilmesi iin belirlerlenen snmleyici yerleimleri

ekil 8.3, ekil 8.4 ve ekil 8.5de gsterilmektedir.
ekil 8.2 : Yap X Dorultusu erevesi Snmleyici Yerleimi
ekil 8.3 : Yap Y Dorultusu erevesi Snmleyici Yerleimi
72
ekil 8.4 : Snmleyici Yerleimi Plan Grnm

8.1 Viskoz Snmleyici Parametrelerinin Seilmesi
8.1.1 Snm katsaylarnn belirlenmesi
Yapda glendirme hedefi olarak greli kat telemelerinin 50 ylda alma olasl
%10 olan deprem senaryosu iin 0.02 mertebesinden daha aaya indirilmesi olarak
belirlenmitir. Bu durumda, yaplan deerlendirme analizleri neticesinde yapnn Y
dorultusu iin elde edilen 0.036 mertebesindeki greli kat telemesinin yaklak 1.5
kat mertebesinde azaltlmas gerektii grlmtr.
Viskoz snmleyicilerin rijitliklerinin ihmal edilebilir dzeyde dk olduu gz
nne alndnda, ilave edilecek snmleyiciler ile sistemin enerji snmleme
kapasitesi arttrlm olacaktr.
73
ASCE 7-10da gz nne alnan eitli snm oranlar iin yaklak spektrum
azaltma katsaylar tanmlanmaktadr.
izelge 8.1 : ASCE 7-10 Spektrum Azaltma Katsaylar
Efektif Snm,
(Kritik Snme
Oranla)
Bv+I,B1D,BR,B1M,BmD, BmM
(Yap periyodu T0)
2
5
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0.8
1.0
1.2
1.5
1.8
2.1
2.4
2.7
3.0
3.3
3.6
4.0
izelge 8.1den de grlebilecei zere, kritik snmn %20si mertebesinde bir

snm ile ASCE 7-10a gre deprem yklerini ve dolays ile yap deplasmanlarn
1.5 kat mertebesinde azaltmak mmkn olabilmektedir.
Ayrca kritik snmn %20si mertebesine kadar olan snm oranlar iin yap
periyodunda nemli bir deiiklik olmazken, %20 ve zeri deerler iin yaplarn
doal titreim periyotlar da azalmaktadr. Bu iliki ekil 8.5de gsterilmektedir.
Yaplarn genel snm aral
z Snm Oran
ekil 8.5 : Snm orannn periyot zerindeki etkisi
74
Yapnn mevcut snm oran, deerlendirme aamasnda %5, glendirme

aamasnda ise %2 olarak kabul edilmitir. Bu yaklamlar ile, yaklak olarak %20
snm elde etmek hedefi ile katlara yerletirilecek snmleyicilerin snm
katsaylar, kat rijitlikleri ile orantl olarak Denklem 8.1 ile hesaplanmtr.
2K ( )
w
(8.1)
Yapnn rijitliklerinin her iki dorultu iin de farkl olmas nedeni ile, yapnn X
dorultusu iin elde edilen snm katsaylar Y, dorultusu iin de deitirilmeden
aynen kullanlmtr.
izelge 8.2 : Snmleyicilerin C katsaylarnn belirlenmesi.
3. Kat
2. Kat
1. Kat
F (kN)
d (m)
1645
2538
2890
0.065
0.041
0.017
K
(kN/m)
69352
105018
169035
Ccr (kN-s/m)
Cdamper (kN-s/m)
4.578
30298
45880
73848
1481
2243
3610
izelge 8.2de verilen deerlerin elde edilmesinde kat rijitlikleri hesaplanrken,

greli kat telemeleri (di- di-1) kullanlm, bir snmleyici iin gerekli olan C
katsaysnn hesabnda, her kata 4 adet snmleyici konulaca ve snmleyiciler ile
sisteme
ilave
edilecek
snm
orannn
%18
olaca
kabul
edilmitir.
Snmleyicilerin katlar arasnda apraz ekilde yerletirilmesi nedeni
ile
snmleyicinin eimi de ayrca gz nne alnarak hesaplanmtr. rnek olarak kat

