T.C.

TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI

Tarımsal AraĢtırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü

PROJE SONUÇ RAPORU

TÜRKĠYE TOPRAKLARININ BAZI VERĠMLĠLĠK ve ORGANĠK KARBON (TOK)

ĠÇERĠĞĠNĠN COĞRAFĠ VERITABANININ OLUġTURULMASI

TAGEM/TSKAD/11/A13/P03

PROJE KOORDĠNATÖRÜ
Dr. Bülent SÖNMEZ
PROJE LĠDERĠ
Doç.Dr. Aynur ÖZBAHÇE
PROJE EKĠBĠ
Dr. Suat AKGÜL
Dr. Mehmet KEÇECĠ

TOPRAK GÜBRE VE SU KAYNAKLARI MERKEZ ARAġTIRMA ENSTĠTÜSÜ

2018
ANKARA
ÖNSÖZ

Ülkelerin ekonomik geliĢmesi doğal kaynaklarının zenginliğine ve bu kaynakların etkin ve sürdürülebilir

biçimde kullanılmasına bağlıdır. Sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması doğal kaynakların bilimsel yöntemlerle
elde edilen güncel bilgilerin doğru ve bilimsel bir Ģekilde kullanımı ile sağlanabilir. Ülkemizde son derece sınırlı
kaynaklara sahip olduğumuz yenilenemeyen üretilip çoğaltılamayan toprak ve su kaynaklarımız; yanlıĢ arazi
kullanımları erozyon ve diğer arazi bozunumları nedeniyle hızlı bir Ģekilde yitirilip yok olmaktadır ve bu süreç
hızlı bir Ģekilde devam etmektedir.
Bitkisel üretim nicelik ve nitelik yönünden toprak iklim teknolojik olanaklar sosyo-ekonomik ve politik koĢullar
gibi çok sayıda değiĢkenin birlikte etkisi sonucu ortaya çıkmaktadır. Bir bölgede yetiĢtirilen tarımsal ürünlerin
çeĢidi ve miktarı bölge topraklarının farklı bitkileri yetiĢtirme yeteneğinin yanı sıra bölge iklimi pazar olanakları
üretim maliyetleri ve zamanın ürün satıĢ fiyatları gibi sosyo-ekonomik faktörler tarafından önemli ölçüde
etkilenmektedir. Bu faktörlerden toprak dıĢında kalan hemen hemen hepsi yıldan yıla belirgin faklılıklar gösteren
dinamik faktörlerdir. Zamana bağlı olarak değiĢen bu sosyo-ekonomik faktörleri özellikle kuru tarımdan sulu
tarıma geçiĢ gibi bünyesinde önemli değiĢikliklerin olacağı alanlarda önceden belirlemek veya tahmin etmek
oldukça güç olmaktadır. Bu durumda toprak etüt ve haritalama çalıĢmalarıyla özellik ve yayılım alanları
tanımlanmıĢ haritalama birimlerinin karakteristiklerine dayalı arazi değerlendirmesi çalıĢmaları ile bitkisel
üretim potansiyelinin belirlenmesi daha gerçekçi bir yaklaĢımdır
Sahip olduğumuz en büyük doğal varlık olan arazi varlığımızın korunması dengeli kullanılması ve
geliĢtirilmesini amaçlayan giriĢimler ancak arazinin sahip olduğu değerlerinin geliĢen bilim ve teknolojinin
olanaklarını da kullanarak insanın ve toplumun yararlanması mutluluğu ve geleceğinin güvencesi olarak
korunması düĢüncesinin yaygınlaĢması ve köklenmesi ile baĢarıya ulaĢabilir. Ülkemizde kırsal ve kentsel
geliĢmeler yeterli planlamalara dayandırılmadan planlanıp uygulamaya alındığından verimli tarım arazileri tarım
dıĢı amaçlarla kullanılmakta hatta devletin büyük harcamalar yaptığı sulama ve diğer tarımsal geliĢim proje
alanlarındaki iyileĢtirilen üretim artıĢı sağlanan alanların tarım dıĢı amaçlarla kullanımı sonucu yapılan
harcamalar ölü yatırım haline gelmektedir. Bu tür sorunların çözümü toprak ve diğer doğal kaynakların entegre
bir biçimde ve kapsamlı olarak incelenmeye alınıp bir kullanım planının yapılması ile mümkündür.

Doç. Dr. Aynur ÖZBAHÇE

Enstitü Müdürü

i
Proje ÇalıĢanları:

1)Geodatabase-Mapping-WebGIS Service Working Group

Grup Koordinatörü: Dr. Armağan KARABULUT

ÇalıĢma Grubu:
Dr. Suat AKGÜL
Dr. Çetin ARCAK
Dr. Mustafa USUL
Uğur BAY
Ceren GÖRGĠġEN
Tuba BEġEN
Tuğba YETER
Fatma ELBAġI

2)Laboratuvar ÇalıĢma Grubu

Grup Koordinatör: Mehmet KEÇECĠ

ÇalıĢma Grubu:
Dr. Nesime CEBEL
Dr. Ahmet AĞAR
Dr. Mustafa USUL
Sevinç MADENOĞLU
Dr. Hesna ÖZCAN
Dr. Aysel AĞAR
Aynur DĠLSĠZ
Ġlhan KÜÇÜKYURT
Havva ġENDEMĠRCĠ
Vecihe ĠNCĠRKUġ
Dilek ÖZDOĞAN
Gamze DEPEL
Taygun MERTCAN
Kadri AVAĞ
M.Hilmi SEÇMEN
Gonca KARACA BĠLGEN
Ġnci ÖRS
Tuğba YETER

3)Toprak Örnekleri ArĢivleme ÇalıĢma Grubu

Grup Koordinatörü: Dr. Süleyman ALTUNTAġ

ÇalıĢma Grubu:
Aynur DĠLSĠZ
Ġlknur CEBECĠ

4)Arazi ĠĢleri ÇalıĢma Grubu

Grup Koordinatörü: Dr. Mustafa USUL

ÇalıĢma Grubu:
Dr. Çetin ARCAK

ii
Dr. Mehmet KEÇECĠ
Dr. Armağan KARABULUT
Doç. Dr. Oğuz BAġKAN
Dr. Haydar POLAT
Nevzat DEREKÖY
Hicrettin CEBEL
Oğuz DEMĠRKIRAN
Celal KOCA
Murat PEKER
Dr. Derya SÜREK
Songül DALCI
ġule KAYA
Dr. SEVĠNÇ USLUKIRAN
Filiz TÜRKSEVEN
Yakup KÖġKER
Nuray CĠNKAYA
Fatma ÖZKAY
Özgür SUNA
Ġlknur CEBECĠ
Metin TAN

5)Soil Analysis Quality Cross Check Working Group

Grup Koordinatörü: Dr. Ġlknur YURDAKUL

ÇalıĢma Grubu:
Dr. Ayla ALTUN
Aynur DĠLSĠZ
Metin TAN
Nazan ILGINOĞLU
Çağla ATEġ

iii
ĠÇĠNDEKĠLER

ÖZET………………………. ..................................................................................................... v
ABSTRACT ............................................................................................................................. vii
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ................................................................................................................... ix
ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ ............................................................................................................ iix
1. GĠRĠġ ……………………………………………………………………………………..1
2. LĠTERATÜR ÖZETĠ ............................................................................................................. 3
3. MATERYAL ve YÖNTEM ................................................................................................... 9
3. 1. Materyal ........................................................................................................................... 10
3. 2 Metot…… ......................................................................................................................... 10
3.2.1 Arazi ÇalıĢmaları............................................................................................................. 10
3.2.2 CBS ve UA ÇalıĢmaları .................................................................................................. 11
3.2.3 Laboratuvar ÇalıĢmaları .................................................................................................. 12
3.2.4 Toprakların Verimlilik Analiz Yöntemlari ve Değerlendirme ........................................ 14
3.2.5 Toprakta Bulunan Bitki Besin Maddelerinin Analizleri ve Değerlendirilmesi .............. 16
3.2.6 Modelleme ÇalıĢmaları ................................................................................................... 16
4. BULGULAR ve TARTIŞMA ............................................................................................. 20
4.1. Türkiye Topraklarının Bünye Durumu.............................................................................. 22
4.2 Türkiye topraklarının Organik Karbon Durumu ............................................................... 24
4.3. Türkiye Topraklarının Tuzluluk Durumu.......................................................................... 27
4.4. Türkiye Topraklarının Fosfor Durumu.............................................................................. 30
4.5. Türkiye Topraklarının Kireç Durumu ............................................................................... 33
4.6. Türkiye Topraklarının Bakır (Cu) Durumu ....................................................................... 35
4.7. Türkiye Topraklarının Demir (Fe) Durumu ...................................................................... 37
4.8. Türkiye Topraklarının Potasyum Durumu ........................................................................ 40
4.9. Türkiye Topraklarının Mangan Durumu ........................................................................... 42
4.10. Türkiye Topraklarının Organik Madde Durumu ............................................................. 44
4.11. Türkiye Topraklarının Reaksiyonu (pH) ......................................................................... 47
3.12. Türkiye Topraklarının Çinko (Zn) Durumu .................................................................... 50
4. SONUÇ ve ÖNERĠLER ....................................................................................................... 53
KAYNAKLAR ......................................................................................................................... 55
LĠFLET ……………………………………………………………………………………61
YÜRÜTÜCÜLERĠN ÖZGEÇMĠġLERĠ.................................................................................. 65

iv
ÖZET

Türkiye tarım toprakları verimliliğinin coğrafi dağılımının eksikliği göz önünde bulundurularak.
Türkiye üst tarım topraklarının (0–30 cm) bazı toprak özellikleri ve bitki besin elementlerinin coğrafi
veritabanının oluĢturulması bu çalıĢmada hedeflerden biri olmuĢtur. Türkiye tarım topraklarının bazı
toprak özelikleri (EC. pH. tekstür. kireç) ve bazı makro ve mikro bitki besin elementlerinin (Nmin.
aP. aK OM. Ca. Mg. Mn. Zc. Fe.) coğrafi veritabanının oluĢturulması ve haritalandırılması
çiftçilerimize. arazi kullanım planlamalarına. toprak temelinde yapılan araĢtırma çalıĢmalarında eksik
olan önemli bir ön bilgi sağlaması açısında önem arz etmektedir. Detaylı bölgesel kırsal kalkınma
çalıĢmalarının baĢlangıç planlama aĢamasında ve biyoçeĢitlilik araĢtırmalarında önemli bir altlık
olarak kullanılması sağlanmıĢtır.

Türkiye. iklim değiĢikliği sürecinde hassas kuĢaklardan biri olan Akdeniz KuĢağı‟nda yer alması
nedeni ile ciddi oranda iklim değiĢikliği etkilerinin tehtidi altındadır. Topraktan karbon salınımı iklim
değiĢikliği ile direk iliĢkili olup toprak organik karbon havuzu ile de önemli iliĢkiye sahiptir. Ġklim.
toprak organik maddesinin miktar ve niteliğini etkileyen faktörlerin baĢında gelir. Bu nedenle
topraklarda farklı etkileĢimler altında farklı oranlarda karbon salınımı meydana gelir. Yıllık yağıĢ ve
buharlaĢma miktarı. atmosferik buhar basıncı. gece ve gündüz sıcaklık farkı. mevsimler arası sıcaklık
farkı ve güneĢten gelen radyasyonun niceliği ve niteliği ve kuraklık indeksi bir yöredeki bitki örtüsü.
toprağa katılan organik madde miktarı. organik maddenin oksitlenme hızı ve neticede TOK miktar ve
özelliklerini etkileyen önemli faktörlerdir. Topraklarımızın organik karbon içeriğinin bilinmesi gerek
toprak verimliliği gerekse iklim değiĢikliği adaptasyonu eylem çalıĢmalarında önemli alt bilgi
oluĢturulmuĢtur. Topraklarımızın organik karbon içeriğinin belirlenmesi ve coğrafi veritabanının
oluĢturulması Türkiye‟de yapılan ilk çalıĢma olarak projenin ikinci önemli amacını oluĢturmuĢtur.

Bu proje toprak ve su kaynakları araĢtırmalarında. toprak degredasyonu. iklim değiĢikliğine

adaptasyon bölgesel eylem planlamalarında. toprak özelliği ve bitki biyoçeĢitliliği iliĢkisi
çalıĢmalarında gerekli olduğu düĢünülen toprak özellikleri ile ilgili önemli alt coğrafik veri bankasının
oluĢmasını ve diğer araĢtırmaların hizmetine sunulmasını olanak sağlamıĢtır. Bu proje ile tarımsal
uygulamalarda. çevre korunumu ve iklim değiĢikliğine adaptasyon eylem planlamalarında. kırsal
kalkınma planlamalarında kullanılabilecek önemli coğrafi alt bilgiler son kullanıcılara sağlanmıĢ
olacaktır.

Proje Türkiye tarım topraklarının verimlilik potansiyelini ve toprak organik karbon içeriğini ortaya
koyacak coğrafi bir veritabanı sağlayacak Ģu amaçları kapsamıĢtır:

• Türkiye üst (0-30 cm) tarım topraklarının verimlilik durumunu yansıtacak olan bazı toprak
özellikleri (EC. pH. tekstür. kireç) ve bazı makro - mikro bitki besin elementlerinin (Nmin. aP. aK
OM. Ca. Mg. Mn. Zn. Fe.) ve toprak organik karbon içeriğinin coğrafi veritabanını oluĢturulmuĢ.

v
• Bu toprak özellikleri ve bitki besin elementlerinin jeoistatistiksel modelleme ile ülke genelinde
mekansal dağılımını belirlemek ve haritalandırılmıĢ.
• Sonuçları WEB-GIS portalı aracılığı ile tüm kullanıcılara (üniversite. kamu. çiftçi. özel
sektör) belirli haklar dahilin de TOPRAK BĠLGĠ SĠSTEMĠ olarak sunulmuĢtur.

vi
ABSTRACT

One of the targets in this study has been the establishment of geographical database of some soil
characteristics and plant nutrients of the upper agricultural soils (0-30 cm) of Turkey that the lack of
geographical distribution of the productivity of agricultural soils in Turkey. Creation of geographic
database and mapping of some soil characteristics (EC. pH. textures. lime) and some macro and micro
nutrient elements (Nmin. aP. aK OM. Ca. Mg. Mn. Zn. Fe) of agricultural soils of the Turkey are
important for providing information that lack of to in the research work done on land basis. land use
planning. our farmers. The creation of this database can be used as an important base in the initial
planning stage of detailed regional rural development work. It can be used as an important subfield in
biodiversity research.

Turkey is under the threat of climate change effects in a serious ratio due to located in the
Mediterranean zone which is one of the sensitive species in the course of climate change. Carbon
release from the soil is directly related to climate change and it has also a significant association with
the soil organic carbon pool. Climate is one of the factors affecting the quantity and quality of soil
organic matter.For this reason. carbon emissions occur at different rates under different interactions in
the soil. Consequently. TOC amount and properties are important factors affected by annual amount of
precipitation and evaporation. atmospheric vapor pressure. daytime and nighttime temperature
difference. seasonal temperature difference and quantification and quality of solar radiation. and
drought index. the vegetation cover the amount of organic matter added in soil. the rate of oxidation of
organic matter. Knowning the organic carbon content of our soil may provide important subfield
information both in soil fertility and climate change adaptation in action studies. This project
constitute the second important objective as the first studied in Turkey that establishing the geographic
database and determining the organic carbon content of our soil.

This project will provide adaptation to climate change to soil degradation in soil and water resources
surveys in regional action planning that the establishment of a sub-geographic data bank and other
investigations related to soil characteristics and soil characteristics that are considered necessary in
relation to plant biodiversity-related studies Knowning the organic carbon content of our soil may
provide important subfield information both in soil fertility and climate change adaptation in action
studies.

This project will provide end-users with important geographical information that can be used in
environmental protection and climate change adaptation action plans and rural development planning
in agricultural applications.

This project covers the following objectives which will provide a geographic database that will reveal
the fertility potential of Turkey's agricultural soils and the soil organic carbon content:

vii
• To create a geographical database of some soil characteristics (EC. pH. textur. lime ) and
some macro-micro plant nutrients (Nmin. aP. aK OM. Ca. Mg. Mn. Zn. Fe) and soil organic carbon
content that will reflect the productivity of the upper (0-30 cm) of Turkey.

• To determine and map the spatial distribution of these soil characteristics and plant nutrients
by geostatistical modeling throughout the country.

• Presenting the results through the WEB-GIS portals to all users (university. public. farmer.
private sector) with certain rights.

viii
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ

ġekil 1. Toprak Örnekleme Noktaları ...................................................................................... 11

ġekil 2. ÇalıĢma AkıĢ ġeması .................................................................................................. 13
ġekil 3. Türkiye Topraklarının Bünye Durum Grafiği ............................................................. 24
ġekil 4. Türkiye Topraklarının Organik Karbon Haritası ........................................................ 26
ġekil 5. Türkiye Topraklarının Organik Karbon Ġçeriği Grafiği .............................................. 26
ġekil 6. Türkiye Topraklarının EC haritası ............................................................................. 29
ġekil 7. Türkiye Topraklarının EC içerikleri Grafiği ............................................................... 29
ġekil 8. Türkiye Topraklarının Alınabilir fosfor haritas ......................................................... 32
ġekil 9. Türkiye topraklarının Alınabilir fosfor Ġçerikleri Grafiği ........................................... 32
ġekil 10. Türkiye Topraklarının Kireç Ġçeriği Haritası ............................................................ 34
ġekil 11. Türkiye Topraklarının Kireç içerikleri Grafiği ......................................................... 35
ġekil 12. Türkiye Topraklarının Bakır Haritası ....................................................................... 36
ġekil 13. Türkiye Topraklarının Bakır Ġçerikleri Grafiği ......................................................... 37
ġekil 14. Türkiye Topraklarının Demir Haritası ...................................................................... 39
ġekil 15.Türkiye Topraklarının Demir Ġçerikleri Grafiği ......................................................... 39
ġekil 16. Türkiye Topraklarının Potasyum Haritası ................................................................. 41
ġekil 17. Türkiye topraklarının Potasyum Ġçerikleri Grafiği ................................................... 41
ġekil 18 Türkiye Topraklarının Mangan Haritası .................................................................... 43
ġekil 19. Türkiye Topraklarının Mangan Ġçerikleri Grafiği ..................................................... 43
ġekil 20. Türkiye Topraklarının Organik Madde Haritası ....................................................... 46
ġekil 21. Türkiye Topraklarının Organik Madde Ġçerikleri Grafiği ......................................... 47
ġekil 22. Türkiye Topraklarının pH Haritası ........................................................................... 49
ġekil 23. Türkiye Topraklarıın pH durumları Grafiği .............................................................. 50
ġekil 24. Türkiye Topraklarını Çinko Haritası......................................................................... 51
ġekil 25. Türkiye Topraklarını Çinko Ġçerikleri Grafiği….….……………………….. …… 52

ix
ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ

Çizelge 1. Toprağın suyla doygunluğuna görebünye sınıfları ................................................. 14

Çizelge 2. pH değerlerine göre toprağın reaksiyon durumu .................................................... 14
Çizelge 3. Toprakların Toplam Tuz Değerlerine Göre Sınıflanrı ............................................ 15
Çizelge 4. Toprakların Kireç Ġçeriklerine Göre Sınıfları ......................................................... 15
Çizelge 5. Toprakların Organik Madde Ġçereklerine Göre Sınıfları ........................................ 15
Çizelge 6. Toprakların Alınabilir Fosfor Ġçereriklerine Göre Sınıfları…………...…………..16
Çizelge 7. Toprakların Alınabilir Potasyum Ġçeriklerine Göre Sınıfları……………………...16
Çizelge 8. Toprakların bitkiye yarayıĢlı Fe. Cu. Zn. Mn değerlerinine Göre Sınıfları ............ 17
Çizelge 9 Türkiye Topraklarının Bazı Verimlilik Analizleri .................................................. 22
Çizelge 10 Türkiye Topraklarının Bazı Fiziksel Analizleri .................................................... 22
Çizelge 11 Türkiye Topraklarının organik karbon Ġçeriklerinin % Dağılımı …….…………26
Çizelge 12 Türkiya Topraklarının Elektriksel Ġletkenlik (Tuz) Ġçeriklrinin % Dağılımı ........ 29
Çizelge 13. Türkiye Topraklarının Alınabilir Fosfor (P2O5) Ġçeriklerinin % Dağılımı. .......... 32
Çizelge 14. Türkiye Topraklarının Kireç Ġçerikierinin % Dağılımı ........................................ 35
Çizelge 15. Türkiye Topraklarının Alınabilir Bakır (Cu) Ġçeriklerinin % Dağılımı ................ 36
Çizelge 16. Türkiye Topraklarının Alınabilir Demir (Fe) Ġçeriklerinin % Dağılımı ............... 39
Çizelge 17. Türkiye Topraklarının Alınabilir Potasyum (K2O) Ġçeriklerinin % Dağılımı ....... 41
Çizelge 18. Türkiye Topraklarının Alınabilir Mangan (Mn)Ġçeriklerinin % Dağılımı ............ 43
Çizelge 19. Türkiye Topraklarının Organik Madde Ġçeriklerinin % Dağılımı......................... 46
Çizelge 20. Türkiye Topraklarının pH Durumunun % Dağılımı ............................................. 49
Çizelge 21. Türkiye Topraklarıın Alınabilir Çinko (Zn) Ġçeriklerinin% Dağılımı .................. 52

1
1. GĠRĠġ

Yapılan bu projenin ıĢığında. Ülkemizdeki toprak kaynaklarını bölgesel ve yerel

düzeyde tanımlayan. bunların kullanımı ve yönetimi ile ilgili problemlerin çözümlenmesini.
yeni verilerin üretilmesini ve sonradan oluĢacak değiĢimlerin izlenebilmesini sağlayacak
güncel. sosyal. tarımsal ve coğrafi veri tabanları oluĢumuna katkı sağlanması amaçlayan
çalıĢmalara yol verilmelidir. Sürdürülebilir kalkınma yaklaĢımında iki önemli nokta dikkati
çekmektedir. Bunlardan biri günümüz ve gelecek kuĢakların temel gereksinimlerinin
karĢılanması ve diğeri de bunu karĢılayacak çevresel kaynakların kıt veya sınırlı olmasıdır. Bu
kapsamda Ülkesel tarım politikalarına bağlı olarak. uygun bitki deseninin seçimi. verim
tahminleri gibi konularda çalıĢan kurum ve kuruluĢlara topraklardaki besin elementleri ile
ilgili gereken temel birtakım veriler sağlayarak yeni çalıĢmalar yapılmalıdır. Toprak
verimliliğinin ortaya konulması suretiyle. yöre çiftçisinin gübreleme hususunda
bilinçlendirilmesi. toprak analizine dayalı uygun gübre tavsiyelerinin yapılması ve dolayısıyla
karlı ve ekonomik bir bitkisel üretimin yapılmasına katkı sağlayacak çalıĢmalar hemen
baĢlanmalıdır. Türk tarımının en büyük dezavantajı olan birim alandan elde edilen verim
düĢüklüğüne direkt etkisi olan mineral dengesizlik problemlerine yönelik çözümler
üretilmelidir. Gübre üretim planlaması ve gübre tüketim politikalarının geliĢtirilmesinde.
yöreye göre ihtiyacı duyulan gübrelerin çeĢit miktarına bağlı olarak dağıtımında. DPT ve ilgili
tarımsal kuruluĢların doğru ve kolay temin edebilecekleri bir kaynak oluĢturma çalıĢmaları bu
projenin çıktıları ile yapımalıdır. Toprak kaynaklarının verimlilik. kalite ve kirlilik
unsurlarının sürekli izlenmesi ile gereken güncelleĢtirmelerin hızlı ve doğru bir Ģekilde
yapılması ve karar verici birimlerin veri tabanları ile ilgili taleplerinin karĢılanmasını
sağlayacak projeler yapılmalı nitekim enstitümüz bu konu ile proje hazırlamıĢ bu projeninde
FAO tarafından desteklenmesi sağlanmalıdır. Bu proje ile. sürdürülebilirlik ve kendi kendine
yeterlilik kavramlarının sıkça konuĢulduğu günümüzde. Ülkemizin toprak kaynaklarının
iĢlevlerini yitirmeden ekosistemdeki canlı yaĢamı ile birlikte geleceğe taĢınabilmesi. elde
edilen veriler kullanılarak oluĢturulacak veri tabanı ile gelecekteki mineral değiĢimlerin
tahminleri yapılmalı ve konu ile ilgili gerekli önlemlerin ve politikaların oluĢturulması
sağlanmalıdır. Giderek artan dünya nüfusu. baĢta topraklar olmak üzere. yenilenemez olan
doğal kaynakların daha verimli kullanılma zorunluluğunu beraberinde getirmiĢtir. Arazi
kullanım kararları baĢlangıçta arazi sahiplerinin kısa vadeli gereksinimleri doğrultusunda
alınırken. günümüzün daha kalabalık ve karmaĢık dünyasında. arazi kullanımın kararlarının
doğal kaynaklara kalıcı zararlar vermeyecek Ģekilde alınabilmesi için arazi kullanım

1
planlarının yapılması ve uygulamaya konulmasını gerektirmektedir. Her türlü arazi kullanım
planlamasında birincil amaç tarım topraklarının gelecek nesiller için korunarak sürdürülebilir
kullanımı sağlamaktır (FAO. 1977). Bu nedenle arazi kullanım planlamaları. toprakların
özellik. dağılım ve potansiyellerinin belirlendiği temel toprak etüd ve haritalama çalıĢmalarına
dayanarak yapılmaktadır. Planlama kararlarının sağlıklı olarak alınabilmesi amacıyla. yeterli
doğrulukta ve ayrıntılı bilgileri içeren toprak etüd ve haritalama çalıĢmalarına ihtiyaç
bulunmaktadır. Bu haritalar esas alınarak yapılan arazi değerlendirme çalıĢmaları sonucu
arazilerin alternatif kullanımlara uygunluğunun belirlenmesi ve uygun olan kullanımlardan
planlama amaçlarıyla örtüĢen ve sürdürülebilir kullanıma elveriĢli olanların seçilmesi
sağlanmalıdır. Toprak serileri esas alınarak toprak etüd ve haritalama çalıĢmalarının
yapılmasının önemli yararları bulunmaktadır. Toprak serileri toprak sınıflandırmasında en alt
kategorik düzey olduğundan. topraklar bir defa seri düzeyinde tanımlanıp haritalandıktan
sonra daha sonra yeni toprak sınıflandırma sistemleri geliĢtirildiğinde ek bir arazi çalıĢması
yapılmasına gerek duyulmadan sınıflandırmalar güncellenebilecektir.

Türkiye tarım topraklarının verimlilik durumunun. bitki besin elementlerinin bilinmesi

ve haritalanması bölgesel ürün yetiĢtiriciliği ve verilmesi gerekli gübrenin miktarı ile ilgili
önemli güncel bilgileri giriĢimcilere sağlayabilecektir. En önemli katkısı toprak ve su
kaynakları araĢtırmalarında. toprak degredasyonu. iklim değiĢikliğine adaptasyon bölgesel
eylem planlamalarında. toprak özelliği ve biyoçeĢitlilik iliĢkisi çalıĢmalarında gerekli olduğu
düĢünülen önemli toprak özelliklerinin coğrafi veri bankası. tüm araĢtırmacıların hizmetine
ülkesel ve su havzaları bazında INSPIRE direktiflerine uygun olarak hazırlanan
SOILFER&OC GISWEB Portalı aracılığı ile hizmete sunulmuĢ olmasıdır. Bu bağlamda proje
kapsamında 0-30 cm derinliğinden alınmıĢ olan toprak örnekleri kullanılarak Türkiye
topraklarının organik karbon içeriği. mikro ve makro besin elementleri ile bazı iz elementlerin
oluĢturduğu araĢtırmalara esas olacak toprak verimliliği coğrafi veritabanı oluĢturulmuĢ ve
ArcGIS Web Server ile diğer kurum ve kuruluĢlar ile kamu hizmetine sunulmuĢtur.

2
2. LĠTERATÜR ÖZETĠ

Beeson (1945). ABD‟de mangan (Mn) eksikliğinin en fazla yağıĢlı bölgelerde

görüldüğünü. uzun süre su altında kaldıktan sonra drene edilen ve tarıma açılan alanlarda Mn
eksikliğinin çok yoğun olarak görüldüğünü bildirmektedir.

Thome ve ark. (1951). çinkonun yarayıĢlığının asit topraklarda alkali topraklara

kıyasla daha fazla olduğunu. toprak pH‟sının 5.0‟den 7.0‟ye yükselmesi sonucu yarayıĢlı
çinkonun yarı yarıya azaldığını. yüksek toprak pH‟larında yarayıĢlılığı çok yüksek olan
kalsiyum zinkatların oluĢumunun arttığını belirtmiĢlerdir.

Van Moren (1964). çinko eksikliğinin sıcak ve kuru iklim koĢullarına kıyasla soğuk ve
yağıĢlı iklim koĢullarında daha yoğun olarak görüldüğünü. Kaliforniya da yazlık olarak
yetiĢtirilen mısırda herhangi bir Ģekilde çinko eksikliği belirtilerine rastlanmazken. aynı
yörelerde kıĢlık olarak yetiĢtirilen mısırda çok yoğun çinko eksikliği belirtileri görüldüğünü
bildirmektedir.

Aldrich (1965). mangan eksikliğinin daha çok drene edilen. kalkerli alt horizonlar
üzerinde oluĢmuĢ topraklarda görüldüğünü ifade etmektedir.

Ryan ve ark. (1967). bir çok Avrupa ülkesinde yaygın olarak çinko noksanlığının
görüldüğünü. çinko eksikliğinin en fazla Kırmızı Akdeniz ve kırmızı kahverengi topraklarda
ve alüviyal topraklardan oluĢan Lös topraklarda meydana geldiğini belirlemiĢlerdir.
AraĢtırıcılar; demir eksikliğinin sorunlarının en çok kalkerli ana materyalden meydana gelmiĢ
topraklarda görüldüğünü. demir eksikliğinin en yaygın olarak Ġngiltere‟de Galler bölgesinde
tebeĢir kayaçları üzerine oluĢmuĢ kireçli topraklarda. Kıbrıs‟daki Xeroredzina topraklarda.
Fransa‟daki Redzina ve kahverengi kireçli topraklarda. Yunanistan‟daki Redzina ve
kahverengi orman topraklarında. Ġsrail‟de çok yoğun sulama uygulanan kalkerli topraklarda.
Hollanda‟daki killi topraklarda. Polanya‟daki kumlu Podzolik ve Peat topraklarda.
Portekiz‟deki kırmızı kahverengi ve allüviyal topraklarda. Ġspanya‟daki Sierozem. kırmızı
kahverengi ve allüviyal topraklarda. Ġsveç‟teki kahverengi orman ve gri kahverengi podzolik
topraklarda görüldüğünü bildirmiĢlerdir.

Artvin‟deki Murgul fabrikasının SO2 emisyonlarının topraklara etkisinin araĢtırıldığı

bir çalıĢmada (Günay. 1969). toprakta toksik düzeyde sülfat biriktiği (1200-1700 ppm)
bildirilmektedir.

