JU Prva gimnazija u Zenici

kolska: 2015./2016. godina

Zenica

Ime i prezime: Berina Trako

Odjeljenje: IV-5

MATURSKI RAD
iz
Sociologije

Tema: Devijantnost

Zenica, maj 2016. godine

MENTOR:
Prof. Elma Saltagi

SADRAJ:
1.

Uvod....................................................................................................................................4

2.

Devijantnost.........................................................................................................................5
2.1.

3.

Devijantno ponaanje..........................................................................................................7
3.1.

4.

5.

Pojam devijantnosti......................................................................................................5
Gomile i devijantno ponaanje.....................................................................................8

Teorije devijantnosti............................................................................................................9
4.1.

Bioloka teorija devijantosti.........................................................................................9

4.2.

Psiholoka teorija devijantnosti..................................................................................10

4.3.

Socioloka teorija devijantnosti..................................................................................11

4.4.

Funkcionalistiko tumaenje devijantnosti................................................................12

4.5.

Strukturalna teorija devijantnosti...............................................................................12

4.6.

Teorije subkulturalne devijantnosti............................................................................13

4.7.

Interakcionistika teorija etiketiranja.........................................................................14

4.8.

Marksisticka teorija devijantnosti..............................................................................16

4.9.

Teorija imitacije..........................................................................................................16

Devijantno ponaanje i mo..............................................................................................17

5.1.

Funkcionalistiko shvatanje devijantnog ponaanja i moi.......................................17

5.2.

Interacionalistiko shvatanje devijantnog ponaanja i moi......................................17

5.3.

Marksistiko shvatanje devijantnog ponaanja i moi...............................................18

6.

Devijantnost i socijalna kontrola.......................................................................................19

7.

Prevencije devijantnog ponasanja.....................................................................................21

8.

Zakljuak...........................................................................................................................22

Litaratura:..................................................................................................................................23
Izvori:........................................................................................................................................23

1. Uvod
Devijantna ponaanja, ili kako se jo nazivaju u svom totalitetu, socijalnopatoloke pojave,
jesu, dakle, jo iri pojam od kriminaliteta i delikvencije. Kriminalitet je dio delikvencije, a
delikvencija je dio ukupnih devijantnih ponaanja u odreenoj drutvenoj zajednici.1
O pojavama devijantnog ponaanja i delikvencije kod djece i mladih vrlo je delikatno govoriti
i prije bi se valjalo zapitati, ne o posljedicama, nego o uzrocima ovog znaajnog drutvenog
problema. Zbog ega kod maloljetnika dolazi do poremeaja drutvenog ponaanja i zato oni
imaju elju i potrebu da kre drutveno prihvatljive norme ponaanja? Oni to najee rade da
bi izrazili revolt prema postojeem stanju u drutvu i neslaganje s nametnutim obrascima
ponaanja, ali neprilike i problemi nastaju kada to ine nepromiljeno. Nae drutvo je zbog
dugogodinje ekonomske i politike krize, posebno u riziku. Siromatvo je znaajan rizini
faktor raznih vidova neprihvatljivog ponaanja mladih. Globalni promet droga, oruja i ljudi u
svijetu su faktori rizika. Ratno razdoblje kroz koje je zemlja prola doprinosi pogoranju
stanja u svim drutvenim sistemima. To dodatno optereuje zdravstveni, obrazovni, socijalni i
druge sisteme brige i zatite djece i mladih, ime se otvara prostor za rast neprilagoenog
ponaanja mladih. Istovremeno, dolazi do znaajnih promjena i poremeaja u porodinom
ivotu, pa porodica sve vie gubi svoju tradicionalnu ulogu. Optereeni borbom za
preivljavanje, roditelji esto nemaju vremena za svoju djecu. Njihovi meusobni sukobi
zagoravaju ivot njihove djece. Vie se niko i ne sjea kada se poeo postavljati sistem
pozitivnih vrijednosti, ali ini se da se ve dugo budalom smatra onaj ko je poten, gubitnik je
onaj ko ne krade, a glup je onaj ko ne lae. U '' modi '' su modeli ponaanja po kojima ljudi ne
biraju sredstva da bi doli do cilja. Oni se, naalost, projektuju i na one najranjivije na djecu.
Nedostatak komunikacije izmeu roditelja i djece, poremeeni brani odnosi, kola koja ne
ostvaruje svoju obrazovnu ulogu, kriza u drutvu... sve su to uzronici zbog kojih je trend
maloljetnikog kriminaliteta danas u porastu, a devijantno ponaanje postaje ozbiljan
drutveni problem. Sve navedene injenice bile su poticaj da za temu ovog rada odaberem
razmatranje uzroka, uslova i fenomena devijantnog ponaanja.

1 Horvati eljko, Elementarna kriminologija, Zagreb, 1994.

3

2. Devijantnost
2.1.

Pojam devijantnosti

Rije '' devijacija'' potie od latinske rijei deviation to znai odstupanje od uobiajene
putanje ili skretanje nekog tijela sa svoje putanje ili pravca. Devijantnost se moe definisati
kao svako skretanje s drutveno usvojenog puta, dakle kao naruavanje normi odreene
drutvene grupe ili odreenog drutva. Pod devijantnou se, drugim rijeima,
podrazumijevaju ponaanja koja prelaze granicu doputenog i inovi koji izazivaju opu
osudu odreenog drutva i to u mjeri da ih vie nije spremna tolerisati ni drutvena zajednica.
Granica doputenog je promjenljiva. Ona varira od vremena do vremena i od drutva do
drutva. Odreena je sadrajem konkretne kulture. in koji je u konkretnom drutvu juer
smatran devijantnim, danas moe biti doivljen sasvim normalnim i drutveno prihvatljivim.
Npr. homoseksualne sklonosti su u zapadnim drutvima stoljeima smatrane devijantnima i
drutveno su sankcionirane i kanjavane. Danas su, naprotiv, u nekim evropskim zemljama
zakonom doputene. Postoji veliki broj razliitih odstupanja od drutveno dozvoljenog
kodeksa ponaanja, poev od vrlo bezazlenih (povlaenje ili izolacija pojedinca), do veoma
opasnih (ugroavanje ivota drugih ljudi). Dakako, veoma su razliiti oblici devijantnosti.
Prvo mjesto meu devijantnostima zauzima zloin. Svi oblici zloina predstavljaju krivina
djela i drutveno su vrlo otro sankcionirani. U red najznaajnijih tipova devijantnosti moe
se svrstati i terorizam. Terorizam je, najee, oblik organiziranog politikog nasilja
usmjerenog na pojedinca. Meu najznaajnijim formama devijantnosti je i alkoholizam.
Alkohol je uzronik mnogo ega. U njemu treba traiti razloge razvoda mnogih brakova, ali i
razloge mase prometnih nesrea. Zdravstveni problemi, uzrokovani visokom stopom
alkoholizma, su ozbiljniji ak i od onih koji se javljaju kao posljedica uzimanja droge. Jo
jedan od znaajnih oblika devijantnosti je takozvana spolna devijantnost. Tu
podrazumijevamo nekoliko oblika spolnog ponaanja homoseksualnost, prostitucija. Spolne
veze izmeu bliskih roaka zabranjene su svugdje . Meutim, prostitucija se, i tamo gdje je
ilegalna, ne smatra nesavladivo tekim prijestupom. Relativno mali broj ljudi, kada bi za to
imao mogunost, oistio ba sve dijelove zemlje od prostitucije. Prema tome je gotovo
nemogue zamisliti drutvo u kojem su vladajue norme i vrijednosti prihvaene od svih
njegovih lanova.
Kako to odstupanje od prosjeka moe biti odstupanje u pozitivnom i u negativnom smijeru,
uvodi se i kriterijum drutvene reakcije, pa se istie da je rije o "odstupajuim" ponaanjima
koja izazivaju drutvenu reakciju. Drutvena reakcija se ostvaruje na razliite naine
(formalne ili neformalne), ali uvijek ima za cilj da pojedinca, koji se devijantno ponaa i na taj
nain ometa ili razara postojee drutvene odnose, primora da se ponaa u skladu sa
drutvenim zahtjevima. Da bi devijantno ponaanje moglo da izazove drutvenu reakciju,
treba da bude vidljivo pripadnicima grupe ili zajednice. U nekim sluajevima, zajednica moe
biti potpuno nezainteresovana, pasivna, a u nekim drugim moe primjeniti represiju, to zavisi
od toga koja su dobra pogoena devijacijama i kakav se znaaj tim dobrima pridaje.