dzlemine paralel yerletirilen bir snmleyici iin C katsays 1 birim ise, ayn
snm orannn elde edilebilmesi iin, yatayla 23 a yapan bir snmleyicinin C
katsays 1/cos(23) olarak hesaplanacaktr.
8.1.2 Snmleyici stel sabitinin seilmesi
Viskoz snmleyiciler, lineer ve lineer olmayan snmleyiciler olarak ikiye
ayrlmaktadrlar.
Lineer
snmleyicilerde,
snmleyicilerin
lineer
olmayan
davrann belirleyen stel sabit =1 iken, 1 olan snmleyiciler ise dorusal

olmayan snmleyiciler olarak adlandrlmaktadrlar. Viskoz snmleyiciler
Denklem 8.2 ile karakterize edilebilmektedir.
FD CV
(8.2)
75
Uygulamada snmleyicileri 0.2 2 aralnda imal edebilmek mmkn

olmaktadr (Soong ve Constantinou, 1994). Ancak yaplarda genellikle 0.3 1
aralnda snmleyiciler tercih edilmektedir.
Bu almada kullanlan snmleyicilerde =0.5 olarak seilmitir. katsaysnn 0.5
olarak seilmesinin nedeni,
bu deerin ok yksek hzlarda snmleyici tepki
kuvveti st limitinin snrlanmasnda yeteri kadar kk olmas ve bunun yansra

snmleyici tepki kuvvetlerinin yap atalet kuvvetleri ile ters fazl olarak ortaya
kmasna yeterli olacak mertebede byk olmasdr. Yaplarda kullanlan
snmleyici uygulamalarnn birounda =0.5 olarak tercih edilmektedir. ekil
8.6da =1 ve =0.5 deerleri gz nnde bulundrlarak bir snmleyici iin
kuvvet-hz ilikisi verilmektedir.
ekil 8.6 : Dorusal ve Dorusal Olmayan Snmleyiciler iin Kuvvet-Hz likisi

(Miyamoto, 2010)
ekil 8.6dan da grlebilecei zere =0.5 olan snmleyicilerde dk hzlarda
daha yksek tepki kuvvetleri elde edilmekte, ancak hz deeri ykseldike tepki
kuvvetindeki art giderek azalmaktadr.
ekil 8.7de ise, ayn snm katsays ve farkl deerleri iin snmleyicilerin
kuvvet-deplasman ilikisi grlmektedir.
76
ekil 8.7 : Sabit C, farkl deerleri iin Kuvvet-Deplasman likisi

ekil 8.7den de grlebilecei gibi ayn snm katsaylar iin deeri azaldka
snmleyicilerin harcad enerji miktar da azalmaktadr. Dolays ile dorusal
snmleyiciler mertebesinde enerji absorbe edilebilmesi iin daha yksek snm
katsaylarnn kullanlmas gerekmektedir.
Dorusal ve dorusal olmayan snmleyiciler iin edeer snm miktarlar
Denklem 8.3 ve 8.4 ile hesaplanabilmektedir.
C 1 2 1 2 (1 / 2)
2 w u0
M
(2 )
(8.3)
C
2Mw
(8.4)
Ancak tm dorusal olmayan snmleyiciler iin (dorusal snmleyicilere kyasla)

edeer snm oran, deplasman genliine ve frekansna bal olarak deimektedir.
Bu nedenle uygulamada performans hedefinin seilmesinin ardndan, farkl C
deerleri zerinde analizler yrtlerek snmleyiciler iin ekonomi de gz nnde
tutlarak (daha dk C katsaylar, daha dk piston adm, daha dk snmleyici
tepki kuvvetleri vb.) optimizasyona gidilmektedir.
Bu alma kapsamnda incelenen yap iin dorusal snmleyiciler iin ilave %18
snm hedefi ile seilen C katsaylar ve =0.5 deeri iin yap performans hedefinin
saland grlm ve bu deerler kullanlarak analizler yrtlmtr.
77
ekil 8.8de dorusal ve dorusal olmayan snmleyiciler kullanlarak glendirme

yoluna gidilen yaplar iin Northridge depremi yer kayd altnda zamana bal
deplasman deerleri verilmektedir.
0.25
0.20
=1
0.167
0.15
Deplasman (m)
=0.5
0.223
0.10
0.05
0.00
-0.05
10
12
14
16
18
20
22
24
-0.10
-0.15
-0.20
Zaman (sn)
ekil 8.8 : Northridge kayd altnda =1 ve =0.5 iin Y DorultusuDeplasmanZaman Grafii