Dünyanın birçok yerindeki topraklarda. aynı zamanda. Cr. Cd. Ni ve Pb kirliliğine

rastlanmaktadır. Cr. Cd. Ni ve Pb kirliliği. özellikle maden kazma ve eritme aktiviteleri.

3
kanalizasyon suları ve diğer atıkların bertaraf edilmesi veya yanarak yayılması nedeniyle
kirlilik sorunları yaratmaktadır (Patterson. 1971).

Zabunoğlu (1972). ÇarĢamba Ovası topraklarının alınabilir çinko kapsamını

belirlemek için 8 toprak örneği kullanarak yaptığı çalıĢmada (2 N MgCI2 ekstraksiyon
çözeltisi kullanarak). toprakların çinko kapsamının 0.50 ve 0.86 ppm arasında değiĢim
gösterdiğini ve yöre topraklarının çinko bakımından zengin olduğunu belirtmiĢtir.

Williams ve Davies (1973 ve 1976). kadmiyum kapsamı 50µg/g olan TSP gübresinin
uzun sure ile toprağa uygulanması sonucunda yüzey topraklarının Cd kapsamının 0.046 dan
0.212 µg/g yükseldiğini belirtmiĢlerdir.

Jarvis ve ark. (1976). yaĢam için gerekli olmayan kadmiyumun. temel olarak toprakda
fosforlu gübreler. atmosferik çökelmeler ve arıtma çamurları uygulamaları sonucu biriktiğini.
diğer önemli makro ve mikro besin elementleri gibi kadmiyumunda biyolojik döngü sonucu
açığa çıkan miktarının. jeolojik döngü sonucu meydana çıkan miktarından çok daha fazla
olduğunu. diğer elementlerin yaĢam için gerekli olmasına rağmen. kadmiyumun biyolojik
sistemlerin gereksinim duymadığı zararlı bir element olduğunu bildirmektedirler.

Ultrabazik kayalardan oluĢan serpantin topraklarda. krom ve nikel birkaç milyon ppm
konsantrasyonlara kadar yüksek miktarlarda oluĢabilir ve bu toprakların doğal olarak
verimsizliğine neden olabilir (Shewry ve Peterson. 1976).

AktaĢ ve DanıĢman (1977). Ordu ilinde yer yer görülen fındık sararmalarının
nedenlerine iliĢkin yerinde yapılan tetkik ve gözlemlere dayanan raporlarında. yapraklarda
görülen sararmalara. toprak pH‟larının ve kireç kapsamlarının yüksek olmasından dolayı
bitkilerin Fe ve P alımının yetersiz olmasının neden olabileceğini açıklamaktadırlar.

Chang ve Page (1978). iki yıl süre ile yaptıkları bir çalıĢmada dekara 18 ton atık su
katı maddesinin toprakta Cr. Cu ve Zn değerlerini önemli ölçüde artırdığını ve ağır metal
birikiminin daha çok toprağın üst katmanlarında olduğunu belirlemiĢlerdir.

Mulla ve ark. (1980). Kaliforniya‟da. 36 yıl süresince her yıl 175 kg P/ha fosfor
uygulanan turunçgil toprakların Cd kapsamının 0.07 µg/g dan 1.0 µg/g seviyesine
yükseldiğini saptamıĢlardır. AraĢtırmacılar uygulanan TSP gübresinin Cd kapsamının
yaklaĢık 174 µg/g olduğunu bildirmiĢlerdir.

4
 Kırımhan ve ark. (1982). uzun süre kanalizasyon ve et kombinası atık suları ile
sulanan tarlalarda organik madde. azot ve fosfor miktarlarının artıĢ gösterdiğini. potasyum
içeriğinde ise değiĢiklik olmadığını bildirmiĢlerdir.

GöktaĢ (Murgul)‟da atmosfere salınan SO2 gazının çevre topraklarının bazı biyolojik
özellikleri üzerine etkisini incelemek amacıyla yapılan bir araĢtırmada; SO2 gazının
genellikle tam etkisi altında bulunan Damar (Ġzabehaneye ortalama 2 km uzaklıkta). etkinin az
olduğu Özmal (5 km uzaklıkta) ve gaz etkisi olmayan BaĢköy (6 km uzaklıkta) bölgesinden
yediĢer adet toprak örnekleri alınmıĢtır. AraĢtırma sonucunda. pH‟nın Damar‟da 3.8-6.0.
Özmal‟da 5.1-7.0 ve BaĢköy bölgesinde ise 4.9-7.0 arasında değiĢtiği. SO2 gazı etkisinden
uzaklaĢtıkça topraktaki mikroorganizma sayısının arttığı tespit edilmiĢtir (Oruç ve ark.. 1982).

Jedwall (1983). kadmiyumun son yıllarda çevre kirletici etkisi en fazla tartıĢılan bir
ağır metal olduğunu. joekimyasal çevriminin doğada az olmasından dolayı geçmiĢte zararlı
bir etkisinin görülmediğini ancak günümüzde çok artan çeĢitli endüstriyel faaliyetler
sonucunda kadmiyumun çok önemli bir çevre kirletici haline geldiğini bildirmiĢtir.

Yüksek düzeyde azotlu gübre uygulamasının bitkilerde F zararını arttırdığı

belirtilmektedir (Kender ve Forsline. 1983).

Doğal kaynaklar yada kirlenme yoluyla ortaya çıkan yüksek konsantrasyonlardaki bazı
ağır metaller. bitkileri ve bitkilerle beslenen insan ve hayvanları olumsuz yönde
etkileyebilmektedirler. Krom. nikel ve kurĢun topraklarda 10-100 ppm arasında. kadmiyum
ise 1 ppm‟in altında bulunuyorsa bu miktarlar normal seviyeler olarak kabul edilmektedir
(Mattigod ve Page. 1983).

Etibank SeydiĢehir Alüminyum tesislerinden oluĢan flor (F) emisyonlarının yüzey

toprakların F düzeylerini arttırdığı ve bu birikimin fabrikaya olan uzaklık ile hakim rüzgar
yönü ve Ģiddeti ile ilgili olduğu bildirilmektedir (Oruç ve Kırımhan. 1984).

Whitney ve ark. (1985). ABD‟nin Alabama Eyaletinde yürütülen 50 yıl süreli çakılı
deneme sonucunda. farklı düzeylerdeki fosforlu gübre uygulamasına bağlı olarak topraklarda
fosfor zenginleĢmesi veya azalması saptamıĢlardır. AraĢtırmacılar tarıma yeni açılan bakir
toprakların gelecek yıllardaki verimlilik durumlarının; uygulanan gübreleme programlarına.
ekilen bitki çeĢitlerine. ürünle topraktan kaldırılan besin maddesi cins ve miktarına. erozyona.
sürüm tekniklerine ve uygulanan diğer tarımsal pratiklere göre büyük farklılık gösterdiğini.
izlenen doğru gübreleme yönetim programları sonucu toprakların verimliliğinin sürekliliği

5
sağlanırken. kötü yönetim sonucu toprak verimliliğini azaldığını veya lüks bir Ģekilde
fazlalaĢtığını bildirmiĢlerdir.

Kurucu (1986). Ordu ili ve çevresinde yer yer ve yaygın bir biçimde sararma gösteren
fındık alanlarının makro ve mikro besin maddeleri bakımından beslenme sorunlarını tespit
etmek ve gidermek amacıyla yaptığı bir çalıĢmada. fındık ağaçlarındaki sararmalara. toprak
faktörlerine bağlı olarak bitkilerin. demir ve fosfor bakımından yeterince beslenememesinin
neden olduğunu; fosfor ve azotlu gübrelerin topraktan. demirli gübrenin ise tercihen kileyt
formunun. toprak veya yapraktan uygulanması gerektiğini bildirmektedir.

Küçük ve Kaya (1986). Ordu ilinin Merkez. PerĢembe. Fatsa ve Ünye ilçelerinde
fındıkta görülen sararmanın giderilmesi ile ilgili olarak yaptıkları çalıĢmada. baĢta Mn olmak
üzere Fe. P ve N eksiklikleri gözlendiğini bildirmektedirler.

Sungur ve Özuygur (1986). FAO ile ortak yürüttükleri bir araĢtırmada. Türkiye
topraklarının mikro-element durumunu. ülkenin değiĢik yerlerinden alınan toplam 300 toprak
örnekleri üzerinde incelemiĢlerdir. AraĢtırma sonuçlarına göre. topraklarımızda en belirli
mikro-besin maddesi düzensizlikleri çinko eksikliğinden ileri geldiği. toprakların Fe ve Mn
içeriklerinin nispeten düĢük olduğu. B ve Mo‟nin ise genelde normal seviyede olduğu. bakır
eksikliği veya fazlalığından ileri gelen bir problemin bulunmadığı belirlenmiĢtir.

Romanya Toprak AraĢtırma Enstitüsü lokal. bölgesel ve ulusal düzeyde arazi

değerlendirme. arazi kullanım planlaması. arazi ıslahı. kirlilik kontrolü gibi konuları içeren
toprak bilgi sistemi oluĢturmuĢtur. Sistem farklı zaman süreçlerinde (Vlad ve ark..1986. 1988.
1992. 2002) toprak profil ve arazi üniteleri ile ilgili daha önceki yapılmıĢ çalıĢmalar dikkate
alınarak gerçekleĢtirilmiĢtir.

Samsun Azot Sanayi ve Karadeniz Bakır ĠĢletmeleri baca emisyonlarının çevredeki

tarım alanlarına ve bitkisel ürüne etkilerinin araĢtırıldığı bir çalıĢmada; araziden alınan bitki
ve toprak örneklerinin analizleri. fabrikalar çevresindeki alanların. rüzgar yönüne bağlı olarak
3-6 km arasında yoğun flor. demir ve bakır emisyonu etkisinde kaldığını. toprak yüzeyinde
asitleĢme eğilimi ortaya çıktığı. ancak toprak mikroflorası ve fonksiyonları üzerinde herhangi
olumsuz bir etki saptanmadığı belirlenmiĢtir (Zabunoğlu ve ark.. 1988).

Nrigau (1990). özellikle metal endüstrisindeki metal atıkları. evsel su atıkları.

gübreleme ve ilaçlama gibi tarımsal faaliyetler ile kentsel atık suların en önemli ağır metal
kaynaklarını oluĢturduğunu bildirmektedir.

6
 Atalay (1991). YeĢilırmak ve kollarının su kalitesini. evsel ve endüstriyel atıklarla
kirlenmesini ve bu akarsu ile sulanan tarım arazilerindeki muhtemel toprak kirlenmesini
belirlemek amacı ile 1986-1988 yılları arasında akarsudaki bazı kirletici parametreleri
incelemiĢtir. Buna göre; akarsuyun. KOĠ. yağ ve gres açısından kirli olduğu. akarsuya atık
sularını bırakan Turhal ġeker Fabrikası. Ġspirto Fabrikası ve Suluova ġeker Fabrikasının
YeĢilırmak‟a verdikleri atık sularının KOĠ miktarını aĢırı derecede yükselttiği. Turhal
Antimon ĠĢletmesinin aktif devrelerinde verdiği atıkların yağ ve gres ile KOĠ değerlerinde
standartların çok üzerinde artıĢa neden oldukları bildirilmektedir. AraĢtırmada aynı zamanda.
Suluova Et Kombinası. Turhal Makine Fabrikası. Suluova Un Fabrikası ve Çeltek Linyit
ĠĢletmelerinin de yağ ve gres vererek akarsuyu kirlettiği ifade edilmektedir.

Merry ve Tiller (1991). bir tarım alanındaki Cd ve Pb kirliliğini ve bölgesel dağılımını

saptamak için gerekli doğal antropojenik faktörleri araĢtırmıĢlar ve bu bölgeden akarsu.
toprak. otlak bitkisi ve yağıĢ örnekleri almıĢlardır. Elde edilen bulgulardan. yüzey
toprağındaki Pb kirliliğinin eksoz gazlarından. Cd kirliliğinin ise fosforlu gübrelerden
kaynaklandığını bildirmiĢlerdir.

Bazı motorlu taĢıt araçları tarafından çevreye verilen emisyonlar ki bunlar 20-90 ppm
arasında kadmiyum içeren araç lastiklerinin aĢınması ve dizel yağlarının kadmiyum içeren
atıkları olup. karayollarına yakın toprakların kadmiyum ile kirlenmesine neden olmaktadır
(Kabata-Pendias ve Pendias. 1992).

Kadmiyum içeren endüstriyel ürünlerin artıkları ve cüruflu maden yatağı üzerinden

sıyrılan materyaller toprakta kontaminasyona neden olabilmektedir. Diğer önemli kadmiyum
kaynakları ise kirli hava. fosforlu gübreler. arıtma ve dip çamurları ile taĢıt araçlarıdır.
Fosforlu gübreler kaynağına göre. 1-90 ppm arasında Cd içermektedir (Özbek ve ark.. 1993).

Topraklardaki ağır metal birikimi. çevre kirliliğinin boyutunu değerlendirmede önemli

bir kriter olarak kullanılmaktadır. Trafik kökenli ağır metal kirlenmesi. toprağa doğal olmayan
yollarla ağır metal ilave Ģekillerinin en önemlilerinden birisidir. Özellikle atmosferdeki
kurĢunun % 90‟ı trafik kökenlidir (Pickering ve Owen. 1994).

Eyüpoğlu ve ark. (1996). Türkiye topraklarının bitkiye yarayıĢlı bazı mikro elementler
(Fe. Cu. Zn. Mn) bakımından genel durumunu belirlemek amacıyla yürüttükleri
araĢtırmalarında; ülke topraklarını temsilen alınan 1511 adet toprak örneğinin analizi
sonucunda. Türkiye topraklarının % 49.83‟ünde Zn. % 26.87‟sinde Fe. % 0.70‟inde Mn

7
eksikliğinin söz konusu olduğu. topraklarda bakırla ilgili olarak bir eksiklik sorununun
olmadığı belirlenmiĢtir.

Horuz (1996). Terme-Ünye yöresi fındık arazisi topraklarının besin elementi

durumlarını ve bunların bazı toprak özellikleriyle olan iliĢkilerini belirlemek amacıyla toplam
153 adet toprak numunesi almak suretiyle yaptığı araĢtırmada. her iki yörede N ile Fe. Mn ve
organik madde arasında pozitif (% 1). Terme‟de yüzde kireç arasında negatif (% 5) iliĢki
bulmuĢtur. Terme‟de K ile kum arasında (% 5) negatif. kil arasında (% 1) pozitif; her iki
yörede Ca ile pH arasında (% 1) pozitif iliĢki; Terme‟de Ca ile kil arasında pozitif (% 1). kum
arasında negatif iliĢki (% 1). yine her iki yörede Fe ile pH arasında negatif (% 1) iliĢki; Mn ve
Cu ile organik madde arasında (% 1) pozitif iliĢki; Zn ile Cu arasında da pozitif (% 1) iliĢki
belirlemiĢtir. AraĢtırmada ayrıca. Terme ve Ünye topraklarında N sırasıyla iyi ve düĢük; P. K
ve Zn düĢük; Ca. Mg. Fe. Mn ve Cu‟ın ise yeterli olduğu belirlenmiĢtir.

Konya ana tahliye kanalı atık suları ile sulanan tarım arazilerinde sulanmayan arazilere
göre toprağın fiziksel. kimyasal ve biyolojik özelliklerinde belirgin değiĢmeler saptanmıĢtır.
Yüzey topraklarında (0-30 cm). genellikle organik madde. bitkiye elveriĢli fosfor. potasyum
DTPA ile ekstrakte edilebilir Fe. Zn.ve Mn miktarlarında artıĢ. tuz miktarında ise genel bir
azalıĢ belirlenmiĢtir. Ayrıca değiĢik cins ve türden çok sayıda patojen mikroorganizma
saptanmıĢtır. Bunun ile birlikte. söz konusu atık sular ile sulanan bitkilerde insan. hayvan ve
bitki sağlığını etkileyecek iz elementlere rastlanmıĢtır (Uyanöz. 1998).

Antakya-Topboğazı karayolu çevresindeki topraklarda trafik kaynaklı ağır metal

kirliliğinin boyutlarını belirlemek amacıyla yapılan bir araĢtırmada (Ağca ve Doğan. 2000);
incelenen topraklarda toplam Cd içerikleri 1.64-3.95 ppm. toplam Pb içerikleri 0.59-10.79
ppm. toplam Ni içerikleri ise 19.5-407.9 ppm arasında değiĢmiĢtir. Toprakların bitkiler
tarafından alınabilir Cd içeriklerinin 0.089-0.278 ppm. Pb içeriklerinin 0.088-0.755 ppm. Ni
içeriklerinin ise 0.130-1.641 ppm arasında olduğu belirlenmiĢtir.

Ġngiltere‟de toprak verileri son 50 yıl boyunca toplanmıĢ ve bilgisayar ortamında arazi
bilgi sistemi geliĢtirilmiĢtir. Bu sistem ulusal toprak katalogu. 1:250000 ölçekli ulusal toprak
envanteri. önemli toprak tiplerinin morfolojik ve analitik verileri. agroklimatik veri bankası ve
arazi kullanımı gibi bilgileri içeren çeĢitli anahtar veri setlerini içermektedir. Karakteristik
toprak tiplerinin kimyasal ve fiziksel özelliklerinin yanında. tarımsal veya diğer kullanımlar
için uygunlukları belirlenerek. bu verilerden 1:250000. 1:100000. 1:63360. 1:50000. 1:25000
ve 1:10000 ölçekli haritalar. açıklayıcı notlar. kayıtlar. teknik yayınlar ve özel incelemeler
oluĢturulmuĢtur (Proctor ve ark.. 2002).

8
 Çekoslovakya. toprak korunma amacıyla ekolojik ve ekolojik olmayan toprak özellik
farklarını yansıtan 12 kategori geliĢtirmiĢtir. Daha önce yapılmıĢ olan değiĢik amaçlı farklı
ölçeklerdeki haritalar uluslar arası sistemlerle uyumlu biçime getirilmesi amacıyla çalıĢmalar
yapılmıĢtır. Verilerin Avrupa toprak haritası ve SOTER ile entegrasyonunun sağlanması
amacıyla küçük ölçekte (1:1000000. 1:500000) haritaların derlenmesi amaçlanmıĢtır (Kozak
ve ark.. 2003).

Çin Bilimler Akademisi Toprak Bilimi Enstitüsü tarafından 1:1000000 ölçekli toprak
veri tabanı oluĢturulmuĢtur. Ġkinci kez ulusal toprak veri tabanı incelenmesi 1979-1994 yılları
arasında yapılmıĢtır. Güney Çin‟de tarımsal bölgelerin toprak haritası temel düzeyde 1:10000
ölçekte yapılmıĢtır (bazı bölgelerde 1:5000. 1:20000 ölçekte). Kuzey Çin‟de ise orman veya
otlak alanlarının haritaları 1:50000 ölçekte. tarımsal alanların haritaları 1:10000 veya 1:25000
ölçekte. çayır alanların ve çöllerin haritaları ise 1:200000 ölçekte üretilmiĢtir. Üretilen
1:1000000 ölçekli ülkesel sayısal toprak haritası 64 standart haritadan oluĢmaktadır (Shi ve
ark.. 2003).

3. MATERYAL ve METOT

Bu çalıĢma 81 ili esas alarak yürütülen ve her bir ilin toprak. topografik. jeolojik ve
tarımsal karakterleri göz önünde bulundurularak Ģekil 1‟ de verilmiĢ olan yöntem dahilin de
belli sayıda numune ile temsil edilecek Ģekilde toprak örneklemesini. toprak örneklerinin bazı
toprak özellikleri ve verimlilik parametrelerinin analiz edilmesini ve bu parametrelerin coğrafi
veritabanlarının oluĢturularak jeoistatistiksel modelleme ile haritalandırılmalarını
kapsamaktadır. Bu amaçla 1/25 000 ölçekli sayısal il toprak haritaları temel kartografik
materyal olarak kullanılmıĢtır. Söz konusu haritaların jeoloji. arazi kullanım. arazi kullanım
kabiliyeti sınıfları topografyanın birlikte değerlendirilmesi ve yorumlanması suretiyle
örnekleme deseni belirlenmiĢ ve aynı sistemle ilave örnekler alınmıĢtır. Her bir il için
belirlenen noktalardan 0-30 cm. gerekli görülen yerlerden ise ilave 30-60 cm derinlikten ilave
toprak örnekleri alarak GPS ile noktaların koordinatlarını kaydedilmiĢtir. Mevcut ve alınacak
toprak örnekleri TGSMAE laboratuarında analiz edilmiĢtir. Elde edilen sonuçlarla toprak
verimliliği ve TOK coğrafi veritabanı oluĢturulması olanak sağlanmıĢtırt. ArcGIS jeoistatiksel
analiz modülü kullanılarak belirtilmiĢ olan toprak verimlilik özelliklerinin ve TOK içeriğinin
ülke genelinde haritaları üretilmiĢtir.

9
3. 1. Materyal

Ülke çapında gerçekleĢtirilen bu çalıĢmada. Türkiye genelinde 0-30 cm derinliklerden

alınacak toprak örneklerinin tüm analiz sonuçları materyal olarak kullanılmıĢtır. Ayrıca. 1/25
000 ölçekli toprak haritalarından. SYM‟den. karayolları haritalarından. Jeolojik haritalarından
temel sayısal ve kartografik materyal olarak yararlanılmıĢtır.

3.2. Metot

Bu çalıĢma da izlenen yöntem Ģekil 1.deki akıĢ Ģemasında gösterilmiĢtir. Mevcut

örnekleme çalıĢması il bazında tasarlanmıĢ ve belli illeri içine alan bölgeler oluĢturulmuĢtur.
Benzer yaklaĢımla örnek sayısı arttırılmıĢtır.

3.2.1. Arazi ÇalıĢmaları

CBS ortamında. örneklenecek her bir vilayete ait. uygun ölçekli. sayısal toprak
haritaları oluĢturulmuĢtur. Arazide kullanılan toprak haritaları. çalıĢma yapılacak ilin alanı ve
buna bağlı olarak arazideki kullanım kolaylığı dikkate alınarak 1/ 25 000 ölçekli sayısal
haritaların belli ölçeklerde küçültülmesiyle elde edilmiĢtir (1/ 100 000-1/ 220 000). Daha
sonra her bir vilayete ait harita üzerinde örnek alınacak noktalar tespit edilmiĢtir. Örnekleme
noktalarının yerlerinin (koordinatlarının) ve sayısının belirlenmesinde göz önünde
bulundurulan kriterler aĢağıda belirtilmiĢtir;
a) Ġl ve ilçe sınırı.
b) Ġl‟deki tarım alanlarının dağılımı. arazi kullanım durumu (ġAK). arazi kullanım kabiliyeti
sınıfları (AKK).
c) Yüksek taban suyu ve buna bağlı olarak drenaj durumu. alüviyal ova. delta v.b. fizyografya
da yer alan sorunlu tarım arazilerinin dağılımı.
d) Ġl‟deki örnek noktalarına ulaĢımı sağlayacak. köy yolları dahil. uygun yol güzergahlarının
mevcudiyeti (Karayolları Gn. Md. ve Mülga KHGM Yol Ağı haritaları kullanılmıĢtır.).
e) Sayısal yükseklik modeli
Her bir ilin örneklenmesi için oluĢturulan ekipler. örnek lokasyonları ve yol ağı yüklenmiĢ
GPS‟lerin navigasyon özelliğinden yararlanarak arazide tespit edilen noktalardan 0-30 cm.
yukarıda belirtilen sorunlu alanlarda ise ilave olarak aynı noktadan 30-60cm derinlikten de
olmak üzere paslanmaz çelik kürekle yaklaĢık 2-4 kg toprak örneği almıĢlardır. Naylon
torbalara konularak ağzı kapatılan ve koordinat değerleri ile birlikte etiketlenen örnekler daha
sonra Enstitü laboratuvarına intikal ettirilmiĢtir. Laboratuvara getirilen koordinatlı toprak

10
örnekleri analize hazır hale getirilmiĢ ve 7758 örnekleme noktası ile bir toprak arĢivi
oluĢturulmuĢtur.

ġekil 1. Toprak Örnekleme Noktaları

Bu toprak örnekleri Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez AraĢtırma Enstitüsünce

Yürütülen Türkiye Topraklarının Bor Kapsamlarının belirlenmesi. Fosfor Yönetim Projesi ve
diğer farklı projeler kapsamında alınmıĢ ve Enstitü bünyesinde arĢivlenmiĢtir. Toprak
örnekleri. 2008 ve 2009 yıllarında. Türkiye Topraklarının Bor içerinin belirlenmesi için 30 cm
derinliğinden alınmıĢtır.

3.2.2. CBS ve UA çalıĢmaları

Koordinatlı olarak alınan toprak örneklerinin Organik Karbon ve verimlilik

parametrelerinin laboratuvaar analiz sonuçları bir araya getirilerek CBS ortamında coğrafi
veri tabanı oluĢturulmuĢtur. OluĢturulan bu veri tabanı kullanılarak toprak özelliklerinin ve
verimlilik özelliklerinin jeoistatistiksel modelleme ile mekânsal dağılımları belirlenmiĢtir.
Jeoistatistiksel modelleme ArcGIS ortamında gerçekleĢtirilmiĢtir. Toprak özelliklerinin uygun
mekânsal dağılım gerçekleĢtirebilmek için her bir toprak özelliğini etki eden parametreleri
belirlenmiĢtir. Bu parametreler kullanılarak regresyon denklemi elde edildi ve noktasal

11
kriging yöntemi ile toprak organik karbon ve toprak verimlilik özellikleri haritalandırıldı ve
1/500 000 ölçekli haritaları üretilmiĢtir.

Bölgesel ve akarsu havzaları toprak verimliliği ve organik karbon atlasları ise

oluĢturulan Türkiye Verimlilik Tematik Haritalarından ve Türkiye Organik Karbon
Haritasından maskeleme yöntemi ile üretilmiĢtir. Toprak verimlilik özellikleri ve TOK
dağılımını en iyi Ģekilde ifade etmek üzere krigleme içkestiriminde kullanılan varyogram
parametreleri belirlenecek ve bu parametreler yardımı ile krigleme içkestirim (interpolasyon)
yöntemine göre haritalar oluĢturulmuĢtur. Ġnterpolasyon. Bir alanda mevcut veri noktaları
yardımı ile veri noktası mevcut olmayan alanlardaki değerlerin tahmini iĢlemidir. Kriging.
alana dağınık olarak yayılmıĢ Z noktaları dizisinden bir yüzey oluĢturmak için kullanılan
yaygın bir jeoistatistik yöntemidir. Düzensiz konumlanmıĢ noktasal Z değerleri yardımıyla
görsel olarak. uygun yumuĢatılmıĢ kontur ve yüzey haritaları elde etmeyi sağlar. Z değeri.
toprakta bulunan bitki besin maddeleri. kimyasal bileĢenler. yağıĢ. buharlaĢma v.b. ölçümlerle
elde edilmiĢ noktasal verilerdir.
Yarıvaryogram model parametrelerinin uygun Ģekilde belirlenmesi için gerekli veri
dönüĢüm testleri yapılacaktır. Toprak özelliklerinin mekansal dağılımında yöne bağlı değiĢim
(anzotropi) olup olmadığı farklı azimuth açılarında (45°. 90°. 135°. 180°) incelenmiĢtir.

3.2.3. Laboratuvar ÇalıĢmaları

Laboratuvara getirilen koordinatlı toprak örnekleri analize hazır hale getirilmiĢ ve

7758 örnekleme noktası ile bir toprak arĢivi oluĢturulmuĢtur.

12
 CBS ve UA BİLGİ YÖNETİMİ BÖLÜMÜ ÇALIŞMALARI ARAZİ ÇALIŞMASI
LABORATUVAR

1/25 000 SYM UlaĢım Ağı GPS

Ölçekli Jeoloji (Sayısal Karayolları Karayolları Ġllerde Laboratuvar
Sayısal Ġl Haritası Yükseklik Haritası Ağı Toprak Analizleri
Toprak Modeli) YüklenmiĢ Örnekleme
Haritaları

1/100 000-
1/220 000
Sayısal
AKK ve
ġAK
Haritaları
Üretimi

Örnekleme Toprak
Deseninin Verimlilik
Belirlenmesi Özellikleri
(AKK, ġAK, Öznitelik
Jeoloji, Termal Tablolarının
Bölge, Delta, (excel)
Bozuk Drenajlı OluĢturulması
Ova, Alüviyal
Alanlar, Yol
Ağı)

Toprak GPS ile

Örnekleme Koordinatlı
Lokasyonu Toprak
Veritabanı Örneklerinin
(0-30cm)
ve
(30-60cm)
Toprak
Verimlilik
Özellikleri
Coğrafi
Veritabanı

Jeoistatistiksel
Modelleme
Türkiye Toprak Verimlilik Özellikleri
Avrupa-Asya
Farklı Tematik Haritaları
yakası
1/1 600 000
Ġnterpolasyonu

Akarsu Havzaları Toprak Verimlilik

Özellikleri Farklı Tematik Atlasları

ġekil 2. ÇalıĢma AkıĢ ġeması

13
3.2.4 Toprakların Verimlilik Analiz Yöntemleri ve Değerlendirme

Suyla Doygunluk (%): Richards (1954) tarafından bildirildiği Ģekilde toprağa doyuncaya
kadar saf su ilave edilmek suretiyle bulunacaktır. Toprağın suyla doygunluk yüzdeleri ve
bunlara karĢılık gelen bünye sınıfları Çizelge 1‟de verilmiĢtir.

Çizelge 1. Toprağın suyla doygunluğuna göre bünye sınıfları (Ülgen ve Yurtsever. 1995)
Suyla doygunluk Değerlendirme
(%)
<30 Kumlu
30-50 Tınlı
50-70 Killi-tınlı
70-110 Killi
>110 Ağır Killi

Toprak Reaksiyonu (pH): Hazırlanan saturasyon çamurunda cam elektrotlu pH metre ile
ölçülmüĢtür (Richards. 1954). Ölçülen pH değerleri Ülgen ve Yurtsever (1995) tarafından
bildirilen sınır değerlerine göre sınıflandırılmıĢtır (Çizelge 2).

Çizelge 2. pH değerlerine göre toprağın reaksiyon durumu

pH Değerlendirme

<4.50 Kuvvetli asit

4.50-5.50 Orta asit
5.50-6.50 Hafif asit
6.50-7.50 Nötr
7.50-8.50 Hafif alkali
>8.50 Kuvvetli alkali

Toplam Tuz (%): Toprakların toplam tuz içerikleri. kondaktivite cihazı ile suyla doygun
toprakta elektriksel geçirgenliğin ölçülmesi suretiyle tayin edilmiĢtir (Richards. 1954). toplam
tuz değerleri Çizelge 4‟de belirtildiği gibi sınıflandırılmıĢtır (Ülgen ve Yurtsever. 1995).

14
Çizelge 3. Toprakların toplam tuz değerlerine göre Sınıfları
Tuzluluk
Derecesi
Değerlendirme
Toplam tuz
(%)
0.00-0.15 Tuzsuz
0.15-0.35 Hafif tuzlu
0.35-0.65 Orta derecede tuzlu
>0.65 Çok tuzlu

Kireç (CaC03): Toprak örneklerinin CaC03 içerikleri Çağlar (1949) tarafından tarif edildiği
Ģekilde Scheibler kalsimetresinde iĢleme tabi tutulması ile belirlenmiĢ ve % olarak ifade
edilmiĢtir. Kireç değerlerinin sınıflandırılması Çizelge 5‟te verilmiĢtir.

