Türkiye Peyzajlarının Peyzaj Karakter Tip Ve Alanlarının Tanımlanması

TÜCAUM 30.
Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu

International Geography Symposium on the 30th Anniversary of TUCAUM
3-6 Ekim 2018 /3-6 October 2018, Ankara
Türkiye Peyzajlarının, Peyzaj Karakter Tip ve Alanlarının

Tanımlanması
Identification of Turkey landscape, landscape character types and areas
Osman Uzun*1
Düzce Üniversitesi, Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Düzce
1
Öz: Avrupa Peyzaj Sözleşmesi peyzajı özellikleri, insan ve/veya doğal faktörlerin etkileşimi ve eylemi sonucunda insanlar
tarafından algılandığı şekliyle oluşan bir alan olarak tanımlamıştır. Ekolojik anlamda özellikle peyzaj ekolojisi bakış
açısıyla peyzaj, geniş alanlarda benzer formlarla tekrarlanan arazi kullanımları ya da yerel ekosistemlerin karışımı olan
bir mozaiktir. Biyolojideki hiyerarşi düzeni içerisinde ise populasyonlar komüniteleri, komüniteler ekosistemleri,
ekosistemler ise bir araya gelerek peyzajları oluşturmaktadır. Peyzaj Karakter tipleri genel olarak çevrede görülebilen,
farklı yerlerde bulunabilen, benzer peyzajlar arasındaki karşılaştırmalara izin verilebilen nitelikteki birimlerdir. Peyzaj
karakter tipleri, birbirinden farklı, ancak karakter olarak homojen olan alanları ifade eder. Peyzaj karakter alanları,
bulunduğu bölgenin coğrafi özelliğini yansıtan ve özel isim ile anılan, kendine özgün, eşsiz, olağanüstü özelliği olan
alanlardır. "Avrupa Peyzaj Sözleşmesi’nin (APS) Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun" TMMM tarafından
10 Haziran 2003’te 4881 sayılı yasayla kabul edilmiş, 17 Haziran 2003 tarih ve 24141 sayılı Resmi Gazete ‘de
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. APS ile birlikte ülke peyzajlarının tanımlanması, peyzaj koruma, planlama ve yönetimi
ön plana çıkarılmıştır. Ayrıca, sözleşmede peyzaj planlama yaklaşımlarının mekânsal planlama başta olmak üzere tarım,
orman, sanayi vb. farklı sektörel planlarla entegre edilmesi gündeme getirilmiştir. Bu çalışmanın amacı ülkemizde
peyzajların tanımlanmasına ilişkin bazı yaklaşımlardan yola çıkılarak ülkemizdeki mevcut durumun tanımlanmasıdır. Bu
kapsamda Mülga Orman Su İşleri Bakanlığı desteği ile gerçekleştirilen “Konya İli Seydişehir-Bozkır-Ahırlı-Yalıhüyük
İlçesi Suğla Gölü Mevkii “Peyzaj Yönetimi, Koruma ve Planlama” Projesi, “İl Ölçeğinde Peyzaj Karakter Analizi ve
Turizm/Rekreasyon Açısından Değerlendirilmesi (Peyzaj-44)” ve “Yeşilırmak Havzası Peyzaj Atlası (Peyzaj Karakteri,
Peyzaj Çeşitliliği ve Biyoçeşitlilik, Peyzaj Kalitesi, Peyzaj Stratejileri) projelerinde peyzajın peyzaj karakter tip ve
alanlarının tanımlanması üzerinde durulmuştur. Sonuçta doğal ve kültürel peyzajların birleşimi olan peyzajın
tanımlanmasında ve Peyzaj karakter tiplerinin belirlenmesinde ulusal düzeyde iklim, jeomorfoloji, jeoloji, arazi örtüsü;
bölgesel düzeyde, bu kriterlere ek olarak büyük toprak grupları; yerel düzeyde ise çalışılan alanın özelliklerine göre
arazi yetenek sınıfları, eğim, bakı, mikroiklim, yükseklik grupları alt kriterlerin kullanılabileceği ortaya konulmuştur.
Peyzaj karakter tiplerinin ve alanlarının belirlenmesi mekânsal planlamada, peyzaj planlama, koruma ve yönetim
politikalarının geliştirilmesinde, ekolojik altlıklar çerçevesinde yapılabilecek bazı analizlerin ve sentezlerin alt ölçeklerde
uygulamaya aktarılmalarında yardımcı olabilecek bir araçtır.
Anahtar Kelimeler: Peyzaj, Peyzaj Karakter Tipi, Peyzaj Karakter Alanları
Abstract: The landscape define it as an area formed by people as a result of the interaction and action of human and / or
natural factors according to the European Landscape Convention. In ecological sense, especially in terms of landscape
ecology, landscape is a mosaic that is a mixture of land uses or local ecosystems that are repeated in similar forms in
large areas. Within the hierarchy of biology, populations are community, communities are ecosystems and ecosystems
come together to form landscapes. Landscape Character types are qualities that can be seen in the environment in
general, and can be found in different places and are allowed to be compared between similar landscapes. Landscape
character types refer to areas that are different but homogeneous in character. Landscape character areas are areas of
*
İletişim Yazarı: Osman Uzun, e-posta: osmanuzun@duzce.edu.tr
974
TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu
unique, unique, extraordinary character that reflect the geographical character of the area in which they are located and
are called by a special name. "The Law on the Approval of the European Landscape Convention (ELC)" was adopted by
the TMMM on 10 June 2003 with the number 4881 and published in the Official Gazette dated 17 June 2003 and
numbered 24141. In conjunction with the APS, the definition of country landscapes, landscape protection, planning and
management has been prioritized. In addition, the landscape planning approaches to the contract are mostly focused on
spatial planning, agriculture, forestry, to be integrated with different sectoral plans. The aim of this study is to define the
current situation in our country by way of some approaches related to the definition of landscapes in our country.
"Landscape Management, Conservation and Planning" Project, "Landscape Character Analysis and Tourism /
Recreation Evaluation (Landscape-44)" in Provincial Scale, conducted by Konya Seydişehir-Bozkir-Ahırlı-Yalıhüyük
District Suğla Lake Site with the support of Ministry of Forestry and Water Works. "And" Yeşilırmak Basin Landscape
Atlas (Landscape Character, Landscape Variety and Biodiversity, Landscape Quality, Landscape Strategies) projects
focused on defining landscape character types and areas of landscapes. As a result, the identification of landscapes,
which are the combination of natural and cultural landscapes, and the identification of landscaping character types, are
at the national level climate, geomorphology, geology, land cover; at the regional level, in addition to these criteria large
land groups; At the local level, it has been revealed that the subscale criteria can be used according to the characteristics
of the field studied: land ability classes, slope, view, microclimate, altitude groups. The determination of landscape
character types and areas is a tool that can help in transferring some analyzes and syntheses that can be done in spatial
planning, landscape planning, conservation and management policies, ecological footings into sub-scales.
Keywords: Landscape, Landscape Character Types and Landscape Character Areas
1. Giriş
Avrupa Peyzaj Sözleşmesi (APS) peyzajları belirlemeyi, bunların tipik özelliklerini bunları dönüştüren
güçleri ve baskıları çözümlemeyi, değişiklikleri kaydetmeyi, peyzaj kalitesi hedeflerini tanımlamayı, peyzajı
korumaya, yönetmeye ve/veya planlamaya yönelik düzenlemeleri uygulamaya koymayı taahhüt etmektedir.
Ülkemiz tarafından 20 Ekim2000 tarihinde imzalanarak, 10.06.2003 tarih ve 4881 sayılı Kanun no ile
TBMM’de onaylanmıştır. Bu sözleşmenin amaçları peyzajın korunmasını, yönetimini, ve planlamasını
geliştirmek ve peyzaj konuları hakkında Avrupa’da işbirliğini organize etmektir. APS ile her bir taraf:
• Yasalarında, peyzajları, insanların çevrelerinin önemli parçası olarak tanımak ve ortak olarak
paylaşılan kültürel ve doğal mirasın çeşitliliğinin bir ifadesi ve insanların kimliklerinin bir esası
olarak, kabul etmek;
• Peyzajın korunması, yönetilmesi ve planlanması amacıyla peyzaj politikaları oluşturmak ve
uygulamak;
• Kamuoyunun, yerel ve bölgesel yönetimlerin ve ilgili diğer tarafların peyzaj politikalarının
tanımlanması ve uygulanması ile ilgili olarak katılımlarına ilişkin prosedürlerin oluşturulması;
• Peyzajın, ülke bölge ve kent planlama politikaları ve ülkenin kültürel, çevresel, tarımsal, sosyal ve
ekonomik politikaları ile olduğu gibi; peyzaj üzerinde olası doğrudan veya dolaylı etkisi olabilecek
diğer politikalarla bütünleştirilmesini taahhüt etmektedir.
Türk Dil Kurumunun güncel Türkçe sözlüğünde peyzaj kır resmi ya da bir yerin doğal görünüşü olarak
tanımlanmaktadır. APS’ye göre, Peyzaj, özellikleri, insan ve/veya doğal faktörlerin etkileşimi ve eylemi
sonucunda insanlar tarafından algılandığı şekliyle oluşan bir alandır. APS ile birlikte peyzaj kavramının insan
ve doğal ilişkilerinin bir ürünü olduğu sadece bir bölümünün üzerine odaklanılmaması gerektiği net olarak
ortaya konulmuştur. Peyzaj ekolojisi temelli bir yaklaşımla da Forman (1995)’ın peyzajı kilometrelerce geniş
alanlarda benzer formlarla tekrarlanan arazi kullanımları ya da yerel ekosistemlerin karışımı olan bir mozaik
olarak tanımladığı görülmektedir.
975
Peyzaj kavramının sınırlarının belirlenmesinde bize yardımcı olacak kavramlardan birisi de biyolojide
kullanılan “hiyerarşi düzeni”dir. Hem canlı hem de cansız parçaların bulunduğu sistemlere biyosistemler
denilmektedir. Biyosistemler genetik sistemlerden başlayıp, hiyerarşi düzeni içinde aşamalı olarak peyzaj
düzeyine ve oradan da ekosfer düzeyine kadar devam eder. Biyolojide hiyerarşi düzeninin basamakları
küçükten büyüğe doğru hücre, doku, organ, organ sistemi, organizma (canlı birey), populasyon, komünite,
ekosistem, peyzaj, biyom, ekosfer biçiminde sıralanmaktadır (Odum ve Barrett 2008). Yani farklı ekosistem
mozaikleri peyzajı oluşturmaktadır.
Peyzaj karakteri ise “bir peyzajı diğer bir peyzajdan ayrı yapan ögelerin bütünüdür”. Özellikle jeoloji,
topografya, toprak, bitki örtüsü, alan kullanımları ve yerleşim birimleri gibi ögelerin bütünü peyzaj
karakterinin oluşmasını sağlar. Peyzaj karakteri bir alanın diğer bir alandan farklı olmasını sağlayarak o alana
‘bir anlam’ (duyu, fikir ve düşünce) verir. Bir alanın diğer bir alandan farklı olmasını anlamamız ise o alanın
çevresel ve sosyo-ekonomik etmenlerini dikkate alarak geleceğe yönelik daha iyi planlama yapmamıza katkı
sağlamaktadır (Anonymous 2006). Swanwick (2002)’a göre; peyzaj karakteri “bir peyzaj içinde tek, farklı ve
devam eden ögelerin oluşturduğu desendir”. Bu özellikleri ile bir peyzaj diğer bir peyzajdan ayırt edilir. Peyzaj
karakter tipi, birbirinden farklı olan, ancak karakter olarak homojen olan peyzajlardır. Dünyanın farklı
bölgelerinde oluşsalar da; bu peyzaj tipleri jeolojik, topografya, bitki örtüsü, tarihsel alan kullanımları ve
yerleşim birimlerinin bütünlüğü açısından örneğin ağaçsız kayalık alanlar ve kireç taşı içerikli dere yatakları
gibi benzerlik içerirler. Peyzaj karakter tipleri dünyanın farklı bölgelerinde olsalar dahi aynı isimler ile
tanımlanırlar ( plato, ova ve dereyatağı gibi) (Swanwick, 2002).
Peyzaj karakter alanları eşsiz ve tek oldukları için genellikle özel isim alırlar. Peyzaj karakter alanları,
peyzaj karakter tiplerinin içerdiği ögeleri kapsar, ancak kendine özgün ve ayırt edici karakteristik ögeleri de
içerirler (Anonymous, 2002). Anonymous (2002)’ye göre; Peyzaj Karakter Değerlendirmesi her iki peyzaj
özelliğini (peyzaj karakter tipleri ve alanları) içeren alanların belirlenmesi, tanımlanması ve sınıflandırılması
işlemini içermektedir. Ancak, peyzaj karakter tipi ve alanlarını belirlerken; Swanwick (2002)’a göre, Peyzaj
karakterinin önemi, Peyzaj karakterini belirleme süreci, Belirtilen süreçte nesnellik ve öznelliğin rolü, Değişik
ölçeklerde uygulanabilirlik potansiyeli (ülkesel ve bölgesel ölçekte genellikle 1/250.000 ölçek kullanılıyor,
yöresel düzeyde ise 1/50.000, 1/25.000 veya 1/10.000 ölçekleri kullanılmaktadır, ancak ölçek seçimi alanın
büyüklüğüne göre değişir) gibi ölçütler dikkate alınmalıdır.
Avrupa Peyzaj Sözleşmesinin de imzalanması ile birlikte ülkemizde, peyzajların tanımlanması
gündeme gelmiştir. Bu kapsamda farklı meslek disiplinlerinin çalışmaları bulunmaktadır. Aşağıda kısaca bu
tanımlama yaklaşımları üzerinde durulacaktır.
Bu konuda yapılan çalışmalardan birisi Prof. Dr. Oğuz Erol tarafından 1983 yılında Almanya’da
yapılmıştır. Erol (1993)’a göre, doğal yöre (peyzaj) ve çevre koşullarının sistematik incelenmesinde kullanılan
modern yöntemlerden biri olarak ‘Yöresel (peyzaj) - Ekoloji’ çalışmaları önemli bir yer tutmaktadır. Bu tip
çevresel çalışmalarda, öncelikle bir yöre (peyzaj) ya da çevrede doğal koşulları denetleyen kayaçlar, jeolojik
yapı, yer şekilleri, iklim, yeraltı ve yerüstü suları gibi fizyografik çevresel ögeler incelenmekte; sonra orada
yaşayan canlıların (biyotik ögelerin) çevresel koşulları bu fizyografik ögelere eklenmekte; son olarak da bütün
bu fizyografik ve biyotik ögelerin, belirli bir arazi birimi (yöre (peyzaj) veya çevre) içinde bütün halinde
oluşturduğu “genel karakterleri” belirlenmektedir. Bu yöntemle belirlenen bir yöre (peyzaja) “belirli bir arazi
biçimi içinde gelişmiş ve genel ekolojik karakteri kesin olarak belirlenebilmiş bir yeryüzü parçasıdır”.
Araştırmacı tarafından hazırlanan doğal yöre (peyzaj) haritalarından yararlanılarak doğal yöre (peyzaj) ve
çevrelerdeki doğal dengelerin “genel karakterleri” ortaya konulabileceği ve bu bilginin, doğal dengelerin
bozulması ile ortaya çıkmış olan çevre sorunlarının giderilmesinde önemli bir temel oluşturacağı belirtilmiştir
(Erol 1993).
976
Erol (1993)’ün çalışmasında, Türkiye’deki doğal birimler içiçe (taksonomik) bir sistem içinde
büyükten küçüğe doğru Bölge (Region), Bölüm (Subregion), Yöre (Landscape(peyzaj)), Çevre (Environ),
Kesim (Kompleks), Alan (Habitat) olarak altı basamak halinde ayırt edilmiştir. Bu sistemlerden ilk dört birim
basamağının genel karakterleri sınırları tanıtılıp tartışılmış ve bunlar 1/2.000.000 ölçekli bir haritaya
geçirilmiştir. Haritada yedi bölge, onyedi bölüm, ellisekiz yöre (peyzaj) ve ikiyüzseksendört çevre biriminin
dağılışı ve sınırları gösterilmiştir. Bu haritada son iki basamağa inilmemiştir. Bilimsel literatürde var olan
bilgiler düşünüldüğünde de Türkiye boyutunda, bu düzeyde ayrıntılı bir harita hazırlamanın zorluğundan
bahsedilmektedir (Erol 1993) (şekil 1). Erol (1993)'e göre ulusal ölçekte 58 adet yöre/peyzaj bulunmaktadır.
Bu peyzajların isimleri Çizelge 1'de yer almaktadır.
Şekil 1. Türkiye'nin Bölge, Bölüm, Yöre ve Çevreler Haritası

