2537

T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
SOSYAL EVRE BLMLER
ANABLM DALI
ISO 14001 YS STANDARDI: LETMELERN

KARILATIKLARI PROBLEM VE
ZORLUKLAR ZERNE BR ARATIRMA
Yksek Lisans Tezi
Beng Mndkolu
Ankara - 2007
T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL EVRE BLMLER
ANABLM DALI

Yksek Lisans Tezi

Beng Mndkolu
Tez Danman
Do. Dr. Ergin Duygu
Ankara - 2007
T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL EVRE BLMLER
ANABLM DALI

Yksek Lisans Tezi

Tez Danman: Do. Dr. Ergin Duygu
Tez Jrisi yeleri

Ad ve Soyad
mzas
Tez Snav Tarihi ..
TEEKKR
Tez
almam
gerekletirmemde
deerli
katklar
ve
desteini
benden
esirgemeyerek bana almam sresince yn veren tez danmanm sayn Do. Dr.
Ergin DUYGU bata olmak zere;
Tez almamn can damar olan anket blmnde istatistiksel deerlendirmeleri

yapabilmem iin SPSS paket programn en doru ekilde kullanmam salayan,
katk ve yardmlaryla almam destekleyen Muarrem Amcazadeye,
Bugne kadar yaammn her dneminde olduu gibi bu tez almam boyunca da
gsterdikleri zveriyi hibir zaman yitirmeyen ve verdikleri desteklerle hep yanmda
olan annem, babam, ablam ve kardeime,
Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Sosyal evre Bilimleri programnda

yksek lisans yapmak konusunda bana yol gsteren arkadalarma ve tez almam
esnasnda da yardmlarn ve anlaylarn benden esirgemeyen isimlerini saymakla
bitiremeyeceim ok zel dostlarma,
yaamyla yksek lisans programn srdrmemde destek ve hogrsn benden

esirgemeyen EPS Mhendislik ve SAVE projesi alanlarna,
Bu programda aldm dersler esnasnda katklaryla mhendislik eitimim zerine

sosyal bak as kazanmamda ok byk nem arz eden ve tez konumu
kesinletirmemde grlerini benimle paylaan, yardmlarn eksik etmeyen ok

deerli akademisyenlerimize,
Yardm ve destekleriyle bu tez almasnn tamamlanmasnda katklarn hi

esirgemeden ortaya koyan Dr. Banu Aygne,
Yksek lisans programm boyunca gsterdii hogr, anlay ve destei ile srekli
yanmda olduunu hissettiren deerli eime,
Teekkr bor bilirim.
NDEKLER
TEEKKR
NDEKLER .............................................................................................................I
EKLLER LSTES ................................................................................................. IV
TABLOLAR LSTES................................................................................................ V
EKLER LSTES .................................................................................................... XIV
KISALTMALAR ..................................................................................................... XV
I. BLM: GR VE GENEL KAVRAMLAR .................................................... 1

1.1. almann Konusu ve Amac........................................................................... 1
1.2. almann Temel Varsaymlar ....................................................................... 4
1.3. almann Kapsam ve Yntemi...................................................................... 4
1.4. Genel Kavramlar ............................................................................................. 10
1.4.1. evre .................................................................................................... 11
1.4.2. evre Kirlilii Ve Zararlar.................................................................. 16
1.4.3. evre Sorunlar, Nedenleri ve nlenmesi ........................................... 29
1.4.4. Kalite .................................................................................................... 52
1.4.4.1. evre Kalitesi.................................................................................... 56
II. BLM: EVRE YNETM SSTEM STANDARTLARI VE ISO 14001
YS STANDARDI ................................................................................................... 60
2.1. evre Ynetimi ve evre Ynetim Sistemi.................................................... 60
2.2. evre Ynetim Sistemi Standartlarnn Tarihesi........................................... 67
2.3. evre Ynetim Sisteminin Amalar............................................................. 76
2.4. evre Ynetim Sistemi Standartlarnn Yaps ............................................... 78
2.5. ISO 14000 Serisi Standartlar ......................................................................... 84
2.6. Dier evre Ynetim Sistemi Standartlar ..................................................... 90
2.6.1. BS 7750................................................................................................ 91
2.6.2. EMAS................................................................................................... 93
2.7. evre Ynetim Sistemlerinin Faydalar.......................................................... 99
2.8. ISO 14001 evre Ynetim Sistemi Standard .............................................. 102
2.8.1. Genel .................................................................................................. 102
2.8.2. TS EN ISO 14001: Terimler ve Tarifler ............................................ 104
2.8.3. TS EN ISO 14001: evre Ynetim Sisteminin artlar..................... 107
2.8.3.1. Genel artlar.................................................................................... 107
2.8.3.2. evre Politikas ............................................................................... 108

2.8.3.3. Planlama.......................................................................................... 109
2.8.3.4. Uygulama ve Faaliyetler ................................................................. 115
2.8.3.5. Kontrol Etme.................................................................................. 124
2.8.3.6. Ynetimin Gzden Geirmesi......................................................... 128
2.8.4. ISO 14001 YS Belgelendirme ......................................................... 131
2.8.5. TS EN ISO 14001:2005 ile TS EN ISO 14001:1997 Karlatrmas 134
2.8.6. TS EN ISO 14001 YS Standard ile lgili letmelerin Karlatklar
Sorunlar ve Zorluklar ................................................................................... 140
III. BLM: ISO 14001 YS STANDARDI LE LGL LETMELERN
KARILATIKLARI SORUNLAR VE ZORLUKLAR ZERNE BR
ARATIRMA ......................................................................................................... 154
3.1. letmelerin ISO 14001 YS Belgesi Alma Nedenleri:................................ 157
3.2. letmelerin Belgelendirme Sreleri:........................................................... 163
3.3. letmelerin ISO 14001 YS Belgesini Almadan nce Benzer Bir Ynetim
Sistemi Belgesine Sahip Olup Olmama Durumlar ve Sahip Olduklar Belgelerin
Tarihsel ncelik Sras:........................................................................................ 165
3.4. letmelerin Belgelendirme Kurulular ve Belgelendirme Kurulularnn
Akreditasyon Durumlar: ..................................................................................... 168
3.5. letmelerin ISO 14001 YS Belgelendirme Srecinde Dardan Danmanlk
Hizmeti Alp Almama Durumlar: ....................................................................... 169
3.6. letmelerin ISO 14001 Belgelendirme Srecinde Dardan Alnan
Danmanlk Hizmetinin Gereklilii ve Yeterliliinin Deerlendirmesi:............ 171
3.7. letmelerin Atk Trleri: .............................................................................. 175
3.8. letmelerin ISO 14001 YSnin Kurulumu Safhasnda Karlat Problem
ve Zorluklar:......................................................................................................... 176
3.9. letmelerin ISO 14001 YSnin letimi Safhasnda Karlat Problem ve
Zorluklar:.............................................................................................................. 198
3.10. letmelerin Karlat Problem ve Zorluklar Sistemin Kurulum ve letim
Aamalarna Gre Yzdelik Bazda Ayrtrmas:................................................ 228
3.11. letmelerin Standardn Kendisinde Grd Aksaklklar: ........................ 229
3.12 letmelerin 1. Soruda Belirttii ISO 14001 YS Belgelendirmesi
Amalarnn Gerekleme Durumlar: ................................................................. 233
3.13. letmelerin ISO 14001 Belgesini Dier letmelerde Arama Durumlar: . 234
3.14. letmelerin ISO 14001 YSnin Kurulumundan Dolay Karlat Ek
Maliyetleri Karlama Sreleri:............................................................................ 236
3.15. letmelerin ISO 14001 Kurulumu ve letilmesi Esnasnda Karlat
II
Problem ve Zorluklar Ama Durumlar: ............................................................. 237

3.16. letmelerin ISO 14001 YS Belgesine Sahip Olduklarndan Dolay
Duyduklar Memnuniyet: ..................................................................................... 239
IV. BLM: SONU VE DEERLENDRME ................................................ 246
REFERANSLAR.................................................................................................... 292
ABSTRACT ............................................................................................................ 314
EKLER.................................................................................................................... 315
Ek 1. Anket Formu............................................................................................... 315
Ek 2. ISO 14001:2004n ISO 9001:2001deki Karl.................................... 319
Ek 3. ISO 9001:2001in ISO 14001:2004deki Karl..................................... 322
III
EKLLER LSTES
ekil 1: ISO 14000 YS Standardnn geliimi

ekil 2: evre Ynetim Sistemi Modeli
ekil 3: evre Ynetim Sistemi Piramidi
ekil 4: YS elementlerinin bir birine bamlln gsteren ema
ekil 5: PUK Dngs
ekil 6: ISO 14000in Geliiminde Yer Alan Majr Komiteler
ekil 7: ISO 14000 Serisi Standartlar
ekil 8: BS 7750 YS Standard
ekil 9: Srekli iyiletirme erevesinede Deming modeline gre ISO 14001
elementleri
ekil 10: TSEnin sistem belgelendirme emas
IV
TABLOLAR LSTES
Tablo 1. ISO 14000 letme Deerlendirme Standartlar

Tablo 2. ISO 14000 rn Deerlendirme Standartlar
Tablo 3. EMAS:2001 ve TS EN ISO 14001:2005 YS Standartlarnn rten
Maddeleri
Tablo 4. EMAS:2001 ve TS EN ISO 14001: 2004
YS Standartlarnn
Karlatrmas
Tablo 5. TS EN ISO 14001:1997 ve TS EN ISO 14001:2005 Standart Maddeleri
Tablo 6. TS EN ISO 14001:2004te Yer Alan Deiiklikler
Tablo 7. Ankete katlan iletmelerin sektrel dalmlar
Tablo 8. Ankete katlan iletmelerin personel saylarnn mikro, kk, orta ve
makro iletmelerin personel saylarna gre dalmlar.
Tablo 9. Ankete katlan iletmelerin personel saylarnn KOB ve MAKRO
iletmelerin personel saylarna gre dalmlar
Tablo 10. Ankete katlan iletmelerin ait olduklar ehir dalmlar.
Tablo 11. Ankete katlan iletmelerin blgesel dalmlar
Tablo 12. Ankete katlan iletmelerin Soru 1e verdii yantlardan oluan genel veri
tablosu
Tablo 13. ISO 14001 serifikalandrma sebeplerinin iletme saysna gre yzdelik
bazda genel deerlendirilmesi
Tablo 14. Ulusal ve uluslararaspiyasada tercih sebebi olmas seeneinin
derecelendirme dalm
Tablo 15. Firmann rekabet gcn artrmak seeneinin derecelendirme dalm
Tablo 16. evreye duyarl faaliyetlere nem vermek seeneinin derecelendirme

dalm
Tablo 17. Salad faydalardan dolay seeneinin derecelendirme dalm
Tablo 18. Mteri memnuniyetini artrmak seeneinin derecelendirme dalm
Tablo 19. evre sorumluluklarn yerine getirerek yasal teviklerden yararlanmak
seeneinin derecelendirme dalm
Tablo 20. Dier 1: verenlerin talebi seeneinin derecelendirme dalm
Tablo 21. Dier 2: letme grubu karar seeneinin derecelendirme dalm
Tablo 22. Dier 3: alanlarda ve toplumda evre bilincini artrmak seeneinin
derecelendirme dalm
Tablo 23. Dier 4: Uygulamada gereklilik seeneinin derecelendirme dalm
Tablo 24. Dier 5: Ortak istek seeneinin derecelendirme dalm
Tablo 25. letmelerin Belgelendirme Srelerine Gre Yzdelik Dalmlar
Tablo 26. letmelerin Belgelendirme Srelerine Gre Daha Genel Yzdelik
Dalmlar
Tablo 27. letmelerin ISO 14001 Belgelendirmesinden nce Sahip Olduklar Dier
Belgelerin Yzdelik Dalmlar
Tablo 28. letmelerin ISO 14001 Belgelendirmesinden nce Dier Ynetim
Sistemi Belgelerine Sahip Olup Olmadklarna Gre Yzdelik Dalmlar
Tablo 29. letmelerin Sistem Belgelendirme ncelikleri
Tablo 30. letmelerin Belgelendirme Kurulularnn Akreditasyon Durumunun
Tablosal Deerlendirilmesi
Tablo 31. letmelerin Dardan Danmanlk Hizmeti Alp Almadklarnn
Sorguland Soru 16ya Verilen Cevaplarn Dalm
VI
Tablo 32. Ankete Katlan letmelerin Dardan Danmanlk Hizmeti Alma

Durumlarnn KOB ve MAKRO letmelerin Personel Saylarna Gre Dalmlar
Tablo 33. letmelerin Dardan Danmanlk Hizmeti Almay Gerekli Grp
Grmedikleriyle lgili Verilen Yantlarn Dalm
Tablo 34. letmelerin Dardan Aldklar Danmanlk Hizmetlerinin Yeterliliinin
Sorgulanmasnda Verdikleri Yantlarn Dalm
Tablo 35. ISO 14001 Belgelendirme Srecinde Ankete Katlan letmelere Gre
Danmanlk Hizmetinin Gereklilik ve Yeterliliinin Birlikte Sorgulanmas
Tablo 36. Ankete Katlan letmelerin Atk Trlerinin Dalm
Tablo 37. evre Politikasnn Belirlenmesinde Karlalan Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Tablo 38. evre Boyutlarnn Tanmlanmas ve Derecelendirilmesinde Karlalan
Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Tablo 39. Yasal ve Dier Gereksinimlerin Belirlenmesinde Karlalan Problem ve
Zorluklarn Derecelendirilmesi
Tablo 40. Yasal ve dier gereksinimlerin belirlenmesinde Karlalan Problem ve
Zorluklarn Sektrel Dalmlar
Tablo 41. evre Politikasna Uygun evre Ama ve Hedeflerinin Belirlenmesinde
Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Tablo 42. evre Ynetim Programnn Oluturulup Uygulanmasnda Karlalan
Tablo
43.
Grev
Tanmlarn
Oluturmada,
Yetki
ve
Sorumluluklarn
Tanmlanmasnda Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi

Tablo 44. Bilgili Personel Temininde (en azndan kritik pozisyonlar iin)
VII

Tablo 45. Eitim htiyalarnn Tespiti ve Eitimlerin Dzenlenmesinde Karlalan
Tablo 46. Dokmantasyonun (prosedrler, talimatlar, formlar, vb.) Oluturulmasnda
Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecele
Tablo 47. Dokmantasyonun (prosedrler, talimatlar, formlar, vb.) Oluturulmasnda
Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesinin KOB ve MAKRO
letmelerin Personel Saylarna Gre Dalmlar
Tablo 48. Bilgiye Ulamda Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Tablo
49.
Bilgiye
Ulamda
Karlalan
Problem
ve
Zorluklarn
Derecelendirilmesinin KOB ve MAKRO letmelerin Personel Saylarna Gre

Dalmlar
Tablo 50. Belgelendirme Kuruluunun Bulunmasnda Karlalan Problem ve
Tablo 51. Finansal Kaynak Eksikliinde Karlalan Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Tablo 52. Teknik mkanlarn Yetersizlii Karlalan Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Tablo 53. Sertifikalandrma Maliyetlerinde Karlalan Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Tablo 54. Sertifikalandrma Maliyetlerinde Karlalan Problem ve Zorluklarn
Sektrel Dalmlar
Tablo 55. Dier 1: Atk Ynetim Sisteminin Oluturulmasnda Karlalan Problem
ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
VIII
Tablo 56. Dier 2: Brokratik Engellerle lgili Yaanan Problem ve Zorluklarn

Derecelendirilmesi
Tablo 57. Dier 3: Personelde evre Bilincinin Oluturulmasnda Karlalan
Tablo 58. Dier 4: Soru 9un Yant Olabilecek Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Tablo 59. ISO 14001 Belgelendirme Srecinde letmelerin YS Kurulumu
Aamasnda Karlat Problem ve Zorluklarn Genel Olarak Yzdelik Dalmlar
Tablo 60. evre ile lgili Konularda Alt Yap Yetersizliinde Karlalan Problem
Tablo 61. Devlet ve Resmi Kurumlarn Destek ve Teviklerinin Yeterli Olmamas
ile lgili Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Tablo 62. YS Ama ve Hedeflerinin Kk veya Belirsiz Tutulmu Olmas ile
lgili Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Tablo 63. YS Ama ve Hedeflerinin ok Yksek Tutularak Gerek D
Beklentilerde Bulunmu Olunmas ile lgili Karlalan Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Tablo 64. Faaliyetlere Odaklanmak Yerine Denetim in Dokmantasyona
Ynelmek ile lgili Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Tablo 65. Finansal Kaynak Eksiklii ile lgili Karlalan Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Tablo 66. Cihaz Kalibrasyonlar iin Yetkili Kalibrasyon Laboratuvarnn
Bulunmasnda Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Tablo 67. Kalibrasyon Masraflarnn Karlanmasnda Karlalan Problem ve
IX
Tablo 68. st Ynetim ve Ynetimin Destei Hususlarnda Karlalan Problem ve
Tablo 69. Yeterli Eitim ve evre Bilincinin Olmamasnda Karlalan Problem ve
Tablo 70. Eitim Maliyetleri ile lgili Karlalan Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Tablo 71. Personelin Yeniliklere Kar Direnmesi ile lgili Karlalan Problem ve
Tablo 72. evreye Duyarl Faaliyetlerin Uygulanmasnda Toplum ve alanlarn
Duyarszl ile lgili Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Tablo 73. evresel Faaliyetlerle lgili Harlarn Yksek Olmas ile lgili Karlalan
Tablo 74. evre lmlerinin Yaptrlmasnda ve Maliyetleri ile lgili Karlalan
Tablo 75. Atk Bertarafnda Lisansl, Uygun Alanlarn Bulunmasnda Karlalan
Tablo 76. Atk Bertarafnda zellikle Problem Yaanan Atk Trlerinin Dalmlar
Tablo 77. Geri Dnm Faaliyetlerinde Karlalan Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Tablo 78. Geri Dnm Faaliyetlerinde Problem ve Zorluklarla Karlalan
letmelerin Bulunduklar ehirlere Gre Dalmlar
Tablo 79. Yasal Mevzuatlarn Karlanmasnda Karlalan Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Tablo 80. Srdrlebilirlik Kavramnn Uygulanmasnda Karlalan Problem ve

Tablo 81. KOBlere Ynelik YS Bulunmamasndan Dolay Karlalan Problem
Tablo 82. KOBlere Ynelik YS Bulunmamasndan Dolay Karlalan Problem
ve Zorluklarla Karlalan letmelerin Bulunduklar ehirlere Gre Dalmlar
Tablo 83. Standardn Kullanc Dostu Olamamas Hususunda Karlalan Problem
Tablo 84. Standardn Kullanc Dostu Olamamas Hususunda Karlalan Problem
ve Zorluklarn Derecelendirilmesinin KOB ve MAKRO letmelerin Personel
Saylarna Gre Dalmlar
Tablo 85. Tetkik ve Ynetimin Gzden Geirmesi (YGG) Toplantlarnda
Tablo 86. Dokman ve Kaytlarn Kontrolnde Karlalan Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Tablo 87. Danmanlk cretlerinde Karlalan Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Tablo 88. Dier: Ynetmeliklerin Anlalmasnda ve AB Normlarna Uyum iin
Yksek
Taleplerde
Bulunulmasnda
Karlalan
Problem
ve
Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Tablo 89. ISO 14001 Belgelendirme Srecinde letmelerin YSnin letilmesi
Esnasnda Karlat Problem ve Zorluklarn Genel Olarak Yzdelik Baznda
Deerlendirilmesi
Tablo 90. ISO 14001 Belgelendirme Srecinde letmelerin Karlatklar Problem
XI
ve Zorluklarn Sistemin Kurulum ve letilmesi Aamalar iin %50 Dikkate

Alnarak Yaplan Yzdelik Dalmlar
Tablo 91. Ankete Katlan letmelerin TS-EN-ISO 14001 Standardnn Aksayan
Ynleri Hakknda Belirttii fadelerin Dalmlar
Tablo 92. letmelerin ISO 14001 YSni Kurma Amalarna Ulap Ulaamamalar
Sorgusunda Elde Edilen Yantlarn Dalmlar
Tablo 93. letmelerin alt Dier letmelerde veya Tedarikilerinde ISO 14001
Belgesine Sahip Olma Koulunu Arayp Aramadklar Sorgusunda Elde Edilen
Yantlarn Dalmlar
Tablo 94. Ankete Katlan letmelerin ISO 14001 Belgelendirme Ek Maliyetlerini
Karlama Srelerinin Dalm
Tablo 95. Ankete Katlan letmelerin ISO 14001 Kurulum ve letilmesi
Aamalarnda Karlatklar Problem ve Zorluklarn Alma Yzdeliklerinin
Dalm
Aamalarnda Karlatklar Problem ve Zorluklardan Alamayanlarnn Frekans
Dalm
Tablo 97. Ankete Katlan letmelerin Hereye Ramen ISO 14001 YSne Sahip
Olmaktan Dolay Duyduklar Memnuniyetin Dalm
Tablo 98. Personel Says Dalmnn Ankete Katlan letmelerin Hereye Ramen
ISO 14001 YSne Sahip Olmaktan Dolay Duyduklar Memnuniyetine Olan
Etkisinin Dalm
Tablo 99. Ankete Katlan letmelerin ISO 14001 YSni Dier letmelere Tavsiye
Etme Durumuna Verilen Yantlarn Dalm
XII
Tablo 100. Personel Says Dalmnn Ankete Katlan letmelerin Hereye

Ramen ISO 14001 YSne Sahip Olmaktan Dolay Duyduklar Memnuniyete Olan
Etkinin Dalm
XIII
EKLER LSTES
Ek 1. Anket Formu
Ek 2. ISO 14001:2004n ISO 9001:2001deki Karl
Ek 3. ISO 9001:2001in ISO 14001:2004deki Karl
XIV
KISALTMALAR
AB
Avrupa Birlii
A.B.D.
Amerika Birleik Devletleri
AD
Atk Denetleme
ANSI
American National Standards Institude
B. M.
Birlemi Milletler
BOD
Biochemical Oxygen Demand
BS
British Standards
BSI
British Standards Institute
CEN
Eurupan Committee for Standardization
CERES
Coalition for Environmentally Responsible Economies
CFCs
Kloraflorakarbonlar
CH4
Metan
CIA
Chemical Industries Association
CMA
Chemical Manufacturers Association
CO
Karbonmonoksit
CO2
Karbondioksit
COD
Chemical Oxygen Demand
DP
evresel etki Deerlendirme Puan
ED
evresel Etki Deerlendirme
TD
evre Teknolojisi Deerlendirme
YS
evre Ynetim Sistemi
DAR
Deutscher Akkreditierungsrat
DKK
Dnya evre ve Kalknma Komisyonu
XV
EA
Environmental Auditing
EAPS
Environmental Aspects in Product Standards
ED
Enerji Denetleme
EL
Environmental Labeling
EMAS
Eco-Management and Audit Scheme
EMS
Environmental Management System
EPA
Environmental Protection Agency
EPE
Environmental Performance Evaluation
Etkinin iddeti
E.T.K.H.K.K.Y.
Endstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliinin

Kontrol Ynetmelii
EU
Europan Union
GO
Gerekleme Olasl
HACCP
Hazard Analysis and Critical Control Points
HFCs
Hidroflorakarbonlar
HNO3
Nitrik asit
H2O(g)
Su buhar
H2SO4
Slfrik asit
IEC
International Electrotechnical Commission
IEMA
Institude of Environmental Management and Assessment
INEM
International Network for Environmental Management
ISO
International Standardization Organization
ZAYDA
zmit Atk ve Artklar Artma, Yakma ve Deerlendirme

Anonim irketi
XVI
KD
Kimyasal Deerlendirme
KOB
Kk ve Orta lekli letmeler
KYS
Kalite Ynetim Sistemi
LCA
Life Cycle Assessment
M..
Milattan nce
MW
Mega Watt
NEQA
National Environmental Quality Act
NH3
Amonyak
NOx
Azot Oksitler
N2O
Diazotmonoksit
ODS
Ozone Deplating Substances
OHSAS
Occupational Health and Safety Assesment Series
nlenebilirlik Derecesi
PFCs
Perflorakarbonlar
pH
Bir zeltinin asitlik ve alkalinlik derecesi
PUK
Planla- Uygula- Kontrol et- nlem al
RC
Responsible Care
RD
Risk Denetleme
RoHS
Restriction on Hazardous Substances
SAGE
Strategic Advisory Group on Environment
SF6
Kkrt Heksaflorid
SHEMS
Safety, Health and Environmental Management Systems
SME
Small and Medium Enterprises
SC
Sub-Commitee
XVII
SG
Srekli Gelime
SO2
Kkrt Dioksit
SPSS
Statistical Package for the Social Sciences
SUB TAG
Subtechnical Advisory Group
TAG
Technical Advisory Group
TC
Technical Commitee
TMMOB
Trkiye Mimar Mhendisler Odas Birlii
TMMOB MO
Trkiye Mimar Mhendisler Odas Birlii evre

Mhendisleri Odas
TS-EN-ISO
Turkish Standard-Europan Norm-International

Standardization Organization
TSE
Trk Standartlar Enstits
TSE PBM
Trk Standartlar Enstits Personel Belgelendirme

Mdrl
TRKAK
Trk Akreditasyon Kurumu
UKAS
United Kingdom Accreditation Service
UNCED
United Nations Conference of Environment and

Development
UNCTAD
United Nations Conference on Trade and Development
UNEP
United Nations Environment Program
UNFCCC
United Nations Conference on Trade and Development
UV
Ultra Viole
SB
rn Standartlarnda evre Boyutlar
XVIII
Vb.
Ve benzeri
Vs.
Ve sayire
YDD
Yaam Dngs Deerlendirme
YGG
Ynetimin Gzden Geirmesi
YK
Yksek retim Kurulu
yy
Yz yl
WCED
World Commission of Environment and Development
WEEE
Waste Electrical and Electronic Equipment
WG
Working Group
XIX
I. BLM: GR VE GENEL KAVRAMLAR
1.1. almann Konusu ve Amac
Aslnda insanln var olmasyla paralellik gsteren evre kavram, nfus

art, teknolojik gelimeler, sanayileme, tarm, arpk kentleme, doal kaynak
tketimi gibi bir takm aktiviteler ve doal etkenler sonucunda giderek bozulan ve
bozulduka varln ve nemini daha ok ortaya karan bir kavram haline gelmi ve
bilindii gibi gnmzde srdrlebilirlik ve ynetim kavramlaryla btnletirilerek
kullanlmaya balanmtr.
evre kavram canl, cansz tm nesneleri ve bunlarn bir birleriyle olan
ilikilerini ve etkileimlerini kapsayan, dolaysyla da hemen hemen tm bilim
dallaryla btnletirilebilen bir kavram olarak ele alnabilmektedir. rnein;
Atcnn da (1993) rnekledii zere, M.. 2500 - 1500 dnemlerine ait
Hindistann nds Havzasnda Mohenco-Paro ehri harabelerinde o zamana gre
olduka gelimi atksu uzaklatrma sistemlerinin varolmas gibi olaylar
gstermektedir ki ok eski dnemlerde nlenmeye allan evre kirliliinin, 5-16
haziran 1972de Birlemi Milletler rgtnce Stockholmde dzenlenen ve devlet
temsilcilerinin de katld Stockholm evre Konferans ile uluslararas platforma
tanmas gereklemitir (Kele, Ertan, 2002: 23-24).
Bilindii zere dnm noktas olarak adlandrabileceimiz bu konferans
sonrasnda, ulusal ve uluslararas platformda 1987de yaynlanan Brundtland Raporu,
1992 ylnda gerekleen Rio Konferans ve ilki 1971 ylnda Avrupa Topluluu
tarafndan yaplan Bakanlar Konseyi toplantsnda olduu gibi evre konular
gndeme alnmaya balamtr. 5 yl arayla gerekletirilmeye devam edilen bu

eylem programlarnn 5.si 1993 ylnda gereklemi olup, bu sre zarfnda evre
kirliliini azaltma yaklamyla balayan srete sorunu kaynakta giderme ve
nleyici - proaktif yaklama geilmitir (http://www.ibb.gov.tr/).
te tm bu gelimelerle birlikte evresel faaliyetlerin tamamnn bir ynetim
sistemi olarak ele alnmas yaklam da beraberinde EMAS, BS 7750, TS-EN-ISO
14001 gibi evre ynetim sistemlerinin gelitirilmesine vesile olmutur (TSE, 2003:
10).
Hem retim, hem de hizmet sektrnde ksacas her trde ve byklkteki
iletmelerde rahatlkla kullanlabilecek ve uluslararas dzeyde yaygn olarak
kullanlmakta olan Uluslararas Standartlar Organizasyonu'nun (ISO) rn ISO
14001 YS standard bu tez almasnda esas alnarak, bu dorultuda ve
Trkiyedeki uygulamalar konusunda baz ynleri zerinde aratrma ve incelemeler
yaplmtr.
Bu tez almasnn ierii daha nce bu konuda hazrlanm ve byk nem
arzeden tez almalar ve bilimsel yaynlarn incelenmesi ve yaplan literatr
taramalar sonucunda belirlenmitir.
Yaplan bu taramalar sonucunda daha ok 1996 ylnda uygulanmas ynnde
giriimlerin balam olduu ISO 14000 ve ISO 14001 konularnn gnmze doru
gelindike saysnn artt grlmtr. Hazrlanan tez almalarnn ana temalarna
deinmek amacyla baz rnekler vermenin faydal olaca aktr. rnein Polat
(2003) ve Ttn (2000), evre ynetim sistemlerinin iletmelere salad faydalara
arlk verirken; Cevilan (2003), kat sanayide uygulama rneine; Tuna (2003) ve
Turanolu (2002), otomotiv sektrne; Demirhan (2002), un fabrikasnda yaplan
uygulamaya; Usta (2001), ay iletmesi rneine; Odaba (2001), alkolu (2000),

Doanay (2000) ve Adaotu (1999), tekstil rneine; Erda (2000), cam endstrisine;
Uzun (1999), elektronik sektrne; Karali (2002), gda sanayiine; Doan (2002),
petrol istasyonuna; Ulu (2001), kablo fabrikasna; Tunca (2001), ila endstrisine;
Zndere (1999), Arelik rneine; elebi (1999), polimerik erit elyaf retimi
rneine yer vererek uygulama rnekleri zerinde almalar yapmlardr. Ayrca
ztrk (1999), Bolat (2002) ve Polat (1999) ise ISO 14001 ve ISO 9001
entegrasyonu zerine almlardr. Bunlara ek olarak Tepedelen (2002), ISO 14001
ile ilgili olarak evre mevzuat boyutunda rnek bir uygulama yapmtr. ISO
14000in atk ynetimi rnei Diker (2001) tarafndan irdelenmiken, kalite, evre ve
i gvenlii entegrasyonu ise Gk (2000) tarafndan ele alnmtr.
Tm bu rneklerden de anlalabilecei gibi ISO 14001 ve YS ile ilgili
olarak hazrlanan tez almalarnda daha ok faydalar ve farkl sektrlerdeki
uygulamalar ile ilgili rnekleri ele almlardr.
ISO 14001 uygulamalarnda karlalan problem ve zorluklara odaklanlm
bir aratrma ile karlalamam, ancak ksmen dahi olsa Yksel (2002) ve Atc
(1999) rneklerinde olduu gibi ksaca deinildii grlmtr.
Bu erevede ve daha nceki literatr incelemelerinde eksiklii grlm
olan
bu
konunun
irdelenmesinin
akademik
deeri
yannda,
iletmelere
salayabilecei yararlar gz nne alnarak sunulan tezin plnlanmas yaplmtr.

