AVRUPA PEYZAJ SÖZLEşmesi Uygulamsı Yolunda Türkiye-2007-A.ü.

AVRUPA PEYZAJ SÖZLEùMESøNøN UYGULANMASI
YOLUNDA TÜRKøYE
ULUSLARARASI KATILIMLI TOPLANTI
17-20 Mays 2007

Ankara
DÜZENLEYENLER
TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas
T.C. Çevre ve Orman Bakanl÷ Do÷a Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlü÷ü
DESTEKLEYENLER
TÜBøTAK
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarl÷ Bölümü
EDøTÖRLER
Doç. Dr. Nilgül KARADENøZ

Dr. Asl AKAY
Münevver DEMøRBAù ÖZEN
PMO Yayn No: 2007/3
Basmevi: :
ISBN :
DÜZENLEME KURULU
Dr. Ayúegül ORUÇKAPTAN TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas Baúkan

Redife KOLÇAK TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas
Osman ÖZTÜRK Çevre ve Orman Bakanl÷ Do÷a Koruma ve Milli Parklar
Genel Müdürlü÷ü
Aynur GÖNÜL Çevre ve Orman Bakanl÷ Do÷a Koruma ve Milli Parklar
Genel Müdürlü÷ü
Münevver DEMøRBAù ÖZEN Çevre ve Orman Bakanl÷ Peyzaj Koruma ùubesi
Selim KAPLAN Çevre ve Orman Bakanl÷ Strateji Dairesi Baúkanl÷
Doç. Dr. Nilgül KARADENøZ Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarl÷
Bölümü
Dr. Asl AKAY Türkiye Ortado÷u Amme ødaresi Enstitüsü
BøLøM KURULU
Prof. Dr. M. Kemal YALINKILIÇ Çevre ve Orman Bakanl÷

Dr. Gaye ÇULCUOöLU Bilkent Üniversitesi
Doç. Dr. ùükran ùAHøN Ankara Üniversitesi
Dr. Kumru ARAPKøRLøOöLU Bilkent Üniversitesi
Prof. Dr. Türker ALTAN Çukurova Üniversitesi
Doç. Dr. Emin BARIù Ankara Üniversitesi
Prof. Dr. O÷uz YILMAZ Ankara Üniversitesi
Prof. Dr. Muzaffer YÜCEL Çukurova Üniversitesi
Prof. Dr. Faruk ALTUNKASA Çukurova Üniversitesi
Doç. Dr. Adnan KAPLAN Ege Üniversitesi
Prof. Dr. Ümit ERDEM Ege Üniversitesi
Prof. Dr. Can HAMAMCI Ankara Üniversitesi Em. Ö÷r. Üyesi
Prof. Dr. Cevat GERAY Ankara Üniversitesi Em. Ö÷r. Üyesi
Neúe ERSÖZ Çevre ve Orman Bakanl÷
Doç. Dr. Yücel ÇAöLAR Krsal Çevre
øÇøNDEKøLER
SONUÇ BøLDøRGESø
AÇILIù KONUùMALARI
Dr. Ayúegül ORUÇKAPTAN

TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas Baúkan
Mehmet SOöANCI
TMMOB Yönetim Kurulu Baúkan
Prof. Dr. Halim PERÇøN
A.Ü.Z.F. Peyzaj Mimarl÷ Bölümü Baúkan
Prof. Dr. M. Kemal YALINKILIÇ

Çevre ve Orman Bakanl÷
Do÷a Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü
ÇAöRILI SUNUMLAR
I. OTURUM BøLDøRøLERø
Ingrid Sarlöv Herlin, Ph.D.
The European Landscape Convention, an Overview and Its Implementation
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi, Genel Bir Bakú ve Sözleúmenin Uygulanmas
Dr. Mahir Küçük
Münevver Demirbaú Özen
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi Çerçevesinde Çevre ve Orman Bakanl÷’nn Yetki ve
Sorumluluklar
Dr. Hasan Hüseyin Can
Dr. Asl Akay
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ve Yerel Yönetimlerin Yetki - Sorumluluklar
II. OTURUM BøLDøRøLERø
Nurdan Erdo÷an
Serdar Selim
Prof. Dr. Ümit Erdem
Peyzaj Ekolojisi ve Peyzajn Korunmas
Veerle Van Eetvelde

Prof. Dr. Marc Antrop
Landscape identification and assessment, examples of Belgium
Peyzaj Tanmlama ve De÷erlendirme, Belçika Örne÷i
Prof. Dr. Veli Ortaçeúme
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi Ba÷lamnda Peyzaj Planlama
Jean-François Seguin
Les Atlas de paysages
Peyzaj Atlaslar
Serge Briffaud
Du Paysage-Monument au Paysage-Territorie
La Convention européenne comme produit d’une mutation des politiques du paysage et de
leurs fondements culturels
Ant-Peyzajdan Arazi-Peyzajna
Peyzaj Politikalarnn ve Kültürel Temellerinin De÷iúim Ürünü Olarak Avrupa Peyzaj
Sözleúmesi
ÇALIùTAY BøLDøRøLERø
Dr. Kumru Arapkirlio÷lu
Peyzajlarn Tanmlanmas
Neúe Ersöz
Nihan Yenilmez Arpa
Ulusal Peyzaj Politikas ve Stratejisi
Ayúe Ezer
Ulusal Mevzuatta Peyzaj Planlama ve Planlama Mevzuatyla Bütünleútirilmesi
Doç. Dr. ùükran ùahin

B. Cemil Bilgili
Volkan Müftüo÷lu
Peyzaj Envanteri
ÇALIùTAY KATILIMCILARI TARAFINDAN YAPILAN SUNUMLAR
Yrd. Doç. Dr. Osman Uzun

Türkiye Peyzajlarnn Tanmlanmas Üzerine Baz Düúünceler
Burcu Yi÷it-Turan
Richard Stiles
Assesing Cultural Landscape Character Through Exploration and Expression of Beholders’
Minds: A Search for Research Terrain of Landscape Speaking for All
SONUÇ BøLDøRGESø
Avrupa’nn do÷al ve kültürel peyzajlarnn bir bütün olarak korunmas,

yönetilmesi ve planlanmas üzerine bir çerçeve sözleúmesi olan Avrupa Peyzaj
Sözleúmesi (APS); 10.06.2003 tarih ve 4881 sayl Kanun no ile TBMM
tarafndan onaylanmú ve 27 Temmuz 2003 tarih ve 25181 sayl Resmi
Gazete‘de yaynlanarak yürürlü÷e girmiútir.
Sözleúme’nin genel amac; Avrupa’nn her yerinde peyzaj çeúitlili÷inin ve
kalitesinin korunmas, planlamas ve yönetimi için kamu otoritelerini yerel,
bölgesel, ulusal ve uluslar aras seviyede peyzajlar koruyucu, yönetici,
planlayc politikalar ile kurallar uygulamaya ve kamuyu, kurumlar, yerel ve
bölgesel yöneticileri peyzajn önemini ve de÷erini anlamaya teúvik etmektir.
APS, peyzajlarn korunmasn, planlanmasn ve yönetimini etkileyecek
kararlarda pay olanlardan ileri görüúlü bir yaklaúm istemektedir. Çünkü
Sözleúmenin yerelden Avrupa ölçe÷ine kadar bir çok resmi ve özel faaliyet
alannda ya da politikalarda etkisi görülmektedir.
Çeúitlilikleri ve kaliteleri bakmndan Avrupa peyzajlarnn yaúamsal önemi
vurgulanmútr. Bu nedenle; APS‘yi imzalayan ülkeler, peyzajlarn korumak,
planlamak ve yönetmek için kolektif bir düzenleme yapmaktan sorumlu
klnmúlardr.
Bu çerçevede T.C. Çevre ve Orman Bakanl÷ ve TMMOB Peyzaj Mimarlar
Odas‘nn koordinatörlü÷ünde ve Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj
Mimarl÷ Bölümü ve TÜBøTAK‘n deste÷i ile APS ile ilgili tüm ilgi
gruplarn ortak bir dil birli÷inde buluúturabilmek, ulusal peyzaj politikasnn
ve stratejisinin genel çerçevesini belirleyebilmek amacyla 17-20 Mays 2007
tarihleri arasnda Ankara‘da uluslar aras katlml bir toplant düzenlenmiútir.
APS; peyzaj kavramna yönelik sosyal, ekonomik, siyasal ve hukuksal yeni
anlayúlar getirmektedir ve sonuçta iki önemli konu ön plana çkmaktadr:
I. Sözleúmede "peyzaj" iki türlü tarif edilmektedir. ølk olarak peyzaj,
nesnel (objektif) bir ifade ile "yeryüzü parças" olarak
tanmlanmakta, daha sonra öznel (subjektif) bir ifade ile bu
yeryüzü parçasnn bütün bireylerce kavranú biçimi olarak
belirtilmektedir.
II. Sözleúme, peyzajn fark ediliúi ve evrimine iliúkin olarak
yurttaúlarn rolünü vurgulamaktadr. Buna ba÷l olarak yurttaúlarn
oturduklar alanlardaki peyzajlarla ilgili kararlar alnmasna
katlm konusunda bilincin arttrlmas üzerinde srarla
durulmaktadr.
Böylelikle peyzajn, her úeyden önce, yaúam kalitesinin, çevresel de÷erlerin,
sosyal ve kültürel kimli÷in bir parças olarak, sosyal ve çevresel alanlarda
kamu yararn sa÷layan bir ö÷e olarak alglanmas kolaylaúacaktr
Bu toplantnn sonucunda belirlenen önemli noktalar ve alnan kararlar
aúa÷da belirtilmiú ve bunlarn tüm katlmclara, di÷er ilgi gruplarna ve
kamuoyuna duyurulmasna karar verilmiútir:
1. APS’ni Ülkemizin imzalamú olmas, peyzajlarn korunmas, yönetimi
ve planlanmasnda büyük bir frsat olarak görülmektedir.
2. APS kapsamndaki tanm temel alnd÷nda tanm içinde görsel,
fiziksel, kültürel, iúlevsel, ekonomik, ekolojik, toplumsal, zamansal ve
peyzaj de÷iúimine iliúkin kavramlara vurgu yaplmas uygun
görülmektedir.
3. Peyzaj, bütün yurttaúlarn yaúam kalitesinin temel bir faktör olarak
kimliklerinin ve kültürel, sosyal, ekonomik geliúmelerinin temel
bileúeni olarak tanmlanmútr. "Peyzaj"n, bireysel ve toplumsal refah
ile yaúam kalitesi açsndan "anahtar" bir unsur oldu÷u kabul
edilmelidir. Bu ba÷lamda peyzajlar, "seçkinci" yaklaúmla de÷il,
"toplumsal" özelli÷i öne çkarlarak ele alnmaldr.
4. Peyzajlar; yasal düzenlemelerde, öncelikle de henüz taslak halde
bulunan "Do÷a Koruma Yasas"nda, ülkemizdeki do÷al ve kültürel
miras çeúitlili÷inin bir yansmas olarak tanmlanmaldr.
5. Peyzajlarn korunmasn amaçlayan politikalarn oluúturulmasnn yan
sra, yönetilmesi ve planlanmasna iliúkin yasal süreç ve bunlar
uygulamaya koyma yükümlülü÷ü tanmlanmaldr. Ayrca bu
politikalarn uygulamaya konmasnda, kamusal ve yerel denetimin
etkinli÷i arttrlmaldr.
6. Bugüne de÷in, tarm, ormanclk, endüstri, madencilik gibi sektörlerin
faaliyetlerinde ya da farkl planlama çalúmalarnda "peyzaj"n taúd÷
anlam ve de÷er sklkla göz ard edilmiú, bu nedenle ülke peyzajlar
tahrip edilmiú ya da çeúitlilikleri zarar görmüútür. Bu çerçevede ilgili
kurum ve kuruluúlar Sözleúme gere÷i olarak, bir yandan, yurttaúlar
peyzajlardan yararlanma konusunda duyarllaútrma ve e÷itimle
yükümlü olmak; di÷er yandan uygulamalaryla peyzaj hakkn yaratmak
gibi iki asli görevi üstlenmektedirler.
7. Tanmlamalardaki peyzaja iliúkin kavram kargaúasn ortadan kaldrmak
için ortak bir dil oluúturmaya yönelik çalúmalar yaplmaldr.
8. Ülkesel, bölgesel ve yerel de÷erlendirme katmanlarna göre peyzaj
envanteri oluúturulmal ve ülkesel eylem planlar kapsamndaki di÷er
envanter ve izleme çalúmalar ile bütünleútirilmelidir. Bu çerçevede
"Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemi" için veri taban tasarmnn geliútirilmesi
önem kazanmaktadr.
9. Peyzaj çeúitlili÷inin yüksek oldu÷u bir alann deneme alan olarak
seçilmesi ve peyzaj snflandrma çalúmasnn yaplmas ve peyzaj
planlama sürecinin tanmlanmas önemli bir adm olarak görülmektedir.
10.APS; peyzaj planlarnn ulusal mevzuattaki plan kademeleri içindeki
temel bileúen oldu÷unun hukuken kabul edilmesi, sektörel politikalarn
oluúumunda bölge ve úehir planlama politikalarna katlmasnn
sa÷lanmas ve ülkemizde planlama kademelerinde yeniden yaplanma
gereklili÷i konusunda önemli bir rehberdir. Peyzaj mimarl÷
disiplininin ekolojik altyaps ve böyle bir yaplanmada yer almas do÷al
ve kültürel kaynaklarn korunmasnda ülkenin ihtiyac olan açlm
sa÷layacaktr.
11.Peyzaj koruma, yönetim ve planlamay hedefleyen ulusal peyzaj
politikas ve stratejisi oluúturulmal ve uygulamaya geçirilmelidir.
12. APS çalúmalarnn hzlandrlmas ve Sözleúme‘nin etkinli÷inin
arttrlmas için bir "Ulusal Peyzaj Komitesi" oluúturulmaldr.
AÇILIù KONUùMALARI
TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas Baúkan
Sayn Birlik Baúkanm Mehmet SOöANCI, de÷erli yönetici arkadaúlarm, bakanlk

yetkilileri, hocalarm, meslekdaúlarm, ö÷renci arkadaúlarm ve de÷erli misafirler,
Bugün burada 2000 ylnda 11 ülke ile birlikte Türkiye’nin de imzalamú oldu÷u ve 2004
ylndan itibaren de yürürlü÷e girerek uluslararas yasal sürecin baúlamú oldu÷u Avrupa
Peyzaj Sözleúmesi üzerine uluslar aras katlml toplanty gerçekleútirmek üzere toplanmú
bulunmaktayz.
Bu toplanty birlikte gerçekleútirmekte oldu÷umuz Çevre ve Orman Bakanl÷na, bizlere
destek veren Ankara Üniversitesi Peyzaj Mimarl÷ Bölümüne ve TÜBøTAK’a, sevgili
Düzenleme Kurulu Üyelerine, Sayn Bilim Kurulu Üyelerine, ODA çalúanlarma çalúma
ve katklarndan ötürü çok teúekkür ederim.
Peyzaj Mimarlar Odas olarak Türkiye’nin ulusal peyzaj politikasn oluúturmasn çok
önemsiyoruz. Tüm ülke peyzajnn bir bütün olarak ele alnmas gereklili÷ini burada
vurguluyoruz.
Avrupa peyzajnn, Avrupa do÷al ve kültürel mirasnn en önemli parças oldu÷una
sözleúmede dikkat çekilmekte ve bu peyzajlar “ortak miras” olarak de÷erlendirilmektedir.
Ayrca yerel ve bölgesel ölçekte peyzajn “kimlik” oluúumuna katks vurgulanmaktadr.
øúte bu “ortak miras” noktasna çok dikkat etmemiz gerekmektedir. Türkiye çok miktarda
do÷al ve kültürel mirasa ve çeúitlili÷e sahip önemli bir ülkedir. Avrupa Birli÷ine girmek
amacyla uyum yasalarn hzla onaylad÷mz, kabullendi÷imiz bu süreçte ülkemizin
peyzaj envanterini ve ulusal peyzaj politikasn henüz oluúturamamúken ortak miras
denilerek kaplarmz ve kaynaklarmz bu “ortak miras”a açmadan önce ulusça
kendimizin sahiplenmesi gereklili÷inin çok önemli oldu÷unu görmekteyiz.
Ulusal peyzaj politikasnn belirlenmesi için stratejik kriterlerin oluúmasna kaynak
olaca÷na inand÷mz ve oldukça önemsedi÷imiz çok de÷erli katklar sunacak bir
toplulukla yani sizlerle iki gün boyunca burada birlikte çalúaca÷z.
Çalúmalarmzn sonuçlarnn ülkemiz politikalarna yasal-yönetsel süreçlerine katks
olaca÷ umudunu taúyorum.
Ülkesinin tüm do÷al ve kültürel peyzaj alanlarnn sorumlulu÷unu taúyan Peyzaj Mimarlar
camiasnn özenle takip etti÷i “Avrupa Peyzaj Sözleúmesinin Uygulanmas Yolunda
Türkiye” baúlkl toplantdan önemli çalúma sonuçlarnn çkmasn diliyor, böylesi bir
toplanty düzenleyen ortaklardan biri olarak Peyzaj Mimarlar Odas adna onur
duyuyorum.
2
Mehmet SOöANCI
TMMOB Yönetim Kurulu Baúkan
De÷erli Konuklar, Sevgili Meslektaúlarm,
Hepinizi TMMOB Yönetim Kurulu adna saygyla selamlyorum.

Peyzaj Mimarlar Odamz ve TC Çevre ve Orman Bakanl÷’nn ortaklaúa düzenledi÷i,
A.Ü.Z.F. Peyzaj Mimarl÷ Bölümü’nün deste÷inin alnd÷ ‘Avrupa Peyzaj Sözleúmesinin
Uygulanmas Yolunda Türkiye’ konulu uluslararas toplantda burada olmaktan büyük bir
onur duyuyorum.
Odamzn tanmna göre Peyzaj; do÷al ve kültürel tüm de÷erler; Peyzaj Mimarl÷; ülke
kaynaklar olan do÷al ve kültürel varlklarn insan yaúamna / kullanmna açlúndaki
planlama, tasarm, uygulama ve yönetimi disiplinidir. Ekolojik yönden sa÷lkl, dengeli,
do÷a ile uyum içinde kendini yeniden yaratp varl÷n sürdürülebilir bir yaúam ortam
yaratmann aracdr.
Türkiye‘de Peyzaj Mimarl÷ e÷itimi ise, 1933 ylnda kurulan Yüksek Ziraat Enstitüsü
bünyesinde "Süs Nebatlar ùubesi" ile baúlamútr. Ankara Üniversitesi’nin 1946 ylnda
kurulmas sonrasnda, bu kuruluú içinde yer alan Ziraat Fakültesi bünyesinde "Bahçe
Mimarisi ve A÷açlandrma Kürsüsü" ile Peyzaj Mimarl÷ e÷itiminde yeni bir döneme
geçilmiútir. Peyzaj Mimarl÷ Bölümü; 1968 ylnda e÷itime baúlamú ve ilk mezunlarn
1973 ylnda vermiútir.
Günümüzde Peyzaj Mimarl÷ e÷itimi, de÷iúik üniversitelerin Ziraat, Orman ve Güzel
Sanatlar ve Mimarlk Fakülteleri bünyesinde verilmektedir.
1994 yl Mays’nda TMMOB 33. Genel Kurulu’nda Odalaúma kararmzn çkmas ile
Peyzaj Mimarlar Odas kurulmuútur. Ülkemizdeki yasalara göre de Peyzaj mimarl÷
yapacak meslektaúlarmz odamza kaytl olmak zorunlulu÷undadr.
øúte bu tanmlarda çalúan meslektaúlarmz için, peyzaj mimarlar için çalúma alanlar ile
ilgili bu çok önemli Sempozyum’da de÷erli bilim insanlar ve kamunun çok de÷erli
yöneticileri ile bir arada yol haritasn belirlerken sorunlarmz da dile getirmiú olaca÷z.
Do÷al ve kültürel peyzajn bir bütün olarak korunmas, yönetilmesi ve planlanmas
konusunda bir çerçeve sözleúmesi olan Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ülkemiz tarafndan
imzalanmú olup, 10.06.2003 tarih ve 4881 no’lu yasa ile TBMM’nce onaylanmútr.
Bu sözleúmeye göre peyzajn; kültürel, ekolojik, ve sosyal alanlarda kamu yarar taúd÷,
ekonomik faaliyetlerin uygulanmasnda korunmas, yönetimi ve planlanmasnn iú
olanaklarna önemli bir kaynak oluúturdu÷u; do÷al ve kültürel mirasn korunmas ve
yönetilmesi için uluslararas kabul gören antlaúmalar dikkate alnarak, bölgesel ve
mekansal planlama ölçe÷inde peyzajn kalite ve çeúitlilik yönünden iúbirli÷inin önemi
vurgulanmaktadr.
Kapitalizm, küreselleúme, snrsz liberalleúme ve sanayi kapitalizminin tüketim kültürü,
insan do÷asna yabanclaútrmakta ve güzellikler karúsndaki duyarll÷n
3
kaybettirmektedir. Maddi olmayan de÷erler hzla maddi de÷erlerle yer de÷iútirmektedir.
Peyzaj Mimarl÷ açsndan ve genel olarak do÷al ve kültürel de÷erlerimiz üzerinde
karamsarlk yaratan tüm oluúumlara karún, bu gün burada bir araya gelen topluluk umut
verici ve heyecanlandrcdr.
Ülkemiz peyzaj de÷erlerinin korunmas açsndan en temel nokta, "ulusal bir politika"nn
eksikli÷idir. Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin en can alc noktas, imza koyan ülkelerin kendi
ulusal peyzaj politikalarn oluúturmalarnn gereklili÷i üzerine yaplan vurgudur. Ülkemiz
yasal ve yönetsel yaps, farkl ölçek ve boyutlarda, duyarl ve de÷erli do÷al alanlar ve
kaynaklar korumaya yönelik temel alt yapya sahiptir. Buna karún, ulusal bir peyzaj ve
daha üst düzeyde ulusal çevre politikalarn henüz oluúturulamamú olmas önemli bir
eksikliktir. Bu ise, peyzaja bakúta, uygulamada ve yönetimde bütünlü÷ün, yönetimlerde
birli÷in sa÷lanmas yönünde önemli bir engel oluúturmaktadr. Peyzaj mimarl÷ e÷itim
sürecinde edinilen bilgi ve deneyimlerin, uygulama sürecine yanstlabilmesi ve de÷erli
ülke peyzajnn korunabilmesi için; kapsaml bir peyzaj politikasnn oluúturulmas ve bu
do÷rultuda ilgili yasa, yönetmeliklerin gözden geçirilmesi öncelikli sorumlulu÷umuzdur.
Dile÷imiz, planlamann temel verilerinin tanmland÷, 3194 sayl ømar Kanunu,
yönetmelikleri ve teknik izah namesinde; ekolojik ve biyolojik veriler ile peyzaj verilerinin
bilimsel tanmlamalarnn yer almas ve ilgili uluslararas sözleúmelere de atflarn
yaplmas, 2873 sayl Milli Parklar Kanununda oldu÷u gibi, plan yapmaya yetkili, tüm
idarelerin yasal mevzuatlarnda da gerekli düzenlemelerin yaplmasdr.
Öte yandan peyzaj mimarlar açsndan úu hususu da belirtmek durumundaym: Ülkemizde
birçok meslek alanlarnda oldu÷u gibi peyzaj mimarl÷ alannda da mesle÷in tanmlanmas
sknts vardr. Son birkaç yl içinde TMMOB ortamnda odalarmzn ana
yönetmeliklerinin ve serbest çalúan üyeleri ile ilgili yönetmeliklerinin hazrlanmas,
TMMOB ortamnda karara ba÷lanmas ile meslek alanlarnn tanmlanmas ve
düzenlenmesi için oldukça mesafe kazanlmútr. 2006 ylnda Peyzaj Mimarlar Odamza
ait ana yönetmeli÷in ve serbest çalúan üyeleri ile ilgili yönetmeli÷in yaym ile odamzn
meslek alan tanmlanmú ve düzenlenmiútir.
Sorun çözülmüú müdür? Ne yazk ki cevap hayrdr. Siyasi iktidar arkasna alan ve oday
vesayet altna alan bir biçimde çkarlan orman mühendisli÷i hakkndaki kanun peyzaj
mimarl÷ ile ilgili alanlarda hak gasp yaratmaktadr. Gerek kanunun çkarlmas sürecinde
gerekse de sonraki süreçlerde Odamzn ve TMMOB’nin giriúimleri sonuç vermemiútir.
Yasann devamnda çkarlan yönetmeliklerde de ayn meslek ihlalleri devam etmektedir.
Bakanl÷n bu düzenlemelerde odamzn taleplerini dikkate almas ülkemiz için do÷ru
olacaktr.
Ülkemizde yasal - yönetsel çerçevede peyzaj planlama, tasarm ve yönetimi ile ilgili olarak
uygulanan farkl iúleyiúler, kurumsal çok baúllk ve koordinasyon eksikli÷i temel sorun
oluúturmaktadr.
Yerel yönetimler alan, mesle÷e iliúkin bilimsel do÷rularn ve ça÷daú uygulamalarn en
fazla sergilenmesi gereken alan olmaldr. Yerel politikann yerel siyasi iktidara odakl
olarak, fiziksel mekann biçimlenmesi üzerine kurgulanmasndan dolay; peyzaj alanlar
yo÷un spekülatif basklara, rantlara yenik düúürülmektedir.
4
Peyzaj Mimarl÷’nn çalúma alanlarnda, peyzaj mimarlarnn oluúturdu÷u insan kayna÷,
yasa ve yönetmeliklerdeki tanmszlklar ve yönetsel iúleyiúten kaynakl sorunlar nedeniyle
yeterli düzeyde ve yetkinlikte çalúma olana÷ndan yoksun braklmútr. Peyzaj Mimarlar
var olan koúullarda, mesleklerini adeta yapamaz koúullar yaúamakta; "iúsizlik", temel bir
sorun alan olarak karúmzda durmaktadr.
Kamu kurum ve kuruluúlarnda, "Peyzaj Mimar" kadro unvannn verilmeyiúi nedeniyle,
skntlar yaúanmakta; açlan kamu personeli snavlarnda yanlú planlamalar sonucu peyzaj
mimarlarnn meslek alanlar baúka mesleklerin istihdam ile doldurulmaktadr. Öte yandan,
kamu kurum ve kuruluúlarnda istihdam edilen peyzaj mimarlar, çalútklar yönetimlerin
belirledikleri ve snrladklar ortam ve koúullarnda, meslekleri ile ilgili gerekli açlmlarda
bulunma konusunda da skntlar yaúamaktadrlar. Bu durum, kamuda olmas gereken ve
özledi÷imiz mesleki geliúmelerin gecikmesine, mesle÷imiz açsndan kamusal alann
geliútirilmesine, süreçleri alglama, tanmlama ve yeniden üretmemize engel
oluúturmaktadr.
Özel sektörde serbest çalúan peyzaj mimarlar ihale, imar, yaplaúma vb. mevzuatlarda
mesleki olarak yer edinememenin ya da yeni edinmiú olmann getirdi÷i tüm yasal - yönetsel
sorunlar ile karú karúyadr. Bu durum, peyzaj mimarlarnn yerleúim yerlerini ve yapl
çevreyi bir "yaúam biçimi" olarak örgütlenmelerinin önünde bir zaaf oluúturmakta; mesleki
ve meslek içi e÷itimin ve etik kurallarn uygulanmasn engellemekte, yenilikçi ve yaratc
unsurlarnn, peyzaj mimarlarnn mekânsal plan ve tasarmlarn da devre dú kalmasn,
sistematik bir biçimde kurgulamaktadr.
Peyzaj Mimarl÷ e÷itimi veren üniversitelerin ilgili bölümlerinin, son yllarda plansz bir
biçimde çok hzl bir artú göstererek, gerekli altyap ve personel olanaklarndan yoksun
olarak kurulmalar, bir baúka temel sorun alandr. Ülke koúullar ve gerçeklerini göz
önünde bulunduran, ülkemizde nitelik ve içerik bakmndan yeterli düzeyde, e÷itim ve
ö÷retimde yeniden yaplanmay hedefleyen ça÷daú bir "Peyzaj Mimarl÷ E÷itimi"
program baúlatlmaldr. Bu e÷itim program ayn zamanda uluslararas koúullarda
akademik ortamda rekabet edebilir düzeyde olmaldr.
Özellikle, üniversitelerimize ba÷l peyzaj mimarl÷ bölümleri için sürdürülmekte olan
saysal artú çaba ve düúüncesi önlenmeli; nitelik ve içerik bakmndan yeterli düzeyde
mesleki bilgi aktarm temel ilke olarak benimsenmelidir.
Sözlerimi bitirirken; ulusal politikalarmza yön vermek adna emek üretecek, ülkemizin
önemli kaynak de÷erlerinin belirlenmesine ve yönetimine úk tutacak önemli çalúmalarn
yaplaca÷ bu sempozyum bu anlamda önemlidir diyor, hepinize sayglar sunuyorum.
5
Prof. Dr. Halim PERÇøN
A.Ü.Z.F. Peyzaj Mimarl÷ Bölümü Baúkan
De÷erli Konuklar,
Avrupa Konseyi’nin, do÷al ve kültürel mirasn korunmasn tamamlayc nitelikte olmasn

düúündü÷ü Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin tasla÷ 1997 ylnda oluúturulmuú, 19 Temmuz
2000 tarihli Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Toplantsnda sözleúme metni
benimsenmiú ve 20 Ekim 2000 tarihinde ise øtalya’nn Floransa kentinde Avrupa Konseyi
Bakanlar Komitesi Toplants’nda imzaya açlmútr.
20 Ekim 2000 tarihinde Floransa’da düzenlenen ‘Avrupa Peyzajnn Korunmasndan

Sorumlu Bakanlar Konferans’ çerçevesinde imzaya açlmú olan ‘Avrupa Peyzaj
Sözleúmesi’ ülkemiz adna Çevre Bakan tarafndan imzalanmú ve TBMM’de 10 Haziran
2003’te 4881 sayl yasayla hükümetçe onaylanarak, 17 Haziran 2003 günlü Resmi
Gazete’de yaymlanp yürürlü÷e girmiútir.
Genel olarak Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin amac; Avrupa peyzajlarn korumak,

yönetmek ve planlamak üzere; kamu otoritelerini yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararas
düzeyde politikalar oluúturmaya ve önlemler almaya teúvik etmek ve böylece do÷al, krsal,
kentsel peyzajlarn kalitesini korumak ve iyileútirmektir. Bu genel amaç altndaki özel
amaç; do÷al ya da kültürel peyzajlarn; halkn istekleri ve yaúam kalitesini yükseltme hedefi
göz önüne alnarak korunmas ve geliútirilmesidir. Ülkemizin do÷al ve kültürel
özelliklerinin gelecek nesiller için korunmas bir hedefse, peyzaj desenlerinin envanterinin
haritalanmas ve bilgi bankasnn/sisteminin oluúturulmas zorunludur.
Bu kapsamda ülkemizde uygulamadaki planlama araçlarnda, peyzaj oluúturan süreçler ile

ö÷elerinin envanter ve analizine iliúkin yöntem eksikli÷i bulunmaktadr. Bu konu ile ilgili
uluslararas bir dayanak olan Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ise henüz ülkemizde çok erken
dönemlerindedir ve sözleúme ile oluúturulmas taahhüt edilen peyzaj karakter analizine
iliúkin çalúmalar daha ülkesel ölçekte henüz baúlangç aúamasndadr. Dolaysyla
ülkemizdeki alan kullanm planlama ve yönetim prati÷inde peyzaj bilinci ve peyzaj
karakterine dayal envanter, analiz ve de÷erlendirme süreçleri uygulamada yerini
alamamakta, sonuç olarak, peyzajlar sürekli zarar görmekte ve geri dönüúümü olmayan
kaynak kayplar ortaya çkmaktadr.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi, Peyzaj Mimarl÷ mesle÷i açsndan ve özellikle mesle÷in

ülkemizdeki yeri dikkate alnd÷nda son derece önemli bir sözleúmedir. Mesle÷imiz,
çalúma alanlarndan özellikle peyzajlarn planlanmas ve yönetimi konusunda, yasal ve
yönetsel çerçevede yerini alamad÷ndan, dünya e÷ilimlerini yakndan takip eden e÷itim
programlarna karún pratikte ürünlerini ortaya koyabilme frsatn ve iúbirli÷ini yeterince
bulamamaktadr. Bu ba÷lamda, peyzajlarn korunmasnda, yönetilmesinde ve
planlanmasnda iúbirli÷inin önemini vurgulayan Avrupa Peyzaj Sözleúmesi mesle÷imizin
gelece÷i açsndan en önemli admlardandr. Dünya’da e÷itimini ve uygulama alanlarn,
peyzajlarn korunmas, yönetimi, geliútirilmesi, planlanmas ve tasarm konularnda
6
odaklayan mesle÷imizin ortaya koyaca÷ ürünlere kuúkusuz gereksinim vardr. Avrupa
Peyzaj Sözleúmesi’nin bir anlamda bizlere sorumluluklarmzn boyutunu vurgulayan bir
belge oldu÷unu söylemek hiç de yanlú olmayacaktr.
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarl÷ Bölümü olarak, Ekim 2003 ylnda
kurulan Çevre ve Orman Bakanl÷ Do÷a Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlü÷ü
Peyzaj Koruma ùubesi’nin çalúmalarn yakndan takip ediyoruz ve bizden beklenen
yardm ve katklar yerine getirmeye çalúyoruz. Bu toplant srasnda da fark edilebilece÷i
gibi Peyzaj Koruma ùubesi’ne destek vermek üzere görevlendirilmiú akademik
elemanlarmz bulunmaktadr.
PMO Genel Merkezi ve TC Çevre ve Orman Bakanl÷’nn ortaklaúa düzenledi÷i, A.Ü.Z.F.

Peyzaj Mimarl÷ Bölümünün deste÷inin alnd÷ ‘AVRUPA PEYZAJ SÖZLEùMESøNøN
UYGULANMASI YOLUNDA TÜRKøYE’ konulu uluslararas katlml toplanty ülkemiz
peyzajlarnn korunmas ve sürdürülebilir yönetiminin sa÷lanmas yönünde önemli ve tarihi
bir adm olarak görmekteyiz.
Ulusal peyzaj politikasn belirlemeye yönelik admlar netleútirmek ve ulusal peyzaj

stratejisinin genel çerçevesini belirlemek amacndaki toplantnn baúarl ve yararl
geçmesini diliyorum.
7
Prof. Dr. M. Kemal YALINKILIÇ
Çevre ve Orman Bakanl÷
Do÷a Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü
Avrupa’nn do÷al ve kültürel peyzajnn bir bütün olarak korunmas, yönetilmesi ve

planlamas konusunda bir çerçeve sözleúmesi olan AVRUPA PEYZAJ SÖZLEùMESø
(APS) 20.10.2000 tarihinde imzaya açlmú ve Sözleúmeye úu ana kadar 26 ülke taraf
olmuútur. Ülkemiz tarafndan da ayn tarihte imzalanarak, 10.06.2003 tarih ve 4881 Kanun
No ile T.B.M.M. tarafndan onaylanmú olup, 25181 say ile Resmi gazetede yaynlanmú
ve 27 Temmuz 2003 tarihinde yürürlü÷e girmiútir.
SÖZLEùMENøN onaylanmasn müteakip, Çevre ve Orman Bakanl÷ Do÷a Koruma ve

Milli Parklar Genel Müdürlü÷ü Do÷a Koruma Dairesi Baúkanl÷ bünyesinde Sözleúme
kapsamnda Avrupa Konseyi’ne üye ülkelerdeki yasal durumlarn irdelenmesi, deneyim ve
bilgi alúveriúinin sa÷lanmas ve peyzajlarn korunmas, planlamas ve yönetiminde
ülkemizde yaplan ve yaplacak olan her türlü çalúmalarn (plan, proje, her türlü toplant),
uygulamalarn ve e÷itim-bilinçlendirmeye yönelik faaliyetlerin koordinasyonunu sa÷lamak
üzere PEYZAJ KORUMA ùUBESø kurulmuútur.
Söz konusu ùUBE Avrupa Konseyi ile yürütülen ortak çalúmalar sonucu SÖZLEùMENøN
Türkiye’de uygulanmasndan sorumlu “ODAK NOKTASI” olarak belirlenmiútir.
BAKANLIöIMIZ KOORDøNASYONUNDA baúta üniversiteler olmak üzere ilgili

bakanlklar, kurum/kuruluúlar, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluúlar ve halkn aktif
katlm ve deste÷i, söz konusu Sözleúmenin uygulanmasn sa÷lamaya yönelik hedefte
büyük önem arz etmektedir. Çünkü Sözleúmenin yerel seviyeden Avrupa seviyesine kadar
birçok resmi politika ve resmi ya da özel faaliyet alanlar üzerinde etkisi bulunmaktadr.
Ülkemizin iklimi, co÷rafik yaps, do÷al, tarihi ve kültürel de÷erleri, ekolojisi, biyolojik
çeúitlili÷i ve üst ölçekli bir planlama ile yönetim anlayú getiren, disiplinleraras bir yapya
sahip PEYZAJ’n gelecekte yaplacak ve yaplmas gereken faaliyetlere iliúkin bir yol
haritasnn ortaya konmas gereklili÷i ortaya çkmútr.
SÖZLEùME’nin Ülkemize getirdi÷i ve getirece÷i yükümlülüklerin bilincinde olarak, bu

konuda yaplacak çalúmalara úk tutmas açsndan, Sözleúmeye taraf ülkelerin APS’ye
yönelik yapmú oldu÷u uygulamalar hakknda deneyim-bilgi alúveriúinin sa÷lanmas,
karúlkl iúbirli÷inde mutabakat sa÷lanmas, ilgi gruplarn ortak dil birli÷inde
buluúturabilmek, ulusal peyzaj politikasn belirlemeye yönelik admlar netleútirmek ve
ulusal peyzaj stratejisinin genel çerçevesini belirlemek amacyla uluslar aras katlml bir
toplant düzenlenmesine karar verilmiútir.
SÖZKONUSU TOPLANTININ ANA HEDEFø; APS’nin genel hedeflerine uygun olarak,

peyzaj kalitesinin korunmas ve artrlmas için yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararas
seviyede peyzajlar koruyucu, yönetici, planlayc politikalar ile kurallar uygulamak üzere,
8
kamuyu, kurumlar, yerel/bölgesel yöneticileri, sivil toplum kuruluúlarn ve halk peyzajn
önemi ve de÷eri hakknda aydnlatmaktr.
Ülkemiz peyzajlarnn karakteristik özelliklerine göre peyzaj tiplerinin tanmlanmas ve
de÷erlendirilmesi, peyzaj özelliklerinin belirlenmesi, korunmas, planlamas ve
yönetiminde izlenmesi gereken yöntem ve politikalarn net olarak ifade edilece÷i, biyolojik
çeúitlili÷in, türlerin yaúam ortamlarnn, temel ekosistemlerinin korunmas ve etkin
yönetiminin sa÷lanmas amacyla “ULUSAL PEYZAJ POLøTøKASI”nn oluúturulmas ve
“ULUSAL PEYZAJ STRATEJøSø VE EYLEM PLANI”nn bu toplant sonucunda
olgunlaútrlmasn hedeflemekteyiz.
“AVRUPA PEYZAJ SÖZLEùMESøNøN UYGULANMASI YOLUNDA TÜRKøYE”

konulu uluslararas katlml toplant’da bizleri destekleyen ve katkda bulunan TMMOB
Peyzaj Mimarlar Odasna, A.Ü.Z.F. Peyzaj Mimarl÷ Bölümüne, TÜBøTAK’a; Toplantya
bilimsel ve mesleki açdan sözlü, yazl ve görsel katk sa÷layan de÷erli bilim adamlar ve
hocalarmza, uluslararas uzmanlarmza, toplantmz izleyen sayn katlmclara teúekkür
ediyor, toplantnn ülkemiz için yararl sonuçlar ve katklar yaratmasn diliyor, sayglarm
sunuyorum.
9
avrupa peyzaj sözleúmesinin uygulanmas yolunda Türkiye sempozyumu 17-18 Mays Ankara
I. OTURUM BøLDøRøLERø
10
The European Landscape Convention, an Overview and Its

Implementation
Ingrid Sarlöv Herlin, Ph.D.
Department of Landscape Architecture, Faculty of Landscape Planning, Horticulture and
Agricultural Sciences, Swedish University of Agricultural Sciences, Alnarp, Sweden.
Abstract
The European Landscape Convention (ELC); its background and content are presented in
this paper. The Council of Europe and the evolution of the convention through the
different organisations that have contributed to its creation are presented. Examples are
also presented on how different countries are working with the implementation process of
the ELC in law, through procedures for public participation, training and education, and
methods for identification and assessment of landscapes. The work with the
implementation is only in the beginning in most of the countries that have ratified the
convention, and in the near future we will see many more examples. Turkey has an
important role of being a part of this process.
Keywords: Landscape Planning, Landscape Management, Landscape Protection, Council

of Europe, ECLAS, LE:NOTRE
Introduction
This paper aims to present the European landscape convention and also give an
overview of its implementation process in different European Countries,
particularly from the perspective of landscape architecture education in Europe.
The convention entered into force on the 1st of March 2004 after 10 member states
of the council of Europe had signed and ratified it. First the content of the
convention will be reviewed; secondly some examples of the ongoing
implementation process will be presented. The Council of Europe, which has to be
distinguished from the European Union, was established in 1949 to defend human
rights and democracy in the building of post-war Europe. The major tasks for the
Council of Europe with its 47 member state are to develop a European agreement
for social and judicial praxis; to work for a European identity and human rights,
and to provide knowledge in areas that considers human rights, local democracy,
education, culture and environment (Council of Europe 2007). The strong
emphasis on human rights by the Council of Europe and the focus on democracy
are also underpinning the European Landscape Convention.
The history of the European Landscape Convention
The European Landscape Convention is result of a several years preparing work,
involving different organisations. In 1994, the Council of Europe’s Congress of
Local and Regional Authorities (CLRAE) drew up a framework convention on the
basis of the Mediterranean Landscape Charter on the management and protection
of the natural and cultural landscape of Europe (Council of Europe 2007a).
11
Council of Europe’s Congress of Local and Regional Authorities has an important

role for the creation of the European Landscape Convention. The role of CLRAE
is to monitor the establishment and development of local and regional democracy
across Europe, in accordance with the principles of the Charter on Local Self-
Government; and to promote good local and regional governance (Local
Government International Bureau 2006). The work by CLRAE with its strong
focus on public participation and local and regional influence on decision-making
was influential for the European Landscape Convention (Philips 2004). For
example, in article 5 on General measures, each state that has ratified the
convention is required to “lay down procedures for participation by the general
public, local and regional authorities and other interested parties in the
formulation and implementation of these policies. Landscape is an issue which
affects the whole population and care for the landscape requires collaboration
between a wide range of individuals and organisations”. In 1995, a landscape
convention was proposed in the report published by the European Environment
Agency, from the first Conference of European Environment Ministers held in
Dobris 1991.
Several other international, national and regional organisations have been taking
part of the development of the European Landscape Convention such as:
x the CoE Parliamentary Assembly
x the Cultural Heritage Committee of the Council of Europe (CC-PAT),
x the Committee for the activities of the Council of Europe in the field of
biological and landscape diversity (CO-DBP),
x the Unesco World Heritage Committee,
x the IUCN, The World Conservation Union (IUCN); “Parks for life: actions
for protected areas in Europe”
x the Committee of Regions and the Commission of the European Union,
x the Bureau for the Pan-European Biological and Landscape Diversity
Strategy
x the Regions of Andalusia, Languedoc-Roussillon and Tuscany.
After a number of consultations and hearings between these, a text of the
convention was finally adopted and opened for signature on 20 October 2000. The
final form of ELC was taken into force on the 1st of March 2004 after 10 member
states had ratified it. In November 2007, 28 countries had both signed and ratified
the ELC, and 7 countries had signed but not ratified it (Council of Europe 2007).
Aims and Content of the Convention
There are few other legal instruments that are concerned with landscape, but none
of them applies directly to European landscapes. The European Landscape
Convention aims to fill this gap. The major aims with the European Landscape
Convention are the protection, management and planning of European landscapes
by national measures and European co-operation. The convention applies to all
parts of the European territory. It covers natural, rural, urban and peri-urban areas,
whether terrestrial, aquatic or marine. It also covers all types of landscapes;
ordinary and everyday landscapes as well as landscapes of outstanding beauty;
and also derelict and damaged landscapes. According to the European Landscape
Convention, landscapes are shaped by dynamic natural and /or cultural processes
and must therefore never been regarded as static. This is further explained in
12
Chapter 1- general provisions of the convention: “In seeking the right balance
between protection, management and planning of a landscape, it should be
remembered that the aim is not the preservation or “freezing” of the landscape at a
particular point in its lengthy evolution. Landscapes have always changed and will
continue to change, both through natural processes and through human action. In
fact, the aim should be to manage future changes in a way which recognises the
great diversity and the quality of the landscapes that we inherit and which seeks to
preserve, or even enhance, that diversity and quality instead of allowing them to
decline” (Council of Europe 2000).
General measures of the European Landscape Convention
Every country that ratifies the ELC agrees to apply four general measures (article
5 of the convention):
x to recognise landscapes in law as an essential component of people’s
surroundings, an expression of the diversity of their shared cultural and
natural heritage, and a foundation of their identity.
x to establish and implement landscape policies aimed at landscape
protection, management and planning.
x to establish procedures for the participation of the general public, local and
regional authorities, and other parties with an interest in the definition and
implementation of the landscape policies.
x to integrate landscape into its regional and town planning policies and in
its cultural, environmental, agricultural, social and economic policies, as
well as in any other policies with possible direct or indirect impact on
landscape (Council of Europe 2000).
Specific measures of the European Landscape Convention
Countries who ratify the convention also undertake to put five specific measures
(article 6) into operation. These include awareness-raising, training and education,
identification and assessment and to define landscape quality objectives and to
introduce instrument to put landscape policies into effect. In more detailed terms;
this means to increase the awareness of landscape values and landscape changes
among the civil society, private organisations, and the public. Contracting states
also have to promote training for specialists in landscape appraisal and
multidisciplinary training programmes; and to promote school and university
courses in landscape protection, management and planning. Each country also has
to use active participation for identification and assessment of landscapes, to
analyse landscape characteristics, and to take note of landscape changes. Public
consultation should be used to define landscape quality objectives for landscapes,
after they have been identified and assessed (Council of Europe 2000).
Central issues concerning European cooperation are presented in Chapter 2. These
include international policies and programmes, mutual assistance and exchange of
information and education on landscapes; cooperation over borders on local and
regional level and the implementation of common landscape programmes. Article
10 deals with the monitoring of the implementation of the European Landscape
Convention, and in article 11 a new landscape award of the Council of Europe is
presented (Council of Europe 2000).
13
Definitions
Some vital definitions are presented in the European Landscape Convention:
Landscape is defined as “an area, as perceived by people, whose character is the
result of the action and interaction of natural and/or human factors”. “Landscape
protection” is defined as “actions to conserve and maintain the significant or
characteristic features of a landscape, justified by its heritage value derived from
its natural configuration and/or from human activity. “Landscape management” is
defined as “action, from a perspective of sustainable development, to ensure the
regular upkeep of a landscape, so as to guide and harmonise changes which are
brought about by social, economic and environmental processes. “Landscape
planning” is defined as “strong forward-looking action to enhance, restore or
create landscapes”(Council of Europe 2007).
The Implementation Process in Different European Countries
The recognition of landscape in law
In 2003, a major overview was presented among the member states of the council
of Europe on the status of “landscape” in the legalisation. Firstly each state were
asked if they had a legal definition of the term landscape. The responses varied to
a wide extent between different countries. Croatia and Cyprus declared they were
going to use the legal definition of landscape from the European Landscape
Convention as soon as it was adopted in their countries. Hungary, Italy, Lithuania
and the Slovak Republic answered that they had their own definition of the term
landscape but without being explicit of what definition. Austria explained their the
legal definition of landscape as: “an individual and characteristic part of the face
of the earth characterised by the interaction of the existing geological factors
including anthropological and geographical ones, the effect of human beings, for
example construction, may only play a second role concerning landscape”
(Council of Europe 2003).
From Belgium; the Walloon region wrote that they had adopted a legal definition
of landscape from the European Landscape Convention. In the Flemish region, the
legal definition is: “A landscape is a surface of a limited territory with few
constructions on it and a sort of cohesion; the cohesion and the shape of
appearance are the results of natural processes and social developments”.
Further countries with legal definitions of landscapes were Greece; (the dynamic
of all biological and non-biological forces and elements concerning the
environment, which have separately or in interaction a precise place that forms a
visual experience), Malta (with several legal definitions) ; Portugal, Slovenia, and
the Former Yugoslav Republic of Macedonia. Italy, the Slovak Republic and
Switzerland, answered that landscape was the subject for one or more articles of
the constitutions (Council of Europe 2003).
Landscape in specific laws
On the question if countries were dealing with landscape in a specific law;
Croatia, France, Hungary, Lithuania, San Marino, Slovak republic, Switzerland,
Macedonia, and Turkey gave positive answers. However among these countries
the term “landscape” was not always specifically mentioned in all laws. Laws
may as well concern the themes “protected areas” “coastal zones”, “spatial or
14
development planning” or “urban planning, to mention a few examples (Council

of Europe 2003).
Procedures of the participation of the general public
Several examples of procedures for stakeholder participation and awareness
raising are found today in different countries. The Scottish Landscape Forum, was
established by 2006, bringing together some of the key stakeholders with an
influence upon or stake in the state of the landscape. Its terms of reference include
facilitating discussion, preparing advice and promoting action for the better care
of Scotland’s landscape (Scotland Landscape Forum 2007). The Atlas of the
Landscapes Languedoc Roussillon
(http://www.languedoc-roussillon.ecologie.gouv.fr/paysage.asp 2007) in France
is another interesting example of work that facilitates the understanding of the
public for landscapes.
Training and education
The European organisation ECLAS, European Council of Landscape Architecture
Schools, is an organisation that has been set up to further cooperation between
university landscape architecture programmes across Europe and to represent the
discipline in a broader European context. The goals of ECLAS are to: ‘foster and
develop scholarship in landscape architecture throughout Europe by strengthening
contacts and enriching the dialogue between members if Europe’s landscape
academic community, representing these interests within the wider European
social and institutional context and furthering the discussion of landscape
architectural issues at the European level (ECLAS 2007).
The LE:NOTRE Project (‘Landscape Education: New Opportunities for Teaching
and Research in Europe’) is a European Union funded Thematic Network in
Landscape Architecture, that was initiated by ECLAS. Since the start of the
project in October 2002 the number of member universities has increased from 72
to more than 100. A wide range of professional and other stakeholder
organisations participate in the Network. One of the central goals of LE:NOTRE
has been to make use of the funding to strengthen European cooperation by
developing effective tools to for long-term sustainability of the project outcomes.
The creation of the project web site has evolved into a powerful and richly
interactive means of communicating and sharing information between all project
members (www.le-notre.org 2007). ECLAS as an organisation and LE:NOTRE as
its more comprehensive thematic network are two examples of international
cooperation that is proposed in the European Landscape Convention. The
organisations are actively working to support and promote the convention.
Identification and assessment
A wide range of methods for landscape typologies and Landscape Character
Assessment exist all over Europe: one example is the Landscape Character
Network in England. Landscape Character is defined as 'a distinct, recognisable
and consistent pattern of elements in the landscape that makes one landscape
different from another, rather than better or worse'. Put simply, landscape
character is that which makes an area unique. Landscape Character Assessment
(LCA) is an approach to understanding the differences between landscapes: It can
serve as a framework for decision-making that respects local distinctiveness. It is
15
a way of 'unpacking' the landscape and understanding how its distinctive elements
contribute to sense of place. Landscape Character assessment is a useful tool for
engaging stakeholders in sustainable development (Landscape Character Network
2007). Another example from England is Historic Landscape Characterisation:
The Historic Landscape Characterisation programme provides a framework for
broadening an understanding of the whole landscape that includes history and
time depth as a basis for decision-making in planning, design and management of
landscapes (English Heritage 2007).
Final reflections
The work with the implementation of the European Landscape Convention is
progressing in the countries that have ratified the convention. The work is only in
the beginning, and in the near future we expect to see many more examples.
Turkey has an important role of being a part of this process.
References
Atlas of the Landscapes Languedoc Roussillon 2007.
http://www.languedoc-roussillon.ecologie.gouv.fr/paysage.asp (Accessed
November 2007).
Council of Europe 2000. European Landscape Convention, Council of Europe,
Strasbourg.
Council of Europe 2003. Synthetis of the received information concerning
summary descriptive note on the landscape policies pursued in the Council of
Europe’s Member states. Council of Europe, Strasbourg.
Council of Europe (COE) 2007. About the Council of Europe: Website:
http://www.coe.int/T/e/Com/about_coe/ (Accessed November 2007).
Council of Europe 2007 a. European Landscape Convention. Website:
http://www.coe.int/t/e/Cultural_Cooperation/Environment/Landscape
(Accessed November 2007).
ECLAS 2007. European Council of landscape Architect Schools. Website:
http://www.eclas.org/2006/index.php (Accessed November 2007).
English Heritage, 2007. Historic Landscape Charcteristaion. Website:
http://www.english-heritage.org.uk/server/show/nav.1293 (Accessed
November 2007)
LE:NOTRE Thematic Network Project 2007. http://www.le-notre.org/ (Accessed
November 2007).
Landscape Character Network 2007. Website:
http://www.landscapecharacter.org.uk/about-lca.html (Accessed November
2007).
Local Government International Bureau 2007. Congress of Local and Regional
Authorities of Europe, Website:
http://www.lgib.gov.uk/representation/local_and_regional/index.html
(Accessed November 2007).
Philips, A. 2004. Our Landscape from a Wider Perspective. Bishop, K and Philips
A (eds.), Countryside Planning, New Approaches to Management and
Conservation . Earthscan, London pp 50-67.
Stanners, D and Bordeau, P. (eds.) 1995, Europe’s environment- the Dobris
assessment, European Environment Agency, Copenhagen.
Scotland Landscape Forum 2007.
16
http://nnr-scotland.org/strategy/landscapes/default.asp (Accessed November

2007)
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi, Genel Bir Bakú ve Sözleúmenin

Uygulanmas
Dr. Ingrid Sarlöv Herlin
øsveç Tarm Bilimleri Üniversitesi, Peyzaj Planlama, Bahçecilik ve Tarm Bilimleri Fakültesi,
Peyzaj Mimarl÷ Bölümü, Alnarp, øsveç.
Çeviri: Nilgül Karadeniz
Özet
Bu bildiride, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi (APS)’nin arka plan ve içeri÷i sunulmaktadr.
Avrupa Konseyi ve sözleúmenin oluúturulmasna katk sa÷layan çeúitli organizasyonlar
aracl÷ ile sözleúmenin geçirdi÷i evreler anlatlmaktadr. Ayrca farkl ülkelerin yasal
düzenlemelerine ba÷l olarak APS’yi nasl uyguladklarna dair örnekler de bu ülkelerdeki
halkn katlmna, e÷itim ve ö÷retimine iliúkin süreçler ile peyzajlarn tanmlanmas ve
de÷erlendirilmesine yönelik yöntemler aracl÷ ile sunulmaktadr. Uygulamayla ilgili
çalúmalar, sözleúmeyi onaylayan ülkelerin ço÷unda sadece baúlangç aúamasndadr ve
yakn gelecekte benzer pek çok örnek görülecektir. Türkiye, bu sürecin bir parças
olmakla önemli bir role sahiptir.
Anahtar Kelimeler: Peyzaj Planlama, Peyzaj Yönetimi, Peyzaj Koruma, Avrupa

Konseyi, ECLAS, LE: NOTRE
Giriú
Bu bildiri, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’ni sunmay amaçlamaktadr. Ayrca,
özellikle Avrupa’daki peyzaj mimarl÷ e÷itimi perspektifinden, sözleúmenin
farkl Avrupa ülkelerindeki uygulama sürecine genel bir bakú içermektedir.
Sözleúme, Avrupa Konseyinin üye 10 ülkesinin imzalamas ve onaylamasndan
sonra 1 Mart 2004’te yürürlü÷e girmiútir. ølk olarak sözleúmenin içeri÷i
incelenecek daha sonra sözleúmenin uygulanmasna yönelik devam eden baz
örnekler sunulacaktr. Avrupa Birli÷i’nden ayrt edilmesi gerekli olan Avrupa
Konseyi, 1949’da savaú sonras Avrupa yaplandrlrken insan haklar ve
demokrasinin savunulmas için kurulmuútur. 47 üye ülkesiyle Avrupa
Konseyi’nin ana görevleri; sosyal ve hukuki uygulama için bir Avrupa anlaúmas
geliútirmek; Avrupa kimli÷i ve insan haklar için çalúmak; insan haklar, yerel
demokrasi, e÷itim, kültür ve çevre konularn dikkate alan alanlarda bilgi
sa÷lamaktr. Avrupa Konseyinin insan haklar konusundaki güçlü vurgusu ve
demokrasiye odaklanmas Avrupa Peyzaj Sözleúmesini de desteklemektedir.
Avrupa Peyzaj SözleúmesininTarihi
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi, farkl organizasyonlar da içeren birkaç yllk hazrlk
çalúmasnn bir sonucudur. 1994 ylnda, Avrupa Konseyi’nin Yerel ve Bölgesel
Otoriteler Avrupa Kongresi (CLRAE), Avrupa’nn do÷al ve kültürel peyzajnn
17
korunmas ve yönetimine iliúkin Akdeniz Peyzaj Tüzü÷ü’nü temel alan bir

çerçeve sözleúme tasarlamútr. Yerel Bölgesel Otoriteler Avrupa Kongresi,
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin yaratlmasnda önemli bir role sahiptir.
CLRAE’nin rolü; Yerel Özerklik Tüzü÷ü ilkelerine uygun olarak tüm Avrupa’da
yerel ve bölgesel demokrasinin kurulmasn ve geliúmesini izlemek ve iyi yerel ve
bölgesel yönetimi teúvik etmektir. CLRAE’nin, halkn katlm ile karar verme
sürecine yerel ve bölgesel etkiler gibi konulara güçlü bir úekilde odaklanarak
yapt÷ çalúmalar, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi için etkili olmuútur. Örne÷in, Genel
Önlemler konulu 5. madde, anlaúmay onaylayan her devletin, bu politikalarn
oluúturulmasnda ve uygulamasnda, genel halk, yerel ve bölgesel otoriteler ve
di÷er ilgili taraflarn katlm için yöntemler ortaya koymasn gerekli klmaktadr.
Peyzaj, nüfusun tamamn etkileyen bir konudur ve peyzaja iliúkin düúünceler
geniú bir yelpazede bireylerin ve organizasyonlarn iúbirli÷ini gerektirmektedir.
1991ylnda Dobris’te düzenlenen Birinci Avrupa Çevre Bakanlar Konferans
sonuçlarna ba÷l olarak 1995 ylnda, Avrupa Çevre Ajans tarafndan yaynlanan
raporda bir peyzaj anlaúmas önerilmiúti.
Di÷er bir kaç uluslararas, ulusal ve bölgesel organizasyonlar Avrupa Peyzaj
Sözleúmesi’nin geliúmesinde yer almútr. Bunlar arasnda:
x CoE Parlamenter Meclisi
x Avrupa Konseyi Kültürel Miras Komitesi (CC-PAT)
x Biyolojik çeúitlilik ve peyzaj çeúitlili÷i konularndaki etkinlikler için
Avrupa Konseyi Komitesi (CO-DBP)
x UNESCO Dünya Miras Komitesi
x IUCN, Dünya Koruma Birli÷i; ‘Yaúam için parklar: Avrupa’da korunan
alanlar için eylemler’
x Bölgeler Komitesi ve Avrupa Birli÷i Komisyonlar
x Pan-Avrupa Biyolojik ve Peyzaj Çeúitlili÷i Stratejisi Bürosu
x Endülüs, Languedoc-Roussillon ve Toskana bölgeleri
Bu organizasyonlar arasndaki bir dizi görüúmeden sonra nihayet sözleúmeye
iliúkin bir metin benimsendi ve 20 Ekim 2000’de imzaya açld. APS’nin son
úekli, 10 üye devletin onaylamasndan sonra 1 Mart 2004’te yürürlü÷e girdi.
Kasm 2007’deki duruma göre, 28 ülke APS’yi imzalamú ve onaylamútr, 7 ülke
ise imzalamú ancak onaylamamútr.
Amaçlar ve Sözleúmenin øçeri÷i
Peyzajla ilgili di÷er baz yasal enstrümanlar bulunmaktadr ancak bunlarn hiçbiri
do÷rudan Avrupa peyzajlarna uygulanamaz. Avrupa Peyzaj Sözleúmesi bu
boúlu÷u doldurmay amaçlamaktadr. Avrupa Peyzaj Sözleúmesinin ana amaçlar,
ulusal önlemler ve Avrupa iúbirli÷i ile Avrupa peyzajlarnn korunmas, yönetimi
ve planlanmasdr. Sözleúme, Avrupa topraklarnn tüm bölümlerine
uygulanmaktadr. Karasal, denizel ya da sucul olsun, do÷al, krsal, kentsel ve
kent-çevresi tüm alanlar kapsamaktadr. Sözleúme ayn zamanda, dikkat çekici
güzellikteki ya da terkedilmiú veya zarar görmüú peyzajlar oldu÷u kadar sradan
ve ola÷an peyzajlar da içine almaktadr. Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’ne göre
peyzajlar, do÷al dinamik ve/veya kültürel süreçler tarafndan úekillenmektedir ve
bu nedenle asla de÷iúmez olarak düúünülmemelidirler. Bu, daha sonra 1.
Bölüm’de sözleúmenin genel maddelerinde açklanmaktadr: "Bir peyzajn
koruma, yönetim ve planlamasnda do÷ru dengeyi ararken, ana amacn, uzun
18
evrimi boyunca bu peyzaj belirli bir noktada ‘dondurmak’ ya da muhafaza etmek

olmad÷ hatrlanmaldr. Peyzajlar, do÷al süreçler ve insan etkinlikleri yoluyla
daima de÷iúmektedir ve de÷iúmeye devam edecektir. Gerçekte amaç, miras
ald÷mz peyzajn kalitesini ve büyük çeúitlili÷ini dikkate alan ve bu çeúitlili÷i ya
da kaliteyi azalmasna izin vermek yerine koruyan hatta geliútiren bir anlayúla
gelecekteki de÷iúimleri yönetmek olmaldr.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin Genel Maddeleri
APS’yi onaylayan her ülke dört genel önlemi uygulamay kabul etmektedir
(sözleúmenin 5. maddesi):
x Peyzaj, yasada, insanlarn çevresinin ana bir bileúeni, paylaútklar ortak
kültürel ve do÷al miras çeúitlili÷inin bir ifadesi ve kimliklerinin temeli
olarak tanmak,
x Peyzaj koruma, yönetim ve planlamasn amaçlayan peyzaj politikalar
oluúturmak ve uygulamak,
x Genel halk, yerel ve bölgesel otoriteler ile peyzaj politikalarnn tanm ve
uygulamas ile ilgili di÷er taraflarn katlm için yöntemler oluúturmak,
x Peyzaj, bölgesel ve kentsel planlama pollitikalar ile ve kültürel, çevresel,
tarmsal, sosyal ve ekonomik politikalarla oldu÷u kadar peyzaj üzerine
do÷rudan ya da dolayl etkileri olas di÷er politikalarla bütünleútirmek
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin Özel Önlemleri
Sözleúmeyi onaylayan ülkeler beú özel önlemi uygulamaya koymay da taahhüt
ederler (Madde 6). Bunlar arasnda: bilinçlendirme, e÷itim, ö÷retim, tanmlama ve
de÷erlendirme ile peyzaj kalite hedeflerinin tanmlanmas ve peyzaj politikalarn
yürürlü÷e koyacak enstrümanlarn sunulmas bulunmaktadr. Daha ayrntl olarak
bu, sivil toplum örgütleri, özel organizasyonlar ve halk arasnda peyzaj
de÷erlerine ve de÷iúimine iliúkin bilinç düzeyini artrmak anlamna gelmektedir.
Sözleúmeyi imzalayan devletler, ayn zamanda, peyzajn de÷erlendirilmesi için
uzmanlarn e÷itimi ile çok-disiplinli e÷itim programlarn ve peyzajn korunmas,
yönetimi ve planlamas konularnda okul ve üniversite kurslarn teúvik etmek
zorundadrlar. Her ülke, peyzajlarn tanmlanmas ve de÷erlendirilmesi için aktif
katlmdan yararlanmak, peyzaj karakteristiklerini analiz etmek ve peyzaj
de÷iúimlerini dikkate almak zorundadr. Halkn görüúü, tanmlanmú ve
de÷erlendirilmiú peyzajlar için kalite hedeflerini tanmlamakta kullanlmaldr.
Avrupa iúbirli÷iyle ilgili temel konular II. Bölüm’de sunulmaktadr. Bunlar
arasnda, uluslararas politika ve programlar, karúlkl yardm, bilgi de÷iúimi ve
peyzaj e÷itimi; yerel ve bölgesel düzeyde snrlar ötesi iúbirli÷i ve ortak peyzaj
programlarnn uygulanmas bulunmaktadr. 10. Madde, Avrupa Peyzaj
Sözleúmesi’nin uygulanmasn izlemeyle ilgilidir ve 11. Madde de ise Avrupa
Konseyi’nin yeni peyzaj ödülünden söz edilmektedir.
Tanmlar
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nde baz yaúamsal tanmlara yer verilmektedir.
"Peyzaj; insanlar tarafndan algland÷ úekliyle, karakteri do÷al ve/veya insanî
unsurlarn eyleminin ve etkileúiminin sonucu olan bir alan” anlamna gelmektedir.
“Peyzaj koruma; bir peyzajn önemli ve tipik hatlarnn korunmas ve devam için
gerçekleútirilen, peyzajn do÷al biçiminden ve/veya insan faaliyetinden
kaynaklanan miras de÷erinin hakl kld÷ eylemler” olarak ifade edilmektedir.
“Peyzaj yönetimi; sürdürülebilir kalknma perspektifinden bakld÷nda, sosyal,
19
ekonomik ve çevresel süreçlerle meydana gelen de÷iúimlere rehberlik etmek ve

bunlar düzenlemek için peyzajn rutin bakmn sa÷lamak” olarak
tanmlanmaktadr. “Peyzaj planlama; peyzajlar güçlendirmek, restore etmek veya
yaratmak için güçlü öngörülü eylemler” úeklinde tanmlanmaktadr.
Farkl Avrupa Ülkelerinde Uygulama Süreci
Peyzajn yasalarda tannmas
2003 ylnda, Avrupa Konseyi’nin üye devletleri arasnda, ‘peyzaj’n yasal
çerçevedeki durumuna iliúkin bir genel de÷erlendirme sunulmuútur. Öncelikle, her
devlete yasal bir peyzaj tanmna sahip olup olmadklar sorulmuútur. Yantlar
farkl ülkeler arasnda büyük bir farkllk göstermiútir. Hrvatistan ve Kbrs,
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ülkelerinde kabul edilir edilmez buradaki yasal peyzaj
tanmn kullanacaklarn bildirmiúlerdir. Macaristan, øtalya, Litvanya ve Slovak
Cumhuriyeti, tanmlar belirli olmamasna ra÷men kendi peyzaj tanmlarnn
oldu÷u cevabn vermiúlerdir. Avusturya, yasal peyzaj tanmn úu úekilde
açklamútr: “Antropolojik ve co÷rafik olanlar da içermek üzere mevcut jeolojik
faktörlerin etkileúimi ile karakterize edilen, dünya yüzeyinin karakteristik ve özel
bir bölümü,– insanlarn etkisi, örne÷in yapsal unsurlar, peyzajla ilgili olarak
ancak ikincil bir rol oynayabilir.
Belçika’dan, Walloon Bölgesi, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’ndeki yasal peyzaj
tanmn kabul ettiklerini yazmútr. Flaman Bölgesi’ndeki yasal tanm ise,
‘Peyzaj, üzerindeki birkaç yapsal unsurla birlikte snrl bir karasal alann
yüzeyidir ve bir çeúit kohezyondur – kohezyon ve görünümün biçimi do÷al
süreçlerin ve sosyal geliúmelerin sonuçlardr’. Yasal peyzaj tanmlar olan di÷er
ülkeler Yunanistan (ayr ayr ya da etkileúimli olarak görsel bir deneyimi
úekillendiren tüm biyolojik ya da biyolojik-olmayan güçler ile çevreyle iliúkili
elemeanlarn dinami÷i), Malta (birkaç yasal tanmlamayla), Portekiz, Slovenya ve
Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti’ydi. øtalya, Slovak Cumhuriyeti ve
øsviçre ise peyzajn, yasal düzenlemelerindeki bir ya da daha fazla maddenin
konusu oldu÷u cevabn verdiler.
Özel yasalarda peyzaj
Ülkelerin peyzajla özel bir yasa çerçevesinde ilgilenip ilgilenmedikleri sorusuna
Hrvatistan, Fransa, Macaristan, Litvanya, San Marino, Slovak Cumhuriyeti,
øsviçre, Makedonya ve Türkiye olumlu yant verdiler. Bununla birlikte, bu
ülkelerin tüm yasalarnda “peyzaj” terimi, her zaman özel olarak
belirtilmemekteydi. Konuyla ilgili birkaç örne÷i vurgulamak gerekirse, söz
konusu yasalar, “korunan alanlar”, “kysal zonlar”, “mekansal veya geliúim
planlama” ya da “kent planlama” temalaryla ilgili olabilirler.
Halkn katlm için yöntemler
Paydaú katlm ve bilinç düzeyinin artrlmasna yönelik yöntemlerin birkaç
örne÷i bugün farkl ülkelerde bulunmaktadr. 2006’da kurulmuú olan øskoç Peyzaj
Forumu, baz anahtar paydaúlar biraraya getiriyordu. Forum’un görev tanm;
øskoçya peyzaj ile daha iyi ilgilenebilmek için, tartúmalar yönlendirmeyi,
tavsiyeler hazrlamay ve eylemleri teúvik etmeyi içermektedir. Fransa’daki
Languedoc Roussillon Peyzajlar için hazrlanan Atlas, peyzajlara yönelik
anlayún kolaylaútran bir di÷er ilginç örnek çalúmadr.
E÷itim ve ö÷retim
20
ECLAS, Avrupa Peyzaj Mimarl÷ Okullar Konseyi; Avrupa’da Peyzaj