ekil 8.8den de grlebilecei zere, hem dorusal hem de dorusal olmayan
snmleyicilerin kullanlmas durumunda yap tepe deplasman talebinin 0.02 x 11.88
= 0.2376 m deerinin altna drlmesi mmkn olmu, ancak kat baznda yaplan
deerlendirmede greli kat telemelerinde dorusal snmleyiciler iin amlar
gzlemlenmitir. Ayrca = 0.5 olan snmleyiciler ile snmleyici tepki
kuvvetlerinde nispeten az bir art ve daha dk snmleyici deplasman talebi ile
birlikte yap deplasman talebi 6 cm kadar daha dk olarak elde edilmitir.
Yapnn mevcut durumu ve dorusal olmayan snmleyiciler kullanlarak
glendirilmi durumunun ayn deprem kayd altnda deplasman-zaman grafii de
ekil 8.9da verilmektedir.
78
0.45
Glendirilmi Durum
0.377
0.35
Mevcut Durum
Deplasman (m)
0.25
0.167
0.15
0.05
-0.05 10
12
14
16
18
20
22
24
-0.15
-0.25
-0.35
Zaman (sn)
ekil 8.9 : Mevcut ve Glendirilmi Yap Northridge Kayd Deplasman-Zaman

Grafii
8.2 Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Analiz Sonular
Yapya snmleyicilerin ilave edilmesinin ardndan elde edilen kesit hasar blgeleri
aadaki grafik ve tablolarda zetlenmektedir.
ekil 8.10 : Glendirilmi Durum Northridge 967 Kayd Y Dorultusu Kesit Hasar
Seviyeleri
79
ekil 8.11 : Glendirilmi Durum Taiwan Smart 105 Kayd Y Dorultusu Kesit
Hasar Seviyeleri
ekil 8.12 : Glendirilmi Durum Loma Prieta 752 Kayd Y Dorultusu Kesit
Hasar Seviyeleri
ekil 8.13 : Glendirilmi Durum Northridge 967 Kayd X Dorultusu Kesit Hasar
Seviyeleri
ekil 8.14 : Glendirilmi Durum Taiwan Smart 105 Kayd X Dorultusu Kesit
Hasar Seviyeleri
80
ekil 8.15 : Glendirilmi Durum Loma Prieta 752 Kayd X Dorultusu Kesit
Hasar Seviyeleri
ekil 8.16 : Glendirilmi Durum Seilen Yer Kaytlar iin X Dorultusu Kesit
Hasar Seviyeleri Zarf
ekil 8.17 : Glendirilmi Durum Seilen Yer Kaytlar iin Y Dorultusu Kesit
Hasar Seviyeleri Zarf
Kat
3
2
1
Minimum
Hasar Blgesi
Belirgin Hasar
Blgesi
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
6/6
6/6
6/6
100%
100%
100%
81
leri Hasar
Blgesi
Gme Blgesi

Kat
3
2
1
Minimum
Hasar Blgesi
Belirgin Hasar
Blgesi
leri Hasar
Blgesi
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
Kiri
Adedi
Oran
8/8
8/8
8/8
100%
100%
100%
Gme Blgesi

Kat
3
2
1
Minimum
Hasar Blgesi
Belirgin Hasar
Blgesi
leri Hasar
Blgesi
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
8/8
8/8
8/8
100%
100%
100%
Gme Blgesi

Kat
3
2
1
Minimum
Hasar Blgesi
Belirgin Hasar
Blgesi
leri Hasar
Blgesi
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
Kolon
Adedi
Oran
10/10
10/10
10/10
100%
100%
100%
Gme Blgesi
izelge 8.7 : Taiwan Smart Kayd Greli Kat telemeleri ve Greli Kat teleme Oranlar.
X Dorultusu
Y Dorultusu
X Dorultusu
Y Dorultusu
d3 (cm)
5.44
6.15
d3 / hi
0.014
0.016
d2 (cm)
5.70
6.28
d2 / hi
0.014
0.016
d1 (cm)
4.06
4.14
d1 / hi
0.010
0.010
izelge 8.8 : Loma Prieta Kayd Greli Kat telemeleri ve Greli Kat teleme Oranlar.
X Dorultusu
Y Dorultusu
X Dorultusu
Y Dorultusu
d3 (cm)
5.17
6.68
d3 / hi
0.013
0.017
d2 (cm)
5.49
5.03
d2 / hi
0.014
0.013
d1 (cm)
3.97
4.20
d1 / hi
0.010
0.011
izelge 8.9 : Northridge Kayd Greli Kat telemeleri ve Greli Kat teleme Oranlar.
X Dorultusu
Y Dorultusu
X Dorultusu
Y Dorultusu
d3 (cm)
5.06
5.84
d3 / hi
0.013
0.015
d2 (cm)
5.53
6.38
d2 / hi
0.014
0.016
d1 (cm)
4.19
4.49
d1 / hi
0.011
0.011
82
Glendirme sonrasnda tm yap elemanlar iin kesit hasar dzeyleri Minimum

