'

Fransa da

i Sava

Karl Marx
nsz: Michael Lwy

Komn Devlet ve Devrim

Daniel Bensa"id

Bu kitabn ilk basm 1 970 ylnda Kz Yaynlan'ndan yaplm,

metin Progress Publishers'n 968 ngilizce basksndan evrilmi,
Cotta Verlag'n "Karl Marx, Politische Schriften" (Band IIIC2, 960,
s. 882-955, 8- 33) adyla yaymlad, Engels'in 89 evirisine
sadk kalnan Almancasyla karlatrlmtr.
kinci baskda (Kz Yaynlar, Ocak 976) Hal Draper'in
yaymlad "Writings on the Paris Commune" (Monthly Review
Press 97 1 ) ile yeniden gzden geirilmitir.
Elinizdeki baskya Michael Lwy'nin Karl Marx'n Paris Komn
zerine yazlarnn talyanca basksna yazd nsz ve Daniel
Bensaid'in Komn, Devlet ve Devrim balkl makalesi eklenmitir.

Karl Marx

Fransa 'da Sava

eviren:
Arda Dalar

Kapak:

nci Batuk

Birinci Bask: Mart 2011

ISBN : 978- 97 5- 71 7 8- 62-0
Sertifika No: 11 766
Bask ve Cilt:
Kitap Matbaas
Davutpaa cad. No:1 2 3 K: l Topkap/stanbul
Sertifika No: 1 6053
(02 1 2 ) 482 99 1 0

Yazn Yaynclk
Asmal Mescit Sok. 7/ 6 Beyolu stanbul
Tel: 0533 4354069 1 Fax: 252 65
Beyolu -STAN BUL
PK 224 Beyolu- STANBUL

I9

KARLMARX

FRANSA'DA
SAVA
Michael Lwy
Paris

Komn (1871) ve

Dourdu Tartmalar
Daniel Bensai"d

Komn, Devlet ve Devrim

eviren:
Arda Dalar

...
YAZIN YAYINCILIK

NDEKLER
Paris Komn ve Daunduu Tartalar: Michael Lwy
Komn, Devlet ve Devrim: Daniel Bensaid

....................

.......................................

19

..................... . . . . . ......................................

39

Fransa' da Sava
Friedrich Engels'in nsz

Enternasyonal Emekiler Birlii Genel Kurulunun

Fransa-Prnsya Sava zerine Birinci Hitab

................ ...................

59

Enternasyonal Emekiler Birlii Genel Kurulunun

Fransa-Prnsya Sava zeine kinci Hitab

.....................................

67

Enternasyonal Emekiler Birlii Genel Kurulunun

1 97 1 Fransz Sava zerine Hitab

.............................................

79

Ekler:
I

.........................................................................................................

46

n ............................ ............................................................................ 1 48

si n Endeksi

...................... . . .............................................................

Paris Komn (1871)

ve

Dourduu Tartmalar

Michael Lwy

1 ) Ezilenlerin Gelenei
Paris'teki Pcre Lachaise mezarlnda, "Federe1er Duvan"
adyla bilinen bir duvar vardr. Mays1 87 1 'de Versay birlikle
ri tarafndan Paris Komn'nn son savalan burada kur
una dizilmitir. Her sene, binlerce -ve bazen de, 1 97 1 'de ol
duu gibi on binlerce- insan, Fransa'nn yan sra dnyann
drt bir yanndan gelerek, ii hareketinin bu nemli hafza
mekann ziyaret eder. Tek baianna veya yryler kapsa
mnda, kzl bayraklar ve icklerle gelirler, bazen de Kom
narlann ezgisi haline gelmi eski bir ak arksn sylerler :
"Kiraz Mevsimi". Burada anlan bir insan, bir kahraman veya
bir byk dnr deil, unutnay reddettiimiz bilinmeyen
bir insan kalabaldr.
*Bu yaz, Karl Marx'n Pais Komn hakkndaki yazlannn talyanca

--

basksna nsz olarak kaleme alnmtr.

Paris Komn (1 871)

ve

Dou rd uu Ta rtma l a r

Walter Benjamin'in "Tarih Kavram zerine" Tezler'inde

( 1 940) syledii gibi, zgrlk mcadelesi gelecein yan sra
malup kuaklar adna da verilir; kleletirilmi atalarn ve
onlarn mcadelelerinin ans devrimci dncenin ve eyle
min ahlaki ve siyasal byk ilham kaynaklanndan biridir.
Dolaysyla Paris Komn, Benjamin'in "ezilenlerin gelme

i" olarak adlandrd ve madun snflarn, bir an iin tarihin

srekliliini, tahakkmn srekliliini krmay baard ayr
calkl ("mesiyanik") uraklardan biridir. Bunlar, her seferin
de yeni mcadeleler iin kerteriz noktas ve rnek tekil ede
cek ksa -fazla ksa- hrriyet, zgrleim ve adalet dncmle
ridir. Komn, 1 87I'den beri devrimcilerin tefekkrn ve
pratiini beslemitir, ncelikle Marx'n -ve de Bakunin'in-,
daha sonra da, 20.nci yzylda Troki'nin ve Lenin'in.
2) Marx ve 1871 Komn
Birinci Enternasyonal iindeki anlamazlklanna ramen,
marksistler ve liberterler Paris Komn'ne, modem tarihin
bu ilk byk "proleter iktidar" giriimine destek verme konu
sunda kardee ibirlii iinde olacaktr. Elbette Marx'n ve
Bakunin'in bu devrimci olay konusundaki tahlilleri kart ku
tuplarda bulunuyordu. Marx'n tezlerini yle zetleyebiliriz:

"Komne katlan kk saydaki inanm sosyalistin duru

mu son derece zordu. . . Versay'n hkmetinin ve ordusunun
karsna devrimci bir hkmet ve orduyla kmalan gerekmiti".
ki hkmeti ve iki orduyu kar karya getiren Fransa'da
ki i savan bu okumasna karlk, Bakunin'in devlet-kart
bak as son derece akt:

Fransa'da i Sava

"Paris Komn bizzat devlete kar, toplumun bu doast

yaralna kar yaplm bir devrimdi".
Dikkatli ve bilgili okur kendiliinden dzeltmitir: ilk ba
ta aktardm gr . . . Bakunin'in Paris Komn ve Devlet

Kavra m r ndan alnmtr. kincisi ise Marx'n Fransa 'da

Sava, I 8 7 l 'in ilk taslandan bir alntdrl21 Marx ve Baku
nin'in, marksistlerin ve liberterlerin arasndaki -elbette ger
ekten varolan- aynnlarn dnld kadar basit ve belir
gin olmadn gstermek zere byle bir oyuna bavurduk
Hatta Marx, Komn olaylan srasnda Proudhonculann
statlarnn tezlerini unutmu olmasndan memnuniyet du
yarken, baz liberterler de Marx'n Komn zerine yazlarn
da merkeziyetiliin federalizm lehine unutulmu olmasn
keyifle gzlemler.
Karl Marx Enternasyonal Emekiler Birlii'nin (EEB-Bi
rinci Enternasyonal) merkezi siyasal slogan olarak, bu rg
tn 1 864'deki Al Ritabesi'ne de geirecei u szleri ner
mitir

"Emekilerin kurtuluu kendi eserleri olacaktr". 1 8 7 1

Komn, onun gznde b u denli nem tayorsa, b u tam da

modem ii ve sosyalist hareketinin bu kurucu ilkesinin ilk
devrimci tezahr olmasndan ileri gelir.
1 87 l 'de Birinci Enternasyonal adna kaleme ald Fran

sa 'da Sava adyla bilinen Hitabe'de (ve hazrlk notlarn

da), Marx Koronn bir partinin veya grubun iktidan deil,
[) M. Bakounine, De la Guerre a la Commme [Savatan Komne], Fer
nand Rude tarafndan toplanm metinler, Paris, Anthropos, 1 9 72, s. 4 1 2.
[2] Marx, Engels, Lenine, Sur la Commune de Paris [Paris Komn ze
rine], Moscova, Ed. du Progres, 97 1 , s. 45.

Paris Komn ( 187 1 )

lO

ve

Dourd uu Tar tmalar

ama "esasen ii snfnn ynetimi", "halk m halk tarafndan

ynetimi", yani "halk tarafndan ve halk iin bizzat kendi top

lumsal yetenein in yeniden ele geirmesi" olduunu yazar131 Bu
nedenle mevcut devlet aygtn yalnzca fethetmekle yetinile
mezdi: onu "knp " yerine yeni bir siyasal iktidar biimi konul
malyd, tpk Komnarlann hazrladklan ilk karamameyle,
srekli orduyu feshedip yerine silahlanm halkn konulma
syla yaptklan gibi.
Marx, dostu Kugelmann'a 7 Nisan 1 87 1 tarihli, yani Ko
mnn ilk haftalannda yazd bir mektupta yle diyordu:

'18 Brumaire 'imin son blmnde, eer tekrar okursan fark

edebilecein gibi, Fra1Sa'da nmzdeki ilk devrim teebbsii

nn, imdiye dek olduu gibi brokratik ve askeri aygtn el de
itirmesine deil, onun yok edilmesine dayanmas gerektiini
belirtiyorum. Bu, ktadaki her gerek halk devriminin ilk kou
ludur. Paris'teki kahraman yoldalannzn da yapt budur. "141
Marx iin belirleyici olan, Komnn sosyal yasalannn ya
n sra -ki sahipleri tarafmdan terk edilen fabrikalann ii ko
operatiflerine dntrlmesi gibi baz uygulamalar sosyalist
bir dinamie sahipti-, bir emekiler iktidan olarak onun siya
sal anlamyd. 1 8 7 1 Hitabesi'nde yazd gibi, "modern devlet

aygtn kran bu yeni Kom n " , "kendi 'doal amirlerinin ' yani
--[ 3 ] K .Marx, La Guerre civile en France 1871 [Fransa'da Sava, 1 87 1 ],
Paris, Editions Sociales, 1 953, s.SS, 56 et "Premier essai de redaction"
[lk Taslak], In La Guerre civile en France 187 1 , s.212.
(4 ] Marx, Engels, Lenine, Sur la Commune de Paris, Moscou, Editions
du Progres, 1 970, s. 2 84.
[S) K. Marx, La Guerre elvile en France, s. 50,53.

Fransa 'da i Sava

ll

mlk sahiplerinin ynetsel ayncalklanna ilk kez dokunmaya

cret eden" "sradan iilerin" eseri olmuturl51
Komn ne bir komplo ne de bir darbeydi, o "kendi iin ve
kendiliinden harekete geen halk" idi. Daily News gazetesi
nin muhabiri "yksek otoriteyi" uygulayan hibir efin olma
dn gzlemlediinde, Marx ironik bir yorumla yant verir:

"Bu durum, siyasal idollere ve 'byk adamlara' muazzam bir

ihtiya duyan burjuvay aknlk iinde brakr"l61 Elbette ki
Birinci Enternasyonal'in militanlan bu olaylar srasnda
nemli bir rol oynamtr, fakat Komn bir nc grubun m
dahalesiyle aklanamaz. Ayaklanmay EEB tarafndan gizli
ce hazrlanm bir fesat olarak sunan gericiliin iftiralanna
cevaben, Marx yle yazyordu

"Polisiye ruhun iine iledii

Burjuva zihniyeti doal olarak Enternasyonal Emekiler Birli

i'ni, merkezi ynetiminin eitli lkelerde zaman zaman patla
malar dzenleyen bir eit gizli {esat olarak grmektedir. Esasn
da Birliimiz, uygar dnyann eitli lkelerindeki en ileri ii
leri biraraya getiren uluslararas badan baka bir ey deildir.
Smf mcadelesi nerede, hangi koullarda ve hangi ekil altnda
younluk kazannsa kazansn, Birliimizin yelerinin en n saf
larda yer almas gayet doaldr"f.11
Eer Marx kimi zaman iilerden kimi kez de "halk"'tan
sz ediyorsa, bu onun Komnn yalnzca dar anlamda prole
ter snfn eseri olmadnn bilincinde olmasndan kaynak
lanmaktadr. Komn ayn zamanda, kzl bayran ve bir sos
yal cumhuriyet hayalinin etrafnda birlemi yoksullam or[6] K. Marx, "Premier essai de redaction" . . . s. 1 92 , 206.
[7] K. Marx, La guerre civile en France, s. 68-69.

Paris Komn ( 187 1)

12

ve

Dourd uu Tartmalar

ta sruflann baz kesimlerinin, aydnlarn, eitli toplumsal ta

bakalardan gelen kadnlarn, rencilerin ve askerlerin de ese
ridir. Ve de tabii, hareketin iinde yer almayan, fakat destei
olmakszn Paris ayaklanmasnn ancak yenilgiyle sonulana
bilecei kyllerin.
Paris Komn'nn Marx'n zerinde durduu bir dier bo
yutu, enternasyonalist karakteridir. Elbette ki Paris halk
1 8 7 l 'de Bismark ve Prusya ordusuyla baran teslimiyeti
burjuva siyasetilerine kar ayaklanmtr.. Fakat bu ulusal
tepki hibir biimde milliyeti bir ekle brnmez; bu bir ya
nyla Birinci Enternasyonal'in Fransa Seksiyonu'nun militan
lanrun oynad rolden kaynaklanmaktadr, ama ayn zaman
da, Koronn tm uluslarn savalarna anda bulunma
sndan ileri gelir. Uluslararas i Birlii'nin gsterdii daya
rnma ve sosyalist iilerin inisiyatifiyle Breslau'da ve baka
Alman ehirlerinde dzenlenen destek mitingleri, Paris halk
nn ayaklanmasnn bu enternasyonalist anlamnn i fadesidir.
Mart 1 872'de Koronn yldnmn kutlamak zere dzen
lenecek bir miting iin kabul edilen bir karar metninde
Marx'n yazaca gibi, komnarlar, "evrensel proletaryan

tehditkar ordusunun . . . kahraman ncleriydiler" . rs

3) Kaplann Gemie Sray: Ekim 1 9 1 7
Walter Benjamin'e gre, yine 1 940 tezlerinde, ezilenlerin mca
delesindeki mevcut bir an ile, gemiin belirli bir olay, bu ge
miin eer fark edilip tamnnazsa yok olup gidecek esiz bir im
gesi arasnda bir kme vardr. 1 905 Rus devriminde olan da bu[8] Marx, Engels, Lenine, Sur la Comnme de Paris, p.267.

Fransa'da I Sava

13

dur. Yalnzca Lev Troki 87 Komn ile 90S'te Rus sovyet

lerinin mcadelesi arasndaki kmeyi alglamtr: Aralk
905'te Marx'n Komn zerine kaleme ald yazlann Rus
basksna yazd nszde 87 rneinin, "ekonomik adan

daha geri bir lkede, proletaryann gelikin bir kapitalist lkeden

daha nce iktidara gelebileceini" gsterdiini gzlemler. Fakat,
bir kez iktidara geldiklerinde, Rus emekileri, tpk Komnn
kler gibi, mutlakiyetiliin asfiyesi ile sosyalist devrimi iie
geiren tedbirler almaya yneleceklerdirl91.
1 905-906'da Rus devrimi iin 87 l 'in model alnmasn
savunma noktasnda Troki tmyle yaltlm bir haldeydi.
Lenin bile, Meneviklerin arlk-kart burjuvaziye destek
taktiine ynelttii eletirilere ramen, Komn Rusya ii
hareketi iin bir rnek olarak deerlendirmeyi reddediyordu.
905'te yazd Sosyal-Demokrasinin ki Taktii almasn
da, Paris Komn'n, "Cumhuriyet iin mcadelenin hedefle

riyle sosyalizm iin mcadeleninkileri birbirine kantrd"

iin eletirir; bu nedenle Koronn ynetim biimi "bizimki

nin {gelecein Rus devrimci-demokratik hkmetinin] benze

nenesi gereken bir hkmettir"1 1 01
1 97'de ise olaylar tmyle farkl geliir. Nisan Tezle
ri'nden itibaren Lenin Paris Komn'n Sovyetler Cumhuri
yeti iin bir model olarak grr ve tam da demokratik cumhu-

--

[9] L.Trotski, "Onsz", Marx, Pari<:>kLya Komuna, St. Petersburg, 1906, s.

XX, in Leon Trotsky on the Paris Comnne, Pathfinder Press, 1 9 70, pp.

12-13.
[ 1 O ] Lenine, Les dex tactiques d e l a social-democratie dans la revolution

russe [Rus Devriminde Sosyal-Demokrasinin ki Taktii], 1 0. Blm.

Paris Komn ( 1871) ve Dou rduu Tartmalar

1-4

riyet iin mcadeleyle sosyalizm iin mcadele arasndaki di

yalektik bileimi gerekletirdii iin, onu Rus devrimcileri
Devrim'de ve 917 yl boyunca Lenin'in kaleme ald tm di
er yazlarda etraflca gelitirilir. Komnarlar ile zdeletir
me o denli kuvvetliydi ki, adalannn anlanna gre, Lenin
Sovyet iktidannn 87 Komnnden bir gn fazla ayakta
kald gn -Ekim 1 9 1 7'den birka ay sonra- gururla kutla
mtr. . .
Dolaysyla Ekim ihtilali Walter Benjamin tarafndan tez
lerinde nerilen u fikrin arpc bir meidir: her otantik
devrim gelecee doru bir srama tekil etmenin yan sra,

"gemie doru bir kaplan sray", gemiin "imidinin za

maryla" (Jetztzeit) ykl bir anna doru diyalektik bir sra
madr.
Marx kadar Engels, Lenin veya Troki Korunn baz siya
sal veya stratejik hatalann eletirmitir: rnein, Fransa Ban
kas'nn parasna el koymamak, Versay'a saldrmamak, d
man her bir mahallenin barikatlannn ardnda beklemek.
Bununla birlikte, bu olayda, modem tarihin daha nce grl
medik bir ann, "gkyzn fethetme"'ye dnk ilk teebb
s, ezilen snflann ilk toplumsal ve siyasal zgrleim dene
yimini grmekten de geri kalmadlar.
4) 21. Yzylda Paris Komn'nn Gncellii
Her kuan, kendi tarihsel deneyimine, gncel mcadelesi
nin ihtiyalanna, onu motive eden zlemiere ve topyalara
gre, 87 Komn'ne dair zgn bir okumas , zgn bir yo
rumu vardr. Chiapas'taki Zapatistlerden "hareketlerin hare-

Fransa'da I Sava$

keti"'ne, yani alternatif kreselleme hareketine kadar, 21 .

yzyl bann radikal solunun ve toplumsal-siyasal hareketle
rinin bak asndan Komnn gncelliini oluturan nedir?
Hi kukusuz, bugnn militanlannn ve aktivistlerinin
byk ounluu Komn hakknda pek bir fikre sahip deil.
Bununla birlikte, 187 1 Paris bahannn deneyimiyle bugnn

mcadeleleri arasnda ne kanlmas gereken kimi yaknlk

lar ve yanklanmalar mevcuttur:
a) Komn bir z-zgrleme, z-rgtlenme, aadan ini
siyatifhareketiydi. Hibir parti kendini halk snfianna ikame
etmeye girimedi, hibir nc grup emekilerin yerine "ikti
dan almak" istemedi. Birinci Enternasyonal'in Fransa Seksi
yonu'nun militanlan halk ayaklanmasnn en etkin taraftarla
n arasnda yer alyordu, ama kendilerini hibir zaman hare
ketin "nderlii" olarak ilan etmediler, hibir zaman iktidan
tekellerine almaya veya baka siyasal akmlan marjinalletir
meye teebbs etmediler. Komnn temsilcileri demokratik
olarak ilelerden seildiler ve halk tabanlannn daimi deneti
mine tabi oldular.
b) Bir baka ifadeyle: 1 87 1 Komn oulcu ve birleik bir

hareket oldu. Bu harekete Proudhon'un veya (daha nadir ol

makla birlikte) Marx'n taraftarlan, liberterler ve jakobenler,
Blanquiciler ve "sosyal cumhuriyetiler" katlyordu. Elbette
ki Komnn demokratik olarak seilmi kademelerinde tar
tmalar ve aynnlar vard, kimi zaman da siyasal atmalar.
Fakat pratikte birlikte hareket ediliyor, farkl akmlar karlk
l olarak birbirine sayg duyuyor, silahlar anlamazlk iinde
olunan mcadele kardelerine deil dmana yneltiliyordu.

16

Paris Komn ( 1 87 1 ) ve Dourd uu Tara malar

Ortak hedefler, eitli akmiann ideolojik dogmalanndan da

ha ar basyordu: toplumsal zgrleim, snf ayrcalklannn
kaldnlmas. Bizzat Marx'n da ifade ettii gibi, jakobenler
otoriter merkeziyetiliklerini, Proudhoncular ise "anti-poli
tik" ilkelerini unutmutu.
c) Daha yukanda grdmz gibi, bu , eitli lkelerden
savalann katlmyla otantik biimde enternasyonalist bir

hareket olmutur. Komn milisinin ynetimine Polonyal bir

devrimci (Dombrowicz) seilir; Macar-Alman bir ii (Leo
Frankel) alma Komiseri olur. Hi phesiz Prusya igaline
direni Komnn olumasnda belirleyici bir rol oynamtr,
fakat Fransz asilerin, "Avrupa Birleik Devletleri" topyasm
dan ilham alarak Alman halkna ve sosyal-demokrasisine yap
t an bu enternasyonalist hassasiyete tanklk eder.
d) Halk kltiinde patriarkann arlna ramen, Ko
mn kendini, kadniann aktif ve mcadeleci katlmyla ayrt
eder. Liberter militan Louise Michel ve Rus devrimci Elisa
beth Dmitrieff en tannanlar arasndadr fakat -Versay gerici
lii tarafndan fke ve nefretle [olaylar srasnda kan yangn
lara gndermeyle-n] "petrolc" olarak adlandnlan- daha
binlerce baka kadn Nisan-Mays 1 87 1 mcadelelerine katl
mtr.
1 3 Nisan'da, kadn yurttaiann delegeleri Komnn Y
iitme Komisyonu'na ok sayda kadnn Paris'in savunusuna
katlma iradesini gsteren bir belge gnderir. Metinde yle
yazar: "Her trden ayncaln, her trden eitsizliin yok edildi

ini ilan eden byk ilkenin temsilcisi olduu iin, Komn, hi

bir cinsiyet aynm yapmadan -ki bu ayn m egemen snflan n ay-

17

Fransa'da I Sava

ncalklannn dayand uzlamaz kartln ihtiyalan tarafn

dan yaratlm ve srdrlmektedir- nfusun tmnn hakl
taleplerini gznnde bulundurmay nne koyar. "
Bu an kadn yurttalarn Merkez Komitesinin yesi olan
delegeler tarafndan imzalanmtr:

Adelai'dc Valentin,

Noemie Colleville, Marcand, Sophic Graix, Josephine Pratt,

Celine Delvainquier, Aimee Delvainquicr, Elisabeth Dmitrieff.
e) Kesin bir sosyalist programa sahip olmamakla birlikte,
Koronn sosyal tedbirleri -rnein patronlar tarafndan
terk edilen fabrikalan n iilerin eline gemesi- radikal bir an
tikapitalist dinamie sahipti.
amzn halk ayaklanmalannn karakteristiklerinin -La
tin Amerika'dan birka rnek vermek gerekirse 1 994 Zapatist
ayaklanmas, 200 1 Buenos Aires halknn isyan veya 2002'de
Venezella'da Chavez kart darbeyi giriimini yenilgiye u
ratan ayaklanma- 1 87 1 'in isyankar Parisi'ninkilerinden ok
farkl olduu aikardr. Fakat ezilenlerin bu ilk toplumsal z
grleim teebbsnn birok yn artc bir gncellik ta
maya devam etmekte ve yeni kuaklann dncesini besle
rneyi haketmektedir. Gemiin ve mcadelelerinin hafzas ol
makszn gelecein topyas iin de mcadele olmayacaktr.
1 Eyll 2009

eviren. U. Uraz A YDIN

Komn, Devlet ve Devrim

Daniel Bensaid
Aatda Danlel Bensa'id'in, LCR'In [Devrimci Komnist Birlik] 24-29 Aus
tos 2007 tarihleri arasnda Port Leucate'da dzenlcdi!ti Yaz niversitesinde,
"Marx Dnemi" kapsamnda sunduu ikinci katknn zetini yaynlyoruz.

Marx'n pek ok okuyucusu onu iflah olmaz bir iktisadi be

lirlenimcilikle [ekonomik determinizmle] sular. Bunu ou
durumda, Marx'n aralannda Fransa 'da Smflar Mcadeleleri,

Louis Bonaparte'm 18 Brumaire'i ve Fransa 'da Sava zerine

lemesinin1 de yer ald siyasi yazlarn bilmernekten kay
naklandna yormamz gerekir. lk metinle son metin arasn
da yirmi yl akn bir sre olsa da, bu durum bu metinlerin bir
siyaset, temsiliyet, devlet, demokrasi kavraynn belirginleti
i bir leme oluturmasn engellemez. Bu metin bir an
lamda modemitenin Marks eletirisinin, siyasal iktisadn
1. Les luttes de dasses en Frace ( 1850)

et

Le 18 Brmaire de Louis Boa

parte, Pais, collcction Folio, 2002. La guerre elvile en Frarce, Pais, edi
tions sociales, 1 9'68. [Frasa'da Snf' Savanlar 1848-1850, Sol Yay.,
1 996, Louis Bornaparte'm 18 Brmaire'i, Sol Yay., 2002, Fransa 'da I Sa

va, Kz Yaynlar, 1 970- 1 976-Yazn Yay. 20 1 1]

Komn, Devlet ve Devrim

20

eletirisi Kapital in parlak ndan gzleri kamam okuyu

'

cular tarafndan sklkla ihmal edilen teki yzn oluturur.

Salt Cumhuriyetten Sosyal Cumhuriyete
Paris proletaryas 1 848'de "Cumhuriyeti zorla kabul ettirerek"
kendi zgrlcim mcadelesi iin gerekli alan zaptetmi ol
makla birlikte "hibir ekilde bu zgrleimin kendisini" elde
etmemiti. nk ii snf "henz kendi devrimini baarnak

tan acizdi" 2 Bu Michclct'nin iine daha 1 846'da domutu:

"Burjuvazini1 halktan kp, etkinlii ve enerjisiyle ykseldiini
ve zaferinin tam ortasmda birdenbire gcn tkettiini gr
mek iin yanm yzyl yetti"3 Bylece, Michelet'nin 1 793 Paris
baldnplak hareketinde sczinledii "bu bilinmeyen devrimin

karanlk tohumu" olgunlamaktayd: "Klasik cumhuriyetiie

rin arkasmda hzla yryp onlara da hz kazandran bir haya
let vard: Bu, gnmzde sosyalizm olarak adlandrdmz yz
bal, bin retinin peinden giden romantik cumhuriyeti/ik
ti". 1 847'nin son gnlerinde kaleme alnan Komnist Parti
Manifestosu'nun ilk satrlarndan itibaren Avrupa'da kol gez
meye balayan ve birka hafta sonra Avrupa sahnesini basan
ite bu ayn hayaletti.
Marx II. Cumhuriyetin doum tarihi olarak 4 Mays verir.
Ancak onun gerek doum yeri ve tarihi "ubat Devrimi deil,
2. Ma'X, Llte des cinsses e Frace, p. 8, 22.
3. Michelct, Le Pe tple Daha 832'de, Blanqui Halk Dostlan Denei'e
.

Rapor'unda [Rapport a la Societe desAmis du peple] unu aklyordu:

"Ulusu oltra sflar arasmda liimiie sava old gmzezden geliz

meme/idir." (Bianqui, Il faut des ames, Pais, La fabrlque, 2007, p 80).
4. Michelet, Histoire de la Revolution franaise, Laffont 79, tome II, p. 474.

21

Fransa'da I Sava

Hazira.n yenilgisidir". Malup proletarya orada daha yeni ilan

edilmi Cumhuriyeti, ak amac "cretli kleliin srdrlme

si" olan devlet gibi giinmeye zorlamtr: "Burjuvazinin kra

l yoktur, saltanatm biimi" kendi "anonim saltanatmda"
"Restorasyonla Temmuz Monarisinin sentezini" gerekleti
ren "Cunhuriyettir". Tamamlanm biiminde anayasal Cum
huriyet kar kt dzen partisinin karlann gerekletirir.
Bundan byle artk salt Cumhuriyet yoktur. Cumhuriyet ya
sosyal cumhuriyet olacak ya da kendi kendisinin bir karikat
ii, yeni bir basknn maskesi olacaktr.
Marx 18 Brunaire'i yaynlad srada, Bcllc-Ilc kalesinde
mahpus Blanqui dostu Maillard'a hemen hemen ayn eyi ya
zar: "Uzun zamandan beri yapmak zoru1da olduumuz ey i

sava deilse, o halde nedir? Ve kime kar? Ya! te kelimelerin

anlalnaz/yla iinden klmaz hale getirilmeye allan so
ru tan da bu: nk iki dman bayrall1 aka birbirlerinin
karsma konmas engellemek sz konusu"5 Ve sosyalistler
ite bu nedenle kendilerini bundan byle "ubat ' tekrar yap

mak isteyen ama daha fazlasna yanamayan" basit burjuva

cumhuriyetilerinden ayrmaldrlar.
Marx Fransa 'da Smflar Mcadeleleri'nde ve Louis Bona

parte'm 18 Bru maire' i nde Blanqui'nin adn anarak Haziran

'

48 snavnn stratejik sonulann karmaya balamt: "Pro

letarya gitgide artan sayda devrimci sosyalizmin etrafnda, biz

zat burjuvazinin o1w1 iin Blanqui ismini icad ettii kom1iZ
nin etra[1da kmelmiyor; bu sosyalizm sreklilik halinde devS . Blanqui, op. cit., p 1 76.

Komn, Devlet ve Devrim

22

rimin ilandr"6 Bu nl ifadeyi Komnistler Ligasma Sesle

ni'inin sonu blmnde iar olarak tekrarlar: Emekilerin

"sava naras" bundan byle "Sreklilik halinde devrim!" ol

maldr. Sorunsal olarak eylemle sreci, anla sreyi, olayla ta
rihi; hepsini birbirine dmleyen bilmecemsi bir iar.
Sreklilik halinde devrim bir anda Avrupa apnda bir bo
yuta sahip olur. Ulusal topraklar bambaka bir boyutta bir i
savan muharebe meydanlan olurlar. Bata Bolevikler ol
mak zere Avrupal devrimciler, Alman, Macar, talyan dev
rimlerinin 9 8-1923 arasnda ezilmesine dek eylemlerini hep
stratejik mekann bu Avrupa leinde tasannnda dne
ceklerdir. Bu, Marx'n Fransa 'da Snflar Mcadeleleri'nden iti
baren kard sonutur: "Yeni Fransz Devrimi ulusal topra

hemen terketmeye ve XIX. yzylda toplumsal devrimin baan

Labilecei yegane ala11 olan Avrupa alanm fethelmeye zorlana
caktr" nk "hi kimse Avnpa haritasnn nihaf halini ald
n iddia edecek durunda deildir"1 Nitekim savala devrim
arasndaki iliki hemen bu ktasal perspektif iinde yer alr.
Marx'n Fransa 'da i Sava zerine yazd metnin
189l'de yeni basksna yazd nszde Engels u kehanette
bulunacaktr: "Fransz eya/etlerinin ilhak Fransa'y Rusya'm11

koLianna itmemi midir? Ve prensler arasmdaki ittifak anla6. Marx, Lutte des classes en Fra ce, p 122. Walter Benjamin Tarih Kav

ram Oz.erine XII. Tezinde ayn szcklerle sosyal demokrasiyi "an gibi
sesiyle 19. Yzyl sarsm olan bir Blanqi'nin adn otuz yl iinde nere
deyse tniiyle silmeyi baar m olmakla sulayacaktr. [Bkz. Michael
"

Lwy, Walter Benjanin: Yangn Alarm, "Tarih Kavram Ozerine" Tezlerin

Bir Okumas, Versus, 2007, Istanbul, s. 98]

7. Engels, Le P et le Rlin.

Fransa'da I Sava

23

nalanmn daha ilk gnnden uup gidecei bir sava m tehdidi

nin bamzda Demoklesin kl c gibi sallamp durduma her
Allahm gn tamk olunmamakta mdr? Sonucunun mutlak
belirsizliinden baka hibir eyi kesin olmayan bir savan, Av
rupa'nn tamanzm on be yimi milyon silahl adamm knp ge
imesine teslim edecek bir rk savann . " Bir rk sava! Tpk
ierisinden Kmn Devriminin birdenbire beliriverdii sava,
Ekim Devriminin ortaya kverdii Byk Sava, in, Yunan,
Vietnam, Yugoslav devrimlerinin iinden birden filizlendii
kinci Dnya Sava gibi ama ne pahasna: Tm bu devrimler,
oluturduklan ayakbalan sa kalaniann zgrleim dleri
ni kabusa evirecek raddede onlann yaam ve beyni zerin
de gitgide daha da ar basacak harabe ve ceset ynlan ze
rinde ykseldiler.
Yeni Bir Brokratik Leviathan

1 8SO'de Fransa'da Smflar Mcadeleleri'nden 1 87 1 'de Fran

sa'da I Sava'a geen yirmi ksur yl. Bu iki tarih arasnda

mparatorluun ykseliinc, gerilemesine ve yklmasna ta
nk olunmutur. MaximiHen Rubel'in ok iyi ortaya koyduu
gibi bu sekans Marx'a, "bonapartizm" denilen bu tuhaf mo
dem siyasi grng zerinde dnmesini ve onun aracly
la devlet ve devletin sivil toplumla ilikisi sorununu yeniden
ele almasn salayacak malzemeyi sunar. 8
Bylece, Koronn kzlerinin nda ta 1 843'te Kreuz8. Bkz. MaximiHen Rubel, Karl Marx devalll le bo1aparlisne, Karl Marx,

Les luttes de dasses e Frace, op. cil. Paris, Folio, 2002 Iinde yeniden
yaynlanm metin.

Komn, Devlet ve Devrim

24

nach Elyazmas'nda balatlm olan ancak o gnden beri tez

gahta braklan ya da yalnzca belli olaylar vesilesiyle yazlm
yazlarda dank bir tarzda yeniden ele alnan brokrasi ele
tirisi birdenbire yeniden ortaya kvermitir. Sabk rejimin
[ancien regime] korporatif ruhu, diye yazmaktadr o dnem
de, brokraside, devlet ile sivil toplum arasndaki ayrlmann
rn olarak brokraside yaamaya devam eder: "Toplum

ierisinde korporasyou yaratan ayn ti1, devlette brokrasiyi

yaratr[ ] Biirokrasi sivil toplumm devlet formalizmidir." O
. . .

"devlet ierisinde zel ve kapal bir cemiyet oluturan bir korpo

rasyon da cisimleen devlet bilinci, devlet iradesi, devlet iktida
n"dr. Brokrasi "bir pratik yanlsamalar dokusundan baka

bir ey olamaz: o devlet yanlsamasnn bizzat kendisidir", b

rokratik tin ise "sapma kadar Cizvit, sapma kadar teolojik bir

tindir: biirakrat/ar devletin Cizvitleri, devletin ilahiyatlandr

lar; Brokrasi ruhhan cumhuriyettir"9 "Birey olarak alndn
da" brokrata gelince, devletin amac "onun kendi zel amac
haline gelir: bu daha yksek makamlar peinde koma, bu kari
yerizmdir. " Dolaysyla, brokrasinin ortadan kaldrlmas an
cak ve ancak "eer genel kar, Hegel'de olduu gibi dncede,

soyutlamada deil fiile zel kar haline gelirse" mmkn ola

bilecektir "ki bu da zel kar fiile genel kar haline gelmedik

e mmkn olmaz". zgrleimin nihayet bulunan biimi Pa

ris Komn Marx'n gznde tam da brokratik devletin ey
lemde eletirisi olarak ve fiilen genel kar haline gelmi zel
kar olarak belirginleir. Komnn alm olduu "en byk

nlem" in bykl, doktriner bir bulu ya da yapay bir cen9. Marx, Critique de la plilo de l'Etat de Hegel, Paris, 1 0-1 8, 1 976.