Mimarl÷’na yönelik üniversite programlar arasnda iúbirli÷ini ilerletmek ve bu
disiplini, daha geniú bir Avrupa ba÷lamnda temsil etmek için kurulmuú bir
organizasyondur. ECLAS’n hedefleri: Avrupa Peyzaj Mimarl÷ akademik
camiasnn, üyeleri arasndaki iliúkileri güçlendirerek ve diyalogu
sa÷lamlaútrarak; bu camiann daha geniú Avrupa sosyal ve kurumsal ba÷lam ile
ilgisini temsil ederek, Avrupa seviyesinde Peyzaj Mimarl÷ konularna iliúkin
tartúmalar geliútirmek için, Avrupa’nn bir ucundan di÷er ucuna Peyzaj
Mimarl÷nda entelektüel birikimin teúvik edilmesi ve geliútirilmesidir.
LE:NOTRE Projesi (Peyzaj E÷itimi: Avrupa’da Ö÷retim ve Araútrmada Yeni
Olanaklar), Peyzaj Mimarl÷ alannda, ECLAS tarafndan baúlatlmú olan,
Avrupa Birli÷i tarafndan desteklenen Konusal bir A÷dr. Projenin Ekim 2002’de
baúlamú olmasndan bu yana üye üniversitelerin says 72’den 100’ün üzerine
çkmútr. Proje A÷’nda geniú bir aralkta yer alan profesyonel ve di÷er paydaú
organizasyonlar da yer almaktadr. LE:NOTRE’nin temel hedeflerinden biri,
Avrupa Birli÷i’nden alnan deste÷i; projenin çktlarnn uzun dönem
sürdürülebilirli÷i için etkili araçlar geliútirerek, Avrupa iúbirli÷ini güçlendirmek
amacyla kullanmaktr. Proje web sitesinin hazrlanmas ile (www.le-notre.org),
tüm proje üyeleri arasnda güçlü ve zengin bir interaktif iletiúim ve bilgi paylaúm
yolu açlmútr. Bir organizasyon olarak ECLAS ve daha kapsaml konusal a÷yla
LE-NOTRE, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nde önerilen uluslararas iúbirli÷inin iki
örne÷idir. Bu organizasyonlar, sözleúmeyi desteklemek ve desteklemek için aktif
olarak çalúmaktadr.
Tanmlama ve De÷erlendirme
Avrupa genelinde, peyzaj tipolojileri ve Peyzaj Karakter De÷erlendirmesi için çok
geniú aralkta yöntem bulunmaktadr: øngiltere’deki Peyzaj Karakter A÷ buna bir
örnektir. Peyzaj Karakteri; bir peyzajn di÷erine göre daha iyi ya da daha kötü
olmasndan çok bu peyzaj bir di÷erinden ayr klacak úekilde peyzajdaki
elemanlarn oluúturduklar belirgin, ayrt edilebilir ve sürekli desen olarak
tanmlanmaktadr. Daha basit bir ifadeyle, peyzaj karakteri, bir alann
benzersizli÷ini göstermektedir. Peyzaj Karakter De÷erlendirmesi (LCA)
peyzajdaki farkllklar anlamakta kullanlan bir yaklaúmdr: Bu, yerel ayrt edici
özellikleri gözeten karar alma süreci için bir çerçeve olarak hizmet edebilir. Bu
peyzaja ait paketin açlmas ve peyzajn ayrt edici elemanlarnn o alann
anlamna nasl katk yapt÷nn anlaúlmas için bir yoldur. Peyzaj Karakter
De÷erlendirmesi, paydaúlarn, sürdürülebilir kalknmayla u÷raúmalarn sa÷lamak
için yararl bir araçtr. øngiltere’den bir di÷er örnek Tarihsel Peyzaj Karakter
Belirleme programdr: Bu program; peyzaj planlama, tasarm ve yönetiminde,
karar alma süreci için bir temel oluúturacak ve tarih ve zaman derinli÷ini de içine
alacak úekilde tüm peyzajn alglanmasn geniúletecek bir çerçeve temin
etmektedir.
Son yansmalar
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin uygulanmasyla ilgili çalúmalar, sözleúmeyi
onaylayan ülkelerde devam etmektedir. Çalúma sadece baúlangç aúamasndadr
ve yakn gelecekte daha fazla örne÷i görmeyi ümit ediyoruz. Türkiye, bu sürecin
bir parças olmakla önemli bir role sahiptir.
21
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi Çerçevesinde Çevre ve Orman

Bakanl÷’nn Yetki ve Sorumluluklar
Dr. Mahir Küçük

Çevre ve Orman Bakanl÷ Müsteúar Yardmcs
Münevver Demirbaú Özen
Çevre ve Orman Bakanl÷ Do÷a Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlü÷ü
Özet
Avrupa’nn do÷al ve kültürel peyzajnn bir bütün olarak korunmas, yönetilmesi ve
planlamas konusunda bir çerçeve sözleúmesi olan “Avrupa Peyzaj Sözleúmesi”
10.06.2003 ylnda ülkemiz tarafndan imzalanmútr. Bu sözleúme ile Türkiye,
peyzajlarn korunmas, planlanmas ve yönetilmesi; tür, ekosistem, genetik, ekolojik süreç
ve iúlevler çeúitlili÷inin korunarak sürdürülebilirli÷inin sa÷lanmas; do÷al ve kültürel
mirasn korunmas konusunda çok önemli sorumluluklar üstlenmiú ve taraf ülkelerden
biri olarak sözleúmenin uygulanmas hususunda ulusal politikalarn uyumlaútrlmas
taahhüdünü vermiútir. Sözleúmenin ülkemiz koúullarna uygulanabilirli÷inin sa÷lanmas
için öncelikli olarak, AB’nin söz konusu sözleúme çerçevesindeki politikalar ve ilgili
süreçler ile üye ülkelerdeki çalúmalarn incelenmesi gerekmektedir. Ülkemiz
peyzajlarnn ulusal düzeyde korunmas ve geliúimi için, sürdürülebilir kalknma, koruma
ve kullanma ilkeleri do÷rultusunda, peyzaj kalitesinin artrlmas hedeflenerek “Ulusal
Peyzaj Stratejisi ve Eylem Plan”nn hazrlanmas gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Peyzaj, peyzaj çeúitlili÷i, biyolojik çeúitlilik, peyzaj planlama,

peyzaj yönetimi
Abstract
European Landscape Convention (ELC), which is a framework convention for the
protection, management and planning of the natural and cultural landscape of Europe as a
whole, has been signed by our country and ratified with the code dated 10.06.2003
Having responsibility of the Convention, Turkey has undertaken the protection,
management and planning of its landscape characteristics; to provide sustainability of the
diversity of species, ecosystem, genetics, ecological process and functions. Being aware
of the obligation of this Convention, Turkey has also committed to harmonize the
implementation of this Convention with its own policies. In order to adopt this
Convention to our policies, the landscape policy and process of the EU and the studies on
landscape being carried out by the member states of the Convention shall be investigated
initially. To achieve conservation and improvement of our landscape at national level,
through the principles of sustainable development, protection and utilization, ‘National
Landscape Strategy and Action Plan’ shall be constituted with the aim of promoting
landscape quality.
Keywords: Landscape, landscape diversity, biological diversity, landscape planning,

landscape management
22
GøRøù
Avrupa’nn do÷al ve kültürel peyzajnn korunmas, yönetilmesi ve planlamas
konusunda bir çerçeve sözleúmesi olan “Avrupa Peyzaj Sözleúmesi” 10.06.2003
tarih ve 4881 sayl kanun ile TBMM’nce onaylanmú ve 1 Mart 2004 tarihinde
uluslararas platformda yürürlü÷e girmiútir. Bu sözleúme ile Türkiye, peyzaj
özelliklerinin korunmas, planlanmas ve yönetilmesi; biyolojik çeúitlili÷in
korunarak sürdürülebilirli÷inin sa÷lanmas; do÷al ve kültürel mirasn korunmas
konusunda çok önemli sorumluluklar üstlenmiútir.
Ülkemiz sözleúmenin uygulanmas hususunda, ulusal politikalarla Sözleúme
maddelerinin uyumlaútrlmas taahhüdünü vermiútir. Sözleúmenin ülkemiz
koúullarna uygunlu÷unun sa÷lanmas için öncelikli olarak, AB’nin söz konusu
sözleúme çerçevesindeki politikas, ilgili süreçleri ve üye ülkelerin peyzajla ilgili
çalúmalarnn incelenmesi gerekmektedir.
Ülkemiz peyzajnn ulusal zeminde korunmas ve geliúimi için, sürdürülebilir
kalknma, koruma ve kullanma ilkesi do÷rultusunda, peyzaj kalitesinin arttrlmas
hedeflenerek “Ulusal Peyzaj Stratejisi ve Eylem Plan” hazrlanmas
gerekmektedir. Bu manada Avrupa Peyzaj Sözleúmesi çerçevesinde Çevre ve
Orman Bakanl÷nn yetki ve sorumluluklarn belirtmeden önce Bakanl÷n
kuruluú yapsn, çevre ve do÷a koruma ile ilgili birimlerini ve bu birimlerin alan
ve tür korumaya yönelik baz görevleri ile sahip oldu÷umuz do÷al kaynak
de÷erlerinin/biyolojik çeúitlili÷in özet olarak hatrlamasnda fayda vardr.
Çevre ve Orman Bakanl÷; yatrmc, merkez ve taúra teúkilatna sahip ve ana
hizmet birimlerine ilave olarak ba÷l kuruluúlar olan çok yönlü iúlevsel bir
bakanlktr. Bakanl÷n faaliyetlerini beú kategori içinde toplamak mümkündür.
1- Ormanclk Faaliyetleri (Ormanlarn korunmas, geliútirilmesi ve iúletilmesi)
a- Orman Genel Müdürlü÷ü (tüzel kiúili÷e haiz ba÷l kuruluú)
b- A÷açlandrma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlü÷ü
c- Orman Köy øliúkileri Genel Müdürlü÷ü
2- Çevre Yönetimi Faaliyetleri (Çevreye olumsuz etkileri olan her türlü faaliyeti
ülke genelinde izlemek, denetlemek ve bunlara iliúkin usul ve esaslar
belirlemek)
a- Çevre Yönetimi Genel Müdürlü÷ü
b- Çevresel Etki De÷erlendirmesi ve Plânlama Genel Müdürlü÷ü
3- Do÷a Koruma Faaliyetleri (Alan ve tür korumas)
a- Do÷a Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlü÷ü
b- Özel Çevre Koruma Kurumu Baúkanl÷ (tüzel kiúili÷e haiz ba÷l kuruluú)
4- Meteoroloji Faaliyetleri
a- Devlet Meteoroloji øúleri Genel Müdürlü÷ü (ba÷l kuruluú)
5- Araútrma ve Geliútirme Faaliyetleri (Çevre, Do÷a Koruma ve Ormanclk)
a- Ar-Ge Dairesi Baúkanl÷ (11 Adet Araútrma Enstitüsü)
23
Çevre, Do÷a ve Biyolojik Çeúitlilikle ølgili Uluslararas

Sözleúmeler
Ülkemizin taraf oldu÷u ve ço÷unlukla bakanl÷mzn sorumlulu÷unda olan
uluslararas baz sözleúmeler aúa÷da belirtilmiútir. Parantez içindeki ilk rakamlar
sözleúmenin hazrlanú/kabul tarihini ikinci rakam ise ülkemizin onay/taraf oluú
tarihini ifade etmektedir.
x Biyolojik Çeúitlilik (CBD) Sözleúmesi (1992-1996)
x Birleúmiú Milletler Çölleúme ile Mücadele Sözleúmesi (1994-1998)
x Birleúmiú Milletler øklim De÷iúikli÷i Çerçeve Sözleúmesi (1992-
2004)
x Sulak Alanlar (RAMSAR) Sözleúmesi (1971-1994)
x Dünya Kültürel ve Do÷al Mirasn Korunmasna Dair Sözleúme
(1972-1983)
x Akdeniz’in Kirlenmeye Karú Korunmasna Ait ( Barselona)
Sözleúme (1976-1981)
x Kuúlarn Himayesine Dair Milletleraras (Paris) Sözleúme (1950-
1966)
x Nesli Tehlikede Olan Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin
Uluslararas Ticaretine øliúkin (CITES) Sözleúme (1973- 1996)
x Avrupa Yaban Hayat ve Yaúama Ortamlarnn Korunmas (BERN)
Sözleúmesi (1979-1984)
x Karadeniz’in Kirlili÷e Karú Korunmas Sözleúmesi (1992-1994)
Türkiye’nin Kaynak De÷erleri / Biyolojik Zenginlikleri
Türkiye, co÷rafi konumu (üç kta arasnda bulunuúu, üç tarafnn denizlerle çevrili
olmas), farkl topo÷rafik yaps ve kuzey ve güneyde da÷larn denizlere paralel
uzanmas gibi nedenlerle farkl iklim tiplerine sahiptir. Bu nedenle, bitki
co÷rafyas açsndan da üç büyük bitki alann içermektedir (Euro-Siberian,
Mediterranean ve Irano-Turanian flora bölgeleri). Dolaysyla ülkemiz bu üç
büyük bitki bölgesi dahilinde çok yüksek bir biyolojik çeúitlili÷e ve karmaúk bir
vejetasyon yapsna sahip bulunmaktadr. Kuzey-güney istikametinde önemli kuú
göç yollar üzerinde bulunan ülkemiz, sulak alanlar bakmndan da eúsiz güzellik
ve kaynak de÷erlerine sahiptir.
Türkiye, Dünya kara yüzeyinin % 0,6’sn kaplamasna ra÷men tüm dünya
bitkilerinin yaklaúk % 2,5’ini içermektedir. Yani flora yönünden ortalamalara
göre dört kat daha zengindir. Memeliler, kuúlar ve di÷er canllar açsndan
ülkemizin biyolojik zenginlikleri ile dünya zenginlikleri arasndaki karúlaútrmal
bilgiler Çizelge 1’de yer almaktadr.
24
Çizelge 1. Türkiye ve Dünyada Tür Çeúitlili÷i (Anonim 2007).
Flora/Fauna Dünyada Türkiye’de Türkiye/Dünya Endemik Türler

(adet) (adet) (%) (adet)
Bitkiler 360 000 9 000 (2,5) 3 000 (%33.3)

Memeliler 4 629 160 (3,4)
Kuúlar 9 800 454 (4,6)
Sürüngenler 8 101 125 (1,5)
Amfibialar 4 780 24 (0,5)
Balklar 21 700 410 (1,9)
Böcekler /
Omurgaszlar 1 200 000 …… .…..
Çizelgeden de anlaúld÷ üzere Türkiye’de 9 000 bitki türü bulunmaktadr. Bu

say alt tür ve varyete olarak 10 765 adete kadar çkmaktadr. Flora zenginli÷imizi
daha da anlaml klan, sahip oldu÷umuz taksonlarn yaklaúk 1/3’inin endemik
(ülkeye özgü) olmasdr.
Bugün uluslararas literatüre bakt÷mzda dünyada 5 ile 80 milyon canlnn
varl÷ tahmin edilmektedir. Fakat úimdiye kadar bu türlerin ancak 1 600 000’i
teúhis edilebilmiútir. Sayca çok yüksek olarak tahmin edilen canl varl÷na
ra÷men teúhis edilen tür saysnn azl÷ bize, tarih boyunca bir çok medeniyetleri
bünyesinde barndrmú olan dünyamz ve özellikle ülkemizin, yüzyllardr aúr ve
sürekli kullanmlar sonucu ortaya konan antropojen etkiler nedeni ile nelerin
kaybedildi÷inin veya kaybedilece÷inin zaman ve mekan olarak tam anlam ile
bilinmemesini kaçnlmaz klmaktadr. Durumun ciddiyetinin farknda olan
ülkeler, muhtelif koruma tedbirleri, uluslararas sözleúme ve protokollerle ülke
kaynaklarn koruma ve koruma-kullanma dengesi içinde sürdürme gayretleri
içindedirler. Avrupa Peyzaj Sözleúmesi de ayn amaca yönelik taahhütlerden
biridir.
Biyolojik Çeúitlilik Kategorileri
Biyolojik çeúitlilik temel olarak dört hiyerarúik kategoriye ayrlmaktadr. Ancak
son dönemlerde baz bilim adamlarnca bu kategorilere peyzaj çeúitlili÷i de ilave
edilmiútir:
1. Genetik çeúitlilik
2. Tür çeúitlili÷i
3. Ekosistem çeúitlili÷i
4. Ekolojik olaylar (iúlevler) çeúitlili÷i
5. Peyzaj çeúitlili÷i
25
Farkllk; peyzaj çeúitlili÷inin, ekosistem çeúitlili÷inden ayr olarak sosyo-kültürel

ve sosyo-ekonomik de÷erleri de içermesinden kaynaklanmaktadr.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi
Pan-Avrupa Biyolojik ve Peyzaj Çeúitlili÷i Stratejisi Stratejik Eylem Plan (1996-
2000)’nn 4. maddesi “Peyzajlarn Korunmas” konusunu içermektedir. Avrupa
Birli÷i’nin peyzajlarn korunmasna yönelik çalúmalar, strateji altnda ayr bir
çalúma olarak baúlatlmamú, “Avrupa Peyzaj Sözleúmesi” ad altnda
yürütülmektedir (Demirbaú Özen 2002).
Avrupa’nn do÷al ve kültürel peyzajnn bir bütün olarak korunmas, yönetilmesi
ve planlamas konusunda bir çerçeve sözleúmesi olan Avrupa Peyzaj Sözleúmesi
(APS), 20.10.2000 tarihinde imzaya açlmú ve Sözleúmeye úu ana kadar 26 ülke
taraf olmuútur. Ülkemiz tarafndan da ayn tarihte imzalanarak, 10.06.2003 tarih
ve 4881 Kanun No ile T.B.M.M. tarafndan onaylanan Sözleúme, 25181 say ile
Resmi gazetede yaynlanmú ve 27 Temmuz 2003 tarihinde yürürlü÷e girmiútir.
Sözleúmenin yürürlü÷e girmesini müteakip; Çevre ve Orman Bakanl÷, Do÷a
Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlü÷ü, Do÷a Koruma Dairesi Baúkanl÷
bünyesinde “Peyzaj Koruma ùube Müdürlü÷ü” kurulmuútur.
“Merkez Teúkilat Görev, Yetki Sorumluluk ve Çalúma Usul ve Esaslar
Yönetmeli÷i”nde Peyzaj Koruma ùubesinin görevleri aúa÷daki gibi sralanmútr;
¾ Uluslararas sözleúmeler kapsamndaki peyzaj alanlar ile ilgili
yükümlülükleri yerine getirmek, uluslararas geliúmeleri takip etmek,
Sözleúmenin gerektirdi÷i çalúmalarn yaplmasn sa÷lamak için kurum ve
kuruluúlar arasndaki koordinasyonu gerçekleútirmek;
¾ Peyzajlarn korunmas, planlamas için hedef, ilke ve stratejileri belirlemek
ve uygulanmasn koordine etmek;
¾ Peyzajlara ait ulusal envanter ve veri taban hazrlama çalúmalarn
yapmak ve yaptrmak;
¾ Sözleúme temelinde ulusal mevzuatla ilgili düzenlemelere iliúkin
çalúmalarn koordinasyonunu sa÷lamak;
¾ Görev alanna giren konulara yönelik bilgilendirme, tantm ve
bilinçlendirme çalúmalarn yürütmek.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin ülkemizde öncelikli uygulama stratejileri aúa÷da
maddeler halinde sunulmuútur (Demirbaú Özen 2007):
x Peyzajlarn korunmas, planlamas ve yönetimine yönelik geliútirilen
“Genel Önlemler” kapsamnda peyzaj politikalarnn oluúturulmas ve
uygulanmasnn sa÷lanmas,
x Peyzajlarn korunmas, planlamas ve yönetiminde peyzajn sürdürülebilir
kullanmn destekleyecek teúvik ve yasal düzenlemelerin geliútirilmesi ve
devamll÷nn sa÷lanmas,
x Ulusal bazda geliútirilen Peyzaj Politikalarnn; “Bölgesel ve Kentsel
Planlama Politikalar”, “Do÷al, Kültürel, Çevresel, Tarmsal, Sosyal ve
Ekonomik Politikalar”, “Ulusal Miras’a Yönelik Politikalar” ve “Peyzaj
26
üzerinde do÷rudan veya dolayl etkisi olabilecek di÷er Politikalar” ile

entegrasyonunun sa÷lanmas,
x Tüm ilgi gruplarnn (yerel ve bölgesel yönetimler, üniversiteler, sivil
toplum kuruluúlar, özel kuruluúlar, kamu yetkilileri, halk) peyzajlarn
korunmas, planlamas ve yönetimine yönelik geliútirilen “Özel Önlemler”
kapsamnda bilinç düzeyinin yükseltilmesi, e÷itim çalúmalarna önem
verilmesi,
x “Özel Önlemler” kapsamnda ülkesel ölçekte tüm ilgi gruplarnn etkin
katlmyla peyzajlarnn karakteristik özelliklerine göre peyzaj tiplerinin
tanmlanmas, de÷erlendirilmesi ve peyzaj kalite ve hedeflerinin
belirlenmesi,
x Ulusal bazda hazrlanan “Fiziksel Planlama” sürecine, “Peyzaj
Planlama”nn entegre edilmesi,
x Peyzaj ve biyolojik çeúitlilik arasnda bütüncül bir yaklaúmn sa÷lanmas,
x Uluslararas ölçekte peyzajlarn korunmas, planlamas ve yönetimine
yönelik bilgi alúveriúinin sa÷lanmas ve iúbirli÷inin geliútirilmesi,
x Uluslararas ölçekte peyzajlarn korunmas, planlamas ve yönetimi ile
ilgili politikalarn, ulusal makro düzeydeki politikalarla entegrasyonunun
sa÷lanmas,
x Tüm ilgili otoritelerle eúgüdümün sa÷lanmas.
Di÷er yandan; APS, peyzaj çeúitlili÷i ve ülkelerin farkl geleneksel peyzaj
kullanmlar dikkate alnd÷nda, kesin uyulmas gereken yöntemler yerine,
ülkelerin kendi geleneklerini, yöntemlerini ve mevcut uygulamalarn dikkate
alarak farkl çözümleri mümkün klmaktadr.
Yine APS ile; ekolojik planlama ve do÷a koruma çalúmalarnda; biyolojik
çeúitlili÷i, biyotoplar, habitatlar, peyzaj özelliklerini temsil eden ekolojik
verilerin tanmlanmas ve de÷erlendirilmesine büyük önem verirken; ayn
zamanda çevrenin durumu ve olumsuz etkileri ortaya koymakta, ileri dönük
izleme ve de÷erlendirme çalúmalar da mümkün olmaktadr.
APS’ye taraf olan ülkeler; peyzaj özelliklerinin korunmas, planlamas ve
yönetiminde flora, fauna ve do÷al yaúam ortamlarnn dolaysyla biyolojik
çeúitlili÷inin korunmasnda çok önemli sorumluluklar üstlenmektedir.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ile bütünleútirilebilecek bir di÷er önemli konu ise
UNESCO – MaB (ønsan ve Biyoküre) Programnn Biyosfer Rezervi yaklaúmdr.
Do÷al kaynaklarn rasyonel iúletilmesini ve korunmasn sürdürülebilir ve
katlmc yaklaúmla sa÷lamak amac ile oluúturulan MaB, biyosfer rezervleri ile
peyzajlarn korunmasn da içermektedir.
øklim de÷iúikli÷i ve küresel snma ile; farkl peyzajlarn yapsnda da de÷iúiklikler
olaca÷ndan, sözleúme kapsamndaki yükümlülüklerimiz göz önünde tutularak,
nesli tehdit altndaki flora, fauna türlerinin dolaysyla tür-ekosistem çeúitlili÷inin
bir bütün olarak korunmas ve sürdürülebilirli÷inin sa÷lanmas, do÷al ve kültürel
peyzajlarn korunmas, planlamas, yönetilmesinde son derece önemlidir.
Gerek Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin uygulamaya geçirilmesi ve gerekse ülkemiz
insannn refahn arttrmak amacyla olsun, ülkemiz peyzajlarnn ulusal zeminde
27
korunmas ve geliúimi; üzerinde ciddi durulmas gerektiren çok önemli bir ülke
politikasnn varl÷n gerekli klmaktadr. Bu nedenle öncelikle AB’nin bu
sözleúmeyi oluúturmasndaki politikalar ve üye ülkelerdeki peyzajla ilgili
çalúmalarn incelenmesi gerekmektedir. Bir di÷er öncelikli amaç, ülkemizdeki
durumun incelenerek, bugüne kadar yaplmú çalúmalarn, farkl uygulamalarn
ve elde edilen sonuçlarn tespit edilmesi ve sözleúme yükümlülüklerine göre
eksikliklerimizin saptanmasdr.
Sonuç olarak, ülke úartlarna uygun olarak AB peyzaj politikalarnn
uygulanabilirlili÷inin sa÷lanmas gerekmektedir. Bu nedenle; Bakanl÷mz
koordinasyonunda baúta üniversiteler olmak üzere ilgili tüm kurum ve
kuruluúlarn, yerel yönetimlerin, üniversitelerin, sivil toplum kuruluúlarnn ve
halkn aktif katlm ve deste÷i, APS’nin uygulanmasn sa÷lamaya yönelik
hedefler açsndan büyük önem arz etmektedir.
Bu ba÷lamda “APS’nin Uygulanmas Yolunda Türkiye” konulu uluslararas
katlml toplant ile;
”Ülkemizde peyzaj tiplerinin tanmlanmas ve de÷erlendirilmesi, do÷al ve
kültürel peyzaj de÷erlerinin belirlenmesi, korunmas, planlamas, yönetiminde
izlenmesi gereken yöntem/politikalarn net olarak ifade edilmesi ile biyolojik
çeúitlili÷in, türlerin yaúam ortamlarnn, temel ekosistemlerinin korunmas ve
etkin yönetiminin sa÷lanmas amacyla “Ulusal Peyzaj Stratejisi ve Eylem
Plan”nn olgunlaútrlmas hedeflenmektedir.
Kaynaklar
Demirbaú, M., 2002 "Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ve Peyzaj Koruma Alanlar",
Avrupa Birli÷i Uzmanlk Kursu Tezi, Ankara Üniversitesi, Avrupa
Topluluklar Araútrma ve Uygulama Merkezi, s 3-20, Ankara
Demirbaú Özen, M., 2007. Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ve Türkiye, Yeúil Türkiye
Dergisi, Say 599, Mays, Ankara.
28
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ve Yerel Yönetimlerin Yetki -

Sorumluluklar
Dr. Hasan Hüseyin Can

øçiúleri Bakanl÷ Mahalli ødareler Genel Müdür Yrd.
hasancan@icisleri.gov.tr
Dr. Asl Akay
TODAøE Yerel Yönetimler Araútrma ve E÷itim Merkezi Müdür Yrd.
aakay@todaie.gov.tr
Özet
Peyzaj, toplum tarafndan alglanan úekliyle, karakteri canllarn birbiriyle ve
çevreleriyle etkileúimi sonucu do÷al veya insan kaynakl faaliyetler tarafndan
belirlenen alan anlamna gelir. Peyzaj; ekolojik, kültürel, ekonomik, politik, úiirsel,
ideolojik ve sembolik sosyo-mekansal bir fenomendir. Temmuz 2003 tarihinde
Türkiye tarafndan imzalanarak kabul edilen Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ile peyzajlarn
yönetimi konusunda yeni yaklaúmlar-uygulamalar söz konusudur. Sözleúme ile kamu
yönetimini peyzajlarn korunmas konusunda bilinçlendirmek, politikalar uygulamak
yolunda teúvik etmek, yol göstermek ve farkndalk yaratmak amaçlanmútr. Bu
çalúmada sözleúmenin gerek genel olarak merkezi gerekse yerel yönetimler özelinde
olan yansmalar-etkileri ele alnmútr. Sözleúmeyle birlikte yerel yönetimlerin artan
görev ve sorumluklarn tanmlanmú, ve sözleúmenin uygulanmas yolunda yerel
yönetimlere yol gösterici öneriler sunulmuútur.
Anahtar Kelimeler: Peyzaj, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi, Yerel yönetimler, yetki ve

sorumluluklar
Abstract
Landscape means an area, as perceived by people, whose character is the result of the
action and interaction of natural and/or human factors. Landscape is cultural,
ecological, economical, political, symbolic socio-site phenomenon. Turkey has signed
European Landscape Convention in July 2003. After this convention, new applications
and new regulations, policies on the landscape have to put into effect. This convention
aims at increasing awareness of public administrations in the matter of protecting,
managing and/or planning of the landscape. In this paper, the effects and reflections of
landscape convention on the not only central government but also local government
were examined. The increased responsibilities and duties of administrations with the
convention were determined and in order to put convention into force, some guiding
suggestions for local government were offered.
Keywords: Landscape, European Landscape Convention, Local Administrations,

Responsibilities, Power
Giriú
Dilimize çok yabanc olan peyzaj kelimesi farkl úekillerde farkl bakú açlarna
göre tanmlanmaktadr. Baz yazarlara göre peyzaj, sosyo-mekansal bir fenomen
(Kaplan 2000), bazlarna göre do÷al süreçler sonucunda oluúan bir görünüm;
bazlarna göre ise yeryüzü úekilleri ve çevresel koúullarla tanmlanmú alanlardr
(Kaplan ve Küçükerbaú 2000). Peyzajlar, ekolojik temeli bünyesinde
barndrmakla birlikte fizyografik bir birim olarak ele alnp, arazi formu ve
özellikleri ile tanmlanr (Kurum ve ùahin 2000).
29
Peyzaj, yeryüzünde kendi içsel iliúkileri boyutunda belirli/tanmlanabilen bir alan

di÷erlerinden ayran karakteristiklerin bir bütünüdür. Bu karakteristikler sadece
do÷al, kültürel, ekonomik dinamikler de÷il bu üç bileúenin bir sonucudur. Laurie'e
(1976) göre peyzaj, alann yeryüzü úekilleri ve çevresel koúullarla tanmlanmú
hali olup insanlarn tarih boyunca yapt÷ etkilerle de÷iúim ve çeúitlilik gösterir
(Kaplan ve Küçükerbaú 2000). Peyzaj, belirli bir alanda (ekosistem, ekolojik
ünite, ekosistemlerden oluúan bir yer vb.) canllarn birbiriyle ve çevreleriyle
etkileúimi sonucunda di÷er bir deyiúle do÷al süreçler sonucunda oluúan bir
görünümdür. Peyzaj: ekolojik, kültürel, ekonomik, politik, úiirsel, ideolojik ve
sembolik sosyo-mekansal bir fenomendir. Peyzaj sadece bir kaynak ya da bir
arazi parças olarak görmek de÷erini arka plana atmak demektir. ønsan peyzajlarda
yaúamakla kalmayp, ayn zamanda onun iúlevsel bir parçasdr. Peyzaj, görsel
nitelik ve özellikler, ekosistem iliúkileri, tarihi ve kültürel geliúmeler boyutunda
ele alnmas gereken bir olgudur. Eckbo'ya göre peyzaj fiziksel oldu÷u kadar
sosyal anlamda da evdir. Di÷er sanatlar için bir esin kayna÷dr. Mc Harg'a göre
bir alann sosyal, etnografik ve antropolojik yönlerini ortaya koyarken, John T.
Lyle'a göre bir ekosistemin fiziksel manifestosudur. Kamuoyunda dar kapsaml
anlam bilinen peyzaj kavram yeni yeni geliútirilmekte do÷al ve kültürel yaúam
ortamlarndaki kapsaml iliúkilerle ba÷lants düúük seviyede gösterilmek
istenmektedir. Böylelikle ortaya birbirinden ba÷lantsz çevrelerden oluúan kentler
ortaya çkmaktadr (Kaplan 2000).
Peyzaj dili peyzaj mimarlarnn kulland÷ bir dildir. Peyzaj dili peyzaj bilgisi,
alglanmas ve de÷eri gibi peyzaj ba÷lamn öngören konulara da duyarldr.
Mimarlk dili statiktir ve do÷ay dúlamaktadr. Ekoloji dili ve yöntemleri ise
kültüre duydu÷u güvensizlikle beslenmekte ve insano÷lunu do÷ay tahrip eden bir
güç olarak görmektedir. Bu nedenle peyzaj dili do÷al süreçlerle insan amacn
entegre etmelidir. Bu dilin fiziksel, sosyal ve manevi gereksinimleri karúlamaya
olanak sa÷lamas, günlük yaúamla sanat, geçmiúle gelece÷i ve küçük ev ölçe÷iyle
bölge ölçe÷ini iletiúimli klmas beklenir. Peyzajlarn tarihi geçmiúini ve
süreçlerini anlamadan gelecekteki de÷iúimlerinin kavranabilmesi oldukça güçtür.
Gelecek 100 ylda do÷ann durumu günümüzde 1970 sonrasnn hzl kentleúme
ve endüstrileúmenin sonuçlar günümüzde etkisini yo÷un olarak hissetti÷imiz
küresel snmada oldu÷u gibi büyük ölçüde 2000'li yllardaki politika ve
uygulamalara ba÷l olacaktr. Çevre sorunlarnn giderek yo÷unlaút÷ peyzajlarda
çevre kalitesi ve yaúanabilirlik gibi insani de÷erlere ve ekolojik süreçlere öncelik
tanyan yeni bir planlama-tasarm anlayúna gereksinim vardr (Kaplan 2000).
Frederick Law Olmsted, peyzajn fiziksel anlamndan ziyade fiziksel ve sosyal
boyutlarnn oldu÷unu ve bunlarn birbirine geçiúli oldu÷unu, açk mekanlarn tüm
insanlarn eúit oldu÷u yerler olarak görerek peyzaj sosyal açdan tanmlar (Kaplan
2000). Peyzaj biçimlendi÷imizde Anne Whiston Spirn'e göre anlam ifade
ediyoruz, mesaj veriyoruz. Peyzaj Mimarl÷ yaúad÷mz çevre içinde fonksiyonel
ve estetik düzenin korunmas ve kurulmasn sa÷layan bir meslek disiplini olarak
peyzajlarla do÷rudan ilgilidir (Kesim ve Mansuro÷lu 2000).
Bu çalúmann konusunu oluúturan Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nde özellikle

peyzaj kavramna muhtelif anlamlar yüklenmiútir. Sözleúmede peyzaj kavramna
yüklenilen farkl anlamlar úu úekilde de÷erlendirmek mümkündür. Peyzajlar:
30
Peyzajn Korunmas
Do÷al alanlarn, do÷al kaynaklarn hzla yok olmas ve do÷al çevrenin iúleyiúinin
bozulmaya baúlamas ve bu süreçlerin olumsuz etkilerinin insano÷lu üzerinde
görülmeye baúlamas çevre yönetimini zorunlu klmútr. Bu kapsamda, kullanlabilecek
temel aktörlerden birisi de “Koruma” yaklaúm olarak karúmza çkmaktadr.
Modern koruma faaliyetleri 1864 ylnda Kaliforniya’da Yosemite Vadisinin koruma
altna alnmas ve 1872 de Yellowstone Milli Park’nn kurulmas ile baúlamútr.
Yellowstone Milli Park’nda yaúayan yerel kabileler ve di÷er insanlar yaúadklar
araziden çkarmay ve insansz korumay amaçlayan ve daha sonra bütün dünyada
Yellowstone Modeli Koruma ad ile bilinen bir koruma modeli oluúturulmuútur. Bu
modelde, koruma alan içindeki do÷al kaynaklarn insanlar tarafndan kullanlmamasn
ve insanlarn korunan alandan uzak tutulmas öngörülmüútür. Bu koruma modeli, dünya
ölçe÷indeki koruma faaliyetlerini yaklaúk 100 yldan uzun bir süre yani 1970’lere kadar
úekillendirmiútir (Kavakl 2007). Sürekli kullanma-koruma ilkesine ba÷l kalarak, do÷al
faktörlerin insanlar tarafndan bu yükü kendi kendine kaldrabilece÷i kadar
kullanlmasn sa÷lamak ve gerekli önlemleri almak amacn taúyan günümüz
anlamnda sistemli do÷a koruma bilinci ise, Dünya genelinde 1960’l ve 1970’li yllarda
oluúmaya baúlamútr (Yücel ve Babuú 2005).
Do÷ann korunmas ve do÷al kaynaklarn kullanm ve yönetimi ile ilgili sorunlarn ve
konularn çoklu÷u uluslararas ölçekte çok sayda örgüt ve organizasyonun varl÷n
do÷urmuútur. IUCN, EPA, UNESCO bunlardan baúlcalardr. 1948 ylnda kurulmuú
olan Dünya Do÷al Kaynaklar Koruma Birli÷i (IUCN) dünyann en geniú ve en önemli
koruma a÷n oluúturmaktadr. Birlik, 82 ülke, 111 devlet kurumu, 800 den fazla Sivil
Toplum Örgütü ve 181 ülkeden 10000 bilim adam ve uzmann yer ald÷ dünya çapnda
bir ortaklktr. IUCN, yönetim hedeflerine göre koruma alanlarn 6 kategoriye
ayrmútr. Bunlar:
Kategori 1. Mutlak Do÷a Rezervi/Do÷al Yaúam Alanlar: yalnzca bilimsel
amaçl yönetilir.
Kategori 2. Milli Parklar : Ekosistem koruma ve rekreasyon amaçl yönetilir.
Kategori 3. Do÷a Antlar: Kendine özgü do÷al niteliklerin korunmas için
yönetilir.
Kategori 4. Habitat/Tür Yönetim Alan: Habitat ve türlerin korunmasna yönelik
olarak yönetimin de devreye girdi÷i alanlar.
Kategori 5. Kara /Deniz Peyzaj Koruma Alan: Manzara koruma ve rekreasyon
için yönetilir.
Kategori 6. Koruma Amaçl Kaynak Yönetim Alan: Do÷al ekosistemin
sürdürülebilir kullanm için yönetilir (Erdem vd. 2006).
Ülkemizdeki do÷a koruma statüleri ise, Milli Parklar Kanunu kapsamndaki Milli
Parklar, Tabiat Koruma Alanlar, Tabiat Antlar ve Tabiat Parklar; Kara Avcl÷
Kanunu kapsamndaki Yaban Hayat Koruma Sahas, Yaban Hayat Geliútirme Sahas;
Orman Kanunu kapsamndaki Muhafaza Ormanlar, Gen Koruma Ormanlar, Tohum
Meúcereleri, Orman øçi Dinlenme Yerleri; Su Ürünleri Kanunu kapsamndaki Su
Ürünleri Üretim Sahalar ve Kültür ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu
kapsamndaki Sit Alanlar’dr.
61
I. Eylem Program 1973- Avrupa Toplulu÷unun çevreye yönelik ilk

1976 admlarnn belirlendi÷i programdr, çevre
sorunlar ve önlemlerini içerir,
II. Eylem Program 1977- Çevresel Etki De÷erlendirilmesi süreci baúlamú,
1981 ilk dönemin eksiklikleri giderilmiútir,
III. Eylem Program 1982- Avrupa toplulu÷unda belli konularda standartlar
1986 getirilmiú, yasal uyumluluk baúlamú, ortak
stratejiler ve ÇED detaylandrlmú,
IV. Eylem Program 1987- ; Avrupa Tek Senedinden (1986) sonra devreye
1992 girdi÷i için izlerini taúr (Roma anlaúmasnda
yaplan de÷iúiklikleri içerir, Avrupa Çevre
politikasna bütüncül ve kapsaml bir bakú
kazandrr, Avrupa Parlamentosunun yetkileri
artrlmú, topluluk standartlar oluúturulmuú),
; Eylem Plannda aktif çevre politikas için
mevcut ilkeler geliútirilmiú,
; Yeni çevre sorunlar ele alnmú,
; Toplulu÷un di÷er politikalar ile uyum ve çevre
ile ilgili e÷itim, araútrma programlar yer
almútr.
V. Eylem Program 1993- ; ùubat 1992 'de yaplan Maastricht Antlaúmas
2000 ve Haziran 1992 'de yaplan Rio Çevre ve
Kalknma Konferansnn izlerini taúr.
; Dünya'da oluúan yeni çevre yaklaúmlarn
içeren Avrupa Toplulu÷unun kabul etti÷i en
etkin eylem programdr.
; Sürdürülebilirlik, büyüme ve geliúmenin do÷al
ve insan çevrelerinin taúma kapasiteleri içinde
tutulmas,
; Yerinden yönetim ve sorumluluklarnn
paylaúm (ortak sorumluluk) temel hedeflerdir.
VI. Eylem Program 2001- ; Program Beúinci Eylem Program tarafndan

2010 yönlendirilmiútir.
; Amaç: Avrupa Birli÷inin sürdürülebilir
geliúme stratejisinin uygulanmas için alnmas
gereken önlemleri ortaya koymaktr.
; Çevre konularnda çok aktörlü stratejik
yaklaúm önerilmiútir.
; Mevcut mevzuatn iyileútirilmesi,
; Çevre gereklerinin di÷er politikalara entegre
edilmesi,
; Piyasa ile yakn çalúma,
; Kiúilerin özel vatandaúlar olarak
güçlendirilmesi ve onlarn davranúlarn
de÷iútirmede yardmc olunmas,
; Arazi kullanm planlamas ve yönetimi
konularnda çevre konusunun önceli÷i,
; Bunlarn yan sra iklim de÷iúikli÷i, biyolojik
çeúitlilik, çevre ve sa÷lk, kaynak ve atklarn
32
sürdürülebilir yönetimi olmak üzere 4 tane

öncelikli alan belirlenmiútir.
Bu eylem programlar bir yandan Avrupa Toplulu÷u'nun temel çevre politikalarn

ve eylem alanlarn belirlerken di÷er yandan da stratejilerin geliútirilmesinde
önemli rol oynarlar. Avrupa Komisyonu tarafndan hazrlanan "çevre eylem
planlar" ve "deklarasyonlar" Avrupa Toplulu÷u’nun politikalarn uygulamaya ve
çevre yönetiminin yasal çerçevesini oluúturmaya yöneliktir. 1949 ylnda 10
kurucu üye tarafndan kurulan Avrupa Konseyi günümüzde 41 üyesi ile Avrupa
ktasn aúan geniú bir yaylma sahiptir. Çok ortakl ve çok katlml Konseyin
çevre konularnda eyleme geçmesi di÷er Avrupa örgütleri için de yönlendirici
olmuútur. Geliúimi úu úekilde olmuútur.
; Konsey çevre konularnda ilk adm 1961 ylnda atmútr.
; 1967'den günümüze do÷al mirasn korunmas, kent çevrelerinin kalitesinin
artrlmas yönünde çalúmútr.
; 1970'lerin sonrasnda uluslararas bilinçlenme, eyleme yönelik
hareketlenme sa÷lanmútr.
; 1973'lerden sonra di÷er kuruluúlarla iúbirli÷i içine girilmiú, acil eylem
gerektiren çevre sorunlarn örgüte bildirmesi ve önce politika hazrlanp
sonra yasal belgelerin hazrlanmas yolu izlenmektedir.
Avrupa Konseyinin karar organ olan Bakanlar Komitesi; kuruluúun di÷er
organlar tarafndan kendine ulaútrlan konvansiyon, deklarasyon, antlaúmalar,
kararlar ve tavsiye kararlarnn en üst düzeyde gerçekleútirilmesinde öncü olurlar.
Avrupa Konseyinin yürütme organ olan Parlamenter Meclisinde yürütülen
tartúmalar Bakanlar Komitesi aktivitelerini yönlendirmede önemli rol oynarlar.
Parlamenter Meclisinin ald÷ kararlar arasnda Tuna Havzasnn korunmas ve
geliútirilmesi, Avrupa Çevre Politikalar, Avrupa Ulaúm Sorunu, tavsiye kararlar
arasnda ise Akdeniz Havzasnda iúbirli÷ine yönelik uygulamalar vardr.
Avrupa Konseyinin danúma organ olan Avrupa Yerel ve Bölgesel Yönetimler
Kongresi, çevre açsndan önemli olan Avrupa Kentsel ùart, Akdeniz Peyzaj
ùart, Avrupa Yerel ve Bölgesel Çevre Politikas bunlardan bazlardr. 1967
ylnda çevre koruma ve yönetiminde bilgi alúveriúini kolaylaútrmak için
Naturopa Merkezi kurulmuútur. Bu merkez yürüttükleri kampanyalarla çevre
33
koruma konusunda önemli geliúmelere adm atmútr. Avrupa Do÷a Koruma Yl,
Toprak Yl (1972), Tatl Su (1974) Sulak Alanlar Yl (1976), Ky alanlar
(1983), Akdeniz Kylar (1988–1991) konular önde gelenlerdir. Günümüzde de
aktif olarak Avrupa Peyzajn korumaya yönelik çalúmalar sürdürülmektedir
(Arapkirlio÷lu 2000).
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi – Amaç ve Kapsam
27 Temmuz 2003 tarihli 2003/5908 sayl Resmi Gazete’de de yaymlanarak
yürürlü÷e giren “Avrupa Peyzaj Sözleúmesi” dinamik bir yasal yaklaúmdr.
Peyzaj de÷erleri ve menfaatleriyle ilgili olmas amaçlanan bir uluslararas yasal
yaklaúmn bu de÷erler ve menfaatlerdeki de÷iúmelere ayak uydurabilecek yapda
olmas hayati önem taúmaktadr. Sözleúmenin hükümlerinin uygulanabilmesi
açsndan gerekli yasal düzenlemelerin yaplmas úarttr. Sözleúme ayn zamanda
süresiz olarak bir uluslararas kurumun rehberli÷inde uygulanabilme avantajna
sahiptir. Bu olayda Avrupa Konseyi Avrupa Peyzaj Sözleúmesi aúa÷daki mevcut
uluslararas yasal yaklaúmlar tamamlayc olarak görmektedir;
x Dünya Kültürel ve Do÷al Mirasnn Korunmas Hakknda UNESCO
Sözleúmesi (Paris, Kasm 1972),
x Avrupa Yaban Hayat ve Yaúama Ortamlarn Koruma Hakknda Avrupa
Konseyi Sözleúmesi (Bern, Eylül 1979),
x Avrupa Mimari Mirasnn Korunmas Hakknda Avrupa Konseyi
Sözleúmesi (Granada, Ekim 1985),
x Pan-Avrupa Biyolojik ve Peyzaj Çeúitlili÷i Stratejisi
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin çkú nedenleri:
x Avrupa vatandaúlar artk daha katlmc bir yönetimi talep etmekte,
kendi ulusal topraklarn etkileyen politikalar ve yaklaúmlarn yaúam
kalitelerine iliúkin isteklerinin göz önüne alnmasn ve çevrelerinden
neler beklediklerinin dikkate alnmasn istemektedir.
x Vatandaúlar, peyzaj kalitesinin ve çeúitlili÷inin giderek düúerek, çevre
sorunlarnn artarak yaúand÷nn ve günlük hayatn olumsuz
etkilendi÷ini vurgulamúlardr.
x Halk artk kurumsal peyzaj faaliyetlerinin sadece uzman bilimsel vs
teknik kurumlar tarafndan ele alnarak özel çalúma yada eylem alan
olmas yerine katlmc bir yaklaúmla ele alnmas gerekti÷ini ve artk
bu çalúmalarda söz sahibi olmak istediklerini talep etmektedir.
x Peyzaj, artk kendi çevrelerinin kendilerine söz hakk verilmeyen teknik
ve ekonomik geliúmelerle bozulmasna tolerans göstermek istemeyen
Avrupallarn refahnda önemli bir rol oynamas nedeniyle kamu
politikasnda önemli bir yer iúgal etmeye baúlamútr.
Peyzaj herkesi ilgilendirmektedir, özellikle yerel ve bölgesel seviyede
demokratik bir muameleyi hak etmektedir. Vatandaúlarn peyzaj konusunda
karar verme aúamasnda katlmlar sa÷lanrsa, çevrenin benimsenmesi,
korunmas ve yönetimi konusunda yaplacak çalúmalarn baúarya ulaúmas da
o denli artacaktr. Vatandaúlarn kendi yaúam alanlar üzerinde söz sahibi
olduklarn hissettirmek, yerel yönetim hizmetlerinin etkinleútirilmesini
sa÷layacaktr (Anonim 2000). Bu sözleúmenin genel amac, kamu yönetimini
Avrupa’nn her yerinde, peyzaj kalitesinin korunmas ve artrlmas için yerel,
bölgesel, ulusal ve uluslararas seviyede peyzajlar koruyucu, yönetici,
34
planlayc politikalar ve kurallar uygulamaya; kamuyu, kurumlar, yerel ve

bölgesel yönetimleri peyzajn önemi ve de÷erini tanmaya teúvik etmektir
(Çevre Bakanl÷ 2003). Sözleúmenin kapsam ise; yukarda bahsedilen kamu
politikalar ve kurallar ile ülkelerin sahip oldu÷u bütün peyzaj formlarn
kapsar. Sözleúme do÷al, krsal, kentsel ve yar kentsel alanlar dahil Avrupa'nn
bütün ksmlarna uygulanr. Bu sözleúme yalnzca kültürel, insan yapm ya da
peyzaj parçalaryla snrl de÷ildir, bunlarn hepsiyle ve bunlarn aralarnda
nasl bir ba÷lant oldu÷uyla ilgilidir.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ve Kamu Yönetimi øliúkisi
Sözleúme ile kamu yönetimini peyzajlarn korunmas konusunda
bilinçlendirmek, politikalar uygulamak yolunda teúvik etmek, yol göstermek ve
farkndalk yaratmak amaçlanmútr. Kamu kurumlarn peyzajlarn çeúitlilik
gösterdi÷i, farkl alanlarn farkl politikalara gereksinim duydu÷u konusunda
bilgilendirmektir. Kamu kuruluúlar tarafndan gerçekleútirilen peyzaj
faaliyetleri alannn bütün ulusal topraklar kapsayacak úekilde geniúletilmesi
bütün peyzajlara ayn kurallar ve politikalarn mutlaka uygulanmas gerekti÷ini
göstermez. Aksine kurallar ve politikalar özel peyzaj tiplerine adapte edilebilir
olmaldr. Çünkü özel karakteristikleri nedeniyle yerel seviyede peyzajlar çeúitli
bakm türleri gerektirebilir ve bu bakm türleri çok kat korumadan koruma
yönetimine ve peyzaj oluúturulmasnn planlanmasna kadar uzanabilir
(Anonim 2000). Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’ne uygun olan yerlerde sözleúmenin
organlar ile di÷er yaklaúmlar ya da giriúimler arasnda resmi ba÷lant
kurulmas için hüküm konulmuútur. Avrupa Peyzaj Sözleúmesi sözleúmenin
amaçlarna hizmet edecek her ülkede yaplacak yasal, idari, mali
düzenlemelerin o ülkenin geleneklerine mümkün oldu÷u kadar uygun olmasn
sa÷lamak inancyla, imzalayc devletlerce yaplacak faaliyetlere iliúkin olarak
oldukça geniú kapsaml hükümleri içermektedir. Ayrca yardmc olma prensibi,
peyzajla ilgili faaliyetlerle ilgili sorumluluk yalnzca ulusal ve uluslararas
seviyede de÷il yerel ve bölgesel seviyelerdeki kamu yönetimlerine de
yüklenmektedir.
Yerel yönetimlerin yan sra merkezi yönetimlere de sözleúme kapsamnda
sorumluluklar düúmektedir. Çünkü Avrupa'nn peyzaj alanlar birçok yönden
bütün Avrupallar için de÷erli olup, kendi alanlarnn dúnda ve ulusal snrlarn
çok ötesinde bunu benimsemiúlerdir. Peyzajlarda yaúanan sorunlar ulusal
snrlarla-idare snrlarna ba÷l kalmamaktadr. Üstelik snrlarn her iki
yannda ayn karakteristiklere sahip peyzaj alanlar vardr ve bu nedenle faaliyet
prensiplerini uygulamak için snr aúan kurallar gerektirmektedir. Nihayet,
peyzaj, pozitif ya da negatif, bir yerden do÷an ve etkisi milli snrlar içinde
kontrol edilemeyen faaliyet sonuçlarn taúyabilmektedir. Bu nedenlerle
peyzajlarla Avrupa seviyesinde ilgilenilmesi hukuka uygundur. Çeúitlilikleri ve
kaliteleri bakmndan Avrupa peyzajlar, Avrupa’nn ortak mirasnn
parçalardr ve bu yüzden Avrupa ülkeleri peyzajlarn korunmas, yönetim ve
planlamas için ortak bir düzenleme yapmakla sorumludurlar. Mevcut
uluslararas yasal yaklaúmlar peyzajlar hakknda do÷rudan ya da dolayl
düzenlemelere sahiptirler. Ancak, peyzajlarn vazgeçilmez kültürel ve do÷al
de÷erleri ve onlara yönelik bir çok tehdit bulunmasna ra÷men, Avrupa
peyzajlar ve onlarn korunmalaryla ilgili olarak do÷rudan ilgili kapsaml bir
35
uluslararas yasal düzenlemede yaúanan boúlu÷un giderilmesi için bu sözleúme

düzenlenmiútir (Anonim 2000).
Türkiye Plan ve Strateji Belgelerinde Avrupa Peyzaj Sözleúmesi
Türkiye’de fiziksel planlama süreci içinde peyzajlarla do÷rudan ilgili olarak
peyzaj planlama ve tasarmn, ekolojik planlamann maalesef yasal bir yeri
olmad÷ görülmektedir. Üst ölçekten alt ölçe÷e kadar yönetsel ve fiziksel
planlar ve sorumlu kuruluúlar Çizelge 2’de verilmiútir.
Çizelge 2. Fiziksel ve Yönetsel Planlama Kademelenmesi (Akay vd. 2007).
FøZøKSEL PLANLAR YETKøLø KURUM
KURULUùLAR
ULUSLARARASI PLANLAR
KOB, Ulusal plan, AB Çerçeve Direktifleri
(Avrupa Peyzaj Sözleúmesi
Yerel Yönetimler Özerklik ùart
Avrupa Kentsel ùart
Yerel Yönetimler Evrensel ùart)
ÜLKE PLANI
IX. Kalknma Plan DPT
Bilgi Toplumu Stratejeii
Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikalar 2003-2023
Strateji Belgesi
BÖLGE PLANI - HAVZA PLANLARI DPT
1. Güney-Do÷u Anadolu Projesi (GAP),
2. Do÷u Karadeniz (DAKOP), øLGøLø KURUM
3. Do÷u Anadolu (DAP), KURULUùLAR
4. Do÷u Akdeniz Bölgesel Geliúme Projesi,
5. Yeúilrmak Havza Geliúim Projesi,
6. Kelkit Havzas Projesi,
7. Küçük Menderes Havzas Projesi
ÇEVRE DÜZENø PLANI Çevre ve Orman Bakanl÷,

øL ÇEVRE DÜZENø PLANI øL øDARE KURULU
øl Özel ødareler ve Büyükúehir
Belediyeleri
Özel Çevre Koruma Kurumu
(Özel Çevre Koruma
Bölgesinde),
(GAP bölgesinde- 2006
ylndan itibaren onama yetkisi
yok)
ALT ÖLÇEKLø PLANLAR
NAZIM øMAR PLANI Belediyeler
UYGULAMA øMAR PLANI Mücavir ve Belediye snrlar
Ky imar plan dúnda kalan alanlarda Valilik
Koruma amaçl imar plan tarafndan yaptrlr veya
Sanayi alan imar plan (küçük sanayi, sanayi, yaplr
OSB, endüstri bölgeleri, teknoloji bölgeleri)
Turizm bölgesi-merkezi imar plan
Afetzede yerleúim imar plan
Toplu Konut alan imar plan
36
Islah imar plan

Gecekondu önleme bölgesi imar plan
Kentsel yenileme imar plan
Özelleútirme alan imar plan
Dolgu alan imar plan
Ulaúm master plan
Yayla imar plan
Deprem master plan
PLANI BULUNMAYAN ALANLARDA
YAPILAN øMAR PLANLARI
Yeni ømar Plan
Mevzi ømar Plan (ømar Plan Bulunmayan Yer Ve
Mevcut ømar Plan Dúnda)
Köy yerleúim planlar
YÖNETSEL PLANLAR Yetkili kurum kuruluúlar
ULUSLARARASI PLANLAR
KOB, Ulusal plan, øSEDAK, KEøB, EKO, G-20,
D-8, DÜNYA BANKASI
ULUSAL PLANLAR
IX. Kalknma Plan
Ulusal Krsal Kalknma Stratejisi
Krsal Kalknma Projeleri
Kurum ve kuruluúlarnn stratejik plan
- 2006 - 2008 Orta Vadeli Program
- Orta Vadeli Mali Plan
BÖLGE PLANI DPT; BKA
KÖY DPT
HAVZA PLANLARI øLGøLø KURUM
1. Güney-Do÷u Anadolu Projesi (GAP), KURULUùLAR
2. Do÷u Karadeniz (DAKOP),
3.Do÷u Anadolu (DAP),
4.Do÷u Akdeniz Bölgesel Geliúme Projesi,
5. Yeúilrmak Havza Geliúim Projesi,
6.Kelkit Havzas Projesi,
7.Küçük Menderes Havzas Projesi
8. Gediz Havzas Projesi
9. MEER (Marmara Bölgesi )
øL GELøùøM PLANI øL KOORDøNASYON
KURULU
øl Planlama ve Koordinasyon
Müdürlü÷ü
øl ÖZEL øDARESø STRATEJøK PLANI øl Özel ødaresi
BELEDøYE STRATEJøK PLANLARI
MAHALLø øDARE BøRLøKLERø
IX. Kalknma Plan ve APS
2007-2013 dönemini kapsayan Dokuzuncu Kalknma Plan küreselleúme, rekabet,

AB’ye uyum üçlemesiyle yönlendirilmiútir. Vizyonu; “istikrar içinde büyüyen,
gelirini daha adil paylaúan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna
37
dönüúen, AB’ye üyelik uyum sürecini tamamlamú bir Türkiye” olarak

belirtilmiútir. Plann temel araçlar ise “rekabet gücünün artrlmas, istihdamn,
beúeri geliúme ve sosyal dayanúmann güçlendirilmesi, bölgesel geliúmenin
sa÷lanmas, kamu hizmetlerinde kalite ve etkinli÷in artrlmas” olarak
saptanmútr. Plan di÷er kalknma planlarna göre birçok alanda farkllklar
göstermektedir. Hazrlanú yllar itibariyle tamamyla AB’ye üyelik sürecine göre
hazrlanan plan daha önceki planlarn aksine beú yllk de÷il 2006-2013 yllar
olmak üzere yedi yllk bir süreci kapsamaktadr. Yabanc yatrmclarn baúvuru
kitab olarak, hükümet ve kurumlarnda bir referans olarak kullandklar kalknma
planlar, bu yüzden kapsad÷ alanlar ve belirlenen öncelikler açsndan önem
taúmaktadr. 54 Özel øhtisas Komisyonu tarafndan hazrlanan planda peyzaj
konusu 17. Özel øhtisas Komisyonu olan “Yerleúme ve ùehirleúme”, 22. Özel
øhtisas Komisyonu olan “Çevre”, 28.nci Özel øhtisas Komisyonu olan
“Ormanclk” ve 49.ncu Özel øhtisas Komisyonu olan “Turizm øhtisas
Komisyonlar” çalúmalarn ilgilendirmektedir. Dünyada bölgesel, yöresel
ölçeklerde kentsel ve krsal çalúmalarda önemli bir yer tutan peyzaj politika ve
stratejilerinin kültürel, tarmsal, çevresel sektörlerde saptanmas ve yürütülmesine
yönelik eylemler maalesef yer almamaktadr. Türkiye peyzaj politikasnn
oluúturulmas gere÷i ve özellikle Türkiye’nin 27 Temmuz 2003 tarihli 2003/5908
sayl Resmi Gazetede de yaymlanarak yürürlü÷e giren “Avrupa Peyzaj
Sözleúmesi” referans alnmamútr. Avrupa Peyzaj Sözleúmesine imza atarak
Peyzaj Politikalar, uygulamalar, stratejileri konularnda birçok yükümlülü÷e
giren Türkiye’nin bu yolda yapmasna yönelik düzenlemeler maalesef IX.
Kalknma Planlarnda yer almamaktadr.
Türkiye’nin önümüzdeki 7 yllk süreçte referans belgesi olan IX. Kalknma
Plannda peyzaj politika ve stratejilerini içermemiú olmas, çevreyi sadece altyap
mühendisli÷i bakú ile ele alnmasndan ve bu anlayún bir yansmasdr.
Sözleúmeyle Türkiye; peyzaj korunmas, yönetimi ve planlamasn amaçlayan
peyzaj politikalar oluúturma ve uygulamay, genel kamuoyunun yerel ve bölgesel
makamlarn veya bahsedilen peyzaj politikalarnn tanmlanmas ve
uygulanmasna ilgi duyan taraflarn katlmn sa÷lamak için usul oluúturmak,
peyzaj bölgesel ve úehir planlama politikalarna ve kültürel, çevresel, tarmsal,
sosyal ve ekonomik politikalarna ve ayn zamanda peyzaj üzerinde do÷rudan
veya dolayl etkisi olabilecek di÷er politikalarna katmay yükümlenir úeklinde
sorumluluk altna girmiútir.
IX. Kalknma Plannda çevre ve kalknma ile ilgili sa÷lkl ve entegre bilgi
sistemleri oluúturulmas, izleme, denetim ve raporlama altyaps geliútirilecektir
úeklinde öneriler yer almaktadr. IX. Kalknma Plannda peyzaj planlama ve
tasarm çalúmalarnda etkili bir araç olarak kullanlan CBS ve uzaktan alglama
teknolojilerinin bu alanda yaúanan sorunlar çözülmedi÷i ve gerek 5216 Sayl
Büyükúehir Belediyesi Kanunu gerekse 5383 Sayl Belediye Kanununda Co÷rafi
Bilgi Sistemleri ve kent bilgi sistemleri uygulamalar yapma zorunlulu÷u
getirildi÷i halde yer almad÷ saptanmútr.
Temel ilkelerden son ilke de “do÷al ve kültürel varlklar ile çevrenin gelecek
nesilleri de dikkate alan bir anlayú içinde korunmas esastr” úeklinde oldukça
kalplaúmú bir anlayú içinde çevre konusuna de÷inilmeye çalúlmútr. Ekonomik
ve sosyal geliúme eksenine bakld÷nda “rekabet gücünün artrlmas” ekseninin
içine çevrenin korunmas ve kentsel altyapnn geliútirilmesi” olarak 6 alt baúlkta
çevre konusuna çok yüzeysel olarak de÷inilmiútir. Plann Avrupa Birli÷ine
38
Katlm Süreci 46.maddesinde AB’ye üyelik süreci ile ilgili olarak insan haklar,
sa÷lk, gda güvenli÷i, tüketici haklar, rekabet kurallar, kurumsal iyileúme ve
çevrenin korunmas gibi birçok alanda AB norm ve standartlarna ulaúlmas ile
halkn yaúam kalitesinin yükseltilece÷ine de÷inilmiútir.
Rekabet Gücünün Artrlmas Bölümünde birçok alanda yapsal reformlar
gerçekleútirildi÷i, makroekonomik istikrar sa÷land÷ halde rekabet gücünün
yeterli ölçüde gerçekleúmedi÷i vurgulanmú ve temel sebeplerinin biri de çevrenin
korunmas ve kentsel altyapda, AR-GE ve yenilikçili÷in geliútirilmesinde bilgi ve
iletiúim teknolojilerinin yeterince gerçekleútirilememesine ba÷lanmútr. Kültürün
korunmas, geliútirilmesi ve toplumsal diyalogun güçlendirilmesi bölümünde ise
kültür turizmi ve bu alandaki potansiyelin de÷erlendirilmesi gere÷ine
de÷inilmiútir. Bunun yan sra yerel nitelikteki kültür hizmetlerinin yerel
yönetimlere devri ve bu alanda kamu-özel sektör iúbirli÷i geliútirilmesi yönünde
çalúmalarn baúlatld÷ ifade edilmiútir. Kültür varlklarnn, koruma,
restorasyon, turizmine yönelik yaplan çalúmalarn yerel yönetimlere devri di÷er
alanlarda yaplan yetki devirleri ile beraber nitelikli ve uzman personel skntsn
gündeme getirecektir. ølçe ve belde belediyelerinde uzman personel bulmakta,
kaynak sorunlar yaúanmaktadr. 7.1.6. Çevrenin Korunmas ve Kentsel
Altyapnn Geliútirilmesi bölümünde çevrenin genel olarak ele alnd÷ ve bir
altyap mühendisli÷ini geliútirmeye yönelik eylemler yer almaktadr. Bu bölümde
“do÷al kaynaklarn koruma ve kullanm koúullar belirlenecek ve adil yararlanmak
için çevre yönetim sistemleri” oluúturulaca÷ ifade edilmiútir. “Kirleten ve
kullanan öder” ilkesini dikkate alan araçlarn kullanlaca÷, AB’ye uyum
kapsamnda çevre standartlar ve yönetimini belirleyen hukuki düzenlemelerin
güncellenece÷i belirtilmiútir. Ancak daha ayrntl ve kapsaml bir bilgi yer
almamútr.
E-Dönüúüm Türkiye Projesi ve APS’ye Yansmalar
58. Hükümet tarafndan hazrlanan Acil Eylem Plannda yer alan e-DÖNÜùÜM
Projesi APS kapsamnda yaplacak çalúmalara altlk oluúturacak faaliyetleri
içermektedir. Acil Eylem Plannda e-Dönüúüm Türkiye Projesi’ne yer verilmiú,
söz konusu projenin koordinasyonu, izlenmesi, de÷erlendirilmesi ve
yönlendirilmesi ile ilgili olarak DPT Müsteúarl÷ görevlendirilmiútir. e-Dönüúüm
Türkiye Projesi 2005 yl Eylem Plan II. De÷erlendirme Raporu Aralk 2005
tarihinde hazrlanmútr. 2005 Eylem Plannda toplam 7 baúlk altnda yer alan 50
eyleme iliúkin mevcut durumun ve gerçekleútirilen aúamalarn genel bir
de÷erlendirmesi bu raporda yer almaktadr. Bilgi Toplumu Stratejisi baúl÷
altnda 1, Teknik Altyap ve Bilgi Güvenli÷i baúl÷ altnda 6, E÷itim ve ønsan
Kaynaklar baúl÷ altnda 10, Hukuki Altyap baúl÷ altnda 3, e-devlet baúl÷
altnda 19, e-sa÷lk baúl÷ altnda 5 ve e-ticaret baúl÷ altnda 6 eylem yer
almaktadr. Co÷rafi Bilgi Sistemleri ile ilgili olarak 36 nolu eylem olan “Türkiye
Ulusal Co÷rafi Bilgi Sistemi (TUCBS) Oluúturmaya Yönelik Altyap Hazrlk
Çalúmalar” eylemi, Tapu ve Kadastro Genel Md. sorumlulu÷una verilmiútir.
TUCBS’nin misyonu “Ülkemizde co÷rafi bilgi kullanclarnn konuma dayal
karar verme süreçlerinde, projelerinde uygulamalarnda ihtiyaç duyduklar do÷ru
ve güncel co÷rafi bilginin ulusal standartlarda çevrimiçi (online) eriúimine
olanak tanmak” olarak belirlenmiútir. TUCBS‘de Türkiye’de co÷rafi bilgi
sistemlerinin kullanm açsndan farkl amaçlara yönelik izlenilecek politikalar
saptanmútr. Politikalar:
39
x Genel kullanmlar açsndan

x Veri, metaveri,
x Teknik altyap,
x Yaplanma,
x Bütçeleme,
x Kullanm özendirme politikalar,
x ødari yap politikalar,
x Yasal altyap politikalar olmak üzere gruplandrlmútr.
Temel altlk teúkil edecek verileri ile genel kullanmlara yönelik genel konumsal
verilerin detay ve alt grup verilerine göre hangi kurum ve kuruluú sorumlulu÷unda
oldu÷u bu çalúma kapsamnda saptanmútr (Çizelge 3, Çizelge 4). Burada
ülkemizde CBS faaliyetleri için yerel yönetimleri de içeren kamu kurum ve
kuruluúlar, özel sektör temsilcilerinden oluúan bir kurumsal yaplanma
öngörülmektedir. APS kapsamnda yaplacak veri taban çalúmalarnda ve peyzaj
atlaslarnn oluúturulmasnda aúa÷da detaylar verilen veri ve hazrlanmasndan
sorumlu kurum/kuruluúlarla iúbirli÷ine gidilmesi gerekmektedir. Örne÷in genel
konumsal veriler dahilinde APS açsndan önemli olan üst ölçek planlardan çevre
düzeni plannn hazrlanmasnda Valilik koordinasyonunda büyükúehir
belediyeleri, imar planlarndan ise belediyeler sorumludur. Yaplacak çalúmalarda
yukarda saylan kurum-kuruluúlarla iúbirli÷ine gidilmesi gereklidir.
Çizelge 3. Temel Konumsal Veriler (TKGM 2005).
TEMEL KONUMSAL VERøLER
Detay Alt grup ølgili Kurum Sorumlu Birim
Jeodezi Temel a÷lar Milli Savunma HGK
Sklaútrma Bayndrlk ve øskan Bk. TKGM
A÷lar øller Bankas
Topografya Fizyografya Enerji-Tabi Kaynaklar Maden øúleri
Bk. MTA
Bayndrlk ve øskan Bk. øller Bankas
TKGM
øç øúleri Bk. Belediyeler
Hipsografya Milli Savunma HGK (1:25.000 ve
daha küçük ölçek)
Enerji-Tabi Kaynaklar MTA
Bk.
Bayndrlk ve øskan Bk. øller Bankas

Batimetri Milli Savunma
Arazi Örtüsü Tarmsal Tarm ve Köy øúleri Bk.
(Bitki-Toprak) Baúbakanlk GAP Bölge
Kalk.ød.Búk.
Tarm dú Bayndrlk ve øskan Bk. TKGM
Milli Savunma HGK

Çevre ve Orman Bak. Orman Genel
Müd.
Maliye Bk. Milli Emlak
Gn.Md.
40
TEMEL KONUMSAL VERøLER

Detay Alt grup ølgili Kurum Sorumlu Birim
Hidrografya Su ve Su Enerji-Tabi Kaynaklar DSø
yaplar Bk.
Bayndrlk ve øskan Bk. Karayollar Genel
Müd.
TKGM
øçiúleri Bk. øl Özel ødaresi
Yer øsimleri Milli Savunma HGK (1:25.000 ve
daha küçük ölçek)
ødari Bölüm Snr ve Adlar øçiúleri Bk. øller ødaresi
Valilik
Ulaúm A÷lar Karayolu Bayndrlk ve øskan Bk. Karayollar
TKGM
øçiúleri Bk. øl Özel ødaresi
Belediyeler
Demiryolu Ulaútrma Bk. TCDD Genel
Müd.
Havayolu Devlet Hava
Myd.øúlt.Gm.
Denizyolu Deniz Ulaútrma
Gn.Md.
Binalar øçiúleri Bk. Belediyeler
Adres Meydan/ øçiúleri Bk. Belediyeler
Bulvar /Cadde/
Sokak/
KapNo/
Ba÷msz
BirimNo
Mülkiyet Kadastro Bayndrlk ve øskan Bk. TKGM
Ortogörüntü/ ortofoto Milli Savunma HGK
Çevre ve Orman Bak
Çizelge 4. Genel Konumsal Veriler (TKGM 2005).