Bu ekilde ISO 14001 uygulamalarnda, sistemin kurulum ve iletim aamalarnda,
iletmelerin karlat problem ve zorluklar konusunun irdelenmesi bu tez
almasnn balca amac olmutur.
Ancak yukarda da belirtildii ve anlalabilecei gibi faydalar ve rnek
uygulamalar daha nceden ilenmi ve kantlanm olan ISO 14001e duyulan

gereksiniminin daha iyi kavranabilmesi iin ncelikle temel kavramlara ve tabii ki
evre kirlilii ile bu kirlilikler sonucunda oluabilecek evre problemleri ve
sonularna yer vermenin gerekli olduu dnlerek hareket edilmitir. Bunlara ek
olarak 2004te ISO tarafndan revize edilen ISO 14001 Standardnn 2005 Nisan
aynda TSE tarafndan gncellenerek sisteme dahil edilmi olmas da gz nne
alnp, deerlendirilmitir. YKte yaplan tez taramasnda 2005 ve sonrasnda
hazrlanm ISO 14001 konulu bir tez almasna rastlanamadndan bu tez
almasnda ek olarak ISO 14001de yaplan deiikliklere de yer vermenin uygun
olacana karar verilerek tez almasna dahil edilmitir.
1.2. almann Temel Varsaymlar
almann temel varsaymlar aadaki gibidir:

letmeler ISO 14001 evre Ynetim Sistemini kurma aamasnda bir takm
problem ve zorluklar yaamaktadr.
letmeler ISO 14001 evre Ynetim Sistemini iletme aamasnda bir takm
problem ve zorluklar yaamaktadr.
1.3. almann Kapsam ve Yntemi
almann kapsam ve yntemi ksmnda k noktalar zetlenmeye

allan bu tez almas ierisinde yer alan blmlere deinmek ve bu blmlerin
oluturulmasnda kullanlan veri toplama tekniklerinin belirtilmesi, almann
oluturulmas asndan takip edilen yol ve yntemlerin aklk kazanmasn

salamak amacyla almann bu ksmnda ele alnacaktr.
alma toplam 4 blmden olumaktadr. 1. blmde sadece almann
konusu, amac, varsaymlar, kapsam ve yntemi deil ayrca, tezin temelini
oluturan evre ve kalite gibi terimlere aklk kazandrmak ve anlam kargaas
yaratmamak amacyla bu genel terimlerle ilgili detayl anlatmlara da yer verilmitir.
Bunun yannda tezin esas konusu olan ISO 14001 evre Ynetim Sistemi (YS)
standard ve dier evre ynetim sistemlerinin k noktas olan evre kirliliinin ve
bu evre kirlilii sonucu oluan eitli ve nemli evre problemlerinin dolaysyla da
bunlar nlemede rol yadsnamayacak olan YSlerinin nemini ve boyutlarn
vurgulayabilmek amacyla evre kirliliine ve evre problemlerine de bu blm
altnda yer verilmitir. Bu blmde tezin amac, kapsam gibi temel yap talarna
aklk kazandrmak yannda, tez almas ierisinde yer alan temel terimlere aklk
kazandrmak, yaammzda nemi ve etkileri her lekte giderek artan evre
kirliliiyle evre problemlerini vurgulamak, oluan kirliliin zararlaryla etki
derecelerini gzler nne sermek amalanmtr. Ayrca globalleen evre
problemlerinin sonularnn gz ard edilemez felaketlere yol aabilecei gereini
bir kez daha vurgulamak ve sonuta alnabilecek nlemlerin bir ounun ISO 14001
YS standard ierisinde yer aldn da gstererek faydalar ispatlanm bu YS
standardnn nemini benimsetmektir.
kinci blmde ise ISO 14001 ve iletmelerin bu hususta karlat problem
ve zorluklara deinmeden nce temel oluturmas amacyla evre ynetimi, evre
ynetim sistemi kavramlarna deinilerek, YSlerinin tarihesine, yapsna,
amalarna, ISO 14000 serisi YS standartlarna ve tabii ki mukayese
yaplabilmesini salamak amacyla BS 7750 ve EMAS gibi dier YS

standartlarna, YSnin etkinliini gstermek amacyla faydalarna, son ve tezin
odak noktas olmas dolaysyla detayl olarak ISO 14001 YS standardna yer
verilmitir. ISO 14001 YS standard kapsamnda,
tez almasnn amacndan
sapmamak adna fazla teknik detaya girilmeden TS EN ISO 14001:2005 standart

maddelerine aklk kazandrmaya ve standart gereksinimlerini vurgulamaya
allmtr. Ayrca blm 1.1de belirtilen rnek tez almalarnn tarihlerinden de
kolayca anlalabilecei gibi TSE tarafndan 2005 ylnda yaplan revizyon ile Nisan
2005 tarihinden itibaren kullanma giren standardn son halinin yaplan tez
almalarnda henz ilenmedii de dikkat ekmektedir. Bu nedenle bu abalk
altnda, bu tarihten nce bu konuyu ele alan tez almalarnda kullanlm olan TSEN-ISO 14001:1997 ile revize edilerek TS-EN-ISO 14001:2005 olarak yaynlanan
YS standardnn maddeleri arasndaki farklar incelemek de amalanmtr. Bu
balk altnda son olarak, esasen yaplacak olan uygulama almasna zemin
hazrlamas amacyla dnyann eitli blgelerinde yaplan almalar sonucunda
tespit edilen, iletmelerin ISO 14001 hususunda yaad problem ve zorluklar
aratrlmtr. Yaplan geni apl literatr taramas sonucunda elde edilen problem
ve zorluklardan anket sorularnn hazrlanmasnda faydalanmann yan sra, gzler
nne serilen bu hususlarn yaplacak uygulama almas sonucunda ne kadar
rtme salanacan belirlemek de hedeflenmitir.
Tezin nc blmnde bu tez almasnn ana hedefi olan uygulama,
anket almas yer almaktadr. Anket formu yaplan literatr taramas sonucunda
edinilen bilgiler yardmyla ve daha nce ISO 14001 konusunda hazrlanm anket
formatlar da dikkate alnarak hazrlanmtr. Hazrlanan anket formunun Trkiye
apnda ISO 14001 YS standard sertifikal iletmelere uygulanmasyla elde edilen

anket sonularnn analizlerine ve elde edilen bulgulara yer verilmitir.
Drdnc blm olan Sonu ve Deerlendirme blmnde ise, ilk
blmler literatr bilgisine dayandndan ve gerekli yerlerde kendi ilerinde
deerlendirilmi
olduundan,
nce
ISO
14001e
yaplan
son
revizyonun
deerlendirilmesine yer verilmi ve ardndan yaplan anket almasnn bulgular

incelenerek
varsaymlar
test
edilmeye
allmtr.
Anket
sonularnn
deerlendirilmesinde, daha ok tespit edilen ISO 14001 YS standardnn kurulmas

ve iletilmesi aamalarnda iletmelerin karlatklar problem ve zorluklarn,
zellikle de alamyanlarnn zerinde durularak karlaalan tm problem ve
zorluklar iin zm nerileri retilmeye allmtr. Ek olarak anket almas
sonucunda elde edilen bulgularn literatr almasnda yer alan problem ve
zorluklarla birlikte deerlendirilmesi yer almaktadr.
Veri toplama teknii olarak tezin kuramsal blmnn hazrlanmasnda;
ktphanelerden, YKten, kurumlardan, dergilerden, makalelerden, kitaplardan,
internetten, standarttan, ynetmeliklerden vb. yazl kaynaklardan faydalanlarak
yaplan literatr taramas kullanlmtr. Ayrca ek olarak TSE, TRKAK ve zel
sektrden tecrbeli kiilerin grlerinden de faydalanmak amacyla kiisel grme
teknii de kullanlmtr. Uygulama blmnde ise anket almasna yer verilmitir.
Ankette rneklem grubu bu belgeye sahip iletmelerin tek ve ortak bir listesi
olmadndan; Trkiye Kalite Dernei KalDer, TSE, dier belgelendirme
kurulular ve internette yaplan aratrmalar sonucunda oluturulmutur. rneklem
ISO 14001 YS belgesine sahip Trkiye genelindeki iletmeler olarak seilmitir.
Ancak ISO 14001 YSne sahip iletmelerin tek ve ortak bir listesinin bulunmamas
rneklemi oluturma aamasnda bir takm zorluklar yaanmasna ve daha fazla

zaman harcanmasna neden olmutur. Bunun yan sra irket alanlarnn youn i
temposu nedeniyle anket formuna zaman ayramamalar rneklemi kltrken,
anket formunu doldurmay reddederken yaplan bir takm yorumlar zaman zaman
znt yaratmtr. Formu doldurmay reddetme nedenleri arasnda en zc olan
ise anket formunu ve ieriini grmeden yaplan genelde hazrlanan anket
almalaryla tezi, ankete katlan iletmelerin hazrlamas beklentisinin var olduu
yorumuydu. Her ne kadar zaman zaman bu ve benzeri zc yorumlarla karlalm
olsa da, uzun ve direnli almalar sonucunda mmkn olan en yksek katlmc
saysna sahip rnekleme ulaabilmek amacyla yeterli sabr gsterilerek, gerekli
aba harcanmtr.
Bu almalar sonucunda potansiyel katlmc saysnn 150 - 200 civar
olduu kabul edilmi olup bu iletmelerin yaklak olarak 120si ile iletiim
kurulabilmitir. Fakat iletmelerin 70 tanesi anket formunu doldurmay kabul etmi
olup sadece 62 tanesinden geri dn salanabilmitir. letiim kurulan iletme says
baz alndnda ankete %52 katlmn gerekletii sylenebilir.
Nicel aratrma yntemi kullanlarak gerekletirilen bu anket almasnda
iletmelerin byk bir ksmna ilgili kiilerle telefon grmesi yaplarak ve internet
posta adreslerinden ulalmtr. Ugulama, anket formunun elden ve elektronik
ortamda iletilmesi ve geri dnlerin salanmasyla gerekletirilmitir.
Ek 1de yer alan anket sorular literatr taramalar sonucunda elde edilen
bilgiler dorultusunda ve anket formunu dolduracak olan katlmclarn vaktini en az
lde almak amacyla olas cevaplar seenekler halinde sralamaya dikkat ederek
oluturulmutur. Toplam 20 sorudan oluan anket formunun aklamalar
blmnde formun ierii ve kullanm amac aklanmtr. Bunlarn yannda

iletmelerin sorular en doru ekilde doldurmalarnn, yaplacak bilimsel almann
kalitesini dorudan etkileyecei vurgulanmtr. Daha sonra ise iletmeye ait genel
bilgiler blmnde anket ierisinde etki analizi esnasnda kullanlmas amacyla
iletmelerin sektrleri, personel saylar, bulunduklar ehirler ve corafi blgelerinin
tespit edilmesini salayacak genel bilgiler toplanmaya allmtr. Ayrca bu
ksmda anketin doru kii tarafndan doldurulduundan emin olabilmek maksadyla
formu doldurann ad, soyad, grevi ve gerektiinde iletiim kurabilmek ayrca
almann zet sonucunu iletebilmek amacyla telefon, faks numaralar sorulmutur.
Ankette tez almasnn esas amac olan ISO 14001 sertifikal iletmelerin
ISO 14001 YS kurulumu ve iletilmesi esnasnda karlatklar problemleri ve
zorluklar, alma durumlarn tespit edecek ekilde hazrlanan sorular yannda,
sertifikalandrma amac, belgelendirme sreci, standardn aksayan ynleri ve
danman gereksinimi gibi dier hususlarda da deerlendirme yapabilmek amacyla
bir dizi sorular hazrlanmtr. Anket formunda yer alan sorularn yantlarndan elde
edilen sonularn analizi ve sorulma amalar 3. blmde sorulara gre
gruplandrlm balklar altnda verilerek, 4. blmde deerlendirilmitir. Anket
formunda sorulardan sonra yer alan not ksmnda ise ankete katlan iletmelerin tez
almas sonucunda ortaya kacak olan istatistiksel deerlendirminin kendilerine
iletilmesini isteyip istemedikler sorularak alnan yantlar dorultusunda iletmelere
alma zeti iletilecektir. Anket formunun sonunda yer alan eklemek istediiniz
bilgi ve dnceler blmnde ise iletmelere ek dncelerini belirtme frsat
tannarak, anket katlmclarnn bu blmde belirttii ifadeler de 4. blmde
deerlendirilmitir.
1.4. Genel Kavramlar
evre kavram kirliliinin ve kirlenme ivmesinin art sonucunda meydana

gelen evre sorunlarnn belirginlemesiyle nem kazanmaya balamtr. 1952
ylnn Aralk aynda Londrada meydana gelen ar hava kirlilii neticesinde 4000
kiinin bir hafta ierisinde lmesi, evre sorunlarn topluma tayan ilk olaylardan
olmutur (Kele, Hamamc, 2002: 21). Volkanik aktiviteler, seller, depremler gibi
doal ve eitli insan aktiviteleri sonucu yapay birok etkenden tr kirlenen evre,
zellikle de yapay etkenler arasnda yer alan sanayileme ve kentlemenin, entansif
tarmn etkisiyle yaylp younlatndan yasalar, ynetmelikler ve standartlarla
denetim altna alnmaya allmtr. te bu noktada ortaya atlarak kabul gren
evre ynetimi kavram evre ynetim sistemlerini ve evre ynetim sistemi
standartlarnn gerekletirilmesine neden olmutur.
Bu tez almasnda, gelitirilen ve gereksinimleri karlayabilmek zere
srekli yenilenen, gelimi lkelerde yaygn olarak kullanlan ve ISO 14000 evre
Ynetim Sistemi (YS) standartlar serisinin en nemlisi olan ISO 14001 evre
Ynetim Sistemi (YS) standard ve zellikle de ISO 14001 YS standardnn
uygulanmasnda Trkiye ve dier dnya lkelerinde iletmelerin karlat
problemler, literatr bilgileri nda ve ayrca Trkiyede ISO 14001 belgeli
iletmelere uygulanacak orijinal anket almasyla detayl olarak incelenecektir. Bu
nedenle de sistemin kurulum ve iletilmesini kapsayan belgelendirme aamasnda
karlalan
sorunlarn
ortaya
konarak
tartlmas,
zm
nerilerinin
gelitirilmesine katk salamak bu tez almas iin en nemli amalardan biri

olmutur. Standardn kayna olan, ynetim konusu ile evre kavramn, zellikle
10
tezin temel yaklam ile ilgili ynleriyle ele alarak tanmlamak ve standart ile
dorudan ilikili evre sorunlarn irdelemek gerei aktr. Ayrca konuyla ilgili
kalite, evre kalitesi gibi dier temel kavramlara aklk getirmeden ISO 14001 YS
standardna younlamak tez almasnda elde edilen veri ve bilgilerin
yorumlanmasnda ak noktalar ve boluklar brakabileceinden bu temel kavramlar
da ele alnacaktr.
Bu blmn kurgulanarak yazlmasnda gdlen dier bir ama ise ok geni
kapsaml ve karmak bir konu olan evre ve ilgili terimler hakknda tezin amacna,
genel erevesine uygun bilgileri zetleyerek vermektir. Bu ekilde tez konusu
standart iin nemli olan evre sorunlar, nedenleri ve elde edilen sonulara bal
olarak ortaya konulabilecek zm nerileri olabildiince salam temellere
dayandrlabilecektir. Bylece evre ynetimi ve ilgili standartlarn neminin bir kez
daha gzler nne serilmesi ve gerekliliinin, neminin farkna varlabilmesine katk
salanabilecektir.
1.4.1. evre
Basit, sade ve tanmlanmas kolay gibi grnen evre teriminin tek bana
aklanmas kolay deildir, zellikle de kirlilik, kirletici gibi terimlerle
ilikilendirilmesinin ne kadar derin, karmak ve kapsaml olduu irdelendike daha
iyi anlalmaktadr. Her ne kadar evre teriminin gemii ok eskilere dayansa da,
poplaritesi evre kirliliinin ok ynl etkilerinin belirlenmesine paralel olarak
artm ve ancak yakn gemite dikkate alnarak veri ve bilgilerin deerlendirilmesi
ve kullanlmasna balanmtr. evre kavram iin genel anlamda deiik
11
tanmlamalar yapmak mmkndr. Tezin amac ve ierii gerei tm bu

deerlendirmeleri ISO 14001 YS standard erevesinde yapmak yeterli ve anlaml
olacaktr. evre TS-EN-ISO 14001:2005 tarafndan Bir kuruluun faaliyetlerini
yrtt, hava, su, toprak, doal kaynaklar, bitki topluluu (flora), hayvan
topluluu (fauna), insanlar da iine alan ortam ve bunlar arasndaki ilikiler
eklinde tanmlanmtr (TS-EN-ISO 14001, 2005). Bu tanmn dier evre
tanmlarndan farkn grebilmek iin genel evre tanmlarna deinmek ve evreyle
ilgili aklamalar deiik leklerde ele alarak irdelemek uygun olacaktr.
Dnyann ilk resmi evre rgt olan A. B. D. evre Koruma Ajans (EPA)
evreyi; bir organizmann hayatta kalmas, gelimesi, remesi ve hayat tarzn
etkileyen d koullarn toplam olarak tanmlarken (http://www.epa.gov/1d6b58d5a),
dier bir kaynakta evre daha dar bir erevede ele alnarak insanlarn bireysel ve
toplumsal olarak geliim ve davranlarn etkileyen tm etkiler ve koullarn
birleimi olarak tanmlamaktadr (http://www.oas.org/usde/publications/). Birbirine
paralellik gsteren her iki tanm ierisinde ortak olarak evre; yaayan canllar ve
insanlar etkileyen faktrler btn olarak ifade edilmitir. Yaplan bu iki tanm
genileterek daha genel ve ak bir evre tanm yaplabilir. nsan, hayvan, bitki ve
dier tm canl organizmalarn iinde bulunduklar ve reme, oalma dahil
yaamsal fonksiyonlarn srdrdkleri sre zarfnda dolayl veya dolaysz ekilde
etkileimde bulunduklar fiziksel, kimyasal, biyolojik, baz trler iin sosyal, ayrca
insanlar iin ekonomik, kltrel deerler gibi etkenleri ieren ortamlar btnne
evre diyebiliriz.
nsan etkisinin bulunup bulunmadna bal olarak evre doal ve yapay
olarak tanmlanabilirken, insanlarn toplumsal ilikileri gz nne alnarak niteliine
12
gre ayrmla fiziksel ve toplumsal evre tanmlar da yaplabilmektedir (Kele,

Hamamc, 2002: 29). Fakat burada belirtmek gerekir ki her ne kadar bahsi geen bu
drt evre tanm iki farkl lee gre deerlendiriliyor gibi grnse de, gerekte
hepsi de insan odakl olarak tanmlandndan ve bir birleriyle ii ie getiklerinden
bu kavramlar bir birlerinden kesin izgilerle ayrlamazlar.
Yukarda atfta bulunulan kaynakta Kele ve Hamamc yerleimlerin
bykl ve lokasyonunu lek olarak aldklarnda evreyi yerel, ulusal, blgesel
ve kresel olarak gruplandrmlardr. Burada, ulusal evre yerel evreyi, blgesel
evre ulusal evreyi ve global evre de blgesel evreyi iine aldndan, yerleim
byklkleri baz alnarak yaplan evre tanmlar tamamen birbirinden bamsz
dnlemez.
Grlen o ki, lek ve bak as ne olursa olsun evre, tm canl ve cansz
varlklar ve canllarn birbirleriyle ve cansz elerle etkileimlerini ynlendiren
fiziksel,
kimyasal,
biyolojik,
toplumsal,
kltrel
vb.
deerler
btnn
kapsamaktadr. Bu ekilde ele alndnda da ok karmak ve deiken bir etkileim

a sz konusu olmaktadr.
Buna karn ok daha dar ve zel leklere gre evre tanmlar yapmak ta
mmkndr ve gereklidir. nk yukarda deinildii gibi evre teriminin nemi,
evre sorunlarnn etkileri grldkten sonra kavranmaya balanmtr. Bu etkileri
anlayarak olabildiince azaltabilmek iin zmler reterek nlemler almak ana
ama olmutur. Bu noktada uluslararas lekte ortaya atlan ilk zm nerisi 1972
ylnda Stockholm Konferansnda Roma Kulb tarafndan hazrlanan Bymenin
Snrlar adl raporla gndeme gelmitir. Bu raporda ne srlen sfr byme tezi
gelimi ve az gelimi lkeler iin farkl yorumlara yol aarak, evre sorunlarnn
13
giderilmesi iin nfus artnn yannda, sanayileme ve ekonomik bymenin de

yavalatlarak neredeyse sfra drlmesi gereini ne srm ve genellikle kabul
grmemitir (Kele, Ertan, 2002: 22-23).
Bir dier zm yaklam ise kirleten der prensibi ile ifade edilmitir. Bu
yaklama gre oluturulan kirliliin doaya braklmasnn bir bedeli vardr. yle ki
bu bedel maddi olarak ifade edilebilmektedir. Ancak bu yaklam kirlilik ortaya
ktktan sonra dzeltici bir eylem olarak yer almaktadr. Halbuki en gzeli kirlilik
daha olumadan nleyici bir yaklamla kirlilii kaynanda sindirmektir. Bylece
hem kirlilik oluumunu azaltmak hem de harcanan emekten ve zamandan tasarruf
etmek salanabilecektir. Bu nedenle nleyici bir yaklam sergileyen, ISO 14001
YS standardnda da nemle vurgulanan srdrlebilirlik kavram daha 1987
ylnda Dnya evre ve Kalknma Komisyonu tarafndan hazrlanan ve ortak
geleceimiz adyla bilinen Bruntland raporuyla gndeme gelmi, Haziran 1992'de
Rio de Janeiro'da yaplan ve Yeryz Zirvesi olarak adlandrlan Birlemi
Milletler evre ve Kalknma Konferans sonucunda oluturulan Gndem 21
kapsamnda ele alnm, benimsenmitir (etin, 2006: 2; Matousek, 1999: 2). Burada
evre kirliliini nlemek adna aada daha detayl deinilecek olan srdrlebilir
kalknma kavram gndeme gelmitir. Bu kavrama gre, bugnk neslin ihtiyalar
gelecek neslin, hatta nesillerin ihtiyalarn karlayabilme olanandan dn
vermeksizin karlanmaldr (DKK, 1989: 73). Bu konu daha sonra Eyll 2002de
Johannesburg Srdrlebilir Kalknma Zirvesinde tekrar masaya yatrlarak,
srdrlebilir kalknma ana hedef olarak benimsenmi ve toplumlarn bu ynde
hareket etmeye balad ve global zmler retilmeye alld gzlenmitir
(www.johannesburgsummit.org/html/documents).
14
Bu tez almasnn ana temas olarak belli ynleriyle ilenecek olan ISO
14001 evre Ynetim Sistemi aada aklanaca gibi her trl iletmenin
uygulayabilecei bir ynetim sistemi standarddr. Bu nedenle yukarda deinilen,
standartta belirtilen ekilde evre tanmn bir iletme leinde yapmak faydal
olacaktr. Bu balamda bir iletme alan iin evre, iletmede yer alan proseslerin
gerekletii binalar, kullanlan tm tehizat, iletmeye ait olan toplam arazi, bu
arazide yer alan canl, cansz varlklar ve iinde yaadklar, soluduklar havadan
olumaktadr. Yukarda belirtilen dier leklere gre daha dar bir lek olmasna
karn iletme, yaplan tanmdan da anlalabilecei gibi olduka byk lekli bir
evreye sahiptir. Ayrca etkiletii alan, hacim de dnldnde tesisin evresi
ok daha byk olabilmektedir. Sadece tesise ait olan alan ve bu alanda var olan tm
canl, cansz varlklarn aralarnda var olan ilikilerle kstl kalmamaktadr. nk
retim, hatta ilenmek zere tesise getirtilen hammaddelerin ve mallarn, kan mal
veya rnlerin tama, depolama ekli ve zellikle retim esnasnda meydana gelen
atk ve artklar evreyi dorudan veya dolayl olarak etkilemektedir. rnler ise
dolayl olarak dier evreleri ve dolayl olarak da tm dnyay etkileyebilecektir
(Becker, 2005).
Yaplan tm tanmlardan da grld gibi lek, boyut veya bak as ne
olursa olsun, evre bir btn olarak ve tm disiplinlerin birbirleriyle etkileimi gz
nnde tutularak ele alnmaldr. Her ne kadar yaplan
tanmlamalar belli bir
erevede yaplmaya allsa da kesin snrlar koymann mmkn olmad,

tanmlarn ya birbiri ierisine gemi olduu, ya da bir dierini iine ald
grlmektedir.
15
1.4.2. evre Kirlilii Ve Zararlar
ISO 14001 YS standardnn en temel amac olan evre kirliliini azaltmak

ve bylece evre kirliliinin oluturduu zararlar ve yaratt problemleri ortadan
kaldrmak, ya da olabilecek en alt seviyeye getirmektir.
Artk ve atksz retim, hizmet olmadndan ve ancak greli olarak daha
temiz yntem araylar sz konusu olduu iin tm iletmelerin eitli aktiviteleri
sonucu rettii atk ve artklar, kirlilik eitleri evre iin tehdit oluturmaktadr
(www.uneptie.org/pc/cp/understanding_cp/). Bu tehdidin boyutlar ise hizmet, ya da
retimin ekli, yntemi ve artnn bir fonksiyonu olarak deimektedir. ISO 14001
balangcndan gnmze gnll olarak takip edilebilecek bir standarttr. Atklar
azaltabilecek veya uygun bertaraf yntemlerini belirleyebilecek standart maddelerini
ieren bir YS standard olduundan endstri kurulular ve dier tm iletmelerin
yaratabilecei kirliliin oluumunu engellemede nem tamaktadr. Kukusuz bu
amacn nemini kavrayabilmek iin evre kirlilii, evre kirlilii sonucunda oluan
evre problemleri ve zararlar konularna aklk getirmek yararl olacaktr.
Volkanik patlamalar, frtnalar, taknlar ve seller, depremler ve neden
olduklar tsunamiler gibi doal afetlerin yannda tm canl varlklarn rettii ve
insanln eitli etkinlikleri sonucunda meydana gelen atk ve artklarn artlmadan
dorudan doaya braklmasyla ortaya kan bu atklarn birikiminin doann
tama kapasitesini, basky kompanse etme, giderme kapasitesini amas
sonucunda zaman ierisinde salkl, srdrlebilir ekolojik dengelerin bozulmas
olarak nitelendirilebilen evre kirlilii, gnmzn en nemli sosyo- ve ekoekolojik sorunlarndan biri haline gelmitir. te bu bozunum miktarlarnn
16
hesaplanmasnda kullanlan, srdrlebilir kalknma amacnn gerekiliini

sorgulamak olan ekolojik ayakizinin hesab, topluluklardan lkelere ve insanla
kadar geni bir lek aralnda, doal kaynak tketiminin, srdrlebilirliin
llebilir ekilde deerlendirilmesinde kullanlmaktadr. (Srinivasu, 2001: 397;
http://www.reeep.org/media/downloadable_documents).
Ancak kendiliinden oluan doal olaylarn nne geemiyeceimizden,
yapay, dorudan veya entansif tarm, ormanclk ve balklk veya besicilik gibi
dolayl yoldan insan etkinliklerinin etkisiyle meydana gelen kirlilii engelleme ans
vardr. nk kirlilii yaratan etkinliklerin denetimi de bizlerin elindedir. Bu nedenle
bu blmde insanln youn etkinlikleri sonucunda oluan evre kirliliine
odaklanlmtr.
nsanln doal evresi zerindeki etkileri ok eski tarihlere kadar
uzanmaktadr. Ancak ok eski tarihlere ait insan etkilerini belirlemek iin ok zaman
alc ve pahal aratrmalar yapmak gerekli olduundan bu bilgilerimiz snrl
kalmaktadr (www.envbio.uoguelph.ca/history.shtml). Ne var ki gelien teknoloji ile
birlikte
gnmzde
uydulardan
yeryz
hakknda
toplanan
bilgilerinden
faydalanlarak dier bir deile corafi bilgi sistemleri yardmyla bu etkileri tespit
etmek kolaylamtr (www.feweb.vu.nl/gis/research/gets/). rnein 1990l yllarda
yaplan bir aratrmada bu teknoloji yardm ile dnya zerindeki insan etkilerini
nicel olarak analiz etmiler ve adna da insan ayak izi demilerdir. Bu yntemde
populasyon younluu, arazi kullanm ve dnmleri, ulam ve enerji
kaynaklarna ulamdan oluan drt eit verinin dnya haritas zerinde corafi bilgi
sistemleri yardmyla birletirilmesi sonucunda yeryzndeki toprak yzeyinin %
83nn tarm ve hayvanclk dahil insan aktivitelerinden dorudan etkilendii elde
17
edilmitir (Scott, 2003).

Bunlarn en arpc rnekleri son yllarda yaplan ayrntl aratrmalarla gn
na km durumdadr. rnein Arizona niversitesi Arid Araziler almalar
Ofisinin yapt bir aratrma sonucu Sahra lnn dahi nvesinin daha ilk
alarda, tarm ve hayvanclk ile orman tahribat zerinden insan etkisiyle
yaratld ortaya kmtr (Orr, 2002: Orr, 2004). Bunun yannda 15-45 enlemleri
arasnda yer alan toprak llerinin lletirilmi stepler olduu ve bu koullara
uyabilmi canlln varlnn bu blgelerin dahi kurtarlabilecei midini verdii
belirtilmitir. Ayrca gnmzde tartlmas gereken konunun iklimle insan
etkilerinin kurak alanlardaki otokatalitik etkileimlerinin hava, su ve toprak kirlilii
art ile iddetlenmesi olduu da eklenmitir.
Grld gibi insanlk, dier trleri ve cansz doay etkileme gleri
orannda artan etkileriyle ve bu etkilerine baz hayvanlar ile bitki trlerini de katarak,
evrelerini tketerek oalmalarn srdrdkleri sanayileme ncesi dnemlerde
dahi yeryzn deitirmilerdir.
Tarm, hayvanclk ve ar otlatma, avclk,
yakacak salama, sava kazanmak iin evreyi kullanma gibi etkinliklerle

ormanszlama, otlak yok etme ve sonucunda da erozyon ile llemeye neden
olmalar sanayi devrimi ncesindeki en byk zararlar olmutur. rnein in'in bu
adan 15 asrlk evresel etkiler tarihinin incelenmesi ile bu gr destekleyen bir
ok gsterge elde edilmitir (Robert, 2004).
Rnesans Dneminde temelleri atlan bilimsel gelimelerin 19. Yzylda
salad tarm ile hayvanclk ve madencilik teknolojisindeki gelimeler yannda tp
alanndaki ilerlemeler sanayi devrimiyle birleince insanln evre zerindeki
etkileri sonucunda, ekolojik ayakizi bymeye balamtr (Epstein, 1992). Yazarn
18
vurgulad gibi nce mikrobik hastalklarn anlalmas, sonra alarn ve

antibiyotiklerin gelitirilmesi ve kullanmlarnn yaygnlamas ile nfus art
hzlanmaya balam, ticaretin, besi hayvancl ve tarm rnlerinin tketiminin
yaygnlamasna sanayinin evre zerindeki etkileri eklenmitir.
Balang noktas 18. yy ortalarnda ngiltere olan ve zellikle 19. Yzyln
ikinci yarsndan belirginleen Sanayi Devrimiyle, insanlarn tketmesi, i alanlarnn
almas ve refah iin yararl olduu kesin olan daha fazla ve daha eitli eya
retimi hedeflenmi, ancak retim esnasnda evreye daha fazla kirlilik braklm ve
daha fazla doal kaynak tketilmitir (Dereli, Baykasolu, 2002). Bu dnemler evre
kirliliinde ani bir art yarattndan evre kirliliinin kresel bazda dikkat ekmeye
balad ilk zamanlar olmutur. Ancak yukarda da belirtildii gibi insanlarn sebep
olduu evre kirliliinin tek nedeni sanayileme deil, bunun yannda halen devam
etmekte olan doal kaynaklarn bilinsiz kullanm, bilinsiz yaplan tarm
aktiviteleri, nfus art ve younlamas, trafik ve plansz dier bir deile arpk
kentleme gibi etkilerdir (http://www.cedgm.gov.tr/cevreatlasi/cevredurumu.pdf ).
Tm bu aktiviteler sonucunda oluan etkiler hava, su ve toprak kirliliine ve
ayrca grlt kirliliine neden olmaktadr. Toprakta oluan kirlilik doal dngler
ve olaylar sonucunda bitki ve hayvanlar zerinden insanlara, hava ve suya
karabilmekte, hava ve sudaki kirlilik kaynanda kalmayp snrlar tesine dahi
tanabilmektedir. Hem kirliliin tanmndan, hem de belirtilen sebeplerin en
azndan bir kana sahip olmalarndan dolay gelimi, gelimekte olan ve geri
kalm lkelerin, ksacas tm dnya lkelerinin hepsi de evre kirliliini deiik
llerde yaratmakta ve bu kirlilikten farkl byklklerde etkilenmektedirler,
sonuta da toplam kirlilik, kirleticilik artmaktadr. rnein entansif tarmda
19
kullanlan kimyasallarn artklar ile bitkiler, toprak, yzey ak ve yzey akyla

yeryz ve yer alt suyu yannda buharlar ile hava kirlendii gibi iddetlendirdii
erozyonla llemeye neden olmaktadr. Bu tr yaylan kirlilie neden olan
kaynaklar "yaygn kirlilie" yol amaktadr (www.sepa.org.uk/).
evre kirlenmesi retim yapan bir iletmeci asndan; rnn ham
maddesinden ileme proseslerine, ambalajlanmas ve sevkiyatna, geri dnme ve
son olarak da kullanlmayacak halde atlmasna kadar tm aamalarda evre
kirliliine yol aabilirken, hizmet salayan bir iletme de hizmet aamasnda
kulland malzemelerin atlmas ve ulam salarken oluturaca emisyonlar ile
evre kirlilii yaratabilmektedir. Fakat burada en nemli kirlenmenin retim ve
hizmet faaliyetleri sonucu havada, suda, toprakta meydana getirdii kirlilik ve
oluturduu grlt kirliliidir (Ttn, 2000: 25).
Grlyor ki oluan evre kirlilii; hava, su ve topra dorudan kirleterek ve
grlt kirlilii oluturarak bir sonraki alt balk altnda incelenecek olan birtakm
evresel problemlere yol amakta ve bu problemler de tm canl ve cansz varlklar
tehlike altnda brakabilmektedir. evre problemlerine gemeden nce ad geen ISO
14001 YS standard uygulamasnda bilhassa evre boyut ve etki analizi yaparken
gzden geirilecek balca konular arasnda yer alan bu kirlilik kavramlarna ksa
ksa deinmenin uygun olaca kansndaym. Ne yazk ki evremizi yani dnyamz
korumak iin bulunacak en iyi yntem, en azndan bugn iin zlmesi imkansz
olmad halde zor ve bir o kadarda karmak olan bir problem grnmndedir.
20
Hava Kirlilii
Hava kirliliinin deiik tanmlar bulunmakla birlikte genel anlamda,

atmosferde gaz, sv veya kat eklindeki yabanc maddelerin, canl salna ve
yeryznn ekolojik dengesine zarar verecek konsantrasyon ve srede bulunmas
olarak tanmlanmaktadr (Toros, 2000).
Dier bir tanm ise; belli bir kaynaktan atmosfere braklan kirleticilerin,
havann doal bileimini bozarak, onu canllara ve eyalara zarar verecek bir yapya
dntrmesine hava kirlilii denmektedir eklinde yaplabilir (Kele ve Ertan,
2002: 26-27).
Hava, % 78.09 azot (N2), % 20.95 oksijen (O2), % 0.93 argon (Ar) ve % 0.03
karbondioksit (CO2) ve iz gaz denilen dier gazlardan olumaktadr (Hill, Petrucci,
1996: 518).
Yukardaki tanmlarla birlikte hava kirlilii, canllarn saln olumsuz
ynde etkileyen ve/veya maddi, manevi zararlar meydana getiren havadaki toz,
aerosol, kt koku, yksek bal neme neden olan su buhar gibi yabanc maddelerin
normalin zerindeki miktar ve younlua ulamasdr denebilir.
Hava kirlilii, tm evre kirliliklerinde olduu gibi hem doal, hem de yapay
etmenler sonucunda olumaktadr. Volkanik patlamalar sonucunda oluan kller
doal etmenlere verilebilecek en basit rnek iken, yapay etmenler arasnda ar
nfus art sonucunda snma ve elektrik retimi amal, zellikle de dk kaliteli
kmr gibi fosil yaktlarnn kullanm ve petrol rnleri ile alan motorlu aralarn
eksozlar ile fabrika bacalar saylabilir. Bu tez almas asndan nemli olan
sanayilemeyle iletmelerin kulland prosesler, zellikle de yanmann gerekletii
21
ilemler ile ok toksik ara, yan veya son rnlerin olutuu aamalar sonucunda
havaya braklan SO2, NOx, CO, CO2, NH3, su buhar, toz, uucu organik bileikler,
ozon oluturan hidrokarbonlar ve ozon tabakasn incelten floroklorokarbonlar gibi
emisyonlarn artndan kaynaklanan kirliliktir.
Hava kirliliinin en arpc rnekleri arasnda 1952 ylnn Aralk aynda
Londrada meydana gelen ar hava kirlilii neticesinde 4000 kiinin bir hafta
ierisinde lmesi yer almaktadr ki bu olay evre sorunlarn topluma tayan ilk
rneklerden biri olmutur (Kele ve Hamamc, 2002: 21).
Bu rnekten de kolayca anlalabilecei gibi hava kirlilii insan salnda
kitlesel lmlere yol aabilecek kadar zararl etkilere neden olabilmektedir. Yaratt
bronit, akcier kanseri, astm gibi solunum sistemi ve kalp hastalklar uzun srede
ortaya kan ve srekli hastalklardr (Miller, Tyler, 1987). Elbetteki hava kirliliinin
bu tr etkileri yalnzca insanlarda deil, dier tm canl ve hatta antlar, tarihi eserler
gibi cansz varlklarda da grlmektedir. rnein eitli hava kirleticiler bitkiler ve
hayvanlarda fonksiyon bozukluklarna neden olurken, keldiklerinde yeryz sular,
toprak ve yer alt sularn kirletmektedirler. (Micceikene ve dierleri, 2000;
Schneider ve dierleri, 2005).
Hava kirliliinin yol at problemler arasnda asit yalar, kresel snma
ve atmosferde biriken taneciklerin neden olduu kresel lolama ("global
dimming") yer almaktadr. Bu problemler incelenilen evrenin lek ve byklne
gre nem arz etmekte ve daha kk leklerde daha spesifik sorunlara farkl
isimlerle neden olabilmektedirler. Bu sorunlardan en nemlileri arasnda ve global
lekte yer alan asit yalar, kresel snma ve ozon tabakasnn delinmesi konular
ISO 14001 YS standard gerei olan hava kalitesi lmlerinin deerlendirme
22
blmlerinde dikkat edilecek hususlar olarak bir sonraki alt balkta incelenecektir.
Su Kirlilii
nsan aktiviteleri sonucunda yerst ve yer alt sular zerinde grlen ve

suyun kullanm, deerlendirme amacna uygun kalitesini bozan byk ldeki ters
etkiler su kirlilii olarak tanmlanmaktadr (Ray, 1995: 222). Aslnda volkanik
patlama, sel ve deprem gibi doal afetler de suyun yaps ve kimyasal zelliklerini
deitirmektedir, fakat, beklenebilecei zere bu tr doal etkenler sonucu olan
deiimler ISO 14001 kapsam dnda kalmaktadr.
Gnlk ihtiyalarmz karlamak iin yararlandmz suya kattmz eitli
evsel, tarmsal veya endstriyel artk ve atk maddelerdeki mikrocanllar ve
kimyasallar ieren sular balca kirli su kaynaklarmzdr. Kirlenen suyun artlmadan
akarsulara, gl ve denizlere dearj edilmesi ile dearj suyunun zelliklerine,
kalitesine gre sudaki askda kat maddelerin, bulankln, su yknn, yani
arttrd kimyasal ve biyolojik oksijen ihtiyacnn [COD (mg kg)104 ve BOD5
(mg kg)10], toplam oksijen ihtiyacnn, insan salna zarar veren bakteri ve
virs miktarnn artna, hatta ar metal, organik toksin, ya, besin artklar gibi
mikrobiyolojik ve katil yosunlar gibi makrobiyolojik populasyon ve etkinlik arttrc
maddeler gibi etkiler yannda askda kat madde ve dip amuruna ken katlarn
eklenmesine, bu ekilde de asidite ve scaklk deiimi, kirlilikle bozulan termal etki
gibi birtakm etkilere sebep olunmaktadr. Bu oluan kirlilik, bozulan su kalitesi ve
deien koullar hem insan sal asndan, hem de o ekosistemde yaayan eitli
canl trleri bakmndan tehdit oluturarak doal ekolojik dengeyi bozmaktadr ve bu
23
tr etkiler giderek artmakta, su kaynaklarn canszlatrmaktadr.