Fransa'da i Sava

25

net olmasnda deil, bir falansterin [topik sosyalist Charles

Fourrier'nin hayalindeki ortaklaa yerleim birimi] ya da bir
karya'mn [topik sosyalist Etienne Cabet'nin ideal sitesi] ku
rulmasnda deil, Koronn snrlan ve elikileri de dahil

"bizzat kendi mevcudiyeti" ndedir. Komn bylece "mparator

luun dolaysz atitezi'' ya da dahas "Sosyal Cumhuriyetin"
1 830'un Muhteem lerinden [kinci Restorasyonun yerini
meruti bir monarinin, Orleans Hanedannn Temmuz Mo
narisinin almasyla sonulanan 1 830 Devriminin ayaklan
ma gn; 27, 28 ve 29 Temmuz] ve Haziran 48'in kanl gnle
rinden beri dlenen "olumlu biimi" olmutur.
Nitekim Marx komnal zgrln alt haftas hakknda
devlet iktidan "bundan byle ilga ediln z i" tir diye yazar. lga
edilmi? Szck, Marx'n cretliliin veya devletin byle ka
ramameyle ilga edilebilecei fikrine ka kt Proudhon
veya Bakunin'e kar polemiklerin tersini sylermie benzer.
Sz konusu olan daha ziyade alma zamannn azaltlmas,
mlkiyet ilikilerinin dntrlmesi, emein rgtlenmesi
nin kkten biimde deiime uratlmas yoluyla koullann
bir araya getirilmesiyle balanmas gereken bir sreti. Sa

va'n ikinci redaksiyon denemesi ilgadan ne anlalabilecei

ni en ince farkllklan gz nnde bulundurarak adamakll
aklar. Komn "mparatorluun dolaysz anlilezi'' olarak

"tm yurttaiann oyuyla seilmi, sorumlu ve her an grevden

alnabilir belediye meclisi yelerinden olumalyd". Komn
"parlamenter bir heyet deil, ayn anda icra ve yasama organ i
levi gren bir heyet olmalyd". Memurlar ve Koronn kendi
yeleri "grevlerini ii cretleri karl yerine getinne"liydi-

Komn, Devlet ve Devrim

26

ler: "Uzun lafn ksas, tm kamu grevleri, nerkezf bir hk

metin yetki alamnda olabilecek nadir grevler bile Konn g

revlileri tarafindan st/enilmeli ve dolaysyla Komnn yneti
mi alma almmalyd. Bu arada, merkezi grevlerin, asla halk
zerinde otorite tesis etme grevleri olmayp, lkenin genel ve s
radan gereksinin/erinin gerektirdii grevlerin bundan byle ye
rine getirilemeyeceini sylemek bir sanalktr. Bu grevler var
olmalyd, ancak grevler Kon1 grevlileri tarafndan stlenil
diinden ve dolaysyla hakikf bir denetime tabi olduklanndan
bizzat memurlar kendileri1i eski hkmet aygtnda yaptklan
gibi reel toplumun zerine karamyorlard. Kamu grevi bir
zel mlkiyet olmaktan kmalyd. "10 Demek ki devletin s
nmlenmesini devletin tm grevlerinin toplumsal zyne
tim iinde veya salt "eylerin ynetimi" iinde saurulmas
eklinde yorumlamak sz konusu deildir. Bu "nerkezf grev

ler" in bazlar, halk denetimi altnda kamu grevcine dn

rnek kaydyla var olmaya devam etmelidir. Bu durumda dev
letin snmlenmesi siyasetin snmlenmesi veya siyasetin
toplumsaln salt rasyonel ynetimi iinde snp gitmesi anla
mna gelmez. Devletin snmlenmesi esasen siyasi mcadele
alannn, kuruniann brokratiklemeden-anndrlmasyla ve
kamusal eyin srekli tartmaya tabi klnmasyla geniletil
mesi anlamna gelebilir.
Olayn atei iinde sca scana kaleme alnm Komn
zerine metinler, Jirondcn, liberter ve adem-i merkeziyeti
bir Proudhon'a kar ultra-Jakoben, an-devleti ve ifrata ka
acak lde merkeziyeti bir Marx efsanesiyle hesaplamaya
1 0. Marx, Gterre clvile, p. 260.

Fransa'da I Sava

27

imkan tanr. Hi kukusuz, modem devlet iktidann param

para eden Kmn Anayasasnn "haksz yere Montesquieu ile

liranden/erin dledik/erine bezer bir kk devletler federas

yom halinde blnme giriimi zamedildi inin altn izer ve
"

"byk ulus/ann bu birlii balangta iddet yoluyla salanm

olsa da gnmzde toplumsal retimin gl bir etmeni haline
gelmitir" diye ekler. Aynca "modern devlet iktidanm parala
yan" Koronde haksz yere bu devlet iktidann neeleyen "Or
taa kannlerinin yaamna bir an" grlmek istendiini
syler.11 Devletin merkeziletirilmesi feodal partiklarizmle
rin [blge veya cemaat zgrlklerinin korunmas, zerklik
yanll] ortadan kaldrlmas ve ufkun genilemesi asn
dan, ardndan devrimi Ancienne regime'in komplolanna kar
savunmak asndan yararl bir rol oynayabilmitir. Buna
karn, Marx muzaffer asalak ve brokratik devlete ve onun
merkezi hkmetine kar Bakent-Paris tarafndan ezilen
kyllerle tara gericilii tarafndan ezilen Parisli emekiler
arasnda bir ittifak perspektifinde dayanmac bir adem-i
merkeziyet mantn destekler: "Hakim sflann ve on/ann

hknetini11 bakent Paris 'i zgr bir ehir olamaz ve bakent

bu Paris olduka tara da zgr olamaz. Taranm zgrl
ancak ve ancak Paris Kann ile n nkn olur. "12 Bakent-Pa
ris1e Komn-Paris arasndaki bu tezat [antagonizma] iki top
lumsal g ve iki siyasi ilke arasndaki bir mcadelenin ana
sahnesidir. Hakim snflar o zamandan beri, birok kez
(1936'da Halk Cephesi grevleriyle, 1945'te ayaklanmayla ve
ll. Gerre civile p. 45.

1 2. lbid. p. 227.

28

Komn, Devlet ve Devrim

Paris'in kurtuluuyla, 1968'de genel grev ve barikatlanyla) di

rilen Komn-Paris hayaletini savmay arzulamaktan bir an ol
sun vaz gememilerdir.
Komn-Paris'in istedii "Fransa'nn canl hakiki birliinin
karsna dikilen sahte birlik sistemini paralamak"t , nk o
zamana dek dayatlan birlik "despotik, aptalca, keyfi ve mas
rafl bir merkezilemeydi". Komn evresine oluan siyasi
birlik bunun tersine "tm yerel inisiyatifierin gnll birlii"
ve "federe komii1lerin merkezi bir heyeti"13 olacakt. Komnc
Marx o srada ii , Montesquieu'nn "topluluk/an ok sayda

ortakla byyebilen yeni bir ortaklk yaratmak zere iinde top

laya1 bir topluluklar topluluu" olarak tasarlanm bir federal
cumhuriyet formln sahiplenmeyc kadar vardracakt.
Proletarya Diktatrl Nedir?
zgrleimin ya da proletarya diktatrlnn ya da birbi
rinden aynlmaz biimde her ikisinin de nihayet bulunmu bi
imi olarak Komn? Komnden yirmi yl sonra Engels'in

Sava'a nsz nn sonu blmnde ilan ettii budur: "Pe

kala beyler, madem bu diktatrln neye benzediini ren
mek istiyorsunuz, o halde Paris Komnne bakn. te o prole
taya diktatrlyd. " 1 4
Komn eer Engels'in beyan ettii gibi "proletarya diktatr

l idi yse Komnn ne olduunu tam olarak bilmek nem

"

lidir. Komn kendisini vasfl iiler gibi cretlendirilen daimi

halk denetiminde vekilieric donatarak "devletin tm gizem/eri 3. Ibid., p. 2 3 1
4. Guerre ci vi/e, p . 302.

Fransa'da I Sava

29

ni ve kendisi hakkndaki stn olma iddialarn" ortadan kald

nr. Koronn en nemli nlemi "bir kapda yabanc dman

la, br kapda snf diimanyla bouurken hemen orackta

oluuveren kendi rgtlenmesidir. '"5 Kom n "snflar mcadele
sini ortadan kaldnnaz" ama "bireysel ve toplumsal her yaamn
temel koulu" olarak "emein kurtu.luu"nu temsil eder. Ko
mn bylece toplumsal zgrleimin ierisinde gelimeye ba
layahilecei - yalnzca balyabilecei [daha tesi deil] - "ras

yonel atmosferi" yaratr. Komn "burjuva aklm adamakll

kayg/andran o muanmadr": ksacas o "ii smfimn siyasal
iktidar alma biinidir"17 Mlk sahiplerinin bu despota idde
ti karsnda Marx o zaman "gziipek devrimci slogan" tekrar
lar: "Burjuvazinin devrilmesi ! i snfnn diktatrl !" 1 8

Bu biim, ok kolay unutulduundan bunu vurgulamak la

zm, genel oy ve belediyelerin ve mahallelerin toprak esasnda
temsili biimi olarak kalr: "Konn eitli ilelerde [arrondis
sements] (Paris bu iin balatcs ve modeli olduundan Pa
ris'i referans alacaz) tm yurttalarn oyuyla seilmi sorum

lu ve her an grevden almabilir belediye meclisi yelerinden

olumalyd. Bu meclisin ounluu doal olarak iilerden ve
ii snfnn kendini kabul ettinni temsilcilerinden olunak
tayd. "19 Enternasyonal Emekiler Birliinin [AIT-Association
Intemationale des Travailleurs] Genel Kuruluna 3 1 Mays
187 1 Tarihli Hitabe'sinde Marx srarla: "Genel oyun kannler

halinde tekil olmu halka yarar dokumaltyd" ve "hibir ey

s. Ibid 2 1 s.

6. lbid., 2 6.

1 7. Ibid., 256.

8. Lutte des classes, p 4 1 .

9. Ibid., p. 260.

30

Komn, Devlet ve Devrim

Konn1 ruhuna hiyerarik bir atanann ge1el oyun yerini al

masndan daha aykn olamazd" der. Marx oy hakknn top
lumsal ltleri konusunda kstlama getirilmesini dnmez.
Sadece siyasi ounluun "dogal olarak" toplumsal ounlua
karlk geleceine dair kanaatini ifade eder. Temsilcilerin
temsil edilenlerle, vekillerin kendilerine vekalet verenlerle ili
kisine gelince bu, sorumluluk ve grevden alnabilirlik ilkele
riyle somutlanm bir srekli denetim ilikisidir. Temsilciler
srekli olarak yaptklannn hesabn vermek ve temsil edilen
lerle anlamazlk halinde vekaletlerini yitirmeyi gze almak
durumundadrlar. Sava n bu ikinci redaksiyon deneme
'

sinde, bir saptama olarak krsal komnlerin en kk mezra

lara varana dek "kendi ileri11i her an grevden alnabilir ve se

menierin grev snn ve sresi tamm/ [emredici] bir vek.letiyle

bagl bir delegeler meclisi eliyle ynetnesi"20 gerekeceinden
bahsedilen Uluslarararas Emekiler Birliine 3 1 Mays 1 87 1
Tarihli Sesieni'te olduu ekliyle bir emredici vekaletten sz
edilmez. Grevden alnabilirlik ne kadar seilmiin semenle
rine kar sorumluluunun sonucuysa, emredici vekalet de ay
n lde demokratik karar alma srecini ktrmletirmeyle
sonulanr: Vekil eer kendisine vekalet verenlerin zel kar
lannn szcsnden baka bir ey deilse, hibir genel irade
ortaya kamaz, zel veya korporatif kariann toplam birbi
rini izale eder [gtrr] ve kurucu iktidann ksrl eninde so
nunda genel kan cisimletirdii iddiasyla bu knntlar ha
linde iradenin zerine kan bir brokrasiye zemin hazrlar.
20. Lenin'de, bilhassa Devlet ve Devri m de sorumluluk ve grevden alna
'

bilirlik ilkelerine rastlanmakla birlikte cmredici vckiilet yoktur.

Fransa'da I Sava

31

ayet proletarya dikatrlnn Marx'n ve Engels'in zih

ninde ne ifade ettii merak ediliyorsa Komne, genel oya ve
siyasi oulculua son derece saygl grnen bu "diktatrl

e" bakmak yeter. Komnn ilk nlemleri Leviathan devletin

brokratiklemeden ve militarizmden arndrlmasndan, g
nmzde katlmc bir demokrasi olarak adlandrlmas
mmkn bir alana ait olabilecek nlemlerden ve temel sosyal
adalet nlemlerinden ibarettir. Komnn, mevcut yasal dze
nin egemen bir halkn devredilemez kurucu iktidarn icra et
mesi adna askya alnmasn bir kenara brakacak olursak,
bir diktatrlk iktidanyla fazla bir ortak yan, bir olaanstr
hal rejimiyle pek bir alakas yoktur.
Komn, Devlet ve Devrim
O halde, Marx ve Engels gibi Lenin'e gre de devlet sorunu,

"smriiclerin direncini bastrmak asmdan olduu kadar

nfusun byk kitlesini ynetmek iin" zorun ve iddetin r
gtlenmesi olarak proletarya diktatrl sorunundan ayrla
maz. Bu "diktatrlk" bir snf karakterine sahip olsa da ken
disini bir korporatif diktatrlk olarak tasarlamaz. iktidan

"halkn tamamn sosyalizme gtrmek" iin almak sz konu

sudur. Forml, Rus sosyal demokrasisinde, Gramsci bu kav
rama yeni stratejik nemini kazandrmadan epeyce nce, ii
kyl ittifaknda proletaryayla kylln ilikisini tanmla
mak iin kullanlan hegemonya kavramn antnr. Gerek
ten de "proletarya[n] byk retimde oynad rol sayesinde

smrlen ancak kurtululan iin bamsz bir mcadele y

rtmekten aciz tm smflan rehberi olmaya muktedir tek s-

32

Komn, Devlet ve Devrim

nf ol" d uu nu akldan karmakszn daha o zamandan bir ta

rihsel blok oluturmak sz konusudur.
ktidann alnmasndan sonra devlet ilk aamada varln
srdrr ama "burjuvasz bir burjuva devleti olarak" ayakta
kalr. Bu paradoksal ifade Lenin'in Rus Devriminden kan
devlet tipini daha nce tank olunmam tarzda tekrar dn
mesini salayacaktr. Buna karn, burjuvasz bir burjuva dev
leti yine de bir proleter devleti deildir. Burjuvasz burjuva
devleti bylece zerinde iktidann meslcld tehlikelerinin boy
ataca ve korumas altnda toplumun paraziter bir brokra
tik urlamasnn geliecei elverili [mmbit] zemin haline ge
lecektir. Lenin Devlet ve Devrim'de ortodoks Marksizmin "par
lamenter aptall"ndan kopsa bile onun ynetsel ideolojisini
muhafaza eder. Bylece hala sosyalist toplumun "bir emek

eitliiyle ve cret eitliiyle bundan byle tek bir broda1, tek

bir atlyeden baka bir ey olmayaca n tahayyl eder. Byle
"

si ifadeler, Engels'in devletin snmlenmesinin ayn ekilde

siyasetin de yerini salt "eyleri11 idaresi"ne brakarak snm
lenmesi anlamna geleceini iddia eden sayfalarn antnr.
Kald ki bu fikir Saint-Simonculardan dn alnmtr: Dier
bir deyile, koyutlanan bir bolluun ncelilcleri n belirlenmesi
ne, tercihierin tartlp karara balanmasna, siyaseti oullu
un bir mekan olarak yaatmaya imkan tanmayaca salt bir
toplumsal ynetim teknolojisinden dn alnmtr.
Sklkla olduu gibi grnte liberter bir topya otoriter
bir topyaya dnr: "Tamam tek bir brodan ve tek bir atl

yede den ibaret bir toplum dnden aslnda iyi bir idari r
"

gtlenmedcn baka bir ey kmayacaktr. Ayn ekilde "hal-

Fransa 'da I Sava

33

kn tamannn bir karteli" olarak tasarlanm "proleter devleti"

snfn, partinin ve devletin totaliter tarzda birbiriyle kant
nlmasna kolayca yol aabilir. Lenin II. Enternasyonalin ku
rumsal legalizmini bomak isterken, eletiri ubuunu ters
yne bkmtr. Parlamenter yanlsamalardan kopmu ama
gei devletinin siyasi biimlerini dnmekten kanmtr.
Rosa Luxemburg'un, geni anlamnda proletarya diktatr
lne tamamyla sahip makla birlikte - "hibir devrimin bir

snfin diktatrlnden baka trl tamanlanmas mmkn

deildir" - akla kavuturaca ite bu kr noktadr, bir yan
dan da Rus sosyal-demokratlann uyanr: "Besbelli hibir sos

yal demokrat proletaryann iktidarda tutunahilecei yanlsama

sna kaplmamaktadr. Proletaryann gleri u an iin buna
yetmemektedir, nk proletarya bu szcn en dar anlamn
da Rus mparatorluunda toplumun kesinlikle aznln olu
tunnaktadr. Oysa sosyalizm fikri tam da bir aznln tahakk
mn dladndan sosyalizmin bir aznlk tarafndan gerek
letirilmesi kaytsz artsz danda braklm tr. " 1 906 tarihli
bu makale Rus Devrimi zerine 1 9 1 8 tarihli nl bro
mutular ve onun habercisi olur. Rosa Alman sosyal demok
rasisinin ortodoks sosyalistlerinin aksine devrimi ve iktidan
alarak uluslararas proletaryann yolunu amaya "cret eden"
Bolevikleri selamlar. Bundan, bata Almanlar olmak, zere
Avrupal devrimciler asndan doan sorumluluklan vurgu
lar: "Rusya 'da sorun olsa olsa konulabilmili ancak bu sorun

Rusya 'da zleneyecekti. Bu anlamda, gelecek her yerde Bole

vizme aittir". Nitekim Rus Devriminin gelecei byk lde
Avrupa ve dnya arenasnda belirlenir.

Komn. Devlet ve Devrim

34

Bu yine de Rus Boleviklerinin hibir sorumluluk tama

dklan anlamna gelmez. Rosa Rus Boleviklerinin toprak re
formuna ve ulusal soruna ilikin nlemlerini elelirir. Byk
mlklerin, toplumsal bir mlkiyet deil de zel toprak mlki
yetinin yeni bir biimini yaratarak parsellenmcsi "krsal ke

simde toplumsal eitsizlikleri arttmakta" ve karlan kanl

maz olarak proletaryann karlanyla eliecek yeni bir kr
kk burjuvazisinin kitlesel halde domasna yol amakta
dr. Ayn ekilde, arlk mparatorluunun milliyetlerine istis
nasz [genellemi] kendi kaderini tayin hakk tannmas bu
ezilmi milliyederin ynetici snflarnn "kendi kaderini tayin

etmesi" nden baka bir eyle sonulanmamaktadr, zira "ayrr

lklk" "salt burjuva bir tuzak"tr. Lenin ve dostlan "birka
niversite profesrnn ve birka rencinin zenti tavrlanm
bunlardan bir siyasi etmen yaratmak iin yapay bir ekilde i
imilerdir". Bolevikler tam tersine kurumsal sorunun de
mokratik nemini kmsedikleri halde tanm politikas ve
milliyetler politikas konusunda an demokratik yanlsama
yanlgsna dm olacaklardr.
Kurucu Meclis Sorunu

Bu Kurucu Meclisin lavcdilmesine ilikin nl tartmadr.

Rosa seim usulleriyle olduu kadar memleket hakknda yan
stt arptlm grntyle devrimci dinamii geciktiren ,
dolaysyla "l domu", "bu gnn doldunnu kurucu mec

lisi ykmak" gerektiine dair savlara kulaklarn tkamamak

tayd. Ama o zaman "gecikmeksizin yei bir Kurtcu Meclis iin

yeni seimler talep etmek gerekecekti"! Oysa Lenin ve (Ekim

Fransa'da i Sava

35

Dersleri zerine 1 923 tarihli bmrnde) Tmki Avusturya

Marksistleri tarafmdan salk verilen her trl "karma demok
rasi" biimini ilke olarak dlyorlard .
Troki'ye gre Partide Kurucu Meclisi fetiletirenler, ken
disinin gznde, legalizm endiesiyle ayaklanma karan kar
snda tereddte kaplanlarla ayn kiilerdi. Ekim'de ayaklan
ma "urac [sovyetist] yola ynlendirildiyse ve Sovyetlerin 2.

Kongresine balandysa" eer, ona gre sz konusu olan bir il

ke sorunu deil, "her ne kadar byk bir pratik neme sahip ol

sa da salt teknik bir sor w1 " du. Askeri kararla demokratik ku

rumun bu i ie girii yalnzca Parti ile Devletin milerinin bir
birine kantnlmasna deil, ayn zamanda devrimci olaa
nst halle demokratik kuraln birbirine kantnlmasna el
verilidir. Bu kafa kankl olaanst halin doruuna var
m biimi olan i savan telanda kaleme alnan bir bror
olan Terrizm ve Kon1izm'de zirvesine vanr.
Rosa Luxemburg'un yaklam farkldr. Kurucu Meclisin
lavedilmesine dair Boleviklerin ne srd argmanlan
kabul etmekle birlikte kuralla istisna arasndaki bu birbirine
kantrm konusunda tasalanmaktadr: "Tehlike, onlann
[Bolevik nderlerin], zorunluluu bir erdem haline getirerek,

teorinin her noktasmda mukadder koullar tarafndan kendile

rine dayatlan bir taktik belirlemeye altklan ve bunu ulusla
raras proletaryaya bir sosyalist taktik olarak nerdikleri anda
balar" . Yitirilmesi sz konusu olan, Kurucu Meclis meselesi
bir yana, bizatihi sosyalist demokrasinin hayatiyeti ve etkinli
idir. Rosa bir aldatmacaya ya da bir glge oyununa indirge
nemeyecek kamuoyunun nemini vurgular. Tm tarihsel de-

36

Komn, Devlet ve Devrim

neyim "tersine bize kamuoyunun temsili kurumlara ntenadi

yen kan verdiini [inigue], bunlarn iine nfuz ettiini, bunla

r ynlendirdiini gsterir. Aksi takdirde halk temsilcilerinin her
burjuva parlamentosunda bizlere zaman zaman iziettirdik/eri
mthi elenceli cambazlk gsterilerini, aym temsilcilerin yeni
bir ruhla aniden cokuya kaplp hi umulmadk klar yap
malarn nasl aklanz? Yine arada srada kupkuru mumyala
rn genlik hava/anna girnelerini, gazap fabrikalarda, atlyeler
de, sokaklarda patlanzak zere olduunda her merepten kk
Scheidenannlann birdenbire yreklerinde devrimci sesler ke
fetmelerini nasl izah ederiz? O halde kitlelerin kanaatinin ve si
yasi olgunluunun bu srekli canl eyleminin tan devrim dne
ninde parti tabe/alannn ve semen listelerinin kat enas kar
snda yartan ekilmesi ni gerekecektir? Tan tersine ! Ka
muoyu dalgalarnn, halk yaamnn nabzmm tensilf kurmlar
zerinde nucizevf bir ekilde anmda etkide bulunmasna im
kan tanyan bu duyarl ve alc siyas atmosferi ateli cokusuy
la yaratan ey devrimin ta kendisidir. " Devrimciler "halk yaa
mnn" bu "nabzn" bastrmak yerine onu atmaya brakmal
dr. nk bu nabz demokratik kurumlarnn ar mekaniz
mas iin gl dzelticidir: "Aynca, partilerin, geerlilii kal

man semen listelerinin vb. 'nin kat klielerine ramen, eer

kitlenin siyas yaamnn nabz daha hzl ve daha gl atarsa
etkisi o zaman daha dolaynsz ve daha kesir olur. Elbette her
insan kurum gibi her demokratik kurumun da kendine has s
nr/an ve yetersizlikleri vardr. Buna kar Lenin 'le Trokiin
bulduklan are -demokrasiyi aka ortadan kaldrmak- tedavi
etmesi beklenen hastaln kendisinden de beterdir: bu, toplum-

Fransa 'da i Sava

37

sal kurunlann doutan kusurlann dzellecek mdahalelerin,

halk kitlelerinin byk ounluunun etkin, enerjik, engelsiz si
yasf yaamnn {ikrabilecei kayna tkar. "
Nitekim Rosa'nn uyanlan geriye dnk olarak tm anla
mna kavuur. Rosa 1 9 1 8'de, bir sre iin meru grlebilir
olaanst hal nlemlerinin, devletin bir snfn dier bir snf
zerinde tahakkmn aygt olarak salt arasal bir kavray
adna kural haline gelmesinden korkuyordu. O zaman devrim
yalnzca bu aygta el deitirtmekten ibaret olacakt: "Lenin,

burjuva devletini1 bir ii-snfn-bask-altma-alma arac oldu

unu, sosyalist devletin ise bir burjuvaziyi-bask-altma-alma
arac olduunu, yani sosyalist devletin bir eit terse evrilmi
kapitalist devletten baka bir ey olmadm sylyor. Bu basit
letinci kavray meselenin zn unutur: burjuvazinin tahak
kn1 uygulayabilmesi iin halk kitlesinin btnn siyasf
olarak okutnaya ve eitmeye, en azndan dar biimde izilmi
belli snrlarm tesinde, hi ihtiya yoktur. Proletarya diktatr
l iin hayatf e, o olmakszm var olamayaca soluk ite
buradadr. "
Yeni toplum kullanm klavuzu olmadan icad edilir. Parti
program "yn iaret eden byk levhalardan" baka bir ey
sunmaz ve stelik bu iaretler de buyurgan bir karakterden zi
yade iaret ve uyan levhas gibi yol gsterici karakterden
baka bir karaktere sahip deildir. Sosyalizm hi kuku yok

"mlkiyete kar bir dizi zorlayc nlem alnmasn gerektirir"

ama "olumsuz veheyi, ykmay kararnameyle ilan etmek mm

kn olsa" da, ayn ey "olumlu vehe, ina yani yeni dnya, bin
dert [sorun]" iin geerli deildir. Bu sorunlan zmek iin

Komn, Devlet ve Devrim

38

nfusun en byk blmnn en geni zgrl, en byk

etkinlii gereklidir. Moralleri zgrlk deil terr bozar: "Ge

nel seimler olmadan, snrsz bir basn ve toplant zgrl

olmadan, serbest bir fikir mcadelesi olmadan tm kamu kt
rumlannda yaam gcn yitirir anlamsz ve tatsz bir ekilde
srer ve brokrasi tek etkin e olarak kalr. " Bizzat Lenin, si
yasi demokrasinin bu toplumsal ilevselliini Devlet ve Dev
rim'de sezinler gibi olmutu. Ezilen uluslann kendi kaderleri
ni tayin etmesinin kapitalizm koullannda gerekletirilemez,
sosyalizm koullannda ise gereksiz olduunu dnen kimi
Marksistlere peinen u cevab veriyordu: "Szmona nkteli

ama aslnda hatal bu akl yrtme her demokratik kuruma uy

gulanabilir, zira tann tanma tutarl bir demokratizn kapitalist
rejimde gerekletiri/ebilir deildir, sosyalist rejimde ise her de
mokrasi sonunda snmlenecektir [. . . } Demokrasiyi sonuna
kadar gelitirmek, bu geliimin biimlerini aratrmak, btmlan
pratikte snamak, bu ise toplumsal devrim iin mcadelenin yi
ne de temel grevlerinden biridir. Tek bana alndnda hangi
si olursa olsun hibir demokratizn sosyalizmi getimzeyecektir:
ama demokratizm hayatta asla tek bana alnmaz. O btn
iinde alnacaktr. Ayn ekilde, dnmn tevik edecei
ekonomi zerinde de bir etkiye sahip olacaktr. "21
26 Austos 2007

Trkesi: Osman S. Binatl

2 1 . Lenine, L'Etat et la Rivolutior, in Oeuvres, tome 25, editions de Mos

--

cou, p. 489. [V.I. Lenin, Devlet ve Devrim, Agora, 2009, stanbul]

Friedrich Engels'in nsz

Enternasyonal Genel Kurulu'nun Fransa 'da I Sava zerine
Hitabnn yeni bir basksn hazrlamam ve buna bir giri yaz
marnn isteneceini beklemiyordum . Bundan dolay burada
ancak en nemli noktalara ksaca dokunabileceim.
Yukarda ad geen esere nsz olarak Genel Kurulun
Fransa-Prusya Sava zeine daha ksa olan iki Hitab! n al
yorum. Bunun ilk nedeni I Sava'ta ikinci Hitabn bahsinin
gemesidir ki ikinci de, kendi bana birinci Hitab olmadan
anlalamaz. Ayn zamanda, Marx'n taslaklarn izdii bu iki
Hitab, yazarn gzmzn nnde ccreyan etmekte olan ve
ya henz meydana gelmi tarihsel olaylarn niteliini, anlam
n ve zorunlu sonularn ak olarak kavramakta ilk defa

Louis Boaparte'm On sekiz Brumaire'inde gsterdii ayan

hayret kabiliyetinin nemli mekleridir. Son neden de bugn
Almanya'da, Marx'n bu olaylarn yol aacan syledii so
nularn hala etkisinde olmamzdr.
lk Hitapta iddia edilen ey gereklememi midir? Alman
ya'nn Louis Bonaparte'a kar savunma savann yozlaarak
Franszlara kar bir istila hareketine dnd takdirde, ba
mszlk' savalan denilen savalardan sonra Almanya'nn

Engels'in nsz

bana gelen felaketierin yenilenmi bir gle canlanaca

hakkndaki kehanet doru kmam mdr? Bismarck idare
sindeki, stisnai Kanunun altnda demagog2 takibinin yerini
sosyalist avnn ald, polisin ayn ekilde keyfi hareket ettii,
kanunun da tam manasyla kaypak yorumland bir yirmi yl
geirmedik mi?
Alsas Loren'in ilhaknn "Fransa'y Rusya'nn kucana ite
cei"ne, bu ilhaktan sonra Almanya'nn ya resmen Rusya'nn
ua olmak ya da ksa bir fasladan sonra bir savaa ve ste
lik "birleik Slav ve Latin rkianna kar bir rk sava"na ha
zrlanmak zorunda kalaca hususundaki kehanet harfiyen
doru kmam mdr? Frans z eyaletlerinin ilhak Fransa'y
Rusya'nn kolianna itmemi midir? Bismarck tam yirmi yl
ann gzne girmek iin "kk Prusya'nn" "Avrupa'nn
Birinci Gc" haline gelmeden nce Kutsal Rusya'nn ayakla
nna serdii hizmetlerinden daha bayalann yapmam m
dr? Demokles'in klc hergn tepemizde sallanp durmuyor
* 1 8 1 3- 1 4 yllannda 1. Napoleon'a kar Alman eyaletlerinin at ve

Rusya'nn yardmyla Prusya nderliinde yiitlen savalar.

1 ) 1 878 de Alnanya'da bir Anti-Sosyalist Kanun kartld. Bu, btn
Sosyal

Demokrat ve emeki kitleleri rgtlenmelerini olduu gibi,

emeki basn da yasaklyor, sosyalist edebiyatn nsaderesini ve Sosyal

Demokratlann bask altna alnmasn salyordu. Kanun, nihayet 1 890
da emeki kitlelerin hareketinin tazyiki ile feshedildL
2) Demagoglar: 1 8 1 2- 1 3'den beri Alman birliini savunan burjuva-de
mokratik muhalefete ve eletirici entellektellere 1 8 1 9 Austosundan iti
baren Alman devlet adamlannn verdii ad. Rus ajan Kotzebue' nun bir
Alman renci tarafndan 1 8 1 9 da katledilmesi "demagog takibi" iin
bahane oldu. (Marks'n Engels'e 14 Eyll 1 870 tarihli mektubuna bak
nz). Demagog takibi 1 830 Fransz htilalinden sonra yinelendi.

Fransa'da i Sava

41

mu? yle bir sava ki daha ilk gnnde prensierin anlamala

n samantozu gibi dalacak, yle bir sava ki sonucunun mut
lak belirsizliinden baka hi hir eyi kesin deil; Avrupa'nn
tmnn onbe yirmi milyon silahl asker tarafndan tahrip
edilecei yle bir rk sava ki imdiden patlak vermemesinin
tek nedeni, byk askeri devletlerden en glsnn bile ke
sin sonucunun ne olacan bilememesidir.
Btn bunlarn yannda grevimiz uluslararas ii snf
nn 1 870'deki siyasetinin uzak grllnn imdi yan ya
rya unutulmu olan parlak kantlarn Alman iilerinin gz
leri nne sermektir.
Bu iki Hitab iin geerli olan, Fransa'da Sava iin de ge
erlidir. 28 Mays'ta Komn'n son savalar, Belleville ya
malannda stn glere boyun ediler. Bundan sadece iki
gn sonra 30 Mays'ta Marx, Paris Komn'nn tarihsel ne
mini ksa fakat kuvvetli izgilerle ve bu konudaki yaznda im
diye dek eriilmemi bir keskinlikle ve hepsinden nemlisi, b
yk bir gerekilikle anlatt almasn Genel Kurul'a okudu.
Fransa'nn 1 789'dan bu yana iktisadi ve siyas geliimi sa
yesinde Paris elli yldr yle bir durumdadr ki burada prole
ter niteliine sahip olmayan bir devrimin patlak vermesi sz
konusu deildir. Yani zaferi kanyla satn alm olan ve zafer
den sonra kendi isteklerini ne sren proletarya olmadan bir
devrim olamaz. O dnemde Paris iilerinin geliim dzeyi
nin sonucu, bu istekler az ok belirsiz ve hatta kank bir du
rumdayd. Fakat nihayet bu istekler de kapitalistler ve iiler
arasndaki snf uzlamazln ortadan kaldrmaya ynelmi
ti. Bunun nasl baarlacan o srada kimsenin bilmedii de

Engels'in nsz

42

bir gerektir. Fakat istein kendisi, belirsiz olmasna ramen,

mevcut toplum dzeni iin bir tehditti; bu istei ne sren i
iler hala silahlydlar; bundan dolay, devletin banda bulu
nan burjuvalar iin yaplacak ilk i iilerin silahszlandnl
masyd. Bylece, iilerin kazand her devrimden sonra i
ilerin yenilgisiyle biten yeni bir mcadele . . .
Bu ilk defa 1 848'de oldu. Parlamenter muhalefetin liberal
burjuvazisi oy haklannda bir reform salamak amacyla ziya
fetler tertipliyordu. Byle bir reform, partilerine stnlk sa
layacakt. Hkmetle mcadelelerinde gittike halka yakla
mak ve halk taraflaona ekmek zorunda kalyorlard. Yava
yava burjuvazi ve kk burjuvazinin cumhuriyeti tabakala
ona stnlk tanmalan gerekiyordu. Fakat bunlann arkasn
da devrimci iiler bulunuyordu ve bunlar, 1 830'dan bu yana
burjuvalann ve cumhuriyetilerin sandndan ok daha fazla
siyasi bamszlk kazanmtlar. Hkmetle muhalefet ara
sndaki bunalm esnasnda iiler sokak kavgalanna balad
lar. Louis Philippe ortadan kayboldu, O'nunla beraber oy hak
k reformu da. Ve bunun yerine ortaya cumhuriyet, hem de
muzaffer iilerin kendilerinin "sosyal" olarak niteledikleri bir
cumhuriyet kt. Buna ramen bu sosyal cumhuriyetin ne ge
tireceini kimse hatta iilerin kendileri bile bilmiyorlard. Fa
kat imdi silahiara sahiptiler ve devlet iinde bir g oluturu
yorlard. Bundan tr vaziyeti kollamakta olan cumhuriyet
i burjuvalar ayaklannn salam yere bastm farkeder etmez
ilk hedef olarak iileri silahszlandrmaya yneldiler. Hedef
lerine, iileri 1 848 Haziran ayaklanmasna iterek eritiler. Bu
ise resmen vaadini bozma, aka meydan okuma ve isizleri

Fransa'da i Sava

43

taraya snne giriimi yoluyla yapld. Hkmet ezici bir kuv

vet stnl salamaya bilhassa dikkat etmiti. Be gnlk
kahramanca bir mcadeleden sonra iiler yenildiler. Bunu,
savunmasz esirlerin arasnda, Roma Cumhuriyeti'nin d
devrini aan i sava gnlerinden bu yana ei grlmemi bir
kandkm izledj. Bu olay ilk defa olarak proletaryann z
karlar ve talepleriyle ayn bir snf olarak burjuvaziye cephe
almas halinde burjuvazinin ne denli delice intikam ikencele
rine girieceini gsteriyordu. Yine de 1 848, burjuvazinin
1 87 l 'deki lgnlnn yannda ocuk oyunca kalyordu.
Bunun cezasn az zaman sonra grdler. Proletarya daha
Fransa'y idare edemiyorsa artk burjuvazi de edemezdi. Hi
deilse, bu burjuvazinin byk bir ksmnn hala monarik
bir eilim gsterdii ve hanedan partisiyle' bir cumhuriyet
i partiye aynid u dnemde imkanszd. Burjuvazinin i
blnmeleri, Louis Bonaparte gibi bir maceraperestn ku
manda noktalarn -ordu, polis ve idari mekanizma- ele geir
mesine ve 2 Aralk 1 8 5 1 'de3 burjuvazinin son kalesi olan Milli
Meclisi ortadan kaldrmasna yol at. kinci imparatorluk
balamt. Bu, Fransa'nn bir siyasi ve mali maceraperestler
grubu tarafndan smrlmesi kadar bir endstriyel geliimi
de haber veriyordu; ki byle bir geliim, sadece byk burju
vazinin ufak bir kesiminin hakim olduu Louis Philippe dev* Lejitimistler (Bourbon hanedan), Orleans'clar (Louis Philippe'in iz
gisi) ve Bonaparte'lar (sonradan III. Napoleon olan Louis Napoleon
Bonaparte'n takipilei).
3 ) 2 Aralk 85 : Louis Bonaparte'n hkmet darbesi ( Marks'n Onsekiz
Brurnaire'inde analiz edilmitir).