Çizelge 4. Toprakların kireç içeriklerine göre sınıfları (Ülgen ve Yurtsever. 1995)

Kireç içeriği Değerlendirme
%
<1.0 Az kireçli
1.0-5.0 Kireçli
5.0-15.0 Orta kireçli
15.0-25.0 Fazla kireçli
>25.0 Çok fazla kireçli
Organik Madde (%): Toprakların organik madde içerikleri. Jackson (1958) tarafından
bildirildiği Ģekilde modifiye edilmiĢ Walkley-Black yöntemiyle belirlenmiĢtir. Topraklar
organik madde içeriklerine göre Çizelge 6‟da belirtilen sınır değerlerine göre sınıflandırılarak.
değerlendirilmiĢtir.

Çizelge 5. Toprakların Organik madde Değerlerine göre Sınıfları (Ülgen ve Yurtsever. 1995)
Organik madde Değerlendirme
%
<1.0 Çok az
1.0-2.0 Az
2.0-3.0 Orta
3.0-4.0 İyi
>4.0 Yüksek

15
Alınabilir Fosfor (P2O5 kg/da): Toprak örneklerin fosfor içerikleri Olsen ve ark. (1954)
tarafından geliĢtirilen 0.5 M NaHCO3 (pH=8.50) metoduna göre belirlenmiĢtir. Asit
karakterli toprakların fosfor içerikleri ise Bray ve Kurtz (1945) tarafından geliĢtirilen metoda
göre belirlenmiĢtir.
Belirlenen fosfor miktarları Ülgen ve Yurtsever (1995) tarafından bildirilen sınır
değerlerine göre sınıflandırılmıĢtır (Çizelge 7).

Çizelge 6. Toprakların Alınasbilir fosfor içeriklerine göre sınıfları

Alınabilir P2O5 Değerlendirme
kg/da
0-3 Çok az
3-6 Az
6-9 Orta
9-12 Yüksek
>12 Çok yüksek

Alınabilir Potasyum (K2O kg/da): Toprak örneklerinin bitkiye yarayıĢlı potasyum içerikleri.
1 N Amonyum Asetat (pH=7.0) kullanılarak hazırlanmıĢ ekstrakt eriyiğine geçebilen
potasyum miktarı fleymfotometre ile ölçülmek suretiyle tespit edilmiĢtir (Richards. 1954).
Toprakların potasyum içeriklerine göre sınıflandırılmasında kullanılan sınır değerler ise
Çizelge 8‟de verilmiĢtir (Ülgen ve Yurtsever. 1995).

Çizelge 7. Toprakların potasyum içeriklerine göre sınıfları

Alınabilir K2O Değerlendirme
kg/da
0-20 Az
20-30 Orta
30-40 Yeter
>40 Fazla

3.2.5 Toprakta Bitki Besin Maddelerinin Analizleri ve Değerlendirilmesi

AraĢtırma topraklarının bitkiye yarayıĢlı mikro element (Fe. Cu. Zn. Mn ) içerikleri;
Lindsay ve Norvell (1978) tarafından bildirildiği Ģekilde. analize hazırlanan toprak örnekleri

16
DTPA + TEA ile ekstrakte edildikten sonra. elde edilen süzüklerdeki Fe. Cu. Zn ve Mn
miktarları Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresi (Perkin Elmer AAnalyst 300)‟nde
okunarak tayin edilmiĢtir.

Çizelge 8. Toprakların bitkiye yarayıĢlı Fe. Cu. Zn. Mn değerlerinin sınıflandırılmasında kullanılan sınır
değerle (Lindsay ve Norvell. 1978)
Elementler Değerlendirme
2.5> Noksan
Alınabilir Fe (ppm) 2.5-4.5 Noksanlık göstermesi
mümkün
4.5< Ġyi
Alınabilir Zn (ppm) 0.5> Noksan
0.5-1.0 Noksanlık gösterebilir
1.0< Ġyi
Alınabilir Mn (ppm) 1> Yetersiz
1< Yeterli
Alınabilir Cu (ppm) 0.2> Yetersiz
0.2< Yeterli

AraĢtırma kapsamında incelenecek olan toprakların diğer besin maddelerinin analiz

yöntemleri ve sınır değerleri çizelge halinde aĢağıda verilmiĢtir (Çizelge 10).

3.2.6 Modelleme ÇalıĢmaları

TOK ve toprak verimlilik parametreleri haritalamaları 7.758 toprak örneği kullanılarak

yapılmıĢtır. Örnekleme alanlarının seçimi için GIS katmanları gibi çeĢitli faktörler göz önüne
alınmıĢtır. Bu faktörler toprak kullanım kabiliyet sınıflarını (tarım için kullanılan arazi).
jeolojik alt katmanları (toprak ana materyali) ve örnekleme alanlarına ulaĢılabilirliği (taĢıma
ve yol mevcudiyeti vb.) de kapsamaktadır. toprak örneklerinde TOK. EC. pH. tekstür. aktif
kireç. % doyma. KDK. hacim ağırlığı analizleri yapılmıĢtır. Toprak örnekleri 30 cm
derinliğinden alınmıĢtır.
TOK içeriği yerden yere göre. aĢağıdaki gibi bir seri çeĢitli çevresel faktörün kontrolünde
farklı yüzeysel ölçeklerde değiĢir;
- Ġklim değiĢkenleri (ısı ve yağmur miktarı) (Ganuza ve Almendros. 2003; Dai ve
Huang. 2006; Davidson ve Janssens. 2006)
- Topoğrafya (Razei ve Gilkes. 2006; Liu ve ark.. 2006)

17
- Toprak tekstürü ve ana materyal (Hassink. 1996; Percival ve ark.. 2000; Heviaa ve ark.
2003)
- Vejetasyon ve arazi kullanım tipleri (Su ve ark.. 2006; Wang ve ark.. 2009) ve
- arazi kullanımı ve yönetimi (Sainju ve ark.. 2008)
Genelde. iklim (ısı. yağıĢ. toğoğrafik/birleĢik ıslaklık indeksi. buharlaĢma. toprak nemi. vb.).
topoğrafya (eğim. yön. yükseklik. vb.) toprak tekstürü. ana materyal. jeoloji. vejetasyon
(NDVI. vb.) ve arazi kullanım tipleri toprak organik içeriğini tahmin etmede kullanılan
çevresel eĢ değiĢkenler olarak kullanılır. AĢağıdaki çevresel eĢ değiĢkenler. organik karbon
dağılımı için Regresyon-Kriging metoduyla değerlendirme ve süreğen örtüler (modelleme ve
haritalama) üretmede kullanılmıĢtır. ġekil 3. Orta Anadolu Tarımsal Su Havzasında toprak
organik karbon modellemesinde kullanılan yardımcı değiĢkenlere örnek olarak verilmiĢ. ġekil
4 ise ulusal seviyede TOK. EC ve fosfor modellemesi için yardımcı değiĢkenleri vermektedir.
1. Toprak örnekleri. ölçülmüĢ toprak organik karbonu (% TOK).
2. DEM ( 50 metre çözünürlük)
a. Eğim (%)
b. Yön
c. Yükseklik
d. CTI (BirleĢik topoğrafik indeks)
3. Jeoloji haritası (Vektör)
a. MTA; 1/500.000 ölçekte jeoloji haritası (MTA: Maden Tetkik Arama Gen
Müdürlüğü)
4. Arazi yüzey haritası (CORINE-200. 100 metre çözünürlük)

5. Toprak Haritası (Vektör)

a. TAGEM; 1/100.000 ölçekte Türkiye Toprak Haritası. FAO90 toprak sınıflama
sistemi (TAGEM: Tarımsal AraĢtırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü)
6. Tekstür (Laboratuvar analizlerinden gelen)
a. Kil oranı
b. Kum oranı
7. Ġklim verisi (Raster)
a. Ortalama yağıĢ
b. Ortalama ısı
c. Azami ısı
d. Asgari ısı

18
8. NDVI vejetasyon indeksi (2011 – bileĢik görüntü) (Raster. 250 metre çözünürlük)
a. Asgari
b. Azami
c. Ortalama
9. Kuraklık indeksi (Raster)
10. Toplam buharlaĢma haritası (ETO) (Raster)
11. Kireç analizi (Laboratuvar analizlerinden gelen)
Tüm veri setleri analiz için hazırlanırken; uyumlu referans sistemi
(WGS_1984_UTM_Zone_36N) için dönüĢtürmeler yapıldı ve koordinatlar da aynı
çözünürlükte (grid boyutu) (50 m çözünürlük) kullanıldı. Bu iĢlemler uyumlu bir veri yapısı
sağladı. Model oluĢturulmadan önce tüm eĢ değiĢkenler normalleĢtirildi. Süreğen eĢ
değiĢkenlerin çoğu (eğim. ısı. yağıĢ vb.) aĢağıdaki eĢitliğe göre z-score normalleĢtirme tekniği
kullanılarak normalleĢtirildi. [-1. 1] aralığı sinüsleri alınarak [0. 360] aralığı yerine kullanıldı.
Y – Ym
-------------
S
Y ölçülen değer olduğunda; m değiĢkenin ortalaması; S ise eĢ değiĢkenlerin standart
sapmasıdır.
Sınıfların sayısı kategorik bilginin yanı sıra spesifik eĢ değiĢkenin önemini azaltmak için 7-8
arasında tutuldu. Kategorik eĢ değiĢkenler seçilen ana sınıfların yeniden tasnifi ile
normalleĢtirildi ve bu sınıflar da yeni katmanlara transfer edildi. Bu yeniden sınıflandırma
süreci her bir katman için binary (ikili) veriler Ģeklinde (0 ve 1) sonuçlandı.
Mevcut veri setleri ve sonuç haritaları Enstitü‟nün ortak klasöründe bulunabilir (\\TOPRAK-
GUBRE\ORTAK(Toprak-Gubre_Yeni)\CBS_Dosya\FAO).
19 farklı değiĢken. TOK ile çevresel faktörlerin modellemesi ve değerlemesinde kullanıldı.
- Topoğrafik türevler 50 metre çözünürlüklü dijital arazi modelinden gelen bir
DEM‟den elde edildi: yükseklik. eğim derecesi (%). yön ve CTI. BirleĢik topoğrafik indeks
(CTI ayrıca topoğrafik ıslaklık indeksi olarak da bilinir) denge (durağan) durum ıslaklık
indeksidir. Bu. yokuĢ etki alanı. bir yokuĢ rasteri (hücre/ızgara) ve bir çift geometrik
fonksiyonu kapsar. Çıktı rasterindeki her bir hücre değeri için (CTI rasteri) uyumlu DEM‟e
yönelik bir akıĢ birikim raster değeridir.
AĢağıda. raster hesaplaması için CTI hesaplama adımları vardır;
cellsize = 50
fd = flowdirection(dem)

19
sca = flowaccumulation(fd)
slope = ( slope(dem) * 1.570796 ) / 90
tan_slp = con( slope > 0. tan(slope). 0.001 )
sca_scaled = ( sca + 1 ) * cellsize
cti = ln ( sca_scaled / tan_slp )
- Yardımcı bilgi olarak. 1/1.000.000 ölçekteki 1954 yılında oluĢturulan Türkiye Toprak
Haritasındası kullanılmıĢtır.
- 1/500.000 ölçekteki MTA‟dan satın alınan 18 adet Türkiye coğrafi haritası;
birleĢtirilmiĢ ve birleĢtirme alanlarından düzenlenmiĢ ve tek bir örnek katman olarak
hazırlanmıĢtır.

4. BULGULAR ve TARTIġMA

Türkiye tarım toprakları verimliliğinin coğrafi dağılımının eksikliği göz önünde

bulundurularak. Türkiye üst tarım topraklarının (0–30 cm) bazı toprak özellikleri ve bitki
besin elementlerinin coğrafi veritabanının oluĢturulması bu çalıĢmada hedeflerden biri
olmuĢtur. Türkiye tarım topraklarının bazı toprak özelikleri ve bazı makro ve mikro bitki
besin elementlerinin coğrafi veritabanının oluĢturulması ve haritalandırılması çiftçilerimize.
arazi kullanım planlamalarına. toprak temelinde yapılan araĢtırma çalıĢmalarında eksik olan
önemli veri tabanı oluĢturulmuĢtur. Detaylı bölgesel kırsal kalkınma çalıĢmalarının baĢlangıç
planlama aĢamasında ve biyoçeĢitlilik araĢtırmalarında önemli bir altlık olarak kullanılması
sağlanmıĢtır.

Türkiye. iklim değiĢikliği sürecinde hassas kuĢaklardan biri olan Akdeniz KuĢağı‟nda
yer alması nedeni ile ciddi oranda iklim değiĢikliği etkilerinin altındadır. Topraktan karbon
salınımı iklim değiĢikliği ile direk iliĢkili olup toprak organik karbon havuzu ile de önemli
iliĢkiye sahiptir. Ġklim. toprak organik maddesinin miktar ve niteliğini etkileyen faktörlerin
baĢında gelir. Bu nedenle topraklarda farklı etkileĢimler altında farklı oranlarda karbon
salınımı meydana gelir. Yıllık yağıĢ ve buharlaĢma miktarı. atmosferik buhar basıncı. gece ve
gündüz sıcaklık farkı. mevsimler arası sıcaklık farkı ve güneĢten gelen radyasyonun niceliği
ve niteliği ve kuraklık indeksi bir yöredeki bitki örtüsü. toprağa katılan organik madde
miktarı. organik maddenin oksitlenme hızı ve neticede TOK miktar ve özelliklerini etkileyen
önemli faktörlerdir. Bu proje ile topraklarımızın organik karbon içeriklerinin belirlenerek
coğrafi veritabanının oluĢturulması Türkiye‟de iklim değiĢikli ve verimlilik çalıĢmalrında yeni
politikalrın oluĢturulmasında büyük katkı sağlayacaktır.

20
 Bu proje toprak ve su kaynakları araĢtırmalarında. toprak degredasyonu. iklim
değiĢikliğine adaptasyon bölgesel eylem planlamalarında. toprak özelliği ve bitki
biyoçeĢitliliği iliĢkisi çalıĢmalarında gerekli olduğu düĢünülen toprak özellikleri ile ilgili
önemli alt coğrafik veri bankasının oluĢmasını ve diğer araĢtırmaların hizmetine sunulmasını
olanak sağlamıĢtır.

Proje Türkiye tarım topraklarının verimlilik potansiyelini ve toprak organik karbon

içeriğini ortaya koyacak coğrafi bir veritabanı projesi ile;

• Türkiye üst (0-30 cm) tarım topraklarının verimlilik durumunu yansıtacak olan bazı
toprak özellikleri) ve bazı makro - mikro bitki besin elementlerinin ve toprak organik karbon
içeriğinin coğrafi veritabanını oluĢturulmuĢ.

• Bu toprak özellikleri ve bitki besin elementlerinin jeoistatistiksel modelleme ile ülke

genelinde mekansal dağılımını belirlenerek ve haritalandırılmıĢ.

• Sonuçları WEB-GIS portalı aracılığı ile tüm kullanıcılara (üniversite, kamu,

çiftçi, özel sektör) belirli haklar dahilinde TOPRAK BĠLGĠ SĠSTEMĠ olarak
sunulmuĢtur.

Proje kapsamında 7758 adet toprak örneğinde bazı toprak verimlilik analizleri ile bazı
toprak fiziksel analizleri yapılmıĢ ve sonuçların maksimum, minimum ve ortalama değerleri
çizelge 9, çizelge 10 da verilmiĢtir. Çizelgeler incelendiğinde türkiye topaklarının Ph değerleri
3,80-9.88 arasında değiĢiklik gösterdiği belirlenmiĢtir. Türkiye topraklarının karbon
incelendiğinde ortalama % 0,83 olup % 0,01 - % 3,70 değiĢtiği belirlenmiĢtir. Yapılan
değerlendirmelere göre türkiye topraklarının % 88,56‟sının çok az ve az sınıfında (%18,04
çok az ve % 70,52‟si az) yer aldığı belirlenmiĢtir. Türkiye topraklarının bünye durumları da
araĢtırılmıĢtır. Yapılan çalıĢma ile Türkiye toprakalrının %24,76‟sı killi, %24,99‟u killi tın,
%19,80‟i kumlu kil, %13,74‟ünün kumlu killi tın, % 10,10‟u tınlı bünyeye sahip olduğu
belirlenmiĢtir. Yapılan değerlendirmelerde Türkiye topraklarının EC değerleri 0,09 dS/cm ile
45,1 dS/cm arasında değiĢtiği, ortalama 0,92 dS/cm olduğu tespit edilmiĢtir. Türküye
topraklarının alınabilir Fosfor P2O5 içerileri ortalama 10.98 kg/da olup 0,16 kg/da ile 151
kg/da arasında değiĢtiği belirlenmiĢtir. Alınabilir demir (Fe), bakır (Cu), mangan (Mn) ve
çinko (Zn) içeriklerine bakıldığında sırasıyla ortalama 14,41 ppm, 2,14 ppm, 18,29 ppm ve
0,97 ppm olduğu belirlenmiĢtir.

21
Çizelge 9. Türkiye Topraklarının Bazı Verimlilik Analizleri
Alı. Alı. Organik
Saturasyon EC Kireç Alı.Fe Alı.Cu Alı.Mn Alı.Zn
pH P2O5 K2O madde
% (dS/cm % (ppm) (ppm) (ppm) (ppm)
(kg/da) (kg/da) %
Min 4.55 0.09 3.8 eseri 0.16 10.98 0.02 0.02 0,01 0,02 0.01
Max 263.09 45.1 9.88 95.24 151.00 2663.93 6.38 273,18 86,53 239,14 212,57
Ort 60.52 0.92 7.2 12.97 10.98 98.97 1.41 14,41 2,14 18,29 0,97

Çizelge 10. Türkiye Topraklarının Bazı Fiziksel Analizleri

SOC Or_C Kum Silt Kil

HA
(t/ha) (%)
Min 45.65 0.01 0.90 0.36 0.28 1.14
Max 12818.00 3.70 99.00 80.93 83.30 1.45
Ort 3134.50 0.83 43.00 26.26 30.49 1.29

4.1. Türkiye Topraklarının Bünye Durumu

Toprağın bünyesi. toprağın verimlilik düzeyini belirleyen önemli fiziksel

özelliklerindendir; toprağın fiziksel özellikleri. kavramsal olarak toprağın görülebilen veya
hissedilebilen özellikleri olarak tanımlanabilir. Toprakta bulunan kum. kil ve tın gibi
parçacıkların oranı toprağın bünyesini oluĢturur. Toprak bünye sınıfının belirlenmesinde çapı
2 mm den küçük toprak parçacıkları dikkate alınır. Daha büyük boyutlu parçalar çakıl ve taĢ
olarak nitelendirilir ve bünye sınıfının belirlenmesinde dikkate alınmazlar. Bünye açısından
topraklar; kumlu. kumlu tınlı. tınlı . tınlı killi ve killi olarak bilinmekte veya hafif orta ve ağır
bünyeli olarak da sınıflandırılmakta. ayrıca ince bünyeli ve kaba bünyeli tanımları da
kullanılabilmektedir. Hafif veya kaba bünyeli olarak da tanımlanabilen kumlu topraklar iyi
drene olan. havalanması iyi. ancak su ve bitki besin maddesi tutabilme kapasitesi düĢük olan
topraklardır. Kumlu toprakların su ve besin maddelerini tutma kapasitelerinin düĢük olması
esas itibariyle kum taneciklerinin yüzey alanlarının küçük olmasından ileri gelir. Toprak
parçacıklarının çapı büyüdükçe aktif fiziksel ve kimyasal olayların meydana geldiği yer olan
yüzey alanları küçülmektedir. Kumlu topraklar genellikle fakirdir. su ve bitki besin maddeleri
eksiklikleri ana sorunlarıdır ve ahır gübresi ile diğer organik gübrelerin uygulanması sonucu
fiziksel ve kimyasal özellikleri iyileĢtirilebilir. Ağır veya ince bünyeli olarak da tanımlanan
killi topraklarda tavın yakalanması ve dolayısı ile iĢlenmeleri sorun oluĢturmaktadır. Çok ağır
bünyeli toprakların havalanma ve drenajları iyi değildir.

22
 Toprak bünyesi gübreleme yönünden büyük önem taĢır. Kumlu veya hafif bünyeli
topraklar gübrenin içerdiği bitki besin maddeleri ile toprak çözeltisindeki bitki besin
maddelerini ve suyu iyi tutamazlar. Toprakta tutunamayan bu besin maddeleri su ile yıkanıp
kaybolur ve gübreleme etkinliği düĢer. Bu nedenle kumlu topraklarda gübreleme. düĢük
miktarlarda ve sık aralıklarda yapılmalıdır. Kumlu topraklarda iyi bir ürün almak için diğer
bünyedeki topraklara kıyasla daha fazla miktarda sulama suyu ve gübre kullanılması
gerekmektedir. bu da ürün maliyetini arttıran bir etmendir. Sulama ve gübreleme Ģekline
gereken önem gösterildiği ve maliyet artıĢı dikkate alınmadığında kumlu topraklar su ve hava
geçirgenliği iyi olan ve bitki köklerinin geliĢmesi ve yayılması için ideal ortam yaratan
topraklardır. Diğer yandan killi veya ağır bünyeli topraklar suyu ve bitki besin maddelerini
daha iyi tutar veya depo ederler. Su ve besin maddelerini tutma özelliklerinden dolayı killi
topraklar kumlu topraklara kıyasla genelde daha verimli olup. sulama ve gübreleme masrafları
da kumlu topraklara kıyasla daha düĢüktür. Fazla miktarda kil içeren toprakların su tutma
kapasitelerinin yüksek olması. su geçirgenliğinin düĢük olması gibi nedenler ile killi
topraklarda boĢluklar hacminin büyük bir kısmı su ile doldurabilmekte. doğal olarak hava
miktarı azalmakta ve böylece havalanma sorunu olabilmektedir. Bu sorunu çözmek için
alınacak en iyi yöntem de yine organik madde miktarını artırmaktır. Kumlu topraklarda su
tutma kapasitesini artırma görevi yapan organik madde. killi topraklarda kil zerrelerini
birbirlerine bağlayıp furda yapı oluĢumunu sağlamakta. bunun sonucu boĢluk hacmi arttığı
için havalanma da artmaktadır. Killi topraklarda diğer bir sorun da sürüm. ekim. çapa gibi
iĢlemler sırasında karĢılaĢılan zorluklardır. Killer fazla su alınca ĢiĢer. yapıĢkan bir hal alır ve
toprak iĢlem aletlerine yapıĢarak büyük zorluk çıkartırlar. Fazla kuru olunca da taĢ gibi
sertleĢerek iĢlemleri güçleĢir ve iĢleme maliyetleri kumlu topraklara kıyasla daha yüksek olur.
Tınlı topraklar birçok yönden en iyi özelliklere sahip topraklardır. Bitkilerin iyi
geliĢmesi için gerekli su ve bitki besin maddelerini tutacak kadar kil içerirler. Ancak kil
miktarı havasızlık düzeyde su ve bitki besin maddeleri sağlanırsa genelde en verimli topraklar
elde edilmiĢ olur.
Türkiye topraklarının bünyelerini. tarım bölgelerine göre dağılımı çizelgede 3.1 – 3.9
da bünyeleri bakımından genel dağılımı ise çizelge 3.10 da belirtilmiĢtir. kumlu toprakların
oransal olarak en fazla bulunduğu tarım bölgesi Kuzeydoğu (%6.24) . miktar olarak en fazla
bulunduğu tarım bölgesi ise Ortagüneydir (300 687 ha). Her yönden tarıma en uygun
topraklar olan tınlı bünyeli toprakların oransal (%67.25) ve miktar ( 4 482 204 ha) olarak en
fazla bulunduğu tarım bölgesi Ortagüneydir. Killi tınlı toprakların oransal olarak en fazla
bulunduğu bölge Ortadoğu ( % 54.35) . miktar olarak ise en fazla Ortakuzeydir (2 718 985 ha)

23
. killi topraklar oransal (% 8.26) ve miktar olarak (447 340 ha) en fazla Güneydoğu
bölgesinde bulunmaktadır. Ağır killi topraklar ise oransal olarak en fazla Akdeniz Bölgesinde
(% 0.18) miktar olarak da Ortadoğu Bölgesinde (4 732 ha) bulunmaktadır. Türkiye genelinde
baktığımız zaman ise en fazla alanı tınlı topraklar (16 566 568 ha) kapsamaktadır bunu sırası
ile killi tınlı (13.599.421 ha).killi (1 556 953 ha) . kumlu (1 0774 367 ha) ve ağır killi
topraklar (16 229 ha) izlemektedir. Bu bünyelerdeki toprakların Türkiye genelindeki oransal
dağılımı yukarda belirtilen sıraya göre %50.49 . %41.44 . %4.24 . %3.27 ve %0.05 dir.

0,57 19,80
0,56 24,76

15,73
0,39 24,99
0,67
0,01
0,67
1,74 10,10
C CL L LS S SC SCL Sİ SİC SİCL SİL SL

ġekil 3. Türkiye topraklarının Bünye Durumları Grafiği

4.2. Türkiye Topraklarının Organik Karbon Durumu

Toprak üstü bitki örtüsü ve organik karbon toprağı erozyondan koruyarak, toprağın su
tutma ve besin maddesi kapasitesini artırır. Atmosferdeki CO2 konsantrasyonundaki bu hızlı
artısın engellenerek tekrar eski durumuna getirilmesi lokal ölçekli bir planlamadan ziyade,
bölgesel ölçekli küresel arazi kullanım planlamasını gerektirir (Jacobs and Graham, 2000). Bu
planlamalar insanların gıda ihtiyacını ve biyolojik çeĢitliliği koruyacak Ģekilde yapılmalıdır.
Karbonun toprakta depolanmasının maliyeti düĢük ve kısa sürede atmosferdeki yüksek CO2
kontrol altına almak için atılacak en kolay adımdır. Karbonun toprakta depolanmasının
yaratacağı maliyet, bazı endüstri kurumları, ülkeler ve sivil toplum örgütleri tarafından
karĢılanabilmektedir. Bu Ģekilde üreticiye yapılan ödemeler karbon kredisi olarak
adlandırılmakta olup geliĢmiĢ ülkelerde uygulamaya konulmuĢtur. Uygun arazi yönetim
sistemleriyle karbonun toprakta korunması ve muhafazası ile yılda yaklaĢık 1 ila 3 Gt C
depolanabilir (DOE 2000). Bu durum atmosferdeki yüksek CO2‟nin bir kısmının fosil yakıtlar
ve arazi kullanımından kaynaklandığını ortaya koymaktadır. yıl içerisinde topraklardan
atmosfere salınan karbon ile fotosentezle atmosferden uzaklaĢan karbon arasında belirli bir

24
denge mevcuttur. Arazi kullanımındaki değiĢme bu dengeyi doğrudan etkiler. Tarım
toprakları baĢlangıç karbonunun %50-66 kaybetmiĢ durumda olup bu da 42 ila 78 Gt. C
eĢdeğerdir (Lal, 2004). Bu tarım topraklarının ne kadar karbonu depolama potansiyeline sahip
olduğunu da ortaya koymaktadır.
Toprakların karbon içeriklerinin artması toprağın verimliliğini, erozyona karĢı
direncini artıracak ve erozyon sonucu tarımsal verimliliğini yitirmiĢ olan toprakları yeniden
rehabilite edecektir. Sonuç olarak, toprakta karbon içeriklerinin artmasının bu çok yönlü
faydası yıllardır geleneksel olarak yapılan tarımsal faaliyetlerin yeniden gözden
geçirilmesinin gerekliliğini ortaya çıkarmıĢtır.
Bitkisel üretim ve fotosentez büyük ölçüde iklim, toprağın su tutma kapasitesi,
toprağın besin maddesi durumuna ve atmosferin CO2 içeriğine bağlıdır. Atmosferdeki CO2
konsantrasyonunun artması fotosentez ve bitkisel üretimin artıracağına bir iĢarettir. Fakat,
atmosferdeki yüksek CO2‟nin yaratacağı küresel ısınma toprakta organik maddenin
parçalanmasını hızlandırarak uzun vadede bitkisel üretimi olumsuz yönde etkileyecektir.
Toprakta organik karbonun depolanması toprağın verimliliğini olumlu yönde etkileyerek
sürdürülebilir üretim için gereklidir (Bauer and Black, 1994; Lal et al., 1997). Optimum
tarımsal yönetim sistemleri minimum toprak iĢleme veya iĢlemesiz tarım, münavebe ve
organik atıkların (bitkisel ve hayvansal) kullanımını olanak vererek, toprakta organik
karbonun artmasını ve atmosferdeki yüksek CO2‟nin yeniden dengelenmesini sağlar
(Sampson and Scholes, 2000).
Mineral yüzey toprakları genellikle %0.3 ile % 3,5 arasında organik karbon
kapsamaktadırlar. Genellikle düĢük organik karbon seviyeleri sıcak ve kuru iklim
bölgelerinde. yüksek organik karbon seviyeleri ise serin yağıĢlı iklim bölgelerinde
bulunmaktadır. Türkiye topraklarının organik karbon kapsamının genel dağılımı ise çizelge
13‟de belirtilmiĢtir. Organik karbon kapsamı çok az olan toprakların oransal ve miktar olarak
en fazla bulunduğu tarım bölgesi Ege‟dir (%38.13 ve 1 245 020 ha). Organik karbon kapsamı
az olan toprakların oransal ve miktar olarak en fazla bulunduğu bölge ise Ortadoğu‟dur
(%52.35 ve 1 584 208 ha). Organik karbon kapsamı iyi olan toprakların oransal ve miktar
olarak en fazla bulunduğu bölge Karadeniz‟dir (%16.48 ve 439 847 ha). Organik karbon
kapsamı yüksek olan toprakların oransal ve miktar olarak en fazla bulunduğu bölge yine
Karadeniz Bölgesidir (%16.17 ve 431 511ha). Türkiye geneline baktığımız zaman ise Türkiye
topraklarının organik madde kapsamının genelde az olduğu görülür. Organik madde kapsamı
az olanlar en fazla alan kaplamaktadır(55572605 ha). Bunu sırası ile organik madde kapsamı
orta olan topraklar (7703539.206 ha). çok az olan topraklar (14216623 ha). iyi olan topraklar

25
(437678 ha) ve yüksek olan topraklar izlemektedir (5.788ha). Oransal dağılım ise aynı sıraya
göre. %70.519. %9.775. %18.040 ve %0.555 Ģeklindedir.