Genel anlamda su kirlilii etkilerinin boyutlar 1989 ylnn Mart aynda
Alaska yaknlarnda Exxon Valdez adl petrol tankerinin bir arpma sonucu (Bligh
Reef) tankerin dnda alan byk bir delikten 42 milyon litre petroln Alaska
yaknndaki sulara dklmesi ile orada yaayan 100,000 - 600,000 kuun, 5,500
kadar eitli deniz hayvanlarnn, 30 ay balnn ve 22 balinann lmne yol
amas zerine dikkatleri ekmitir. nk bu olayda sulara karan petrol, tankerin
iindeki petroln sadece % 5i civarndayd ki bu miktar her yl insanlarn sulara
dearj ettii birok kirliliin sadece ok kk bir ksmdr. Her yl 83.6 milyar ton
gibi byk miktarlardaki kirletici insanlar tarafndan okyanuslara atlmaktadr
(Enzler, 2006).
Bilindii gibi okyanuslarda oluan kirlilik ise hava kirliliindeki gibi bir
yerden dier bir yere kolaylkla ve dorudan tanabildiinden tm dnya uluslarn
etkilemektedir.
Yerst sularnn kirlenmesi dnda yer alt sular da tarmsal
aktiviteler sonunda oluan sznt sular dolaysyla kirlenmekte ve yine hem

ekosistem hem de eitli canl trleri iin tehlike arz etmektedir.
Balca su kirlilii problemleri arasnda atksularn dearj yer almaktadr.
ISO 14001 ierisinde tm evre etkileri deerlendirildiinden ve evresel Etki
Deerlendirme raporlar gibi kirlilii kaynanda azaltmaya ynelik nemli aralara
yer verildiinden, iletmelerin atk su dearjlar kontrol altna alnmaya
allmaktadr. Bu nedenle nem tekil eden atksu dearj bir sonraki alt balk
altnda incelenecek olan konular arasnda yer almaktadr.
24
Toprak Kirlilii
Toprak kirlilii su kirliliinde olduu gibi doal olaylar neticesinde deil de,
youn hayvanclk ve tarmda hayvan gbresi kullanm dahil, insan etkinlikleri
sonucunda topran, fiziksel, kimyasal, biyolojik ve jeolojik orijininin bozulmas
sonucunda olumaktadr (Kele, Hamamc, 2002: 123). Yine su kirliliinde olduu
gibi, doal veya insan etkisiyle oluan erozyon tad toprakla yerel kirleticilerin
tanmas sonucu olarak yerst ve alt su kaynaklarnn kirlenmesine, yaygn
kirlilie yol amaktadr (zcan, 2001: 68 70).
Dier bir kaynaa gre toprak kirlilii Toprak ierisinde bitki bymesi ve
havyan salna zararl etkileri olan dayankl toksik bileiklerin, kimyasallarn,
tuzlarn, radyoaktif materyallerin veya hastalk yapc maddelerin olumas olarak
tanmlanmaktadr (http://www.library.thinkquest.org/C0110400/usr/).
Bu kaynaklarda da belirtildii zere toprak kirliliinin balca sebepleri
arasnda suda znr kat atklar, znr veya znmeyen sv atklar, tbbi atklar
gibi tehlikeli atk grubu maddeler ve artklar yannda buharlatkdan sonra ken
veya yamur sularnda znerek yere den kimyasallar, pskrtlen zirai ilalarn
havadaki kalntlar, baca ve eksoz emisyonlarnn asit yalar gibi etkilerle
kmesi de yer alr. Gnlk ihtiyalarmz sonucunda oluan kat atklarn dzensiz
depolanmas, ar gbreleme, sulama sularndaki atklar gibi etkiler de yer
almaktadr.
Bu kirliliklerden tr insanlarn hepatit, kolera gibi hastalklara maruz kalma
riski yannda dier cansz varlklarn yer alt suyunun dzensiz depolanan kat
atklarn sznt sularna maruz kalmas gibi etkilerle, bu toprak ierisinde ve zerinde
25
yaayan tm canl varlklarn zarar grebildikleri belirtilmektedir. Ar metal gibi

tehlikeli atklarn veya ar gbreleme sonucunda nitratn topraa kararak buradan
bu maddeler zerinden yem veya rn bitki trlerinin bnyesinde depolanmas o
bitkiyi tketen canlda toksik veya kansorejen etkilerde bulunmasna yol
aabilmektedir (Ttn, 2000: 27).
Gerek zararl kimyasal atk karan metal, cam reten fabrikalar gibi endstri
kurulularnn aktiviteleri sonucu ve motorlu tatlarn zehirli gazlaryla topran
kirlenmesi, gerekse rzgar ve ya gibi doal nedenlerle topran yer deitirmesi
ve kalitesizlemesi sonucunda oluan bir takm problemler mevcuttur. Bunlar
arasnda erozyon, lleme, ormanszlama, kat atklar ve tehlikeli atklarn bertaraf
yer almaktadr.
Etkileerek bir ksrdng oluturan ormanszlama ve doal bitki rts
kayb, erozyon, lleme, kuraklama iklim deiiklii ile de ilikileriyle kresel
problemlerdir. Erozyon genel olarak topran st tabakasnda ve ierdii humusla
topran en verimli tabakas olan yzey tabakasnn daha ok iddetli rzgrlar ve
yalar, seller gibi doal olaylar sonucunda ve yapay olarak da ar sulama, eimli
arazilerin kontrolsz ve derin srlmesi gibi yanl tarm uygulamalar ile ve
endstriyel faaliyetler sonucunda topraa ulaan kimyasallar ile verimli topran
kaybna
yol
aan,
topran
kalitesizlemesiyle
ilgili
problemlerdir
(www.soilerosion.net/cost623/annex.html). Kat atk problemi ve tehlikeli atklarn

bertaraf da dnya apnda yaanlan problemler olup, yukardakilerden farkl olarak
bilhassa insanlarn gnlk yaam ve iletmelerin eitli faaliyetleri sonucu oluan
atklardr; ayrca toprak kirliliine yol aan balca problemler olduu da
belirtilmitir.
26
Bu nedenlerle iletmelerin toprak kirliliini nlemesi asndan ISO 14001

kapsamnda dikkat edecei evresel gereklilikler arasnda kat atk, tehlikeli atk
bertaraf kesinlikle gz ard edilemeyecek problemlerdendir. En genel problemler
arasnda yer almalarndan, genel olarak tm iletmelerin dikkat edecei hususlar
olduklarndan dolay toprak kirliliinin nemini gzler nne sermek iin gerekli
olabileceinden kat atk ve tehlikeli atklarn bertaraflar ile ilgili hususlara bir
sonraki blmde yer verilecektir.
Grlt Kirlilii
stenmeyen ve insanlar rahatsz eden ses (Kumbur, zsoy ve zer, 2003:

25) veya evreyi rahatsz eden, insan tarafndan retilen ve gnlk yaantmza
eklenen istenmeyen, rahatszlk veren ses grlt kirlilii olarak tanmlanmaktadr
(www.nonoise.org/library/epahlth/epahlth.htm). Balca grlt kirlilii kaynaklar
arasnda motorlu ara, hava ve demiryollar trafii, endstri ve inaat makinelerinin
yaratt yksek ses dzeyleri ve kapal ortamlarda zellikle elence amal dinlenen
yksek sesli mzik yer almaktadr (http://news.bbc.co.uk/cbbcnews/).
Grlt kirlilii bata insanlar olmak zere ortamda bulunan dier canl
varlklarda ve hatta antlar gibi yaplarda bile rahatszlklara yol amaktadr.
nsanlarda
iitme
kayplarndan,
psikolojik
rahatszlklara
kadar
yol
aabilmekteyken, hayvanlarn bulunduklar ortamdan gne sebep olduklar da

eklenmitir (nal, 2005; Nunes, 1998).
ISO 14001 YS standard gerei endstri tesislerinde i ortamlarda ii
salna ynelik ve d ortamlarda da hem ii hem de ortamda yaayan dier canl
27
varlklar iin grlt lmleri yaplmakta ve gerektiinde bir takm nlemler

alnmaktadr. Bu nlemler arasnda; iilerin kulaklk kullanmas, makinelerin ses
karan nitelerinin ses yaltm, ya da yerine daha az ses karan cihazlarn
kullanlmas yer almaktadr.
Yine grlt ile benzer etkilere sahip olan ve vcut tarafndan hissedilen
fiziksel etkiler olarak tanmlanabilecek vibrasyon, titreim de gerek yukarda
deinilmi olan EPA gibi kurulular ve gerekse ISO 14001 kapsamnda incelenmekte
ve gereken tedbirler alnabilmektedir (nal, 2005).
Tm bu deinilen kirlilikler sonucunda ortamlara verilen zararlar yukardaki
blmlerde de belirtildii gibi kukusuz mevcut habitatn, biyolojik eitliliin
deimesine, azalmasna ve hatta yok olmasna bile yol amaktadr. Ayn zamanda
hi bitmeyecekmi gibi harcanan doal kaynaklarn da giderek tkenmesi ve
yenilenememesi
de
temel
ve
kresel
sorunlar
arasnda
bulunmaktadr
(www.gpa.unep.org/bin/php/atg/aims.php).
ISO 14001 YS standard gerei ama edinilen doal kaynaklarn
srdrlebilir ekilde kullanlmas temel hedefler arasnda yer aldndan ve
iletmelerin evreye verecei her trl kirlilik biyolojik eitlilii etkileyeceinden,
aadaki blmde bu iki konuya da deinmenin gerekli ve faydal olaca
sylenebilir.
28
1.4.3. evre Sorunlar, Nedenleri ve nlenmesi
Yukarda tanmnn ele alnm olduu gibi doann tama kapasitesinin

zerinde etkilerle, atk ve artklarla kar karya braklmas sonucu oluan evre
kirlilii zaman ierisinde yerel, blgesel, ulusal ve kresel leklerde baz evre
sorunlaryla karlamamza neden olmutur. Bu tez almasnn amac gerei olarak
yukarda deinilen ve zelletirdike says daha da artabilecek olan evre
sorunlarndan
olup
ISO
14001
YS
standardnn
iletmeler
tarafndan
uygulanmasyla nlenmeye allan nemli kresel evre sorunlarna deinilmekle

yetinilecektir.
Bunlar arasnda, yukarda da belirtildii gibi; asit yamurlar, ozon
tabakasnn incelmesi, kresel snma ve iklim deiiklii, atksularn dearj, kat ve
tehlikeli atklarn bertaraf, biyolojik eitliliin azalmas ve doal kaynaklarn ar
ve bilinsiz tketilmesi yer almaktadr. Burada ama; bu problemleri ksaca
tanmlayp kavram karmaas yaratmamak, sebeplerine deinerek iletmelerin bu
problemlere katklarn gzler nne sermektir. Bu ekilde alnabilecek nlemlere
yer vererek ISO 14001 YS standardnn uygulanmas ile bu nlemlerin
gerekletirilebileceini gstererek bu YS standardnn kolaylkla uygulanabilmesi
iin var olan problemlerin tespit edilerek giderilmesi gerekliliinin fark edilmesine
yardmc olmaktr.
29
Asit Yalar
Motorlu ara egzozlarndan, endstriyel aktivitelerden, snma ve enerji

retimi amacyla tketilen fosil veya biyolojik kaynakl yaktlardan, doal veya
insanlarn yol at yangnlardan ve yanarda patlamas gibi doal olaylarn
tmnden atmosfere verilen
emisyonlar arasnda azot oksitler (NOx) ve kkrt
dioksit (SO2) emisyonlar da bulunmaktadr. Bu emisyonlar atmosferdeki tanmlar

srasnda bulut iindeki su ile reaksiyona girerek slfrik asit (H2SO4) ve nitrik asit
(HNO3) olutururlar. Oluan slfrik asit ve nitrik asit pH deeri 5.7den kk olan
yamur, kar, sis ve dier ya ekilleriyle yeryzne iner. Bu yalara da asit
yalar ad verilir (Bloom, 1994).
Toros (2000) tarafndan Bloom'dan aktarldna gre yalarn normal
yatan daha fazla asitlik derecesine sahip olmalar, dtkleri blgedeki bitki
rts, toprak, yer st ve yeralt sularn kirletmekte, doal yaplara ve canllara
verdikleri zararlarn boyutlar deimektedir. yle ki bu zararlarn boyutlar deiken
olup canszlar iin yap deiikliklerine kadar varrken, canllarn trlerine has
dayankllklarna bal olarak tr dengesinin deiimine, biyoeitlilik azalmasna
yol aabildiini vurgulamtr. rnein, gllerdeki canllar pH deerinin 5.9un
altna dmesiyle etkilenmeye balarken, baz bitkiler pH 3 dzeyine kadar etkiye
dayanabilmektedir.
Bunun yannda kuru birikim olarak etki sz konusudur. Daha nceden
birikmi daha asidik reaksiyonlu olan asidik paracklarn yala ykanarak
oluturduklar yeni karm ok daha asidik olabilmekte ve bunun yaratt etkiye
literatrde asit birikimleri denmektedir (Steger, Bowermaster, 1990).
30
Asit yalarn, gerekleen doal olaylara mdahale edemeyeceimiz iin

tamamen engellemek mmkn olmayabilir. Fakat dier etkenlere bakldnda doal
olaylarn asit yamurlarnn oluumunda ne kadar az katkya sahip olduu grlr
(Whatson, 2006). Bu nedenle bu yalarn oluumunu mmkn olduunca
nleyebilmek iin bir takm nlemler almak gerekir. Yukarda ve daha nce ele aln
konular erevesinde aadaki gibi nlemlerin alnabilecei sylenebilir;
motorlu tatlardan atmosfere atlan hava kirliliini azaltmak iin bireysel
aralardan ok toplu tam aralarnn kullanmna ynelmek,
endstriyel proseslerde veya snma amal kullanlan kmrn, kkrt
orannn dk olmasna dikkat etmek ya da mmknse daha evre dostu olan
doal gaz kullanm yoluna gitmek,
dikkatsizlik sonucu insanlarn sebep olduu yangn gibi olaylara sebebiyet
vermemek iin gerekli uyarlarda bulunmak, tedbirler almak veya caydrc
cezalar koymak,
Trkede anz yakmak olarak adlandrlan bilinsiz bir ekilde tarla ve
bahelerde kuru ot yakmay yasaklamak. Her ne kadar topraktaki yabanc ot
tohumlarnn yanaca ve kurumu otlarn kllerinin topraa kararak gbre
grevi yapacana inanlsa da bu ilem topran humusa en zengin olan en
st tabakasndaki topran harc olan organik maddeyi yakarak ve topran
canlln salayan faydal mikro ve makro organizmalar ldrerek
verimsizletirir ve erozyonla kaybn arttrr. Ayrca atmosfere verilen
emisyonlarla da hava kirliliine yol aar.
Sralanan bu ve benzeri nlemler bireysel bazda uygulanabilecei gibi
hkmet tarafndan da getirilen yasal dzenlemelerle hayata geirilebilir. Elbetteki
31
hangi yol seilirse seilsin alnan tedbirler asidik oluumlar az ya da ok

azaltacaktr. Fakat en etkili yol hi kukusuz hem bireysel duyarlln hemde yetkili
mercilerin gerekli dzenlemeleri gerekletirmesiyle meydana gelecektir.
Ozon Tabakasnn ncelmesi
Konuyla ilgili temel bilgileri veren kaynaklarda oksijen atomundan oluan

ozon olduka reaktif, younken mavimsi bir gaz olduu belirtildikten sonra renksiz
ve kokusuz bir gaz olan dnyadaki ozonun yaklak %90 yeryznden 10 km
yukarda balayan ve 40 kmye kadar stratosfer olarak adlandran ksm arasnda yer
alan atmosfer tabakasnda bulunduu ve sourduu UV nlarnca srekli olarak
retilip, tahrip edildii bir dengenin varl ve bu dengenin nemi vurgulanmaktadr
(www.epa.gov/ozone/science/). Troposfer olarak bilinen
ierisinde meteorolojik
olaylarn gerekletii i atmosferik tabakada doal olarak bulunan ozonun ok az, iz

miktarda olduu ve troposferik ozonun esasen zellikle byk ehirler zerinde
oluan baz kirletici ieren fotokimyasal reaksiyonlarla meydana geldii de
eklenmektedir (http://www.library.thinkquest.org/; www.epa.gov/ozone/science/).
Olduka reaktif olmasndan ve insanlarla hayvanlarn gzleriyle mukozalarn
irite etmesinden dolay yeryznde ozon zarar vericidir. Fakat stratosferde olduka
ince bir tabaka olarak bulunan ve ozon tabakas olarak adlandrlan bu ince
koruyucu kalkan, yeryzndeki yaam gneten gelen zararl UV nlarndan korur
(Sparling, 2001; http://www.esa.int/esaKIDSen/).
Milyonlarca yldr doal dngdeki ozon miktar sabit olarak kabul edilmi
olsa da, gnmzde atmosferik lmler sonucunda ozon tabakasnn giderek
32
seyrelip, inceldii grlmektedir. lk incelme (delik) 1980li yllarn ortalarnda

Antartika zerinde grlm, 1997 ylnda ise dier bir delik Kuzey Kutbunda tespit
edilmitir (Troshichev, Gabis, 2004: 93-104).
Bu kaynakta da belirtildii gibi insan tarafndan retilen klorin, florin ve
karbondan oluan kloraflorakarbonlar (CFCs) gibi klorin ve bromin ieren gazlardan
oluan kimyasallar ozon tabakasn incelten maddeler (ODS) olarak adlandrlrlar.
rnein; CFCler buzluk, soutucu reten tesislerde, ayn kaynaa gre Halonlar
yangn sndrclerde, Metil Bromid tarmda ve CFSler yamur esnasnda
znmez ve zaman ierisinde rzgarlarla deiiklie uramadan stratosfere
tanrlar. Burada kuvvetli UV nlar ile krlrlar ve serbest klorin atomlar aa
karrlar. Her bir klorin atomu atmosferden kmadan nce binlerce ozon
molekln paralayabilecek gtedir. Bromin ise en az klorin kadar zararldr (Ray,
450-451).
Dier bir kaynakta ozon tabakasnn %1 incelmesi sonucunda, 2% daha fazla
UV nnn yeryzne ulat, dalga boyunun ksa oluu nedeniyle kuant enerjisi
yksek olan UV nlarnn cilt kanserine, malarya ve dier enfeksiyonlu hastalklarn
artna, katarakta ve bitkilerde byme, gelime ile verim dmesine, baz
mikroorganizmalarn zarar grmesine, hatta lmlerine yol at ve sonuta besin
zincirinin bozulmasyla ekosistemlerin, dolays ile de doal olaylarn dahi dengesini
yitirecei bildirilmektedir (Jaime, Casiccia, Zamorano, 2002: 193-198 ) .
Ozon tabakasnn daha fazla incelmesini nlemek iin yaplabilecek eylerin
banda hi phesiz bir an nce CFCler ve Halonlar gibi ozon tabakasna dost
olmayan gazlar ieren kimyasallarn kullanmna son vermek ve bunlarn yerine
hidroflorakarbonlar (HFCs) gibi ozon tabakasna dost gazlar ieren kimyasallar
33
kullanmaktr. Fakat hidroflorokarbonlar da sera gaz olarak daha yksek etkiye

sahiptirler (Bailie ve arkadalar., 2003). Bu balamda uluslararas platformda
masaya yatrlan Viyana Konvansiyonu ve Montreal Protokol byk nem tekil
etmektedir. Ancak ne yazk ki ozon dman olan bu maddelerin birok rnde
kullanmnn ok yaygn olduunu dnrsek, bunun ok da kolay olmadn
syleyebiliriz. Kald ki bu maddeleri ieren kimyasallarn kullanm tamamen
durdurulsa bile, u an mevcut olan CFClerin atmosferden artm iin elli yl gibi
ok uzun yllar gerektii de unutulmamaldr (http://www.science.org.au/nova/004/).
Bu nedenle de sorunun byklnn bir an nce kavranmas ve zellikle retimde
dikkate alnmas ozon tabakasndaki incelmeye dur demek iin ok nemli bir
faktrdr.
Kresel Isnma ve klim Deiiklii
Gerek ar nfus ve retimle tketim artndan doan ar fosil yakt

tketiminden, gerek motorlu tatlardan, gerek doal olaylar sonucu ve gerekse
sanayilemenin etkisiyle atmosfere yaylan emisyonlardan dnyamz tpk bir
battaniye gibi saran atmosferde bulunan gazlarn dengesi bozulmaya balamtr.
Tm bu etkenler sonucunda atmosferde biriken, sera gazlar olarak isimlendirilen
karbonmonoksit ve karbondioksit (CO ve CO2), su buhar [H2O(g)], metan (CH4),
diazotmonoksit (N2O), kloraflorakarbonlar (CFCs), hidroflorakarbonlar (HFCs),
perflorakarbonlar (PFCs),
kkrt heksaflorid (SF6) olan ve benzeri gazlar, bir
battaniye gibi dnyamz saran ve yaklak 15 - 30C daha scak tutan koruyucu
tabakann deriiklemesine ve bylece gneten alnan nlarn bir ksmnn
34
atmosferde kalmasna yani sera gaz etkisi yapmasna dier bir deyile kresel
snmaya ve sonu olarak da iklim deiikliine yol amaktadr (UNFCCC, 2004: 2).
Ayn kaynakta tm bu gazlarn yetitiricilik seralarndaki gibi gne nlarnn
enerjisini tutarak snmaya neden olmalarnn nedeni havada ok daha yksek oranda
bulunan azot (N2,
N-N) ve oksijen (O2, O-O) gazlarnn tersine olarak stereo
yaplarnn asimetrik molekll olular sonucu kzltesi s nlarnn kuantlarn

sourduklar eklenmektedir.
Sera gaz etkisinin oluumu gneten alnan enerjinin atmosferden tamamen
yanstlamayarak bir ksmnn yeryznde kalmas sonucudur. Bu sera gazlarnn
andropojenik olarak artnn yaklak %75lik blmn CO2 emisyonlar
oluturmaktadr. Karbondioksit emisyonu ise hem doal, hem de yapay olarak
atmosfere salnmaktadr. En basitinden endstri tesislerinde eitli prosesler sonucu
yakt kullanlan ve atmosfere emisyon salan bacalardan yaylmaktadr. Bunun
dnda ar enerji retim ve tketiminden, oluan atklardan, motorlu tatlardan ve
buna benzer olaylar sonucunda da insan eliyle bu gazlar olumaktadr. Bu gazlarn
oluturduu sera etkisinin iklimsel afet artlarna neden olduu gzlenmekte ve
gelecekte yarataca olumsuz etkiler hakknda bilim adamlar tarafndan deiik
senaryolar retilmektedir. Fakat ne yazk ki hem etkenlerinin ok farkl olmasndan
ve insan aktivitelerinin ounda yer almasndan, hem de konunun yeni ve eldeki
verilerin son yzyllara ait olmasndan dolay bu senaryolarn gereklik paylar
kestirilememektedir (Tomkiewich, 2005: 172-179). ngrlen senaryolardan bazlar
aadaki gibidir (UNFCCC, 2004):
Su dngsnn kresel lekte hzlanmas yani ya miktarnda art olsa
bile buharlama sresinin de daha abuk gereklemesi beklenmektedir. Bu
35
olay sonucunda tarm alanlarnn olumsuz etkilenmesi ve kurakln artmas,

dolaysyla da zellikle nfusun fazla olduu blgelerde ime sularnn ve
ortalama olarak yala kazanlan suyun %70-75 kadarna gerek gsteren
tarmn,
mevcut
ormanlarn
tehlike
snrlarnn
altna
decei
dnlmektedir.
Is enerji, sonucu ise scaklktr. Bu nedenle: yllk ortalama scaklklarn
artyla beraber buzullarn eriyerek okyanus ve deniz su seviyelerinde arta,
bunun sonucunda ky eritlerinin kayb, tuzlu suyun yer alt sularna
karmas, haliler gibi akarsu mecralarndaki basnla nehirlerin tamas gibi
birok etkiye neden olaca dnlmektedir. Geen yzylda deniz
seviyelerinin 10-15 cm ykseldii gz nnde bulundurularak, 2100 ylna
kadar deniz seviyelerinde 15-95 cm daha art beklenmektedir. Bu artn da
daha ok ky blgelerde ve ok kk Pasifik Okyanusu'nda oka olan dz
adalar gibi yerleimlerde yaayan insanlar tehdit altnda brakaca rnein
Banglade'in nfus skl yksek olan 1/4'nn sular altnda kalaca
ngrlmektedir.
Yazlarn daha kurak gemesi durumunda ise tarm, iklim ve ona bal olarak
tarm ve orman kuaklarnn kutuplara doru kayaca tahmin edilmektedir.
Orta enlem blgelerinde bu kaymann 1-3.5Clik scaklk art iin 150-550
km arasnda olmas beklenmektedir.
lk kantlar 1979 ylnda Birinci Dnya klim Konferansnda ortaya konan ve
gnmze kadar hzlanarak gelen iklim deiikliinde sera gazlar salm zellikle ve
daha ok da sanayilemenin youn olduu Kuzey Amerika, Avrupa lkeleri ve
Japonya gibi gelimi lkelerde olumaktadr. (Tomkiewich, 2005, s: 173-175).
36
Fakat ne yazk ki oluabilecek zararlardan korunmak iin yeterli maddi imkanlara

sahip olmayan gelimemi ve gelimekte olan lkeler bu nedenle daha ok zarar
grecektir. Ayrca Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi ve
Kyoto Protokolu ile ngrlen tedbirler, gelimemi ve gelimekte olan lkelerin
daha nce gelimi lkelerin endstrilemeleri iin gerekletirdii aktiviteleri de
kstlamasyla eitsizlik yaratmaktadr. Ayrca hzl kalknma ve sanayileme
amacna ulamakta olan in, Hindistan ve Brezilya gibi kalabalk lkelerin bu
ktmser tabloya katklar giderek bymektedir (Willis, 2006: 3).
Kresel snma iin gelecekteki sosyal, ekonomik ve evresel faktrlerde
oluabilecek tm deiimler dikkate alnarak bir takm nlemler ileri srmek daha
faydal olacaktr. Dnlen nlemler arasnda; fosil yaktlarn kullanmn azaltmak
iin fiyatlarn artrmak ve hidrolik, dalga, gne,
rzgr, biyoktle gibi doal
kaynaklardan elde edilen enerji kullanmna gitmek, nfus artn azaltmak iin
in'de olduu gibi nfus plnlamasn yaygnlatrmak, insanlar evre problemleri,
nedenleri ve sonular hakknda bilinlendirmek yer almaktadr (Hayashi ve
dierleri, 2006: 2).
Fakat enerji tketiminin ve gereksiniminin ne kadar fazla olduunu
dnrsek yenilenebilir enerji kaynaklarndan elde edilecek enerjinin hem ksa
srede elde edilmesinin, hem de gereksinimi karlayabilecek nicelikte olmas gerei
gz nne alndnda sorunun zmnn gl ortaya kmaktadr. Ayrca en
ok sera gazlarn yaratan lkelerden biri olan Amerikann Kyoto Protokolu gerei
olan, fakat zm iin yeterli grlmeyen snr deerlerini karlamay bile taahht
edemediini dnrsek bir takm nlemler almann ne kadar zor olacan da
kestirebiliriz (www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2004/12/041208_us_kyoto.shtml).
37
Kresel snma ve ozon tabakasnn incelmesini birlikte ele aldmz zaman;

CO2, CH4, N2O gibi nemli sera gazlar ozon tabakasna zarar vermezken, CFCler
ve troposferik ozonun kendisinin sera gazlar olduunu grrz. Ayrca, yukarda da
deinildii gibi ozon tabakasnn incelmesini nlemek iin ngrlen nlemlerden
biri olan CFClerin yerine kullanlmas dnlen HFClerin maalesef sera gaz
olduu da bir gerektir (http://www.iiar.org/greenpaper.pdf).
Tm bu olumsuzluklara ramen u anda atmosferde zaten mevcut olan ve
halen oluan sera gazlarnn etkilerinin tpk ozon tabakasnda olduu gibi ok uzun
yllar devam edeceini dnrsek biran nce nlemler alnmas gerektii gereiyle
yzleiriz.
Atksularn Bertaraf
Gerek endstriyel gerekse temel ihtiyalarmz sonucunda oluan atk su

artlmadan dorudan su kaynaklarna atld zaman tm yerst sularn tehdit
etmektedir. Bunun yannda zellikle gelimekte olan ve gelimemi lkelerde tarm
faaliyetlerinde kullanlan atk su yamur ve benzeri olaylarla topraktan yer altna
szarak yeralt sularn da kirletmektedir.
Kanalizasyon ebekeleriyle toplanmas gereken bu atk suyun zellikleri
evsel, endstriyel ve tarmsal gibi kaynaklarna gre farkllklar gstermekte ve farkl
artm yntemleri gerektirebilmektedir. Ne yazk ki zellikle iletmelerin ve yerel
ynetimlerle lke ynetimlerinin bilinsiz davranlaryla oluturduklar atk su
deniz, gl gibi yzey sularna dearj edilmektedir. Ynetim ou zaman bunu bilse
bile denetimde sknt ekmektedir. Getirilen yasaklamalar ise cezai yaptrmlar ok
38
yksek ve denetimlerin sk olmad durumlarda da maalesef sadece yazl olarak

kalmaktadr.
Yer alt sularnn kirlenmesinde ise yine sulama amal kullanlan
atksuyun byk etkisi vardr (Steger, 1990).

Yzey sularna atlan atklar ierdikleri kirletici kompozisyonuna
gre
evresindeki ekosisteme eitli zararlar vermektedirler. Bu nedenle o blgedeki

eitli havyan ve bitki trleri ok azalmakta veya ortadan kalkmakta, bu da mevcut
besin zincirini bozabilmektedir. Benzer ekilde yer alt sularnda meydana gelen
kirlilik de ieriine bal tehlike arz edecektir. Yer alt sular genelde ime ve sulama
suyu olarak kullanldndan ise hi phesiz bu kirlilikten en ok zarar grecek olan
insanlar olacaktr. Ayrca yer alt sularnn topran st yzeyindeki evaporasyon,
buharlama sonucu yzeye karak topra ve toprak canllar ile bitki rtsn
etkiledii, bu tabakalarn erozyonla tanmas halinde de yaygn kirlilie neden
olduu unutulmamaldr. Bu kaynaklardaki mikrobik oluuma bal olarak ishal, koli
basili, hepatit gibi eitli ve hatta lmle sonulanabilecek hastalklara da yol aarak
halk saln tehdit edebilmektedir (Miller, Tyler, 1987).
Grld gibi tm canl trlerini etkileyen ve insanlarda da ok ciddi ve
lmcl hastalklara yol aabilecek olan su kaynaklarnn kirliliini engellemek iin
ilk akla gelen nlemler (Yanar, 2006);
Yzey sularna dearj edilen atk sularn varsa blge kanalizasyon ebekesine
ynlendirilmek zere gerekli kaliteye getirilerek bu ebekeye verilmesi.
Blgede uygun kanalizasyon ebekesi bulunmad taktirde yer st sularna
dearj edilen atk sularn uygun su kalitesine getirilmesi.
Tarm faaliyetlerinde ncl artm yaplmam, insan sal ve yer alt su
kaynaklar iin tehlike arz eden atk sularn kullanlmamas.
39
Atk sularn su ortamlarna atlmas endstri tesisleri ve otel gibi

iletmelerden kaynakland gz nne alndnda, idari organlarn yapaca
denetimlerin arttrlarak caydrc cezalarn getirilmesi.
eklinde sralanmaktadr.
Kat Atk ve Artklarn Bertaraf
Gnlk yaammzda yaptmz aktiviteler sonucunda kullanlmayacak hale

gelen ve atk, artk olarak adlandrlan veya halk arasnda "p" olarak nitelendirilen
atk ve artklar evlerde, i yerlerinde ve sanayilerde oluan materyaller ve
maddelerdir (Ray, 1995: 350 352). Ancak p esasen tekrar kazanm ve kullanm
mmkn olamayan atklardan olumaktadr ki bu da greli bir kavramdr; nk belli
bir zaman diliminde ve yerde deerlendirilemez, kullanlamaz diye dnlen atk ve
artklar, baka bir zaman diliminde ve/veya yrede yararl olabilmektedir.
Kat atklarn bertaraf ise evre ve insan sal asndan byk nem
tamaktadr. Dzensiz olarak, dier bir deyile, vahi depolanan kat atklar hem
topran kullanlabilirliini, hem toprak altnda olabilecek yer alt ve yerst su
kaynaklarn ve hem de bulunduu blgeyi, hatta havay ve orada yaayan canl
varlklar olumsuz etkilemekte, telfisi ok zor olan kirlilie, tehlikelere yol
aabilmektedir. rnein atn ierdii inorganik, organik ve mikrobiyal kirleticilerin
kompozisyonuna gre toprak mikroorganizmalarnn da etkisiyle oluan sznt suyu
topraktan yeraltndaki suya ulat zaman en deerli ime suyu kaynaklarndan olan
ve giderek azalan yer alt sularn kirleterek insan sal iin bir tehdit
oluturmaktadr. Ya da
tpk Kbrs adasndaki Dikmen ve Ankara'nn Mamak
40
blgesinde yer alanlar gibi vahi depolama insan salna ok byk zararlar
olan, patlayc zellii bulunan ve ayni zamanda balca sera gazlar arasnda yer alan
metan gaz kna yol amaktadr.
Verilen rneklerden de anlalabilecei gibi hem canl hem de cansz varlklar
iin byk tehditler oluturan ve zellikle gelimekte olan ve gelimemi, hatta
kalknm lkelerde byk bir problem konumunda bulunan kat atklarn bertaraf
iin gerekli
faaliyetlerin gerekletirilmesi gerekmektedir. nk ekonomik
kalknmaya paralel olarak artan kii bana atk ve artk retimine karlk berteraf
edilmesi iin yaplan yatrmlar gelimi lkelerde dahi yetersiz kalmaktadr
(http://www.acrplus.org/index.asp?page=45). Bu atklarda evsel zellikli kat
atklarn yannda byk bir paya ve deiik kompozisyonlara sahip endstriyel
nitelikli kat atklar da yer almaktadr. Kat atk bertaraf hususunda yaplabilecek
dzenlemeler aada zetlenmeye allmtr (Nair, 1993):
ncelikle geri dnm mmkn olan cam, kat, metal, vb. maddeler
kaynanda ayrlarak geri dnm tesislerine sevk edilmeli, bylece
oluacak olan kat atk miktarnn azaltlmas salanmaldr.
Atklar uygun bertaraf tesislerinde depolanmal ve evreye en az zarar
verecek teknolojiler kullanlarak bertaraf edilmelidir.
Kat atklarn bertarafnda oluan metan gazn depolayarak oluan metan
gaznn elektrik retiminde kullanlmas salanmaldr.
Kat atklarn dzensiz bertaraf sonucunda oluabilecek zarar ve tehditler
hakknda gerekli bilgi ve bilin oluturulmal ve ynetim tarafndan caydrc
yaptrmlar uygulanmaldr.
41
Tehlikeli Atklarn Bertaraf
A. B. D. evre Koruma Ajans (EPA), tehlikeli atklar karakteristiine gre

drt grup altnda incelemektedir. lk grup olan yanc atklar, depolama, nakliye ve
bertaraf esnasnda yangna sebep olabilecek gazya gibi uuculuu fazla yaktlar ve
zgenler gibi atklardr. kinci grupta ise pas yapc maddeler yer almaktadr. Bunlar
arasnda olduka asidik veya bazik metal temizleme solsyonlar yer almaktadr.
nc grup olan reaktif atklar ise duraan olmayan, siyanid, slfid gibi kkleri
ieren ve snma veya basn art, skma ile patlayabilen atklardr. Toksik
atklardan oluan drdnc grupdaki atklar ise civa, gm, arsenik, siyanr, kurun
gibi toksik kimyasallar ieren atklardr (Ray, 1995: 395-396).
Verilen tanmlardan da kolayca anlalabilecei gibi kabaca deiik
kompozisyonlara sahip kimyasallardan oluan tehlikeli atklarn balca kaynaklar
bilhassa, kimyasal atk karan endstri kurululardr. Endstri kurulularnn yan
sra
tarm faaliyetlerinde kullanlan bcek ilalar ve kimyasallar, hastane ve
laboratuvarlardan kan tbbi atklar, piller, akler, elektrikli ve elektronik cihaz

kalntlar, paralar gibi atklarn benzeri yerlerden bir daha kullanlmamak zere
atlmasyla oluur.
Ne yazk ki dzensiz depoland taktirde hem doal kaynaklarmz, hem de
canl varlklar ok byk tehlikeler altnda kalrlar. nsan sal asndan rktc
olan ise bu atklarda bulunan ar metal iyonlar gibi baz kimyasallarn insan
vcudunda uzunca bir sre depolandktan sonra etkiler gstermesidir. Bu etkiler
arasnda tpk radyoaktif kaynaklara maruz kalmann neden olduu gibi kanserden,
endokrin sistemi bozukluklarna kadar tedavisi ok zor ve lmle sonulanan
42
hastalklara yol aan kirleticiler bulunmaktadr (kizolu, Haskk, 2006; White,