Engels'in nsz

rinin dargrl ve rkek yntemi altnda hi bir zaman

mmkn olamazd. Louis Bonaparte, siyasi gc kapitalist
lerden onlar koruma bahanesiyle; kapitalistleri iilerden ve
te yandan da iileri kapitalistlerden koruma bahanesiyle al
d. Bunun karlnda Louis Bonaparte'n hakimiyeti, spck
lasyonu ve endstriyel faaliyeti ksacas burjuvazinin imdiye
kadar ei grlmemi lde ykselmesini ve zenginlemesi
ni tevik etti. mparator saraynn etrafnda ve bu zenginlikten
klliyetli yzdeler koparan Iilvetilikle geni apta hrszln
daha da byk lde gelitii de bir gerektir.
Fakat kinci imparatorluk, Fransz ovenizmine bir ar
ve 1 8 1 4'te yklan Birinci mparatorluun veya hi deilse Bi
rinci Cumhuriyetin snrlannn yeniden kurulmas iin bir ta
lepti. Eski kralln (monari) snrlar, hatta 1 8 1 5'te daralt
lan snrlar dahilinde bir Fransz mparatorluu ne kadarlk
bir zaman iin olursa olsun imkansz bir eydir. Arada bir sa
va yapma ve snrlar geniletme zorunluluu da buradan ile
ri gelmektedir. Fakat hi bir snr geniletme plan Fransz o
venizminin hayalgcne Ren'in Almanya'da kalan sol kysna
doru genileme fikri kadar parlak gelmiyordu. Onlar iin
Ren zerinde bir km. kare Alpler'de veya baka bir yerde on
km. kareye tercih edilirdi. kinci imparatorluk kurulduktan
sonra Ren'in sol kysnn derhal veya para para tekrar elde
edilmesi bir zaman meselesine indirgenmi oluyordu. Bu bek
lenilen zaman 1 866 Avusturya-Prnsya sava srasnda geldi.
Bismarck tarafndan bekledii "toprak tazminat" hususunda
ve bizzat kendi an kurnaz, tereddt siyaseti yznden al
danan Napoleon'a savamaktan baka are kalmyordu. Sa-

Fransa'da i Sava

45

va, 1870'de patlak verdi ve Napoleon'u nce Sedan'a sonra

Wilhelmshhe'ye5 sevketti.
Zorunlu sonu 4 Eyll 1 870 deki Paris Devrimi oldu. impa
ratorluk kartondan bir ev gibi kt ve tekrar cumhuriyet ilan
edildi. Fakat artk dman kapdayd; mparatorluun ordula
n ya Metz'de umutsuzca kuatlm ya da Almanya'ya esir d
mtler. Bu alarm durumunda halk, nceki yasama heyetin
deki Paris delegelerinin "Milli Savunma Hkmeti"ni kurma
lann onaylad. Savunma nedenleriyle eli silah tutan btn Pa
ris1iler Milli Muhafz Birlii'ne yazlm olup silahl bulunduk
lan iin, bu hemen kabul edildi. imdi iiler byk bir oun
luk oluturuyorlard. . Fakat ksa bir zaman sonra hemen he
men tamamyla burjuvalardan oluan hkmet ile silahl pro
letarya arasndaki uzlamazlk ak bir ihtilafa dnt. 3 1
Ekim'de ii taburlan Belediye'yi kasp kavurdu ve hkmet
yelerinin bir ksmn esir ald. Hkmetin ihaneti ve taahht
lerini dolaysz olarak bozmas ve kk burjuva taburlannn
mdahelesi sayesinde burjuvalar yine serbest kaldlar. Yaban
c askeri kuvvetler tarafndan kuatlm bir ehirde i savan
kmasna meydan vermemek iin nceki hkmet grev ba
nda brakld.

4) Pnsya, Avusturya'y yener ve Alman eyaletlerinin egemenliini kazanr

ken III. Napoleon tarafsz kalm ve Bismarck'n kendisine dl olarak Al
man topran vcreceini dnmt -yerine getirilmeyen bir vaad.
S) 2 Eyll, 1 870'de Fransz ordusu Sedan'da yenilerek mparatorla bir
likte esir alnd. Wilhelmshhe (Cassel yaknnda) -Prusya krallannn
ikametgah olan ato. Sabk mparator III. Napoleon burada S Eyll,
1 870'ten 19 Mart 1 87 1 'e kadar tutsak kalmt.

Engels'in nsz

46

Sonunda a kalan Paris, 28 Ocak 1 87 'de teslim oldu. Ama

sava tarihinde eine rastlanmad kadar erefli bir ekilde.
Kaleler teslim edildi, ehir surlan toplardan temizlendi, mun
tazam alaylann ve Gezgin Jandarma Birliinin' silahlan devre
dildi ve alay mensuplan sava esiri telakki edildi. Buna ra
men Milli Muhafz Birlii silahlann muhafaza etti ve muzaf
fer dmanla sadece bir mtareke imzalad. Dman Paris'e
bir zafer yry ile girme cretini gsteremedi. Ancak Pa
ris'in ksmen genel parklardan oluan kk bir kesini bir
ka gn iin igale cesaret edebildiler! Ve bu esnada 1 3 gn
sreyle Paris'i kuataniann kendileri Paris'in silahl iileri ta
rafndan kuatlm durumdaydlar. iler, hi bir "Prusyal
nn" yabanc fatihe ayrlan kenin dar snrlann amamas
iin sk nbet tutmaktaydlar. te Parisli iiler, mparatorlu
un btn ordulannn teslim olduu bu ordu saflannda by
lesine bir sayg uyandrdlar; ve devrimin anavatanna intikam
almaya gelen Prusyal Junkerler saygyla kenarda durmak ve
bu silahl devrimi kesinlikle selamlamak zorunda kaldlar.
Sava esnasnda Parisli iiler mcadelenin azimle srd
rlmesini talep etmekle yetindiler. Fakat Paris'in tesliminden
sonra ban yaplnca, hkmetin yeni mutlak amiri Thiers,
Parisli iilerin elinde silah bulunduu srece mlkl snfla
nn -byk toprak sahipleri ve kapitalistler- hakimiyetinin s
rekli tehlike iinde olacan grmek zorunda kald. lk hare
keti onlan silahszlandrma giriimi oldu. 8 Mart'ta svari
*) [Gezici Muhafz Alay: III. Napoleon tarafndan 1 868'de yeniden ku
rulan ve 1 870 Temmuzuncia aktif greve anlan yardmc ordu. Milli
Muhafz Birlii ile kantnlmamaldr.]

Fransa'da i Sava

47

blklerine, Milli Muhafz Birlii'nin Paris'in kuatlmas s

rasnda yaplan ve bedeli genel iane ile karlanan toplarn
alma emri verdi. Bu giriim baarszlkla sonuland; Paris
direni iin topyekun seferber oldu ve Paris ile Versay'da otu
rumda bulunan Fransz Hkmeti arasnda sava ilan edildi.
26 Mart'ta Paris Komn seildi ve 28 Mart'ta da ilan edildi.
O zamana kadar idareyi elinde bulunduran Milli Muhafz Bir
lii Merkez Komitesi Paris'in rezil "Ahlak Polisi"nin ortadan
kaldnlmasn emrettikten sonra Komn'e istifasn verdi. 30
Mart'ta Komn, askerlik sistemi ile srekli orduyu ortadan
kaldrd ve tek silahl kuvvetin eli silah tutan her vatandan
yazlaca Milli Muhafz Birlii olacan ilan etti. Ekim
1 870'den Nisan 1 87 1 'e kadar olan kira demelerini tehir etti.
Bunlar, gelecekteki kira demelerine mahsup edilmek zere
denmi oluyordu. Aynca Belediye rehin dairesindeki rehin
eyalarn satn durdurdu. Ayn gn Komn'e seilmi olan
yabanclar "Komn'n bayra Dnya Cumhuriyetinin de
bayradr" ilkesine gre greve kabul edildiler. 1 N isan'da
Komn'n herhangi bir memurunun ve dolaysyla yelerinin
de alaca en yksek ayln 6.000 franktan fazla olmamasna
karar verildi. Ertesi gn Komn kilisenin devletten aynlmas
n,

devletin dini amalarla yapt demelerin ortadan kald

rlmasn ve btn kilise mallannn milli mlke dntrl

mesini kararlatrd. Bunun neticesinde 8 Nisan'da okullar
dan btn dini sembol, resim , dogma ve dualarn ksacas,
"bireyin vicdanna ait olan her ey"in kartlmas emredildi
ve yava yava uyguland. Yakalanan Komn savalarnn
gnden gne Versay askerleri tarafndan vurulmasna karlk

Engels'in nsz

48

olarak ayn S'inde sava rehinlerinin hapsine dair bir emir

karld, fakat hi bir zaman uygulanmad. Giyotin, ayn 6'sn
da Milli Muhafz Birlii'nin 1 37. taburu tarafndan halkn
gzleri nnde byk enliklerle yakld. 1 2'sinde Komn Na
poleon tarafndan 1809 savandan sonra ele geirilen silah
lardan dklm olan Place Vendme'daki Zafer Stununun
bir ovenizm sembol olduu ve ulusal nefreti tahrik ettii ge
rekesiyle tahrip edilmesine karar verdi. Bu karar 1 6 Mays'ta
yerine getirildi. 1 6 Nisan'da imalatlar tarafndan kapatlan
fabrikalarn istatistik tasnifinin ve bu fabrikalarn nceden
almakta olan iileri tarafndan idaresi iin planlar yapl
masn emretti. Bu iiler kooperatifierde rgtlenecektiler.
Komn ayrca bu kooperatifierin tek bir byk birlik halinde
rgtlenmesi iin plan yaplmasn istedi. 20'sinde fnnclann
gece mesaisi yasakland ve kinci imparatorluk zamanndan
beri polisin tayin ettikleri (birinci dereceden emek smrc
leri) tarafndan bir tekel halinde yrtlmekte olan i bulma
ofisleri ortadan kaldnld. Bu ofisler Paris'in yirmi arrondisse
mmt'nn belediyelerine tand. 3 0 Nisan'da iileri ahsen
smrdkleri ve iilerin i aralan ve kredi zerindeki hak
Ianna aykn olduklar gerekesiyle rehin dkkanarnn kapa
tlmas karar alnd. S Mays'ta ise

XVI.

Louis'nin idamnn

kefareti olarak ina edilen Kefaret Kilisesi'nin (Chapelle Expi

atoire) yklmasna karar verildi.
Bylece Paris hareketinin nce yabanc istilaclara kar
sava srasnda geri plana itilen snfsal nitelii 1 8 Mart'tan iti
baren keskin ve ak bir ekilde belirrni oluyordu. Komn'de
yalnz iiler veya iilerin kabul edilmi temsilcileri bulundu-

Fransa'da i Sava

49

undan Komn'n kararlan proleter bir nitelik tayordu. Bu

kararlar ya cumhuriyeti burjuvazinin srf korkaklktan yapa
mad, fakat ii snfnn zgr almas iin gerekli bir te
mel tekil eden reformlarla -devlete ilikin olarak, dinin tama
myla ahsi bir mesele olduu ilkesini kabul gibi ilgili oluyor
ya da Komn dorudan doruya ii sn fnn kan ilc ilgili
ve ksmen toplumun eski dzenini ykacak olan emirler ya
ymlyordu. Buna ramen, kuatma altndaki bir ehirde b
tn bu eylerin gerekletirilmesine ancak bir balang yap
labilirdi. Zira Mays'n bandan itibaren btn glerini, Ver
say Hkmeti'nin toplad ve srekli byyen ordulada sava
rken harcadlar.
7 Nisan'da Versay askerleri Paris'in Bat cephesinde Neu
illy'deki Seine geidini ele geirdiler; te yandan 1 1 'inde G
ney cephesine yaplan bir saldnda General Eudes tarafndan
ar kayplada pskrtldler. Paris devaml bombardman
ediliyordu ve stelik bombardman yapanlar da ayn ehrin
Prusyal'lar tarafndan bombardman edilmesini dine sayg
szlk olarak damgalam kimselerdi. Ayn kimseler Paris'i
Prusyal'lar hesabna tekrar ele geirebilmek amacyla imdi
Sedan ve Metz'de esir alman Fransz askerlerinin iadesi iin
Prnsya'ya yalvaryorlard . Bu askerlerin yava yava saflarna
katlmasyla Versay kuvvetleri Mays bandan sonra kesin bir
stnlk kazandlar.
23 Nisan'da Thiers'in Komn'n esirlerin takas iin teklif
ettii grmeleri kesmesiyle durum aklk kazand. Sz ko
nusu esirler, Paris'te rehin bulunan Paris Bapiskopos'u ile
birka papaza kar iki kere Komn'e seilmi olan ve Clair-

so

Engels'in nsz

vaux'da esir bulunan bir tck adam yani Blanqui idi. Thiers' in
ifade deitirmesi de meseleyi aklyordu. nce vakit geir
meye alt ve belirsiz konutuu halde birdenbire kstah,
tehdit edici ve zalimce bir tavr taknmt. Versay kuwetleri
3 Mays'ta Moulin Saquet'deki tabyay, 9'unda top atyla he
men hemen tamamyla harabeye dnm olan Issy kalesini ve
1 4'nde Vannes kalesini aldlar. Bat cephesinden ehrin sur
Ianna kadar uzanan birok ky ve binay alarak esas savun
ma siperlerine kadar tedricen ilerledilcr; 2 l 'inde orada vazife
lenmi bulunan Milli Muhafz Birlii'nin ihaneti ve dikkatsiz
lii sayesinde ehre girdiler. Kuzey ve Dou Cephelerini tutan
Prusyal'lar Versay askerlerini ehrin kendilerine, mtareke
dolaysyla yasak olan Kuzey topraklarndan geirerek geni
bir cepheden ilerlemelerini saladlar. Paris'liler bu cepheyi
mtarekenin kapsamna girmesi nedeniyle tabii olarak zayf
tutmulard. Bunun sonucunda Paris'in Bat yakasnda (ki
ehrin lks ksmdr) direni zayf kald. Fakat ieri giren as
kerler ehrin dou yarsna (ki emeki snfn ksmdr) yakla
tka bu glendi ve azimlendi. Komn'n son savunucular
Belleville ve Menilmontant tepelerinde teslim olduklan za
man savaa balayal ancak sekiz gn olmutu. Bundan sonra
bir haftadan beri gittike artarak devam etmekte olan savun
masz erkek, kadn ve ocuklarn katliam son raddesini bul
du. Artk azdan dolma tfekler yeteri kadar abuk ldremi
yordu . Maluplar yzler halinde makinal tfeklerle vuruldu
lar. Son kitle katliamnn yer ald Pere Lachaise mezarln
daki "Federaller Duvar*" bugn hala hakim snfn, ii sn
fnn haklarn talep ettii anda ne derecede lgnlklara ya-

51

Fransa'da I Sava

naabileceinin sessiz fakat anlaml delilidir. Hepsinin katli

amnn imkansz olduu grlnce kitle halinde tevkifler ba
lad, bunu esir saflanndan geliigzel seilmi kurbanlarn
vuruluu ve geri kalanlarn askeri mahkemeler tarafndan
yarglanmak zere byk kamplara yollan izledi. Paris'in
Kuzeydou yansn kuatm olan Prusyal askerler hi bir ka
a geirmernek iin emir alm bulunuyorlard ; fakat subay
lar da genellikle askerlerin yksek emirden ok insanln
icaplarna uymasna gz yummaktaydlar. zellikle ok in
sanca davranan ve Komn savalar olduklan anlalan
kimselerin gemesine izin veren Saksonya birliklerini saygy
la anmak gerekir.

Yirmi yl sonra bugn 1 87 1 Paris Komn'nn faaliyetine

ve tarihi nemine bakacak olursak Fransa'da Sava'ta anla
tlana birka ey eklemek gerektiini grrz.
Komn'n yeleri ikiye blnmlerdi. ounluu tekil
eden Blanquiciler ki bunlar Milli Muhafz Birlii'nin Merkez
Komitesinde de ekseriyetteydiler ve aznl tekil eden ve
esas olarak Proudhon'cu sosyalizm ekolne bal olan Enter
nasyonal Emekiler Birlii yeleri . Blanquicilerin ou o sra* ) imdi daha ok Komnarlarn Duvar diye anlyor. Komnarlara, r
gtleri olan "Cumhuriyeti Milli Muhafz Federasyonu"ndan dolay Fe
deraller de denilmektedir. Bahsi gecen mezarlk duvar, Komnarlann
hatrasna dikilmi olup, onlarn Byk Fransz htilfline olan bagllk
larnn ifadesidir.

Engels'in nsz

52

da sadece devrimci ve proleter igdleriyle sosyalist olmu

tular; ancak birka Alman Bilimsel Sosyalizmini tanyan Va
illant sayesinde sosyalizmin ilkeleri hakknda akla kavu
mutular. Bugnk grmze gre ekonomik sahada Ko
mn'n yapmas gereken birok iin neden yaplmad da bu
ekilde anlalmaktadr. Anlalmas en zor olan ey de Fran
sz Bankas'nn kapsnn dnda kutsal bir huu ve saygyla
durmalardr. Bu, ayn zamanda ciddi bir siyasi hatayd. Ban
kann Komn'n eline gemesi onbinlerce rehinden daha faz
la kymet tayacakt. Zira byle bir ey btn Fransz burju
vazisinin Versay Hkmetine Komn'le bar yapmas iin
baskda bulunmas demekti. Fakat asl fevkalade olan ey
Blanquici ve Proudhonculardan oluan Komn'n yine de
yaptklarnn ounun doruluudur. Tabii olarak Komn'n
ekonomik tedbirlerinden ve dolaysyla bunlarn olumlu ve
olumsuz ynlerinden Proudhoncular esas olarak sorumludur.
Ayn ekilde Blanquiciler de Komn'n siyasi grev ve eksik
liklerinden sorumludurlar. Her iki durumda olduu gibi tari- hin cilvesi bunlara -doktrinerlerin dmenc getii her zaman
olduu gibi- bal olduklar akmn doktrinlerinin gerektirdi
i eyin tersini yaptrd.
Kk kyl ile zenaat ustasnn sosyalisti olan Proudhon,
dernekilikten (association) nefret ediyordu. Dernekilikte ya
rardan ziyade zarar gryor, iinin zgrlne ayakba ol
duundan tr de tabiaten ksr, hatta zararl olduunu sy
lyordu; dernekilik saf bir dogma ve reticilikten yoksun bir
yk olup, iinin zgrl kadar alma ekonomisi ilc de
eliki iindeydi ; dezavantajlar, avantajlarndan daha abuk

Fransa'da i Sava

53

artyordu; ve demekilie kyasla rekabet, iblm ve zel

mlkiyet iktisadi gler saylyordu. i demeklerinin geerli
olduu tek yerler demiryollan gibi byk endstri ile byk
kurululard. Bunlara Proudhon istisnai durumlar adn veri
yordu. (Bkz. Devrimin Genel Dncesi, 3. Taslak)"
1 87 1 geldiinde byk endstri, cl sanatlarnn merkezi
olan Paris'te bile istisnai bir durum olmaktan kmt . yle ki
Komn'n en nemli kararyla byk endstrinin ve hatta
imalatn rgtlenmesi kuruluyordu. Bu, her fabrikada ii
demeklerine dayanmakla kalmyor bu demekleri de daha b
yk bir birlik iinde bir arada toplamay ngryordu. yle
bir rgtlenme ki Marx'n Sava'ta bihakkn syledii gibi
sonunda zorunlu olarak, Proudhon'un doktrinin tam aksine
yani komnizme gtrecekti. Bundan dolay Komn, Proud
hon'cu Sosyalizm Okulu'nun mezar oldu. Bu okul bugn
Fransz ii snf evrelerinde ortadan kalkmtr. Burada
Marx'n teorisinin stnl "Marxistler" arasnda olduu ka
dar Possibilist'ler6 arasnda da su gtrmez bir ekilde kabul
edilmitir. Yalnz "radikal" burjuvazi sallannda hala Proud
honcular bulunmaktadr.
Blanquiciler de daha baarl olamadlar. Suikastlktan
yetitiklcri ve bunun getirdii koyu disiplinle birarada dur
duklar iin nispeten az sayda fakat kararl ve iyi rgtlenmi
6) Possibilistler - 1 9. yzyl sonunda Fransz emeki snf hareketindeki
sa kanat reformistleri.
*) Prouhon'un Genel Dncesi, "3. Taslak" "Dernekilik ilkesi zeri

ne"dil'. Burada "Dernekilik" zellikle sendika tipi ii "birlii"ne delalet

etmektedir.

Engels'in nsz

54

birka adamn uygun bir anda sadece devlet dmenini ele ge

irmekle kalmayp byk ve acmasz bir enerji gsterisi ile
halkn ounu ihtilale katp kk lider grubunun etrafnda
yer alncaya kadar bata kalmay becerecekleri grn sa
vunuyorlard. Bu, hereyden nce btn gcn kesin, dikta
trce bir merkezllemeye tabi tutularak yeni devrimci hk
metin elinde toplanmas demekti. Peki ounluu ayn Blan
quicilerin tekil ettii Komn ne yapt? Eyaletlerdeki Fransz
lara gnderdii bildirgelerde btn Fransz Komn1erini Pa
ris'le birlikte zgr bir federasyon kurmaya anyordu. Bu
federasyon gerekten millet tarafndan yaratlan ilk milli r
gt olacakt. Paris'te knld gibi her yerde knlmas gereken
kuvvet ite nceki merkezi devletin baskc kuvveti, ordusu, si
yasi polisi, brokrasisiydi. Btn bunlar, 1 798'de Napoleon
yaratm ve o zamandan beri de her hkmet hazr bir alet gi
bi devralm ve dmaniarna kar kullanmtr.
Komn ta balangta ii snfnn baa getikten sonra
eski devlet mekanizmasn srdremeyeceini grmek zorun
da kald. Henz kazand stnl kaybetmemek iin ii
snf1 bir yandan nceden kendisine karr kullanlan bask me
kanizmasn ortadan kaldrmak, te yandan kendi temsilci ve
memurlarn istisnasz olarak her an aziedebilme yetkisiyle
onlara kar konnmak zorundayd. nceki devletin ayrdedi
ci nitelii ne olmutu? Toplum, balangta basit iblm
yoluyla ortak karlarn gzetmek iin kendi organlarn ya
ratmt. Banda devlet gcnn bulunduu bu organlar za
manla kendi zel karlannn peine derek, topluma hizmet
edecek yerde topluma hkmetneye baladlar, rnein, bu,

Fransa'da I Sava

ss

irsi monariden baka demokratik cumhuriyette de grlebi

lir. "Politikaclar" hibir yerde Kuzey Amerika'da olduu ka
dar ulusun ayn ve gl bir kesimini tekil etmezler. Birbiri
ardndan baa geen iki parti de siyaseti kendine i edinen ve
Birliin ve ayr ayn eyaletlerin yasama meclisierindeki san
dalyeler zerine speklasyona giren veya kendi partileri iin
ajitasyon yaratarak hayatlarn kazanan ve partinin muzaffer
olmas halinde kendilerine mevkiler verilerek dllendirilen
insanlar tarafndan kontrol edilmektedirler. Amerikallarn
artk tanmaz hale gelen bu yk silkip atmak iin 30 yldr
nasl rpnp durduklarn ve btn abalarna ramen bu
kokuma batana gittike nasl battklarn herkes bilmekte
dir. Balangta toplumun aleti olarak ortaya kan devlet g
cnn toplumdan nasl bamszlatn en iyi gsteren yer
Amerika'dr. Burada ne hanedan, ne soyluluk, ne kzlderilile
ri gzaltnda bulunduran birka adam dnda srekli bir or
du ve emeklilik hakk olan bir brokrasi vardr. Ve buna ra
men burada srayla devlet gcne sahip olan ve onu en koku
mu amalar iin en kokumu yollarla kullanan iki byk si
yasi speklatr grubu mevcuttur. Ulus ise grnte hizmet
karlan olan fakat aslnda ona hkmeden ve onu soyan bu iki
byk politikac karteline kar gsz kalmaktadr.
Devletin ve devlet organlannn toplumun hizmetkan duru
mundan toplumun efendisi durumuna dnmne kar -ki
bu btn nceki devletlerde kanlmaz bir dnmdr- Ko
mn iki amaz tedbir ald. lk olarak, btn memuriyetleri
-idari, adli, eitim- genel oy hakk temeli zerinde seimle ve
her an ayn semenler tarafndan azledilebilme artyla dol-

Engels'in nsz

56

durdu. kinci tedbir uydu: byk kk btn memurlar i

ilerle ayn creti alacaklard. Komn taraf1ndan denen en
fazla maa 6.000 frank't. Bu ekilde, eklenen temsil heyetleri
ne seilecek delegelerin zerindeki kstlayc talimattan ba
ka, mevki avna ve Karlyerizme etkili bir set ekilmi oldu.
nceki devlet gcnn paralanmas ve yerine yeni ve ger
ekten demokratik bir devlet gcnn konmas Sava'n 3.
blmnde ayrntl olarak anlatlmaktadr. Bilhassa Alman
ya'da devlete kar hurafeci inan, felsefe sahasndan burjuva
zinin ve hatta birok iinin genel bilincine aktanld iin bu
rada devletin baz ynlerinden bir kere daha ksaca sz etmek
gerekti. Felsefi anlamna gre devlet, tanr "fikrinin" veya
Krall nn dnya zerinde "gereklemesidir" ki felsefi terim
leric aklanacak olursa bu ebedi gerein ve adaletin gerek
letii dnyadr. Bunu devlete ve devletle ilgili hereye kar
hurafeci bir sayg takip eder. nsanlar ocukluktan beri toplu
mun tmne ait mesele ve kariann gzetiminde gemite
rneini grdkleri yollardan baka yol olmadn farLetme
ye almlardr. Bu yol devlet ve onun yetkili kiilerinde so
mutlamtr. Bundan tr devlete olan sayg insaniann zih
ninde kolayca kklcir ve irsi monariye olan inanlanndan
kurtulup demokratik cumhuriyete inanmaya baladklan za
man cesur bir adm attklarn sanrlar. Esasnda devlet, bir
snfn dier bir snf ezmesi iin bir aratan baka bir ey de
ildir. Bu, demokratik cumhuriyette de monaride olduu ka
dar geerlidir. En iyi ekliyle devlet, snf stnl iin ver
dii muzaffer savatan sonra proJetaryaya miras kalan bir er*) Buradaki

"felsefi anlam" Hegel'indir.

Fransa'da I Sava

57

dir. Muzaffer proJetaryaya den, yeni ve zgr sosyal koul

lar iinde yetien bir neslin, devletin btn kerestesini skar
taya kartaca vakte kadar onun en kt tarallann Ko
mn'n yapt gibi derhal ve mmkn olduu mertebe kesip
atmaktr.
Son zamanlarda Sosyal Demokrat filistcncilii, Proletarya
Diktataryas sznden mthi rkmektedir. Peki baylar, bu
Diktatoryann ne biim bir ey olduunu renmek istiyor
musunuz? Paris Komn'ne baknz. Proletarya Diktataryas
oydu.

F. Engels
Londra,
Paris Komn'nn yirminci yldnm
1 8 Mart, 1 89 1 .

Enternasyonal Emekiler Birlii

Genel Kurulunun Fransa-Prusya
Sava zerine Birinci Hitab
Enternasyonal Emekiler Birliginin
Avrupa Ve Amerika Birleik Devletlerindeki yelerine

Enternasyonal Emekiler Birlii'nin 1 864 Ksm tarihi ba

lang hitabnda demilik ki: "Eer emeki snflarn kurtulu
u kardee birlii gerektiriyorsa bu byk amac, canice
planlarn peinde koan milli nyarglarla ve korsanca sava
lada insanlarn kan ve mal zerine oynayan bir d politika
gerekletirebilir mi?" Entemasyonalin bu szlerle hedef tut
tuu d politikay u ekilde tarif ettik: "bireyler aras ilikile
re hkmeden en basit ahlak ve adalet yasalar uluslararas ili
kilerde de geerli klnmaldr."
ktidar , Fransa'daki snf mcadelelerinden yararlanarak
gaspeden ve darda periyodik savalada devam ettiren Louis
Bonaparte'n Enternasyonal'e kar dmanca bir tavr alma
sna amamak gerekir. Plebisitten' bir gn nce Entemasyo-

Birinci Hitap

60

nal Emekiler Birlii'nin kendisine suikast iin komplo hazr

layan gizli bir cemiyet olduunu ileri srerek Enternasyo
nal'in Paris, Lyon, Rouen, Marseille, Brest vs. gibi Fransa'da
ki btn idari Komite yelerine basknlar dzenlemiti. Bu
savnn samaln bir sre sonra kendi yarglar bile itiraf
etmi;;lerdi. Enternasyonal'in Fransa'daki ubelerinin gerek
suu neydi? Fransz halkna alenen ve aka plebisite oy ver
menin ite despotizme ve dta savaa oy vermekten farkl ol
madn anlatmalar. Gerekten , Fransa'nn btn byk e
hirlerinde ve sanayi merkezlerinde emeki snfnn plebisiti
topyekun reddctmcsi onlarn eseri olmutur. Maalesef denge,
kr blgelerinin byk cehaleti yznden te yana kayd. Bor
salar, Kabineler, Hakim snflar ve Avnpa basn, plebisiti
Fransz imparatoru'nun Fransz emeki snf zerindeki za
feri olarak kutladlar. Btn bunlardan baka plebisit, bir
ahsn deil, uluslarn katli iin verilen bir iaretli.
1 870 Haziran' sava komplosu 1 85 1 Aralk hkmet darbc
sinin dzeltilmi basks oluyordu8 lk bakta sava fikri o ka
dar sama gzkyordu ki, Fransa bir mddet durumun ciddi
yetine deil, bakanlktaki sava mzakerelerini bir borsa simsar7) Bahsi geen plebisil. I I I. Napoleon tarafndan 1 870 Mays'nda halk y
nlannn l nparatorlua kal) tutumunu tesbit etmek maksadyla uygu
lanntr. Sorular o ekilde tanzim edilmiti ki, btn demokratik reform
lara kal) dmeden, mparator'un gtl pol itikann aleyhinde sz sy
)emek imkiinszd. Biinci Enternasyonal'in Fransa'daki ubelci bu dena
gog hilesini aa kaiarak, yelerine oy vememeleri ni tlcdiler.

8) FransaPnsya sava 1 9 Temmuz, 1 870 de almt. 2 Aralk, 1 85 1 'de

Louis Bonaparte, bir hkmet darbesiyle baa geti. Bu, Ikinci npara
torluk diye tannan Bonaparte' ej i m i n balangcn tekil ediyordu.

Fransa'da i Sava

61

lndan ibaret gren bir vekile inannay tercih etti." Sava, ni

hayet 15 Temmuz'da Yasama Meclisinde resmen akland za
man, muhalefet sava hazrlklan iin para tahsisi teklifini red
detti. Hatta Thiers, bu fikri "iren" buluyordu. Paris'in btn
bamsz gazeteleri savaa karydlar. Sevinle sylenebilir ki
tara basn da hemen hemen oybirlii ile onlara katlyordu.
O srada Enternasyonal'in Paris yeleri yeniden bir al
maya girimilerdi. 1 2 Temmuz tarihli Reveil'de" "btn ulus
ann emekilerine" hitaben bir manifestosu yaymland. Aa
ya bu manifestodan birka paragraf alyoruz:
Dnya ba bir kere daha Avrupa 'da dengenin salanmas ve mil
If ere{in korunmas gibi balmeler altnda siyasi illiraslara kur
ban gitmek zeredir. Fransz, Alman, lspanyol emekileri! Sesleri
mizi lep birlikte sava tel'in iin ykseltelim! .. stnlk kazan
mak amacyla veya hanedanlar adna savaa girmek, emekilerin
gznde canice bir samalktan baka bir ey deildir. Kendileriri
kardkmnden muaf tutan ve halkm bana gelen felaketlerde
yeni speklasyon kaynaklar bulanlarn sava bildirgelerini biz,
bar, i ve zgrliik isteyenler, protesto ederiz! .. Almanya 'nn kar
deleri! Bizim blnmemiz despotizmin Ren 'in her iki yakasnda
da muzaffer olmasm salayacaktr. Btn lkelerin emekileri!
Bugn ortak abalanmzn sonucu ne olursa olsun, biz, Enternas
yonal Emekiler Birlii 'nin snr tanmaz yeleri, size ebedf bal
lk vaadi olarak Fransz emekilerinin en iyi tememilerii ve se
lanlarn iletiyoruz.

* ) Szkonusu vekil Jules Favre'dir.

9) Revcil-Charles Delecluze tarafndan kurulan ve 868 ile 87 Oca
arasnda Paris'te yaymlanan sol eilimli Cumhuriyeti gazete.

. Biri nci Hitap

62

Paris ubemizin bu manifestosunu, Fransa'dan benzer hi

tablar takip etti. Aralanndan buraya sadece 22 Temmuz tarih
li Marseillaise'de10 yaymlanan Neuilly Sur Seine bildirgesinin
bir parasn alyoruz:
Sava adil midir? Hayr! Sava millf midir? Hayr! Sava bir lunedan
savandan ibaretir. Insanlk, demokrasi ve Fransa'nn gerek karla
n

adna Enemasyonal'in savaa itirazna tamamyla katlyonz.

Ksa bir sre sonra tuhaf bir olayn da gsterdii gibi bu

itirazlar Fransz emekilerinin gerek duygu ve dncelerini
ifade ediyordu. lk defa Louis Bonaparte'n bakanlnda r
gtlenen 10 Aralk etese sava hummasnn sapklklarn
sergilemek zere "i gmlekleri" giymi olarak salndklann
da, asl Fauburg emekileri bar iin ylesine gl bir halk
gsterisi dzenlediler ki Polis Komutan Pictri, gerek Paris
halknn, bastrlm milliyetilik duygularyla byk sava
heyecann yeteri kadar aa vurduunu bahane ederek so
kak siyasetine son vermenin ihtiyatkar bir davran olacan
kabul etmek zorunda kald.
Louis Bonaparte ile Prnsya arasndaki savan gidiat bir
1 O) Marseillaise -Henri Rochefort tarafndan, Aralk 1 869 ile 9 Eyll, 1 870

tarihleri arasnda Paris'te yaymlanan sol ellimll Cumhuriyeti gazete.

l l ) 1 O Aralk etesi (adn i , bakan Louis Bonaparte'n Fransz Cumhur

bakan seildii gn olan 1 O Aralk, 1 848'den almtr.) -1 849 da kurulan

gizli bir Bonaparte' rgt. Genellikle yozlam (deklase) unsurlardan,
siyasi maceraperestlerden, ordu temsilcilerinden, vs. olumutu. rgt,

850 Kasm'nda resmen dald halde,

sa b k

yeleri Bonaparte' pro

pagandalan n srdrdler ve hatta 2 Aralk 1 8 5 hkmet darbesinde fa

al rol oynadlar. Bkz K. Marx'n Louis Boapcrte'm /8 Brumaire'i.

Fransa'da i Sava

63

yana, kinci mparatorluun lm anlan Paris'te alnt bi

le. imparatorluk, balad gibi, yani bir parodi olarak bite
cektir. Fakat unutmayalm ki Bonaparte'in nparatorlun

hyas denilen o vahice farsn tam onsekiz yl srdrmesini

salayan, Avrupa Hkmetleri ve hakim snflan olmutur.
Almanya'nn asndan sava bir savunma savadr. Fakat
Almanya'y kendini savunmaya zorlayan kim olabilir? Louis
Bonapartc'a sava amas iin kim olanak vermitir? Prsya !
Ayn Louis Bonaparte' la ierde halk muhalefetini ezmek ve
Almanya'y Hohenzollern hanedanna balamak amacyla
gizlice aniaan da Bismarck'tan bakas deildir. Sadova Mu
harebesi '2 kazanlaca yerde kaybedilseydi, Fransz taburlar
Prnsya'nn mttefikleri olarak Almanya'y igal edeceklerdi.
Prusya, zaferi kazandktan sonra hr Almanya'y esir Fran
sa'ya kar kkrtmay bir an bile dnd m? Bilakis, tam
tersi oldu. Bir yandan eski sistemin btn yerli gzelliklerini
dikkatle muhafaza ederken, bir yandan da buna kinci mpa
ratorluun oyunlarn, gerek despotizmini, sahte demokrasi
ciliini, siyasi sahtekarlklarn ve mali dalavarelerini, tumtu
rakl konumalarn ve alaka el abukluklarn ekledi. O za
mana kadar Ren'in sadeec bir yakasnda serpilen Bonapar
te' rejimin imdi Ren'in teki yakasnda da bir ei mcvcuttu.
Bu durumdan savatan baka ne kabilirdi?
Alman ii snf bu savan kesin olarak savunucu nitelii1 2) Sadova (Bohcmya'da) muharebesi, Prusya'nn galip kt Avustur
ya Prusya savann neticesini tayin etmitir.
1 3) I. Napoleon'a kar alan 1 8 3- S sava. Bu sava, eski dzenin ih
yasn ve Almanya'nn feodal danklnn devamn salamtr.