Kaynak: Erol 1993
Çizelge 1. Türkiye'nin peyzajları
Türkiye’nin Ulusal Düzeydeki Peyzajları
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri: 11000 MARMARA BÖLGESİ, Peyzaj Sayısı: 8
11110 Kuzey Trakya (Istranca Dağları) peyzajı / 11120 Güney Trakya (Ergene) havzası peyzajı / 11130 Çatalca Kocaeli
platoları peyzajı / 11140 Aşağı Sakarya peyzajı / 11210 Marmara Göller Peyzajı / 11220 Bursa İznik dağ ve ovalar peyzajı
/ 11230 Orhaneli ve Balıkesir dağ ve plato alanı peyzajı / 11240 Biga ve Gelibolu yarımadaları peyzajı
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri: 12000 EGE BÖLGESİ, Peyzaj Sayısı: 6
12110 Edremit ve Bergama ova ve dağlık peyzajı / 12120 Kuzey Menderes masifi peyzajı / 12130 Menteşe dağlık peyzajı /
12210 Uşak Simav Ova ve dağlık peyzajı / 12220 Kütahya ve Tavşanlı plato ve dağlık peyzajı / 12230 Afyonkarahisar plato
ve dağlık peyzajı
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri: 13000 AKDENİZ BÖLGESİ, Peyzaj Sayısı: 8
13110 Teke dağlık peyzajı / 13120 Antalya peyzajı / 13130 Batı Toros göller peyzajı / 13210 Taşeli dağlık peyzajı / 13220
Yüksek Toros Dağları peyzajı / 13230 Yukarı Seyhan-Ceyhan peyzajı / 13240 Çukurova peyzajı / 13250 Hatay peyzajı
977
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri: 14000 KARADENİZ BÖLGESİ, Peyzaj Sayısı: 9
14110 Akçakoca Zonguldak kıyı peyzajı / 14120 Küre Dağları peyzajı / 14130 Orta Sakarya peyzajı / 14140 Yukarı Yenice
(Filyos) peyzajı / 14150 Aşağı Kızılırmak peyzajı / 14210 Orta Karadeniz kıyı peyzajı / 14220 Yukarı Yeşilırmak peyzajı /
14310 Doğu Karadeniz kıyı peyzajı / 14320 Doğu Karadeniz iç peyzajı
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri: 15000 İÇ ANADOLU BÖLGESİ, Peyzaj Sayısı: 12
15110 Orta Sakarya peyzajı / 15120 Ankara peyzajı batı / 15130 Ankara peyzajı doğu / 15140 Emir Dağları peyzajı / 15150
Yukarı Sakarya Peyzajı / 15210 Akşehir peyzajı / 15220 Konya peyzajı / 15230 Tuzgölü peyzajı / 15310 Bozok peyzajı /
15320 Orta Kızılırmak Vadisi peyzajı / 15330 Nevşehir peyzajı / 15340 Kayseri peyzajı
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri: 16000 DOĞU ANADOLU BÖLGESİ, Peyzaj Sayısı: 11
16110 Uzunyayla peyzajı / 16120 Elbistan peyzajı / 16130 Divriği peyzajı / 16140 Malatya Elazığ peyzajı / 16150 Erzincan
peyzajı / 16160 Tunceli peyzajı / 16170 Muş Bitlis peyzajı / 16210 Erzurum Kars peyzajı / 16220 Yukarı Murat peyzajı /
16230 Van peyzajı / 16240 Hakkari peyzajı
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri: 17000 GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ, Peyzaj Sayısı: 4
17110 Gaziantep peyzajı / 17120 Urfa peyzajı / 17210 Yukarı Dicle peyzajı / 17220 Mardin peyzajı
Kaynak: Erol (1993)'ten değiştirilerek
Peyzajların tanımlanması bağlamında değerlendirilebilecek çalışmalardan birisi de Prof. Dr. İbrahim