GENEL KONUMSAL VERøLER
Detay Alt Grup Kurum Genel Müdürlük
Plan ve Proje Bölgeleri Bölge Plan DPT Bölgesel Geliúme ve
Yapsal Uyum Gn.
Md.
Çevre Düzeni Çevre ve Orman Çevresel Etki
Plan Bakanl÷ De÷erlendirme ve
Planlama Genel
Müdürlü÷ü
Valilik
koordinasyonunda;
1.Büyükúehir
Belediyesi
2- øl Özel ødaresi + øl
Belediyesi
ømar Plan øl Özel ødaresi
Belediyeler
Koruma Bölgeleri Tarihi-Do÷al Kültür ve Turizm Kültür ve Tabiat
Bakanl÷ Varlklar KK.
41
GENEL KONUMSAL VERøLER

Detay Alt Grup Kurum Genel Müdürlük
Çevre ve Orman Milli Parklar ve Av
Bakanl÷ Yaban Hayat
Özel Çevre Çevre ve Orman Özel Çevre Koruma
Koruma Bakanl÷ Kurumu
Jeolojik Yap øçiúleri Bakanl÷ Belediyeler
Yasa÷
Kentsel Koruma Kültür ve Turizm Kültür ve Tabiat
Bakanl÷ Varlklar KK
Belediyeler
Havza Koruma Enerji-Tabi DSø
Kaynaklar
Belediyeler
Altyap A÷lar øçme Suyu øl Özel ødaresi Köy Hizmetleri øl
Müd.
øçiúleri Belediyeler
Kanalizasyon Bayndrlk ve øskan øller Bankas
Bakanl÷
Belediyeler
Haberleúme Ulaútrma Bakanl÷ Türk Telekom A.ù.
Telsiz Genel Müd
PTT
Do÷algaz Enerji-Tabi BOTAù
Petrol Boru Kaynaklar Petrol øúleri
Elektrik TEDAù
Jeotermal MTA
Jeoloji, jeomorfoloji Yeralt Enerji-Tabi Maden øúleri
Kaynaklar Kaynaklar
Jeolojik Enerji-Tabi MTA
Formasyon, Fay Kaynaklar
Hatlar
Tektonik Bayndrlk ve øskan Afet øúleri
Hareket Bakanl÷
Avrupa Birli÷i Co÷rafi Bilgi Altyaps (INSPIRE) Direktifi ve APS

Avrupa Birli÷i sürecinde Türkiye’nin çevre korumann sa÷lanmasna yönelik
politikalarn oluúturulmas, uygulanmas, yönetimi ve de÷erlendirilmesi için
co÷rafi veriye eriúime ve kullanma ihtiyaçtan ortaya çkan -do÷al-kültürel
kaynaklarnn envanteri ile ilgili olarak önemli bir yer teúkil eden INSPIRE
direktifi ve APS kapsamnda gerçekleútirilecek peyzaj envanterine olan etkileri
tartúlacaktr.
Avrupa Birli÷i Parlamentosu tarafndan 23 Temmuz 2004 tarihinde onaylanan ve
yaymlanan “Avrupa Birli÷i Co÷rafi Bilgi Altyaps Direktifi” (INSPIRE-
Infrastructure for Spatial Information in the European Community) ile Avrupa
Birli÷i’ndeki CBS faaliyetleri yasal bir zemine kavuúmuútur. Bu direktif, birli÷e
üye tüm ülkeleri, teknik ve idari düzenlemelere uyma zorunlulu÷unu da
beraberinde getirmektedir.
INSPIRE Direktifi'nin yasal dayana÷ olarak, Avrupa Birli÷i Anlaúmas’nn (EC
Treaty) 175. maddesi 1. fkras ve 174. maddesi gösterilmiútir. Bu maddeler
42
kapsamnda, çevre korumann sa÷lanmasna yönelik politikalarn

oluúturulmas, uygulanmas, yönetimi ve de÷erlendirilmesi için co÷rafi veriye
eriúime ve kullanma ihtiyaç vurgulanmútr.
INSPIRE 1 ’nn amac, Avrupa bütününde kullanclarn güncel co÷rafi verilere
gerçek zamanl olarak ulaúmn sa÷lamaktr.
x Avrupa Birli÷i ülkelerinde yer alan co÷rafi veri setlerinin
dokümantasyonun hazrlanmas (metaverilerin oluúturulmas) ve bu
dokümantasyona eriúim için gerekli araçlarn geliútirilmesi,
x Veri tabannn oluúturulmas, farkl kaynaklardan gelen verilerin ortak bir
birlik içinde bütünleútirilmesi,
x co÷rafi objelere (örne÷in ulaúm, orman, vb.) iliúkin ortak co÷rafi veri
modelleri geliútirilerek mevcut veri setlerinin entegrasyonu,
x farkl ulusal ve yerel boyutlarda farkl ölçeklere ve altyaplara sahip
co÷rafi veri setlerini, ortak standartlar ve protokoller kullanarak, sürekli
co÷rafi veritabanlar úeklinde entegre edebilecek hizmetlerin sunulmas
olmak üzere dört temel aúamadan oluúmaktadr.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ve Yerel Yönetimlere Etkisi
Günümüzde yerel yönetimler bir yandan reform çalúmalar kapsamnda de÷iúen
mevzuatn getirileri, artan yetkilerle gelen ilave görev yükleri, AB’ye uyum süreci
entegrasyon çalúmalar ile u÷raúmakta bir yandan da teknolojiyi yakndan takip
etme ve halkn ihtiyaçlarn karúlama sorumlulu÷u ile karú karúya kalmútr.
Yerel yönetimler yaygn kabule göre “halka en yakn hizmet birimleridir”. Halka
en yakn hizmet birimleri de üstlendikleri zorlu görevleri seçim kayglarn da göz
1
INSPIRE DøREKTøFø ile Avrupa Birli÷i Üye Ülkeleri;
1. Co÷rafi Veri setlerine ve co÷rafi veri hizmetlerine iliúkin metaverileri (INSPIRE Teknik Yönetmeli÷ine
uygun olarak) hazrlayacaklar ve güncel tutacaklardr. Metaveriler, veri ve hizmet kullanm haklarn, co÷rafi
veri kalitesi bilgilerini, bu veri ve hizmetleri sunmaya yetkili halka açk otorite kuruluúlarn (public
authorities), halka açklk konusunda kstlama olan co÷rafi veri setleri ve söz konusu kstlamalarn
nedenlerini içerecektir.
2. Direktifin ekinde (EK I) yer alan Co÷rafi referans sistemleri, co÷rafi grid sistemleri, co÷rafi yer isimleri,
idari birimler, ulaúm a÷lar, hidro÷rafya, koruma altna alnmú alanlara iliúkin co÷rafi detaylarn
metaverilerini, Direktifin yayn tarihinden itibaren 2 yl içerisinde hazrlayacaklardr: Direktifin ekinde (EK II
ve EK III) yer alan aúa÷daki co÷rafi detaylara iliúkin metaverileri, direktifin yayn tarihinden itibaren 5 yl
içerisinde hazrlayacaklardr: Saysal arazi yükseklik verileri, adres verileri, kadastro ve tapu bilgileri, arazi
örtüsü, orto-görüntüler. østatistik verileri (nüfus, vb.), binalar, toprak, jeoloji, arazi kullanm, insan sa÷l÷ ve
güvenli÷i, kamu hizmeti tesisleri (hastane, okul, atk su tesisleri, vb.), endüstri tesisleri, tarm tesisleri,
demografi, do÷al afet bölgeler, meteorolojik detaylar, oúinografik detaylar, habitat bölgeleri, endemik bitki ve
hayvanlarn yaúad÷ bölgeler.
3. Kamu yararna kullanlan tüm co÷rafi bilgilerin kullanmna iliúkin engeller kaldrlacaktr.
4. Co÷rafi veri altyaplarn oluúturacaklar ve bu altyaplarn Avrupa Birli÷i Co÷rafi Veri altyaps ile entegre
edeceklerdir.
5. Co÷rafi verilerini ve metaverilerini sunacaklar Web-Portallar kuracaklar ve bu portallar Avrupa Birli÷i
Co÷rafi Web Portal ile entegre edeceklerdir.
6. Ulusal düzeyde Co÷rafi Bilgi faaliyetlerini koordine edecek yap (Kurul) oluúturacaklar ve Avrupa
düzeyinde kurulacak Co÷rafi Veri Koordinasyon Yaps (Kurulu) ile entegre edeceklerdir.
7. Metaverileri sunulmas ve co÷rafi verilerin görüntülenmesi, büyütülüp küçültülmesi, kaydrlmas, farkl
veri setlerinin birlikte lejant ile görüntülenmesi hizmetlerini WEB üzerinden ve ücretsiz olarak
sa÷layacaklardr.
8. Co÷rafi verileri indirilmesi, farkl format ve referans sistemlerine dönüútürülmesi hizmetleri, e-Ticaret yolu
ile yaplacaktr.
9. Kamu (halka hizmeti) veren kurumlar aras co÷rafi veri de÷iúimi için gerekli önlemleri alacaklardr.
10. Direktif konusunda yetkili bir kamusal otorite (kurul, kuruluú, kurum) atayacaklardr.
11. Direktifin uygulanmas konusunda Avrupa Komisyonuna yazl rapor vereceklerdir.
12.Direktif ile ilgili ulusal yasal düzenlemeleri yapacaklardr.
43
ard etmeden yerine getirmek için çaba göstermektedir. 3225 Belediye, 81 øl Özel
ødaresi, 35.181 (Haziran 2006 tarihi itibariyle) (yerelnet.org.tr) köy, 500’e yakn
úirket ve iútirak, yaklaúk 1611 yerel yönetim birli÷i (Aralk 2006 tarihi itibariyle)
(www.mahalli-idareler.gov.tr) Türk yerel yönetim dünyasn oluúturmaktadr
(Akay 2007). Yerel yönetimlerin temel görevi, yerinden yönetim ilkesine uygun
olarak kentlerin geliútirilmesi ve kent halknn ortak ihtiyaçlarn karúlamaktr
(Tortop 1992).
APS, yerel boyutu ile de÷erlendirildi÷inde yerel yönetimler düzeyinde peyzaj
kalitesinin korunmas ve artrlmas için :
x peyzajlar koruyucu,
x yönetici,
x planlayc politikalar ve
x kurallar uygulamaya;
x peyzajn önemi ve de÷erini tanmaya teúvik etmek sözleúmenin temel
amaçlarndandr.
Sözleúme, bütün peyzajlarn korunmasn, yönetimini ya da planlanmasn
etkileyecek kararlarda pay olanlardan ileri görüúlü bir yaklaúm istemektedir.
Sözleúmenin yerel seviyeden Avrupa seviyesine kadar bir çok resmi politika ve
resmi ya da özel faaliyet alanlar üzerinde etkileri vardr. Bunlarn yan sra
Sözleúmenin uygulanmasnda sorumluluklarn bölüúümü Madde 4’de
sözleúmeye taraf olan ülkelerin özellikle 5. ve 6. maddeleri kendi kuvvetler
ayrmna göre, anayasal ilkelerine ve idarî düzenlemelerine uygun olarak ve
yetki devri ilkesine sayg göstererek Avrupa Yerel Öz Yönetim ùart’n dikkate
alarak uygulayacaklar belirtilmiútir. Bu Sözleúme’nin hükümlerinden
ayrlmakszn taraf ülkeler Sözleúme’nin uygulanmasn kendi politikalaryla
uyumlu hale getirmekle yükümlüdür.
Burada Türkiye için dikkat çekilmesi gereken konu 21 Kasm 1988'de
Türkiye’nin imzalad÷, 1991 ylnda da 3723 sayl yasa ile TBMM tarafndan
onaylanmas uygun görülen ve 1992'de 92/3398 sayl Bakanlar Kurulu Karar
ile onaylanan (Resmi Gazete: 3.10.1992 - 21364) ve Avrupa Yerel Yönetimler
Özerklik ùart'nn baz hükümleri úerhli benimsendi÷idir. 3723 sayl Kanuna
göre úartn;
x 2 ve 5 inci maddeleri,
x 3, 7 ve 8 inci maddelerinin 1 ve 2 numaral fkralar,
x 4 üncü maddesinin 1, 2, 3, 4 ve 5 inci numaral fkralar,
x 6 nc maddesinin 2 numaral fkras,
x 9 uncu maddesinin 1, 2, 3, 5 ve 8 numaral fkralar,
x 10 uncu maddesinin 1 numaral fkras kabul edilmiútir.
ùerh konulan hükümler ise;
Madde.4. Özerk yerel yönetimlerin kapsam’nn 6. fkras: Yerel makamlar
do÷rudan ilgilendiren tüm konulara iliúkin planlama ve karar alma süreçleri
içinde, kendileriyle olanaklar ölçüsünde zamannda ve uygun biçimde
danúlacaktr.
Madde 6. Yerel Makamlarn Görevleri øçin Gereken Uygun ødari
Örgütlenme ve Kaynaklar’n 1. fkras: Kanunla düzenlenmiú daha genel
hükümlere halel getirmemek koúuluyla, yerel makamlar kendi iç idari
44
örgütlenmelerini, bunlar yerel ihtiyaçlarla uyumlu klmak ve etkin idare sa÷lamak

amacyla, kendileri kararlaútrabileceklerdir.
Madde 7. Yerel Düzeydeki Sorumluluklarn Kullanlma Koúullar’nn 3.
fkras: Yerel olarak seçilmiú kiúilerin görevleriyle ba÷daúmayacak iúlev ve
faaliyetler kanunla veya temel hukuki ilkelere göre belirlenir
Madde 8 Yerel Makamlarn Faaliyetlerinin ødari Denetimi’nin 3. fkras
Yerel makamlarn idari denetimi, denetleyen makamn müdahalesinin korunmas
amaçlanan çkarlarn önemiyle orantl olarak snrlandrlmasn sa÷layacak
biçimde yaplmaldr.
Madde 9. Yerel Makamlarn Mali Kaynaklar’nn 4. fkras , Yerel makamlara
sa÷lanan kaynaklarn dayand÷ mali sistemler, görevin yürütülmesi için gereken
harcamalardaki gerçek artúlarn mümkün oldu÷unca izlenebilmesine olanak
tanmaya yetecek ölçüde çeúitlilik arz etmeli ve esneklik taúmaldr. 6’nc fkras
Yeniden da÷tlan kaynaklarn yerel makamlara tahsisinin nasl yaplaca÷
konusunda, kendilerine uygun bir biçimde danúlacaktr. 7’inci fkras- Mümkün
oldu÷u ölçüde, yerel makamlara yaplan hibeler belli projelerin finansmanna
tahsis edilme koúulu taúmayacaktr. Hibe verilmesi yerel makamlarn kendi yetki
alanlar içinde kendi politikalarna iliúkin olarak takdir hakk kullanmadaki temel
özgürlüklerine halel getirmeyecektir.
Madde 10 . Yerel Makamlarn Birlik Kurma ve Birliklere Katlma Hakk’nn
2.fkras: Her devlet, yerel makamlarn ortak çkarlarnn korunmas geliútirilmesi
için birliklere üye olma ve uluslararas yerel makamlar birliklerine katlma
hakkn tanyacaktr. 3. fkras yerel makamlar, kanunlarla muhtemelen öngörülen
úartlar dahilinde, baúka devletlerin yerel makamlaryla iúbirli÷i yapabilirler
(http://www.belgenet.com/arsiv/sozlesme/aas_122.html).
APS ile ba÷lants olan Yerel Yönetimler Özerklik ùartnn yukarda saylan
fkralarna úerh konulmuú ve bunlar kapsam dúnda tutulmuútur. APS kapsamnda
yaplacak çalúmalarda bu hususlarn göz önüne alnmas gerekmektedir.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin Uygulanmasnda Yerel Yönetimlerin Yetki ve
Sorumluluklarnn Mevzuat Açsndan De÷erlendirilmesi
Bilindi÷i gibi, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi do÷al ve kültürel peyzajn korunmas ve
planlanmas dolaysyla da yönetilmesi hususunda taraf ülkelere çeúitli
sorumluluklar yüklemektedir. Ülkemizde, bu sözleúmenin uygulanmas
bakmndan yerel yönetimlerin hangi yetki ve sorumluluklara sahip oldu÷u ve
bunun için uygulanacak yasal altyapnn burada temel esaslar itibariyle
açklanmas amaçlanmútr.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin Onaylanmasn Uygun Bulundu÷una Dair
10.06.2003 tarih ve 4881 Kanun, 17.06.2003 tarih ve 25141 sayl Resmi
Gazetede yaymlanmútr. Bu Kanunla, 20 Ekim 2000 tarihinde Floransa’da
imzalanan “Avrupa Peyzaj Sözleúmesi”nin onaylanmas uygun bulunmuútur.
Belediye ve Büyükúehir Belediyesi Kanunu’nda Peyzaja Katk Sa÷layacak
Hükümler
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi çerçevesinde ortaya konulan tanm ve yaklaúmlardan
hareket etti÷imizde 5393 sayl Belediye Kanunu ve 5216 sayl Büyükúehir
Belediyesi Kanunundaki baz hükümleri peyzajla ilgilendirmenin mümkün
oldu÷unu görülmektedir. Bu çerçevede Belediye Kanunundaki; tarihi çevrenin
45
korunmas, do÷al çevrenin korunmas, insan hayatna olumlu katkda bulunacak

yaúam alanlarnn oluúturulmas, kentsel dönüúümün temini ve benzeri bir çok
konuda peyzaja dair esaslar aúa÷daki gibi özetlemek mümkündür.
1. Ekonomik ve Bütüncül Hizmet Üretecek Belediye Yaplarnn Ortaya
Çkarlmas: Belediye Kanununun 11 inci maddesine göre; meskûn sahas, ba÷l
oldu÷u il veya ilçe belediyesi ile nüfusu 50.000 ve üzerinde olan bir belediyenin
snrna, 5.000 metreden daha yakn duruma gelen belediye ve köylerin tüzel
kiúili÷i; genel imar düzeni veya temel alt yap hizmetlerinin gerekli klmas
durumunda, Danútay’n görüúü alnarak, øçiúleri Bakanl÷nn teklifi üzerine
müúterek kararname ile kaldrlarak bu belediyeye katlabilecektir.
Ayn úekilde, nüfusu 2.000'in altna düúen belediyeler, Danútay’n görüúü
alnarak, øçiúleri Bakanl÷nn önerisi üzerine müúterek kararname ile köye
dönüútürülebilecektir. Kanunda ortaya konulan bu hükümlerle, ekonomik hizmet
üretebilen bir belediye yapsnn ortaya konmas amaçlanmútr. Bu çerçevede
birleúme, katlma veya tüzel kiúili÷in kaldrlmas sonucu tüzel kiúili÷i ilk mahallî
idare seçimlerine kadar devam edecek olan belediye ve köylerde, birleúme ve
katlma iúleminin gerçekleúmesi veya müúterek kararnamenin yaymland÷
tarihten itibaren yeni nazm ve uygulama plan yaplmaz; mevcut planlarda
yaplmas gereken zorunlu de÷iúiklik ve her türlü imar uygulamas katlnacak
belediyenin uygun görüúü alnarak yaplr. Uygun görüú verilmeyen plan
de÷iúiklikleri yaplamaz.
Ayn úekilde, 5216 sayl Büyükúehir Belediyesi Kanununun 6. maddesinde de,
imar düzeni ve temel alt yap hizmetlerinin zorunlu kld÷ durumlarda;
Büyükúehir belediyesinin snrlar çevresinde ve ayn il snrlar içinde bulunan
belediye ve köyler, Büyükúehir belediye meclisinin karar ve øçiúleri Bakanl÷nn
önerisi üzerine Bakanlar Kurulu karar ile Büyükúehir belediyesi snrlar içine
alnabilecektir. Bu hükümlerin amac temel olarak; kentsel peyzajn oluúumunda
büyük ölçekli ve bütüncül uygulamalara imkan verilmesidir. Dolaysyla, olumsuz
uygulamalarn önüne geçilmesi amaçlanmútr.
2. Belli Bir Sosyal Çevre Kimli÷i Oluúturmak: Kanunun 13. maddesine göre,
herkes ikamet etti÷i beldenin hemúehrisidir. Belediye, hemúehriler arasnda sosyal
ve kültürel iliúkilerin geliútirilmesi ve kültürel de÷erlerin korunmas konusunda
gerekli çalúmalar yapacaktr. Bu çalúmalarda üniversitelerin, kamu kurumu
niteli÷indeki meslek kuruluúlarnn, sendikalarn, sivil toplum kuruluúlar ve
uzman kiúilerin katlmn sa÷layacak önlemler alnacaktr.
3. Kent Bütününe Sunulacak Ortak Hizmetlerde Tek Bir Otoritenin Hizmet
Sunmas: øçme suyu sa÷lamak, toplu taúma yapmak, kat atklarn toplanmasn
sa÷lamak, toptanc ve perakendeci hâlleri kurup iúletmek, otobüs terminali kurup
iúletmek, bütün iúyerlerini ruhsatlandrmak, reklam panolar ve tantc tabelalar
konusunda standartlar getirmek; gayri shhî iúyerlerini, e÷lence yerlerini, halk
sa÷l÷na ve çevreye etkisi olan di÷er iúyerlerini kentin belirli yerlerinde
toplamak; inúaat malzemeleri, odun, kömür ve hurda depolama alanlar ve satú
yerlerini belirlemek; yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç
park yerlerini tespit etmek konularnda kent alanlarnda münhasran belediyeler
yetkilendirilmiútir. Dolaysyla kentsel alanlarda peyzajn oluúumunda
belediyelerin tayin ve tespit edici sorumlulu÷u bulunmaktadr.
46
4. Stratejik Plan Hazrlamak: Belediye Kanununun 41. maddesine göre;

kalknma plân ve program ile varsa bölge plânna uygun olarak stratejik plân
hazrlanacaktr. Stratejik plân, varsa üniversiteler ve meslek odalar ile konuyla
ilgili sivil toplum örgütlerinin görüúleri alnarak hazrlanmak suretiyle, belediye
meclisi tarafndan kabul edildikten sonra yürürlü÷e girecektir.
5. Düzenli Kentleúmeyi Sa÷lama ve Kentsel Dönüúüm Görevi: Kanunun 69.
maddesi; düzenli kentleúmeyi sa÷lamak, beldenin konut, sanayi ve ticaret alan
ihtiyacn karúlamak amacyla belediye ve mücavir alan snrlar içinde, özel
kanunlarna göre korunmas gerekli yerler ile tarm arazileri hariç imarl ve alt
yapl arsalar üretmek; konut, toplu konut yapmak, satmak, kiralamak ve bu
amaçlarla arazi satn almak, kamulaútrma yapmak, bu arsalar trampa etmek, bu
konuda ilgili di÷er kamu kurum ve kuruluúlar ve bankalarla iú birli÷i yapmak ve
gerekti÷inde onlarla ortak projeler gerçekleútirmek konusunda belediyeyi yetkili
klmaktadr.
Bunun yan sra, Kanunun 73 üncü maddesi de, kentin geliúimine uygun olarak
eskiyen kent ksmlarn yeniden inúa ve restore etmek; konut alanlar, sanayi ve
ticaret alanlar, teknoloji parklar ve sosyal donatlar oluúturmak, deprem riskine
karú tedbirler almak veya kentin tarihî ve kültürel dokusunu korumak amacyla
kentsel dönüúüm ve geliúim projeleri uygulayabilmek için belediyelere yetki
vermektedir. Bir yerin kentsel dönüúüm ve geliúim proje alan olarak ilân
edilebilmesi için; o yerin belediye veya mücavir alan snrlar içerisinde
bulunmas ve en az elli bin metrekare olmas úart aranmaktadr.
Düzenli kentleúmeyi temin bakmndan il ve Büyükúehir belediye meclislerine
verilen çevre düzeni planlarnn onay yetkisi de önemlidir. Her ölçekte nazm imar
plânn yapmak, yaptrmak ve onaylayarak uygulamak; Büyükúehir içindeki
belediyelerin nazm plâna uygun olarak hazrlayacaklar uygulama imar plânlarn,
bu plânlarda yaplacak de÷iúiklikleri, parselasyon plânlarn ve imar slah
plânlarn aynen veya de÷iútirerek onaylamak ve uygulanmasn denetlemek;
nazm imar plânnn yürürlü÷e girdi÷i tarihten itibaren bir yl içinde uygulama
imar plânlarn ve parselasyon plânlarn yapmayan ilçe ve ilk kademe
belediyelerinin uygulama imar plânlarn ve parselasyon plânlarn yapmak veya
yaptrmak da 5216 sayl Kanunla Büyükúehir belediyelerine tevdi edilen
görevlerdir.
Büyükúehir Belediyesi Kanununun 7. maddesi dahilinde, yetki alannda bulunan;
meydan, bulvar, cadde ve ana yollar yapmak, yaptrmak, bakm ve onarmn
sa÷lamak, kentsel tasarm projelerine uygun olarak bu yerlere cephesi bulunan
yaplara iliúkin yükümlülükler koymak; ilân ve reklam aslacak yerleri ve bunlarn
úekil ve ebadn belirlemek; sürdürülebilir kalknma ilkesine uygun olarak
çevrenin, tarm alanlarnn ve su havzalarnn korunmasn sa÷lamak;
a÷açlandrma yapmak; gayri shhî iúyerlerini, e÷lence yerlerini, halk sa÷l÷na ve
çevreye etkisi olan di÷er iúyerlerini kentin belirli yerlerinde toplamak; inúaat
malzemeleri, hurda depolama alanlar ve satú yerlerini, hafriyat topra÷, moloz,
kum ve çakl depolama alanlarn, odun ve kömür satú ve depolama sahalarn
belirlemek; büyükúehrin bütünlü÷üne hizmet eden sosyal donatlar, bölge parklar,
hayvanat bahçeleri, hayvan barnaklar, kütüphane, müze, spor, dinlence, e÷lence
ve benzeri yerleri yapmak, yaptrmak, iúletmek veya iúlettirmek; kültür ve tabiat
varlklar ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakmndan önem taúyan mekânlarn ve
iúlevlerinin korunmasn sa÷lamak, bu amaçla bakm ve onarmn yapmak,
47
korunmas mümkün olmayanlar aslna uygun olarak yeniden inúa etmek

konularnda da Büyükúehir belediyeleri yetkili ve görevli durumdadr.
øl Özel ødaresi Kanunu’nda Peyzaja Katk Sa÷layc Hükümler
5302 sayl øl Özel ødaresi Kanunu da krsal alanda peyzajn oluúumuna katk
sa÷layacak hükümler içermektedir. Kanunun bu konuya dair baz esaslarn úu
biçimde ifade etmek mümkündür:
Çevre Düzeni ve ømar Uygulamalar
Bütün il snrlar dahilinde il özel idaresinin görevleri olarak; ilin çevre düzeni
plânnn yaplmas, topra÷n korunmas, erozyonun önlenmesi, kültür ve sanat
alanlar bulunmaktadr. Ayn úekilde il özel idareleri belediye snrlar dúnda
olmak üzere; imar, a÷açlandrma, park ve bahçe tesisi gibi hizmetlerin
yaplmasndan da sorumludur. øl çevre düzeni plân; valinin koordinasyonunda,
Büyükúehirlerde Büyükúehir belediyeleri, di÷er illerde il belediyesi ve il özel
idaresi ile birlikte yaplr. øl çevre düzeni plân belediye meclisi ile il genel meclisi
tarafndan onaylanacaktr.
Bir ilin bütünündeki yaplaúmann planlanmas ile sürdürülebilir sa÷lkl çevre
planlamasnn temini bakmndan çevre düzeni planlar büyük öneme sahiptir.
Bilindi÷i gibi, ømar Kanununa göre çevre düzeni plan; Ülke ve bölge plan
kararlarna uygun olarak konut, sanayi, tarm, turizm, ulaúm gibi yerleúme ve
arazi kullanlmas kararlarn belirleyen plandr. Peyzajlarn korunmas ve
yönetimi üzerinde direkt etkisi olan üst ölçek planlardr. Bu çerçevede il genel
meclisi ve il belediye meclislerine verilen bu planlarn onay görevi il
bütünlü÷ündeki peyzajn yönetiminde yerel yönetimlere büyük sorumluluk
yüklemektedir. øl özel idarelerine il genel meclisinin kuraca÷ zorunlu
komisyonlar arasnda ømar ve Bayndrlk komisyonunun yer almasn da bu
çerçevede ifade etmek uygun olacaktr. Bu komisyon çalúmalarnda uzman
kiúilerden de yararlanabilecektir.
Di÷er Kanunlarn Peyzaj Alannda Yerel Yönetimlere Verdi÷i Yetki ve
Görevler
Münhasran yerel yönetimlerin kuruluú ve görevleri haricindeki kanunlar da yerel
yönetimlere belli görev ve yetkiler vermiútir. Bu yetki ve görevler de yerel
yönetimlerin tarihi ve do÷al peyzaja katksn kaçnlmaz úekilde ortaya
koymaktadr. Bu alandaki baz yasalar úu úekilde özetlemek mümkündür.
Ypranan Tarihi ve Kültürel Taúnmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve
Yaúatlarak Kullanlmas Hakknda Kanun ile Yerel yönetimlere Verilen Yetki
ve Görevler (5366 sayl Kanun: Söz konusu Kanun, 5366 sayl ve 2005
tarihlidir. Dolaysyla oldukça yeni bir düzenlemedir. Bu Kanun temel olarak;
Büyükúehir belediyeleri, Büyükúehir belediyeleri snrlar içindeki ilçe ve ilk
kademe belediyeleri, il, ilçe belediyeleri ve nüfusu 50.000'in üzerindeki
belediyelerce ve bu belediyelerin yetki alan dúnda il özel idarelerince, ypranan
ve özelli÷ini kaybetmeye yüz tutmuú; kültür ve tabiat varlklarn koruma
kurullarnca sit alan olarak tescil ve ilan edilen bölgeler ile bu bölgelere ait
koruma alanlarnn, bölgenin geliúimine uygun olarak yeniden inúa ve restore
edilerek, bu bölgelerde konut, ticaret, kültür, turizm ve sosyal donat alanlar
oluúturulmas, tabiî afet risklerine karú tedbirler alnmas, tarihi ve kültürel
48
taúnmaz varlklarn yenilenerek korunmas ve yaúatlarak kullanlmasn

amaçlamútr.
Kanuna göre yenileme alanlarn belirlenmesinde yerel yönetimlerin karar
organlar yetki kullanacaktr. Buna göre yenileme alanlar; il özel idarelerinde il
genel meclisi, belediyelerde belediye meclisi üye tam saysnn salt ço÷unlu÷unun
karar ile belirlenir. øl özel idaresinde il genel meclisince, Büyükúehirler dúndaki
belediyelerde belediye meclisince alnan kararlar Bakanlar Kuruluna sunulur.
Büyükúehirlerde ise ilçe ve ilk kademe belediye meclislerince alnan bu kararlar,
Büyükúehir belediye meclisince onaylanmas halinde Bakanlar Kuruluna sunulur.
Bakanlar Kurulu projenin uygulanp uygulanmamasna üç ay içinde karar
verecektir. Belirlenen alan snrlar içindeki tüm taúnmazlar, belediyece ve il özel
idaresince hazrlanacak yenileme projelerinin kültür ve tabiat varlklarn koruma
kurulunca karara ba÷lanmasn müteakip bu Kanuna göre yaplacak yenileme
projesi hükümlerine tâbi olacaktr. Yenileme projelerini onaylamak üzere 2863
sayl Kültür ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun 51 inci maddesine göre
gerekti÷i kadar Kültür ve Tabiat Varlklarn Koruma Bölge Kurulu
oluúturulmasna da imkan tannmútr. Ancak, Kurulca onaylanan projeler, il özel
idaresi veya belediyece uygulanabilecektir. Dolaysyla tarihi dokunun korunmas
bu uygulamalarn esasn teúkil edecektir.
Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanununda Mahalli ødarelere Verilen
Yetki ve Görevler: Yine 2005 ylnda yasalaúan 5403 sayl Toprak Koruma Ve
Arazi Kullanm Kanunu da do÷al peyzajn korunmasnda yerel yönetimlere belli
sorumluluklar tevdi etmiútir. Bu Kanuna göre; topra÷n do÷al veya yapay yollarla
kaybn ve niteliklerini yitirmesini engelleyerek korunmasn, geliútirilmesini ve
çevre öncelikli sürdürülebilir kalknma ilkesine uygun olarak, plânl arazi
kullanmn sa÷lanmas temel amaçtr. Kanun, tarm arazilerini belli özellikleri
itibariyle tasnife tabi tutarak bunlarn kullanm konusundaki ilke ve esaslar da
ortaya koymuútur. Dolaysyla her ölçekte plânlamaya temel oluúturmak üzere,
topra÷n ve di÷er çevresel kaynaklarn bozulmasn önlemek için ekolojik,
toplumsal ve ekonomik úartlar gözetilerek sürdürülebilirlik ilkesine uygun, farkl
arazi kullanm úekillerini oluúturmaya yönelik toprak ve su potansiyelinin
belirlenip, sistematik olarak de÷erlendirilmesini ve birbirleri ile olan iliúkilerini
ortaya koyan rasyonel arazi kullanm plânlarnn yaplmas gereklidir.
Kanuna göre, mutlak tarm arazileri, özel ürün arazileri, dikili tarm arazileri ile
sulu tarm arazilerinin tarmsal üretim amac dúnda kullanlmamas esastr.
Ancak, alternatif alan bulunmamas ve Kurulun uygun görmesi úartyla belli
kullanmlar söz konusudur. Bu çerçevede bakanlklarca kamu yarar karar alnmú
plân ve yatrmlar için bu arazilerin kullanm imkan dahilindedir. Bu durumda en
yaygn uygulama olarak imar planlarnn karúmza çkt÷n görüyoruz.
Dolaysyla yerel yönetimlerin yapaca÷ imar planlarnda tarm topra÷nn
korunmasna özen gösterilmesi ve do÷al çevrenin korunmasnda ortaya konulacak
yaklaúmlarn önemi açk ve do÷al peyzajn korunmas bakmndan sorumlulu÷u
da çok büyüktür.
Mera Kanununa Göre Yerel Yönetimlerin Sorumlulu÷u: Do÷al peyzajn
korunmas alannda yerel yönetimlerin bir baúka fonksiyonu da meralarn
korunmasnda göstermesi gereken özen ve sorumluluk ba÷lamnda ortaya
çkmaktadr. 4342 sayl Mera Kanununa göre; mera, yaylak, kúlak ve kamuya ait
otlak ve çayrlarn tespiti, tahdidi ile köy veya belediye tüzel kiúilikleri adna
49
tahsislerinin yaplmas, belirlenecek kurallara uygun bir úekilde kullandrlmas,

bakm ve slahnn yaplarak verimliliklerinin artrlmas ve sürdürülmesi,
kullanmlarnn sürekli olarak denetlenmesi, ve korunmas temel amaçtr. Ancak,
meralarn gerekti÷inde kullanm amacnn de÷iútirilmesi de mümkün
bulunmaktadr. Mera Kanununun Tahsis Amacnn De÷iútirilmesi baúlkl 14.
maddesine göre; köy yerleúim yeri ile uygulama imar plân veya uygulama
plânlarna ilave imar plânlarnn hazrlanmasnda ihtiyaç duyulan meralarn tahsis
amac de÷iútirilerek planlardaki amaç do÷rultusunda kullanma açlmas
mümkündür. Özellikle bu aúamada yerel yönetimlerce uygulamaya konulacak
imar planlaryla bunun suistimali mümkün bulunmaktadr. Do÷al çevrenin
korunmas bakmndan belediyeler baúta olmak üzere imar planlarnn
yaplmasnda meralarn yersiz úekilde yaplaúmaya açlmasnn önlenmesi yerel
yönetimlerin peyzaj alanndaki önemli bir sorumlulu÷udur diye de÷erlendirmek
mümkündür.
ømar Kanununa Göre Yerel Yönetimlerin Yetki ve Görevleri: Hem belediye ve
mücavir alanlar içinde hem de bu alanlar dúndaki peyzajn oluúumunda 3194
sayl ømar Kanunu kuúkusuz önemli bir yere sahiptir. ømar Kanunu, yerleúme
yerleri ile bu yerlerdeki yaplaúmalarn; plan, fen, sa÷lk ve çevre úartlarna uygun
teúekkülünü sa÷lamay amaçlamútr. Bu Kanunun uygulanmasnda yetkili yerel
yönetimlerin; 5302 sayl Kanundaki hükümler de göz önüne alnd÷nda il özel
idareleri ve belediyeler oldu÷u görülmektedir.
ømar Kanununa göre, son nüfus saymnda, nüfusu 10.000'i aúan yerleúmelerin
imar planlarnn yaptrlmalar mecburi olup, son nüfus saymnda nüfus 10.000'i
aúmayan yerleúmelerde, imar plan yaplmasnn gerekli olup olmad÷na belediye
meclisi karar verecektir. ømar planlar,mevcut ise bölge plan ve çevre düzeni plan
kararlarna uygunlu÷u sa÷lanarak, belediye snrlar içinde kalan yerlerin nazm ve
uygulama imar planlar ilgili belediyelerce yaplr veya yaptrlr. Belediye
meclisince onaylanarak yürürlü÷e girer. Belediye ve mücavir alan dúnda kalan
yerlerde yaplacak planlar 5302 sayl øl Özel ødaresi Kanunu hükümleri dahilinde
il özel idarelerince hazrlanp, il genel meclislerince kabul edilecektir. Görüldü÷ü
gibi kentsel ve kent dú alanlarda imar uygulamalar yerel yönetimlerin yetkisi ve
inisiyatifi dahilinde úekillenmekte ve uygulanmaktadr.
ømar Kanunu genel düzenlemeleri ve münhasran da 18. maddedeki
düzenlemelerle peyzajn úekillenmesinde yerel yönetimlere çeúitli yetkiler
vermiútir. Meselâ 18. maddedeki arazi ve arsa düzenlemesi konusundaki
hükümleriyle yetkili yerel yönetimlerce düzenlemeye tabi tutulan arazi ve
arsalarn da÷tm srasnda "düzenleme ortaklk pay" alnaca÷n ve bu paylarn
da; düzenlemeye tâbi tutulan yerlerin ihtiyac olan yol, meydan, park, otopark,
çocuk bahçesi, yeúil saha gibi umumî hizmetlerden ve bu hizmetlerle ilgili
tesislerden baúka amaçlarla kullanlamayaca÷n hükme ba÷lamútr. ømar
Kanununun 21. maddesine göre, yetkili yerel yönetimler, mahallin ve çevrenin
özelliklerine göre yaplar arasnda uyum sa÷lamak, güzel bir görünüm elde etmek
amacyla dú cephe boya ve kaplamalar ile çatnn malzemesini ve rengini tayin
etmeye yetkili bulunmaktadr.
Çevre Kanunu’na Göre Yerel Yönetimlerin Yetki ve Görevleri: Yerel
yönetimlerin peyzaja dair görev ve sorumluluklar ba÷lamnda 2872 sayl Çevre
Kanunu’nun ortaya koydu÷u muhtelif görevler de vardr. Bu Kanun kapsamnda;
çevresel de÷erlerin ve ekolojik dengenin tahribini, bozulmasn ve yok olmasn
50
önlemeye, mevcut bozulmalar gidermeye, çevreyi iyileútirmeye ve geliútirmeye,

çevre kirlili÷ini önlemeye yönelik çalúmalarn yaplmas önem taúmaktadr.
Gelecek kuúaklarn ihtiyaç duyaca÷ kaynaklarn varl÷n ve kalitesini tehlikeye
atmadan, hem bugünün hem de gelecek kuúaklarn çevresini oluúturan tüm
çevresel de÷erlerin her alanda (sosyal, ekonomik, fizikî vb.) slah, korunmas ve
geliútirilmesi süreci de ayn úekilde dikkatten uzak tutulmamaldr. Bu çerçevede
do÷al peyzajn korunmas için yerel yönetimlerle iúbirli÷i yaplmas da Kanunun
ortaya koydu÷u bir di÷er ilkedir. Dolaysyla yerel yönetimler çevresel de÷erlerin
korunmasnda gösterece÷i hassasiyet önemlidir.
Kültür Ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu’na Göre Yerel Yönetimlerin
Yetki ve Görevleri: Kültür ve tabiat varlklarnn korunmas ve bunlarla ilgili
ilkeler 2863 sayl Kültür ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu’nda ortaya
konulmuútur. Kanuna göre, sit alanlar, ören yerleri ve etkileúim sahalarnn do÷al
bütünlü÷ü içinde etkin bir úekilde korunmas, yaúatlmas, de÷erlendirilmesi, belli
bir vizyon ve tema etrafnda geliútirilmesi, toplumun kültürel ve e÷itsel
ihtiyaçlaryla buluúturulmas amacyla, plânlama ve koruma konusunda yetkili
merkezî ve yerel idareler ile sivil toplum kuruluúlar arasnda eúgüdümün
sa÷lanmas asldr.
Tarihi peyzajn korunmas ba÷lamnda, Büyükúehir belediyeleri, valilikler,
Bakanlkça izin verilen belediyeler bünyesinde kültür varlklar ile ilgili iúlemleri
ve uygulamalar yürütmek üzere sanat tarihi, mimarlk, úehir plânlama,
mühendislik, arkeoloji gibi meslek alanlarndan uzmanlarn görev alaca÷ koruma,
uygulama ve denetim bürolarnn kurulmas ve il özel idareleri bünyesinde, kültür
varlklarnn korunmasna yönelik rölöve, restitüsyon, restorasyon projelerini
hazrlayacak ve uygulayacak proje bürolar ve sertifikal yap ustalarn
yetiútirecek e÷itim birimlerinin oluúturulmas da yerel yönetimlerin sorumluklar
dahilindedir. Tarihi dokunun korunmas amacyla yerel yönetimlerin gereken
maddi kaynak ve katky sa÷lamasna da imkan verilmiú olup bu husus hem 2863
sayl Kanunda hem de 5393 ve 5203 sayl kanunlarda hükümler mevcuttur. Bu
Kanun hükümlerine göre, tarihi alanlarda yetkili yerel yönetimlerin koruma
amaçl imar plânn hazrlatma görevi de söz konusudur. Koruma amaçl imar
plânlaryla kesin yaplanma yasa÷ getirilen sit alanlarnda bulunan gerçek ve özel
hukuk tüzel kiúilerinin mülkiyetindeki taúnmazlar malikin baúvurusu üzerine,
belediye ve il özel idaresine ait taúnmazlarla takas edilebilmesine de olanak
verilmektedir.
Zeytincili÷in Islah ve Yabanilerinin Aúlattrlmas Hakknda Kanuna Göre
Yerel Yönetimlerin Görevi: Zeytincili÷in Islah ve Yabanilerinin Aúlattrlmas
Hakkndaki 5373 sayl Kanuna göre, zeytinlik sahalar içinde ve bu sahalara en
az 3 kilometre mesafede zeytinya÷ fabrikas hariç zeytinliklerin vejetatif ve
generatif geliúmesine mani olacak kimyevi atk brakan, toz ve duman çkaran
tesis yaplamaz ve iúletilemez. Dolaysyla iúyeri ruhsatlandrlmasnda yerel
yönetimlerin bu kurala uygun hareket etmesi gereklidir.
Ayn Kanuna göre, zeytincilik sahalar daraltlamaz. Ancak, belediye snrlar
içinde bulunan zeytinlik sahalarnn imar hudutlar kapsam içine alnmas halinde
altyap ve sosyal tesisler dahil toplam yaplaúma, zeytinlik alannn % 10'unu
geçemez. Görüldü÷ü gibi, özellikle zeytin a÷açlar bakmndan do÷al peyzajn
korunmasnda yerel yönetimlere verilmiú görevler vardr.
APS’nin Uygulanmas Yolunda Geliútirilen Öneriler
51
Nasl Bir Planlama Hiyerarúisi Olmal?

Kent ekolojisi yaúam ortamnn biyotik özelliklerini, sistemin taúma kapasitesini
belirleyerek faaliyetler sonucu kenti etkileyecek olas çevre sorunlarn ortaya
koyarak açk ve yeúil alan yönetimine yanstarak imar planlarnn temelini
oluúturur. Eúik belirlenmesinde biyotop haritalama2 kent planlamalarnn
biyolojik, ekolojik boyutlarda içermesi gereken planlar yasal olarak planlama
sürecinde yer alamamaktadr. Mevcut planlama sürecine katlmas gereken planlar
Çizelge 5’te belirtilmiútir.
Çizelge 5. Kent planlamasna ekolojik boyutta katlmas gereken katlm planlar
(Ayaúlgil 1997; Altan 1997;Altan 2004).
Planlama Düzeyi Ölçek Plan Türü Ekolojik Ölçek

Boyutta
Katlm Plan
Ülke De÷iúken Ülke Fiziki Peyzaj 1/500 000
Planlamas Program,
1/200 000
Peyzaj
Politikalar
Bölge De÷iúken Bölge Planlamas Peyzaj Çerçeve 1/50 000
Plan
1/25 000
Metropoliten 1/100 000 Metropoliten Plan Ekolojik Alan 1/100 000
1/50 000 Kullanm Plan
1/10 000
Yerel 1/25000 Çevre Düzeni Peyzaj Plan 1/25000
1/100 000 Plan
1/10000
Yerel 1/5000 Nazm ømar Plan Peyzaj Plan 1/10 000
1/2000 Kent içi ve
1/5000
çevresi yeúil
alan planlamas,
Yerel 1/1000 Uygulama ømar Açk-Yeúil Alan 1/1000
Plan Plan Uygulama
1/500
Planlar
1/10
Bölgesel Yerel De÷iúken Do÷a Koruma Tamamlayc De÷iúken
Sektörel Planlamas, Planlar,
Planlamalar Rekreasyon Ekolojik
Planlama eúiklerle katlm
Orman-Tarm
Planlamas
Arazi
Toplulaútrma
Ülkemizde kent planlamada ekolojik koúullarn yasal olarak planlama sürecine

katlma zorunlulu÷u sa÷lanamamútr. Özellikle kentsel geliúme alanlarnn
2
Biyotop haritalama öncelik bitki ve yaban hayatna ait türler olmak üzere bunlarn yayldklar
ortamlar , önemli habitatlar ve yapay alanlara ait tüm yaúam ortamlarnn özelliklerin içermektedir.
52
biyotoplarnn haritalanarak yerleúim eúiklerinin belirlenmesi yerine ekonomik

kriterler ve rant, siyasi kayglar ön plana geçmektedir (Altan 1997; Altan 2004;
Bierhals, Ylmaz, 1996). Yasalarla belirlenmiú fiziksel planlamalar daha çok
yerleúim alanlarn kapsamakta, bölge, metropoliten, çevre düzeni, nazm imar,
uygulama imar, turizm geliúme planlar olarak tanmlanabilecek bu planlarda
ekolojik boyutlar içeren uzmanlk katlm yer almamaktadr. Avrupa ülkelerine
bakt÷mzda 2000 ylnda imzalanan Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nde oldu÷u gibi
fiziksel planlamalarda do÷al ve ekolojik eúikleri belirleyen temel plan kararlarnn
alnd÷, peyzaj ve ekolojik planlamalarn yasa ve yönetmeliklerle ve peyzaj
mimarlarnn yetkilerine verildi÷i görülmektedir (Altan 2004).
Mevzuatta Nasl Yer Almal ?
Peyzajlarn vazgeçilmez kültürel ve do÷al de÷erlerine yönelik bir çok tehdit
bulunmasna ve mevcut bir dizi uluslararas yasal belgenin, peyzajlar hakknda
do÷rudan ya da dolayl düzenlemelere sahip olmasna ra÷men, Türkiye’de peyzaj
planlamann ve henüz mevzuatta yeri yoktur. Bu sözleúmeyle bu eksikli÷in
giderilece÷i beklenmektedir. Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin ülkemizdeki
uygulama stratejisi ve getirileri peyzaj; bölgesel ve kentsel planlamada ve ilgili
mevzuatta yer almas gerekmekte, kültürel, çevresel, tarmsal, ekonomik ve sosyal
politikalarla da entegrasyonunun sa÷lanmas peyzajlarn korumasn, etkin
yönetimi ve planlamasn hedefleyen peyzaj politikalarnn benimsenmesi
gerekmektedir.
Bu sözleúme, peyzajn önemli bir kamu politikas, uluslararas bir eylem alan
olarak ön plana çkmasna öncü olmuútur. Hem ola÷anüstü hem de sradan peyzaj
içeriyor olmas her tür peyzajn Avrupa'daki yaúam kalitesinin oluúturmada
önemsendi÷ini ortaya koymaktadr. Bu sözleúme ile her ülkenin koúullarna uygun
olarak genel ilkelerden taviz vermeden birliktelik ve ortak miras korunmasnn
sa÷lanmas olarak kabul edilmektedir. Bu sözleúme ile birlikte Madde 3'te
belirtildi÷i gibi; ilgili ülkeler, peyzajn korunmas, yönetilmesi ve planlamasnn
ulusal yasalarda tanyarak ve iúbirli÷i aracl÷ ile üzerine alaca÷n garanti
etmektedir. Mevcut yasal sisteme göre her bir üye kendi sorumluluk tanm .içinde
bu sözleúmeyi uygulamaya yönelik en uygun bölgelemeyi Avrupa Yerel
Yönetimler Özerklik ùart ilkelerinden "subsidiarite" ilkesine ba÷l kalarak
yapacaktr (Arapkirlio÷lu 2000).
E÷itimler nasl verilmeli ?
Bu sözleúme ile peyzajn de÷eri konusunda sivil toplumun, özel kuruluúlarn ve
kamu yetkililerinin bilinçlenmesi teúvik edilecektir. Peyzaj çalúmalar için
uzmanlar e÷itilecek, peyzaj planlama, koruma ve yönetimi politikalar hakknda
disiplinler aras e÷itim programlar hazrlanacak, okullar ve üniversiteler için
kurslar verilecektir. Sözleúmenin uygulanmas aúamasnda kamu personelinin
hizmet içi e÷itime ihtiyac olaca÷ açktr. Peyzaj hizmetleri dahil olmak üzere
birçok hizmet alannda yerel yönetimler personel ve yöneticilerinin hizmet içi
e÷itim ihtiyacnn belirlenmesine yönelik bir çalúma Bilgin vd. (2007) tarafndan
gerçekleútirilmiútir. Araútrmada kentsel hizmetler alannda imar ve mevzuat,
altyap hizmetleri, ulaúm ve trafik düzenleme, co÷rafi bilgi sistemleri, çevre
yönetimi, zabta hizmetleri, itfaiye hizmetleri, kriz ve afet yönetimi, peyzaj
planlama ve tasarm hizmetleri gibi alanlardan hangi düzeyde e÷itim ihtiyac
oldu÷unu tespit etmek için sorular yönetilmiútir. Elde edilen sonuçlar úu úekilde
özetlemek mümkündür:
53
x Co÷rafi Bilgi Sistemleri, kent bilgi sistemleri % 51,3 orannda çok gerekli
görülmüútür
x Çevre yönetimi ve çevre sa÷l÷ % 46,3 orannda
x Afet yönetimi % 46,2 orannda
x Kriz yönetimi % 45,7,
x ømar ve mevzuat uygulamalar % 38,3 ile çok gerekli
x Kat atk hizmetleri % 34,3 ile çok gerekli olarak ifade edilmiútir.
x Altyap hizmetlerinde su ve kanalizasyon iúlemleri % 30,1 oldukça gerekli
x Peyzaj planlama ve tasarm hizmetleri ise % 32,6 orannda oldukça gerekli
olarak de÷erlendirilmiútir.
Yerel yönetimlerde peyzaj hizmetlerine yönelik e÷itim ihtiyac genel hizmet
sralamas içinde gereksinimi açsndan geri planda kalmútr. Ancak sözleúme
hükümlerinin uygulanabilmesi, kamu ve yerel yönetimlerde farkndal÷n
yaratlmas için hizmet içi e÷itimlere önem verilmesi gereklidir. Bu amaçla
yaplacak çalúmalarda Çevre ve Orman Bakanl÷ ile üniversiteler, TODAøE,
øçiúleri Bakanl÷ Mahalli ødareler Genel Müdürlü÷ü arasnda iúbirli÷ine
gidilmeli, ihtiyaç alanlarna göre programlar düzenlenmelidir.
APS’nin uygulanmasna iliúkin yerel yönetimler kapsamnda yaplacak
çalúmalarda iúlemlerin hzl ve etkili bir úekilde sürdürülmesi için halihazrda
kamuda bu alanda devam eden baz projelerle iúbirli÷i içine girilebilir. Örne÷in
DPT finansman ile TODAøE/YAYEM tarafndan 1999 ylndan beri
sürdürülen YEREP Projesi, YerelNET Web Portal yerel yönetimlere iliúkin
veri ve bilgileri topluca sunmak ve yerel yönetim alannda çalúanlara
kullanmak zorunda olduklar mevzuat gibi- araçlara kolayca eriúmelerini
sa÷lamak amacyla yürütülmektedir. 3225 belediye, 81 il özel idare, 380 ilçe,
50 belediye birli÷i, 35.000 köy, Yerel Yönetimler Portal YerelNET üzerinde
standart web sayfalarna ücretsiz ve tek bir noktadan eriúim hakkna sahiptir.
Bu sayfalarda birimlerin ayn formattaki bilgilerinin yan sra belediye-köy-
ilçelerindeki haberleri, duyurular yaynlayabilmekte, forum ve anketlerle
vatandaúlarla etkileúimli olarak iletiúim kurabilmektedirler. Vatandaúa ücretsiz,
üyelik sistemi olmadan etkileúimli olarak hizmet verilmektedir. Sahip oldu÷u
yerel yönetimler veri taban açsndan YerelNET yerel yönetimler dünyasna
günde ortalama 50.000 ziyaretçi says ile önemli bir misyonu üstlenmiútir.
APS uygulanmas yolunda yerel yönetimler dünyasna ulaúmak, bilgilendirmek
açsndan ortak iúbirli÷ine gidilebilir. Sonuç olarak Avrupa Peyzaj
Sözleúmesinin uygulanmas yolunda Türkiye’de yaplacak çalúmalarn
yürütülmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar özetle úu úekildedir:
x Peyzaj politikalar ve kent-bölge politikalar birbirinin bütünleyen ve
birbirinden ayr düúünülemeyen kavramlardr. Sözleúmenin
uygulanmasnda bu politikalarn birbirleriyle entegrasyonu göz önüne
alnmaldr. Sözleúmenin uygulanmasnda denetim ve kontrol sisteminin
her bir adm için sorumluluklarn belirlenmesi gerekmektedir.
x Teknik boyut göz önüne alnmaldr. Yaplacak peyzaj planlama
çalúmalarnda standartlar, veri/bilgi yönetiminin nasl sa÷lanaca÷
önemlidir.
x Yasal- yönetsel düzenleme boyutu göz önüne alnmaldr.
54
Kaynaklar
Akay, A. 2007. Kuruluúundan Günümüze YerelNET: TODAøE Yerel Yönetimler
Web Portal, Ça÷daú Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 16, Say 1, Ocak (2007).
Akay, A.- Akdo÷an, A.- Klnç, N.- Tamer, M. 2007. Yerel ve Bölgesel Planlama
Sistemi YEREP (YerelNET) Projesi Baslmamú Ön Çalúma Raporu,
TODAøE, Ankara.
Anonim 2000. Avrupa Peyzaj Sözleúmesi Hakknda Açklayc Rapor, E÷itim,
Kültür, Spor ve Çevre Genel Direktörlü÷ü, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi
Hazrlamakla Görevli Seçici Uzmanlar Komitesi, Strazburg, 8 ùubat 2000
T-LAND (2000)4 (Peyzaj Sözleúmesi / T-LAND 04e)
Arapkirlio÷lu, K. 2000. Avrupa Birli÷i ve Avrupa Konseyi Çevre Politikalarnn
Ulusal Bölgesel Peyzajn Korunmasna ve Geliútirilmesine Katklar,
TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas, Peyzaj Mimarl÷ Kongresi, 19-21 Ekim
2000, Ankara.
Bilgin, K., Akay, A., vd. 2007. Yerel Yönetimlerde Hizmet øçi E÷itim, TEPAV
Yaynlar, Ankara.
Çevre Bakanl÷ 2003. Çevre Koruma Genel Müdürlü÷ü Bilgi Notu (Baslmamú),
Ankara.
Ekmeztoglou, T., Balodimos A., Budak, S. 2001. Avrupa Birli÷i'nin Çevre
Politikas ve Türkiye'nin Uyumu, Türkiye'nin Avrupa Birli÷ine Katlma
Süreci, Kitap No: 5, øktisadi Kalknma Vakf Yaynlar, østanbul.
Kaplan, A., Küçükerbaú E. 2000. Kentsel Tasarmda Peyzaj Mimarl÷nn Yeri ve
Kentsel Peyzaj Tasarm, TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas, Peyzaj
Mimarl÷ Kongresi, 19-21 Ekim 2000, Ankara.
Kaplan, A. 2000. Peyzaj Mimarl÷ Meslek Disiplinine Eleútirel Bir Bakú,
TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas, Peyzaj Mimarl÷ Kongresi, 19-21 Ekim
2000, Ankara.
Kesim, G., Mansuro÷lu, S. 2000. Ülkemizde Peyzaj Mimarl÷ E÷itimine Yönelik
Baz Görüú ve Öneriler, TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas, Peyzaj
Mimarl÷ Kongresi, 19-21 Ekim 2000, Ankara.
Kurum, E., ùahin, ù. 2000. Su Havzalarnn Yönetiminde Peyzaj De÷eri Yüksek
Alanlarn Saptanmas: Bitki Örtüsü Toprak Koruma Derecesi Analizi,
2000'li Yllarda Yaúad÷mz Çevre ve Peyzaj Mimarl÷ Sempozyumu,
Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarl÷ Bölümü, 24-26
Mays 2000, Ankara.
Thisvi, E. , A. Balomadimos, Budak, S. 2001. Avrupa Birli÷i'nin Çevre Politikas
ve Türkiye'nin Uyumu (økincil Nitelikli Mevzuat),øKV Yayn, østanbul.
Ylmaz, O. vd. 1998. A.Ü.Z.F. Peyzaj Mimarl÷ Bölümü Bölüm Tantm
Broúürü, 1998, Ankara.
55
II. OTURUM BøLDøRøLERø
56
Peyzaj Ekolojisi ve Peyzajn Korunmas
Nurdan Erdo÷an
Araútrma Görevlisi, Ege Üniversitesi Çevre Sorunlar Uygulama ve Araútrma Merkezi, øzmir
nurdan.caner@ege.edu.tr
Serdar Selim
Yüksek Lisans Ö÷rencisi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarl÷ ABD. øzmir
Prof. Dr. Ümit Erdem
Prof. Dr. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarl÷ Bölümü, øzmir, Ege Üniversitesi Çevre
Sorunlar Uygulama ve Araútrma Merkezi, øzmir
umit.erdem@ege.edu.tr
Özet
Do÷al yaúam ortamlarnn tahrip edilmesi ve bunun sonucunda ekolojik dengenin hzla
bozulmasnn olumsuz sonuçlar ile her gün karú karúya kalmaktayz. Bu kapsamda, özellikle
son krk yl içinde çevre ile ilgili konular, ulusal ve uluslararas gündeme girmiú ve oldukça
önemli bir yer iúgal etmeye baúlamútr. Bu süreç içinde, çevre sorunlarnn temelinde, do÷al
yaúam ve kaynaklar ile insan aktiviteleri arasndaki karmaúk etkileúimlerin yer ald÷ fark
edilmiútir. Ayrca, özellikle nüfus artú, hzl ve yo÷un kentleúme ve sanayileúme gibi olgular
nedeniyle do÷al çevreden uzaklaúp, kendi oluúturdu÷u yapay çevrede yaúamak zorunda kalan
insano÷lunun do÷aya, çevresine bakúnda büyük bir de÷iúiklik oluúmaya baúlamútr. øúte bu
noktada, bu çalúma kapsamnda, hayatmza girmeye baúlayan ya da kapsam de÷iúen ekoloji,
koruma, peyzaj ekolojisi ve peyzajn korunmas kavramlarnn üzerinde durulacak,
irdelemelerde bulunulacaktr.
Anahtar Kelimeler: Ekoloji, peyzaj, peyzajn korunmas.
Landscape Ecology and Landscape Protection
Abstract
We encounter with negative results about rapidly degredation of ecological balance wherefore
deformation of naturel species. In this compherension, specially in last fourty years issues about
environment started to come into national and international agenda and this issues started to
keep busy an important place in our life. In this period, it is realized that there are a lot of
complicated interactions in the basis of the environment problems, that are between nature life,
it’s resources and human activites. Besides, especially population increase, rapidly and dense
urbanization and industrialization and the sources of similar facts, began to cause big
differences at the point of view of humans to the nature and enviroment who are have to live
that their made up affected enviroment. At this point, in this studies comprehension emphasize
and explicate about that begin to penetrate our lifes or deformated ecology, protection,
landscape ecology and landscape protection conceptions.
Keywords: Ecology, landscape, landscape protection.
Giriú
1960’l yllardan bu yana, insano÷lu çevresinde meydana gelen de÷iúimlerin etkisiyle,
yaúam alúkanlklarn ayn úekilde devam ettirmesi durumunda, mavi gezegen ismi
verilen dünyamzdaki yaúam koúullarnn, kendisi de dâhil olmak üzere, bütün canl
57
türleri için sürdürülebilirli÷ini kaybedece÷i gerçe÷inin farkna varmútr. Bu gerçe÷in

fark edilmeye baúlamasndan sonra, yine insano÷lu tarafndan, kendi ve di÷er canllarn
yaúamlarnn sürdürülebilirli÷ine yönelik önlemlerin alnabilmesi için yerel, bölgesel ve
küresel ölçekte çok sayda konferans, toplant yaplmú, antlaúma ve sözleúmeler
imzalanmú ve çok sayda kapsaml çalúma gerçekleútirilmiútir. Ancak, tüm bu
çalúmalar sonrasnda, bugün sürdürülebilir yaúam-sürdürülebilir kalknma ilkelerinin
hayata aktarlmas konusunda herhangi bir baúarya ulaúlamad÷ ve hatta durumun her
gün daha da kötüye gitti÷i görülmektedir. 1998 ylndan bu yana WWF (Dünya Yaban
Hayat Koruma Vakf) tarafndan her yl düzenli olarak yaynlanan Yaúayan Gezegen
Raporu’na göre, maalesef, dünya ve kaynaklar üzerindeki insan etkisi, günümüzde
1961 ylndaki de÷erlerin üç katna ulaúmútr.
Karú karúya bulundu÷umuz çevresel sorunlarn karmaúkl÷ ve onlarn, insanlarn ve
di÷er türlerin gelecek kuúaklarnn yaúamlar üzerine önemi, onlar son derece tartúmal
konular haline getirmektedir. Bu nedenle, yaúanan sorunlar çözmek ve
sürdürülebilirli÷e ulaúmak için kullanlabilecek kolay ya da basit çözüm yollar
bulunmamaktadr. Sürdürülebilir bir yaúam ve nitelikli bir çevre oluúturmak için
çözüme, ancak do÷ay anlamakla ulaúlabilecektir, ancak, yaplan hatr saylr tüm
araútrmalara ra÷men, do÷ann nasl iúledi÷ine dair oldukça az bilgiye ulaúlabilmiútir
(Miller 2000).
Sürdürülebilirlik anlayúnn baúarl bir úekilde hayata geçirilebilmesi ancak,
kaynaklarn ve iliúkilerin, yani ekolojik yapnn do÷ru bir úekilde tanmlanmasna ve
yönetimlerde ve planlamalarda görev alanlara do÷ru bir úekilde aktarlmasna ba÷ldr.
Ekoloji, Peyzaj ve Peyzaj Ekolojisi
ølk kez 1866 ylnda Alman biyolog Ernest Haeckel tarafndan kullanlan ekoloji terimi,
baúlangçta bitki ve hayvanlarn bulunduklar çevreyle olan iliúkilerini inceleyen ve
biyolojinin oldukça küçük bir dal olarak tanmlanmúken, zaman içinde, bilimde ve
özellikle teknolojide meydana gelen geliúmelere ve son yllarda çevresel konulara
bakún de÷iúimine ba÷l olarak kapsam geniúlemiútir. Etimolojik olarak Yunanca ev,
eve ait anlamna gelen “Oikos” ve bilim anlamna gelen “Logos” kelimelerinden
türetilmiú olan ve dünyaya ait olann, di÷er bir deyiúle, dünyaya ait olan tüm üyeleri
birbirine ba÷layan iliúkilerin incelenmesi olarak da tanmlanan (Kuryel 2002) ekoloji,
sadece canllarn fiziksel çevreleriyle olan iliúkilerini de÷il, ayn zamanda organizmalar
arasnda geliúen iliúkileri de incelemektedir (Burel and Baudry 2003). Di÷er bir
ifadeyle, günümüzde bilim çevrelerince kabul gören tanmyla ekoloji “canllarn
birbirleriyle ve çevreleriyle olan iliúkilerini inceleyen bilim daldr”. Uzuno÷lu’na göre
ise ekolojinin üç anlam katman bulunmaktadr. Bunlardan birincisi, ev halk arasndaki
do÷al ve uyumlu iúleyiúini, ikincisi, organizmalarn kendi aralarndaki ve çevreleriyle
olan do÷al etkileúimlerini, üçüncüsü ise, insanlar ve di÷er organizmalar arasnda var
olan karúlkl ba÷mllktan do÷an etik sorumlulu÷u ifade etmektedir (Uzuno÷lu 2006).
Özellikle, ilk kez 1935 ylnda Tansley tarafndan tanmlanan ekosistem kavram ise
daha sonraki ekolojik düúünce úeklini biçimlendirmiú ve çevre bilimine tam anlamyla
bir sistemler yaklaúm getirmiútir (Kuryel 2002). Böylece, ekolojik bakú açs,
bütünsellik yaklaúmyla özdeúleútirilmiútir. Do÷al ekosistemler o kadar karmaúk
sistemlerdir ki, sadece bir de÷iúkenin ele alnp incelendi÷i indirgemeci iki boyutlu
yaklaúmlar, sorunlarn tespiti ve çözülmesi bir yana, yeni sorunlar do÷urabilmektedir
(Çalgüler 2005).
58
Peyzaj ekolojisi kavram ise, geçen yüzyln baúnda, ekosistem kavramnn 1935
ylnda tanmlanmasndan üç yl sonra, ekolojik araútrmalar takiben geliútirilmiútir.
Peyzaj ekolojisinin tanmlanmas/aydnlatlmas, geçti÷imiz yllarda giderek artan hzla
karúmza çkan çevre problemlerinin oluúturdu÷u sosyal talebe dayanmaktadr. Ancak,
buna ra÷men peyzaj ekolojisi kavramnn kullanm konusunda münakaúal durumlar
söz konusudur (Burel and Baudry 2003).
Yaúanan bu münakaúal durumlarn temel nedeni, peyzaj kavramnn kullanm
konusunda yaúanan karmaúadr. Aslnda peyzaj kavram, jeolojiden edebiyata ve hatta
sanata kadar birçok disiplinin u÷raú alan içinde, hatta belki temelinde yer almaktadr ve
bu nedenle, çevremizle iliúkili pek çok kavram arasnda belki de en önemli yere sahip
olandr. Ancak, ekologlar, ekoloji ile u÷raúanlar peyzaj kavramna, di÷er disiplinlerin
çalúmalarndaki tanmlardan çok farkl, özgün bir içerik yüklemektedirler. Gerçekten,
di÷er disiplinler arasnda, görsel ve hissedilebilir kapsamda peyzaj ifadesinin anlamsal
bir belirsizli÷i olmasna ra÷men, çalúma alanlar, yöntem ve araútrma konular
üzerinde, ekoloji kapsamnda bir görüú birli÷i oluúmuútur (Burel and Baudry 2003).
Bu kapsamda peyzaj birçok ekolog tarafndan “Hiyerarúik olarak yaplanmú, farkl
karakterdeki alanlar bütünü” olarak tanmlanmaktadr (Liu 2002). Ayn zamanda
peyzaj, “Görünebilir dünya yüzeyinde, zaman ve mekan açsndan farkllk gösteren
abiyotik, biyotik ve insan faktörlerinin etkileúimi sonucunda oluúan dinamik süreçler”
olarak da tanmlanmaktadr. Buna göre peyzaj, ekolojik süreçlerin vuku buldu÷u ve
kontrol edilebildi÷i, ekosistem ve bölge arasnda yer alan, ekolojik sistemlerin bir
organizasyon kademesi olarak görülmektedir (ùekil 1) (Burel and Baudry 2003) . Bu
kapsamda, peyzajla u÷raúmak/peyzaj üzerinde çalúmak, etkileúim içindeki sistemler
üzerinde çalúmak anlamna gelmektedir (Turner et.al. 2001).
ùekil 1. Ekolojik sistem birimi olarak peyzaj (Burel and Baundry 2003).
Peyzaj Ekolojisi ise, çok farkl ölçeklerde mekanlar ve ekolojik süreçler arasndaki
etkileúimler üzerinde durmaktadr (ùekil 2.) (Wu 2002). Peyzaj ekolojisi üzerinde
59
çalúan kiúi bir co÷rafyacnn mekansal yaklaúm ile bir ekolo÷un iúlevsel yaklaúmn
bünyesinde barndrmak durumundadr (Turner et.al. 2001).
Peyzaj ekolojisi, etkileúim içinde bulunan ekosistemlerin dinamikleri üzerinde mekann
ne kadar etkili oldu÷unu öne süren yeni kavramlar, teori ve yöntemleri sunmakta ve
özellikle fizik ve matematik alannda yeni teorilerin geliúimiyle desteklenmektedir.
Bununla birlikte, sadece mekan ve ekolojik süreçler de÷il, ekolojik yap üzerindeki
antropojenik etkiler ve basklar üzerinde de durmaktadr. Bu nedenle, son yllarda,
peyzaj ekolojisi kavram ekoloji ve alan yönetimi kavramlarnn önüne geçmiú ve her
geçen gün önemi biraz daha artmútr. Özellikle geçti÷imiz son 10 yl içinde, peyzaj
kapsamnda yaplan çalúmalarn saysnda büyük bir artú yaúanmútr. Yaplan çalúma
saysnda yaúanan bu artú, pek çok faktörün yannda, özellikle çevremizde meydana
gelen hzl ve büyük çapl de÷iúimlerin etkilerini anlayabilmek ve de÷erlendirebilmek
için do÷an büyük ve acil ihtiyaç tarafndan desteklenmektedir (Turner et.al. 2001).
ùekil 2. Peyzaj Ekolojisi (Wu 2002 ).