"Zamislite jedno drutvo svetaca, jedan uzoran i savren samostan.

Kaznena djela u pravom smislu rijei tamo e biti nepoznata; ali prekraji
koji se obinom ovjeku ine mali i oprostivi izazivaju tamo istu sablazon
kao i kazneno djelo. Kada bi to drutvo imalo vlast suditi i izricati kazne
ona e sva ova djela oznaiti kao strogo kaznena i postupati prema
tome.Savreno poten ovjek svoje slabosti ocjenjuje strogo, onako kao
to prosjeni ovjek gomile ocjenjuje stvarna kaznena djela. 2

3. Devijantno ponaanje
2 E. Durkheim, O normalnosti zloina, 1897.
5

Definisanje devijantnog ponaanja sa stanovita drutvenih normi i drutvene reakcije, ima

odreene prednosti i ogranienja. Prije svega, devijantno ponaanje definisano je u odnosu na
drutvene norme, a ne u odnosu na strukturu linosti. Ponaanje koje je psihotino, definisano
je u odnosu na njegovu zavisnost od strukture linosti. Sa sociolokog stanovita, devijantno
ponaanje je svako ljudsko ponaanje koje u znaajnijoj meri odstupa, odnosno kri drutvene
norme jedne zajednice i izaziva drutvenu reakciju neodobravanja. Krenje drutvenih normi
moe da ugrozi odnose u zajednici, kao i samu drutvenu zajednicu. Devijantno ponaanje
obuhvata ono to pojedinac ini i ono to on misli, njegove stavove, kao i njegova osjeanja.
Drutvo je najvie zainteresovano za ono ta ljudi ine. Zbog toga se i sociologija
devijantnosti skoro iskljuivo bavi devijacijama kao ljudskim akcijama. U literaturi koja se
bavi fenomenom devijantnog ponaanja maloljetnika i maloljetnike delikvencije
upotrebljava se vie razliitih termina i definicija, koji se ponekad meusobno znatno
razlikuju. Danas je u upotrebi najee prisutna sintagma '' drutveno neprihvatljivo
ponaanje mladih'' koja podrazumijeva sva atipina ponaanja mladih u okviru neke
drutvene zajednice. U definisanju djeteta koje ispoljava drutveno neprihvatljivo ponaanje
esto se koristi pojam '' rizino dijete'' . Rije rizik u ovom kontekstu oznaava izloenost
djeteta okolnostima koje su nepovoljne za njegov pravilan razvoj i rast. Rizina djeca su ona
djeca:
1. koja imaju emocionalnih potekoa i problema u prilagoavanju
2. ije e obrazovanje biti problem za nastavak kolovanja
3. mladi s razliitim zdravstvenim problemima
Razliiti termini, kao to su: drutvena neprilagoenost, loe drutveno ponaanje, drutveno
neprihvatljivo ponaanje mladih, prestupniko ponaanje mladih, antidrutveno ponaanje
itd., imaju za cilj izbjegavanje sigmatizacije djeteta. Istovremeno, svaki od navedenih termina,
u manjoj ili veoj mjeri, podrazumijeva razliite oblike poremeaja u ponaanju maloljetne
osobe, poev od najbezazlenijih kao to su nepanja na asu, lo uspjeh u koli i sl., preko
agresivnog ponaanja u kui i koli do sukoba sa zakonom

3.1.

Gomile i devijantno ponaanje

U drutvu se mogu stvoriti razliite gomile kao npr. sportske, etnike, partijske, politike... u
litereturi pojam gomile uao je zahvaljujui Gustavu le Bonu 3 i Psihologiji gomile u kojoj
ovaj francuski teoretiar govori o gomili kao obliku nagomilavanja ljudi. U gomili, osjeaji i
ideje svih pojedinaca upravljene su u istom pravcu. U tom pogledu gomila bi se mogla
definisati kao amorfna, po pravilu privremena, skupina neposredno povezanih pojedinaca i
koji karakteriu uzbueno i emotivno stanje i skupno ponaanje. gomila esto gubi svoju
energiju u nekoordiniranom ponaanju i nekoherentnim raspravama. Njeno ponaanje je vie
intezivno nego racionalno u smislu organizovanog dostizanja eljenog cilja. 4Socolozi i
socijalni psiholozi istiu tri prepoznatljiva oblika ili tri vrste gomila kao to su:
gomila u panici, za koju je karakteristino ili da se brani od nekog ili da bjei od neega,
ekspresivna gomila, za koju je karakteristina elja za istraivanjem, prikazvanjem i
manifestacijom nekih ideja i stavova il elja za suprostavljanjem i protestovanjem u odnosu
na neke druge ideje i shvatanja i
agresivna gomila,za koju je karakteristina potreba i elja za incidentima, izgredima i
nasiljem.
U obinom smislu rije gomila znai skup pojedinca bez obzira na njihovu narodnost, zvanje
ili pol i bez obzira na sluaj koji ih je okupio. Sa psiholokog gledita izraz gomila dobija
sasvim drugo znaenje. U izvjesnim konkretnim prilikama i samo u tim prilikama
nagomilavanje ljudi ima nova obiljeja koja se ne razlikuju od onih koja imaju pojedinci koji
ine tu grupu. Svjesne linosti nestaje, osjeaji i ideje svih pojedinaca okrenuti su u istom
pravcu. Nastaje grupna dua, bez sumnje prolazna, no takva koja ima odreene karateristke.
Skup je tada postao ono to u ja u nedostatku boljeg izraza nazvati organizovanom gomilom.
Ona sainjava jedno bie i podvrganuta je zakonu duevnog jedinstva gomile. Najbitnije
karakteristike gomile su njeno jedinstvo, enska priroda odnosno emotivnost i
impulsivnost, gubitak individualnosti, poveana sugestibilnost i lakovjernost je jedna od
njenih glavnih karateristika. Autoritarizam i netolerantnost su za gomilu jasni, te ih one lako
shvaaju i jednako brzo prihvaaju i izvravaju im im jednom budu nametnute, jer gomile
slijepo potuju silu. U krajnjoj liniji posmatrano, gomila usvaja i poprima kolektivni um u
kome je kritiko miljenje porano.

3 Gustave Le Bon, Psihologija mase/gomile, 1985.

4 sr.wikipedia.org
7

4. Teorije devijantnosti
4.1.

Bioloka teorija devijantosti

Bioloku teoriju devijantnosti utemeljio je Italijan Cesare Lombrosso ( Cezar Lombrozo).