Aldrich, 1999). Getiimiz aylarda gndeme gelen ve tekrar unutturulmaya allan
tehlikeli atk varillerinin topraa gmlmesi veya denizlere atlmas da endstri
kurulularnn yapt aktivitelerdendir.
Maalesef bu atklardaki kimyasallarn kark durumda olmas da bizi
bekleyen tehlikelerin kestirilmesini zorlatrmaktadr. ok nemli bir problem olan
tehlikeli atklarn bertaraf hususunda birka zm nerisinde bulunacak olursak:
Kat atklarda da olduu gibi kaynanda ayrtrmaya gitmek ve mmknse
bu tr, pil ve akler gibi atklarn geri dnmn salamak.
Tehlikeli atklarn dier kat atklara ve atksulara karmasna izin vermeyip,
mutlaka zel tesislerde ve uygun artma yntemleriyle artlmas.
Tarm aktivitelerinde organik tarma geii salamak.
Endstriyel aktivitelerde en yeni ve eko teknolojilere yer vermek ve tehlikeli
atklar azaltacak veya karmayacak hammaddeler kullanmak
saylabilir.
Biyolojik eitliliin Azalmas
eitlilik; bir sisteme renk, gzellik, eni gibi zellikler yannda ekolojik
denge kararll, g ve canllk kazandran dinamik bir zelliktir. Biyolojik
eitlilik ise tm canl gruplarnda ve organizasyon seviyelerinde yaamn
eitliliini ifade etmektedir ve ekosistemlerin daha dengeli, dayankl, srdrlebilir
olmasn salamaktadr (Nunes ve dierleri, 2003).
Biyolojik eitlilik; genetik eitlilik, tr eitlilii, ekosistem eitlilii ve
43
ekolojik olaylar ve ilev, fonksiyon, fizyolojik eitlilik olmak zere drt ana
dzeyde gruplandrlmaktadr (www.tagem.gov.tr/yeni%20web/hgk/); Biyolojik
eitlilik kaybnn boyutu genetik eitlilik kaybnn byklne, bu da genetik
bilgi kaybnn miktarna baldr. Genetik eitlilii fazla olan trlerin deien evre
artlarna uyum salama olasl, dier trlerden daha fazladr. Genetik eitlilik, bir
trn devamllnn sigortasdr. Tr eitlilii ise verilen bir blgedeki veya
dnyadaki trlerin zenginliidir, dier bir deyile blgedeki bitki ve hayvan trleri
ile alttrlerinin saysn ve younluunu ifade eder. Ekosistem eitlilii, topluluk
dzeyinde eitlilii kapsarken nce habitat eitliliinin, sonra da tr eitliliinin
ortaya kmasn salayan nemli bir faktrdr. Ekolojik olaylar ve ilevler
eitlilii, biyolojik eitliliin ilevsel boyutu olan yapta proses trleri, ekosistem
esneklii ve ekolojik servisleri oluturur. Fonksiyonel eitlilik ekosistemlerin yaps
ve prosesi arasndaki etkileimler sonucu olmaktadr (Turner ve dierleri, s 1999: 723).
Dier nemli bir eitlilik ise fizyolojik eitliliktir. Burada ilev eitliliinin
genetik eitlilik yannda birey ve trlerin byme ve gelime dnemleri, evre ve
dier bireylerle, trlerle ilikilerini de ierir. Benzer ilevleri olan trlerin bu ilevi
salama yollar farkldr. Bir trler topluluunda yer alan trlerin temel fizyolojik
gereksinimlerini karlayan trlerin eitlilii arttka bu temel gereksinim asndan
alternatifsizlik nedeniyle karlanamamas sonucu trn ortadan kalkmas riski azalr
(Spicer, Gaston, 2000).
Ne acdr ki nemini tamamen kavrayamadmz biyolojik eitlilik
gnmzde giderek azalmaktadr. Bunun sonucunda da baz trler tamamen yok
olmaktadr. ok uzun yllar nce volkanik patlamalar, habitat ykmlar, doal
44
kaynak tkenmesi, besin kayb ve gktalar sebebiyle olduu gibi doal olaylar her
zaman yok olua neden olmutur. Fakat baz insan aktiviteleri bu yok olu hzn
iddetlendirmektedir. Bu sebeplere rnek olarak (McCann, 2006);
orman ekosisteminde olduu gibi bir ekosistemi tamamen deitirerek yerine
daha zayf veya kararsz baka bir ekosistem yaratmak,
nesli tkenmekte olan dier bir deyile nesli tehdit altnda olan canl trlerini
ieren "krmz liste"de yer alan trleri yasak bir ekilde avlamak ,
bitki trlerinin rneklerini ticari amalarla vs. amalarda kullanmak iin bir
tr oalmasna frsat vermeden avlamak, ar otlatma ile mera tahribine
yol amak
verilebilir ve hi phesiz yukarda belirtilen tm kirlilik ve problemlerin
olumasyla etkilenen cansz habitatta yer alan tm canl varlklar etkilendiinden ve
bazen yok olduundan tm evresel kirlilikler biyolojik eitlilik iin bir tehdit
oluturmaktadr.
1998 ylnda Harvardl bir profesr olan Edward Wilson, yllk 17,500 trn
yok olduunu tespit etmi ve James Fish adndaki dier bir bilim adam tarafndan
yaplan hesaplamalara gre ise, son 400 yl ierisinde 100 memeli tipi ve 258 ku
tr kaybolmutur (Wilson, 1998).
Biyolojik eitliliin yok olmasndan insanolunun nasl etkilenecei
tamamen bilinmiyor. ne srlen grler arasnda, belki bir ila iin yararl saylan
bir bitki trnn yok olmasyla ilacn etki ettii hastaln nne geilememesi yer
alyor. Ayrca yok olan bitki ya da hayvan trleri sebebiyle insanlarn beslenme
alkanlklar ve yaam tarzlar da deiecektir. Ama en basitinden besin zincirindeki
bir halkann kopaca dnlrse, bir trn yok olmasnn o blgede yaayan bitki
45
yada hayvan topluluklarnn tmn etkileyecei aa kyor (Klalolu, Berkes,

1992: 17). Farkl bilim adamlar ve evre aratrmaclar bu konuda farkl farkl
grlere sahiptir. Birok bilim adamnn grne gre, bir ounun doadaki
varlklar henz kefedilmemi bile olsa, insanlk srse de srmese de, byk lde
bitki ve hayvan trleri yok olacaktr.
Biyolojik eitliliin yok olmasn engellemek ve tehlike altndaki trlerin yer
ald krmz listedeki canllar korumak iin hkmetlerin ve evrecilerin yapt
bir takm giriimler yadsnamaz. Hkmetler tehlike altnda bulunan trn tehdit
altnda bulunduu gerei dikkate alarak hareket etmekte ve etmelidirler
(www.un.org/esa/sustdev/sdissues/). rnein Avustralyada nesli tkenmekte olan
kangurular o blgeye has bir hayvan tr olduundan sadece o blge iin belirlenen
politikalarla ve sadece o blgede koruma altndadr. Halbuki dnyann eitli
kylarna kan deniz kaplumbaalar, sz konusu olan tm kylarda koruma altna
alnmaktadr. Alnan nlemler arasnda tehlike altndaki trlerin yaad blgelerin
koruma alan olarak belirlenmesinden, bu hayvan trlerinin avlanma yasa ve
bitki trlerinin kopartlma yasa da dahil olmak zere bir takm nlemler yer
almaktadr. Fakat ne yazk ki, belirlenen kurallar sonucunda ortaya konan cezalarn
arl veya evrecilerin yapt protestolar dikkate alnmayarak, bir takm koruma
altndaki trler halen insanlar tarafndan eitli sebeplerle avlanmakta, toplanmakta,
ar tketilmekte ve korunmamaktadr (www.unesco.org/water/).
Sonu olarak belki bilinsizlikten, belki de ISO 14001 iin de temel arz eden
srdrlebilirlik kavram dnlmeden ve daha da nemlisi biyolojik eitliliin
azalmasnn getirecei sonularn daha ok ngrler zerine dayanmasndan ve
kkl, bykl ticari sektrlerin krllk ve varlklarn srdrme kaygsndan veya
46
doal olaylarn etkilerinin nne geilemeyeceinden dolay (doal seleksiyon)

halen daha her geen gn bir ok tr yok olmakta ve tehlike altna girmektedir. Tm
bu nedenlerden dolay nlenmesi zor olan bu problemin zlebilmesi iin belki de
en iyi yntem hem gerekli bilinci kazandrmak, hem de eitliliin tkenmesine
etken olan kuvvete ilk meydana geldii yerde mdahale edilmesidir.
Doal Kaynaklarn Tketilmesi
Doal kaynaklar insan eli demeden kendiliinden var olan ve bu

deitirilmemi doal halleriyle deerli olarak kabul edilen kaynaklardr diyebiliriz.
Doal kaynaklar kendilerini yenileyebilme olanaklar, kapasite ve hzlar gz nnde
bulundurularak yenilenebilir ve yenilenemeyen kaynaklar olmak zere ikiye
ayrlabilir (Jegatheesan, 2005: 1). Yenilenebilen kaynaklar balk, aa, gne, rzgar
ve su gibi tekrarlanr, evrime giren cansz ve reyebilen, oalabilen tm canllar
gibi varlklardr. Bu varlklar ar tketilmedikleri ve/veya evrimleri bozulmad
srece kendilerini yenileyebilirler. Yenilenemeyen kaynaklar ise yenilenme ekilleri
veya sreleri nedeniyle geri dnleri insan mr leinde olanaksz saylabilecek
olan toprak, yer alt suyu gibi kaynaklarla tketim ekli nedeniyle yerine
konamayacak olan fosil yaktlar gibi kaynaklardr. Canl trleri de yaam
ortamlarnn tmyle ortadan kalkmas halinde yok olduklarnda yenilenemeyen
kaynaklar arasna girmektedir. Topraklar tanarak deniz ve okyanuslarda
keldiklerinde, su ise hidrolojik evrimi salayan ekolojik koullar yok olduunda
tmyle tkenebilir cansz kaynaklardr. Ayrca cansz olarak kabul edilen toprak
ancak iinde yayan mikrobiyolojik ve makrobiyolojik canllar sayesinde insanlk
47
asndan tarmsal retimde kullanlabilir zellikte olduundan bu zelliini yitirmesi

halinde yeniden kazanlmas ok zor ve uzun sreli olduundan yenilenebilirlii
dk kaynaklardandr. Sonu olarak doal kaynaklar kavram ilk bakta
grndnden ok daha karmak ve titizlikle ele alnmas gereken bir konudur.
Ancak maalesef hzl endstrileme ve kentleme, yaplan bilinsiz tarm
faaliyetleri, yaam standartlarnn sonucu artan tketim ve atk, artk retimi, nfus
art ve arpk kentleme ile yenilenebilen doal kaynaklarn yannda zellikle
yenilenemeyen doal kaynaklarn hzl ve ar tketilmesi sz konusu olmaktadr.
Bu kaynaklarn tkenmesi sorunu geen asrda tartlmaya balanmtr. Tatl su
kaynaklar ve verimli topraklardan ormanlara ve biyoeitlilie, trlere, fosil ve
nkleer yaktlardan mermer gibi geri dnmsz kayalara kadar ok eitli doal
kaynan 20. Asrda balayan kaybnn 21. Asrda hzlanp, eitlenmesinin
hzlanmasna dikkat ekilmektedir. zellikle fosil yaktlarn ok yakn bir zaman
diliminde tkenecei de yaplan aratrmalarda ortaya kan sonular arasndadr
(www.gao.gov/challenges/naturalresources).
Doal kaynaklarn tkenmesi ayni zamanda yaanabilir evreyi oluturan
elerin de kaybolmas anlamna gelmektedir. Byle bir durumda mevcut sistemin
dengesi bozulacak ve besin zincirleri de kopacaktr. Basit gibi grlen bu etkiler bir
araya topland zaman insan yaamnn sonlanmasna bile neden olabilecek
felaketler zincirini oluturabilecektir (stn, Corvalan, 2006:106).
ISO 14001 ile baarlmas planlanan bir husus ta hava, toprak ve sudaki
kirlilii azaltmak ya da hi oluturmamak olduu kadar evresel etkileri azaltarak
doal kaynaklarn korunmasdr. Bu balamda ISO 14001 YS standard ierisinde
srdrlebilir kaynak tketimi de hedeflenmektedir (MacDonald, 2005: 634-639).
48
Doal kaynaklar korumak iin alabileceimiz balca nlemler ise:

Yenilenemeyen ve evre dostu olmayan fosil yaktlar, nkleer gibi enerji
kaynaklar yerine gne, rzgr, hidrolik, dalga enerjisi gibi yenilenebilir
kaynaklardan enerji elde etmek.
retimde evre dostu politikalarla mmkn olan en az hammadde ve enerji
kullanmn salamak.
Motorlu tatlarda ve snma amal kullanmda yenilenebilir enerji
kaynaklarna ynelmek.
Geri dntrlm madde kullanmn tercih etmek.
olarak sralanabilir.
Gnmzde artk dier blmlerde ksaca ele alnm olan baz doal
kaynaklarla ilgili deiimleri de gz nne almak gerektii sylenebilir. Kresel
lolama ve iklim deiimi sonucu snma ve kuraklama, ozon tabakasnn incelmesi
ile UV nlarnn insan, hayvan ve bitkilere zararl etkileri gibi sorunlar doal
kaynak ynetiminin karmakln arttran etkenlerdir.
Yukarda ele alnan tm bu evre problemlerinde grld gibi
endstrilemenin rol yadsnamyacak derecede byktr. te tm bu evresel
problemleri oluturan evre etkileri, ISO 14001 YS standard kapsamnda ele
alnarak, tespit edilebilmekte ve gerekli nlem ve politikalar gelitirilerek evrenin
korunmas taahht edilmektedir. Gnlllk esasna dayanan, faydalar daha nce
yaplm bir ok aratrmada da ortaya konmu olan bu standart (Scott, 1999: 83-85;
Petroni, 2001: 336-351; Hillary, 2004: 563) en azndan evreyi korumak iin tm
iletmeler tarafndan benimsenmeli ve en etkin bir ekilde uygulanabilmesi iin ise
bu hususta yer alan problemler tespit edilerek zlmeye allmaldr.
49
Yaplan evre tanmndan ve kresel bazda en youn hissedilen evre

problemleriyle ilgili yaplan aklamalardan kolayca anlalabilecei gibi, iine
girildike derinleen, lek kldke artarken, lein bymesiyle eitlenen ve
etkileimlerle byyen evre sorunlar, birbirlerine bal ve birbirlerinin iine girmi
durumda olduklarndan bir o kadar da karmaktrlar.
Ozon
tabakasnn
incelmesini
engellemek
iin
ngrlen
kloraflorakarbonlarn yerine hidroflorakarbonlarn kullanm kresel snmada sera

gaz etkisi yapmaktadr. Grlyor ki, baz problemlerin zm nerilerinden biri,
bir dieri iin tetikleyici unsur olabilmektedir. Maalesef bu durum bu problemlerin
zmn daha da zorlatrmaktadr.
Ne yazk ki zarar verdike deerini anladmz evreyi, srdrlebilir bir
ekilde yaanabilir klmak ve gerek doal olaylarla, gerekse bir takm aktiviteler
sonucunda bozulmaya balayan doal dengeyi tekrar kurmak, en ok da bozmamak
adna zararn neresinden dnersek krdr mantyla hareket ederek bir takm
giriimlerde bulunulmaya balanmtr (www.un.org/esa/sustdev/documents/). evre
problemlerinin dikkatleri ekmeye balamas sonucunda, bu alma ierisinde ilgili
balklar altnda incelenecek olan evre Ynetimi ve evre Ynetim Sistemleri
kavramlarna ihtiya duyulmutur (Chan, Wong, 2006: 481-482).
Aada
evre ynetim sistemlerinin tarihesi ierisinde bu srece yer
verileceinden ve evre sorunlarnn nemini tezin ierii kapsamnda bir kez daha
gzler nne sermek ve vurgulayabilmek iin bu blmde sadece baz kresel evre
sorunlarna deinilerek evre sorunlarnn ve etkilerinin bykl ve zmlerinin
karmakl gsterilmeye allarak genel bir deerlendirme yaplmtr.
Doal veya yapay, insan etkinlikleri sonucunda meydana gelen evre
50
problemlerinde, yukarda da deinildii gibi, sanayilemenin rol ve etkisinin

bykl yadsnamaz. Bu nedenle de retimde yenilenebilir enerji ve hammadde
kaynaklarna ynelmek, atklar kaynanda ayrtrmak, geri dnm faaliyetlerine
nem vermek ve evre dostu retim tekniklerini kullanmak evre asndan byk
nem tamaktadr.
Tm bu belirtilen nlemlerin taahht edildii bir standart olan ISO 14001
YS standard, evreyi koruduumuzu garanti etmenin belki tek yolu olmayabilir
ancak aada ayrntlar ve referanslar ile ele alnacak olan istatistiksel aratrmalar
sonucunda ne kadar etkili olduu gzler nne serilmitir (Tavmergan, 2006).
bu tez ise sistemin kurulum ve iletimi srasnda, bir takm zorluklarla
karlald ve bu ekilde sistemin uygulanabilirliinin, uygulayc saysnn
azald, iletmelerce benimsenmesinin azald hipotezine dayanmaktadr ve bu
varsaymn doruluunu lkemiz koullarnda ve leinde test etmek amacn
tamaktadr. Ancak ne yazk ki sistemin kurulum ve iletimi srasnda karlalan
bir takm problemler, hem sistemin uygulanabilirliini zayflatmakta, hem de
iletmeler tarafndan benimsenmesini zorlatrmakta olduu kansndaym. Bu
olumsuz etkilerinin deerlendirilmemesi ve gerekli nlemlerin alnmamas halinde
bizi bir felakete srkleyecei gerei gzler nne serilmeye allan evre
problemlerinin ve dolays ile endstriyel kaynakl olanlarn azaltlabilmesi veya
giderilmesi amacyla iletmelerde dnyada en yaygn olarak kullanlan YS
standard olan ISO 14001in uygulanabilirliini en etkili ve cazip klmak amacyla
sistemde karlalan mevcut problemleri gzler nne sermek ve zm nerilerinde
bulunmak bu tezin temel amacdr. zelde de Trkiye koullarnda karlalan
zorluklar irdeleyebilmek ve elde edilen sonular deerlendirerek sonular,
51
nermeler kartmak amalanmtr.

evremize, yani dnyamza bilinli ya da bilinsiz olarak verdiimiz yapay
zararlar ile bu zararlarn yol at doal deiimler sonucunda dnyamzn doal
dengesi bozulmaya balamtr. Ne yazk ki bu olaylar karsnda ilk balarda
tepkisini pek yanstmayan doa, tama kapasitesinin almas sonucunda verilen tm
zararlarn acsn bizlerden ac bir ekilde karmaya balamtr. Bu gerei
grmezden gelmek elbette ki durumun daha da dramatik ve nne geilmesi daha da
zor olan bir hal almasna yol aacaktr. Bu nedenle en kk birimden en genel etkili
merciye kadar herkesin bilinlenmesi ve gerekli ve yeterli giriimlerde bulunarak
bunlar hayata geirmesi gerekmekte ve gerekecektir. Aksi taktirde bizi bekleyen
sonun dinazor neslinin bana gelenlerden pek de farkl olmayaca aktr. Nitekim
bu yndeki bilimsel uyarlar giderek sklamaktadr (www.hm-treasury.gov.uk/) .
1.4.4. Kalite
Tpk evre kavram gibi net bir tanma sahip olmayan kalite kavram, en
genel olarak herhangi bir rnn ya da herhangi bir hizmetin amaca uygunluk
dzeyi; durumu, nitelii veya deeri olarak ifade edilebilir. Bu nedenle de mutlak bir
kalite tanm yoktur (Ttn, 2000: 48). rnein bir dondurma imalats iin kalite;
dondurmann paketlenmesinde kullanlan ambalajn kalitesini de ierebilecekken,
aslnda bu bir gda denetimi asndan sadece rnn albenisi olarak alglanabilmekte
ve deneti asndan dondurmann kalitesi, herhangi bir hastalk etmeni ve toksik
kimyasal iermemesidir. Bir otobs yolcusu iin yolculuun kalitesi, ofrn arac
gvenli ekilde srmesi, servis personelinin davranlar, otobsn yeni ve konforlu
52
oluu olabilirse de gerekli bakmlarnn yeterliliini iermez. Bu rneklerde de

grlebilecei gibi kalite terimi deiik alanlarda, deiik amalarla ve farkl
alardan deerlendirildiinde ayr anlamlar ifade edebilmektedir. Fakat Quality
Digest dergisinin okuyucularnn da belirttii gibi alan ve ama ne olursa olsun,
srdrlebilir
ilikiler
kurmak
kalitenin
ortak
odak
noktasdr
(http://www.qualitydigest.com/html/qualitydef.html). Fakat tketici kitlesinin rn

veya hizmetten bekledii kalitenin tanm da gz ard edilmemelidir denebilir.
Tketicinin eitim dzeyi ve bilgi birikimi ve alm gc ile kalite beklentisi arasnda
nemli bir iliki olduu aktr.
Her nesne ve olay iin uygulanabilecek bir kavram olan kalite, yukarda da
belirtildii gibi, amaca uygun, yani bak asna gre farkllk gstermekte, ayrca da
byk nem arz etmektedir. Kukusuz evre iin de kalite temelde kirlilikle ters
orantl olarak deitiinden byk nem tamaktadr. ISO 14001 standard iinde
vazgeilmez bir kavram olan evre kalitesine deinmeden nce genel anlamda ve
deiik kalite tanmlarna yer vermek btnleyicilik salayacaktr.
Nitelik; yaam, kiilik kalitesinden edebi eser kalitesine kadar ok geni
almla kullanlan ve kullanc gereksinimi yannda beklentilerine gre deiik
deerler ykleyen bir kavramdr. Kalite geni anlamda; yaplan iin kalitesi,
personelin ve i verenin kalitesi, sistemin kalitesi, firmann kalitesi, firmann hedef
ve politikalarnn kalitesi gibi birok unsurun nitelii olarak deerlendirilebilir (Us,
1999: 21).
rnein kalite; risk ynetimi, risklere kar alnan nlemler, verimlilik,
esneklik, etkinlik, bir programa sahip olup, ona sadk kalmak, ihtiyalar karlama
yetenei, kullanma uygunluk, kullanmda gvenilirlik ve gvenli srecin uzunluu,
53
kullanm maliyetinin dkl ile beraber yatrmn ekonomiklii olarak ifade

edilebilir.
ISOya gre kalite; belirtilen ya da kastedilen ihtiyalarn karlanabilmesine
dayanan rn veya hizmetin karakteristik ve zelliklerinin toplamdr (Tapiero, 2005:
9).
Hem ISO 9001 Kalite Ynetim Sistemi Standard hem de ISO 14001 YS
Standard sertifikasna sahip bir firma olan "Corning Cabelcon" tarafndan yaplan
tanma gre kalite; firmann mteri beklentilerini karlama yeteneidir. Burada
beklenti sadece rnler iin deil, ayni zamanda firmann i yapt btn servis
alanlar iin geerlidir (http://www.cabelcon.dk/profile/iso.def.htm).
Deiik alardan bakarak Gkmen (2001) tarafndan yaplan kalite
tanmlarna gre bir rn ya da hizmetin kalitesi;
mteri ihtiyalarn karlamas ve beklentilerine uygunluu,
tketici gereksinmelerini mmkn olan en ekonomik dzeyde karlamay
amalayan pazarlama, mhendislik, imalat ve kalitenin devam zelliklerinin
bilekesi,
belirlenen veya olabilecek ihtiyalarn karlama kabiliyetine dayanan
zelliklerin toplam,
belirli
gereklilii
karlayabilme
yeteneklerini
ortaya
koyan
karakteristiklerinin tm,
ekonomik bir yoldan retilmesi ve tketici isteklerine cevap verilmesini
salayan bir retim sistemi,
toplum leinde yarar/zarar orannn en yksek olduu retim ve hizmet
etkinlii olarak tanmlanmtr (Gkmen, 2001: 3-4).
54
Gereksinimler, beklentiler, toplumsal evre, kltrel ve ahlki deerler,

gelenekler, ekonomik dzey, teknoloji, iklim, corafya ve eitim seviyesinin
kalitenin alglanmasn dorudan ya da dolayl olarak etkilediini dnebiliriz.
Ayrca kalitenin, bir ok kiinin sand gibi, lks ile arm yapan bir kavram
olmayp, nicel ve insanln sistematik abalar sonucu ortaya kan, karlatrlmaya
dayal bir sistem olduu gibi, yaratt mutluluk dzeyinin de bir lt olduunu
ileri srebiliriz.
Kalite kriterlerinin ayn lekte bile farkllk gstermesinin, ya da kalitenin
farkl tanmlarla ifade edilmesinin en temel nedeni; ilk bakta artrd gibi "en
iyi" anlamna gelmemesidir (Ttn, 2000). Sonu olarak kalitenin, kaliteli veya
kalitesiz eklinde tanmlamaya yol aaca gz nne alnarak belirli koullar
erevesinde ve amaca uygunluk kriterlerinin kullanm ile deerlendirilmesinin
gerektiini ne srebiliriz.
Kalite kriterleri belirli bir standart tarafndan salanabilecei gibi, iletmeler,
hatta bireyler tarafndan da belirlenebilmektedir (Us, 1999: 21). letme veya bireyler
kendi kriterlerini kendi istedikleri ekilde belirlediklerinden ayn konuda farkl
kriterlere sahip olabilirlerken, standartlar, szck anlamna uygun olarak temel baz
kurallar erevesinde kriterleri belirlediinden ana tema ayndr.
Kalite ve standart dediimizde akllara ilk gelen, ISOnun hazrlad ve
dnya apnda yaygn olarak kullanlan ve kalite ynetim sistemi standard olarak
bilinen ISO 9001 Kalite Ynetim Sistemi Gereklilikleri standarddr. Bu standart
ierisinde yer alan sistem yaklam ISO 14001 YS standardnda da temel olarak
yer almaktadr (zcan, 2002: 1). ISO 9001 rn kalitesini n planda tutarken, ISO
14001de ise odaklanlan evre kalitesi kavramdr. Bu tez almasnda ISO
55
9001le ilgili bir ama edinilmemi olsa dahi, kalite ve evre terimleri arasnda
standartlar baznda var olan ilikiyi yanstabilmek iin bu ilikiye deinilmitir. Bu
balamda bilgi amal, yaplan son revizyon neticesinde ISO 9001 ile uyumu
artrlan ISO 14001in bir birine karlk gelen ve bu iki standarttan birini uygulayp
ikincisini uygulamay dnen iletmelere ikisinin birlikte uygulanabileceini
gsteren standart maddelerinin birbirine karlk gelen maddeleri, TS EN ISO
14001:2005te yer ald ekliyle ISO 14001:2004n ISO 9001:2000deki karl
Ek 2de ve ISO 9001:2000in ISO 14001:2004deki karl Ek 3te verilmitir.
1.4.4.1. evre Kalitesi
evre kalitesi teriminin tanmlanmas, resmi veya zel kurulular, sivil

toplum rgtleri gibi her biri belirli ihtiyalara farkl dzeylerde nem veren farkl
aktrler iin ve farkl alanlarda deiik anlamlar ifade edebileceinden nemli ve zor
bir ilemdir (Tapiero, 2005: 9).
evre kalitesini koruyabilmek iin oluturulan
standart ve hukuki dzenlemeleri kavrayabilmek iin de evre kalitesinin tm

ynleriyle ve doru bir ekilde alglanmasnn gerektii aktr.
A.B.D. tarafndan uygulanmakta olan Ulusal evre Kalitesi Yasas
("National Environmental Quality Act - NEQA) ierisinde yaplan tanma gre
evre kalitesi; insanln varl, insanolunun gda ve iecei ile doann yarar iin
hayvanlardan, bitkilerden, doal kaynaklardan ve insanolunun yapt nesnelerden
oluan
doann
dengesinin
korunmas
anlamna
gelmektedir
(http://www.tei.or.th/NEQA_definitions).
Dier bir kaynak ise evre kalitesini, bireylerin ve toplumun istek ve
56
ihtiyalarn
karlayabilme
yetenei
olarak
tanmlamaktadr
(www.oas.org/usde/publications/).
Yukarda verilen ilk evre kalitesi tanmnda; fayda salamak iin varolan
doal-yapay nesnelerin dengesi ifade edilirken, ikinci tanmda istek ve ihtiyalarn
karlanabilme yetenei vurgulanmaktadr. stek ve ihtiyalarn domas veya
artmas sonucu bu olgularn karlanabilmeleri iin yaplan eylemlerin salad
yararlarn srdrlebilmesi iin bu eylemlere olanak salayan dengenin anlalmas,
korunmas, hatta salamlatrlmas gerekir. Zaten denge salanamad ve/veya
korunamad zaman evre kalitesi bozulur, yani bu ihtiyalar karlayabilme
yetenei azalr ve sonunda geersiz klnr. Sonu olarak birbirinden ok farklym
gibi grlen iki tanm aslnda dolayl ekilde ayn dnceyi ifade etmektedir.
Fakat evre kalitesinden sz edebilmek iin evreyi oluturan tm unsurlar
ve bu unsurlarn deerlerini iyice anlamamz gerekir (Seekamp, 2000: 7); rnein
doal kaynaklarn deerini anlayabilmemiz iin,
tkenmelerinin neden olaca
afetlerin risk analizini yapabilmemiz gerekir. Ya da doann ve dengelerinin deerini

kavrayabilmemiz iin oluumunun temelinde yer alan ve srmesini salayan
prosesleri, mekanizmalarn, bamllk ve etkileimlerini, aksamalarnn sonularn
bilmemiz gerekir. Bu balamda evre kalitesini; evreyi oluturan unsurlarn
deerlerini bilerek ihtiya ve isteklerimizi karlarken dengeyi de koruyabilmek
olarak tanmlayabiliriz.
te bu noktada, ihtiya ve isteklerin dengeli bir ekilde karlanabilmesi,
kaynaklarn tkenmemesi iin ISO 14001de de ok nemli bir kavram olan
srdrlebilirlik kavramnn bu tanma dahil edilmesi gerekecektir. Bilhassa doal
kaynaklarn srdrlebilir ekilde, bugnk neslin (temel) ihtiyalarn karlarken
57
gelecek nesillerinkini de gz nnde bulundurarak kullanlmas gerekir. Bu kavram

paragrafn banda da belirtildii gibi ISO 14001 iin de nem arz ettiinden
ilerleyen blmlerde de tekrar ele alnacaktr.
Dengeyi bozan en nemli etkenlerden biri ise evrenin kirlenmesidir. Kirlilik
doann tama kapasitesini amasyla yani dengenin bozulmasyla ortaya kar.
evre kalitesinin korunmas ve arttrlmas bu balamda kirlilik ynetimini de
gerektirir.
Bu
gerek
"evresel
Srdrlebilirlik
Endeksi" (Environmental
Sustainability Index) ve "Ekolojik Ayakizi Endeksi" (Ecological Footprint Index)

gibi bilimsel yntemler ile deerlendirmelerinin gelitirilmesine de yol amtr
(http://www.earthday.net/goals/; http://www.eurekalert.org/pub_releases/ ).
evre kalitesini korumak iin evrenin kirlenmesini engellemek amacyla
yaplan kirlilik ynetiminde atk miktarlaryla ilgili snrlamalar, doann tama ve
etkiyi ntrletirme, giderme kapasitesini gz nne alnarak oluturulan standart
ulusal veya uluslararas deerlere veya hukuki dzenlemelere gre belirlenir
(www.hq.nasa.gov/iwgsdi/Ecological_Capacity.html).
Ancak
belirtilen
snr
deerlerin genel deerler olmas nedeniyle blgesel farkllklar sonucu zaman zaman
yetersiz kalabilecei aktr.
Yukarda belirtilen ifadenin bir rnekle aklanmas yararl olsa gerektir.
22.07.2006 tarih, 26236 sayl Resmi Gazete de yaynlanan Endstri Tesislerinden
Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (E.T.K.H.K.K.Y.) ierisinde
yer alan EK-5.5. gereince, yakma sl gc 100 MW n altnda olan Gaz Yaktl
Yakma Tesisleri kapsamndaki tesisler iin hacimsel oksijen miktar %3 esas
alnarak karbondioksit ve kkrtdioksit emisyonlar 100 mg/m3 deerini aamaz. Bu
ifadede verilen snr deeri uluslararas standartlardan ve Avrupa Birlii
58
Direktiflerinden faydalanlarak evre ve Orman Bakanl tarafndan hazrlanm

olup, belirtilen zellikleri tayan tesis ierisindeki bir baca gibi tek bir sabit
kaynak iin geerlidir. Tesisten havaya salnan toplam emisyon snr deerleri
ynetmelikte ayr bir madde ierisinde yer almaktadr.
Bu bilgi dorultusunda;
trafik, endstrileme dolaysyla da hava kirliliinin youn olduu, rnein

Dilovasnda, bu kriterlere uyan bir kaynak iin de snr deer budur, trafik ve
endstrilemenin ayni zamanda da hava kirliliinin Dilovasna nazaran ok daha az
olduu Artvinde ayni zellikleri tayan bir sabit emisyon kayna iin de snr
deer aynidir. Ancak Dilovasnda zaten byk lde hava kirlilii var olduu,
mevcut tesis ve kaynak saysnn da Artvin rneine gre ok daha fazla olduu gz
nne alnrsa, bu snr deerinin byle bir ehirde yer alan bir kaynak iin ok daha
dk olmas gerekebilir. Dolaysyla da Artvindeki yukarda belirtilen kriterleri
tayan bir kaynaktan kan ve bu snr deerine uyan ilgili emisyonlar havann tolere
edebilecei dzeyde olabilecekken, maalesef Dilovada hava bu emisyon deerine
tolere edemeyebilir. Burada belirtilmek istenen standart snr deerlerinin nemsiz
olduu deil, bu snr deerlerinin kesinlikle gereklilii ancak iinde bulunulan tm
evre artlarnn en doru ekilde deerlendirilip, evre kirliliine katk deerleri
hesaplanarak, daha kk leklerde standart deerlerin oluturulmas gerekliliidir.
Sonu olarak evre kalitesi karmak bir olgu olup yaplan aktiviteler sonucu
dengenin korunabilmesiyle doru orantl olarak salanacaktr. Bu durumda da tm
unsurlar dikkate alnarak srdrlebilirlik doann tama kapasitesi gz nnde
bulundurularak ele alnmal, hesaplanmaldr. Bunu yaparken de sadece sabit
deerler deil, iinde bulunulan durum da dikkate alnmaldr.
59
II. BLM: EVRE YNETM SSTEM STANDARTLARI VE ISO 14001