Hasar blgesinde bulunmakta olup yap her iki dorultu iin de Hemen Kullanm
performans seviyesi koullarn salamaktadr. Yap Performansnn Belirlenmesi
blmnde akland zere mevcut yapnn deerlendirilmesi sonucunda kesit
hasar blgeleri bakmndan binada yetersizlik tespit edilmemitir. Ancak yrtlen
itme analizi ve zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz sonularnda, yapnn
her iki dorultusunda da greli kat telemelerinin 0.03 deerini at, Y dorultusu
iin ise 0.04e yaklat grlmtr. Bu nedenle, yap glendirme hedefi olarak
her iki dorultuda da greli kat telemelerinin 0.02 deerinin altna drlmesi
seilmitir. Yapya belirlenen zelliklerde snmleyicilerin yerletirilmesinin
ardndan inceleme konusu yapda greli kat telemeleri, hedeflenen deerin altna
dm ve dolaysyla glendirme hedefine ulalmtr. Seilen snmleyici
parametreleri iin Northridge kaydnda snmleyicide hesaplanan zamana bal
kuvvet-deplasman grafii aada verilmektedir.
ekil 8.18 : Y Dorultusu Northridge Kayd 1. Kat Snmleyici Kuvvet-Deplasman

Grafii
83
9. SONULAR
Bu tez kapsamnda Northridge depremi sonras FEMA destekli SAC almalar
kapsamnda tasarlanan katl Seattle yapsnn deerlendirilmesi ve viskoz
snmleyiciler ile glendirilmesi almas yrtlmtr.
Viskoz snmleyiciler ile bina tasarm ve glendirme uygulamalar henz
lkemizde yaplmam olsa da, zellikle Amerika ve Japonyada uzun yllardr
kullanlmaktadrlar. Viskoz snmleyicilerin geleneksel glendirme yntemlerine
gre en nemli avantajlarnn, hz baml olmalar nedeni ile yaplarda maksimum
deplasman annda oluan tesirler ile ters fazl olarak tepki vermeleri olduu
sylenebilir. Bu durumda, yap tasarmlarnda veya glendirme uygulamalarnda
snmleyicilerin tekil edildii blgelerde, snmleyiciler nedeni ile kolon ve
kirilere etkiyecek ilave tesirler olduka snrl olacaktr.
Bu almada Northridge depremi ncesi FEMA 267-1995 ve yerel ynetmelikler
kriterleri gzetilerek tasarlanan yap, DBYBHY 2007de 1. Derece Deprem Blgesi
ve Z3 snf zemin karakteristik zellikleri ile tanmlanan depremsellik gzetilerek,
DBYBHY
2007de
elik
yaplarn
dorusal
olmayan
yntemler
ile
deerlendirilmesine ynelik zel koullar olmamas nedeni ile, FEMA 356 ve

ASCE41 kriterleri dorultusunda deerlendirilmitir. Deerlendirme ve glendirme
almalar, 50 ylda alma olasl %10 olan deprem senaryosu iin belirlenen
performans hedefi gzetilerek yaplmtr. Yapnn performansnn belirlenmesinde
dorusal olmayan itme analizi ve zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz
yntemleri kullanlmtr.
Yrtlen analizler neticesinde inceleme konusu yapnn mevcut durumunda kesit
hasarlar bakmndan hedeflenen performans seviyesi koullarn salad ancak
greli kat telemeleri oranlarnn 0.04 mertebelerine ulat grlmtr. Bu
nedenle sz konusu yapnn glendirilmesi hedeflenmi ve yap greli kat
telemelerinin 0.02 seviyesinin altna drlmesi amalanmtr.
84
Glendirme aamasnda kullanlacak snmleyici zelliklerinin belirlenmesinin