Ekosistemlerde oldu÷u gibi, peyzaj, snrlar dúna taúabilen açk bir sistemdir ve di÷er
peyzajlarla sürekli etkileúim halindedir (Liu 2002). Peyzajn bu özelli÷i nedeniyle,
peyzaj ekolojisi genellikle karasal sistemler üzerinde duruyor olmasna ra÷men (Wiens
2002), döngüler nedeniyle sucul sistemler de bu yap içine girebilmektedir (Liu 2002).
Bu nedenle, peyzaj ekolojisi çok disiplinli bir çalúmay gerektirmektedir. Bu disiplinler
arasnda, ekoloji, biyoloji, sosyoloji, co÷rafya, peyzaj mimarl÷ gibi meslek disiplinleri
yer almaktadr.
Peyzaj ekolojisinin en önemli konularndan biri de, ölçektir. Bir peyzajn büyüklü÷ü,
araútrma ve yönetim amaçlarna ve organizmalarn algsal farkllklarna göre de÷iúiklik
göstermektedir. Bu nedenle peyzaj ekolojisinin çalúma alan birkaç m2’yi
kapsayabilece÷i gibi yüzlerce km2’yi kapsayabilmektedir (Turner et.al. 2001).
60
Peyzajn Korunmas
Do÷al alanlarn, do÷al kaynaklarn hzla yok olmas ve do÷al çevrenin iúleyiúinin
bozulmaya baúlamas ve bu süreçlerin olumsuz etkilerinin insano÷lu üzerinde
görülmeye baúlamas çevre yönetimini zorunlu klmútr. Bu kapsamda, kullanlabilecek
temel aktörlerden birisi de “Koruma” yaklaúm olarak karúmza çkmaktadr.
Modern koruma faaliyetleri 1864 ylnda Kaliforniya’da Yosemite Vadisinin koruma
altna alnmas ve 1872 de Yellowstone Milli Park’nn kurulmas ile baúlamútr.
Yellowstone Milli Park’nda yaúayan yerel kabileler ve di÷er insanlar yaúadklar
araziden çkarmay ve insansz korumay amaçlayan ve daha sonra bütün dünyada
Yellowstone Modeli Koruma ad ile bilinen bir koruma modeli oluúturulmuútur. Bu
modelde, koruma alan içindeki do÷al kaynaklarn insanlar tarafndan kullanlmamasn
ve insanlarn korunan alandan uzak tutulmas öngörülmüútür. Bu koruma modeli, dünya
ölçe÷indeki koruma faaliyetlerini yaklaúk 100 yldan uzun bir süre yani 1970’lere kadar
úekillendirmiútir (Kavakl 2007). Sürekli kullanma-koruma ilkesine ba÷l kalarak, do÷al
faktörlerin insanlar tarafndan bu yükü kendi kendine kaldrabilece÷i kadar
kullanlmasn sa÷lamak ve gerekli önlemleri almak amacn taúyan günümüz
anlamnda sistemli do÷a koruma bilinci ise, Dünya genelinde 1960’l ve 1970’li yllarda
oluúmaya baúlamútr (Yücel ve Babuú 2005).
Do÷ann korunmas ve do÷al kaynaklarn kullanm ve yönetimi ile ilgili sorunlarn ve
konularn çoklu÷u uluslararas ölçekte çok sayda örgüt ve organizasyonun varl÷n
do÷urmuútur. IUCN, EPA, UNESCO bunlardan baúlcalardr. 1948 ylnda kurulmuú
olan Dünya Do÷al Kaynaklar Koruma Birli÷i (IUCN) dünyann en geniú ve en önemli
koruma a÷n oluúturmaktadr. Birlik, 82 ülke, 111 devlet kurumu, 800 den fazla Sivil
Toplum Örgütü ve 181 ülkeden 10000 bilim adam ve uzmann yer ald÷ dünya çapnda
bir ortaklktr. IUCN, yönetim hedeflerine göre koruma alanlarn 6 kategoriye
ayrmútr. Bunlar:
Kategori 1. Mutlak Do÷a Rezervi/Do÷al Yaúam Alanlar: yalnzca bilimsel
amaçl yönetilir.
Kategori 2. Milli Parklar : Ekosistem koruma ve rekreasyon amaçl yönetilir.
Kategori 3. Do÷a Antlar: Kendine özgü do÷al niteliklerin korunmas için
yönetilir.
Kategori 4. Habitat/Tür Yönetim Alan: Habitat ve türlerin korunmasna yönelik
olarak yönetimin de devreye girdi÷i alanlar.
Kategori 5. Kara /Deniz Peyzaj Koruma Alan: Manzara koruma ve rekreasyon
için yönetilir.
Kategori 6. Koruma Amaçl Kaynak Yönetim Alan: Do÷al ekosistemin
sürdürülebilir kullanm için yönetilir (Erdem vd. 2006).
Ülkemizdeki do÷a koruma statüleri ise, Milli Parklar Kanunu kapsamndaki Milli
Parklar, Tabiat Koruma Alanlar, Tabiat Antlar ve Tabiat Parklar; Kara Avcl÷
Kanunu kapsamndaki Yaban Hayat Koruma Sahas, Yaban Hayat Geliútirme Sahas;
Orman Kanunu kapsamndaki Muhafaza Ormanlar, Gen Koruma Ormanlar, Tohum
Meúcereleri, Orman øçi Dinlenme Yerleri; Su Ürünleri Kanunu kapsamndaki Su
Ürünleri Üretim Sahalar ve Kültür ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu
kapsamndaki Sit Alanlar’dr.
61
IUCN’in korunan alan tanm ise úöyledir: “özellikle koruma ve biyolojik çeúitlilik ile
do÷al ve bununla birlikte bulunan kültürel kaynaklarn devamll÷ için ayrlan, yasal ya
da di÷er etkin araçlarla yönetilen kara ve/veya deniz alandr”. Korunan alan, Biyolojik
Çeúitlilik Sözleúmesine göre ise; “belirlenmiú koruma amaçlarn gerçekleútirmek için
tasarlanan ya da düzenlenen ve yönetilen co÷rafi olarak belirlenen alan” olarak
tanmlanmaktadr (Kabakl 2007).
Ülkemiz tarafndan 2000 ylnda imzalanan ve 2003 ylnda yürürlü÷e sokulan Avrupa
Peyzaj Sözleúmesi’ne göre ise peyzaj ve peyzajn korunmas kavramlarna farkl bir
bakú getirmektedir. Buna göre peyzaj, “insanlar tarafndan algland÷ úekliyle,
özellikleri insan ve/veya do÷al faktörlerin etkileúimi ve eylemi sonucunda oluúan bir
alandr” úeklinde tanmlanmaktadr. Peyzaj Koruma ise, “Peyzajlarn önemli ve
karakteristik özelliklerinin korunmas ve devam için yaplan iúlemlerdir ve bunlar da
peyzajn do÷al biçimi ve/veya insan faaliyetlerinden kaynaklanan miras de÷eri ile
kararlaútrlr” úeklinde tanmlanmaktadr. Burada önemli olan nokta, peyzajn sadece
do÷al özelliklerinin de÷il, tarihsel ve kültürel miras de÷erlerinin de o peyzajn
özelliklerini ortaya koyan önemli ö÷eler olarak belirtilmesi ve bu haliyle korunmas
gereklili÷inin vurgulanmasdr.
Koruma altna alnan alanlar, hangi kategoriye girerse girsin mutlaka çevresiyle birlikte
bir bütün olarak ele alnmaldr. Çünkü bu alanlar birtakm ayrcalkl özellikler taúyan
ekosistemlerdir (Hepcan ve Güney, 1996). Ekolojik yapnn da açk bir sistem olmas
nedeniyle koruma alan, alan dúndaki yerlerde oluúabilecek olumlu ya da olumsuz
de÷iúimlerden kolaylkla etkilenebilmektedir.
Do÷a koruma süreklili÷i olan ve amaçlar baúlangçta net olarak tanmlanmú
faaliyetlerle yürütülebilecek eylemler bütünüdür. Gelece÷e yönelik eylemler ise
korunan alanlara iliúkin olarak hazrlanan yönetim planlarnda tanmlanr. Yönetim
planlar, koruma alannda yaplabilecek ve yaplamayacak faaliyetler ile snrl olarak
yürütülecek çalúmalarn yönetim amaçlarna dayal olarak tanmland÷ ve tanmlar
arasnda mantk iliúkisinin konuldu÷u dokümanlardr. Korunan alanlarn
yönetilmelerine dayanak oluúturan yönetim planlarnn baúarl olmas isteniyorsa,
korunan alandaki uygulamalarn yakn çevresiyle entegre olmas, yakn çevredeki
geliúmeleri dikkate almas, yerel ve ulusal düzeyde halkn deste÷ini (sahiplenilmesi)
kazanmas úarttr. Bu nedenle gerek Caracas Eylem Plan’nda gerekse Rio
Deklarasyonu’nda; korunan alanlar ile ilgili olarak hazrlanacak yönetim planlarnn
katlmc yaklaúmla hazrlanmas ve yürütülmesi temel anlayú olarak benimsenmiútir
(Erdem vd. 2006).
Ülkemizdeki mevcut do÷a koruma yasalar gere÷ince korunan alanlarn yönetilmesine
iliúkin hazrlanan koruma ve geliúme planlar sadece ilan edilen koruma alan snrlar
içerisindeki alan kapsamak durumundadr. Bu yaklaúmla hazrlanan planlar, koruma
alanlarnn daha etkin bir úekilde yönetilmesini sa÷layamamakta ve ço÷unlukla yakn
çevrenin ekonomik ve sosyal gerçekleriyle uyumlu olamamaktadr (Erdem vd. 2006).
Bununla birlikte, ülkemizdeki “do÷al sit” ad altnda korunan ve koruma hedefleri tam
olarak belirlenememiú korunmas gerekli do÷al alanlara dünyann hiçbir ülkesinde
rastlanmamaktadr. Ülkemizde bu alanlarn belirlenmesinde yol gösterecek kriterlerin
yasalarla da desteklenerek ortaya konmamú olmas birtakm sorunlar da beraberinde
getirmektedir (Zafer vd. 1995). Ayrca, Türkiye’de koruma-kullanma dengesini sa÷lkl
bir biçimde sa÷layan bir master plannn bulunmayú, mevzii uygulamalarla düzensiz
62
bir yaplaúmann olmas nedenleri ve imar uygulamalarn kontrol altna alabilmek

amacyla koruma alanlar ilan edilmektedir. Ancak, organizasyon yetersizli÷i ve
etkisizli÷i nedeniyle, do÷a koruma çalúmalar uygulamada yetersiz kalmaktadr (Caner
2004).
Sonuç ve Öneriler
Peyzajn korunmas, sürdürülebilir kaynak kullanmn sa÷layabilecek en önemli
kriterlerden bir tanesidir. Bu kapsamda sürdürülebilir yaúam ve kaynaklarn etkin
kullanm için, önemli peyzaj de÷erlerini koruma altna almak gerekir. Bu de÷erlerin
etkili bir úekilde yönetimini sa÷lamak üzere kaynak yönetim planlar oluúturmak ve
ekonomi-ekoloji iliúkisini bir arada düúünerek, yaplacak planlamalarn bu iliúki temel
alnacak úekilde yaplmas sa÷lamak, gelecek kuúaklara, yaúanlabilir bir çevre
brakabilmek için gerekli ve önemlidir. Sahip oldu÷umuz do÷al kaynaklarmz,
günümüz úartlarnda, tükenme snrna dayanmú bulunmaktadr. Bu bakmdan acil
olarak yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarna yönelmek gerekir. Sürdürülebilir
kalknmay sürekli klabilmek için, önemli peyzaj de÷erlerimizi, koruma-geliútirme
iliúkileri içinde, yönetim planlarn da etkin bir úekilde kullanarak gelecek kuúaklara
aktarabilmek gerekir. Unutulmamas gereken en önemli nokta da, do÷a, artk kendini
yenilemekte zorluk çekmektedir ve korunmaya ihtiyaç duymaktadr. Peyzajn ve
ekolojinin sa÷lkl bir biçimde devamll÷n sa÷lamak, do÷al kaynaklar sürekli klmak
ve do÷ann, gelecek nesillere ulaúmasn sa÷lamak, insano÷lunun baúarmas gereken en
önemli görevlerindendir.
Düúünülmelidir ki; üstteki paragrafta belirtilmeye çalúlan görüúler, uygulamada nasl
yerini bulmaldr? Tüm demokratik ülkelerde oldu÷u gibi, bu düúünüúün tek yorumu
oldu÷u bilinmektedir; uzman, uzmana dayal plan, yaptrmlar ortaya koyan hukuk. øúte
bu üçlü, düzgün bir biçimde özellikle ülkemizde, elele verebilmektemidir? Sorusu bir
yant olacaktr. Bu kapsamda Dünya geneli ve Türkiye özeli ele alnd÷nda, özellikle
uzmanlk açsndan karmaúk yaplanmalarn yadsnamaz bir gerçek oldu÷u açktr.
Özellikle ülkemiz gibi geliúmekte olan ülkelerde, geliúmiú ülkelerce “Yaúam
Mühendisli÷i” olarak belirlenen; peyzaj mimarl÷, ekoloji, biyoloji, su ürünleri, ziraat
mühendisli÷i gibi birçok meslek dal tüm planlamalarda gözard edilmekte, böylece
sürdürülmesi zorunlu olan alanlar gözden çkarlmaktadr. Uzman ellerde yaplmayan
planlar da, ne yazk ki en de÷erli tarm topraklar gibi gelece÷imizin kaynaklarn yok
etmektedir. Ülkemizde belki de en zor görevi üstlenen hukuk, görevini yerine
getirmektedir, ama ne yazk ki politik ve siyasi geri kalmúlk, hukukun uygulamaya
inmesine henüz izin vermemektedir. Bütün bunlar, hepimizin, insan yaúamnn,
gelece÷inin ipotek altna alnmas çirkinli÷ini oluúturmaktadr. Halbuki, bilinmelidir ki
ekoloji yok edildi÷inde ekonomi, siyaset ve politika yok edilmiú olacaktr.
Kaynaklar
Burel, F., Baudry, J., 2003. Landscape Ecology: Concepts, Methods, and Applications,
ISBN 1578082145, Science Publishers, s. 3, 6, 43, Enfield, USA.
Caner (Erdo÷an), N., 2004. Çeúme Yarmadas Turizm Kapsamnda Alan Kullanm
Kararlar, Turizm Potansiyeli ve Ky Ekosistemi øliúkileri, Yüksek Lisans Tezi,
E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Bilimleri ABD., Bornova, øZMøR.
63
Çalgüler, T., 2005., Çevre mi, Ekoloji mi?, Ekolojik Yaúam Portal,
http://www.ekoses.com/ekolojikyasamportali/bpg/publication_view.asp?iabspos=
1&vjob=vdocid,147202.
Erdem, Ü., Yi÷iter,S., Kaptan Ayhan, Ç., Ylmaz, O., Erdo÷an, E., Salal, H.E., 2006.
Çevre Bilinci ve Çevre Yönetimi Kuúadas, Davutlar, Güzelçaml, Söke Çevre
Koruma Altyap Tesislerini yapma ve øúletme Birli÷i (KUù-ATAK) tarafndan
düzenlenen “Belediyelerde ve Altyap Birliklerinde Çevre Yönetimi ve AB Çevre
Fonlar” Semineri, Seminer Kitab, Kuúadas.
Hepcan, ù., Güney, A., 1996. Koruma Alanlarnda Yeni Yönetim Kategorileri ve
Önemi, Ekoloji Dergisi, 20, 6-8.
Kabakl, F. 2007. Toplum Temelli Koruma, Yerel Halk, Korunan Alan ve Yönetim
øliúkisi, E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Çevre Bilimleri ABD., Yüksek Lisans
Semiener Notlar, øzmir.
Kuryel, B., 2002. Bilim Felsefesi ve Etik, Biyolojik Bilimlerde Araútrma Yöntemleri
Yazokulu, E.Ü. Biyoloji Toplulu÷u, 26.08-01.09.2002,
http://sci.ege.edu.tr/~eubio/yaz_okulu/felsefe_etik.htm.
Liu, J., (Editor), 2002. Integrating Landscape Ecology Into Natural Resource
Management. Port Chester, ISBN 0 521 78015 2 Hardback, ISBN 0 521 78433 6
Paperback, Cambridge University Press, 2002. p 29, NY, USA.
Miller, G.T., 2000: Çevre Bilimi Sürdürülebilir Dünya, (Ed. Ü. ERDEM, Çev: F.
DOöAN, Ü., ERDEM, E., HENDEN, E., ONOöUR, M., ÖZTÜRK, ø.,
TÜRKAN, E., NURLU, U., SUNLU), Ege Üniversitesi Çevre Sorunlar
Uygulama ve Araútrma Merkezi Yaynlar, Yayn No:1, øzmir.
Turner, G. T., Gardner, R. H., O’Neil, R.V., 2001. Landscape Ecology in Theory and
Practice: Pattern and Process, ISBN 0387951237, Springer, NY, USA.
Uzuno÷lu, S., 2006. Ekolojiden Egoloji’ye, Ekoloji Magazin Dergisi, Say:9, Ocak Mart
2006, øzmir.
Wiens, J.A., 2002. Riverine Landscapes: Taking Landscape Ecology into the Water,
Freshwater Biology, 47, 501–515.
Wu, J., 2002. Landscape Ecology, http://leml.asu.edu/jingle/Landscape_Ecology/.
WWF, 2006. Living Planet Report 2006,
http://assets.panda.org/downloads/living_planet_report.pdf
Yücel, M., Babuú, D., 2005. Do÷a Korumann Tarihçesi ve Türkiye’deki Geliúmeler,
Do÷a Dergisi, 11, 151-157.
Zafer, B., Güney, A., Kaplan, A., 1995., Do÷al Alanlarn Korunmas Çalúmalarnn
øzmir/Foça Örne÷inde ørdelenmesi, T.C. Ege Üniversitesi Araútrma Fonu Proje
No: 92 ZRF 041, Ege Üniversitesi, øzmir.
64
Landscape identification and assessment, examples of Belgium

Veerle Van Eetvelde
Ghent University, Geography Department, Krijgslaan 281 S8. 9000 , Ghent, Belgium.
veerle.vaneetvelde@UGent.be
Ghent University, Geography Department, Krijgslaan 281 S8. 9000, Ghent, Belgium.
Abstract
Stimulated by the European Landscape Convention, many new initiatives started to implement
the proposed measures, like the characterisations of the contemporary landscapes. The new
landscape typology of the landscapes of Belgium uses the hierarchical parametric classification
at two scale levels to integrate different regional characteristics based upon a holistic approach.
Four basic datasets covering Belgium as a whole were used: a digital terrain model, CORINE
Land Cover, a soil map and a Landsat 5 TM satellite image. 18 variables were defined from
these datasets, describing the landscape characteristics of square kilometre cells at the first scale
level. These variables are used to assign one of the 48 landscape types to each cell. At the
second scale level, the spatial patterns formed by the landscape types are delineated and
described using landscape metrics. Types and patterns characteristics are subsequently used in a
hierarchical cluster analysis to define landscape character areas. Both the kilometre cells at the
first scale level as the landscape character areas at the second scale level are linked to the
landscape database containing additional information and descriptive attributes enhancing the
characterisation of the landscapes.
Keywords: Belgium, European Landscape Convention, Landscape Characterisation
Introduction
The European Landscape Convention stimulates its member states to identify and
describe the landscapes covering their entire territory, by making an inventory of the
significant features that characterise them. Even before its entering into force on March
1, 2004, many initiatives started in different countries to implement the measures
proposed in the Convention. The European Landscape Character Initiative (ECLAI) was
the most comprehensive one at the European scale (Wascher 2005). It included the
European Landscape Character Map (LANMAP2), based on a parametric classification
of thematic data sets covering the whole of Europe (Mücher et al. 2003) and gathered
several national and regional landscape typologies to validate the European map.
Belgium signed the Convention, which entered into force on February 1st, 2005. As a
federal state, Belgium consists of three regions (Flanders, Wallonia, and Brussel Capital
region) and three communities (Flemish, French, and German speaking community),
which are autonomous in policy and legislation. Regions are responsible for territorial
issues such as spatial planning, environment, agriculture, and landscapes. Communities
have authority over cultural matters, which cover heritage and include landscape. As a
result of this regional autonomy, different conceptions and approaches to landscape
exist. Landscape management and protection developed in different ways and context,
and resulted in different landscape classifications (Antrop et al. 2004). The
classification of the traditional landscapes of Flanders (scale of 1/200,000) shows the
65
landscapes before the important modern changes occurred since the 18th century and
based on the physical system and historical properties (Antrop 2003; Antrop 1997). 293
landscape units were defined and grouped into 21 main landscape regions, completed
with the urban agglomerations. No visual properties were taken into account. In the
Walloon region, a physiographic classification of the contemporary landscapes resulted
in a description at a scale of 1/50,000 of 79 ‘territoires paysagers’, based on
morphological and visual properties. These are grouped into 13 ‘ensembles paysagers’
represented at a scale 1/200,000 (Droeven et al. 2004). The comparison of these
regional landscape classifications showed that no integration by generalisation is
possible (Figure 1). These differences result from different conception of landscape,
different goals in making landscape inventories, often linked to a specific scale, and
different data sets used. So a new consistent landscape typology of the contemporary
landscapes at the Belgian scale level is necessary to fulfil the measures of the European
Landscape Convention (Van Eetvelde et al. 2006).
Figure 1. Regional landscape classifications in Belgium. Top: traditional landscape of

Flanders region (Antrop et al. 2002); 23 landscape regions are indicated in
colour, overlyed by relic zones (black) and anchor places (red) of the
Landscape Atlas of Flanders (GIS-Vlaanderen, 2001). Bottom: territoires
paysagers of the Walloon region (Droeven et al. 2004); 13 ensembles are
indicated in colour. Brussels Capital region is not mapped (Antrop et al.
2007).
66
This paper first discusses briefly some different concepts for landscape classification,
typology and characterisation. Two possible methods will be described. Second, we will
show the Belgian examples of landscape characterisation at the federal level,
demonstrating the different methods. The Belgium case will show that integrating
different trans-border regional classifications is possible.
Concepts and approaches to landscape classification
Older landscape typologies are classifications of geographical regions, which are often
holistic and generic and based on general thematic maps (Antrop 2000). More recent
typologies are based on GIS-overlay of digital maps, using spatial analysis and statistics
to define landscape types. Making a landscape classification is highly determined by
(Van Eetvelde and Antrop 2007b):
1. the goal of the classification;
2. the definition of the landscape units as landscape types or as spatial units:
typology or chorology;
3. the choice of the classification method: holistic or parametric;
4. the importance of the properties and quality of the data set used;
5. the hierarchical scales to be used.
The goals of the classification are modifying the selection of data sets and the
methodology. Four goals can be defined, based on the use of the classification:
scientific goals, functional goals, policy goals and management goals (Antrop 2007;
Van Eetvelde 2007). These goals are linked with the requirements for a landscape
typology, which can be used as a framework for landscape research and policy.
Landscape types are defined by unique relations between natural components (such as
geology, soil, morphology, land cover) and human components (such as settlement and
field patterns, land use, building and farming styles). They often reflect a specific
landscape history. Landscape types are generic in nature: they may occur in different
areas and in different geographical contexts. Important examples are openfield and
enclosed (bocage) landscapes, pastoral landscapes, polderland, heathland,
Mediterranean polyculture, such as the montado and dehesa. A landscape typology is a
systematic classification of landscape types based on attributes that describe properties
of interest, such as scenic properties, or cultural characteristics or history. According to
the goal of the classification different typologies will result.
Landscape chorology focuses on the spatial patterns formed by different landscape
types to form unique spatial combinations with a distinct identity. This is often reflected
by a proper name given to the area. Landscape chorology fits in defining geographical
regions and makes a classification at hierarchical scale levels. Both landscape typology
and chorology are combined in making land evaluation (Webster and Beckett 1970;
Mitchell 1973; Zonneveld 1994).
Two methodological approaches exist for making landscape classifications: the holistic
and the parametric methods, illustrated in Figure 2 and Figure 3. The principle of the
holistic method is to start with a hierarchical chorological subdivision of an area. Very
often it is based on detailed documents giving a synoptic view of the landscape in a
bird’s eye perspective, such as aerial photographs (Troll 1939). The procedure is very
likely to unsupervised image classification and highly based on the Gestalt-abilities of
our perception. The holistic method starts with building a spatial framework that
67
becomes gradually filled when more detailed information becomes available. The
parametric method starts from a set of thematic maps that are overlaid, thus forming a
composite where the overlay polygons define the landscape units and the combined
themes describe the landscape types. This technique became very popular when GIS
and digital maps became available.
Figure 2. The holistic method of landscape classification (after Antrop 2007).
The choice between the two methods mainly depends on the nature of the data sets
used. The holistic method is indicated in landscapes with clear spatial associations
between the components (such as land use, soil conditions, and geomorphology) and
complex patterns (such as field systems), which are clearly revealed on the image of
maps. The method allows quickly building an open framework to be completed
consecutively. The parametric approach is efficient when high quality digital maps are
available. It is an automatic technique, where the outcome is highly dependent on the
map legends, scale, and quality of the thematic maps. A specific problem is dealing with
sliver polygons that result from the overlaying. Very often, the digital maps with
sufficient detail exist only for elevation (digital terrain models) and land cover. So,
other significant properties may be excluded from the classification. Using a large
number of themes makes statistical data analysis and clustering necessary.
68
Figure 3. The parametric method of landscape classification (after Antrop 2007).
Belgian examples
Landscape characterization of Belgium
Figure 4 gives an overview of the method for the classification of the contemporary
landscapes of Belgium at two scale levels. These two scale levels were used to achieve
an integration: a first level using regular grid cells to assign landscape types at the local
level and a second level of landscape units, defined by aggregating the grid cells into
types of landscape units. The procedure for the landscape classification consisted of five
main steps.
(1) Selection of data sets
Due to the political autonomy of the regions, most data are nowadays collected and
structured differently and data covering the whole of Belgium have become consistently
rare. Only four basic data sources significant for landscape mapping cover the whole of
Belgium. Additional data covering the whole of Belgium are socio-demographical
census data and economical data, e.g. those based upon the agricultural survey.
However these consist of aggregated data represented by administrative units
(municipalities) and are of little use in landscape characterization (Van Eetvelde and
Antrop 2007a).
69
Figure 4. The model and method used for the typology of the contemporary landscapes
of Belgium (Van Eetvelde 2007).
70
Table 1 shows the details of the data sets that were available for the landscape
classification at the scale of Belgium and the variables that were derived from these.
From these basic data sets, 18 thematic variables were derived. The CORINE Land
Cover Map was reclassified into six main land use categories. These categories were
defined to allow the distinction of urban and non-urban areas and to detect open spaces
and forested land. The proportion of these categories was calculated per grid cell and
then used as variables (1-6 in Table 1). The soil association map contains sufficient
information about the substrate and gives indirectly information about the geology. It
was useful to create consistent patterns from small linear elements, such as the
hydrographical network. The soil association map was reclassified into nine categories
and their proportion per grid cell was used as variables 7-15 (Table1). The digital
elevation model allowed the calculation of the topographic variation by grid cell as an
indicator of flat and undulating areas. The average elevation per grid cell was also
calculated and grouped into classes that are characteristic of the main natural regions.
The satellite image Landsat TM has a ground resolution of 30 m which is resampled to
25 m and shows the main field patterns. The Shannon-Weaver information entropy of
the image reflectance classes was calculated for each grid cell and used as an indicator
of the landscape heterogeneity.
(2) Defining landscape types of each grid cell at the first scale level
The typology of the grid cells was made by spatial integration of the different thematic
data sets as shown in Table 1. The base grid of 1 km² according to the Lambert 72/50
coordinate system was used, which is similar as the grid system used for data
integration in environmental monitoring. Each grid cell was characterized by the
thematic variables. To group the 31,473 grid cells into homogeneous groups, a k-means
clustering was used; the number of clusters was based on the possible combinations of
the thematic variables. The result of the clustering defined 48 landscape types,
characterized by the land cover, soil association, main altitude, relief variation, and
heterogeneity. The landscape types were assigned to the grid cells and the map
representation of each type was based upon the most dominant, characteristic properties.
For example, grid cells with more than 50% of urban cover which are very
heterogeneous were mapped in dark red, indicating dense urban areas. The saturation of
the colours indicates the relief variation. Figure 5 shows the result of this typology.
(3) Delineation of landscape units
The landscape units were formed by unique combinations of adjacent landscape types,
which form more or less distinct patterns to appear on the map. Similar adjacent grid
cells or similar combinations of occurring landscape types were aggregated into 195
landscape units. The units were defined by a manual, holistic interpretation of the
pattern; the satellite image was used to adjust manually the delineation of these units to
features or borders visible in the landscape.
(4) Defining landscape character types at the second scale level
The patterns of the landscape types were spatially aggregated into the landscape units.
Landscape metrics were used to describe the configuration and the composition of the
landscape units. The landscapes units were grouped into 45 types by means of a
hierarchical clustering, using the 48 landscape types and a selection of landscape
metrics as variables.
71
Table 1. Variables derived from the four basic data sources

Land Cover
1. Proportion per km² of urban fabric, artificial non-agricultural vegetated areas
2. Proportion per km² of industrial, commercial and transportation infrastructure,
mining areas and waste dumps and construction sites
3. Proportion per km² of arable land, permanent crops, mixed crops agricultural areas
4. Proportion per km² of pastures, natural grassland
5. Proportion per km² of forest and semi-natural areas; inland wetlands
6. Proportion per km² of wetlands, water bodies, open spaces with little or no vegetation
Soil association
7. Proportion per km² of polders soils
8. Proportion per km² of alluvial soils
9. Proportion per km² of sandy soils
10. Proportion per km² of loamy soils
11. Proportion per km² of inceptisols
12. Proportion per km² of soils on steep slopes
13. Proportion per km² of sandy and clayish soils
14. Proportion per km² of peat soils
15. Proportion per km² of not mapped or disturbed soils
Landform and topography
16. Average elevation in meter per km²
17. Standard deviation of elevation per km²
Landscape heterogeneity
18. Entropy of image reflectance per km² on Landsat TM imagery
(5) Visualisation of landscape character areas

Adjacent landscape units with similar type were united into landscape character areas.
The cartographic representation aims to reflect the visual characteristics which can be
associated with the landscape character types.
All mapping was achieved in vector format using Arcview GIS 3.x with the Spatial
Analyst extension, the cartographic representation was finalized in ArcMap and
statistical analyses were done in SPSS 12.0. Not only were the landscape units
represented as polygons, so were also the grid cells. This allowed easy linking of the
spatial units and grid cells to an open descriptive database for more detailed
characterization and further linking to existing classifications.
The landscape database consists of the GIS-layers at the two scale levels, created by the
18 thematic, differentiating variables (Table 1). To each spatial unit, an unlimited
number of descriptive variables of attributes can be linked (Van Eetvelde and Antrop
2007a). This additional information describes the cultural, historical and visual
characteristics of the landscape. Examples are significant place names, architectural
properties, information from other inventories and local projects. Using spatial querying
in the GIS-database allows consulting and visualizing these variables directly.
72
Figure 5. Characterisation of the contemporary Belgian landscapes. Top: classification

at the first scale of square kilometre cells, based on CORINE Land Cover
1990, soil association map of Belgium, Landsat TM 1989-1990 (Eurosense)
and digital elevation model (NGI). Bottom: classification of the second scale
level, defining 54 landscape character types based on the pattern of the first
scale level (Van Eetvelde 2007).
73
Conclusions
The diversity of landscapes can be classified systematically using a typology and
chorology, which are similar to the concepts of landscape character types and areas.
Landscape classification aims regional overviews and synthesis. Using the parametric
approach, synoptic datasets are combined using GIS-overlay and statistical clustering,
as illustrated with the Belgian example. However, the variables used to achieve this are
not covering the wide variety of the holistic landscape character. Consequently, the
landscape database, linked to the classification maps, must be extended with descriptive
attributes linked to each spatial unit. Thus, it becomes possible to add information that
is significant at the local level. Working on different scales allows trans-regional
integration.
References
Antrop, M., 1997. The concept of traditional landscapes as a base for landscape
evaluation and planning. The example of Flanders Region. Landscape and Urban
Planning, 38, 105-117.
Antrop, M., 2000. Geography and landscape science. Belgeo, 1-2-3-4, 9-35.
Antrop, M., 2003. The role of cultural values in modern landscapes. The Flemish
example. In: Palang, H. and Fry, G., Eds. Landscape interfaces: cultural heritage
in changing landscapes. Kluwer Academic Publishers, 2003, 91-108.
Antrop, M., 2007. Perspectieven op het landschap. Achtergronden om landschappen te
lezen en te begrijpen. Gent: Academia Press.
Antrop, M., Belayew, D., Droeven, E., Feltz, C., Kummert, M., Van Eetvelde, V., 2004.
Landscape research in Belgium. Belgeo, 2, 205-218.
Antrop, M., Ongenae, T., Sevenant, M., Van Eetvelde, V., 2007. Cultural landscape
paths in a polarised Belgium. In: Pedroli, B., van Doorn, A., De Blust, G.,
Paracchini, M.K., Wascher, D., Bunce, F., Eds. Europe's Living Landscapes.
Essays exploring our identity in the countryside. Landscape Europe, Wageningen /
KNNV Publishing, Zeist, 2007, 145-157.
Antrop, M., Van Eetvelde, V., Janssens, J., Martens, I., and Van Damme, S.
2002.Traditionele landschappen van het Vlaamse Gewest.
http://www.geoweb.ugent.be/services/docs/tradla.pdf
Droeven, E., Feltz, C., Kummert, M., 2004. Les territoires paysagers de Wallonie.
Namur: Ministère de la Région wallonne.
Mitchell, C., 1973. Land evaluation. London: Longman.
Mücher, C. A., Bunce, R. G. H., Jongman, R. H. G., Klijn, J. A., Koomen, A. J. M.,
Metzger, M. J., and Washer, D. M. 2003. Identification and Characterisation of
Environments and Landscapes in Europe. Alterra, Wageningen.
Troll, C., 1939. Luftbildforschung und Landeskundige Forschung. Erdkundliches
Wissen. Schriftenreihe für Forschung und Praxis, Heft 12, F.Steiner Verlag,
Wiesbaden.
Van Eetvelde, V., 2007. Van geografische strekenkaart tot landschapsdatabank.
Gebruik van GIS, informatietheorie en landschapsmetrieken voor het
karakteriseren van landschappen, toegepast op België. Gent: Universiteit Gent,
Vakgroep Geografie.
Van Eetvelde, V. and Antrop, M., 2007a. Integrating cultural themes in landscape
74
typologies. In: Roca, Z., Spek, T., Terkenli, T., Höchtl, F. European Landscapes
and Lifestyles: The Mediterranean and Beyond. Proceedings of the 21st PECSRL
Conference “One Region, Many Stories: Mediterranean Landscapes in a
Changing Europe”, Limnos and Lesvos, 2004. Lisboa: EdiçĘes Universitárias
Lusófonas. Lisboa: EdiçĘes Universitárias Lusófonas, 2007, 399-411.
Van Eetvelde, V. and Antrop, M., 2007b. Landscape character beyond landscape
typologie. Methodological issues in trans-regional integration in Belgium. In:
ECLAS, Landscape assessment - from theory to practice: applications in planning
and design. 18th International Annual ECLAS Conference. Belgrade: University
of Belgrado, 2007, 229-239.
Van Eetvelde, V., Sevenant, M., Antrop, M., 2006. Trans-regional landscape
characterization: the example of Belgium. In: Bunce, R.G.H. and Jongman,
R.H.G., Eds. Landscape Ecology in the Mediterranean: inside and outside
approaches. Proceedings of the European IALE Conference, 29 March - 2 April
2005, Faro, Portugal. IALE Publication Series 3, 2006, 199-212.
Wascher, D., Ed., 2005. European Landscape Character Areas. Typologies,
cartography and indicators for the assessment of sustainable landscapes. Final
report as deliverable form the EU's accompanying measure project European
Landscape Character Assessment Initiative (ELCAI), funded under the 5th
Framework Programme on energy, environment and sustainable development
(4.2.2).
Webster, R. and Beckett, P., 1970. Terrain classification and evaluation using air
photography: a review of recent work at Oxford. Photogrammetria, 26, 51-75.
Zonneveld, I.S., 1994. Basic principles of classification. In: Klijn, F., Ed. Ecosystem
classification for environmental management. Dordrecht, Boston, London: Kluwer
Academic Publishers, 1994, 23-47.
75
Peyzaj Tanmlama ve De÷erlendirme, Belçika Örne÷i

Veerle Van Eetvelde
Ghent Üniversitesi, Co÷rafya Bölümü, Krijgslaan 281 S8. 9000 , Ghent, Belgium.
veerle.vaneetvelde@UGent.be
Ghent Üniversitesi, Co÷rafya Bölümü Krijgslaan 281 S8. 9000, Ghent, Belçika.
Çeviri: Nilgül Karadeniz
Özet
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin teúvi÷iyle, ça÷daú peyzajlarn karakterlerinin
tanmlanmas gibi sözleúmede önerilen önlemleri uygulamaya koyan bir çok giriúim
baúlatlmútr. Belçika peyzajlarnn yeni peyzaj tipolojisi; holistik yaklaúma dayal
olarak farkl bölgesel karakterleri bütünleútirmek üzere iki farkl ölçek seviyesinde
hiyerarúik parametrik snflandrmay kullanmaktadr. Belçika’y bir bütün olarak
kapsayan dört ana veri seti kullanlmútr: saysal arazi modeli, CORINE Arazi Örtüsü,
toprak haritas ve Landsat 5 TM uydu görüntüsü. Bu veri setlerinden yararlanlarak,
birinci ölçek seviyesinde bir kilometrekarelik hücrelerin peyzaj karakteristiklerini
tanmlayan 18 de÷iúken belirlenmiútir. Bu de÷iúkenler, her bir hücreye 48 peyzaj
tipinden birini atayabilmek amacyla kullanlmaktadr. økinci ölçek seviyesinde, peyzaj
tipleri tarafndan úekillendirilen mekansal desenler peyzaj metrikleri kullanlarak tasvir
edilmekte ve tanmlanmaktadr. Daha sonra tip ve desen karakteristikleri, peyzaj
karakter alanlarn tanmlamak için hiyerarúik küme analizinde kullanlmaktadr. Birinci
ölçek seviyesindeki kilometrik hücreler ile ikinci ölçek seviyesindeki peyzaj karakter
alanlarnn her ikisi de peyzaj karakterlerinin tesbitini güçlendiren tanmlayc
öznitelikler ile ek bilgileri içeren peyzaj veritabanna ba÷lanmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Belçika, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi, Peyzaj Karakterlerinin Tespiti
Giriú
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi; üyesi olan devletleri, ülke arazilerini kaplayan peyzajlarn -
onlar karakterize eden önemli niteliklerin envanterlenmesi yolu ile- tanmlanmas ve
tasvir edilmesi yönünde teúvik etmektedir. Sözleúmenin 1 Mart 2004’te yürürlü÷e
girmesinden önce bile farkl ülkelerde, Sözleúmede önerilen önlemlerin uygulanmas
konusunda bir çok giriúim baúlamút. Avrupa Peyzaj Karakteri Giriúimi (ECLAI),
Avrupa ölçe÷inde en kapsaml olanyd. Bu giriúim, Avrupa Peyzaj Karakter Haritasn
(LANMAP2) içermekteydi. Bu harita ise tüm Avrupa’y kapsayan tematik veri
setlerinin parametrik snflamasna dayanmaktayd ve Avrupa haritasn geçerli klmak
üzere bir kaç ulusal ve bölgesel peyzaj tipolojilerini bir araya getirmiúti.
Belçika Sözleúmeyi imzalad ve Sözleúme 1 ùubat 2005’te yürürlü÷e girdi. Federal bir
devlet olarak Belçika, politika ve yasamada özerk olan üç bölgeden (Flanders, Wallonia,
Brüksel Baúkent bölgesi) ve üç topluluktan (Flamanca, Franszca ve Almanca konuúan
topluluk) oluúmaktadr. Bölgeler; mekansal planlama, çevre, tarm ve peyzaj gibi
araziye iliúkin konulardan sorumludurlar. Topluluklar; miras ve peyzaj konularn
kapsayan kültürel meseleler üzerinde otoriteye sahiptirler. Bu bölgesel özerkli÷in bir
76
sonucu olarak, peyzajla ilgili farkl alglamalar ve yaklaúmlar bulunmaktadr. Peyzaj

yönetimi ve koruma konular farkl biçim ve ba÷lamlarda geliúmiú ve farkl peyzaj
snflandrmalaryla sonuçlanmútr. Flamanlarn geleneksel peyzaj snflamas (Ölçek:
1/200,000); fiziksel sisteme ve tarihsel niteliklere dayanan ve 18.yy.’dan bu yana
meydana gelmiú önemli modern de÷iúikliklerden önceki peyzaj göstermektedir. 293
peyzaj birimi tanmland ve 21 ana peyzaj bölgesi úeklinde grupland, kentsel y÷lma
alanlaryla tamamland. Herhangi bir görsel özellik dikkate alnmad. Walloon
Bölgesinde, ça÷daú peyzajn fizyografik snflandrlmas sonucu, morfolojik ve görsel
niteliklere dayanan 1/50,000 ölçekte 79 “territoires paysagers” tanmlanmú oldu.
Bunlar 1/200,000 ölçekte temsil edilen 13 farkl “ensembles paysagers” grubunda
topland. Bu bölgesel peyzaj snflandrmalar karúlaútrld÷nda, genelleme yoluyla
bir bütünleútirme yaplmasnn mümkün olmad÷n göstermiútir (ùekil 1). Farkl peyzaj
anlayúlarndan kaynaklanan bu farkllklar, peyzaj envanterlerinin yaplmasndaki farkl
hedefler sklkla spesifik bir ölçe÷e ve kullanlan farkl veri setlerine ba÷ldr. Bu
durumda, Belçika ölçe÷i seviyesinde ça÷daú peyzajlar için yeni ve uygun bir peyzaj
tipolojisi, APS önlemlerini yerine getirmek için gerekli olmaktadr.
ùekil 1. Belçika’da bölgesel peyzaj snflandrmalar. Üst: Flander Bölgesi’nin

geleneksel peyzajlar; 23 peyzaj bölgesi renkli olarak belirtilmiútir, Flander
Bölgesi Peyzaj Atlas’nn tesbit yerleri (krmz) ile kalnt alanlar (siyah)
ile gösterilmiútir. Alt: Walloon Bölgesi’ndeki “territoires paysagers”; 13
“ensembles paysagers” renkli olarak gösterilmiútir. Brüksel Baúkent bölgesi
haritalanmamútr.
77
Bu bildiri, öncelikle, peyzaj snflandrmas, tipolojisi ve karakter tespiti açlarndan

baz farkl anlayúlar ksaca tartúmaktadr. øki olas yöntem tanmlanacaktr. økinci
olarak, farkl yöntemleri kullanarak federal düzeyde Belçika peyzajlarnn
karakterlerinin tesbitine yönelik örnekleri gösterece÷iz. Belçika örne÷i; farkl snr ötesi
bölge snflamalarna yönelik bütünleútirmenin mümkün oldu÷unu gösterecektir.
Peyzaj snflamaya yönelik kavramlar ve yaklaúmlar
Eski peyzaj tipolojileri, ço÷unlukla holistik ve jenerik anlayúla ve genel konusal
haritalara dayal olarak elde edilen co÷rafi bölge snflardr. Daha yakn zamanl
tipolojiler; peyzaj tiplerini tanmlamak üzere mekansal analiz ve istatistik kullanan
CBS’ye -saysal harita çakútrma- dayanmaktadr. Peyzaja iliúkin bir snflama büyük
ölçüde:
1. Snflamann amac,
2. Peyzaj birimlerinin, peyzaj tipleri ya da mekansal birimler olarak tanmlanmas:
tipoloji veya kroloji ,
3. Snflama yöntemi seçimi: holistik veya parametrik,
4. Niteliklerin taúd÷ önem ve kullanlan veri setinin niteli÷i,
5. Kullanlacak hiyerarúik ölçekler
tarafndan tanmlanmaktadr.
Snflamann amaçlar, veri setlerinin seçimini metodolojiyi de÷iútirmektedir.
Snflamann kullanmna dayal olarak dört amaç tanmlanabilir: bilimsel amaçlar,
iúlevsel amaçlar, politika amaçlar ve yönetim amaçlar. Bu amaçlar, peyzaja yönelik
araútrma ve politikalar için çerçeve olarak kullanlabilecek bir peyzaj tipolojisine
duyulan gereksinim ile iliúkilidir.
Peyzaj tipleri; do÷al bileúenler (jeoloji, toprak, morfoloji, arazi örtüsü gibi) ile insan
bileúenleri (yerleúim ve arazi desenleri, arazi kullanm, yaplaúma, tarm úekilleri)
arasndaki benzersiz iliúkiler ile tanmlanmaktadr. Bunlar sklkla özel bir peyzaj tarihi
yanstrlar. Peyzaj tipleri do÷ada jeneriktir: Farkl alanlarda ya da farkl co÷rafik
ba÷lamlarda meydana gelebilirler. Önemli örnekler: açk arazi ve kuúatlmú peyzajlar
(bocage); pastoral peyzajlar; denizden kazanlmú arazi, heathland (açk, az boylanan
a÷açs vejetasyonuyla karakterize temelde verimsiz asidik toprakl çal arazisi), montado
ve dehesa gibi Akdeniz çoklu-kültürü. Bir peyzaj tipolojisi; manzara nitelikleri, kültürel
karakteristikler veya tarih gibi ilgilenilen özellikleri tanmlayan özniteliklere dayal
sistematik peyzaj tipleri snflamasdr. Snflama amaçlarna ba÷l olarak farkl
tipolojiler ortaya çkacaktr.
Peyzaj krolojisi, özgün bir kimlikle benzersiz mekansal kombinasyonlar úekillendirmek
üzere farkl peyzaj tipleri tarafndan oluúturulan mekansal desenler üzerine
odaklanmaktadr. Bu genellikle, alana verilen özel bir isimle yanstlmaktadr. Peyzaj
krolojisi, co÷rafik bölgelerin tanmlanmasna uygunluk gösterir ve hiyerarúik ölçek
seviyelerinde bir snflama yapar. Peyzaj tipolojisi ve krolojinin ikisi de arazi
de÷erlendirmesinde birlikte ele alnr.
Peyzaj snflamasnda iki metodolojik yaklaúm mevcuttur: Holistik ve parametrik

yöntemler (ùekil 2 ve ùekil 3). Holistik yöntem’in ilkesi, bir alann hiyerarúik- krolojik
alt-bölümlenmesiyle iúe baúlamaktr. Bu yöntem, sklkla, hava foto÷raflar örne÷inde
oldu÷u gibi kuúbakú perspektiften peyzaja iliúkin snoptik görünümleri veren ayrntl
belgelere dayanmaktadr. Süreç, büyük ölçüde kontrolsüz görüntü snflamasna
78
benzemektedir ve büyük oranda alg yetene÷imize –Gestalt kuram- dayanmaktadr.

Holistik yöntem; daha ayrntl bilgiler elde edildi÷inde aúama aúama dolan mekansal
bir çerçevenin yaplanmasyla baúlar. Parametrik yöntem, birbiriyle çakútrlan konusal
haritalar setiyle baúlar, böylelikle, çakúan poligonlar peyzaj birimlerini tanmlar ve
birleútirilen temalar peyzaj tiplerini tarif eder. Bu teknik; CBS ve saysal haritalarn
ulaúlabilir duruma gelmesinden bu yana ön plana çkmútr.
ùekil 2. Peyzaj snflamasnda holistik yöntem

øki yöntemden hangisinin seçilece÷i temel olarak kullanlan veri setlerinin yapsna
ba÷ldr. Holistik yöntem -harita görüntülerinde açkça görülen- bileúenler (arazi
kullanm, toprak koúullar ve jeomorfoloji) ve karmaúk desenler (arazi sistemleri gibi)
arasndaki belirgin mekansal birlikler úeklinde peyzajlarda belirtilmektedir. Yöntem;
birbiri ardnca tamamlanabilecek bir açk çerçeve yapnn kolaylkla oluúturulmasna
uygundur. Parametrik yaklaúm, yüksek kaliteli saysal haritalar kullanlabilir oldu÷unda
etkilidir. Bu teknik; elde edilecek çktnn, büyük oranda harita anahtarlar, ölçek ve
konusal haritalarn kalitesine dayand÷ otomatik bir tekniktir. Haritalarn
çakútrlmasndan kaynaklanan çok ince parçal poligonlar belirli bir sorun olarak
ortaya çkmaktadr. Sklkla, yeterli ayrntya sahip saysal haritalar sadece yükseklik
(saysal arazi modelleri) ve arazi örtüsü için bulunmaktadr. Böylece, di÷er önemli
nitelikler snflamaya dahil edilmeyebilirler. Büyük sayda temalarn kullanlmas,
istatistiksel veri analizini ve kümelemeyi gerekli klmaktadr.
79
ùekil 3. Peyzaj snflamada parametrik yöntem
Belçika Örne÷i
Belçika’nn Peyzaj Karakterizasyonu
ùekil 4’te, ça÷daú Belçika peyzajlarnn iki ölçek seviyesinde snflamasna yönelik
yöntemin genel yaps sunulmaktadr. Bu iki ölçek seviyesi bir bütünleútirmeyi
baúarmak üzere kullanlmútr: ølk seviye; düzenli grid hücrelerinin kullanm ile yerel
seviyede peyzaj tiplerinin atanmasdr ve ikinci seviyede ise grid hücreleri peyzaj
ünitelerini oluúturacak úekilde kümelendirilmektedir. Peyzaj snflama iúlemi beú ana
aúamadan oluúmaktadr.
1. Veri setlerinin seçimi
Bölgelerin politik özerkli÷inden dolay, günümüzde ço÷u veri farkl úekillerde
toplanmakta ve yaplandrlmaktadr ve ayrca tüm Belçika’y kapsayan verilerin elde
edilmesi de güçleúmektedir. Peyzaj haritalamas için önemli kaynaklardan sadece dört
ana veri kayna÷ tüm Belçika’y kapsamaktadr. Tüm Belçika’y kapsayan ek veriler,
sosyo-demografik nüfus saym verileri ile ekonomik veriler -örne÷in, tarmsal sörveye
dayananlar-dir. Ancak, bu veriler idari birimlerce (belediyeler) sunulan kümelenmiú
verilerden oluúmakta ve peyzaj karakterizasyonunda çok az kullanlmaktadr.
80
ùekil 4. Belçika ça÷daú peyzajlarnn tipolojisinde kullanlan model ve yöntem
81
Çizelge 1. Belçika ölçe÷inde peyzaj snflamas için kullanlabilir veri setlerinin

ayrntlarn ve bunlardan elde edilen de÷iúkenleri göstermektdir. Bu temel veri
setlerinden 18 konusal de÷iúken elde edilmiútir. CORINE Arazi Örtüsü Haritas yeniden
snflandrlarak alt ana arazi kullanm kategorisi belirlenmiútir. Bu kategoriler, kentsel
ve kentsel olmayan alanlar arasndaki ayrm görebilmek ve açk alanlar ile orman
arazilerini ortaya çkarmak üzere tanmlanmútr. Bu kategorilerin oranlar her bir grid
hücresinden hesaplanmú ve daha sonra de÷iúken olarak kullanlmúlardr (Çizelge 1’de
1-6). Toprak birimleri haritas ana materyal hakknda yeterli bilgiyi içermektedir ve
jeoloji kounusunda da dolayl bilgi vermektedir. Hidrografik a÷ gibi küçük çizgisel
elemanlardan uygun desenlerinin yaratlmasnda yararl olmuútur. Toprak birimleri
haritas yeniden snflandrlarak dokuz kategori elde edilmiútir ve bunlarn her bir grid
hücre oranlar, Çizelge 1’de 7-15 úeklinde gösterilen de÷iúkenler olarak kullanlmútr.
Saysal yükseklik modeli, düz ve dalgal alanlarn bir göstergesi olarak grid hücresi
yardmyla topo÷rafik de÷iúimin hesaplanmasna olanak vermiútir. Her bir grid
hücresinin yükseklik ortalamas da hesaplanmútr ve bunlar temel do÷al bölgelerin
karakteristiklerini gösteren snflar olarak gruplandrlmúlardr. 30m yersel çözünürlü÷ü
sahip olan Landsat TM uydu görüntüsü 25m’ye yeniden örneklenmektedir ve temel
arazi desenlerini göstermektedir. Shannon-Weaver Information entropisi uygulanarak
görüntünün yanstma oran snflar her bir grid hücresi için hesaplanmútr ve bu peyzaj
heterojenli÷inin bir göstergesi olarak kullanlmútr.
2. ølk ölçek seviyesinde her bir grid hücresinin peyzaj tipinin tanmlanmas
Grid hücrelerinin tipolojisi, Çizelge 1’de gösterildi÷i gibi farkl konusal verilerin
mekansal bütünleútirilmesiyle gerçekleútirilmiútir. Lambert 72/50 koordinat sistemine
göre 1km2’lik temel grid kullanlmútr ve bu çevresel izlemede veri bütünleútirmesi için
kullanlan grid sistemine benzemektedir. Her bir grid hücresi konusal de÷iúkenlerce
karakterize edilmiútir. 31,473 grid hücresini homojen gruplarda toplayabilmek için k-
means kümeleme tekni÷i kullanlmútr; kümelerin says konusal de÷iúkenlerin olas
kombinasyonlarna ba÷ldr. Kümelemenin sonucunda arazi örtüsü, toprak birimleri, ana
yükseklik, rölyef farkllaúmas ve heterojenlik tarafndan karakterize edillen 48 peyzaj
tipinin tanmlanmú oldu. Peyzaj tipleri grid hücrelerine atand ve her tipin harita
sunumu en baskn karakteristik özelliklere dayandrlmú oldu. Örne÷in, çok heterojen
olan kentsel alanlar %50’den fazla kapsayan grid hücreleri, haritada yo÷un kentsel
alanlarn göstermek üzere koyu krmz olarak gösterilmiútir. Renklerin koyulu÷u
rölyef farkllaúmasn göstermektedir. ùekil 5 bu tipolojinin sonucunu göstermektedir.
3. Peyzaj birimlerinin tasvir edilmesi
Peyzaj birimleri; haritada görülebilecek úekilde çok veya az belirgin desenler oluúturan
komúu peyzaj tiplerinin benzersiz kombinasyonlaryla ortaya çkmútr. Benzer komúu
grid hücreler veya peyzaj tiplerini meydana getiren benzer kombinasyonlar, 195 peyzaj
birimi oluúturacak úekilde gruplandrld. Birimler; desenlerin manuel ve holistik
yorumlanmasyla tanmlanmútr; uydu görüntüsü, bu birimlerin manuel olarak
düzeltilmesinde kullanlmútr.
4. økinci ölçek seviyesinde peyzaj karakter tiplerinin tanmlanmas
Peyzaj tiplerinin deseni, peyzaj birimleri úeklinde mekansal olarak kümelendirildi.
Peyzaj metrikleri; peyzaj birimlerinin konfigürasyonu ve kompozisyonunu tanmlamak
amacyla kullanlmútr. Peyzaj birimleri; 48 peyzaj tipi ile birlikte de÷iúken olarak
82
alnan bir grup peyzaj metri÷ini kullanan hiyerarúik bir kümeleme arac ile 45 ayr
grupta toplanmútr.
Çizelge 1. Dört temel veri kayna÷ndan derlenen de÷iúkenler
Arazi Örtüsü
1. Kilometrekare baúna oran: kentsel yap, yapay tarmsal-olmayan bitkisel
alanlar
2. Kilometrekare baúna oran: endüstriyel, ticari, ulaúm altyaplar, madencilik
alanlar, çöplükler, yapsal alanlar
3. Kilometrekare baúna oran: ekilebilir alanlar, sürekli ekin alanlar, karúk
ürünlü tarmsal alanlar
4. Kilometrekare baúna oran: çayrlar, do÷al otlaklar
5. Kilometrekare baúna oran: orman ve yar-do÷al alanlar; iç slak alanlar
6. Kilometrekare baúna oran: slak alanlar, su yaplar, çok az ya da hiç bitki
örtüsü olmayan açk alanlar
Toprak birimleri
7. Kilometrekare baúna oran: deniz seviyesinin altndaki arazi topraklar
8. Kilometrekare baúna oran: alüvyon topraklar
9. Kilometrekare baúna oran: kumlu topraklar
10. Kilometrekare baúna oran: tnl topraklar
11. Kilometrekare baúna oran: inseptisol topraklar
12. Kilometrekare baúna oran: dik e÷imlerdeki topraklar
13. Kilometrekare baúna oran: kumlu ve killi topraklar
14. Kilometrekare baúna oran: turba topraklar
15. Kilometrekare baúna oran: haritalanmamú veya zarar görmüú topraklar
Arazi ùekli ve Topo÷rafya
16. Kilometrekare baúna metre olarak ortalama yükseklik
17. Kilometrekare baúna yükseklikte standart sapma
Peyzaj Heterojenli÷i
18. Kilometrekare baúna Landsat TM görüntüsünde görüntü yansma orannn
entropisi
5. Peyzaj karakter alanlarnn görselleútirilmesi
Benzer tipleri içeren komúu peyzaj birimleri, peyzaj karakter alanlar olarak
birleútirilmiútir. Bu kartografik temsil, peyzaj karakter tipleriyle birleútirilmiú görsel
karakteristikleri yanstmay amaçlamaktadr.
Tüm haritalama Arcview GIS 3.x’in Mekansal Analiz uzants kullanlarak vektör
formatnda gerçekleútirilmiútir, kartografik temsil ArcMap ile sonuçlandrlmútr ve
istatistiksel analiz SPSS 12.0’da yaplmútr. Sadece peyzaj birimleri de÷il grid hücreleri
de poligon úeklinde temsil edilmiútir. Böylece daha ayrntl bir karakterizasyon ve
mevcut snflamalara daha ileri bir ba÷lanty sa÷lamak üzere açk ve tanmsal bir veri
tabanna mekansal birimlerin ve grid hücrelerinin kolaylkla ba÷lanmas sa÷lanmú oldu.
Peyzaj veritaban, iki ölçek seviyesindeki CBS katmanlarndan meydana gelmektedir ve
18 konusal, farkllaúmú de÷iúkeni içermektedir (Çizelge 1). Her mekansal birime,
özniteliklere ait snrsz sayda tanmsal de÷iúken ba÷lanabilir. Bu ek bilgi, peyzajn
kültürel, tarihi ve görsel karakteristiklerini tanmlamaktadr. Örnekler, önemli yer
isimleri, mimari nitelikler, di÷er envanterler ve yerel projelereden elde edilen bilgilerdir.
83
CBS veritabannda mekansal sorgulamay kullanmak bu de÷iúkenlerin baúvurulabilir

olmasn ve görselleútirilmesini kolaylaútrmaktadr.
ùekil 5. Ça÷daú Belçika peyzajlarnn karakterizasyonu. Üst: Kilometrekare hücrelerin

ilk ölçek seviyesinde snflamas, 1990 CORINE Arazi Örtüsü, Belçika toprak birimleri
haritas, Landsat TM 1989-1990 (Eurosense) ve saysal arazi modeline (NGI) dayal
olarak yaplmútr. Alt: økinci ölçek seviyesinde snflama, ilk ölçek seviyesindeki
desenlere ba÷l olarak 54 peyzaj karakter tipinin tanmlanmas
84
Sonuç
Peyzaj çeúitlili÷i; tipoloji ve kroloji kullanlarak sistematik bir úekilde snflandrlabilir.
Bu, peyzaj karakter tipleri ve alanlar kavramlarna benzemektedir. Peyzaj snflamas,
bölgesel bir bakú ve sentezi amaçlamaktadr. Belçika örne÷inde gösterildi÷i gibi,
parametrik yaklaúm ile, CBS çakútrmas ve istatistiksel kümeleme kullanlarak
sinoptik veri setleri birleútirilmektedir. Ancak, bunu baúarmak için kullanlan
de÷iúkenler, holistik peyzaj karakterinin geniú çeúitlili÷ini kapsamamaktadr. Bu
nedenle, snflama haritasna ba÷l peyzaj veritaban, her bir mekansal birime ba÷l
tanmsal özniteliklerle geniúletilmelidir. Böylece, yerel seviyede önemli bilgilerin
eklenmesi mümkün olmaktadr. Farkl ölçeklerde çalúmak, bölgeler aras bütünleúmeye
izin vermektedir.
85
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi Ba÷lamnda Peyzaj Planlama

Prof. Dr. Veli Ortaçeúme
Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarl÷ Bölümü, Antalya
ortacesme@akdeniz.edu.tr
Özet
Peyzajlar, do÷al ve kültürel mirasmzn vazgeçilmez unsuru olarak, her geçen gün daha fazla
mekan tanmlamasnn temelini oluúturmaktadr. Bu çerçevede Avrupa Peyzaj Sözleúmesi
(APS), peyzaj konusu özelinde ilk uluslararas anlaúma olma özelli÷i taúmakta ve mekansal
planlama, kültürel miras ve biyolojik çeúitlilikle ilgili uluslararas ve Avrupa özelindeki
anlaúmalara ek ve destekleyici nitelik taúmaktadr. Sözleúme ile peyzajlar üzerinde önemli
de÷iúimlerin yaúand÷ bir dönemde peyzaja yönelik ortak bir yaklaúm amaçlanmakta ve onun
daha iyi korunmas için alnmas gereken önlemler ortaya konulmaktadr. APS’nin çeúitli
maddeleri peyzajlarn korunmas, yönetimi ve planlanmas için “peyzaj politikalarnn
oluúturulmas ve uygulanmasn”; úehir ve bölge planlama politikalarna, kültürel, çevresel
tarmsal, sosyal ve ekonomik politikalara ve peyzaj üzerinde do÷rudan ya da dolayl etkisi
olabilecek di÷er tüm politikalara “peyzajn katlmasn” öngörmektedir. Bu çalúmada, APS’nin
peyzaj planlama konusundaki öngörüleri, Avrupa genelinde mekansal planlama ile ilgili
geliútirilen belgeler ve Türkiye özelindeki peyzaj planlama gereksinimi çerçevesinde
tartúlmaktadr.
Anahtar sözcükler: Avrupa Peyzaj Sözleúmesi, peyzaj planlama, Türkiye
Lanscape Planning within the Context of the European Landscape Convention
Abstract
Landscapes, as indispensable parts of our natural and cultural heritage, have become the basis
for spatial definitions more and more in time. The European Landscape Convention (ELC) is
the only international convention directly related with landscapes and of complementary and
supportive character to the international and European conventions on spatial planning, cultural
heritage and biological diversity. It aims a common approach to landscapes and foresees a better
protection of them in today’s world where there are important changes on landscapes. Several
articles of the convention deal with the aspects concerning the planning of landscapes. The
article 5b asks signatory states to establish and implement landscape policies aimed at landscape
protection, management and planning through the adoption of the specific measures, while the
article 5d asks to integrate landscape into their regional and town planning policies and in their
cultural, environmental, agricultural, social and economic policies, as well as in any other
policies with possible direct or indirect impact on landscape. In this paper, implications of the
ELC concerning landscape planning are discussed within the context of spatial planning
documents concerning the European continent and the need for a landscape planning in Turkey.
Keywords: European Landscape Convention, landscape planning, Turkey.
Giriú
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi (APS) Avrupa peyzajlarnn korunmas, geliútirilmesi,
planlanmas ve yönetimi ile ilgili bir sözleúmedir. Avrupa Konseyi tarafndan
hazrlanan bu sözleúmenin ortaya çkú baz geliúmelere dayanmaktadr. Mart 1994'te
düzenlenen Avrupa Yerel ve Bölgesel Yönetimler Daimi Konferans’nda 256 sayl
86
yönerge kabul edilmiú ve Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Yönetimler Genel

Kurulu'ndan, Avrupa do÷al ve kültürel mirasnn korunmas ve yönetimine iliúkin bir
çerçeve anlaúmann hazrlanmas istenmiútir. Bu geliúmeden bir yl sonra, Avrupa
Birli÷i'ne ba÷l Avrupa Çevre Ajans, Avrupa'da çevrenin durumu ve gelece÷e
yönelik öngörülerin analiz edildi÷i bir rapor yaynlamútr. Raporun 8.
Bölümünde "peyzaj" konusu iúlenmiú ve Avrupa Konseyi'nden krsal peyzajla ilgili
bir sözleúmenin hazrlanmas istenmiútir. Yine 1995 ylnda, Dünya Do÷ay Koruma
Birli÷i (IUCN) bir çok Avrupa ülkesinin çevre bakanlklar tarafndan desteklenen
"Yaúam için Parklar" raporunu yaynlamútr. Bu raporda da krsal peyzajn
korunmasna yönelik bir sözleúmeye olan gereksinim vurgulanmútr (Ortaçeúme ve
Sayan 2002).
Bu geliúmeler sonucunda Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Yönetimler Komitesi, bir
sözleúme tasla÷ hazrlamaya karar vermiú ve bu amaçla bir komisyon kurulmuútur.
Komisyon baz uluslararas, ulusal ve bölgesel örgütlerin de katlmyla bir çalúma
yapmútr. Hazrlanan raporlar, sözleúmenin kabul edildi÷i 2000 ylna kadar de÷iúik
tarihlerde yaplan ve ilgili tüm örgütlerin katld÷, bazen de bakanlar düzeyinde
yaplan toplantlarda tartúlmú ve son úeklini almútr. Avrupa Konseyi Bakanlar
Komitesi'nin 19 Temmuz 2000 tarihinde gerçekleútirilen 718. toplantsnda Avrupa
Peyzaj Sözleúmesi metni benimsenmiú, Kasm 2000’de øtalya'nn Floransa kentinde
gerçekleútirilen Bakanlar düzeyindeki peyzaj koruma konulu konferansta imzaya
açlmú ve sözleúme gere÷i 10 ülkenin meclisleri tarafndan onaylanmasn takiben, 1
Mart 2004 tarihinde yürürlü÷e girmiútir.
APS, peyzaj konusu özelinde ilk uluslararas anlaúma olma özelli÷i taúmaktadr.
Peyzajlar üzerinde önemli de÷iúimlerin yaúand÷ bir dönemde peyzaja yönelik ortak bir
yaklaúm amaçlamakta ve onun daha iyi korunmas için alnmas gereken önlemlere
de÷inmektedir. APS, do÷al ve kültürel kaynaklarn korunmas ve yönetimi, bölgesel ve
mekansal planlama, yerel yönetimler ve snr ötesi iúbirli÷ine iliúkin çok sayda
uluslararas anlaúmaya ek ve destekleyici nitelik taúmaktadr ve bu anlaúmalar
arasnda bir ba÷ kurmas beklenmektedir.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nde Peyzaj Planlama
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi, Avrupa peyzajlarn korumak, yönetmek ve planlamak
üzere, kamu kurumlarn, yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararas düzeyde politikalar
oluúturmaya ve önlemler almaya teúvik etmeyi ve böylece peyzajlarn kalitesini
korumay ve iyileútirmeyi amaçlamaktadr. Bu amaçlar uygulamada, mekansal
düzeyde gerçekleútirmenin en önemli arac fiziksel planlamadr. Peyzaj planlamaya
iliúkin olarak, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin çeúitli bölümlerinde öngörüler
bulunmaktadr.
Tanmlar Bölümü’nde peyzaj planlama, peyzajn de÷erinin arttrlmas, iyileútirilmesi
veya oluúturulmas için yaplan ileriye dönük esasl eylem olarak tanmlanmaktadr.
Yine bu bölümde peyzaj planlama, kamu kurumlar tarafndan hazrlanmas gereken ve
genel ilkeler, stratejiler ve rehber kurallarn yer alaca÷ “peyzaj politikasnn” bir parças
olarak ifade edilmiútir.
Genel Tedbirler Bölümü’nde peyzajn korunmas, yönetilmesi ve planlanmas amacyla
“peyzaj politikalar oluúturmak”, peyzaj, ülke, bölge ve kent planlama politikalar ve
ülkenin kültürel, çevresel, tarmsal, sosyal ve ekonomik politikalarnn yan sra peyzaj
87
üzerinde do÷rudan veya dolayl etkisi olabilecek olas di÷er politikalarla