Bioloke teorije polaze od ideje da je devijantno ponaanje prouzroeno tjelesnim,
genetskim i instinktivnim osobinama ovjeka. Devijantni ljudi jednostavno su drukiji,
oni su ljudska podvrsta, skupina kojoj su porivi prema zabranjenom prejaki ili pak
samokontrola preslaba (najee oboje) te drutvene norme nisu dovoljno snane da sprijee
drutveno neprihvatljivo ponaanje. Ljudi nisu isti, nemaju iste katrakteristike, vrline ili
poroke. Glavna zadaa zbog toga jest odrediti tipove ljudi koji su skloni devijantnosti,
utvrditi razlike u usporedbi s normalnim ljudima, odnosno utvrditi oznake predispozicije
prema devijantnosti. Godine 1876. talijanski sociolog Cesare Lombroso objavio je knjigu
''ovjek prijestupnik''. Na osnovu istraivanja biolokih karakteristika zloinaca i zatvorenika
zakljuuje da postoje roeni kriminalci kod kojih postoje snane nasljedne sklonosti prema
zloinu. Prema njegovu shvaanju, roeni zloinci nasljeuju tjelesne osobine - atavistiko
nasljee - koje korijene ima u ranijim fazama evolucije ovjeka. Kao i drugi atavizmi
(primjerice rep, kosmatost tijela), i taj se prepoznaje prema tjelesnim osobinama.
Problem

prirode kriminalca - atavistikog bia, odraava u njegovoj

linosti snane instinkte primitivnog ovjeka i niih ivotinja. To se

izraava anatomski snanim vilicama, visokim linim kostima, istaknutim i
niim elom (archus), linijama na dlanu, ekstremnom veliinom obrva,
klempavim ili iljatim uima koje nalazimo kod kriminalaca, divljaka i
majmuna, neosjetljivou na bol, izrazito naglaenim pogledom, tetoviranjem, izrazitom sporou, sklonou orgijama i neodoljivim nagonom
prema zloinu radi zloina samog, eljom koja se ne iscrpljuje samo time
to se oduzima ivot rtvi, ve se zlorabi njeno tijelo, kua njeno meso i
pije njena krv5

5 C. Lombroso, ovjek prijestupnik, 1876.

8

4.2.

Psiholoka teorija devijantnosti

Kao sto bioloske teorije, devijantno ponasanje dovode u vezu s genetskim, dakle nasljednim
predispozicijama pojedinca, tako i psiholoke teorije polaze najee od toga kako uzroke
devijantnosti treba traziti u cinjenici da je nesto poslo naopako u procesu socijalizacije u
djetinjstvu ili ranoj mladosti, obicno u odnosu roditelj-dijete. Po njima, upravo u toj cinjenici
treba traziti i razloge emotivnih poremecaja i formiranja neprilagodene licnosti, koji opet,
proizvode trajne posljedice i u ponasanju.
Ako je, isticu neki od predstavnika psiholoskih teorija, djetetu, posebice u prvim godinama
zivota, uskracena majcinska ljubav, moguce je da ce se ono razviti kao psihopatska licnost,
dakle licnost sklona impulsivnom djelovanju, licnost kojah nema izgraden osjecaj krivnje,
licnost koja ne reagira na kaznu itd. Drugi opet, apostrofiraju znacaj odnosa oca i sina u prvim
godinama adolescencije za ponasanje muskog djeteta. Neprijateljski i nezadovoljavajuci
odnos s ocem u toj zivotnoj dobi navode, rada mentalitet ,,opterecenosti,, ,za posljedicu ima
prenosenje istog takvog odnosa i na sve ostale. To onda znaci da takav odnos moze biti i
uzrok delikventnog ponasanja.
Mnoge od ovih teorija , s druge strane oslanjaju se na ideje Sigmunda Freuda6. U skladu s tim,
delikvenciju cesto vezu i za slab superego, odnosno slabu savjest konkretne individue. Vecina
ljudi, po tom pristupu, svoju savjest postize u djetinjstvu, kroz veze sa odraslima. No, ovaj
proces ponekad i ne uspije, tako da dijete odrasta neosjetljivo ili brutalno. Drugi, opet, paznju
vise koncentrisu na slabost ega (predsvjesno, razlikovanje stvarnog od nestvarnog) nego
superega (svijest; obuhvaa moralne norme i vrijednosti). Slab ego nije manjak savjesti nego
izraz nesposobnosti za organiziranje necijih aktivnosti. Za osobu, primjerice, koja je previse
impulsivna, zbog cega ne moze ni sustavno pratiti odredene planove, kaze se da ima slab ego i
da bi guranje takve osobe u takav posao moglo proizvesti mnoge poteskoce.
John Bowlby7, kao Freudov uenik, razvio je tzv. teoriju privrenosti prema kojoj dijete ima
potrebu stvaranja bliskosti s majkom i ocem u prvim godinama ivota i ako se ova privrenost
ne uspije stvoriti, taj nedostatak bliskosti i empatije moe voditi k devijantnom ponaanju, ali
i to da dijete tee ostvaruje bliske emotivne odnose s drugim osobama tijekom kasnijeg
ivota, te i samo nema osjeaj za empatiju.
Prema Hansu Eysencku postoje dva tipa linosti: introverti i ekstroverti. Introverti su tihi i
rezervirani, dre osjeaje pod kontrolom, rijetko se ponaaju agresivno i ne gube lako
samokontrolu, dok su ekstroverti otvoreni prema drutvu, uitku i zabavi, ali tendiraju tome

6 Sigismund Schlomo Freud - eki neurolog, idovskog porijekla i utemeljitelj psihoanalize.

7 John Bowlby britanski psiholog, psihijatar i psihoanalitiar, poznat po svom interesu za razvoj
djeteta.

da izgube samokontrolu i budu agresivni, pa stoga, ako socijalizacija u nekom dijelu ivota
zakae, ekstroverti postaju devijantni.

4.3.

Socioloka teorija devijantnosti

Sociolozi smatraju da se devijantno ponaanje ne moe dovoditi u vezu ni s fizikim, ni s

osobnim svojstvima psiholokih teorija devijantnosti. U objanjavanju devijantnog ponaanja
u prvi plan stavljaju znaenje doivljaja iz najranijeg djetinjstva. Socioloke teorije
devijantnosti naglaavaju utjecaj upravo tih, veoma razliitih, drutvenih faktora formiranja i
razvijanja devijantnosti. U kratkom eseju Drutvena struktura i anomija (1938) Merton pojam
anomije definira kao slom u kulturalnoj sferi koji se pojavljuje naroito kad postoji akutna
odvojenost kulturalnih normi i ciljeva te socijalno strukturiranih mogunosti lanova grupe
da djeluju u skladu s njima8. Prema Mertonu sva drutva nameu lanovima ivotne ciljeve
i drutveno prihvatljive metode usvajanja tih ciljeva. Anomija je situacija nesklada izmeu
drutveno prihvatljivih ciljeva i dopustivih metoda da se postignu ti ciljevi.
Poenta ove teorije sastoji se u shvaanju da je devijantnost i delinkvencija prije svega
drutveni fenomen. Individualno ponaanje je vie ili manje uspjeno prilagoavanje
drutvenim zahtjevima. Devijantnost je rezultat drutvene situacije, neusklaenost i napetosti
zahtjeva koji se postavljaju pojedincu. Merton sam priznaje da je njegova teorija rezultat
nastojanja da se objasni funkcioniranje drutva u kojem je bogatstvo i obilje kulturalno
drutveno prihvatljiv cilj koji svi ele postii, no drutveno odreena sredstva postizanja tog
cilja (aktivan rad, upornost, radna etika) ne daju dovoljno ansi da se cilj i postigne. Nesklad
ciljeva i sredstava odreenih normativnim poretkom drutva(moralom, obiajima, pravom),
drutvenim vrijednostima, zahtijeva adaptaciju pojedinca na tu frustrirajuu situaciju u kojoj
su norme ili kontradiktorne ili ih nema, ili pak ne omoguavaju individualnu sukladnost
namjera i mogunosti. Posebno istie injenicu da razliiti drutveni slojevi imaju razliite
anse ostvarivanja opih drutvenih ciljeva (bogatstvo, status, mo), to je to vei problem
ako drutvo zatvara mogunosti vertikalne klasne mobilnosti.