YS STANDARDI
Bu blmde evre ynetim sistemi standartlarna ilikin hususlara

deinmeden nce evre ynetimi ve evre ynetim sistemlerine aklk kazandrmak
amacyla ncelikle bu iki kavrama ve daha sonra bu alma asndan oluturulacak
zeminin kalitesini glendirmek amacyla YS standarlarnn tarihesinden
faydalarna, ayrca ISO 14001 ve detaylarna aadaki alt balklar altnda
toparlanan nemli hususlara yer verilmitir.
2.1. evre Ynetimi ve evre Ynetim Sistemi
evre teriminin kapsamn ve geniliini gz nnde bulunduracak olursak,

evre Ynetimi kavramn da tek ve deimez bir kalp ierisinde ele almak hi de
adil olmayacaktr. nceki blmlerde ksaca deinilen ve bata endstrileme olmak
zere trafik, ar nfus art ve merkezlerde younlamas ile dier yapay
etkenlerden meydana gelen evre kirliliini nlemek iin evrenin ynetimine
gereksinim duyulmutur. 1980li yllarda zellikle ozon tabakasnn incelmesiyle
uluslararas platformda ihtiya olarak hissedilen bu olgu, biyolojik eitililiin
tehlikeye girmesiyle ve ayrca 1990l yllarn balarnda blgesel ve ulusal ynetim
sistemlerinin uluslaras piyasada karklk yaratmas ile uluslar aras platformda
evre ynetimi olgusu iyice gndeme yerlemitir (Cascio, Shideler, 1998: 49-53).
Bu ilgi sonucunda evre ynetimi bir disiplinler aras etkinlik olarak gelimi
ve eitli leklere gre nitelendirilebilir hale gelmitir. Bazen lek, uluslararas
60
yaplan szlemeler gibi uluslar aras, bazen devletin evre ynetim politikalar gibi
ulusal, bazen belediyelerin evre ynetim politikalar gibi yerel ve hatta daha da
klerek ISO 14001 gibi uluslararas evre ynetim sistemi standartlarnn
uyguland bir iletme baznda uygulama normu haline gelmitir.
evre ynetimine duyulan gereksinim, evre ynetim sistemlerini ve evre
ynetim sistemi standartlarn dourmutur. leriki blmlerde ve stteki paragrafta
da belitildii gibi kkeni evre kirliliine dayanan bu olgularn geliimi
irdelenecektir.
evre ynetimi evre politika, program ve stratejilerinin uygulama arac
olarak nitelendirilebilmektedir. rnein Algan (1994: 24) konunun geliimini
"evrenin korunmas, iyiletirilmesi ve gelitirilmesi faaliyetlerinin hepsini kapsayan
evre ynetimi, ekonomik ve sosyal gelime ile evre arasndaki karlkl ilikiler ve
bamlln evre politikalarnn belirleyici unsuru olmasyla birlikte daha fazla
nem kazanmtr" eklinde zetlemitir.
ISO 14000 serisi standartlarndan olan TS ISO 14004 standardna gre evre
ynetimi Bir kuruluun, planlanmay da iine alan genel ynetim grevinin; evre
politika ve hedeflerini gelitiren, gerekletiren, uygulayan ve muhafaza eden
boyutlardr eklinde ifade edilmektedir (Atc, 1999: 12).
En genel anlamda ise evre ynetimi evre zerinde insanlarn olumsuz
aktiviteleri sonucunda oluabilecek zarar verici etkileri, iinde yaanlan zaman
diliminin ihtiyalarn karlayacak ve gelecek nesillerin gereksinimlerini de hesaba
katacak ekilde dzenlemeye ve ynlendirmeye dnk eitli aralarla planlama,
karar alma, politika gelitirme, benimseme ve
tanmlanabilmektedir (Kele, Ertan, 2002: 253).
61
uygulama sreci olarak da
Daha zl olarak da evrenin tama kapasitesi ile insan gereksinimleri ve

bu gereksinimleri karlamaya ynelik faaliyetlerin etkileri arasnda denge salama
abalarnn ynetimidir tanm yaplmtr (http://www.cmo.org.tr/etkinlik/proje/).
B. M. Gda ve Tarm rgt de ksa bir tanmla srdrlebilir gelimeyi uzun
dnemde garantileyecek ekilde evrenin ve doal kaynaklarn kontrol ve
ynetimidir eklinde tanmlamtr (http://www.fao.org/docrep/V8350E/8350e0f.).
Yaplan evre ynetimi tanmlarndan da anlalaca gibi tanmlanmas ok
da kolay olmayan, salkl ve dengeli bir yaam evresinin oluturulmas ve
korunmasn amalayan bu kavram baz karakteristik zellikler tamaktadr (Kele,
Ertan, 2002: 254 - 255). Yazarlar bu zellikleri u ekilde sralamlardr:
Disiplinler aras olmak,
Srdrlebilir Kalknma kavramna dayanmak,
Nicel ve Nitel eleri birlikte iermek,
Btnsel-nleyici Yaklam esas almak.
Bu zellikleri biraz daha ak ifade edecek olursak; disiplinler aras olmak,

kavramn tek bir bilim dal, tek bir bak as deil temel fen bilimlerinden
mhendislie ve sosyolojiden ekonomiye kadar birok sosyal bilimlere kadar bir ok
bilim dallaryla gerekli balantlarnn yaplarak incelendiini gsterir. evre
sorunlar eitli alardan incelenirken ekonomi de n planda tutulur. Ekonominin n
plnda tutulmasnn ise ounlukla dsal maliyetlerin gz ard edilmesi yolu ile
evre sorunlarnn zmnn ertelenmesine yol atn ileri srmek abart
olmayacaktr. Deien iklimin neden olduu afetler, kirlenen veya yok edilen yer alt
sularnn veya topran temizlenmesi, erozyonla kaybedilen verimli topran slah
gibi karlanamayacak maliyetler giderek bymektedir.
62
evre asndan byk nem arz eden Srdrlebilir Kalknma ise;

insanlarn bugnk ve gelecek kuaklarn hak ve yararlarn da gz nnde
bulundurarak temel ve dier ihtiyalarn salayacak ekilde bymeyi ve gelimeyi
gerektirir denmitir (etin, 2006: 2). evreye verilecek her trl tahribat bu tanm
iin bir risk tekil ettiinden, evrenin korunmas arttr. Ayrca bu zellik bugnk
nesille mekan, gelecek nesille de zaman boyutunu deerlendirmeye alr. Ekonomik
bymenin durdurulmasnn gerekli olmad grnden hareket eden srdrlebilir
kalknma yaklam, az gelimilik ve yoksulluk sorunlarn ancak gelien lkelerin
geni bir ekilde rol ald ve ok ynl yararlar salad yeni bir byme dnemi
olmakszn zlemez grn savunmakta ve hibir lkenin dier lkelerden
soyutlanarak kalknamayacan ileri srmektedir (DKK, 1989: 73 - 101).
Yaplan tanmlamalardan kartlabilecek ve vurgulanmasnn faydal
olabileceini dndren dier bir zellik ise; su, toprak, hava gibi nitel varlklarn
yannda salkl ve dengeli bir evre gibi nicel deerlendirmelerin de yer almasdr.
Soyut ve somut kavramlarn birlikte ele alnmas ve etkileimlerin de
deerlendirmeye katlmas ise topiklikten uzak olarak daha reel sonularn elde
edilebilecei ileri srlebilir.
evre ynetiminin srdrlebilirlik ilkesiyle birlikte doal kaynaklarn en
verimli ekilde kullanlmasn, evresel etkilerin en aza indirilmesini salayarak
insan ihtiyalar ve doal kaynaklarn kullanm arasnda denge kurulmasn ve bu
dengenin ynetilmesini kapsad da vurgulanmtr (Pekerolu, 1999: 47).
nleyici yaklamda ngrlen kirlilik olutuktan sonra uygulanan kirlilik
kontrol yaklam, orijinal ad ile "end-of pipe", yani boru sonu yaklam yerine,
kirlilik henz olumadan ekonomik verimlilii artrmak, insan ve evreye verilecek
63
zararlar azaltmak iin proseslerde, rnlerde ve hizmetlerde gerekli deiikliklerin

yaplmas ve girdilerin daha verimli kullanlmasn salayarak kaynanda ve srekli
tedbirler almak olduu vurgulanmtr (Demirer, Uluda-Demirer, Arkan, 2003: 67).
evre ynetiminde nleyici yaklam 1990l yllarda n plana kan geri dnm,
atk azaltm, kirlilik nleme, temiz retim gibi kavramlarla uygulanmaya
balanmtr (Yldz, 2005).
Yerel, blgesel, ulusal ve kresel leklerde eitli kurum, kurulu ve
organlar tarafndan belirlenen evre politikalar ve yaplan uluslararas szleme,
protokol
ve
anlamalarla
evre
ynetimi
yaplmaktadr
(www.deh.gov.au/soe/2001/biodiversity/). Hatta belirlenen kurallara uyacak ekilde

iletmeler de kendi evre ynetimi politikalarn kendileri belirlemektedir. evre
ynetimi ierisinde kirlilik nlemeyi salayan ara ve metotlar vardr. Arkan (2006)
bunlarn en nemli ve en ok kullanlanlarnn evresel etki deerlendirme (ED),
yaam dngs deerlendirme (YDD), evre teknolojisi deerlendirme (TD),
kimyasal deerlendirme (KD), atk denetleme (AD), enerji denetleme (ED) ve risk
denetleme (RD) olup, bu ynetimlerin kullanmnda kontrol listeleri, ekoharitalandrma, corafi bilgi sistemleri, evresel tedarik zinciri gibi aralardan
faydalanlmas olduunu bildirmitir.
Bu tez almas ierisinde evre kirliliinde ok byk paya sahip olan
endstrilemeden kaynaklanan kirlilik n planda tutularak, iletmeler iin uygulanan
evre ynetimi ISO 14001 YS standard asndan incelenmitir. Bu nedenle evre
ynetimini bir de iletmeler asndan tanmlamak uygun olacaktr. Bu dorultuda
evre ynetiminin iletmelerin evre amalarna gre bir evre politikas belirleyerek
bu politika dorultusunda evresel hedeflerini tespit etmeleri ve bu hedeflere en
64
uygun artlarda ulamalar iin yerine getirmeleri gereken faaliyetler dizisi olduu
belirtilmitir (Ttn, 2000: 39).
evre kirlilii ncelikle alann bykl ne olursa olsun bulunduu
ortamdaki canl ve cansz varlklar dorudan ya da dolayl etkiler. Daha sonra hava
ya da suyla tanarak snrlar tesi kirlilie yol aar. Bu nedenle, evre ynetimi
lekleri ayr ayr dnldnde tam bir baar elde edilemeyebilir. Etkin bir evre
ynetiminin tm leklerin entegrasyonu ile salanabililecei kansna varlabilir.
evremizi yaanlabilir klmak ve yaam standartlarn belirli bir kalitede
tutabilmek iin evre ynetimi arttr. Etkin bir evre ynetimi uygulayabilmek
iinse evre ynetim sistemlerine ihtiya duyulmaktadr.
evre Ynetim Sistemi (YS) ise; bir kuruluun, nemli ve ncelikli olarak
tanmlanan evreye verilen veya verilebilecek olan aktel veya potansiyel zararl
etkilerinin sistematik bir biimde kontrol altna alnmas, azaltlmas ve/veya ortadan
kaldrlmas
iin
srekli
gelimeyi
hedefleyen
abalar
olarak
tanmlanr
(http://www.procen.com.tr./14001/). Ayni zamanda YS, iletmelerin evresel

zorunluluklarn ynetmek iin gsterdikleri abalarn etkinliini sistemin salad
istikrarllkla artrma eklinde de tanmlanmtr (http://www.bsi-turkey.com/Cevre/).
ISOnun tanmna gre YS; Ynetim sisteminin; evre politikalarn
gelitirmek, uygulamak, baarmak, gzden geirmek ve korumak iin organizasyon
yapsn,
planlama
etkinliklerini,
sorumluluklar,
uygulamalar,
prosedrleri,
prosesleri ve kaynaklar ieren bir blmdr. (http://www.ehso.com/iso14000).

YS, standartlarda ngrlen hedefler asndan evre denetimini iletmenin
aktel ve plnlanm evresel performansnn YS hedeflerine uygunluunu, mevcut
dzenlemelerin etkili ekilde uygulanma derecesinin belirlenmesi ile balar.
65
Kuruluun YS normlarna uygunluunu belirlemeye ynelik olan bu sistematik

deerlendirme ile evresel etki incelemesi YS uygulanabilirliinin temel eleman
olarak ele alnr (Leblebici, 2001: 46).
YSnin
amac;
uygunluk,
atk azaltm ve artk
deerlendirmeyi
olabildiince yksek dzeye kartmak iin birletirilmi evresel aktiviteleri

gelitirmek, uygulamak, ynetmek ve izlemektir (Melnyk, Sroufe, Calantone, 2002:
332-333). Yazarlar bir firma iin uygunluun salanmasnn en basitinden yasal
olarak da zorunlu snrlar altnda kalan kirleticilik dzeylerini salamak ve korumak
olarak zetlemi ve atk azaltmnn ise uygunluun tesinde firmann olumsuz
evresel etkilerini byk lde azaltmak iin firma aktivitelerine odaklanmak
olduunu belirtmilerdir. Bylelikle evreyle ilgili vergiler azaltlm, cezalardan
kanlm ve canl, cansz evreye olabildiince az zarar verilmi olur.
evre Ynetim Sisteminin temeli de, bir ok ynetim sisteminde olduu
gibi, iyi bilinen dngsel bir yaklam olan Planla, Yap, Kontrol et, Gelitir kalite
ynetimi yaklamna dayanr ve belirli bir sektr veya iletme iin, ynetim
tarafndan takip edilen gereklilik ve aktivitelere bal olarak ok deiik ekillerde
uygulanabilecek problem tespit etme ve zme aracdr. (Ayhan, 1997: 23)
Unutmamak gerekir ki sistem tek bir bireyi deil, bireyler topluluunu ierir
ve sistem olmadan tam bir baarya ulamak mmkn deildir. Ayrca gerek baar
bir zorunluluk sonucu olarak deil, istek ve abalarmz sonucunda elde edilebilir. Bu
nedenle baarl bir evre ynetimi iin uygun bir evre ynetim sistemi takip
edilmelidir.
Ayn nedenle de konunun iletmeler baznda ele alnmas gerektiinden bu
dzeyde ve dnya apnda en yaygn olarak kullanlan ve baarl bir evre ynetim
66
sistem standard olan ISO 14001in kullanmndaki problemleri zmek balca

grevlerimiz arasnda yer almaldr.
2.2. evre Ynetim Sistemi Standartlarnn Tarihesi
Yaplan YS tanmlarndan sonra YSlerinin zelliklerine ve yapsna

gemeden nce YS standartlarna nasl gelindii, hangi nedenlerle gerek
duyulduunun aklanmas yararl olsa gerektir. Bu alt balk altnda YS
standartlarnn geliiminin tarihesi ksaca ele alnmtr.
M.. 2500- 1500 dnemlerine ait Hindistann nds Havzasnda MohencoParo ehri harabelerinde o zamana gre olduka gelimi atksu uzaklatrma
sistemlerinin bulunmas ve Osmanl dneminde de Saryer Ormanlarndan
stanbula su tayan izle hattnn eksenden itibaren iki tarafndaki 27 mlik
mesafede bina, mandra, ahr yapm ve gbre ylmasnn bir fermanla yasaklanm
olmas bizlere ilk alardan beri ortaya kan evre problemlerine zmler
retilmeye alldn gstermektedir (Atc, 1999: 3).
Ancak evresel problemlerin belirginlemeye balamasyla daha nceleri
sadece szlklerde yer alan evre terimi kullanlmaya balanm ve gnmzde sahip
olduu kapsama ulamtr. evre teriminin doal ve yapay yollarla ve zellikle
sanayileme ile kentlemenin hzland altml yllarda ortaya kan ilgili
problemlere zm araylaryla ulusal ve uluslararas platformlara tanmas 2
Aralk 1970 ylnda evrenin korunmasn garantilemek iin deiik konularda
federal aratrmalarn, izleme ve standart oluturma aktivitelerinin yer ald bir ajans
olarak EPAnn kurulmas ve ardndan 5-16 haziran 1972de Birlemi Milletler
67
rgt tarafndan Stockholmde dzenlenen ve devlet temsilcilerinin de katld

Stockholm evre Konferans (Birlemi Milletler evre Konferans)nn
dzenlenmesi yer almaktadr. Bu konferans, evre asndan bir dnm noktas
olarak kabul edilir (www.unep.org/Documents/Default.asp?DocumentID=97).
Bu konferansn konusunu; 1968 ylnda insanln geleceini sorgulamak
amacyla kurulmu olan ve bir ok sanayici, i ve bilim adamlarnn oluturduu
Roma Topluluu tarafndan dnya kamuoyuna sunulan Bymenin Snrlar adl
tutanak oluturmutur. Bu tutanakta insanlarn karlat sorunlar incelenerek,
zm yollar belirlenmitir. Tutanakta ngrlen sfr byme sav genellikle
kabul grmemi olup, Stockholm Konferansnda tartlan bu sav sonucunda evre
sorunlarnn evrensel olduu benimsenerek tek bir dnyamz olduu gr kabul
edilmitir (Kele, Ertan, 2002: 23-24; http://www.epa.gov/history/). Ayrca bu
konferans sonucunda Nairobi merkezli, egdm salamay ve iki tarafl anlamalar
yaparak evreyi korumay ve gelitirmeyi amalayan Birlemi Milletler evre
Program (UNEP) kurulmutur. Bu olay ise gerek uluslar aras, gerekse blgesel
kurulularn evreyle ilgilenmeye balamasna ve hatta E.F. Schumaster gibi
dnrlerin evre hareketinin siyasal bir hareket olmasna dnsel destek
vermelerine
yol
amtr.
1975
ylnda UNEPin
arsyla
Barcelonada
gerekletirilen Barcelona Szlemesi erevesinde Akdenizde kys bulunan

lkelerin korunmas iin balatlan Akdeniz Eylem Pln da bu balamda UNEPin
yapm olduu rnek almalardan biridir (Ttn, 2000: 39).
Bu arada 1971 ylnda Avrupa Topluluu tarafndan yaplan Bakanlar
Konseyi
toplantsnda
evre
konular
gndeme
alnmaya
balamtr
(ec.europa.eu/trade/issues/). Avrupa Topluluu tarafndan Stockholm konferansn
68
izleyen ve YS standartlarnn douuna kadar geen srede 5, gnmze kadar da

toplam 6 evre eylem program yaplmtr. 1973te gerekletirilen 1. evre eylem
programndan sonra her be ylda bir uygulamalar gzden geirilmitir. 1977de 2.,
1982de 3., 1987de 4., 1993de 5. evre Eylem Program ve 2002de 6. evre
Eylem Program uygulamaya konmutur. (http://www.ibb.gov.tr/IBB/Doclib/).
Avrupa Topluluunun evre Eylem Program dizini, Topluluk organlarnn
hukuki bakmdan balayc olmayan, ancak politik bakmdan belirli niyetlerini ortaya
koyan almalar olarak deerlendirilmitir (http://www.ikv.org.tr/pdfs/). Ayn
kaynakta Programlar genel beklentileri gstermekte, yeni fikirler vermekte ve daha
sonraki almalar iin bir ereve ve hukuki temel ina etmektedir. evre koruma
alannda Avrupa Birliinin evre Eylem Programlar, kendini ne sadece snrtesi
evre zararlar ile snrlamakta, ne de yalnz bana evre kirliliklerini denetleme ve
mcadele etme ile yetinmektedir. Programlar, Topluluk seviyesinde btnlemi
evre politikasnn ncln yapmaktadr.
Birinci evre Eylem Program (1973 1976): Rio Zirvesi'nin 16. Prensibi
olan "Kirleten der Prensibi" dorultusunda hazrlanan 1. evre Eylem Programnda
sanayicinin rettii atn miktarna gre vergilendirilmesi gerekletirilmitir.
Ancak bu yaklamla kirleticilik halkn zarar grmeyecei dzeye indirilememitir,
mamafih bu yolla evre kirliliinin yaratt sorunlara zm yolunda baz admlar
atlmtr (Bekta, 1997: 28).
kinci evre Eylem Program (1977 1981): Bu programda ilk programdaki
amalar dorultusunda gelitirmeler yaplm ve gncel koullara adapte edilmitir .
Yalnz bu kez daha fazla aratrma ve veri toplama gereksinimi kabul edilerek
Avrupa Birliinin evre etki deerlendirme sistemi gelitirme amacnda olduu
69
belirtilmitir. Burada da yine ilk programda olduu gibi onarmc politikalar

izlenmitir (Uslu, 1996: 15).
nc evre Eylem Program (1982 1986): Bu dnemde toplumsal
politikalara evre boyutu dahil edilerek evresel etki deerlendirme yntemleri de
oluturulmutur. Bylece onarmc politikalar yannda nleyici politikalar da nc
evre eylem programna dahil edilmitir. Yani kirliliin azaltlmasndan, kirliliin
kaynanda nlenmesi anlayna gei nc evre eylem program ile
gereklemitir (Ttn, 2000: 36).
Drdnc evre Eylem Program (1987 1992): Yine dier evre eylem
programlarnda olduu gibi bu programda da bir nceki evre eylem programndaki
ama ve hedefler masaya yatrlarak gelitirilmitir. Bunun sonucunda da amalarn
gereklemesi iin mevcut toplum yasalarnn etkin ekilde uygulanmas ve kirletici
maddelerin tm evre etkilerinin ve kirlenmenin kaynaklarnn dzenlenmesi
gereksinimi ortaya kmtr. Bylelikle sosyal ve ekonomik boyut da iin ierisine
katlarak bu yndeki iyiletirmeler iin evrenin, kalitesinin korunmas gereklilii de
gz nnde bulundurulup nleyicilik n planda tutulmutur (Bekta, 1997: 28).
Bu dnemden ksa bir sre nce, 1983 ylnda kurulan Dnya evre ve
Kalknma Komisyonu
[World Commission of Environment and Development
(WCED)] ile evrenin kalknma erevesinde incelenerek bir rapor hazrlanmas

amalanmtr. Bylece bu komisyon tarafndan 1987 ylnda Ortak geleceimiz
adl Bruntland Raporu yaymlanmtr. Bu rapor ierisinde evre ile ekonomi
arasnda bir ba kurularak srdrlebilir kalknma kavram irdelenmitir. Temel
dnce ise gelecek nesillerinde kullanabilecei gibi evreye en az lde zarar
vererek ihtiya giderimini salamaktr. Burada kuak ii dayanma ile mekn,
70
kuaklar aras dayanma ile de zaman deikenleri ele alnmtr (DKK, 1989: 73101).
Daha sonra ise 3-14 Haziran 1992 tarihleri arasnda gerekletirilen ve
"Dnya Zirvesi" olarak adlandrlan konferans Rio de Janeiro'da kresel katlmla
ne kan etkinlik olmu ve Birlemi Milletler evre ve Gelime Konferans
[United Nations Conference of Environment and Development (UNCED)]
sonucunda; Rio Bildirgesi, Gndem 21, klim Deiiklii Szlemesi, Biyolojik
eitlilik Szlemesi ve Orman lkeleri ad altnda be nemli belge ortaya
konulmutur (Mengi, Algan, 2003: 21-22). Bunlar arasnda 2000li yllara kadar
evre ve gelimeyi etkileyen alanlarda hkmetlerin, gelime rgtlerinin, Birlemi
Milletler Kurulularnn, sivil toplum rgtlerinin ve zel sektrn yapmas gereken
etkinlikleri planlayan ve tm bunlar ierisinde srdrlebilir kalknma ilkesini
benimseyen bir eylem plan olduundan Gndem 21 ayr bir nem arz etmektedir.
Beinci evre Eylem Program (1993 2000): 5. evre eylem programn
daha nceki evre eylem programlarndan ayran en nemli zellii, 1987 ylnda
yaynlanan Bruntland Raporu ve 1992de gerekletirilen Rio Zirvesinden sonra
topluluun gndemine giren srdrlebilir gelime anlaynn ilk kez ele alnarak
Srdrlebilirlie Doru balyla bir programn balatlmasdr (Mengi, Algan,
2003: 207 208). Burada evre koruma yetkileri bakmndan yerel ynetimler
zellikle nemsenmekte ve sivil toplum rgtleri, meslek odalar ve zel kesim
temsilcileri evre politikalarnn aktrleri konumundadr. Ayrca bu eylem
programnda temel toplumsal aktrler olan hkmet, giriimci ve kamuoyu ile temel
ekonomik sektrler olan sanayi, enerji, ulatrma, tarm ve turizm arasnda
ihtiyatllk (evresel etkileri ngrme) ve sorumluluklarn paylalmas ilkelerine
71
uygun ara kullanmlar hedeflenmitir.

Beinci evre eylem plannda tanmlanan Avrupa Birlii srdrlebilir
gelime eylemlerinin alt esi vardr (Gzek, 2004: 12 13):
evresel kayglarn dier politika alanlar ile btnletirilmesi,
AB, ye Devletler, i dnyas ve kamuoyu arasnda ortaklk ve sorumluluk
paylam,
evre politikas aralarnn kapsamnn aralar olan vergi, sbvansiyon, gibi
gnll anlamalar da ierecek ekilde geniletilmesi,
Tketim ve retim kalplarnn deitirilmesi,
Mevzuatn uygulanmas ve yaptrma sahip olmas,
Gndem 21 ve beinci eylem program erevesinde uluslararas ibirlii.
te, artk sanayileme ve kentleme ile artan evre kirlilii sonucunda ortaya
kmaya balayan ve globalleen eitli evre problemleri sonucunda uluslar aras
platformda gerekletirilen ve yukarda belirtilen tm aktivitelerle birlikte evre
problemlerinin ciddiyeti fark edilmitir. Sonuta da evre ynetimiyle ilgili
uluslararas standart ihtiyac hissedilmitir.
Bu balamda yaplan ilk almalar arasnda ngiliz Standartlar Enstits
[British Standards Institute (BSI)] tarafndan hazrlanarak 1992 ylnda yaynlanm
olan BS 7750 evre Ynetim Sistemi- zellikler ve Kullanm Klavuzu yer
almaktadr (Ttn, 2000: 39).
Bu arada 1987 ylnda Uluslararas Standardizasyon Organizasyonu'nun
[International Standardization Organization (ISO)] teknik komitesi olan TC 176,
ISO 9000 kalite standartlar serisini baaryla tamamlayarak bir ilke imza atm ve
ISO 14000 evre ynetim standartlarna temel oluturmutur (www.tc176.org/). te
72
bu baar nedeniyle 1992 ylnda gerekletirilecek olan Rio konferansnda

uluslararas evre standartlar konusuyla ilgili gndem oluturulmas iin 1991
ylnda ISO merkez sekreterya liderinden talepte bulunulmutur. Bunun zerine
ISOnun yelerine yapt gnll danmanlk ars sonucunda katlmclar evre
Stratejik Danma/stiare Kurulu [Strategic Advisory Group on Environment
(SAGE)] ad altnda toplanarak 1992 ylnda Rioda gerekletirilen UNCEDe
katlmyla, SAGEnin evre ynetimi hususunda standart gelitirilmesi noktasna
varlmtr (Cascio, Woodside, Mitchell, 1996: 9).
Kalite ynetimine benzer bir biimde evre ynetimi yaklam ile evre
performansnn lm, deerlendirilmesi ve iletme yeteneinin gelitirilmesi,
ticaretin kolaylatrlmas ve ticaret engellerinin ortadan kaldrlmas konularn
kapsayan almalarna en ksa srede balayan SAGE, aratrmalarn katlmc
lkelerin uzmanlar bakanlnda alt alt grup altnda gerekletirmitir(Yksel,
2002: 48):
Alt Grup 1: evre Ynetim Sistemleri (ngiltere bakanlnda)
Alt Grup 2: evre Denetimi (Hollanda bakanlnda)
Alt Grup 3: evre ile lgili Etiketleme ( Kanada bakanlnda)
Alt Grup 4: evre ile lgili Performans Deerlendirme (ABD bakanlnda)
Alt Grup 5: Hayat Boyu Deerlendirme (ABD bakanlnda)
Alt Grup 6: rn Standartlarnda evre Ynleri (Almanya bakanlnda).
Yksel SAGEde yer alan katlmclarn ilk bata dkmanlarn temelini
olutururken grup alanlarnn teknik olmas gerekmedii ve temel oluturulduktan
sonra teknik yardm alnabilecei dncesiyle hareket ederek 1993 ylna kadar
aratrmalarn bu ekilde srdrdklerini belirtmitir. 1993 ylnda ise konu ile ilgili
73
teknik bir komitenin kurulmasn nerdiklerini eklemitir. Bunun zerine ISO

uluslararas evre ynetim standartlarn hazrlamak zere 207 sayl teknik komiteyi
(TC 207) kurmutur. Komite Kanada Sekreteryas altnda almalarn, alt alt
komite ve bir alma grubu ile srdrmtr (Ayhan, 1997: 22):
Alt Komite 1: evre Ynetim Sistemleri (ngiltere bakanlnda)
Alt Komite 2: evre Denetimi (Hollanda bakanlnda)
Alt Komite 3: evre ile lgili Etiketleme ( Avustralya bakanlnda)
Alt Komite 4:evre ile lgili Performans Deerlendirme (ABD bakanlnda)
Alt Komite 5: Hayat Boyu Deerlendirme (Fransa ve Almanya bakanlnda)
Alt Komite 6: Terimler ve Tanmlar (Norve bakanlnda)
alma Grubu 1:rn Standartlarnda evre Ynleri (Almanya bakanlnda)
Ayrca 5. evre eylem program kapsamnda BS 7750den de esinlenerek
rn ve faaliyetlerin piyasa kuvvetleri tarafndan kontroln salayacak olan ve
Haziran 1995te yaynlanan evresel Ynetim (Eko-Ynetim) ve Denetim Program
(EMAS)
da
yrrle
geirilmitir
(Pekerolu,
1999:
105106;
ec.europa.eu/environment/emas/).
TC 207 Teknik Komitesi, EMASn k noktas olan BS 7750yi gzden
geirerek 1994te ISO 14000 serisi olarak bilinen evre Ynetim Sistemi
Standardlarn oluturmutur ve sanayiden byk destek grmtr (TSE, 2003).
ISO 14000 YS standartlar serisi Trkiyede TSE tarafndan TS EN ISO
14000
serisi
standartlar
olarak
yaynlanmaktadr
(www.tse.gov.tr/Turkish/kaliteyonetimi/). Bu seriye ait olan ISO 14001, ISO 14000

serisinin anahtar standard olup, evre performansn ve geliimini esas alan YSnin
gereklerini veren ve belgelendirilen sistem standarddr. ISO 14001 evre Ynetim
74
Sistemleri zellikler ve Kullanm Klavuzu adyla ilk olarak 1996da

oluturulmu ve bir yl sonra revize edilmitir. Standart son olarak Nisan 2005te
revizyona urayarak evre Ynetim Sistemi - artlar ve Kullanm Klavuzu adyla
TSE tarafndan yaymlanarak bu gn kullanlan halini almtr (TS EN ISO 14001,
2005).
ISO 14000 YS standartlarnn geliimi aada yer alan ekil 1de
zetlenmitir:
IEC
&
ISO
UNCED
Srdrlebilir
Gelime
ISO TC 176
BSI
ISO 9000
BS 7750
CIA
CEN
ISO 9001
SAGE
ISO TC 207
Vizyon 2000
ISO-SHEMS
ISO 14000
ULUSLARARASI KABUL GRM
EVRE YNETM SSTEM STANDARDI
Ksaltmalar:
BS: ngiliz Standard
BSI: ngiliz Standartlar Enstits
CEN: Avrupa Standardizasyon Komitesi
CIA: Kimya Sanayicileri Dernei
EMAS: Eko Ynetim ve Denetim Program
EU: Avrupa Birlii
IEC: Uluslararas Elektroteknik Komisyonu
ISO: Uluslararas Standardizasyon Organizasyonu
SAGE: 1991 evre Stratejik Danma Kurulu
SHEMS: Emniyet, Salk ve evre Ynetim Sistemleri
TC: Teknik Komite
UNCED: 1992 Birlemi Milletler evre ve Gelime Konferans
ekil 1: ISO 14000 YS Standardnn geliimi (Kekluhre, 1995: 8;

Boudouropoulos, Arvanitoyannis, 1999: 397).
75
EU
EMAS
YS Standartlarnn oluumundan sonra ise Avrupa Birliliinin devam

ettirmekte olduu 6. evre Eylem program da 2001 2010 yllarn kapsayacak
ekilde yrrle girmitir. Programn amac 2010 ylna kadar Topluluk evre
politikasnn hedef ve nceliklerini, Avrupa Birliinin srdrlebilir gelime
stratejisinin uygulanmas iin alnmas gereken nlemleri ortaya koymak olarak
belirtilmitir
(http://www.ikv.org.tr/pdfs/4f3a608d.pdf).
Programn
belirledii
ncelikli hususlar arasnda EMASn yaygnlatrlmas, irket evre performans

dllendirme sistemlerinin oluturulmas, gnll balantlarn tevik edilmesi,
btnlemi
rn
politikasnn
oluturulmas,
eko-etiketleme
sistemlerinin
kullanlmas ve evresel zorunluluk mevzuatnn kabul edilmesi de yer almakta olup,

iklim deiiklii, doa ve biyolojik eitlilik, evre ve salk, doal
kaynaklarn srdrlebilir kullanm ve atk ynetimi balklar altnda drt harekat
alan belirlenmitir (http://www.ikv.org.tr/pdfs/; Mengi, Algan, 2003: 212 214).
2.3. evre Ynetim Sisteminin Amalar
Rowe Parker tarafndan YS'nin esas amac genel olarak sanayi retim
zinciri ile evreye saygy btnletirerek verimlilik,
ekonomi, rn kalitesi ve
evreye zen gsteren retim metodolojisi arasnda doru dengeyi bulmak eklinde
tanmlandn aktaran Atc (1999: 14-15)nn yannda, Ttn (2000: 68-69) ve Polat
(2003: 16) da YS'nin balca btnletirici amalarn irdelemilerdir. Vardklar
sonular u ekilde listelenerek zetlenebilir:
Kurulularda evre ile ilgili hassas noktalarn srekli geliim felsefesi
erevesinde deerlendirilerek evre zerindeki etkilerinin belirlenmesi ve
76
kontrolu,
Tutarl ve yasalara uygun evre Politikas ve evre Ynetimi iin temel
oluturmak,
lgili evre ynetmelik artlarnn ve hukuksal dzenlemelerin belirlenmesi,
ulusal ve/veya uluslararas mevzuata uyumun arttrlmas,
Kirliliin kaynaktan balayarak kontrol altna alnmas ve azaltlmas,
Organizasyon ile ilgili evre boyutu, etki ve risklerinin belirlenmesi ve
kontrol,
Kirlilii azaltarak veya atklar geri evirmek suretiyle enerji ve kaynak
tketiminin azaltlmas yoluyla retim maliyetinin drlmesi, ya da rnn
ve retiminin evreye duyarllk koullarna uygunluunu talep eden
pazarlara sat gibi evre frsatlarnn belirlenmesi,
Kaynak kullanmnn, evreye ynelik risk ve zararlarn en aza indirilmesi,
evresel performansn izlenmesi ve srekli iyiletirilmesi,
evre ile ilgili konularda nceliklerin oluturulmas, amalarn belirlenmesi
ve bunlarn baarlmas iin allmas,
Rekabet gc ve verimliliin arttrlmas,
Uluslararas rekabette avantaj salanarak firmann itibar ve pazar paynn
arttrlmas,
Deprem, yangn, sel ve benzeri acil durumlara ve kazalara kar hazrlkl
bulunularak sorumluluk douran kaza gibi olaylarn azaltlmas,
zin ve yetki belgelerinin alnmasnn kolaylatrlmas.
Tm bu amalara ek olarak zellikle ISO 14001 iin tm dnyaca bilinen ve
kullanlan ortak bir dil olduundan global pazarda kabul edilirliin salanmas da
77
eklenebilir.
Bunlarn sonucunda daha temiz ve yaanabilir bir evre, dolaysyla da daha
az kirlenmi bir dnyaya eriilebilecektir.
2.4. evre Ynetim Sistemi Standartlarnn Yaps