Atalay tarafından gerçekleştirilen ‘Türkiye’nin Ekolojik Bölgeleri’ isimli çalışmadır. Atalay (2002)
Türkiye’yi, ekolojik yönden üç ana iklim bölgesi ile ana iklim bölgeleri arasındaki geçiş bölgelerini oluşturan
üç bölge olmak üzere altı bölgeye ayırmıştır. Her bölgede yükselti, bakı ve bunlara bağlı olarak değişen iklim
koşullarına göre bölümlere ayrılmıştır. Bu bölgeler, Karadeniz İklim Bölgesi, Marmara Geçiş Bölgesi,
Akdeniz İklim Bölgesi, Akdeniz Ardı (Geçiş) Bölgesi, GD Anadolu Geçiş Bölgesi, Karasal Bölgeleridir
(Atalay 2002).
Peyzaj Karakter Değerlendirmesine ilişkin Bakanlık destekli çalışmalarla birlikte, yine çizelge 3 de
verilen TUBİTAK destekli ve Doktora tezleri kapsamında yapılan çalışmaların ülke ölçeğinde yerel ölçeğe
kadar Mekânsal ve sektörel planlamanın her aşamasında kullanılabilir bir özellik oluşturduğu
düşünülmektedir. Çizelge 2’de bu çalışmalar toplu olarak görülmektedir (Uzun 2018).
Çizelge 2. Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi Kapsamında yapılan bazı proje ve tezler
Projeyi Gerçekleştirenler Yıl İsim Destekleyen

Birim
Osman UZUN (Proje 2008-2010 Suğla Gölü Mevkii Peyzaj Yönetimi, Kalkınma Bakanlığı
Koordinatörü), E. Figen DİLEK Koruma ve Planlama Projesi (Bu Mülga Orman Su İşleri
İLKE, Füsun ERDURAN bölüm Uzun ve ark (2010) Bakanlığı
NEMUTLU, Gülay ÇETİNKAYA,
Sebahat AÇIKSÖZ
Şükran ŞAHİN (Proje Yöneticisi) 2011-2013 İl Ölçeğinde Peyzaj Karakter Analizi TUBİTAK KAMAG
Halim PERÇİN, Ekrem KURUM, ve Turizm / Rekreasyon Açısından Mülga Orman Su İşleri
Osman UZUN,, Bayram Cemil Değerlendirilmesi (2013 Bakanlığı
BİLGİLİ, Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı
İç İşleri Bakanlığı
Şükran ŞAHİN (Proje Yöneticisi), 20122013 “Doğaya Yeniden Kazandırma, Mülga Orman Su İşleri
Ekrem KURUM , Halim PERÇİN, Peyzaj Onarımı Ve Rekreasyon” Bakanlığı
Yalçın MEMLÜK Projesi
Osman UZUN (Proje 2012-2015 Yeşilırmak Peyzaj Atlası Mülga Kalkınma Bakanlığı
Koordinatörü), Haldun
978
MÜDERRİSOĞLU, Zeki DEMİR, Mülga Orman Su İşleri