Birinci Hitap

ni kaybetmesine ve Fransa halkna kar bir savaa dnme

sine gz yumarsa, zafer veya yenilgi ayn derecede feci olacak
tr. Byle bir durumda. Almanya'nn bamszlk denen sava
ndan 13 sonra bana gelen btn talihsizlikler birikmi bir
iddetle yeniden canlanacaktr.
Oysa Enternasyonal'in ilkeleri, Alman ii snfnn saflar
arasnda bylesine ackl bir sonutan endie duymalarna
meydan vermeyecek kadar yaygn ve salarnca kklemitir.
Fransz emekilerinin sesleri ta Almanya'da yanklanmtr.
Brunswick'te 16 Temmuz'da yaplan emekilerin bir kitle top
lants, Paris bildirgesiyle tam mutabakatn aklam, Fran
sa'ya kar mill! dmanl nefretle reddetmi ve kararlarn
u ekilde zetlemitir:
Btn savalara, ama hepsinden ok hanedan savaiarna dma
n z. . . Ve byk bir keder ve esefle kanlmaz bir er olan bu savun
ma savana gimek zorunda brakldk; ama ayn zamanda btn
Alman ii snfn, bar ve savaa karar veme iradesini bizzat
lalklara maletmekle ve halklan kendi kaderlerinin efendisi yap
makla bylesine muazzam bir toplwnsal felaketin tekrarn olanak
sz klmaya anyoruz.

Chemnitz'de 50.000 Sakson iisini temsil eden delegelerin

toplantsnda ise oybirliiyle yle bir karar alnmtr:
Alman Demokrasisi ve zellikle Sosyal Demokrat partiyi oluturan
iiler adna, mevcut savan sadece bir hanedan sava olduunu
ilan ederiz. . . Fransz emekilerinin kardee uzattklar eli skmak
la mutlyuz. . . Enternasyonal Emekiler Birlii'nin Btn lkele
rin proleterleri birleinizi eklindeki parolasn aklmzdan kar-

Fransa'da I Sava

65

mayarak btn lkelerin emekilerinin dostlanmz ve btn lke

lerin despot/annn dmanlannz olduunu hibir zaman unut
mayacaz.

Entemasyonalin Berlin ubesi de Paris manifestosuna ce

vap vermitir:
Yreimiz ve bileimizle itirazmza katlyoruz. Btn lkelerin emek
i ocuklannn birlii iin almamzdan ne borazan sesi, ne top kk
remesi, ne zafer, ne de yenilgi iin geri dneceimize yemin ederiz.

yle olmasn dileyelim!

Bu intihara varan dmanln arka plannda Rusya'nn
karanlk ekli belinnektedir. Mevcut sava iin iaretin tam
Moskova Hkmeti'nin stratejik demiryolu hatlann bitirdii
ve askerlerini Prut ynnde ymakta olduu bir anda veril
mi olmas me'um bir belirtidir. Almanlar Bonaparte'n sal
dmsna kar bir savunma savana yaknlk duymakta kendi
lerini ne kadar hakl giirlerse grsnler, Prusya Hkme
ti'nin Kazak yardmn istemesine veya kabul etmesine gz
yumariarsa btn hakllklann kaybedeceklerdir. unu hatr
Iasnlar ki, Birinci Napoleon'a kar ilk bamszlk savan
dan sonra Almanya, nesiller boyu ar'n ayaklannn dibinde
yzkoyun yatmak zorunda kalmt.
ngiliz ii snf, Fransz ve Alman emekilerine dostluk
elini uzatmaktadr. ngiliz iileri, vuku bulacak olan korkun
sava ne gibi bir yn alrsa alsn, btn lkelerin ii snflan
nn ittifaknn sava lavedeceine kesinlikle kanidirler.
Fransz ve Alman Hkmetleri bir karde kavgasna giriir-

Birinci Hitap

66

ken Frans z ve Alman emekilerinin birbirlerine bar ve iyi

niyet mesajlar gndcnnelcri, tarihte ei grlmemi olan bu
byk gerek, daha aydnlk bir gelecein manzarasn arzet
mektedir. Ayn zamanda iktisadi sefaleti ve siyasi lgnl ile
eski toplumun karsnda Enternasyonal kural Bar olan ve
milli hkmdan her yerde bir, yani Emek olan yeni bir toplu
mun ortaya ktn ispat etmektedir. Bu yeni toplumun n
cs, Enternasyonal Emekiler Birliidir.
Londra,

23 Temmuz, 1870

Enternasyonal Emekiler Birlii

Genel Kurulunun Fransa-Pmsya
Sava zerine kinci Hitab
Enternasyonal Emekiler Birliinin
Avrupa ve Amerika Birleik Devletlerindeki yelerine

23 Temmuz tarihli ilk Bildirgemizde yle demitik:

Ikinci Imparatorluun lm anlan Pariste almt bile. Impara
torluk baladg gibi, yani bir paradie olarak bilecektir. Fakat unut
myalm ki Louis Bonaparte 'n mparatorluun thyas denilen o
valice farsn tan onsekiz yl siirdrnesini saglayan Avrupa H
kmetleri ile hakim sn{la11 olmutur.

Bylece daha sava harekat balamadan bile biz, Bona

pat1c denilen o sabun kpnn artk tarihe kantn be
lirtmitik.
kinci mparatorluun hayaliyeti hakknda yanlmamsak
eer, Alman savann "esas olarak savunucu niteliini kaybe
decei ve Fransz halkna kar bir savaa dnerek yozlaa
ca"na ilikin endielerimiz de ayn ekilde dorulanmtr.

ikinci Hitap

68

Nitekim savunma sava, Louis Bonaparte'n teslimi, Sedan

ban ve Paris'te Cumhuriyetin ilan ile sonuland 14 Fakat
Prusya'nn gizli askeri komitesi (camarilla)" istila kararn bu
olaylardan ok daha nce, yani Emperyalist ordunun ok
rk olduunu renir renmez almlard bile. Yalnz imdi

yollannda Kayzer Wilhem 'in sava bandaki demeci gibi pis

bir engel vard. Kayzer, tahtndan Kuzey Alman Diyetine hita
ben nutkunda sava Fransz halkna kar deil, Fransz m
paratoruna kar atn kesin olarak belirtmiti. Aus
tos'da Fransz halkna yollad bir bildirgede yle diyordu:
lmparator Napoleo n 'u n eskiden beri Fransz halkyla ban iinde
yaanay istemekte olan Alman ulusuna karadan ve denizden d
zenledii saldnya kar koyma iin Ab11an ordulannn kumanda
sm zerime alm ve askeri zorunluluklar dolaysyla Fransz s
nnn gemi bulunuyorum.

Kayzer, savan savunucu niteliini belirtmek iin Alman

ordulannn kumandanln "saldnya kar koymak iin"
zerine aldn sylemekle yetinmiyor, Fransz snrlann sa
dece "askeri zorunluluklar" neticesinde getiini de ekliyordu.
Savunma sava elbette ki, "askeri zorunluluklar" nedeniyle
saldn hareketlerini dlamazd.
Bylece bu dindar Kayzer, Fransa'nn ve btn dnyann
nnde savan kesinlikle savunucu nitelikte olacana sz
vermi bulunuyordu. Kayzer verdii kesin szden nasl dn
--. )

[ Camariila spanyaica kk oda anlamna gelir. Burada gizli maksat

veya entrika iin birlemi bir parti demek oluyor].

1 4) 2 Eyll l 870'de Sedan'da tesli m olmasnn ardndan 4 Eyll'de Fran
sa'da Cumhuriyet ilan edilerek "Milli Savunma Hkmeti" kuruldu.

Fransa'da I Sava

69

diilebilirdi? Sahneye koyucular, onun Alman ulusunun kar

durolmaz iradesine istemeden boyun emekte olduunu
gstermek zorundaydlar. Profesrleri, kapitalistleri, belediye
meclisi yeleri ve yazarlan ile birlikte Alman liberal orta sn
fna derhal talimat verdiler. Medeni haklar iin 1 846'dan
1 870'e kadar olan mcadelesinde ei gillmemi bir kararsz
lk, acizlik ve korkaklk rnei vermi olan bu orta snf, Avru. pa sahnesine Alman yurtseverliinin kkreyen asian olarak
kma frsatn elde ettiine tabii ki son derece memnun oldu.
Prnsya Hkmetinin entrikalann yine ayn hkmete zorlar
gibi gilnerek medeni bamszln yeniden ispatlam olu
yordu. Sesini Fransz Cumhuriyetinin paralanmas adna
ykselterek, teden beri Louis Bonaparte'n yanlmazlna
olan dini inanc iin kefaret dyordu. Bir an iin u gzpek
yurtseverlerin kiisel taleplerini gzden geirelim !
Bunlar, Alsas ve Loren halknn Alman himayesini istedik
lerini iddia edecek kadar cesaret sahibi deiller. Tam tersine,
bamsz bir kale tarafndan korunan milliyeti Strasburg al
t gn sreyle "Alman" patlayc glleleri tarafndan kaygsz
ca ve zebanice bombardman edilmi, atee verilmi ve savun
masz sakinlerin ou katledilmitir! Yine de bu eyaletlerin
bir zamanlar eski Alman imparatorluuna bal olduunu
unutmamak gerekir. yle ki eyalet topraklan ve bu toprakla
nn zerinde yaayan insanlar Almanya'ya ait devrolunmaz
mal olarak msadere edilmelidir. ayet Avrupa haritas eski
ekline gre yeniden izilecekse, Brandenburg Elektilnn
Prnsyadaki dominyonlann muhafaza etmek iin Polonya
Cumhuriyetine vasallk etmek zorunda kaldn hatrlatnz13

Ikinci Hitap

70

Oysa daha bilgi olan yurtseverler, Fransz salcimsna kar

"maddi bir teminat" olarak Alsas' ve Loren'in Almanca konuu
lan ksmn talep ediyorlar. Bu iren fikir birok hafzas ktn
zihnini eldiinden, zerinde daha fazla durmak zorundayz.
Ren'in dier yakasna nazaran Alsas'n genel konumu ve
Basle ile Germersheim arasnda hemen hemen yan yolda bu
lunan Strasburg gibi muhkem ve byk bir ehir phesiz
Gney Almanya'nn Franszlar tarafndan istilasn kolaylat
racak, buna karlk Fransa'nn Gney Almanya'dan istilasn
gletirecektir. Alsas ve Almanca konuan Loren'in ilhakyla
Gney Almanya snnnn kuwetlenecei aktr. Zira bu su
retle Vosges dalannn uzantsnca btn tepeler ve kuzey ge
itlerindeki istihkamlar Almanya'nn eline geecektir. Eer
Metz de ilhak edilseydi, Fransa bir an iin Almanya'ya kar
balca iki harekat ssn kaybetmi olacakt, fakat tabii bu,
Nancy veya Verdun'de yeni sler kurmasna engel deildi. Al
manya, savata bol bol yaran dokunan Coblentz, Mainz, Ger
mersheim, Rastadt gibi Fransa'ya kar harekat slerine sa
hipken, teki yakadaki iki nemli kalcyi, yani Strasburg ve
Metz'i Fransa'ya ok gremezdi. stelik, Strasburg'un Gney
Almanya iin tekil ettii tehlike ancak Gney ve Kuzey ara
snda aynlk olduu srece geerliydi. Prnsya'nn Fransz
Devrimine kar savaa katlmas sayesinde Gney Almanya
1 792'den 1 795'e kadar gneyden istilaya uramamt. Fakat
Prnsya 1 795'de kendi bann imzalayp da gneyi babo bI S) 1 6 1 8'de Brandenburg Elektrl Prusya Dkaln (Dou Prusya)
kazandnda, dklk, Polonya-Litvanya "krallk cumhuriyetinin feodal
bir vasalyd ve 1 657'ye dek yle kald.

Fransa'da I Sava

71

raknca, Strasburg ssnden Gney Almanya zerine istilalar

balad ve 1 809'a kadar bunlann ard kesilmedi. Birlemi bir
Almanya'nn, Strasburg'u ve Alsas'daki herhangi bir Fransz
ordusunu zararsz klmas iten bile deildir. Yeter ki askerle
rini, mevcut savata olduu gibi Saarlouis ve Landau arasn
da toplayarak, Mainz ile Metz arasndaki yol boyunca ilerie
sin ya da muharebeyi kabul etsin. Alman askerlerinin byk
bir ksm orada mevzilendii srece Strasburg'dan ilerleyen
herhangi bir Fransz ordusunun kanad d kalaca ve hatta
balantsnn tehlikeye girecei aktr. imdiki harekatn is
pat ettii bir ey varsa, o da Fransa'nn Almanya'dan istilas
nn hi de zor olmaddr.
Eer doruyu sylemek gerekirse, uluslann snrlann as
keri hesaplara dayanarak izmek sama olduu kadar, hatal
da deil midir? Bu kurala uyulacak olsayd, Avusturya Vene
dik ve Mincio hatt zerinde, Fransa ise Paris'i savunma ba
hanesiyle Ren boyunda hak iddia edebilirlerdi. Hatta Paris'in
Kuzey Doudan gelecek bir saldrya, Berlin'in gneybatya
olan aklndan daha ak olmas yeterli neden saylabilirdi.
Snrlar askeri kariara gre tayin edilseydi , bu gibi iddiala
nu ard arkas kesilmezdi; nk her askeri snr kusurludur
ve darda kalan arazinin bir ksmnn ilhakyla dzeltilebilir.
Aynca snrlar fatih taralindan fethedilen tarafa zorla kabul
ettirildikleri nden, hi bir zaman nihai ve adil olamazlar. Bun
dan tr daima yeni savaiann tohumunu tarlar.
Btn tarihin verdii ders udur: Bireyler iin geerli olan
*) 1 795 Nisannda Rusya ile Fransa arasnda imzalanan anlama Napol
yon Fransasna kar Birinci Avrupa Koalisyonu'nun dalmasna yol at.

72

ikinci Hitap

uluslar iin de geerlidir. Onlan taarruz gcnden yoksun b

rakmak iin savunma imkanlarndan yoksun brakmak gere
kir. Hatta skboaz etmekle kalmayp yok etmek lazmdr. Ta
rihte bir ulusun gcn krmas iin kendisine "maddi temi
natlar" verilen bir mparator varsa, o da Tilsit antlamas16 ve
bu antlamay Prnsya ve Almanya'nn geri kalan ksmna uygu
lama tarzyla I. Napoleon'dur. Bununla beraber dev kudreti
birka sene sonra Alman halknn nnde rk bir kam gi
bi ikiye aynld. Bakalm lgnca hlyalanyla Prusya, Na
poleon'un kendisinden koparttklarna karlk Fransa'dan ne
gibi "maddi teminatlar" istemeye cesaret edecek. Sonu en az
ilk seferki kadar felaketli olacaktr. Tarih, intikamn Fran
sa'dan alnan kilometre karelerle deil, 1 9 . yzyln ikinci yar
snda fetih siyasetini hortlatma suunun arl ile lecektir.
Buna cevaben Tton yurtseverliinin szcleri Almanlar
Franszlada kantrmamamz gerektiini sylyorlar. Bizim
istediimiz an eref deil, gvenliktir, diyorlar. Almanlar esa
snda barsever bir ulustur. Onlann ll ve ciddi muhafz
l altnda fetih, gelecek savalara temel deil ebedi barn
teminat olacaktr. Elbette ki Fransa'y 1 792'de 1 8 . yzyl dev
rimini snglemek gibi yce bir amala istila edenler Alman
lar deildi. talya'y zaptederek, Macaristan' bask altna alan
lar, Polanya'y paralayarak ellerini kirletenler Almanlar de
ildi. Almanya'nn imdiki askerlik sistemi btn yetikin er
kek nfusu ikiye blmektedir: Biri hizmette, dieri izinde ol
mak zere kutsalln temsilcisi hkmdara itaatla bal iki
1 6) Tilsit Antlamas, 1 807'de, Prnsya'nn I. Napoleon'a yenilmesi zeri
ne Fransa ile Prusya arasnda imzalanmtr.

Fransa'da i Sava

73

daimi ordu. Byle bir askerlik sisteminin dnya ban ile ni

hai amacmz olan medeniyet iin bir "maddi teminat" olu
turduu besbellidir. Her yerde olduu gibi iktidarn Alman
ya'daki dalkavuklan da, vnme yoluyla kamu oyunu ttsle
mektc ve zehirlenektedirler.
Franszlarn Metz ve Strasburg'daki kalelerine fkelenmi
grnen bu Alman yurtseverleri, Moskova'nn Varova, Mod
lin ve vangorod'daki muazzam istihkamlanna ses kartma
maktadrlar. Bir yandan emperyal [Bonaparte'] istiladan d
leri patlarken, te yandan otokrat [arlk] himayesinin alak
lklarna gz yummaktadrlar.
1 870'de Gorakov ve Bismarck arasnda, 1 865' de Louis
Bonaparte ile Bismarck'n arasnda olduu gibi, bir vaad te
atisi yapld. Louis Bonaparte, 1 866 Savann Prnsya ile
Avusturya'y tketip, kendisini Almanya'nn mutlak hakimi
klacan sylyerek bbrlenirdi. Ayn ekilde Alexandre
da 1 870 Savann Almanya ile Fransa'y tketip, kendisini
Bat Avrupa'nn mutlak hakimi klacan syleyerek bbrle
niyordu. kinci imparatorluk nasl Kuzey Alman Federasyo
nunun varlnn kendi varlyla badaamyacan gryor
sa, Otokrat Prnsya l iderliindeki bir Alman imparatorluunu
kendisi iin tehlikeli gryordu . Eski siyasi sistemin kanunu
budur. Sistemin snrlan dahilinde bir devletin kazanc, dier

*) Rus Dileri Bakan Gorakov, 24 Haziran 870'de Bad Em s'de Bis

marck'la giim ve Fransa-Prusya sava hususunda Rusya'nn taraf

sz kalaca na dair sz vermiti. 1 865'te de Bonaparte Bismarck'a Prus
ya-Avusturya savanda byle bir sz vermiti.
**) Rus an Il. Alexandre ( 1 855-8 )

Ikinci Hitap

74

bir devletin kaybdr. ann Avrupa zerindeki byk etkisi,

Almanya zerindeki geleneksel hakimiyetinden ileri gelir.
Rusya'nn otokratik dzeninin temelleri volkanik sosyal g
ler tarafndan tehdit edilirken, ar d prestijini kaybetmeyi
gze alabilir mi? Hatta Rus gazeteleri, Bonaparte' gazetele
rin 1 866 Savandan sonra takndklan tavn taklide baladlar
bile'. Tton yurtseverleri gerekten Fransay Rusya'nn kolla
nna itmekle zgrln ve bann teminat altna alnabilece
ine inanyorlar m? Eer Almanya'y, Fransa'y paralamaa
iten silah stnlii, zafer kibiri ve haneden entrikalan ise Al
manya iin ak iki yol kalmaktadr. Ya, btn riskleri gze
alarak, aka Rusya'nn genileme politikasnn arac olacak,
ya da ksa bir aradan sonra tekrar baka bir "savunma" sava
na, hem de o yeni treyen "mahallilemi" savalardan de
il, bir rk savana -birlemi Slav ve Latin rkianna kar bir
savaa- hazrlanmas gerekecektir.
Alman ii snf, engelleyemeyecei bu sava, Alman
ya'nn bamszl ve Fransa ile Avrupa'nn kinci imparator
luk denilen o geici kabustan kurtuluu adna azimle destek
ledi. Alman emekileri kr kesimi iileriyle birlikte yan a ai
lelerini geride brakarak o kahraman ordulann kas ve siniri
oldular. D savalarda onda birini kaybeden bu snf, dier bir
onda birini de i sefalette kaybedecektir. imdi ise muazzam
fedakarlklannn boa gitmediine, bamszlklarn kazan*) Marks'n Engels'e 8 Austos 870 tarihli mektubu: "Moskova basn ...
Prusya'ya kar dosta tavnndan tii Rus hkmetine, tpk Thiers
eilimli gazetelerin 886'da Bonaparte'a Prusya ile cilvelemesl zerine
saldrmas kadar iddetle saldrmtr."

Fransa'da I Sava

75

dklanna ve Emperyalist ordular zerindeki zaferlerinin

1 8 1 5'de olduu gibi Alman halknn yenilgisine dntrl
meyeceine" dair "teminatlar" talep etmektedirler. Ve bu temi
natlardan ilki olarak da Fransa iin erefli bir banla Fransz

Cumhuriyetinin tannmasn istemektedirler. Alman Sosyal

Demokrat Emekiler Partisinin Merkez Komitesi 5 Eyllde bu
teminatlar zerinde srar eden bir bildirge yaymlad.
Biz, deniyordu, Alsas ve Loren'in ilhakn protesto ediyoruz. Bunu
sylerken Alman ii snfnn adna konutuumuzun bilincinde
yiz. Fransa ve Alnanya 'nn ortak karlan adna, ban ve bamsz
lk uruna ve Dou barbarlna kar Bat uygarl adna hareket
eden Alman emekileri, Alsas ve Lore n 'in ilhakna boyun emeye
ceklerdir. . . Proletarya 'nn uluslararas ortak davas uruna btn
lkelerdeki karde emekilerimizi sadakala destekleyeceiz!

Maalesef onlann hemen baanl olacandan umutlu dei

liz. Fransz emekileri ban zamannda saldrgan durdura
mazken, Alman emekilerinin silah akrts arasnda galibi
durdurmas mmkn mdr? Alman emekileri bildirgelerin
de Louis Bonaparte'n adi bir sulu olarak Fransz Cumhuriye
tine iadesini talep etmektedirler. darecileri ise, aksine, Louis
Bonaparte' Fransa'y mahvetmeye en yatkn adam olarak Tu
ileries'e iade etmeye abalyorlar. Tarih btn bunlara ra
men, Alman ii snfnn, Alman orta snf kadar uysal olma
dn gsterecektir, iiler grevlerini yerine getireceklerdir.
*) ! S I S'den sonra Alman halknn yenilgisinden kast, Alman hkm
darlarnn

Napolyon'a

kar

kazanlan

zaferden

Almanya'da feodal gericilii yeniden hakim klmalandr.

**) Bonaparte'n Paris'teki saray-evi.

yararlanarak

ikinci Hitap

76

Onlar gibi biz de Fransa Cumhuriyetinin ilann selamlyo

ruz. Ama bunun yansra temelsiz olduunu umduumuz ba
z endielerden de kurtulamyoruz. Fransa Cumhuriyeti, tah
t devirmemi, sadece bos kalan bir yeri almtr. Cumhuriye
tin ilan, toplumsal bir zafer deil, bir milli savunma tedbiri
dir. Cumhuriyet, ksmen kt hretli Orleansclardan, ks
men de bazlan hala 1 848 Haziran ayaklanmas tarafndan
dalanm olan orta snf Cumhuriyetilerinden oluan bir
Geici Hkmetin elindedir. Hkmet yeleri arasndaki i
blm bir gelecek vaadetmemektedir. Orleansclar, ordu ve
polis gibi kuvvet noktalarn ele geirmi ad geen Cumhuri
yetilere de iin gevezelik ksm kalmtr. lk eylemlerinden
bazlar, imparatorluun onlara harabe braknakla kalmayp,
ii snfna kar rkeklii de aladn gstermektedir.
Eer Cumhuriyetten byk ve iddetli szlerle istenenler,
sonuta olanakszsa, bu tr taleplerin amac, "olanakl" bir
hkmet ilan deil midir? Grev alan baz burjuvalarn
gznde cumhuriyet, acaba Orleanc restarasyana geie
hizmet etmekten ibaret deil mi?
te Fransz ii snf bu yzden son derece zor artlar al
tnda hareket etmektedir. u bunalm srasnda, dmann
neredeyse Paris'in kaplarna dayanm olduu bir zamanda
yeni hkmeti devirmeye ynelen bir giriim umutsuzca bir
delilikten baka bir ey deildir. Fransz emekileri vatanda
lk grevlerini yerine getirmek zorundadrlar. Ancak Fransz
kyllerinin kendilerini Birinci mparatorluun milli hatrala

nyla aldattklar gibi kendilerini 1 792'nin milli hatralanyla da

aldatmamaldrlar. Onlardan beklenen gemii taklid etmele-

Fransa'da i Sava

77

ri deil, gelecei kurmalardr. Kendi snflarn rgtlernek

iin cumhuriyetin tand hak ve zgrlkleri skunet ve
azimle gelitirmeleri gerekmektedir. Bu, onlara Fransa'nn s
lah ve hepimizin ortak grevi olan emein kurtuluunun ger
ekletirilmesinde taze bir g salayacaktr. Cumhuriyetin
kaderi onlarn enerjisine ve zekalarna baldr.
ngiliz emekileri Fransz Cumhuriyetinin tannmasna
kar olan Hkmetlerini dardan gl bir bask altna al
m bulunuyorlar17 Britanya Hkmetinin imdiki tereddt
politikasnn amac muhtemelen Jakobenlere kar girdii sa
van hatrasn unutturmak ve daha ewelce de hkmet dar
besini (coup d'etat) tasvipte gsterdii acelecilii rtmektir'.
ngiliz emekileri ayrca Hkmetlerini, btn gcyle Fran
sa'nn paralanmasna kar kmaya davet ediyorlar. Buna
karlk ngiliz basnnn bir ksm Fransa'nn paralanmasn
destekleyecek kadar utantan yoksundur. Ayn basn Na
poleon Bonaparte' tam yirmi yl sreyle Avrupa'nn ilahi tak
diri olarak tanrlatrm, Amerikal esir tacirlerinin isyann
7) ngiliz iileri, Marx lle Birinci Ente:nasyonal Genel Kurulu'nun te

ebbs zerine, hkmetlerinin Fransa'y tanmas iin toplantlar d

zenlemeye balamlard
* ) Jakobenlere kar sava, Fransz Devrimine kar 972'de Birinci Koa
lisyonca balatlm ve ba Prusya ile Avusturya ekmitir. Britanya sa
va 793'te girmitir.
Szkonusu hkmet darbesi ise 8S 'de Bonaparte'n coup d'etat'sdr.
ngiltere bu rejimi ilk tanyan lke olmutur.

8) Amerika Birleik Devletleride, sanayici Kuzey ile hala esir alrma

usulnn hakim olduu Gney arasnda patlak veren Sava'ta ( 86 -

65) ngiltere'nin burjuva basn, Gney'i, yani esareti desteklemiti.

Ikinci Hitap

78

lgnca alklamtr18 Nitekim imdi de, esir tacirleri kan

na almaya devam etmektedir.

Enternasyonal Emekiler Birlii'nin her lkedeki ubesinin

grevi, emeki snflan harekete sevketmektir. Eer grevleri
ni yzst brakr, pasif kalrlarsa, imdiki korkun sava, da
ha da korkun uluslararas savalann habercisi olacak ve her
lkede klcn, topran ve sermayenin efendilerinin, emeki
ye kar yeni bir zafer kazanmalann salayacaktr.

Vive la Republique! [Yaasn Cumhuriyet]

Entemasyonal Emekiler Birlii

Genel Kurulunun

1871 Fransz Sava zerine Hitab

Birligin Avrupa ve Amerika
Birleik Devletlerindeki Btn yelerine

I
Paris Emekilerinin 4 Eyll 1 870'de ilan ettikleri Cumhuriyet
hemen hemen bir anda btn Fransa'da hi bir muhalefet ol
makszn kabul edilmi ve alklanmt. Bu srada birka
mevki avcs avukat, Thiers'i devlet adam, Trochu'yu da ko
mutan alarak, Htel de Ville'i ellerine geirdiler. O zaman Pa
ris'in, tarihin her bunalm dneminde btn Fransa'y temsil
edebilcceine yle fanatike bir inan besliyorlard ki, gasbet
tikleri "Fransa'nn idarccileri" sfatn merulatrmak iin Pa
risi temsil ettiklerine dair gecikmi vekaletnamelerini hazrla
may yeterli buldular. Bu adarolann ortaya kndan be gn
sonra, sava zerine ikinci hitabmzda, onlann kim oldukla
nn size sylemitik. Buna ramen bir baskn kargaal iin-

1 87 1 Fransz i Sava zerine Hitap

80

de, ii snfnn gerek nderlerinin hala Bonaparte'n hapis

hanelerinde bulunduklar ve Prusyal'larn da Paris'e doru
yrmekte olduklan bir srada Paris, bu adamlarn iktidara
gemelerine izin vermek zorunda kald. Ama bir artla: bu
g yalnz milll savunma amac iin kullanlacakt. Fakat Pa
ris'in savunulmas iin ii snfnn silahlandrlmas, etkili
bir g halinde rgtlenmesi ve saflarn savan iinde talim
grmesi gerekiyordu. Halbuki Paris'in silahlanmas Devrimin
silahlanmas demekti. Paris'in saldrgan Prusya'ya kar zafe
ri, Fransz emekisinin Fransz kapitalisti ile Devletin asalak
lanna kar zaferi olacakt. Milli grevlerle snf karlar ara
sndaki bu atmada, Milli Savunma H kmeti bir Milli i ha
net Hkmetine dnmekte bir an bile tereddt etmedi.
lk ileri Cumhuriyetin bir kralla trampa edilmesi iin Thi
ers'i btn Avrupa sarayiarna arac aramaya gndermek oldu.
Kuatmann balangcndan drt ay sonra, teslim artlarnn il
kini bozmak iin uygun zamann geldiine inanan Trochu, Ju
les Favre ve dier meslekdalarnn huzurunda, toplant halin
de bulunan Paris Belediye bakanlarna u ekilde hitab etti:
4

Eyll akamnda meslekdalanmn bana ilk sortlan u oldu: Pa

ris'in Prusya kuatmasndan kurtulmas iin herhangi bir umut

var m? Olumsuz cevap vermekte tereddt etmedim. Burada hazr
bulunan baz meslekdalanm szlerimin doruluunu ve fikrimin
deimezliini tasdik edeceklerdir. Onlara aynen u szlerle, Pa
ris'in mevcut durumda Prusya kuatmasna dayanmaya teebbs
etmesinin delilik olacan syledim. phesiz kalramanca bir de
/ilik olurdu, diye ekledi m. Ama o kadarla kalrd. . . Olaylar [kendi
tertipledikleri (K.M.)] tahminlerimi dorulamtr.

Fransa'da i Sava

81

Trochu'nun b u zarif ve ksa konumas orada bulunan be

lediye bakanlanndan M. Corbon tarafndan sonradan ya
ymlanmtr.
Bylece daha Cumhuriyetin ilan edildii gnn akam
meslekdalan Trochu'nun "plan"nn Paris'in tesliminden iba
ret olduunu rendiler. Eer Mi1ll Savunma, Thiers, Favre ve
rekasnn ahsi hkmetleri iin bir bahaneden fazla birey
ifade etseydi, bu 4 Eyll tredilerinin S Eyll'de yerlerinden
ekilmeleri, Paris halkna Trochu'nun "plann" aklamalar
ve onlara derhal teslim olmalar ya da kendi kaderlerini ken
di ellerine almalar iin ikazcia bulunmalar gerekirdi. Bunun
yerine, bu soysuz sahtekarlar Paris'in kahramanca deliliini
alk perhizi ve kafa yarma usulyle tedavi etmeye kalktlar. O
arada bildirgeler paralayarak, "Paris valisinin" yani Trochu'
nun "asla teslim olmayacan", Dileri Bakan Jules Fav
re'n "topraklarmzdan bir santim, kalelerimizden bir tek ta
bile vermiyeceini" syleyerek halk aldatmay da ihmal etme
diler. Ayn Jules Favre, Gambetta'ya bir mektubunda "savun
ma"nn Prusyal askerlere kar deil, Parisli emekifere kar
olduunu itiraf etmektedir. Trochu'nun Paris ordusunun ko
mutasn teslim ettii Bonaparte' caniler, btn kuatma
boyunca birbirlerine yazdklan samimi mektuplarda bu bey
lik savunma numaras zerine ak sak akalar yapmatan
ekinmiyorlard. (rnein, Paris Savunma Ordusunun topu
ba komutan Legion d'Honneur'n Grand Croix's Alphonse
Simon Guiod'un topu tmen generali Susanne'a yazd
mektuplara baknz. Bu mektuplar Komn'n Joumal Offki

e/19 adl organnda yaymlanmtr.)

82

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

Sahtekarlann maskesi nihayet 28 Ocak 1 8 7 I 'de dt. Ken

dini aldatmann son kertesinde gerek bir kahramanlkla tes
lim olan Milli Savunma Hkmeti, Bismarck'n izniyle oluan

bir Fransz Hkmeti olarak, Louis Bonaparte'n bile Sedan'da

kabule yanamad bir alakl iliyordu. 1 8 Mart olaylann
dan sonra lgnlar gibi Versay'a kaan teslimiyetiler ihanet
lerinin yazl delilini Paris'in eline brakmlard. Komn'n
taraya yollad bir bildirgede aklandna gre bu yle bir
deliidi ki yok edilmesi pahasna "bu adamlar, Paris'i kanl bir
harabe yn haline getirmekten ekinmezlerdi."
Savunma Hkmetinin baz ileri gelen yelerinin sabrsz
lkla byle bir zme varmalar iin son derece kiisel neden
ler de vard.
Silah brakmasndan ksa bir zaman sonra, imdi Jules
Favre'n acele bir emriyle vurulmu olan Paris'in Milli Meclis
teki temsilcilerinden M.Milliere, Jules Favre hakknda bir di
zi otantik yasal belge yaynlad. Bunlara gre, Jules Favre ay
ya bir Cezayirli'nin karsyla metres hayat yaarken, seneler
ce sren cretkarane kalpazanlk tertipleri sayesinde evlilik
d ocuklannn adna byk bir miras hakk salamay ba
armt. Bu ekilde zengin olan Favre, yasal varisierin at
bir davada Bonaparte' malkernelerin msamahas sayesin
de tehir edilmekten kurtulmutur. Bu ok kat yasal belgeler1 9) Jomal Officiel de la Rtpublique Fraalse -Pais Komn' Hkmeti
nin organ; 19 Mart-24 Mays, 1 87 1 arasnda Pais'te yaymlanmtr.

*) 28 Ocak 1 87 t 'de Fav-e, Milli Savunma Hkmeti adna Bismarck ile

teslim anlamasn imzalad. Anlamada 200 milyon frank tazmlnat da
Ieren bi"ok aalayc dnler bulunuyordu.

Fransa'da I Sava

83

den hitabet gc ile kurtulamayacan bilen Jules Favre, ha

yatnda ilk defa dilini tutup sessizce i savan patlamasn
bekledi . O zaman Paris halkn aileye, dine, dzene ve mlki
yete kar resmen bakaldran bir kaak mahkumlar etesi ol
makla lgnca itharn edebilecekti. Yine bu kalpazan, 4 Ey
ll'de baa getikten hemen sonra Etendard20 skandalndan
dolay imparatorluk dneminde bile kalpazanlktan hkm
giymi olan Pic ve Taillefer'i sempatiyle serbest brakmtr.
Bu adamlardan Taillefer, Komn Paris'ine dnmeye cret
eder etmez hapishaneye iade edildi. Jules Favre bu olay ze
rine Milli Meclis krssnde Paris'in kendi mahpuslann ser
best braktn ileri srd!
Milli Savunma Hkmetinin Joe Miller'i21 Emest Picard,
imparatorluun ileri Bakan olmak iin bo yere epeyce a
ba harcadktan sonra kendini Cumhuriyetin Maliye Bakan
atamt. Emest Picard, dolandnclktan dolay Paris Borsa
sndan kovulan (3 1 Temmuz 1 867 tarihli Polis Komutanl
raporuna baknz) Arthur Picard'n kardeidir. Sochte Gene
rale'in Rue Palestro No.S deki bir ubesinde idarecilii sra
snda Arthur Picard, 300.000 franklk bir hrszlktan kendi
20) L'Etendard (Sancak) -Bonaparte' eilimli Fransz gazetesi; 1 866 ile
1 868 arasnda Paris'te yaynlanmtr. Bir grup dalandnc tarafndan fi
nanse edildi! anlalnca, yayn durdurulmutur.