Bu blmde ilerideki blmlerde ayrntl olarak incelenecek olan ISO 14001
YS'nin temel yapsn da kapsayan YS standartlarnn genel yapsn oluturan
ekirdek bileenler ele alnarak sistemin oluturulmasndaki genel yaklamlarn
aklanmasna temel hazrlanmas hedeflenmitir.
Tm iletmelerin yaps, bykl, aktivite, proses ve servislerinin
karmakl farkl olduundan en etkili YSni gelitirme ve uygulama yaklam
tek deildir. Ancak tm organizasyonlar iin geerli YS, srekli geliim
erevesinde esasen be nemli bileenden olumaktadr. Bu be temel bileen
aada ekil 2 ve ekil 3te iki farkl perspektifle ifade edilmeye allmtr.
Ynetimin
Gzden
Geirmesi
SG
Srekli
Gelime
YGG
Denetleme ve DF
Dzeltici
nleyici
Faaliyet
evre Ynetim Program
evre Amalar ve Hedefleri

evre Beyan ve Politikas
ekil 2: evre Ynetim Sistemi Modeli
(TS EN ISO 14001, 2005: 2).
ekil 3: evre Ynetim Sistemi Piramidi

(Cascio, Woodside, Mitchell, 1996: 36).
78
Cascio ve arkadalar gelitirdikleri sistemi bir gen simgesini kullanarak,

genelden zele doru dizelemi ve en ste yerletirdikleri srekli geliim ats
altnda tm basamaklar toplamtr. ISO 14001 YS standardnda ise tm
basamaklar bir sarmal eklinde dizilmi ve ayn dzeyde arlk verilerek srekli
iyiletirme ile erevelenmitir.
Her iki yaklamda da ilk basamak evre Politikas (ve evre beyan) olan
iletmelerin st ynetiminin ikinci basamakta uygun evre performansn
uygulayacana dair yazl taahhtte bulunarak bir politika belirlemesidir. Bu ifadeler
genellikle halkn anlayabilecei dzeyde olur, tm personele datlr ve iletmenin
evreyi nemsediini gsterir. evre politikas ierisinde iletmenin baarmay
hedefledii evre hedefleri/amalar kapsam aklanmaldr (Tamura, 2006).
evre Amalar ve Hedeflerinin Planlanmas blm olan ikinci ekirdek
basamakta iletmenin evre politikasnda belirttii amalar, hedefleri ve bu
hedeflere ulalabilmesi iin baarlmas gereken etkinlikler ayrntlaryla aklanr.
Bunun yannda sorumluluklar, bu sorumluluu kimin stlenecei ve uygulama iin
gerekli finansal kaynak belirtilir. Bu kaynan iletme, fon veya yerel ynetim gibi
kaynaklardan ne ekilde salanaca belirtilerek her bir amac gerekletirmek iin
personel tayini ve her bir amacn belirtilen srede gerekletirilmesi ile tmnn
tamamlanma sresi belirtildii gibi egdm ve izleme mekanizmalar aklanr. Bu
aamada ayrca iletmenin faaliyetleri esnasnda hava, su gibi evresel geler
zerindeki tm etkiler belirlenmelidir. Uyulmas gereken yasal ve dier gereklilikler
erevesinde incelenmelidir. Tm bu bilgilerin evresel Gzden Geirme iin
toplanmas gereklidir (Polat, 2003: 17).
ekil 2 ve 3te de belirtildii gibi nc ekirdek eleman olan evre
79
Ynetim Program, Uygulama ve Faaliyetler blm ierisinde YS'nin

kurulabilmesi iin gerekli etmenler u ekilde aklanmaktadr. Kaynak; teknoloji,
finans ve insan gc salanmal, uygulama ve evre ynetiminin etkinliini
salamak amacyla, yetki ve sorumluluklar tanmlanmal, YSnin ynetim
temsilcisi belli olmaldr. Kurulu, alanlarna gerekli eitimleri vermeli, i ve d
iletiimin salanmas iin yazl bir sistem oluturulmaldr. YSnin El Kitab,
operasyon, acil durum, kontrol gibi hususlarla ilgili Prosedrler ve Talimatlarndan
oluan dkmantasyon hazrlanarak uygulanmas salanmaldr (Tamura, 2006).
Ayrca Tamuraya gre evre asndan nemli etkilere sahip birimler belirlenmeli,
buradaki evresel etkileri ortaya karabilecek parametreleri kontrol altna almak iin
talimatlar oluturulmaldr. Kurulu potansiyel acil durum ve kazalar belirlemeli,
bunlara kar yaplacak faaliyetler iin hazrlkl olmaldr.
Denetleme/Kontrol ve Dzeltici, nleyici Faaliyet ad altnda incelenecek
olan drdnc basamakta kurulu, nemli evresel etkileri olabilecek ilem ve
faaliyetleri izlemek ve lmek iin yazl bir yntem belirlemeli ve devamlln
salamaldr denerek lme aletlerinin kalibrasyonlarnn salanmas ve izlenmesi,
kaytlarnn tutulmas gerektii eklenmitir (Boudouropoulos, Arvanitoyannis, 1999:
398). Yazarlar herhangi bir uygunsuzluk durumunda dzeltici, potansiyel
uygunsuzluk durumunda ise nleyici faaliyetlerin yaplmas ve takibi iin bir
sistematik oluturulmas, evre ile ilgili kaytlarn saklanmas gerektiini
vurgulamlardr. YSnin standart artlarna uyup uymad ve uygun bir ekilde
devamnn salanp salanmad i denetimler ile ortaya konmal ve st ynetime
denetim sonular bildirilmelidir.
Beinci temel bileen ise Ynetimin Gzden Geirmesi basamadr
80
(Fearing, 2006:5). Fearinge gre kuruluun st ynetimi YSnin uygunluunu,

yeterliliini ve etkinliini srdrebilmek iin, belli ve mantkl aralklarla ve
tanmlanm kriterler dikkate alnarak gzden geirilmeli ve bu gzden geirmenin
kaytlar tutulmaldr. evre politikasnn ama ve hedefleri gerekirse deitirilmeli,
i denetim sonular incelenmeli, evreyle ilgili yasa ve ynetmeliklerdeki
deiiklikler uygulanmaldr. Belirlenen uygunsuzluk, eksiklik veya gelitirme iin
faaliyetler planlanmal ve takip edilmelidir.
Tm bu ekirdek elementler, yukarda da belirtildii gibi, devaml
geliim/srekli iyiletirme olgusu altnda dnlmektedir. Nitekim Ttn (2000:
76) srekli gelitirmeyi Ynetimin, YSnin performans hakkndaki bilgileri
devaml gzden geirmesi ve performans artrabilmek iin onu evreye ilikin
tutum, bak as ve hedeflerin karlatrlp deerlendirmesiyle yaplr ve
YSndeki evresel tutum, baklar ve hedeflerden; operasyonel prosedrler, eitim
ve bunun gibi herhangi bir kstasa kadar herhangi bir seviyesinde gerekli dzeltme,
iyiletirme yaplarak baarlr eklinde tanmlamtr.
Yukarda be ana balk altnda yer verilen YSnin ekirdek bileenleri,
aklamalardan da anlalabilecei gibi, bir birleriyle ierik olarak balantl olup
ynetime hem ereve oluturmakta hem de evre performansn srekli
gelitirmesine yardmc olmaktadr. Bu birbirleriyle ilkili olan YSnin ekirdek
elementleri genel olarak yukarda da belirtilmeye allan ve aada toplam 17 alt
element olara zetlenen hususlar iermektedir (Rendell, McGinty, 2004: 2-3). Bu
kaynakta listelenen alt elementlerin birbirleriyle etkileimi ve birbirlerine olan
bamll ekil 4te gsterilmitir.:
81
evre Taahhtleri ve Politikas,

Resmi ve Dier Gereksinimler,
evre Unsurlar ve Etkileri,
evre Amalar ve Hedefleri,
Operasyonel Kontrol,
evre Ynetim Programlar,
Organizasyonel Yap ve Sorumluluklar,
Eitim, Bilin ve Uyum,
letiim,
Dokmantasyon,
Dokman Kontrol,
Acil Hal Hazrl ve Mdahale,
zleme ve lm,
Uygunsuzluk ve Dzeltici, nleyici Hareket,
Kaytlar ve Kayt Tutma/Muhafaza,
evre Ynetim Sistemi Denetimi ve
Ynetimin Gzden Geirmesi (Rendell, McGinty, 2004: 2-3).
82
evreTaahtleri
evre Politikas
evre Unsurlar
ve Etkileri
Dokmantasyon
ve Dokman
Kontrol
Eitim
Amalar ve
Hedefler
Ynetim
Programlar
Resmi ve Dier
Gereksinimler
YS Tetkiki (
tetkik)
Dzeltici,
nleyici Faaliyet
Operasyonel
Kontrollar
zleme ve
lmler
Ynetimin Gzden
Geirmesi
ekil 4: YS elementlerinin bir birine bamlln gsteren ema (Rendell,

McGinty, 2004: 4).
te tm bu element ve alt elementler, ekil 5te yer alan kalite ynetim
sisteminin temeli olan, Steward ve Deming modeli olarak bilinen ve srekli geliimi
salayan PUK dngs, yani Planla- Uygula- Kontrol et- nlem al proses
yaklam ierisinde ele alnr (akan, 1997: 15).
83
1.
2.
Planla
Uygula
4.
3.
nlem
Kontrol
ekil 5: PUK Dngs (TSE, 2003:19).

PUK dngsnn elemanlar tanmlanacak olursa;
Planla; kuruluun ama ve hedefleri belirlenerek uygulama yntemleri
gelitirilir.
Uygula; plan uygulanr ve zerinde anlalan nlemler kuruluun hedefleri
dorultusunda alnr.
Kontrol Et; plan dahilindeki faaliyetler etkinlik ve yeterlilik asndan kontrol
edilip, sonular planla karlatrlr.
nlem Al; belirlenen eksiklikler giderilir, deien koullara gre plan revize
edilir, dokmanlar gerekli olduu ekilde yeniden yaplandrlr (TMMOB
MO, 1999:13).
2.5. ISO 14000 Serisi Standartlar
ISO 14000 YS standartlar serisi, hem iletmeler hem de rnler iin evre
faaliyetlerini analiz etme, etiketleme, denetleme, ynetme sistem ve elerini dier
bir deyile organizasyonlar tarafndan evresel ynetime yardmc olacak ve hukuki
dzenlemeleri destekleyecek bir sistem gelitirme ve uygulanmasnda kullanlmak
84
zere genel bir yaklam iermektedir (Atc, 1999: 40-41). Atc bu standartlarn
srdrlebilirlik
ilkesi
erevesinde
sorunlarn
etkilerini
azaltmak
yerine
kaynaklarnda zmeye ynelik olduunu belirtmitir. Bu standartlarn en byk

zelliklerinden biri, iletmelerin uymak zorunda olduu evre konusundaki hukuki
dzenlemelerin yerini almak deil, aksine bir evre ynetim sisteminin
performansn, tm bu artlara gre izleme, kontrol etme ve iyiletirme amacn
tadn da eklemitir.
ISO 14000 YS standartlar serisi evreye kar sorumluluk tayan hizmet ya
da retim sektrne ait her trl iletme tarafndan uygulanabilir olma zelliine
sahip olduunu bildiren Kekluhre (1995: 26) iletmelerin evre etkileri faaliyet
alanlarna gre deiebilmekte ve byklkleri ne olursa olsun evreye deiik
boyutlarda eitli zararlar verebilmesi nedeniyle istisnasz tm iletmelerin dikkate
almas gereken bir evre ynetim sistemi standartlar serisi olduunu da eklemitir.
ISO 14000 YS sistemi standartlar yukarda ilgili blmde de belirtildii
zere ISOnun grevlendirdii Teknik Komite (TC) 207 tarafndan, standartlar dizini
de gene ayni blmde belirtilen Alt Komiteler (SC) tarafndan oluturulmutur.
Komite de birok lkenin temsilcisi yeralmaktadr. ABD temsilcilii olan, Amerikan
Ulusal Standartlar
Enstits (ANSI) tarafndan sponsorluu stlenilen teknik
danma grubu (TAG) tarafndan ynetilmektedir. 1den 6ya kadar olan bu alt
komitelerden ve 1 alma grubundan sadece 1. alt komite (SC1)- evre Ynetim
Sistemleri sertifikasyonu iin minimum gereklilik olup, dier tm alt komiteler ve
alma grubu sertifikasyon iin nerilen, fakat gerekli olmayan
elementleri
hazrlamaktadr. ISO 14000 YS standartlarnn geliiminde yer alan esas/majr

komiteler ekil 6da yer almaktadr.
85
TC 207
Uluslar aras
SC4
SC2
SC1
U.S. TAG 207
SC3
SC5
SC6
YAKLAIK 25 + DER LKE TAGlar
A.B.D. SUB TAG 1
A.B.D. SUB TAGs 2-6
Ulusal Dzey
WG1
SB
Blgesel Dzey
WG2
EK
WG3
REHBER
A.B.D. BATI KIYISI

AD HOC KOMTES
Ksaltmalar
TC: Teknik Alt Komite
SG1:Alt Komite 1: evre Ynetim Sistemleri
SG2:Alt Komite 2: evre Denetimi
SG3:Alt Komite 3: evre ile lgili Etiketleme
SG4:Alt Komite 4:evre ile lgili Performans Deerlendirme
SG5:Alt Komite 5: Hayat Boyu Deerlendirme
SG6:Alt Komite 6: Terimler ve Tanmlar
SUB TAG: Teknik Alt Danma Gruba
TAG:Teknik Danma Grubu
WG: alma Grubu
ekil 6: ISO 14000in Geliiminde Yer Alan Majr Komiteler (Keekluhre,

1995: 27 28).
ISO 14000 YS standartlar serisi altnda yer alan konular iki farkl alana
ayrlmaktadr
(Cascio,
WG1
Woodside,
Mitchell,
1996:
31).
Birincisi
organizasyon/iletme ynetimi ve deerlendirme sistemlerini kapsarken, ikincisi

ise rn deerlendirme iin evresel aralarla ilgilenmitir. ekil 7de gsterildii
gibi her iki sistemin de kendi ierisinde 3 alt alana ayrldn belirten yazarlar
86
organizasyon ynetimi; evre ynetim sistemi, evre denetimi ve evre performans

deerlendirme gruplarn ierirken, rn ynetimi; rn standartlarnda evre
unsurlar, evre etiketleme ve hayat boyu deerlendirme standartlarn incelediini
belirtmilerdir.
ISO 14000
EVRE YNETM SSTEM STANDARTLARI
evre Ynetim Sistemi
rn Standartlarnda
evre Unsurlar
evre Denetimi
evre Etiketleme
Hayat Boyu
Deerlendirme
evre Performans
Deerlendirme
LETME DEERLENDRME
RN DEERLENDRME
ekil 7: ISO 14000 Serisi Standartlar (Melnyk, Sroufe, Calantone, 2002: 331).
Bu alt komitelerin ve alma grubunun hazrlam olduu ISO 14000 serisi
standartlar Tablo 1 ve Tablo 2de Curkovic ve arkadalar (2006) tarafndan
yaynlanan makaleden, ISOnun internet sayfasndan (www.iso.org) ve TSEden
(www.tse.gov.tr) edinilen bilgiler dorultusunda derlenerek kendi oluturma gruplar
ierisinde rnek olarak verilmitir.
87
Tablo 1. ISO 14000 letme Deerlendirme Standartlar (Curkovic, Sroufe, Melnyk,

2004: 1391; www.iso.org; www.tse.gov.tr).
ISO 14000 LETME DEERLENDRME STANDARTLARI
evre Performans
evre Ynetim Sistemi
evre Denetimi
Deerlendirme (EPE)
(EMS)
(EA)
(14030-14039)
(14000-14009)
(14010-14019)
ISO 14031- evre Ynetimi ISO 14001- evre Ynetim ISO 14010- evre Ynetimi
evre
Performans
Deerlendirilmesi - Klavuzu
Sistemleri- artlar ve Kullanm
- evre Denetim Klavuzu -
Klavuzu
evre
le
lgili
Denetimin
Genel Prensipleri
ISO 14032- evre Ynetimi ISO 14004- evre Ynetimi ISO 14011- evre Ynetimi
evre
Performans
Deerlendirilme rnekleri
- evre Ynetim Sistemleri
- evre Denetim Klavuzu -
Prensipler,
Sistemler
ve
Denetim
Destekleyici
Teknikler
iin
Genel Klavuz.
Ksm
Usul
1:
evre
Ynetim
Sistemlerinin Denetimi
ISO 14012- evre Ynetimi

- evre Denetilerinin Haiz
Olmas Gereken zellikler
ISO 14015- evre YnetimiAlan ve iletmelerin evresel

Deerlendirmesi
(TS-EN-ISO 19011- Kalite

ve evre Ynetim Sistemleri
Tetkik Klavuz Kalite ve evre
Ynetim
Sistemleri
Klavuz.)
ISO 14050- evre Ynetimi- Terimler, Tanmlar (Szlk)
88
Tetkik
Tablo 2. ISO 14000 rn Deerlendirme Standartlar (Curkovic, Sroufe, Melnyk,

2004: 1391; www.iso.org; www.tse.gov.tr).
ISO 14000 RN DEERLENDRME STANDARTLARI
rn Standartlarnda
evre Etiketleme
Hayat Boyu
evre Unsurlar (EAPS)
(EL)
Deerlendirme (LCA)
(14060-14069)
(14020-14029)
(14040-14049)
ISO 14060- evre Ynetimi ISO 14020- evre Etiketleri ISO 14040- evre Ynetimi
-
Mamullerin
evre
Vehelerinin
ve Beyanlar- Genel Prensipler
Mamul
Standartlarna
- Hayat Boyu Deerlendirme

Genel
Dahil
Prensipler
ve
Uygulamalar
Edilmesiyle lgili Klavuz
ISO 14061- ISO 14001 ve ISO 14021- evre Ynetimi ISO 14041- evre Ynetimi
ISO 14004 YS standartlarnn
- evre le lgili Etiketleme -
kullanmnda
evre
Ormanclk
Organizasyonlarna
Yardm
le
lgili
ddialarn
zbeyan Terimler ve Tarifler
- Hayat Boyu DeerlendirmeAma, Kapsam, Tanmlar ve

Demirba Analizi
iin Bilgi
ISO 14062- evre Ynetimi ISO 14022- evre Etkileri ve ISO 14042- evre Ynetimi
rn
Gelitirmeye
Tasarm
ve
Beyanlar- Semboller
- Hayat Boyu Deerlendirme-
evre
Hayat
Unsurlarnn Entegrasyonu
Dngs
Etki
Deerlendirme
ISO 14023- - evre Etkileri ISO 14043- evre Ynetimi

ve
Beyanlar-
deneme
ve
Dorulama Metodolojileri
- Hayat Boyu DeerlendirmeHayat Dngs Yorumlama
ISO 14024- evre Ynetimi ISO 14047- evre Ynetimi

- Hayat Boyu Deerlendirme
(HDB)Genel
Deerlendirme-
Prensipler
ve
Uygulamalar
Hayat
Dngs
ISO
Etki
14042
Uygulama rnekleri
ISO 14025- evre Etiketleri ISO 14048- evre Ynetimi

ve
Deklerasyonlar-
evre
Tip
III
Performans
Deerlendirme- Rehberleri
- Hayat Boyu DeerlendirmeHayat
Boyu
Deerlendirme
Hayat
Boyu
Deerlendirme
Veri Belgelendirme Dzeni
ISO 14049- evre Ynetimi

- Hayat Boyu DeerlendirmeISO
14001
Uygulama
rneklerinin Ama ve Kapsam

Demirba Analizi
ISO 14050- evre Ynetimi- Terimler, Tanmlar (Szlk)
89
2.6. Dier evre Ynetim Sistemi Standartlar
1970li yllarn banda birok endstrilemi lkelerdeki iletmeler, evresel

Ynetimin gerektirdii ekilde daha ok su kontrolu, emisyonlar ve atklar zerine
younlamtr (http://www.he21.org.uk/enmansys.html). k noktasnda atk
kontrolunu ieren evre koruma aktivitelerindeki arta karn 1970 ve 1980'li
yllarda hzla deien evre koruyucu reglasyonlar sonucu artan maliyetlere ramen
de kirlilii retim aamasnda azaltmak abasna, yani gnll kirlilik nleyici
aktivitelere ynelmilerdir. Bylelikle firmalar evre ynetim aktivitelerini
sistemlerine dahil etmeye balamtr. Ayn dnemde, yukarda geliim srecine
deinilmi olan ve uluslararas dzeyde yaygnlaan "YS" gelitirilmi ve
uygulanmasnn yararlar gzler nne serilmitir.
Hzla geliip yaylan bu
uluslararas evre ynetim sistemi standartlarnn ilki 1992 ylnda yaynlanan ngiliz
Standard (BS) 7750 olmutur (http://www.quality.co.uk/bs7750.htm#). Daha sonra
bu standart temel alnarak 1993 ylnda EMAS (Eco-management and Audit Scheme)
ve 1996 ylnda ise ISO 14000 YS standartlar serisi hazrlanm ve dnya apnda
uygulanmaya balamtr. Daha 2001 ylnn ortalarnda dnya apnda 30300den
fazla iletmenin ISO 14000 serisine ait sertifikalandrma standard olan ISO 14001
standard sertifikasna sahip olduu ve Avrupada yaklak 4000 iletmenin EMAS
uygulad tespit edilmitir. (Morrow, Rondinelli, 2002: 159-162).
Bu blmde ISO 14000 serisi standartlar arasnda tek sertifikalandrma
standard olan ISO 14001 YS standard, tez almas asndan ilerleyen
blmlerde ayrca inceleneceinden ve genel anlamda ISO 14000 serisine yukarda
yer verildiinden, dier YS sertifakalandrma standartlar olan BS 7750 ve EMAS
90
incelemeye alnacaktr. Burada ama tez konusu gerei nem tayan ISO 14001
standardnn tek olmadn belirtmek ve dier YS standartlaryla farklar ile ortak
ynlerini meydana karmak, bylelikle de dier YS standartarna gre neden daha
ok tercih edildiine aklk kazandrmaktr.
2.6.1. BS 7750
1992 ylnda Britanyann ulusal standardizasyon kuruluu Britanya Ulusal

Standartlar Enstits British Standart Institution tarafndan yaynlanan BS 7750,
oluturulan ilk YS Standarddr (www.bsi-global.com/British_Standards). BS 7750
iletmelerin evre ynetim sistemini aklamak, performansn deerlendirmek,
politikasn, amalarn, hedef ve faaliyetlerini tanmlamak ve iletmelerin evre
ynetim faaliyetlerinde srekli gelimelerini salamak amacyla yaynlanmtr
(Yksel, 2002: 55).
BS 7750, 1994 ylnda revizyona uramtr (www.quality.co.uk). Ancak bu
standart ISO 14001n lehine olarak, onun nn amak adna 1997 ylnda
kaldrlarak yerini BS EN ISO 14001 (British Standard Europan Norm
Organisation for International Standardization 14001) YS standardna brakmtr
(scom.hud.ac.uk/scomjm4/mmport/susmod/Page11.htm). Bu nedenle de u anda
YS standartlarndan uluslararas geerlilie sahip kurulu sertifikalandrma
standard olarak EN ISO 14001 ve EMAS yer almaktadr.
ekil 8de emalandrlan BS 7750, her tip ve byklkteki iletmede
uygulanabilecek bir sistem olmasna ramen ok esnek olmayan, gelimi lkelere
zel maddeler ierdiinden, zellikle gelimekte olan lkelerde ieriinin
91
karlanabilmesi ok zor, hatta bazen olanaksz olan bir standart konumundayd. Bu

standard uygulayan firmalar olumsuz evresel etkiler yaratmayacak almalarn
belgelendirmekte ve evre politikalarn aka ortaya koymaktaydlar (Isyel, 2000:
7).
BS 7750, ISO 14001 ve EMASa nclk etmesinden dolay nem
tamaktadr.
st Ynetimin Karar
Hazrlk Amal Gzden Geirme
Politika
Gzden Geirme
Organizasyon ve
Personel
Denetleme
Kaytlar
Ynetmeliklerin ve
Etkilerinin
Belgelenmesi
Operasyonel Kontrol
Ama ve Hedefler
Belge Kontrol ve
Ynetim El Kitab
Ynetim Program
ekil 8: BS 7750 YS Standard (Atc, 1999: 39).
92
2.6.2. EMAS
1836 no.lu Avrupa Birlii Konseyi Reglasyonu (Europan Union Council

Regulation) olarak EMAS (Eco-Management and Audit Scheme=Eko-Ynetim ve
Denetim emas) 1993 ylnda yaynlanmtr. Toplumdaki endstri kurulularnn
gnll katlmna izin veren bu sistem, hem d dorulamay, verifikasyonu ieren,
hem de ilgili bilgileri halka sunan kapsaml bir evre ynetim sistemidir. Yukarda,
balangta da belirtilmi olduu gibi gnlllk ilkesine dayanan bu reglasyon,
Nisan 1995te Avrupa Birlii lkeleri iin zorlayc bir faktr olarak gsterilmitir
(http://www.quality.co.uk/emas.htm#Description). EMAS, endstri firmalarn evre
konularnda sorumluluk almaya ve zararl evre etkilerini gnll olarak, kendi
iradeleri ile azaltmalarna destek olmay amalayan, Avrupa Birliinin yeni piyasa
temelli evre politikas yaklamna bir rnektir. (Honkasalo, 1998: 119-120).
Avrupa Parlementosunun 19 Mart 2001 tarihinde oturumundaki 761/2001
sayl karar gereince EMASn zel ve kamu kurulularn da ierecek ekilde tm
sektrler iin uygulanabilirlii kabul edilmitir (http://www.emas.org.uk/aboutemas).
Buna gre bir kurulu EMASa uyabilmek iin bir evre politikas belirlemeli, bir
evre ynetim sistemi gelitirmeli, evre performansn gzden geirmeli, bir evre
plan oluturmal, sistemini tetkik etmeli ve evre performans ile ilgili bir taahhtte
bulunmaldr. Nitelikli bir nc tarafn gerekletirecei tetkikte, kuruluun
taahht ve YSsinin EMASn artlarn karlamas durumunda, kurulu EMASa
kayt olmaya hak kazanr (TSE, 2003:10).
Ksacas, ISO 14001den daha kapsaml ve daha fazla kritere sahip olan
EMAS ve ISO 14001 farkl amalara sahiptir. ISO 14001 hemen hemen tm
93
lkelerde ve her tip iletmede uygulanabilmekte ve esasen ynetimi iyiletirmek iin

kurgulanmtr. EMAS ise evre performansyla ilgili ve performans arttrc
deiiklikler salar (Morrow, Rondinelli, 2002: 162).
Gnmzde en yaygn olarak kullanlan ISO 14001 ve EMASn rten
maddeleri ve farkllklar aada Tablo 3 ve 4de zetlenmeye allmtr.
EMAS ve ISO 14001, BS 7750 standardna dayanarak hazrlandklar iin,
yaklamlar bir birine ok benzemektedir. Bu nedenle bu YS standartlarndan
herhangi birini uygulayan bir firma iin bir dierinin gerekliliklerini salamak ok az
aba gerektirmektedir (Sturum, Upasena, 1998: 7). Gnmzde EMAS ve ISO
14001 YS standartlarnn herhangi birine sahip olan bir firma istedii taktirde bir
dierine kolaylkla adapte olabilir ve bunu yaparken de bu hususta karlan
klavuzlardan yararlanmas gerekli ve yeterlidir (Isyel, 2000: 7).
94
Tablo 3. EMAS:2001 ve TS EN ISO 14001:2005 YS Standartlarnn

rten Maddeleri (EMAS:2001; TS EN ISO 14001:2005)
Sistem Elementi
ISO 14001
EMAS
evre Ynetim Sistemi
4.1 (Genel)
Ek I-A.1
evre Politikas
4.2
Ek I-A.2, Ek IB.1
evre Unsurlar/Boyutlar
Ek A.1 (nceden YSye

sahip olmayan kurulular
iin gerekli)
4.3.1
Ek I-A.3.1, Ek VI
Resmi/Yasal ve Dier Gereklilikler
4.3.2
Ek I-A.3.2
Ama ve Hedefler
4.3.3
Ek I-A.3.3
evre Ynetim Programlar
4.3.3
Ek I-A.3.4
Organizasyon Yaps ve Sorumluluklar
4.4.1
Ek I-A.4.1
Eitim, Bilin ve Uzmanlk
4.4.2
Ek I-A.4.2
(letme ii) letiim
4.4.3
Ek I-A.4.3
(YS) Dkmantasyon
4.4.4
Ek I-A.4.4
Dokman Kontrol
4.4.5
Ek I-A.4.5
Operasyonel Kontroller
4.4.6
Ek I-A.4.6
Acil Hal Hazrl ve Mdahale
4.4.7
Ek I-A.4.7
evresel Veri Ynetimi

(zleme ve lm)
Performans Deerlendirme (Uygunluk
Deerlendirmesi)
Uygunsuzluk, Dzeltici ve nleyici
4.5.1
Ek I-A.5.1
4.5.2
Ek I-B.2
4.5.3
Ek I-A.5.2
Kaytlar
4.5.4
Ek I-A.5.3
YS Denetimi ( Tetkik)
4.5.5
Ek I-A.5.4, Ek II
Ynetimin Gzden geirmesi
4.6
Ek I-A.6
evre Beyanlar
Uygulanmaz
Ek III
n (evresel) Gzden Geirme
Faaliyet
95
Ek VII
Tablo 4. EMAS:2001 ve TS EN ISO 14001: 2005 YS Standartlarnn

Karlatrmas (EMAS:2001; TS EN ISO 14001:2005; Morrow, Rondinelli, 2002)
ISO 14001
EMAS
Uluslararas bir standarttr.
Bir AB reglasyonudur.
Geneldir ve ok fazla ayrnt iermez.
Kapsaml ve ayrntl gereklilikler ierir.
Uluslararas platformda gnlllk esasna

bal olarak uygulanr.
Standardn 4. maddesine gre kurulur,
evresel n gzden geirme zorunlu deildir.
Sertifikasyon bamsz bir d kurulu
tarafndan yaplr.
tetkik olarak adlandrlan YS denetim
sresi belirlenmemitir.
Uluslararas platformda resmi ve zel, hem
hizmet hem de retim sektrnde YSnin
srekli gelitirilmesini salamak amacyla
rahatlkla uygulanabilir.
AB lkeleri uygulamakla ykmldr.

evresel n gzden geirme zorunludur.
Sertifikasyon AB Komisyonu tarafndan
yaplr.
Denetim sresi veya dngs en uzun 3 yl
olabilir.
ABye ye tm lkelerde; resmi ve zel tm
sektrlerde YS ve zellikle de evre
performansn gelitirmek iin uygulanabilir.
evre politikasndan ayr detayl (program,
ynetim sistemi, vb.) halka sunulacak nc
bir kurulu tarafndan onaylanm evre beyan
hazrlanmasn gerektirir. Ayrca, IEMA*ya
iletmek zere yllk beyan hazrlanr.
Halka evre beyannda bulunmak gerekmez.