8 Robert King Merton, Drustvena struktura i anomija, 1938.Robert Merton je ameriki sociolog,

glavni od predstavnika funkcionalizma u sociologiji.

10

4.4.

Funkcionalistiko tumaenje devijantnosti

Funkcionalisticko tumacenje izvor devijantnog ponasanja trazi u prirodi samog drustva.

Funkcionalisti, naime, polaze od toga da svako drustvo pociva na sistemu zajednickih normi i
vrijednosti. Buduci da se podrazumijeva da je suprostavljena sistemu zajednickih vrijednosti,
devijantnost bi ,po naravi stavri, morala biti apriori i disfunkcionalana. Stoga bi u svakom
drustvu morali biti i neophodni i instrumenti drustvene kontrole kojima bi se devijantnost
obuzdavala i stiti postojeci poredak i sistem vrijednosti. Durkheim (Dirkem) 9, smatra da svaka
promjena u drustvu pocinje nekim oblikom devijantnosti. Ono sto je jucer smatrano
devijantnoscu, vec danas, nakon promjene, moze biti shvaceno potpuno normalnim. I e samo
normalnim nego i progresivnim, pozeljnim. Sukladno tome, za drustvo, prema Dirkemovom
sudu, pod pretpostavkom da mu je stopa u granicama dopustenog, funkcionalan moze biti cak
i zlocin. Slican pristup devijantnosti moze se identificirati i kod nekih drugih.
Albert Cohen (Kuin) smatra da devijantnost moze biti i u funkciji sigurnosnog ventila kojim
se stiti odredeni drustveni poredak. Takvu funkciju ima, medu ostalim, i prostitucija kao oblik
devijantnosti jer nudi olaksanje od pritiska i stresa obiteljskog zivota, a ne ugrozava instituciju
obitelji zato stoo u pravilu ne podrazuiheva snaznu emotivnu vezanost partnera u odnosu.

4.5.

Strukturalna teorija devijantnosti

Ovaj tip teorija podrijetlo devijantnosti izvodi iz polozaja kojeg pojedinac ili grupa zauzima u
drustvenoj strukturi. Albert Cohen10 je, svakako, jedan od poznatijih predstavnika ove teorije.
Devijantnost za njega nije individualna nego kolektivna eakcija. Tu tezu pokazuje na primjeru
sklonosti devijantnom ponasanju kod djecaka iz nize radnicke klase.Navedena sklonost kod
njih, svakako, nije genetska. Naprotiv, oni takode prihvataju sistem vrijednosti drustva u
kojem zive. Otkuda, onda sklonost devijantnom ponasanju. Razloge joj, smatra Cohen, treba
traziti u neuspjehu djece iz ovog drustvenog sloja u skolovanju.
Uzroke tom neuspjehu, s druge strane, treba traziti u polozaju kojeg djeca iz nize radnicke
klase zauzimaju u drustvenoj strukturi drustva u kojem zive.To je pozicija svojevrsne kulturne
deprivacije u najranijem djetinjstvu,koja za posljedicu ima manji fond rijeci, koristenje
termina koji imaju elemntarno znacenje, nedostatak drugih znanja itd. Tom se cinjenicom
9 David Emil Durkheim najznaajnija osoba francuske sociologije u XIX. I XX. Stoljeu, te ija se

sociologija, za razliku od drugih sociolokih teorija zove sociologizam.Klasina socioloka teorija,

2012., str. 93,

10 Abraham Albert Cohen je grki romanopisac, koji je pisao na francuskom jeziku.

11

dade objasniti i njihov losiji uspjeh u skolovanju, zbog cega su im u startu blokirani mnogi
putevi prema uspjehu,a to, opet, kod njih izaziva takozvanu statusnu, odnosno frustriranost
niskim osobnim statusom u drustvu.
Posljedica takve frustriranosti jeste devijantno ponasanje. To, doduse, nije okretanje kriminalu
ili slicnim tipovima devijantnosti, ali jeste odbacivanje ciljeva uspjeha koji su karakteristicni
za drustvo u kojem zive. Tim, dakle, ciljevima uspjeha, oni pretpostavljaju druge norme i
vrijednosti, nesto sto bi se moglo oznaciti kao zasebna, u biti delikventa potkultura,u kojoj se i
sami mogu dokazivati. Umjesto uspjehu, vrijednost se pripisuje devijantnim oblicima
ponasanja poput krada,vandalizma,itd.

4.6.

Teorije subkulturalne devijantnosti

Bit subkulturnih teorija devijantnosti se sastoji u tumacenju da je devijantnost proizvod

subkulture, odnosno potkulture odredene drustvene grupe, koja stvara norme i vrijednosti koje
skrecu od vladajucih normi i vrijednosti drustva u kojem pripadnici te grupe zive. Veoma je, u
tom smislu, karakteristicno tumacenje devijantnosti koje izgraduje Walter Miller 11. Ako se
,pojasnjava on, i moze govoriti o devijantnom ponasanju pripadnika nize klase , ono je samo
proizvod podkulture te klase.
Dijelom te podkulture se, primjerice, smatra i lukavost, dakle sposobnost da se drugog
nadmudri,prevari,obradi itd. A to su osobine koje do izrazaja dolaze u osobnosti prevaranta,
sitnog lopova, varalice na kartama, makroa itd.
S druge strane, mladi ljudi koji pripadaju svojoj, dakle generaciji, u kojoj su dominante
potkulturne vrijednosti cinitelj koji odreduje grupni status svakog od njih. Ako u takvom
sistemu vrijednosti lukavost, sklonost uzbudenjima i slicne cine one koji visoko kotirau,
logicno je da ce ih svatko od tih mladih ljudib nastojati maksimalno razviti, jer o tone ovisi i
reputacija svakog od njih u ocima njihovih prijatelja.
Prema tome, pojedinci tek slijede norme i vrijednosti koje promovira odredena, po svome
znacenju devijantna potkultura, dakle potkultura grupe koja egzistira unutar sireg drustva,ali i
zadrzava uvjerenja i norme koji su razliciti u odnosu na uvjerenja i norme sireg drustva.
Devijant se, dakle, samo prilagodava devijantnoj potkulturi. Dijete koje odgoje lopovi nije,
prema njihovom uvjerenju, dakako, devijantno zbog njegove sklonosti kradi jer zivi prema
standardima koji su normalni za njih. Ili, pojedinac u bandi postaje devijantan , ne zato sto
sam planira odredeni devijantni cin, nego zato sto se ponasa na nacin na koji se ponasa i cijela
grupa.
11 Walter Michael Miller - je ameriki pisac znanstvene fantastike.Prevedeno iz : "Lower Class

Culture as a Generating Milieu of Gang Delinquency". Journal of Social Issues, 1958.

12

4.7.