2 1 ) Bu Ismin yerine Almanca basksnda Karl Vogt, Franszca basksn

da Falstaff kullanlmtr. Joe Miller -onsekizinci yzylda yaam nl
bir ngiliz aktr.
Karl Vogt -demokrat Alman burjuvas, III. Napoleon'un ajan.
Falstaff -Shakespeare'in komedilerinin bir karakteri; geleneksel dolan
dnc ile palavracy temsil eder.

84

1 87 1 Fransz i Sava zerine Hitap

itiraf zerine hkm giymitir. ( l l Aralk 1 868 tarihli Polis

Komutanl raporuna baknz). Ernest Picard, Arthur Pi
card' kendi gazetesi l'Elekteur Libre 'in editr yapmt. Bor
saclann gnlk ileri bu Maliye Bakanl gazetesinin resmi
yalanlar yznden aksarken, Arthur, Maliye Bakanl ile
Borsa arasnda gelip giderek Fransz ordusunun kayplarn
azaltmaya alyordu . Bu iki drst kardein btn mali ya
zmalar Komn'n eline gemitir.
4 Eyll'den nce meteliksiz bir avukat olan Jules Ferry ku
atma srasnda Paris Belediye Bakan iken ktlktan bir ser
vet yaratmay baarmt. Onun da idaresindeki yolsuzluklar
dan dolay hesap verip hkm giyecei bir gn gelecekti.
O halde bu adamlar k izinlerini yalnz Paris'in harabe
lerinde bulabiliyorlard. Bunlar tam Bismarck'n istedii cins
ten adamlard. imdiye dek hkmetin suflr olan Thiers,
elabukluu ile k izinli' adamlarn Bakan yaparak hk
metin bana gemiti.
O hilkat garibesi cce Thiers, Fransz burjuvazisini nere
deyse yarm yzyl cezbetmitir. Zira O, burjuvazinin snf ko
kumuluunun en mkemmel akli ifadesi idi. Devlet adam
olmadan nce bir tarihi olarak da yalan dzme yeteneini is
patlamt. Sosyal hayatnn tarihesi, Fransa'nn bahtszlkla
rnn tarihesi dir. 1 830'dan nce Cumhuriyetilerle birleip,
koruyucusu Laffitte'i ele vererek Louis Philippe hkmetinde
*) ngilzce metinde ticket of leave: ngiltere'de cezasnn byk bir ks
mn dolduran adi sulular, namus sz zerine, serbest braklr ve po
lis nezareti altna ahnrlard. Tahliye edilirken verilen vesikaya k-iz
ni, izin alanlara da k izni adamlan (tickets of leave men) denirdl.

Fransa'da I Sava

85

grev almt. Rahip snfna kar ayaktakm ayaklanmalan

n kkrtarak kraln gzne girmeyi baard. Bu ayaklanmalar
srasnda Saint Germain Auxerrois kilisesi ile Bapiskopos'un
saray yama edilmiti. Yine kraln gzne girmek amacyla
casus olarak Duchesse de Berry' nin yanna girmi, doum he
kimliini yapmtr. Transnonain sokanda Cumhuriyetiie
rin katliam'' ve ard sra basma ve demek kurma hakkna kar
kartlan aalk Eyll yasalan,"' hep Thiers'in mari fctle
riydi. 1 840 Mart'nda Babakan olarak ortaya kt, Paris'i tah
kim planyla Fransa'y hayrete drd. Bu plan Paris'in ba
mszln suikast olarak sulayan Cumhuriyetilere Millet
Meclisindeki krsden yle cevap veriyordu :
Ne! Bir istilktmr bamszln tehlikeye atacan m dn
yorsunuz? unu sylemek zoru ndayn ki hkmetlerin kendi ba
lann kurtamzak balasma bakentlerini bombalanaya dahi girie
bilecei ni Vasaymakla ler Hkmete iftira etmi oluyorsunuz...
fakat byle bir Hiikiimet, zaferden sonra varln siirdiinneni da
ha da imkansz olduunu grecektir.

Gerekten, hi bir Hkmet Paris'i, Prusyallara teslim et

mi olduu kalelerden bombardman etmeyi gze alamazd.
*) Duchesse de Berry: X. Karl'n kans, ve V. Heinich von Chambord'un
annesi. Blaye'de siyasi sulu olarak hapis bulunduu srada talyan D
k Luchesi Palli'den bir ocuu olmutu. Bu hadise Meruiyetilelin (le
gitimiste) itibann olduka sarsmt.
**) Dyon'lu Fabrika iileri zgr siyasi dernek kurma hakknn alnma
s zerine O .IV. 834 te ayaklandlar. Ayaklanma 3.1V. tarihinde Paris'e
srad ve kanl bir ekilde bastnld.
***) Eyll yasalann Frasa 'da Sn( Mcadeleleri ile karlatnnz.

86

1871 Fransz I Sava zerine Hitap

Kral Bomba'nn 1 848 Ocanda Palermo'da yapt kuvvet

gsterisi zerine uzun zamandr iktidardan uzak bulunan
Thiers, Millet Meclisinde tekrar ayaa kalkarak yle demiti:
Bay/ar, Palemo 'da ne olup bittiini biliyorsmul'. Siz, hepiniz, bii
yk bir elin krk sekiz saat sreyle bombardman edildiini du
yunca dehetle irkiliyorswuz (parlamenter anlamda irkilme). Kim
mi bombardman ettiriyor? Savan verdii haklan kullanan bir
dman m? Hayr, beyler, kendi hkmetleri. Neden? nk bu
talihsiz ehir, haklarn istemek cesaretinde bulmmutur. Ite hak
talebine karlk krk sekiz saatlik bir bombardman ... Avrupa 'nn
oyuna bavurmann izin verin. Kar kmak ve belki de Avrupa 'n n
e n biiyk krssnden byle hareketlere yneltile1 kzgnlk ifadesi
birka sz. (evet, yalmz birka sz) yanklamak, i1sanla hizmet
etmektir. . . lkesine hizmetlerde bulunmu olan Naip Espartero (ki
M. Thiers, bu kadarn bile yapmamtr) ayaklanmay bastnnak
iin Barselonay bombalamaya kalkt z.aman dnyann her ya
n ndan genel bir fke nidas ykselmiti.

Bundan onsekiz ay sonra M . Thiers Roma'nn bir Fransz

ordusu tarafndan bombalanmasnn en keskin savunucula22) 1 848 Ocanda, l l . Ferdinand'a bal);l Napoli blkleri bir halk isya
nn bastrmak zere Palermo'yu bombardmana tuttular. talyan eyaJet
lerindeki 1 848-49 burjuva ihtilallerini bu isyan balatmtr. Ayn yln
sonbahannda Messina'nn zalimce bombardman, Ferdinand'a Kral
Bomba lakabn kazandrd. Alntdaki parantezlei Marks eklemitir.
23) 1 849 Nisannda, talyan htilallni bastrmak zere ltalya'ya Fr.nsz b
lklcri sevkcdilmiti. Bunlar. Cumhuiyclin glerinin hi bir zaman bir
halkn istiklalini bastrmak amacyla kullanlamayacan syleyen Fransz
Anayasasn resmen ihlal ederek, ihtilalci Roma'y bombardman ettiler.
*) Fransa 'da Sm ( Miicadeleleri ve Onsekiz Bnnaire ile karlatnnz.

Fransa'da I Sava
n ndan

biri oldu23

87

Herhalde Kral Bomba'nn hatas bombar

dman krksekiz saatle snrlam olmasyd.

ubat Devrimi'nden birka gn nce Guizot tarafndan ye
rinden ve vurgunlanndan srgn ediliine fkelenen ve hava
da yaklamakta olan bir halk alkantsnn kokusunu alan
Thiers, kendisine Mirabeau-mouche lakabm kazandran o
sahte kahraman ifadesiyle Millet Meclisine yle hitab etti:
Ben Devrim partisine mensubum. Hem de yalnz Fransa 'da deil,

biitn Avrpa 'da. Devrim Hkmetinin lml kimseletin elinde

kalmasm dilerim. . . ama Hiikiimet Meli kimse/erin, hall. Radikal
/erin eline bile dse davam terketneyeceim. Her zanan Devrin
partisinden olacan.

ubat Devrimi geldi att. Kk adamn hayal ettii gibi

Guizot Kabinesinin yerine Thiers Kabinesi gemedi; Louis
Philippe'in yerini Cumhuriyet ald. Thiers, halk zaferinin ilk
gn iilerin kendisine dokunnaya tenezzl etmeyeceini
bilmeden ihtiyaten sakland. Yine de dillere destan cesaretiyle,
Haziran katliamlan umumi salneyi onun faaliyetlerine hazr
bir hale getirinceye dek halktan uzak durmay baard. Hazi*) Sinek Mirabeau.
**) Pa;s proletaryasnn 1 848 Hazir,m ayaklanmasnn bastnln izle
yen katliamlar.
24) Dzen Partisi -byk muhafazakar burjuvazinin partisi; 1 848 de
kuruldu. Fransa'nn iki monarik frkasnn Meruiyetiler (Legitimist
ler) ile Odeansclar birlemesiyle meydana gelmi bi partidir. 1 849'dan
2 Aralk 1 85 1 hkmet darbesine kad:: kinci Cumhuriyetin Kurucu
Meclisinde nemli bir yere sahipti. Louis Bonaparte, kinci mp::rator
luk rejimini kurarken, Dzen Partisinin halk aleyhtar politikasnn if
liisndan yararl::nmtr.

88

1 87 1 Fransz i Sava zerine Hitap

ran olaylanndan sonra "dzen partisi"nin24 ve onun Parlamen

ter Cumhuriyetinin ideolojik lideri oldu. Bu fetret gnlerinde,
hakim snfn btn rakip gruplan halk ezmek amacyla hep

beraber; n zonari'yi kendi tercihlerine gre yeniden kurmak

iin de birbirlerine kar ittifaklar kurmalda meguldler. Thi
ers, imdi yapt gibi o zaman da Cumhuriyetileri, Cumhuri
yetin takviyesinde yegane engel olmakla suluyordu. Yine im
diki gibi Cumhuriyete, cellatn Don Carlos'a hitab ettii gibi hi
tab ediyordu: "Seni ldreceim, ama senin kendi iyiliin
iin." Ve imdi de o zamanki gibi zaferinden bir gn sonra y
le baracaktr "L'Enpire est {ait" -imparatorluk tamamlan
mtr. "Zorunlu zgrlkler" hakkndaki ikiyzl vaazlanna
ve onu aptal yerine koyarak parlamenterizmin sahte atmosfe
ri dnda bir hi olacan biliyordu. Louis Bonaparte'a kar
kiisel nefretine ramen, Roma'nn Fransz askerleri tarafn
dan istilasndan tutun da Alman Birliine sert saldnsyla
(Prusya despoti zminin maskesi olarak deil , Fransa'nn Al
manyann paralanm olmasndan kazanlm hakkna bir te
cavz olarak) kkrtt Prusya Savana kadar kinci mpara
torluun btn rezilliklerine bumunu sokmutu. Ksack kol
lanyla Avrupa'nn yzne, tarihi ayakkab boyacln yapt
Birinci Napoleon'un klcn sallamaktan zevk duyan Thiers,
* ) Thiers tarih alannda biri on, teki yirmi cilt tutan ve Fransz Devri
mi ile mparatorluu inceleyen iki eserinde Napolyon'u yceltir.
** ) 1 840 tarihli Boazlar Antlamas. Osmanl mparatorluunun b
tnlnn salanmas hedefini gden ve Fransa'nn muhalefetine ra
men Mehmet Ali'nin genileme isteine kar kendi genileme eilimle
rini ne sren bir antlama. "Palmerston" ile karlatnnz.

Fransa'da i Sava

89

1 840 Londra anlamasndan'' 1 87 l 'de Paris'in teslimine ve ni

hayet Bismarck'n zel izniyle Sedan ve Metz'in maluplann
Paris'e saldrtt u son i savaa kadar d politikasyla Fran
sa'y daima kk drmtr. Yeteneklerinin eitliliine ve
amalannn dnekliine ramen bu adam, btn hayat bo
yunca ok kat bir rutine bal kalmt. Modem toplumun da
ha derindeki gizli eilimlerinden hi bir zaman haberdar ol
mad aktr. Ne var ki toplumun yzeyinde vukubulan en
gzle grlebilir deiiklikler bile canlln tamamyla dile
terketmi bir beyin iin iren eylerdi. Nitekim Thiers, eski
Fransz savunma sisteminden herhangi bir sapmay, kutsall
a saldn olarak sulamaktan yorulmad. Louis Philippe'in bir
bakan iken demiryollannn yaban bir kabustan ibaret olduu
nu ileri srmt. Louis Bonaparte'n hkmetinde muhale
fette iken de Frans z ordusunun rk sistemini dzeltmek
iin yaplan her giriimi saygszlk olarak damgalyordu.
Uzun siyasi hayatnda en kk de olsa bir tek pratik uygula
mas olan tedbirin sorumlusu olmamtr. Thiers, yalnz servet
hrsnda ve serveti reten insanlara kar nefretinde tutarl ol
mutur. Hazreti Eyp kadar yoksul girdii Louis Philippe h
kmetinden milyoner kmt. Ayn kraln hkmetinde ilk
bakanl srasnda ( 1 Mart 1 840'da), Millet Meclisinde alenen
zirnnetine para geirmekten sulandnda, buna gzyalan
ile cevap vermiti. Gzyalan, Jules Favre veya herhangi bir
baka timsah kadar serbeste kulland bir metayd.
Bordeaux'da Fransa'y yaklamakta olan mali ykntclan
kurtarmak iin ald ilk tedbir kendine ylda milyon tah
sis etmek oldu. Bu, Paris semenlerine 1 869'da umudunu t-

90

1 87 1 Fransz i Sava zerine Hitap

!att "iktisadi Cumhuriyetin" ilk ve son sz oldu. 1 830'da

Millet Meclisindeki meslekdalarndan ve bir kapitalist oldu
u halde Paris Komn!nn kendini adam bir yesi olan M .
Beslay, son gnlerde genel bir yafta yaymlayarak Thiers'e
yle seslenmitir:
Emein sermaye tarafndan esir edilmesi daima siyasetinizin temel
ta olmuttr. Ve Htel de Ville 'de Emei11 Cmluriyetinin kurul
dumu grdnz giinden bei Fransa 'ya "Bunlar canidirler!" di
ye haykmaktan geri kalmadmz.

Kk apta devlet sahtekarlnda bir usta, yalan yere ye

minde ve hainlikte bir virtz, tm kk sava hileleri, kur
nazca tedbirler ve parlamenter parti ihtilaflarnn alaka iha
netlerinde maharet sahibi olan bu adam, iktidarda olmad
zaman herhangi bir devrimi krklemektc tereddt etmez, fa
kat devletin banda bulunduu zaman da devrimi kana bula
maktan ekinmezdi. Kafasnda dncelerin yeri, snfsal n
yarglarla, kalbinin yeri ise kibirle dolu bu adamn zel haya
t, sosyal hayat kadar irenti . Ve imdi bile bir Fransz Sul
las roln oynarken gsteriilii ile elenmesi bile yaptkla
rna kar duyulan nefreti azaltmaya yetmiyordu.
Paris'in, ayn zamanda btn Fransa'nn Prusyallara tesli
mi, 4 Eyll'de devleti gaspedenlerin Trochu'nun kendisinin de
syledii gibi hemen o gn dmanla balattklan uzun sren
ihanet entrikalannn sonu olmutu. te yandan, Prusya'nn
yardmyla Cumhuriyete ve Parise kar aacaklar i savan
da balangcn oluturuyorlard. Tuzak, teslim artlarnda
hazr bekliyordu. O srada topraklarn te birinden fazlas

Fransa'da I Sava

91

dmann eline gemi, bakentin eyaletlerle ba kesilmi ve

btn iletiim sckteye uramt. Hazrlk iin bol vakit veril
medii takdirde bu artlar altnda Fransa'nn gerek temsilci
lerini semek imkansz olacakt. Bunun nda teslim artla
rna gre Milli Meclisin 8 gn iinde seilmesi kararlatnl
mt. Bundan dolay Fransa'nn birok yerine seimin yakla
t haberi seimin arifesinde geldi . stelik bu teslim artla
nnda aka belirtilcliine gre bu meclis sadece sava ve ba
na karar verme ve nihayet bir bar antiamas imzalama
arriac iin seilecekti. Halk, silah brakmas artlarnn sa
van devamn imkansz kldn ve Bismarck'n zorlad
bar onaylamaya en yatkn kimselerin Fransa iin en zarar
l kimseler olduunu grmek zorundayd. Bu tedbirlerle ye
tinmeyen Thiers silah brakmas sm daha Paris'e aklan
madan nce Meruiyeti (Legitimiste) partiyi tekrar canlan
drmak iin eyaJetlerde bir seim turuna kt. Bu meruiyet
i (Legitimiste) parti imdi Orlcansclarla25 beraber artk da
yanlmaz hale gelen Bonaparte'lann yerini alacakt . Thiers
onlardan korkmuyordu. Kendisinden baka her parti modem
Fransz Hkmetini kuracak gten yoksun ve dolaysyla ra
kip olarak kk grlmeye laykt. Hangi parti, kar devri
me Thiers'in szleriyle, faaliyeti daima "d istila, i sava ve
anari gibi kaynaa mnhasr kalan" (Millet Meclisi, S
Ocak, 1 833) bir partiden daha iyi aralk yapabilirdi? Meru25) Meruiyetile (Legitimistler), Fransa'da 1 792 ylna kadar ve restoras
yon dev;nde ( 1 8 1 4 30) iktidarda bulunan "meru" Bourbon hanedannn
destekleyicileri; Orleansclar ise 1 830 Temmuz Ihtilalinde baa geen ve
1 848 Ihtilali ile deviilen Orlcans hanedannn taraftarlan.

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

92

iyetiler, uzun zamandr beklenilen gemie degin bininci y

ln geldiine gerekten inanyorlard. Fransa, istilac yabanc
Iann topuklan altnda cziliyor, imparatorluk kyor, bir Bo
naparte esir ediliyordu. Btn bunlarn yannda bir de kendi
leri vard. Grlyordu ki tarihin tekerlei dnp, 1 8 1 6'nn
"Chambre Introuvable1126na dayanmt. 1 848'den 1 85 1 'e ka
dar cumhuriyet meclislerinde tahsilli ve tecrbeli parlamen
ter liderler tarafndan temsil edilmilerdi. Halbuki imdi par
tinin btn nefcrleri, Fransa'nn btn Pourceaugnac'lad7
ieri dalyorlard .
"Krsalc"28lann Meclisi Bordeaux'da toplanr toplanmaz,
Thiers bar artlarnn, Parlamcntoya mzakere erefinin
bahedilmeden kabulnn gerektiini bildirdi. Prusya, Cum
huriyete ve onun kalesi Paris'e kar alacak savaa ancak bu
artla izin veriyordu. Kar devrimin kaybedecek vakti yoktu .
kinci imparatorluk milli borlan iki misline karm ve b
tn byk ehirleri ar belediye borlarna sokmutu. Sava,
taahh tleri korkun bir ekilde arttrm ve ulusun kaynakla
rn acmaszca yama etmiti. Yanay tamamlamak zere
26) Chambre ntrouvable (Emsalsiz Meclis) -an reaksiyonerlerden
mteekkil, 8 5- 6 (Restorasyon' un ilk yllar) Millet Meclisi.
27) Pourceaugnac -Moliere'in komedilerindeki ahsladan biri; ahmak
ve mutaassb kk toprak sahibini temsil eder.
28) Tarallar Meclisi - 2 ubat, 87 J 'de Bordeaux'da alan Milli Mec
l is, ounlukla monaristlerden oluuyordu (750 milletvekil inden
450'si). Bunlar, ehrin ve tarann toprak sahipleri ile reaksiyon er unsur
larnn temsilcileriydiler. "Krsalclar Meclisi" ve "Toprak Sahipleri Ka
binesi" (Landlord Chamber) isimleri buradan gelmektedir.

* ) [Scylock: Shakespeare'nin Veedik

Taeiri adl eserindeki Yahudi tefeci.]

93

Fransa'da i Sava

btn bunlarn stne bir de yarm milyon askerini Fransz

topraklannda tutma yetkisi ve denmemi taksitleri yzde
be faizli be milyarlk tazminat alaca olan Prusyal
Shylock" ekleniyordu. Hesab kim deyecekti? Serveti gasbe
denler kendi balattklan savan masrafn servetin reticile
rinin srtna yklemek iin Cumhuriyeti zor kullanarak devir
mek zorundaydlar. te Fransa'nn snrszca tahripi, toprak
ve sermayenin bu yurtsever temsilcilerini, istilaemn gzleri
ve rumayesi altnda, d savan stne bir de i sava ama
ya tevik etti. Bu, esir tacirlerinin ayaklanmasyd.
Tertibin yoluna kan bir tek engel vard: Paris. Baarnn
ilk art Paris'i silahszlandrmakt. Nitekim Thiers, Paris'i si
lahlarn teslime davet etti. Bunu takiben "Krsalc" Meclisin
cumhuriyet aleyhtar gsterileri; Thiers'in Cumhuriyetin ya
sal stats hakkndaki belirsiz konumalar; Paris'in balant
larn kesip, bakentlikten karma tehdidi; Orleansc elilerin
tayini; Dufaure'un Paris'in ticaretini ve sanayiini yklnaya
mahkum eden vadesi gemi ticari senetler ve evkiralan ka
nunlar ; Pouyer-Quertier tarafndan akla gelebilecek her yay
nn beher kopyasna konulan iki santimlik vergi; Blanqui ve
Flourens'in idama mahkum edilileri; Cumhuriyeti dergilere
yaplan bask; Milli Meclisin Versay'a tanmas; Palikao tara
fndan ilan edilen ve 4 Eyllde sona eren skynetimin yeni
den balamas;

Decenbriseur [Aralk kahraman] Vinoy'un Pa

ris valiliine emperyalist jandarma Valentin'in polis komutan

lna ve Cizvit generali Aurelle de Paladines'in Paris Milli
Muhafz Birliinin bakomutanlna tayini gibi olaylar Pa
ris'i rahat brakmad.

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

94

imdi M. Thiers'e ve onun maiyetini tekil eden milll sa

vunma grevlilerine bir soru yneltelim. Bilindii zere Thi
ers, Maliye Bakan M. Pouyer-Quertier araclyla iki milyar
lk bir istikraz mukavelesi imzalamtr.

1. Bu iin Thiers, Jules Favre, Emest Picard, Pouyer-Quer

tier ve Jules Simon'un kiisel karianna birka yz milyon
kar salayacak ekilde tertiplendii ve

2. Paris'in "yatmasna" kadar parann denmeyecei do

ru mudur, deil midir?
Her hal karda Thiers ile Jules Favrc'n Bordeaux Meclisinin
ounluu adna Paris'in, Prusya ordulan tarafndan derhal is
tilasn istemelerine baklacak olursa meselenin ciddiyetini an
lamak kabildir. Fakat Bismarck'n Almanya'ya dnnde ken
disini hayran hayran seyreden Frankfurt filistenlerine istihza
ile alenen aklad zere tertipiedii asl oyun bu deildi.

II
Kar devrimci tertibin yolundaki tek engel silahlanm Paris
idi. Dolaysyla Paris'in silahszlandnlmas gerekiyordu. Bu
hususta Bordeaux Meclisi olduka samimiydi. Eer Krsalc
larn gilltl gevezelikleri olmasayd Thiers'in Paris'i

Decembriseur Vinoy, Bonapart jandarma Valentin ve Cizvit

Generali Aurelle de Paladines triumvirasnn yumuak merha
metine teslim etmesi son phe emarelerini de yok edecekti .
Ama suikastlar, bir yandan Paris'in silahszlandnlmasnn
gerek amacn tahkir edici bir ekilde tehir ederken, bir yan-

Fransa'da I Sava

95

dan da silahszlandrma ii iin hayaszca ve utanmazca bir

yalan uydurdular. Thiers, Paris Milli Muhafz Birliinin top
lannn devlete ait olduunu ve dolaysyla devlete iade edilme
leri gerektiini ileri srd. Gerek uydu: Bismarck'n esirleri
Fransa'nn teslim antlamasn imzaladklan zaman Paris'e
gzda vermek iin kendilerine ok sayda muhafz bl
ayrmlard. Paris teslim gnnden beri nbetteydi. Milll
Muhafz Birlii tekrar rgtlendi ve mutlak idareyi, baz eski
Bonarparte' kurulular hari btn birlik yeleri tarafndan
seilen bir Merkez Korniteye brakt. Prusyallann Paris'e giri
inin arifesinde, Merkez Komitesi keslimiyetiler tarafndan
Prusyallann igal edecekleri yerlerin civannda haince terke
dilen top ve mitralyzlerin, Belleville'dcn Montmartrc'a ve La
Villette'e tanmas iin tedbirler ald. Bu toplar Milli Muhafz
Birliinin parasyla temin edilmiti. 28 Ocak tarihli teslim
antiamasnda da zel mlkleri olarak tannm ve bylece
hkmete ait silahiann galip tarafa tesliminden muaf tutul
mutu. Paris'e kar sava amak iin en ufak bir sebep dahi
olmad iin Thiers, Milli Muhafz Birlii toplannn Devlet
mal olduuna dair ak bir yalana bavurdu .
Toplara el konulmas Paris'in ve dolaysyla 4 Eyll Devri
minin genel silahszlandnlmasna bir balang tekil ede
cekti. Fakat bu Devrim Fransa'nn yasal stats olmutu.
Onun eseri olan Cumhuriyet, teslim antlamasnda, galip ta
rafa ve teslim antiamasndan sonra da btn yabanc g
ler tarafndan tannm ve Milli Meclis de onun adna toplan
tya anlmt. Bordeaux'da oturum halinde bulunan Milli
Meclisin ve onun yrtmesinin biricik yasal ad 4 Eyll Paris

1 87 1 Fransz i Sava zerine Hitap

96

emekileri devrimi idi. Eer devrim olmasayd, Milli Meclisin

yerini derhal

Corps Ugislatife vermesi gerekirdi. Corps Ugis

latif 1 869'*/da Prnsya deil Fransz ynetimi altnda genel oy

hakk ile seilmi olup, Devrim'in silahyla zorla datlmt.
Thiers ve k izinli adamlan Cayenne'e29 bir seyahatten kur
tulmak iin Louis Bonaparte'n imzalad gei tezkerelerine
raz olmak zornndaydlar. Prnsya ile bar artlarn kararla
trma yetkisine haiz olan Milli Meclis bu Devrim'in sadece bir
rasthintsyd. Devrim'in gerek tecessm, onu balatan,
onun iin dehetli ktlk iinde S aylk bir kuatmaya dayanan,
Trochu'nun plannn aksine uzatt direnii eyaletlerdeki
azimli savunma savann temeli yapan ve hala silahl bulu
nan Paris'ti. Ve imdi Paris iin yapacak iki ey vard: ya Bor
deaux'nun asi esir tacirlerinin tahkir edici emrine itaatle si
lahlarn terkedecek ve 4 Eyll Devrimini, sadece iktidarn
Louis Bonaparte'tan onun monarist rakiplerine devrolunma
s olarak kabul edecek, ya da Fransa'nn fedakar savunucusu
olarak ne atlacakt. O Fransa ki kinci mparatorluu yara
tan ve onun destekleyici h imayesi altnda btnyle ryen
siyasi ve sosyal koullar bir devrimle devrilmeden, ykntclan
kurtulamaz ve canlanamazd. Be aylk ktlktan zayf den
Paris, bir an dahi duraksamad. Kendi kalesindeki Prusya to
punun tehdidi altnda, btn tehlikelere ramen Fransz sui
kastlarna kar direnmeyi gze ald. Yine de Paris'i bir i sa
vaa itme fikrinden nefret eden Merkez Komitesi, Milli Mec
lisin tahriklerine, Yrtmenin gasplarna ve Paris'in iinde ve
29) Cayenne -Gney Amerika"daki Fransz Guianasnn bakenti; ceza
mstemlekesi ve srgn yeri.

Fransa'da I Sava

97

evresinde tehlikeli asker temerkzne ramen sadece savu

nucu bir tutumda srar etti.
sava, Thiers'in, bir grup polis ile ordudan birka alay
Vinoy'un bakanlnda Milli Muhafz Birliini hazrlksz bir
annda bastrarak toplaona el koymalan iin Montmartre'a bir
gece seferine gndermesiyle balad. Herkesin bildii gibi bu
giriim, Milli Muhafz Birliinin direnmesi ve askerlerin halk
la bi rlemesi sayesinde baanszlkla sonulanmtr. Oysa Au
relle de Paladines, zafer bltenini nceden bastrm, Thiers de
darbeci hkmetin ald tedbirleri ilan eden yaftalan hazrlat
mt. imdi bunlann yerini Thiers'in, silahiann Milli Muhafz
Birliinin elinde braklnasna dair muhteem karann alma
s gerekiyordu. Thiers, Birliin bu silahlan hkmetin yann
da asilere kar kullanacan umut ettiini de belirtti. Kk
Thiers'in taraf deitirme ansna 300.000 Milli Muhafzdan
sadece 300' cevap verdi. 1 8 Mart'n anl emeki Devrimi Pa
ris'e kaytsz artsz hakim olmutu. Merkez Komitesi, Devri
min geici hkmetiydi. Avrupa bir an iin son sansasy6nel
devlet ve sava gsterilerinin gerek mi yoksa uzak bir gemi
in hlyalan m olduu hususunda tereddte dt.
1 8 Marttan Versay askrlerinin Paris'e giriine kadar pro
leter devrimi, "daha stn snflann" devrimlerinde ve daha
fazla olarak kar devrimlerinde bol bol grlen iddet eylem
lerinden o kadar uzak kald ki muhalifler, General Lecomte ve
General Clement Thomas'n idamlanndan ve Place Vendme
olayndan baka banp aracak konu bulamadlar.
Montmartre'daki gece giriimine ad kanan Bonaparte'
subaylardan biri olan Gene.ral Lecomte, 8 1 . alaya Place Pigal-

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

98

le'deki bir silahsz toplulua ate amas iin drt defa emir ver
mi, emi reddedilince de askerlere ar hakaretlerde bulun
mutu. Bunun zerine askerler, kadn ve ocuklarn yerine Le
comte'u vurdular. Askerlikte, ii snf dmanlarnn eitimi
nin altnda edinilen kklemi alkanlklarn askerlerin hemen
taraf deitirmeleri annda deimeleri elbette ki beklenemez.
Nitekim ayn askerler Clement Thomas' da idam ettiler.
"General" Clement Thomas hkmetten honutsuz, sabk
bir levazm avuu idi. Louis Philippe iktidarnn son zaman
lannda Cumhuriyeti gazete Le

National'e30 gnll yazld. Bu

ok mcadeleci gazetede ift grevi vard: Sorumlu kukla

adam'

(gerant responsible) ve dellocu kabaday. ubat devri

minden sonra" National'in adamlan iktidara geerek, bu sabk

levazm avuunu Haziran katliamnn arifesinde general yap
tlar. Jules Favre gibi Clement Thomas da bu katliamn uur
suz tertipilerindendi; ve en korkak cellatlarndan da biri oldu.
Bundan sonra Clement Thomas ve generallii, tekrar yze
ye ktklar tarih olan l Kasm 1 870'e kadar uzun bir sre iin
ortadan kayboldu. Bir gn nce Hotel de Ville'de yakalanan
Savunma Hkmeti, Blanqui, Florens ve dier ii snf tem
silcilerinin nnde gasbettikleri iktidan Paris tarafndan ser
beste seilecek bir Kom n'e terkedeceklerine dair sz vererek
30) Le National - 1 830 ile 1 85 1 yllan arasnda Paris'te kan bir gazete;
cumhuriyeti-burjuva partisinin organ.

*) Bakalannn yerine hapse giren.

** ) 1 848 ubat devrimi.
*** ) 31 Ekim 1 870'de eitli solcular ve Milli Muhafzlar Htcl de Ville'i
kanka bir ayaklanmayla ele geirmile ama Marks'n szn ettii
vaadiere karlk hemen geri ckilmilerdi.

Fransa'da I Sava

99

yemin etmilerdi"''. Szlerinde duracak yerde, Paris'in zerine

Trochu'nn imdi Bonaparte'n Korsikallannn yerini alan
Bretonlann saldlar. Yalnz ismini, verdii sze ihanet ederek
lekelemek istemeyen General Tamisier, Milli Muhafz Birlii
nin bakomutanlndan istifa etti ve yerine geen element
Thomas tekrar general oldu. Komutanl sresince Prusyal
larla deil, Paris Milli Muhafz Birlii ile savat. Genel silah
lanmaya engel oldu, bujuvalann taburlann emekilerin ta
burlanyla attrd, Trochu'nn "plan"na kar olan subayla
n

temizledi ve imdi kahramanlklan ile en ezeli dmanlann

bile hayrette brakm olan proleter taburlann korkaklk dam

gasyla datt . element Thomas, Paris ii snfnn kiisel
dman olarak Hazirandaki stnln tekrar elde etmek
ten gurur duyuyordu. 1 8 Mart'tan ancak birka gn nce Har
biye Bakan Le Flo'ya "Paris'in alt tabakasnn (camaille) n
derlerine yok etmek" iin kendi yapt plan sunmutu. Tho
mas, Vinoy'un urad hezimetten sonra, eylem sahnesine bir
amatr casus olarak kmalyd. Gal Prensesi, Londra'ya girdi
i gn ezilerek lenlerini kaderinden ne kadar sorumluysa,
Merkez Komitesi ile Paris emekileri de element Thomas1a
Lecomte'un ldrlmesinden o kadar sorumludurlar.
Place Vandme'daki silahsz vatandaiann katliam, Mec
liste M. Thiers ve Krsalclann Avrupa'nn ucuz gazeteleri tara
fndan ortaya atldn ileri srerek, kulak asmamakta srar
ettikleri bir efsanedir. "Dzenin adamlan"' Parisli reaksiyoner*) "Dzenin adamlan" terimi Amis de L 'Ordre iin kullanlan yaygn bir
gazetecilik dcyimiydi. Bu rgt kralclar ve Versailies'n asker kiilerin
ce (Amiral Saisset) Paris'te kurulmutu ve Komn'n devrilmesini
amalyordu.

1 00

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

ler, 1 8 Mart zafeinden sonra dehete kapldlar. Bu, halkn

calma zamannn nihayet geldiine dair bir iaretli . 1 848 Ha
ziran gnletinden 22 Ocak 1 8 7 1 'e kadar ldrdklei kurban
lar, burunlannn dibinde hortlatmt'. Kapldklan panik, ay
n zamanda cezalan oldu. Hatta silahlardan arndnlmalar ve
hapsedilmelen gereken polislerin Versay'a salimen dnebilme
len iin Pais'in kaplar ardna kadar ak braklmt. Dze
nin adamlarnn klna bile dakunulmadndan baka, toplan
malanna ve Pais'in gbeinde birka kaleyi sessizce ellerine
geirmeieline de izin verildi. Merkez Komitesinin, "Dzen
Partisinin" usulleine uymayan bu msamahas silahl emek
ilerin bu alicenapl "Dzen Partisi" tarafndan bilinli zaaf
alametleri olarak yorumland. Buna gvenerek Vinoy'un topu
ve mitralyzlei ile baaramadm silahsz bir gstei kisvesi
altnda yapmaya kalktlar. 22 Martta grltl bir gruh saf
lannda bir sr zppe ve balannda imparatorluun bilinen
simalan Heeckeren, Coetlogon, Heni de Pene vs. olmak zere
lks muhitlerden harekete geti. Bar bir gstei gibi kor
kaka bir bahane uyduran ve ldrc silahlarla donanm
olan bu ayaktakm yrye geerek yolda rastladklan Milli
Muhafziann bamsz devriye ve nbetilerini hrpaladktan
sonra silahlarna el koydular. Rue de la Paix'den karak
"Kahrolsun Merkez Komitesi! Kahrolsun katiller! Yaasn Mil
li Meclis!" naralanyla orada askerlelin meydana getirdii kor
donu krmaya ve Place Vendome'daki Milll Muhafz Birliinin
*) 22 Ocak 1 87 1 Blanquistlerin nderliindeki ayaklanmann tarihidir.
Bunun hastnlmas ok sayda insann ldiilmesi, kitle halinde tutuk
lamalar ve Pa;s'in Prusyallara teslimine hazrlk olan bir terr getirdi.