“bütünleútirmek”, alnmas gereken tedbirler olarak sralanmaktadr.
Özel Tedbirler Bölümü’nde peyzaj planlamayla ilgili öngörüler e÷itim-ö÷retim ve
uygulama baúlklar altnda yer almaktadr. E÷itim-ö÷retim konusunda; peyzaj
planlamann önemli bir aúamasn oluúturan peyzaj de÷erlendirme konusunda
uzmanlarn e÷itilmesi; peyzaj politikas, peyzajlarn korunmas, yönetimi ve planlamas
için disiplinler aras e÷itim programlarnn geliútirilmesi; üniversitelerde ve di÷er e÷itim
kurumlarnda peyzajlarn de÷erini vurgulayan ve korunmas, yönetilmesi ve
planlanmasn konu alan derslerin verilmesi öngörülmektedir. Uygulamada ise, her
ülkenin kendi peyzaj politikalarn yürürlü÷e koymak için peyzajlarn korunmas,
yönetilmesi ve planlanmas amacna yönelik araçlar ortaya koymalar istenmektedir.
Peyzaj Planlamann Tanm, Geliúimi ve Kullanlan Yöntemler
Peyzaj Planlamann Tanm
Peyzaj, sözcük itibariyle “manzara, görünüm” anlam taúmaktadr. Fiziksel planlama
açsndan peyzaj ise “do÷al ve/veya kültürel unsurlardan oluúan bir co÷rafya (arazi)
parças” olarak tanmlanabilir. Peyzaj planlama, peyzajn, yani bir co÷rafya (arazi)
parçasnn, kullanm úekline karar vermede frsat ve kstlar ortaya koymak için
ekolojik, fiziksel, sosyal ve kültürel bilginin kullanmdr. Bu süreç sonunda ortaya
çkan peyzaj plan ise, peyzajn mekansal organizasyonunu gösteren fiziksel bir
plandr. Peyzaj plann di÷er fiziksel planlardan ayran en önemli özellik, ekolojik
verilerin planlamada yo÷un olarak kullanmdr. Bu nedenle peyzaj planlama, ekolojik
tabanl bir planlamadr.
Peyzaj Planlamann Geliúimi ve Kullanlan Yöntemler
Peyzaj planlama konusu 20. yüzyln ikinci yarsndan itibaren ivme kazanmútr. Bu
ivme, insan ve peyzaj arasndaki iliúkilerin daha iyi anlaúlmas, uluslararas platformda
çevre koruma ve kaynak yönetimi konusunda faaliyetlerin artmas ve özellikle de insan
eylemlerinin do÷al ve kültürel peyzaj üzerindeki olumsuz etkilerinin kamuoyu
tarafndan daha iyi anlaúlmasnn bir sonucu olarak artú göstermiútir.
Artan çevre duyarll÷na paralel olarak, peyzaj anlamak ve de÷erlendirmek üzere bir
dizi yöntem geliútirilmiútir. Bu yöntemlerin hepsinin ortak amac, insan eylemleri ve
do÷ann süreçleri arasnda en iyi uyumu sa÷lamaktr. Geliútirilen bu yöntemlerde
peyzajn belirli bir eylem için uygunlu÷u saptanrken, ekolojik bilgiler kullanlmútr.
Bu eylem nesli tehlike altndaki fauna türlerinin korunmas, bir iskan veya ticari alann
oluúturulmas veya bir alann rekreasyonel amaçlarla kullanm olabilmektedir.
1950’li yllarda ABD’li ve Avrupal planclar, úeffaf haritalarn çakútrlmas temeline
dayal, çeúitli arazi analizi ve planlama çalúmalar gerçekleútirmiúlerdir. Ancak, peyzaj
planlama yöntemlerinin geliúimi, 1960’dan sonraki yllara rastlar ve bu yöntemlerin
ço÷u ABD’li bilim adamlar ve planclar tarafndan geliútirilmiútir. Peyzajlarn
planlanmasna yönelik ekolojik tabanl ilk yöntemler Angus Hills, Philip Lewis ve Ian
McHarg tarafndan geliútirilmiútir. Bunlardan birincisi bir orman mühendisi ve toprak
bilimci, di÷er ikisi peyzaj mimardr.
1970’li yllardan itibaren biyolojik çeúitlili÷in korunmas yönündeki çabalar, ekolojik
tabanl planlama çalúmalarn daha önemli hale getirmiútir. Ekosistem kavramnn ve
öneminin daha iyi anlaúlmas, planlamalarda bunun nasl kullanlabilece÷i yönündeki
88
araútrmalar da beraberinde getirmiútir. Howard Odum, Raymond Margalef ve Frank

Golley gibi ekologlarn çalúmalar, ekosistemlerin iúlevlerinin daha iyi anlaúlmasna
büyük katk sa÷lamútr. Herbert Bormann ve Gene Likens’in çalúmalar, su
havzalarnn ekolojik bir ünite oldu÷unu ortaya koymuú ve havzay esas alan planlama
çalúmalarnn temelleri atlmútr.
1980’li yllardan itibaren bilgisayar teknolojisindeki geliúmeler sonucu, ekosistemler
hakkndaki bilgilerin elde edilmesi ve de÷erlendirilmesi planclara rahatlk sa÷lamútr.
Öte yandan teknolojik geliúmeler, peyzajlarn tahribatn artrmú ve bugün peyzaj
planlamada ele alnacak konularn niteli÷i, kapsam ve karmaúkl÷ artmútr. Bu süreçte
“peyzaj ekolojisi”, peyzajn yaps, iúlevleri ve peyzajdaki de÷iúimleri organizasyonel
düzeyde ele alan ve peyzaj planlamaya do÷rudan katk sa÷layan bir ekoloji dal olarak
geliúme göstermiútir.
Peyzajlarn planlanmasna yönelik alt temel yaklaúmdan söz edilebilir. Bunlar;
1. Peyzaj Uygunlu÷u-I
2. Peyzaj Uygunlu÷u-II
3. Uygulamal ønsan Ekolojisi
4. Uygulamal Ekosistem
5. Uygulamal Peyzaj Ekolojisi
6. Peyzaj De÷erleri ve Alglama
olarak sralanabilir. Bunlar arasnda “peyzaj uygunlu÷u” yaklaúmlar, uygulamada en
fazla kullanlan ve peyzaj mimarl÷ ve planlama e÷itimi içerisinde en fazla ele alnan
yaklaúmdr. Di÷er yaklaúmlar, bu yaklaúmlarn kavram ve tekniklerinden
yararlanlarak geliútirilmiútir. Peyzaj uygunlu÷u yaklaúmlar 1970’den önce
geliútirilenler (Peyzaj Uygunlu÷u-I) ve 1970’den sonra geliútirilenler (Peyzaj
Uygunlu÷u-II) olarak iki ana gruba ayrlmaktadr. 1970 sonrasnda geliútirilen
yaklaúmlar, peyzajn de÷erlendirilmesinde kuramsal ve yöntemsel yenilikler
getirmiútir. Gerek kavramsal açdan, gerekse de÷erlendirme ilkeleri ve teknikleri
yönünden önemli ilerlemeler kaydedilmiútir. “Uygunluk” kavram ve peyzajn
kullanmnn nasl belirlenece÷i yeniden ele alnmútr. “Optimal kullanm” kavram
ile sadece ekolojik de÷il, ayn zamanda ekonomik, sosyal, kültürel ve teknolojik
faktörlerin de göz önüne alnd÷ “en iyi” kullanm amaçlanmútr (Ndubisi 2002).
Avrupa’da Mekansal Planlamann Peyzaj Boyutu
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi dúnda, Avrupa ktasnda mekansal planlamaya iliúkin
olarak çeúitli kurumlar tarafndan geliútirilen ve benimsenen belgeler bulunmaktadr. Bu
belgelerde peyzajlar çeúitli boyutlaryla ele alnmútr. Söz konusu belgelerden bazlar
aúa÷da ele alnmaktadr.
Avrupa Mekansal Geliúme Perspektifi
Avrupa Birli÷i belgesi olan Avrupa Mekansal Geliúme Perspektifi, Avrupa Birli÷i’nin
mekansal planlamadan sorumlu Bakanlar Konseyi’nin 1999 ylnda Almanya’nn
Potsdam kentinde yaptklar toplantda benimsenmiútir. 10 yllk (1989-1999) bir
çalúmaya dayanan bu belge, Avrupa Birli÷i topraklarnn dengeli ve sürdürülebilir
kalknmasn amaçlamútr. Bu amaç çerçevesinde, do÷al ve kültürel mirasn korunmas
hedeflenmekte ve Avrupa peyzajlarnn korunmas, yönetimi ve iyileútirilmesi bir
politika hedefi olarak tanmlanmaktadr (European Commission 1999).
89
Avrupa Ktasnn Sürdürülebilir Mekansal Geliúimi için Rehber ølkeler

Avrupa Konseyi belgesi olan Avrupa Ktasnn Sürdürülebilir Mekansal Geliúimi için
Rehber ølkeler, Avrupa Konseyi’nin bölge planlamadan sorumlu bakanlar kurulunun
2000 ylnda Almanya’nn Hannover kentindeki toplantsnda benimsenmiú ve 2002
ylnda bir resmi belge olarak yaynlanmú olup, Avrupa Konseyi’nin sürdürülebilirlik
ve mekansal planlama konularn ele alan en son belgelerden biridir. Rehber ølkeler,
Avrupa peyzajlarnn çeúitlili÷inin yerel ve bölgesel kimliklere önemli katkda
bulundu÷unu; insan ile onun do÷al ve kültürel çevresi arasnda geçmiúteki ve
günümüzdeki iliúkileri göz önüne serdi÷ini ve bu nedenle de mekansal geliúme
açsndan peyzajlarn korunmalar gereken önemli kaynaklar oldu÷unu ifade etmektedir
(Festas 2002).
Peyzaj Miras, Mekansal Planlama ve Sürdürülebilir Kalknma Belgesi
Avrupa Konseyi’nin belirli aralklarla düzenlemekte oldu÷u Avrupa Bölge Planlamadan
Sorumlu Bakanlar Konferans (CEMAT), 2001 ylnda Portekiz’in baúkenti Lizbon’da
toplanmútr. Konferans, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin 2000 ylnda kabul
edilmesinden sonra Sözleúmede sözü edilen konularn mekansal planlama ve
sürdürülebilir kalknma boyutuyla ele alnmas bakmndan önem taúmaktadr.
Konferans sonucunda kabul edilen sonuç belgesinde yer alan önemli konular úunlardr
(Council of Europe 2002):
x Peyzaj planlama ve peyzaj yönetimi, insanlara en yakn düzeydeki kamu
kurumu tarafndan gerçekleútirilmelidir,
x Peyzajlarn korunmas, yönetimi ve geliúimi için sektörel politikalar
mekansal planlamaya entegre edilmelidir,
x Mekansal planlama kararlar, peyzajlarn analizine dayandrlmaldr,
x Mekansal planlamann peyzaj boyutu tanmlanmal ve planlamaya
katlmaldr,
x Mekansal planlamada yer alan kiúi ve kurumlar, peyzajlarn önemi
konusunda bilgilendirilmelidir.
Yukarda özetlenen belgelere ek olarak, do÷al ve kültürel miras ve peyzajlarla ilgili
olarak di÷er baz Avrupa giriúimleri de bulunmaktadr. Bunlar arasnda 1985 ylnda
baúlatlan CORINE-Biyotoplar Projesi; 1992 ylnda kabul edilen Avrupa Birli÷i
Habitatlar Yönergesi; 1996’da yaynlanan Pan-Avrupa Biyolojik ve Peyzaj Çeúitlili÷i
Stratejisi; 2002 ylndan itibaren düzenlenen Avrupa Peyzaj Sözleúmesinin
uygulanmasn iliúkin konferanslar; 2003 ylnda yaynlanan Sürdürülebilir Kalknmann
Mekansal Boyutuna iliúkin Ljubljana Deklarasyonu ve 2005 ylnda kabul edilen
Avrupa Birli÷i Kentsel Çevreler Konulu Stratejisi yer almaktadr.
Türkiye Peyzajlar ve Mekansal Planlama
Türkiye’nin Do÷al ve Kültürel Peyzajlar
Anadolu topraklar bir çok medeniyete ev sahipli÷i yapmútr ve bugün o medeniyetlerin
brakt÷ kültürel peyzajlarn izlerini taúmaktadr. Bu kültürel peyzaj zenginli÷ine ek
olarak, ülkemizin üç tarafnn denizlerle çevrili olmas; bir çok göl ve akarsuyun
bulunmas; çok de÷iúken bir topo÷rafik yapya sahip olmamz; üç farkl fitoco÷rafik
bölgenin (Akdeniz, Avrupa-Sibirya, øran-Orta Asya) Türkiye’de buluúmas gibi
etkenlerin bir sonucu olarak ülkemiz zengin do÷al peyzajlara da sahiptir.
90
Nitekim, Türkiye’de yetiúen do÷al bitki türü says, tüm Avrupa ktasnda yetiúen do÷al
bitki türü saysna yakndr. Sulak alanlar bakmndan ülkemiz Avrupa ve Orta Do÷u’da
en geniú sulak alana sahip ülke konumundadr. Avrupa ktasnda en fazla sayda milli
park ülkemizde yer almaktadr ve buna ek olarak çeúitli statülerde çok sayda korunan
alan da bulunmaktadr. Öte yandan Türkiye, çevre ve do÷a koruma konusunda hemen
tüm uluslar aras anlaúmalara taraf olmuútur. Ayrca, üyelik müzakarelerini
sürdürdü÷ümüz Avrupa Birli÷i’nin çevre mevzuatna uyum çalúmalar da halen
sürdürülmektedir.
Türkiye’de Mekansal Planlama
Ülkemiz ulusal planlama mevzuatnda, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ve Avrupa Birli÷i’ne
üyelik sürecinden kaynaklanan yükümlülüklerimiz çerçevesinde, peyzajlar esas alan,
içeri÷i tanmlanmú, bütüncül bir planlama yaklaúm eksikli÷i söz konusudur. Mevcut
mekansal/fiziksel planlama kademeleri Çevre Düzeni planlar ve Nazm ømar
planlarndan oluúmaktadr.
Çevre Düzeni Plan, “dengeli ve sürekli kalknma amacna uygun olarak ekonomik
kararlarla ekolojik kararlarn bir arada düúünülmesine imkan veren, rasyonel do÷al
kaynak kullanmn sa÷lamak üzere kalknma planlar ve varsa bölge planlar temel
alnarak yaplan ve tarm, turizm, konut, sanayi, ulaúm vb. arazi kullanm kararlarn
ve politika ve stratejilerini belirleyen 1/25.000, 1/50.000 veya 1/100.000 ölçekte
hazrlanan, plan notlar ve plan açklama raporuyla bütün olan üst ölçekli fiziki plan”
olarak tanmlanmaktadr.
Nazm ømar Plan ise, “varsa bölge veya çevre düzeni planlarna uygun olarak
hazrlanan ve arazi parçalarnn kullanlú biçimlerini gösteren 1/25.000, 1/10.000
veya 1/.5000 ölçekli plan” olarak tanmlanr.
Her iki plan düzeyinde de peyzajlar yeterince ele alnmamakta, peyzaj analizine dayal,
ekolojik temelli ve peyzajlarn korunmas ve geliútirilmesi amac taúyan bir planlama
yaklaúm bulunmamaktadr. Çevre düzeni planlar ksmen bu amac taúyan planlar
olarak düúünülmüú olmakla beraber, bu planlarn hazrlanmasnda sadece ùehir
Planclarnn yetkilendirilmiú olmas ve Peyzaj Mimarlarnn katksnn bulunmamas
nedeniyle, planlamada peyzaja yaklaúm yüzeysel kalmaktadr. Bu yüzeysellik yine
ùehir Planclarnn yetkilendirildi÷i alt ölçekli fiziksel planlar olan Nazm ømar Planlar
ve Uygulama ømar planlarnda da kendisini göstermektedir.
Öte yandan, bu plan kademeleri peyzajlarn korunmas ve geliútirilmesi bakmndan
içerik bakmndan oldu÷u kadar ölçek bakmndan da yeterli de÷ildir. Çeúitli üst ve alt
ölçeklerde yeni plan kademelerine gereksinim bulunmaktadr.
Sonuç ve Öneriler
Peyzaj planlama ve peyzaj plan, yeni kavramlar de÷ildir, çeúitli ülkelerde uygulama
alan bulmuúlardr. Peyzajlarn planlanmas konusunda geliútirilmiú çok sayda yöntem
bulunmaktadr. Özellikle ABD’de peyzaj planlama yöntemleri kullanlarak yaplmú çok
sayda uygulama, hazrlanmú peyzaj plan bulunmaktadr. Avrupa ktasnda ise, ktada
yer alan ülkelerin ço÷unlu÷u küçük yüzölçüme sahip oldu÷undan, peyzaj planlama
konusu sadece Almanya ve øskandinav ülkelerinde uygulama alan bulabilmiútir.
Türkiye gibi geniú yüzeye sahip bir ülkede ise, çeúitli nedenlerle akademik düzeyin
ötesine geçememiútir. Halbuki do÷al ve kültürel peyzajlar açsndan çok zengin olan
91
ülkemizde peyzaj planlamaya olan gereksinim bir çok Avrupa ülkesinden daha yüksek
düzeydedir.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ülkemiz için bir frsat olarak de÷erlendirilmeli; ülkemizdeki
planclar tarafndan her platformda dile getirilen üst ölçekli fiziksel planlar konusu bu
vesileyle yeniden ele alnmal; olas yeni üst ve alt ölçekli planlarn ölçekleri, kapsam
ve benzeri konular açkl÷a kavuúturmak üzere konunun uzmanlar tarafndan ayrntl
çalúmalar yaplmaldr. Çeúitli ölçeklerdeki fiziksel planlarn ele alnmasnda sadece
APS ya da Avrupa Konseyi’nin di÷er belge ve programlar de÷il, üyelik yolunda
oldu÷umuz Avrupa Birli÷i’nin mekansal planlamaya yönelik yaklaúmlar ve aldklar
kararlar da dikkate alnmaldr (Örn: Avrupa Mekansal Geliúme Perspektifi, Kentsel
Çevreler Konulu Stratejisi gibi). Avrupa ktasnda yer alan ülkelerde peyzaj planlama
konusunda mevzuat ve uygulama birli÷i bulunmamaktadr. Her ülke kendi ulusal
mevzuatna uygun düzenlemeler yapmaktadr. Peyzaj planlama konusunda
Avrupa’daki en köklü uygulamalar Almanya’da yaplmútr ve ülkemizdeki
çalúmalarda Almanya’nn deneyimlerinden yararlanlmaldr.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ülkemizdeki bir çok meslek grubuna, özellikle de
planlama ve tasarm konularnda çalúan meslek gruplarna sorumluluklar
getirmektedir. Bu noktada peyzaj mimarl÷ mesle÷inin önemli bir yeri bulunmaktadr.
Sözleúmede sözü edilen peyzaj kalitesi, peyzaj koruma, peyzaj yönetimi, peyzaj
de÷erlendirme ve peyzaj planlama gibi konularda ülkemizdeki en geniú bilgi
birikimine sahip meslek olan peyzaj mimarl÷, bu konulardaki çalúmalarda önemli
roller üstlenebilecektir. Sözleúmenin uygulanmasnda peyzaj planlar gündeme
gelecektir. Bu durum, halen yetkileri yasalarla açk olarak tanmlanmamú olan peyzaj
mimarlar açsndan önemli olanaklar sunmaktadr. Bu planlarn hazrlanmasnda
Peyzaj Mimarlar göz ard edilemeyecektir.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin uygulanmas yolunda aúa÷daki konulara özel önem
verilmesi gerekmektedir:
1. APS-AB ba÷lamnda Ulusal Peyzaj Stratejisinin belirlenmesi,
2. APS-AB ba÷lamnda Bölgesel Peyzaj Programlarnn hazrlanmas,
3. APS-AB ba÷lamnda sektörel politikalara peyzajn entegrasyonu,
4. Çeúitli kademelerdeki Peyzaj Planlarnn isim, ölçek ve içeriklerinin
belirlenmesi (mevcut fiziksel planlama kademelerinin revize edilmesi)
5. Pilot bölgelerde Peyzaj Planlar hazrlanmas.
Kaynaklar
Council of Europe, 2002. “Conclusions and Follow-up of the Seminar Landscape
Heritage, Spatial Planning and Sustainable Development”. Publication
number: CEMAT-CHF 78 (2002) 7, Council of Europe, Strasbourg, France.
European Commission, 1999. “ESDP European Spatial Development Perspective:
Towards Balanced and Sustainable Development of the Territory of the
European Union”. Official Publication of the European Communities, ISBN
92-828-7658-6, Luxembourg.
Festas, M.J., 2002. Landscape and Spatial Planning Synergy. Naturopa 98 : 4
Ndubisi, F. 2002. “Ecological Planning: A Historical and Comparative Synthesis”. The
John Hopkins University Press, ISBN: 0801868017, 287 p., Baltimore, USA.
92
Ortaçeúme, V. ve Sayan, M.S., 2002. Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ve Peyzaj Mimarl÷

Mesle÷ine Getirdikleri. YAPI - Mimarlk, Kültür ve Sanat Dergisi, Peyzaj
Mimarl÷ Eki, 245, 10-12.
93
Les Atlas de paysages

Direction de la nature et des paysages
Sous-direction des sites et paysages
Bureau des paysages
Jean-Francois.SEGUIN@ecologie.gouv.fr
Introduction
Cette présentation est une synthèse du document Méthode pour les Atlas de paysages
Enseignements méthodologiques de 10 ans de travaux publié en 2004 par le Bureau des
paysages.
Les Atlas de paysages permettent la traduction sur le territoire de la définition de
paysage formulée dans la Convention européenne du paysage : « partie de territoire telle
que perçue par les populations, dont le caractère résulte de l’action de facteurs naturels
et/ou humains et de leurs interrelations ». C’est pourquoi ils sont un indispensable
préalable à la définition de politiques du paysage.
A propos des échelles
Le lien entre Atlas de paysages et politiques du paysage conduit à élaborer les Atlas sur
les parties du territoire national qui correspondent à des divisions administratives. Pour
des raisons techniques, l’échelle administrative retenue en France est celle des
départements (il y a 100 départements en France).
La réalisation des Atlas de paysages s’effectue selon 5 échelles :
Echelle administrative : les départements,
Echelle d’analyse (du travail de terrain) : 1:25 000
Echelle de restitution (des documents publiés) : 1:100 000
Echelle de temps pour l’actualisation : 10 ans
Echelle de temps pour l’élaboration : 1 an pour tenir compte des différentes saisons
Sommaire d’un Atlas de paysages
Chapitre 1: Identification des unités paysagères limites, composants caractéristiques,
dénominations des unités
identification et description des structures paysagères
Chapitre 2: Identification et caractérisation des paysages
paysages « institutionnalisés » (paysages protégés au titre de législations
existantes)
Représentations artistiques (ou « savantes ») des paysages
Identification des sites (parties de paysage) d‘intérêt local
Chapitre 3: Evaluation des dynamiques des paysages
Identification des signes visibles d’évolution des paysages
Mise au jour des tendances et des processus d’évolution
Identification des projets individuels et collectifs
Préparer le travail de l’Atlas de paysages
94
Une des premières phases est de constituer un comité de pilotage composé des autorités,
des organismes et des ONG concernés par le paysage sur le territoire d’étude.
Le rôle du comité de pilotage est de:
constituer le recueil des connaissances déjà acquises
valider le cahier des charges qui permettra de consulter les bureaux d’étude ou
les universités qui seront chargés de réaliser l’Atlas
suivre l’élaboration de l’Atlas tout au long du travail.
Le premier travail du comité de pilotage est de réunir tous les documents utiles à la
réalisation de l’Atlas de paysages. La recherche dans les archives, les centres de
documentation, les musées et bibliothèques … est fructueuse lorsqu’elle est bien
préparée. Cette documentation initiale permet d’économiser le temps d’étude.
Les documents d’archives
Les textes de voyageurs ;
Les dessins, peintures, gravures et photographies Les cartes postales de 1900 à
nos jours ;
Les guides de voyage publiés à différentes époques.
Les inventaires
Les inventaires des sites protégés ;
Les inventaires des monuments historiques ;
Les inventaires d’arbres remarquables ; Les documents d‘urbanisme.
Les cartographies et bases de données disponibles sur l’ensemble du territoire
Les cartes anciennes ;
Les cartes modernes, aux différentes échelles ;
Les photographies aériennes ;
Les cartes des reliefs, géomorphologie, géologie, de la végétation …
Les bases de données numériques (CORINE LANDCOVER) et statistiques.
Les études paysagères déjà réalisées
Le choix du chargé d’étude: On choisira une équipe pluridisciplinaire dont le
paysagiste sera responsable, regroupant les compétences du géographe, de l’urbaniste,
de l’architecte, de l’écologue, du sociologue, de l’informaticien…
Elaboration de l’Atlas de paysages
Chapitre 1: Identification des unités paysagères - Le travail de terrain
Cette opération est essentielle. Elle constitue le fondement sur lequel l'ensemble des
autres opérations pourront s'appuyer. Elle consiste à délimiter, par une observation
attentive de l'organisation du territoire, les divers paysages reconnaissables. Ceux-ci
sont dénommés "unités paysagères" correspondant à la définition suivante:
Une unité paysagère est un ensemble de composants spatiaux, de perceptions sociales et
de dynamiques paysagères qui, par leurs caractères, procurent une singularité à la partie
de territoire concernée. Elle se distingue des unités voisines par une différence de
présence, d’organisation ou de formes de ces caractères.
95
Dans les Atlas de paysages, les unités paysagères sont identifiées à l’échelle du 1:100
000 et correspondent au terme « paysage donné » de la Convention européenne du
paysage. Il est possible de poser l’équivalence une unité paysagère = un paysage.
L'observation doit être préparée selon un itinéraire précis, avec l'aide d'un matériel
spécifique, afin d'éviter les pertes de temps. L'itinéraire selon les voies de
communication (routes, chemins ruraux et sentiers de randonnée, voies ferrées, cours
d’eau navigables, littoral) est justifié car il permet d'observer les paysages selon les
voies les plus empruntées, c'est-à-dire de se mettre en situation des observateurs
potentiels. Il présente également l'avantage, par rapport à un mode d'analyse par
transect, d'être plus opérationnel et plus rapide, donc moins coûteux. Les photos-
aériennes sont intéressantes comme outil, pour préparer la phase terrain ou encore
comme aide-mémoire, pour affiner les limites par exemple, mais elles ne peuvent pas se
substituer à la phase de terrain.
L'itinéraire dépend évidemment de l'ampleur du territoire étudié, mais il doit permettre
d'observer le plus vaste territoire possible par un choix précis des voies de
communication empruntées. Ces voies doivent tisser un réseau suffisamment dense pour
éviter d'éventuels vides d'observation.
Il est important de procéder au parcours de cet itinéraire en plusieurs étapes, de manière
à avoir un aperçu relativement rapide de l'ensemble du territoire dans un premier temps,
puis de revenir pour approfondir l'examen dans des zones où la délimitation des unités
paysagères rencontre des difficultés. Il est également important de parcourir les voies de
communication choisies dans les deux sens, car le paysage ne se présente pas toujours
sous les mêmes aspects dans un sens ou dans l'autre.
Matériel nécessaire: cartes topographiques à plusieurs échelles 1:100 000, 1:25 000
(l'échelle dépend toutefois du territoire étudié), carnet de notes, appareil
photographique. Il est possible de s'aider en outre de la carte géologique et de la carte de
la végétation (si elle existe) et de photographies aériennes. Une étude bibliographique
préalable doit être réalisée afin, d’une part, d'éviter que soit répété un travail qui aurait
pu être déjà fait sur une partie du territoire étudié; et, d’autre part, de compléter
l'observation par des données déjà mobilisées, ce qui facilite la compréhension de
l'organisation du paysage.
Lors du parcours, il est nécessaire de:
inscrire sur les cartes les limites apparentes des unités paysagères, les ruptures, les zones
de transitions, les points de vue, les itinéraires permettant des vues vastes.
noter toutes les observations de la composition des paysages, les ambiances, les points
de vue particuliers, les signes visibles d'évolution.
photographier les situations types ou particulières, les formes de l'habitat, des
productions agricoles ou autres, les signes visibles d'évolution en inscrivant sur les
cartes les lieux de prises de vues photographiques, avec report sur le carnet de notes.
La restitution cartographique: au retour du parcours, commencer à tracer les limites les
plus évidentes des unités de paysage, en laissant provisoirement de côté celles qui
présentent une difficulté. Cette cartographie peut être réalisée à l'échelle de 1:100 000,
mais cette échelle dépend toujours de l'ampleur du territoire étudié. Il est nécessaire de
revenir à l'examen du terrain pour préciser ces limites au fur et à mesure des
96
observations successives. Il est recommandé de ménager un délai suffisant entre les

divers parcours, afin de laisser les idées décanter et mûrir.
Les limites entre les unités peuvent être nettes, constituées, par exemple, par une crête
de coteau ou un accident de terrain. Elles peuvent être au contraire plus floues, le
passage d'une unité à une autre se faisant de manière progressive. Il est important
d'élaborer des légendes appropriées à ces différents cas.
La carte des unités paysagères doit être expressive car c’est un outil majeur de dialogue
entre les partenaires de l’aménagement. Cette carte doit bien exprimer les traits
dominants du paysage et porter un soin particulier à la représentation des limites entre
unités paysagères.
La légende des cartes des Atlas des paysages sera soigneusement réfléchie. On choisira
une gamme de couleurs et de teintes la plus expressive possible.
Caractérisation des paysages: L'ensemble des données enregistrées sous forme de
notes, l'apport de la bibliographie et de la cartographie, des photographies aériennes,
permet de fournir une description des diverses unités paysagères. Cette caractérisation
prend la forme d'un texte écrit, accompagné de cartes, mettant en lumière les ambiances,
les traits marquants de ces paysages, qu’on appelle les structures paysagères.
Les structures paysagères correspondent à des systèmes formés par des objets, éléments
matériels du territoire considéré, et par les interrelations, matérielles ou immatérielles,
qui les lient et/ou par leur perception par les populations. Ces structures paysagères
constituent les traits caractéristiques d’un paysage. Elles participent au premier chef à
l’identification et la caractérisation d’un paysage. Un « paysage donné », terme de la
Convention européenne du paysage, est caractérisé par un ensemble de structures
paysagères, formées pendant les siècles.
L’analyse du paysage nécessite un exercice de sélection des composants pour leurs
relations, leur organisation particulière, leur capacité à structurer. Les structures
paysagères reflètent l’interaction entre les structures sociales, historiques et actuelles et
les structures biophysiques. Les structures paysagères offrent l’armature des projets de
protection, de gestion et/ou d’aménagement du paysage.
L’usage de « blocs paysagers » paraît très utile à la description des structures
paysagères.
Chapitre 2: Identification et caractérisation des paysages
Exploration et constitution de bases de données
Plus les sources de données disponibles sur le territoire étudié seront abondantes, plus le
chargé d’étude devra les trier et les organiser. La difficulté est de ne pas livrer un
document sans analyse ni interprétation. Par exemple, certaines monographies
historiques peuvent enrichir l’analyse rétrospective des dynamiques paysagères si elles
sont lues à travers le filtre des préoccupations actuelles.
a) sites et paysages "institutionnalisés"
Il s'agit de reporter sur le fond de carte, à l’échelle fixée à l’issue de la première phase,
l'ensemble des sites, monuments naturels et parties de paysage qui font l'objet de
mesures de protection en application de diverses lois et traités (notamment les biens du
patrimoine mondial de l’UNESCO).
97
Matériel nécessaire : fond cartographique à l'échelle désirée, matériel graphique.

Méthode pratique :
élaborer une légende appropriée permettant de distinguer les divers types de protections.
inventorier les divers espaces protégés (On peut se contenter d'un symbole ponctuel
pour signaler leur présence).
b) Représentations artistiques des paysages
Il s’agit d’identifier les représentations des paysages dans la peinture, la lithographie, la
gravure, la carte postale, la photographie, les guides de voyage, la littérature, pour
chercher à comprendre les sensibilités passées ou actuelles. Il s’agit également de
localiser des sites et paysages sur lesquels l'intérêt artistique s'est focalisé à une certaine
période de l'histoire. Il ne s'agit pas de constituer un inventaire exhaustif mais de repérer
les représentations les plus connues ou les plus significatives.
Méthode pratique:
consulter les collections des archives et musées locaux ou régionaux ainsi que celles des
grandes institutions nationales. Réaliser une étude bibliographique des ouvrages
littéraires intéressant le territoire concerné.
repérer, dans les oeuvres repérées, celles qui présentent un intérêt au titre des paysages.
Il est essentiel de noter soigneusement les cotes des documents, afin de pouvoir en
demander éventuellement une reproduction.
commander une reproduction des documents les plus significatifs d'une vision artistique
du paysage ou recopier les passages des ouvrages littéraires concernant les paysages
étudiés.
Restitution et exploitation:
restitution cartographique: il est possible de cartographier les lieux représentés. On
verra apparaître certains lieux très marqués par des représentations iconographiques,
témoignant de l'intérêt des artistes à une période déterminée de l'histoire. C'est
également le cas pour les guides touristiques dont les éditions successives peuvent
révéler un déplacement des sites signalés. Ce déplacement témoigne, d’une certaine
manière, de l'évolution de la demande sociale.
Il est nécessaire d'être prudent sur l'interprétation de concentrations de représentations
iconographiques sur certains lieux, car il est connu que de nombreux artistes ont utilisé,
pour éprouver leur talent, les images produites par leurs prédécesseurs en les
reproduisant presque à l'identique.
Enfin, les représentations iconographiques et littéraires permettent de comprendre
parfois plus aisément les traits marquants d'un paysage décrit, peint ou dessiné par un
personnage reconnu pour sa sensibilité. La caractérisation des paysages pourra s'en
inspirer et exploiter les caractères mis en lumière par ces représentations.
Identification des paysages d'intérêt local
Objectif de l'opération: Identifier les paysages qui présentent des valeurs d'ordre
symbolique, affectif, esthétique, ou même d'usage économique pour la population
locale. L'observation du terrain ne permet pas, a priori, de déceler ces lieux porteurs de
valeurs par les populations résidentes. Il serait nécessaire de procéder à des enquêtes
98
katlm konusunda bilincin arttrlmas üzerinde srarla
durulmaktadr.
Böylelikle peyzajn, her úeyden önce, yaúam kalitesinin, çevresel de÷erlerin,
sosyal ve kültürel kimli÷in bir parças olarak, sosyal ve çevresel alanlarda
kamu yararn sa÷layan bir ö÷e olarak alglanmas kolaylaúacaktr
Bu toplantnn sonucunda belirlenen önemli noktalar ve alnan kararlar
aúa÷da belirtilmiú ve bunlarn tüm katlmclara, di÷er ilgi gruplarna ve
kamuoyuna duyurulmasna karar verilmiútir:
1. APS’ni Ülkemizin imzalamú olmas, peyzajlarn korunmas, yönetimi
ve planlanmasnda büyük bir frsat olarak görülmektedir.
2. APS kapsamndaki tanm temel alnd÷nda tanm içinde görsel,
fiziksel, kültürel, iúlevsel, ekonomik, ekolojik, toplumsal, zamansal ve
peyzaj de÷iúimine iliúkin kavramlara vurgu yaplmas uygun
görülmektedir.
3. Peyzaj, bütün yurttaúlarn yaúam kalitesinin temel bir faktör olarak
kimliklerinin ve kültürel, sosyal, ekonomik geliúmelerinin temel
bileúeni olarak tanmlanmútr. "Peyzaj"n, bireysel ve toplumsal refah
ile yaúam kalitesi açsndan "anahtar" bir unsur oldu÷u kabul
edilmelidir. Bu ba÷lamda peyzajlar, "seçkinci" yaklaúmla de÷il,
"toplumsal" özelli÷i öne çkarlarak ele alnmaldr.
4. Peyzajlar; yasal düzenlemelerde, öncelikle de henüz taslak halde
bulunan "Do÷a Koruma Yasas"nda, ülkemizdeki do÷al ve kültürel
miras çeúitlili÷inin bir yansmas olarak tanmlanmaldr.
5. Peyzajlarn korunmasn amaçlayan politikalarn oluúturulmasnn yan
sra, yönetilmesi ve planlanmasna iliúkin yasal süreç ve bunlar
uygulamaya koyma yükümlülü÷ü tanmlanmaldr. Ayrca bu
politikalarn uygulamaya konmasnda, kamusal ve yerel denetimin
etkinli÷i arttrlmaldr.
6. Bugüne de÷in, tarm, ormanclk, endüstri, madencilik gibi sektörlerin
faaliyetlerinde ya da farkl planlama çalúmalarnda "peyzaj"n taúd÷
anlam ve de÷er sklkla göz ard edilmiú, bu nedenle ülke peyzajlar
tahrip edilmiú ya da çeúitlilikleri zarar görmüútür. Bu çerçevede ilgili
kurum ve kuruluúlar Sözleúme gere÷i olarak, bir yandan, yurttaúlar
peyzajlardan yararlanma konusunda duyarllaútrma ve e÷itimle
La restitution se fera sous la forme de cartes à l'échelle de 1:100 000. La légende utilisée
doit faire l'objet d'une étude très précise et testée sur plusieurs questionnaires. Il est
essentiel que cette légende soit définitivement adoptée avant de s'engager dans la
confection des cartes. L'utilisation de la couleur est recommandée, afin de faciliter la
lecture.
L'autre forme de restitution concerne les enseignements que l'on peut tirer de l'analyse
globale des potentialités et ressources paysagères mentionnées dans les réponses. Elle
peut se faire sous la forme de tableaux statistiques, permettant de mettre en lumière les
potentialités et ressources les plus fréquemment indiquées, Il s'agit davantage d'une
évaluation des sensibilités locales, qui peut faire l'objet d'une analyse particulière. On
sera parfois surpris des résultats de ces enquêtes, qui montrent la bonne connaissance du
patrimoine local par les élus ou de l'intérêt qu'ils ont montré dans les réponses au
questionnaire.
Restitution finale:
L'ensemble des résultats de cette phase d’identification et de caractérisation des
paysages peut se présenter sous la forme d'un document contenant :
un rapport écrit et illustré interprétant les quatre parties de l'identification et de la
caractérisation des paysages.
les séries de cartes mentionnées précédemment.
d'éventuelles planches de croquis, destinées à restituer les diverses formes
caractéristiques des unités paysagères. Ces croquis peuvent être accompagnés de
coupes.
une collection de photographies organisée sous la forme de séries ou d'un montage
conformes à la structure du rapport.
Chapitre 3: Evaluation des dynamiques des paysages
a) Identification des signes visibles d'évolution des paysages
Objectif de l'opération : Cette opération a pour but d'identifier, sur le terrain, les signes
visibles des transformations des paysages. En fait, elle peut se faire en même temps que
l'observation et l'identification des unités paysagères. Elle peut aussi être individualisée
de manière à définir des catégories de transformations spatiales qui se répètent sur
l'espace et qui se manifestent par des formes paysagères associées.
Tout signe d'un changement visible doit être noté, de manière à pouvoir caractériser
plus tard les évolutions en cours.
Matériel nécessaire: il est le même que celui de l'observation préliminaire de terrain :
cartes et carnet de notes, appareil photographique.
Méthode pratique: noter et caractériser les signes d'évolution et les localiser sur les
cartes, par des repères ou des limites légendés. Indiquer de manière précise les essences
végétales qui se développent ainsi que leurs modes d'agencement, les formes d'habitat
ou de constructions qui sont édifiées (pavillons, centres commerciaux, hangars,
bâtiments d'élevage ou industriels, etc...), les exploitations de matériaux, les arasements
de haies ou de lignes boisées, les infrastructures nouvelles (routes, lignes électriques,
etc)...
100
Restitution et exploitation : la restitution complète n'est pas indispensable dans un

premier temps. L'observation des signes visibles est surtout destinée à identifier les
diverses formes de transformations, sans recherche systématique de délimitation, qui
pourra être faite plus aisément à l'aide de l'ensemble des données recueillies par les
quatre opérations d'évaluation des dynamiques.
b) Mise à jour des tendances d'évolution
Objectif de l'opération : il s’agit d’analyser les données statistiques, la connaissance des
évolutions sur l'ensemble du territoire concerné. Ces données peuvent être fournies par
les recensements officiels à l'échelle communale ou à l’échelle du canton. L'échelle
communale fournira des résultats plus fins que l'échelle cantonale. Toutefois, il convient
d'être prudent dans l'utilisation de certaines données fournies à l'échelle communale, qui
peuvent avoir une interprétation dépassant les limites du territoire communal.
Par ailleurs, il est important de ne pas assimiler ces analyses de chiffres à des analyses
de paysage. Il ne s'agit que d'un moyen d'approcher des transformations en cours.
Matériel nécessaire:
matériel cartographique: fond des limites communales ou cantonales portant les
numéros d'identification des communes, d'une liste des communes accompagnées de ce
numéro d'identification.
données statistique: leur mobilisation dépend des évolutions que l'on a observé sur le
terrain et de celles que l'on souhaite mettre en évidence. Celles-ci peuvent relever des
transformations de l'agriculture (évolution de la superficie agricole utilisée, de la
superficie toujours en herbe, de la population agricole active, de certaines cultures
significatives, des opérations de drainage ou d'irrigation). Ces évolutions peuvent
fournir des renseignements importants pour comprendre et évaluer des transformations
paysagères sur l'ensemble du territoire concerné:
D'autres données, issues d'autres sources, peuvent être également intéressantes pour
saisir des évolutions en cours ou à venir : le prix des terres, les achats des terres par des
non agriculteurs, etc. Il convient alors de se renseigner sur les sources disponibles.
D'autres transformations peuvent être évaluées à l'aide d'autres sources de données. Il
s'agit essentiellement de les connaître, d'en évaluer la disponibilité, la facilité
d'exploitation ainsi que la pertinence en termes de traduction paysagère.
Méthode pratique:
constituer des fichiers de chiffres ou des tableaux en précisant toujours les numéros
d'identification des communes ou des cantons ;
calculer les évolutions relatives ou absolues sur les périodes jugées pertinentes;
constituer des classes d'évolution;
élaborer une légende des classes, de préférence en couleur et exprimant une
progression;
reporter les résultats sur les fonds de cartes.
Restitution et exploitation: les cartes constituent les formes élémentaires de restitution.
Il s'agit ensuite de les interpréter en termes de transformations paysagères; cette
interprétation pourra d'ailleurs se faire ultérieurement, lorsque toutes les sources
utilisables auront été exploitées.
101
Il est important de prêter attention aux résultats cartographiques et à leur interprétation.

Certaines évolutions signalées par les cartes peuvent en effet induire en erreur, lorsque,
en particulier, elles sont isolées. Il convient de ne relever que les évolutions qui se
manifestent sur des agrégations suffisamment importantes de communes. Par ailleurs, se
méfier des valeurs relatives fortes qui ne traduisent parfois que des évolutions peu
étendues, lorsque le chiffre d'origine est faible.
C) Identification des projets individuels et collectifs existants sur les communes
Objectif de l'opération: identifier et localiser les transformations en cours ou prévisibles
et les projets individuels et collectifs connus des municipalités.
Matériel nécessaire: comme pour l'identification des potentialités et ressources
paysagères des communes : cartes et réponses aux questionnaires
Méthode pratique: voir identification des paysages d'intérêt local.
Restitution et exploitation: Pour l'exploitation, il s'agit d'imaginer les formes paysagères
induites par les transformations et les projets signalés dans les réponses aux
questionnaires. Cette interprétation se fera lors de l'élaboration de la cartographie de
synthèse des dynamiques paysagères.
Restitution finale:
La synthèse des différentes opérations réalisées précédemment doit aboutir à une
cartographie des dynamiques prévisibles des paysages. Il s'agit d'une carte d'hypothèses,
où les dynamiques peuvent être traduites sous la forme de catégories d'évolutions
localisées dans l'espace et parfois concomitantes. La légende doit ainsi être étudiée de
manière à permettre la superposition d'évolutions possibles sur un même territoire. Cette
carte ne peut évidemment pas être d'une égale précision selon les évolutions. Certains
processus peuvent en effet être localisés avec beaucoup de précision (notamment grâce
à l'identification des projets existant sur les territoires communaux); d'autres le seront de
manière beaucoup plus diffuse. La carte donnera une image des dynamiques prévisibles
sur l'ensemble du territoire étudié.
Un rapport d'interprétation doit compléter cette carte, en l'explicitant et en précisant les
facteurs des dynamiques. L'ensemble des travaux de cette seconde partie doit ainsi se
formaliser selon les documents suivants:
cartes des dynamiques sectorielles de l'espace;
cartes des nuisances et transformations paysagères des territoires communaux;
cartes des projets individuels et collectifs sur les territoires communaux;
carte des dynamiques prévisibles des paysages;
rapport d'interprétation de la cartographie.
La description de ces diverses opérations est théorique. Des ajustements et des
adaptations peuvent être faites selon les territoires concernés. La réalisation de ces
opérations, qui peut paraître importante par le volume de travail à exécuter, doit être
organisée selon un programme précis afin d'éviter les pertes de temps et de permettre les
enchaînements les plus efficaces.
L’appropriation de l’Atlas
L’appropriation de l'Atlas par les partenaires locaux doit se faire dès le démarrage de la
démarche au fur et à mesure de l’avancée de la réalisation de l’Atlas.
102
lors de la constitution du comité de pilotage

lors des réunions intermédiaires ou de présentation des différentes étapes de
l'élaboration de l’Atlas
lors des réunions de restitutions des conclusions qui seront faites au terme de l'étude aux
différents partenaires rencontrés lors de l'étude :
lors des entretiens avec les partenaires "ressources"
au cours des séances d’animation de groupes de travail sur le terrain
La publication et la communication
Il convient de rappeler en premier lieu que la diffusion des données concernant les
paysages auprès du public est une obligation qui est inscrite dans de nombreux textes
européens, en particulier la Convention sur l’accès à l’information, la participation du
public au processus décisionnel et l’accès à la justice en matière d’environnement, dite
Convention d’Aarhus, qui énonce dans son préambule que « dans le domaine de
l'environnement [dont le paysage est un élément], un meilleur accès à l'information et la
participation accrue du public au processus décisionnel permettent de prendre de
meilleures décisions et de les appliquer plus efficacement, contribuent à sensibiliser le
public aux problèmes environnementaux, lui donnent la possibilité d'exprimer ses
préoccupations et aident les autorités publiques à tenir dûment compte de celles-ci »
Le droit d’accès des citoyens aux informations sur l’environnement implique que les
Atlas de paysages soient accessibles à tous dans différents lieux, localement, mais aussi
plus largement.
La principe de mise à disposition pose la question des supports de publication des Atlas
de paysages
Edition papier: la forme papier de l’Atlas en fait un objet aisé à consulter et agréable à
manipuler.
Les problèmes: volume important de certains ouvrages, trop petits nombres de tirage
car édition onéreuse… autant d’aspects qui en font un objet cher, donc rare et peu mis à
la disposition du public.
CD Rom: ce support petit et peu onéreux est de plus en plus utilisé pour la publication
des Atlas. On peut le reproduire à un nombre important d’exemplaires qui sera distribué
au grand public, à moindre coût. La consultation d’un CD Rom est plus fastidieuse que
le document papier : nécessité d’un matériel adapté, aperçu partiel des pages, surcoût
important dans le cas du tirage sur papier de la totalité des feuillets et, surtout, la
possibilité de « jouer » avec le zoom qui peut induire une utilisation à mauvaise échelle
de l’Atlas : la « loupe », outil disponible dans les principaux logiciels utilisés pour
l’élaboration des cartographies des Atlas, permet de zoomer presque à l’infini. Ainsi une
cartographie conçue à l’échelle 1:100 000 et fortement zoomée pourra donner l’illusion
d’être porteuse d’informations à la précision du 1:25 000.
Cet inconvénient, majeur dans le cadre de l’objectif de l’Atlas, peut être résolu en
rendant la cartographie illisible à partir d’un degré de grossissement supérieur à
l’échelle de pertinence de l’information. Cet effet d’imprécision peut être obtenu par
l’utilisation d’images adaptées au format des moniteurs informatiques (en général
30x22 cm à la résolution de 72 dpi.)
103
Plusieurs formes de communication de l’Atlas peuvent être également envisagées : Site

Internet, expositions itinérantes, observatoire photographique… chacune de ses formes
de communication demandent un développement spécifique qui pourra être programmé
hors cadre de l’Atlas.
L’idéal serait de prévoir une publication sous plusieurs formes:
Atlas de paysages complet à destination des élus et techniciens, cette publication
pouvant être organisée de manière à permettre l’édition facile de tirés à part pour chaque
unité paysagère
Un Atlas de paysages plus synthétique (de l’ordre d’une soixantaine de pages) destinées
à l’information et la sensibilisation du public le plus large.
Ces deux versions de l’Atlas peuvent s’envisager sous une forme papier et/ou
numérique.
Les applications de l’Atlas
L’Atlas de paysages constitue un outil de connaissance mais également un outil
opérationnel de définition de stratégie et de rationalisation des choix de la collectivité
territoriale ou des services de l’Etat pour le devenir du paysage. En effet, à partir de la
caractérisation des unités paysagères et au-delà de l’identification des sites
remarquables, l‘identification des phénomènes d’évolution des paysages permet définir
les priorités en matière de protection, de gestion et d’aménagement du paysage.
Quelques exemples d’applications possibles pour l’Atlas:
l’étude paysagère constitue un outil de référence au service de la réflexion sur les grands
projets d’aménagement;
la claire définition des enjeux paysagers pourra permettre d’orienter l’affectation des
fonds de gestion nationaux ou communautaires;
les priorités en terme de préservation et de protection dégagées guideront la mise en
œuvre des mesures réglementaires et contractuelles;
l’étude permettra de mieux exprimer comment une politique paysagère peut contribuer à
freiner certains phénomènes de pression foncière, à encadrer les besoins locaux
d’extension urbaine ou à anticiper les effets des mouvements de déprises;
l’ensemble des connaissances apportées à cette démarche peut constituer une plus value
dans la valorisation touristique du territoire;
dans le même temps, les documents de planification peuvent être enrichis en amont par
une réflexion paysagère qualitative;
l’étude permet également d’affirmer des vocations d’usage de l’espace et des modalités
de gestion ainsi que d’orienter l’affectation des sols, en introduisant des nouveaux
critères;
l’Atlas peut servir de base de données d’un observatoire du paysage: photographique ou
autre.
L’Observatoire photographique du paysage est un programme poursuivi depuis 1992
par la Direction de la Nature et des Paysages. Il a pour mission de “constituer un fonds
de séries photographiques qui permette d’analyser les mécanismes et les facteurs de
104
transformations des espaces ainsi que les rôles des différents acteurs qui en sont la cause
de façon à orienter favorablement l’évolution du paysage”.
La méthode du choix et des modalités des prises de vue ont été repris dans certains
Atlas. Les prises de vues significatives du caractère et des tendances d’évolution des
unités paysagères, correctement repérées selon un itinéraire précis, pourront former la
première série de photos d’un observatoire photographique du paysage.
L’utilisation de photographies anciennes et de cartes postales, quand elles existent et
qu’elles sont correctement repérées, peuvent servir de clichés de références pour
l’observatoire, ancrant la démarche d’observation des évolutions du paysage.
105
Peyzaj Atlaslar
Arazi Kullanm ve Çevre Bakanl÷
Do÷a ve Peyzaj Bölümü Baúkan
Jean-Francois.SEGUIN@ecologie.gouv.fr
Çeviri: Abdurrahman Güzelkeleú
Giriú
Peyzaj atlaslar, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nde peyzaj tanmnn formüle edildi÷i
alanlara uygulanmaya imkan sa÷lar. Bu nedenle peyzaj atlaslar, peyzaj politikalarnn
tanmlanmasnda yaplmas gereken ilk úeydir.
Ölçekler Konusu
Peyzaj atlaslar ile peyzaj politikalar arasndaki ba÷, ulusal arazilerin idari
bölünmelerine ba÷l olarak Atlaslarn hazrlanmasn sa÷lamaktadr. Teknik gerekçeler
nedeniyle Fransa’daki idari ölçek departmanlar (bölge) úeklindedir. (Fransa’da 100 adet
departman (bölge) vardr. Peyzaj Atlaslar 5 ölçe÷e göre gerçekleútirilmektedir:
- ødari Ölçek: Departmanlar (Bölgeler)
- Analiz Ölçe÷i (Arazi çalúmas): 1/25,000
- Restitüsyon Ölçe÷i (Yaymlanan Belgeler): 1/100,000
- Güncellemeye Yönelik Zaman Ölçe÷i: 10 yl
- Hazrlamaya Yönelik Zaman Ölçe÷i: Farkl mevsimleri hesaba katarak 1 yl
Peyzaj Atlaslarna øliúkin Özet
Bölüm 1. Peyzaj Birimlerinin Tanmlanmas
x Birimlerin snrlarnn ve karakteristik bileúenlerinin tanmlanmas ve
adlandrlmas
x Peyzaj yaplarnn tanmlanmas ve tasviri
Bölüm 2. Peyzajlarn tanmlanmas ve karakterizasyonu
x Yasal statü kazanmú peyzajlar (Mevcut mevzuat çerçevesinde korunan
peyzajlar)
x Peyzajlarn sanatsal (veya bilimsel) temsili
x Alanlarn tanmlanmas (peyzaj ksm, parças olarak)
Bölüm 3. Peyzaj Dinamiklerinin De÷erlendirilmesi
x Peyzajlarn geliúiminde görülebilir iúaretlerin tanmlanmas
x Geliúim e÷ilim ve süreçlerinin güncellenmesi
x Bireysel ve ortak projelerin tanmlanmas
Peyzaj Atlas Çalúmalarnn Hazrl÷
106
ønceleme alanndaki çalúmalar gerçekleútirmek üzere ilk aúamalardan biri, yetkili

kiúilerden, kurum ve kuruluúlar ile ilgili STK’lardan oluúan bir yönlendirme komitesinin
oluúturulmasdr. Yönlendirme Komitesinin görevleri úunlardr:
x Önceden edinilen verilerin toplanmasn sa÷lamak,
x Atlas gerçekleútirmekle yükümlü olacak inceleme bürolarnn veya
üniversitelerin danúmasna imkan sa÷layacak yaplacak iúler listesini geçerli
klmak,
x Tüm çalúma boyunca Atlasn hazrlanmasn takip etmek.
Yönlendirme komitesinin ilk iúi peyzaj atlaslarnn gerçekleútirilmesine yönelik
belgeleri bir araya getirmektir. Arúiv araútrmas, dokümantasyon merkezleri, müzeler
ve kütüphaneler faydal olacaktr. Baúlangç dokümantasyonu zamandan tasarruf
sa÷layacaktr.
Arúiv Belgeleri
Seyyahlarn metinleri,
Resim, çizim, gravür, 1900’l yllardan günümüze kadar olan kartpostallar,
Çeúitli dönemlerde yaymlanmú seyahat rehberleri,
Envanterler
Korunan alanlarn envanterleri,
Tarihi abidelerin envanterleri,
Kayda de÷er önemli a÷açlarn envanteri,
ùehircilik belgeleri,
Alann tamam için elde edilebilir veri tabanlar ve haritalar
Eski haritalar,
Farkl ölçekli modern haritalar,
Hava foto÷raflar,
Kabartma, jeomorfolojik, jeolojik, vejetasyon haritalar,
Saysal veri tabanlar (CORINE Arazi Örtüsü) ve istatistikleri,
Önceden yaplmú peyzaj incelemeleri.
Ekip oluúturma: Peyzaj uzmannn sorumlu olaca÷, içinde co÷rafya uzman, úehir
plancs, mimar, ekoloji uzman, sosyolog, bilgi iúlem uzman gibi meslek gruplarnn
yer ald÷ ve yetkilerinin gruplandrld÷ çok disiplinli bir ekip seçilecektir.
Peyzaj Atlaslarnn Hazrlanmas
Bölüm 1. Peyzaj Birimlerinin Tanmlanmas- Arazi Çalúmas
Bu temel bir çalúmadr. Bu çalúma, di÷er bütün iúlemlerin dayanaca÷ temeli
oluúturmaktadr. Bu iúlem arazinin organizasyonuna yönelik dikkatli bir gözlemle
bilinen farkl peyzajlarn belirlenmesinden oluúmaktadr. Bu bilinen farkl peyzajlar
aúa÷da tanmlanan úekle uygun olarak “peyzaj birimleri” olarak adlandrlr.
Bir peyzaj birimi; çalúma alannn herhangi bir bölümünde, karakterleri gere÷i
benzersizlik oluúturan mekansal bileúenler, sosyal alglamalar ve peyzaj dinamiklerinin
meydana getirdi÷i bütündür. Komúu birimlerden varl÷, organizasyonu ve úekliyle ayrt
edilmektedir. Peyzaj atlaslarnda peyzaj birimleri 1/100,000 ölçekte tanmlanmakta ve
107
APS’nin “spesifik peyzaj” ifadesine denk düúmektedir. Böylece bir peyzaj biriminin bir
peyzaja denk geldi÷ini söylemek mümkündür, bir peyzaj birimi = bir peyzaj.
Zaman kaybn önlemek amacyla özel araç gereç yardmyla belirlenen bir rotaya göre
gözlem hazrl÷ yaplmaldr. Ulaúm yollarna göre (karayollar, krsal yollar,
demiryollar, ulaúm imkan veren akarsular, kylar…) rota de÷erlendirilir. Zira en çok
benimsenen -izlenen- yola göre peyzajlarn gözlenmesine imkan verecektir. Ayn
zamanda daha operasyonel, daha hzl ve az maliyetli olmas nedeniyle avantajl bir
durum sergilemektedir. Hava foto÷raflarnn araç olarak kullanm, arazi aúamas
hazrl÷nda veya yardmc hatrlatc olarak (örne÷in snrlar belirlemede) dikkate
de÷er özellik taúmakla birlikte arazi aúamasnn yerini alamaz. Rota do÷al olarak
incelenen alann geniúli÷ine ba÷ldr. O halde izlenecek rota, olas en geniú alan
gözlemeye imkan vermelidir. Olas gereksiz gözlemlerden kaçnmak amacyla bu rota
yeterince yo÷un bir a÷dan oluúmaldr.
ølk aúamada alann tamamn alglayacak úekilde çok aúamal güzergahn
gerçekleútirilmesi önemlidir. Peyzaj birimlerinin snrlarnn belirlenmesinde güçlükle
karúlaúlan alanlarda incelemeyi derinleútirmek gerekecektir. Her iki anlamda da seçilen
güzergahlar baútan aúa÷ gezmek önemlidir. Zira peyzaj her zaman farkl bir görünüm
sergileyecektir.
Gerekli donanm: Farkl ölçekli topo÷rafik haritalar 1/100,000, 1/25,000 (bununla
birlikte ölçek incelenen alana ba÷ldr.) not defterleri, foto÷raf makinas. Bunlardan
baúka, jeolojik harita, e÷er mevcutsa vejetasyon haritas ve hava foto÷raflar. Hem
alanda daha önceden yaplmú çalúmalarn tekrarlanmasndan kaçnmak hem de
peyzajn organizasyonunu alglamay kolaylaútran önceden elde edilmiú verilerle
gözlemi tamamlamak amacyla ön bibliyo÷rafik inceleme gerçekleútirilmelidir.
øzleme srasnda aúa÷dakiler gerekli olacaktr:
x Peyzaj birimlerinin görünür snrlarn, kesintileri, geçiú bölgelerini,
görüú noktalarn ve geniú görüúe imkan veren rotalar haritaya geçirmek,
x Peyzaj kompozisyonuna iliúkin tüm gözlemleri, özel görüú noktalarn,
görülebilir geliúim iúaretlerini not etmek.
x Tipik veya özel durumlar, habitat formlarn, tarmsal üretimleri veya
di÷erlerini, görülebilir geliúim iúaretlerini foto÷raflamak.
Harita Restitüsyonu: Peyzaj birimlerinin en belirgin snrlarn iúaretleyerek çalúmaya
baúlanmaldr. Zorluk çkaracak konular bir kenara ayrmak gereklidir Bu haritalama
1/100,000 ölçekte gerçekleúebilir. Fakat yine de bu ölçek incelenen alann geniúli÷ine
ba÷ldr. Ardúk gözlemlerde bu snrlarn belirlenmesi için alan incelemesine tekrar
dönmek gerekecektir. Oluúan görüúlerin olgunlaúmas için güzergahlar arasnda yeterli
bir süre geçirilmelidir. Birimler arasndaki snrlar çok net olabilir. Örne÷in bir tepecik
veya arazi de÷iúiklikleri. Bunun tersine çok belirsiz de olabilir. Bir birimden di÷er
birime geçiúin progressif tarzda olmas gibi. Bu farkl durumlar için uygun lejantlarn
hazrlanmas önemlidir. Peyzaj birimleri atlas, çok açk olmaldr. Zira bu planlama
ortaklar arasndaki diyalogda temel araçtr. Bu harita peyzajn hakim iúaretlerini çok iyi
ifade etmelidir ve peyzaj birimleri arasndaki snrlarn gösterimine özel önem
vermelidir. Peyzaj atlasnn lejant çok iyi düúünülmeli, en uygun ifadeyi sa÷layacak
úekilde renk ve ton seçilmelidir.
108
Peyzaj karakterizasyonu: Bibliyografik iliúki, notlar, haritalar, hava foto÷raflar

úeklinde kaydedilen verilerin tamam, farkl peyzaj birimlerinin tanmlanmasna imkan
vermektedir. Yazl metin ve haritalar peyzajlarn ambiyans ve belirleyici iúaretlerini --
ki bunlara peyzaj yaplar denilmektedir—gün ú÷na çkartmakta, böylece peyzaj
karakteristi÷i haritalarla birlikte yazl metin olarak ortaya konmaktadr.
Peyzaj yaplar; nesneler, arazinin malzeme unsurlar ve bunlarn maddesel veya
maddesel olmayan karúlkl iliúkilerle úekillendirdi÷i sistemlere karúlk gelmektedir
Peyzaj yaplar bir peyzajn karakteristik iúaretlerini oluúturmaktadr. Bir peyzajn
tanmlanmas ve karakterizasyonunda birinci derecede rol üstlenmektedir. APS terimi
olan “spesifik peyzaj” yüzyllar boyunca oluúmuú peyzaj yaplarnn bütünü ile
nitelendirilmektedir. Peyzaj analizi, bileúenlerin yaplandrlacak iliúkileri, özel
organizasyonlar ve kapasitelerine yönelik olarak seleksiyon tercihleri üzerine
incelemeyi gerekli klmaktadr. Peyzaj yaplar, sosyal/tarihi ve güncel yaplar ile
biyofizik yaplar arasndaki karúlkl iliúkiyi yanstmaktadr. Peyzaj yaplar; peyzajn
korunmas, yönetimi ve/veya planlanmas projelerinde iskelet görevini görmektedir.
Peyzaj yaplarnn tanmlanmasnda ‘peyzaj birlikleri’nin kullanm çok yararl
olmaktadr.
Bölüm 2. Peyzajlarn Tanmlanmas ve Karakterizasyonu
Veri tabanlarnn keúfi ve oluúturulmas
ønceleme yaplan alanda ne kadar çok veri kayna÷ olursa bunlarn seçimi ve
organizasyonu da o kadar kolay olacaktr. Burada analiz ve yorumlama yaparak
belgeleri kullanlabilir hale getirmek gerekmektedir. Mesela baz tarihi monografiler,
güncel çalúmalarn süzgecinden geçerek okunursa peyzaj dinamiklerinin geçmiúe
yönelik analizi zenginleútirilebilir.
a) Yasal statü kazanmú alanlar ve peyzajlar
Birinci aúamada belirlenen ölçekte çeúitli kanun ve sözleúmelerin uygulanmas
kapsamnda koruma tedbirlerine sahip alanlarn, do÷al antlarn ve peyzaj ksmlarnn
tamamn temel unsur olarak haritaya iúlemek (UNESCO Dünya Ortak Miras).
Gerekli malzeme: østenilen ölçekte baz harita, grafik materyal.
Uygulama Yöntemi:
x Farkl koruma türlerini ayrt etmeye imkan veren uygun lejantn
hazrlanmas,
x Çeúitli koruma alanlarnn envanterlerinin çkartlmas (Bunlarn varlklarn
iúaretlemek için ana sembollerin yerleútirilmesi).
b) Peyzajlarn sanatsal temsili
Geçmiúte ve günümüzdeki duyarllklarn aramak üzere, resimlerde, gravürlerde, posta
kartlarnda, seyahat rehberlerinde, edebiyatta vs… peyzajlarn temsiliyetlerini
tanmlamak söz konusudur. Ayn zamanda tarihin herhangi bir döneminde sanatsal
ilginin odakland÷ alanlarn ve peyzajlarn konumlarn da belirlemek söz konusudur.
Burada, eksiksiz bir envanter oluúturmaktan çok en çok bilinen ve en belirleyici olan
temsillerin yerini bulmak söz konusudur.
109
Uygulama yöntemi:
x Yerel ve bölgesel arúiv ve müzeler ile büyük ulusal enstitülerin
koleksiyonlarn incelemek. Söz konsu alanla ilgili olan edebi eserlerin
bibliyografik incelemesini gerçekleútirmek,
x Peyzaj bakmndan önemli eserleri incelemek,
x Olas bir talep halinde ço÷altmak üzere belgelerdeki iúaretleri dikkatlice not
almak,
x Peyzajn sanatsal vizyonunu en belirleyici belgelerin veya incelenen
peyzajlarla ilgili edebi eserlerdeki ilgili bölümleri ço÷altmak.
Restitüsyon ve kullanma:
Harita restitüsyonu: Gösterilen yerlerin haritalanmas mümkündür. Tarihin belli bir
döneminde sanatsal ilgiye úahitlik eden ikonografik gösterimlerle tanmlanan baz
alanlarn ortaya çkú izlenebilecektir.Bu durum iúaretlenen alanlardaki alan
de÷iúimlerini gösterebilen turistik rehberler için de geçerlidir. Geçmiúte yer alan edebi
eserler, resim, gravür gibi çalúmalar vastasyla da peyzajn niteli÷i konusunda ilham
alnabilir.
Baz yerlerdeki ikonografik gösterimlerin yorumlanmasna dikkat etmek gereklidir.
Çünkü yeteneklerini göstermek için baz sanatçlar kendilerinden önceki sanatçlarn
oluúturduklar görüntüleri kullanmúlardr.
Sonuçta, ikonografik gösterimler ve edebi eserler, duyarllklaryla bilinen kiúilerce
yaplan resim, desen gibi eserlerle peyzajn en belirleyiic özelliklerinin kolayca
anlaúlmasna olanak vermektedir. Dolaysyla peyzajn karakterizasyonu bunlardan
esinlenerek elde edilebilecek ve bu gösterimlerin ú÷nda da bahsedilen karakterler
kullanlabilecektir.
Yerel Düzeyde Peyzajlarn Tanmlanmas
øúlemin amac: Yöre insan için sembolik, estetik hatta ekonomik kullanm de÷eri olan
peyzajlar tanmlamaktr. Arazi gözlemleri, yöre insanlarnn yanstt÷ de÷erler olan bu
alanlar keúfetmek için yeterli de÷ildir. Burada yaúayan halk nezdinde anketler yapmak
gereklidir. Örne÷in bölge baznda olmak üzere öngörülen alann boyutlarn ya da
herhangi bir birim düúünmeden çalúma yaplabilir. Belediyeler nezdinde yaplan
anketler de peyzaja yönelik yerel duyarll÷n alglanmasn sa÷layacaktr.
Bu anketin ikinci amac da yerel düzeyde siyasi taraflarn peyzaj atlasnn
gerçekleútirilmesine katlmalar ve duyarl hale getirilmeleridir. Yerel düzeydeki
seçilmiú bir yöneticinin verdi÷i her cevap duyarl hale gelmede bir baúlangçtr ve ait
oldu÷u bölgedeki peyzaja yönelik yansmalara katlm anlamna gelmektedir.
Gerekli materyal: Belediye alannn tamamn gösterecek úekilde seçilen özel materyal
kullanlan ölçe÷e göre üç temel haritann iliútirilece÷i anket formundan oluúacaktr.
Zaman ve finansman ile ilgili çok saydaki tüketim yönlendirmelerinden kaçnmak
üzere bu üç temel haritada çok saydaki belediye alannn gösterilmesi tavsiye edilir.
Uygulama yöntemi: ølk iú bir soru formu hazrlamaktr. Bu form üç bölümden
oluúacaktr:
x Peyzajlarn ve toplulu÷a ait ortak kültürel mirasn tanmlanmas (insanlarn
ba÷l oldu÷u alanlar, gezinme yerleri, krsal ve mimari miras gibi…)
110
x Zararlar ve geliúim e÷ilimleri (peyzaja elveriúsiz olarak de÷erlendirilen

unsurlar, kentleúme, terk edilen araziler gibi…)
x Toplulu÷a ait arazilerdeki mevcut projeler. Belediyelerce yaplan/bilinen
donanm çalúmalar. Anket formu sadece belediye projelerini de÷il ayn
zamanda bireysel ve kurumsal projeleri de kapsamaktadr.
Her bir bölüm, her bir unsurun kaydedildi÷i uygun lejantn yer ald÷ açk sorular
içermektedir. Her bir soru açkça yazlmaldr. Çok uzun olmamaldr. Alt veya sekiz
sayfadan uzun olmamaldr. ølgili belediyeye soru sorarak söz konusu yerlerin
konumunu belirleme olana÷ verecek úekilde kapal anket formu kullanlmaktadr.
Restitüsyon ve kullanma: Anket formuna verilecek cevaplarn restitüsyonu harita/lar
veya yorum gibi iki formda olabilir. Birinci form, peyzaj atlasnn beklentilerine
uygundur. Bu restitüsyon ayn zamanda peyzaj atlasnn gerçekleútirilmesi bölümüyle
ilgilidir (tanmlama ve karakterizasyon). Fakat ikincisi (dinamik), de÷iúimlerin ve
zararlarn de÷erlendirilmesi ve proje envanteri yoluyla olmaktadr. Restitüsyon,
1/100,000 ölçekli haritalar úeklinde olacaktr. Kullanlan lejant, bir çok anket
formundaki kesin ve test edilmiú incelemeye ba÷l olacaktr.
Haritalara baúlamadan önce lejantn kesin olarak uyarlanmas esastr. Okumay
kolaylaútrmak için renk kullanm tavsiye edilmektedir. Di÷er restitüsyon formu,
cevaplarda belirtilen potansiyellerin ve peyzaj kaynaklarnn genel analizinden
çkarlabilen belgelerle ilgilidir. En sk úekilde belirtilen potansiyel ve kaynaklar, gün
ú÷na çkmalarn sa÷layacak úekilde istatistiki tablo olarak verilebilir. Burada özel bir
analizin konusu olabilecek yerel duyarll÷n da de÷erlendirilmesi de söz konusudur.
Yetkili makam ve ilgi gruplarnn anket formunda verdikleri cevaplarda, yerel ortak
mirasn iyi bilindi÷ini görmek úaúrtc olmamaldr.
Nihai Restitüsyon: Peyzajlarn tanmlanmas ve karakterizasyonunun bu aúamadaki
sonuçlarnn tamam aúa÷da yer alan bilgilerin bulundu÷u belgeler úeklinde olabilir:
x Peyzajlarn tanmlanmas ve karakterizasyonunun dört ksm yorumlayan
yazl ve resimli rapor,
x Daha önce bahsedilen harita dizileri,
x Peyzaj birimlerinin farkl karakteristiklerini restitüye etmeye ayrlmú olas
krokileri. Bu krokiler kesitlerle birlikte olabilir.
x Rapor yapsna uygun seri halinde veya montajl foto÷raf koleksiyonu.
Bölüm 3. Peyzaj Dinamiklerinin de÷erlendirilmesi
a) Peyzajlarn görülebilir geliúim iúaretlerinin tanmlanmas
øúlemin amac: Bu iúlem, peyzajlarn görülebilir de÷iúim iúaretlerinin alanda
tanmlanmasn amaçlamaktadr. Ayn zamanda peyzaj birimlerinin gözlenmesi ve
tanmlanmas da burada gerçekleútirilebilir. Alanda tekrarlanan ve birleúen peyzaj
formlarnca ortaya konan mekansal de÷iúim kategorilerini tanmlayacak úekilde de bu
iúlem uygulanabilir.
Daha sonra mevcut geliúimlerin karakterlerini belirleyebilecek tarzda olmak üzere
görülebilir de÷iúime iliúkin tüm iúaretler not edilmelidir.
Gerekli materyal: Alann ilk gözlemi burada da geçerlidir. Haritalar, not karneleri ve
foto÷raf makinesi. Kullanlmaktadr.
111
Uygulama yöntemi: Geliúim iúaretlerini not almak ve nitelendirmek ve bunlarn yerini

iúaretlerle veya lejant snrlaryla haritada göstermek. Kesin bir úekilde, vejetasyon
türlerini, düzene ait úekilleri, habitat formlarn ve inúaat úekillerini (kulübe, ticaret
merkezleri, hangarlar, veya sanayi binalar vs.) yeni altyaplar (karayollar, elektrik
hatlarnn vs.) belirtilmek gerekmektedir.
Restitüsyon ve kullanma: Bütün restitüsyon ilk anda olmayabilir. Sistematik snrlama
araútrmas yapmadan görülebilir iúaretlerin gözlemi, özellikle de÷iúimin farkl
úekillerini tanmlama amacyladr. Söz konusu bu snrlama araútrmas, dinamiklerin
de÷erlendirilmesine yönelik dört uygulmayla toplanan verilerin tamamnn yardmyla
daha kolay olabilecektir.
b) Geliúim e÷ilimlerinin yönü
øúlemin amac: Alann tamam için geliúim bilgilerine sahip istatistikî verilerin analizi
söz konusudur. Bu veriler, belediye veya kanton ölçe÷inde resmi envanterlerce
sa÷lanabilir. Belediye ölçe÷i kanton ölçe÷inden daha duyarl sonuçlar sa÷layacaktr.
Bununla birlikte, belediye ölçe÷inde sa÷lanan baz verilerin kullanmnda ihtiyatl
olmak uygun olacaktr. Zira bu sa÷lanan baz veriler belediye alan snrlarn aúan
yorumlar içerebilir. Bu rakamsal analizleri peyzaj analizleriyle bir tutmamak önemlidir.
Gerekli materyal:
Harita materyali:: Belediyelerin kimlik numaralarn taúyan belediye veya kanton
snrlarna ait temel bilgiler.
østatistiki veriler: Alanda gözlemlenen geliúime ba÷l hareketleri, (kullanlan tarmsal
yüzölçümünün geliúimi, sürekli yeúilin yüzölçümü, faal tarm nüfusu, göze çarpan di÷er
kültürler, drenaj ve sulama iúlemleri). Bu de÷iúimler, ilgili alann tamamnda peyzaj
de÷iúimlerini anlamak ve de÷erlendirmek üzere önemli bilgiler sa÷lar. Mevcut veya
gelecekteki de÷erlendirmeleri yapabilmek için di÷er kaynaklardan çkan di÷er veriler de
önemli olabilir: Arazi fiyat, tarmc dú kiúilerce arazinin satn alma gücü vs..
Uygulama Yöntemi:
x Belediye veya kantonlarn numaralarn beliren saysal kutu veya tablolarn
oluúturulmas,
x Uygun olarak de÷erlendirilen dönemler için göreceli veya mutlak
geliúimlerin hesaplanmas,
x Geliúim snflarnn oluúturulmas,
x Snflarn (bölümlerin) lejandnn hazrlanmas, (tercihen renkli ve bir
ilerlemeyi ifade eden)
x Haritalara altlk olarak sonuçlar taúmak
Restitüsyon ve kullanma: Haritalar restitüsyon iúleminin temel úekillerini oluúturur.
Peyzaj geliúimleri açsndan bunlar hemen yorumlamak söz konusudur. Tüm
kullanlabilir kaynaklardan faydalanlmasnn ardndan bu yorumlama
gerçekleúebilecektir.
c) Belediyelerdeki mevcut bireysel ve ortak projelerin tanmlanmas
øúlemin Amac: Mevcut veya öngörülebilir de÷iúimlerin tanmlamas ile yerlerinin
belirlenmesi ve belediyelerce bilinen bireysel veya ortak projeler.
112
Gerekli Donanm: Belediyelerin potansiyelleri ile peyzaj kaynaklarnn tanmlanmas:

Haritalar ve soru formuna verilen cevaplar.
Uygulama Yöntemi: Yerelle ilgili peyzajlarn tanmlanmas ksmna baknz.
Restitüsyon ve kullanma: Kullanma yönelik olarak de÷iúimler sonucundaki peyzaj
formlarnn ve soru formundaki cevaplarda belirtilen projeleri canlandrmak söz
konusudur. Bu yorumlama, peyzaj dinamikleri sentez haritasnn hazrlanmas srasnda
olacaktr.
Nihai restitüsyon: Daha önceden gerçekleútirilen farkl iúlemlerin sentezi, peyzajlarn
öngörülebilir dinamikleri haritasna uygulanr. Burada, mekanda yeri belirlenen geliúim
kategorileri úeklinde dinamiklerin ifade edilebildi÷i hipotez (varsaym) haritas söz
konusudur. Ayn alanda muhtemel geliúimlerin üst üste bulunmasna imkan verecek
tarzda lejand incelenmelidir. Bu harita, geliúimlere göre muhtemelen eúit belirlilikte
(yalnlk) olamayabilir. Özellikle belediyelerin alanlarnda mevcut projelerin
tanmlanmas sayesinde baz süreçler, birçok belirlilikle birlikte lokalize edilebilir.
Harita, incelenen alann tamamnda öngörülebilir dinamiklerin görüntüsünü verecektir.
Dinamik unsurlarn açklayarak ve belirterek bir yorumlama raporu haritay
tamamlamaldr. Bu ikinci ksmdaki çalúmalarn tamam, aúa÷da yer alan hususlar
kapsamnda gerçekleútirilmelidir.
x Mekann sektörel dinamikleri haritas,
x Uygun olmayan haritalar ile belediyelere ait alanlarda peyzaj de÷iúimleri,
x Belediyelere ait alanlarda bireysel ve ortak projelerin haritalar,
x Peyzajlarn öngörülebilir dinamiklerine ait harita,
x Harita yorumuna iliúkin rapor.
Bu farkl uygulamalarn tanmlanmas teoriktir. ølgili alana göre ilaveler ve uyarlamalar
yaplabilir. øcra edilecek iú hacmine göre bu iúlemlerin gerçekleútirilmesi, zaman
kaybndan kaçnmak ve en etkili ba÷lantya imkan vermek amacyla bir programa göre
organize edilmelidir.
Atlas’n Onaylanmas
x Sevk idare komitesinin oluúturulmas,
x Atlasn hazrlanmasnda farkl aúamalarda ara toplantlar ve sunumlar
x Sonuçlarn uygulanmasnda toplantlar,
x “Kaynak” partnerleriyle olan görüúmeler, diyaloglar,
x Alanda çalúma gruplarnn faaliyetlerine iliúkin müzakereler.
Yayn ve øletiúim
Kamu nezdinde peyzajla ilgili verilerin da÷tmnn ilk etapta bir zorunluluk oldu÷unu
hatrlatmak yerinde olacaktr. Bilhassa Aarus Sözleúmesi olmak üzere bir çok Avrupa
metinlerinde çevreyle ilgili bilgiye halkn katlm ve eriúimi bir zorunluluktur.
Atlaslarla ilgili birçok iletiúim úekilleri öngörülmüútür: Bunlar internet siteleri,
foto÷rafik gözlemleme, gezici sergiler ve benzerleridir.
Atlas’n Uygulanmas
Peyzaj Atlas bir bilgi aracdr ve yn zamanda strateji tanmnn operasyonel aracdr.
Peyzaj birimlerinin nitelendirilmesinden ve çok özel alanlarn tanmlanmasndan
baúlayarak, peyzajlarn geliúim fenomenlerinin tanmlanmas, peyzajlarn korunmas,
113
yönetimi ve planlamas alannda öncelikleri tanmlamaya imkan verir. Atlaslar için

muhtemel birkaç uygulama örnekleri:
x Peyzaj incelemeleri, büyük planlama projelerinde bir referans aracdr.
x Güçlüklerin üstesinden gelmeye yönelik peyzajlarn açk tanm, ulusal veya
belediyelerin yönetim zemini araútrmalarn yönlendirmeye imkan
verecektir.
x Önleme ve koruma bakmndan olan öncelikler tüzüksel ve sözleúmeye
dayal tedbirlerin uygulanmasna rehberlik edecektir.
x ønceleme, temel baz bask fenomenlerini frenlemeye, yerel ihtiyaçlar
çevrelemeye, kentsel geliúmeye (yaylma) peyzaj politikasnn nasl bir katk
sa÷layabilece÷ini daha iyi anlamaya imkan verecektir.
x Bu admlarla gerçekleútirilen çalúmalarla elde edilen bilgilerin tamam,
alann turistik de÷erinin de÷erlendirilmesinde bir de÷er oluúturabilir.
x Ayn zamanda planlama dokümanlar peyzaj yansmalaryla da
zenginleúebilir.
x ønceleme, alann kullanm yetene÷ini ve yönetim uygunlu÷unu do÷rulamay
da teyit eder. Atlas, peyzaj gözlemlerine veri taban hizmetini görebilir.
114
Du Paysage-Monument au Paysage-Territorie
La Convention européenne comme produit d’une mutation
des politiques du paysage et de leurs fondements culturels
Serge Briffaud
CEPAGE (Centre de recherche sur l'histoire et la culture du paysage)
Ecole nationale supérieure d'architecture et de paysage de Bordeaux
serge.briffaud@bordeaux.archi.fr
Intoduction
La Convention européenne du paysage apparaît comme le reflet et la concrétisation d’un
tournant important pris ces dernières décennies par les politiques du paysage elles-
mêmes mais aussi, et indissociablement, par les sensibilités et les attentes de la
population en ce domaine, voire par la connaissance des paysages et la manière de les
étudier. Mon intervention vise à présenter une analyse synthétique de ce tournant pris
dans ce qu’il est convenu d’appeler la « culture du payage » et la manière dont on pense
l’action en ce domaine. Je m’appuierai pour cela sur certains des résultats du
programme de recherche « Politiques publiques et paysages », initiés par le MEDD à
partir de 1998 1. Je développerai essentiellement l’exemple de la France, les matériaux
pour une synthèse à l’échelle européenne n’étant pas encore à ce jour réunis.
Le Temps du Pittoresque, ou La Protection de L’Exceptionnel
La protection des monuments naturels et des sites
En France comme dans de nombreux pays européen, la question de l’action sur les
paysages s’est d’abord posée, avant la seconde guerre Mondiale, en terme de protection
des paysages exceptionnels et relativement à la nécessité - qui s’exprime alors aussi par
la reconnaissance d’un patrimoine artistique et monumental - de préserver un
patrimoine porteur de la mémoire et de l’identité de la nation. C’est alors l’Etat central,
par l’intermédiaire de l’administration des Beaux-Arts, qui décide de la protection et qui
l’impose, quand cela s’avère nécessaire.
Une politique des paysages a commencé à véritablement prendre corps, en France,
autour des lois du 24 avril 1906 organisant la « protection des sites et monuments
naturels de caractère artistique », et surtout du 2 mai 1930 relative à « la protection des
monuments naturels et des sites de caractère artistique, historique, scientifique,
légendaire ou pittoresque » - cette dernière loi demeurant toujours en vigueur 2. Le
« monument naturel » est un fragment remarquable de paysage (souvent un arbre, un
rocher, une cascade...) . Quant au site protégé, il peut correspondre à de vastes
architectures naturelles (à l’image, par exemple, du Cirque de Gavarnie dans les
Pyrénées), ou à des lieux où histoire et nature apparaissent harmonieusement mêlées
(village de Rocamadour, Mont-Saint-Michel…). Longtemps, la superficie protégée ne
dépasse que très rarement quelques dizaines d’hectares.
1
. On peut consulter une synthèse scientifique de ce programme et un bilan de ses apports à la conception
des politiques à l’adresse : http://www.ecologie.gouv.fr/-PPP-.html.
2
. La loi de 1930 a été versée en 2000 au Code de l’Environnement.
115
Deux des critères cités dans le titre de la loi de 1930, l’« artistique » et le « pittoresque »
– qui sont aussi ceux auxquels on a fait le plus volontiers référence dans la pratique de
la protection des paysages — suggèrent une assimilation du paysage protégé à une
« œuvre », l’adjectif « pittoresque » renvoyant à la parenté reconnue du paysage réel
avec une peinture. De fait, ces deux lois visent surtout des paysages remarquables parce
que porteurs d’une valeur esthétique exceptionnelle, qui les rend à la fois assimilables à
un tableau et à un monument.
Tout comme une œuvre d’art que l’on place au musée, le paysage protégé paraît
longtemps pouvoir être isolé du temps et de l’espace auquel il appartient. Le législateur
fixe l’objectif de conserver le site dit classé « en l’état », tout projet entraînant la
modification de l’aspect du paysage devant être soumis à l’autorisation du ministre,
après avis de commissions locale et nationale. Cette protection vise en priorité à exclure
de ces lieux exceptionnels l’urbanisation massive et les grandes infrastructures
industrielles ou de transport, c’est-à-dire à les préserver des agressions d’une modernité
venue de l’extérieur. On n’imagine pas, autour de 1930, que des causes endogènes —
c’est-à-dire la désertification et le sous-entretien lié à une sous-exploitation des
ressources - peuvent elles-mêmes entraîner des modifications considérables – voire une
disparition – de ces paysages.
Esthétique du pittoresque et géographie possibiliste
Quitte à schématiser, on peut dire de ce moment des politiques du paysage qu’il apparaît
indissociable de deux grands types de références culturelles :
— l’esthétique du pittoresque, d’abord, qui constitue une manière d’éprouver et de
regarder largement intégrée par les élites sociales, habituées à juger des paysages
comme des œuvres peintes et à établir des associations entre réalité et tableaux ; et il
faut chercher dans certains genres de peinture, qui ont profondément marqué le regard
occidental, la référence qui a permis aux paysages protégés d’acquérir leur valeur aux
yeux des protecteurs. Je pense en particulier au genre du « paysage historique », qui met
en scène la complicité de l’histoire humaine et des décors naturels. A noter également
que la toute première protection de paysages en France, antérieur à la loi de 1906, est la
préservation, à partir de 1853, des « séries artistiques » de la forêt de Fontainebleau, qui
étaient des « monuments naturels » ou des ensembles paysagers peints par les peintres
de l’école dite « de Barbizon », et préservées pour cette raison même.
— Si l’esthétique du pittoresque peut être considérée comme une référence commune
aux élites de l’Europe occidentale, la France a été quant à elle tout particulièrement
marquée par les codes de lectures du paysage hérités de l’Ecole française de géographie,
qui a fortement influencé les programmes de l’enseignement scolaire de la première
moitié du XX° siècle. L’idée du paysage qui émane de cette géographie est résumée par
l’hypothèse possibiliste : « La nature propose, l’homme dispose ». Le paysage montre
les formes d’adaptation de l’homme à un socle physique, avec lequel l’histoire négocie.
On peut voir dans beaucoup de paysages protégés ce qui a pu apparaître, au moment où
règne cette géographie possibiliste, comme une sorte d’optimum d’adaptation des
sociétés humaines au cadre physique, ou au moins comme des paysages qui illustrent à
la fois la contrainte naturelle et le génie d’adaptation des sociétés.
116
Du Paysage Pittoresque a L’Environnement

La politique du paysage comme « protection de la nature »
Cette première forme de politique du paysage a connu à partir du milieu du siècle passé
une mutation qui s’est accélérée considérablement depuis les années 1980. Durant les
décennies de l’après-guerre, cette évolution s’opère par le biais de l’association – voire
de l’assimilation - de ces politiques du paysage à celle de la « protection de la nature »
au sens moderne du terme, c’est-à-dire de la protection des espèces rares, des milieux et
des écosystèmes.
C’est la loi de 1930 sur les sites qui permet de créer, en 1957, au nom de l’« intérêt
scientifique », les premières « réserves naturelles ». A cette époque, et au moins jusqu’à
la grande loi sur la protection de la nature de 1976, il s’agit d’abord en cette matière,
comme dans le domaine des paysages, de protéger la rareté — c’est-à-dire des espèces
et des milieux menacés de disparaître. Il s’agit dans les deux cas de protéger une nature
par elle-même créatrice, à laquelle l’homme peut parfois s’harmoniser, mais avec
laquelle la société industrielle entre quant à elle le plus souvent en conflit. Reste que ce
moment a été celui où le mot « paysage » cesse, sur le terrain politique, de n’avoir
qu’un sens esthétique. Le spécialiste des Beaux-Arts, dépositaire du bon goût national,
ne peut plus dès lors prétendre à la totale maîtrise de ce domaine d’action.
Renoncer au paysage ?
Les trois décennies de l’après guerre représentent par ailleurs un moment de forte
remise en cause du paysage en tant qu’objet de connaissance. Chez les géographes, qui
étaient les principaux dépositaires de ce concept, se multiplient les critiques à l’égard
d’une notion associée aux vieilles théories possibilistes, incapables de rendre compte de
l’émergence d’un espace géographique nouveau, largement délivré des contraintes que
le « socle physique » imposait aux sociétés pré-industrielles. Au temps de l’agriculture
hors-sol et des réseaux mondialisés, que reste-t-il de ce pouvoir de traduction sensible
de la réalité géographique que l’on accordait autrefois au paysage ?
On peut ajouter que ces mêmes années voient une très forte remise en cause de
l’esthétique élitiste sur laquelle reposait principalement la politique des paysages. On
peut alors parler d’une véritable « crise du pittoresque ».
Vers un Continuum Paysager
Une politique pour tous les paysages
Dans les années 1970 et, surtout, à partir du début des années 1980 s’opère néanmoins
une mutation spectaculaire de la notion-même de paysage. Elle aboutira en France à la
définition, par l’intermédiaire notamment de la loi de janvier 1993, d’une nouvelle
politique du paysage, qui ne se confond plus avec une politique des sites remarquables,
même si elle n’exclut pas cette dernière.
Pour qualifier le tournant pris à ce moment nous pourrions parler :
— d’une généralisation du souci du paysage, au sens où l’attention dont le paysage fait
l’objet ne se concentre plus sur le rare et l’exceptionnel, mais concerne tous les
paysages, c’est-à-dire le cadre de vie des populations et le territoire considéré dans son
ensemble. Le paysage visé par les politiques est désormais un continuum — la notion de
117
« paysage » ayant de ce point de vue connu une évolution similaire à celle

d’« environnement » ;
— du passage d’une logique de protection, consistant à éviter autant que possible les
changements, à une logique de gestion, c’est-à-dire d’accompagnement et d’inflexion
des dynamiques. Le paysage n’est plus considéré désormais comme un fragment de
nature qu’il s’agirait de préserver de l’influence négative de l’homme, mais comme le
produit hybride et évolutif d’une relation nature/société. La problématique de toute
politique du paysage renvoie dès lors fondamentalement à une pensée de la durée et
peut être formulée en terme de projet. A noter que cela n’est pas seulement vrai pour les
« paysages ordinaires », mais aussi pour ces paysages exceptionnels, protégés de longue
date. La vallée de Gavarnie s’est enfrichée. La baie du Mont Saint-Michel s’est
ensablée. L’homme devient indispensable à une nature qui n’est plus « éternelle » ;
— à l’émergence, en tant que dimension constitutive de la réalité du paysage, des
perceptions et représentations socialement et culturellement différenciées, désormais
regardées comme inséparables de la « matérialité » des paysages. Le fait qu’elle prenne
en charge la dimension symbolique du rapport des populations au territoire est ce qui a
permis à la notion de « paysage » de se différencier de celle d’« environnement », et aux
politiques associées à ces deux termes de devenir complémentaires. Le renforcement et
la généralisation du souci du paysage va aujourd’hui de pair avec une demande de
démocratie locale et avec l’émergence d’une figure de citoyen à la fois acteur et
spectateur de son cadre de vie.
De nouveaux fondements scientifiques et culturels
Cette mutation des bases-mêmes de l’action sur les paysages est inséparable de
l’émergence, ces dernières décennies, d’une nouvelle façon de penser les relations
société/nature. Les milieux scientifiques, à partir des années 1970, ont commencé à se
réapproprier le paysage — et cela bien au-delà de la géographie — comme un objet qui
ne nous parle plus des formes historiques de l’adaptation des sociétés au « socle »
naturel, mais plutôt de l’hybridation, qui s’accomplit dans la durée, de systèmes naturels
et de systèmes sociaux évoluant de concert. Dès ce moment, le paysage a commencé à
apparaître, dans les milieux scientifiques, comme un objet de recherche nécessairement
interdisciplinaire et se situant à la frontière entre les sciences naturelles et les sciences
sociales. Mais le paysage est également apparu porteur d’un autre niveau d’hybridité,
qui pose une autre question à la connaissance. Le paysage est ce qui existe à la fois in
situ et dans le regard de l’observateur. Il est un mixte de matérialité et de représentation
sociale, qui oblige à penser ensemble des dimensions de la réalité que l’on avait pris
l’habitude de penser et d’étudier séparément.
Quant à la question esthétique, elle s’est déplacée d’un double point de vue :
— d’abord parce qu’autant et peut-être plus que la question du beau, le paysage porte
aujourd’hui celle du bien-être, c’est-à-dire une question qui dépasse, en l’englobant, le
strict point de vue esthétique. Le paysage-tableau s’est changé en paysage-cadre de vie.
Il n’est plus – ou plus seulement - ce que voit l’étranger de passage, le spectateur
étranger au pays, mais il est ce que l’habitant lui-même – l’acteur local qui participe à la
formation et à la transformation des paysages — perçoit et ressent du lieu qu’il habite.
La valeur du paysage ne se décide plus relativement à une posture purement
contemplative. Le beau doit composer avec le bon de l’habitant.
118
— Ensuite parce que l’attribution de la valeur ne relève plus de critères supposés

universels, mais du croisement des points de vue et des subjectivités, qui s’opère dans
un processus de concertation devenu nécessaire. L’existence préalable d’une valeur était
autrefois la raison d’être d’une action politique dans le domaine du paysage. Décider de
la valeur, en discuter et préciser sa nature est aujourd’hui l’objet même de la mise en
œuvre d’une politique paysagère, au même titre que la mise en place d’un dispositif
d’action pour la protection et la gestion.
C’est ce nouveau paysage, hybride, mixte de naturel et de social, de symbole et de
matérialité — ce paysage qu’il ne convient plus de sanctuariser mais de gérer et de
replacer à la croisée des regards et des subjectivités — qui perce dans la définition que
la Convention européenne donne du terme « paysage » et qui est, au-delà, au centre des
politiques qu’elle préconise.
119
Ant-Peyzajdan Arazi-Peyzajna
Peyzaj Politikalarnn ve Kültürel Temellerinin De÷iúim Ürünü Olarak Avrupa
Peyzaj Sözleúmesi
Serge Briffaud
CEPAGE (Peyzaj Kültürü ve Tarihi Araútrma Merkezi)
Bordeaux Mimarlk ve Peyzaj Ulusal Okulu
Çeviri: Abdurrahman Güzelkeleú
Giriú
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi, baúta peyzaj politikalarnn kendisi olmak üzere bu alanda
insanlarn duyarll÷ ile beklentileri ve hatta peyzajlarn tannmas ve bunlar inceleme
tarzyla son onlu yllardaki önemli bir dönüm noktasnn yansmas ve somutlaúmas olarak
görünmektedir. Burada yapmú oldu÷um sunum, “kültür peyzaj” ile bu alandaki eylem
tarznn sentetik analizinin sunumunu amaçlamútr. Sunumum, 1998 ylndan itibaren
Ekoloji ve Sürdürülebilir Kalknma Bakanl÷ tarafndan (MEDD) baúlatlan “Kamu
Politikalar ve Peyzajlar” konusundaki araútrma programnn baz sonuçlarna dayanak
teúkil etmektedir. Bugün henüz bir araya gelmemiú olan Avrupa ölçekli senteze yönelik
olmak üzere Fransz örneklerinden materyaller geliútirece÷im.
ÇEKøCøLøöøN ZAMANI VEYA OLAöANÜSTÜLÜöÜN KORUNMASI
1) Do÷al Antlarn ve Sitlerin Korunmas
Avrupa’nn birçok ülkesinde oldu÷u gibi Fransa’da peyzaja yönelik eylemler økinci Dünya
Savaú öncesinden ola÷anüstü peyzajlarn korunmas úeklinde ortaya konmuútur. Ulusun
hafza ve kimli÷i úeklinde bir miras koruma; sanatsal ve antsal mirasn bilinmesi úeklinde
ifade edilmiútir. Güzel Sanatlar Dairesi vastasyla peyzajlarn korunmas kararn merkezi
devlet vermekte ve bunlarn korunmas gerekli addedilmektedir.
24 Nisan 1906 tarihli “Sanatsal Özellikli Sit ve Do÷al Antlarn Korunmas” Kanunu ile
“Peyzaj Politikas” yer almaya baúlamú ve 2 Mays 1930 tarihli “Do÷al Antlar ile
Sanatsal, Tarihi, Bilimsel, Efsanevi veya Cazibeli Do÷al Sitlerin Korunmas” Kanunu ile
gerçek manada Fransa’da hayat bulmuútur. 1930 tarihli Kanun 2003 ylnda halihazrda
yürürlükte olup, Çevre Kanunu’na aktarlmútr. “Do÷al Ant” peyzajn ola÷anüstü bir
fragmandr (ço÷u zaman bir a÷aç, bir kaya, bir úelale...). Korunan Sitlere gelince, bunlar
engin do÷al mimarl÷a denk düúmektedir (Mesela Pirene(Pyrénées)’deki Gavarnie Sirki
veya do÷a ile tarihin uyumlu bir karúm olan mekânlar, Rocamadour Kasabas, Mon-
Saint-Michel…).
1930 tarihli Kanun’un bahsetti÷i peyzajn korunmasna yönelik uygulamalarda ço÷u zaman
referans yapt÷mz iki kriter ‘sanatsal’ ve ‘çekicilik’ konusu korunan peyzajdan bir
‘sanat’a do÷ru benzerli÷ini telkin etmektedir. Çekici anlamndaki sfat, resimle birlikte
gerçek bir peyzajn bilinen yaknl÷n ça÷rútrr. Bu iki Kanun dikkate de÷er peyzajlarn
ola÷anüstü estetik de÷erlerinin taúyclardr. Bunlar ayn zamanda peyzajlara tablo veya
anta benzer özellik katmaktadr.
120
Müzeye koydu÷umuz bir sanat eseri gibi korunan peyzaj, ait oldu÷u zaman ve mekandan
uzun zaman yaltlmú olarak gözüküyordu. Yerel ve ulusal komisyonlarn görüúü sonras
Bakanl÷n yetkisine tabii peyzajlar olarak görünümü ile de÷iúikli÷ine ait bütün projeler
kanun yapc durumunda olarak snflandrlmú Sitlerin koruma amacn belirlemiútir. Bu
koruma söz konusu oldu÷u büyük çapl kentleúme ve yine büyük sanayi ve ulaúm alt
yaplarnn oldu÷u bu yerlerden uzaklaútrlmasn amaçlamaktadr. Dúardan gelen
modernleúme basklarndan amaç bunlar korumaktr. 1930 tarihli Kanun bunu
öngörememiútir. Çölleúme ile do÷al kaynaklarn iúletilmesine ba÷l çalúmalar olarak
etkiler çok dikkate de÷er de÷iúiklikler meydana getirebilir ve peyzajlarn yok olmasna
sebep olabilir.
2) Çekicili÷in Esteti÷i ve Muhtemel Co÷rafya
Bu zamanda, iki büyük tarz kültürel referans olarak görülen peyzaj politikalarndan
bahsedilebilinir:
xResim eserleri gibi peyzajlar de÷erlendirmeye ve gerçek ile tablo arasndaki
ba÷lanty kurmaya yatkn toplumsal elitlerce(seçkinlerce) entegrasyonu
yaplan geniú bir úekilde ispatlama ve izleme tarzn çekicili÷in esteti÷i
oluúturur. Koruyucularn gözünde(nazarnda) korunan peyzajlarn
de÷erlerini kazanmaya imkan veren referans baz resim türlerinde aramak
gerekmektedir. ønsan tarihi ile do÷al dekorlarn katlmn sahneye koyan
tarihi peyzaj tarzn da düúünmek gerekmektedir. Fransadaki tüm ilk
peyzaj koruma çalúmalar 1906 tarihli Kanun öncesinde “Ön Koruma”,
1853 tarihinden itibaren de Do÷al Antlar olan Fontainebleau Orman’nn
Sanatsal dizini úeklindeydi.
xÇekicili÷in esteti÷i, Bat Avrupa elitlerinde(seçkinlerinde) ortak referans
olarak kabul edilebilirse, XX. yüzyln ilk yarsnda okul müfredat
programlarn etkileyen Fransa Co÷rafya Okulu’nun hazrlad÷ peyzaj
miras ders notlar ile Fransadaki durumu ortaya çkarmútr. Bu
co÷rafyadan gelen peyzaj kavram muhtemel hipotezle özetlenebilir “Do÷a
Önerir, ønsan Sahip Olur”. Peyzajn tarihi ile uyumlu oldu÷u fiziki kaideye
insann uyum úekillerini gösterir. Fiziki çerçeveye insan topluluklarnn
optimum uyumunun bir çeúidi olarak veya ayn zamanda do÷al ztlklar ile
toplumlarn uyum yetene÷ini gösteren peyzajlar olarak ortaya çkabilen
úeyleri birçok korunan peyzajlarda görebiliriz.
II. ÇEKøCø PEYZAJDAN ÇEVREYE
1)“Do÷a Koruma” olarak Peyzaj Politikalar
Peyzaj politikalarnn ilk hali, 1980’li yllardan itibaren dikkate de÷er bir úekilde
hzlanan mutasyonu, geçen yüzyldan itibaren görmüútür. Bu geliúim, modern anlamda
yani nadir türlerin, alanlarn ve ekosistemlerin korunmas olarak ‘do÷a koruma’
bütünleútirmesine bu peyzaj politikalarnn bütünleútirilmesi- hatta asimilasyonu-
yoluyla gerçekleúmektedir.
Sitlerle ilgili 1930 tarihli Kanun bilimsel fayda adna 1957 ylnda ilk “do÷al rezervleri”
oluúturmaya imkan vermiútir. 1976 ylndaki büyük ‘Do÷a Koruma Kanunu’na kadar
peyzaj alanlarnda nadirli÷i koruma, yok olma tehlikesi ile karú karúya türler ve alanlar
olarak söz konusudur. Her iki durumda da insann bazen içerisinde uyumlaúabildi÷i,
ama ço÷u zaman sanayi toplumunun çatúma içinde oldu÷u bizzat kendisini yenileyen
121
bir do÷ay korumak söz konusudur. Bu an, siyasi alanda peyzaj kelimesinin sadece
estetik anlamna son veren andr. Dolaysyla güzel sanatlar uzmannn bu alandaki
eylemin tamamnn uygulanmasna yönelik bahanesinin ortadan kalkmasdr.
2) Peyzajdan vazgeçmek mi?
Savaú sonrasndaki otuz yl, tanma konusu olarak güçlü bir úekilde peyzajn yeniden
incelenmesini temsil etmektedir. Sanayi öncesi toplumlara fiziki kaidenin dayatt÷
ztlklarn geniú bir úekilde verildi÷i bu yeni co÷rafik alann ortaya çkmasn
hesaplamada yetersiz olan eski posibilistci teorilere yönelik bütünleúmiú bir kavram
çerçevesinde bu kavramn temel hamileri olan co÷rafyaclar nezdinde eleútiriler
artmaktayd. Topra÷a ba÷l olmayan tarm üretimi ve küresel a÷lar zamannda, bir
zamanlar peyzajla uyumlaútrlan co÷rafik gerçe÷in duyarl yorumlanmasnn gücünden
ne kalmaktadr?
Temel olarak peyzaj politikalarnn dayand÷ elitsel(seçkin) esteti÷in yeniden güçlü bir
úekilde incelendi÷ini bu yllarda görüyoruz. O halde “çekicili÷in gerçek bir krizi”nden
bahsedebiliriz.
Fransa Co÷rafya Okulunun hazrlad÷ ‘Peyzaj Miras’ metinleri Fransadaki durumu
oluúturmaktadr. Peyzaj insann fiziki bir kaideye uyum úekillerini göstermektedir.
Fiziki çerçeveye insan topluluklarnn optimum uyumunun bir çeúidi olarak veya en
azndan do÷al ztlklar ile toplumlarn uyum yetene÷ini gösteren peyzajlar olarak ortaya
çkabilen úeyleri bir çok korunan peyzajlarda görebiliriz.
SÜREKLøLøK ARZEDEN PEYZAJA DOöRU
Bütün Peyzajlar için Politika
1970’li yllarda ve özellikle 1980’li yllarn baúndan itibaren bizzat peyzaj kavramnn
kendisinde ola÷anüstü bir de÷iúim gerçekleúmektedir. Fransa’da özellikle 1993 tarihli
Kanun vastasyla dikkate de÷er Sit politikalaryla karúmayacak yeni bir peyzaj
politikasnn tanmyla sonuçlanacaktr.
Bu zamanda alnan dönüm noktasn nitelendirmek için:
xArtk peyzajn konusu olan nadirlik ve ola÷anüstülü÷ün yo÷unlaúmad÷ buna
karúlk tüm peyzajlarn ilgili oldu÷u yani insanlarn yaúam alan ile
tamam için kabul edilen alan ilgilendiren alaka anlamndaki peyzaj
kaygsnn genellemesinden bahsedebiliriz. Bununla birlikte politikalarn
belirledi÷i peyzaj bir süreklilik arz etmektedir. Bu noktadan peyzaj
kavramnn geliúimi, ‘çevre’nin geliúimine benzemektedir.
xMümkün mertebe de÷iúimlerden kaçnacak úekilde olan koruma mant÷ndan
dinamiklerin uyumu ile yönünü de÷iútirmesi olan yönetim mant÷na
geçiúten bahsedilebilir. Bununla birlikte Peyzaj, insanlarn olumsuz
etkilerinin önlenmesinin söz konusu oldu÷u bir do÷a parças olarak de÷il
de do÷a/toplum iliúkisinin hibrit ve geliúimci bir ürünü olarak kabul edilir.
Bütün peyzaj politikalarnda ortaya konan problemati÷in temelinden
itibaren, bir süre düúüncesine gönderimde bulunur ve tasar noktasnda
formüle edilebilir. Ayrca bunun sadce ‘ola÷an peyzajlar’ için gerçek
olmad÷, ayn zamanda uzun vadeli koruma özellikli ola÷anüstü peyzajlar
için de gerçek oldu÷unu da not etmek gerekir.
122
xPeyzaj gerçe÷inin oluúumcu boyutu olarak, sosyal ve kültürel bakmdan

alglamalarn ve temsillerin fark ortaya çkar. Bununla birlikte peyzajlarn
maddeselli÷inin ayrlmazl÷ olarak görülürler. Yöredeki insanlarn
sembolik ba÷lant boyutunu üstlendi÷i maddesellik olgusu, peyzaj
kavramnn çevre kavramndan farkllaúmasna imkan verir ve bu iki
konunun bütünleútirildi÷i politikalar sa÷layan bir husustur.
1) Yeni Bilimsel ve Kültürel Temeller
Peyzaj eyleminin kendi temellerindeki bu de÷iúim, toplum/do÷a iliúkilerini düúünmede
yeni bir tarzn ortaya çkmasndan tabiatyla ayrlmaz. 1970’li yllardan itibaren bilimsel
çevreler, co÷rafyann ötesinde olmak üzere peyzaj yeniden uygun hale getirmeye
baúlad. Peyzaj ‘do÷al kaide’ye oturtmuú toplumlarn tarihi adaptasyon úekillerinden
bahsetmektense, geliúim gösteren zaman içerisinde gerçekleúen do÷al ve sosyal
sistemlerin karúmn uyarlamaya baúladlar. Bu zamandan itibaren bilimsel çevrelerde
peyzaj, do÷al ve sosyal bilimler arasndaki snrda yer alarak, zorunlu çok disiplinli
araútrma konusu olarak ortaya çkmútr. Ayn zamanda peyzaj tanmaya yönelik
olarak bir baúka soruyu ortaya koyan di÷er düzeydeki yeni bir karúm seviyesinin
taúycs olarak da ortaya çkar. Peyzaj ayn zamanda in situ(yerinde koruma)’da ve
gözlemcinin bakúnda var olan bir úeydir. Gerçe÷in bütün boyutlarnn tamamn
düúündürmeye zorlayan ayr olarak düúünme ve inceleme alúkanl÷nda oldu÷umuz
maddeselli÷in ve sosyal temsilin bir karúmdr.
Estetik konusuna gelince, bu husus iki noktada konuúlandrlr:
xølk önce iyi/güzellik konusuna eúit veya üzerinde olmak üzere peyzaj, bugün
‘huzur’ konusunu ifade eder, yani estetik noktasndaki snr geçen
konudur. Tablo peyzajndan, yaúam alan peyzajna geçilmiútir. Artk
orada yaúayan insan yabanc de÷il bizzat orann sahibidir. Peyzajlarn
oluúumu ve de÷iúimine katlan ‘Yerel Aktör’dür. Oturdu÷u yeri alglar ve
hisseder. Peyzaj de÷eri artk göreceli olarak bir seyir durumuna karar
verdirmez, güzellik kavram yöre insannn iyi kavramn içermelidir.
xPeyzaj de÷erinin verilmesi, artk evrensel kabul edilen kriterlerden de÷il de
gerekli bir hal alan danúma ve istiúare sürecinde gerçekleúen bakú ve
sübjektivite hususlarnn karúlaúmasndan gösterilir. Bir de÷erin
baúlangçtaki durumu bir zamanlar peyzaj alannda politik eylem
gerekçesiydi. Koruma ve yönetime yönelik eylem hükümlerinin
yerleútirilmesi gibi bir de÷ere karar verilmesi, bunun tartúlmas ve
do÷asnn belirlenmesi bugün peyzaj politikasnn uygulanmas konusudur.
xDo÷al ve sosyal ile sembolik ve maddesel karúm olan bu yeni peyzaj
kavram, Avrupa Peyzaj Sözleúmesinde(APS) “Peyzaj” tanmnn verildi÷i,
tanmlamada yerini almakta olup, APS’nin tavsiye etti÷i politikalarn
merkezinde bulunmaktadr.
123
III. OTURUM ÇALIùTAY BøLDøRøLERø
124
Türkiye’nin Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’ne taraf olmas ve Sözleúmeyi imzalanmasndan

sonra T.C. Çevre ve Orman Bakanl÷ Do÷a Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlü÷ü
bünyesinde Peyzaj Koruma ùubesi kurulmuútur. Bu úubenin aktif olarak çalúmaya
baúlamasyla APS hükümlerine uygun admlar atmak ve sözleúmenin uygulanmasn
sa÷layabilmek amacyla ilgili bakanlklar ve üniversitelerin temsilcilerinden oluúan dört
farkl çalúma grubu oluúturulmuútur.
Bu çalúma gruplar:
I. Peyzajlarn Tanmlanmas, Peyzaj Kalite ve Hedefleri
II. Ulusal Peyzaj Politikas, Ulusal Peyzaj Stratejisi ve Eylem Plan
III. Ulusal Mevzuat, Peyzajlarn Korunmas Mevzuat, Ulusal Mevzuatta Peyzaj
Planlama
IV. Peyzaj Envanteri, Peyzaj Veri taban
ana baúlklar çerçevesinde çalúmalarn sürdürmektedir.
Süreç içinde çalúma gruplar belirli aralklarla toplanarak ya da elektronik ortamda
görüúlerini paylaúmúlardr.
‘APS’nin Uygulanmas Yolunda Türkiye’ konulu toplant (APS Toplants) öncesinde,
çalúma gruplar baúkanlarndan kendi gruplarnn yaptklar çalúmalar
de÷erlendirmeleri, elde ettikleri sonuçlara iliúkin bir rapor hazrlayarak bunu APS
Toplants’nda sunmalar istenmiútir.
Grup baúkanlar bu raporlarla birlikte, APS Toplants’nn ikinci günü yaplan
çalútaylardan elde edilen sonuçlar da de÷erlendirerek kendi konularna iliúkin bir
bildiri hazrlamúlardr.
Bu bölümde;
Bakanlk tarafndan oluúturulan Çalúma Gruplar,
Grup Konular,
Ana Grup Üyeleri,
APS Toplants çalútaylarnda yer alan katlmclarn listesi ve
Grup Baúkanlar tarafndan hazrlanan bildiriler
yer almaktadr.
125
I. ÇALIùMA GRUBU
KONULAR
1. APS I. Bölüm Genel Hükümler Madde1’deki peyzajlarn tanmlanmasnn

irdelenmesi
2. Ülkemiz açsndan ortak dil birli÷i sa÷lanmas,
3. Örnek peyzajlarn saptanmas,
4. Peyzaj kalitesinin ölçülmesi,
5. Peyzaj kalite ve hedeflerinin belirlenmesi.
Grup Baúkan: Kumru ARAPKøROöLU
Ana Grup Üyeleri*

Okan BOZDAö
Ezgi Pnar DOöANAY
Dr. Ömer GÜLKAL
Doç. Dr. Nilgül KARADENøZ
Didem ÖZBEY
Münevver DEMøRBAù ÖZEN
Doç. Dr. ùükran ùAHøN
Yrd. Doç. Dr. Osman UZUN
I. Çalúma Grubu Çalútay’nda (18 Mays 2007) Yer Alan Katlmclar*
Mustafa ARTAR Sinem ÖZDEDE

Emel BAYLAN Aydn ÖZDEMøR
Ahmet BENLøAY Burcu ÖZDEMøR
Prof. Dr. Serge BRIFFAUD Münevver DEMøRBAù ÖZEN
Serdar COùKUN Biriz ÖZTÜMEN
Ezgi Pnar DOöANAY Bülent POYRAZ
Dr. Ömer GÜLKAL Jean Franquis SEQUIN
Ercan GÖKYER Umut Ahmet ùEKERCAN
Abdurrahman GÜZELKELEù Ça÷atay TAVùANOöLU
ùerif HEPCAN Volkan TOKGÖZ
Barú KALYONCUOöLU Burcu Yi÷it TURAN
Doç. Dr. Nilgül KARADENøZ Yard. Doç. Dr. Osman UZUN
Dr. Osman KARAELMAS
* Grup üyelerinin isimleri soyadna göre alfabetik srayla verilmiútir.
126
Peyzajlarn Tanmlanmas
Dr. Kumru Arapkirlio÷lu

Bilkent Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Peyzaj ve Kentsel Tasarm Bölümü
kumru@bilkent.edu.tr
Özet
Bu bildiri, 17-20 Mays 2007 tarihinde, T.C. Çevre ve Orman Bakanl÷ ve Peyzaj Mimarlar
Odas iúbirli÷i ile Ankara’da gerçekleútirilen, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin Uygulanmas
Yolunda Türkiye toplants için hazrlanmútr ve T.C. Çevre ve Orman Bakanl÷’nn Avrupa
Peyzaj Sözleúmesi’nin ülkemizde uygulanabilme koúullarn güçlendirmek adna oluúturdu÷u
çalúma gruplarndan birincisi olan: “Peyzajlarn Tanmlanmas, Peyzaj Karakteristiklerinin ve
Kalitelerinin Belirlenmesine Yönelik Yöntemler” adl Çalúma Grubunun, sunuú raporunu ve
sonuç bildirgesini içermektedir. Birinci Çalúma Grubu bu toplantda ele alnmak üzere dört ana
baúlk belirlemiútir. Bunlar: Peyzajn tanm ve ilgili kavramlar; peyzaj özellikleri, niteliklerinin
belirlenmesi ve peyzajlarn snflandrlmas; peyzajn tanmlanmas, özellik ve niteliklerinin
belirlenmesi ve snflandrmaya yönelik yöntemler ve kullanlacak araçlar; bir pilot alan
önerisi’dir. Tüm bu baúlklarn katlmclar eúli÷inde tartúlmas sonucunda bu bildiri sonunda
yer alan kararlar özetlenmiútir.
Anahtar Kelimeler: Peyzaj, peyzaj karakteri, peyzaj kalitesi, peyzaj snflandrmas, yöntemler,
pilot alan.
Abstract
This paper is a final report of the first working group that is initiated by Ministry of
Environment and Forestry of Turkey, in strengthening the application of European Landscape
Convention in Turkey, followed by its ratification. This paper is presented during the
international meeting held at 17-20 May 2007, Ankara and coordinated by Ministry of
Environment and Forestry and Chamber of Landscape Architects. The Ministry has initiated
four working groups to identify its road map for future acts. This paper is a result of 1. Working
Group themed: “Definition of Landscapes, Identifying Methods for Classification and
Quality of Landscapes”. The first working group summarizes its approach and suggestions in
this paper and constituted its discussions on four basic topics: concepts related to landscape
definition; identifying characteristics and quality of landscapes, and classification; methods
related to classification, identification of characteristics and quality of landscapes; a pilot area
proposal.
Keywords: Landscape, characteristics of landscapes, quality of landscapes, classification of

landscapes, methods, pilot area.
Giriú
Amaç ve Kapsam
T.C. Çevre ve Orman Bakanl÷ Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin ülkemizde
uygulanabilme koúullarn güçlendirmek adna oluúturdu÷u çalúma gruplarndan
birincisi olan: “Peyzajlarn Tanmlanmas, Peyzaj Karakteristiklerinin ve Kalitelerinin
Belirlenmesine Yönelik Yöntemler” adl Çalúma Grubu tarafndan, 17-20 Mays 2007
tarihinde Ankara’da gerçekleútirilen, “Avrupa Peyzaj Sözleúmesinin Uygulanmas
127
Yolunda Türkiye” konulu uluslararas katlml toplants için dört tartúma baúl÷
belirlemiútir.
Çalúma Grubu Tartúma Baúlklar:
1. Peyzajn tanm ve ilgili kavramlar;
2. Peyzaj özellikleri, niteliklerinin belirlenmesi ve peyzajlarn
snflandrlmas;
3. Peyzajn tanmlanmas, özellik ve niteliklerinin belirlenmesi ve
snflandrmaya yönelik yöntemler ve kullanlacak araçlar;
4. Pilot alan önerisi
Peyzajn tanm ve ilgili kavramlar baúl÷ altnda, Grup, beú ayr alt baúl÷n ele
alnmas gerekti÷ini düúünmüútür. Bunlar:
a. Görsel / Algsal bir olgu olarak peyzaj;
b. Jeomorfolojik / Fiziksel bir olgu olarak peyzaj;
c. Ekolojik / Biyolojik bir olgu olarak peyzaj;
d. Toplumsal / Kültürel bir olgu olarak peyzaj;
e. øúlevsel / ekonomik bir olgu olarak peyzaj;
f. Zaman içeren bir olgu olarak peyzaj;
Peyzajn Tanm ve ølgili Kavramlar
Peyzajn tanmn farkl bakú açlarndan ele alnarak yapmak olanakldr. Yukarda
verilen beú ayr alt baúlk da bu farkl bakú açlarn ve ayn zamanda tanmn kapsamn
da belirlemektedir. Bu tanm yelpazesinde peyzajn tanm, sradan bir insann
anlayabilece÷i basit bir tanmdan baúlayarak, bilimsel olarak peyzajn tüm dinamizmini
ve içerdi÷i öteki kavramlar ele alan daha kapsaml bir tanma kadar uzanabilir.
Örne÷in: “Franszca’dan dilimize geçen bir sözcük olarak, çok dar anlamyla ‘kr resmi”
(TDK 1969).
“Peyzaj sözcü÷ü dar anlamyla dilimize “manzara” ya da “görünüm” anlamna gelen
Franszca “Paisage” sözcü÷ünden aktarlmútr; geniú anlam içeren tanmnda ise:
“do÷al ve kültürel elemanlarn herhangi bir noktadan görüú açs içine s÷abilen
görünüúü” olarak ele alnmaktadr (www.peyzajmimoda.org.tr).
øngilizce “landscape” sözcü÷ü, Flemenkçe “landschap”, yani “landa” “land” iúlenmiú
arazi sözcü÷ünden gelmekte, “landschap” bir bölgeyi, izlenebilen bir alan
tanmlamaktadr.
“Peyzaj, arazi biçimleri gibi fiziksel özellikleri, bitki örtüsü ve yaban yaúam gibi canl
varlklar, úk, gölge, iklim koúullar gibi soyut olgular, insan yapm ve eylemleriyle
ortaya çkan bina gibi elamanlarn yer ald÷, bir alann görünen parçalarndan oluúur”
(www.wikipedia.com).
Yine Wikipedia’da yer alan bir-iki tanma baklacak olursa; “Peyzaj, farkl arazi
yüzeyleri ve kullanmlarnn bir co÷rafi bölgede oluúturdu÷u bir mozaiktir.”
“Birbirleriyle sürekli etkileúim içinde bulunan ekosistem ve insanlarn oluúturdu÷u
karmaúk bir yapdr.”
Peyzajn tanm daha kapsaml olarak ele alnacak oldu÷unda ise: “Peyzaj”, yeryüzü
üzerindeki do÷al ve yapl unsurlarn, ekolojik etkenler ve toplumsal etkinliklere ba÷l
ve onlarn bir sonucu olarak ortaya çkan; toplumlar ve bireyler tarafndan görsel,
128
estetik (zaman zaman ekonomik) bir unsur olarak alglanan, ayn zamanda ait oldu÷u
bölgenin ve toplumun kimli÷ini ve belle÷ini oluúturan, belgeleyen; bu alglanann
ötesinde, geri plannda, bilimsel ve ilgili meslek alanlarnca tanmlanabilen; dinamik ve
süre÷en birçok etkenin yer ald÷, zamanla de÷iúikli÷e u÷rayabilen ama bir o kadar da
benzer özellikleri bir arada barndran; tüm bunlarn bir bileúkesi, yansmas ve sonucu
olarak tanmlanabilecek do÷al ve kültürel bir oluúumdur.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’ndeki tanmyla peyzaj ve peyzaj kalite hedefleri:
“Peyzaj”, insanlar tarafndan alglad÷ biçimiyle, karakteri do÷al ve/veya insan
kaynakl oluúumlarn ve eylemlerin birbirleriyle etkileúiminin sonucu ortaya çkan
alandr.
“Peyzaj kalite hedefi”, yetkili kamu makamlarnn, her bir özel peyzaj alann,
kamunun kendi yakn çevresinde var olan peyzaja yönelik gerçekleúmesini istedi÷i
nitelikleri göz önüne alarak, yeniden tanmlamasdr.
Bu tartúma baúl÷nda belirlenen alt baúlklar ayn zamanda peyzaj tanmnda anahtar
kelimeler olarak da ele alnabilir:
Görsel-algsal bir olgu olarak peyzaj, renk, boyut, kontrast, doku, koku, hareket, ritm,
derinlik içerebilir; krsal / kentsel, step / tropik, insan eli de÷miú/ de÷memiú olarak
snflanabilir.
Bu ba÷lamda peyzaj, görülebilen (renk, boyut, kontrast, doku, hareket, ritm, derinlik);
koklanabilen (kekik, lavanta, iyot, egzoz); duyulan (rüzgarn, dalgalarn, bir kentin
sesleri); dokunulan (çim, ahúap, çelik); tadlan (zeytin, msr, elma, çilek, hlamur, nane)
bir oluúumdur.
Jeomorfolojik-fiziksel bir olgu olarak peyzaj, bir konumu bulunan, boyutlar olan
(topo÷rafya), ölçülebilen (e÷im, yükseklik), hesaplanabilen (%), haritalandrlabilir (eú
yükselti e÷rileri, bitki örtüsü, arazi kullanm) bir arazi parçasdr.
Ekolojik-biyolojik bir olgu olarak peyzaj, canl cansz, do÷al tüm bileúenlerin bir arada
etkileúim, paylaúm ve rekabet içinde oldu÷u, yatayda ve dikeyde farkl boyutlaryla onu
belirleyen do÷al olgularn bir ürünüdür. Canl varlklarn cansz ortamlarla olan
iliúkilerini, çeúitli döngüleri, iklim koúullar ve verilerini de kapsayan bilim dallar
olarak ekoloji ve biyoloji, bu özde karmaúk alan tanmlamamza yardmc olur.
Toplumsal-kültürel bir olgu olarak peyzaj, yalnzca canl cansz varlklarn etkileúimi
altnda oluúmamú, bunun dúnda ve öncelikle insan eliyle ve toplumsal yaúamnn
getirdi÷i etkinliklere ba÷l olarak olarak da biçimlenmiútir. ønsan etkinlikleri yakn
çevrelerindeki peyzaj belirlemekle kalmayp bunun bir getirisi olarak toplumsal
kimliklerini ve belleklerini de bulunduklar araziye iúlemiúlerdir. Bu biçimiyle peyzaj,
yaúama dair, yaúamsal; insani, insana ait; aidiyet, kimlik, bellek konularn içerisinde
barndran; konum, co÷rafya, bölge, yaúam alan, habitat alanlarnn özelliklerini
belirlememize yarayan bir olgudur.
øúlevsel-ekonomik bir olgu olarak peyzaj, yukarda saydklarmz yansra, peyzaj
zaman zaman bir kaynak alan olarak da ele alnmaktadr. Böyle yapld÷nda, onun
insanlar tarafndan ayn zamanda iúlevsel bir eleman ya da ekonomik bir girdi olarak da
algland÷n, tanmland÷n görmekteyiz. Peyzaj ayrca, estetik, e÷lence-dinlence,
turizm amaçl yararlanlan, fiziksel ve ruhsal sa÷l÷n yenilenmesinde önemli rol
oynayan bir olgudur.
129
Zaman içeren bir olgu olarak peyzaj, üzerinde toplumlarn bellekleri olan mitolojik,
arkeolojik, tarihi katmanlar barndrmaktadr; bunu zaman katmanlar olarak da
alglamak olanakldr. Ayrca peyzaj, yaúayan dinamik bir olgu oldu÷undan gece ve
gündüz, mevsimsel zenginlikleri de içeren bir yapya sahiptir. Peyzaj özellikleri,
niteliklerinin belirlenmesi ve peyzajlarn snflandrlmas
Peyzaj özellikleri, niteliklerinin belirlenmesi ve peyzajlarn snflandrlmas olarak
belirlenen ikinci ana baúlkta, dört alt konunun tartúlmas öngörülmüútür. Bunlar:
a. Snflandrma ölçütleri ve nitelik belirleme
(hiyerarúi / bölgeleme; koruma / kullanm; idari birimler / havzalar)
b. Odak noktas(lar)nn belirlenmesi
(eko-merkezli, biyo-merkezli, insan-merkezli)
c. Toplumsal ve ekolojik de÷erler açsndan nitelik tanm
(estetik, ekolojik, psikolojik, ekonomik, iúlevsel, vb.)
d. uluslararas yaklaúmlar, örnekler
Peyzajn snflandrlmas peyzajn özelliklerinin belirlenmesine koúut olarak
geliútirilmektedir. Burada hedef alglanabilir, tanmlanabilir tutarl bir bütün oluúturacak
peyzajlar belirleyip bunlar snflandrmaktr. Snflandrma ayn zamanda belli bir
düzen içinde, benzerlik gösteren, do÷al ve kültürel etkileúimin de göz önüne alnd÷,
yap bütününü de içermelidir, ancak böylelikle bir model (örnek) oluúturabilecek bir
snflandrmaya gidilebilir.
Yöntem olarak nasl bir snflandrma öngörülüyorsa söz konusu snflarn özellikleri
tanmlanmakta ve ona göre bir snflandrmaya gidilmektedir. Bu snflandrma ülke
ölçe÷inden yerel ölçe÷e do÷ru belirlenecek hiyerarúik bir sistematik içerebilmektedir.
Snflandrma, peyzaj özelliklerini belirlemede temel çerçeveyi oluúturacaktr.Bu
snflandrma jeomorfolojik yaplanma, arazi yaps, bitki örtüsü, iklim ya da bunlardan
tamamyla ba÷msz alg bütünleri üzerinden yaplabilir.
Odak noktas(lar)nn belirlenmesi: Peyzaj özelliklerinin belirlenmesinde sözü edilen
farkl odak noktalarnn (eko-merkezli, biyo-merkezli, insan-merkezli), bizce yalnzca
bir tanesi yaklaúm biçimi olarak temel alnabilir, önerimiz ekolojik, biyolojik ve
kültürel tüm veri ve etkenleri bu snflandrmada göz önüne alabilmektir.
Çalúma Grubu olarak temel bakú açmz, tüm bunlar göz önüne almakla birlikte, idari
snrlara, yani insan-merkezli snrlara odaklanmak yerine tüm yaúam birimlerinin ön
plana çkarld÷, yerleúim birimlerini de içeren, ancak merkezi almayan, biyo-merkezli
(yaúam-merkezli) bir yaklaúm ön plana çkarmaktr. Bu konu ileride uygulama
aúamasnda nasl ele alnmas gerekti÷i konusunda tartúlacaktr.
Toplumsal ve ekolojik de÷erler açsndan nitelik tanm:
(estetik, ekolojik, psikolojik, ekonomik, iúlevsel, vb.)Yaplan tartúmalarda peyzaj
de÷erleri ve tanmlarnn teknik ve bilimsel snrlar içerisinde kald÷ gözlenmektedir;
ancak, APS’ndeki tanmdan da izlenece÷i gibi, peyzaj, tanm, içinde bir yöreye bir
bölgeye ait kimli÷i, belle÷i ve aidiyeti de içermektedir. Son zamanlarda, özellikle
Avrupa’da ve dünyann çeúitli bölgelerinde peyzajn tanm yaplrken yalnzca uzman
görüúlerine de÷il o yörede, bölgede yaúayan halkn tanmlarna da özellikle yer
verilmektedir. Bizde de tanmlar yaplrken bu konuya da dikkat çekmek gerekir.
130
Bu baúlkta tartúlmas öngörülen uluslararas yaklaúmlar, örnekler adl alt baúlk baúka
çalúma gruplarnda ayrntl olarak ele alnd÷ndan, 1. Çalúma Grubunda özel olarak
ele alnmamútr. Ancak toplantnn tartúma aúamasnda, Yard. Doç. Dr. Osman Uzun
tarafndan, daha önceden I. Çalúma Grubu toplantlar için hazrlad÷ “Avrupa Peyzaj
Sözleúmesi Kapsamnda Türkiye Peyzajlarnn Peyzaj Karakterinin Belirlenmesi” adl
sunuú yaplmútr. Ayrca Çalútay srasnda I. Grup çalúmasna gönüllü olarak katlan
Burcu Yi÷it Turan da konu ile ilgili bir sunuú yapmútr.
Peyzajn tanmlanmas, özellik ve niteliklerinin belirlenmesi ve snflandrmaya
yönelik yöntemler ve kullanlacak araçlar
Peyzajn tanmlanmas, özellik ve niteliklerinin belirlenmesi ve snflandrmaya yönelik
yöntemler ve kullanlacak araçlar ana temasnn altnda dört alt baúlk tartúmaya
açlmútr. 1 Bunlar:
a. ølkeler ve uygulama ölçütleri
b. Uygulama alannda tutarllk ve dil birli÷i
c. CBS ve kullanmlar
d. Uluslararas öteki araçlar
ølkeler ve uygulama ölçütleri: (Üst ölçeklerden alt ölçeklere yaklaúmlar/esneklik;
uzmanlar/yerel yaklaúmlar; nesnellik)
Özellikle üst ölçeklerde ve ülke bütününde co÷rafi bölgelere göre bir snflama
yaplmasn; bu co÷rafi bölgelerin alt-bölgelere ayrlmas, daha sonra bu alt-bölgelerden
havza ve mikro-havzalara geçilmesini öneriyoruz. Ancak, alt ölçeklerde, öncelikle
havza ölçe÷inde ekolojik nitelik tanmlarnn, söz konusu ekosistemin iúlerli÷i açsndan
de÷erlendirilmesi gerekti÷ini; yerel ölçeklerde ise estetik ve kimli÷e ait de÷erlerin,
nitelik tanmlarnn, belirlenmesinde yöre halknn ve yerel yönetimlerin katlmn
önemsiyoruz.
Uygulama alannda tutarllk ve dil birli÷i
Nasl bir yaklaúm öngörüyoruz?
Farkl yaklaúmlar ve olgularla tanmlayabildi÷imiz peyzajn snflandrlmasnda ve
niteliklerinin belirlenmesinde birinci tartúma baúl÷nda sözü edilen farkl (görsel,
fiziksel, ekolojik, kültürel) olgularn önemli rolü bulunur.
Peyzajlarn yerel ve bölgesel özelliklerinin tanmlanabilmesi için tüm bu olgularn
belirlenerek görsel, yazl bilgiye aktarlmas gerekmektedir. Sonuç olarak bu bilgi ortak
bir yöntem ve dil üzerinde uzlaúlarak haritalara aktarlmal ve bunun ülke envanterinin
toplanmas ve de÷erlendirmesi aúamalarnda da kullanlmas hedeflenmelidir.
Hedef alan (bölge) ve/veya olguya ba÷l olarak tanmlanabilecek özellikler, uzlaúlmú
snflandrma ölçütleri, en üst co÷rafi bütünden baúlayarak en alt kademede yerel (özel)
özelliklere ve hatta birimlere kadar inilebilecek bir yöntemle kullanlabilir klnmaldr.
Tüm bunlarn bir sonraki aúamas ise, bu bilgilerin ve belgelerin ileriye yönelik kararlar
oluútururken planlama ve tasarm alanlarna yanstlabilir olmasdr.
Peyzajlarn snflandrlmasna gidilmesindeki temel hedeflerden biri de uygulamaya
yönelik dil birli÷ini oluúturmak, uygulamaclar arasnda tutarllk sa÷lamak olmaldr.
1
Bu bölümde son iki alt baúl÷n tartúlmasna süre yetmedi÷i için bildiride ayrca yer verilmemiútir.
131
Estetik ve ekolojik peyzaj niteliklerinin belirlenmesi, buna ba÷l de÷er tanmlarnn

yaplmasnda ve üst politikalarn geliútirilmesinde yerel yöneticilere ve karar üreten
gruplara bir girdi oluúturmas da ayrca hedeflenmektedir.
Pilot alan önerisi
a. Neden bir pilot alan?
b. Nasl bir pilot alan?
c. Hangi özellikleri içeren bir pilot alan?
Bu çalútayda ve devamnda çkacak kararlarn, uygulama alannda deneyimlenmesi ve
snanmas açsndan, belirlenecek olan bir ya da birkaç pilot / örnek alanda bir çalúma
yaplmasn öngörüyoruz.
Bu yaplacak çalúmalarn yine ilgili disiplin alanlarnn tartúmasna açp,
eksikliklerinin (yaklaúm ya da teknik açlardan) belirlenerek, bunlarn daha sonra
yaplacak olan çalúmalara yanstlacak biçimde bir model oluúturmasn öneriyoruz.
Sonuç Olarak
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin Uygulanmas Yolunda Türkiye Uluslararas Katlml
Toplants’nn grup çalúmalarnn sonucunda, I. Çalúma Grubu, Çalútay süresince
yapt÷ çalúmalar katlmclara özetleyen bir sunuú yapmútr. 2
Peyzaj Tanm
Peyzajn ülkemizde bilimsel ve di÷er alanlarda farkl tanmlar bulunmaktadr. APS
kapsamndaki tanm temel alnd÷nda; bu tanm içerisinde, görsel, fiziksel, kültürel,
iúlevsel, ekonomik, ekolojik, toplumsal, zaman ve peyzaj de÷iúimi kavramlarna vurgu
yaplmas uygun görülmektedir. Bu kapsamda, APS haricinde bir tanm yapmak yerine,
halk ve uzmanlar tarafndan yaplan basit anlaúlr tanmlar úu an için yeterli
görülmektedir.
Peyzaj Snflandrmas
• Peyzaj snflandrmas farkl yöntemlerle yaplabilir. Ancak Peyzaj Mimarlar 3.
Kongresinde de tartúlmak üzere biyo-merkezli (yaúam) bir yaklaúmdan yola çklarak,
peyzaj tanm içerisinde verilen kavramlarn, bu yaklaúma eklenmesinin uygun olaca÷
düúünülmektedir.
• Bu kapsamda seçilecek bir pilot alanda, e÷er varsa alana iliúkin farkl snflandrma
yöntemlerinin de karúlaútrlarak (yöreye iliúkin ya da kuramsal çalúmalar), tartúmalar
sonucunda bir snflandrma yöntemi netleútirilmelidir (Bu kapsamda grup
çalúmalarnda belli bir alt yap oluúturulmuútur).
• Bu snflandrma çalúmas içerisinde peyzaj mimarlar, co÷rafyaclar, úehir ve bölge
planclar, biyologlar, ekologlar, iklim bilimcileri, jeomorfologlar, sosyologlar,
arkeologlar, vb. meslek disiplinlerinden bireyler bulunmaldr.
• Bu snflandrma çalúmas için elde edilecek verilerde, IV Grupta elde edilen peyzaj
bilgi sistemi çerçevesi de önemli olacaktr. Bu ba÷lamda gruplar arasnda ortak
çalúmalar yaplmaldr.
2
Bu sonuç bildirgesi, Dr. Kumru Arapkirlio÷lu ve Yard. Doç. Dr. Osman Uzun tarafndan çalútay
bitiminde hazrlanp, 18 Mays 2007 gününde, tüm katlanlara sunulmuútur.
132
• Peyzaj snflandrma çalúmalarnn peyzaj planlama ile ba÷lantlarnn kurulmas pilot

çalúma ile gerçekleútirilmesi öngörülmektedir. Ayrca konuyla ilgili olarak III. Grupla
ortak çalúmalar yönlendirilmelidir.
Peyzaj Snflandrmasnda Yöntemler
• Snflandrmann Ülke ölçe÷inden, yerel ölçe÷e kadar bir hiyerarúi içinde olmas
önerilmektedir.
• Ülkemizde konuyla ilgili belirli bir alt yap olmad÷ndan, oluúturulacak hiyerarúinin
havza snrlar ile ba÷lantlarnn kurulmas, ulusal ve uluslararas çalúmalarla
paralellikler göstermesi, ulusal ve uluslararas düzeyde dil birli÷i sa÷lanmasnda ve
karar üretilmesinde önemli katklar sa÷layacaktr.
• Kullanlacak yöntemler konusunda Peyzaj Mimarl÷ Bölümlerinde yaplmú olan
akademik düzeyde, çeúitli Bakanlklar düzeyinde gerçekleútirilmiú olan çalúmalar ile
uluslararas düzeyde yaplan çalúmalarn karúlaútrlmal olarak ele alnmasnda yarar
bulunmaktadr.
Pilot alan
Seçilecek pilot alann konumu ve büyüklü÷ü önem taúmaktadr.
Ayrca;
• øçerdi÷i farkl statülerin olup olmamas;
• Ekolojik ve kültürel zenginli÷e sahip olup olmamas;
• Güncel bir konumda olup olmamas;
• Koruma statülerinin olup olmamas vb. konular tüm gruplar tarafndan
tartúlarak sonuca varlmaldr.
Ancak peyzaj çeúitlili÷inin yüksek oldu÷u bir bölge olmas, çalúmann verimlili÷ini
artracak; ileriye yönelik model oluúumuna katk sa÷layacaktr.
Peyzaj Kalitesi
• Peyzaj kalitesinin de÷erlendirilmesinde, görsel, iúlevsel, ekolojik de÷erlerin yan sra
yörede yaúayan insanlarn de÷er yarglar, peyzaj alglama biçimleri, peyzajla sosyo-
ekonomik ba÷larnn önemli oldu÷u düúünülmektedir (Grup içerisinde belli yaklaúmlar
oluúturulmuútur)
• Bu konuda gerek Peyzaj Mimarl÷ Bölümlerinde gerekse ulusal ve uluslararas
platformlarda yaplmú farkl meslek disiplinlerine iliúkin çalúmalarn de÷erlendirilmesi
önerilmektedir.
• Bu ba÷lamda seçilecek olan pilot alanda do÷a ve sosyal bilimcilerin bir arada
çalúmas ve ortak dil birli÷inin oluúturulmas önerilmektedir. Bu yaklaúmla da APS
kapsamnda vurgulanan “insan” ö÷esinin uygulamaya aktarlmas da sa÷lanacaktr.
Kaynaklar
TDK 1969. Türkçe Sözlük. Gözden geçirilmiú beúinci bask, Türk Tarih Kurumu
Basmevi, Ankara.
www.peyzajmimoda.org.tr 2007. Peyzajn tanm. Eriúim tarihi: 27.07.2007
www.wikipedia.com 2007. Peyzajn tanm. Eriúim tarihi: 27.07.2007
133
134
II. ÇALIùMA GRUBU
KONULAR
1. Ulusal Peyzaj Politikas’nn oluúturulmas,