Interakcionistika teorija etiketiranja

Labeling ili teorija etiketiranja spada u razvojne koncepcije, uglavnom usmerene socijalnoj
psihologiji devijantnosti, a bavi se pretpostavkama devijantnosti na individualnoj i malim
grupnim nivoima. Sustina interakcionistickih teorija devijantnosti je u tome sto se ne
koncentrisu na analizu devijanta kao osobe, niti na motivaciju i pritiske onih za koje se drzi da
upravljaju njegovim djelovanjem, nego na interakciju izmedu devijanta i onih koji ga takvim
definiraju. Ove teorije, dakle, polaze od toga da je devijantnost posljedica definiranja
pojedinaca evijantnima. No, one, istodobno, tragaju i za odgovorima na pitanja: zasto su
pojedinci ili grupe definirani kao devijanti, kakav je dalji ucinak takvih definicija na
ponasanje navedenih pojedinaca i grupa itd. Kakav, primjerice, ucinak na ponasanje pojedinca
ima cinjenica da je od sredine, ili institucija drustva, definiran kao kriminalac,
homoseksualac, alkoholicar?
Jedna od poznatijih interakcionistickih teorija devijantnosti je svakako i teorija etiketiranja
koju razvijaju Howard Becker12, Edwin Lemert i jos neki. Kljuc za razumijevanje ove teorije
jeste u tome da treba napraviti razliku izmedju odredenog ponasanja i drustvene reakcije na
njega. Naime, odredeno ponasanje se, a na temelju cinjenice da odstupa od drustveno
usvojenih normi i vrijednosti, oznacava devijantnim, a pojedince, koji takvo ponasanje
prakticiraju, etiketira se kao devijante i pretvara ih se u neku vrstu drustvenih autsajdera.

Drutvene skupine stvaraju devijatnost time sto stvaraju pravila ije krenje ini
devijantnost, te time sto ta pravila primjenjuju na odreene ljude i etiketiraju ih kao
autsajdere. S tog stajita devijantnost nije kvaliteta ina, sto ga osoba poinja, nego prije
posljedica primjenepravila i sankcija na prekritelja od strane drugih. Devijant je onaj na
koga je etiketa uspjeno primjenjena; devijantno je ponaanje ono ponaanje, koje ljhudi
takvim etiketiraju.13

12 Howard Saul Becker - je ameriki sociolog koji je dao veliki doprinos za

sociologiju devijantnog ponaanja , sociologiji umjetnosti , sociologiji glazbe.
Znaajan je po tome to je u svojoj knjizi Autsajderi iz 1963. postavio temelje za
teoriju etiketiranja.

13 Becker, 1963., str. 9.

13

Drugim rijecima, devijantnost nije kvaliteta koja je svojstvena odredenom djelu. Naprotiv,
devijantnost se definira reakcijom drustva na neko djelo i etiketiranjem nositelja takvog djela
kao devijanata. Zbog cega? Iz jednostavnog razloga jer postoje odstupanja od drustveno
promoviranog sistema vrijednosti i nacina ponasanja, a da ih se ipak ne etiketira kao
devijantna ponasanja.Vozaci, primjerice, cesto krse prometna pravila, ali ih se zbog toga ne
ozbacava devijantnima. Mnogi od nas ce ubrati vocku iz tudeg vrta, a da nas se , pri btome,
ipak ne etiketira kao devijante. Takvo, dakle odstupanje od drustvenih normi zbog kojeg se ne
ukljucuju mehanizmi socijalne kontrole, odnosno devijantno ponasanje koje za posljedicu
nema i etiketiranje kao reakciju drustva, Lemert14 oznacava terminom primarna devijantnost.
Potpuno je drugacije znacenje onog sto Lemert oznacava terminom sekundarna devijantnost.
Ona je reakcija pojedinca ili grupe na drustvenu reakciju u odnosu na ono sto pojedinac ili
grupa cine. Buduci da je reakcija drustva u pravilu osudujuca, ponizavajuca i izolirajuca, ona
definitivno dodjeljuje status devijanta pojedincu. On je definitivno etiketiran kao pijanac,
kriminalac , homoseksualac itd. Na temelju toga, cesto je i odbacen, i od svoje obitelji i od
socijalnog okruzenja u kojem zivi.
S druge strane i on taj status prihvata i u skladu s njim se pocinje i ponasati. Drugi rijecima, to
ga moze potaknuti na daljnju devijantnost, na nastavljanje prakse nepostivanja drustvenih
normi i vrijednosti i odstupanja od drustveno dopustenog ponasanja. Na taj nacin pojedinac
devijant pocinje graditi i zasebnu devijantnu karijeru. No, njena izgradnja se dovrsenom
smatra tek u momentu kada se pojedinac prikljuci organiziranoj devijantnoj grupi, koja mu
osigurava potporu i razumijevanje i u kojoj on definitivno potvrduje svoj identitet.
Na koncu, stvaranje organizirane devijantne grupe je pretpostavka formiranja i razvijanja
zasebne, takozvane devijantne potkulture. Ovaj tip podkulture cesto ukljucuje i vjerovanja i
vrijednosti koje opravdavaju i podrzavaju i devijantni identitet i devijantne aktivnosti, ali i
nudi upute kako izbjeci problene s drustvom primjerice kako izbjeci uhicenje i slicne
neugodnosti.
Na taj nacin, prikljucivanjem devijantnoj grupi i ukljucivanjem u njezinu potkulturu,
pojedinac definitivno zaokruzuje devijantnu sliku o sebi samon, stimulira devijantni stil
zivota, a time slabi i sve svoje veze s normalnim drustvom.
Sm in etiketiranja, kako ga provode moralni poduzetnici, iako vaan, ne moe biti shvaen
kao jedino i samodovoljno objanjenje onoga to navodni devijanti zapravo rade. Bilo bi
nerazumno sugerirati da pljakai pljakaju ljude jednostavno zato to ih je netko etiketirao
kao pljakae, ili da sve to homoseksualac radi, radi jer ga je netko nazvao homoseksualcem.
Ipak, ovakav je pristup najvie doprinio usmjeravanju panje na nain na koji etiketiranje
smjeta poinitelja u okolnosti koje mu oteavaju nastavak obavljanja normalnih
svakodnevnih poslova te ga tako navode na abnormalno djelovanje (kao u sluajevima kada
policijski dosje oteava pojedincu legalno zaraivanje za ivot te ga tako navodi na bavljenje
14 Charles Lemert (roen 1937) ameriki teoretiar i sociolog.Lemert, Human

Deviance, Social Problems and Social Control, 1967.

14

nezakonitim radnjama). U kojoj mjeri (dakako, empirijski gledano) etiketiranje tako djeluje,
treba odrediti istraivanjem pojedinanih sluajeva, a ne teorijskim postavkama. 15

4.8.

Marksisticka teorija devijantnosti

Buduci da ekonomska osnovica odreduje karakter drustvene nadogradnje, iz toga slijedi i da

iz nacina na koji je organizirana ekonomija, proizilaze i svi drugi aspekti drustva, ukljucujuci
njegovu kulturu, sistem normi i vrijednosti, te ono sto se definira i sto se ne definira kao
devijantnost. To, dalje, znaci da se devijantnost u kapitalistickomn drustvu moze razumijeti
samo proucavanjem prirode toga drustva. Ortodoksni marksisti idu i korak dalje. U
kapitalistickom drustvu, devijantnost, znaci skretanje od normi i vrijednosti vladajuce klase.
Kapitalisti kontroliraju sredstava za proizvodnju i zato imaju moc da aktivnosti radnicke klase
definiraju kao devijantne da ih, putem zakona, policije i drugih mehanizama socijalne
kontrole, i kontroliraju.
Neomarksisti, medutim, iako ne odbacuju ideje ortodoksnog marksizma, idu i korak dalje.
Ideje klasicne marksisticke teorije, primjerice, kombiniraju s drugim idejama i teorijama
devijantnosti posebice onima interakcionisticke orijentacije.16

4.9.