Latif Gürkan KAYA, Pınar Bakanlığı
GÜLTEKİN, Sultan GÜNDÜZ
APS sonrasında Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesine İlişkin bazı TUBİTAK projeleri
Meryem ATİK, Veli 2010 Peyzaj karakter analizi yöntemi ile Antalya, TÜBİTAK
ORTAÇEŞME, Side bölgesi kültürel peyzajlarının karakter ÇAYDAG 108Y345,
analizi 2010: 1-102
Cengiz ACAR, Günay ÇAKIR, 2011 Dağlık alan yol koridorlarının peyzaj TÜBİTAK
Arzu KALIN karekterinin belirlenmesi: Doğu Karadeniz ÇAYDAG 109Y021,
Bölgesi Ataköy-Sultanmurat-Uzungöl yol 2011: 1-187
güzergahı örneği
Dicle OĞUZ, Bülent GÜLÇUBUK, 2013 Kastamonu-Bartın küre dağları milli parkı TÜBİTAK
Mehmet SOMUNCU, örneğinde korunan alanlarda peyzaj ÇAYDAG 110Y270,
Sevgi GÖRMÜŞ, İsmail MENTEŞ, karakter tiplerinin belirlenmesi 2013: 1-254
Nihan ARPA, Ercan YENİ, Serhat
CENGİZ,
Meryem ATİK, Veli 2013 Antalya, serik bölgesi örneğinde peyzaj TÜBİTAK
ORTAÇEŞME, toponimileri ile peyzaj karakterleri ÇAYDAG 112Y019,
arasındaki ilişkilerin belirlenmesi 2013: 1-163
Hakan Doygun, Şule Kısakürek, 2016 Kahramanmaraş Ahir Dağı peyzaj karakter TÜBİTAK - COST
Osman Uzun, Erdoğan, N., Kop, A., analizi ve doğa koruma stratejilerinin 2016
Kalınkütük, H. geliştirilmesi.
Peyzaj Karakter Değerlendirmesine İlişkin Bazı Lisansüstü Tezleri
Ömer ATABEYOĞLU 2011 Ordu kenti yapısal peyzaj karakter analizi ve Doktora
kentsel planlama stratejileri
Sevgi GÖRMÜŞ 2012 Korunan alanlarda peyzaj karakter analizi: Doktora
Kastamonu-Bartın Küre dağları Milli Parkı
örneği
Esra KIROĞLU ÖZHANCI 2014 Kırsal alanlarda ekolojik temelli görsel peyzaj Doktora
karakter analizi; Bayburt örneği
Aslıhan ERDOĞAN 2014 Peyzaj karakter analizi: Artvin Şavşat ilçesi Doktora
örneği
Yekta KÖSE 2016 Kırsal yerleşim peyzaj karakter analizi ve Yüksek Lisans
değerlendirmesi: Ankara – Çankaya ilçesi Evciler
Mahallesi örneği
Sara DEMİR 2016 Tarihi Peyzaj Ve Peyzaj Karakter Doktora
Değerlendirilmesi Yaklaşımları İle Doğa
Koruma-Turizm Odaklı Peyzaj Planlama:
Meryemana Vadisi Örneği, Trabzon
Ahmet KOÇ 2017 Yukarı Aras havzası örneğinde peyzaj karakter Doktora
analizi
Kaynak: Uzun 2018
Bu çalışmanın amacı ülkemizde peyzajların tanımlanmasına ilişkin bazı yaklaşımlardan yola çıkılarak
ülkemizdeki mevcut durumun tanımlanmasıdır. Bu kapsamda Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından
desteklenen bu üç projedeki peyzaj karakter tip ve alan tanımlamalarına ilişkin kullanılan yaklaşımların ortaya
konulmasıdır.
2. Materyal ve Yöntem
Avrupa Peyzaj Sözleşmesi’ne 2003 yılında taraf olan ve sözleşmenin odak noktası konumunda
bulunan Mülga Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Peyzaj Koruma
Şubesi tarafından bir dizi proje yürütülmeye ve desteklenmeye başlanmıştır. Bu kapsamda peyzajların, peyzaj
karakter tip ve alanlarının tanımlanmasına yönelik bazı yaklaşımları da içeren projeler; “Konya ili, Bozkır,
Şeydişehir, Ahırlı, Yalıhüyük ilçeleri ve Suğla Gölü Mevki ve yakın çevresinde Peyzaj Yönetimi, Koruma ve
Planlama Projesi”( 2008-2010) (Konya Projesi) ; T.C. İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü,
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü ve Mülga T.C. Orman ve Su İşleri
979
Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün Müşteri Kuruluş olarak yer aldığı ve Ankara
Üniversitesi’nin Yürütücü Kuruluş olduğu TÜBİTAK Kamu Araştırmaları Destek Grubu (KAMAG) 1007
Programı tarafından desteklenen “İl Ölçeğinde Peyzaj Karakter Analizi ve Turizm/Rekreasyon Açısından
Değerlendirilmesi” projesi (2012-2014) (Malatya projesi); “Yeşilırmak Havzası Peyzaj Atlası (Peyzaj
Karakteri, Peyzaj Çeşitliliği ve Biyoçeşitlilik, Peyzaj Kalitesi, Peyzaj Stratejileri) Projesi” (2012-2016) olarak
sıralanabilir.
Bu çalışmada ülkemizdeki peyzaj karakter tip ve alanlarının belirlenmesinde Konya Projesi, Malatya
projesi ve Yeşilırmak Peyzaj Atlası projesi kapsamında geliştirilen yaklaşımlar materyal olarak alınmıştır.
Yöntem olarak ilgili projeler kapsamında peyzaj karakter tiplerinin ve alanlarının belirlenmesine
ilişkin yöntemler açıklanmıştır.
3. Bulgular ve Analiz
Konya ili, Bozkır, Şeydişehir, Ahırlı, Yalıhüyük ilçeleri ve Suğla Gölü Mevki ve yakın çevresinde
Peyzaj Yönetimi, Koruma ve Planlama Projesi” (2008-2010) kapsamında peyzaj karakter tiplerini
belirlenmesinde Başal vd. (1983), Swanwick (2002), Mücher vd. (2003), Uzun (2003), Wascher (2005), Van
Eetvelde ve Antrop (2007), Uzun (2009), Erol (1993)’in çalışmalarından yararlanılmıştır. Peyzaj karakter
tiplerinin belirlenmesi öncesinde bazı varsayımlar üzerinden hareket edilmiştir.
- Peyzajların tanımlanması yapılırken ülkemiz peyzajlarını bölge düzeyinde tanımlama yerine, havza
düzeyinde tanımlamanın uygun olduğu, özellikle Avrupa Birliği Su Direktifi ve son yıllarda mekansal
planlama sürecinde görülen havza ölçeğindeki planlama yaklaşımlarının bunu desteklediği, ülke
peyzajlarının üst ölçekte yirmibeş ana nehir havzasının ismi ile tanımlamaya başlanılmasının (Konya
Kapalı Havza Peyzajı, Batı Karadeniz Havzası Peyzajı) uygun olacağı (Uzun vd. 2012)
- Peyzaj sınıflarının tanımlanmasında “parametrik” yöntemlerin kullanılması, peyzaj karakter tiplerinin
ve alanlarının tanımlanmasında “Ulusal, Bölgesel ve Yerel” düzeyde bir hiyerarşi oluşturulması (Uzun
vd. 2012)
- Peyzaj sınıflandırmasında kullanılacak veri setlerinin ulusal olarak hazır bulunmasının ve belirtilen
farklı ölçeklerde rahatlıkla kullanılıp sınıflandırmaya olanak vermesinin, sınıflandırma çalışmalarında
kolaylık sağlayacağı (Uzun vd. 2012),
- APS’ de belirtildiği gibi peyzajların, insan ve/veya doğal etmenlerin etkileşimi ve eylemi sonucunda
insanlar tarafından algılandığı şekliyle oluşan bir alan tanımından hareketle peyzaj karakter tiplerinin
oluşturulmasında doğal verilerle birlikte insan tarafından oluşturulan arazi deseninin de sınıflandırmada
kullanılması ana varsayımlardır.
Uzun vd. (2012) tarafından Ulusal, bölgesel ve yerel peyzaj karakter tipleri belirlenirken kullanılan
veri setleri Çizelge 3 deki gibi tanımlanmıştır.
980
Çizelge 3. Ulusal, bölgesel ve yerel peyzaj karakter tipleri belirlenirken kullanılan veri setleri (Uzun vd. 2012)
Düzeyler* Kullanılacak Kriterler VeriSeti Ölçek Kullanım Alanları

Düzeyi
Ulusal Düzey İklim (1. Düzey) 1/1.000.000 Ulusal, coğrafi bölgeler, havza
Jeomorfoloji (1. Düzey) 1/250.000 ölçeğindeki çalışmalarda; Kalkınma
Jeoloji (1. Düzey) planları, üst ölçekli stratejik planlar
CORINE Arazi örtüsü (2. Düzey) vb.
Bölgesel Düzey İklim (2. Düzey) 1/100.000 Alt bölge, birden fazla il ya da il
Jeomorfoloji (2. Düzey) 1/50.000 ölçeğindeki planlarda; 1/100.000
Jeoloji (1. Düzey) 1/25.000 ölçekli Çevre Düzeni Planları vb.
CORINE Arazi örtüsü (3. Düzey)
Büyük Toprak Grupları (1. Düzey)
Yerel Düzey Arazi Örtüsü (4. Düzey) 1/25.000 Kent merkezi, ilçe, köy grubu ya da
(Çalışılan alanın Jeoloji (kayaçlar, formasyonlar), 1/10.000 köy ölçeğindeki çalışmalarda:
özelliklerine göre Jeomorfoloji, Arazi Yetenek 1/5.000 Nazım ve Uygulama İmar Planları
bu veri sınıfları, Eğim, Bakı, Mikroiklim, 1/1.000 vb.
setlerinden Ekolojik eşiklere göre yükseklik
bazıları grupları
kullanılabilecekti
r)
*1. Düzeyden 3. Düzeye doğru gidildikçe veri setinin daha detaylarına inilmektedir.
Kaynak: Uzun vd. 2012
Yerel düzeyde sınıflandırma çalışmalarında hangi verilerin kullanılacağı net olarak tanımlanmamıştır.
Çünkü çalışılan alanla ilişkili olarak bazı veriler ön plana çıkabilecektir. Örneğin Kapadokya bölgesindeki bir
çalışmada jeomorfoloji ön plana çıkarken, Karadeniz bölgesindeki bir çalışmada bitki örtüsü ön plana
çıkabilecektir (Uzun vd. 2012).
Konya Kapalı Havzası 53 250 km2 lik bir alana sahiptir. Bu alanda 367 adet peyzaj karakter tipi
belirlenirken 740 km2’lik alana sahip Suğla gölü ve yakın çevresi çalışma alanında 54 adet peyzaj karakter
tipi belirlenmiştir (Çizelge 4). 74.152 ha (740 km2) lık çalışma alanında bölgesel ölçekte 1/100.000 – 1/50.000
ölçeklerde 214 adet peyzaj karakter tipine ulaşılmıştır (çizelge 5).
Çizelge 4. Ulusal düzeyde peyzaj sınıflandırması anahtarı (Uzun vd. 2012)
İKLİM KAYAÇ ŞEKLİ