ġekil 4. Türkiye toprak organik karbon haritası

Organik Karbon
0% 0%1%
< 0,6 Çok Az
9% 0,6-1,2 Az
20%
1,2-1,8 Orta
1,8-2,3 İyi
70%
> 2,3 Yüksek

ġekil 5. Türkiye topraklarının organik karbon içerikleri Grafiği

Çizelge 11. Türkiye Topraklarının organik karbon % dağılımı

(%) Area (ha) %

Çok az 14216623.774 18.040
Az 55572605.257 70.519
Orta 7703539.206 9.775
İyi 437678.010 0.555
Yüksek 5.788 0.000
874351.846 1.110
Toplam 78804803.881 100.000

26
4.3. Türkiye Topraklarının Tuzluluk Durumu

Bitki besin maddelerinin azlığı kadar fazlalığı da bitkilere zararlı olmakta ve belli bir
düzeyden fazla olması halinde bitkiler çimlenememekte . kurumakta ve ölmektedirler. Bunun
en belirgin örneği toprağın toplam eriyebilir tuz miktarının fazla olduğu durumlarda görülür.
Bitki hücrelerinin yarı geçirgen zarları . bitki besin maddelerinin alırken sınırlı bir ozmatik
basınca sahiptir. DıĢ ortamdaki tuz yoğunluğunu bunun üzerinde olması halinde toprak
çözeltisinden bitkiye doğru olan besin maddeleri akımı tersine döner. bitkiden toprağa doğru
yönelir. bunun sonucu olarak bitkiler ölür. Kök bölgesindeki tuz yoğunluğunun artması
sonucu. bitkilerin kök bölgesindeki mevcut sudan yararlanabilme kapasitesi çok azalır.
ortamda su olmasına rağmen bitkiler susuzluktan ölür. Bitki kök hücrelerinin plasmalarında
çatlamalar meydana gelir. toprak tuzluluğunun ileri aĢamalarında plasmolis olayı meydana
gelir bu da bitkinin ölümü demektir.

Ülkemizin genelinin içinde bulunduğu sıcak ve kurak iklim koĢulları . tuzluluk ve

çoraklığın oluĢumu için ideal ortamı oluĢturmaktadır. DüĢük yağıĢ miktarı ile eriyen tuzlar.
fazla sıcağın etkisi ile bitkilerin etkin olarak kullandığı profil derinliklerinde çökelmekte veya
toprak yüzeyinde birikerek . çoğu kez gözle izlenebilecek beyaz benekler veya tuz tabakaları
oluĢturmaktadır. Ülkemizde bu alanlar özellikle yükseklerden gelen sel sularını topladığı düz
ovalarda görülmekte. dolayısı ile rutubet rejimi ve toprak kalitesi yönünden tarıma en elveriĢli
alanlar tuzluluk sorunlarından dolayı kullanılmaz hale gelmektedir. Bunun sonucu olarak
çoğu yöreler. yüksek ve engebeli kısımların sular tarafından erozyona uğrayarak çıplak
kayalıklara ya da tarıma uygun olmayan kumlu taĢlı alanlara dönüĢür. fakirleĢir . kıraçlaĢırken
. düz ve verimli alanlarda tuz yığılması sonucu tuzlulaĢmakta ve çoraklaĢmaktadır. Ülkemizde
tuzluluk ve çoraklığın önemli kaynaklarından bir tanesi de özellikle kıyı ovalarında deniz
suyu kökenli tuzlu taban sularının yükselmesidir.

Topraklarda her çeĢit tuza rastlamakla beraber en yaygınları; karbonatlar.

sülfatlar.klorürler.nitratlar ve boratlardır. Topraklarda mevcut olabilecek bu tuzların
miktarları ve toksititeleri. çözünürlükleri ile ilgili olduğu gibi. toprak oluĢumunda rol oynayan
primer maddelerin cins ve miktarları ile de ilgilidir. Bu nedenle nitrat tuzları daha kolay
çözündüklerinden doğada yaygın değildirler (Ġnceoğlu.1976). Topraktaki tuzluluk en fazla
olarak klorür.sülfat ve karbonat tuzlarından kaynaklanmaktadır. Karbonatlı tuzlarından
kaynaklanmaktadır. Karbonatlı tuzlardan en yaygını olan kalsiyum karbonatın ( CACO3)
çözünürlüğü çok düĢüktür ve toprağın tuzlulaĢtırması etkisinden çok. kurak iklim koĢullarında

27
çimentolaĢma etkisi göstererek toprağın alt katmanlarında sert tabaka oluĢmasına neden olur
ve bitkisel üretimi bu anlamda azaltabilir (Kovda.1967). Karbonatlı tuzlardan bitki geliĢimi
bakımından en tehlikeli olanı sodyum karbonat (Na2CO3)dır. Toprakta çeĢitli formlarda
bulunan bu tuzun suda çözünürlüğü çok yüksektir ve hidrolizi sonucu ortam pH sını çok
yükseltir; bitkilere toksik etki yapar. toprak kolloidlerinde kuvvetli peptisazyona neden olur.
su geçirgenliğini azaltır.agregat oluĢumunu olumsuz etkiler. Sülfatlı ve klorürlü tuzların
baĢında Sodyum Klorür (NaCl) . Sodyum Sülfat (Na2SO4) ve Kalsiyum Sülfat (CaSO4) gelir.
Kalsiyum Sülfat. suda çözünürlüğü az olduğundan bitkilere tuz etkisi anlamında zarar vermez
ancak sert bir tabaka halinde iseler kök. su ve hava geçirgenliğini olumsuz etkilerler. Sodyum
Sülfat topraklarda oldukça fazla bulunan tuzlardandır ve bitkilere yaptığı toksik etki Sodyum
Karbonat (Na2CO3)a kıyasla daha azdır. Çözünürlüğü ortam ısısı ile çok değiĢir. 15 °C
altında çözünürlüğü azalır (Hayward ve Spurr. 1954). Sodyum klorür (NaCl) en fazla
rastlanılan. çözünürlüğün çok yüksek olmasından dolayı da toksik etkisi en fazla olan tuzdur.

Sulama tekniklerinin tam ve doğru olarak uygulanması. ölçülü sulama yapılması.

drenaja gereken önemin verilmesi. uygun tarım tekniklerinin ve bitki çeĢitlerinin kullanılması
halinde tuzluluk ve alkalilik sorununun yarattığı olumsuzluklar en aza indirilebilir.

Tuzlu alkali toprakların ıslahı için bu topraklarda bitki değiĢimini engelleyen tuz.
değiĢebilir sodyum ve bor ile bazen magnezyum fazlalığının kök bölgesi derinliğinde
bitkilerin geliĢimini olumsuz etkileyecek düzeylere indirilmesi için gerekli ıslah maddesi ve
yıkama suyu miktarının saptanması gerekir (Sönmez ve ark . 1996).

Türkiye topraklarının farklı tarım bölgelerine göre toplam tuz kapsamları çizelge 15.
Türkiye genelindeki durum ise Çizelge 15‟de verilmiĢtir. Tuzsuz toprakların oransal olarak en
fazla bulunduğu bölge Güneydoğu (%96.09) alansal olarak en fazla yer tuttuğu bölge ise
Ortagüneydir (6 062 993 ha). Hafif tuzlu toprakların oransal ve alansal olarak en geniĢ yer
tuttuğu tarım bölgesi ise Ortagüneydir (%6.24 ve 415 425 ha). Orta tuzlu toprakların da
oransal ve alansal olarak en geniĢ yer tuttuğu tarım bölgesi yine Ortagüney dir (%2.27 ve 151
590 ha). Çok tuzlu toprakların oransal olarak en yaygın olduğu bölge Akdeniz (%1.47) alansal
olarak en geniĢ yer tuttuğu bölge ise Ortagüneydir(34 509 ha). Türkiye topraklarının büyük
kısmı arzu edildiği Ģekilde tuzsuzdur ( 31 339 661 ha). bunu sırası ile hafif tuzlu ( 1 163 222
ha). orta tuzlu (219 491 ha) ve çok tuzlu topraklar (34 509 ha) izler. Bu alanların oransal
dağılımı da aynı sıra ile %95.51 . %3.54. %0.67 . %0.28 Ģeklindedir.

28
ġekil 6. Türkiye topraklarının EC haritası

Çizelge 12. Türkiye Topraklarının Elektriksel Ġletkenlik (Tuz) % Dağılımı.

Elektriksel İletkenlik (EC) Area (ha) %
0-4 Tuzsuz 77556487.710 98.416
4-8 Hafif tuzlu 214014.225 0.272
Orta derecede
8-15 tuzlu 159975.646 0.203
>15 Çok fazla tuzlu 0.000 0.000
Göller 874351.846 1.110
Toplam 78804829.427 100.000

Elektriksel İletkenlik (EC)

0%
0% 1%
0% 0-4 Tuzsuz

4-8 Hafif tuzlu

8-15 Orta derecede

tuzlu
99%
>15 Çok fazla tuzlu

ġekil 7. Türkiye topraklarının EC içerikleri Grafiği

29
4.4. Türkiye Topraklarının Alınabilir Fosfor Durumu

Fosfor. azot ve potasyum ile birlikte en fazla gereksinim duyduğu bitki besin
maddelerindendir. Toprakların toplam fosfor kapsamı genellikle %0.04-0.10 arasında
değiĢmekte olup. ender olarakda%2.0 seviyesine ulaĢabilmektedir. Toprakların toplam fosfor
kapsamlarında büyük farklılıklar görülür. Genellikle kireçtaĢı. marn ve benzeri materyallerden
oluĢmuĢ toprakların toplam fosfor kapsamları. asidik veya kalker olmayan yığıntılardan
oluĢmuĢ toprakların toplam fosfor kapsamından daha yüksektir. Bunun nedeni kireçli
yığıntılarda bulunan kalsiyum karbonatın kökenini kalsiyum ve fosforca zengin su
hayvanlarının kalıntı. iskelet ve kabuklarının meydana getirmesidir. Çoğunlukla toprakların
tekstürleri inceldikçe toplam fosfor kapsamları artmaktadır. Türkiye topraklarının toplam
fosfor kapsamı genellikle yüksektir. Toprakta bulunan bitki besin maddelerinin toplam
miktarları araĢtırılan elementin ancak topraktaki rezervini göstermesi bakımından önemlidir.
elementin bitkiye yarayıĢlılığı konusunda genellikle doğru fikir vermez. bitki besleme
açısından önemli olan yarayıĢlı olan miktarlardır. Toprakta bulunan toplam fosforu „inorganik
fosfor‟ ve „„organik fosfor‟‟ olarak iki fraksiyona ayırmak olasıdır. Basu ve Kibe (1945) üst
topraklarda fosfor bileĢiklerinin %3 ünün organik %97 sinin inorganik halde bulunduğunu.
Ghani ve Aleem (1943) üst topraklarda fosfor bileĢiklerinin %75 inin organik. %25 inin ise
inorganik halde bulunduğunu belirtmiĢlerdir. Kacar (1965) ise Çukurova bölgesi
topraklarında toplam fosforun %27-30.4 ünün organik . %69.6 sı ile %97.3 ünün inorganik
bileĢikler halinde olduğunu belirlemiĢtir. Toprak fosforunun en önemli kaynağı primer
minerallerdir. Primer minerallerin aĢınma ve parçalanması ile serbest hale geçen fosforun
bitkiler tarafından alınması ve asimilasyonu ile fosfor organik maddeye bağlanır. Organik
materyalin çeĢitli dönüĢümler sonunda toprağa geçmesi ile toprakta organik fosfor fraksiyonu
oluĢur. Organik fosfor. organik bileĢiklerin yapısına girmiĢ ve sıkıca bağlanmıĢtır. Bu
formdaki fosforun bitkiye yarayıĢlı hale geçmesi ancak organik maddenin parçalanması ile
olasıdır ancak organik fosfor bileĢikleri yavaĢ parçalanan bileĢiklerdir. Sıcaklık ve pH toprak
organik fosforunun parçalanmasında önemli iki etmendir. Türkiye nin oldukça sıcak bölgesi
olan Çukurova yöresi topraklarında yapılan araĢtırmalar sonucu ortam sıcaklığına bağlı olarak
organik fosforun hızla mineralize olduğu ve toprakların organik fosfor miktarlarının yıldan
yıla azaldığı belirlenmiĢtir. Ayrıca toprak Ph ı arttıkça organik fosforun azaldığı belirlenmiĢtir
(Thompson. 1950) . Topraklarda bulunan inorganik fosfor bileĢikleri kalsiyum kapsayanlar ile
demir ve alüminyum kapsayanlar olmak üzere iki alt gruba ayrılır. Gerek organik materyalin
parçalanması sonucu serbest hale geçen. gerekse çözünmez inorganik fosfat minerallerinin

30
zamanla ve çeĢitli faktörlere bağlı olarak yavaĢça çözünmesi sonucu meydana gelen fosfat
anyonları toprak çözeltisine geçerek. bitkiler tarafından kolayca adsorbe edilir. Bununla
beraber bu anyonlar topraktaki mevcut anyon tutucular tarafından da sıkıca tutulurlar. ÇeĢitli
anyon tutucular tarafından tutulmuĢ olan fosfat anyonları. toprak çözeltisinde bulunan fosfat
anyonları ile dinamik bir denge içindedir. Toprak çözeltisinde herhangi bir zamanda bulunan
fosfat anyonları miktarı oldukça düĢüktür. Buna karĢılık adsorbe edilen fosfor miktarı toprak
çözeltisindeki miktarın 100-1000 katıdır.

Çözünebilir bitki tarafından alınabilir formdaki fosforun çeĢitli reaksiyonlar ile

çözünmez veya güç çözülebilir bileĢikler oluĢturarak. bitkinin alamayacağı formlara dönüĢme
olayına “fosfor fiksasyonu” denilmektedir. Fosfor fiksasyonu özellikle gübreler ile toprağa
verilen suda çözünür fosfor tuzlarının. çözünmez bileĢikler haline dönüĢmesine neden olur ve
sonuçta bitkilerin fosfordan yararlanmasını engeller. Asit reaksiyonlu topraklarda Al ve Fe
iyonları. kireçli ve yüksek pH‟lı topraklarda ise kireçli bu fiksasyon da artmaktadır. Bu
nedenle fosfor fiksasyon kapasitesi yüksek olan topraklara fosforlu gübrelerin çok erken
verilmemeleri ve gübrenin toprakla karıĢtırılmayarak banda verilmesi arzulanır.

Türkiye topraklarının fosfor kapsamının tarım bölgeleri kapsamındaki iller itibari ile
dağılımı çizelge 3.61-3.69. Türkiye genelinde dağılımı ise çizelge 16‟de verilmiĢtir. Fosfor
kapsamı çok az olan toprakların oransal olarak en yaygın olduğu tarım bölgesi Ortadoğu
(%48.41). alansal olarak en yaygın olduğu ise Güneydoğu‟dur (2 138 391 ha). Fosfor kapsamı
az olan toprakların oransal olarak en yaygın olduğu tarım bölgesi Güneydoğu (%34.13).
alansal olarak en yaygın olduğu bölge ise Ortakuzey‟dir (2 024 107 ha). Fosfor kapsamı orta
olan toprakların oransal olarak en yaygın olduğu bölge Ege (%20.65). alansal olarak en
yaygın olduğu bölge ise Ortagüney‟dir (1 224 709 ha). Fosfor kapsamı yüksek olan ve çok
yüksek toprakların oransal olarak en fazla olduğu tarım bölgesi Marmara (%12.56 ve
%35.47). alansal olarak en fazla olduğu tarım bölgesi ise Ortagüney‟dir (774 857 ha ve 1 108
418 ha). Türkiye genelinde en fazla alan kaplayan fosfor kapsamı çok az olan topraklardır (9
686 339 ha). Bunu sırası ile fosfor kapsamı az (9 359 908 ha). orta (5 572 504 ha). çok yüksek
(5 139 574 ha)olan topraklar izlemektedir. Fosfor kapsamı az (3 055 217 ha)olan topraklar
izlemektedir. Fosfor kapsamı çok az. az. orta. çok yüksek. yüksek olan toprakların Türkiye
genelindeki oransal dağılımı aynı sıra ile %2.375. %16.714. %27.994. %22.914. %28.888
Ģeklindedir.

31
ġekil 8. Türkiye topraklarının alınabilir fosfor haritası

Çizelge 13. Türkiye Topraklarının Alınabilir Fosfor % Dağılımı

P2O5 (kg P2O5/da) Area (ha) %

0-3 Çok az 1871436.487 2.375
3-6 Az 13171802.907 16.714
6-9 Orta 22060370.507 27.994
9-12 Yüksek 18061339.564 22.919
>12 Çok yüksek 22765463.521 28.888
Göller 874351.846 1.110
Toplam 78804764.832 100.000

Fosfor (P2O5)
1%
2%
0-3 Çok az
17% 3-6 Az
29%
6-9 Orta

28% 9-12 Yüksek

23% >12 Çok yüksek
Göller

ġekil 9. Türkiye topraklarının Alınabilir Fosfor (P2O5) içerikleri Grafiği

32
4.5. Türkiye Topraklarının Kireç Durumu

Kireç. kil. kum ve hümüs toprağın katı kısmını oluĢturan 4 ana unsurdur. Bu temel
unsurlardan olan kireç. hümüs ve killerin koagülasyonunu sağlar. Toprakta kireç
bulunmaması halinde toprak kolloidleri olan kil ve hümüs akıcı bir hal alır. toprak
parçacıklarının etrafını sararak. hava ve su için geçirimsiz bir ortam oluĢturur. Bu ortamda
toprağın tava gelmesi gecikir ve iĢlenmesi güçleĢir. Topraktaki kolloidler yavaĢ yavaĢ ve
devamlı olarak derinlere yıkanır ve sonuç olarak podzolik ve ölü topraklar oluĢur. Toprakta
yeterli kireç veya kalsiyum olmazsa kolloidler yıkanır. toprak asitleĢir. NH+4 ve K+ iyonları
tutunmaz ve yıkanır. Bu nedenle kireci bulunmadığı topraklar genellikle potasyum kapsamı
düĢük olan topraklardır. Fosfor. ortamda belli bir düzeyde kalsiyum olmadığı zaman adsorbe
edilemez. demir (Fe) ve alüminyum (Al) tarafından kimyasal bağlı hale çevrilir ve bitkiler
bundan yararlanamaz. Kalsiyum toprakta kil ve hümüsün koagülasyonunu sağlayarak
topraktaki kapilar kanalların meydana gelmesini. böylece de havalanma ve su döngüsünün
devamına yardım ederek. toprak mikroorganizmalarının yaĢamlarını devam ettirmesini ve
bitki kök geliĢimini teĢvik eder. Ca+2 iyonları granülasyonu arttırarak toprak strüktürünü
iyileĢtirir. Ġyi bir strüktüre sahip olan topraklarda bitkilerin fiziksel koĢullar bakımından
geliĢmek için çok uygun ir ortam buldukları ve sonuçta daha fazla verim elde edildiği
bilinmektedir. Ġyi bir strüktür toprakların erozyona dayanımı arttırmak bakımından da
önemlidir. Kirecin yapısında yer alan kalsiyum aynı zamanda bitkiler için ana besin
maddelerinden biridir. Diğer yandan ise kirecin gereksinimden fazla olması istenilen bir
toprak özelliği değildir. Kirecin fazla olması baĢta fosfor. demir. çinko olmak üzere diğer
bitki besin maddelerinin bitki tararfından alınımını engeller.

Topraklarımızın kireç kapsamları genellikle yüksektir. Bunda sedimenter kökenli ana

materyal kadar. yetersiz yağıĢı nedeni ile kirecin yıkanamayıp. toprak profilinin belirli
katmanlarında birikmesi de önemli rol oynamaktadır. Ancak volkanik kökenli topraklarda ve
humik bölgelerde oluĢan topraklarda kireç miktarı düĢüktür. Ülkemiz topraklarının kireç
kapsamı. yıkanma etkisinde kalmıĢ Kuzeydoğu yöresi hariç tutulursa. üzerinde oluĢtuğu ana
materyalin geo-genetik karakterine bağlı olarak genellikle yüksektir. Püskürük kökenli
toprakların kireç kapsamı genellikle düĢük. sedimenter kökenlilerin ise zengindir.

Kireç kapsamayan topraklarda genellikle toprak asitliğinden kaynaklanan sorunlar vardır ve

bu topraklarda kireçleme yapılması gerekir. Eğer topraklarda kireç fazlalığından kaynaklanan
sorunlar var ise o zaman bu tip topraklarda yetiĢebilecek uygun anaç ve bitki çeĢitlerin
seçilmesi veya ıslah edilmesi gerekir.

33
 Türkiye topraklarının kireç kapsamının genel dağılımı ise çizelge 17‟de belirtilmiĢtir.
Az kireçli topraklar oransal olarak en fazla Marmara (%60.23). kapladığı alan bakımından ise
Karadeniz bölgesinde yer almaktadır (1 568 435 ha). Kireçli topraklar oransal olarak en fazla
Kuzeydoğu bölgesinde (%25.19). kapladığı alan bakımından ise Güneydoğu bölgesinde yer
almaktadır (1 301 391 ha). Orta kireçli topraklar oransal olarak en fazla Ortakuzey (%40.14).
alansal olarak ise Güneydoğu Bölgesinde yer almaktadır (1 675 570 ha.) fazla kireçli
topraklar oransal olarak en fazla Akdeniz (%25.39). alansal olarak ise Ortakuzey tarım
bölgesinde (1 310 890 ha) yer almaktadır. Çok fazla kireçli topraklar ise gerek oransal gerekse
alansal olarak en fazla Ortagüney Bölgesinde (%37.08 ve 2 471 192 ha) bulunmaktadır.
Türkiye geneline baktığımız zaman en fazla alanın orta kireçli topraklar tarafından
kaplandığını görürüz (38221344 ha). bu sıra ile az kireçli (840270 ha). kireçli (14005205 ha).
çok fazla kireçli (7705114 ha) ve fazla kireçli topraklar (17158546 ha) izlemektedir. Bu
toprakların Türkiye genelindeki oransal dağılımı ise yine aynı sıra ile %48.501. %1.066 .
%17.772 . %21.773 ve %9.777 Ģeklindedir.

ġekil 10. Türkiye Topraklarının Kireç ( CaCO3) Haritası

34
Çizelge 14. Türkiye Topraklarının Kireç Ġçeriklerinin % Dağılımı

(%)(CaCO3) Area (ha) %

Az kireçli 840270.673 1.066
Kireçli 14005205.980 17.772
Orta kireçli 38221344.027 48.501
Fazla kireçli 17158546.812 21.773
Çok fazla kireçli 7705114.735 9.777
874351.846 1.110
Toplam 78804834.073 100.000

ġekil 11. Türkiye topraklarının Kireç (CaCO3) Ġçerikleri Grafiği

4.6. Türkiye Topraklarının Bakır (Cu) Durumu

Yerkabuğunun Cu kapsamı 55 ppm dolayındadır. Bakır toprakta genellikle iki

değerlikli bakır iyonu Ģeklinde bulunur ve elveriĢliliği organik maddelerle kompleks
oluĢturmasına bağlıdır. Bakır bitkilerce çok küçük miktarlarda alınır. Bitkiler bakırı Cu 2+
iyonu veya bakır kleyti Ģeklinde alırlar. Öte yandan bakır ile demir. mangan. çinko ve nikel
gibi ağır metaller arasında rekabet söz konusudur. Bitkilerde taĢınması % 99 oranında xylem
özsuyunda olmakta ve floemde taĢınma gerçekleĢmemektedir. Bu taĢınma transprasyon
akımına bağlıdır. Bakır az da olsa yaĢlı yapraklardan genç yapraklara taĢınabilir. Bakır bitki
fizyolojisi açısından çok önemli bir elementtir.. Vitamin. karbonhidrat ve protein sentezi ile
fotosentez ve solunum gibi çok sayıda komplike olayda görev alır.

Bakır eksikliği: Bitkilerin bakır kapasitesi vegetatif organlarda 4-20 ppm civarındadır.
Eksiklik sınırı 4 ppm olarak kabul edilmektedir. Bakırın yaĢlı yapraklardan genç yapraklara
taĢınma kabiliyeti iyi olmadığından eksiklik belirtileri öncelikle genç yapraklarda
görülmektedir. Grimsi yeĢil renk. hatta beyazlaĢma gibi renk değiĢimleri ve solma görülür.

35
GeliĢme zayıflar. Meyve ağaçlarında dalların uç kısımlarında kurumalar olur. Bazı hallerde uç
kurumalarının görülmesinden önce normalden büyük yapraklar oluĢur.

Bakır fazlalığı: Bakır içerikli fungusitlerin meyve bahçelerinde ve bağlarda çokça

uygulanması bakır toksitesi meydana getirebilmektedir. Bakır tositesinde de noksanlıkta
olduğu gibi bitki geliĢmesi geriler ve yapraklarda yanmalar görülür.

Bakır gübrelemesi: Pratikte meyve ağaçlarında bakır gübrelemesi yapılmaz. Çünkü

fungusit olarak bakır sülfat çokça kullanıldığından meyve bahçelerinde genellikle yeterli
miktarda bakır bulunur.

ġekil 12. Türkiye Topraklarının Bakır (Cu) Haritası

Çizelge 15. Türkiye Topraklarının Bakır (Cu) Ġçeriklerinin % Dağılımı

(DTPA)
Cu (ppm) Area (ha) %
<0.2 Yetersiz 11505.874 0.015
>0.2 Yeterli 77918971.877 98.876
Göller 874351.846 1.110
Toplam 78804829.597 100.000

36
ġekil 13. Türkiye Topraklarının Bakır Ġçerikleri Grafiği

4.7. Türkiye Topraklarının Demir (Fe) Durumu

Yer kabuğunun % 5‟ ini demir oluĢturur. Topraklar genellikle demir açısından zengin
olmasına karĢılık ortamda Ca‟un fazla olması ve havalanması uygun olmayan toprak
Ģartlarında bitkiler demirden faydalanamazlar.

Bitkiler demiri daha ziyade Fe2+ formunda alırlar. Bazen de Fe3+ formunda alabilirler. Ayrıca
demir kleytleri olarak ta alınabilmektedir. Demir hangi formda alınırsa alınsın bitki
bünyesinde Fe2+ formuna dönüĢmeden kullanılamaz. Yüksek kalsiyum olduğunda yani toprak
pH‟sı yüksek iken demir bileĢikleri Fe2+ ve Fe3+ formlarına indirgenemez. Öte yandan
bikarbonat iyonları da demirin hareketliliğini azaltarak. alımını azaltabilirler. Topraktaki
kirecin çözünmesinde CO2‟in önemli etkisi vardır. Havasız koĢullar da CO2 oluĢumuna sebep
olmakta ve bu durum dolaylı olarak demir eksikliğiyle sonuçlanmaktadır. SıkıĢık topraklar.
uzun süreli sulama. aĢırı yağıĢlar. yüksek taban suyu da demir alımını engelleyen unsurlardır.
Toprakta fazla miktarda ağır metal olması da (örneğin mangan) demir eksikliğine neden
olmaktadır.

Demirin bitkilerdeki fizyolojik iĢlevi; bir çok enzim sisteminde prostetik gurup olarak
görev yapan hem hemin maddelerinde yapı elementi olmasıyla ilgilidir.

Demir eksikliği: Demir eksikliği belirtileri öncelikle genç yapraklarda baĢlar ve yaprak
damarları arsında sararma dikkat çeker. Görünümleri oldukça tipiktir. Kolayca tanınırlar. En
ince damarlar dahi yeĢil kalarak bu damarlar arasındaki renk tamamıyla sarıya döner. ġiddetli
noksanlıkta damarlarda sararabilir. Bazen magnezyum noksanlığı ile karıĢır. Aradaki fark Mg
noksanlığında sararma yaĢlı yapraklarda görülür. Demirde ise genç ve tepe noktalardaki
yapraklarda belirtilere rastlanır.

37
 Meyve ağaçlarında Fe noksanlığının bazı dallarda görülüp. bazılarında görülmemesi
sık görülür. Yaprak analizleri demir noksanlığının tanınmasında yeterli değildir. Çünkü bazen
klorozlu yaprağın demir içeriği sağlam olandan daha yüksek bile çıkabilmektedir. Bunun
nedeni demirin bütün formlarının bitkiye yarayıĢlı olmamasından ileri gelir.

Tanının en kolay yolu uygun demir çözeltisini yapraklara püskürtmektir. Kloroz

kaybolur veya hafiflerse Fe noksanlığı olduğu anlaĢılır.

Demir gübrelemesi: Demir noksanlığının giderilmesinde yaprak gübrelemeleri etkili

olmaktadır. Ġnorganik demir tuzları (örneğin demir sülfat) % 0.05 ve % 1 arasındaki
konsantrasyonlarda püskürtülmesi faydalı olabilir. Dikkat edilecek husus tuz içerikli
gübrelerin yapraklarda yanmalara neden olabileceğidir. Yani uygulama zamanı ve
konsantrasyon iyi ayarlanmalıdır.

Piyasada EDDHA ve EDTA ile ĢelatlanmıĢ demir Ģelatları bulunmaktadır. Bunlar

yapraktan ve topraktan baĢarı ile uygulanabilir. Toprağa uygulandıklarında pH‟ sı yüksek bir
topraksa Fe-EDDHA daha iyi sonuç vermektedir. Bazen her iki Ģelatla da ĢelatlanmıĢ demirli
gübreler olabilir. Bunlar hem düĢük. hem de yüksek pH‟ da etkili olabilirler. Toprağa
uygulandıklarında meyve bahçelerinde ağaç büyüklüğüne göre ağaç baĢına 70-150 gr
yetebilmektedir. Bununla beraber Ģiddetli noksanlık durumunda bu oran 500 gr‟ a kadar
çıkarılabilir. Bağlarda ise asma baĢına 10-50 gr yeterlidir.

Demir Ģelatlarının toprağa verilmesi yaprağa verilmelerinden daha kesin sonuç verir.
Ancak bu durumda kullanılacak miktar çok fazla olmaktadır ve maliyeti artmaktadır. Bu
yüzden yaprak uygulamaları ekonomik açıdan daha uygundur. Ancak Ģiddetli noksanlık
hallerinde toprak uygulamaları Ģarttır.

38
ġekil 14. Türkiye Topraklarının Demir (Fe) Haritası

Çizelge 16. Türkiye Topraklarının Demir (Fe) Ġçeriklerinin % Dağılımı

Fe (DTPA) (ppm) Area (ha) %

<2.5 Noksan 4744718.195 6.021
2.5- Noksanlık gösterebilir
4.5 (orta) 12631606.016 16.029
>4.5 İyi (yüksek) 60554153.816 76.841
Göller 874351.846 1.110
Toplam 78804829.873 100.000

ġekil 15. Türkiye Topraklarının Demir Ġçerikleri Grafiği

39
4.8. Türkiye Topraklarının Potasyum Durumu

Bitkiler tarafından en çok alınan elementler arasında azottan sonra ikinci sıra da yer
alan potasyum. toprakta da en fazla bulunan bitki besin maddeleri arasında yer alır ve yer
olarak geniĢ sınırlar arasında değiĢim göstermektedir. KumtaĢı veya kuvarsit üzerinde oluĢan
kaba bünyeli topraklarda yaklaĢık 20-25 kg / da K2O bulunmasına karĢın. yüksek potasyum
içeren kayalar üzerinde oluĢmuĢ ince bünyeli topraklarda 5000-6000 kg/da K2O
bulunabilmektedir. Toprakta bulunan potasyum büyük bir kısmı primer mineraller ile
sekonder kil minerallerine bağlıdır. bu nedenle ince bünyeli. yani kilce zengin topraklar aynı
zamanda potasyum bakımından da zengindir. Toprakta bulunan potasyum üç fraksiyona
ayrılır: minerallerin yapısında bulunan potasyum. organik ve inorganik toprak kolloidleri
tarafından adsorbe edilmiĢ olan değiĢebilir potasyum ve toprak çözeltisinde bulunan serbest
potasyum iyonları. Topraktaki toplam potasyumun çok büyük bir kısmını minerallerin
yapısında bulunan potasyum oluĢturur. Bitkilerin bu formdaki potasyumdan yararlanması söz
konusu değildir. Kolloidlerce adsorbe edilmiĢ olan değiĢebilir K+ iyonları ve toprak
çözeltisinde bulunan serbest K+ iyonları bitkiler tarafından kolayca alınabilir potasyumdur.
Bunların dıĢında alınabilirlik bakımından zor olan ve yavaĢ alınabilen potasyum dediğimiz bir
fraksiyon daha vardır. YavaĢ alınabilir potasyum. kil minerallerinin tabakaları arasına girerek
değiĢmez halde fikse edilmiĢ durumda bulunan ve baĢlangıçta alınabilir durumda olmayan K+
iyonlarını. bitkilerin geliĢmesi süresince serbest hale geçen kısmıdır. Alınamayan. yavaĢ
alınabilen ve kolay alınabilen diye tanımladığımız 3 potasyum fraksiyonları arasında dinamik
bir denge bulunmaktadır. Diğer bir tanımla 3 fraksiyondan birinde bulunan potasyum diğer
herhangi birine geçebilmektedir. Topraktaki mevcut toplam potasyumun % 90-98 i alınamaz
halde. %1-10 u yavaĢ alınabilir halde. ancak % 0.1 – 2 si ise kolaylıkla alınabilir halde
bulunmaktadır.