Teorija imitacije

Prije razvijanja vlastite interpretacije devijantnosti, Dirkem se trudio pokazati kako su sve
druge teorije devijantnosti u zabludi. Takav odnos je imao i prema teoriji imitacije ili
oponasanja. Psiholoskim postupkom imitacije ili zaraze se, tvrdio je , ne moze, objasniti
samoubistvo. Njegovu su argumentaciju, kasnije prihvatili i ostai sociolozi. Medutim, sve vise
15 Tekst u prijevodu preuzet je prema: Becker, H., (1991.) Outsiders : Studies In The Sociology Of

Deviance (str. 177-212), The Free Press, New York.Preispitivanje teorije etiketiranja, (Vidi Becker,
1963, 34-35; Lemert, 1951, 71-76; Ray, 1961; Lemert, 1972.)

16 Slavo Kuki, Sociologija, SARAJEVO PUBLISHING, Sarajevo, 2008., str. 158.

15

je savremenih sociologa koji su skloni tezi kako su u zabludi bili i Dirkem i njegovi
sljedbenici. Suprotno tome, smatraju, jedan primjer devijantnog ponasanja moze stvarno
imati znacajan sugestivan uticaj, tako da ga drugi mogu oponasati, imitirati. Sukladno tome je,
smatra David Phillips, moguce prognozirati i stupnjeve devijantnosti znajuci kakv je
publicitet dodijeljen slucajevima koji drugima postaju model kojeg treba kopirati. Inace,
Philips je taj los uticaj oznacio terminom Wertherov efekat.Prije dvjesto godina, naime,
njemacki pisac Goethe objavio je novelu o mladicu Wertheru koji je izvrsio samoubistvo zbog
toga sto ga je, udajom za drugog, odbacila djevojka. Po uzoru na romanticni Wertherov
primjer, mnogi su mladi ljudi poslije toga zavrsili na isti nacin. Osim toga, koristeci americke
i britanske izvjestaje, Philips je dokazao da raste broj samoubistava nakon sto nek od njih
bude nasiroko objavljivano u medijima, kao sto je ,primjerice, bilo nakon smrti Marilyn
Monroe. Istrazivanja koje je proveo, pokazala su, slicno tome, da je u SAD broj
samoubojstava znacajno porastao nakon sto su u vecernjim vjestima objavljene neke vrlo
publicirane price o samoubojstvima. Jos je , prema njegovom sudu, vise iznenadujuci uticaj
izmisljenih prica o nasilnom usmrcivanju.Temeljem navedenog Philips tvrdi da sto je manji
publicitet pridat ovoj vrsti prica, to je manje povecanje smrtnosti kao posljedica.
S druge strane, njegovo otkrice sugerira da ovaj tip zaraza treba biti stavljen u neku vrstu
karaneten, da nasilnim usmrcivanjima ne treba davati publicitet jer oni izazivaju potrebu za
oponasanjem.

5. Devijantno ponaanje i mo
5.1.

Funkcionalistiko shvatanje devijantnog ponaanja i moi

U shvatanju odnosa devijantnog ponasanja sa jedne, i moci sa druge strane, funkcionalisti

polaze od svog temeljnog postulata da svako drustvo funkcionira i razvija se na konzencusu o
zajednickim vrijednostima. Sto je taj koncenzus veci , manji je udio deviantnog ponasanja,
odnosno odstupanja od drustveno usvojenog sistema normi i vrijednosti, od koncenzusa o
zajednickim vrijednostima. S druge strane, rastom navedenog koncenzusa raste i moc kojom
drustvo raspolaze. Koncensuz o zajednickim vrijednostima se , opet , iskazuje kroz zakone i
druge propise, te kroz institucije drzave- kao sto su policija, pravosude i druge- koje
osiguravaju njihovo provodenje u zivotu. Na koncu, postavlja se pitanje, zasto bi se
koncenzus o drustvenim vrijednostima iskazivao kroz zakoe i druge propise. Zato, obrazlazu
funkcionalisti, jer su zakonski akti izraz koncenzusa razlicitih interesnih grupa i politickih
stranaka koje predstavljaju interese razlicitih drustvenih grupacija.17

5.2.

Interacionalistiko shvatanje devijantnog ponaanja i moi

17 Slavo Kuki, Sociologija, SARAJEVO PUBLISHING, Sarajevo, 2008., str. 159.

16

Bit ovog shvatanja odnosa devijantnog ponasanja i moci temelji se, zapravo, na kritici
funkcionalistickog koncenzusa na zajednickim vrijednostima. Howard Becker, primjerice,
mogucnost njegova postizanja uopce dovodi pod znak pitanja. LjuDi, smatra on, uvijek silom,
mimo volje i saglasnosti drugih, namecu svoja pravila drugim ljudima. Na Zapadu, tako stariji
namecu svoja pravila mladima, bjelci crnicima, srednja klasa radnickoj klasi itd.
Koncenzus vrijednosti za njega uopce nije moguc. Uostalom toliko je primjera , koji , smatra
Lemart , upucuju na to da vrijednosti utvrduju oni koji posjeduju moc, ali i t da ti isti pripisuju
i odstupanja od normi. Karakteristican je, recimo, primjer kolonijalnih drustava u kojima su
tako primjenjeni zakoni kolonijalne elite, protiv normi i vrijednosti domaceg stanovnistva.
No, suprotnost zakona sa normama i vrijednostima domaceg stanovnistva nije rijetka pojava
ni u zapadnim drustvima.
U SAD, primjerice, postoji velik broj etnickih grupa, od kojih i svaka ima svoju zasebnu
potkulturu. No djelovanje kojhe je u skladuu sa normama i vrijednostima njihove potkulture,
moze ih cesto dovesti u sukob sa americkim zakonima. U okvirima njihove potkulture, lov i
ribolov koje prakticiraju Indijanci nisu nikakvo odstupanje od drustveno dopustenog. Prema
tome tesko je u takvim situacijama i takvim drustvima govoriti o koncenzusu vrijednosti.
Naprotiv, definiranje devijantnog ponasanja i u tim slucajevima odrazava, u principu,
stajaliste mocnih

5.3.

Marksistiko shvatanje devijantnog ponaanja i moi

Moc , je prema ovom shvatanju, u rukama onih koji posjeduju i kontroliraju proizvodne
snage. Sukladno tome, njihove interese odrazavaju i sve institucije drustvene nadogradnje. U
funkciji tih interesa su i zakoni i utvrdivanje sustava normi i vrijednosti koje se imaju
postivati, kao i mehanizmi i instrumenti socijalne kontrole. Drugim rijecima, nema ni govora
o nekakvom koncenzusu o drustvenim vrijednostima.
Dapace, sve je u funkciji zastite interesa vladajuce klase, onih koji posjeduju ekonomsku moc.
U njihovo ime, i za njihove interese drzava i donosi zakone.
Da bi se ta teza dokazala kao argument se koriste razlicita iskustva iz blize ili dalje proslosti.
Zanimljivo je, izmedu ostalih, i iskustvo nametanja engleskih kolonijalnih zakona u zemljama
istocnog dijela Afrike, u kojimaje kolonizatorima , na plantazamma caja i kafe , bila potrebna
jeftina radna snaga. Kako bi domace stanovnistvo prisilili na rad, iskoristena je drzava kako bi
se nametnuli porezi cije neplacanje je znacilo povrdu zakona, te i dosta raznovrsne kazne.
S druge strane, placanje tako nametnute poreske obaveze je , buduci da su nadnice za rad bile
veoma niske, bilo moguce jedino uz stalni rad na navedenim plantazama.
Slicnih primjera ima i iz novije historije, i to historije razvijenih zapadnih drustava. Americka
je vlada, primjerice, 1970. godine usvojila Zakon o kontroli i sprecavanju zloupotrebe droga.
Medutim, njime je pod udar zakona dsla i proizvodnja amfetamina stimulansa koji,
konzumiran u vecim kolicinama moze ozbiljno ugroziti zdravlje. No , ta je cinjenica izazvala
17