2. Peyzaj tipleri, yönetimi, koruma kategorileri,
3. Ulusal Politika’da tutarszlklarn çözümlenmesi,
4. Ulusal Peyzaj Stratejilerinin belirlenmesi, Eylem Plannn yaplmas,
Grup Baúkan: Neúe ERSÖZ
Ana Grup Üyeleri*

Dr. Asl AKAY
Özge KUBAOöLU ALTUN
Nihan YENøLMEZ ARPA
Dr. Gaye ÇULCUOöLU
Elif ÇOLAK
Aysel ESENGøL DEMøRBAù
Doç. Dr. Dicle OöUZ
Selçuk ÖZMEN
Tu÷ba USTA
II. Çalúma Grubu Çalútay’nda (18 Mays 2007) Yer Alan Katlmclar*
Yrd. Doç. Dr. Sebahat AÇIKSÖZ Prof. Dr. Halim PERÇøN

Dr. Asl AKAY Aylin Çelik TURAN
Sefa ALTUNSOY Vildan TÜRKOöLU
Hakan BAYKAL ølknur YAPICI
Yrd. Doç. Dr. Deniz ÇELøK Ercan YENø
Aysel ESENGøL DEMøRBAù Prof. Dr. Tuluhan YILMAZ
Dr. Fatma GÜNGÖR Tu÷çe YÜKSEL
Gülten KESKøN
Dr. Selim KAPLAN
Hüsniye Neúe KILINÇASLAN
Alev KÖKSAL
Ali ÖZKIR
Selçuk ÖZMEN
135
Ulusal Peyzaj Politikas ve Stratejisi

Neúe Ersöz
Çevre ve Orman Bakanl÷, Do÷a Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlü÷ü
neersoz@yahoo.com
Nihan Yenilmez Arpa
nihanarpa@yahoo.com
Giriú
Günümüzde gerek küresel düzeyde gerekse yerel düzeyde mevcut peyzaj kalitesinin
korunmas, planlanmas ve yönetilebilmesi için en üst noktadan en alt kademeye kadar
ekolojik de÷erlerin ve bilgilerin bütüncül bir bakú açsyla yeniden ele alnmas ve
bunlarn ú÷nda stratejilerin geliútirilmesine ihtiyaç duyulmaktadr. Bu yaklaúma koúut
olarak özellikle peyzaj çeúitlili÷inin ve peyzaj karakterlerinin korunabilmesi için yerel
yaptrm ve önlemlerin tek baúlarna yeterli olmad÷, baz temel karar ve politikalar ile
stratejilerin oluúturulmas gereklili÷i herkes tarafndan bilinmektedir. Çünkü küresel
düzeyde do÷ann ve biyolojik çeúitlili÷in korunmasyla ba÷lantl pek çok geliúme
yaúanmakta, pek çok uluslararas sözleúme hazrlanmakta, imzalanmakta ve kaynaklarn
korunmas ile yönetiminde ayn ilkeler do÷rultusunda hareket edilmektedir. Avrupa’nn
peyzajlarnn korunmas gerekti÷inden yola çklarak gündeme getirilen “Avrupa Peyzaj
Sözleúmesi” ülkemizin de sahip oldu÷u zengin peyzaj çeúitlili÷inin korunmas,
planlanmas ve ilgili taraflarla iúbirli÷i içinde yönetilmesine katk sa÷layaca÷na
inanlarak 2003 ylnda imzalanmútr.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi (APS), sözleúmeye taraf olan ülkelerin peyzajlarnn
korunmas ve yönetimi konusunda ne tür araçlar kullanaca÷ konusunda gerekli bilgi ve
ilkeleri tanmlamaktadr. Sözleúmenin tanmlar baúl÷ altnda da “Peyzaj Politikas”;
Yetkili kamu makamlar tarafndan peyzajlarn korunmas, yönetimi ve planlanmas
amacna yönelik olarak özel önlemlerin alnmasn amaçlayan genel ilkeler, stratejiler
ve rehber kurallar olarak tanmlamútr. Sözleúmede; “Peyzaj Korumas”; peyzajn
do÷al biçiminden ve/veya insan faaliyetinden kaynaklanan miras de÷eri ile bir peyzajn
önemli ve tipik hatlarnn korunmas ve devamll÷nn sa÷lanmas için yaplan eylemler
olarak, “Peyzaj Yönetimi” sürdürülebilir geliúme açsndan sosyal, ekonomik ve
çevresel süreçlerin meydana getirdi÷i de÷iúikliklere uyum sa÷lamak ve rehber olmak
için yaplan çalúmalar olarak, “Peyzaj planlamas”; peyzajn de÷erinin arttrlmas,
iyileútirilmesi veya yeniden oluúturulmas için yaplan ileriye dönük esasl eylemler”
olarak tanmlanmútr. Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin Madde 5- Genel Tedbirler (b)
úkknda “Madde 6’da snrlar belirlenen özel tedbirlerin benimsenmesi ile peyzajn
korunmas, yönetilmesi ve planlanmas amacyla peyzaj politikalar oluúturmak ve
uygulamak” ifadesi yer almaktadr. Sözleúme kapsamnda öncelikle; Avrupa Peyzaj
Sözleúmesi’nin amaçlarna ulaúmak ve sözleúmenin hükümleri do÷rultusunda belirlenen
peyzaj politikalarnn oluúturularak peyzajn korunmasna yönelik programlar, planlar
ve ulusal stratejiler ile çevre sektörü ve di÷er ilgili sektörlerde yer almas ve
uygulanmasn sa÷lamak için eylem plann oluúturmak gerekmektedir.
Neden Bir Strateji?
136
Strateji hazrl÷nn en temel gerekçesi; Ülkemizin sahip oldu÷u peyzajlarn

tanmlanmas, peyzajlara yönelik mevcut durumun ortaya konmas ile mevcut
sorunlarn ilgili paydaúlarla iúbirli÷i içerisinde belirlenen ilkeler ve tanmlanan araçlarla
çözümüne yönelik yol gösterici bir belgeye ulaúmaktr.
Ayrca;
APS kapsamnda ulusal anlamda peyzajlarn planlanmas, korunmas ve
yönetimi hususlarnda mevcut durumun ortaya konarak, peyzajlarla ilgili
taraflar ve görevleri tanmlamak,
APS’nin pek çok meslek disiplininin bir arada çalúmasn gerektiren bir
sözleúme olmas nedeniyle ilgili meslek disiplininin liderli÷inde koordineli bir
úekilde nasl, kimlerle, hangi düzeyde çalúlaca÷ ile mevzuattaki peyzajlara
iliúkin boúluklar ortaya koymak,
APS kapsamnda yer alan ilkelerin ve önerilerin ülke koúullar ve mevzuata
uygunluk açsndan karúlaútrlmas ve mevcut durumun ortaya konmasn
sa÷lamak,
Peyzajlarn korunmas, yönetimi ve planlanmasna yönelik ilkeleri, politikalar,
stratejiler ile yönetsel ve finansal mekanizmalar tanmlamak,
Di÷er ulusal politika ve strateji belgeleri ile bütünlük kazandrmak, dil birli÷ini
sa÷lamak,
Neredeyiz, nereye ulaúmak istiyoruz, varmak istedi÷imiz yere nasl ulaúabiliriz,
hangi araçlar kullanaca÷z, çalúmalar nasl takip edebilir ve de÷erlendirebiliriz
sorularna cevap bulmak ve yol göstermek
amacyla bir stratejiye ihtiyaç duyulmaktadr.
Stratejinin Amac
Stratejinin temel amac;
x Türkiye’nin sahip oldu÷u peyzaj çeúitlili÷inin ve peyzaj karakterlerinin

korunmas, planlanmas, yönetilmesi ile devamll÷nn a÷lanmasn
desteklemek,
x Peyzajlarn korunmas, planlanmas ve yönetilmesi konusunda bilinç düzeyini
yükseltmek (her düzeyde; merkezi ve yerel düzeyde),
x Peyzajlara yönelik politika, öncelik, amaç ve hedef ve stratejinin di÷er ulusal
mevzuat, plan ve strateji belgelerine entegrasyonunu sa÷lamak olacaktr.
Ulusal Peyzaj Stratejisi ve Eylem Planna Yönelik Hazrlk Süreci
Ülkemizin sahip oldu÷u peyzajlarn yönetimi; korunmas, planlanmas ve
uygulamalarda katk sa÷layacak ve yol gösterecek olan bir strateji hazrl÷nda yukarda
tanmlanan amaçlara ulaúmay sa÷lamada bir “yol haritas” olarak düúünülecek strateji
katlmc bir yaklaúmla ilgili tüm taraflarn katk ve görüúleri do÷rultusunda
hazrlanmas süreci baúlanmútr. Sürecin ilk adm 17-20 Mays 2007 tarihinde
gerçekleútirilen uluslararas katlml toplant ile baúlatlmútr. Bu ba÷lamda söz konusu
toplant esnasnda gerçekleútirilen çalútayda strateji hazrl÷na yönelik taslak süreç
Çizelge 1’de verilmiútir.
Çizelge 1. Stratejinin hazrl÷na yönelik süreç
137
1. Aúama; Baúta Çevre ve Orman Bakanl÷ olmak üzere ilgili Bakanlklarn,

yerel yönetimlerin stratejik planlarna APS’ye yönelik faaliyetlerin-
eylemlerin dahil edilmesi,
2. Aúama; Strateji hazrl÷ için ilgi grubunun tanmlanarak, var olan çalúma
grubuna dahil edilmesi ve grubunun yetki ve sorumluluklarnn tanmlanmas
ve iú tanmn yaplmas (sektörler ve ilgili taraflar dikkate alnarak çekirdek
bir ekibin kurulmas),
3. Aúama; Çevre ve Orman Bakanl÷’nn koordinasyonunda ilgili kurum ve
kuruluúlarla özellikle Planlamadan sorumlu kurumlarla ba÷lantya geçilmesi
4. Aúama; Bölgesel toplantlarn yaplmas,
5. Aúama; Mevcut durumun ortaya konmas, boúluklarn tanmlanmas amacyla
uzmanlk düzeyinde çalúmann yaplmas,
6. Aúama; Mevcut çalúmalarn ve bulgularn de÷erlendirilmesi amacyla ve úu
ana kadar gelinen süreçte elde edilenlerin de÷erlendirilmesi (yerel yönetimler
sempozyumunda, ve Ulusal Peyzaj Mimarl÷ Kongresinde vb..),
7. Aúama; DPT Yatrm Programnda Çevre Orman Bakanl÷na ayrlan
bütçe’den APS Stratejisinin hazrlanmasna yönelik bir bölümün aylmas,
8. Aúama; Bakanlk Dú øliúkiler ve Avrupa Birli÷i Dairesi Baúkanl÷ kanalyla
AB fonlarndan yararlanmann sa÷lanmas,
9. Aúama; Strateji hazrl÷ sürecinde yer alabilecek kurum çalúanlarnn da
kapasitesinin artrlmasna yönelik, bilgilendirme (taúra teúkilat da dahil
olmak üzere) çalúmalarnn yaplmas,
10. Aúama; Bakanlk, TODAøE ve Üniversitelerle iúbirli÷inde hizmet içi e÷itim
ve sertifika programlarnn yaplmas,
11. Aúama; Çevre Bilgi Sistemleri gibi kurumsal bilgi sistemleri ile
koordinasyonun sa÷lanmas,
12. Aúama; Birinci tasla÷n ilgi gruplar ile iúbirli÷i içinde hazrlanmas,
yazlmas ve taraflarn görüúüne sunulmas,
13. Aúama; Tasla÷n nihai hale getirilmesi ve gerekli onaylarn alnmas ve
uygulanmas için mekanizmalarn harekete geçirilmesi úeklinde
tanmlanmútr.
Türkiye’deki Peyzajlarn Mevcut Durumunu De÷erlendirmeye Yönelik Durum

Analizi (Güçlü Yanlar- Zayf Yanlar- Frsatlar-Tehditler)
Çalútay süresinde ülkemizdeki peyzajlarn mevcut durumunu de÷erlendirmeye yönelik
çalúan grup içinde beyin frtnas gerçekleútirilmiú olup, taslak durum analizi Çizelge
2’de verilmiútir.
Çizelge 2 Taslak Durum Analizi
138
Güçlü Yanlar
Çevre ve Orman Bakanl÷ içerisinde peyzaj sözleúmesinin uygulanmasna
yönelik olarak gerek Do÷a Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlü÷ü ve
gerekse Peyzaj Koruma ùubesi tarafndan bilinçli ve kararl bir tutumun olmas,
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ve çevre konusundaki di÷er sözleúmeler,
Türkiye Ulusal Co÷rafi Bilgi Sistemi Alt yaps (TUCBS) ve farkl alanlara
yönelik yasal, yönetsel politikalarn varl÷,
Co÷rafi veri/bilgiye yönelik INSPIRE Direktifi,
Farkl kurum ve kuruluúlar tarafndan yaplan e-devlet çalúmalar,
KTVK Kurullarnn mevcudiyeti,
OGM tarafndan yaplan fonksiyonel planlama çalúmalar,
Peyzaj Mimarl÷ Bölümlerinde planlamaya yönelik e÷itimlerin varl÷.
Zayf Yanlar
Ulusal mevzuatta peyzajn yer almamas,
Planlama konusunda kapasite eksikli÷i,
ølgili kurumlar tarafndan yaplan planlarn uygulanmasndaki skntlar,
øl Özel ødareler ve belediyelerin kurumsal kapasitelerinin yetersizli÷i,
Üniversitelerin peyzaj Mimarl÷ Bölümlerinde müfredatn güncel konular ve
uygulamalar açsndan baz eksiklikleri,
Peyzaj planlamaya yönelik meslek gruplarnn görev, yetki ve
sorumluluklarnn net tanmlanmamú olmas,
Peyzaj planlarnn azl÷,
Peyzaj Mimarlarnn peyzaj planlamada hangi ölçekte çalúaca÷nn
belirlenmemiú olmas,
Frsatlar
Sözleúme kapsamnda; taraf olan ülkelerdeki bilgi ve deneyimi paylaúma
olana÷
Tehditler
Peyzaj ve peyzajlarn yönetimi konusunda kurum çalúanlarnn yeterince bilgi
sahibi olmamas,
Ülke peyzajlarnn karakteristik özelliklerinin belirlenmemesi, peyzajlarn
tanmlanmamú olmas,
Baúta turizm olmak üzere ekonomik sektörlerin ve altyap yatrmlarnn peyzaj
de÷erleri üzerindeki basks.
Peyzajlarn Korunmas, Planlanmas ve Yönetilmesi øçin Strateji

Belgesinde Yer Almas Gereken Temel ølkeler ve Politikalar
Çalútay esnasnda grup üyeleri tarafndan peyzajlarn korunmas ve yönetimine iliúkin
aúa÷daki ilkeler ve stratejiler önerilmiútir:
Peyzaj Planlamasnn ulusal mevzuat, strateji belgeleri ve ulusal planlama
hiyerarúi içinde (fiziksel, yönetsel) yer almas,
Türkiye’nin peyzajlarnn tespitinin yaplarak planlanmas ve yönetiminin ulusal
çkarlar do÷rultusunda sa÷lanmas,
Toplumun her kesiminin peyzajlarn korunmas, geliútirilmesi ve yönetimi
konularnda katlmnn sa÷lanmas,
139
Peyzajlarn korunmas, planlanmas ve yönetiminde sürecinde görev alacak

taraflar için etik kurallar-kodlarn oluúturulmas,
Peyzaj Mimarl÷ e÷itim programlarnn ve Peyzaj Mimarl÷ mesleki yetki ve
denetim sisteminin ulusal stratejiler ile uyumlaútrlmas,
Peyzajlarn yönetimi, planlanmas ve korunmas amaçl yaplacak tüm plan ve
projelerde ve di÷er sektörel planlama çalúmalarnda peyzaj planlama
konularndan sorumlu olanlarn entegre edilmesi.
Ayrca; stratejinin uygulanmas konusuyla ilgili olarak da,
bugünkü durumuyla ÇOB- DKMPGM Peyzaj ùubesi’nin; kamu kurum ve
kuruluú temsilcileri, üniversite temsilcileri, yerel yönetim temsilcileri, STK
temsilcileri ve di÷er ilgili gruplar. ile birlikte kapasitesinin güçlendirilmesi
ve gerekli finansman deste÷inin sa÷lanmasyla APS Sözleúmesi ve Ulusal
Stratejinin uygulanmasndan sorumlu olmas gerekti÷i konusunda fikir
birli÷ine varlmútr.
Sonuç
Ülkemiz; Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’ni imzalayarak peyzajlarn yönetimi; korunmas,
planlanmas ve restorasyonu konusunda olumlu admlar atma sürecine girmiútir. Bu
kapsamda; Ülkemizde henüz yasal yerini almamú peyzajn kültürel, çevresel, tarmsal,
ekonomik ve sosyal vb. politikalarla entegrasyonu sa÷lanarak yönetimini amaçlayan
peyzaj politikalarnn belirlenmesi ve yürütülmesinin sa÷lamak amacyla Strateji ve
Eylem Plan çalúmalarna baúlanmútr. Ulusal Peyzaj Stratejisi ve Eylem Plan; krsal,
kentsel ve özel peyzajlar korumak ve geliútirmek, peyzaj planlamann kalitesini
arttrmak, sürdürülebilir kalknmann de÷erini arttrmak ve peyzaj çeúitlili÷inin de÷erini
arttrmak amacyla ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde tutarl bir yaklaúm ve ortak
hedefleri geliútirmek üzere mantksal bir çerçeve sa÷layacaktr. Ayn zamanda,
sözleúmenin uygulanmasnda; politikalarn, ilkelerin ve sorumluluklarn tanmlanmas
ayrca peyzajlarn korunmas, planlanmas ve yönetilmesi ile ilgili olarak yaplacak tüm
çalúmalarda kurumlara ve di÷er ilgili taraflara yol gösterici bir rehber olacaktr.
140
III. ÇALIùMA GRUBU

KONULAR
1. Ortak Peyzajlarn Korunmas, Yönetilmesi ve Planlanmas,

2. Yasal bir dayanak olarak, APS’ye Dayal bir Peyzaj Yönetmeli÷i, Teknik
izahname vb. hazrl÷,
3. Ülke genelinde mevcut planlarn ortaya konmas,
4. Peyzaj planlamann; ømar Plan, Çevre Düzeni Plan, ÇED planlar, Uzun
Devreli Geliúme Planlar gibi di÷er planlara bütünleútirilmesi
Grup Baúkan: Ayúe EZER
Ana Grup Üyeleri*

Müge ALTINALAN Neúe KAYA
Özge KUBAOöLU ALTUN Doç. Dr. Dicle OöUZ
Dr. Kumru ARAPKøRLøOöLU Doç. Dr. Mehmet TUNÇER
Nihan YENøLMEZ ARPA Arzu USALP
Necati ÇOK Tu÷ba USTA
Elif ÇOLAK
Neúe ERSÖZ
Ayúe EZER
Bahar SEL FEHøM
III. Çalúma Grubu Çalútay’nda (18 Mays 2007) Yer Alan Katlmclar*
Kvanç AK Bahar Sel FEHøM

Seda AKDENøZ Dr. Selim KAPLAN
Dr. Süheyla ALICA Prof. Dr. Adnan KAPLAN
Müge ALTINALAN Doç. Dr. Nilgül KARADENøZ
Özge KUBAOöLU ALTUN Aysel KARAOSMANOöLU
Özlem ùENEL ARSLAN Redife KOLÇAK
Fahrettin AY Prof. Dr. Veli ORTAÇEùME
Burcu AYGÜN Gülay ÖZDABAö
Hakan BAYKAL Murat ÖZYAVUZ
Hasibe BOYAR Ebru POYRAZ
Tülay CENGøZ Zeki ùALTU
ùaban ÇETøNER Metin ùENTÜRK
Dr. Gaye ÇULCUOöLU Behlül ùENYÜREK
Belgin DURGUN Aysin TEKTAù
Turhan DOöAN Doç. Dr. Mehmet TUNÇER
ørfan EKMEKÇø Dr. Kamutay TÜRKOöLU
Lerzan Y. ERDøNÇ Tu÷ba USTA
Füsun ERDURAN Prof. Dr. Muzaffer YÜCEL
141
Ulusal Mevzuatta Peyzaj Planlama ve Planlama Mevzuatyla

Bütünleútirilmesi
Ayúe Ezer
ayseezer@gmail.com
Giriú
Bu bildiri, T.C. Çevre ve Orman Bakanl÷’nn Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin
Ülkemizde uygulamaya konulabilmesi için baúlatt÷ çalúmalarn önemli bir adm olan
ve T.C. Çevre ve Orman Bakanl÷ ve Peyzaj Mimarlar Odas iúbirli÷i ile Ankara’da
gerçekleútirilen, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin Uygulanmas Yolunda Türkiye
Uluslararas Toplants için hazrlanmútr.
Bildiri, APS Toplants hazrlklar srasnda alnan kararlar do÷rultusunda oluúturulan
dört çalúma gurubundan birini oluúturan: “Ulusal Mevzuatta Peyzaj Planlama ve
Planlama Mevzuatyla Bütünleútirilmesi” adl Çalúma Grubunda tartúlacak konular
için temel oluúturmas amacyla sunulan bildiri metnini ve söz konusu çalúma grubu
tarafndan elde edilen sonuçlar içermektedir.
Üçüncü Çalúma Grubunda, çalútayda ele alnmak üzere üç ana baúlk belirlenmiútir:
x Ülkemizde Halen Uyguland÷ ùekliyle Peyzaj Planlama veya Proje,
x Ulusal Planlama Mevzuatnda Peyzaj (yasal dayanaklar ile birlikte),
x Ulusal Planlama Mevzuat øle Bütünleútirilmesinde Kullanlabilecek Araçlar.
Çalútayda, bu baúlklarn katlmclar eúli÷inde tartúlmas sonucunda bu bildiri
sonunda yer alan kararlar özetlenmiútir.
Çalútay kapsamnda sunulmak üzere Grup Baúkan tarafndan hazrlanan bu bildiride:
III. Grup çalúmasnda temel olarak peyzaj planlamann mevcut planlama mevzuat ile
bütünleútirilmesi konusu tartúlaca÷ndan, öncelikle, fiziki (mekansal) planlarn teknik
niteli÷ini, içeri÷ini, ölçe÷ini ve yetkili kurumlarn belirleyen planlama mevzuatn
oluúturan yasalar ve ilgili yönetmelikleri ve bu yasalarda tanmlanan plan türleri
konusunda açklama yaplmútr. Bu düzenlemelerde peyzajn yer alú biçimi
araútrlmútr. Daha sonra plan yapma, yaptrma veya onaylama yetkisi olan kurumlar
aktarlmútr.
Yasal düzenlemelerde do÷rudan yer almayan tanmlamalar yerine dolayl anlatmlar
oldu÷unda uygulaycnn yorumu önem kazanmaktadr. Do÷rudan tanmlama
yapld÷nda uygulaycnn rolü en aza indirilmiú olmaktadr. Bu nedenle, bu çalúma
srasnda, öncelikle, yasal düzenlemelerde peyzaj ve peyzaj planlamaya iliúkin olarak
özellikle do÷rudan düzenleme aranmútr. økinci olarak da bu düzenlemeler, peyzajn yer
alú biçimi ve peyzaja yüklenen anlam açsndan de÷erlendirilmiútir. Bu de÷erlendirme
srasnda yanlsamalara yol açmamak için bir konuya özen gösterilmiú; yasa hükmü
oldu÷u gibi, yorumsuz olarak aktarlmú, peyzajn, özellikle Avrupa Peyzaj Sözleúmesi
ile kazand÷ içerik ve tanm açsndan anlam yüklenmeden de÷erlendirilmiútir.
142
Planlama Mevzuat
Ülkemizde fiziki planlar ile ilgili yasal düzenlemelerin temelini 3194 sayl ømar
Kanunu oluúturmaktadr. Di÷er yasalar, genel olarak 3194 sayl yasaya do÷rudan atf
yapan yasalar ile istisna hükmü ile iliúki kuran yasalar olmak üzere iki guruba
ayrlabilir. Burada dikkat edilmesi gereken konu: 3194 sayl kanun ile iliúki
kurulmayan fiziki (mekansal planlar) plan niteli÷i bulunmayan planlar (orman
amenajman plan gibi) bu tanmlamalar içine girmemektedir. Fiziki planlarn birçok
teknik ve bilimsel ayrc özelli÷i olmakla birlikte, en temel ayrc özelli÷i olarak arazi
vasf de÷iúikli÷inin yapld÷ planlar olmasdr.
Planlama mevzuatnn temelini oluúturan 3194 sayl ømar Kanunu incelendi÷inde;
3194 sayl ømar Kanunu’nun 1. maddesinde “.... yaplaúmalarn; plan, fen, sa÷lk ve
çevre úartlarna uygun teúekkülünü sa÷lamak amacyla...” 2. maddesinde yer ald÷
úekliyle “... Belediye ve mücavir alan snrlar içinde ve dúnda kalan yerlerde
yaplacak planlar ile inúa edilecek resmi ve özel bütün yaplar bu Kanun hükümlerine
tabidir....” düzenlemeleri ile plan yaplacak alann kapsam ve amac belirtilmektedir.
3194 sayl ømar Kanunu’nun “Tanmlar” baúlkl 5. maddesinde de yaplacak planlarn
tanmlar yaplmú, “....Nazm ømar Plan; varsa bölge veya çevre düzeni planlarna
uygun olarak halihazr haritalar üzerine, yine varsa kadastral durumu iúlenmiú olarak
çizilen ve arazi parçalarnn; genel kullanú biçimlerini, baúlca bölge tiplerini,
bölgelerin gelecekteki nüfus yo÷unluklarn, gerekti÷inde yap yo÷unlu÷unu, çeúitli
yerleúme alanlarnn geliúme yön ve büyüklükleri ile ilkelerini, ulaúm sistemlerini ve
problemlerinin çözümü gibi hususlar göstermek ve uygulama imar planlarnn
hazrlanmasna esas olmak üzere düzenlenen, detayl bir raporla açklanan ve
raporuyla beraber bütün olan plandr.
Uygulama ømar Plan; tasdikli halihazr haritalar üzerine varsa kadastral durumu
iúlenmiú olarak nazm imar plan esaslarna göre çizilen ve çeúitli bölgelerin yap
adalarn, bunlarn yo÷unluk ve düzenini, yollar ve uygulama için gerekli imar
uygulama programlarna esas olacak uygulama etaplarn ve di÷er bilgileri ayrntlar
ile gösteren plandr.....”
Çevre düzeni plan; Ülke ve bölge plan kararlarna uygun olarak konut, sanayi, tarm,
turizm, ulaúm gibi yerleúme ve arazi kullanlmas kararlarn belirleyen plandr...”.
úeklinde tanmlanmútr.
ømar Kanunu’nun "ømar Planlar øle ølgili Esaslar Planlama Kademeleri" baúlkl
6.maddesinde: "Planlar, kapsadklar alan ve amaçlar açsndan; "Bölge Planlar"
imar planlar ise, "Nâzm ømar Planlar" ve "Uygulama ømar Planlar" olarak
hazrlanr" düzenlemesi ile planlama kademeleri belirtilmiútir.
Yukardaki düzenlemelerden de anlaúlaca÷ üzere, mekânsal planlar, Üst Ölçekli
Planlar (Bölge Plan) ve Alt Ölçekli Planlar (ømar Planlar) olmak üzere iki ana
kademede tanmlanmútr. ømar Planlar da kendi içinde Nazm ve Uygulama ømar
planlar olarak ikiye ayrlmaktadr
Mevcut yasal düzenlemelerle, planlama hiyerarúisi üç ana kademelerden oluúmaktadr:
Birinci kademede, yapm yetkisi DPT’de olan, Bölge Planlar;
143
økinci kademede, Çevre ve Orman Bakanl÷nn yetkisinde olan ve bölge, havza

baznda yaplacak olan 1/50,000 -1/100,000 ölçekli çevre düzeni planlar; Valilik
ve Büyükúehirler ya da il belediyeleri ise birlikte il bütünün kapsayan øl Çevre
Düzeni Planlar, BøB Metropoliten Alan ømar Planlar;
Üçüncü kademede, Büyükúehirler ve belediyelerin 1/25,000 ile 1/5,000 ölçekler
arasnda yapacaklar nazm imar planlar ile 1/1,000 ölçekli uygulama imar
planlar.
Özetle, ømar Kanunu’nun ilgili maddeleri birlikte de÷erlendirildi÷inde, sistematik bir
biçimde tanmlanmamasna karún üç ana plan kademesinin varl÷ ortaya çkar:
1. Bölge Planlar,
2. Çevre Düzeni Planlar ve
3. ømar Planlardr.
Bu planlarn “Planlarn kademeli birlikteli÷i ilkesi” gere÷i farkl düzeylerde hazrlanan
fiziksel planlarn birbirleri ile uyumlu olmasn gerektirir. Bu ilkeye göre, bir alt ölçekte
alnan plan kararlarnn bir üst ölçekli plan kararlar ile uyumu/çeliúmemesi esastr.
Mekansal planlarn teknik içeri÷i, 3194 sayl ømar Kanunu, ilgili yönetmeli÷i ve øller
Bankas “ømar Planlarnn Düzenlenmesi ile ølgili Teknik ùartlaúma”da tanmlanmútr.
Buna iliúkin açklama aúa÷da verilmiútir.
3194 sayl yasaya do÷rudan atf yapan yasalar dúnda Kanununun østisnalar baúlkl 4.
maddesi hükmü ile iliúki kuran özel yasalara örnek olarak, 2873 sayl Milli Parklar
Kanunu verilebilir. Amaç açsndan farkllk gösterse de, Kanun ve ilgili
yönetmeli÷inde tanmlanan Uzun Devreli Geliúme Plannn fiziki plan niteli÷i nedeniyle
ømar Kanunu ile iliúkilendirilmiútir. Bu planlar amaç açsndan farkllaúmakla birlikte,
nitelik açsndan arazi kullanm planlar olmas nedeniyle planlama mevzuat ile iliúkisi
kurulmuútur.
Ulusal Planlama Mevzuatnda Peyzaj
Mevcut yasalarda tanmlanan plan yapma ve veya onaylama yetkisine sahip kurum
says 14 adettir. 16 farkl yasada da plan tanm yaplarak plan onay iúlemleri
tanmlanmútr. Bu kadar parçal plan yapm ve onay kurumunun olmas planlamann
bütüncül sistematik yapsna da aykrdr.
III. Grup çalúmasnda ilgili tüm kanunlarla ilgili bilgi aktarm ve tartúma
yaplaca÷ndan, bu tartúmaya temel oluúturmas ve genel bir fikir vermesi açsndan
farkl amac olan kanunlarda peyzaja nasl yer verildi÷ine iliúkin hükümler aúa÷da
verilmiútir. Peyzaj ile ilgili bu çalúma uzun soluklu bir sürecin baúlangc olarak
de÷erlendirilmelidir.
Örnek olarak, ülke genelinde arazi kullanm karar getiren planlarn uygulama
süreklili÷i nedeniyle Ulusal planlama mevzuatnn temelini oluúturan 3194 sayl ømar
Kanunu, turizm alanlarnda yaplan planlarn tanmland÷ 2634 sayl Turizm Teúvik
Kanunu, do÷al sit alanlarnda yönetim planlarnn tanmland÷ 2863 Sayl Kültür ve
Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu, do÷al koruma alanlar için üst ölçekli plan
tanmnn yapld÷ 2873 sayl Milli Parklar Kanunu ile gerek anayasa ile güvence
altna alnmú, gerekse niteli÷i açsndan imar planna konu olmas mümkün olmayan
144
orman alanlarnda yaplan plan tarif eden 6831 sayl Orman Kanununda yer alan
düzenlemelere öncelikle yorumsuz olarak yer verilmiútir.
3194 Sayl ømar Kanunu
Fiziki (Mekansal) planlar øller Bankas tarafndan hazrlanan “ømar Planlarnn
Düzenlenmesi ile ølgili Teknik ùartlaúma” da tanmlanan içerik ve kapsamla yaplmas
yasal zorunluluktur. Bu nedenle öncelikle Plan Yapmna Ait Esaslara Dair
Yönetmelik içinde peyzaja iliúkin düzenleme aranmútr.
Yönetmeli÷in 14. maddesinde planlarn hazrlanmas sürecinde, ele alnan konu
baúlklar içinde;
“…..
3- Fiziksel yap
a) Jeolojik durum
b) Akarsular, taúkn alanlar
c) øklim
d) Toprak kabiliyeti
e) Tarm alanlar, tarmsal arazi kullanm
f) Sulama alanlar
g) Bitki örtüsü
h) Yeralt ve yüzeysel su kaynaklar, havzalar ve özellikleri
……..”
5- Çevresel kaynaklar ve koruma alanlar
a) Korunmas gerekli kültür ve tabiat varlklar ve alanlar
b) Sulak alanlar
c) Özel çevre koruma alanlar
d) Orman alanlar
e) Ekolojik açdan korunmas gerekli alanlar
f) Milli Parklar
………
do÷rudan peyzaja iliúkin atf bulunmamaktadr.
2634 sayl Turizm Teúvik Kanunu ve Yönetmeli÷i
Kanun içinde turizm bölge, alan ve merkezlerinin tespiti ile ilgili olarak;
Madde 4 – “Kültür ve turizm koruma ve geliúim bölgeleri ve turizm merkezlerinin
tespitinde; ülkenin do÷al, tarihi, arkeolojik ve sosyo-kültürel turizm de÷erleri, kú, av ve
su sporlar ve sa÷lk turizmi ile mevcut di÷er turizm potansiyeli dikkate alnr.”
düzenlemesi bulunmaktadr. Yap ve tesislerin yapmna iliúkin olarak;
Madde 6- “….Kültür ve turizm koruma ve geliúim bölgelerinde ve turizm merkezlerinde
Devletin hüküm ve tasarrufu altndaki yerlerde, bölgenin do÷al ve kültürel özelliklerini
bozmamak, turizm iúletmelerine zarar vermemek ve imar planlarna uygun olmak ve
Bakanlktan izin almak kaydyla kamuya yararl di÷er yap ve tesisler yaplabilir ve
iúletilebilir….”
Her Ölçekte Plan: Kültür ve Turizm Koruma ve Geliúim Bölgeleri ve Turizm
Merkezlerinde turizm sektörünün ekolojik ve ekonomik verimlili÷i ve sürdürülebilir
turizm ilkesi do÷rultusunda kültür ve turizme dönük kullanmlarn a÷rlkl oldu÷u
bölgelerdeki koruma ve geliúmeyi sa÷lamak, ksa ve uzun dönemli ilke ve hedefler ile
145
mekansal stratejileri belirlemek üzere hazrlanan bu Yönetmelikte tanmlanan çeúitli

ölçeklerde fiziksel planlardr.
Sosyal Altyap: Sa÷lkl bir çevre meydana getirmek amac ile yaplmas gereken e÷itim,
sa÷lk, dini, kültürel ve idari yaplar ile park, çocuk bahçeleri gibi yeúil alanlara verilen
genel isimdir.
düzenlemelerinde de do÷rudan peyzaja iliúkin atf bulunmamaktadr.
Planlarn hazrlanmas sürecinde kullanlan veriler de÷erlendirildi÷inde peyzaja
do÷rudan atf yaplmamú aúa÷daki düzenleme ile yetinilmiútir.
“……..
8- Korunmas gerekli kültür ve tabiat varlklar ve alanlar,
9- Kanunlarla belirlenmiú çevre ve do÷a koruma alanlar,
10- Orman alanlar,
………”
Özel Çevre Koruma Kurumu Baúkanl÷’nn Kurulmas Hakknda Kanun
Hükmünde Kararname
Amaç baúlkl 1. maddesinde
“….Özel Çevre Koruma Bölgesi" olarak ilan edilen ve edilecek alanlarn sahip oldu÷u
çevre de÷erlerini korumak ve mevcut çevre sorunlarn gidermek için tüm tedbirleri
almak, bu alanlarn koruma ve kullanma esaslarn belirlemek, imar planlarn yapmak,
mevcut her ölçekteki plan ve plan kararlarn revize etmek ve re'sen onaylamak üzere
Çevre Bakanl÷na ba÷l ve Tüzel Kiúili÷e sahip Özel Çevre Koruma Kurumu
Baúkanl÷nn kurulmas ile bu Kurumun teúkilat ve görevlerine iliúkin esaslar
düzenlemektir…..”
düzenlemesinde de sadece çevre de÷erleri tanmna yer verilmiútir.
2863 Sayl Kültür ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu
6.Maddesinin (d) bendinde “… mimari, tarihi, estetik, arkeolojik ve di÷er önem ve
özellikleri bakmndan korunmas ……” düzenlemesi bulunmakta olup do÷rudan
peyzaja iliúkin atf yaplmamútr.
Alan Yönetimi ile Ant Eser Kurulunun Kuruluú ve Görevleri ile Yönetim
Alanlarnn Belirlenmesine øliúkin Usul ve Esaslar Hakknda Yönetmelik
kapsamnda
“Do÷al sit alan: Tespiti yaplmú tabiat özellikleri ile korunmas gerekli alan,” olarak
tanmlanmú, plan içeri÷i açsndan ayrnt verilmemiútir.
2873 sayl Milli Parklar Kanunu
2. Maddesinde
a) Milli park; bilimsel ve estetik bakmndan, milli ve milletleraras ender bulunan tabii
ve kültürel kaynak de÷erleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarna sahip tabiat
parçalarn.
b) Tabiat parklar; bitki örtüsü ve yaban hayat özelli÷ine sahip, manzara bütünlü÷ü
içinde halkn dinlenme ve e÷lenmesine uygun tabiat parçalarn,
146
Milli Parklar Yönetmeli÷i

Tanmlar baúlkl 4. madde (d) fkrasnda “… Estetik Kaynak; insann psikolojik
yapsna ve bedii zevklerine hitap eden üstün, bakir ve tabii manzara özelliklerini….”
(g) fkrasnda”….Rekreasyonel Kaynak; tabii ve kültürel çevrenin, özellikle açk hava
rekreasyonu yönünden potansiyeli, taúma kapasitesi ve hitap etti÷i demografik
çevreyi…..”
() fkrasnda “….Orman øçi Dinlenme Yeri (Orman Mesire Yeri); rekreasyonel ve
estetik kaynak de÷erlerine sahip ormanlk alan…..”
Yönetmeli÷in 17.Maddesinin
(d) fkrasnda “….Yapm srasnda meydana gelen moloz döküntüleri yatrmc
tarafndan kaldrlr ve kullanm alannn tabii peyzaja uygun çevre tanzimi idarenin
belirleyece÷i esaslara göre yaplr…..”
(I) maddesinde “….genel peyzajda göze çarpan bozulmalar gidermek üzere, yörenin
tabii arazi yaps, tabii bitki örtüsü ve tabii peyzaj özellikleri dikkate alnmak ve o
yörenin tabii türleri kullanlmak suretiyle a÷açlandrma, peyzaj restorasyonu ve
tesislerin yakn çevre peyzaj düzenlemeleri yaplr…..”
(d) fkrasnda “….Yapm srasnda meydana gelen moloz döküntüleri yatrmc
tarafndan kaldrlr ve kullanm alannn tabii peyzaja uygun çevre tanzimi idarenin
belirleyece÷i esaslara göre yaplr…..”
do÷rudan do÷ruya “peyzaj” atfnn yapld÷ tek yasal düzenleme Milli Parklar
Yönetmeli÷i’dir. Di÷er düzenlemelerde peyzajn baz ö÷eleri yer almútr. Bunlar da
“manzara bütünlü÷ü” olarak anlamlandrlmútr. Mevcut yasal düzenlemelerde peyzaja
iliúkin do÷rudan atf yaplarak peyzaja iliúkin tanmlarn ve prensiplerin yer almad÷
görülmektedir.
Bu bildiride, halen yürütülen plan çalúmalarn belirleyen mevzuata iliúkin baz
örnekler vererek hem mevcut yasalardaki durum hakknda hem de kanunlarn
düzenlenme anlayú hakknda genel bir fikir verilmeye çalúlmútr.
Mekansal Plan Yapma Yetkisine Sahip Kurumlar ve ølgili Kanun ve
Yönetmelikler
Devlet Planlama Teúkilat
3194 sayl ømar Kanunu’nun 8. maddesi gere÷ince Bölge Planlarn yapma ve
onaylama yetkisi,
Çevre ve Orman Bakanl÷:
4856 Çevre ve Orman Bakanl÷ Teúkilât ve Görevleri Hakknda Kanun, 2. maddesi
uyarnca havza baznda 1/100,0000 ölçekli Çevre Düzeni Plan yapma yetkisi,
2873 sayl Milli Parklar Kanunu’nun 4. maddesi gere÷i Uzun Devreli Geliúme Plan
yapma ve onaylama yetkisi,
Orman Genel Müdürlü÷ü: 6831 sayl Orman Kanunu’nun 26. maddesi uyarnca Orman
Amenajman Planlar yapma ve onaylama (mekansal plan de÷ildir)
147
Özel Çevre Koruma Kurumu Baúkanl÷: 383 sayl Özel Çevre Koruma Kurumu
Baúkanl÷ Kurulmasna Dair Kanun Hükmünde Kararname’nin 1.maddesi uyarnca
ÖÇK bölgelerinde her ölçekte mekansal plan yapma ve onaylama yetkisi,
Bayndrlk ve øskan Bakanl÷:
3194 sayl ømar Kanununun 9. maddesi gere÷ince plan yapma, yaptrma ve onaylama
yetkisi (bu yetki kent ya da birkaç kenti içine alan bir metropol büyüklükten parsel
ölçe÷ine kadar inmektedir),
2873 Sayl Milli Parklar Kanunu’nun 4. Maddesi gere÷i Milli Park alanlarnda yaplan
Uygulama ømar Planlarn onaylama yetkisi,
3621 Sayl Ky Kanunu uyarnca, doldurma ve kurutma yolu ile kydan kazanlan
alanlarda plan onama yetkisi Bayndrlk ve øskân Bakanl÷’na verilmiútir (Turizm
Teúvik Kanunu kapsamnda kalan yerler hariç olmak üzere),
Kültür ve Turizm Bakanl÷:
2634 sayl Turizm Teúvik Kanunu’nun 7. maddesi uyarnca turizm bölgelerinde ve
turizm merkezlerinde her türlü plan onaylama yetkisi,
(… kültür ve turizm koruma ve geliúim bölgeleri ve turizm merkezleri içinde her
ölçekteki plânlar yapmaya, yaptrmaya, re’sen onaylamaya ve tadil etmeye
yetkilidir….)
2863 ve 3386 sayl Kültür ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu’nun 2. Ek maddesi
uyarnca Alan Yönetimi Kurulunun Do÷al sit alanlarnda yönetim plan onaylama
yetkisi,
Sanayi Bakanl÷:
4562 sayl Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu’nun 4. maddesi uyarnca OSB tarafndan
yaptrlan imar planlarn (Sanayi Bakanl÷nca uygun bulunduktan sonra) øl ødare
Kurulunun onaylama yetkisi,
4691 sayl Teknoloji Geliútirme Bölgeleri Kanununun 4. maddesi uyarnca bölgenin
yönetici úirketince hazrlanana planlarda Sanayi Bakanl÷nn onaylama yetkisi,
4737 sayl Endüstri Bölgeleri Kanunu ve Endüstri Bölgeleri Yönetmeli÷i uyarnca
Sanayi Bakanl÷nca hazrlattrlan planlar ilgili kurum tarafndan onaylanr (genel
mevzuat).
Belediyeler:
3194 sayl ømar Kanunu’nun 8. maddesi gere÷ince belediye ve mücavir alan snrlar
içinde her ölçekte plan yapma, yaptrma ve onaylama yetkisi,
Büyükúehir Belediyeleri:
3030 sayl “Büyükúehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkndaki Kanun Hükmünde
Kararnamenin De÷iútirilerek Kabulü Hakknda Kanun”un 6. maddesi uyarnca nazm
imar planlarn yapmak, yaptrma ve onaylayarak uygulama yetkisi ile ilçe
belediyelerinin nazm imar planlarn yapma yetkisi,
148
5104 sayl Kuzey Ankara Giriúi Kentsel Dönüúüm Projesi Kanunu

ølgili mevzuatna göre ilçe belediyeleri ve di÷er kamu kuruluúlarna ait olan, her ölçek
ve nitelikteki imar planlar, parselasyon planlar ve benzeri imar uygulamalarna dair
izin ve yetkiler ile proje onay, yap izni, yapm sürecindeki yap denetimi, yap
kullanma izni ve benzeri inúaata dair izin ve yetkiler, proje alan snrlar içinde kalan
bölgede Belediyeye aittir. Belediyece hazrlanacak 1/5,000'lik nazm imar planlar için
Bayndrlk ve øskân Bakanl÷’nn onaylama yetkisi,
ølçe Belediyeleri:
3030 sayl Büyükúehir Belediyelerinin Yönetimi Hakknda Kanun Hükmünde
Kararnamenin De÷iútirilerek Kabulü Hakknda Kanunda De÷iúiklik Yaplmasna øliúkin
Kanunun 6. maddesi gere÷i onaylama yetkisi,
Valilikler:
3194 sayl ømar Kanunu’nun 8. maddesi gere÷ince belediye ve mücavir alan snrlar
dúnda plan yapma, yaptrma ve onaylama yetkisi,
GAP ødaresi:
388 sayl Güneydo÷u Anadolu Projesi Bölge Kalknma ødaresi Teúkilat'nn Kuruluú ve
Görevleri Hakknda Kanun Hükmünde Kararnamenin 2. maddesi (f) bendi uyarnca
bölge snrlar içinde, bölge planndan uygulama planna kadar her ölçekte plan yapma,
yaptrma ve onaylama yetkisi,
Özelleútirme ødaresi:
5398 sayl Özelleútirme Uygulamalarnn Düzenlenmesine ve Baz Kanun ve Kanun
Hükmünde Kararnamelerde De÷iúiklik Yaplmasna Dair Kanunda ve Baz Kanunlarda
De÷iúiklik Yaplmas Hakknda Kanunun geçici 3. maddesi uyarnca Özelleútirme
kapsamndaki arazilerde Baúbakanlk Özelleútirme ødaresi Baúkanl÷nca plan
hazrlama, Özelleútirme Yüksek Kurulunca onaylama yetkisi,
Konut Müsteúarl÷:
4698 Konut Müsteúarl÷nn Kurulmas ve Arsa Ofisi Kanununda De÷iúiklik Yaplmas
Hakknda Kanunun 5. maddesinin c bendi uyarnca üretilecek arsa alanlarnn planlama
yetkisi,
Toplu Konut ødaresi Baúkanl÷:
5609 sayl “Gecekondu Kanununda De÷iúiklik Yaplmasna Dair Kanun” ile kanunda
ømar ve øskân Bakanl÷na verilen tüm görevler imar slah planlar yapm Toplu Konut
ødaresi Baúkanl÷’na devredilmiútir.
Çalútayda Tartúmaya Açlan Konu Baúlklar ve Alnan Kararlar
III. Grup olarak “Peyzajlarn Korunmas, Planlanmas ve Yönetilmesi Mevzuat,
Ulusal Mevzuatta Peyzaj Planlamasnn Di÷er Planlarla Bütünleútirilmesi” baúl÷
altnda tartúma baúlklar aúa÷daki úekilde belirlenmiútir.
Uzun erimli bu çalúmann baúlangcnda;
1- Ülkemizde Halen Uyguland÷ ùekliyle Peyzaj Planlama veya Peyzaj Projeleri
Bu baúlk, iki alt baúlk altnda incelenebilir:
149
a) Peyzajn yasal durumu (plan veya proje); yasa ad, ilgili maddeleri, onay merci
ile yaplan plan ve projelerin niteli÷i, fonksiyonu,
b) Peyzaja (plan ve veya proje olarak) yer veren di÷er planlar (Planlama süreci
içindeki yeri, fonksiyonu).
2- Ulusal Planlama Mevzuatnda Peyzaj (yasal dayanaklar ile birlikte)
a) Ulusal planlama mevzuatnda belirtilen planlar (genel arazi kullanm planlar,
sektör planlar vd),
ømar Kanunu, Çevre ve Orman Bakanl÷ Teúkilât ve Görevleri Hakknda
Kanun, Turizm Teúvik Kanunu gibi genel kanunlar ile Milli Parklar Kanunu,
Kültür ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu gibi özel kanunlarda tanmlanan
planlar (yasal dayanak, planlarn niteli÷i, onay mercii ile ilgili yasa maddeleri),
b) Bu yasalarda peyzaj planlamasnn yeri.
3- Ulusal Planlama Mevzuat øle Bütünleútirilmesinde Kullanlabilecek Araçlar
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi,
Mevcut yasal düzenlemelerde tespit edilen eksiklikler,
Di÷er dokümanlar,
Di÷er ülke deneyimleri.
III. Çalúma Grubunun Çalútay Sonunda Elde Etti÷i Sonuçlar
Ksa Erimli Öneriler
1. Çevre Düzeni Plannda Peyzaj Mimarnn kilit personel olarak tanmlanmas.
2. Teknik úartnamelerde pozisyon baúl÷ altnda Peyzaj Mimar eklenmesi
3. I., II. ve IV. Çalúma Gruplarnn elde etti÷i sonuçlara ba÷l olarak;
– Peyzaj Tanm ve Karakteristi÷i
– Peyzaj Envanteri
tanm ve yöntemlerinin úartnamelere aktarlmas.
4. Planlama hizmeti teknik úartnamelerinde peyzaj tanmlarnn yer almas
úeklinde gruplandrlmútr.
Uzun Erimli Öneriler
1. Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin ulusal mevzuatta yer almas,
2. Plan çalúmalarnda belirtilen meslek grubu içinde peyzaj mimarnn yer almas için
düzenleme yaplmas,
3. Yaplan tüm plan ve tasarm ölçeklerinde (1/100,000 ölçekten 1/1,000’e kadar)
peyzaj planlama konularnn mevcut planlama prati÷ine nasl entegre edilmesi
gerekti÷inin formüle edilmesi:
• Peyzaj Planlarnn 25,000 ile 50,000 ölçeklerinde;
• Çevre Düzeni Planlarnn 10,000 – 25,000 ölçeklerinde,
• Nazm ømar Planlarnn 1/5.000 ölçeklerinde,
• Uygulama ømar Planlarnn 1/1.000 ölçeklerinde.
4. Peyzaj Mimarl÷ disiplini için yetki yönetmeli÷inin hazrlanmas.
150
IV. ÇALIùMA GRUBU
KONULAR
1. Peyzaj Envanterin çkarlmas,

2. Veri tabannn oluúturulmas,
3. Peyzajlarn izlenmesi
Grup Baúkan: Doç. Dr. ùükran ùAHøN
Ana Grup Üyeleri*

Dr. Gül GÜNEù
Banu KARABIYIK
Dr. Osman KARAELMAS
Redife KOLÇAK
Nihan KOùAR
Merih SEÇKøNER
Arzu USALP
Yrd. Doç. Dr. Osman UZUN
IV. Çalúma Grubu Çalútay’nda (18 Mays 2007) Yer Alan Katlmclar*
Cemil BøLGøLø M. Deniz ORHAN

Bülent CENGøZ Özge ÖZDEMøR
Sevgi ÇALI Gamze SALøHOöLU
A. Ozan ÇEKøÇ Merih SEÇKøNAY
M. Tamer ÇOBANOöLU Doç. Dr. Mehmet SOMUNCU
Engin DEMøRCø Burcu Yi÷it TURAN
Dr. E. Figen DøLEK Serhat UZUN
Hakan DOYGUN Dr. ørfan UYSAL
Veerle von EETVELDE Baúak YILMAZ
Sevgi GÖRMÜù Prof. Dr. Tuluhan YILMAZ
Sibel GÜLTEKøN
ùerif HIZLI
Nihan KOùAR
151
Peyzaj Envanteri
Doç. Dr. ùükran ùahin

sukran.sahin@agri.ankara.edu.tr
B. Cemil Bilgili
cemilbilgili@hotmail.com
Volkan Müftüo÷lu
volkan.muftuoglu@agri.ankara.edu.tr
Özet
Peyzaj, özellikleri do÷al ve/veya kültürel ö÷elerin etkileúimi sonucunda oluúan, zaman ve
mekan boyutunda de÷iúim gösteren alanlardr. Ülkemizin do÷al ve kültürel peyzajlarnn
gelecek nesiller için korunmas bir hedefse, peyzaj özelliklerinin envanterinin haritalanmas ve
bilgi bankasnn/sisteminin oluúturulmas zorunludur. Ancak bu görev gerçekleútirildikten sonra
hangi alanlarn hangi amaçla bugün için de÷erlendirilebilece÷ine ve gelecek nesiller için
korunmas gerekti÷ine karar verilebilir. Bu ba÷lamda, 17-20 Mays 2007 tarihleri arasnda
gerçekleútirilen “Avrupa Peyzaj Sözleúmesi'nin Uygulanmas Yolunda Türkiye
Sempozyumu”nda, IV. Çalúma Grubu katlmclar; Ulusal peyzajlara iliúkin mevcut veri
kaynaklar; e-devlet kapsamnda öneri Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemi; Peyzaj Bilgi Sistemi veri
katmanlar; Peyzaj Bilgi Sistemi veritaban; peyzajlarn izlenmesi ve veri güncelleme konularn
irdelemiú ve tartúmúlardr. Bu makalede “Avrupa Peyzaj Sözleúmesi'nin Uygulanmas Yolunda
Türkiye Sempozyumu”nda ilgili Çalúma Grubu tartúmalarna dayal olarak ve bu Sempozyum
öncesinde IV. Çalúma Grubu’nun hazrlk çalúmalarn da dikkate alarak ulusal peyzaj
envanterinin oluúturulmas yolunda bilgi kayt yöntemi için stratejiler geliútirilmiútir.
Anahtar Kelimeler: Peyzaj, peyzaj bilgi sistemi, peyzaj envanteri
ABSTRACT
Landscape is a space that its character is formed as a result of relationship between cultural
and/or natural elements, and it changes in the course of time. If the protection of natural and
cultural landscapes of our Country for the future generations is a target, the mapping the
inventories of landscape characteristics and creating data bank system must be executed, only
after the realization of this vision, it can be decided which areas for which purposes it can be
evaluated for today as well as it must be protected for future generation. In this end, the
participants of the IV. Working Group examined and discussed the following issues during the
“National Symposium on Towards the Implementation of European Landscape Convention”
held on between 17-20 May, 2007: Existing data sources regarding National landscapes;
proposed State Landscape Information System within the framework of e-government;
Landscape Information System data layers; Landscape Information System database and
attribute tables; and landscape monitoring and data upgrading. By this article, the
recommendations were produced for data warehousing method in order to construct the national
landscape inventory. For this reason the discussions of regarding working group in “National
Symposium on Towards the Implementation of European Landscape Convention”, and also
preparatory works of the IV. Working Group were considered.
Key Words: Landscape, landscape information system, landscape inventory
Giriú
152
Amaç ve Kapsam
Uygulamadaki alan planlamas, tasarm ve yönetimine yönelik araçlarda, peyzaj
oluúturan süreçler ile ö÷elerinin envanter ve analizine iliúkin yöntem eksikli÷i
bulunmaktadr. Bu konu ile ilgili uluslararas bir yasal dayanak olan Avrupa Peyzaj
Sözleúmesi ise henüz ülkemizde çok erken dönemlerindedir ve sözleúme ile
oluúturulmas taahhüt edilen peyzaj karakter analizine iliúkin çalúmalar henüz baúlangç
aúamasndadr. Dolaysyla peyzaj bilinci ve peyzaj karakterine dayal envanter, analiz
ve de÷erlendirme süreçleri uygulamada yerini alamamakta, sonuç olarak, peyzajlar
sürekli zarar görmekte ve geri dönüúümü olmayan kaynak kayplar ortaya çkmaktadr.
17-20 Mays 2007 tarihleri arasnda Ankara’da gerçekleútirilen “Avrupa Peyzaj
Sözleúmesi'nin Uygulanmas Yolunda Türkiye Sempozyumu”nda IV. Çalúma Grubu
de÷erlendirmeleri ve tartúmalar sonunda öneri olarak “Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemi”
olarak isimlendirilen peyzaj envanterinin, peyzajn zaman ve mekana dayal
özelliklerini içerecek, di÷er ulusal ve/veya e-devlet çerçevesindeki bilgi sistemiyle
entegre olacak, ülkenin planlama ve tasarm mevzuatnda kullanlabilecek ve bu
ba÷lamda hiyerarúik katmanlar bulunacak bir kapsamda olmas gereklilikleri ortaya
konulmuútur. Bu úekilde oluúturulacak peyzaj envanteri ülkemiz peyzajlarnn
planlanmas, korunmas, yönetimi ve izlenmesi uygulamalarnda
de÷erlendirilebilecektir.
Literatür Özeti
IV. Grup olarak Çalútay’a kadarki çalúmalarda literatür de÷erlendirmeleri yaplmútr.
Wascher’n (2005) editörlü÷ündeki Avrupa Peyzaj Karakter Alanlar- Sürdürülebilir
Peyzajlarn De÷erlendirilmesi için Tipolojiler, Kartografya ve Göstergeler (European
Landscape Character Areas – Typologies, Cartography and Indicators for the
Assessment of Sustainable Landscapes) baúlkl araútrma; Swanwick’in (2002),
øngiltere ve øskoçya için Peyzaj Karakter De÷erlendirmesi Klavuzu (Landscape
Character Assessment Guidance for England and Scotland) baúlkl eseri, EPA’nn
(1997) ABD Orta-Atlantik Ekolojik De÷erlendirmesi: Bir Peyzaj Atlas (An Ecological
Assessment of the United States Mid-Atlantic Region: A Landscape Atlas) çalúmas,
Berman’n (2002) Peyzaj Karakterizasyonu ve Snflandrmas Yöntemlerinin
De÷erlendirilmesi (Assessment of Landscape Characterization and Classification
Methods) baúlkl eseri, Klijen ve Haes’in (1994) Ekosistemlere Hiyerarúik Yaklaúm ve
Ekolojik Alan Snflandrmas için Anlam (A Hierarchical Approach to Ecosystems
and its Implications for Ecological Land Classification) baúlkl araútrmalar, Cleland
et al.’un (1997) Ulusal Ekolojik Ünitelerin Hiyerarúik Çerçevesi (National Hierarchical
Framework of Ecological Units) baúlkl çalúmalar, Uzun’un (2003) Düzce Asarsuyu
Havzas Peyzaj De÷erlendirmesi ve Yönetim Modelinin Geliútirilmesi isimli çalúmas,
Orhan’n (2007) “Türkiye'de CBS Tabanl Uygulamalar Kapsamnda Peyzaj Ö÷eleri
Veritaban Tasarm: Ankara Kalesi Çevresi Örne÷i” baúlkl araútrmasndan
yararlanlmútr.
Grup çalúmalar srasnda, Çalútay öncesinde birçok internet uygulamalar da
incelenmiútir. Kanada peyzaj snflandrmas çalúmalarnda 1944 ylndan baúlamak
üzere (Belknap and Furtado, 1967 ) uzun yllardr deneyimli bir ülkedir. Bu ba÷lamda
günümüzde Kanada devletinin Çevre Kanada (Environment Canada) birimi çevresel
durum raporlar veritaban e-devlet uygulamasnda ülkenin ekozonlarn internet
sayfasndan sorgulamak mümkündür
153
(http://www2.ec.gc.ca/soer-ree/English/Framework/Nardesc/canada_e.cfm).
ABD Minnesota Eyaleti Do÷al Kaynaklar Departman Do÷al kaynaklarn ekolojik
snflandrmas (harita bilgisi ile desteklenmiú yazl dokumanlar) interaktif olarak
sorgulanmaktadr. Ayrca kullanclar kendi CBS ortamlarnda ya da veritaban
sistemlerinde kullanabilecekleri haritalar indirilebilme olana÷ bulunmaktadr
(http://www.dnr.state.mn.us/ecs/index.html)
Hong Kong Kenti Planlama Departmannn 2001 ylnda baúlatt÷ Hong Kong Peyzaj
De÷eri Haritas, tez kapsamnda araç olarak yararlanlmas önerilen biliúim
teknolojisinin olanaklarndan peyzaj konularnda yararlanmaya iliúkin iyi bir örnektir
(http://www.pland.gov.hk/p_study/prog_s/landscape/e_index.htm). Peyzaj Bilgi Sistemlerinin
geliútirilmesine yönelik uygulamalarda ilkler arasnda yer alacak bu çalúma Hong Kong
kenti peyzaj karakter alanlar analizini ve de÷erlendirmesini içermektedir.
Materyal ve Yöntem
Çalúmann materyalini ülkemiz co÷rafyasna iliúkin varolan mekansal ve/veya metinsel
bilgi kaynaklar ve sistemleri ile bu kapsamdaki e-devlet uygulamalar oluúturmaktadr.
Bu makalede, bundan sonra peyzaj envanteri yerine “Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemi”
kavram kullanlacaktr. Bu bilgi sisteminin oluúturulmasna yönelik yöntemin
geliútirilmesinde peyzajlara müdahale araçlar da mevcut bilgi kaynaklar kadar
belirleyicidir.
“Avrupa Peyzaj Sözleúmesi'nin Uygulanmas Yolunda Türkiye Sempozyumu” IV.
Çalúma Grubunun çalúma biçimi ve sonuçlar farkl kurumlardan ve mesleklerden
gönüllü olarak toplantya katlanlar tarafndan geliútirilmiútir. Bu katlmclarn bir
bölümü TC Çevre ve Orman Bakanl÷ Do÷a Koruma ve Milli Parklar Genel
Müdürlü÷ü Peyzaj Koruma ùubesi’nin görev alanlar kapsamnda oluúturdu÷u Peyzaj
Envanteri çalúma grubunu oluúturmaktadr. Büyük ço÷unluk ise yeni katlmclardr.
“Avrupa Peyzaj Sözleúmesi'nin Uygulanmas Yolunda Türkiye Sempozyumu”nda 4.
Çalúma Grubunun katlmclarnn tam listesi daha önce verilmiútir.
Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemin oluúturulmasna yönelik stratejilerinin geliútirilmesinde
çalúma yöntemi olarak, sistematik olarak aúamalandrlmú aúa÷daki konular
irdelenmiútir.
Aúama 1: Peyzaja iliúkin mevcut veri kaynaklar
YÖNTEM:
Liste oluúturma
Aúama 2: Peyzaj hiyerarúisi ve de÷erlendirme katmanlar
YÖNTEM:
a) Hiyerarúik katmanlar oluúturma
b) øliúkisel çizelge oluúturma
Aúama 3: Peyzaj Bilgi Sistemi Veritaban ve Obje Öznitelik Katalo÷u
YÖNTEM:
Bir CBS firmasnn sunumu
Aúama 4: Ulusal Eylemlerde BøRLøKTE DÜùÜNME
154
Bulgular
Forman and Godron (1986) “do÷al” snr içindeki peyzajn formunu (karakterini)
biçimlendiren mekanizmalar üç bölüme ayrmútr:
1. Fonksiyon: Jeomorfolojik süreçler
2. Strüktür: Organizmalarn kolonizasyon deseni
3. De÷iúim: Yerel müdahaleler
Marcucci (2000) bu süreçlere, “Bir Planlama Arac Olarak Peyzaj Tarihi” baúlkl
yaynnda iklim de÷iúikli÷ini de katmaktadr. Kültürel süreçleri ise, Forman ve
Godron’un yerel müdahaleler tanmlamasndan ayr olarak ele almaktadr.
Jeomorfolojik süreçler, tektonik olaylar, erozyon, çökelme, vb olaylar içerir.
Organizmalarn kolonizasyon deseni uzun ya da ksa dönemde oluúabilir ve do÷al ya da
antropojenik olabilir. ønsanlar yeni peyzajlarda sadece kendi kolonizasyonlarndan
sorumlu de÷ildir, ayn zamanda birçok yabanc bitki ve hayvan türünü araziye
getirmektedir. Yerel müdahaleler içsel ya da dúsal güçlerle olabilir ve peyzajn do÷al
de÷iúiminin hzn ve yönünü etkileyebilir. Öte yandan birçok müdahale tipi peyzajn
de÷iúimini etkileyemeyebilir ve bu nedenle belirleyici süreçler de÷illerdir (ùahin et.al.
2007). Yukardaki açklamalar dikkate alnd÷nda bir Peyzaj Bilgi Sisteminin peyzaja
iliúkin ya da peyzaj ö÷elerine iliúkin ontolojik yönden açklayc analitik bilgileri
içermesi gerekmektedir. Di÷er bir deyiúle bilgi sisteminin peyzaj biçimlendiren zaman
ve mekana dayal mekanizmalar da kapsamas beklenmelidir. Bu durum Peyzaj Bilgi
Sistemlerinin karmaúk ve dinamik ayn zamanda di÷er bilgi sistemlerinden farkll÷n
ortaya koyan yapsn iúaret etmektedir (Orhan 2007).
Yukardaki bilgilerden yola çkarak; peyzaj oluúturan do÷al ve kültürel peyzaj ö÷eleri
ile bunlarn birbirleriyle etkileúimini açklayc analitik bilgiler, peyzaj tasarm,
planlama ve yönetiminin verimlili÷ini sa÷layacak Peyzaj Bilgi Sistemi temelini
oluúturmaldr. Böyle bir bilgi sisteminin geliútirilmesinde belirleyici “peyzaj”n içsel
tanm olmaldr. Ancak bu yolla di÷er bilgi sistemlerinden fark ve önemi ortaya
konulabilir. APS (2000), peyzaj insanlar tarafndan algland÷ úekliyle, özellikleri
insan ve/veya do÷al faktörlerin etkileúimi ve eylemi sonucunda oluúan bir alan olarak
tanmlamaktadr. Bu tanmdan yola çkld÷nda bir peyzaj bilgi sistemi aúa÷da
belirtilen nitelikteki bilgileri içermesi beklenmelidir (Orhan 2007).
I. Peyzaj ö÷eleri ve peyzaj tipleri (tipolojisi)
II. Ö÷eler aras etkileúim/süreçlere ba÷llk ile yerel, bölgesel, ülkesel ve küresel
gibi ölçekler aras hiyerarúik ba÷llk/ di÷er bir ifade ile peyzaj hiyerarúisi
III. Sosyal alg biçimi
IV. Dinamik peyzaj karakteri/peyzaj de÷iúimi (peyzajn korolojik özellikleri)
Yukarda belirtilenler Ulusal Peyzaj Bilgi sisteminin sahip olmas gerekli dört
kategoridir. IV. Çalúma Grubu, Sempozyumda ayrlan sure zarfnda, bu kategorilerden
sadece ilk ikisini ele alabilmiútir ancak bu makale ile verilen öneriler tüm kategorileri
kapsamaktadr. Bu makalenin yöntem bölümünde belirtilen aúamalara ba÷l olarak ilk
iki kategori için üretilen bilgiler aúa÷da verilmiútir.
155
Peyzaja iliúkin mevcut veri kaynaklar

IV. Çalúma Grubu içinde iki ayr alt grup peyzaj snflandrmasnda kullanlabilecek,
ülkesel üretimi olan, üretilebilir ve dolaysyla peyzaj ö÷elerinin belirlenmesinde
de÷erlendirilmesi gerekli ancak bunlarla snrl olmayacak ulusal veri kaynaklarn
sralamúlardr (Çizelge 1). Kuúkusuz bu kaynaklar eksiksiz de÷ildir ancak beyin
frtnas yöntemiyle Peyzaj Bilgi Sisteminin oluúturulmas yönündeki tartúlara úk
tutmuútur. Belirtilen eksikli÷i giderebilmek için ülkemizde veri üreten kurumlar ve
görev alanlar aúa÷da verilmiútir.
Çizelge 1. Ulusal Düzeyde Co÷rafi Bilgi Üretim Sorumluluklarna Örnekler (DPT 2005)
Bu ilk aúamada sralanan veri kaynaklar 2. Aúama’da oluúturulan çizelgelerde (Çizelge

2 ve Çizelge 3) görülebilir.
Peyzaj Hiyerarúisi ve De÷erlendirme Katmanlar
Hiyerarúik katmanlar oluúturma
Çalúmalar kolaylaútrmak amacyla IV. Çalúma Grubu çalúmasnda üç hiyerarúik
katman oluúturulmuútur. Ba÷lantl ölçekleri de önerilmiútir. Bunlar:
Ülkesel ölçek: >1/100 000
Bölgesel ölçek: 1/100 000 – 1/5 000
Yerel ölçek: <1/25 000
øliúkisel çizelge oluúturma
Bu bölümde IV. Çalúma Grubu, yukarda önerilen hiyerarúik ölçeklerle iliúkili
de÷erlendirme katmanlarnn neler olmas gerekti÷i konusunda beyin frtnas yapmútr.
156
IV. Çalúma Grubunun iki alt-grubu tarafndan oluúturulan iliúkisel çizelgeler aúa÷da
verilmiútir (Çizelge 2 ve Çizelge 3).
Çizelge 2: Grup 1 tarafndan geliútirilen iliúkisel çizelge

Peyzaj Bileúenleri Ülkesel Bölgesel Yerel
>1/100 000 1/100 000- <1/25 000
1/25 000
Jeoloji x x x
Litoloji
Stratigrafi
Depremsellik
Jeomorfolji x x x
Paleojeomorfoloji
Jeomorfografya
Klimatoloji x x x
Scaklk
Ya÷ú
Rüzgar
Nem
Güneúlenme süresi
Donlu günler
Bulutluluk
Hidrografi x x x
Akarsu
Göl
Sulak alan
Deniz
Toprak x x x
Ana toprak gruplar
Arazi kullanm yetenek snflar
Erozyon
Tuzluluk
Verim
Gübre ihtiyac
Bitki örtüsü x x x
Fauna x x x
Egzotik kültüre alnan türler x
Nüfus x x x
Nüfus hareketleri
Göçler (iç, dú, mevsimlik göç)
Yerleúmeler x
ødari bölünüú x x
øl x x
ølçe x x
Belde x
Fonksiyonel bölünüú x x x
ùehir x x
Kasaba x x x
157

>1/100 000 1/100 000- <1/25 000
1/25 000
Köy x x x
*yayla
*mezraa
*oba
*dam
Ekonomik faaliyetler x
Tarm x x x
Endüstri x x x
Turizm-rekreasyon x x x
Madencilik x x x
Balkçlk x x x
Ormanclk x x x
Ekosistem x x x
Çizelge 3: Grup 2 tarafndan geliútirilen iliúkisel çizelge

>1/100 000 1/100 000- <1/25 000
1/25 000
Tabiat parklar x x
Tabiat ant x x
Biyosfer rezervi x x
Yaban hayat koruma sahalar x x
Yaban hayat geliútirme sahalar x x
Orman içi dinlenme yerleri x x
Özel çevre koruma bölgeleri x x
Gen koruma ormanlar x
Tohum bahçeleri
Muhafaza ormanlar x x
Tohum mesçereleri x x
-Sulak alan envanteri x
Alan kodu
Alan ad
øl
Koordinatlar
Rakm
Alan ( hektar)
Alann genel tanm
Alanda yaplan faaliyetler
Alan tehdit eden unsurlar
Alann koruma statüsü
Bilginin alnd÷ tarih ve bilgiyi
veren kiúi
Habitat x x
Kuú göç yollar
Jeoloji x x x
Sosyal alg anketi x x x
Kültürel yap anketi( kültürel x x x
158

>1/100 000 1/100 000- <1/25 000
1/25 000
taúnmaz, ant a÷aç)
Orman 2b alanlar x
IV. Çalúma Grubu ulusal ölçekte bir peyzaj snflandrmas (literatürde ve uygulamada
peyzaj tiplerinin belirlenmesi, peyzaj karakter alanlar ya da peyzaj atlas olarak da
isimlendirilen) çalúmas için de÷erlendirilmesi gerekli temel katmanlar da
belirlemiútir. Bunlar:
I. Fizyografya (elevasyon),
II. Arazi örtüsü/arazi kullanm,
III. øklim,
IV. Jeoloji.
Peyzaj Bilgi Sistemi Veritaban ve Obje Katalo÷u
Peyzaj Bilgi Sisteminin e-devlet kapsamndaki di÷er ulusal bilgi sistemleriyle veritaban
tasarm kapsamnda entegre olabilmelidir. ùekil 1 veritabanlarnn etkileúimli iliúkisini
göstermektedir. Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemi benzer nitelikte olmaldr. Geliútirilecek
Peyzaj Bilgi Sistemi’nde veri mekansal konum bilgileri (datum ve koordinat), veri
standartlar ülkesel veri üretim sistemlerine entegre olmaldr.
ùekil 1: Farkl bilgi sistemlerine ait veritabanlar arasndaki etkileúimli iliúki
Ülkemiz Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi (TAKBøS) deneyimi Peyzaj Bilgi Sistemini
geliútirmede de÷erlendirilmiútir. 26 Aralk 2000 tarihinde baúlatlan TAKBøS projesi ile
Tapu ve Kadastro verilerini yönetmek için Tapu ve Kadastro veritabanlar (geodatabase)
oluúturulmuútur. Böylece, proje pilot uygulama alan olan Çankaya ve Gölbaú
örne÷inde, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü÷ü’ne ba÷l kurumlarn alúlagelmiú klasik
yöntemlerle veri yönetiminin yerine iliúkisel veritabanlar kullanlarak merkezi bir
159
veritabanna ulaúmak yoluyla mekansal veriler yönetilmeye baúlanmú ve otomasyona

geçilmiútir (Matarac 2005). Ülkemizin bir e-devlet uygulamas olan TAKBøS
projesinin, Matarac (2005) tarafndan belirtilen ve aúa÷da bu makale kapsamnda
analitik olarak özetlenen sisteme yönelik kapsam Peyzaj Bilgi Sistemi için de
de÷erlendirilmelidir.
Peyzaj Bilgi Sistemi veritabannn mantksal ve fiziksel yaps, üzerinde
çalúaca÷ iúletim sistemi, Peyzaj Bilgi Sistemi veritabann oluúturan dosyalar,
úema nesneleri, kullanclar, yedekleme, kurtarma ve güvenlik mekanizmalar
kurulmaldr.
Co÷rafi Bilgi Sistemi (CBS) yazlmlar, kullanclarn ihtiyaçlarn büyük
ölçüde karúlamaya yönelik tasarlanmú, kapsaml, bütünleúik modüller ve
ölçeklendirilebilir (dosya tabanl, personel database, enterprise database) bir
sistem olarak görünüyorsa da özellikle kurumsal çözümlerde oldukça fazla ek
gereksinimler ortaya çkmaktadr. Birçok arayüz geliútirmeye gereksinim
duyulmaktadr.
Gereksinimleri CBS araçlar sa÷lamyor ise; çeúitli yazlm platformlar
kullanlarak ek yazlmlar bütünleúik olarak gerçekleútirilebilmektedir. Örne÷in
Peyzaj Bilgi Sistemi oluúturulurken kullanlan yazlm ile Peyzaj Bilgi Sistemine
kamu kurum ve kuruluúlar ile halkn eriúimine olanak sa÷layacak yazlm ayr
olabilir.
Performans artrmak için bu kaytlar ayn çizelgede fakat mantksal gruplara
(örne÷in bölge baznda) bölünerek fiziksel olarak ayr bilgisayarlardaki
veritabanlarnda tutulabilece÷i de göz önüne alnarak tasarm yaplabilir ve buna
göre yazlmlar oluúturulabilir. Bu yolla birden fazla fiziksel sunucunun iúlem
gücünden faydalanlmú olunacaktr.
Çeúitli ve büyük boyutlu verilerin organizasyonu sa÷lamak, onlara hzl
ulaúmak, paylaúmak ve korumak ihtiyac øliúkisel Veritaban Yönetim
Sisteminin (IVTYS) kullanlmasnn pratik anlamdr. Yllarca Bilgisayar
Destekli Tasarm (BDT) formatlar, (dxf,dwg,dgn..vs), coverage, shapefile, grid
gibi CBS ile de÷iúik raster formatlar kullanlarak veriler\bilgiler yönetilmiú ve
veri alú veriúinde kullanlmútr. Özelikle bu sistemin iúletilmesi daha kolay ve
ucuz ve daha kstl bir e÷itimle ö÷renilmesi, herkesin bir úekilde verilerini
güncelleyebiliyor olmas, BDT tabanl sistemlerin kullanlmasna devam
edilece÷i görülmektedir. Ancak günümüzde de÷iúen teknolojik de÷iúikliklerle
beraber co÷rafi verilerin ve haritalarn da artk daha geniú amaçlar için
sorgulanmas, analiz edilmesi ile birlikte verilerin otomasyonla yönetilmesi
gereksinimi buna karúlk IVTYS’nin bunlara cevap verebilmesi, co÷rafi veri
yönetiminde kullanmn daha yaygn hale getirmiútir. Bugün özellikle çok
kullancl CBS projelerinde, co÷rafi verilerin di÷er verilerle birlikte IVTYS
içinde yönetilmesi çalúmalar yaplmaktadr. Gerçek úudur ki kurumlarn uzun
yllardr bir úekilde toplad÷ verilerin tasarlanmú veya tasarlanacak yeni bir veri
modeline uygun olarak IVTYS içinde do÷ru ve güncel olarak yer almas
çalúmalar uzun yllar alacaktr.
Özetle Peyzaj Bilgi Sistemi’nin oluúturulmasnda aúa÷daki sorulara cevap verilmelidir.
Veri kayna÷, metaveri
160
Bilgi nasl üretilecek, nasl depolanacak?