Sıcak ve kuru iklim koĢullarımız yüzünden oluĢan yüksek kil kapsamı. topraklarımızın
bu bitki besin maddesince zengin olması sonucu doğurmuĢtur. Birçok bölgede potasyum
eksikliği değil fazlalığı söz konusudur.

Türkiye topraklarının potasyum kapsamının genel dağılımı çizelge 20‟de verilmiĢtir.

Potasyum kapsamı az olan toprakların oransal ve miktar olarak en fazla yaygın olduğu tarım
bölgesi Karadeniz dir (%9.85 ve 262 972 ha). Potasyum kapsamı orta olan toprakların da
oransal ve miktar olarak en fazla yaygın olduğu bölge yine Karadeniz dir (%10.98 ve 292 360
ha). Potasyum kapsamı yüksek olan topraklar oransal olarak en fazla Güneydoğu bölgesinde
(%96.92). miktar olarak da Ortagüney bölgesindedir ( 6 357 626 ha). Türkiye topraklarının

40
çok büyük bir kısmının potasyum kapsamı yüksektir (73915740 ha). Bunu potasyum kapsamı
yeterli (3026937 ha). orta (933275 ha) ve az (54505 ha) olan topraklar izlemektedir. Potasyum
kapsamı yüksek. yeter. orta. az olan toprakların türkiye genelindeki dağılımı ise sırası ile
%93.796. %3.841. %1.184. %0.069 Ģeklindedir.

ġekil 16.Türkiye Topraklarının Potasyum ( K2O) Haritası

Çizelge 17. Türkiye topraklarının Alınabilir Potasyum Ġçeriklerinin % Dağılımı

(kg K2O/da) Area (ha) %

Az 54505.229 0.069
Orta 933275.653 1.184
Yeterli 3026937.357 3.841
Yüksek 73915740.767 93.796
874351.846 1.110
Toplam 78804810.852 100.000

ġekil 17. Türkiye Topraklarının Potasyum Ġçerikleri Grafiği

41
4.9. Türkiye Topraklarının Mangan (Mn) Durumu

Toprakların mangan içeriği 200-3000 ppm arasında değiĢmektedir. Toprak pH‟sı ile
mangan elveriĢliliği arasında sıkı bir iliĢki vardır. Yüksek pH‟ lı topraklarda manganın
alınabilirliği düĢüktür. Bu sebeple kireçli topraklarda Mn eksikliği sık görülür. Mangan
eksikliği: Mangan noksanlığı belirtileri Mg noksanlığı belirtilerine benzer. Yapraklardaki
damarlar arasında sarama görülür. Ancak Mg noksanlığı önce yaĢlı yapraklarda olmasına
karĢılık Mn noksanlığı genç yapraklarda görülür. Mangan noksanlığında yapraklar arası
kloroza ilave olarak yapraklarda sarı noktalar halinde lekeler oluĢur. Meyve ağaçlarında Mn
eksikliği belirtileri rahatlıkla demir noksanlığı ile karıĢabilir. Yaprak analizleri doğru teĢhis
için önemli bir araçtır. 25-30 ppm‟ den az Mn bulunursa mangan eksikliği muhtemeldir. 20
ppm‟ den az olursa mangan noksanlığı vardır. ġeftali. kayısı ve erik diğer sert çekirdeklilere
göre daha fazla mangana ihtiyaç gösterirler.

Asmada yaprak yüzeyinde üniform bir sararma olur. Yapraklar normalden küçük ve
açık yeĢil renklidirler. Zamanla çok sayıda küçük nekrotik lekeler ortaya çıkar. Sonunda sarı
bölgeler kahverengine döner ve yaprak ölür.

Mangan gübrelemesi: Mangan noksanlığı daha çok kireçli yüksek pH‟ ya sahip
topraklarda yetiĢtirilen bitkilerde görülür. Böyle topraklara mangan sülfat gibi tuzlar vermek
genellikle faydasızdır. Çünkü verilen mangan kısa sürede yükseltgenerek alınamaz hale gelir.
Böyle topraklara mangan verilecekse serpme yerine banda toplu olarak verilmelidir Manganlı
gübrelerin yaprağa uygulanmaları da mümkündür. Bu amaçla kullanılmak üzere çeĢitli Mn-
Ģelatlar üretilmektedir. % 1‟ lik MnSO4 çözeltisi veya dekara 10-50 gr Mn hesabıyla Ģelatlı
gübreler yapraklardan uygulanabilir. Manganın bitkilerde hareket kabiliyeti iyi olmadığından
uygulama 2-3 kez tekrarlanmalıdır. Toprağa verilecekse dekara 3 kg Mn hesabıyla mangan
sülfat verilebilir.

42
ġekil 18. Türkiye topraklarının Mangan (Mn) Haritası

Çizelge 18. Türkite Topraklarının Alınabilir Mangan (Mn) Ġçeriklerinin % Dağılımı

(DTPA) (ppm) Area (ha) %

Çok az 633010.651 0.803
Az 41613236.660 52.805
Yeter 32244828.154 40.917
Fazla 3106259.201 3.942
Çok fazla 333132.101 0.423
874351.846 1.110
Toplam 78804818.613 100.000

ġekil 19. Türkiye topraklarının Mangan (Mn) Grafiği

43
4.10. Türkiye Topraklarının Organik Madde Durumu

Toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerini etkileyen organik madde. toprak

verimliliği ile yakından ilgilidir ve toprakların önemli bir yapı malzemesidir. Toprak
verimliliğindeki önemi nedeni ile organik madde. yaygın olarak toprak verimliliğinin çok
önemli bir indeksi olarak kullanılmaktadır. Toprak organik maddesi. bitkisel ve hayvansal
atıklardan oluĢmaktadır. bu atıkların parçalanması sonucunda meydana gelen humus. toprağın
fiziksel. kimyasal ve biyolojik özelliklerini düzenlemektedir. Toprağın organik maddesi
denilince iki kavramdan söz edilmektedir; bunlardan biri organik materyal diğeri Humus‟tur.
Organik materyal; bitki ve hayvan doku artıklarının toprağa düĢüp mineralize oluncaya değin
ayrıĢmanın çeĢitli aĢamalarındaki organik bileĢiklerinin ifade eder. Bu kavramın içerisinde
toprağa henüz düĢmüĢ bitki ve hayvan artıkları olduğu gibi. kökeni olan bitki ve hayvan
dokularına ait hiçbir iz taĢımayan oldukça stabil durumdaki organik maddeler ile ikisi
arasında bulunan çeĢitli ara ürünleri de yer almaktadır. Humus ise; toprağa düĢen bitkisel ve
hayvansal artıkların mikroorganizmaların etkisi ile ayrıĢma ve parçalanması sonucu oluĢan.
rengi kahverengiden siyaha kadar değiĢebilen oldukça stabil ve homojen bir maddedir.
Humusun içerisinde. onu oluĢturan maddelerin izlerine rastlanmaz. bitki ve hayvan
artıklarının kaynağının tanımını yapmak olanaksızdır. Toprak bilimi terminolojisinde organik
madde deyimi ile genellikle humus ifade edilmektedir. ( Kononova.1961).

Organik madde. bitki besin maddelerini kapsayan ve depolayan bir organik kompleks
olarak çok iyi bir toprak düzenleyicisidir. Toprak organik maddesi bitkinin ihtiyacı olan her
türlü bitki besin maddesi içeren bir depo olması yanında toprak mikroorganizmaları için besin
kaynağı olarak da önemlidir. Organik madde. tüm bitki besin maddelerinin özellikle de azotun
sürekli çabuk yıkanmayan kaynağını oluĢturmaktadır. bu nedenle topraktaki azotunen iyi
göstergesi olarak bilinir. Oranik maddedeki azottan bitki direk olarak yararlanamaz. ancak
organik maddenin mikrobiyal parçalanma sonucu suda erir amonyum ve nitrata
dönüĢmesinden sonra bitki organik maddenin kapsadığı azottan yararlanır. Topraktaki bitki
besin maddeleri dengeli oldukları sürece bitki geliĢimi üzerine olumlu etki yapmakta. eksiklik
veya fazlalıklarında ise bitki geliĢiminin dengesini bozarak üretim azalmasına neden
olmaktadır. Toprakta tarıma uygun dengenin oluĢmasında en önemli rolü orhanik madde
oynamaktadır. Organik madde. toprağa iyi. aynı zamanda da stabil bir strüktür kazandırarak
toprağın havalanma ısınma ve su tutma gibi fiziksel özelliklerini iyileĢtirdiği gibi bitki besin
maddelerinin çözürlüğünü artıermak yolu ile toğrağın kimyasal özelliklerini de olumlu
etkilemektedir. Toprak organik maddesi sahip olduğu yüksek adsobsiyon kapasitesi ile

44
toprakta NH4+. K+. PO4-.Ca+2 ve Mg+2 gibi iyonların tutulmalarına. tutulan bu iyonların bitki
gereksinimine göre zaman içerisinde ve yavaĢ bir Ģekilde toprak çözeltisine geçmelerine.
böylece de bitkilerin bes.in maddelerine aldığı esas ortam olan toprak çözeltisindeki bitki
besin maddeleerinin sürekli olarak yenilenmelerini sağlamaktadır. Toprağın organik madde
miktarı. toprağın iĢlenme süresi. toprak üstü bitki örtüsünün durumu veya tahrip derecesi.
kullanılan tarım tekniği. gübreleme biçicimi. toprak iĢleme teknikleri. atıkların yakılması veya
gömülmesi gibi kontrol edilebilir faktörler yanında iklim ile de yakından ilgilidir. Genellikle
sıcaklığın artıĢına bağlı olarak toprak organik maddesinin parçalanması hızlanarak miktarı
azalmakta. diğer yandan ise yağıĢ ve nemin artmasına bağlı olarak bitki örtüsü sıklaĢmakta.
potansiyel organik miktarı artmakta. organik madde miktarını yanması yavaĢlayarak.
topraktaki miktarı artmaktadır. Anadolu‟nun dünyanın en eski yerleĢim bölgelerinden biri
olarak. sürekli olarak savaĢların cereyan ettiği bir coğrafyada yer alması nedeni ile meynada
gelen yangınlara ve üzerinde yaĢayan nüfusun gereksinimine bağlı olarak. ülkemizin
ormanları tahrip edilmiĢ toprakların aĢağı yukarı insanlık tarihinin baĢlangıcından itibaren
tarımsal amaçlı olarak sürekli iĢlenmesi sonucu yüzey örtüsü yok edilmiĢtir. Bütün bunların
sonucu olarak ülkemiz topraklarının organik madde miktarı çok azalmıĢtır. Ayrıca
Anadolu‟nun morfolojik yapısı sonucu oluĢan fazla arazi eğiminin kamçıladığı erozyon.
toprak organik maddesinin hızla azalmasına neden olmuĢtur. Organik maddenin oluĢumunda
etkisi büyük olan nemli ve serin iklim koĢullarının Anadolu‟ya hakim olmaması. ülkemiz
toprakların organik maddenin artarak birikmesini engellemiĢtir.

Ülkemiz koĢullarında toprağa verilebilecek organik maddenin kaynağını sadece

tarımsal iĢletmelerden sağlanan ahır gübresi oluĢturmaktadır. Ahır gübresinin. enerji
eksikliğine bağlı olarak çok büyük oranlarda tezek olarak kullanılması bu kaynaktan tarımsal
anlamda yeterince yararlanmayı kısıtlamaktadır. YeĢil gübrelemenin mevcut kurak iklim
nedeni ile ancak sulanabilen alanlarda uygulanabilmesi ve sulanan alanların ülkemize büyük
bir yer tutmaması. sulanan alanlarda da genellikle çiftçilerin endüstriyel bitkilere yönelmesi
de bu kaynaktan yararlanmayı sınırlandırmaktadır.
Mineral yüzey toprakları genellikle %0.5 ile % 6.0 arasında organik madde
kapsamaktadırlar. Genellikle düĢük organik madde seviyeleri sıcak ve kuru iklim
bölgelerinde. yüksek organik madde seviyeleri ise serin yağıĢlı iklim bölgelerinde
bulunmaktadır. Türkiye topraklarının organik madde kapsamının genel dağılımı ise çizelge
22‟de belirtilmiĢtir. Organik madde kapsamı çok az olan toprakların oransal ve miktar olarak
en fazla bulunduğu tarım bölgesi Ege‟dir (%38.13 ve 1 245 020 ha). Organik madde kapsamı

45
az olan toprakların oransal ve miktar olarak en fazla bulunduğu bölge ise Ortadoğu‟dur
(%52.35 ve 1 584 208 ha). Organik madde kapsamı iyi olan toprakların oransal ve miktar
olarak en fazla bulunduğu bölge Karadeniz‟dir (%16.48 ve 439 847 ha). Organik madde
kapsamı yüksek olan toprakların oransal ve miktar olarak en fazla bulunduğu bölge yine
Karadeniz Bölgesidir (%16.17 ve 431 511ha). Türkiye geneline baktığımız zaman ise Türkiye
topraklarının organik madde kapsamının genelde az olduğu görülür. Organik madde kapsamı
az olanlar en fazla alan kaplamaktadır(55572605 ha). Bunu sırası ile organik madde kapsamı
orta olan topraklar (7703539.206 ha). çok az olan topraklar (14216623 ha). iyi olan topraklar
(437678 ha) ve yüksek olan topraklar izlemektedir (5.788ha). Oransal dağılım ise aynı sıraya
göre. %70.519. %9.775. %18.040 ve %0.555 Ģeklindedir.

ġekil 20. Türkiye Topraklarının Organik Madde Haritasi

Çizelge 19. Türkiye Topraklarının Organik MÖadde Ġçeriklerinin % Dağılımı

(%) Area (ha) %

Çok az 14216623.774 18.040
Az 55572605.257 70.519
Orta 7703539.206 9.775
İyi 437678.010 0.555
Yüksek 5.788 0.000
874351.846 1.110
Toplam 78804803.881 100.000

46
ġekil 21. Türkiye Topraklarının Organik Madde (%)Grafiği

4.11. Türkiye Topraklarının pH Durumu

Toprağın asitlik ve bazlık özelliğini ifade eden bir kavram olan toprak reaksiyonu ile
toprak verimliliği arasında çok önemli bir iliĢki vardır. Toprak reaksiyonu pH birimi ile
ölçülmektedir ve hidrojen iyonlarının aktivitesinin (-) logaritması olarak ifade edilir. pH
derecesi 0-14 arasında değiĢim göstermektedir. Topraklar temelde asit. nötr veya alkali
reaksiyonludurlar. Toprak reaksiyonu bitki geliĢmesini ve bitki besin maddelerinin
alınabilirliğini önemli ölçüde etkileyen bir toprak özelliğidir. Ayrıca toprağın katyon değiĢim
kapasitesini. organik maddenin hüminleĢme derecesini ve mikroorganizma faaliyetlerini de
etkiler. Toprak pH ının bitki geliĢimi üzerine olan en yaygın etkisi beslenme ile ilgilidir.
Toprak pH‟sı bitki besin maddelerinin ayrıĢma olayları ile serbest hale geçmesini.
çözünürlüklerini ve iyon tutucular tarafından tutularak depolanmasını etkiler. Toprak pH ına
bakarak toprakta noksanlığı olası olan besin elementlerini tahmin etmek mümkün olabilir.
Çok kuvvetli asit topraklarda (pH < 4.5) değiĢebilir kalsiyum ve değiĢebilir magnezyum
miktarları çok azdır. demir. alüminyum. mangan ve bor un çözünürlüğü çok yüksektir. Bu tür
topraklarda özellikle alüminyum toksikliği çok yaygındır. Fosfat iyonlarının büyük bir kısmı
primer orto fosfat (H2PO4) formunda veya demir ve alüminyum fosfatlar halinde çökelmiĢtir.
Bu topraklarda asit karakterli doymamıĢ hümin maddeler oluĢur. organik toksinlerin olması
olasıdır. Azot ve fosforun yarayıĢlıkları oldukça düĢüktür. Çoğu bitkilerin geliĢmesi için nötr
toprak reaksiyonu (pH 6.5 – 7.5) en uygundur. Bu tip topraklarda hemen hemen tüm besin
maddelerinin yaryıĢlılığı yeterli sayılabilecek düzeydedir. Toprak pH sı toprağın fiziksel
özelliklerine olan etkisi ile de dolaylı olarak bitki geliĢmesini etkiler. Toprak pH sının 8.5 den
büyük olması toprakta fazla miktarda değiĢebilen Na+ iyonları olduğunu gösterir. ortamda
fazla miktarda bulunan Na+ iyonları da toprak kolloidlerinin disperse olmalarına neden olur.
Dispers halde bulunan kolloidler toprak gözeneklerini tıkayarak hava ve su geçirgenliği
bakımından olumsuz bir ortam yaratırlĢar. Bu Ģekilde bozuk bir fiziksel özelliğe sahip

47
topraklarda bitki geliĢiminin çok zayıflaması veya durması sık karĢılaĢılan durumlardandır. Ph
sı 8.0-8.5 arasında değiĢen topraklar genellikle tuzlu olan topraklardır. Tuzlu toprakların
kimyasal ve fiziksel özelliklerinin iyi olmaması yanında geliĢen fizyolojik kuraklığa bağlı
olarak. su eksikliği problemide vardır; tuzun yarattığı ozmotik basınçdan dolayı. bitkiler
toprak suyundan. yeteri kadar yararlanamazlar.

Toprak pH sı topraktaki mikroorganizmaların sayısını ve aktivitesini de etkiler.

Genellikle düĢük pH seviyesinde (>5.5) hakim olan mikroorganizma türleri bakterilerdir.
Topraktaki total azotu yarayıĢlı hale getiren bakteriler ile havanın serbast azotunu bağlayan
sebest ve simbiyotik yaĢayan bakterilerde genellikle nötür topraklarda daha etkilidir.

Ġklim faktörlerinden yağıĢ. baĢta pH olmak üzere çeĢitli toprak özelliklerinin

oluĢmasında önemli rol oynamaktadır. Kurak bölgelerden yağıĢlı bölgelere geçildikçe
toprağın değiĢebilir katyonları arasında bazların yerini değiĢebilir hidrojenin(H+) aldığı
görülür. Kurak bölgelerde değiĢebilir H+ iyonuna daha az rastlanır. DeğiĢebilir hidrojenin
toprak kompleksine geçmesi yıllık yağıĢın 650mm yi aĢtığı durumlarda ortaya çıkar
(AteĢalp.1976). Yıllık yağıĢı az olan yerlerde pH değeri yüksek ve alkali karakterde. çok
yağıĢlı olan yerlerde ise toprağın pH değerleri düĢük ve asit karakterdedir. Yurdumuzda
değiĢik toprak ve iklim özellikleri gösteren çeĢitli tarım bölgeleri mevcuttur. Hakim olan
iklim koĢullarının sonucu olarak. ülkemiz topraklarının büyük bir çoğunluğukireçli olup alkali
reaksiyonludur. Gerek yağıĢların niteliği. gerekse belirli aylara toplanması. ayrıca göreceli
olarak daha fazla yağıĢ alan yerlerde de ana kayanın kalker ve kireçli materyalden meydana
gelmiĢ olması. topraklardaki bazların yıkanarak asit reaksiyonlu hale dönüĢmelerini
engellemektedir. Ancak Doğu Karadeniz bölgesi sahil Ģeridinde anakayanın bazlarca fakir
volkanik materyalden meydana gelmiĢ olması. yağıĢların 1000mm nin üüstünde olmasına
bağlı olarak mevcut toprak bazların yıkanması sonucu asit reaksiyonlu topraklar meydana
gelirmiĢtir.

Türkiye Topraklarının reaksiyonlarının genel dağılımı çizelge 23‟ de belirtilmiĢtir.

Kuvvet asit toprakların oransal ve kapladığı alan bakımından en fazla yer aldığı tarım bölgesi
Karadeniz‟dir (%3.93 ve 104 865 ha). Orta asit toprakların oransal ve kapladığı alan
bakımından en fazla yer aldığı tarım bölgesi yine Karadeniz‟dir (%11.6 ve 309 631 ha). Hafif
asit topraklarında oransal ve kapladığı alan bakımından en fazla yer aldığı bölge
Karadeniz‟dir (%18.16 ve 484 657 ha). Diğer bir tanımla her derecedeki asit toparakların
enfazla yer aldığı tarım bölgesi Karadeniz‟dir. Nötr karakterli toprakların oransal olarak en
fazla bulunduğu bölge. Ege (%55.05). kapladığı alan bakımından en fazla olan ise Güneydoğu

48
Bölgesidir (2 660 499 ha). Hafif alkali karekterdeki toprakların gerek oransal gerek alan
bakımından en fazla bulunduğu tarım bölgesi ise Ortakuzey‟dir (%82.48 ve 4 969 929 ha).
Kuvvetli alkali karekterdeki toprakların oransal ve alansal en fazla yer kapladığıtarım bölgesi
ise Ortagüney‟dir (%3.1 ve 20 898 ha). Tüm Türkiye geneline bakıldığında. kapladığı alan
bakımından toprakların en fazla hafif alkali nitelikte olduğu görülür (21 579 299 ha). Bunu
nötr karakterdeki topraklar (50 436 167 ha).hafif asit topraklar (5 289 044ha). orta asit
topraklar(624 351 ha). kuvvetli alkali topraklar (1277 ha) ve kuvvetli asit topraklar (338 ha)
izler. Bu toprakların Türkiye genelindeki oransal dağılımı yine aynı sıraya göre %27.383. %
64.001. % 6.712. % 0.792. % 0.002 ve %0.000 dir.

ġekil 22. Türkiye Topraklarının pH Haritası

Çizelge 20. Türkiye Topraklarının pH Durumlarının % Dağılımı

Area (ha) %
Kuvvetli asit 338.879 0.000
Orta asit 624351.802 0.792
Hafif asit 5289044.153 6.712
Nötr 50436167.066 64.001
Hafif alkali 21579299.651 27.383
Kuvvetli alkali 1277.545 0.002
874351.846 1.110
Toplam 78804830.942 100.000

49
ġekil 23. Türkiye Topraklarının pH Grafiği

4.12. Türkiye Topraklarının Çinko (Zn) Durumu

Yerkabuğunun ortalama çinko oranı 80 ppm civarında iken. toprakların çinko içeriği
10-300 ppm arasında değiĢmektedir. Toprakta çinko çözünürlüğü toprak pH‟sı ile ters
orantılıdır.

Bitkiler çinkoyu suda çözünebilir formda ve aktif olarak alırlar. Çinko alımı ile bakır.
demir. mangan ve kalsiyum alımı arasında rekabet mevcuttur. Bitki bünyesinde çinko Zn 2+
iyonları Ģeklinde veya organik asitlere bağlı olarak xylem dokularınca taĢınır. Sınırlı da olsa
yaĢlı yapraklardan genç yapraklara taĢınma olmaktadır. Bitkilerde fosfor ile çinko arasında
antagonistik bir etki vardır. Çinko bitki fizyolojisi açısından son derece önemli bir elementtir.
Bitkilerde. enzimleri yapı elementi olarak ve aktive edilmesinde. protein sentezinde.
karbonhidrat metabolizmasında ve IAA sentezinde görevlidir. Çinko eksikliği: Meyve
ağaçlarının Zn içeriği 15-200 ppm arasında değiĢmektedir. Çinko eksikliği çoğunlukla fosfor
yönünden zengin. karbonhidrat içerikli nötür veya alkali topraklarda meydana gelir. Zn
eksikliği kültür bitkilerinde daha ziyade kökleri etkiler ve yaĢlı kök dokularının ölümüne
sebep olur. Öte yandan çinko noksanlığında yaprak damarları arasında kloroz meydana gelir.
Yaprak damarları yeĢil kalırken. damarlar arası renk açık yeĢil. sarı hatta beyaza döner.

Meyve ağaçlarının hepsinde çinko noksanlığının tipik belirtisi. daralmıĢ. küçülmüĢ

yaprak ve rozet oluĢumudur. Bu oluĢumun nedeni ise boğum araları uzunluklarının oldukça
kısalmıĢ olmasıdır. Yaprak kenarları bazen dalgalı bir hal alır. Yaprak yüzeyinde damar
kenarları yeĢil kalmak üzere damarlar arasında sarı mozaik Ģeklinde lekeler oluĢur. Noksanlık
Ģiddetli değilse sadece yaprakları etkiler. ġiddetli noksanlı olursa sürgün geliĢimi de tamamen
durur. Sürgünlerde meyve tomurcuğu sayısı azalır. hatta tamamen yok olur. Sert çekirdekli
meyvelerin meyve etlerinde kararmalar görülür.

50
 Bağlarda çinko noksanlığı yaygın olarak ortaya çıkmaktadır. Erken ilkbaharda oluĢan
yapraklar küçük. dar ve diĢli olurlar. Damarlar arasında çok sayıda klorotik lekeler oluĢurken
damarların etrafında 1-2 mm geniĢliğinde bir bölge yeĢil rengini korur. Alt yapraklar yeĢil
kalır ve hafif klorozlu olurlar. Belirtiler sürgün uçlarına doğru daha Ģiddetli bir hal alır.
Büyüme geriler. ana sürgünler çalımsı bir hal alır. Salkımlar seyrek ve üzüm taneleri küçük
olur.

Çinko Gübrelemesi: Bitkilerin topraktan kaldırdıkları çinko miktarı genellikle 0.5

kg/ha/yıl‟ dan daha azdır. En çok kullanılan çinko gübresi çinko sülfattır. Topraktan ve uygun
konsantrasyonlarda yapraktan uygulanabilir. Yaprak analizleri sonucunda Zn eksikliği
bulunmuĢsa 100 litre suya 0.5 kg çinko sülfat. 250 gr sönmüĢ kireç ve 200 gr üre ve yapıĢtırıcı
karıĢtırılarak hazırlanan çözelti. meyve tutumundan itibaren eksikliğin Ģiddeti de göz önüne
alınarak 20‟Ģer gün aralıklarda yapraklara püskürtülerek verilebilir.

ġekil 24. Türkiye Topraklarıın Çinko (Zn) Haritası

51
Çizelge 24. Türkiye Topraklarıın Alınabilir Çinko (Zn)Ġçeriklerinin% Dağılımı

(DTPA) (ppm) Area (ha) %

Çok az 10954722.311 13.901
Az 38449747.493 48.791
Yeter 23870095.813 30.290
Fazla 3720068.778 4.721
Çok fazla 935794.543 1.187
874351.846 1.110
Toplam 78804780.784 100.000

ġekil 25. Türkiye Topraklarını Çinko Grafiği

52
5. SONUÇ ve ÖNERĠLER

Yapılan bu proje ile Ülke Topraklarının bölgesel ve yerel düzeyde tanımlayan. bunların
kullanımı ve yönetimi ile ilgili problemlerin çözümlenmesini. yeni verilerin üretilmesini ve
sonradan oluĢacak değiĢimlerin izlenebilmesini sağlayacak güncel sosyal tarımsal ve coğrafi
veri tabanları oluĢuturulmuĢtur. Sürdürülebilir kalkınma yaklaĢımında iki önemli nokta
dikkati çekmektedir. Bunlardan biri günümüz ve gelecek kuĢakların temel gereksinimlerinin
karĢılanması ve diğeri de bunu karĢılayacak çevresel kaynakların kıt veya sınırlı olmasıdır.
Ülkenin farklı bütün bölgelerini kapsayacak Ģekilde yapılan bu çalıĢma ile;

• Ülkesel tarım politikalarına bağlı olarak. uygun bitki deseninin seçimi verim
tahminleri gibi konularda çalıĢan kurum ve kuruluĢlara topraklardaki besin elementleri ile
ilgili gereken temel birtakım veriler sağlanmıĢtır.

• Toprak verimliliğinin ortaya konulması suretiyle yöre çiftçisinin gübreleme hususunda

bilinçlendirilmesi. toprak analizine dayalı uygun gübre tavsiyelerinin yapılması ve dolayısıyla
karlı ve ekonomik bir bitkisel üretimin yapılmasına katkı sağlayacak veriler elde edilmiĢtir.

• Türk tarımının en büyük dezavantajı olan birim alandan elde edilen verim
düĢüklüğüne direkt etkisi olan mineral dengesizlik problemlerine yönelik çözümler
üretilmesine olanak sağlamıĢtır.

• Doğal kaynakların planlanması ve yönetiminde arazi kullanım ve arazi değerlendirme

çalıĢmalarında ve meraların otlatma potansiyelini belirleme çalıĢmalarında gerekli verileri
oluĢturulmuĢtur.

• Toprakların birtakım özellikleri kullanılarak yeraltı suyunun kirlilik durumunu

belirleme çalıĢmalarında gerekli veriler elde edilmiĢtir.

• Gübre üretim planlaması ve gübre tüketim politikalarının geliĢtirilmesinde yöreye göre

ihtiyacı duyulan gübrelerin çeĢit miktarına bağlı olarak dağıtımında. DPT ve ilgili tarımsal
kuruluĢların doğru ve kolay temin edebilecekleri bir kaynak oluĢturmasına katkı sağlamıĢtır.

• Toprak kaynaklarının verimlilik kalite ve kirlilik unsurlarının sürekli izlenmesi ile

gereken güncelleĢtirmelerin hızlı ve doğru bir Ģekilde yapılması ve karar verici birimlerin veri
tabanları ile ilgili taleplerinin karĢılanmasına olanak sağlamıĢtır.

• ÇalıĢma sonuçlarıyla çıkarılacak haritalar özellikle bölgede son yıllarda tarım

arazilerinin daralması bu alanlarda endüstri tesislerinin ve ĢehirleĢmenin yaygınlaĢması
sonucu oluĢabilecek çevresel kirliliğin tahmin edilmesine olanak sağlamıĢtır.