ardndan, zaman tanm alannda dorusal olmayan analiz yntemi ile glendirilmi
yapnn performans belirlenmitir. Bu almada viskoz snmleyici zellikleri
tasarm depremi parametreleri kullanlarak belirlenmi olup, snmleyicilerin limit
zelliklerinin (deplasman kapasitesi ve tepki kuvveti st limit deeri) belirlenmesi
amac ile uygulamada, 50 ylda alma olasl %2 olan deprem senaryosu da gz
nnde bulundurulmaktadr.
Yrtlen analizler neticesinde viskoz snmleyiciler ile glendirilen yapnn greli
kat telemeleri bakmndan da hedeflenen kriterleri salad grlmtr.
85
86
KAYNAKLAR
Alipour A. ve Zareian F. (2008). Study Rayleigh Damping in Structures;

Uncertainties and Treatments, Proceedings of the 14th World
Conference on Earthquake Engineering, Beijing, China.
ASCE (2005). ASCE/SEI 7-10: Minimum Design Loads for Buildings and Other
Structures, American Socirty of Civil Engineers, Reston, VA.
ASCE (2006). ASCE/SEI 41-06: Seismic Rehabilitation of Existing Buildings,
American Society of Civil Engineers, Reston, VA.
Chopra A.K. (2006). Dynamics of Structures:Theory and Applications to
Earthquake Engineering, 3rd Edition, Prentice Hall, Englewood Cliffs,
New Jersey.
CSI (2010). CSI Analysis Reference Manual for SAP2000, ETABS and SAFE,
Computer and Structures Inc., Berkeley, CA.
Davila-Arbona F.J. (2007). Panel Zone Behaviour in Steel Moment Resisting
Frames, Yksek Lisans Tezi, European School for Advanced Studies
in Reduction of Seismic Risk.
DBYBHY(2007). Deprem blgelerinde yaplacak binalar hakknda ynetmelik,
Bayndrlk ve skan Bakanl, Ankara.
Dzel, E.(2010). Deyde Rijitlik Dzensizlii Bulunan erevelerin Snm
Elemanlar ve elik arprazlar ile Rehabilitasyonu, Yksek Lisans
Tezi, Nide niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Nide.
FEMA (1995).FEMA 267: Interim Guidelines, Inspection, Evaluation, Repair,
Upgrade and Design of Welded Moment Resisting Steel Structures,
Federal Emergency Management Agency, Washington, DC.
FEMA (2000).FEMA 356: Prestandard and Commentary fo the Seismic
Rehabilitation of Buildings, Federal Emergency Management Agency,
Washington, DC.
FEMA (2000).FEMA 355-C: State of the Art Report on Systems Performance of
Steel Moment Frames Subject to Earthquake Ground Shaking,
prepared by the SAC Joint venture for the Federal Emergency
Management Agency, Washington, DC.
Gupta A. ve Krawinkler H. (1999). Seismic Demands for Performance Evaluation
of Steel Moment Resisting Frame Structures, John A. Blume
Earthquake Engineering Research Center Report No. 132, Department
of Civil Engineering, Stanford University.
Kelly, T.E. (2001). In-Structure Damping and Energy Dissipation Design
Guidelines, Holmes Consulting Group, Wellington, New Zealand.
87
Krebs D. (2009). Comparison of Alternative Seismic Retrofit Techniques for Steel