zbrku zbog toga sto je preko 90%ovog stimulansa na crnom trzistu legalno proizvedeno u
korporacijama za proizvodnju lijekova.
Politicari su zbog te cinjenice bili izlozeni velikim pritiscima iz ovih korporacija, a rezultat
navedenog pritiska jeste da je drzavna politika proglasila opci rat protiv droga koje nisu izvor
prihoda velikih korporacija.
Drugim rijecima, interes korporacija je nametnut kao opci i prikazan kao koncenzus o
zajednickim vrijednostima. Usvojen zakon, umjesto da bude instrument borbe protiv droge,
stavrno je bio instrument vladajuce klase i u funkciji maksimalizacije profita.
Vladajuca klasa, medutim, usvaja zakone koji u javnosti stvaraju privid. Naime, iz sluzbenih
statistika, koje se temelje na tim zakonima, stvara se privid da je zlocin imanentan uglavnom
pripadnicima radnicke klase. Stvarno, medutim, tvrde pripadnici ovog shvatanja, kaznjivo
djelovanje radnicke klase je potpuno beznacajno u odnosu na ono koje se odnosi na privatna
poduzeca.
U SAD, tvrde oni, ako je temeljem stvarnihg pokazitelja suditi, zlocin je fenomen, prije svega,
vladajuce klase. I ne samo to . Izmedu vladajuce klade i organiziranoh zlocina, dodaju, postoji
razvijen sistem medusobne isprepletenosti. Tak je , organizirani zlocin, koji je bio koristan za
americku vladajucu klasu, uvijek potican, ali i ignoriran, dok je potiskivan samo onaj koji niej
bio u funkciji navedene koristi.

6. Devijantnost i socijalna kontrola

Svako drutvo funkcionira na odreenom sistemu normi i vrijednosti koje su od institucija
drtva utvrene. Naprotiv, u svakom drutvu postoje ponaanja koja odudaraju od drutveno
prihvaenih normi i vrijednosti. Ali, zbog toga je u svakom drutvu neophodno postojanje i
mehanizama zatite. Ti mehanizmi su poznati kao mehanizmi socijalne kontrole, a smisao
njihova postojanja je motiviranje pojedinca da se ponaa u skladu sa vladajuim sistemom
drutvenih normi i vrijednosti.
Sociolozi razlikuju dva osnovna procesa socijalne kontrole:
a) Internalizacija grupnih normi
b) proces sankcioniranja

Internalizacija grupnih normi

Ovaj proces potie potivanje vaeih pravila putem socijalizacije, tako da ljudi znaju
to drutvo oekuje te ele ispuniti ta oekivanja (Scott, 1971). Internalizacija grupnih normi
postie socijalnu kontrolu na nain da lanovi zajednice ue i prihvaaju norme svoje
drutvene grupe. Ovaj proces je rezultat ukupnog socijalizacijskog procesa koji motivira
lanove da potuju oekivanja drutvene grupe unato moguim vanjskim pritiscima. Drutvo
ne treba ulagati poseban trud kako bi osiguralo suglasje oko takvih normi, jer one upuuju na
spontane i nesvjesne puteve djelovanja koji karakteriziraju sadraj obiaja u nekoj kulturi.
Ljudi openito, u interakcijama s drugima, ue o instrumentima socijalne kontrole,
18

kao to su obiaji, tradicija, vjera. Nije jedini razlog to pjeaci na pjeakom prijelazu
ekaju zeleno svijetlo novana zakonska sankcija, kao to nije jedini razlog
to neko izbjegava da pije alkoholna pia radi toga to bi ga komije mogle prozvati
pijancem. Veina lanova zajednice uglavnom potuju norme zato to su
a) nauili stvarni sadraj tih normi
b) prihvatili norme kao svoje vlastite te ih smatraju standardima koji usmjeravaju njihovo
ponaanje.
Mnoga iskazana potovanja prema normama su rezultat socijalizacije putem koje
ljudi naue i budu uvjereni da se oni trebaju vladati u skladu sa nauenim pravilima,
bez obzira i neovisno od potencijalnih reakcija drugih. Socijalna kontrola se u
sutini sastoji od procesa u kojem pojedinac ui da izbjegava ponaanja koja su u
suprotnosti sa opeprihvaenim drutvenim normama. Proces socijalne kontrole
vie nas ui kako da ne sudjelujemo nego kako biti sudionik u devijantnog ponaanja
(Gottfredson i Hirschhi, 1990).18

Proces sankcioniranja
Sankcije su drutvene reakcije na ponaanje. Sociolozi ih esto klasificiraju prema
njihovom sadraju. Socijalna kontrola putem vanjskih pritisaka ukljuuje pozitivne
i negativne sankcije. Negativna sankcija je kazna namijenjena da obeshrabri
devijantno ponaanje. Pozitivna sankcija je nagrada iji je cilj da ohrabri ponaanje
koje je u skladu sa normama. Takoer, sociolozi prave klasifikaciju sankcija
na temelju njihovih izvora:
1. neformalna - manifestuje se u razliitim oblicima i sprovodi se pomou neformalnih
sankcija (ismejavanje, prezir, izolacija, neodobravanje...). Osnovni oblici neformalne
socijalne kontrole su obiaji, moral i javno mnjenje. Ova kontrola predstavlja reakciju
neorganizovanih drutvenih grupa, spontana je i neposredno izazvana devijacijom
2. formalna sastoji se iz sistema zakona, pravila i propisa, koji odreuju kazne ili neke
druge mere za pojedince koji su prekrili norme. Ovu kontrolu vre odreene drutvene
organizacije. Reakcija na devijaciju posredovana je nizom institucija i ustanovljenih
mehanizama
socijalne
kontrole.
Formalne i neformalne sankcije ne djeluju neovisno jedna od druge (Williams i Hawkins,
1986). Formalne sankcije osnauju neformalne sankcije, a i suprotno. Jedna studija pokazuje
(na uzorku od 800 djeaka tinejderske dobi) da tinejderi iskazuju veu brigu oko toga to bi
njihove porodice mislile o njima, nego to ih brinu formalne sankcije koje ukljuuju i
hapenje od strane policije (Willcock i Stokes, 1968). Takoer, strah od formalnih sankcija,
kao to je hapenje i zatvaranje, stvara veoma veliki utjecaj. Rezultati ove studije pokazuju da
kombinacija obje vrste sankcija, formalnih i neformalnih, izrazito snano utjeu na
ponaanje.19
18 Nevzet Veladi, Devijantne pojave i socijalna kontrola, Biha, 2013.
19

U svim savremenim razvijenim drutvima, postoji vei broj dravnih ili drutvenih
organizacija (sudovi, zatvori, kazneno-popravne ustanove, vaspitno-popravne ustanove,
specijalne ustanove...), koje primenjuju odreena sredstva socijalne kontrole, u cilju
pomaganja, leenja, kanjavanja i resocijalizacije devijanata. Sve ove organizacije imaju
odreene programe i ciljeve, koje treba da ostvare u radu sa devijantima. One takoe imaju i
specijalizovano osoblje za to. U ove organizacije primaju se razliite vrste devijanata i to
dobrovoljno ili prinudno. Organizuju se i ustanove za kontrolu i tretman osoba koje vre
pojedine oblike devijantnog ponaanja.