Mega(termal) 0 Alüvyon / 1 Kum taşı, konglomera, filiş formasyonları / 2 Kil, marn, kalker
Mezo(termal) ardalanması / 3 Kalker, mermer / 4 Şist, gnays / 5 Şist, gnays, mermer, kuvarsit
Mikro(termal) ardalanması / 6 Volkanik tüf, ignimbrit / 7 Volkanik lav, aglomera / 8 Ofiolit,
Tundra serpentine / 9. Plutonikler
Peyzaj Karakter Tipi İklim+Yer şekli+Kayaç şekli+Arazi Örtüsü Mezo.D.8.DOR
YERŞEKİLLERİ ARAZİ ÖRTÜSÜ

D: Dağlar İklim Kayaç Şekli 1. Yapay bölge
T: Tepeler YSY: Şehir yapısı
Y: Yayla ve yazılar YSU: Endüstri ticaret ve ulaşım birimleri
V:Vadiler, oluklar YMI: Maden boşaltım inşaat sahaları
O: Ovalar YYA: Yapay tarımsal olmayan yeşil alan
Mezo.D.8.DOR 2. Tarımsal alanlar
TEA: Ekilebilir alanlar
TSÜ: Sürekli ürünler
TME: Meralar
Arazi Örtüsü TKT: Karışık tarım alanları
3.Orman ve Yarı Doğal Alanlar
DOR: Orman
DMO: Maki veya otsu bitki
Yerşekli DBO: Bitki örtüsü az ya da olmayan alanlar
4. Islak Alanlar
981
IKB: karasal bataklık

IDI: Denize yakın ıslak alanlar
5. Su yapıları
SKS: Karasal Sular
SDS: Deniz suları
Çizelge 5. Bölgesel düzeyde peyzaj sınıflandırması anahtarı
İKLİM KAYAÇ ŞEKLİ BÜYÜK TOPRAK GRUPLARI

MegaA 0 Alüvyon P, G, M, N, CE, D, T, E, B, U, F, R,
Mezo B4 1 Kum taşı, konglomera, filiş formasyonları V, Z, L, X, Y, A, H, S, K, C, O
Mezo B3 2 Kil, marn, kalker ardalanması
Mezo B2 3 Kalker, mermer
Mezo B1 4 Şist, gnays
Mikro C2 5 Şist, gnays, mermer, kuvarsit ardalanması
Mikro C1 6 Volkanik tüf, ignimbrit
Tundra D 7 Volkanik lav, aglomera
Don E 8 Ofiolit, serpentine
9. Plutonikler
Peyzaj Karakter Tipi : İklim+Yer şekli+Kayaç şekli+ BTG +Arazi Örtüsü /MezoB4.D8.7.N.DOR312
YER ŞEKİLLERİ ARAZİ ÖRTÜSÜ 3. DÜZEY ARAZİ ÖRTÜSÜ 3. DÜZEY
O0 Düz ova ve vadi tabanları 1. Yapay bölge 3.Orman ve Yarı Doğal Alanlar
/O1 Sekili ovalar / V2 Yapıya YSY111…….. DOR311….
uyumlu dar, uzun oluklar / V3 YSU121….. DMO321….
Büyük Vadiler YMI131….. DBO331….
Y4 Yazılar, Neojen (pliyosen) YYA141….. 4. Islak Alanlar
üzerinde D III yüzeyleri / Y5 2. Tarımsal alanlar IKB411…
yaylalar, Neojen’den yaşlı TEA211…. IDI421….
formasyonlar üzerinde D II TSÜ221….. 5. Su yapıları
yüzeyleri / T6 Yassı doruklu D TME231…. SKS511….
I, D II aşınım yüzeyi TKT:242…. SDS521…
T7 Sivri doruklu sarp / D8
Yassı doruklu D I , D II
aşınım yüzeyi
D9 Sivri doruklu sarp.
İl Ölçeğinde Peyzaj Karakter Analizi ve Turizm/Rekreasyon Açısından Değerlendirilmesi” projesi

(2012-2014) kapsamında Bölge ve Alt-Bölge (İl) Ölçeğinde Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi
Ulusal Teknik Kılavuzu yayınlanmıştır. Bu kılavuzda peyzaj karakter tiplerinin ve alanlarının belirlenmesinde
Konya projesindeki temelden hareketle aşağıda açıklanan yaklaşım kullanılmıştır (Şahin vd.2014).
Şahin vd. (2014)’e göre, Peyzaj tiplerinin belirlenmesinde peyzaj bileşenleri belirli bir hiyerarşide
çakıştırılarak benzer özelliklere sahip homojen desenler belirli bir isim altında sınıflandırılmaktadır. Doğal ve
kültürel peyzaj bileşenleri bir arada peyzaj desenini ve peyzaj karakterini belirlerler. Peyzajın yapı analizi,
birbiri ile hiyerarşik olarak ilişkili üç çalışmayı kapsamaktadır.
• Peyzaj Birimleri Analizi (PB)
• Peyzaj Karakter Tipleri Analizi (PKT)
• Peyzaj Karakter Alanları Analizi
Peyzaj Birimleri, Peyzaj Karakter Tipleri ve Peyzaj Karakter Alanlarının hiyerarşik yapısı, peyzaj
özelliklerine ilişkin ulusal ve bölgesel politikaların bölge (Düzey 1), alt-bölge (il ölçeği) ve yerel ölçeklerdeki
strateji geliştirme ve planlama eylemlerine (Düzey 2) ve daha alt ölçeklerdeki (Düzey 3) uygulama ve yönetim
çalışmalarına aktarılmasını sağlayacaktır (Şahin vd.2014) (Çizelge 6).
982
Çizelge 6. PB’leri ve PKT’leri kodlama ve isimlendirme tekniği
İKLİM (1.SEVİYE) JEOLOJİ (1.SEVİYE)

AB: Çok nemli mezotermal iklimler MG: Magmatik Kayaçlar
AC2: Çok nemli mikrotermal iklimler MM: Metamorfik Kayaçlar
BB: Nemlimezotermal iklimler VK: Volkanik Kayaçlar
BC2: Nemli mikrotermal iklimler KS: Kimyasal Sedimenter Kayaçlar
C2B: Yarı nemli mezotermal iklimler ST: Sedimenter Tortullar
C2C2: Yarı nemli mikrotermal iklimler PK: Plio Kuvaterner Birimler
C1B: Kurak-yarı nemli mezotermal iklimler
C1C2: Kurak yarı nemli mikrotermal iklimler
DB: Yarıkurak mezotermal iklimler
Peyzaj Karakter Tipi Kodu: AB-KS-DA-D
Çakıştırma sırasına göre: İklim+Jeoloji+Jeomorfografya+Arazi Örtüsü
JEOMORFOGRAFYA (1.SEVİYE) PEYZAJ DESENİ (1.SEVİYE)

D: Dağ K: Kültürel peyzaj
DA: Dağlık Alan Y: Yerleşim Peyzajı
P: Plato T: Tarımsal Peyzaj
K: Kanyon D: Doğal ve yarı doğal alanlar
V: Vadi S: Sulak alanlar
O: Ova SY: Su yüzeyleri
S: Su Yüzeyi
Kaynak: Şahin vd.2014
Peyzaj Karakter Alanları (PKA), tiplerden farklı olarak mekânda tekrarlamayan genel ve özgün
nitelikleri tanımlamaktadır. Diğer bir deyişle, bir alandaki birbirinden farklı peyzajları tanımlamada kullanılan
bir terimdir. PKA’yı saptamak amacıyla; temel peyzaj envanteri (iklim, jeomorfografya, jeolojik yapı ve
peyzaj deseni), peyzaj karakter tipleri ve peyzaj sörveyi çalışmaları yorumlanmalıdır. Özellikle
Jeomorfografya, Peyzaj deseni, Sosyal anketlere dayalı imaj analizleri, Arazi sörveyi sırasında kaydedilen ve
farklılık yaratan unsurlar, Arazi sörveyi sırasında kaydedilen estetik-algısal verilerin yorumlanmasıyla
birbirinden farklı peyzajlar tanımlanabilmektedir. Peyzaj Karakter Alanlarının tanımlanmasında peyzaj
sörveyinin yeri çok önemlidir. Sörvey çalışmasına geçmeden önce, temel verilere dayalı olarak ofiste yürütülen
PB ve PKT analizleri haritalanmış olmalıdır. Hatta karakter alanlarının belirlenmesine ilişkin bir ön çalışma
da gerçekleştirilmelidir. Arazi çalışması sırasında, bu karakter alanlarına gidilerek farklılıklar arazi notları ile
kesinleştirilmelidir. Malatya ili kapsamında peyzaj karakter alanlarının belirlenmesinde izlenen aşamalar
aşağıda verilmiştir (Şahin vd.2014).
1. Peyzaj deseninin, karakter alanlarını belirlemeye yönelik olarak yeniden sınıflandırılması: Bu