Obje sözlü÷ü
Obje kodlamas
Obje tanmlamas
Veritaban tasarm ve iliúkili arayüzler
Orhan (2007) “Türkiye'de CBS Tabanl Uygulamalar Kapsamnda Peyzaj Ö÷eleri
Veritaban Tasarm: Ankara Kalesi Çevresi Örne÷i” baúlkl tez çalúmasnda Ulusal
Peyzaj Bilgi Sistemi veritabannn kavramsal çerçevesi için bir öneri geliútirilmiútir. Bu
tez çalúmas, IV. Çalúma Grubunun düúünceleriyle ve ortaya koydu÷u stratejilerle
örtüúmektedir. Çok daha kapsaml de÷erlendirmeleri içeren bu tez çalúmas Ulusal
Peyzaj Bilgi Sisteminin geliútirilmesinde yönlendirici olmaldr.
Ulusal Eylemlerde BøRLøKTE DÜùÜNME
Ülkemizde belirli yasal çerçevede veri üreten ve bu verileri kendi stratejik eylemlerinde
kullanan bir çok kurum bulunmaktadr. Kurumlar arasnda bir iúbirli÷i
sa÷lanamad÷ndan bazen bir veri farkl kurumlar tarafndan tekrar tekrar üretilmekte ve
dahas veri üretmede kullanlan metaveri bilgileri farkl olabilmektedir (ya da hiç
bulunmamaktadr). Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemi oluúturulmadan önce, yasal
dayanaklaryla peyzajlar üzerinde karar alabilecek, yürütecek ve/veya söz sahibi
olabilecek tüm ilgili kurumlarla iúbirli÷i sa÷lanmaldr. Peyzajlarn planlanmas,
tasarm, yönetimi ve korunmas ortak amacnda ilgili kurumlarla/paydaúlarla ulusal
eylemlerde birlikte hareket edilmelidir. Aúa÷da birlikte düúünmeyi gerektiren eylem
alanlarndan baz önemlileri, verilenlerle kstl olmamak kaydyla sunulmuútur.
Avrupa Çevre Ajans Ulusal Bilgi A÷
Avrupa Su Direktifi Ulusal Havza Yönetim Plan
Pan-Avrupa Ekolojik A÷
Sonuç ve Öneriler
ønternet teknolojisinin ve e-devlet/e-Avrupa, esas olarak e-küre denilebilecek
uygulamalarnn hzla yaygnlaút÷ bir dünyada birçok bilgi sistemlerinin geliúmekte
oldu÷u gibi Peyzaj Bilgi Sistemine olan ihtiyaç da, sadece peyzaj mimarl÷ hizmetleri
açsndan de÷il ayn zamanda küresel ölçekte ortak gelecek bakmndan da ortadadr.
Böyle bir bilgi sisteminin oluúturulmasnda yönelik çabalar ise henüz çok erken
dönemlerindedir ve henüz daha çok kuramsal boyutlardadr. Ancak erken dönemde
olmakla birlikte, biliúim teknolojilerinin baú döndürücü hz dikkate alnd÷nda,
belirtilen çabalarn çok hzl sonuçlanaca÷n söylemek yanlú olmayacaktr (Orhan
2007).
Peyzajn mekansal hiyerarúisi, ülkesel, bölgesel ve yerel ölçeklerde ve bunlarn ara
ölçeklerinde oluúturulabilir. Hiyerarúik olarak iliúkilendirilmiú Peyzaj Bilgi Sistemi,
ulusal bilgi sistemleriyle entegre olabilecek biçimde olmaldr. Alan kullanm kararlar
için henüz ayrntl analizlerin yaplmad÷ peyzajlar, özellikle krsal alanlar koruma ve
geliúim kapsamnda önemli potansiyelleri içlerinde barndrmaktadrlar. Alan kullanm
kararlar geliútirilmeden önce bu peyzajlara yönelik envanter, kaynak potansiyeli
kaybolmadan hazrlanmú olmaldr. Böylece peyzajlarn hem bugün hem de gelecek
nesiller için etkin kullanmna yönelik stratejiler üretilebilecek, uygulanabilmesi için
dayanak oluúturulmuú olacak ve izleme programlarnda neyin nasl izlenece÷i
belirlenebilecektir.
161
Sonuç olarak, 17-20 Mays 2007 tarihleri arasnda gerçekleútirilen “Avrupa Peyzaj
Sözleúmesi'nin Uygulanmas Yolunda Türkiye Sempozyumu srasnda, IV. Çalúma
Grubu, üretti÷i bulgular temelinde, Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemi oluúturulmas yönünde
öneriler geliútirmiútir. Aúa÷da bu öneriler, toplant sonras de÷erlendirmeler
do÷rultusunda ve Orhan (2007)’den yararlanlarak baz ilavelerle “10 stratejik eylem
alan” biçiminde aúa÷da sunulmuútur.
1. Peyzaj envanteri ülkesel eylem planlar kapsamndaki di÷er envanter oluúturma,
de÷erlendirme ve izleme çalúmalaryla entegre edilebilmesi için, belirtilenlerle
snrl kalmamak koúuluyla, mevcut uygulamalarn, mevcut veri kaynaklarnn
sistem mimarilerinin ve veritaban tasarmlarnn incelenmesi,
2. Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemi oluúturulmadan önce, yasal dayanaklaryla
peyzajlar üzerinde karar alabilecek, yürütecek ve/veya söz sahibi olabilecek tüm
ilgili kurumlarla/paydaúlarla iúbirli÷inin araútrlmas. Bu kapsamda; özellikle
havza baznda envanter ve de÷erlendirme çalúmalarnn, korunan alan envanter
ve uygulamalarnn irdelenmesi,
3. Peyzaj envanteri/katmanlar peyzaj hiyerarúisi kapsamnda belirlenmesi ve
tanmlanmas (örne÷in ülkesel, bölgesel ve yerel),
4. Peyzaj Bilgi Sistemi veritaban tasarmna iliúkin kavramsal çerçevenin
geliútirilmesi,
5. Veri kaydnda ortak dil ve semboloji kullanlmas yönünde peyzaja iliúkin öz
nitelik katalo÷unun oluúturulmas. Bu ba÷lamda e-devlet kapsamnda varolan
veritabanlarnn nerede, ne standartlarda oldu÷unun belirlenmesi. Bu kapsamda;
- Peyzaj Bilgi Sisteminin di÷er veritabanlar ile entegrasyonu için “unique
field” larn belirlenmesi,
- Di÷er veritabanlarndan entegre edilecek verilerin seçilmesi,
- Bilginin metaverinin (bilginin kim tarafndan, hangi tarihte, ve hangi
kaynaktan alnd÷ vb.) oluúturulmas.
6. Oluúturulacak bilgi sisteminde yargya dayal de÷erlendirmelere de olanak
sa÷layacak úekilde uzmanlar sistemine dayal arayüzlerin geliútirilmesi. Bu
kapsamda, peyzajlara müdahaleye yönelik yasa ve yönetmeliklerin (planlama
araçlar, ulusal uluslar aras yasa ve yönetmelikleri, çevresel etki
de÷erlendirmesi, vd.) sisteme dahil edilmesi; yargda kullanlacak peyzaj
göstergelerinin geliútirilmesi,
7. Pilot uygulamalarn, ülkesel, bölgesel ve yerel olarak geliútirilmesi. IV. Çalúma
Grubu ülkesel ölçekte bir peyzaj snflandrmas (peyzaj tiplerinin belirlenmesi)
için de÷erlendirilmesi gerekli temel katmanlar aúa÷daki gibi önermiútir:
Fizyografya (elevasyon)
Arazi örtüsü/arazi kullanm
øklim
Jeoloji
Peyzajn di÷er özellikleri (iúlevsel özellikleri, sosyal algs, de÷iúimi, vd.) için
ölçütlerin geliútirilmesi gerekmektedir Bu yönde pilot uygulamalarn
gerçekleútirilmesi ve test edilmesi,
162
8. Ulusal Peyzaj Bilgi Sisteminin internet tabanl sunumu için portal tasarm
9. Peyzaj Bilgi Sisteminin oluúturulmasnda Avrupa konumsal veri politikalarnn
(INSPIRE, EUNIS, vd.) gözden geçirilmesi ve uyumlaútrlmas uygun
görülecek durumlarn belirlenmesi,
10. Peyzaj Bilgi Sistemi kapsamnda yer alacak peyzajlarn izlenmesi ve veri
güncelleme araçlarnn tanmlanmas.
Teúekkür
Sempozyum srasnda IV. Çalúma Grubunun çalúmalarn gerçekleútirilmesinde çok
de÷erli yardmlaryla bizimle birlikte olan sevgili ö÷rencilerim Sibel Gültekin, Sevgi
Çal, Gamze Saliho÷lu ve Özge Özdemir’e samimi teúekkürlerimi sunarm.
Kaynaklar
APS, 2000. The European Landscape Convention. European Treaty Series, - No. 176.
Belknap, R. K. and Furtado, J.G. 1967. Three Approaches to Environmantal Resource
Analysis. The Conservation Foundation, Washington, D.C. USA.
Berman, C., 2002. Center for Water and Watershed Studies. University of Washington,
submitted to the USDA Forest Service Pacific Northwest Research Station, USA.
Cleland, D.T.; Avers, P.E.; McNab, W.H.; Jensen, M.E.; Bailey, R.G., King, T.;
Russell, W.E. 1997. National Hierarchical Framework of Ecological Units.
Published in, Boyce, M. S.; Haney, A., ed. 1997. Ecosystem Management
Applications for Sustainable Forest and Wildlife Resources. Yale Univ. Press,
New Haven, CT. pp. 181-200
DPT, 2005. E-devlet Proje ve Uygulamalar. Devlet Planlama Teúkilat Müsteúarl÷
Bilgi Toplumu Dairesi.
EPA, 1997. An Ecological Assessment of the United States Mid-Atlantic Region: A
Landscape Atlas. United States Environmental Protection Agency, EPA/600/R-
97/130.
Forman, R.T.T and Godron M., 1986. Landscape Ecology. John Wiley & Sons
Newyork
Klijn, F., and H. A. Udo De Haes,1994. A Hierarchical Approach to Ecosystems and its
Implications for Ecological Land Classification. Landscape Ecology 9: 89-104,
Springer, Netherlands.
Marcucci, D. J. 2000. Landscape History as a Planning Tool. Journal of Landscape and
Urban Planning, 49, Elsevier. Retrieved in May 2006, from Science Direct
database.
Matarac, O., 2005. Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi Projesinde Kadastral Verilerin
Yönetimi. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odas 10. Türkiye Harita
Bilimsel ve Teknik Kurultay 28 Mart - 1 Nisan 2005, Ankara
McHarg, I, 1969. Design with Nature. McHarg, I. 1969. Design with Nature. Doubeday,
Garden City, NY.
Orhan, M.D., 2007. Türkiye'de CBS Tabanl Uygulamalar Kapsamnda Peyzaj Ö÷eleri
Veritaban Tasarm: Ankara Kalesi Çevresi Örne÷i. Ankara Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara
ùahin ù., Bekiúo÷lu, Ü. ve Bilgili, B.C., 2007.Ecological Network Creation at
Landscape Scale: A Case Study in Zir Valley, Ankara/Türkiye. Fabos Landscape
163
Planning and Greenway Symposium, University of Massachusetts, Published in

CD-ROM, Amherst
Swanwick, C., 2002. Landscape Character Assessment Guidance for England and
Scotland. Prepared on behalf of The Countryside Agency and Scottish Natural
Heritage. University of Sheffield.
Uzun, O. 2003. Düzce Asarsuyu Havzas Peyzaj De÷erlendirmesi ve Yönetim
Modelinin Geliútirilmesi. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri
Enstitüsü, Peyzaj Mimarl÷ Anabilim Dal, Ankara.
Wascher, D.M. (ed). 2005. European Landscape Character Areas – Typologies,
Cartography and Indicators for the Assessment of Sustainable Landscapes. Final
Project Report as deliverable from the EU’s Accompanying Measure project
European Landscape Character Assessment Initiative (ELCAI), funded under the
5th Framework Programme on Energy, Environment and Sustainable
Development (4.2.2), x + 150 pp.
http://www2.ec.gc.ca/soer-ree/English/Framework/Nardesc/canada_e.cfm
http://www.dnr.state.mn.us/ecs/index.html
http://www.pland.gov.hk/p_study/prog_s/landscape/e_index.htm
164
ÇALIùTAY KATILIMCILARI TARAFINDAN YAPILAN

SUNUMLAR
165
Türkiye Peyzajlarnn Tanmlanmas Üzerine Baz Düúünceler
Yrd. Doç. Dr. Osman Uzun

Düzce Üniversitesi, Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarl÷ Böl,m,
pmosmanuzun@hotmail.com
Giriú
Ülkemizde peyzaj tanmnn ilk olarak yapld÷ dönemler, Peyzaj Mimarl÷
bölümlerinin kurulma aúamalarnda yaplan tanmlardr. Prof Dr. Sadri ARAN (1977)
tarafndan peyzaj: “Do÷a, insan ve toplum arasndaki üçlü ve karúlkl iliúki” olarak
tanmlanmútr (Memluk 2006). Memluk (2006)’a göre ise peyzaj “bir canl, düúünen,
düúünülerek yaratlan bir canldr” ve “Peyzaj her canl gibi do÷ar, geliúir ve ölür”.
Forman (1995)’a göre, “Peyzaj, kilometrelerce geniú alanlarda benzer formlarla
tekrarlanan alan kullanmlar ya da yerel ekosistemlerin karúm olan bir mozaiktir”
(Uzun 2003).
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’ne (APS) göre “Peyzaj”, insanlar tarafndan algland÷
úekliyle, karakteri do÷al ve/veya insanî unsurlarn eyleminin ve etkileúiminin sonucu
olan bir alan anlamna gelmektedir.
Peyzajn tanmlanmasna APS ile oldukça geniú bir perspektif kazandrlmútr. Bu
tanm daha da açacak olursak peyzajn tanm; halkn da anlayaca÷ basit bir düzeyde
olmal, ekolojik, görsel, fiziksel, kültürel, iúlevsel, ekonomik yap, zaman ve de÷iúim
olgusu, sürdürülebilir kalknma, insan de÷er yarglar ve psikolojisini de içeren bir çaty
oluúturmaldr.
20 Ekim 2000 tarihinde Avrupa’da imzalanan APS sözleúmesi sonrasnda ülkemizde
konuyla ilgili baz geliúmeler meydan gelmiútir. Bunlardan önemli olanlar aúa÷da
verilmiútir.
Yldz Teknik Üniversitesi ve Goethe Institut Inter Nationes’in beraber
düzenledi÷i (21-22 Ekim 2002) “Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ve Türkiye”
isimli uluslararas sempozyumda farkl meslek disiplinlerinin konuya bakú
açlar gündeme getirilmiútir.
Avrupa Peyzaj Sözleúmesi (APS) Ülkemiz tarafndan imzalanmú olup,
10.06.2003 tarih ve 4881 Kanun no ile T.B.M.M.’ince onaylanmútr.
Sözleúme’nin onaylanmas sonrasnda Çevre ve Orman Bakanl÷, Do÷a
Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlü÷ü, Do÷a Koruma Dairesi
Baúkanl÷ bünyesinde Avrupa Konseyi’ne üye ülkelerdeki yasal durum ve
peyzaj koruma, yönetim, planlama ve sözleúme kapsamnda e÷itim-
bilinçlendirmeye yönelik yaplan ve yaplacak olan uygulamalar yürütmek
ve koordinasyonu sa÷lamak üzere “Peyzaj Koruma ùubesi” kurulmuútur.
Peyzaj koruma úubesinin kurulmas ile birlikte Bakanlk bünyesinde APS
166
çalúma grubu oluúturulmuú (akademisyenler ve kurum temsilcilerinin de

aralarnda bulundu÷u) ve 10.03.2006 tarihinde çalúma gruplar çalúmalarna
baúlamútr.
Ankara Üniversitesi Çevre Sorunlar Araútrma ve Uygulama Merkezi
koordinasyonunda; Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarl÷
Bölümü, T.C. Çevre ve Orman Bakanl÷, Çukurova Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Peyzaj Mimarl÷ Bölümü, TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas,
Almanya Peyzaj Mimarlar Odas ve Berlin Teknik Üniversitesi, Anhalt
Üniversitesi iúbirli÷i ile hazrlanan "Peyzaj Planlama ve Do÷a Koruma
Çalútay 03 - 05 Mart 2005 tarihlerinde Ankara'da gerçekleútirilmiútir.
Çalútayda peyzaj planlamaya yönelik önemli vurgular yaplmútr.
Bakanlk bünyesinde kurulan çalúma grubu, farkl tarihlerde yaplan
toplantlarla, APS konusu ve ülkemizdeki uygulamalar konusunda
çalúmalara devam etmiútir.
Bu kapsamda, Çanakkale’de yaplan “Peyzaj Planlama ve Peyzaj Yönetimi,
Türkiye’deki Peyzaj Uygulamalar ve Avrupa Peyzaj Sözleúmesi” konulu
e÷itim çalúmasnda Bakanlk bünyesinde çalúanlara e÷itim verilmiútir.
Baz Ülkelerde ve Türkiye’de Peyzajlarn Tanmlanmas
Aúa÷da baz ülkelerdeki peyzaj snflandrma çalúmalarna yer verilmiútir (Anonymous
2007).
Somper (2000)’e göre, øngiltere’de Do÷al Alanlar programnn (Natural Area
Programme) bir bölümü olarak, øngiltere do÷as tanmlanmú ve haritalanmútr.
øngiltere do÷al alanlar haritas geliútirilirken: iklim, topografya, toprak, arazi örtüsü,
hidroloji gibi do÷al peyzaj elemanlarndan CBS kullanlarak yararlanlmútr. Ülke
krsal bölgeler ajans (Countryside Agency) tarafndan, bu bilgilerden de yararlanlarak
detayl analizler yardmyla 181 adet “peyzaj karakter alan” tanmlanmútr
(Anonymous 2007).
Do÷a koruma amaçl bir proje için Alman Federal Ajans peyzajlarn snrlarnn
ayrlmas için bir yöntem geliútirmiútir. Farkl peyzajlarn snrlarn belirleme temelde
do÷al snrlara iliúkin verilere dayanmaktadr. Do÷al snrlar uydu görüntülerinin analizi
(Corine arazi örtüsü) ile tanmlanan, alan kullanmlaryla ilgili literatürden elde
edilmiútir. Her peyzajn ayrntl analizi ile peyzaj tipleri belirlenmiútir. Toplamda 855
peyzaj belirlenmiútir. Sonuç olarak her bir peyzaj benzer karakteristiklerle tanmlanmú
6 co÷rafi bölgeden birisi olarak ve 24 farkl peyzaj tipinden birisi olarak ayrlmútr.
1998 ylnda, øspanya Çevre Bakanl÷ ile Madrid üniversitesi arasnda “øspanya
Peyzajlarnn Tanmlanmas ve Karakterize edilmesi” (Characterisation and
identification of Spain’s landscapes”). isimli bir proje üzerinde anlaúlmútr. Çalúmada
kullanlan ölçek 1:200 000 dir. Çalúmann metodu üç aúamadan oluúmaktadr. 1.
Peyzaj üniteleri ya da basitçe peyzajlar 2. Peyzaj tipleri ve 3. Peyzaj gruplar
(associations) nn oluúturulmasdr. Temel seviyede øspanya peyzajlarnn çeúitlili÷i,
peyzaj üniteleri ile açklanmútr. 1262 peyzaj ünitesinin her biri homojenlikleri ve
komúu peyzajlarla olan komúuluk iliúkileri ile tanmlanmútr. Peyzajn dinamik ve
karasal karakterinin oluúturulmasnda 4 bölüm kullanlmútr. 1. Peyzaj organizasyonu,
2. Peyzaj dinamikleri, 3. Peyzajn alglanmas, 4. Peyzaj de÷erleri. Peyzaj tipi olarak
167
bilinen tipoloji aúamasnda, 116 adet peyzaj tipi belirlenmiú ve haritalanmútr. Her bir
tip tekrar eden alan kullanmlarnn oluúturduklar yaplarn birleútirilmesi ile elde
edilmiútir. En üst seviye olan tiplerin bir araya getirildi÷i aúamada topo÷rafik yapya
ba÷l olarak, biyoklimatik yapya ba÷l olarak ve alan kullanmlar yönünden genel bir
organizasyon içinde olan tiplerin bütünleútirilmesi ile peyzaj tiplerinin birleúiminden
gruplar oluúmuútur.
Belçika Flander’deki peyzaj politikalar ile ilgili peyzajlar ve kalntlarn tanmlanmas
ve tipolojileri 1: 50 000 ölçekte yaplmútr. Jeofiziksel ve biyotik faktörlerden daha çok
kültürel faktörler üzerinde durulmuútur. Peyzaj Karakter haritasnda kültürel ve biyotik
faktörler üzerinde durulmuútur. Haritann oluúumunda do÷al nitelikler (vejetasyon
tipleri, jeomorfolojik yap, drenaj sistemleri vb) üzerine yerleúim desenleri, alan
kullanm desenleri, tarihi geliúmeler, alt yap çakútrlarak oluúturulmaktadr.
Fransa’da, ulusal bir peyzaj atlas çalúmas bulunmaktadr. Peyzaj karakteri
de÷erlendirmesi haritalanmas ve tipolojileri iki seviyede yaplmaktadr: biyofiziksel ve
kültürel/tarihi faktörler. Yöntemde görsel arazi sörveyleri bir topografik harita ile
birlikte yaplmaktadr.
øtalya’da, son yllarda büyük peyzajlarn haritalanmas çalúmas geliútirilmektedir. Bu
çalúmada, jeolojik arazi formundan 4 ya da 8 peyzajn mekansal konfigürasyon tipleri
kullanlmaktadr. Sonuçta 38 peyzaj tipi haritalanmútr. Makro peyzaj haritasnda
CORINE arazi örtüsünün 1 ve 2. seviyelerinde kümeleme analizi kullanlmútr. Ayrca
haritann geliútirilmesinde biyoiklim, lithomorfoloji, vejetasyon ve CORINE arazi
örtüsü 4. seviye verileri de kullanlmaktadr.
Norveç’de peyzajla ilgili mevcut idari mekansal ünitelerin karúlaútrlmasnda, fiziksel
planlama ve çevre yönetiminde kullanlmak üzere Peyzaj Karakter De÷erlendirme
üniteleri haritalar ve tanmlarnn oluúumuna gidilmiútir. Mevcut analizlere göre 45
bölge 444 peyzaj alt bölgesine ayrlmaktadr. Yerel ölçeklerde ise (1: 50 000) “peyzaj
alanlar” ve “peyzaj tipleri” tanmlanmútr. Bu tanmlamalar yaplrken 6 faktöre göre
hareket edilmiútir (Anonymous 2007). Baskn arazi formu / Jeolojik kompozisyon / Su
ve su yollar / vejetasyon deseni / tarmsal alanlar / yaplaúma ve teknik yerleúimler.
Peyzaj karakteri bu 6 faktörün bir sentezidir.
Peyzaj kilometrelerce geniú alanlarda benzer formlarla tekrarlanan alan kullanmlar ya
da yerel ekosistemlerin karúm olan bir mozaiktir. Ülkemizde bölgeler baznda
peyzajlarn belirlenmesi durumunda, bölge ve yöre ölçeklerinde her bir peyzajn, benzer
formlarla tekrarlanan yerel ekosistem karúmlarn içerece÷i görülecektir. Bu durum
yukarda özetlenen çalúmalarda da açkça görülmektedir. Peyzajlarn tanmlanmasnda
farkl yaklaúmlar olmakla birlikte Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’ni imzalayan ülkelerden
bir bölümü belirtildi÷i üzere peyzajlar tanmlarken, ekolojik arazi snflandrma
yöntemlerinden yararlandklar görülmektedir. Burada ABD, Kanada, Almanya ve ço÷u
Avrupa ülkesinde uygulanan biyobölge, ekobölge, ekosistem snflandrmas, vb
isimlerle anlan “ekolojik arazi snflandrmas” önemli bir yaklaúm olarak karúmza
çkmaktadr. Treweek (1999)’e göre, farkl snflar ve tiplerdeki ekosistem
snflandrmalarnda ço÷u sistemde iklim, jeoloji, topo÷rafya ve vejetasyon bilgileri
kullanlmaktadr. Ekosistem snflandrmalar ve haritalamalarnda kullanlan ortak
noktalar abiotik de÷iúkenler hakkndaki bilgiler ile canllarn da÷lm ve oluúturduklar
topluluklar hakkndaki bilgilerin bütünleútirilmesidir (Uzun 2003).
168
“Ekolojik arazi snflandrmas” konusunda ülke boyutunda Atalay (2002) ve Erol

(1993)’un çalúmalarna rastlanmútr. Atalay (2002) çalúmasnda, Türkiye’yi, ekolojik
yönden üç ana iklim bölgesi ile ana iklim bölgeleri arasndaki geçiú bölgesini oluúturan
üç bölge olarak alt bölgeye ayrmútr. Her bölge de yükselti, bak ve bunlara ba÷l
olarak de÷iúen iklim koúullarna göre bölümlere ayrlmútr. Ayrca baz bölgelerde
kumlu, tuzlu toprak ve ana materyal koúullarnn etkiledi÷i yerlerde de yerel bölümler
saptanmútr. Türkiye’nin ekolojik bölgeleri; I. Karadeniz iklim bölgesi, II. Marmara
geçiú bölgesi, III. Akdeniz iklim bölgesi, IV. Akdeniz ard (geçiú) bölgesi, V.
Güneydo÷u Anadolu Geçiú bölgesi, VI. Karasal bölgelerdir. Ancak Atalay’n çalúmas
incelendi÷inde, uluslararas literatürdeki anlamyla bir ekolojik arazi snflandrmas
hiyerarúisinin tam olarak oluúmad÷ gözlenmiútir (Uzun 2003).
Erol (1993)’a göre, do÷al yöre ve çevre koúullarnn sistematik incelenmesinde
kullanlan modern yöntemlerden biri olarak Yöresel-Ekoloji çalúmalar önemli bir yer
tutmaktadr. Bu tip çevresel çalúmalarda, öncelikle bir yöre ya da çevrede do÷al
koúullar denetleyen kayaçlar, jeolojik yap, yer úekilleri, iklim, yeralt ve yerüstü sular
gibi fizyografik çevresel ögeler incelenmekte; sonra orada yaúayan canllarn (biyotik
öge’lerin) çevresel koúullar bu fizyografik ögelere eklenmekte; son olarak da bütün bu
fizyografik ve biyotik ögelerin, belirli bir arazi birimi (yöre veya çevre) içinde bütün
halinde oluúturdu÷u “genel karakterleri” belirlenmektedir. Erol (1983)’un çalúmasnda
Türkiye’deki do÷al birimler içiçe (taksonomik.) bir sistem içinde büyükten küçü÷e
do÷ru Bölge (Region), Bölüm (Subregion), Yöre (Landscape), Çevre (Environ), Kesim
(Kompleks), Alan (Habitat) olarak 6 basamak halinde ayrt edilmiútir. Bu sistemlerden
ilk dört birim basama÷nn genel karakterleri snrlar tantlp tartúlmú ve bunlar 1: 2
000 000 ölçekli bir haritaya geçirilmiútir. Haritada 7 bölge, 17 bölüm, 58 yöre ve 284
çevre biriminin da÷lú ve snrlar gösterilmiútir. Bu haritada son iki basama÷a
inilmemiútir. Bilimsel literatürdeki mevcut bilgiler ile de Türkiye boyutunda, bu
düzeyde ayrntl bir harita hazrlama zordur (Çizelge 1, ùekil 1) (Erol 1993).
Çizelge 1. Türkiye’nin do÷al yöre ve çevrelerinin tanmlar (Erol 1993’den de÷iútirerek)

Ad Tanmlamalar Örnek
Bölge (Region) Tüm özellikleri ile belirgin en Türkiye’nin bölgeleri 1941 ylnda
büyük do÷al co÷rafi birimdir. toplanmú olan Birinci Co÷rafya
(7 adet)
Kongresi’nde belirlenip
tanmlanmútr.
Bölüm (Subregion) Bölgelerin, birden fazla sayda Ayrca isimlendirilmediklerinde
yörenin bir araya toplanmas ile (örne÷in øç Bat Anadolu Bölümü,
(17 adet)
belirmiú bölümleridir. Yukar Frat Bölümü), Bölge ad ile
birlikte isimlendirilmiúlerdir. (Örne÷in
Do÷u Anadolu Do÷u Bölümü, Do÷u
Karadeniz bölümü)
Yöre (Landscape) Do÷al – Co÷rafi özelliklerin bir Yöreler, yurdumuzda halk tarafndan
bütünlük gösterdi÷i en küçük Çukurova, Uzunyayla gibi ba÷msz
(58 adet)
do÷al birimdir. Bir uyumluluk isimler verilmedi÷i takdirde, “yöresi”
içinde birleúmiú, çeúitli da÷lk, eki kullanlarak isimlendirilirler:
ovalk yerler, ky düzlükleri, Göller yöresi, Menteúe yöresi, Teke
vb. gibi küçük do÷al yöresi.
169
birliklerden oluúur.
Çevre (Environ) Yöreleri oluúturan çeúitli Genellikle tekil olarak da÷, ovas,
(284 adet) birimlerin, benzer do÷al yaylas, vadisi gibi büyücek birim
özellikteki alt birimlerini isimleri ile belirlenir.
tanmlar.
112, 112, 722: Erol (1993) tarafından verilen kodlandırma sistemi
ùekil 1. Türkiye’nin yöreleri (Erol 1993’den de÷iútirerek)
Sonuçlar
Erol (1993) tarafndan geliútirilen yaklaúmn, Türkiye peyzajlarnn tanmlanmasnda
kullanlabilir olaca÷ düúünülmektedir. Uluslararas literatürde irdelendi÷i üzere, ülke
topraklar srasyla iklim, jeomorfoloji, toprak, vejetasyon, vb. veriler kullanlarak
snflara ayrlmaktadr. Bu durumda ùekil 1’de görülen birimlerin ülkemiz peyzajlarn
oluúturabilece÷i düúünülmektedir. Gerekirse bu peyzajlar alt ölçeklerde detaylandrlr
ya da üst ölçeklerde gruplanabilir. Böylece ülkemiz peyzajlarnn hiyerarúik bir
snflandrmasnn oluúumunu sa÷lanacaktr.
Peyzajlarn tanmlanmas ile ilgili Çevre ve Orman Bakanl÷ bünyesinde yaplacak bir
projede, yukarda önerilen yaklaúmn de÷erlendirilmesi, peyzajn ekolojik snflandrma
yaklaúmyla, öncelikli bir snflandrmasnn yaplmas önemlidir. Çünkü ülkemizdeki
literatüre bakt÷mzda bu konuda somut, üzerinde tartúlacak herhangi bir veriye ya da
çalúmaya rastlanlmamútr. Ekolojik snflandrmaya dayal peyzaj tanmlama
hiyerarúisi temel alnarak, yukarda peyzaj tanmlarnda belirtilen di÷er kavramlarn da
bu yaklaúm üzerine eklenmesi, ülke peyzajlarnn tanmlanmasnda bir temel olacaktr.
Kaynaklar
170
Anonymous 2007. Council Of Europe Conference On “The European Landscape

Conventon” Report Council Of Europe, Palais De L’europe,
Strasbourg, 22 And 23 March 2007 Secretariat Document, Cultural
Heritage, Landscape And Spatial Planning Division, Directorate Of
Culture And Cultural And Natural Heritage
Erol, O. 1993. Türkiyenin Do÷al Yöre ve Çevreleri. Ege Co÷rafya Dergisi 7, 13-41
øzmir.
Memluk, Y. 2006. Peyzaj ve Kentsel Peyzaj. Peyzaj Planlama ve Peyzaj Yönetimi,
Türkiye’deki Peyzaj Uygulamalar ve Avrupa Peyzaj Sözleúmesi.
Gökçeada.
Uzun, O. 2003. Düzce Asarsuyu Havzas Peyzaj De÷erlendirmesi ve Yönetim
Modelinin Geliútirilmesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Peyzaj Mimarl÷ Anabilim Dal, Baslmamú Doktora Tezi. Ankara.
171
Assesing Cultural Landscape Character Through Exploration and

Expression of Beholders’ Minds: A Search for Research Terrain of
Landscape Speaking for All3
Burcu Yi÷it-Turan
Vienna University of Technology, Institute of Urban Design and Landscape Architecture
burcu@landscape.tuwien.ac.at
Richard Stiles
Vienna University of Technology, Institute of Urban Design and Landscape Architecture
richard.stiles@landscape.tuwien.ac.at
Abstract
Assessment of landscape character, which is explicitly not a simple work of inventory of spatial
units and (natural or cultural) objects, is a developing area and a creative research process. The
general scientific shift from objectivist, monolithic, specialist and top-down to subjectivist,
pluralist, bottom-up approaches require new knowledge basement and research understanding
for landscape character assessment, and constitute new basics for definition of quality objectives
and “architecture of landscape” practices, particularly for urban areas, most cultural landscapes,
where diverse subjectivities have been accumulated and today most beholders’ eyes and life
turn into. Therefore, this article aims to express a search for theoretical terrain and methodology
to structure a research framework to comprehend subjective and collective social and
sentimental associations and processes between urban social and cultural groups and their
cultural landscape as bases to pluralist landscape assessment and definition of quality
objectives, which will be the basis of creation of landscapes that are significant for all,
synthesizing and revising some existing fields and research methods. Thus, it involves general
discussion of change of landscape conception in science and society (European Landscape
Convention) opening new dimensions, interpretations of cultural landscape character
assessment and its theoretical terrain in this context, critics and proposals to existing research
mainstreams (cognitive geography, environmental psychology, landscape-environmental
aesthetics, socio-top mapping etc.), which have potential to feed the relevant, interpreted
research area, and discussion of critical issues that might appear with the research, decision
making and practice processes and necessities for strengthening the research briefly as
conclusion remarks.
Keywords/phrases: Theory of landscape; European Landscape Convention; assessment of
(urban) cultural landscape characteristics; definition of quality objectives; values, meanings,
perceptions, preferences, behaviours; aesthetics, design, pluralism, justice, morality, ethics
Landscape and Its Character’s Assesment in and Beyond European

Landscape Convention
The concept of landscape has been transforming dramatically within the paradigm shifts
in science, morality and society. The reduced meaning and terrain of the term, which
focused on nature, objects, beautiful and countryside, has been evolving into culture,
processes and phenomena, everyday, urban, ugly and beautiful with the changing angle
3
This article is a revised version of the paper presented at ECLAS 2007, “Landscape Assessment - From
Theory to Practice: Applications in Planning and Design” Conference in Belgrade and published in
conference proceedings book.
172
of spectators’ looks due to the increasing urban populations (Jackson, 1960; Meining,
1979; Cosgrove, 1998; Corner, 1999). It involves new dimensions for research and
practice, which was limited by separation of physical and social, cultural and
sentimental aspects of landscape and division in its epistemological terrains, natural and
social sciences, humanities and arts by Cartesian, modern mentality, within dissolve of
borders between scientific areas. Landscape, as a term, captures, synthesizes, and
expresses all material (factual, physical) and immaterial (sensible, sentimental,
phenomenal, symbolic) aspects, processes and complex reciprocal relationships between
them (Berque, 1993). On the other hand societies has become more aware about the
relationship between their landscapes and their economic, social, cultural, psychological
and physical health and development, and step by step there have emerged mechanisms
to provide more reflective and contextual scientific, professional and political attitudes
on landscapes. Council of Europe, in case of European society, expressed this
awareness with European Landscape Convention (Dejeant-Pons, 2006), and in this
respect, European Landscape Convention can be interpreted as “democratising
instrument”, which sustains societies to integrate their own perceptions of landscapes
basing on their perspectives on landscapes’ cultural, social, economical and
environmental significance into decisions on landscape developments (Fairclough,
2002:5).
The interpretation of landscape by ELC (CE, 2000), carries the signs of a mentality of
the new paradigm and flexibility to answer to developments in thinking. As well as
scientific mentality transformations the convention has also pointed the importance of
enhancement of societies’ ties with landscapes to sustain “formation of local cultures”,
“human well-being”, “quality of life” and “consolidation of the European identity” and
people’s participation to the activities of planning, design and management. This can be
a turning point also for landscape architecture to enhance the ties with society being
more conscious and reflective in relation to the phenomena, needs and problems in the
society taking step back from highly sophisticated and segmented specialization areas
and professional obsessions, and populist iconographies, and elitism formed in research,
education and practice communities. The definition done by CE in the convention text, "
‘landscape’ means an area, as perceived by people, whose character is the result of the
action and interaction or natural and/or human factors”, emphasizes the importance of
people’s role in the formation of imaginative characteristics of landscapes; for Olwig
(2005), in the definition highlighting landscape as “an area, as perceived by people”,
rather than perceived by any other professional (landscape architect, architect,
geographer, planner, landscape ecologist etc.), there lies a hope to restore the social and
sentimental ties, experiences, wisdom, knowledge, hopes and visions of people shaping
their landscape.
Assessment of urban, cultural landscape characteristics is basic to decision making for
landscape development, comprehending historical, social, cultural, economic and
sentimental significances; and it is stressed by European Landscape Convention, as “to
assess landscapes thus identified, taking into account the particular values assigned to
them by the interested parties and population concerned” as one of the activities that
each Party should promote (CE, 2000). The assessment of cultural landscape character
has usually been practiced as “reading landscape”, which is to decipher universal values
and meanings, and highlighting, interpreting contents, meanings and significances
regarding generally historical and less contemporary artefacts of human activity by
173
specialist (Lewis, 1979; Drury, 2002; Scazzosi, 2004). Although the research area of
landscape character assessment has long history, it has many shortcomings on (urban)
cultural landscapes, particularly belonged to big metropolises that are microcosms of
cultural formations, functions, signs and symbols speaking in different ways to different
social and cultural fragments; in conventional landscape character assessments, the
urban landscapes are either presented as grey, homogenous spots in relation to selected
scale of landscape, defined basing on large scale natural characteristics, or if there is an
assessment, based on open spaces, extracted from settlements or if it covers all surface
of city, and it makes two layers, hierarchical analysis first the identification of physical
patterns, then presentation of perceptual and cultural influences, which is usually
presentation of elites’ (poems, artists, historians etc.) literature or some superficial
social research only presenting the meanings’ and values’ denotative structure, which
does not involve the deep cycle of processes and contexts. Furthermore, this process has
generally been followed with professional, singular view, top-down assessment merging
the findings into numbers and percentages that do not reflect the characteristics of the
mosaic into a pluralist way of approach to define quality objectives (ERM, 2002; HCV,
2002; NNDCSRD, 2005; BHEG 2005 and many others). However, urban landscape
character with its all cultural complexity, accumulates different artefacts representing
social, cultural, political, and economic characteristics and expressions of different
groups and all these artefacts as structural elements of the landscape characteristics have
different type of social and sentimental associations with different group of people, and
there emerge different values, meanings and significances belong to the artefacts and
processes between these two. For pluralist reading and assessing of urban cultural
landscape and defining quality objectives to plan, differences and similarities of social
and sentimental associations and processes should be comprehended. In this context, the
research fields, theories, concepts and methodologies that can be used for this aim
should be defined, revised, synthesized and saturated. There might emerge secondary
theories, concepts and methods out of this attitude.
A Critique on the Recent Research Mainstreams: Cultural Landscape and
Its Social, Cultural and Psychological Associations: Linking
Research on social and cultural dimension of landscapes, reconciling human values and
sentiments with physical aspects of landscape, is not new. Cultural landscape field can
be positioned as main basis to frame theories and concepts that can beintegrated with
pluralist reading and assessing of urban landscape characters. Particularly, the
conceptual interpretations of geographers have constituted the mile stones of this area
for decades. J.B. Jackson, Yi-Fu Tuan,W.G.Hoskins, D.W. Meining, D. Lowenthal,
D.E. Sopher, D. Cosgrove, P.E. Lewis, S. Daniels and so on are the key figures
exploring different aspects of landscape-society ties. Jackson was the father of the term
“cultural landscape”, what he called his lesson in Berkeley, which he was exploring the
landscape of “everyday America” (Jackson, 1980). All these scholars explored and
elaborated different types of social and sentimental ties: values, meanings, perceptions
and attitudes, between people and landscape relating them to universal andlocal
contexts. They tried to read landscape to understand the culture and cultural turns in the
society, which are directed either to negative or positive developments in the society.
They researched historical and contemporary, or urban, rural and natural to understand,
learn and share. They pointed maps, photographs, aerial views, gravures, drawings,
literature, diaries, historical studies, social studies, guide books, surveys and anything
174
else that could provide to read the landscape and culture better. They attempted to link
other fields such as architectural (for instance; Venturi et. al, 1977) and urban sociology
(for instance; Gans, 1975) studies. They achieved to reach the high level of abstraction
using linguistic, semantic concepts. However, their reading of landscapes has remained
in the borders of monolithic perspective in research, keeping the detachment with the
fields that implement the methodologies for field researches focused on people’s
perceptions, cognitions, values, meanings and behaviours, which can help to interpret
the pluralities. There is a need to create combinations of fields and methods, and the
combination requires strategic adaptation of them; and furthermore, there should look
for meta-theories, concepts and methods, which will be original to landscape studies.
Attachment of meaning, as an overarching concept, might be accepted as one of the
models, concepts to bring pluralist, subjectivities, bottom-up perspective to landscape
character assessment interpreting pluralities keeping the presentation of natures of
differences in depth. The concept, called filtering process, which consists of different
levels based on different mechanisms and level of information that involve perception,
cognition, imaging, preference, behaviour, and experience (Saarinen, 1976; Hudson and
Pocock, 1978; Golledge and Stimson, 1997, Rapoport, 1982). Metaphors and reciprocal
relationship modes are formed in between the different stages of the filtering process.
This process consists of both denotative and connotative levels. It looks consumption,
and meaning of built environment not only as simple inquiry of perception, but more in
depth considering connotative level-codes, which can extract the social and cultural,
codes, values and structures, experiences, direct conceptions underlying the meanings,
with these characteristics it can more reach to the basis, origin of phenomena, and
problems; since people consume, conceive ad perceive the environment basing on what
they socially learn and experience. As Greimas (1986), also underlines, the production
and conception of space occur through the mechanisms of culturally-socially
determined languages, world views and ideologies. Signification is not a result of single
mental activity of an individual, but more a social product at different levels dependant
on the interaction between individuals and social groups and cultural codes in a society
continually. Codified ideology, social system, values etc. act as the system of
connotation, which defines the denotative system; denotative codes derive from
connotative codes. Furthermore, signification externally is not a matter itself, but with
its social and cultural role is a matter of inquiry. In this context, it has a useful depth for
researching comprehensive modes of association of people with landscape and social
and cultural problems related to the relationships.
Cognitive geography (cognitive mapping, image studies etc.), environmental
psychology (environmental perception, preference, attitude and behaviours) and
landscape-environmental aesthetics (visual quality, scenic beauty etc.) are the areas,
which have generated particular research tools that can be used for the pluralist
assessment of landscape characters. They often refer the cultural geographers mentioned
above, and derive from the conceptual heritage of their milieu. With different driving
forces they adopt some attitudes, which have created limits for critical thinking and
understanding of deep and complex cultural phenomena, and metaphoric relationships
of different social and cultural groups with landscapes in urban environments. Usually,
they present very incrementalist constructions, which do not sustain information to see
the phenomena in a holistic perspective.
175
Cognitive geography mainstream, cognitive mapping particularly, Lynchian studies is

criticized because of its tendency of ignoring the social stratification and cultural
differentiation by urban semioticians; Gottdiener and Lagopoulus (1986). They
(1986:13) express that cognitive geography studies “…often assert a monolithic view of
city inhabitants by ignoring the social stratification of signification and by clustering
together finance capitalist, real estate developers, the working class, and teenage graffiti
sprayers as same group of inhabitants in the study of the conception of the city.”
The mainstream of environmental psychology and landscape-environmental aesthetics,
particularly on visual character assessment adopt three views: biological (Appleton,
1975; Zube 1984) and cultural (Tuan, 1974), or mix of both (Bourassa, 1991). Another
differentiation in views is interpreted by Hartig (1993) as evolutionary and cultural, and
synthesis of two. These perspectives have usually focused on biological and
evolutionary to explore the commonalities of aesthetic responses, and have little interest
in differentiation between social and cultural groups. Moreover, in practice, many
studies, which take the perceptions, meanings, values, attitudes, preferences and
behaviours in relation to landscape characters and differentiation between groups or
individuals on focus, have produced so superficial data, which do not provide richness
of information on complex nature of relationships betweendifferent social groups and
physical features of landscape that would be basic for formulation of quality objectives;
or they are based on expert methods, which take the general professional-universal
assumptions to assess the character of landscape that can never explore the
differentiated human values, meanings, perceptions, and attitudes prior to people’s
assessment of landscape character and their definition of quality.
To present the depth and usefulness of research methods for pluralist cultural landscape
character assessment and defining quality objectives, which might produce knowledge
to comprehend metaphoric relationships and subjectivities of different social and
cultural groups with landscapes for a pluralist and more democratic landscape action, a
number of research paper (Cherulnik and Wilderman 1986, Burgess et al 1988, Kaplan
and Herbert 1988, Nasar 1988, Yang and Kaplan 1990, Nasar 1994, Wong 1996, Nasar
and Kang 1999, Rishbeth 2004, Tyrvainen et. Al. 2004, Black and Liljeblad 2006,
Özgüner and Kendle 2006) reflecting these mainstreams, with keywords of meaning,
value, perception, cross-cultural, preference, representation, symbolism published in
most cited scientific journals (Environment and Behaviour, Landscape Research,
Landscape and Urban Planning, Journal of Urban Design etc.) or published as research
project paper or booklet in last decades are analyzed. The basic properties of these
studies;
they obtain data within surveys, which are based on questionnaires or open ended
interviews;
they only reflect one segment that framed with the questions, particularly denotative
(very superficial information level) level not connotative, of the filtering process usually
without any consideration of reciprocal relationships between the segments within the
questions asked in the questionnaires (vertical information richness is low);
the selection of people is based on simple random, or percentage (quantitative) methods
that have very little (only in some studies it is indicated that they tried to obtain equal
inputs from both genders) or no sensibility for social and cultural differentiation or
social profile matrix of the research area, which can really represent the plurality, and
176
social reality, and particularly the vulnerable groups, which are very hard to be
accessed;
social and cultural variables are very limited, they almost accept the society as
homogeneous (horizontal information richness is low);
they usually try to adopt an objectivist way of area, scale, and time (history), although
the these concepts have very different nature in reality because of different social
processes. This can not reflect the real phenomena;
at the end they merged the data into percentages, which can have never a value to
represent the subjectivities;
there is no useful data to reflect into architecture of landscapes.
Theoretical and Methodological Proposals for Urban Cultural
Landscape Character Assessment: Adoption
City is a highly complex structure that consists of reciprocal relationships webs between
different social and cultural groups and landscapes. To be able to answer to the
weaknesses in recent research mainstreams, which constitute the potential theoretical
and methodological frameworks for social and cultural perspectives in cultural
landscape character assessment and definition of quality objectives, different methods
are chosen in a case study, and realized in Ankara.
The basic aim was to achieve a high level of comprehensiveness and depth of data,
which reflect the different metaphoric ties between different types of social and cultural
group and landscapes. This information would be the basis forpluralist, multicultural
and democratic reflection for urban landscape character assessment and formulation of
quality objectives for landscape actions for all in a unity avoiding social-cultural
landscape fragmentations. Properties of the study can be summarized as follows;
it tried to take the filtering process as whole, and in detail to achieve to obtain the data
influence the inputs and outcomes, and the metaphoric relationships occurred between
the segments;
the study adopted qualitative methods to comprehend the subjectivities in richness;
this sustained with in-depth interviews, framed with the questions, which can grasp the
answers those have the required information, controlled within the checklists (vertical
information richness);
the samples are selected strategically from the characters who carry the main properties
of the social and cultural classifications in the city, it involves a range of advantages and
disadvantages groups;
the samples presented a moderate level of social and cultural variables that can reflect a
level of diversity (horizontal information richness);
it used strategically the theories, hypotheses, concepts in cultural landscape field to
sustain links to broader inquiries;
it adopted a different perspective of time (history), scale and area, which is based on
people’s own data;
177
it considered historical and contemporary studies on social, cultural and landscape

issues to understand the milieu that the filtering processes in different social and cultural
groups embedded;
it adopted qualitative methods to analyze and present the data to avoid losing the
subjectivities;
there are many in detail outcomes, which can be linked with architecture of landscapes.
Conclusions: Questions for Saturation
The outcomes of the implemented research, involved a high degree of richness of
information reflecting the different (positive and negative) metaphoric relationships of
different social and cultural groups with different landscapes in different characters, the
substructures causing the differentiation in experiential, perceptual, cognitive and
behavioural stages, and the relationships betweenthem. Also it presented a social and
cultural ecology of landscape meanings, values, perceptions, attitudes and experiences,
and its influence on social landscape fragmentations in the city. The social and physical
features of fragmentation and commonalities were also obtained. All these data have
potential to assess urban landscape character and formulate quality objectives in a
pluralist, multicultural and democratic way and create landscape actions (particularly
urban-landscape design) for social and cultural integration in landscapes enhance the
positive associations in long term. However there are still many problems that should be
solved. How will the plurality be reflected in character assessment? And what about the
decision of formulation of qualityobjectives; it is highly political, ethic and moral
attitude. Do the politicians, professionals or people choose which meanings and values
are chosen and which of them are ignored? How landscape architects will locate
themselves in the democratization oflandscape formations? Obtaining a well balanced
formulation considering all social and cultural groups is a serious decision and diversity
of public and expert participation is extremely important, and for landscape architecture
this situation requires different approaches in research, education and practice to
guarantee the ethic issues in the society. Conversion of the data, interpretations and
decisions into a design programme requires new sophisticated and creative languages
answering the contemporary realities, wish of landscapes that are significant and
stimulating for all. These seem like important inquiries that landscape architecture will
engage for next period.
References
Appleton, J. 1975 The Experience of Landscape London: Wiley.
Berque, A. 1993. “Beyond the Modern Landscape”. AA Files n:25, 1993 summer. pp:
33-37.
BHEG (Bath, Heritage and Environment Group), 2005. Bath City-Wide Character
Appraisal.
http://www.bathnes.gov.uk/BathNES/environmentandplanning/planning/localdeve
lopmentscheme/Bath+City-Wide+Character+Appraisal.htm 09.08.2007
Black, A. and Liljeblad, A. 2006. Guide to Methods Used for Developing, Analyzing,
and Preparing Social Data Related to Attachment to Place. JFSP Project No. 04-2-
1-114
Bourassa, S. C. 1991 The Aesthetics of Landscape. London: Belhaven
178
Burgess, J., Harrison, C. and Limb, M. 1988. People, parks and the urban green: s study
of popular meanings and values for open spaces in the city, Urban Studies, 25, pp.:
455-473
Cherulnik, P.D., Wildererman, S.K. 1986. Symbols of status in urban neighbourhoods:
Contemporary perceptions of nineteenth-century Boston. Environment and
Behavior 18, 604-622.
Drury, P. 2002. “The Historic and Cultural Dimensions of Landscape”. Naturopa n:98,
p.: 12-3. Council of Europe, Belgium
ERM (Environmental Resource Managment, Ireland), 2002. Landscape Assessment of
County Leitrim. http://www.leitrimcoco.ie/NR/rdonlyres/EB57EA00-6B90-4F93-
90C4-E2CB6DA11229/1374/LandscapeAssessment.pdf 05.08.2007
Europaen Council. 2000. The European Landscape Convention.
http://www.coe.int/t/e/cultural_co-
operation/environment/landscape/reference_texts/Convention_UnitedKingdom.as
p#TopOfPage 26.05.2007
European Council. 2007. A Guide For Implementation European Landscape Convention
Fairclough, G. 2002. “A Forward Looking Convention: European landscape for the 21th
Century”. Naturopa n:98, p.: 5-6. Council of Europe, Belgium
Gans, H. J. 1975. “The Balanced Community, Homogeneity or Heterogeneity in
Residential Area”, ed. E.
Jones, Readings in Social Geography, London, Oxford University Press
Golledge, R. G. and Stimson, R. J. 1997. Spatial Behavior: A Geographic Perspective.
NYork; Guilford Press.
Gottdiener M. and Lagopoulos A. Ph. 1986, Introduction to “The City and the Sign: An
Introduction to Urban Semiotics”, Pages: 1-22. Columbia University Press, New
York
Greimas, A. J. 1976. “For a Topological Semiotics”. P: 25-55. In “The City and the
Sign: An Introduction to Urban Semiotics”. Eds. by Gottdiener M., and
Lagopoulos A. Ph. 1986, Columbia University Press, New York
Hartig,T.1993. Nature experience in transactional perspective, Landscape and Urban
Planning,25, pp.17–36.
Hudson, P. and Pocock, D. 1978. Focal Problems in Geography: Images of the Urban
Environment. London, The Macmillan Press Ltd
HCV (Heritage Council of Victoria), 2002. Landscape Assessment Guidelines for
Cultural Heritage Significance.
Jackson, J. B. 1960. L 10 (Fall 1960), p.: 1-2. Cited in Meining 1979,“Reading the
Landscape: An Appreciation of W.G. Hoskins and J. B. Jackson”. In “The
Interpretation of Ordinary Landscapes: Geographical Essays” p: 195-244, Oxford
University Press, New York, Oxford
Jackson, J. B. 1980. The Necessity For Ruins: and other topics. The University of
Massachusetts Press, Am.
Kaplan, R. and Herbert, E. 1988. Familiarity and preference: a cross-cultural analysis.
In Nasar (Ed.) Environmental Aesthetics: Theory, Research and Applications.
Cambridge University Press
Nasar, J. 1988. Environmental Aesthetics: Theory, Research and Applications.
Cambridge University Press
179
Nasar, J. 1994. Urban design aesthetics: the evaluative qualities of building exteriors.
Environment and Behaviour, 26, 377-401
Nasar, J.L. and Kang, J. 1999. House style preference and meanings across taste
cultures. Landscape and Urban Planning, 44, 33-42
NNDCSRD (North Norfolk District, Community Services and Regeneration Divisions),
2005. Landscape Character Assessment Study: Scoping Report
https://www.northnorfolk.org/downloadfiles/LCA-Study-Scoping-revised-
4mar05.doc 20.08.2007
Özgüner, H. and Kendle, A.D. 2006. Public attitudes towards naturalistic versus
designed landscapes in the city of Sheffield (UK). Landscape and Urban Planning
74, 139-157
Rapoport, A. 1982. The Meaning of the Built Environment: A non Verbal
Communication Approach. London, Sage Publications
Rishbeth, C. 2004. “Ethno-cultural Representation in the Urban Landscape”. Journal of
Urban Design, Vol. 9. No. 3, pp. 311-333, Carfax Publishing, Taylor and Francis
Ltd, October 2004
Saarinen, T. F. 1976. Environmental Planning: Perceptions and Behavior.
Boston,Houghton Mifflin Company
Scazossi, L. (2004). Reading and Assessing the Landscape as Cultural and Historical
Heritage. Landscape Research, 29:4, 335-355.
Tuan, Y. 1974 Topophilia. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall
Tyrvainen, L., Makinen, K. 2004. Mapping Social Values and Menings of Green Areas
in Helsinki, Finland, University of Helsinki
Ventury, R., Brown, D.S., and Izenour, S. 1972. Learning from Las Vegas. MIT Press,
Cambridge, Mass.
Wong, J. L. 1996. The cultural and social values of plants and landscapes. In: J.L.
Wong (Ed.) Ethnic Environmental Participation: Key Articles, Vol. 2, Llanberis
Environmental Network)
Yang, B.-E. and Kaplan, R. 1990. The Perception of Landscape Design: a Cross-
cultural Comparison. Landscape and Urban Planning, 19, 251-262
Zube, E. H. 1984 Themes in landscape assessment theory, Landscape Journal, 3, pp.
104 – 110.
180

! "
#$$$

%$&$'&#$$( ) *++% ,&-&.&. "

&
/ 0

)

/

0 0
0
/
/ 0

&

0
/
& 1
"

&
1

/

" &
, / /

/ 0

&
,

)"2 / )" /

/

0 0
0

/
/ 0

)

&
-
0 //

/ 0
&
,
0

0/
0

"

&-
0
&

$3"$3$"&
"$*" # #&$)4 "",

& $#* 3$", #$,
"* 3$", #$,
"$ +$ #&$)4 "",
!!" " & $#* 3$", #$,
#
# "3* 3$", #$, $3"$3$"& "3$
,1)#*"
" "$$**"**
$%&" "* 3$", #$,
'!() "* 3$", #$, $3"$3$"& "3$
"1*
" "$$**"**
!(
*$ "3* 3$", #$,
+!# , "3* 3$", #$, *$33$"$ "&1)$ $3"$3$"& $)4 "&$,
- $$* 3$", #$,
*%.$"$ $$* 3$", #$, ,$ $3"$3$"& ,#"#$4 "$, &
"* 3$", #$, $1*

/.$" "* 3$", #$, $1* " * "$ ) "* 3$", #$, ) "#+ *#$, $)4 "&1**

0
$",1) $3"$3$"&
, #*" $"#$ "$, $,# #*,*
2
" ",$3"$

AVRUPA PEYZAJ SÖZLEşmesi Uygulamsı Yolunda Türkiye-2007-A.ü.

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

AVRUPA PEYZAJ SÖZLEşmesi Uygulamsı Yolunda Türkiye-2007-A.ü.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AVRUPA PEYZAJ SÖZLEùMESøNøN UYGULANMASI

ULUSLARARASI KATILIMLI TOPLANTI

17-20 Mays 2007

TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarl÷ Bölümü

Doç. Dr. Nilgül KARADENøZ

PMO Yayn No: 2007/3

Dr. Ayúegül ORUÇKAPTAN TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas Baúkan

Prof. Dr. M. Kemal YALINKILIÇ Çevre ve Orman Bakanl÷

Dr. Ayúegül ORUÇKAPTAN

Prof. Dr. M. Kemal YALINKILIÇ

II. OTURUM BøLDøRøLERø

Veerle Van Eetvelde

Doç. Dr. ùükran ùahin

ÇALIùTAY KATILIMCILARI TARAFINDAN YAPILAN SUNUMLAR

Yrd. Doç. Dr. Osman Uzun

Avrupa’nn do÷al ve kültürel peyzajlarnn bir bütün olarak korunmas,

Sayn Birlik Baúkanm Mehmet SOöANCI, de÷erli yönetici arkadaúlarm, bakanlk

De÷erli Konuklar, Sevgili Meslektaúlarm,

Hepinizi TMMOB Yönetim Kurulu adna saygyla selamlyorum.

Avrupa Konseyi’nin, do÷al ve kültürel mirasn korunmasn tamamlayc nitelikte olmasn

20 Ekim 2000 tarihinde Floransa’da düzenlenen ‘Avrupa Peyzajnn Korunmasndan

Genel olarak Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nin amac; Avrupa peyzajlarn korumak,

Bu kapsamda ülkemizde uygulamadaki planlama araçlarnda, peyzaj oluúturan süreçler ile

Avrupa Peyzaj Sözleúmesi, Peyzaj Mimarl÷ mesle÷i açsndan ve özellikle mesle÷in

PMO Genel Merkezi ve TC Çevre ve Orman Bakanl÷’nn ortaklaúa düzenledi÷i, A.Ü.Z.F.

Ulusal peyzaj politikasn belirlemeye yönelik admlar netleútirmek ve ulusal peyzaj

Avrupa’nn do÷al ve kültürel peyzajnn bir bütün olarak korunmas, yönetilmesi ve

SÖZLEùMENøN onaylanmasn müteakip, Çevre ve Orman Bakanl÷ Do÷a Koruma ve

BAKANLIöIMIZ KOORDøNASYONUNDA baúta üniversiteler olmak üzere ilgili

SÖZLEùME’nin Ülkemize getirdi÷i ve getirece÷i yükümlülüklerin bilincinde olarak, bu

SÖZKONUSU TOPLANTININ ANA HEDEFø; APS’nin genel hedeflerine uygun olarak,

“AVRUPA PEYZAJ SÖZLEùMESøNøN UYGULANMASI YOLUNDA TÜRKøYE”

The European Landscape Convention, an Overview and Its

Keywords: Landscape Planning, Landscape Management, Landscape Protection, Council

Council of Europe’s Congress of Local and Regional Authorities has an important

development planning” or “urban planning, to mention a few examples (Council

http://nnr-scotland.org/strategy/landscapes/default.asp (Accessed November

Avrupa Peyzaj Sözleúmesi, Genel Bir Bakú ve Sözleúmenin

Çeviri: Nilgül Karadeniz

Anahtar Kelimeler: Peyzaj Planlama, Peyzaj Yönetimi, Peyzaj Koruma, Avrupa

korunmas ve yönetimine iliúkin Akdeniz Peyzaj Tüzü÷ü’nü temel alan bir

evrimi boyunca bu peyzaj belirli bir noktada ‘dondurmak’ ya da muhafaza etmek

ekonomik ve çevresel süreçlerle meydana gelen de÷iúimlere rehberlik etmek ve

ECLAS, Avrupa Peyzaj Mimarl÷ Okullar Konseyi; Avrupa’da Peyzaj

Avrupa Peyzaj Sözleúmesi Çerçevesinde Çevre ve Orman

Dr. Mahir Küçük

Anahtar Kelimeler: Peyzaj, peyzaj çeúitlili÷i, biyolojik çeúitlilik, peyzaj planlama,

Keywords: Landscape, landscape diversity, biological diversity, landscape planning,

Çevre, Do÷a ve Biyolojik Çeúitlilikle ølgili Uluslararas

Çizelge 1. Türkiye ve Dünyada Tür Çeúitlili÷i (Anonim 2007).

Flora/Fauna Dünyada Türkiye’de Türkiye/Dünya Endemik Türler

Bitkiler 360 000 9 000 (2,5) 3 000 (%33.3)

Çizelgeden de anlaúld÷ üzere Türkiye’de 9 000 bitki türü bulunmaktadr. Bu

Farkllk; peyzaj çeúitlili÷inin, ekosistem çeúitlili÷inden ayr olarak sosyo-kültürel

üzerinde do÷rudan veya dolayl etkisi olabilecek di÷er Politikalar” ile

Avrupa Peyzaj Sözleúmesi ve Yerel Yönetimlerin Yetki -

Dr. Hasan Hüseyin Can

Anahtar Kelimeler: Peyzaj, Avrupa Peyzaj Sözleúmesi, Yerel yönetimler, yetki ve

Keywords: Landscape, European Landscape Convention, Local Administrations,

Peyzaj, yeryüzünde kendi içsel iliúkileri boyutunda belirli/tanmlanabilen bir alan

Bu çalúmann konusunu oluúturan Avrupa Peyzaj Sözleúmesi’nde özellikle

I. Eylem Program 1973- Avrupa Toplulu÷unun çevreye yönelik ilk