Sadece evre politikas halka duyurulur.
Halk ve dier ilgili katlmclar arasnda
diyalog salamak yerine yazl prosedrler
kullanlmaktadr.
Sadece kurulua uygun evre gerekliliklerini
salamak yeterlidir.
YSnin srekli gelitirilmesine odaklanr,
evre performans dolayl olarak dikkate
alnr.
Grev tanmlar ve sorumluluklar st
ynetimce belirlenir, tm personel sisteme
dahil edilir, ancak YSnin srekli
gelitirilmesinde st ynetimin aktif katlm
beklenir.
Halk ve dier ilgili katlmclar arasnda ak

diyaloglar gerektirir.
evreyle ilgili tm gerekliliklere uygunluk
gerektirir.
YSnden ok evre performansnn ve evre
ile ilgili yasal dzenlemelere uyumun srekli
gelitirilmesine odaklanr.
Grev tanmlar ve sorumluluklar haricinde
evre performansnn srekli geliimi iin st
ynetimden ayr alanlarn da aktif katlmn
gerektirir.
IEMA*: Institude of Environmental Management and Assessment (evre Ynetim ve Deerlendirme

Enstits).
Tablo 4den de anlalabilecei gibi her ne kadar her iki sistem de YS

belgelendirme yetkisi salasa da; gerek standart gerekliliklerinin ar kapsaml
olmamas, gerek gnlllk esasna uygun olarak uluslararas platformda her trl
iletme tarafndan kolaylkla uygulanabilir olmas nedeni/leri veya dier benzer
nedenlerle
ISO 14001, dnya apnda en yaygn kullanlan YS standarddr.
96
Aslnda, her ikisi de YS standard olsa da farkl amalara sahiptir. ISO 14001
ynetimin gelitirilmesini amalarken, EMAS evre performansn deitirmek ve
gelitirmek amacndadr (Morrow, Rondinelli, 2001).
ISO 14001, EMAS ve BS 7750 YS sistem belgelendirme standartlar
dnda, 2003 ylnda BS 8555 olarak bilinen bir standart yaynlamtr
(http://www.bsi-global.com/Environmental/Management/bs8555.xalter).
zellikle
ngilteredeki kk lekli iletmelerin evre performanslarnn srekli arttrlmas

iin gelitirilen bu standart, aamal olup iletmelere uygun dnemlerdeki gelimeleri
izleme olana salamakta, yalnz uluslararas bir geerlilie sahip olmamaktadr
(Chen, 2004). Chen ayrca tm sistemin sadece ngiltereye zel hazrlanm
olduundan ve kurulu belgelendirme zellii olmadndan, ancak zellikle kaynak
sknts olan kk iletmelerde ISO 14001 veya EMAS ncesi YS kurulumuna
byk katk salamakta olduunu ve iletmelerin bu standard uyguladklar taktirde
kolaylkla ISO 14001 veya EMASa gei yapabildiklerini eklemektedir.
Konum olarak ISO 14001den farkl olmas nedeniyle bu standart bu tez
almas ierisinde ayr bir alt balk altnda incelenmemitir. BS 8555 gibi ISO
14001, EMAS ve BS 7750den farkl olarak evreyi korumaya ynelik gelitirilen
Responsible Care (l Sorumluluk) (RC), Coalition for Environmentally
Responsible Economies (evre iin Sorumlu Ekonomiler Koalisyonu) (CERES),
Restriction
on
Hazardous
Substances
(Zararl
Madde
Kullanmnn
Snrlandrlmas) (RoHS), Waste Electrical and Electronic Equipment (Elektrikli

ve Elektronik Ekipman Atklar) (WEEE) Direktifi gibi belirli bir sektre ait
evresel etkilerin dikkate alnmasnda takip edilebilecek dzenlemeler de vardr
(Esty, 2006; Boudouropoulos, Arvanitoyannis, 1999: 400). rnein WEEE, elektrik
97
ve elektronik paralarn kullanlmaz hale geldiklerinde atlmalar ve geri dnmleri

ile ilgili yaplabilecekleri ieren ve tek bir Avrupa Birlii yesi devletine ait bir
direktiftir. Ya da RoHS yine WEEE gibi elektrik, elektronikle ilgili tehlikeli atklarn
ynetimi hususunda karlm bir Avrupa Birlii direktifidir. Veya RC, Kimya
reticileri Dernei (CMA) tarafndan karlm, kimya sektrnde evre
performansn artrmak ve halkla reticiler arasndaki ilikiyi gelitirmek amacn
tarken, CERES ise Valdez prensipleri olarak yasal ykmllklere uymak
koulunu bulundurmayan ve gnll olarak etik kriterlere gre gelir amac gtmeden
nc
kiiler
tarafndan
iletmenin
evre
deerlendirilmesini
esas
alan
uygulamalardr.
Grld gibi yukarda bahsi geen bu uygulamalar ya tamamen tek bir
sektre zg olan, ya da uluslararas geerlilii sahip bir sertifikalandrma zellii
bulunmayan uygulamalardr. Bunlardan farkl olarak ISO 14001, EMAS ve BS 7750
uluslararas
YS
standartlar
olup
hemen
hemen
tm
sektrlere
uygulanabilmektedirler.
Yukarda aklanan nedenlerle de bu blm altnda aada standart
maddeleri detayl bir ekilde incelenecek olan ISO 14001 dnda sadece EMAS ve
BS 7750 altbalklar altnda incelenmi ve gnmzde uluslararas en yaygn olarak
kullanlan YS sistem belgelendirme standartlar
olmalar bakmndan da ISO
14001 ile EMAS mukayese edilmitir (Tablo 3, Tablo 4).
98
2.7. evre Ynetim Sistemlerinin Faydalar
Yukarda daha nce de belirtildii gibi YSlerinin faydalar gerek

literatrde, gerekse daha nce yaplm tez almalarnda yer almaktadr. Bu nedenle
de bu tez almasnda YSlerinin faydalarna odaklanlmamtr. Ancak
YSlerinin
nemini
vurgulamak
asndan
faydal
olaca
dncesiyle,
YSlerinin faydalar daha nce hazrlanm tez almalar, bilimsel makaleler gibi
deiik kaynaklardan toplanarak aadaki gibi zetlenmeye allmtr (Hillary,
2004: 563; Morrow, Rondinelli, 2002: 164; Us, 1999: 101-104; Atc, 1999; 36-37;
Demirel, 2001:37; Polat, 2003: 18; Scott, 1999: 83-85; Petroni, 2001: 336-351):
Organizasyon ile ilgili evresel etki ve risklerinin belirlenmesi ve kontrol,
bunun iin fayda-maliyet analizlerinin yaplmas ve ED raporlarnn
hazrlanmas, bylece de evre performansnn iyiletirilmesi ve evre
korunmasnn gnlk ilerin ayrlmaz bir paras haline getirilmesi,
Atk ynetimi ile kirleticilerin daha verimli bertaraf edilmesi, atk miktarlarn
azalmas ve geri dnmn arttrlmas,
evre politika, ama ve hedeflerinin baarlmas, evre Kanunu ve
Ynetmeliklerine
uyumun
arttrlmas.
Bunun
sonucunda
da
resmi
otoritelerden daha rahat izin alabilmek ve daha basit kontrollere maruz

kalmak,
Kuruluun gelecekteki evre sorumluluklarna yaklamna rehber olacak
temel prensiplerin tanmlanmas,
Kuruluun kiilere dayal deil, sisteme bal olmas,
Fayda ve maliyetin dengelenmesi gz nnde bulundurularak ksa, orta ve
99
uzun vadeli evre baar hedeflerinin belirlenmesi,

Hedeflerin
baars
iin
kaynaklarn
ve
kullanm
sorumluluklarnn
belirlenmesi,
Tm alanlarn kuruluun evre zerindeki olumsuz etkisini azaltc ya da
ortadan kaldrc ynde davranmasn gvence altna almak iin grev, yetki
ve sorumluluklarn belirlenmesi ve dokmante edilmesi,
Organizasyonda tm bunlarn bildirilmesi ve alanlarn sorumluluklarn
etkin olarak yerine getirmesi iin eitimi. Bylece de kurulu ierisindeki
eitim ve bilincin arttrlmas ve yeni alnan personelin eitilmesi ile ilgili
gayretlerin azaltlmas,
alanlarn katlmnn ve eitiminin salanmas,
Personelin moralinin artrlmas,
Baar derecesinin daha nceden belirlenmi standart ve hedeflere gre
lm ve gerekirse gelitirilmesi,
evre kirlilii kazalarna kar sigorta irketlerinden makul bir maliyetle
sigorta imkannn temini,
evre denetlemesi yapan kurumlarda kuruluun imajnn iyiletirilmesi, izin
ve yetki belgelerinin alnmasnn kolaylatrlmas,
Mteriye, evre ynetimi iin bir ykmllk altna girildii gvencesinin
verilmesi ve gsterilmesi, bylelikle mteri gveninin arttrlmas,
Rekabette avantaj salamas, bylelikle firma itibar ve pazar paynn
arttrlmas,
Halkn kurulu hakkndaki imajnn iyiletirilmesi ve iyi bir kamu/sosyal
evre ilikisinin srdrlmesi,
100
Maliyet kontrolnn gelitirilmesi bylelikle masraflarn azaltlmas ve

verimliliin arttrlmas,
Sanayi, hkmet ilikilerinin gelitirilmesi,
Enerji ve hammadde verimliliinin arttrlmas,
Mesuliyetle, sonulanan kaza vb. olaylarn azaltlmas,
Acil hallere (deprem, yangn, vb.) hazrlkl olunmann salanmas,
Yatrmclarn aradklar kstaslara uygunluk salanmas ve sermaye
temininin kolaylatrlmas,
evre sorumluluklarn yerine getirdii iin iletmelere dl olarak verilen
yasal teviklerden yararlanmas,
Yer seiminin ve gerekli izinlerin alnmasnn kolaylatrlmas,
evrenin korunmas iin harcanacak olan para ve zaman konusunda
kurululara daha eit bir rekabet ortam salamas,
ISO 14001in global ticaret mekanizmasnn nemli bir unsuru haline gelmi
olmasndan dolay kurulularn dnya ticareti zerinde potansiyel etkiye
sahip olmas.
101
2.8. ISO 14001 evre Ynetim Sistemi Standard
Aada bu tez almasnn odak noktas olan ISO 14001 YS standardnn

ynetmelik maddeleri, teknik konulara ok fazla girilmeden, genel olarak standardn
ierii hakknda bilgi salamak amacyla dzenlenmitir. Temel ama olan bu
standartla ilgili karlalan sorunlar incelerken standardn ierii hakknda gerekli
bilgi vermenin de yararl olaca gz nne alnmtr. Ayrca 2004 ylnda ISO
tarafndan ISO 9001e uyumu arttrmak ve bir nceki baskda anlalmayan hususlara
aklk getirmek amacyla deitirilen ve Nisan 2005te TSE tarafndan gerekli
dzenlemelerin yaplmasyla oluan ISO 14001 YS standardnn en son halini
incelemek ve yaplan deiiklikleri de zetlemek hedeflenmitir (TS EN ISO 14001:
2005). Bu balk kapsamnda son olarak esasen anket almasna temel oluturacak
olan literatr taramas sonucunda tespit edilen iletmelerin ISO 14001 YSnin
kurulum ve iletimi aamalarnda karlatklar problem ve zorluklara yer
verilmitir.
2.8.1. Genel
Yukarda da belirtildii gibi ISO 9001 standard ile uyumunu arttrarak

entegrasyonu kolaylatrmak ve ayrca bir nceki baskda anlalmayan noktalara
aklk kazandrmak amacyla ISO 14001 standard revize edilmi ve TSE tarafndan
Nisan 2005te evre Ynetim Sistemleri artlar ve Kullanm Klavuzu ad
altnda yeniden yaynlanmtr (TS EN ISO 14001: 2005).
Tamamen gnlllk esasna dayanan ISO 14001 YS standard sre
102
yaklamnn yukarda daha nce zetlenmi olan PUK dngs ile birlikte
uygulanmasn ngrr. Bir kurulua nemli evresel konularda bilginin ve yasal
artlarn dikkate alnmas iin gerekli politika, ama ve hedeflerini belirlemesine
yardm eden bu standart, her eit ve byklkteki kurulua uygulanabilir ve deiik
corafi, kltrel ve sosyal artlara ayarlanabilir. Tarafsz olarak denetlenebilen artlar
ieren ISO 14001, kirliliin nlenmesine ve srekli iyiletirmeye ynelik olarak
yrrlkteki yasal artlara ve kuruluun uymay kabul ettii dier artlara uymak
iin, evre politikasnn tesinde evre performans iin mutlak artlar ortaya
koymaz. Bu da benzer faaliyetlere sahip farkl evre performanslar olan farkl
kurulularn tmnn de ISO 14001 artlarn yerine getirmesini mmkn klar (TS
EN ISO 14001, 2005: 1-3).
Yukarda ksaca tarif edilmeye allan ISO 14001:2005 standardnn 1.
maddesinde kapsam, 2. maddesinde ise atf yaplan standard ve/veya
dokmanlar yer almaktadr. 3. madde olan terim ve tarifler, madde 4 evre
ynetim sisteminin artlar ksmnda geen nemli terimleri iermektedir. Bu tez
almas asndan esas tekil eden madde, 4. Madde olduundan aada bu madde
irdelenecektir. Ancak bu maddede yer alan nemli terimlerin doru alglanabilmesi
amacyla ondan nce standardn Madde 3nde yer alan terimler ele alnacaktr.
Ayrca standart ierisinde uygulamada yardmc olma ve bilgi verme
amacyla bir de Ek A hazrlanm olup, burada standardn esas maddesi olan
Madde 4n bu blmde de yer alan tm alt maddeleriyle ilgili aklamalar
verilmitir.
103
2.8.2. TS EN ISO 14001: Terimler ve Tarifler
Madde 3'te yer alan terim ve tarifler aada grlecei zere ksa, zl ve
nettir,
daha
kolay
deerlendirilebilmeleri
iin
burada
baz
aklamalarn
eklenmesinde yarar grlmtr.

Tetkiki; bir tetkiki yapabilmeye yetkili uzman kii.
Srekli yiletirme; kuruluun evre politikasna uygun olarak, genel
evresel baar
konusundaki iyiletirmeleri salamak amacyla, evre ynetim
sisteminin srekli olarak iyiletirilmesidir. Bu srecin, faaliyetin tm alanlarnda ayn

zamanda gerekletirilmesi zorunlu deildir.
Dzeltici Faaliyet; tespit edilen bir uygunsuzluun sebebinin giderilmesi
faaliyeti.
Belge; bilgi ve onun bulunduu ortamdr ve bu ortam, kt, manyetik,
elektronik veya optik bilgisayar diski, fotoraf veya orijinal rnek veya bunlarn
birleimi olabilir.
evre; bir kuruluun, faaliyetlerini yrtt hava, su, toprak, doal
kaynaklar, flora, fauna, mikrobiyota ile insanlar da ihtiva eden ortam ve bunlar
arasndaki ilikidir ve bir kurulutan dnya leine kadar geniletilebilir.
evre Boyutu; bir kuruluun, evre ile etkileime girebilen faaliyetleri,
rnleri veya hizmetlerinin bir elemandr. nemli bir evresel etkiye sahip olan
veya olabilecek eleman ise nemli evre boyutu olarak tanmlanr.
evresel Etki; ksmen veya tamamen, bir kuruluun evre boyutlarndan
kaynaklanan, evreye yapt olumlu veya olumsuz herhangi bir deiiklik.
evre Ynetim Sistemi (YS); bir kuruluun, evre politikasnn
104
gelitirilmesi, uygulanmas ve evre boyutlarnn ynetilmesinde kullanlan,

kuruluun ynetim sisteminin bir paras. Bir ynetim sistemi ise politika ve
amalar oluturmak ve bu amalar baarmak iin kullanlan birbirleriyle ilikili
elemanlarn bir kmesidir. Ayrca ynetim sistemi, tekilt yapsn, planlanan
faaliyetleri, sorumluluklar, uygulamalar, prosedrleri, sreleri ve kaynaklar ihtiva
eder.
evre Amac; bir kuruluun, gerekletirmek amacyla kendisi iin tespit
ettii, evre politikasyla uyumlu genel evre amac.
evresel Baar; bir kuruluun, evre boyutlaryla ilgili kurulu ynetiminin
llebilir performans verileri. evre ynetim sistemleri kapsamnda, sonular
kuruluun evre politikas, evre amalar, evre hedefleri ve dier evresel baar
artlarna gre llebilir.
evre Politikas; bir kuruluun st ynetiminin resmi olarak beyan ettii,
evresel baarsyla ilgili genel niyetleri ve ynlendirmesidir. evre politikas,
faaliyet ile evre amalar ve evre hedeflerinin belirlenmesi iin bir ereve salar.
evre Hedefi; kurulua veya onun blmlerine uygulanabilen evresel
amalarndan kaynaklanan ve bu amalara ulamak iin belirlenmesi ve karlanmas
gereken ayrntl baar art.
lgili Taraf; bir kuruluun evresel baarsyla ilgilenen veya bu baardan
etkilenen kii veya grup.
Tetkik; tetkik kantn elde etmek ve kurulu tarafndan belirlenen evre
ynetim sistemi tetkik kriterlerinin ne lde yerine getirildiini tayin etmek
amacyla bu bulguyu tarafsz bir ekilde deerlendirmek iin, sistematik, bamsz ve
belgeye dayal sre (Bir ok durumda, zellikle kk kurulularda, bamsz olma
105
durumu, denetlenen faaliyete ilikin sorumlu olunmamasyla gsterilebilir).

Uygunsuzluk; bir artn yerine getirilmemesi.
Kurulu; kendine has grevleri ve ynetimi olan kamuya ait veya zel, her
eit irket, firma, teebbs, kurum veya messese, bunlarn paras veya birlemi
hlleri. Birden ok iletme birimleri olan kurulular iin, bir iletme birimi bir
kurulu olarak tanmlanabilir.
nleyici Faaliyet; potansiyel bir uygunsuzluun sebebini ortadan kaldrma
faaliyeti.
Kirliliin nlenmesi; olumsuz evresel etkilerini azaltmak amacyla,
herhangi bir kirletici eidinin veya atn olumasn, emisyonunu veya boaltmn
ayr ayr veya birlikte nlemek, azaltmak veya kontrol etmek iin, ilemlerin,
uygulamalarn, tekniklerin, malzemelerin, rnlerin, hizmetlerin veya enerjinin
kullanlmas. Kirliliin nlenmesi, kaynak kullanmnn azaltlmasn veya hi
kullanlmamasn, ilemi, rn veya hizmet deiikliklerini, kaynaklarn etkin
kullanmn, malzeme ve enerji ikamesini, yeniden kullanm, geri kazanmn, geri
dnmn, slahn ve artmay ihtiva eder.
Prosedr; yazl hale getirilmi veya getirilmemi olan bir ilemi veya
faaliyeti yrtmek iin belirlenen yol.
Kayt; baarlan sonular belirten ve gerekletirilen faaliyetlerin bulgularn
salayan belge.
106
2.8.3. TS EN ISO 14001: evre Ynetim Sisteminin artlar
2.8.3.1. Genel artlar
Bu madde gereince kurulu/iletme; ISO 14001in artlarna uygun bir YS

oluturmal, kapsamn tanmlamal, dokmante etmeli, uygulamal, devamlln
salamal, srekli iyiletirmeli ve bu artlar nasl karladn belirtmelidir.
Ek Ada kuruluun bu madde gerekliliklerini yerine getirirken nelere dikkat
etmesi gerektiini ve bunlar nasl yerine getireceini aydnlatmak amacyla
aklamalar yer almaktadr. Ayrca burada YSne sahip olmayan bir kuruluun
btn evre boyutlarn gz nnde bulundurmas amacyla, balangta evresel
adan mevcut durumu gzden geirerek tespit etmesi gerektii vurgulanmakta ve n
gzden geirmenin kapsam belirtilmektedir.
n gzden geirme, evre boyutlarn ve etkilerini, evre performansn ve
kuruluun kontrol faaliyetlerinin detayl bir analizi olup, tm evre boyutlar
belirlendikten sonra, boyutlarn tespit edilen kriterler ve oluturulan yntemler
dorultusunda deerlendirilmesi ve nemli evre etkilerinin ortaya konmas olarak
tanmlanabilmektedir (TMMOB MO, 1999: 15). Yine
bu kaynak ierisinde
aada formle edilen ktle dengesinin, kan ktle ile fire ve atklar
gsterdiinden, n gzden geirmenin odak noktas olduu belirtilmitir.
Giren Ktle=rn/Tketim+Depo/Birikim+kan Ktle (TMMOB MO, 1999: 15).
107
2.8.3.2. evre Politikas
evre
politikas,
YSnin
ynn
gsteren
st
ynetimin
imzal
taahhddr. Kuruluun faaliyetlerinin ve daha spesifik evre ama ve hedeflerinin

oluturulabilmesi iin temel tekil etmektedir (Tzn, 1997: 25).
Standart Maddesi 4.2 evre Politikas gereince; st ynetimin, kuruluun
evre politikasn tanmlayp, evre ynetim sisteminin tanml kapsam dahilinde bu
politika aadaki koullar yerine getirmelidir:
Kuruluun faaliyetlerinin, mahiyeti, lei ve evre etkilerine, rnlere ve
hizmetlere uygun olduunu,
Srekli gelimeyi ve kirlenmenin nlenmesine dair bir taahhd ierdiini,
Kuruluun, kendi evre boyutlaryla ilgili, ykml olduu yrrlkteki yasal
ve dier artlara riayet edeceine dair bir taahhd ierdiini,
evre amalarnn ve hedeflerinin tespiti ve gzden geirilmesi iin bir
ereve saladn,
Dokmante edildiini, uygulandn ve devamnn salandn,
Kuruluta ve onun adna alan btn kiilere duyurulduunu,
Halkn eriimine ak olduunu
kantlamaldr.
Kuruluun evre politikasn bu artlar dorultusunda hazrlayabilmesine

yardm etmek ve ierik asndan madde 4.2de verilmi, yukarda belirtilmi artlar
hakknda detayl bilgi salamak amacyla standardn Ek A.2sinde evre politikasyla
ilgili nemli aklamalarda bulunulmutur.
108
2.8.3.3. Planlama
evre Boyutlar
Standart maddesi 4.3.1 gereince; kurulu, aadaki hususlar iin prosedr

veya prosedrleri oluturmal, tesis etmeli, uygulamal ve srekliliini salamaldr:
a) Kuruluun, planlanan veya yeni gelimeleri, yeni veya deitirilmi faaliyetleri,
rnleri ve hizmetleri dikkate alarak, kontrol edebildii ve etkileyebildii tanml
evre ynetim sisteminin kapsam dahilinde, kendi faaliyetlerinin, rnlerinin ve
hizmetlerinin evre boyutlarnn tanmlanmas.
b) evre zerinde nemli etkisi veya etkileri olan veya olabilen bu boyutlarn
belirlenmesi olabilen nemli evre boyutlar gibi boyutlarn belirlenmesi.
Ayrca bu madde gereince kurulu, bu bilgiyi yazl hale getirmeli ve srekli
gncel tutmal, kendi evre ynetim sistemini olutururken, uygularken ve
srekliliini salarken, bu nemli evre boyutlarnn dikkate alndn temin
etmelidir.
Bu maddeyle ilgili Ek.A.3.1 evre boyutlar blmnde verilen detayl
aklama ierisinde evre boyutlarnn belirlenmesinde izlenecek yolun tek olmad
ve
tercih edilen yaklam ierisinde aada sralanan hususlarn gz nnde
bulundurulabilecei belirtilmektedir:
Havaya verilen emisyonlar,
Suya braklan atklar,
Topraa atlan atklar,
Ham maddelerin ve doal kaynaklarn kullanm,
109
Enerji kullanm,
Ortama salnan s, radyasyon, titreim gibi enerji trleri,
Atk ve yan rnler,
Boyut ekil, renk, grnm gibi fiziksel zellikler.
Gz nnde bulundurulacak bu hususlar yannda kuruluun faaliyetleri,
rnleri ve hizmetlerine ilikin dikkate alnabilecek boyutlar arasnda yer alabilecek
konular ise aadaki gibi sralanmtr:
Tasarm ve gelitirme,
malat ilemleri,
Ambalajlama ve tama,
Mteahhitlerin ve tedarikilerin evre performanslar ve uygulamalar,
Atk ynetimi,
Ham maddelerin ve doal kaynaklarn karlmas ve datlmas,
rnlerin datm, kullanm ve mr,
Yaban hayat ve biyolojik eitlilik.
Kuruluun evre boyutlarn belirlemesi aada irdelenecek olan yasal
artlar da dikkate alarak evresel risklerin belirlenmesiyle olur. Bu deerlendirmeler
yukarda belirtilen hususlarn, rnein atk ynetiminde tehlikeli atklar, vb.
gruplarn ayr ayr incelenmesi gibi ayrntlar da dikkate alarak yaplr. Bu
deerlendirmeler yukarda deinilen evre politikasnn ve ilerleyen blmlerde
incelenecek olan evre ama ve hedeflerinin belirlenmesinde nemli bir rol
oynamaktadr. evre etkileri belirlenirken evresel Etki Deerlendirme (ED)
raporu, fayda-maliyet analizi gibi aralardan da faydalanarak evresel risk puanlar
hesaplanmaktadr (Ttn, 2000: 69-73).
110
evresel risk puan/evresel etki deerlendirme puan (DP), etkinin iddeti

(E), nlenebilirlik derecesi (D) ve gerekleme olasl (GO) dikkate alnarak
hesaplanabilir. Bu ifadeyi formlize edecek olursak:
DP = E D GO
eklinde ifade edilebilir. Bylece sonuta tm etkiler ve etki dereceleri gz nne
alnarak kuruluun
evre envanteri oluturulabilir (zta, 2005). Aada bu
terimleri daha anlalr klabilmek iin baz rnek ifadeler tanmlanmtr.

E;
0: evreye, isan salna, i gvenliine bir etkisi yok
10: ok az etkili, gzlenip az mdahale ile etkileri nlenir
20: Az etkili ,evre ynetim uygulanarak etkileri yok edilebilir
30: Etkili, etkileri yok edilemez aza indirilebilir, izlenmesi ve llmesi art
40: ok etkili, insana ve evreye kalc zararlar verir. nlenmelidir
D;
50: nlenemez
40: Sk nlemler gerekli
30: Asgari nlemler alnmal
20: Aralkl izleme ile nlenebilir
10: nlem gereksiz
GO;
1: Her zaman gerekleebilir
0.1: Sk aralklarla gerekleir
0.01: Uzun aralklarla gerekleir
0.001: Sadece olaan st durumlarda gerekleir
111
0: Hibir zaman gereklemez

Bu hesap ekline gre kan DP 2000 ile 0 arasnda olacaktr. Buna gre
iletme kendi YSne gre ve belirledii aralklardaki puana gre; gzlem ve
raporlama, aralkl izleme ve lm, srekli lm gibi kendi nlemlerini
gelitirebilir ve sistemini ynetebilir.
Bu rnee ek olarak genel bir dnce oluturmas bakmndan normal
alma koullar altnda olabilecek potansiyel evre etkileri aadaki gibi
zetlenmitir (Warren, Gantley, 2001: 31):
Hava: Gaz emisyonlar; uucu organik bileikler, kkrtdioksit, azot oksitler,
karbondioksit, karbon monoksit, aerosol ve toz partiklleri gibi emisyonlar.
Su: Su dearj; kanalizasyon sistemine, k suyunun biyokimyasal oksijen
ihtiyac, scaklk, vb. su dearjnn k parametreleri.
Toprak: Sahip olunan arazinin jeolojisi, hidrolojisi, yer alt suyu ak,
arkeolojik varlklar gibi zellikleri ile toprann ve yer alt sularnn tehlikeli
atklarla kirlenme durumu.
Ham Madde ve Doal Kaynak Kullanm: Elektrik, gaz, sv veya kat yakt
tketimi, hammadde ileme prosesleri, yalayclar gibi yardmc maddeler,
ambalaj maddeleri ve farkl kaynaklardan yararlanarak tkettii su ile
tamaclkta kulland yaktlarn depolanmas ile kullanmn kapsar.
Rahatszlk: Grlt, titreim, trafik ve park, grsellik.
Yasal ve Dier artlar
Ynetmelik maddesi 4.3.2 gereince kurulu, aadaki hususlar iin
112
prosedr veya prosedrleri oluturmal, tesis etmeli, uygulamal ve srekliliini

salamaldr:
a) Kuruluun, kendi evre boyutlar bakmndan ykml olduu, yrrlkteki yasal
artlar yannda kuruluun uymay kabul ettii dier artlar belirlemesi ve bunlara
eriebilir olmas,
b) Bu artlarn kendi evre boyutlarna nasl uygulanacan belirlemesi.
Kurulu, kendi evre ynetim sistemini oluturmada, uygulamada ve
srdrmede, yrrlkteki yasal artlarn ve kuruluun uymay kabul ettii dier
artlarn dikkate alndn gstermelidir.
Standardn Ek.A.3.2 blmnde yasal artlar arasnda yer alabilecek hususlar
olarak:
Ulusal ve uluslararas yasal artlar,
Merkezi, blgesel ve il dzeyindeki yasal artlar,
Yerel ynetimlerin yasal artlar
belirtilmitir. Bu ksmda yer alan kurulularn ykml olabilecei dier artlar
arasnda ise:
Kamu kurumlaryla yaplan anlamalar,
Mterilerle yaplan anlamalar,
Yasal olarak balayc olmayan klavuzlar,
Gnll uygulama ilkeleri ve kodlar,
Gnll evre etiketi veya rn ynetim taahhtleri,
Ticaret birliklerinin artlar,
Bask gruplaryla veya sivil toplum kurulularyla yaplan anlamalar,
Kuruluun veya bal olduu st kuruluun kamuya kar taahhtleri,
113
Ortaklklar ve irket artlar

yer almaktadr.
Amalar, Hedefler ve Program/Programlar
Madde 4.3.3 gereince;

Kurulu, bnyesindeki uygun fonksiyonlarda ve seviyelerde, dokmante
edilmi evre amalarn ve hedeflerini oluturmal, uygulamal ve devamn
salamaldr.
Bu amalar ve hedefler, uygun olduu durumda llebilir olmal ve
kuruluun ykml olduu yrrlkteki yasal ve dier artlarla ve srekli
iyiletirmeyle uyumlu,
kirliliin
nlenmesi
taahhtlerini
de ieren,
evre
politikasyla uyumlu olmaldr.

Kurulu, amalarn ve hedeflerini tespit ederken ve gzden geirirken,
ykml olduu yasal ve dier artlar ve kendisinin nemli evre boyutlarn
dikkate almaldr. Kurulu ayrca, teknolojik seeneklerini, mal, iletme ve i
hayatnn gereklerini ve ilgili taraflarn grlerini gz nnde tutmaldr.
Kurulu, amalarn ve hedeflerini gerekletirmek iin, program/programlar
oluturmal, uygulamal ve srekliliini salamaldr, Bu program/programlar
aadaki hususlar iermelidir:
a) Kuruluun uygun grevlerinde ve seviyelerinde amalar ve hedefleri
gerekletirmek iin sorumluluun belirlenmesi,
b) Bunlarn gerekletirilmesi iin gerekli yntemler ve zaman izelgesi.
Amalar, hedefler ve program/programlarla ilgili aklayc ifadeler ise
114
standardn Ek.A.3.3 blmnde yer almaktadr.
2.8.3.4. Uygulama ve Faaliyetler
Kaynaklar, Grevler, Sorumluluk ve Yetki
Standart maddesi 4.4.1 gereince, kuruluun ynetimi evre ynetim

sisteminin oluturulmas, uygulanmas, srekliliinin salanmas ve gelitirilmesi
iin gerekli kaynaklarn bulunduunu garanti etmelidir. Bu kaynaklar, insan
kaynaklarn, uzmanlk becerileri, kurumsal altyapy, teknolojik ve mali kaynaklar
ihtiva etmelidir.
evre ynetiminin etkinliini salamak amacyla, grevler, sorumluluk ve
yetkiler tarif edilmeli, dokmante edilmeli ve duyurulmaldr.
Kuruluun st ynetimi, dier sorumluluklarna baklmakszn, aadaki
amalar iin, grevleri, sorumluluklar ve yetkileri belirlenmi ynetim temsilcisini
veya temsilcilerini atamaldr. Bu temsilciler:
a) Bu standardn artlaryla uyumlu, evre ynetim sisteminin kurulmasn,
uygulanmasn ve devam ettirilmesini salamak,
b) Gzden geirme faaliyeti sonunda iyiletirme iin tavsiyeler de dahil, evre
ynetim sisteminin performans hakknda st ynetime rapor sunmaktan sorumlu
olmaldr.
Bu madde ile ilgili ayrntlar Ek.A.4.1de yer almaktadr.
Yukarda belirtilen artlar salayacak evre temsilcisi veya temsilcileri
atanabilir. Bu kii veya kiilerin balca grevleri arasnda:
115
letme genelinde evre bilincini yaygnlatrmak,

Yeni rn, proses, tesis ve yatrmlar iin evresel Etki deerlendirmesi
yaparak st ynetime bir raporla sunmak,
evresel etki envanterlerini gncel olarak tutmak,
evre politikasn periyodik olarak gzden geirerek ynetime bilgi sunmak,
Ynetim temsilcisinin de ynlendirmesiyle evre ama ve hedeflerini
oluturmak, revizyon ihtiyalarn belirlemek.
Ynetim temsilcisinin koordinasyonunda yllk evre Faaliyet Raporu
hazrlamak,
evre duyuru panosu dzenlemek,
YS faaliyetlerini yayna hazrlamak, duyurmak,
evre eitimi ihtiyalarn belirlemek ve ynetime sunmak,
YS ihtiya ve sorunlarn belirleyerek iyiletirilmesi ynnde ynetim
temsilcisini bilgilendirmek
yer almaktadr (zta, 2005).
Uzmanlk, Eitim ve Farknda Olma
Madde 4.2.2. gereince, kurulu, kendisi iin veya kendisi adna, kurulu
tarafndan tanmlanan nemli bir evresel etkiye veya etkilere sebep olacak
potansiyele sahip grevleri yerine getiren kii veya kiilerin uygun retim, eitim
veya tecrbe bakmndan yeterliliini salamal ve ilgili kaytlar tutmaldr.
Kurulu, kendi evre boyutlaryla ve evre ynetim sistemiyle ilgili eitim
ihtiyalarn belirlemelidir. Kurulu ayrca, bu ihtiyalar karlamak zere, eitim
116
salamal veya baka tedbirler almal ve ilgili kaytlar muhafaza etmelidir.

Kurulu, kendisi iin veya kendisi adna alanlarn aadaki hususlarn
farkna varmalar iin prosedr veya prosedrler oluturmal, uygulamal ve bunlarn
devamn salamaldr:
a) evre politikas ve prosedrler ve evre ynetim sisteminin artlaryla uygunluun
nemi,
b) Onlarn almalarna dair nemli evre boyutlar ve ilgili gerek veya potansiyel
etkiler ile iyiletirilmi kiisel baarnn evresel faydalar,
c) evre ynetim sisteminin artlarna uyumun salanmasnda, onlarn grevleri ve
sorumluluklar,
d) Belirtilen prosedrlerden sapmann muhtemel sonular.
Bu madde ile ilgili olarak uzmanlk, eitim ve farknda olmann nemi ve
gereklilii ile ilgili ayrntlar Ek.A.4.2de yer almaktadr.
Kuruluun YS ile ilgili olarak tm personelini eitmesine iki mkemmel
sebep belirtilebilir. Bunlardan ilki, her personelin evre zerinde potansiyel etkisi
olabilmesi, ikincisi ise herhangi bir personelin evre ynetim abalarnn nasl
iyiletirilebilecei hakknda gzel fikirlere sahip olabilmesidir (Stapleton, Glover,
Davis, 2001: 39).
letiim
Madde 4.4.3. gereince kurulu kendi evre boyutlar ve evre ynetim

sistemi ynnden, aadaki hususlar iin prosedr veya prosedrleri oluturmal,
uygulamal ve srekliliini salamaldr:
117
a) Kuruluun deiik kademelerinde eitli grevleri yapan birimleri arasnda dahili

iletiim,
b) Kurulu dndan gelen uygun iletiimin alnmas, yazl hale getirilmesi ve cevap
verilmesi.
Kurulu, nemli evre boyutlarna ilikin olarak daryla iletiim kurup
kurmayacana karar vermeli ve bu kararn yazl hale getirmelidir. Karar, iletiim
kurulmas ynnde ise, kurulu bunun iin yntem veya yntemleri oluturmal ve
uygulamaldr.
Ek A.4.3.te yer alan bu madde ile ilgili detaylar arasnda i iletiim
yntemleri arasnda dzenli alma grubu toplantlar, haber bltenleri, ilan tahtalar
ve intranet siteleri belirtilmitir. Gerek grld taktirde kesimi ve ierii bu
hususta hazrlanm prosedr dahilinde tespit edilecek olan d iletiim yntemleri
olarak; yllk raporlar, haber bltenleri, internet siteleri ve bask gruplar yer
almaktadr.
Burada nemli olan hususlar; haberlemenin ift ynl olmas, firma
performansnn doru gsterilmesi ve bilgilerin anlalabilir, dorulanabilir ve tutarl
olmasdr (nal, 2005: 7).
Dokmantasyon
Madde 4.4.4. gereince, YS dokmantasyonu, aadaki hususlar ihtiva

etmelidir:
a) evre politikas, amalar ve hedefleri,
b) evre ynetim sisteminin kapsamnn tarifi,
118
c) evre ynetim sisteminin ana unsurlarnn ve bunlar arasndaki ilikilerin tarifi ve

ilgili dokmanlara yaplan atf,
d) Kaytlar da dahil, bu standardda istenen belgeler,
e) Kurulu tarafndan belirlenen, kaytlar da dahil, kuruluun nemli evre
boyutlaryla ilgili srelerin, etkin planlamasn, iletilmesini ve kontroln
salamak iin gerekli dokmanlar.
Ek A.4.4.de bu blmle ilgili verilen ayrntlar ierisinde YSnin bir el kitab
eklinde olmak zorunda olmad ve dier ynetim sistemleri ile birletirilebilecei
belirtilmektedir. Dokmantasyon hacmi kurulutan kurulua aadaki hususlara
bal olarak deiebilmektedir:
Kuruluun bykl, tipi, faaliyetleri, rnleri veya hizmetleri,
lemlerin karmakl ve bunlarn aralarndaki etkileimi,
Personelin uzmanl.
Bu blmde yer alan dokman rnekleri ise:
Politikalara, amalara ve hedeflere dair beyanlar,
nemli evre boyutlarna dair bilgiler,
Prosedrler,
lemlere dair bilgi,
Tekilat emalar,
Kurulu ii ve kurulu d standartlar,
Kurulu sahasna ait acil durum planlar,
Kaytlar
olarak verilebilmektedir. Ksaca bu standart ierisinde dokmante edilmeli veya
yazl
hale
getirilmeli
ibaresiyle
119
belirtilen
tm
hususlar
YSnin
dokmantasyonunu oluturmaktadr. Bunun dnda YS amac dnda kullanlan

dokmanlarn da sistemde yer alabilecei ve byle bir durumda ise sistem ierisinde
buna atf yaplmas gerektii belirtilmektedir.
Dokmantasyon Kontrol
Standart Maddesi 4.4.5 gereince, evre ynetim sistemi ve bu standardda