sınıflandırmada alanın ilçe anketleri ile belirlenen özgün nitelikleri ile peyzaj sörveyine dayalı gözlemler
dikkate alınmıştır (PKT Düzey 2 Peyzaj Deseni Sınıfları).
2. Peyzaj Deseninin, yeniden gruplandırılmış jeomorfografik yapı ile çakıştırılması
3. Bu çakıştırılmış harita üzerinden PKT Düzey 1 haritası, PKT Düzey 2 haritası, Malatya İli imaj
özellikleri ve arazi sörveyi dikkate alınarak karakter alanları ve sınırlarının belirlenmesi
Peyzaj Karakter Alanları için kodlama yapılmamalı, isimlendirilmelidir. Bu amaçla yer isimleriyle
beraber ağırlıklı temel peyzaj envanteri kullanılmalıdır. Peyzaj Karakter Alanları kataloğunda ise, bu alana
ilişkin tüm bilgilerin ayrıntılı açıklaması yapılmalı, skeç ve fotoğraflarla desteklenmelidir (Şahin vd.2014)
(Şekil 2).
983
Şekil 2. Malatya ili Peyzaj Karakter Alanları

Kaynak: Şahin vd.2014
Yeşilırmak Peyzaj Atlası projesinde, Peyzaj karakter tiplerinin belirlenmesinde üç temel veri seti
kullanılmıştır. Bunlar; abiyotik varlıklar (cansız varlıklar), biyotik varlıklar (canlı varlıklar) ve kültürel
değerlerdir. Bu kapsamda havza ölçeğinde beş temel verinin üst ölçeklere uygun düzeyde kullanılması, il
düzeyine geçildikçe bu verilerin daha alt bölümlere ayrılması ve alt sınıflarının kullanılması hedeflenmiştir.
Yeşilırmak Havzası Peyzaj Atlası'nın Hazırlanması Projesi'nde Düzey 1 ve Düzey 2 ölçeklerinde peyzaj
karakter tiplerine olanak sağlayacak bir sınıflandırma sistemi üzerinde çalışılmıştır. Ortaya konulacak peyzaj
karakter tiplerinin doğal havza sınırları çerçevesinde tanımlanması ve değerlendirilmesi tercih sebebidir.
Ancak, Türkiye'deki idari ve doğal sınırların çakışmaması nedeniyle çizelgede ayrıca idari düzeylerde de
kullanılabilecek bir ölçek sistemi önerilmiştir (Çizelge 7). Kodlamaya tüm abiyotik, biyotik ve kültürel peyzaj
elemanlarını doğrudan etkileyen ve biçimlendiren iklimle başlanmış, daha sonra sırasıyla peyzajı
biçimlendiren jeolojik yapı, jeomorfoloji ve bu üç etkenin etkileşimiyle oluşmuş toprak ve en son olarak da
arazi örtüsüne bu sınıflandırmada belirli bir hiyerarşik düzen içinde yer verilmiştir (Uzun vd. 2015)
Bölge/havza ölçeğinde, ilgili beş verinin belirtilen yöntem dahilinde çakıştırma işlemleri sonucunda
3453 adet peyzaj karakter tipi elde edilmiş ve haritalanmıştır. Peyzaj Karakter Tipi oluşturulurken kullanılan
veriler toplu olarak Çizelge 7'de verilmiştir. Örneğin; ulusal düzeyde tüm Türkiye idari olarak peyzaj karakter
tiplerinin belirlenmesi için kullanılırken, doğal olarak Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri sınırlarını
belirlemektedir. Aynı şekilde, Bölgesel ya da havza ölçeğinde İstatistiki Bölge Birimleri - Düzey 1 (12 Bölge)
önerilirken, doğal olarak Ana Nehir Havzaları (25 adet) önerilmektedir. Alt Bölge ya da Althavza ölçeğinde
il, metropolitan alanlar, istatistiki Bölge - Düzey 3 idari olarak yer alırken Althavzalar doğal sınırları
984
oluşturmaktadır. Yerel ölçekte ise; belediye sınırları ve mikrohavzalar Yeşilırmak Havzası Peyzaj Atlası'nın
Hazırlanması Projesi için yönlendirici olacaktır (çizelge 8,9).
Çizelge 7. Peyzaj Karakter Tiplerinin Belirlenmesinde Ölçek ve Alan Sınırları
PKT
Ölçek Ölçek
Düzeyler
İdari Tüm Türkiye
1/1 000 000
Ulusal Ölçek Türkiye’nin Coğrafi
Doğal 1/500 000
Bölgeleri, Bölüm ve Yöreleri
İstatistiki Bölge Birimleri - İklim
Bölgesel İdari
Düzey 1 (12 Bölge) Jeoloji
Ölçek- 1/250 000
Düzey 1 Jeomorfoloji
Havza Ana Nehir Havzaları (25 1/100 000
Doğal Toprak
Ölçeği adet)
Arazi Örtüsü
İdari İl, Metropolitan İklim
İstatistiki Bölge Düzey 3 1/100 000 Jeoloji
Düzey 2 Alt Bölge- 1/50 000 Jeomorfoloji
Alt Havza Doğal Alt Havzalar 1/25 000 Toprak
Arazi Örtüsü
İdari Belediye Sınırları 1/10 000 Araştırmanın amacına
Düzey 3 1/5000 bağlı olarak
Yerel Doğal Mikro Havzalar
1/1000 değişebilecektir.
Bölge/havza ölçeğinde, ilgili beş verinin belirtilen yöntem dahilinde çakıştırma işlemleri sonucunda
3453 adet peyzaj karakter tipi elde edilmiş ve haritalanmıştır (Şekil 2, çizelge 8). Alt Havza/İl Düzeyinde
peyzaj karakter tipleri haritasında PKT sayısı 7741 olarak bulunmuştur. İl düzeyine geçildiğinde yaklaşık 2,2
kat daha fazla PKT’ye ulaşıldığı görülmektedir (şekil 3) (çizelge 9’a göre).
Çizelge 8. Yeşilırmak Havzası'nda Bölge / Havza ölçeğinde Peyzaj Karakter Tipleri belirlenirken kullanılan veriler
İKLİM (Düzey 1-BölgeHavza) JEOLOJİ (Düzey 1-BölgeHavza)

A Çok nemli PLT Plutonik Kayaçlar/ VOL Volkanik Kayaçlar
B Nemli KST Kimyasal Sedimanter Tortullar / SET Sedimanter
C1 Yarı Kurak Az Nemli Tortullar / MET Metamorfik Kayaçlar / PKT Plio-
C2 Yarı Nemli Kuvaterner Tortullar / OF Ofiyolitik Kayaçlar / SY Su
D Yarı Kurak Yüzeyi
JEOMORFOLOJİ (Düzey 1-BölgeHavza)
OVT Ova ve Vadi Tabanı / VT Vadi Tabanı Peyzaj KarakterTipi =
/ OT Ova Tabanı / FY Fay Yamacı/ DY Dolgu Yüzeyi /T
Talus /AP Alçak Plato/ SY Sırt ve Yamaç / KD Kıyı İklim+Jeoloji+Jeomorfoloji+Toprak+Arazi Örtüsü
Düzlüğü / B Boğaz /YP Yüksek plato / DP Dalgalı Plato
Yz.
TOPRAK (Düzey 1-BölgeHavza) ARAZİ ÖRTÜSÜ (Düzey 1-BölgeHavza)
Z Zonal Y Kentsel Peyzaj
IZ İntrazonal T Tarımsal Peyzaj
AZ Azonal O Doğal ve Yarı Doğal Peyzaj
S Sulak Alanlar
SY Su Yüzeyleri
985
Çizelge 9. Yeşilırmak Havzası'nda Alt Havza/İl ölçeğinde Peyzaj Karakter Tipleri belirlenirken kullanılan veriler
İKLİM (Düzey 2-Alt Havza-İl) JEOLOJİ (Düzey 2-Alt Havza-İl)