53
• Bu proje ile sürdürülebilirlik ve kendi kendine yeterlilik kavramlarının sıkça
konuĢulduğu günümüzde. Toprak kaynaklarının iĢlevlerini yitirmeden ekosistemdeki canlı
yaĢamı ile birlikte geleceğe taĢınabilmesi. elde edilen veriler kullanılarak oluĢturulacak veri
tabanı ile Enstitümüz bünyesinde oluĢturulan WEB PORTAL ile Toprak Bilgi Sistemi
OluĢturulmuĢtur.

Bu proje. ülkenin tarım yapılan alanlarında canlı ekosistemin önemli bir parçası olan
toprakların mineral besin maddesi durumunu belirlenerek baĢlıca kirlilik kaynakları ve
kirletici etmenleri ile kirlilik kriterlerini ortaya koymak ve haritalamak amacıyla planlanan bu
araĢtırma baĢlıca 3 aĢamada gerçekleĢtirilecektir. Bu aĢamalardan ilki; belli örnekleme
yöntemine göre toprak örneği alınacak yerlerin seçimini kapsayan büro çalıĢması ve bu
tespitler doğrultusunda toprak örneklerinin alınmasını kapsayan arazi çalıĢmalarıdır.
AraĢtırma faaliyetinin ikinci aĢaması; alınan örneklerin analizinin yapılacağı laboratuar
çalıĢması ile elde edilen sonuçların değerlendirilmesini kapsayan büro çalıĢmasıdır. Üçüncü
ve son aĢama ise; toprak parametrelerinin sınıflandırılmasından sonra veri tabanının
oluĢturulması. haritalama ve haritaların üretilmesidir.

Buna göre araĢtırma projesinin ilk iki yılında. büro çalıĢmalarının hemen akabinde
toprak örneklerinin alınması. alınan örneklerde laboratuar analizlerinin yapılması ve bir
yandan da elde edilen verilerin bilgisayar ortamında değerlendirilmesi planlanmıĢtır. Üçüncü
ve son yılda da değerlendirmeye devam edilerek. sonuç haritaları üretilecek ve sonuç raporu
yazılacaktır. Dolayısıyla bu araĢtırma projesi için planlanan süre 36 aydır.
Tarımsal ekosistemde toprakta karbon içeriklerinin artırmak için, sürüm süz tarım ve
minimum sürüm sistemlerinin uygulanması, monokültür ürün deseni yerine polikültür ürün
deseninin kullanılması, nadasa bırakmanın terk edilerek bitkisel üretimin bütün bir yıla
yayılması, erozyonun önlenmesi, hasat atığı fazla olan bitkilerin yetiĢtirilmesi, karbon
depolama yeteneği yüksek olan hibritlerin kullanılması ve tarıma uygun olmayan alanların
otlak ve orman alanı olarak kullanılması gerekmektedir

54
KAYNAKLAR

AĞCA. N.. Doğan. K.. (2000). Antakya-Topboğazı Karayolu Çevresindeki Topraklarda

Trafik Kaynaklı Ağır Metal Kirliliği. Harran Üniver.. Mühendislik Fakültesi ve Ziraat
Fakültesi. 2000 GAP-Çevre Kongresi. 1. Cilt. 16-18 Ekim 2000. s.187-196. ġanlıurfa.
AKTAġ. M.. DanıĢman. S.. (1977). Ordu Ġlinde Yer Yer Görülen Fındık Sararmalarının
Nedenlerine ĠliĢkin Mahallinde Yapılan Tetkik ve Gözlemlere Dayanan Rapor. Ziraat
ĠĢleri Genel Müd.. Sayı:08-10.C/1961.
ALDRĠCH. S.R.. (1965). Ġllinois Field Crops and Soils. Uni Ġllinois. Ext. Ser. Bull. 90.
ANON.. (1972). Trabzon Ġli Toprak Kaynağı Envanter Haritası. T.C. Köy ĠĢleri Bakanlığı
Topraksu Genel Müdürlüğü. Bakanlık Yayınları: 171. Genel Müdürlük Yayınları: 255.
Raporlar Serisi: 43. Ankara.
ANON.. (1984a). Samsun Ġli Verimlilik Envanteri ve Gübre Ġhtiyaç Raporu. T.C. Tarım
Orman ve KöyiĢleri Bakanlığı Topraksu Genel Müdürlüğü Yayınları. TOVEP Yayın
No: 23. Genel Yayın No: 760. Ankara.
ANON.. (1984b). Sinop Ġli Verimlilik Envanteri ve Gübre Ġhtiyaç Raporu. T.C. Tarım Orman
ve KöyiĢleri Bakanlığı Topraksu Genel Müdürlüğü Yayınları. TOVEP Yayın No: 32.
Genel Yayın No: 771. Ankara.
ANON.. (1984c). GümüĢhane Ġli Verimlilik Envanteri ve Gübre Ġhtiyaç Raporu. T.C. Tarım
Orman ve KöyiĢleri Bakanlığı Topraksu Genel Müdürlüğü Yayınları. TOVEP Yayın
No: 19. Genel Yayın No: 751. Ankara.
ANON.. (1987). Giresun Ġli Arazi Varlığı. T.C. Tarım Orman ve KöyiĢleri Bakanlığı Köy
Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları. Ġl Rapor No: 28. Ankara.
ANON.. (1990). Artvin Ġli Arazi Varlığı. T.C. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Köy Hizmetleri
Genel Müdürlüğü Yayınları. Ġl Rapor No: 08. Ankara.
ANON.. (1993a). Ordu Ġli Arazi Varlığı. T.C. BaĢbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Yayınları. Ġl Rapor No: 52. Ankara.
ANON.. (1993b). Rize Ġli Arazi Varlığı. T.C. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Köy Hizmetleri
Genel Müdürlüğü Yayınları. Ġl Rapor No: 53. Ankara.
ANON.. (2005a). Türkiye Ġstatistik Yıllığı 2004. T.C. BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü
(DĠE). Yayın No: 2945. Ankara.
ANON. (2005b). Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği. 31 Mayıs 2005 Tarih ve 25831
Sayılı Resmi Gazete. s.33-44. Ankara.

55
ANON.. (2005c). Using Arcview GIS. Environmental System Research Institute (ESRI).
Inc.:Redlans. Calif.
ANON.. (2006). Türkiye Ġstatistik Yıllığı 2005. T.C. BaĢbakanlık Türkiye Ġstatistik Kurumu
BaĢkanlığı (TÜĠK). Yayın No: 3009. Ankara.
ARONOFF. S.. (1989). Geographical Information Systems: A Management Perspective.
WDL Publications. Ottowa.
ATALAY. M.. (1991). YeĢilırmak ve Kollarının Evsel ve Endüstriyel Atıklarla Kirlenmesi ve
Bu Kirliliğin Tarım Arazisine Etkileri. Köy Hizmetleri AraĢtırma Enstitüsü
Müdürlüğü Yayınları. Genel Yayın No : 109. Serisi No:R-66.Tokat.
Bauer,A. and Black, A.L., 1994. Quantification of the effect of soil organic matter content
on soil productivity. Soil Scie. Soc. Am. J. 58,185-193.
BEESON. K.C.. (1945). The Occurence Of Mineral Nutritional Diseasses Of Plants and
Animals Ġn the United States. Soil Sci. 60 : 9-13.
BRAY. R.H.. Kurtz. L.T.. (1945). Determination Of Total. Organic and Available Forms Of
Phosphorus in Soils. Soil Sci. 59: 39-45.
CHANG. A.C.. Page. A.L.. (1978). Trace Elemants Impoct on Plants During Cropland
Dispesol of swege Sludges. Fifth National Conferenge on Acceptable Sludge Disposol
Techniques. Janvary 31 Fabruary 2. 178 Orlando Florida
ÇAĞLAR. K.. (1949). Toprak Bilgisi. Ankara Üniver.. Ziraat Fakültesi Yayınları No: 985.
Ankara.
DOE (U.S. Department of Energy). 2000. Carbon Sequestration Research and Development,
DOE/SC/FE-1, Washington, D.C.
EYÜPOĞLU. F.. Kurucu. N.. Talaz. S.. (1996). Türkiye Topraklarının Bitkiye YarayıĢlı Bazı
Mikro Elementler (Fe. Cu. Mn. Zn) Bakımından Genel Durumu. Toprak ve Su
Kaynakları AraĢtırma Yıllığı-1995. T.C. BaĢbakanlık Köy Hizmetleri Genel
Müdürlüğü APK Dairesi BaĢkanlığı. Toprak ve Su Kaynakları AraĢtırma ġube Müd..
Yayın No: 98. 338-350. Ankara.
GÜÇDEMĠR. Ġ.H.. Usul. M.. (2004). Toprak Analiz Sonuçlarına Göre Gübre Tavsiyeleri. 3.
Ulusal Gübre Kongresi. Tarım-Sanayi-Çevre. Bildiri Kitabı 2. Cilt. 11-13 Ekim 2004.
s.1349-1426. Tokat.
GÜNAY. T.. (1969).“Murgul (GöktaĢ) Bakı ĠĢletmesi Ġzabehane Bacalarından Çıkan SO2
Gazlarının Vejetasyon ve Toprak Üzerine YapmıĢ Olduğu Tesirler. Orman Müh.Der..
Sayı 1.

56
HORUZ. A.. (1996). Terme-Ünye Fındık Bahçesi Topraklarının Besin Element Durumu ve
Bunların Bazı Toprak Özellikleriyle Olan ĠliĢkileri. Ondokuz Mayıs Üni. Fen Bilimleri
Ens. Yüksek Lisans Tezi. s.119. Samsun.
ISAAKS. E.H.. Srivastava. R.M.. 1989. An Introduction to Applied Geostatistics. Oxford
Uni. Press. Inc. New York. 561 pp.
JACKSON. M.L.. (1958). Soil Chemical Analysis. Prentice-Hall. Inc. Englewood Cliffs. N.J.
Jacobs, G. K. and Graham, R.L., 2000. Carbon sequestration and bioenergy feedstock
production seminar, Oak Ridge National Laboratory, Oak Ridge, TN.
JARVIS. S.C.. Jones. L.H.P.. Hopper. M.J.. (1976). Cadmium Uptake From Solution By
Plants and Ġts Transport From Roots To Shoots. Plant and Soil 44:179-171
JEDWALL. I.. (1983). The swedish ban on cadmium. Utilization of Sewage Sludge on Land.
Rates of Application and Long Term Effects on Heavy Metals. Bull. 198-210
KABATA-PENDĠAS. A.. Pendias. H.. 1992. Trace Elements Ġn Soils and Plants. 2 and
Edition. Lewis Publications. Florida.
KACAR. B.. (1972). Bitki Analizleri. Ankara Üniver. Ziraat Fakültesi Yayınları 453.
Uygulama Kılavuzu: 155. Ankara.
KENDER. J.W.. Forsline. P.. (1983). “Residual measures to reduce air pollution losses in
horticulture.” Hırtulculture Soi. Vol 18. No. 5. 680-684.
KIRIMHAN. S.. Sağlam. M.T.. Karakaplan. S.. (1982) . Erzurum‟ da Kentsel Atık Sular Ġle
Sulanan Tarım Topraklarında Kimyasal Kirlenme I.. Azot. Fosfor ve Potasyum
Durumu. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. No: 13. Erzurum.
KOZAK. J.. Nimeeek. J.. Vacek. O.. (2003). Development of the Soil Information System for
the Czech Republic. European Soil Bureau- Research Report No:4
KURUCU. N.. (1986). Ordu Ġli Çevresinde Sararma ve Araz Gösteren Fındık Alanlarının
Makro ve Mikro Besin Maddeleri Bakımından Bitki Beslenme Sorunlarının TeĢhisi ve
Giderilmesi. T.C. Tarım Orman ve Köy ĠĢleri Bakanlığı Köy Hizmetleri Genel Müd.
Toprak ve Gübre AraĢ. Ens. Müd. Yay. Genel Yay. No:136. Rapor Seri No:R-61.
Ankara.
KÜÇÜK. V.. Kaya. A.. (1986). Fındıkta Yaprak Sararmalarının OluĢum Nedenleri ve
Giderilmesi Üzerine AraĢtırmalar. T.C. Tarım Orman ve Köy ĠĢleri Bakanlığı Ziraat
ĠĢleri Genel Müd.. Fındık AraĢtırma ve Eğitim Müd.. Proje Kod No:3-478-1-
280/1103. Giresun.

57
Lal, R., 2004. Soil Carbon Sequestration Impacts on Global Climate Change and Food
Security. Science. 304,1623-1627.
LĠNDSAY. W.L.. Norwell. W.A.. (1978). Development of a DTPA Soil Test For Zinc. Ġron.
Manganese and Copper. Soil Sci. Amer. Jour.. 42(3):421-428.
MATTĠGOD. S.V.. Page. A.L.. (1983). Assesment Of Metal Pollution in Soils. Pages. 355-
394 in I. Thornton. Ed. Applied environmental geochemistry. Acedemic Pres. London.
MERRY. R.H.. Tiller. K.G.. (1991). Distribution and Budget Of Cadmium and Lead Ġn An
Agriculturel Region Near Adelaide. South Austria . Water. Air and Soil Pollution 57-
58:171-180.
METHODS OF SOIL ANALYSIS-Part II. 1982. Chemical and Microbiological Properties.
2nd ed. ASA-SSSA. Agronomy Nomograph No:9. Madison. WI.
MULLA. D.J.. Page. A.L.. Ganje. T.J.. (1980). Cadmiyum Accumulations and
Bioavailabilityin Soils From Long Term Phosphorus Fertilisation . J. Environ. Qualty.
9: 408-412
NRIGAU. J.O.. (1990). Global Metal Pollution. Environment 32:7- 11 pp.
OLSEN. S.R.. Cole. V.. Watanabe. F.S.. Dean. L.A.. (1954). Estimation of Available
Phosphorus in Soils by Extraction With Sodium Bicarbonate. U.S.D.A.
ORUÇ. N.. Kırımhan. S.. (1984). “A Preliminary Study On The Distribution Of Soil
Fluorides Near On Airborne Fluoride Source. V. Türk-Alman Çevre Müh. Semp.. 11-
16 Haziran 1984.” Dokuz Eylül Üniv. Mühendislik-Mimarlık Fak. Çevre Müh. Böl.
Ġzmir.
ORUÇ. N.. Gür. K.. Tok. H.. Manga. M.. (1982). GöktaĢ (Murgul) Bakır Fabrikası Ġzabehane
Bacalarından Çıkan SO2 Gazının Çevre Topraklarının Bazı Biyolojik Özelliklerine
Etkisi. TÜBĠTAK VII. Bilim Kongresi Çevre AraĢtırmaları Grubu Tebliğleri. s.1-15.
ÖZBEK. H.. Kaya. Z.. Gök. M.. Kaptan. H.. (1993). Toprak Bilimi
(Scheffer/Schachtscabel‟den çeviri). Ç.Ü. Ziraat Fakültesi. Adana. Gen. Yay. No. 73.
Ders Kitapları Yay. No. 16. 816 S.
PATTERSON. J.B.E.. (1971). Metal Toxicities Arising From Ġndustry. Pages 193-207 in
Trace Elements in Soils and Crops. MAFF technical Bull. No. 21. Her Majesty‟s
Stationery Office. London.
PĠERZYNSKI. M.G.. Sims. T.T.. Vance. G.G.. (1994). Soils and Environmental Quality.
Lewis Publishers. London.

58
PĠCKERĠNG. K.T.. Owen. L.A.. (1994). An Introduction to Global Environmental Issues.
Routletge London.
POLEMĠO. M.A.. Bufo. S.A.. Senesi. N.. (1982). Minor Elements in South East Italy. Plant
and Soil. 69: 57-66.
PROCTOR. M.E.. Siddons. P.A. Jones. R.J.A.. Bellamy. P.H.. Keay. C.A.. (2002). European
Soil Bureau- Research Report No:4
RĠCHARDS. L.A.. (1954). Diagnosis and Improvement Saline and Alkaline Soils. U.S. Dep.
Agr. Handbook 60.
RYAN. P.. Lee. J.. Peebles. T.F.. (1967). Trace Elements in Releation to Soil Units in Europe.
F. A. O. Rome Worid Soil Resources Report 31.
Sampson, R.N. and Scholes, R.J., 2000. Additional human-induced activities. In: Land use,
land-use change, and forestry: A special report of the Intergovermental Panal on
Climate Change. Edited R.T. Watson et al. IPCC.
SHEWRY. P.R.. Peterson. P.J.. (1976). Distribution of Chromium and Nickel in Plants And
Soil From Serpentine and Other Sites. J. Ecol. 64:195-212.
SHI. X.. Dongsheng. YU.. Xianzhang. Pan.. (2003). Institute Soil Science. The Chinese
Academy of Sciences. Nanjing. China
SUNGUR. M.. Özuygur. M.. (1986). Türkiye Topraklarının Mikro Element Durumu
Hakkında Bir AraĢtırma. Toprak Ġlmi Derneği 9. Bilimsel Toplantı Tebliğleri. Yayın
No: 4. 29-1
THOME. D.W.. Wann. F.B.. Robinson. W.. (1951). Hypolesis Conceming Lime Induceed
Chlorosis. Soil Science Society Amer. Pro. 15: 254-258.
UYANÖZ. R.. (1998). Konya‟da Sulama Suyu Olarak Kullanılan Atık Suların Tarım
Topraklarının Bazı Fiziksel.Kimyasal ve Biyolojik Özelliklerine Etkileri. Selçuk
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.Toprak Anabilim Dalı Doktora Tezi.
ÜLGEN. N.. Yurtsever. N.. (1995). Türkiye Gübre ve Gübreleme Rehberi (4. Baskı). T.C.
BaĢbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Toprak ve Gübre AraĢtırma Enstitüsü
Müdürlüğü Yayınları. Genel Yayın No: 209. Teknik Yayınlar No: T.66. s.230.
Ankara.
VAN MOREN. A.F.. (1964). Unpublished data. Uni. Of Calofirnia. Agri Ext. Ser. Riverside.
VLAD. V.. Munteanu. I.. Nache. M.. Florea. N.. Raua. C.. Canarache. A.. (1986). General
Requirements for the Computer Aided System of the Romanian Soil Resources.
Resarchs Institute for Soil Science and Agrochemistry. Bucharest. Internal Report

59
VLAD. V. Marian. A. Popescu-Herascu. L.. Albu. V.. Balua. M.. Canarache. A.. (1988).
General Conception of the Computer Aided System for Soil and Agrichemistry
Surveys and Research. Research Institute for Soil Science and Agrochemistry.
Bucharest. Internal Report (in Romanian).
VLAD. V.. Raua. C.. Canarache. A.. Munteanu. I.. Borlan. Z.. Dumıtru. M.. Vatau. A..
Sımota. C.. Motelica. M.. Lacatu. R.. Lati. L.. (1992). Present Stage and Development
Possibilities of the Computer Use for the Soil and Agrochemistry Research and
Practice in Romania. Annual Sci. Comm. Session of the Research Institute for Soil
Science and Agrochemistry. Bucharest.
VLAD. V.. Carstea. S.. Lacatusu. R.. Simota. C.. Motelica. D.M.. (2002). Romania Soil and
Land Information System. European Soil Bureau- Research Report No:4
WENTZEL. K.F.. (1959). “Zur Bodenbee Ġnflussung Durch Ġndustrielle Luftverun-
Reinigungen und Dungung in Rauchschadenanlagen. Ġnsbesondere Mit Kalk.” Forst
und Holz- wirtschaft. 14: 178-182.
WILLIAMS. C.H.. Davıes. D.J.. (1973). The Effect Of Süperphosphate On The Cd Content
Of The Soils and Plants. Aust. Journal of Soil Research 11: 43-56
WILLIAMS. C.H.. Davıes. D.J.. (1976). The accumulation in Soil Of Cadmium Residues
From Phosphate Fertilisers and Their Effect On The Cd Content Of Plants. Soil
Science. 121: 86-93
WHĠTNEY. A.D.. Cope. J.T.. Welch. F.L.. (1985). Prescribing Soil and Crop Nutrient Needs.
Ġn Fertilizer Technology and use.
YOMRALIOĞLU. T.. (2000). Geographical Information Systems. Academi Presses.
Trabzon. Turkey.
ZABUNOĞLU. S.. (1972). ÇarĢamba Ovası Topraklarının Alınabilir Çinko Durumu Üzerine
Bir AraĢtırma. Ankara Üniversitesi Zir. Fak. Yıllığı. 22. 3-4: 326-339.
ZABUNOĞLU. S.. Karaçal. Ġ.. Haktanır. K.. Oskay. K.. (1988). Samsun Azot Sanayi ve
Karadeniz Bakır ĠĢletmeleri Baca Emisyonlarının Çevredeki Tarım Alanlarına ve
Bitkisel Ürüne Etkilerinin AraĢtırılması. Fırat Üniver.. Fırat Havzası 1. Çevre
Sempozyumu. 13-15 Ekim 1

60
LĠFLET

TÜRKĠYE TOPRAKLARININ BAZI VERĠMLĠLĠK VE ORGANĠK KARBON (TOK)

ĠÇERĠĞĠNĠN COĞRAFĠ VERĠ TABANINI OLUġTURULMASI

Proje Koordinatörü
Dr. Bülent SÖNMEZ

Proje Lideri
Doç. Dr. Aynur ÖZBAHÇE

Proje Ekibi
Dr. Mehmet KEÇECĠ
Dr. Suat AKGÜL

ÇALIġMANIN AMACI
Türkiye tarım toprakları verimliliğinin coğrafi dağılımının eksikliği göz önünde
bulundurularak. Türkiye üst tarım topraklarının (0–30 cm) bazı toprak özellikleri ve bitki
besin elementlerinin coğrafi veritabanının oluĢturulması bu çalıĢmada hedeflerden biri
olmuĢtur. Türkiye tarım topraklarının bazı toprak özelikleri (EC. pH. tekstür. kireç) ve bazı
makro ve mikro bitki besin elementlerinin (Nmin. aP. aK OM. S. Ca. Mg. Mn. Zc. Fe. Se)
coğrafi veritabanının oluĢturulması ve haritalandırılması çiftçilerimize. arazi kullanım
planlamalarına. toprak temelinde yapılan araĢtırma çalıĢmalarında eksik olan önemli bir ön
bilgi sağlaması açısında önem arz etmektedir. Detaylı bölgesel kırsal kalkınma çalıĢmalarının
baĢlangıç planlama aĢamasında önemli bir altlık olarak kullanılabilecektir. BiyoçeĢitlilik
araĢtırmalarında önemli bir alt bilgi olarak kullanılabilecektir

Bu proje toprak ve su kaynakları araĢtırmalarında. toprak degredasyonu. iklim değiĢikliğine

adaptasyon bölgesel eylem planlamalarında. toprak özelliği ve bitki biyoçeĢitliliği iliĢkisi
çalıĢmalarında gerekli olduğu düĢünülen toprak özellikleri ile ilgili önemli alt coğrafik veri
bankasının oluĢmasını ve diğer araĢtırmaların hizmetine sunulmasını sağlayacaktır.

ÇALIġMA ALANI
Bu çalıĢma 81 ili esas alarak yürütülen ve her bir ilin toprak. topografik. jeolojik ve tarımsal
karakterleri göz önünde bulundurularak. belli sayıda numune ile temsil edilecek Ģekilde
toprak örneklemesini. toprak örneklerinin bazı toprak özellikleri ve verimlilik

61
parametrelerinin analiz edilmesini ve bu parametrelerin coğrafi veritabanlarının oluĢturularak
jeoistatistiksel modelleme ile haritalandırılmalarını kapsamaktadır. Bu amaçla 1/25 000
ölçekli sayısal il toprak haritaları temel kartografik materyal olarak kullanılacaktır.

ARAZĠ ÇALIġMALARI
CBS ortamında. örneklenecek her bir ile ait. uygun ölçekli. sayısal toprak haritaları
oluĢturulmuĢtur. Arazide kullanılan toprak haritaları. çalıĢma yapılacak ilin alanı ve buna
bağlı olarak arazideki kullanım kolaylığı dikkate alınarak 1/ 25 000 ölçekli sayısal haritaların
belli ölçeklerde küçültülmesiyle elde edilmiĢtir (1/ 100 000-1/ 220 000). Daha sonra her bir
il‟e ait harita üzerinde örnek alınacak noktalar tespit edilmiĢtir.

CBS VE UA ÇALIġMALARI
Koordinatlı olarak alınan toprak örneklerinin Organik Karbon ve verimlilik parametrelerinin
laboratuvaar analiz sonuçları bir araya getirilerek CBS ortamında coğrafi veri tabanı
oluĢturulmuĢtur. OluĢturulan bu veri tabanı kullanılarak toprak özelliklerinin ve verimlilik
özelliklerinin jeoistatistiksel modelleme ile mekânsal dağılımları belirlenmiĢtir.
Jeoistatistiksel modelleme ArcGIS ortamında gerçekleĢtirilmiĢtir.
LABORATUVAR ÇALIġMALARI

Laboratuvara getirilen koordinatlı toprak örnekleri analize hazır hale getirilmiĢ ve 7758
örnekleme noktası ile bir toprak arĢivi oluĢturulmuĢtur.

MODELLEME ÇALIġMALARI
TOK ve toprak verimlilik parametreleri haritalamaları 7.758 toprak örneği kullanılarak
yapılmıĢtır. Örnekleme alanlarının seçimi için GIS katmanları gibi çeĢitli faktörler göz önüne
alınmıĢtır. Bu faktörler toprak kullanım kabiliyet sınıflarını (tarım için kullanılan arazi).
jeolojik alt katmanları (toprak ana materyali) ve örnekleme alanlarına ulaĢılabilirliği (taĢıma
ve yol mevcudiyeti vb.) de kapsamaktadır.

SONUÇ VE ÖNERĠLER
1. Ülkesel tarım politikalarına bağlı olarak. uygun bitki deseninin seçimi. verim tahminleri
gibi konularda çalıĢan kurum ve kuruluĢlara topraklardaki besin elementleri ile ilgili gereken
temel birtakım veriler sağlanmıĢtır.
2. Toprak verimliliğinin ortaya konulması suretiyle. yöre çiftçisinin gübreleme hususunda
bilinçlendirilmesi. toprak analizine dayalı uygun gübre tavsiyelerinin yapılması ve dolayısıyla
karlı ve ekonomik bir bitkisel üretimin yapılmasına katkı sağlayacak veriler elde edilmiĢtir.

62
3. Türk tarımının en büyük dezavantajı olan birim alandan elde edilen verim düĢüklüğüne
direkt etkisi olan mineral dengesizlik problemlerine yönelik çözümler üretilebilecektir.
4. Doğal kaynakların planlanması ve yönetiminde. arazi kullanım ve arazi değerlendirme
çalıĢmalarında ve meraların otlatma potansiyelini belirleme çalıĢmalarında gerekli verileri
oluĢturulmuĢtur.
5. Toprakların birtakım özellikleri kullanılarak yeraltı suyunun kirlilik durumunu belirleme
çalıĢmalarında gerekli verileri sağlayacaktır.
6. Gübre üretim planlaması ve gübre tüketim politikalarının geliĢtirilmesinde. yöreye göre
ihtiyacı duyulan gübrelerin çeĢit miktarına bağlı olarak dağıtımında. DPT ve ilgili tarımsal
kuruluĢların doğru ve kolay temin edebilecekleri bir kaynak oluĢturmasına katkı
sağlayacaktır.

Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez

AraĢtırma Enstitüsü
Adres : Gayret Mahallesi Fatih Sultan Mehmet Bulvarı (Ġstanbul Yolu ) No: 32 P.K:5
Yenimahalle / ANKARA 06172
Telefon : (0312) 315 65 60-65
Faks : (0312) 31529 31
Web : http://arastirma.tarim.gov.tr/toprakgubre
E-posta: toprakgubresu@tarim.gov.tr

63
64
YÜRÜTÜCÜLERĠN ÖZGEÇMĠġLERĠ

Dr. Bülent SÖNMEZ

Toprak ve Su Kaynakları AraĢ. Daire BaĢkanı
Telefon: 315 88 80
E-mail: bsonmez@tagem.gov.tr
Doğum Tarihi – Yeri: 1957- Balıkesir
EĞĠTĠM BĠLGĠLERĠ
Doktora
Üniversite Adı: Ankara Üniversitesi
Akademik Birim/ Mezuniyet Yılı
Ziraat Fakültesi-Toprak Bölümü/ 1991 Yüksek Lisans
Üniversite Adı
Akademik Birim/ Mezuniyet Yılı
Lisans
Üniversite Adı
Atatürk Üniversitesi
Akademik Birim/ Mezuniyet Yılı
Ziraat Fakültesi-Kültürteknik ve Tarım Alet Makineleri Bölümü / 1974-1979 Diğer Eğitimleri
Üniversite Adı
1) Cranfield University – U.K.
2) International Center For Advanced Mediterranean Agronomic Studies-ĠTALYA
3) Wageningen University-International Agriculture Center HOLLANDA
4) TOPRAKSU Genel Müdürlüğü Eğitim Merkezi - ĠZMĠR
Akademik Birim/ Mezuniyet Yılı
1) Silsoe College / 1995
2) IAV / Bari Institute / 1993
3) International Land Reclamation Institute (ILRI) / 1982
4) Hidroloji. Drenaj ve Arazi Islahı Temel Eğitim Programı / 1981 YABANCI DĠL BĠLGĠSĠ
Yabancı Dil / Derecesi/Ġngilizce
KPDS ÜD TOEFL ELTS

65
76
GÖREV YERLERĠ (Tarih/ Unvan/ Kurum)
2012- Toprak ve Su Kaynakları AraĢtırmaları Daire BaĢkanı. TAGEM
2011-2012 Toprak ve Su Kaynakları AraĢtırmaları Daire BaĢkan V.. TAGEM
2007-2011 Müdür. Toprak-Gübre ve Su Kaynakları Merkez AraĢtırma Enstitüsü.
1999-2007 Müdür. Toprak ve Gübre AraĢtırma Enstitüsü- Ankara.
1997-1999 Müdür Yardımcısı. Toprak ve Gübre AraĢtırma Enstitüsü- Ankara.
1995-1997 Su Yönetimi Bölüm BaĢkanı. Toprak ve Gübre AraĢtırma Enstitüsü- Ankara.
1991-1995 Drenaj ve Arazi Islahı Bölüm BaĢkanı. Toprak ve Gübre AraĢtırma Ens.- Ankara.
1979-1991 AraĢtırmacı. Laboratuvar ġefi. Toprak ve Gübre AraĢtırma Enstitüsü- Ankara.
1979 Mühendis TOPRAKSU Ekip BaĢmühendisliği- Kırklareli
ULUSAL VE ULUSLARARASI ÜYELĠKLERĠ
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu DanıĢma Kurulu Üyesi (2014-2017)
Türkiye Toprak Bilimi Derneği Üyeliği
FAO Eurasian Soil Partnership. AVRASYA Toprak Ortaklığı Yönlendirme Komitesi;
Üretken. Çevreci ve Sosyal Kalkınmayı Sağlayıcı AraĢtırma ve GeliĢmelerin Sağlanması-
Toprak Tuzluluğu ve Arazi Islahı ” ÇalıĢma Grubu Üyesi (2014-)
FAO Yakın Doğu Bölge Ofisi (RNE) Tarım Arazi ve Su Kullanımı Komisyonu-Agriculture
and Land and Water Use Commission for the Near East (ALAWUC) Büro Üyesi (2012-)
ERA-NET; Avrupa Birliği Sürdürülebilir Tarım için Bilgi ve HaberleĢme Teknolojileri ve
Robotik Sistemler-Information and Communication Technologies and Robotics for
Sustainable Agriculture (ICT-AGRI-2) ÇalıĢma Grubu Üyesi (2014-)
AARINENA (Yakın Doğu & Kuzey Afrika AraĢtırma KuruluĢları Birliği-Association of
Agricultural Research Institutions in the Near East & North Africa) Yürütme Kurulu BaĢkan
Yardımcısı. Batı ve Orta Asya Alt Bölgesi Temsilcisi (2014-2016)
ICBA (International Center for Biosaline Agriculture). SIWI (Ġsveç Uluslararası Su
Enstitüsü) ve SU-EN (Türkiye Su Enstitüsü) Uluslararası Fırat Dicle ĠĢbirliği Programı
(Collaborative Programme Euphrates and Tigris-CPET) Tarım ve Su Verimliliği ÇalıĢma
Grubu Üyesi (2014-2019)
YAYINLARI MAKALELER & BĠLDĠRĠLER
Endüstri Atıklarının Islah Maddesi Olarak Değerlendirilmesi. TOK Dergisi Sayı. 65. 1991
Su Kalitesi Ġle Ġlgili KarĢılaĢılabilecek Problemler. TOK Dergisi Sayı. 99. 1994
Water Management and Irrigation Practices in Turkey. Regional workshop on improved water
management technologies for sustainable agriculture in arid climates. Egypt.1995

66
Water Management Technical Meeting. International Water Management Institute (IWMI).
Sri Lanka. 1997
Regional Training Seminar on Methodologies of Soil and Terrain Database for Land use
Planning – ACSAD – Syria. 1997
Dry Land Salinity. Rural Development Technical Meeting – Australia. 1997
Experiences in the management of salt affected soils in Turkey. International Conference on
“Water Management. salinity and pollution control towards sustainable irrigation in the
Mediterranean region”. Bari. Italy. 1997
Salt affected soils and their management in Turkey. FAO Global Network on Integrated Soil
Management for sustainable use of Salt affected soils. International Workshop -Third
Meeting. Ġzmir. Türkiye. 1999
Türkiye‟de Tuzlu Toprakların Yönetimi. Trakya Toprak ve Su Kaynakları Sempozyumu.
Kırklareli. 24–27 Mayıs 2001
Drenaj ve Arazi Islahı ÇalıĢmalarında Halofitik (Tuzcul Bitkiler) Bitki Örtüsü ve Önemi. I.
Ulusal Sulama Kongresi. Antalya. 8–11 Kasım 2001
Türkiye‟de Çorak Islahı AraĢtırmaları ve Tuzlu Toprakların Yönetimi. Sulanan Alanlarda
Tuzluluk Yönetimi Sempozyumu. DSĠ. 20–21 Mayıs 2004 Ankara
Sanayi Atığı Jips ve Amonyum Sülfat‟ın Birlikte Kullanılması Ġle Tuzlu ve Alkali
Toprakların Islahına ve Ürün Verimine Etkileri 3.Ulusal Gübre Kongresi. 11–13 Ekim Tokat.
2004
Türkiye topraklarında ağır metal kirliliği TKB. Türktarım Dergisi. 2008
Bor madeni kullanımının tarımsal ürün kalitesi ve verimliliğine etkileri. TKB. Türktarım
Dergisi. 2008
Türkiye‟de tuzlu ve sodyumlu toprakların ıslahı ve yönetimi. 5.Dünya Su Forumu Ġstanbul
2009 Türkiye Bölgesel Su Toplantısı. Sulama -Tuzlanma Toplantısı. DSĠ. ġanlıurfa. 2008
Türkiye‟de Su Yönetimi. TKB. Türktarım Dergisi. 2009
Sulama suyu kalitesi ve tuzluluk iliĢkileri. Sulama-Tuzluluk ve Gübreleme Semineri. Toprak
Su Kaynakları ve Tarımsal AraĢtırma Enstitüsü. ġanlıurfa 2010
Extension and Management of Salinization in Turkey. International programme on soil and
water management. International Agricultural Research and Training Center. Menemen. 2010
Ġklim DeğiĢikliği; Tuzluluk. Sulama Suyu ve Toprak Kalitesindeki DeğiĢimler ve Etkileri. I.
Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Sempozyumu. EskiĢehir. 2010
Çorak toprakların ıslahı. MEB. Eğitim Dergisi. Sayı 134. 2011
Tarımsal Üretim ve Gıda Güvenliği. Türkiye Odak Toplantısı. Ġstanbul 2nd International
Water Forum. Türkiye 2011
Extension and Management of Salinization in Turkey. ÇölleĢme ve Erozyonla Mücadele
Uluslarası Semineri. Ġstanbul. 2013

67
Türkiye‟de Toprak AraĢtırmaları. Eurasian Food Security and Nutrition Network Conference
and Soil Partnership Meeting. Moskova. 2013
Groundwater management in arid regions for agricultural production and food security.
(Anonim) ICARDA Kurak Alanlarda Su ve Gıda Güvenliği Politikaları Uluslararası
Konferansı Kahire 2013
Water Management and Food Security in Turkey. Uluslarası Akdeniz Bölgesinde Su ve Gıda
Güvenliği Semineri SESAME. Montpellier. 2013
Irrigation Water Management and Food Security. Kurak Alanlarda Su Yönetimi Uluslararası
Konferansı. Uluslararası Sulama ve Drenaj Komitesi. ICID.Mardin 2013
Effects of sustainable soil - water management and related innovations in agricultural
production and food security in Turkey. International Conference of Academy Science of
Turkmenistan. 2013
Tarım alanlarında çölleĢme ile mücadele politikaları. ÇölleĢme ile Mücadele Ulusal Eylem
Planı Tanıtım Paneli. OSĠB-ÇEM Ankara. 2014
Tarımsal Sulama ve Gıda Güvenliği. Uluslararası Workshop-Su Kaynaklarına Olan Azot ve
Fosfor Yükleri-BütünleĢik Makro Bölgesel Bitki Besin Maddesi Yönetimi” JRC. Ġtalya 2014
Conservation and reuse of marginal quality water. 13. AARINENA Genel Konferansı &
Yakın Doğu ve Kuzey Afrika‟da Su Yönetimi ve Kullanım Etkinliği Uluslararası Konferansı.
UTAEM Ġzmir. 2014
R&D and Innovations for Agricultural Production and Food Security in Turkey. (Anonim)
BirleĢmiĢ Milletler Tarımsal Kalkınma ve GeliĢtirilmiĢ Gıda Güvenliği için Güney-Güney ve
Üç Taraflı ĠĢbirliği Proje Toplantısı. UNOSSCC. Washington D.C. 2014 YÜRÜTTÜĞÜ
PROJELER
Toprakta jips tayininde en uygun laboratuvar metodunun belirlenmesi. 1983–1986
Kükürt fabrikasyonu flotasyon atıklarının sodyumlu topraklarda ıslah maddesi olarak
kullanılma imkânlarının belirlenmesi. 1985–1988
AĢağı Kızılırmak Havzası tuzlu-sodyumlu topraklarının ıslahı için gerekli ıslah maddesi ve
yıkama suyu miktarı ile yıkama süresinin belirlenmesi. 1988- 1990
Tuzlu ve alkali toprakların ıslah kriterlerinin programlama tekniği kullanarak belirlenmesi
ve tarla denemeleriyle kalibrasyonu. 1987–1991
DeğiĢik tuzluluk ve SAR değerlerine sahip suların toprak tuzluluğu ile domates bitkisinin
geliĢimine ve verimine olan etkileri. 1993–1995
Toprakların değiĢebilir sodyum ve sodyum adsorbsiyon oranları arasındaki iliĢkiye göre
sodyumluluğun tahmin edilmesi. 1993- 1995
Tuzlu-sodyumlu topraklara uygulanan azotlu gübre ile jipsin toprak ıslahına ve Ģekerpancarı
verimine etkilerinin araĢtırılması. 1993–1995

68
Tuzlu ve sodyumlu toprakların ıslahında biyolojik aktif materyallerin etkinliğinin ve
kullanılabilirliğinin sera ve tarla koĢullarında belirlenmesi. 1994–1996
Farklı sentetik zarf materyallerinin hidrolik geçirgenlikleri ve siltasyonu önleme
kabiliyetlerinin tespiti. 1995- 1998
Ġç Anadolu Bölgesi Halofitik (Tuzcul Bitkiler) Vejetasyonunun Ekolojisi. 1996–2000
Ankara Ġli Toprak Kaynakları Veri Tabanının oluĢturulması için CBS ve UA teknolojilerinin
kullanılması. 1988–1999
DRAINMOD simülasyon modeli ile drenaj sistemlerinin planlanması. 2002- 2004
SALTMOD simülasyon modeli ile tuzluluk kontrolü ve drenaj planlanması. 2001–2006
Gübre Sanayi Atığı Fosfojipsin Çorak Toprakların Islahında Kullanılmasının
Radyotoksikolojik Olarak Ġncelenmesi. 2007–2011
Özbekistan-Karakalpakistan “Toprak Analiz Laboratuvar ÇalıĢması”. TĠKA. 2008
Bitkisel üretimin nükleer ve ilgili tekniklerin kullanımı ile iyileĢtirilmesi. IAEA. 2005–2010
Toprak - gübre ve su kaynakları merkez araĢtırma enstitüsü araĢtırma laboratuvarları yönetim
sistemi ve bilim teknoloji altyapısının geliĢtirilmesi projesi. 2009–2010
Su kısıtı koĢullarında. tuzluluk kontrolü. sulama yönetiminin geliĢtirilmesi. WUR-ALTERRA
2010–2011
Buğdayda Farklı Su KoĢullarının Karbon ve Oksijen Ġzotopik DeğiĢimine Olan Etkilerinin
Belirlenmesi ve Bitki Stress Ġndeksleri Ġle ĠliĢkilendirilmesi. 2009–2012
Türkiye topraklarının organik karbon içeriğinin coğrafi veri tabanının oluĢturulması ve bazı
toprak verimlilik parametrelerinin güncellenmesi FAO (2012. devam ediyor) YAYINLAR
Börekçi. M. (B.Sönmez). 1986 Toprakta jips tayininde en uygun laboratuvar metodunun
belirlenmesi. KH Toprak ve Gübre AraĢtırma Enstitüsü Yayınları. Ankara
Sönmez. B. 1998 Kükürt fabrikasyonu flotasyon atıklarının sodyumlu topraklarda ıslah
maddesi olarak kullanılma imkânlarının belirlenmesi KH Toprak ve Gübre AraĢtırma
Enstitüsü Yayınları. Genel Yayın No: 158. Rapor Seri No: 81. Ankara
Sönmez. B. 1990 AĢağı Kızılırmak Havzası tuzlu-sodyumlu topraklarının ıslahı için gerekli
ıslah maddesi ve yıkama suyu miktarı ile yıkama süresi KH Toprak ve Gübre AraĢtırma
Enstitüsü Yayınları. Genel Yayın No: 165. Rapor Seri No: 87. Ankara.
Tüzüner. A. Editör. Anonim (B.Sönmez) . 1990 Toprak ve su analiz laboratuvarları el kitabı
KHGM Yayınları. Ankara
Sönmez. B. K.Avcı. Ġ.Gedikoğlu. 1990 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Sulama. Drenaj ve
Toprak Verimliliği AraĢtırma Konularına ĠliĢkin Teknik Rapor KH ġanlıurfa AraĢtırma
Enstitüsü Yayınları. ġanlıurfa
Sönmez. B. Tuzlu ve Sodyumlu Topraklar 1990 KH ġanlıurfa AraĢtırma Enstitüsü Yayınları.
Genel Yayın No: 62 Rapor Seri No: 17. ġanlıurfa

69
Sönmez. B. 1991 Tuzlu ve alkali toprakların ıslah kriterlerinin programlama tekniği
kullanarak belirlenmesi ve tarla denemeleriyle kalibrasyonu. TÜBĠTAK-DOĞA. Dergisi
Sönmez. B. E. Yurtsever. 1995 DeğiĢik tuzluluk ve SAR değerlerine sahip suların toprak
tuzluluğu ile domates bitkisinin geliĢimine ve verimine olan etkileri KH Toprak ve Gübre
AraĢtırma Enstitüsü Yayınları. Genel Yayın No: 202. Rapor Seri No: R–119. Ankara
Sönmez. B. A.Ağar. A.GümüĢ. 1995 Toprakların değiĢebilir sodyum ve sodyum adsorbsiyon
oranları arasındaki iliĢkiye göre sodyumluluğun tahmini KH Toprak ve Gübre AraĢtırma
Enstitüsü Yayınları. Genel Yayın No: 203. Rapor Seri No: R–120. Ankara
Sönmez. B. A.Ağar. A.GümüĢ. 1995 Tuzlu-sodyumlu topraklara uygulanan azotlu gübre ile
jipsin toprak ıslahına ve Ģekerpancarı verimine etkileri KH Toprak ve Gübre AraĢtırma
Enstitüsü Yayınları. Genel Yayın No: 204. Rapor Seri No: R–121. Ankara
Sönmez. B. K.Karuç. 1996 Tuzlu ve sodyumlu toprakların ıslahında biyolojik aktif
materyallerin etkinliğinin ve kullanılabilirliğinin sera ve tarla koĢullarında belirlenmesi
Toprak ve Gübre AraĢtırma Enstitüsü AraĢtırma Yıllığı. Ankara
Yurtseven. E. Sönmez. B. 1996 Sulama suyu tuzluluğunun domates verimine ve toprak
tuzluluğuna etkisi. TÜBĠTAK-DOĞA Dergisi
Sönmez. B. A.Mavi. Ġ.Bahçeci. A.Ağar. A. Yarpuzlu. 1996 Türkiye Çorak Islahı Rehberi.
BaĢbakanlık KHGM APK Dai. BaĢk. Toprak ve Su Kaynakları ġube Müd. Yayınları. Yayın
No: 93. Rehber No: 12. Ankara.
Ağar. A. B.Sönmez. A.GümüĢ. 1998 Farklı sentetik zarf materyallerinin hidrolik
geçirgenlikleri ve siltasyonu önleme kabiliyetleri BaĢbakanlık KHGM APK Dai. BaĢk.
Toprak ve Su Kaynakları ġube Müd. Yayınları. Yayın No: 108. Ankara
Güven. E. M.Vural. Ġ.Bahçeci. B.Sönmez. 2000 Ġç Anadolu Bölgesi Halofitik (Tuzcul
Bitkiler) Vejetasyonunun Ekolojisi BaĢbakanlık KHGM APK Dai. BaĢk. Toprak ve Su
Kaynakları ġube Müd. Yayınları. Yayın No: 117. Ankara
Kanber. R. A.F.Tarı (Editörler). Anonim (B.Sönmez) 2003 Tuzlu ve Alkali Toprakların
Islahı. Sulama ve Drenaj Mühendisliği. KHGM APK Dai. BaĢk. Toprak ve Su Kaynakları
ġube Müd. Yayınları. Ankara
Sönmez. B. 2003 Türkiye Çoraklık Kontrol Rehberi. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Toprak ve
Gübre AraĢtırma Enstitüsü Yayınları. Teknik Yayın No: 33. Ankara
Çizikçi. S. K. Avcı. A.Mavi. B.Sönmez. 2004 DRAINMOD simülasyon modeli ile drenaj
sistemlerinin planlanması. Toprak ve Gübre AraĢtırma Enstitüsü Yayınları. Ankara
Çizikçi. S. K. Avcı. A.Mavi. B.Sönmez. 2004 Field Evaluation and Testing Of Drainmod in
Turkey. Drainage VIII. Proceedings Of the Eighth International Drainage Symposium. ASAE.
St. Joseph. MI 49085-9659. USA
Bahçeci. Ġ. A. Ağar. N. Dinç. A.F.Tarı. B.Sönmez. 2006 Water and salt balance studies. using
SALTMOD. to improve subsurface drainage design in the Konya–Çumra Plain. Turkey.
Agricultural Water Management. 85: 261–271

70
A.Ağar. F.Ergül. B.Halitligil. B.Sönmez. 2011 Gübre Sanayi Atığı Fosfojipsin Çorak
Toprakların Islahında Kullanılmasının Radyotoksikolojik Olarak Ġncelenmesi TKB. TAGEM-
Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez AraĢtırma Enstitüsü Yayınları. Ankara
S.Kale. B.Sönmez. S.Madenoğlu. I.Ors. G.Çaycı. C.Kütük. U.Türker. 2012 Evaluation of
carbon isotopic discrimination in wheat under water stress conditions and their relation with
crop temperature indexes. International symposium on managing soils for food security and
climate change adaptation and mitigation. Vienna

71
Doç.Dr. Aynur ÖZBAHÇE
Uzmanlık Alanları: Sebzecilik. Su-Verim Iliskileri. Abiyotik ve Biyotik Stres
Telefon: 0312 315 65 60
Faks: 0312 315 29 31
E-posta: aynur.ozbahce@tarim.gov.tr
YazıĢma Adresi: Toprak. Gübre ve Su Kaynaklari Merkez Arastirma Enstitüsü
Müdürlügü Gayret Mahallesi Istanbul Yolu Üzeri No: 32 Yenimahalle / ANKARA

EĞĠTĠM BĠLGĠLERĠ
Derece Bölüm/Program Üniversite Yıl

Bahçe Bitkileri Üniversitelerarası Kurul 2017

Doçent
Sebze Yetiştirme ve Islahı Başkanlığı
Doktora/S.Yeterlik/ Fen Bilimleri Enstitüsü- 2008
Selçuk Üniversitesi
Tıpta Uzmanlık Toprak ABD
Yüksek Lisans Fen Bilimleri Enstitüsü- Süleyman Demirel
Bahçe Bitkileri ABD 1999
Üniversitesi
Lisans Ziraat Fakültesi- Atatürk Üniversitesi 1996
Bahçe Bitkileri Bölümü

Yüksek Lisans Tez BaĢlığı: Isparta KoĢullarına Uygun Üstün Verim ve Teknolojik
Özelliklere Sahip Domates ÇeĢitlerinin Belirlenmesi
Doktora Tezi/S.Yeterlik ÇalıĢması/Tıpta Uzmanlık Tezi BaĢlığı: Konya Ekolojik
KoĢullarında Akman-98 Bodur Kuru Fasulye ÇeĢidinin Verim ve Verim Unsurları Ġle Besin
Elementleri Ġçeriğine Mangan Uygulamasının Etkisi
YABANCI DĠL BĠLGĠLERĠ
Yabancı Dil Notu: 2012 KPDS 68.75
Görevler:
Görev Unvanı Görev Yeri Yıl

Enstitü Müdürü Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez ArĢ. Ens. 2013-

Ankara Devam
Dr. AraĢtırmacı Toprak Su ve ÇölleĢme Ġle Mücadele ArĢ. Ġst. Konya 2005-2013
Ziraat Yüksek Müh. Toprak ve Su Kaynakları ArĢ. Ens. Konya 1999-2005
ArĢ. Gör. Süleyman Demirel Üniversitesi. FBE- Bahçe Bitkileri. 1998-1999
Isparta

72
Projelerde Yaptığı Görevler:
1. 2014 / 2016- Yardımcı AraĢtırmacı; Su Stresi KoĢullarında Malç Uygulamalarının
TurĢuluk Hıyarın Verim Unsurları ve Su Kullanımı Üzerine Etkilerinin Belirlenmesi. Proje
No: TAGEM/TOPRAKSU/14/A02/P03/02 (TAGEM destekli)
2. 2014 / 2016- Yardımcı AraĢtırmacı Su Kısıtı KoĢullarında Yüzey Damla ve Toprakaltı
Damla Sulama Sistemlerinde. Fertigasyon Uygulamalarının Biberin Verim ve Kaliteye
Etkilerinin Belirlenmesi. Proje No: TAGEM/TOPRAKSU/14/A02/P03/03 (TAGEM
destekli)
3. 2013 / 2016- Yardımcı AraĢtırmacı; Bazı Enerji Bitkilerinin Farklı Marjinal Deneme
Alanlarında Denenerek. Adaptabilite. Biyokütle Üretimi ile Biyoyakıt Potansiyellerinin
Belirlenmesi. Proje No: 113O273 (TUBĠTAK destekli)
4. 2012 / 2014- Proje Yürütücüsü; National Geospatial Soil Fertility and Soil Organic
Carbon Information System. Project No: UTF/TUR/057/TUR (FAO destekli)
5. 2011 / 2012- Proje Yürütücüsü; Toprak Kökenli Patojenlerle Mücadelede Kemigasyonun
Kullanım Olanakları. Proje No: TAGEM-BB-100201-F-021 (TAGEM destekli)
6. 2011 / 2012- Proje Yürütücüsü; Karapınar Yöresinde Sulama Suyunun Etkinliğinin
Artırılmasında Zeolitin Kullanım Olanaklarının AraĢtırılması. Proje No: TAGEM-BB-
100201-F-022 (TAGEM destekli)
7. 2011 / 2012- Yardımcı AraĢtırmacı; Konya Ovasında Kullanılan Hareketli Sulama
Sistemlerinin Performanslarının Değerlendirilmesi. Proje No: TAGEM-BB-10-02-01F-03
(TAGEM destekli)
8. 2010 / 2012- Yardımcı AraĢtırmacı; Orta Anadolu‟da DeğiĢik GeliĢme Dönemlerinde
Sulanan Buğdayın Su-Verim ĠliĢkilerinin Belirlenmesi. Proje No: TAGEM-BB-09-02-01F-01
(TAGEM destekli)
9. 2008 / 2009- Yardımcı AraĢtırmacı; Orta Anadolu KoĢullarında Damla Sulama Yöntemi
ile Sulanan Pancarın Sulama Ölçütlerinin Belirlenmesi. Proje No. TAGEM-BB3-07-2-1
(TAGEM destekli)
10. 2007 / 2008- Proje Yürütücüsü; Konya Yöresinde YetiĢtirilen Fasulyenin Verim ve
Verim Komponentleri ile Besin Elementleri Alımı Üzerine Farklı Manganlı Gübrelerin
Etkileri. Proje No: TAGEM-BB-070205F03 (TAGEM ve SU-BAP (Proje No: SU-BAP-
6201066 destekli)
11. 2004 / 2005- Proje Yürütücüsü; Farklı Damlatıcı Aralığı ve Su Stresinin Salçalık
Domatesin Verim ve Kalitesine Etkisi. Proje No: 03220F01 (Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı
destekli)
12. 2000 / 2001- Proje Yürütücüsü; Farklı Azot Kaynaklı Gübrelerin Salçalık Domatesin
Verim ve Kalitesine Etkisi. Proje No: TAGEM-BB-TOPRAKSU-2000/01 (Tarım ve Köy
ĠĢleri Bakanlığı destekli)

73
13. 1999 / 2007- Yardımcı AraĢtırmacı; Konya Ovası KoĢullarında M9 Anacına AĢılı
Granny Smith Elma Ağaçlarının Damla Sulama Programlaması. Proje No: TAGEM-BB-
TOPRAKSU-2009/80 (Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı destekli)
14. 1996 / 1997- Proje Yürütücüsü; Isparta KoĢullarına Uygun Üstün Verim ve Teknolojik
Özelliklere Sahip Domates ÇeĢitlerinin Belirlenmesi (SDU-BAP destekli)

Sosyal Ġçerikli Proje

1. 2014 / 2017- Yardımcı AraĢtırmacı; Geleceğimi Koruyorum. Sn Emine ERDOĞAN
Hanımefendi‟nin Himayelerinde. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile Milli Eğitim
Bakanlığı ĠĢbirliğinde Sosyal Sorumluluk Projesi (Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
destekli).
2. 2014 / 2015- Proje Yürütücüsü; Enstitü Hizmetlerinden Engelli Ve YaĢlı Bireylerin
Kolay EriĢimini Sağlayamaya Yönelik Fiziksel Altyapının GeliĢtirilmesi. Proje No:
TR51/14/SOSKA/0065 (Ankara Kalkınma Ajansı destekli).
3. 2014 / 2015- Proje Yürütücüsü; Kurumsal Mükemmellik Yolunda Stratejik Yönetim
Eğitimi ve Rehberlik. Projesi No: TR51/14/TD/0082. (Ankara Kalkınma Ajansı destekli).
4. 2013 / 2014- Proje Yürütücüsü; Kurumsal MükemmelleĢme Yolunda Ulusal Kalite
Hareketi (UKH) Eğitimi. Proje No: TR51/13/TD/0042 (Ankara Kalkınma Ajansı destekli).
Aldığı Eğitimler:
1. Ġleri uygulamalı istatistik kursu. Isparta 1998.
1. International Conference on The Future of The Medıterranean Rural Environment:
Prospects for Sustainable Land Use and Management General Directorate of Rural Services.
Ġzmir 2000.
2. 2nd International Conference on GIS for Earth Science Applications Anadolu University
and General Directorate of Rural Services. Ġzmir 2000.
3. Sulama ve projelendirme eğitimi. Konya 2002.
4. EFQM (European Foundation for Quality Management) mükemmellik modeli eğitimi.
Anakara 2014
5. Stratejik plan ve rehberlik eğitimi. Ankara 2015.
Ġdari Görevler:
1. Enstitü Müdürü-2013-devam. Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez AraĢtırma
Enstitüsü. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. Tarımsal AraĢtırmalar ve Politikalar Genel
Müdürlüğü
2. Tarımsal Sulama ve Arazi Islahı Bölüm BaĢkanı-2013. Konya Toprak Su ve ÇölleĢme
Ġle Mücadele ArĢ. Ġst. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. Tarımsal AraĢtırmalar ve
Politikalar Genel Müdürlüğü

74
3. Tarımsal Sulama ve Arazi Islahı Grubu BaĢkanı- 2013. Gıda Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı. Tarımsal AraĢtırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü
4. Tarımsal Sulama ve Arazi Islahı Grubu BaĢkan Yrd.- 2011-2013. Gıda Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı. Tarımsal AraĢtırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü
5. Su Yönetimi Grubu Sekreteri- 2004-2011. Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı
Bilimsel KuruluĢlara Üyelikler:
1. Bahçe Bitkileri Derneği
2. Ziraat Mühendisleri Birliği
3. Türkiye Kalite Derneği
Ödüller:
TÜBĠTAK tarafından verilen yayın teĢvik ödülü-2010-2011-2014
Expo 2016 tarafından “Geleceğimi Koruyorum” Projesi ile “Sürdürülebilirlilik Temasında En
Uygun Kurumsal Proje Özel Ödülü”-2016
Bilim. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından “Kurumsal MükemmelleĢme Yolunda Ulusal
Kalite Hareketi” Projesi ile 2017 Verimlilik Proje Teşvik Ödülü-2017
ESERLER
A. Uluslararası hakemli dergilerde yayımlanan makaleler:
A1. Ozbahce. A.. Tari. AF.. Gonulal. E.. Simsekli N.. 2017. Zeolite for enhancing yield and
quality of potatoes cultivated under water deficit conditions. Potato Research. (accepted.
inpress)
A2. Ozbahce. A.. Tari. AF.. Gonulal. E.. Simsekli N.. Padem H.. 2014. The effect of zeolite
applications on yield components and nutrient uptake of common bean under water stress.
Archives of Agronomy and Soil Science. Vol. 61. Issue 5. 615-626pp.
A3. Ozbahce. A.. 2014. Chemigation for soil-borne pathogen management on melon growth
under drought stress. Australasian Plant Pathology. Volume: 43. Issue 3. 299-306pp.
A4. Ozbahce. A.. Zengin. M.. 2014. Effects of foliar and soil applications of different
manganese fertilizeron yield and net return of bean. Journal of Plant Nutrition. Volume: 37.
Issue: 2. 161-171pp.
A5. Çolpan. E.. Zengin. M.. Özbahçe. A.. 2013. The effects of potassium on the yield and
fruit quality components of stick tomato. Horticulture Environment and Biotechnology.
Volume:54. Issue:1. 20-28pp.
A6. Ozbahce. A.. Tari. A.F.. Cakır. R.. 2012. Influence of various water supply levels and
emitter spacing on yield and water use of processing tomato grown in middle Anatolian.
Turkey. Research on Crops. Volume:13. Issue: 1. 262-267pp.
A7. Ozbahce. A.. Zengin. M.. 2011. Effects of manganese fertilizers on yield and yield
components of dwarf dry bean. Journal of Plant Nutrition. Volume: 34. Issue 1. 127-139pp.