7. Prevencije devijantnog ponasanja

Cilj prevencije:
U irem smislu spreavanje javljanja buduih delikvenata ( preduzimanje optih mjera za
suzbijanje kriminaliteta s ciljem da se uklone negativni uticaji iz drutvene sredine i osiguraju
normalni uslovi za razvoj linosti)
U uem smislu odnosi se na osobe koje su ve poinile krivino djelo ( oslanja se na
specijalne mjere suzbijanja)
Drutvena prevencija je posebna drutvena djelatnost, koja u okviru postojeih drutvenih
odnosa, koriguje i mijenja one drutvene odnose i pojave, koji neposrednije doprinose
nastanku i razvoju drutvenih devijacija. Svaka preventivna aktivnost zasniva se na
odreenim pretpostavkama o uzrocima drutvenih devijacija i ukoliko su one nauno
utemeljene, moe se oekivati i uspjenija i efikasnija preventivna akcija. Opti programi
prevencije obuhvataju razliite socijalne, ekonomske, kulturne, vaspitne i druge mjere, kojima
se djeluje na one drutvene pojave i stanja, kod kojih su prisutni vei rizici nastanka
drutvenih devijacija (loi materijalni uslovi, nezaposlenost, migracije i dr.). U opte
programe prevencije spada i razvijanje pozitivne motivacije kod pojedinaca da svoje
ponaanje usaglaavaju sa zahtjevima koji postoje u jednom drutvu. Glavne institucije preko
kojih se ostvaruje ovaj proces, jesu porodica i kola. Zbog toga one imaju znaajnu
preventivnu ulogu. Velika panja posveuje se i aktiviranju javnog mnijenja, djelovanju
sredstava masovnog komuniciranja i ueu javnosti u zatiti osnovnih vrijednosti drutva.
Posebni programi prevencije obuhvataju mjere koje se najneposrednije odnose na
sprjeavanje drutvenih devijacija i predstavljaju osnovu razliitih organizovanih akcija u
uoj ili iroj drutvenoj sredini ili prema grupama i pojedincima koji su izloeni veim
drutvenim pritiscima ka devijaciji. Represija ( lat. repressio) jeste sprjeavanje, uguivanje,
20

obuzdavanje, suzbijanje. Represivne mjere su zakonske i druge mjere koje dravna vlast
preduzima protiv lica ili grupa lica koja svojim radom i tenjama ugroavaju bezbjednost ili
opstanak drave.

8. Zakljuak
Devijantnost nije tema i problem kojom se bavi uski krug ljudi. To je tema koja je zahvatila
razne nauke: biologiju, psihologiju, sociologiju itd. Svaka nauka ima svoje gledite, svoje
teorije i svaka teorija je u svom pogledu tana, to ukazuje da devijantnost nije posljedica
samo jednog faktora koji utie na ovjekovo ponaanje.
U pogledu devijantnosti ljude moemo podjeliti na tri vrste: sami devijanti, pasivci tj. ljudi
koji ne ine devijantna djela, ali se i ne bore protiv njih, zatim na ljude koji svojim
djelovanjem i radom pokuavaju da zatvore, rehabiliraju i na kraju da vrate u drutvo bive
devijante.
Danas je sve vie ustanova gde se moe potraiti potrebna pomo u krizi ( razna utoita,
SOS-telefoni, centri za nezbrinutu decu), ustanova koje edukuju i odgajaju drutvo ( vrtii,
kole, fakulteti, porodica kao temelj vaspitanja pojedinca) i ustanova koje , napokon,
kanjavaju i brinu se o izdravanju kazne devijanata (sudovi, zatvori, ustanove za pomo
psiho-patolokim sluajevima).
Devijantno ponaanje oznaava neto negativno, to je u veini sluajeva tano. Devijantnost
moe biti pozitivna u smislu da unaprijedi ili promijeni oblike ponaanja i obiaje prema
boljem. Tako je Coco Schanell uvela revoluciju nove mode koja je proglaena devijantnom,
ali i razni trajkovi i demonstracije mogu doprinijeti u promjeni zakona koji nisu savreni i
podloni su promjeni. Svaki put kad neko prekri zakon ili normu, istovremeno osporava taj
zakon ili normu. Neki oblici devijantnosti, prema tome, slue kao upozorenje na drutvene
probleme i potrebu promene. Svoje nezadovoljstvo ljudi iskazuju raznim devijacijama, koje
su ponekad i pretjerane. Devijantnost moe sluiti razvoju drutvene konformnosti. Tako
stavljanje nekih ljudi izvan zakona jedna je od najpoznatijih metoda kojom se veina ljudi
zadrava da ne prekri pravila ponaanja. Devijantnost uvruje grupnu solidarnost.
21

Kriminalni sudski procesi poboljava vjeru u zakone i stvaraju emocionalne veze meu
ljudima. Procesom socijalizacije veina ljudi usvojila je drutvene norme, tako da potuje
pravila po navici. Pojedinci se raaju s razliitim sposobnostima, izloeni su razliitim
socijalnim uincima, razliito interpretiraju norme, tako da je gotovo nemogue ostvariti
potpuno zdravo drutvo.Teorija uenja objanjava najee uzroke devijantnosti. Neka
socijalna okolina moe da ohrabruje kriminalne aktivnosti, dok druga to nee initi. Tako se
veina devijantnog ponaanja ui najprije u grupama vrnjaka. Uz ostale otrove dananjice,
mladi sve vie konzumiraju video igrice - Elektronska droga -Devetogodinji zavisnici u
igraonicama provode po devet sati dnevno. Generacijski arobni trougao: TV, igrice i
gubljenje vremena pred ogledalom.Masovni mediji previe govore o devijantnim djelima,
umjesto o uzrocima i nainu kako da se sprijee. Trebalo bi vie panje posvetiti pozitivnim
djelima, akcijama i postignuima koja bi drutvo pokrenulo prema boljoj budunosti.

Litaratura:

C. Lombroso, ovjek prijestupnik, 1876.

Charles Lemert - Human Deviance, Social Problems and Social Control, 1967.

David Emil Durkheim Klasina socioloka teorija, 2012.

E. Durkheim, O normalnosti zloina, 1897.

Gustave Le Bon, Psihologija mase/gomile, 1985.

Horvati eljko, Elementarna kriminologija, Zagreb 1994.

Howard Saul Becker Autsajderi, 1963.

Nevzet Veladi, Devijantne pojave i socijalna kontrola, Biha, 2013.

Robert King Merton, Drustvena struktura i anomija, 1938.

22

Izvori:

https://sr.wikipedia.org

http://documents.tips/documents/devijantnost.html

www.scribd.com

Zapaanja mentora:
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

Ocjena maturskog rada ______________ ( __ )

MENTOR:
_____________________

Pitanja za usmenu odbranu i prezentaciju maturskog rada:

23

1.
__________________________________________________________________________
2.
__________________________________________________________________________
3.
__________________________________________________________________________

Ocjena usmene odbrane i prezentacije maturskog rada ______________ ( __ )

Komisija:
1. _______________________
2. _______________________
3. _______________________

24