AB Çok Nemli Mezotermal /AC Çok Nemli KRI Kristalen Kayaçlar
Mikrotermal / B1B Nemli Mezotermal / B1C Nemli VOL Volkanik Kayaçlar
Mikrotermal / B2B Nemli Mezotermal / B2C Nemli VST Volkanik-Sedimanter Kayaçlar
Mikrotermal / B3B Nemli Mezotermal / B3C Nemli KAK Kırıntılı Kayaçlar
Mikrotermal / B4B Nemli Mezotermal / B4C Nemli KAL Kalkerli Kayaçlar
Mikrotermal / C1B Yarıkurak Az Nemli Mezotermal / MET Metamorfik Kayaçlar
C2BYarı Nemli mezotermal / C2C Yarı Nemli ALV Akarsu Alüvyonları
mikrotermal / DB Yarı Kurak mezotermal YKK Yumuşak Killi Kayaçlar
OF Ofiyolitik Kayaçlar
SY Su yüzeyi
JEOMORFOLOJİ (Düzey 2-Alt Havza-İl)
OVT Ova ve Vadi Tabanı / VT Vadi Tabanı Peyzaj KarakterTipi =

/ OT Ova Tabanı / FY Fay Yamacı / DY Dolgu
Yüzeyi / T Talus / AP Alçak Plato / SY Sırt İklim+Jeoloji+Jeomorfoloji+Toprak+Arazi Örtüsü
ve Yamaç / KD Kıyı Düzlüğü / B Boğaz / YP
Yüksek plato / DP Dalgalı Plato Yz.
TOPRAK (Düzey 2-Alt Havza-İl) ARAZİ ÖRTÜSÜ (Düzey 2-Alt Havza-İl)
OBP Kırmızı Sarı Podzolik Topraklar Y1 Yerleşim alanları
OBP Gri Kahverengi Podzolik Topraklar D1 Geniş yapraklı ormanlar-Doğal alanlar
OÇG Kireçsiz Kahverengi Orman Topraklar D2 Kozalaklı ve iğne yapraklı ormanlar
OÇG Kireçsiz Kahverengi Topraklar D3 Karışık ormanlar
YAH Kestanerengi Topraklar D4 Doğal otlak alanları
YAH Kırmızımsı Kestanerengi Topraklar D9 Çıplak kayalıklar
ABA Kırmızı Kahverengi Akdeniz Toprakları D10 Seyrek bitki alanları, Diğer
ABA Kahverengi Topraklar T2 Sürekli sulanan alanlar
ABA Kırmızımsı Kahverengi Topraklar T1 Sulanmayan tarım alanları
ABA Sierozemler S1 Su alanları
K Rendzinalar
K Kahverengi Orman Toprakları
H Yüksek Dağ Çayır Topraklar
H Hidromorfik Topraklar
R Regosoller
A Alüvyal Topraklar
A Alüvyal Sahil Topraklar
A Kolüvyal Topraklar
986
Şekil 2. Bölge/Havza Ölçeğinde Peyzaj Karakter Tipleri Haritası (3453 PKT olduğundan haritada verilmemiştir)
Şekil 3. Althavza/İl Düzeyinde Peyzaj Karakter Tipleri (7741 PKT olduğundan haritada verilmemiştir)
987
Yeşilırmak Havzası Peyzaj Atlası'nın Hazırlanması Projesi kapsamında, peyzaj karakter alanları
(PKA) belirlenirken aşağıdaki aşamalar izlenmiştir. Öncelikle peyzaj karakter alanlarının belirlenmesinde
jeomorfolojik yapı baskın karakter olarak kabul edilmiş ve bu doğrultuda hareket edilmiştir.
1. Havzada jeomorfolojik olarak tanımlanan üniteler temel alınmıştır (ova, plato vb.), Bu kapsamda
jeomorfoloji uzmanları tarafından oluşturulan jeomorfoloji haritası temel alınmıştır.
2. İlgili jeomorfoloji üniteleri temel alınarak, Yeşilırmak Havzası için oluşturulmuş tin verisi (üç boyutlu
arazi modeli) altlık olarak kullanılmıştır. Alandaki peyzaj karakter alanlarının oluşturulmasında üç
boyutlu arazi modeli ve ilgili jeomorfolojik ünitelerin yakın çevre sınırlarının belirlenmesinde etkili
olmuştur.
3. İlgili jeomorfolojik üniteler üzerinde noktalar atanarak bu noktaların ArcGIS ortamında görünürlük
analizi ile çevreden görünebilirlikleri analiz edilmiştir.
4. Bu analiz işlemi sonrasında her bir jeomorfolojik ünite ve yakın çevresine ilişkin peyzaj karakter
alanları sınırları ve tanımlamaları oluşturulmuştur.
5. İlgili sınırlar 1/100000 ölçekli haritadan kontrol edilerek bazı ufak düzeltmelerle peyzaj karakter
alanlarına ilişkin son sınırların belirlenmesi gerçekleştirilmiştir.
Bu kapsamda oluşturulan havza ölçeğindeki peyzaj karakter alanları isimleri ve haritası aşağıda yer
almaktadır (Şekil 4). Yeşilırmak Havzası'nda 20 adet bölge/havza düzeyinde peyzaj karakter alanı
belirlenmiştir. Havzada ön plana çıkan peyzaj karakter alanları 11 adet ova, 3 adet plato, 5 adet dağ ve 1 adet
göl karakterinde alanlardır. Proje alanının %49’unu ova, %41’ini dağ, %9’unu plato ve %1’ini göl karakterinde
peyzajlar oluşturmaktadır. Yeşilırmak Havzası Peyzaj Atlası'nın Hazırlanması Projesi'nin ölçeği gereği
althavza, il ve yerel ölçeklerde peyzaj karakter alanı tanımlamasına gidilmemiştir.
Şekil 4. Yeşilırmak Havzası'nda Yer Alan Peyzaj Karakter Alanları
4. Sonuç
Doğal ve kültürel peyzajların birleşimi olan peyzajın tanımlanmasında ve Peyzaj karakter tiplerinin
988
belirlenmesinde ulusal düzeyde iklim, jeomorfoloji, jeoloji, toprak, arazi örtüsü; bölgesel düzeyde, bu
kriterlere ek olarak büyük toprak grupları; yerel düzeyde ise çalışılan alanın özelliklerine göre arazi yetenek
sınıfları, eğim, bakı, mikroiklim, yükseklik grupları alt kriterlerin kullanılabileceği ortaya konulmuştur. Peyzaj
karakter tiplerinin ve alanlarının belirlenmesi mekânsal planlamada, peyzaj planlama, koruma ve yönetim
politikalarının geliştirilmesinde, ekolojik altlıklar çerçevesinde yapılabilecek bazı analizlerin ve sentezlerin alt
ölçeklerde uygulamaya aktarılmalarında yardımcı olabilecek bir araçtır.
Ülke peyzajlarının tanımlanması, peyzaj karakterlerinin ve alanlarının belirlenmesi peyzaj planlama
yaklaşımlarının ülkemizde doğal kaynak kullanımında, korunması ve yönetiminde yer almasında önemli bir
konudur. Bu kapsamda son yıllarda ülkemiz için geliştirilen en önemli araçlardan birisi peyzaj atlaslarıdır.
Peyzaj atlasları, ülke peyzajlarının koruma ve kullanma dengesi gözetilerek, sürdürülebilirlik ilkesi
doğrultusunda yönetimine katkı sağlamak üzere geliştirilmiş bir araçtır. Peyzaj atlasları bu niteliğiyle;
Koruma-kullanma dengesinin sağlanabilmesi için mekansal ve yönetsel stratejik yaklaşımlar üretilmesine,
Peyzaj bütünlüğü içinde farklı sektörlerle ilgili doğru ve hızlı karar alınmasında karar vericilere veri, bilgi
sağlanmasına, Ülkemizin taraf olduğu, Avrupa Peyzaj Sözleşmesinde de vurgulandığı üzere peyzaj planlama
yaklaşımlarının farklı sektör (kentleşme ile koruma, ormancılık, tarım, sanayi, enerji vb.) planlarıyla
bütünleştirilmesine katkılar sunmaktadır (Uzun vd. 2015).
Peyzaj karakter tip ve alanlarının belirlenmesi ile birlikte gerçekleştirilen peyzaj karakter
değerlendirmesi çalışmaları ile birlikte, önümüzdeki yıllarda
- Ulusal düzeyde tüm havzalarda Peyzaj Atlası çalışmalarının gerçekleştirilmesi,
- Ulusal düzeyde ve havzalar bazında peyzaj atlaslarının geliştirilmesiyle birlikte farklı meslek
disiplinlerinin bir araya gelerek ülke peyzajlarının, belirlenmesine yönelik ulusal bir peyzaj tanımlama
çalışmanın gerçekleştirilmesi
- Ulusal Peyzaj Strateji'sinin hazırlanması,
- Peyzaj koruma, yönetim ve planlama ile ilgili bir yasanın çıkarılması,
- Peyzaj planlama ve peyzaj planlama yaklaşımlarının mekânsal planlama ve sektörel planlara
entegrasyonunun sağlanması, bu tür çalışmalarının asıl hedeflerine ulaştırılmasında gereklidir.
Referanslar
Anonymous, 2006. “The Countryside Agency Landscape, Access and Recreation Division for the Royal Agricultural Show (2006)”.
Landscape beyond the view.
Atalay, İ. Türkiye'nin Ekolojik Bölgeleri. Yayınevi: Orman Bakanliği Yayinlari, İzmir.
Swanwick,C. 2002. “Countryside Agency and Scottish Natural Heritage. (2002). Landscape Character Assessment, Guidance for
England and Scotland”. Countryside Agency and Scottish Natural Heritage.
Başal, M., Mermut, A., Katkat, A.V., Yüksel, M., 1983. Marmara Bilimsel ve Endüstriyel Araştırma Merkezi (TÜGAM) Arazisi Alan
Kullanım Planlaması. Tubitak Tarım ve Ormancılık Araştırma Grubu. Proje No: TOAG-469. Ankara Üniversitesi Ziraat
Fakültesi. Ankara.
Erol, O. 1993, Türkiye'nin Doğal Yöre ve Çevreleri, Ege Coğrafya Dergisi 7 (1993), 13-41 İzmir.
Forman R.T.T. (1995). Land Mosaics: The Ecology of Landscapes and Regions. New York: Cambridge University Press.
Mücher, CA, Klijn JA.,Wascher DM., Schamine JHJ. 2010. A new European Landscape Classification (LANMAP): A transparent,
flexible and user-oriented methodology to distinguish landscapes. Ecological Indicators 10 (2010) 87–103.
Odum, E. P., & Barrett, G. W. (2008). Ekolojinin Temel İlkeleri,(Çev. Kani Işık) Palme Yayıncılık.
989
Şahin, Ş., Perçin, H., Kurum, E., Uzun, O., Bilgili, B.C. 2014. Bölge- Alt Bölge (il) İçeriğinde Peyzaj Karakter Analizi ve
Değerlendirmesi Ulusal Teknik Klavuzu. Müşteri Kurumlar: TC. İçişleri Bakanlığı, TC. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, TC.
Orman ve Su İşleri Bakanlığı. TC. Ankara Üniversitesinin yürütücü olduğu TUBİTAK KAMAG 1007 Programı 109G074
No’lu PEYZAJ-44 Projesi Çıktısı, 148 Sayfa, Ankara.
Uzun, O. 2003. Düzce Asarsuyu Havzası Peyzaj Değerlendirmesi ve Yönetim Modelinin Geliştirilmesi. Doktora Tezi. Ankara
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara.
Uzun, O. 2009. “Ekolojik Arazi Sınıflandırma Yönteminin Havza Yönetiminde ve Türkiye Peyzajlarının Sınıflandırılmasında
Kullanımı”. Sürdürülebilir Alan Kullanım Planlanması ve Tasarımı İçin Temel Olan Peyzaj Karakter Analizi ve
Değerlendirmesi. T.C. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü ve T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa
Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü İşbirliği. Ankara.
Uzun, O., İlke E.F., G. Çetinkaya, G., F Erduran., S. Açıksöz, 2012. Peyzaj Planlama: Konya İli Bozkır-Seydişehir-Ahırlı-Yalıhüyük
İlçeleri ve Suğla Gölü Mevkii Peyzaj Yönetimi Koruma ve Planlama Projesi. Editör: Osman UZUN, T.C. Orman ve Su İşleri
Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Ankara (175 sayfa). ISBN No: 978-605-4610-09-9.
Uzun, O., Müderrisoğlu, H., Demir, Z., Kaya, L.G., Gültekin, P., Gündüz, S., 2015, Yeşilırmak Havzası Peyzaj Atlası. T.C. Orman ve
Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü adına AKS Planlama ve Mühendislik Limited Şirketi,
ISBN: 978-605-4610-82-2, 259 sayfa, Ankara.
Uzun, O. 2018. Ulusal Peyzaj Politikalarının Gelişiminde Peyzaj Karakter Değerlendirilmesi ve Peyzaj Atlaslarının Rolü. Türkiye
Peyzajları II. Ulusal Konferansı, Peyzaj Politikaları Bildiri Kitabı, 20-21 Kasım 2017. İTÜ Taşkışla Kampüsü, İstanbul İstanbul
Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, ISBN: 978-975-561-489-2, Elektronik Kitap (Çevrim içi
/ Web tabanlı) sayfa 150-162. İstanbul.
Van Eetvelde, V., Antrop, M. 2007. Landscape Identification and Assesment, Examples of Belgium. Avrupa Peyzaj Sözleşmesi’nin
Uygulanması Yolunda Türkiye Uluslararası Katılımlı Toplantı Bildiri Kitabı. 17-20 Mayıs 2007, Ankara. 72-77 ss. Yayın No:
2008/3. TMMOB Peyzaj Mimarları Odası. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü.
Ankara.
Wascher, D.M. (ed)., 2005. European Landscape Character Areas – Typologies, Cartography and Indicators for the Assessment of
Sustainable Landscapes. Final Project Report as deliverable from the EU’s Accompanying Measure project European
Landscape Character Assessment Initiative (ELCAI), funded under the 5th Framework Programme on Energy, Environment
and Sustainable Development (4.2.2), x + 150 pp.European Landscape
990