Fransa'da I Sava

101

karargahn basmaya yeltendiler. Milli Muhafz Birlii, taban

ca atlanna mutad ihtarla cevap verdi. Bunun etkisiz kalmas
zerine Milli Muhafz Birliinin generali ate a emri verdi.
"Saygdeerlilik"lerini tehir ederek Yeuann borazanlan ile
Jeriko'nun surlann etkiledii gibi Paris Devrimini etkileye
ceklerini sanan sersem zppeler, bir yaylm ateiyle panie ka
plp daldlar. Kaaklar ardlannda iki l ve (aralannda bir
de Merkez Komitesi yesi olmak zere) dokuz ar yaral Mil
li Muhafz braktlar. Kahramanikianna sahne olan meydan,
batanaa "ban" gsterilerinin "silahsz" niteliinin delil
leri olan revolverler, kamalar ve kllada doluydu. 3 Haziran
849'da Milli Muhafz Birlii Fransz askerlerinin Roma'ya
yapt caniyane saldny knamak amacyla gerekten ban
bir gsteri dzenledii zaman, o srada Dzen Partisinin Gene
rali Changamier, svarilerini vurup kltan geirmeleri ve at
lannn ayaklannn altnda inemeleri iin drt bir yandan bu
silahsz insaniann zerine saldrttnda, M illi Meclis ve zel
likle M. Thiers tarafndan toplumun kurtancs olarak alk
lanmt. O zaman Paris'te skynetim ilan edildiydi. Dufaure
yeni bask yasalann ecele Meclisten geirdi. Yeni tutuklama
lar, yeni yasaklarla yeni bir terr dnemi balad. Ama daha
aa tabakalar bu gibi meseleleri baka yollardan zmler
ler. 87 Merkez Komitesi, bu "ban gsteri"nin kahraman
anna resmen aldrmad; o kadar ki bunlar, iki gn sonra Arni
ral Saisset'nin komutasnda, Versay'a o mehur kala sonu*) [Musa'nn halefi olan Yeua, Yahudileri Kenan'da yerletinniti. Ya

hudilere en fazla dayanabllen kale olan Jeriko da borazaniann sesiyle

km ve ellerine gemiti.].

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

1 02

lanan o siliihl gsteri iin yeniden rgtlendiler. Thicrs, Mont

martre'daki hayduta giriimiyle alan i sava srdrmeyi
istemeyen Merkez Komitesi'nin o srada tamamyla aciz bulu
nan Versay zerine yryp, Thiers ve Krsalclarnn suikast
lerine son verebilecei halde bunu yapmamas ciddi bir hata
olmutur. Bunun yerine Komn'n seim gn olan 26
Mart'ta Dzen Partisinin de gcn oy sand banda dene
mesine izin verildi. Bylece DzeneHer Paris'in belediye daire
lerinde

(mairies) ilerinden onlar uygun bir zamanda temizle

rneye ahdederek fazlaca cmert fatihleriyle nazik barma sz

leri teati ettiler.
imdi madalyonun br yzne bakn. Thiers, Paris'e kar
ikinci seferini Nisan banda at. Versay'a getirilen ilk Pa
ris'li esir takm iren eziyetlere maruz braklrkcn, Emest
Picard elleri pantolonunun cebinde gczinerek onlarla alay
ediyor, Madam Thiers ve Madam Favre da balkanda nedime
lerinin arasnda Versay gruhunun zorbalklarn alklyor
lard. Esir edilen askerler acmaszca katledildiler; kahraman
arkadamz dkmeci General Duval hi bir ekilde yarglan
madan vuruldu. kinci mparatorluun sefahat alemlerindeki
utanmazca tehirleriyle tannan karsnn kapatmas Galli ffet,
bir beyannarnede kendi Chausseur'leri tarafndan gafil avia
narak silahlan alnan kk bir Milli Muhafz blnn,
emri zerine yzba ve temeniyle birlikte imha edildiini
syleyerek, bb rleniyordu. Kaak Vinoy, Federallerinin saf
lannda yakalanan her askerin vurulmas hususundaki genel
emrinden dolay Thicrs tarafndan Legion d'Honneur'n
Grand Croix's layk grld. Jandarma Desmaret'ye, 3 1 Ekim

Fransa'da I Sava

1 03

1 870'de Savunma Hkmetinin yelerinin canlarn kurtaran

asil ruhlu ve iliicenap Flourcns'i haince ve kasapa dorad
iin nian verildi. Flourcns'in ldrlnn "cesaret verici
aynntlan", Thiers tarafmda n Milli Meclis'te muzafferane bir
ekilde uzun uzadya anlatld. Thiers, Timurlenk roln oy
namasna izin verilmi bir parlamenter parmak ocuun du
yabilccei haz ve gururla, kklne kar kanlara ambu
lanslarn tarafszlna kadar her trl uygar sava hakkn in
kar etti. Voltairc'in syledii gibi kaplanca igdlerini bir s
re iin tamamyla koyvermesine izin verilen bir maymundan
daha korkun bir ey dnlemcz31
Komn'n, misilierne emrettii ve grevinin "Paris'i Ver
say haydutlannn yaroyarnca giriimlerinden korumak ve g
ze gz, die di ilkesiyle hareket etmek" olduunu aklad 7
Nisan tarihli hkmnden sonra dahi Thrs, esiriere barbarca
davranmaktan ve bltenlerinde onlara u\ ekilde hakaret et
mekten geri durmad: "Namuslu insanlanlll kederli baklan
hibir zaman bundan daha alalm bir demokrasinin daha
da alalm simalanyla karlamamtr." Burada Thiers ve
bakanlklardaki k-Izinli adamlan gibi namuslu insanlar
kastediliyor olsa gerek. Yine de esirlerin idam bir sre iin er
telendi. Thiers ve Aralk generalleri misillemenin bo bir
tehdit olduuna, Milli Muhaf z klnda yakalanan jandarma
casuslannn, hatta zerlerinde yangn bombalan bulunan po
lislerin bile canlannn balandna kanaat getirir getirmez
kitle halinde esir idamlarna yeniden baland ve esirlerin
hepsi ldrlnceye kadar kesintisiz devam edildi. Milli Mu3 1 ) Bkz., Voltairc, Cmdide, 22. Blm.

1 01

1 87 1 Fransz i Sava zerine Hitap

hafzlann sncildan evler jandarmalar tarafndan sanld,

petrole bouldu (bu, bu savata ilk defa kullanlyordu) ve
sonra da atee verildi. Yanarak kmr haline gelmi cesetler
daha sonra Temes'deki Basn'a ait ambulanslarla dan kar
tld. 25 Nisan'da Belle Epine'de bir blk atl Chasseur'e tes
lim olan drt Milli Muhafz sonradan, Galliffet gibi saygn biri
olan blk yzbas tarafndan birer birer vuruldular. ld
sanlan drt kurbandan bir tanesi, Scheffer, srnerek Pa
ris'in ileri karakolianna ulat ve bir Komn Komisyonunun
nnde bu olay hakknda tanklkta bulundu. Tolain, Sava
Bakanlndan bu komisyonun raporu zerine aklama iste
dii zaman. Krclar onun sesini grltye boarak, Le Fl'yu
cevap vermekten men ettiler. "erefli" ordularnn yaptkla
nndan szetmek hakaret olurdu. Thiers'in, Moulin Saquet'de
uyurken baslan Federallerin snglendiini haber veren bl
tenlerindeki lakayt ton ve Clamart' daki topyekun infazlar ok
hassas olmayan

London Times'n bile sinirlerini bozdu. Ya

banc istilasnn himayesinde Paris'i bombardman edenlerin

ve esir tacirlerinin isyann kkrtanlann sadece birtakm ilk
gaddarlklann saymaya kalkmak gln olur. Btn bu del
etin ortasnda, Parlamento'da cce omuzlanna yklenen
korkun sorumluluktan yakndn unutan Thiers, bltenle
rinde Meclis'in skunet iinde toplanmaya devam ettiini

(l'Assemblee siege paisiblement) syleyerek bbrleniyor ve

kah Aralk subaylarla, kah Alman prensleriyle birlikte iki
alemlerinde Lecomte'un ve Clement Thomas'n hayaletlerinin
bile sindirim cihazn bozmadn ispatlyordu.

1 05

Fransa'da I Sava

III
1 8 Mart sabah afak vakti Paris, "Yaasn Komn!" sesleriyle
uyand. Acaba burjuva kafasn bu denli zen sfenks, yani Ko
mn, ne biim bir eydi? Merkez Komitesi 1 8 Mart tarihli bil
dirgesinde yle diyor:

Hakim snflann yenilgi ve ihanetleri arasnda Paris proleterleri, ka

mu ilerinin ynetimini zerlerine alarak durumu kurtannak za
mannn geldiini anlamlardr. . . Anlamiardr ki zorunlu grev
leri ve mutlak haktan, devlet iktidann ele geirerek kendilerini ka
derlerinin efendisi klnaktr.
Ama ii snf hazr devlet mekanizmasna hemen el ko
yup, onu kendi amalan iin kullanamaz.
Devaml ordusu, polisi, brokrasisi, rahip snf ve adli ma
kamlan gibi heryere yaylm organlar -ki bu organlar siste
matik ve hiyerarik bir iblm planna gre kurulmutur
ile merkezilemi Devlet gc, mutlak monari dneminde
vcuda gelmi ve domakta olan burjuva toplumunun, feoda
lizme kar mcadelesinde kuvvetli bir silah olmutur. Yine
de geliimi, her eit Ortaa mezbelesi, senyrel haklar, ye
rel imtiyazlar, belediye ve lonca tekelleri ve eyalet yasalan ta
rafndan engellendi. Onsekizinci yzyl Fransz Devriminin
dev sprgesi btn bu gemi zamanlarn kalntlarn silip
sprd; ve bylece sosyal zemini, Birinci imparatorluk d
neminde kurulan modem Devlet mekanizmasnn styaps
nne dikilen son engellerinden temizlemi oldu. Hat rlamak
gerekir ki Birinci mparatorluun kendisi, eski yan feodal Av-

1 87 1 Fransz i Sava zerine Hitap

1 06

rupa'nn modem Fransa'ya kar birleik savalannn' n

dr. Bunu izleyen rejimler srasnda parlamenter kontrol ya
ni, dorudan doruya mlkl snflarn kontrol altna alnan
Hkmet, muazzam milli borlara ve ezici vergilere yuva ol
makla ve mevki, vurgun, himaye gibi dayanlmaz derecede e
kici eylere sahip olduundan hakim snfn rakip hizipleri ile
maceraperesderi arasnda mnakaa konusu olmakla kalma
d; toplumdaki iktisadi deiikliklerle beraber siyasi nitelii
de deiti. Modem endstri hangi hzla geliip, genileyip,
sermaye ve emein snf antagonizmasn iddetlendirdiyse,
Devlet gc de o hzla gelierek sermayenin emek zerindeki
milli gc, toplumsal esaret iin rgdepmi bir kamu gc
ve snf despotizminin bir arac halini alcfr Snf mcadele
sinde ilerici bir evreyi gsteren her devrimden sonra Devlet
gcnn saf baskc nitelii giderek daha da kesin izgilerle
belirmektedir. Hkmetin toprak sahiplerinden kapitalistlere
devriyle sonulanan 1 830 Devrimi, aslnda hkmeti emeki
lerin daha uzak dmanlanndan, daha dolaysz dmanlar
na devretmi oluyordu. ubat Devrimi adna Devlet gcn
ele geiren Cumhuriyeti burjuvalar, bu gc Haziran katli
amlan iin kullandlar. Amalan ii snfn "sosyal" cumhu
riyetin onlarn topluma balln salayan Cumhuriyet de
mek olduuna; Kralc burjuvazi ve toprak sahipleri snfn ise
* ) Birleik savalar (Koalisyon savalar): Fransz Devrimine ve Napol
yon Fransa'sna kar Avrupa koalisyon devletleri nin at savalar.
** ) 1 89 1 'de Engels tarafndan yaplan evinde bu cmlenin son ksm bi
raz ksaltlmtr: (bu ekil gittike daha fazla kullanlmaktadr) "eme
in, bask altna alnmas iin bir kamu gc, snf despotizminin bir
makinesi niteliini."

Fransa'da I Sava

1 07

hkmetin uralarn ve karlarn "Cumhuriyeti" burjuvala

ra emniyetle teslim edebileceklerine inandrmakt . Buna kar
lk, Hazirandaki yegane kahramanlklanndan [Haziran kat
liam] sonra Cumhuriyeti burjuvalar, mlkiyeti gasbeden s
nfn btn rakip hiziplerinin aka retici snflara kar it
tifaklann temsil eden "Dzen Partisi"nin n saflanndan, geri
saflarna kaymak zorunda kaldlar. Byle ortak bir hkme
tin alabilecei en uygun ekil Louis Bonaparte'n bakanln
daki

Parlamenter Cumhuriyetti. Thiers, "kaba kalabala" kar

aka snf terrizmini ve onur knc bir rejimi temsil edi

yordu. Eer Parlamenter Cumhuriyet M. Thiers'in dedii gibi
(hakim snflarn eitli hiziplerinin) "blnmelerini en aza"
indiriyorsa o snfla, onun yedek saflarnn dnda kalan b
tn toplum arasnda da bir uurum yaratyordu. nceki re
jimler srasnda kendi blnmelerinin hala Hkmet gcn
kontrol etmek iin kulland basklar, birlemeleriyle orta
dan kalkyordu; ve proletaryann tehdit edici alkantsn gz
nnde bulundurarak, bu Devlet gcn, acmaszca ve ca
kayla sermayenin emek zerindeki milli sava makinas ola
rak kullanmaya baladlar. Buna ramen retici ynlara kar
kesintisiz mcadelelerinde yrtmenin bask gcn gide
rek arttrmaya ve ayn zamanda kendi parlamenter kalelerini,
yani Milli MeclisiYrtmeye kar korunma aralanndan bir
bir arndrmaya mahkumdular. Louis Bonaparte'n ahsnda
Yrtme onlar kap dar etti. "Dzen Partisi" Cumhuriyeti
nin doal rn kinci mparatorluktu. Nfus teskeresi yeri*) 3 1 Mays 1 850 Yao;as zerine, genel oy hakknn kaldmimas Iin pada

mentoda yapt bir konumada Thiers bu deyimi birka kez kullanmtr.

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

1 08

ne hkmet darbesi; itimatnamesi yerine genel oy hakk; sal

tanat asas yerine klc ile imparatorluk, sermaye-emek m
cadelesinde dorudan doruya yeri olmayan byk bir reti
ci yna, yani kyllere, dayandn

iddia ediyordu. Parla

menterizmi ve onunla beraber hkmetin mlk sahibi snfla

ra balln ortadan kaldrarak ii snfn kurtaracan id
dia ediyordu. Ayn zamanda ii snfna kar iktisadi stn
lklerini srdrmekle mlkiyet sahibi snflan da koruyaca
n ileri sryordu; ve son olarak milli an eref hayalini yeni
den canlandrarak' btn snflan birletireceini iddia edi
yordu. Aslnda, burjuazinin ulusu ynetme yetisini kaybet
mi ve ii snfnn da bu yetiye henz erimemi olduu bir
dnemde ancak byle bir hkmet kurulabilirdi. Bu hk
met, btn dnyada toplumun kurtancs olarak karland.
Onun hakimiyeti altnda siyasi kayglardan kurtulan burjuva
zi, kendisinin bile ummad bir geliim iine girdi. Sanai ve
ticareti dev llere ulat; mali dolandncl, kozmopolit se
fahat alemleri grd; utanmazcasna tumturakl, ifalkar ve
baya bir refah gsterisi, ynlannn sefaJetini bsbtn or
taya koyuyordu. Grne gre toplumun kat kat stnde bu
lunan Devlet gc, gerekte o toplumun en byk rezaleti ve
toplumdaki btn kokumuluklann bizzat yuvasyd. Bu re
jimin merkezini Paris'ten Berlin'e devretmeyi iyice aklna koy
mu olan Prusya, sngsyle bu Devletin ve onun tarafndan
kurtanlan

toplumun rkln aa vurdu. Emperya

lizm, ayn zamanda domakta olan burjuva toplumunun, fe*) Daha nce de gecen "emperyalizm" szc bu balam iinde gerekte
ada anlamyla deil, Bonapartizm'in anlamda olarak kullanlmtr.

Fransa'da i Sava

1 09

odalizmden kurtulu iin bir ara olarak yaratt ve olgunlu

a erien bujuva toplumunun da giderek emein sermaye ta
rafndan kleletirilmesinin bir arac haline getirdii Devlet
gcnn en kahpe ve nihai biimidir.
mparatorluun dolaysz antitezi Komn'd. Paris prole
taryasnn ubat Devrimini mutulayan "sosyal cumhuriyet"
ian , snf hakimiyetinin monarik biiminin olduu gibi biz
zat snf hakimiyetinin de yerine geecek bir Cumhuriyete du
yulan belli belirsiz bir zlernin ifadesidir. Komn, bu Cumhu
riyetin olumlu biimini oluturur.
Eski hkmet gcnn merkezi ve ayn zamanda Fransz
ii snfnn toplumsal kalesi Paris, Thiers'in ve Krsal Mecli
sin kendilerine imparatorluktan miras kalan o eski hkmet
gcn geri getirme ve devam ettirme giriimleri karsnda
silaha sanl t. Paris'in dayanabilmesinin tek nedeni kuat
ma dolaysyla orduyu datarak yerine ounluunu emeki
lerin tekil ettii bir Milli Muhafz Birlii'ni koymu olmas
dr. Bu olgu imdi bir kurum haline getirilecekti. Bundan do
lay Komn'n ilk karan , devaml ordunun kaldmimas ve ye
rine silahl halkn konmas oldu.
Komn, ehrin eitli blgelerinde genel oy hakk ile sei
len, sorumlu ve azli ksa bir devrede mmkn belediye mecli
si yelerinden oluuyordu. yelerinin ou doal olarak
emekiler veya ii snfnn tannm temsilcileri idiler. Ko
mn, parlamenter bir kurulu deil, hem yrtme hem de ya
sama grevi olarak alan bir kurulu olacakt. Polis, Merke
zi Hkmetin bir arac olmaya devam edecei yerde, elinden
siyasi nitelikleri alnarak, Komn'n sorumlu ve her an azli

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

1 10

mmkn bir arac haline getirildi. darenin dier dallannda

ki memurlara da ayn ey uyguland. Komn yelerinden ba
layarak aaya doru kamu hizmetleri,

emeki cretleri sevi

yesinde cretlerle yaplacakt. Devletin yksek rtbeli memur

lan, kazanlm haklan ve temsilcilik denekleri ile beraber
ortadan kaldnldlar. Kamu ilevleri, Merkezi Hkmetin
aletlerinin zel mlkiyeti olmaktan ktlar. Belediye idaresi
ile beraber imdiye dek Devlet'e ait olan btn meru haklar
Komn'n ellerine teslim edildi.
Eski hkmetin maddi g unsurlan olan devaml ordu ile
polisi ortadan kaldrdktan sonra Komn, mlk sahibi ku
rumlar olarak kiliselerio datlmas ve vakflannn geri aln
mas iine giriti. Bu ekilde "rahip gcn", yani manevi bas
k gcn krm oluyordu. Rahipler, nceleri Havarilerin
yapt gibi mminlerin sadakalanyla geinmek zere zel
hayatlannn derinliklerine gmldler. Eitim kurumlannn
tm, Kilise ve Devlet mdahalesinden temizlenmi olarak
halka parasz ald. Bu ekilde herkes iin eitim olana sa
lanm olmakla kalmad; ayn zamanda bilimin kendisi de s
nfsal nyarglann ve devlet gcnn zerine ykledii zincir
lerden kurtulmu oldu.
Adli memurlar, birbirini izleyen hkmetlere (ki onlar, bu
hkmetlere defalarca ballk yeminleri edip, bozmulardr)
miskince ballklann rtrnekten baka ie yaramayan sahte
bamszlklann kaybediyorlard. Dier kamu hizmetiileri gi
bi, sulh yarglan ve yarglar seimle greve gelecek, sorum
lu saylacak ve azilleri mmkn olacakt.
phesiz ki Paris Komn', Fransa'nn btn byk sana-

Fransa'da I Sava

lll

yi merkezleri iin bir rnek olacakt. Paris'te ve ikincil mer

kezlerde komnal rejim kurulduktan sonra, tarada da eski
merkezilemi Hkmet, yerini bizzat reticilerin hkme
tine brakmak zorunda kalacakt . Komn'n gelitirmeye vak
tinin yetmedii kaba bir milli rgtlenme taslanda u hu
suslar aka belirtilmektedir: en ufak tara kynde dahi po
litik biim Komn olacak ve krsal blgelerde devaml ordu
nun yerini hizmet sresi son derece ksa olan milli bir milis
gc alacaktr. Her blgenin kr koronlerinin ortak ilerinin
idaresi, merkezi kasahada kurulacak olan bir temsilciler mec
lisine braklacak ve bu blge meclisleri Paris'teki Milli Dele
gasyon'a vekilierini gndereceklerdi. Delegelerin herbirinin
heran azli mmkn olcak ve semenlerinin kesin talimatna

(nandat imperatif) bal kalacakt. Hala merkezi bir hkme

te ihtiya gsterecek az sayda fakat nemli ilevler vard.
Bunlara kasden yanl anlatld gibi son verilmeyecek, Ko
mn'e ait ve dolaysyla tam .sorumlu memurlar tarafndan ye

rine getirilecekti . Ulusun birlii bozulmayacak, aksine, Kom

nal Yap ile rgtlenecek ve ulusun asalak bir urundan ibaret
olduu halde, bu birliin ulusun zerindeki ve ulustan bam
sz bir cisimlenii olduunu iddia eden Devlet gcnn ykl
mas ile gerekleecekti. Eski hkmet gcnn salt bask or
ganlan kesilip atlacak, hkmetin yasal ilevleri ise toplu
mun zerinde stnlk gasbeden bir otoriteden alnarak top
lumun sorumlu vekilierine verilecekti. veya alt ylda bir,
Parlamento'da temsilciliin ve halka vaad ettiklerini ineme
nin hakim snfn hangi yesine braklacan kararlatrmak
yerine, genel oy hakk, tpk bireysel oy hakknn iverenin ii

1 12

1 87 1 Fransz i Sava zerine Hitap

iin emeki ve idareci bulmasna yarad gibi, Komnler ha

linde rgtlenmi halka hizmet iin kullanlacakt. Hepimizin
bildii zere, bireyler gibi irketler de gerek i meselelerinde,
genellikle kimin nereye konmas gerektiini ve hata yaptkla
n takdirde, onu derhal dzeltmesini bilirler. te yandan, ge
nel oy hakknn yerini hiyerarik atama sisteminin32 (hierac
hic investiture) almas kadar hi bir ey Komn'n ruhuna
daha aykn olamaz. Tarihin yepyeni eserleri, genellikle top
lumsal hayatn belli bir benzerlik tayan eskice ve hatta l
biimlerinin ei sanlmaya mahkumdurlar. Nitekim modem
Devlet gcn ykan bu Komn de, Devlet gcnden nce va
rolduu halde sonradan bu Devlet gcnn temeli haline ge
len ortaa koronlerinin bir kopyas sanlmtr. Komnal
Yap ise Montesqieu ve Jirondenlerin, balangta siyasi g
le kurulduu takdirde byk uluslar birliinin yerine geerek,
toplumsal retimin kuwetli bir katsays haline gelebileceini
tahmin ettikleri bir kk Devletler federasyonunu gerekle
tirme giriimi olarak yorumlanmtr. Komn'n Devlet gc
ne dmanl (antagonizmas) an merkeziyetilie kar es
ki mcadelenin abartlm bir ekli olarak yorumlanmtr.
Fransa'da olduu gibi burjuva hkmetinin klasik geliimi
zel tarihsel koullar tarafndan engellenebilir. Buna karlk
ayn koullar ngiltere'de olduu gibi, kokumu kilise meclis
leri, simsarlada dolu ehir meclisleri, insafsz yardm heyetle
ri ve eyaJetlerde de soydan kalma sulh yarglanyla byk
32) Hiyerarik atama sistemi (nvestiture) -Orta alarda, szeren tara
fndan vasala toprak veya ruhani memurluk verilmesi. Bu sistemin zel
li!, hiyerarik ve ruhani efendilerine kaytsz artsz balldr.

1 13

Fransa'da I Sava

merkezi Devlet organlannn tamamlanmasn salayabilir.

Komnal Yap, imdiye dek toplumun zerinde geinen ve
toplumun serbest hareketini kstlayan asalak Devletin zm
lemi olduu btn gleri topluma geri verecekti. Yalnz bu
hareketiyle bile Fransa'nn canlanmas balam olacakt.
Fransz tara burjuvazisine gre Komn, Louis Philippe dev
rinde lkeyi hakimiyeti altna alm olan dzenlerinin geri ge
tirilmesi yolunda bir giriimdi. (Louis Napoleon zamannda
bu dzenin yerini tarann ehirler zerindeki sahte hakimi
yeti almtr.) Aslnda, Komnal Yap kr kesimi reticilerini,
blgelerindeki merkezi ehirlerin cntelektel nderliinde
birletirdi. Ve bu ekilde nlann karlannn doal mtevelli
leri olan emekilere teslim edilmi oldu. Komn'n varl
bizzat yerel beldesel bamszl (local municipal liberty) ge
rektiriyordu. Fakat artk bu, yerini Komne brakan Devlet
gcn

kontrol

amacyla kullanlmayacakt.

Paris

Ko

mn'nn Prusya belediye yapsnn ( 1 79 1 'deki eski Fransz

belediye rgtnn bir karikatii olan bu rgt, ehir hk
metlerini Prusya Devletinin polis mekanizmasnn arka teker
lei haline getirmiti) zleminde olduunu iddia etmek, an
cak kan ve elik entrikalanndan vakit bulduu zaman tam
zihni kapasitesine uygun olan eski mesleine, yani Kladdera
datsch'(Berlin'de kan Punch)33 yazarlna dnmekten hola
nan bir Bismarck'n aklna gelebildirdi.
Komn, devaml ordu ve Devlet memurluu gibi en byk
iki harcama kaynan ortadan kaldrarak, burjuva devrimle33) Kladderadatsch - 1 848'de Berlin'de kmaya balayan Alman yergi
dergisi. Haftalk Punch da 1 84 1 'den beri Londra'da yaymlanmaktadr.

1 14

1 87 1 Fransz i Sava zerine Hitap

rinin iar olan ucuz hkmeti gerekletirdi. Bizzat varl

bile, hi olmazsa Avrupa' da, snf hakimiyetinin nom1al yk
n ve vazgeilmez rtsn tekil eden monarinin yokluu
nu gerektiriyordu. Komn, ayn zamanda Cumhuriyete ger
ekten demokratik kurumlarn temelini bahetti . Buna ra
men, nihai amac ne ucuz Hkmet, ne de "gerek Cumhuri
yet"ti; bunlar sadece birlikte getirdii eylerdi.
Komn'n maruz kald yorumlarn ve Komn'de ifade bu
lan karlarn eitlilii, onun son derece genileyici bir siyasi
biim olduunu ispatlamtr. Hatrda tutmak gerekir ki, Ko
mn'den nceki hkmet biimleri oka baskc bir nitelik ta
mlardr. Komn'n gerek sm udur: Komn, znde bir
emeki hkmeti, retici snfn, rnleri gasbeden snfla m
cadelesinin rn ve iinde emein iktisadi kurtuluunun ger
ekletirilmesi iin nihayet kefedilmi siyasi bir biimdir.
Bu son art olmad takdirde, Komnal Yap imkansz bir
eyden ve bir hayalden ibaret kalrd. reticinin siyasi haki
miyeti, toplumsal esareti ile birlikte varolamaz. Bundan dola
y Komn, snflarn vadnn ve dolaysyla snf hakimiyeti
nin dayand iktisadi temelleri kknden skmek iin bir kal
dra vazifesi grecekti. Emein kurtuluu ile her insan emek
i haline gelir ve retici emek, snfsal niteliini kaybeder.
Tuhaf bir gerektir. Emein Kurtuluu zerine son altm
yldr edilen uzun lakrdlara ve muazzam edebiyata ramen,
herhangi bir yerde emekiler bu konuyu azimle ele aldklan
anda Sermaye ve cret Esareti gibi iki kutuplu (toprak sahibi
imdi kapitalistin uyuyan ortandan baka bir ey deildir
nk) bir toplumun szclerinin zrleriyle karlamakta-

1 15

Fransa'da I Sava

drlar; sanki kapitalist toplum, antagonizmalan daha gelime

mi, hileleri daha kefedilmemi, fahi gerekleri daha mey
dana karlmam masum bir bakireymi gibi. Toplumun
szcleri, Komn, btn uygarln temeli olan mlkiyeti or
tadan kaldrmak istiyor diye hayknrlar. Evet, beyler, Komn,
ounluun emeini bir aznln zenginlii haline getiren s
nf olkiyetini ortadan kaldrmak istiyordu. Amac, mlksz
letirenlerin mlkszletirilmesiydi. Genellikle emei klele
tirme ve smrme vastas olan retim aralarn, yani toprak
ve sermayeyi sadece zgr ve birlemi emein aletleri haline
getirerek, bireysel mlkiyeti bir gerek haline getirmek isti
yordu. Ama bu, Komnizmdir, "imkansz" Komnizm'dir!
Evet, evet: Hakim snfn mevcut sistemin devamnn imkan
szln grecek kadar akl olan birok yesi -ki bunlarn sa
ys olduka kabarktr- kooperatif retimin smak ve az
kalabalk havarileri olmulardr. Eer kooperatif retim ve
gzboyas ve hile olarak devam etmeyecek, kapitalist sistemin
yerini alacak ve eer milli retim, kapitalist retimin kaderin
deki daimi anariye ve periyodik sarsntlara son verecek e
kilde birleik kooperati f cemiyetlerin kontrol altnda ve or
tak bir plan dahilinde dzenlenecekse, evet beyler, bu Kom
nizm'den, "imkanl" Komnizm'den baka ne olabilir?
i snf, Komn'den mucizeler beklemiyordu. Zira iiler,
halkn hkm ile

(par decret du peuple) yrrle sokulacak ha

zr ve kesin topyalara sahip deildir. Emeki snf, kendi kur

tuluuna ve onunla birlikte mevcut toplumun kendi iktisadi ge
liimi sayesinde kanlmaz ekilde yneldii o daha ileri bii
me kavumak iin, koullan ve insanlan deitirerek uzun m-

1 16

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

cadelelerden ve bir tarihi sreler silsilesinden geeceini bili

yordu. Yalanm ve kmekte olan burjuva toplumu, yeni bir
toplumun unsurlarna gebedir. te emekilerin, bu unsurlan
zgr klmaktan baka gerekletirecek idealleri yoktur. Tarih
sel grevinin tam bilincinde ve onu yerine getirecek yiite az
me sahip olan emeki snf, kalemi ve mrekkep hakkasn ya
nndan eksik etmeyen centilmenlerin kaba kfrlerine ve cahil
ce yavanlklaryla sekterci kapisierini bilimsel yanlmazlk eda
syla keramet gibi dktren iyi niyetli burjuva doktrinerlerinin
retici hamiliklerine glmektc hakldr.
Paris Komn'nn devrimin idaresini bizzat eline almas,
alelade emekilerin ilk defa "doal amirleri"nin Hkmet ay
ncalklanna tecavze cesaret etmeleri ve ei grlmemi de
recede zor koullar altnda ilerini alakgnll, drst ve ve
rimli ekilde grmeleri -ki aldklan en yksek cret bile yk
sek bir bilim otoritesine gre herhangi bir metropolit okulu
kurul sekreterinin almas gereken en dk cretin bete biri
ne zar zor yaklayordu- karsnda eski dnya, Emek Cum
huriyetinin Htel de Ville'in tepesinde dalgalanan Kzl Bay
ra'n seyrederken fkesinden sanclarla kvranyordu.
Yine de bu, emeki snfn toplumsal inisiyatif sahibi tek
snf olduunu gsteren ilk devrimdi. Hatta bu gerek, yalnz
kapitalistler hari orta snfn byk bir ksm tarafndan da
-perakendeciler, esnaf, tccarlar- kabul edildi. Komn, orta
snfn iinde daimi anlamazlk konusu olan borlu ve ala
cakl sorununu zekice bir zme balamt. Orta snfn,
*) Comte'culara (pozitivistlere) atfta bulunuyor.
**) Profesr Huxley ( 1 89 1 Almanca basksna not).

Fransa'da I Sava

1 17

1 848 Haziran emeki ayaklanmasnn bastolmasnda yard

m geen bir kesimi, o zamanki Kurucu Meclis tarafndan ala
cakllannn lehine teklifsizce feda edilmiti"". Ama bu snfn
imdi emeki snfnn etrafnda toplanmasnn tek nedeni bu
deildi. Ya Komn' ya da hangi ad altnda olursa olsun m
paartorluu semek zorunda olduklann biliyorlard. impara
torluk kamu senretine yapt tahribatla, byk mali doland
nclklar tevik etmekle, sermaye temerkznn yapay hzla
nmn desteklemekle ve saflarn mlkszletirmekle orta s
nf da iktisadi bakmdan ykmt . Bu snfa siyasi bask yap
m; sefahat alemleriyle onlar ahlaka sarsm; ocuklannn
eitimini

frere lgnormtin 'lere vermekle Volterciliklerine ha

karet etmi, onlar, ykt eylerin karlnda mparatorlu

un yokoluundan baka bir ey brakmayan bir savaa paldr
kldr itmekle de birer Fransz olarak milliyeti duygularn
krklcmiti. Gerekten yksek Bonaparte' ve kapitalist bo
hemin Paris'ten kartlmasndan sonra orta snfn gerek
"Dzen Partisi", "Union Republicaine" olarak Komn'n bay
ra altna geti ve Komn' Thiers'in kastl tahrifierine kar
savundu. Orta snfn bu byk kesiminin minnettarlnn
*) 1 8 Nisan'da Komn, borlann den me tarihlerini yl erteleyen bir
karar kartmt.
**) 22 Austos 1 848'de Milli Meclis concordats a l'amiable [dosta anla
malarla ilikin bir tasany reddetti. Tasan, devrimden dolay ileri aksa
yan borlulann deme srelerini uzatmay ngryordu. Sonuta kapi
talist alacakllan borlann isteyince Paris kk burjuvalan arasnda
topluca iflaslar balad.
***) [Katolik keileri] 1 5. 1 1 . 1 850 tarihli eitim kanunu kastediliyor.
(Bkz. "Frasa 'da Sf Mcadeleleri").

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

1 18

bu sert denemeye dayanp dayanamyacan ancak .zaman

gsterecektir.
Komn, kyllere "Sizin iin biricik umut, bizim zaferi
mizdir" demekte tamamyla haklyd. Versay'n yumurdad
ve erefli Avrupa basnnn yanklad yalanlardan en kor
kuncu Krclann Fransz kyllerini temsil ettii idi. Fransz
kylsnn 1 8 1 5 ten sonra bir milyarlk tazminat demek zo
runda kald adamlara kar sevgisini dnn. Fransz ky
lsnn gznde byk toprak sahibinin varl bile kyl
nn 1 789'daki kazanlarna bir tecavzd. Burjuvazi 1 848'de
kylnn topraktaki hissesine frank bana krkbe santimlik
bir ek vergi yklemiti; ama o zaman bunu devrimin adna ya
pyordu. Halbuki imdi burjuvazi asl yk, Prusyallara de
necek be milyarlk tazminat kylnn omuzlarna yklemek
iin devrime kar bir i sava kkrtyordu. te yandan Ko
mn'n ilk bildirilerinden birinde, savan bedelinin savan
gerek kkrtclar tarafndan denmesi gerektii belirtiliyor
du. Komn'n amac kyly kan vergisinden kurtarmak,
ona ucuz bir hkmet temin etmek, imdi kann emmektc
olan noter, avukat, mbair ve dier adli vampirlerin yerine
kyl tarafmdan seilen ve kylye kar sorumlu, maal Ko
mn temsileilcrini koymakt. Bu ekilde kyl garde champet
re 'in ' ,

jandarmann ve polis komutannn zulmnden kurtula

cak, rahibin samalklarnn yerine retmenin aklamalan

n dinleyecekti. Fransz kyls dnen ve hereyden nce
*) 1 825'te Bourbon Restorasyonu'ndan sonra, soylulann, devrim srasn
da uradklan mlkszletirilmenin lazmini iin kyllk 1 milyar
frank demiti.

Fransa'da I Sava

1 19

hesaplayan bir adamdr. Nitekim rahip aylklannn, vergi me

muru tarafndan zorla kopanlaca yerde blge halknn dini
igdleriyle gnllerinden kopan yardmianna dayanmasn
son derece akla uygun bulacakt . te Komn hakimiyetinin
ve ancak o hakimiyetin Fransa kylsne ilk byk ihsanlar
bunlard. Bundan tr kyl yararna zmlenmesi ancak
Komn'n harc ve borcu olan daha kank fakat hayati bir
takm meselelerin zerinde uzun uzadya durmay lzumsuz
buluyoruz. Kylnn bandaki bu meselelerden bir tanesi
udur: ipotek borlan bir kabus gibi toprann banda dur
makta, proletariat foncier (kr proletaryas) gnden gne geli
mekte ve kylnn topran terketmesi, modem tarm geli
meleri ve kapitalist iftilikteki rekabet yznden gittike hz
lanmaktadr.
Fransz kyls Louis Bonaparte' Cumhuriyet'in bakan
semiti; ama Dzen Partisi mparatorluu kurdu. Fransz
kyls 1 849 ve 1 850 yllarnda gerekten ne istediini gster
miti: belediye reisi ile Hkmete bal valiyi, retmenle H
kmete bal rahibi ve kendisi ile Hkmete bal jandarma
y kar karya getirmiti. Dzen Partisi'nin 1 850 Ocak ve u
bat'nda kartt btn yasalar, aka kyly bask altna
alma tedbirleriydi. Kyl Bonaparte'yd, nk byk Dev
rim, kylnn gznde, kendisine salad btn kazanlar
la birlikte Napoleon'da kiilemiti. kinci mparatorluun (ki
kendi doas Krclara dmand) ykt bu hayal, gemiin
bu nyargs, Komn'n kylnn yaayan karlarna ve acil
ihtiyalarna verdii cevaba nasl kar durabilirdi?
*) Ky bekisi.