Moment Resisting Frames, Stanford University.
Lee D.ve Taylor P. (2001). Viscous Damper Development and Future Trends,
Taylor Devices Inc. North Tonawanda, N.Y.
McCormick, J., Aburano, H., Ikenaga, M., ve Nakashima, M. (2008).Permissible
residual deformation levels for building structures considering both
safety and human elements. Proceedings of the 14th World
Conference on Earthquake Engineering. Beijing, Paper No. 05-060071.
Miyamoto, H.K. ve Singh J.P. (2002). Performance of Structures with Passive
Energy Dissipators. Earthquake Spectra: ubat 2002, Say. 18, No. 1,
S.f. 105-119.
Miyamoto, H.K. (2010). Probabilistic Seismic Risk Identification of Steel Buildings
with Viscous Dampers, Doktora Tezi, Tokyo Institute of Technology,
Tokyo, Japonya.
Miyamoto, H.K., Gilani A.S., ve Wada, A. (2008). State of the art design of steel
moment frame buildings with dampers, Proceedings of the 14th
World Conference on Earthquake Engineering, Beijing, China.
Newmark N.M. ve Hall W.J. (1982). Earthquake Spectra and Design, Earthquake
Engineering Research Institute, Berkeley, California.
Ouz S. (2005). Evaluation of Pushover Analysis Procedures for Frame Structures,
Yksek Lisans Tezi, Orta Dou Teknik niversitesi Fen Bilimleri
Enstits, Ankara.
Scheller ve Constantinou (1999).Response History Analysis of Structures with
Seismic Isolation and Energy Dissipation Systems: Verification
Examples for program SAP2000, Multidisciplinary Center for
Earthquake Engineering Research, Buffalo, N.Y.
Soong, T.T. ve Constantinou, M.C (1994). Passive and active structural vibration
control in civil structures, Springer-Verlag, Wien, New York.
Ylmaz, C. 2008. Statik tme Analiziyle Mevcut Bir Betonarme Yapnn Performans
Deerlendirmesi, Yksek Lisans Tezi, .T. Fen Bilimleri Enstits,
stanbul.
88
ZGEM
Ad Soyad:Mustafa Deniz Gler

Doum Yeri ve Tarihi: stanbul / 1986
Adres:stanbul
E-Posta: mustafadenizguler@gmail.com
Lisans: stanbul Teknik niversitesi
89

Retrofit With Viscous Dampers

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Retrofit With Viscous Dampers

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

KATLI ELK BR YAPININ PERFORMANSININ

YKSEK LSANS TEZ

naat Mhendislii Anabilim Dal

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

KATLI ELK BR YAPININ PERFORMANSININ

YKSEK LSANS TEZ

naat Mhendislii Anabilim Dal

Tez Danman: Do. Dr. Filiz PROLU

T, Fen Bilimleri Enstitsnn 501081052 numaral Yksek Lisans rencisi

Do. Dr. Filiz PROLU

Yrd. Do. Dr. Cneyt VATANSEVER

Do. Dr. Gven KIYMAZ

Mustafa Deniz GLER

5.2 Birleimler ................................................................................................... 38

: Applied Technology Council

Yap X Dorultusu Kirileri Hasar Blgeleri .................................... 82

Northrigde ncesi Kaynakl Birleim Detay......................................2

Y Dorultusu tme Analizi Kesit Hasar Seviyeleri ........................... 60

: Efektif kesme alan

: Kesit balk genilii

: Deplasman bytme katsays

: Birinci moda ait spektral yerdeitirme oran

: Birinci moda ait modal yerdeitirme istemi

: Kolon kesit ykseklii

: Kiri Kesit ykseklii

: Snmleyici tepki kuvveti

: Beklenen akma dayanm

: x. kat aasndaki kat ykseklii

: (i)inci kat ykseklii

: Kiri atalet momenti

: Kolon atalet momenti

: Yap nem katsays

: Snmleyici Elastik Rijitlii

: st yapnn elastik rijitlii

: Panel blgesi elastik dnme rijitlii

: Snmleyicinin efektif rijitlii

: Kiri serbest akl

: Kolon serbest ykseklii

: x deprem dorultusunda dorusal elastik davran iin tanmlanan

: Kolonun yanal burkulma, lokal gvde burkulmas ve burkulma

: Kolonlar iin eksenel basn alt limit deeri

: i. kat zerindeki dey yklerin toplam

: Dorusal elastik olmayan spektral yerdeitirme

: Dorusal elastik spektral yerdeitirme

: vme spektrumu karakteristik periyodu

: Balangtaki (i=1) itme admnda birinci (deprem dorultusunda

: Kesit balk kalnl

: Kesit gvde kalnl

: Kolon balk kalnl

: Takviye plakalar dhil panel blgesi kalnl

: Kiri gvde kalnl

: Binann tepesinde (Ninci katnda) x deprem dorultusunda (i)inci

: Kata etkiyen kesme kuvveti

: Panel blgesi akma dayanm

: x deprem dorultusunda (i)inci itme adm sonunda elde edilen

: Balangtaki (i=1) itme admnda birinci (deprem dorultusunda

: Plastik mukavemet momenti

: Burulma dzensizlii katsays

: Binann tepesinde (Ninci katnda) x deprem dorultusunda birinci

: x deprem dorultusunda birinci moda ait katk arpan

: Snmleyicinin lineer olmayan davrann belirten stel sabit

: Panel blgesi deformasyonu