Türkiye Peyzajlarının Peyzaj Karakter Tip Ve Alanlarının Tanımlanması

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Türkiye Peyzajlarının Peyzaj Karakter Tip Ve Alanlarının Tanımlanması

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜCAUM 30.

Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu

Türkiye Peyzajlarının, Peyzaj Karakter Tip ve Alanlarının

Identification of Turkey landscape, landscape character types and areas

Şekil 1. Türkiye'nin Bölge, Bölüm, Yöre ve Çevreler Haritası

Çizelge 1. Türkiye'nin peyzajları

Türkiye’nin Ulusal Düzeydeki Peyzajları

Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri: 11000 MARMARA BÖLGESİ, Peyzaj Sayısı: 8

Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri: 12000 EGE BÖLGESİ, Peyzaj Sayısı: 6

Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri: 13000 AKDENİZ BÖLGESİ, Peyzaj Sayısı: 8

Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri: 14000 KARADENİZ BÖLGESİ, Peyzaj Sayısı: 9

Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri: 15000 İÇ ANADOLU BÖLGESİ, Peyzaj Sayısı: 12

Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri: 16000 DOĞU ANADOLU BÖLGESİ, Peyzaj Sayısı: 11

Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri: 17000 GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ, Peyzaj Sayısı: 4

Kaynak: Erol (1993)'ten değiştirilerek

Peyzajların tanımlanması bağlamında değerlendirilebilecek çalışmalardan birisi de Prof. Dr. İbrahim

Projeyi Gerçekleştirenler Yıl İsim Destekleyen

MÜDERRİSOĞLU, Zeki DEMİR, Mülga Orman Su İşleri

Kaynak: Uzun 2018

Düzeyler* Kullanılacak Kriterler VeriSeti Ölçek Kullanım Alanları

İKLİM KAYAÇ ŞEKLİ

Peyzaj Karakter Tipi İklim+Yer şekli+Kayaç şekli+Arazi Örtüsü Mezo.D.8.DOR

YERŞEKİLLERİ ARAZİ ÖRTÜSÜ

IKB: karasal bataklık

Çizelge 5. Bölgesel düzeyde peyzaj sınıflandırması anahtarı

İKLİM KAYAÇ ŞEKLİ BÜYÜK TOPRAK GRUPLARI

İl Ölçeğinde Peyzaj Karakter Analizi ve Turizm/Rekreasyon Açısından Değerlendirilmesi” projesi

Çizelge 6. PB’leri ve PKT’leri kodlama ve isimlendirme tekniği

İKLİM (1.SEVİYE) JEOLOJİ (1.SEVİYE)

JEOMORFOGRAFYA (1.SEVİYE) PEYZAJ DESENİ (1.SEVİYE)

1. Peyzaj deseninin, karakter alanlarını belirlemeye yönelik olarak yeniden sınıflandırılması: Bu

Şekil 2. Malatya ili Peyzaj Karakter Alanları

Çizelge 7. Peyzaj Karakter Tiplerinin Belirlenmesinde Ölçek ve Alan Sınırları

İKLİM (Düzey 1-BölgeHavza) JEOLOJİ (Düzey 1-BölgeHavza)

İKLİM (Düzey 2-Alt Havza-İl) JEOLOJİ (Düzey 2-Alt Havza-İl)

OVT Ova ve Vadi Tabanı / VT Vadi Tabanı Peyzaj KarakterTipi =

Şekil 4. Yeşilırmak Havzası'nda Yer Alan Peyzaj Karakter Alanları

You might also like