1 20

1 87 1 Fransz i Sava zerine Hitap

Krclar, Komn Paris'inin tara ile ay serbeste temas

ettii takdirde genel bir kyl ayaklanmasnn balayacan
biliyorlard. Aslnda en byk korkulan da buydu. Paris'i,
hastaln yaylmasn nleyecek ekilde polis ablukas altna
alma kukusu da bu korkularndan ileri geliyordu.
Komn, bylece Fransz toplumunun btn salkl un
surlarnn gerek temsilcisi ve dolaysyla Fransa'nn gerek
ten milli hkmeti oluyordu. Ayn zamanda bir emeki hk
meti ve emein kurtuluunun yiit savas olarak szn tam
anlamyla enternasyonal bir nitelie sahipti. ki Fransz eyale
tini Almanya'ya ilhak eden Prusya'nn gzleri nnde Komn,
dnyann her tarafndaki emekileri Fransa'ya ilhak etmiti.
kinci imparatorluk, kozmopolit hilebazln ellinci yld
nm olmutu. Her lkede ne kadar hovarda varsa hepsi mpa
ratorluun ars zerine Fransa'ya koup, sefahat alemlerin
den ve Fransz halknn yamasndan payianna deni alyor
lard. Bu anda bile Thiers'in sa eli iren Eflakl' Ganesco, sol
elini bahetmekle yetiniyordu. haneti yznden kaybettii d
savala, yabanc istilacyla ibirlii yaparak kkrtt i sava
arasnda burjuvazi, polisi Fransa'da Alman avna kartarak
yurtsevediini tehir etme f1rsatn bulmutu. te yandan Ko
mn, alma Bakanlna bir Alman emekisini atyordu'".
Thiers, burjuvazi ve kinci imparatorlukla birlikte Polonya'y
byk yaknlk numaralaryla aldatrken, bir yandan Rusya'nn
* ) [Metinde Wallachia kullanlmaktadr: Romanya'da Transilvanya Alp
lei ile Tu na arasndaki blge.]

** ) Leo Frankel, Komn'n yrtme komitesi yesi ve alma ve Tica

ret Heyeti Bakan.

Fransa'da i Sava

121

kirli ilerini grmekte ve Polonya' ya ihanet etmekteydi. Buna

karlk Komn, Polanya'nn yiit evlatlann Paris'in savunucu
lannn bana koyarak, onlara eref kazandnyordu. Komn
bir yanda istilac Prusyallann; te yanda Bonaparte' general
lerin ynettii Bonaparte' ordunun gzleri nnde, bilinlice
amakta olduu yeni tarih an kutlamak iin Vendme S
tunu34 denilen o muazzam sava semboln ykt.
Komn'n byk toplumsal tedbiri , kendi alan varly
d. zel tedbirleri ise ancak halk tarafndan kurulan bir halk
hkmetinin eilimlerine delalet edebilirdi. rnein gnde
liki fnnclar iin gece almas kaldnlm, iverenlerin
emekilerden eitli bahanelerle para cezas alarak, cretler
den kesmeleri ceza ile yasaklarimt. Bu, iverenin yasa koyu
cu, yarg ve yrtc rollerini kendi zerine almas yoluyla
paray cebe indirmesi demek oluyordu. Emeki snfn ald
dier bir tedbir de, btn kapal atlye ve fabrikalann karl
nn denmesi art ile ii demeklerine teslimi idi. Bu, ad
geen yerlerin sermayedarlan svm da olsa, greve girmi
de olsa uygulanacakt.
Komn'n mali tedbirlerine gelince (ki bunlar zekice aln
m, lml tedbirler olmalan bakmndan dikkate deerdirler)
kuatma altndaki bir ehirde ancak byle tedbirler alnabilirdi .
Byk mali irketlerle mteahhidlerin, Haussmann'n himaye*) Jaroslaw Dombrowski ve Valerian Wroblevski, Komn'n askeri n
derleri olan generaller.
34) Vendme Stunu, Napoleon Fransa'snn zaferlerini kutlamak iin

1 806 1 O senelerinde Paris'in Place Vendome'unda ina edilmiti. Paris

Komn'nn bir karar ile 1 6 Mays, 1 87 1 'de ykld.

1 22

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

sinde Paris'te yaptklan o muazzam hrszlklam baklacak olur

sa, Komn'n onlarn mallarn msadcre etmekte, Orlcans ai
lesinin mailanna el koyan Louis Napoleon1a kyaslanamayacak
kadar hakl olduu grlr. Menkul ve gayrimenkul emlaknn
byk bir ksmn Kilise soygunlanndan elde eden Hohenzol
lem ve ngiliz hanedanlan, Komn'n laiklelirmeden (secula
rizalion) sadece 8.000 frank kazanmasna hayret ettiler.
Oysa Versay Hkmeti biraz cesaret ve kuvvet toplar topla
maz Komn'e kar iddetle saldnda bulunmu, btn Fran
sa'da fikir zgrln kstlam, hatta byk ehirlerden ge
len delegelerin toplanmasn yasaklayacak kadar ileri gitmi;
Versay'da ve Fransa'nn geri kalan kesiminde kinci mpara
torluunkini aratan bir casus ebekesi kurmu; Paris'te baslan
btn evrak jandarma mfettilerine yaktrtm, Paris'e gelen
giden btn yazmalan kalburdan geirmi; Milli Meclis'te
Paris adna bir sz sylemek iin en ekingen teebbsler,
1 8 1 6 ylnn Chanbre htrouvable'nda bile grlmemi bir
tan:da yuhalanm ve btn bunlarn stne Versay'n Paris
dndaki vahke savalar , iinde de kokumuluk giriimleri
eklenmiken Komn hala salam bir ban dnemindeymi gi
bi liberalizmin btn icaplann ve zevahirini yerine getirmek
le kendisine olan gvene utanmazca ihanet etmi olmaz my
d? ayet Komn Hkmeti, M. Thiers'in Hkmetine benze
seydi, Paris'te Dzen Partisinin gazetelerini yasaklamak da
Versay'da Komn gazetelerini yasaklamak kadar zor olurdu.
* ) kinci Imparatorluk srasnda, Baran Haussmann Seine Depart

nan'nn, yani Paris chinin Valisi idi (Prefect). Ii ayaklanmalannn

bastnlabilmesi iin ehir plannda baz deiiklikle yapmtr.

Fransa'da i Sava

1 23

Krclann Fransa'y kurtannann tek aresi olarak kiliseye

dn nerdikleri srada, kafir Komn'n Picpus manastny
la Saint Laurent Kilisesinin garip srlarn kefetmesi olduka
asap bozucu olmutu. M. Thiers, Bonaparte' generallerine
sava kaybetme, teslim antlamalan imzalama ve Wilhelms
chhe'de sigara imedeki ustalklann takdir iin byk ha
nianlan yadrrken, Komn'n grevlerini ihmal ettiklerin
den phelendii generalleri azietmesi ve tevkif etmesi bir hi
cive benziyordu. Komn'n takma ad kullanan ve Lyons'da sa
dece iflastan alt gn hapis yatan bir yesini iten kartp tev
kif etmesi o srada hala Fransz Dileri Bakan bulunan, ha
la Fransa'y Bismarck'a satan ve hala o fazilet rnei Belika
Hkmetine emirlerini geirten kalpazan Jules Favre'a kastl
bir hakaret olmuyor muydu? Fakat Komn, eski trden hk
metlerin hepsinin deimez tavr olan yanlmazlk iddiasnda
bulunmuyordu. Btn yapt klarn ve sylediklerini ilan edi
yor ve halka btn eksikliklerini gsteriyordu.
Her devrime, devri min gerek elerinin yannda baka
karakterde adamlar da karr. Bunlarn bazlar eski devrim
lerden kalma veya eski devrimiere bal insanlardr. Mevcut
*

) Lisagaray'n " 1 87 1 Komn Tarihi"ndc, "Stuttgart 1 922, s. 208) bu

olay 'le anlatlyo: "Milli Muhafzlar, Picpus Manastnnda kafcs iin

de ikenceye tabi tutulmu vcut, engizisyon iin kullanld anla
lan acayip aletler, elik zrh, kuak, miferler, halatlar, ocuk aldrma
zerine bir az ilc zerlerinde hala sa olan iki kafatas bulmular, 10.
Anondissenent (ile, sivil mntka) sakinleri de St. Laurcnt Kilisesinin
liihitlerinde kadn iskeletleri kefetmilenli."
**) 1 870 Sedan savandan sonra yenilen Bonaparte'n ve Fransz gene
rallerinin kapatldklar kale.

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

1 2-4

hareketi kavramam olmalarna ramen bilinen diistlkle

ri ve cesaretleri veya sadece gelenek gcnden tiii halk ze
rindeki nfuzlarn muhafaza etmi olabilirler. Dierleri ise
yllardr zamann hkmetine kar ayn basmakalp nutukla
n ata ata birinci snf devrimci hreti kazanan basit rt
kanlardr. 8 Mart'tan sonra da byle birka adam ortaya k
t ve bunlar baz durumlarda nemli roller oynamay baard
lar. Ayn cins adamlar nasl nceki devrimierin geliimini ks
tekledilerse, bunlar da emeki snfnn gerek hareketini elle
rinden geldii kadar ksteklediler. Bu gibi adamlarn varl
kanlmaz bir erdir: Zamanla silkinip atlrlar. Ne var ki Ko
mn'e zaman verilmemiti.
Komn'n Paris'te meydana getirdii deiiklik gerekten
fevkaladeydi! kinci mparatorluun gsterili Paris'inden iz
bile kalmamt. Artk Paris, Eritanyal arazi sahiplerinin, r
landal namevcutlarn35 eski Amerikal esir tacirlerinin ve son
radan grmelerin, eski Rus serf sahiplerinin ve Efiakl boyar
lann" buluma yeri olmaktan kmt. Artk morga cesetler
dolmuyor, gee hrszlklar olmuyordu. Adi hrszlklar da
yok denecek kadar azalmt. Asln arasanz Paris sokaklar
848 ubatndan bu yana ilk defa, hem de polis olmadan, em
niyete kavumutu. Bir Komn yesi yle diyordu: "Artk ci
nayet, hrszlk ve ahsa tecavz gibi olaylara rastlamyoruz.
yle giinyor ki polis, beraberinde Muhafazakar dostlarn
da Versay'a siiklemitir." Kokotlar yine koruyuculannn ai35) Namevcutlar (Absentees) -hi bir zaman ar.zi ve malikanelerini zi
yaret etmeyen byk toprak sahipleri.
* ) [Romanya'dan arazi sahibi, imtiyazl bir snf]

Fransa'da I Sava

1 25

lelerine, dinlerine ve hepsinden nemlisi de mlklerine bal

tebdili kyafet etmi adamlarn kokusunu almlard. Onlarn
yerine Paris'in gerek kadn kt ortaya: kahraman, asil ve
kadim alarn kadnlan gibi sadk. alan, dnen, sava
an ve kanayan, dourduu yeni toplumla megulken kaplar
daki kana susamlan neredeyse unutmak zere olan tarihsel
teebbsnn verdii coku ile sarho bir Paris!
Paris'teki bu yeni dnyann yannda bir de Versay'daki es
ki dnyaya bakalm: Eski rejimierin gulyabanilerinden, Me
ruiyeti (Legitimist) ve Orleans'clardan olumu ve ulusun ]e
ine konmaya hazr bir meclis, kuyruu ise Nuh Nebiden kal
ma Cumhuriyetiler. Bunlar, Meclis'te varlldanyla esirciler
isyann mdafaa ediyorlar ve Parlamenter Cumhuriyetleri
nin devam iin Cumhuriyetin bandaki bunak arlatann ki
birine gveniyorlar. Jeu de Pa ume'da yaptklar korkun top
lantlar 1 789'un bir kankatrn andryor. te Fransa'da l
m olan her eyin temsilcisi Meclisi ayakta tutan, hayat ema
resi veren sadece Louis Bonaparte'n generallerinin kllary
d. Paris batanaa gerek, Versay batanaa yalan. Ve bu
yalan etrafa Thiers'in azndan yayld.
Thiers, Seine et Oise'dan gelen bir belediye reisieri heyeti
ne yle diyordu: "Hi bir zaman bozmadm szme gve
nebilirsiniz!" Meclise "Fransa'nn grd en zgrce seil
mi ve en Liberal Meclis" olduunu, karnanorman askerle
rine "dnyann medar iftihan ve Fransa'nn sahip olduu en
mkemmel ordu" olduklann , tara eyaletlerine de Paris'i
*) Jeu de Paume: 1 789 Milli Meclisinin mehur kararn verdii tenis
kortu. ( 1 891 Almanca basksna not).

1 26

1 87 1 Fransz i Sava zerine Hitap

bombalattna dair haberlerin aslsz olduunu sylyordu:

"Eer birka top atlmsa, bu Versay ordusunun ii deil,
yzlerini gstermeye cesaretleri olmayan ve savayor grn
mek isteyen baz asilerin marifetidir." Tara eyaletlerine "Ver
say toplannn Paris'i bombardman etmediini, sadece top
ateine tuttuunu" tekrarlyor, Paris Bapiskoposuna Versay
blklerine atfed ilen sahte idam ve misillernelerin (!) aslsz
olduunu sylyor, Paris'e, tek endiesinin "onu bask altnda
tutan iren tiranlardan kurtarmak" olduunu bildiriyor ve
aslnda Paris Komn'nn "bir avu caniden ibaret" olduu
nu iddia ediyordu.
M. Thiers'in Paris'i, "kaba kalabaln" gerek Paris'i deil,
bir hayalet ehirdi. Franc fileur'lerin; dii ve erkek bulvarlan'l
zengin, kapitalist, yaldzl, tembel Paris'iydi. imdi ise ayn Pa
ris, Versay'da Saint Denis'de, Rueil'de ve Saint Gem1ain'de
uaklarla, hovardalarla, edebiyat bohemi ve kokotlarla dolup
tayordu. M. Thiers'in Parislileri i sava ho bir elence ola
rak kabul ediyor, teleskoplarla muharebeyi izliyor, top atlan
n sayyor, sava temsilinin Portc St. Martin tiyatrosundakin
den ok daha baanl olduuna kendi erefleri ile fahielerinin
erefi zerine yemin edip duruyorlard. Denler gerekten l
yariard , yarahiann lklan sahte deildi ve stelik her ey o
kadar tarihsel bir hava ierisinde cereyan ediyordu ki.
Nasl Coblenz36 M . de Calanne'un Fransa'sysa bu da M.
Thiers'in Paris'iydi.
*) [Le Tintemane adl bir gazete tarafndan muhasara srasnda Paris'i
terkederek ngiltere'ye veya taraya g edenlere verilen lakap.]

36) Coblenz -Aimanya'da bir ehir; 1 8. yzyl sonundaki Fransz Burju

va

Ihtilali esnasnda g eden kar ihtilalci asillerin merkezi.

1 27

Fransa'da i Sava

IV

Esir tacirleri nin, Paris' i Prusyallara igal ettirerek itaate zorla

ma giriimlerinin ilki Bismarck'n reddi yznden suya dt.
1 8 Mart'taki ikinci giriim de ordunun hezimeti ve hkmetin
Versay'a ka ile sonuland. Hkmet, ayn zamanda btn
idareye dalmasn ve kendisini izlemesini emretti. Thiers, ba
r grmelerini bahane ederek Paris'e kar bir savaa hazr
lanacak kadar vakit kazand . imdi i bir ordu bulmaya kal
yordu. Alaylarn kalntlar sayca az ve karakter balamndan
emniyetsizdi. Tara eyaletlerine, Milli Muhafzlar ve gnll
leri ile Versay'n yardmna komalar hususunda yapt ar
da teklifsizce reddedilmiti. Yalnz Bretagne beyaz bir bayrak
altnda savaan, her biri gsnde beyaz kumatan yaplm
bir sa yrei tayan ve "Vive Le Roi'' (Yaasn kral ! ) diye ba
ran bir avu Choua1137 gnderdi. Velhasl Thiers, aceleyle de
nizcilerden, gemicilerden, papaya bal zouave'lardan38, Valen
Un'in jandarmalarndan, Pietri'nin polislerinden ve casuslarn
dan karnanorman bir tayfa kurmak zorunda kald. Mamafih,
Bismarck'n i sava ucu ucuna srdrebilecek ve Versay H37) Chouan'lar -Paris Konnadan, Versay ordusuna, Brtanya'dan ka
tlan reaksiyoner mfrezeyi, 1 8. yzyl sonundaki Fransz burjuva ihtila
li srasnda Kuzeybat Fransa'da kan kar ihtilalci isyan destekleyen1ere benzetniler ve ona bu ismi layk grmlerdi.
38) Zouavc'lar -Fransz hafif piyade alay. (Cezayirde bir kabilenin is
mi). lk zouave birlikleri, 1 9. yzyln ilk otuz senesinde, Cezayir'in yerli
ahalisinden kurulmutu. Daha sonra Franszlardan da asker alnm, fa
kat arki kyafetleri muhafaza edilmitir.

1 87 1 Fransz i Sava zerine Hitap

1 28

kmetini Prusya'ya sefihe tabi tutacak sayda taksit taksit yol

lad emperyalist harp esirleri olmasayd, Thiers'in ordusu bir
ie yaramayacakt. Hatta sava srasnda bile Versay ordusuna
Versay polisi bakt. Jandarmalar, kendilerini her trl tehlike
ye atarak orduyu srklemek zorunda kaldlar. Den kaleler
zaptedilmemi, satn alnmt. Federallerin kahramanl Thi
ers'i stratejik dehasyla emrindeki snglerin, Paris'in direnii
ni kramayacana ikna etmiti .
te yandan tara ile ilikileri gittike bozuluyordu. Thiers'i
ve krclann memnun edecek bir tek onama bildirisi bile gel
medi. stelik tam tersi oldu. Her taraftan Cumhuriyetin ak
a tannmas, Komnal zgrlklerin kabul edilmesi artyla
Paris'le uzlalmasn ve vekaleti geerliliini yitirmi olan
Milli Meclisin datlnasn isteyen ve ifade biimi saygl ba
ka hereye benzeyen heyetler ve bildiriler yayordu. Hem de
o kadar ok sayda ki, Thiers'in Adalet Bakan Dufaure, savc
lara 23 Nisan tarihli bildirisinde "uzlama taleplerini" bir su
olarak ele almalann emrediyordu ! Kampanyasnn knaza
saplandn gren Thiers, taktiini deitirmeye karar verdi:
Btn lkede, 30 Nisan'da, Milli Meclisten kendisinin geirt
tii yeni belediye kanununa gre belediye seimlerinin yapl
masn emretti. Ya valilerinin entrikalanna, ya da polis tehdi
dine gvenerek, tarann verecei ayiann Milli Meclise imdi
ye kadar hi sahip olmad manevi gc salayacandan ve
yine tarann Paris'in zapt iin gerekli maddi gc temin ede
ceinden olduka emin grnyordu.
Paris'e kar bltenlerinde vd ekyalklarla ve bakan
lannn tm Fransa'da bir terr dnemi yaratma teebbsleriy-

Fransa'da i Sava

1 29

le yetinmeyen Thiers, bandan beri bir uzlama oyunu dzen

leme endiesi iindeydi. Byle bir oyun birka amaca birden
hizmet edecekti: Tara eyaJetlerini ve Paris'teki orta snf unsu
runu kandracak ve hepsinden nemlisi Milli Meclisteki Cum
huriyeti bozuntulanna Paris'e kar ihanetlerini Thiers'e olan
inanlanyla rtme imkann salayacakt. 2 1 Mart'ta, daha or
dusu bile olmad halde Meclise yle seslenmiti: "Ne olursa
olsun, Paris'e ordu gndermeyeceim." 27 Mart'ta tekrar aya
a kalkt: "Cumhuriyetin kuruluu bana bir emrivakidir. Ben
de onu srdrmeye kararlym." Aslnda Krclan, Versay'da
Cumhuriyetin szn bile ettirmezken, Thiers Cumhuriyetin
adna Lyons ve Marsilya'dekf devrimleri bastnyordu. Bu ma
rifetinden sonra "emrivaki"yi bir "faraziye" olarak yumuatt.
Bordeaux'da dikkatle uyard Orleans prensleri, imdi yasala
n utanmazca iniyorlar ve Dreux'de .. entrika evirme serbes
tisine sahiptiler. Thiers'in Paris ve tara eyaJetleri temsilcileriy
le bitmez tkenmez grmelerinde ne srd dnler za
mana ve koullara gre devaml ton ve renk deitirmelerine
ramen hibir zaman u noktadan ileri gitmediler: "Lecomte
ile Clement Thomas'n ldrlmelerine kanan bir avu ca
ni" den alnacak intikam n muhtemel tahdidi.
Buna da Paris'in ve Fransa'nn M. Thiers'i aka en m
kemmel Cumhuriyeti kabul etmeleri art kouluyordu. Ay
nen Thiers'in 1 830'da Louis Philippe'i kabul ettii gibi. Thiers
*) 8 Mart 87 'den birka gn sonra Lyons ve Marsilya'da Komn ilan
edilmesi amacyla devrimci teebbslere gliildi. Hareket, Thiers Hk
meti tarafndan bastnld.
(**) Versailles'n batsnda merkezi Orleans olan bir kent.

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

1 30

bu dnleri dahi Mecliste Bakanlar araclyla zerilerine

ekiettii resn aklamayla belirsiz bir duruma soktu. Fakat
bununla da kalmayarak Dufaure'u harekete geirdi. Yal bir
Orleans'c avukat olan Dufaure, imdi 1 87 l 'de Thiers'in zama
nnda olduu gibi, 1 839'da Louis Philippe devrinde de,
1 849'da Louis Bonaparte'n bakanlnda da skynetimin
adli otoritesi olmutu. Hkmette deilken Paris'li kapitalist
leri savunarak servet kazanrkcn, bizzat meydana getirdii ya
salan sulamakla da kendine siyasi kapital hazrlad. imdi
Paris'in dnden sonra Fransa'daki Cumhuriyeti zgr
ln son kalntlarn da temizleyecek bir dizi bask yasasn
aceleyle Milli Meclisten kartmaya alyordu. Bununla da
kalmayarak kendine gre srncemeli bulduu askeri mahke
me usullerini ksaltt ve Draco'nun... yasalarn hatrlatan ye
ni bir srgn yasas kartt. Btn bunlar Paris'in kaderi hak
knda bir fikir veriyordu. Bylece 1 848 Devrimi siyasi sular
iin lm cezasn kaldrarak yerine srgn cezasn koymu
oluyordu. Louis Bonaparte hi olmazsa teorik alarak daha gi
yotin rejimini tekrar kuracak cesareti bulamamt. Henz
Parisiiierin asi deil, katil olduklann ima edecek kadar bile
cretkar olmayan Krclar Meclisi ise Paris'ten almaya umdu
u intikam Dufaure'un yeni srgn yasas ile snrlamak zo*) 1 8 Mart 1 8 7 1 den birka gn sonra Lyons ve Marsilya'da Komn ilan
edilmesi amacyla devrimci teebbslerc giriildL Hareket, Thiers Hk
meti tarafndan bastnld.
(*") Versailles'n batsnda Orleans aile Merkezi olan bir kent.
***) [Draco: M. . 62 1 ylnda yaam olan ve sert kanunlanyla tannan
Atinal hukuku.]

Fransa'da I Sava

131

rundayd. Btn bu koullar altnda gevi getiren kafalan ne

oyunu ne de oyunun ikiyzllk, deikenlik ve ertelenme ge
reklerini anlyamyan tarallarda uzlama komedisinin ken
disinin de amalad gibi, yaratt fke yaygaralan olmasay
d Thiers bu komediye devam edemiyecekti .
Yaklamakta olan 30 Nisan belediye seimlerini gznn
de bulunduran Thiers, 27 Nisan'da en byk uzlama sahne
lerinden birini oynad. Meclis krssnden yle banyordu:
Paris'ten baka hi bir yer, Cumhuriyete kar komplo lazrlam
yor. Bu durum bizi Fransz kar dkmeye mecbur edecektir. Defa
lardr sylyorum. O ka{ir silahlar, arlan tutar eller tarafrdar b
rakldg zamar cezalar, birka cari hari derhal bir ban yasas ile
durdurulacaktr.

Krclann iddetli mdahalesine yle cevap veriyordu :

Beyler, size yalvanrn syleyin ber haksz mym? Carilerir topu
topu bir avu ettii gereini aklanama kar m kyorsunuz?
Btr talilsizlikleriizir arasrda hi olmazsa Clemert Tho
mas 'la General Leconte'ur karn dkmeye muktedir olarlanr en
der istisnalar tekil etmeleri bir tali/ eseri degi/ midir?

Buna ramen Fransa, Thiers'in parlamenter bir siren'in

arks diye vd konumaya kulaklann tkad'. Hala Fran
sa'ya kalan 35.000 Komn tarafndan seilen 700.000 beledi
ye meclisi yesi iinde birleik Legitimistler, Orleansclar ve
Bonaparte'lann says 8.000'i bulmuyordu. Bunu izleyen ek
*) [Odise, sirenierin adalannn yaknndan geerken onlara kaplmamak
iin kendini, adamlan tarafndan diree balatr. Adamlannn da kulak
lann balmumu ile tkar.]

1 32

1 87 1 Fransz i Sava zerine Hitap

seimlerde sonular daha da aleyhte oldu. Bylece Milli Mec

lis, taradan acil olarak ihtiya duyduu fiziksel gc temin
edeyim derken, son manevi g iddiasn, yani lkenin genel
oyunun ifadesi olma iddiasn da kaybetti. Bozgunu tamamla
mak zere btn Fransz ehirlerinin yeni seilen belediye
meclisi yeleri Bordeaux'da bir kart Meclisle Versay'daki
gasbedici Meclisi aka tehdit etmeye baladlar.
te o zaman Bismarck iin uzun zamandr beklenen karar
an gelip atm oldu. Derhal Thiers'i ararak, Frankfurt'ta
kesin ban antlamasn imzalamak zere tam yetkili eliler
gndermesini emretti. Efendisinin ansna saygyla boyun
een Thiers, Pouyer Quertier'in destekledii sadk Jules Fav
re'n gndermeye kotu. Rouen1i, "tannm" bir pamuk ei
ricisi ve kinci mparatorluun ateli ve hatta krkrne bir
partizam olan Pouyer Quertier, kinci mparatorlua kendi
kanna zt olan ngiliz ticaret anlamasndan baka hi bir ko
nuda toz kondurmuyordu : Bordeaux'da Thiers'in Maliye Ba
kan olur olmaz bu "korkun" anlamay sulad, feshinin ya
kn olduunu ima etti ve hatta engel tekil edecek uluslarara
s anlamalann bulunmad Alsas'a kar eski koruyucu gm
rk tarifelerinin yeniden uygulanmasn teklif edecek kadar
kstahlkta ileri gitti. (Ama Bismarck' hesaba katmad iin
gayretleri bouna oldu). Kar devrimi Rouen'de cretleri in
dirmek iin, Fransz tara eyaJetlerinin teslimini ise Fransa'da
--.) 23 ubat 1 860 tarihli ngiliz-Fransz ticaret anlamas ile Fransa ou
mallann ngiitereye gmiiksz olarak ihra etmeye karlk kendi yksek
gmiik duvarlann kaldrd. Sonuta ngiliz mallannn Fransz pazannda
yaratt keskin rekabet Fransz sanayiinde byk honutsuzluk yaratt.

Fransa'da I Sava

1 33

mallannn fiyatn ykseltmek iin birer frsat bilen bu adam

Thiers' in en son ve en byk ihanetinde Jules Favre'a yardm
clk iin biilmi kaftan deil miydi?
Bu tam yetkili mkemmel eliler Frankfurt'a vanr varmaz,
zorba Bismarck onlara aresiz bir seenek sundu : Ya mpa
ratorluun i hyas, ya da benim ban artlannn kaytsz art
sz kabul! Bu artlar, sava tazminatnn denme sresinin
ksaltlmasn ve Bismarck Fransa'nn durumundan tatmin
oluncaya kadar Paris istihkamlannn Prnsya ordulan tarafn
dan daimi istilasn ihtiva ediyordu. Bylece, Prusya, Fran
sa'nn i siyasetinin mutlak hakemi oluyordu. Buna karlk
Paris'in imhas iin Bismarck, esir ettii Bonaparte' orduyu
serbest braknay ve onlara mparator Wilhelm'in ordulan
nn dolaysz himayesini tekli f ediyordu. Tazminatn ilk taksi
dini Paris'in "pasifikasyonuna" balayarak iyiniyet teminat
vermi oldu. Tabii Thiers ve elileri, bu yemi yuttular. 1 O Ma
ys'ta imzaladklan bar antlamas, 1 8 Mays'ta Milli Meclis
tarafndan onayland.
Barn imzalanmas ile B onaparte' esirlerin iadesi ara
sndaki faslacia Thiers, uzlama komedisini yeniden ele alma
zorunluluunu duydu. Zira Cumhuriyeti yardmclan da Pa
ris'in tahripi iin yapan hazrlklan grmezlikten gelmek iin
bahane arayp duruyorlard. Orta snf uzlatnclanndan olu
an bir heyete 8 Mays'ta yle cevap verdi:
Asiler teslim olmaya karar verir vermez Paris'in kaplan General
Clement Thomas ve I..ecomte'u1 katilleri hari herkese bir hafta s
reyle ak tutulacaktr.

IH

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

Bundan birka gn sonra Krclar, verdii szler iin hak

knda iddetli bir gensoru anca aklama yapmay reddetti.
Mamafih onlara u nemli ipucunu vermekten de geri kalma
d:
Size sylyonm, aranzda sabrsz/ar, ok acele edenler var. Sekiz
gn daha beklemeleri gerek; bu sekiz gnn sonunda artk tehlike
lulmayacak ve grevleri de cesaretlerine ve lubiliyetlerine uygun
olacaktr.

MacMahon ona ksa bir sre sonra Paris'e girebilecein

den emin olmasn bilditir bildirmez de Meclise "Paris'e elin
de yasalarla" gireceini "ve askerleri" kurban eden ve kamu
antlann yakp ykan sefillerden tam kefaret talep edeceini"
ilan etti. Karar an yaklat zaman Meclise "Amansz olaca
" n; Paris'e ise, mahkum olduunu ve Bonaparte' haydut
Ianna da, Devletin, Paris'ten diledikleri gibi intikam almalan
na izin verdiini syledi . Nihayet, ihanetin Paris kaplann
General Douay'e at gn olan 2 1 Mays'tan bir gn sonra,
22 Mays'ta Thiers, Krclara, anlamamakta o kadar srar et
tikleri uzlama komedisinin "amac"n aklad.
Birlu gn nce anacmza yaklamakta olduumuzu size syle
mitim. Bugn amaca eriti/timizi sylemeye geliyorum. Dzen,
adalet ve uygarlk nihayet muzaffer oldu!

Haklyd. Burjuva dzeninin kleleri ve i esirleri ne za

man efendilerine kar ayaklansalar, dzenin uygarl ve ada
leti de tyler rpertici rengiyle aa kmaktadr. O zaman
bu uygarlk ve adalet, aka vahet ve yasa tanmaz intikam

Fransa'da I Sava

1 35

eklinde da vurulur. Mlkiyeti gasbeden ile retici arasmda

ki snf mcadelesinin her yeni buhran giderek bu gere da
ha keskin izgilerle ortaya kartmaktadr. 1 87 1 'in szlerle
ifade edilmez hainlii yannda burjuvazinin 1 848 Hazirann
daki gaddarlklar bile hi kalmaktadr. Askerlerin iren ha
reketleri, nasl cretli koruyuculuunu yaptklan uygarln
doal ruhunu yanstyorsa, Paris halknn erkek, kadn ve o
cuk Versay'llarn giriinden itibaren sekiz gnlk savata
gsterdikleri fedakarca kahramanlk da bal olduklan dava
nn bykln yanstmaktadr. Byk sorunu arpma
dan sonra, kendi yaratt ceset ynlanndan kurtulmak olan
bir uygarlk gerekten parlak bir uygarlktr!
Thiers ile polis kpeklerinin hareketlerinin tarihte bir ei
ni daha bulmak iin Sulla ile Roma Triumvirasmm zamanna
dnmemiz gerekir. Ayn soukkanllkla srdrlen toptan
katliam, katliamda ya ve cinse kar ayn kaytszlk, esiriere
ayn eziyet sistemi, bu sefer btn snf kapsamak zere ayn
srgne yollamalar, sakl nderlerden bir tekinin bile kama
mas iin ayn vahi takipler, siyasi ve ahsi dmanlarn ayn
ekilde itham, kavgaya tamamen yabanc olanlarn knmm
da ayn umursamazlk Aralanndaki yegane fark, Romallarn
mahkumlan toptan katiedecek mitralyzlerinin, "ellerinde ya
sa"nn ve azlarnda "uygarlk" narasnn olmamas idi.
Ve btn bu dehet verici eylerden sonra bir de burjuva
uygarln z basn tarafndan anlatlan daha da korkun
br yzne bakn!
Londra'da kan bir Tory gazetesinin Paris muhabiri yle
yazyor:

1 36

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

Uzakta hala tek tk silah sesleri duyulmakta, bir sr yaral sefil

Pere la Chaise'in mezar talan arasnda tedavi gneden yatmakta,
6. 000 gz ylm asi lahitler labirentinde umutsuzluun verdii s

trapla dolap dunnakta; sefiller mitralyzlerle vuru/mak zere so

kaklardan acele ile geirilirken cafe'lerin absinthe. bilardo ve domi
no merakllan ile dolu alnas sokaklarda kadn sefahatinin kol gez
mesi, k restoraniann zel odalanndan gecenin skunetini bozan
cmb seslerinin duyu/mas, iren birey.

M. Eduard Herve, Komn'n kapatt Versayc bir gazete

olan Journal de Paris'te yle diyor:
Paris halk (!) dn honutluunu, hafif mizaln snrlann aan
bir tarzda belli etmitir. Korkanz ki zaman getike durum daha da
bozulacaktr. Paris imdi maalesefyersiz olan bir bayram gn ha
vasndadr. Ve eer Parisiens de la decadence diye anlmak is

temiyorsak, bu gibi eylere son verilmelidir.

Ve bundan sonra Tacitus'ten u pasaj alyor:

Yine de o korkun mcadelenin ertesi gn, hatta mcadele daha
sona ennemiken, alalm ve kokumu Roma bir defa daha v
cudunu mahveden ve ruhunu kirleten o ehvet batanda yuvarlan
maya balad -alibi proelia et vulnera, alibi balnea popinaeque
(orada kavga ve yaralar, burada haman ve lokantalar).

M. Herve yalnz, bahsettii "Paris halk"nn M. Thiers'in

Parisinin halk Versay'dan Saint Denis'den, Ruiel'den ve Saint
(*) [Absinthe: Pelin, anason veya baka bir gzel kokulu otla lezzetlen
diilen yeil bir iki.]

**) Dn Paislilei.

Fransa'da i Sava

1 37

Germain'den gruh halinde dnen franc-fileurler, yani "D

en" Paris'in halk olduunu unutuyor.
Emein esareti zerine kurulu o alak uygarlk, yeni ve da
ha iyi bir toplurnun fedakar nderlerine kar kazand b
tn kanl zaferlerinde kurbanlannn iniltilerini btn dnya
da yansyan bir iftira velvelesine bornutur. Sakin emekile
rin ve Kornn'n Paris'i birden "dzen"in polis kpekleri tara
fndan bir cehenneme (pandenonium) dndrld. Peki bu
muazzam deiiklik btn lkelerin burjuva zihniyetine neyi
ispat etmiti? Tabii ki Kornn'n uygarla kar suikast ter
tip ettiini! Paris halk Kornn uruna tarihin hibir savan
da grlmemi saylada ve cokunlukla can vermektedir. Bu
neyi ispat ediyor? Tabii ki, Kornn'n halkn kendi hkmeti
deil, bir avu caninin gasb olduunu. Paris'li kadnlar bari
katlarda ve infaz yerlerinde fedakarca lyorlar. Ya bu neyi
ispat ediyor? Elbette ki, Kornn iblisini onlan Megaera'lara
Hecate'lere dndrdn39 Kornn'n iki ay sren tartma
gtrmez hakimiyeti srasndaki lrnllna ancak yine kendi
savunuu srasndaki kahrarnanl eriebilir. Bu neyi ispat
ediyor? Tabii ki Kornn'n zalim igdlerinin kana susarn
ln ba sktnda koyverrnek zere aylarca bir lroblk ve
insancllk kisvesi altnda sakladn!
Emekilerin Paris'i kendi kendini kahramanca feda eder
ken, binalan ve antlan da atee verdi. Proletaryann canl
gvdesini pararnpara eden hakim snflann, ikametgahlan
nn el srlrnerni mimarisine muzafferane geri dnmeye ar39) Megaera ve Hecata -eski Yunan mitolojlsinde ktlk ve by tan
nalan.