75
A8. Ozbahce. A.. Tari. A.F.. 2010. Effects of different emitter space and water stress on yield
and quality of processing tomato under semi-arid climate conditions. Agricultural Water
Management. Volume: 97. Issue: 9. 1405-1410pp.
B. Uluslararası bilimsel toplantılarda sunulan ve bildiri kitabında (Proceedings) basılan
bildiriler:
B1. Sonmez. B.. Ozbahce. A.. Kececi. M.. Akgul. S.. Aksoy . E.. Madenoglu. S.. Aloe. K.A..
Incirkus. V.. Gorgisen. C.. Tuncay T.. Beernaerts. I.. Vargas. R.. 2017. Turkey‟s national
geospatial soil organic carbon information system. The Global Symposium on Soil Organic
Carbon. 21-23 March 2017. Italy (oral presentation. in press).
B2. Kececi. M.. Ozbahce. A.. Akgul. S.. 2016. Organic carbon contents of Turkish soils and
changes in its distribution as of land use. Eurosoil 2016 Congress. 16-21 October 2016.
Abstract Book 225p. Ġstanbul.
B3. Ozbahce. A.. Bilgen G.K.. 2016. Ġklim DeğiĢikliği Ġle Mücadelede BütünleĢik Önleme ve
uyum Yöntemleri. Uluslararası Katılımlı 2.Ġklim DeğiĢikliği ve Tarım EtkileĢimi ÇalıĢtayı.
08-09 Kasım 2016. 151-159. ġanlıurfa.
B4. Türkmen. Ö.. Seymen. M.. Paksoy. M.. Fidan. S.. Özbahçe. A.. 2014. Çerezlik Kabak
ÇeĢit Adaylarının Farklı Lokasyonlardaki Verim Ve Verim Unsurları. 5. Uluslararası
Katılımlı Tohumculuk Kongresi. 600-607s. Diyarbakır.
B5. Özbahçe. A.. Zengin. M.. 2004. Effects of different nitrogenous fertilizers on yield and
yield components of processing tomato. Natural Resource Management for Sustainable
Development. 07-10 June 2004. 1-5. Erzurum.
B6. Padem. H.. Ocal. A.. 1999. Effects of humic acid applications on yield and some
characteristics of processing tomato. ISHS 6th International Symposium on The Processing
Tomato. Pamplona. Navaho. Spain. 25-28 May 1998. Acta Horticulturae No: 487. 159-163pp.
B7. Padem. H.. Ocal. A.. Sengun. A.. 1999. Effects of foliar fertilizers on yield and some
characteristics of processing tomato. ISHS 6th International Symposium on The Processing
Tomato. Pamplona. Navarra. Spain. 25-28 May 1998. Acta Horticulturae No: 487. 225-
228pp.
B8. Padem. H.. Ocal. A.. 1998. Effect of humic acid addited foliar fertilizer on some nutrient
content of eggplant and pepper seedlings. XXVth International Horticultural Congress
Benelux. Brussels. 17 August 1998. 180pp.
B9. Padem. H.. Yıldırım. E.. Ocal. A.. 1998. The effects of apple juice waste and animal
manure on yield and yield components of squash. XXVth International Horticultural Congress
Benelux. Brussels. 17 August 1998. 181pp.
B10. Padem. H.. Ocal. A.. Alan. R.. 1997. Effect of humic acid addited to foliar fertilizer on
quality and nutrient content of eggplant and pepper seedlings. ISHS Symposium on
Greenhouse Management for Better Yield and Quality in Mild Winter Climates. Antalya-
Turkey 3-5 November 1997. Acta Horticulturae No: 491. 241-245pp.
C. Yazılan ulusal kitaplar veya kitaplarda bölümler:

76
C1. Zengin. M.. Özbahçe. A.. 2011. Bitkilerin Ġklim ve Toprak Ġstekleri. Atlas Kitabevi.
Yayın No: 4. ISBN: 978-605-61260-3-1. Konya.
D. Ulusal hakemli dergilerde yayımlanan makaleler:
D1. Ozbahce. A.. Tarı. AF.. Yücel. S.. Okur. O.. 2014. Kavunda Solgunluk ve Kök
Çürüklüğü Ġle Mücadelede Kemigasyon. Bahçe Dergisi. 43(1-2). 29-39.
D2. Ozbahce. A.. Tarı. AF.. Yücel. S.. Okur. O.. Padem. H.. 2014. Influence of Limited
Water Stress on Yield and Fruit Quality of Melon Under Soil-Borne Pathogens. Soil - Water
Journal. Volume: 3. Issue 1. 70-76.
D3. Tarı. A.F.. Özbahçe. A.. Kale S.. Bahçeci. P.. 2014 Farklı Lateral Aralığı ve Sulama
Düzeyinin ġekerpancarı Verimine Etkisi. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi. 17(3) 25-
34.
D4. Ozbahce. A.. Tarı. A. F.. 2009. Effects of Different Emitter Spaces and Irrigation Levels
on Yield and Yield Components of Processing Tomato. Journal of Agricultural Faculty of
Gaziosmanpasa University (JAFAG). Volume:26. Issue:2. 63-70.
D5. Çay. ġ.. Tarı. A.F.. Dinç. S.. Bitgi. S.. Özbahçe. A.. Palta. Ç.. Okur. O.. 2009. Farklı
Sulama Programlarının M9 Anacına AĢılı Granny Smith Elma Ağaçlarının Verim ve Kalite
Özellikleri Üzerine Etkisi. Tarım Bilimleri AraĢtırma Dergisi. 2 (2). 69-76.
D6. Özbahçe. A.. Padem. H.. 2007. Isparta KoĢullarına Uygun Üstün Verim ve Teknolojik
Özelliklere Sahip Domates ÇeĢitlerinin Belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi. Fen
Bilimleri Enstitüsü Dergisi. Cilt: 11 Sayı:2. 128-133.
E. Ulusal bilimsel toplantılarda sunulan ve bildiri kitaplarında basılan bildiriler:
E1. Tarı. AF.. Özbahçe. A.. Okur. O.. Aydoğan; S.. Bahçeci. P.. 2013. Farklı GeliĢme
Dönemlerinde Uygulanan Su Kısıntısının Buğday Kalitesine Etkisi. Türkiye 10. Tarla
Bitkileri Kongresi. 10-13 Eylül 2013. 695-701. Konya.
E2. Özbahçe. A.. Tarı. A.F.. Çetin. Ö.. 2012. Toprak Nemi Ġzlenerek OluĢturulan Sulama
Programından Uygun Pan Katsayısının Tahmini: Domates Örneği. 9. Sebze Tarımı
Sempozyumu. 12-14 Eylül 2012. 399-406. Konya.
E3. Özbahçe. A.. Tarı. A. F.. Dinç. N.. 2011. Kısıntılı Sulamanın Salçalık Domatesin Verim
ve Ekonomisi Üzerine Etkisi. II. Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Kongresi. 22-25 Kasım
2011. 10-16. Ankara.
E4. Tarı A.F.. Özbahçe. A. Dinç. N.. 2011. ġekerpancarı Sulama Programının
OluĢturulmasında Tansiyometrelerin Kullanım Olanakları. II. Ulusal Toprak ve Su Kaynakları
Kongresi. 22-25 Kasım 2011. 3-9. Ankara.
E5. Özbahçe. A.. Tarı. A. F.. Ata. Gülseren.. 2010. Azalan Su Kaynaklarının Etkinliğinin
Artırılmasında Zeolitin Kullanım Olanakları. I. Ulusal Kuraklık ve ÇölleĢme Sempozyumu.
16-18 Haziran 2009. 430-436. Konya.
E6. Ata. G.. Tarı. A. F.. Özbahçe. A.. 2010. Konya Ovasında Uygulanan Sulama Metotlarının
GeliĢim Süreci. I. Ulusal Kuraklık ve ÇölleĢme Sempozyumu. 16-18 Haziran 2009. 731-737.
Konya.

77
E7. Özbahçe. A.. Tarı. A.F.. Ata. G.. 2010. Hastalık ve Zararlılarla Mücadelede Kemigasyon.
I. Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Kongresi. 1-4 Haziran 2010. 509-513. EskiĢehir.
E8. Tarı A.F.. Özbahçe A. 2010. Konya Kapalı Havzası Sınırlı Su Kaynaklarının
Kullanımında Entegre Su Yönetimi YaklaĢımı. I. Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Kongresi
1-4 Haziran 2010. 161-167. EskiĢehir.
E9. Ata. G.. Tarı. A.F.. Özbahçe. A.. 2010. Konya Ovasında Kullanılan Center-Pivot Sulama
Sistemlerinin Ekonomik Yönden Değerlendirilmesi. I. Ulusal Toprak ve Su Kaynakları
Kongresi 1-4 Haziran 2010. 219-224. EskiĢehir.
E10. Tarı A.F.. Özbahçe. A. 2010. Konya Ovasında Çizgi Kaynaklı Yağmurlama Sistemi Ġle
DeğiĢik GeliĢme Dönemlerinde Sulanan Buğdayın Su Verim ĠliĢkileri. I. Tarımsal Yapılar ve
Sulama Sempozyumu. 27-29 Mayıs 2010. 111-119. KahramanmaraĢ.
E11. Özbahçe. A.. Zengin. M.. 2009. Farklı Manganlı Gübre Uygulamalarının Akman-98
(Phaseolus Vulgaris L.) Fasulye ÇeĢidinin Suda Eriyebilir Besin Elementi Kapsamı. Aktif
Demir Ġçeriği ve Tane Verimine Etkileri. VIII. Tarla Bitkileri Kongresi. 19-22 Ekim 2009.
287-290. Hatay.
E12. Tarı. A.F.. Bahçeci. Ġ.. Özbahçe. A.. Ata G..2009. Orta Anadolu KoĢullarında Farklı
Ekim Zamanları ve Sulama Suyundaki Kısıntının Nohudun Verimine Etkisi. VIII. Tarla
Bitkileri Kongresi. 19-22 Ekim 2009. 328-331. Hatay.
E13. Özbahçe. A.. Zengin. M.. Gezgin. S.. Yalçın. R.. 2008. Konya Yöresinde YetiĢtirilen
Akman-98 Fasulye ÇeĢidinin Verim ve Besin Elementleri Alımı Üzerine Farklı Manganlı
Gübrelerin Etkileri. 4. Ulusal Bitki Besleme ve Gübre Kongresi. 08-10 Ekim 2008. 359-368.
Konya.
E14. Özbahçe. A.. Tarı. A. F.. 2006. Sulama Suyundaki Kısıntının Salçalık Domatesin Verim
ve Kalitesine Etkisi. VI. Sebze Tarımı Sempozyumu. 19-22 Eylül 2006. 116-120.
KahramanmaraĢ.
E15. Padem. H.. Öcal. A.. ġengün. A.. 1998. Hümik Asit Uygulamalarının Salçalık Biberde
Verim ve Bazı Verim Unsurlarına Etkisi. 2. Sebze Tarımı Sempozyumu. 28-30 Eylül 1998.
106-110. Tokat.
E16. Padem. H.. Öcal. A.. 1998. Farklı Preparat Uygulamalarının Domates Fidelerinin DüĢük
Sıcaklık KoĢullarına Dayanımına Etkisi. Doğu Anadolu Tarım Kongresi. 14-18 Eylül 1998.
645-651. Erzurum.
E17. Padem. H.. Öcal. A.. 1998. Isparta ve Yöresinde Salçalık Domates YetiĢtiriciliği ve
GeliĢtirme Olanakları. Isparta‟nın Dünü Bugünü ve Yarını Sempozyumu II. 16-17 Mayıs
1998. Cilt 2. 195-205. Isparta.
G. Diğer yayınlar:
(Yukarıdaki maddelerde yer alan baĢlıklardaki kategorilere girmeyen ve belirtilmek
istenen tüm eserler bu maddenin altında belirtilecektir.)
G1. Ozbahce. A.. Tarı. AF.. Yücel. S.. Okur. O.. 2014. Toprak Kökenli Patojenlerle
Mücadelede Kemigasyonun Kullanım Olanakları. Proje No: TAGEM-BB-100201-F-021.

78
Proje Sonuç Raporu. TAGEM-Konya Toprak Su ve ÇölleĢme Ġle Mücadele AraĢtırma
Ġstasyonu Yayın No: TSÇMAĠ05. Konya.
G2. Ozbahce. A.. Tarı. AF.. Gönülal E.. ġimĢekli. N.. 2014. Karapınar Yöresinde Sulama
Suyunun Etkinliğinin Artırılmasında Zeolitin Kullanım Olanakları. Proje No: TAGEM-BB-
100201-F-022. Proje Sonuç Raporu. TAGEM-Konya Toprak Su ve ÇölleĢme Ġle Mücadele
AraĢtırma Ġstasyonu Yayın No: TSÇMAĠ06. Konya.
G3. Tarı. AF.. Ozbahce. A.. Okur. O.. Akdoğan. S.. 2014. Orta Anadolu‟da Buğdayın Su-
Verim ĠliĢkileri. Proje No: TAGEM-BB-09-02-01F-01. Proje Sonuç Raporu. TAGEM-Konya
Toprak Su ve ÇölleĢme Ġle Mücadele AraĢtırma Ġstasyonu Yayın No: TSÇMAĠ07. Konya.
G4. Tarı. AF.. Ozbahce. A.. 2014. Konya Ovasında Kullanılan Hareketli Sulama
Sistemlerinin Performansları. Proje No: TAGEM-BB-10-02-01F-03. Proje Sonuç Raporu.
TAGEM- Konya Toprak Su ve ÇölleĢme Ġle Mücadele AraĢtırma Ġstasyonu Yayın No:
TSÇMAĠ08. Konya.
G5. Ozbahce. A.. Zengin. M.. 2010. Konya Yöresinde YetiĢtirilen Fasulyenin Verim ve
Verim Komponentleri ile Besin Elementleri Alımı Üzerine Farklı Manganlı Gübrelerin
Etkileri. Proje No: TAGEM-BB-070205F03. Proje Sonuç Raporu. TAGEM-Toprak ve Su
Kaynakları AraĢtırma Enstitüsü Yayın No: TAGEM-BB-TOPRAKSU-2010/84. Konya.
G6. Ozbahce. A.. Tarı. 2009. Farklı Damlatıcı Aralığı ve Su Stresinin Salçalık Domatesin
Verim ve Kalitesine Etkisi. Proje No: 03220F01. Proje Sonuç Raporu. TAGEM-Toprak ve Su
Kaynakları AraĢtırma Enstitüsü Yayın No: TAGEM-BB-TOPRAKSU-2009/68. Konya.
G7. Özbahçe. A.. 2003. Sanayi Domatesi Tarımı Sorunları ve Çözüm Önerileri. Türkiye
Ziraat Odaları Birliği. Yayın No: 141. Ankara
G8. AraĢtırmacının son 2 yılda hakemlik yaptığı dergiler

Dergi Adı Hakemlik Yapılan Yayın ID

Agricultural Water Management AGWAT5792
Agricultural Water Management AGWAT5453
Ankara Universitesi. Ziraat Fakultesi Dergisi TBD-1015002116
Agricultural Science Research MS:ARJ-13-0047
Journal of Agricultural Science and Technology J.9254-53
Journal of Soil Science and Environmental Management JSSEM/29.01.13/0374

79
Dr. Suat AKGÜL
Uzmanlık Alanları: Erozyon. Toprak Muhafaza. Havza Bilimi. Cografik Bilgi Sistemleri ve
Uzaktan Algilama. Arazi Kullanim Planlamasi. Su Yönetimi
Telefon: 0312 3156560
Faks: 0312 315 29 31
E-posta: suat.akgul@tarim.gov.tr
YazıĢma Adresi: Toprak. Gübre ve Su Kaynaklari Merkez Arastirma Enstitüsü
Müdürlügü Gayret Mahallesi Istanbul Yolu Üzeri No: 32 Yenimahalle / ANKARA

EĞĠTĠM BĠLGĠLERĠ
Ülke Üniversite Fakülte Enstitü Öğrenim Alanı Mezuniyet Yılı
ABD Colorado State University (Yüksek Lisans) Natural Resources Watershed Science
1.1.1999
Türkiye Ankara Üniversitesi (Lisans) Ziraat Fakültesi Tarimsal Yapilar ve
Sulama Bölümü 1.1.1985
Türkiye Ankara Üniversitesi (Doktora) Fen Bilimleri Enstitüsü Tarimsal
Yapilar ve Sulama A.B.D. 1.1.2009

YABANCI DĠL BĠLGĠLERĠ

DĠL KPDS ÜDS TEOFL YDS
Ingilizce 0 83 0 0

AKADEMĠK / MESLEKi DENEYĠM

Kurum/KuruluĢ Ülke ġehir Bölüm/Birim Görev Türü Görev Dönemi
Tarim Orman ve Köyisleri Bakanligi Türkiye Ankara Yayin Dairesi
Baskanligi Teknik Personel 1986-1993
Toprak ve Su Kaynaklari Ankara Arastirma Enstitüsü Türkiye Ankara
Havza Yönetimi Arastirmaci 1993-2002
Toprak ve Su Kaynaklari Ankara Arastirma Enstitüsü Türkiye Ankara
Havza Yönetimi Enstitü Müdür Yrd. 2002-2007
Toprak Gübre ve Su Kaynaklari Merkez Arastirma Enstitüsü Türkiye Ankara
Havza Yönetimi Enstitü Müdür Yrd. 2007-

YAYINLAR
SCI. SSCI. AHCI Ġndekslerine Giren Dergilerde Yayınlanan Makaleler

80
Z.GÖKALP. I.TAS. Özkay.F. S.AKGÜL. 2011. Wastewater use in irrigation - Ankara case
study. . African Journal of Agricultural Research. Vol. 6 (7). pp..
O.DENGIZ. S.AKGÜL. 2005. Soil Erosion Risk Assessment of the Gölbasi Environmental
Protection Area and Its Vicinity Using the CORINE Model. Turkish Journal of Agriculture
and Forestry. Issue 6.
Diğer Dergilerde Yayınlanan Makaleler
HC. S.AKGÜL. . 2013. Türkiye Büyük Toprak Gruplarinin Erozyona Duyarlilik "K"
Faktörleri. Toprak Su Dergisi. Cilt 2 Sayi 1 (30-45).
S.AKGÜL. C.Hicrettin. . . . . 2007. Mogan Gölü Havzasinda DGCONA Metodu ile
Erozyonun Belirlenmes. . III. Ulusal Su Mühendisligi. Sayfa:401-413. Gümüldür-Izmir. .
Hakemli Konferans/Sempozyumların Bildiri Kitaplarında Yer Alan Yayınlar
S.AKGÜL. Y.E.YILDIRIM. I.TAS. S.KODAL. 2014. Water Use Scenarios in Gediz Basin.
Turkey. 22nd International Congress on Irrigation and Drainage. . .
I.TAS. Z.GÖKALP. Özkay.F. Y.E.YILDIRIM. S.KODAL. M.TÜZÜN. S.AKGÜL. 2011.
Tarimsal Sulamalarda Su Tasarrufu. . .
I.TAS. Özkay.F. Z.GÖKALP. Y.E.YILDIRIM. S.KODAL. M.TÜZÜN. S.AKGÜL. 2011.
Sürdürülebilir Su Yönetiminde Evsel Kullanimin Önemi. . .
I.TAS. Özkay.F. S.AKGÜL. 2011. Avrupa Birligi Su Çerçeve Direktifi Kapsaminda
Sürdürülebilir Su Kalitesi Yönetimi. . .
Özkay.F. I.TAS. S.AKGÜL. 2010. The Evaluation Of Water Obtained From Different Waste
Water Treatment Methods As To Irrigation Water Quality. International Sustainable Water
And Wastewater Management Symposium . . .
I.TAS. B.YASAR. Özkay.F. S.Akgül. Z.GÖKALP. 2009. Waste Water Use in Irrigation -
Ankara Case Study. International Conference on Plants & Environmental Pollution. . .
E.S.KÖKSAL. H.ÜSTÜN. A.ILBEYI. S.AKGÜL. 2006. Effect of different irrigation
treatments on the spectral reflectance characteristic of green bean. International Symposium
on Water and Land Management for Sustainable Irrigated Agriculture. . . .
O.DOGAN. . S.AKGÜL. N.KÜÇÜKÇAKAR. 2002. Bati Akdeniz Bölgesi Esen Çayi Akçay
Alt Havzasi Erozyon Haritalamasinda Yeni Yaklasimlar. . .
Diğer Yayınlar
S.AKGÜL. I.TEKELI. . . H.G.BABAYIGIT. 2003. Uzaktan Algilama Ve Cografi Bilgi
Sistemi Tekniklerini Erozyon Haritalama Metodolojisinde Kullanarak Mogan Gölü
Havzasinin Erozyon Durumu Ve Havzada Alinacak Amenajman Tedbirlerinin Tespiti. . .
O.DOGAN. . S.AKGÜL. N.KÜÇÜKÇAKAR. 2000. Türkiye Büyük Toprak Gruplari (K)
Faktörleri. . .

81
S.AKGÜL. . 1997. Natioanal Report of Turkey: Erosion Measurement In Çaybogazi
Catchment South-Western Mediterranean Coastal Region. Priority Actions Programme
Regional Activity Centre. Split. Croatia.. . .
S.AKGÜL. . 1997. National Reports on pilot mapping and measurement of rainfall- induced
erosion processes in the Mediterranean coastal areas. National Report of Turkey. Erosion
Mapping In Esen Basin South- Western Mediterranean Coastal Region. Priority Actions
Programme Regional Activity Centre. Split. Croatia. . .
O.DOGAN. N.KÜÇÜKÇAKAR. . S.AKGÜL. N.SEVINÇ. Ö.DENLI. 1996. Orta Anadolu
Iklim Kosullarinda Uygulanan Aralikli Basamak (Gradoni) Sekilerin Standartlari . . .

PROJE DENEYĠMĠ
Yeniçaga Gölünün Ötrofikasyona Neden Olan Fosfor Kaynak Alanlarinin Kütle Dengesi ve
Fosfor Endeksi Yöntemleriyle Belirlenmesi. Izzet Baysal Üniversitesi
6.8.2014 Yardımcı AraĢtırmacı TÜBĠTAK - TÜBĠTAK COST
Orta Anadolu Iklim Kosullarinda Uygulanan Aralikli Basamak ( Gradoni) Sekilerin
Standartlari Köy Hizmetleri Yayinlari. Genel Yayin No: 200 Rapor Yayin No: R-106.
Ankara. Ankara Arastirma Enstitüsü Müdürlügü 800.000 10.8.1995
Yardımcı AraĢtırmacı TAGEM

82
Dr. Mehmet KEÇECĠ
KiĢisel Bilgileri
Doğum Yeri/Tarihi: Aydın-Çine – 1967
Medeni Hali :Evli- 2 Çocuk
Tel : (312) 473 49 58
(0532) 564 04 71
E mail : mkececi09@yahoo.com

Eğitimi
Doktora Toprak
2013 Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Ens. ANKARA
Yüksek Lisans Toprak
1999 Anakra Üniversitesi Ziraat Fakültesi ANKARA
Lisans Toprak
1989 Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi ĠZMĠR
Lise
1984 Aydın Lisesi AYDIN
Ġlk ve Ortaöğretim
1980 Karpuzlu ilçesi AYDIN
Dil Durumu
51 Ġngilizce ORTA

ĠĢ Deneyimi
1992-1998 Toprak Gübre AraĢtırma Enstitüsü ANKARA Gecici iĢçi
1998-1999 Y.S.S. Ġlköğretim Okulu VAN Öğretmen
1999-2000 Tarım Reformu Didim Bölge Md. AYDIN Teknik Eleman
2000-2010(Kasım) Toprak Gübre Su KaY. Merk. AraĢ. ANKARA AraĢtırmacı
2010(Kasım)-2013 Toprak Gübre Su KaY. Merk. AraĢ. ANKARA Bitki Besl. ve
Toprak Yönet. Böl. BaĢk.
2013 (Aralık)- Toprak Gübre Su KaY. Merk. AraĢ. ANKARA Ġdari Koordinatör

83
Doktora Konusu: “Bazı Toprak Özelliklerinin Kadmiyum (Cd) ve KurĢun (Pb)
Adsorbsiyonu ile Desorbsiyonu Üzerine Etkisi”
Master Konusu: “Akdeniz Bölgesi Seralarında YetiĢtirilen Domates Biber Patlıcan ve
SalatalıkBitkilerinin Mikroelement Beslenme Durumları. ”
Diğer ÇalıĢma Konuları: Toprak Verimliliği. Toprak Kirliliği. Toprak Kimyası. Gübre ve
gübreleme. Organik tarım ve organik gübreler. Arazi etüt ve haritalama çalıĢmaları. toprak-
bitki ve gübre analizleri vb konularda çalıĢmalar yürütmüĢtür. Bu güne kadar çeĢitli konularda
15 adet yayın yapmıĢtır.
Aldığı Eğitimler: Arazi Kullanım Planlaması ve Tarım DıĢı Kullanım 1998; Toprak Etüt ve
Haritalama-Trabzon 1999; Toprak Verimliliği Ve Bitki Besleme AraĢtırmalarında Nükleer
Tekniklerin Kullanımı ( 15n Ve Nötron Prob )-2000; Kalite Yönetim Sistemleri
Dökümantasyon Sistemleri TSE-Anakara; Analiz yöntemlerinde Belirsizlik Hesapları TSE-
Ankara; Mükemmellik Modeli KALDER-Ankara;

Yürüttüğü Projeler: -KireçtaĢı ve Marn Ana Materyaller Üzerinde OluĢan Topraklarda

Humik Asit ve Gübre Uygulamalarının Bitki Besin Maddelerinin Formları ve Toprak
Verimliliği Üzerine Etkisi.
-Orta Anadolu Bölgesinde Hayvansal Gübrelerin (Tavuk. Sığır. Koyun) Potansiyeli. Besin
maddesi Ġçerikleri ile Mineralizasyon Durumlarının Belirlenmesi
- Ankara. Kırıkkale. KırĢehir. Çankırı. Kastamanu. Karabük. Düzce. Çankırı. Bolu Ġlleri
Tarım Topraklarının Bitki Besin Maddesi ve Potansiyel Toksik Element Kapsamlarının
Belirlenmesi
Bitirdiği Projeler: -M.Keçeci;S.Usta.2012. Bazı Toprak Parametrelerin Ağır Metal (Zn.Pb)
Adsorbsiyon ve Desorpsiyonuna Üzerine Etkisi.
-M.Keçeci;Ġ.Güçdemir;M.Usul; E.TümsavaĢ;C.Koca.2012Orta Anadolu Bölgesi
Topraklarında Sürdürülebilir Fosfor Yönetimi
-M.Keçeci; N.Cebel; D.Terzi; ġ.Kaya; M.Peker. Ankara KoĢullarında Organik Tarım
Sisteminde Kullanılan Farklı Materyallerin Domates ve Mısır Münavebe Sisteminde Toprak
Özelliklerine Etkisi.
-M.Keçeci;Domates ve Ispanağın Organik Tarım KoĢullarında YetiĢtirilebilirliğinin
AraĢtırılması. Tarım KöyiĢleri Bakanlığı Tarımsal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü Bilimsel
AraĢtırma ve Ġncewlemeler Yayın No: 173 2003 YALOVA
-S. Usta; M.Keçeci; Ġ. Yurdakul; M. Usul; K. TaĢpınar; A. Dilsiz; S. Keskin. 2009. ASKĠ
(Ankara Büyük ġehir Belediye BaĢkanlığı Su ve Kanalizasyon Ġdaresi Genel Müdürlüğü)
Arıtma Çamuru Uygulamalarının Ankara - Yenikent Topraklarının Bazı Özelliklerine
(Kimyasal. Fiziksel ve Biyolojik) Etkisinin ve Sürdürülebilir Kullanılabilirliğinin
AraĢtırılması. (TUBĠTAK)
-S. Yaman; B. Ankaralı; M. Keçeci. 2009. Ankara Ġlinde Merada Otlatma Döneminde Toprak
ve Bitkideki Mineral Düzeylerin Akkaraman Koyunlarının Kan Serumu ve Yapağısındaki
Bazı Ġz Element Miktarları Üzrine Etkilerinin Belirlenmesi

84
-A. Avağ; H. Cebel; M. Keçeci; O. BaĢkan; G. Depeli. 2012. Ulusal Mera Islah Amenajman
Projesi (TUBĠTAK)
- M.Keçeci. 2015 National Geospatial Soil Fertility and Soil Organic Carbon Information
System Project (FAO UTF/TUR/057/TUR)
- Sanayi. Çiftçi ve Tüketici Ġstekleri Doğrultusunda Yerli Ekmeklik ve Makarnalık Buğday
hat ve çeĢitlerinin GeliĢtirilmesi TUBĠTAK (Tarkala Bitkileri Merekez AraĢtırma).
- Patatetes siğil Hastalığı Mücadelesinde Bor Kullanım Olanaklarının AraĢtırılması (BOREN)
- Ankara EskiĢehir Bölgesinde Buğdayın Bor Beslenme durumunun Belirlenmesi ve Farklı
Bor Uygulamalarının Buğday Verimine Etkisi (BOREN)
Yaptığı Yayınlar: -M. Keçeci; A. GüneĢ. 2002. Fertility Status of Greenhouse Soils in the
Mediterrannean Region of Turkey Ġnternational Conference On Sustainable Land Use and
Management 10-13 June 2002 Çanakkale- Türkey
-G. BeĢirli; M. Keçeci; N. Cebel; Ġ. Güçdemir. 2003Domatesin Organik Tarım KoĢullarında
YetiĢtirilebilirliğinin AraĢtırılması II.Ulusal Ekolojik Tarım Sempozyumu 2003 Antalya
-Ç. Arcak; M. Keçeci; M. Usul. 2003. Atatürk Orman Çiftliği DetaylıToprak Etüdü ve
HarĢtalanması Teknik Rapor no:1 Toprak ve Gübre AraĢtırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayını
2003 ANKARA
-Ġ. Güçdemir; M. Keçeci; M. Usul. 2006. Ġnegöl Organize Sanayi Bölgesi Arıtma Çamurunun
Tarımda Değerlendirme Ġmkanlarının AraĢtırılması. Tarım Bakanlığı Tarımsal AraĢtırmalar
Genel Müdürlüğü Toprak ve Gübre AraĢtırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayını Teknik Rapor No:
2006
-H. Cebel; O. BaĢkan; M. Keçeci; M. Bozkurt. 2009. Rakım ve Kuraklık Ġndisi Değerlerine
Göre Türkiyenin Homojen alanlarının Belirlenmesi.
-G. BeĢirli; M. Keçeci; Ġ. Güçdemir. 2009. Organik Domates YetiĢtiriciliğinde YeĢil
Gübreleme ve Bazı Besin Maddelerinin Toprak Yapısı Üzerine Etkisi. II Ulusal Ekolojik
Tarım Sempozyumu 2009. ġanlıurfa.
-O. Dengiz; M. Usul; M. Keçeci. 2006. Atatürk Orman Çiftliği Arazilerinin Tarımsal
Kullanım Durumlarının Değerlendirilmesi. OMÜ Zir. Fak. Dergisi. 2006.21(1):55-64. J. of
Fac. of Agric.. OMU. 2006.21(1):55-64
-M. Keçeci; M.Usul;Ġ. Güçdemir. 2010.Ġnegöl arıtma çamurunun mısırda (zea mays l.) verim.
mineral beslenme ve ağıt metal içeriği üzerine etkisi. I. ULUSAL TOPRAK VE SU
KAYNAKLARI KONGRESĠ. 1-4 HAZĠRAN 2010. ESKĠġEHĠR. S:122.
-M. Usul; M. Keçeci. i. Güçdemir. 2010. Evsel ve kentsel arıtma çamurunun buğday verimi
üzerine etkisi. I. ULUSAL TOPRAK VE SU KAYNAKLARI KONGRESĠ. 1-4 HAZĠRAN
2010. ESKĠġEHĠR. S:120.
-M. Keçeci. 2010. 13 Homojen Alan Ġçerisinde Yer Alan EskiĢehir Ġli Mera Topraklarında
Bulunan Bitkilerin Belirlenmesi. . I. ULUSAL TOPRAK VE SU KAYNAKLARI
KONGRESĠ. 1-4 HAZĠRAN 2010. ESKĠġEHĠR. S:120.

85
-M. Keçeci. 2010. 13 Homojen Alan Ġçerisinde Yer Alan EskiĢehir Ġli Mera Topraklarında
Bulunan Bitkilerin Belirlenmesi. . I. ULUSAL TOPRAK VE SU KAYNAKLARI
KONGRESĠ. 1-4 HAZĠRAN 2010. ESKĠġEHĠR. S:120.
-M.Kececi; F. Ergül. S.Usta. 2010. The Research On The Effect Of Aski Sewage Sludge On
Some Soil Physical Properties International Sustainable Water and Wastewater Management
Symposium” 26-28 October 2010 – Konya/Turkey
-M. Keçeci; S. Usta; A. Dilsiz; K. TaĢpınar; A. Güntürk; M. Usul. 2011. Aski Atık Çamur
Uygulamalarının Ankara-Tatlar ve Çevresi Tarım Topraklarının Bazı fiziksel ve Kimyasal
Özellikleri ile Ağır Metal Ġçerikleri Üzerine Etkisi. II. ULUSAL TOPRAK VE SU
KAYNAKLARI KONGRESĠ. 22-25 KASIM 2011. ANKARA. S:702.
-O. BaĢkan; H. Cebel; M. Keçeci; G. Depel; M. Bozkurt. 2011. Bölgesel Mera Alanlarındaki
Toprakların Bazı Fiziksel Özellikleri ile AĢınım Arasındaki ĠliĢkiler. II. ULUSAL TOPRAK
VE SU KAYNAKLARI KONGRESĠ. 22-25 KASIM 2011. ANKARA. S:539.
-G. BeĢirli; Ġ. Sönmez; M. Keçeci; Ġ. Güçdemir. 2009 Organik Domates YetiĢtiriciliğinde
YeĢil Gübreleme Ve Bazı Besin Maddelerinin Toprak Yapısı Üzerine Etkisi. II Eklojik Tarım
Kongresi S:2009 ġANLIURFA.

86