1 38

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

tk haklan yoktu. Versay Hkmeti "Kundaklk!" diye feryat

ediyor ve dmanlanm profesyonel kundaklk suuyla yaka
lamak zere, en cra kylerdekilerine kadar btn ajanianna
her yeri arama emrini veriyor. arpmadan sonraki toptan
katliama kaytszlkla bakan btn dnya burjuvazisi, tula ve
harcn kutsiyetinin bu ihlali karsnda dehetle irkiliyor.
Hkmetlerin donanmaianna "ldr, yak ve tahrib et" di
ye verdikleri devlet ruhsatlan , kundaklk ruhsatlan mdr?
Britanya birliklerinin Washington'daki Capitol'u ve in impa
ratorunun Yaz Saray'n kaytszca atee vermeleri kundak
lk m oluyordu? Prusyallann, askeri bir sebep olmad hal
de srf intikam hrsndan petrolle Chateaudun gibi ehirleri ve
saysz ky yakmalan kundaklk myd? Thiers'in yalnz
iinde insan olan evleri yakma bahanesiyle alt hafta boyunca
Paris'i bombardmana tutmas kundaklk myd? Savata
ate, dier silahlar kadar meru bir silahtr. Dmann elinde
bulunan binalar, atee verilmek iin bombardman edilir.
Eer mdaffierin geri ekilmeleri gerekirse, o zaman onlar da
taarruz edenin faydalanmasna mani olmak iin binalan ate
e verirler. Yaklmak, dzenli ordularn sava cephesinde bu
lunan btn binalarn kaderi olmutur. Ama klelerin, kle
letirenlere kar savanda yani tarihin tek hakl savanda,
bu hibir ekilde geerli olamaz! Komn, atei sadece bir sa
vunma vastas olarak, Haussmann'n resmen top ateine a
t uzun ve dz yollar Versay birliklerine kapatmak iin kul
lanmtr. Nasl Versay'llar ilerlerken, en az l<.omt'n atei
nin yakt kadar bina yakan gllelerini kullandlarsa, onlar
da atei geri ekilmelerini rtrnek iin kullandlar. imdi bile

Fransa'da I Sava

1 39

hangi binalann savunan, hangi binalann saldran tarafndan

yakld mnakaa konusudur. Ve savunma, Versay birlikle
ri, esirleri toptan ldrmeye balayncaya kadar atee bavur
mamtr. Bundan baka Komn eer hi are kalmazsa ken
dini Paris'in harabeleri altna gmeceini ve Savunma Hk
metinin ihanetini rtrnek iin sz verdii gibi Paris'i ikinci bir
Moskova yapacan bir bildiri ile ilan etmiti. Trochu bu
ama iin onlara petrol buldu. Komn, muhaliflerini Paris
halknn canlan iin deil, Paris'teki binalan iin endielen
diklerini biliyordu. te yandan Thiers, intikamnda amansz
olacan bildirmiti. Ordusu bir tarafta hazrlanp, Prnsyal
lar da kar tarafta kapan kapatabilecek duruma gelir gelmez
Thiers yle bir beyanat verdi: "Amansz olacam! Kefaret
tam, adalet hain olacak!" Eer Parisli emekilerin hareketle
ri vandalizm ise bu, Hristiyanlann putperestlik ann ger
ekten paha biilmez sanat hazineleri zerinde dktrdkleri
zafer vandalizmi deil, umutsuzluk iinde savunmadan ileri
gelen bir vandalizmdir. Bu vandalizm dahi tarihiler tarafn
dan domakta olan yeni toplum ile yklmakta olan eski top
lum arasndaki mcadelenin kanlmaz ve nisbeten nemsiz
bir sonucu olarak maruz grlmtr. Yine de bu, turist Pa
ris'ine yer amak iin tarihi Paris'i yerle bir eden Hauss
mann'n vandalizminden yedi.
Ama ya Komn'n, balannda Paris Bapiskopos'u ile bir
likte altm drt tutsa idam etmesine ne demeli? Burjuvazi
ve ordusu 1 848 Haziran'nda, uzun bir sre nce sava usul
leri arasndan kan bir adeti yeniden tesis etmitiler: Savunu
suz esirlerin vurulmas. Bu vahice adete Avrupa ve Hindis-

1 40

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

tan'daki btn halk ayaklanmalannn bastnclan aa yuka

n sk skya bal kalmlardr. Bu ekilde "bu adet" "uygarl
n" gerek "ilerleyiini" temsil etmektedir. te yandan Prns
yallar Fransa'da yeniden, bakalannn hareketlerini hayatla
nyla demek zorunda olan masum insanlan rehin almaya
balamtlar. Grdmz gibi Thiers, ihtilafn ta bandan
beri Komn esirlerinin katli gibi insancl bir usul tatbik etti
rirken, Komn, bu esirlerin hayatlarn kurtarmak iin Prns
yallarn rehin alma usulne ba vurmak zorunda kald. Ama
Versay1lann esirleri devaml vurmalan yznden, bu tutsak
lar da birer birer hayatlarn kaybettiler. MacMahon'un pra
etorlannn40 Paris'e girilerini kutlarken dktkleri kanlardan
sonra hayatlannn esirgenmesi nasl beklenebilirdi? Burjuva
hkmetlerinin vicdanszca vahetlerinin zerindeki son kon
trol de -tutsak alma- bir gz boyamasndan ibaret mi kala
cakt? Bapiskopos Darboy'un gerek katili Thiers'dir. Ko
mn, Bapiskoposla bir ok rahibi, Thiers'in elinde bulunan
bir tek Blanqui ile takas etmek iin defalarca teklifte bulun
mutu. Thiers bunu her seferinde reddetti. Biliyordu ki, Blan
qui'i kaybetmekle Komn'e bir ba vermi olacakt. Buna kar
lk Bapiskoposun ls amalan iin yeterliydi. Thiers, Ca
vaignac rneine gre hareket etti. Cavaignac'la dzenin
adamlar, 1 848 Hazirannda asileri Bapiskopos Affre'nin ka
tilleri diye damgalayarak banp armamlar myd? Ba
piskoposun, dzenin askerleri tarafndan vurolduunu gayet
40) Praetorlar -eski Roma'da general veya Imparatorlarn muhafziarna
verilen ad. Birok imtiyaza sahiptiler. Burada "praetorlar" denilince,
Versay ordusu kastediliyor.

Fransa'da I Sava

141

iyi biliyorlard. Hatta bapiskoposun bayardmcs M . Jac

quamet olay yerinde bulunduundan dolay, tanklyla olay
dorulamt.
Dzen Partisinin kan cmblerinde, kurhanianna kar
bir iftira teranesi kopartnaktan hibir zaman geri kalmama
s gnmz burjuvasnn kendini eski baroruann meru vari
si grdn ispatlamaktadr. O baronlar ki plebe kar elle
rindeki her trl silah meru grrler, plebin elindeki her
hangi bir silah ise su unsuru sayarlard.
Hakim snfn, devrimi bir i savala kertme giriimi ki
bu giriimi ta 4 Eyll'den MacMahon'un praetorlannn St.
Cloud kapsndan girilerine kadar izlemi bulunuyoruz ya
banc mstevlilerin himayesinde yrtld ve Paris'in katHy
le son buldu. Bismarck, Paris'in ykntlann zevkle seyredi
yor. Belki de bu harabelerde, 1 849'da daha Prnsya'nn Cham

bre Introuvable'nda basit bir Krc iken diledii bir eyin, b

yk ehirlerin genel tahribinin ilk taksidini gryordur. Paris
proletaryasnn kadavrasn da zevkle seyrediyor. Onun iin
bu, sadece bir devrimin imhas deil, imdi gerekten, hem de
Fransz Hkmeti tarafndan ba kesilen Fransa'nn bat
dr. Bismarck, btn baanl devlet adamanna has yzeysel
likle bu muazzam tarihi olayn yalnz st yzeyini grebiliyor.
Zaptedilen hkmetin sadece jandarmaln deil, ayn za
manda kiralk kaatilliini yaparak zaferini ereflendiren bir
fatih imdiye kadar tarihin hangi devrinde grlmtr? As
lnda Prusya ile Paris Komn' arasnda bir sava sz konusu
olmamtr. Aksine, Komn ban hazrlklann kabul etmi ve
Prusya da tarafszln aklamt. Bundan dolay Prusya sa-

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

1 42

vaan taraflardan biri deil, bir kaatildi. Tehlikeyi zerine al

mad iin korkak, Paris'in dnn karl olan SOO mil
yonluk kan bedelinin pein denmesi artn kotuu iin de
kiralk bir kaatildi. Ve bylece savan gerek nitelii nihayet
ortaya kyordu: Sava, Tannnn imansz ve sefih Fransa'y
imanl ve ahlakl Almanya tarafndan cezalandnyd! Ulus
lar yasasnn bu ei grlmemi inenii (eski dnya avukat
lannn anlayna gre yorumlansa bile), Avrupa'nn "uygar"
hkmetlerini, cani Prusya hkmetini St. Petersburg Kabi
nesinin adi aleti olarak uluslar arasnda yasad ilan etmeye
sevkedecei yerde, onlan Paris'in etrafndaki ift kordondan
kaan birka felaketzedenin Versaydaki cellatlara teslim edi
lip edilmeyeceini dnmeye yneltti!
Modem zamaniann en muazzam savann sonunda galip
ve malup ordulann proletaryann ortak katliarn Iin birle
meleri gibi tarihte ei grlmemi bu olay, Bismarck'n d
nd gibi ykselmektc olan yeni bir toplumun nihai bas
tnln deil, burjuva toplumunun paralann gstermek
tedir. Eski toplumun hala gsterebilecei en kahramanca a
ba, milli sava olabilir. Ve bu savan, snfiann mcadelesini
geciktirmeyi amalayan ve snf mcadelesinin i savaa d
nmesiyle de kenara atlacak olan bir hkmet hiylesinden
ibaret olduu ispat edilmitir. Snf hakimiyeti artk milli ni
formalar ardnda gizlenemez; milli Hkmetler, proJetaryaya
kar birbirlerine baldrlar.
1 87 1 Hamsin Pazanndan sonra Fransz emekileri ile
*

) [Pentec6te: Paskalyadan sonra yedinci pazar. Komnn son gn

olan 28 Mays gn.)

Fransa'da I Sava

1 ..3

rnlerini gaspedenler arasnda ne ban ne de atekes sz ko

nusu olabilir. Paral askerlerin demir penesi bir sre iin her
iki snf da ortak bir bask altnda tutabilir. Fakat atma gi
derek byyen boyutlada tekrar tekrar patlak verecektir. So
nunda ise kimin galip geleceinden phe yoktur gaspeden
aznlk ya da alan byk ounluk Fransz ii snf da mo
dern proletaryann ileri muhafzdr.
Avrupa hkmetleri Paris'in nnde snf hakimiyetinin
uluslararas niteliini bu ekilde dorularken, sermayenin
kozmopolit itlifakna kar emein uluslararas kart rgt
olan Enternasyonal Emekiler Birlii'ni bu felaketierin kay
na olarak sulamaktadrlar. Thiers, Birlii, emein kurtan
cs geindii halde gerekte emein despotu olmakla itharn
etmektedir. Picard, Fransz Enternasyonalleri ile dandakile
in btn bantlannn kesilmesini emretmiti. Thiers'in
1 835'deki mumya su orta Kont Jaubert, Enternasyonal'in
sklp atlmasn btn uygar hkmetlerin ortak sorunu
ilan ediyor. Krclar aleyhte kkryorlar, btn Avrupa basn
da onlara katlyor. Birliimize tamamyla yabanc olan eref
li bir Fransz yazan yle konuuyor:
Milli Muhafz Birlii Merkez Komitesi yeleri ve Komn yelerinin
ou, Enternasyonal Emekiler Birlii 'nin en faal, en zeki ve en
enerjik kafal insan/andr... tamamyla drst, samimi, zeki, sadk,
saf ve kelimenin olumlu anlamyla fanatik insanlardr.

Polisiye burjuva zihniyeti doal olarak Enternasyonal

Emekiler Birlii'nin gizli bir ittifak eklinde altn ve
merkez kuruluunun zaman zaman deiik lkelerde infilak-

1 44

1 87 1 Fransz I Sava zerine Hitap

lar tertiplediini tahmin ediyor. Gerekte Birliimiz, uygar

dnyann eitli lkelerinin en ileri emekileri arasndaki
uluslararas badan baka bir ey deildir. Snf mcadelesi
nerede, ne gibi ekil ve artlar altnda tutarllk kazanrsa ka
zansn, Birliimiz yelerinin orada n planda bulunmalan sa
dece doaldr. Zira Birliimizin iinden karak yeerdii top
rak, modem toplumun kendisidir. Ne kadar kan dklrse
dklsn, ezilmesi imkanszdr. Onu ezmek iin hkmetle
rin kendi asalak varlklannn n art olan sermayenin emek
zerindeki istibdadn kaldrmalan gerekir.
Emekilerin Paris'i, Komn'yle birlikte yeni bir toplu
mun mutucusu olarak daima anlacaktr. ehitleri ii snf
nn yce yreinde gmldr. mhaclann ise tarih, rahip
lerinin dualannn bile onlan kurtarmaya yetmeyecei o ebedi
tehir direine ivilemitir bile.
Londra, 30 Mays, 1 87 1

Genel Kurul
R. Applegarth, Ant. Arnaud, M. J. Boon, Fr. Bradnick, J. G. Buttery,
F. Coumet, E. Delahaye, Eugene Dupont, W. Hales, Hurliman,
Jules Johannard, Harriet Law, Fr. Lessner, Lochner, Charles
Longuet, Marguerite, Constant Martin, Henry Mayo, George
Milner, Charles Murray, Pfander, J. Rodwanowski, John Rouch,
Rhl, G. Ranvier, Vitale Regis, Sadler, Cowel Stepney, Aif. Taylor,
W. Townshend, Ed. Vaillant, John Weston, F. J. Yarrow

Fransa'da i Sava

1 45

Sekreterler
Karl Marx, Almanya ve Rusya; Leo Frankel, Avusturya ve
Macaristan; A. Hermann, Belika; Th. Mottershead,
Danimarka; J. G. Eccarius, ABD, Le Moussu, ABD'de
Fransz seksiyonu; Auguste Serraillier, Fransa; Charles
Rochat, Hollanda; J. P. Mac Donnell, rlanda; Friedrich.
Engels, talya ve spanya; Walery Wroblewski , Polonya;
Hermann Jung, svire
Hermann Jung, Oturum Bakan.
John Hales, genel sekreter.

EKLER

"Esir kafilesi Uhrich Avensnde durdu ve esirler, yzleri yo

la dnk olarak drt be sra halinde kaldnma dizildiler. Ge
neral Marquis de Galliffet ve kurmay atianndan inerek, sra
nn solundan itibaren teftie baladlar. Yava yryen ve saf
lan inceleyen General, orda burda duruyor, bazen arka saflar
dan bir adamn omuzuna vurarak onu dan anyordu. Se
ilen bu insanlar yolun ortasnda toplanarak, az zaman sonra
ek bir kafile meydana getirdiler. . . Bu durumun hataya olduk
a elverili olduu aikard. Atl bir subay Galliffet'yc belli bir
sutan sank bir adamla bir kadn iaret etti. Kadn, saflardan
frlayarak dizlerinin zerine kt ve kollann aarak heye
canla susuz olduunu iddia etti. General, onun susmasn
bekledikten sonra yznde son derece duygusuz bir i fade ve
kaygsz bir tavrla yle dedi: "Madam, ben Paris'teki her ti
yatroyu grdm, komedi oynamaya demez." O gn yannda
kilerden farkolunacak ekilde uzun, kirli, temiz, yal veya ir
kin olmak bir talihsizlikti. Bana yle geldi ki, zellikle bir ki
i, bu dnyann belalan arasndan tez kurtuluunu knk bur-

Fransa'da I Sava

1 47

nuna borluydu . . . Bu ekilde yz kiiden fazla seildikten son

ra onlan kuruna dizecek mfreze tayin edildi ve kafile, sei
lenleri brakarak yoluna devam etti. Birka dakika sonra arka
mzda atee baland ve bir eyrekten fazla srd. Bu, ayak
st mahkum edilen sefiHerin idamyd".
(Paris muhabiri, Daily News,4 1 8 Haziran.)
"kinci mparatorluun sefahat ilemlerindeki yz kzartc
tehiriyle tannan kansnn kapatmas olan" bu Galliffet sava
srasnda Fransz Ensign-Pistol adyla tannyordu.
ll ve duygulara kaplmayan bir gazete olan Temps42,
ldrlmeden gmlen insaniann korku verici hikayesini an

latmaktadr. Bunlann ou, bir ksm yanm yamalak olmak

zere, St. Jacques la Bouchiere'in etrafndaki meydana g
mlmt. Gndz ilek sakaklann grlts dikkatin buraya evrilmesini nlemiti. Fakat evredeki evlerin sakinleri ge
cenin sessizliinde uzaktan gelen iniltilerle uyandlar. Hatta
sabahleyin topraktan dan frlam bir yumruk grld. So
nunda mezariann almasna karar verildi. Birok yaralnn
canl canl gmldne en ufak bir kuku yok. Hatta byle
bir olay dorulayabilirim. Brunel ve metresi geen ayn
24'nde Place Vendome'daki bir evin avlusunda vurolduktan
sonra, cesetleri 27'sinin leden sonrasna kadar orada kal4 1 ) Daily News -Liberal bir ngiliz gazetesi; sanayi burjuvazisinin sz

--

cs; 846 ile 930 arasnda Londra'da bu balk altnda yaymland.

42) Le Temps -nfuz)u bir Fransz gnlk gazetesi; Liberal; 86 ile

943 arasnda Paris'te yaymiand .
43) The Eevning Standard -gnlk bir ngiliz gazetesi; Muhafazakar;

1 857 ile 905 arasnda Londra'da yaymland.

1 48

Ekler

mt. Gmcler cesetleri nakletmek iin geldiinde, kadnn

hala yaadnn farkna vararak, onu bir ambulansa kaldrd
lar. "Drt kurun yaras alm olmasna ramen durumu im
di tehlikeli olmaktan kmtr".
(Paris Muhabiri, Evening Standard43, 8 Haziran. )
II

Aadaki mektup 1 3 Haziran tarihli (London) Times44 da

kmtr:

"Times Editrne;
"Efendim,
6 Haziran, 1 87 1 'de M. Jules Favre, btn Avrupa Gleri
ne bir bildiri gndererek, onlan Enternasyonal Emekiler
Birlii'ni takibe davet etti. Birka not bu belgeyi deerlendir
meye yetecektir.
"Nizamnamemizin giriinde Enternasyonal'in 28 Eyll,
1 864'te, Londra'da, Long Acre'da, St. Martin's Hall'da yaplan
halka ak bir toplantda kurulduu belirtilmektedir. Jules
Favre, kendi maksatlan iin kurulu tarihini 1 862'den geriye
atmaktadr.
Jules Favre, ilkderimizi aklamak amacyla 'onlann (Enter
nasyonal'in) 25 Mart, 1 869 tarihli yaynn aktardn' iddia et
mektedir. Bunun yerine neyi aktanyor, biliyor musunuz? En
ternasyonal'den baka bir cemiyetin yaynn. Ayn hileye nisbe
ten gen bir avukat olduu sralarda Cabet tarafndan hakkn
da iftira davas alan National gazetesini korumak iin de ba44) The Times -nfuzlu bir ngiliz gazetesi; 1 788'de kuruldu; 1 870'lerde

--

Liberal bir eilim ald.

Rus Devriminin Tarihi

1 49

vurmutu. Cabet'nin brorlerinden paralar okuma bahane

siyle araya sktrdklann okumutu. Celse srasnda ortaya
kanlan bu hile, Cabet'nin hogrs olmasayd Jules Favre'n
Paris barosundan kanlmas ile cezalandnlrd. Enternasyo
nal'e ait olarak aktardn syledii belgelerin bir tanesi bile
Enternasyonal'e ait deildir. rnein, yle demektedir :
Genel Kurul hi bir zaman byle bir belge yaynlamamtr.
Aksine, "ittifakn Cenevre'deki L'Alliance de la Dcmocratie So
cialiste Jules Favre tarafndan aktanlan asl nizamnamesini
fesheden bir belge yaynlamtr.
Jules Favre, ksmen mparatorlua kar ynelttiini iddia
ettii brornde batan sona kadar sadece imparatorluk sav
clannn polis uydurmalann tekrarlayp durmutur. Nitekim
bu uydurmalar, ayn mparatorluun mahkemelerinde bile
sefilce iflas etmitir.
Enternasyonal Genel Kurulu'nun son sava zerine iki hi
tabnda (son Temmuz ve Eyll aylannnkiler) Prnsya'nn
Fransa'y igal planlann sulad bilinmektedir. Daha sonra,
Jules Favre'n zel sekreteri Mr. Reitlinger, baz Genel Kurul,
yelerine tabii bo yere bavurarak kurulun Milli Savunma
Hkmeti lehine ve Bismarck'a kar bir gsteri dzenlemesi
ni istedi. Kurul yelerinden zellikle Cumhuriyetten sz et
memeleri rica edilmiti. 9 Eyll tarihli hitabyla Paris emeki
lerini Jules Favre'a ve meslekdalanna kar uyaran Genel Ku
rul'a ramen. Jules Favre'n beklenilen ziyareti iin Londra'da
tabii en iyi niyetlerle gsteri hazrlklan yaplmt.
Karlk olarak Enternasyonal, btn Avrupa kabinelerine
Jules Favre hakknda ve dikkatlerini zellikle merhum M. Mil-

Ekler

so

here'in Paris'te yaymlad belgelere ekecek bir bror gn

derse, acaba Jules Favre ne der?
taatli bendeniz,
John Hales,
"Enternasyonal Emekiler Birlii Genel Kurul Sekreteri."
"Londra, 2 Haziran, 87 1 ."

Sadk jumalci , London Spectator45 (24 Haziran). "Enter

nasyonal Kurulu ve amalan" zerine bir makalesinde dier
benzer hilelerin arasnda "ittifak"n yukanda zikredilen vesi
kasn da, Enternasyonal'in eseri olarak Jules Favre'dan daha
aynntl bir ekilde aktanyor. Bu Times'da belgenin tekzibi
nin kndan onbir gn sonra oluyor. Byk Frederik'in en
kt Cizvitlerin Protestanlar olduuna dair yargs bylece
dorulanm oluyor.
87 Nisan M aysnda Marx tarafndan yazlm ve

Enternasyonal Emekiler Birlii Genel Konseyi'nin

30 Mays, 87 tarihli oturumunda onaylanmtr.

45) Spectator -haftalk bir Liberal gazete; 1 828'dcn beri Londra'da ya

ymlanmaktadr.

sim Endeksi
Affre ( 1 793- 848): Paris bapiskoposu; 1 848 Haziran ayaklanmas
srasnda bakaldran iileri silahlarn brakmaya ikna etmeye
alrken hkmetin askerleri tarafndan ldrld.
Alexander II ( 1 8 8- 1 88 1 ): Rus imparatoru ( 1 855- 8 8 1 ).
Alexandra ( 1 844- 925): Danimarka Kral Christian IX.'nun kz;
1 863'te o zaman Gales Prensi ve 90 l 'de ngiltere Kral olan VII
Edward ile evlendi.
Aurelle de Paladines, Louis ( 1 804- 1 877): Fransz generali, monarist,
87 1 Martnda Paris Milli Muhafz Birliinin kumandanyd;
1 87 1 M illi Meclisinde mebus.
Berry, Duches de ( 1 798- 870): Fransz tahtnn Meruiyeti talibi
Kont Chambord'un annesi, 1 832'de Vendee'de Louis Philippe'!
devirmek amacyla bir isyan tertipledi.
Beslay, Charles ( 1 795- 1 878): Fransz ivereni, edibi ve politikacs,
Birinci Enternasyonal yesi, Proudhon'cu, Paris Komn' yesi.
Bismarck, Otto ( 1 8 1 5- 898): Prnsya ve Almanya devlet adam ve dip
lomat, 87 l 'den 890'a kadar Alman mparatorluu anslyesi.
Blanqui, Louis Auguste ( 805- 1 8 8 1 ): Fransz ihtilalcisl, topyac Kom
nist, baz gizli kurulular ve suikastler tertipledi; 848 ihtilallerinde
aktif rol ald, Fransa'da proletarya hareketinin nderi; 3 Ekim, 870
Paris ayaklanmasnn nderleinden; defalarca hapse atld.

isim Endeksi

1 52

Bonaparte: Bkz. Napoleon I.

Bonaparte, Louis: Bkz. Napoleon III.
Brunel. Antoine Magloire (Doumu 830): Fransz subay, Blanqui'ci,
Paris Komn' ve MillJ Muhafz Birlii Merkez Komitesi yesi, 8 7
Mays'nda Versayl askerler tarafndan vurularak ar yaraland.
Cabet, Etienne ( l 788 856): Fransz topyac komnist, caria'da Se
yahat'in yazar.
Calonne, Charles Alexandre ( l 734- 802): Louis XVI'nn ( l 783- 787)
Maliye Bakan.
Cavaignac, Louic Eugene ( 1 802- 1 857): Fransz generali. Kurucu
Meclis'den ald diktatrlk yetkisiyle Paris proletaryasnn Ha
ziran ayaklanmasn ( 848) byk bir gaddarlkla bastrd. Chan
gamier, Nicolas Anne Theodule ( 793- 877): Fransz generali ve
monaristi; Paris Haziran ayaklanmasnn ( 848) bastrlmasn
da yer ald.
Corbon, Claude Anthime ( 1 808- 8 9 1 ) : Fransz politikacs; Kurucu
Meclis yesi ( l 848- 849); 4 Eyll, 870'den sonra Paris'in bir il
esinin Belediye Reisi; Milli Meclis yesi ( 1 87 1 ) .
Cousin Montauban, Charles Guillaume, Comte d e Palikao ( 796 878). Fransz generali , Bonaparte' 1 870 AustosEyll'nde
Harbiye Bakan ve Babakan oldu.
Darboy, Georges ( 1 8 3- 87 ) : Pais Bapiskoposu, Komnar'lar ta
rafndan rehin alnarak idam edildi.
Desmaret: Fransz jandarma subay, Komnarlara yaplan ikencele
re katld.
Douay, Fclix ( l 8 6- 879): Fransz generali ; Fransa-Prusya Savan
da Napolcon lll'le birlikte esir dt; Paris Komn'nn kasap
lanndan.
Dufaurc, Arnand Jules ( 1 798- 88 ): Fransz avukat, Louis Philippe

Fransa'da I Sava

1 53

ve kinci imparatorluk devrinde bakan, Thiers hkmetinde Ada

let Bakan.
Duval, Emile Victor ( 1 84 1 , 1 8 7 1 ): Fransz iisi, Birinci Enternasyo
nal yesi, Paris Komn'nde general; 34 Nisan 87 saldrsnda
Versay'clar tarafndan vuruldu.
Espartero, Baldomera ( 1 793- 879): spanyol generali, ilerici Partinin
nderi, spanya Veliaht ( 1 84 - 843) ve Babakan ( 1 854-1 856).
Eudes, Emile ( 1 843- 888): Blanqui'ci, Paris Komn yesi; 4 Ni
san'a kadar Komn'n askeri temsikisiydi.
Favre, Jules ( 1 809- 1 880): Fransz politikacs, cumhuriyeti burjuva,
Milli Savunma Hkmeti yesi ( 1 870); Paris Komn'nn bast
rlmasnda yer ald.
Ferdinand II ( 1 8 0- 859): Napoli Kral; 1 848 ihtilalinde Palermo ile
Messina'y bombardman ettii iin "Kral Bomba" lakabn ald.
Ferry, Jules ( 1 832 1 893): Fransz avukat ve politikacs; Paris Ko
mn'nn cellatlarndan; Babakan ( 880- 881 ve 1 883-1 885).
Flourens, Gustave ( 1 838- 1 87 ): Blanqui'ci Fransz htilalcisi, Paris
Komn'nn Askeri Komisyonunda ye; 3 Nisan, 87 'de Ko
m n'e yaplan saldr srasnda Versay'l askerler tarafndan hun
harca ldrld.
Frederik II ( 1 7 1 2- 786): Prusya Kral ( 1 740- 7 86).
Gal Prensesi: Bkz. Alexandra.
Galliffet, Gaston ( 1 830- 909): Fransz generali, Paris Komn'n k
ltan geirenlerden.
Gambette, Leon ( 1 838- 1 882): Fransz devlet adam; cumhuriyeti
burjuva; Milli Savunma Hkmeti, yesi ( 1 870- 87 1 ); Babakan
ve Dileri Bakan ( 1 88 1 - 1 882).
Ganesco, Gregory ( 1 830- 1 877 sralarnda): Fransz gazetecisi, Ro-

Isim Endeksi

1 54

men asll, kinci mparatorluk devrinde Bonaparte'cyd, sonra

Thiers hkmetinin destekleyicisi oldu.
Gorakov, Alexander Mihailovitch ( 1 798- 883) Rus diplamat ve
devlet adam , Dileri Bakan.
Guiod, Alphonse Simon (doumu 805) : Fransz generali , Fransa
Prnsya Savana katld; Paris'in muhasaras srasnda Topu
Bakomutan, 870- 1 87 1 .
Guizot, Franois Pierre ( 1 787- 1 874): Fransz burjuva tarihisi ve
devlet adam; monarist.
Hales, John: Birinci Enternasyonal'de Genel Konsey yesi. ( 1 869 872).
Haussmann, Georges Eugcne: ( 1 809- 89 1 ) kinci imparatorluk dev
rinde Paris valisi; bakenti burjuvazinin menfaatlerine uygun e
kilde tekrar ina etti.
Recekeren (d'Antlcs), Georges Charles: ( 1 8 1 2- 1 895): Fransz asl,
uzun mddet Rusya'da yaad, Alexandr Pukin'in kaatili, Bona
parte' oldu; 2 Aralk, 85 askeri darbesinde aktif olarak yer ald.
Hervc, Edouard ( 1 835-1 899): Monarisi Fransz muhaniri.
Hohenzollernler: Brandcnburg clcktrlerinin hanedam ( 1 4 1 5 - 1 705),
Prnsya Krallar ( 1 70 1 - 1 9 8) ve Alman imparatorlar ( 1 87 - 1 9 8).
Huxley, Thomas Henry ( 1 825 895): ngiliz tabi at alimi, Darwin'in
arkada ve mridi.
Jacquement: Fransz rahibi, 848'te Paris Bapiskoposunun Ba Mu
avini.
Jaubert, Franois: ( 1 798- 874): Fransz politikacs, monarist, Thiers'in
kabinesinde Amme leri Bakan ( 1 840), 8 7 1 Milli Meclis yesi.
Kral Bomba - Bkz. Fcrdinand Il.

Fransa'da i Sava

1 55

Laffitte, Jacques ( 1 767, 844): Fransz bankeri.

Lecomte, Claude Martin ( 1 8 7- 87 ): Fransz generali, 8 Mart 87
de Montmartre zerine tertiplenen gece basknnda yer ald; hal
kn tarafna geen kendi adamlar tarafndan ldrld.
Le Flo, Adolphe - Emmanuel Charles ( 1 804- 887): Fransz genera
li, monarist, Kurucu Meclis ve Yasama Meclisi yesi ( 1 848 85 ), Harbiye Bakan ( 1 870- 87 1 ).
Louis Bonaparte - Bkz, Napoleon III.
Louis Napoleon - Bkz. Napoleon III.
Louis XVI ( 1 754 - 1 793): Fransa Kral ( 1 774- 792).
Louis Philippe ( 1 773- 850): Fransa Kral ( 1 830- 1 848).
MacMahon, Maric Edme Patrice Maurice ( 1 808- 1 893): Fransz ma
reali; 1 87 1 de Versay ordularna komuta etti; Komn'n cellat
larndan biri; nc Cumhuriyetin Bakan ( 1 873- 1 879).
Markovsky - ar hkmetinin Fransa'deki ajan, 87 'de Thiers'in
adamlarndan biriydi.
Marx, Karl ( 1 8 1 8- 1 883).
Milliere, Jean Baptiste ( 1 8 7- 87 1 ): Solcu, Proudhon'cu, gazeteci,
Pais Komn'ne katld; Versay'clar tarafndan 1 87 Maysnda
vuruldu.
Montesquieu, Charles ( 1 689-1 755): Fransz tarihisi ve yazar, ana
yasac monaristligin ideologu.
Napoleon I ( 1 769- 1 8 2 1 ).
Napoleon III (Louis Bonaparte) ( 1 808- 1 873).
Orleans Dk - Bkz. Louis Philippe
Orlcans: Fransz kraliyet hanedan.

1 56

isim Endeksi

Paliko - Bkz. CousinMontauban. Pene, Henri ( 1 830- 1 888): Fransz

gazetecisi, monarisi, meruiyeti sonra Bonaparte': 22 Mart,
1 87 l 'deki Paris kar ihtilal hareketinin rgtleyicilerinden.
Pic, Jules: Bonaparte', Entendard gazetesinin nairi.
Picard, Arthur doumu ( 1 825): Fransz politikacs ve gazetecisi, mo
narist, 1 876'dan sonra hkmJet yesi.
Picard, Errest ( 1 82 1 - 1 877): Milli Savunma Hkmetinin M aliye Ba
kan, Thiers hkmetinin ileri Bakan.
Pietri ( 1 820- 1 902): 2 Aralk, 1 8 5 1 askeri darbesinde aktif yer ald.
kinci imparatorluk devrinde polis Komutan.
Proudhon, Pierre Joseph ( 1 809- 1 865).
Saisset, Jean ( 1 8 1 0- 1 879): Fransz tmamirali, monarist.
Simon, Jules ( 1 8 1 4- 1 896): Fransz gazetecisi. Milli Savunma Hk
metinin Genel Eitim Bakan.
Sulla, Lucius Cornelius (M. . 1 38-78): Romal diktatr,
Susanne, Louis ( 1 8 1 0- 1 876): Fransz generali, 1 87 1 u batndan iti
baren Harbiye Bakan.
Tacitus, Publius Correlius (M. S. 55- 1 20 sralarnda) : Romal tarihi.
Taillefer: Bonaparte' gazete Etendard'n yaymyla ilgili karanlk
olaylara ad kanan bir kimse.
Timurlenk ( 1 336-1 405): Orta Asyal komutan ve fatih.
Tamisier, Franois Laurent Alphonse ( 1 809- 1 880): Fransz generali,
cumhuriyeti, Paris Milli Muhatlz Birliinin Bakomutan.
Thiers, Louis Adolphe ( 1 797- 1 877): Fransz burjuva tarihisi ve dev
let adam, Paris Komn'nn cellatlarndan.
Thomas, Clement ( 1 809- 1 87 1 ): Paris Milli Muhatlz Birliinin ba;
Paris Komn' devrinde halk tarahna geen blkler taratlndan

Fransa'da I Sava

1 57

vuruldu.
Tolain, Henri Louis ( 1 828-1 897): Fransz iisi, Birinci Enternasyo
nal'in Fransa'deki ubesinin kuruculanndan, Proudhon'cu; Paris
Komn' srasnda Versay'clann tarafna geti ve Enternasyo
nal'den kartld.
Trochu, Louis Jules ( 1 8 1 5 - 1 896): Fransz generali, Milli Savunma
Hkmetinin ba ( 1 870), Paris Komn'nn ce!Hitlanndan.
Vaillant, Eduard ( 1 840- 1 9 1 5): Blanqui'ci, Birinci Enternasyonal Ge
nel Kurulu ve Paris Komn' yesi; Fransz Sosyalist Partisi'nin
kurucularndan, sonradan reformist.
Valentin, Louis Emcst: Fransz generali , Bonaparte'i , 18 Mart 1 8 7 1
ayaklanmasnn arifesinde Paris Polisi Komutan Vekili.
Vinoy, Josep ( 1 800- 1 880): Fransz generali, Bonaparte'i, Paris Ko
mn' srasnda Versay ordusuna komuta etti, Paris Ko
mn'nn cellatlanndan.
Voltaire, Franois Maric (Arouet) ( 1 694- 1 778).
William I ( 1 797- 1 888).

ISBN 978 - 975 - 7178

789757

62