istenen belgeler, kontrol edilmelidir. Kaytlar, zel bir belge tipidir ve Madde 4.5.4
Kaytlarn Kontrolnde belirtilen artlara uygun olarak kontrol edilmelidir.
Kurulu; aadaki hususlar iin prosedr veya prosedrler oluturmal,
uygulamal ve srekliliini salamaldr:
a) Yaynlanmadan nce belgelerin yeterliliinin onaylanmas,
b) Gerektiinde belgelerin gzden geirilmesi ve gncellenmesi ve yeniden
onaylanmas,
c) Dokmanlardaki deiikliklerin ve gncel revizyon durumunun anlalr olmasnn
salanmas,
d) Kullanm noktalarnda geerli belgelerin ilgili srmlerinin bulunmasnn
salanmas,
e) Dokmanlarn okunakl ve kolayca tannabilir olmasnn salanmas,
f) evre ynetim sisteminin planlanmas ve iletilmesi iin gerekli olacak ve kurulu
tarafndan belirlenen d kaynakl belgelerin tanmlanmasnn ve datmnn
kontroll yaplmasnn salanmas,
g) Gncelliini yitirmi dokmanlarn istenmeyen kullanmnn nlenmesi ve
herhangi bir ama iin muhafaza edildiklerinde uygun iaretlemenin yaplmas.
120
Bu maddeyle ilgili olarak Ek A.4.5te odak noktasnn karmak bir dokman

kontrol sistemi deil, evre ynetim sisteminin etkin bir ekilde uygulanmas ve
evre performans olmas gerektii vurgulanmaktadr.
Burada
olutururken,
karmaklktan
ileyii
uzaklamak
zorlatracak
iin,
gereksiz
dokman
kontrol
dokmanlardan
sistemi
kanlmas
gerekmektedir (akan, nald, 1999:20).
Faaliyetlerin Kontrol
Madde 4.4.6.: Kurulu, kendi evre politikas, amalar ve hedeflerine uygun

olarak oluturulmu nemli evre boyutlaryla balantl faaliyetleri belirlemeli ve
planlamaldr.
Kurulu,
bu
faaliyetlerin
aada
belirtilen
artlar
altnda
yrtlmesini salamaldr:
a) Eksiklikleri evre politikalarndan, amalarndan ve hedeflerinden sapmalara yol
aabilecek durumlar kontrol etmek amacyla yazl hle getirilmi prosedr veya
prosedrlerin oluturulmas, uygulanmas ve srekliliinin salanmas,
b) Prosedr veya prosedrlerde iletme kriterlerine uyulmas,
c) Kurulu tarafndan kullanlan mal ve hizmetlerin, belirlenen nemli evre
boyutlar ile ilgili prosedrlerin oluturulmas, uygulanmas ve srekliliinin
salanmas yannda ykleniciler de dahil tedarikilere uygulanabilir prosedrlerin
bildirilmesi.
Ayrntlar Ek A.4.6.da yer almaktadr.
Burada proses kontrolnn salanmas; atklarn nasl ayrlaca, artma
tesisinin nasl iletilecei gibi sistemde nemli olumsuz evre etkisi oluturabilecek
121
hususlara
verilecek
yantlarn
sistem
ierisinde
dokmante
edilmesiyle
gerekletirilir (zta, 2005).
Acil Durum Hazrl ve Mdahale
Madde 4.4.7. gereince, kurulu, evreye etkisi veya etkileri olabilecek

muhtemel acil durumlar ve kazalar ve onlara nasl mdahale edileceini
belirleyecek prosedr veya prosedrleri oluturmal, uygulamal ve srekliliini
salamaldr.
Kurulu, gerek acil durumlara ve kazalara mdahale etmeli ve bunlardan
kaynaklanan olumsuz evresel etkileri nlemeli veya azaltmaldr.
Kurulu, zellikle, kazalarn ve acil durumlarn meydana gelmesinden sonra,
acil duruma hazr olmay ve mdahale prosedrlerini belirli zaman aralklarnda
gzden geirmeli ve gerektiinde yeniden dzenlemelidir.
Kurulu, uygulanabildiinde, ayrca, bu tr prosedrleri belirli zaman
aralklarnda denemeye tabi tutmaldr.
Ek A.4.7.de yer alan bu hususta gelitirilecek olan prosedr/prosedrlerde
dikkat edilecek olan unsurlar:
a) Yanc svlar, depolama tanklar ve sktrlm gazlar gibi blgedeki tehlikelerin
yaps ve sznt veya kaza durumlarnda alnacak tedbirler,
b) Acil durumun veya kazann en ok karlalan tipi veya bykl,
c) Bir kazaya veya acil duruma yaplacak mdahalenin en uygun, yntemi veya
yntemleri,
d) ve d iletiim planlar,
122
e) evreye verilecek zarar en aza indirmek iin gerekli faaliyet/faaliyetler,

f) Farkl tiplerdeki kaza veya acil durum iin etkinin azaltlmas ve mdahale
amacyla atlmas gereken adm/admlar,
g) Dzeltici ve nleyici tedbirlerin belirlenmesi ve uygulanmas amacyla, kaza
sonras deerlendirme iin gerekli olan ilem/ilemler,
h) Acil durum mdahale prosedr veya prosedrlerinin belirli aralklarla tatbikatnn
yaplmas,
i) Acil mdahale personelinin eitilmesi,
j) letiim bilgileri de dahil olmak zere, kilit personelin ve yardm kurulularnn bir
listesi (itfaiye, sznt temizleme hizmetleri gibi),
k) Tahliye yollar ve toplanma noktalar,
l) Yakndaki bir tesisteki (fabrika, yol, demiryolu hatt gibi) acil durum/durumlar
veya kaza/kazalar olma ihtimali,
m) Komu kurululardan karlkl alnacak yardm imkan
olarak belirtilmitir.
Normalin dnda ve acil durumlar altnda olabilecek potansiyel evre etkileri
de Warren ve Gantley tarafndan aada zetlendii ekilde toplanmtr (Warren,
Gantley, 2001: 32):
Normal D Durumlarda: Balang, kapan, ksm ykleme operasyonlar,
rn veya operasyonda deiiklik, ksmi baarszlk, bakm, hrszlk,
mteri veya okul rencileri gibi ziyaretiler, dklme, ham madde ksnts,
szleme sorunlar, tedariki sorunlar.
Acil Durumlarda: G, su ya da yakt kayb, gaz, kimyasal ve benzeri ierie
sahip madde, materyal kayb, yangn, patlama, prosesin ar yklenmesi,
123
frtna ve dier doal felaketler.
2.8.3.5. Kontrol Etme
zleme ve lme
Madde 4.5.1. Kurulu, nemli bir evresel etkiye sahip olabilen

faaliyetlerinin balca karakteristiklerini dzenli aralklarla izlemek ve lmek iin
prosedr veya prosedrler oluturmal, uygulamal ve srekliliini salamaldr. Bu
prosedr veya prosedrler, baar derecesinin, uygulanabilir faaliyet kontrollerinin ve
kuruluun amalar ve hedefleriyle uygunluunun izlenmesi iin bilgilerin
dokmante edilmesini ihtiva etmelidir.
Kurulu, kalibre edilmi veya dorulanm izleme ve lme ekipmannn
kullanmn ve kullanmn srekliliini salamal ve ilgili kaytlar muhafaza
etmelidir.
Ayrntlar Ek A.5.1.de yer almaktadr.
Kuruluun YSnin evresel performansnn deerlendirilebilmesi asndan
izleme ve lme faaliyetleri nem tamaktadr (akan, nald, 1999: 22).
Uygunluun Deerlendirilmesi
Madde 4.5.2.1: Kurulu, uygunlukla ilgili taahhdyle tutarl olarak,

yrrlkteki yasal artlara olan uygunluu periyodik olarak deerlendirmek amacyla
prosedr veya prosedrleri oluturmal, uygulamal ve srekliliini salamaldr.
124
Ayrca da periyodik deerlendirmelerin sonularnn kaytlarn muhafaza etmelidir.

Madde 4.5.2.2: Kurulu, uymay kabul ettii dier artlara olan uygunluunu
deerlendirmeli ve bu deerlendirmeyi periyodik ekilde yaparak sonularn
muhafaza etmelidir. Kurulu bu deerlendirmeleri Madde 4.5.2.1'de atf yaplan
yasal uygunluun deerlendirmesiyle birletirmek veya ayr prosedr veya
prosedrler oluturmak isteyebilir.
Standart'da yer alan Ek A.5.2. bu madde ile ilgilidir.
Uygunsuzluk, Dzeltici Faaliyet ve nleyici Faaliyet
Madde 4.5.3 gereince; kurulu, gerek ve muhtemel uygunsuzluk veya

uygunsuzluklarla ilgilenerek dzeltici ve nleyici faaliyette bulunmak iin prosedr
veya prosedrler oluturmal, uygulamal ve srekliliini salamaldr. Bu
prosedr/prosedrler, aadaki hususlar iin gerekli artlar tanmlamaldr:
a) Uygunsuzluun veya uygunsuzluklarn belirlenmesi, dzeltilmesi ve bunlarn
evreye olan etkilerini azaltmak iin nlemlerin alnmas,
b) Uygunsuzluun veya uygunsuzluklarn aratrlmas ve nedenlerinin veya
sebeplerinin belirlenmesi ve bunlarn yeniden olumasn nlemek iin gerekli
tedbirlerin alnmas,
c) Uygunsuzluun veya uygunsuzluklarn nlenmesi amacyla yaplacak faaliyete
veya faaliyetlere olan ihtiyacn deerlendirilmesi ve bunlarn olumasn nlemek
iin tasarlanan faaliyetlerin uygulanmas,
d) Alnan dzeltici faaliyet veya faaliyetlerin ve nleyici faaliyet veya faaliyetlerin
sonularnn kaydedilmesi,
125
e) Gerekletirilen bu tr faaliyetlerin etkinliinin gzden geirilmesi

Alnan nlemler karlalan sorunlar ve evresel etkilerin bykl ile
uyumlu olmaldr.
Kurulu, evre ynetim sistemi dokmanlarnda gerekli her trl deiikliin
yaplm olduunu garanti etmelidir.
lgili Ek maddesi A.5.3tr.
Kaytlarn Kontrol
Madde 4.5.4 gereince de kurulu gerektiinde kendi evre ynetim

sisteminin ve elde ettii sonularn bu standardn artlaryla uyumluluunu
gstermek iin, kaytlar oluturmal ve muhafaza etmelidir.
Kurulu,
kaytlarn
oluturulmas,
muhafaza
edilmesi,
korunmas,
dzeltilmesi, bekletilme sresi ve bertaraf edilmesi iin de prosedr/prosedrler

oluturmal, uygulamal ve srekliliini salamaldr.
Kaytlar, okunakl, tannabilir ve izlenebilir olmal ve bu ekilde muhafaza
edilmelidir.
Ek A.5.4te evre ile ilgili olabilecek kaytlara verilen rnekler aada ki

gibidir:
ikayet kaytlar,
Eitim kaytlar,
Sre izleme kaytlar,
Muayene, bakm ve kalibrasyon kaytlar,
126
lgili mteahhit ve tedariki kaytlar,

Olay raporlar,
Acil duruma hazr olmayla ilgili yaplan tatbikat kaytlar,
Tetkik sonular,
Ynetimin gzden geirme sonular,
Kurulu d iletiimlere ilikin kararlar,
Yrrlkteki yasal artlarn kaytlar,
nemli evre boyutlarnn kaytlar,
evre ile ilgili toplantlarn kaytlar,
evre ynetim sisteminin performansna dair bilgi,
Yasalara uygunluk kaytlar,
lgili taraflarla olan iletiim.
Tetkik
Madde 4.5.5. gerei olarak kurulu aadaki amalar iin, evre ynetim
sisteminin i tetkiklerinin plnlanan aralklarda gerekletirilmesini salamaldr:
a) evre ynetim sisteminin,
1) Bu standardn artlar dahil olmak zere, evre ynetim sistemi iin
plnlanan dzenlemelere uyup uymadn,
2) Uygun bir ekilde uygulanp, srekliliinin salanp salanmadn tayin
etmek;
b) Ynetime, tetkiklerin sonularna dair bilgiyi salamak durumundadr.
Kurulu tarafndan, ilgili faaliyet veya faaliyetlerinin evre bakmndan nem
127
ve nceki tetkiklerin sonular gz nnde bulundurularak, tetkik program veya

programlar plnlanmal, belirlenmeli, uygulanmal ve sreklilii salanmaldr.
Aadaki
hususlara
deinen
tetkik
prosedr
veya
prosedrleri
oluturulmal, uygulanmal ve sreklilii salanmaldr:

- Tetkiklerin planlanmas ve yrtlmesi, sonularn rapor edilmesi ve ilgili
kaytlarn tutulmasndaki sorumluluklar ve artlar,
- Tetkik kriterleri, kapsam, sklk ve yntemlerin belirlenmesi.
Tetkikilerin seimi gerektii gibi yaplmal ve gerekletirilmesi aamasnda
tetkiklerin yrtlmesi, tetkik ileminin tarafszl salanmaldr.
lgili aklamalar standardn Ek A.5.5.inde yer almaktadr.
2.8.3.6. Ynetimin Gzden Geirmesi
Kurulu st ynetimi evre ynetim sisteminin uygunluunu, yeterlilik ve

srekliliini salamak zere evre ynetim sisteminin uygunluk, yeterlilik ve
etkinliinin srekliliini belli aralklarla gzden geirmelidir. Gzden geirmeler,
evre politikas ile evre amalar ve hedefleri de dahil olmak zere, evre ynetim
sistemine
ilikin
deiiklik
ihtiyacn
ve
iyiletirme
iin
frsatlarn
deerlendirilmesini ihtiva etmelidir. Ynetimin gzden geirme kaytlar muhafaza

edilmelidir.
Ynetimin gzden geirmesinde aadaki hususlar deerlendirilmelidir:
a) tetkiklerin sonular ile kuruluun uymakla ykml olduu yasal ve dier
artlara olan uygunluk dzeyi,
b) ikayetler de dahil olmak zere, kurulu d ilgili taraflardan gelen
128
bildirim/bildirimler,
c) Kuruluun evre uygulamalarndaki baar derecesi,
d) Amalara ve hedeflere ne dereceye kadar ulald,
e) Dzeltici ve nleyici faaliyetlerin durumu,
f) nceki ynetim gzden geirmelerine ait faaliyetlerin izlenmesi,
g) Kuruluun evre boyutlarna ilikin yasal ve dier artlardaki gelimeler de dahil
deien durumlar,
h) yiletirmeyle ilgili tavsiyeler.
Ynetim tarafndan yrtlen gzden geirmeden elde edilen ktlar, srekli
iyiletirme taahhdne uygun olarak, evre ynetim sisteminin evre politikasnda,
amalarnda, hedeflerinde ve dier unsurlarnda yaplacak olan muhtemel
deiikliklerle ilgili her trl karar ve faaliyeti ihtiva etmelidir.
Kuruluun tm evre ynetim sistemini kapsayan ynetimin gzden
geirmesiyle ilgili Ek maddesi A.6da yer almaktadr.
Tm bu ynetmelik maddelerini hem bir arada gsterebilmek, hem de YS
yaklamnda yer alan PUK dngs erevesinde ifade edebilmek amacyla ekil
9 hazrlanmtr.
129
______________Planla______________
- evre Politikas
- evre Boyutlar
- Yasal ve Dier artlar
- Amalar, Hedefler ve Program(lar)
_____________nlem Al_____________
______________Uygula______________
- Ynetimin gzden geirmesi
- Kaynaklar, grevler, sorumluluk ve yetki

- Uzmanlk, eitim ve farknda olma
- letiim
- Dokmantasyon
- Dokmanlarn Kontrol
- Faaliyetlerin Kontrol
- Acil duruma hazr olma ve mdahale
_____________Kontrol Et____________
- zleme ve lme
- Uygunluun deerlendirilmesi
- Uygunsuzluk, dzeltici ve nleyici faaliyet
- Kaytlarn kontrol
- tetkik
ekil 9: Srekli iyiletirme erevesinede Deming modeline gre ISO 14001

elementleri (Aryrk, 1999: 8).
130
2.8.4. ISO 14001 YS Belgelendirme
Firmann ISO 14001 evre Ynetim Sistemini kurduktan sonra yapmas

gereken, bu sistemin belgelendirilmesini salamaktr. Gnlllk esasna dayal bu
sistem kurulumunun gvenilirliini salamak iin bu aamada da akredite olmu
belgelendirme kurulularnn tercih edilmesi nerilmektedir (Ylmaz, 2005).
Belgelendirme ise belgelendirme kuruluu olarak bilinen bamsz bir nc
kuruluun, iletmenin kurduu YSni standart gereksinimlerine uygunluk asndan
inceleyip, denetlemesi eklinde tanmlanabilir. Bir sonraki gven seviyesi de
yukarda da belirtildii gibi belgelendirme kuruluuna yetki veren; mevcut
fonksiyonlar ile kuruluun yetkinliinin deerlendirilmesi olarak adlandrlan
akreditasyondur
(www.aqsr.com/tr/standards/iso14000.html).
Akreditasyon
belgelendirmenin ulusal ve uluslararas alanda kabuln salar. Bu amala

Trkiyede 4 Kasm 1999 tarihinde yaymlanan 4457 sayl Yasa ile Trk
Akreditasyon Kurumu (TRKAK) kurulmu olup, bu kurulumun 27 Kasm
2002den itibaren Avrupada da geerlilii bulunmaktadr, personel ve sistem
belgelendirme kurulularnn akreditasyonunu da salamaktadr (www.turkak.gov.tr).
TRKAK dnda dier lkelerde yer alan UKAS, DAR gibi akreditasyon
kurulularndan da akredite olunabilecei gibi baz iletmeler belgelendirme
kuruluunu dahi yurt dndan semektedir (Yldrm, 2005).
Yaplan aratrmalar ve ztala yaplan kiisel grme neticesinde ISO
14001 YS belgelendirmesi iin iletmelerin takip edecei basamaklarn
belgelendirme kuruluunun yapsna, ya da akreditasyon kurumuna bal olarak
farkllklar gsterebildii, ancak temel olarak izlenen yolun ayn olduu sonucuna
131
varlmtr. Takip edilen sray zetleyecek olursak, ncelikle iletmenin kendi

faaliyet alanna uygun ISO 14001 YSni kurmas gerekir (zta, 2005). Bunu
yapmak iinse genellikle personele ISO 14001 eitimi aldrlr, hatta bunun yannda
tecrbe eksiklii hisseden firmalar dardan danmanlk hizmeti almay da tercih
etmektedirler. ISO 14001 kurulduktan ve tm artlar yerine getirildikten sonra sistem
uygulanmaya balanr. letilmeye balanan sistem iin bir sistem belgelendirme
kuruluuna bavurulur ve sistemi iletme sresi de belgelendirme kuruluuna bal
olarak deiir. Bavuru sonrasnda belgelendirme kuruluunun talep ettii YS
dokmanlar incelenmek zere bu kurulua teslim edilir. ncelenen evraklarda
eksiklik olmas halinde tamamlanmas talep edilir. Bu evraklar da tamamlandktan ve
incelendikten sonra iletmeye denetim tarihi verilir. Bu arada baz sertifikalandrma
kurulular iletmelerin talebi dorultusunda n tetkik de gerekletirebilir. Bu tetkik
n hazrlk mahiyetindedir, genel bir inceleme yaplr. Esas tetkik ise belirtilen
tarihlerde gerekletirilerek sistemin uygunluu denetlenir. Tetkik esnasnda tespit
edilen eksiklikler iletmeye iletilerek, gerekli dzeltici faaliyetlerin gerekletirilmesi
ve ilgili tm dkmanlarn belgelendirme kuruluuna iletilmesi talep edilir. Eer
tespit edilen eksiklikler ve hatalar takip tetkiki gerektirmeyecek boyutta ise,
hazrlanan yeni dkmanlar, iletmenin denetimiyle ilgili tm belgelerle birlikte
kuruluun karar komitesinin onayna sunulur. Komitenin de onayyla iletmenin ISO
14001 YS belgelendirilmi olur. Belgenin geerlilik sresi belgenin alnd
kurulua bal olarak deimektedir, fakat geerlilik sresi ierisinde belgelendirme
kuruluu sz konusu iletmede takip denetimleri yapma hakkna da sahipse de gene
bu konu belgelendirme kuruluuna bal olarak deiir. Belgelendirilen sistemin
geerliliinin bitmesi durumunda iletmenin tekrar bavuruda bulunmas ve
132
belgelendirilmesinin uzatlmas, yine gnlllk esas erevesinde gerekletirilir

(zta, 2005).
TRKAK tarafndan bu hususta akredite olmu Trk Standartlar Enstits
(TSE) nn sistem belgelendirme emas rnek olarak ekil 10da verilmitir.
ekil 10: TSEnin sistem belgelendirme emas (www.tse.gov.tr/Turkish/Kalite).
133
2.8.5. TS EN ISO 14001:2005 ile TS EN ISO 14001:1997 Karlatrmas
Her ne kadar yukarda da belirtildii gibi ISO 14001 YS standardnda yaplan

son revizyonda yer alan deiiklikler standarda aklk kazandrmak ve ISO 9001 ile
uyumu arttrmak amacyla yaplm kk deiiklikler olsa da, bu tez almasnda
amalanan bir dier husus ISO 14001 YS standardnn son basksnn bir nceki
basksndan farkn ortaya koyabilmek olduundan, bu blmde her iki basknn
kyaslanmasna yer verilmitir. Bu nedenle aada Tablo 5 ve Tablo 6da hem
standart maddelerinin balklar karlatrlm, hem de standart maddelerinin
ieriklerinde yaplan deiiklikler zetlenmitir.
134
Tablo 5. TSE Tarafndan Benimsenmi Olan TS EN ISO 14001:1997 ve TS

EN ISO 14001:2005 Standart Maddeleri (TS EN ISO 14001:1997, TS EN ISO
14001:2005, Munro, Harral, 2006)
TS EN ISO 14001:1997
1.Kapsam
TS EN ISO 14001:2005
1.Kapsam
2.Atf Yaplan Standard ve/veya
Dokmanlar
3. Terimler ve Tarifler
4. evre Ynetim Sisteminin artlar
4.1 Genel artlar
4.2 evre Politikas
4.3 Planlama
4.3.1 evre Boyutlar
4.3.2 Yasal ve Dier artlar
4.3.3 Amalar, Hedefler ve
Program/Programlar
2.Atf Yaplan Standardlar

3.Tarifler
4.YS nin artlar ve Balca Unsurlar
4.1. Genel artlar
4.2. evre Politikas
4.3. Planlama
4.3.1. evre Boyutlar
4.3.2. Kanuni ve Dier artlar
4.3.3. Ama ve Hedefler
4.3.4. evre Ynetim Program veya
Programlar
4.4.Uygulama ve lem
4.4.1 Bnye (Yap) ve Sorumluluk
4.4.2 Eitim, Bilin ve Ehliyet
4.4.3 letiim
4.4.4 evre Ynetim Sistemi ile lgili
Belgeye Balama lemleri
4.4.5 Belge Kontrol
4.4.6 lem Kontrolu
4.4.7 Acil Hal Hazrl ve Bu
Hallerde Yaplmas Gereken ler
4.5. Kontrol ve Dzeltici Faaliyet
4.5.1.zleme ve lme
4.5.2.Riayetsizlik, Dzeltici-nleyici
Faaliyet
4.4 Uygulama ve Faaliyetler

4.4.1 Kaynaklar, Grevler,
Sorumluluk ve Yetki
4.4.2 Uzmanlk, Eitim ve Farknda
Olma
4.4.3 letiim
4.4.4 Dokmantasyon
4.4.5 Dokmanlarn Kontrol
4.4.6 Faaliyetlerin Kontrol
4.4.7 Acil Durum Hazrl ve
Mdahale
4.5 Kontrol Etme
4.5.1 zleme ve lme
4.5.2 Uygunluun Deerlendirilmesi
4.5.3 Uygunsuzluk, Dzeltici Faaliyet
ve nleyici Faaliyet
4.5.4 Kaytlarn Kontrol
4.5.5 Tetkik
4.5.3. Kayt
4.5.4. YS Denetimi
4.6.Ynetimce Yrtlen Gzden
Geirme
4.6 Ynetimin Gzden Geirmesi
135
Tablo 6. TSE Tarafndan Benimsenmi Olan TS EN ISO 14001:2005te Yer

Alan Deiiklikler (Esty, 2006).
ISO14001:2004te Deiiklik
Yaplan Deiiklik
Yaplan Maddeler
4.1
Genel artlar
Anlamlar daha ak/net ifade edebilmek iin,
4.3.1 evre Boyutlar
gelitirilmi terminoloji ile yeniden dzenleme.
4.2
Gerekliliklerin/artlarn aydnlatlmas ve
evre Politikas
4.4.6 Faaliyetlerin Kontrol
terminoloji artn yanstmak iin gncelleme
4.4.7 Acil Durum Hazrl

ve Mdahale
4.3.2 Yasal ve Dier artlar
artlarn daha ak anlalmasn salamak ve

anlamay kolaylatrmak iin artlar alt paragraflara
ayrmak.
4.3.3 Amalar, Hedefler ve

Program/Programlar
artlara igdsel bir ekleme olan

program/programlarn eklenmesi ve sistemin
anahtar aktivitelerini bir araya getirmek.
4.4.1 Kaynaklar, Grevler,

Sorumluluk ve Yetki
4.4.2 Uzmanlk, Eitim ve
Farknda Olma
Balk gncellenmitir ve artlarn daha ak

anlalmas iin terminolojide ilaveler yaplmtr.
Balk gncellenmitir ve uzmanlk ve eitim
dokmantasyonunun gsterilmesinde vurgu
iermektedir.
4.4.3 letiim
OHSAS 18001 i Sal ve Gvenlii Ynetim

Sisteminde olduu gibi bu blme d iletiime ek
olarak i iletiim eklenmitir.
4.4.4 Dokmantasyon
evre Ynetim Sistemi ile lgili Belgeye Balama

lemleri revize edildi ve yeni balk
Dokmantasyon olarak gncellendi. Gncellenen
bu madde nemli evre boyutlarnn
dokmantasyonunun daha ak amacn ierir.
4.4.5 Dokmanlarn Kontrol
Balk gncellenmitir ve gerekliliklere aklk

kazandrlarak, anlamaya kolaylk salamtr.
4.5.1 zleme ve lme
Anlam daha net ifade edebilmek iin paragraf
136
tekrar yazld ve kalibrasyon ilave edildi.

4.5.2 Uygunluun
Revizyon YS ierisinden farkl, ayr gereklilik
Deerlendirilmesi
olarak Uygunluk Deerlendirmesini katmaktadr.

Uygunluk zerine yaplan vurguda deerlendirmeyi
ieren dokmante edilmi proses gelitirme ve
uygulamadaki yasal artlarla uyumun periyodik
deerlendirme sonularnn saklanmas
istenmektedir.
4.5.3 Uygunsuzluk, Dzeltici
Aklk kazandrlm ve gereklilikler alt paragraflar
Faaliyet ve nleyici
halinde yeniden yaplandrlmtr. Bylelikle
Faaliyet
anlamada kolaylk salanmtr.
4.5.4 Kaytlarn Kontrol
Balk gncellenmi, paragraf ve terminolojinin

yeniden yaplandrlmas ile uygunluk kaytlarnn
kontrol vurgulanarak anlamada kolaylk
salanmtr.
4.5.5 Tetkik
Balk gncellenmi ve bamsz tetkik

vurgulanmtr.
4.6 Ynetimin Gzden
Ynetimin Gzden Geirme prosesi giri veya
Geirmesi
ktlarn belirlenmesini ieren gncelleme

yaplmtr. Girdi ve ktlarn belirlenmesinin
eklenmesi ISO14001:2004 ISO 9001:2000e
yaklatrmtr. Ayrca, revizyon toplanmas ve st
ynetimce gzden geirilmesi gereken bilginin
tarifine aklk kazandrmaktadr.
Tablo 6da genel olarak ifade edilen deiikliklere aklk getirebilmek

amacyla ilgili madde deiiklikleri hakknda ksaca bilgi vermek yararl olabilir.
Madde
4.1de
baz
tanmlar
yeni
eklenirken
bazlarnda
anlam
deiikliklerine gidilmitir. Deneti terimi yeni bir terim olup ISO 9001:2000den
alnmtr. Srekli iyiletirme teriminde yaplan kk deiiklikle YSnin
137
srekli iyiletirmesi daha da n plana karlmtr. tetkik tanmnda ise

denetimin bamsz ve tetkik kriterlerine bal yaplmas vurgulanmtr. evresel
baar tanmnda ise odak noktas ynetim sisteminden YSnin evre
unsurlar/boyutlarna
bal olarak deerlendirmeye ynlendirilmitir. Kirliliin
nlenmesi tanm ierisinde kirlilik tanm daha ak ifade edilmi ve kirliliin

nlenmesi iin metot ve opsiyonlar kapsamtr.
Madde 4.2de yaplan deiiklik sonucunda evre politikas st ynetim
tarafndan gelitirilmeli, YSnin tm aktivite, rn ve hizmetlerini iletme
kapsamnn dna kmadan iermeli, iletmenin uymas gereken dier evresel
gerekliliklerini de yanstmal ve iletme alanlarn, iletmenin tedarikilerini ve i
yapt zel yada tzel kiilere datlmas gerekir.
Madde 4.3.1. de etkisi olabilmesi beklenen unsurlar zerinden yerine etki
edebilecek unsurlar ifadesi kullanlarak yaplan deiiklikle, iletmenin yol
aabilecei tm etkilerin belirlenmesi hedeflenir ve evre boyutlar iletmenin tm
aktivite, rn ve hizmetlerini kapsar.
Madde 4.3.2. Yasal ve Dier artlarda yasama yerine yasal anlamnn
katlmas bu gerekliliklerin kapsamn arttrarak daha detayl ama madde ierisinde
daha aklayc hale getirilmesini salamtr.
Madde 4.4.1. Kaynaklar, Grevler, Sorumluluk ve Yetki bal gncellenmi
ve bu balkla sorumluluk kadar kaynaklarn, grevlerin ve yetkinin nemi
vurgulanmtr. Ayrca salamak kelimesi yerine mevcudiyetini garanti altna
almak ifadesinin kullanlmas da ok fazla personel deiiklii olan iletmeler iin
nemlidir.
Madde 4.4.2. Uzmanlk, Eitim ve Farknda Olma
138
bal yenilenerek
balkta yer alan kelimelerin nemi vurgulanmtr. Ayrca bu madde ierisinde

kullanlmaya balayan iletme iin alan veya iletmede yer alan ifadeleri
personelden daha geni anlam iermekte ve bu anlam erevesinde uzmanlk,
eitim ve farknda olma ifadeleri kullanlmaktadr.
Madde 4.4.3. letiimde yaplan deiiklikle Tablo 6da da belirtildii gibi
d iletiim yannda i iletiimi de iermekte ve bunun iin yntem belirlemeyi
gerektirmektedir.
Madde 4.4.4. balkta belirtilen Dokmantasyon kelimesi ile standart
gereklilikleri ISO 9001:2000deki gibi genelletirilerek, gerekli dokmanlarn ve
kaytlarn listesi uzatlmtr.
Madde 4.4.5. balk ISO 9001:2000le paralel olarak Belgelerin Kontrol
eklinde
ve
ifadelerde
ISO
9001:2000deki
ifadeleri
yanstacak
ekilde
deitirilmitir. Fakat deiiklikler ufak tefek olup daha ok d dokmanlarn

kontrol ile ilgilidir.
Madde 4.4.7. Acil Durum Hazrl ve Mdahale metni tekrar dzenlenmi ve
yeni haliyle iletmenin potansiyel acil durumlarn ve evre zerinde etkisi
olabilecek potansiyel kazalar belirleyerek prosedrde yer almas iin prosedrlerini
hazrlanrken dikkat edilmesi gereken hususlar salamaktadr.
Madde 4.5.1. zleme ve lme Tablo 6da da belirtildii gibi tad anlam
daha net ifade edebilmek iin paragraf tekrar dzenlenmi ve kalibrasyon ile ilgili
gereklilik ilve edilmitir.
Madde 4.5.2. Uygunluun Deerlendirilmesi yeni bir madde olup
iletmenin taahhdne uygunluunu ve tm evresel gerekliliklerin yerine
getirilmesini hedeflemektedir.
139
Madde 4.5.3. Uygunsuzluk, Dzeltici Faaliyet ve nleyici Faaliyet balk ve

ierik olarak yeniden dzenlenmi ve mevcut olan uygunsuzluk ifadesine aklk
kazandrlmaya allarak dzeltici olarak uygunsuzluun tekraralanmas ve nleyici
olarak potansiyel bir uygunsuzluun engellenmesi amalanmtr.
Madde 4.5.4 Kaytlarn Kontrol balk ve ierik olarak revize edilmitir. Bu
ekilde kaytlarn gerekli prosedrlerin gerekten uyguland, uygulamalarn
salad kazanmlarn yeterlilii ve izlenebilirliini gerekten gsterdiinin
kesinletirilmesinin nemi vurgulanmtr.
Madde 4.5.5 Tetkik bal altnda ISO 9001:2000 ieriine paralel
olarak revize edilerek deitirilmi, fakat gerekliliklerin byk bir ksm ayn
kalmtr. Sonuta gerekliliklere uygun olarak objektif ve bamsz irket ii denetim
mekanizmas ilve edilmi olmaktadr.
Madde 4.6 Ynetimin Gzden Geirmesinde ise yine ISO 9001:2000e
yaknlk gsterilerek deiiklik yaplm ve gzden geirmede yer alan girdi ve
ktlarn listelerine eklemeler yaplarak gzden geirmelerin belirli aralklarla
deil de planlanan aralklarla yaplmas gerei vurgulanmtr.
2.8.6. TS EN ISO 14001 YS Standard ile lgili letmelerin

Karlatklar Sorunlar ve Zorluklar
Faydalar, evre sorunlar ve problemlerini nleme baars ve gereklilii

yukarda, ilgili blmlerde vurgulanmaya allan ISO 14001 YS standardnn
iletmeler tarafndan kendi bnyelerine uyarlanmalar esnasnda karlalan bir
takm zorluklar ve problemlerin var olduu dnlmektedir.
140
Tez konusunun
belirlenmesi aamasndaki gzlemlerimize gre bunlar ISO 14001nin kurulumu

esnasnda ve sistemin belgelendirme ncesi ve sonrasnda, yani hayata geirilmesi
srecinde yani ISO 14001in iletilmesi evresinde olmak zere ikiye ayrmak
mmkndr.
Bu tez almasnn en temel amac olan sz konusu sorunlarn ortaya
karlmas amacyla Trkiye genelinde ve eldeki olanaklar elverdiince ok
rneklemle anket almas yaplmas hedeflendiinden, bu anket almasnda yer
alacak sorulara zemin hazrlamas temel amacyla geni apl bir literatr taramas
yaplm ve olayn kuramsal boyutu aratrlmtr.
Bu amala yaygn olarak kullanlmakta olan bu uluslararas standardn sadece
Trkiye'deki uygulamalarna ynelik almalara deil, yurt dnda bu alanda
yaplan almalara da yer verilmi ve yararlanlmtr. Bu balamda aada yer
alacak olan literatr deerlendirmesinde yurt dnda tespit edilmi olan zorluklar ve
problemlere de yer verilmi ve genel bir literatr taramas yaplmtr.
Amerikada
Babakri
ve
arkadalar
tarafndan
ISO
14001in
uygulanmasndaki kritik faktrleri tespit etmek zere bir anket almas yaplmtr
(Babakri, Bennett, Franchetti, 2003: 749-752). Bu almada 584 firmaya anket
gnderilmi 177sinden dolu olarak formlar geri dnmtr. Deiik sektrlere ait
olan katlmclarn verdii yantlarn deerlendirilmesiyle elde edilen sonular ISO
14001 sertifikasn elde etmenin ok zor olmadn ortaya koymu ve dikkat
edilmesi gereken unsurlar aadaki gibi tespit edilmitir:
Yukarda verilen evre ynetim sistemini oluturan 17 elementten en ok efor
gerektiren elementler srayla; evre unsurlarnn belirlenmesi, YS
141
dokmantasyonu, YS denetimi, operasyonel kontrol, evre ynetim

program, amalar ve hedefler, dokman kontrol olarak tespit edilmitir.
letmelerin ou ISO 14001 sertifikalandrma srecini 8 19 ayda
tamamlamtr ve katlmclardan sadece 3 tanesi 3 ay ve daha az bir zaman
diliminde sertifakalandrlmken, 10 tanesi de 20 aydan fazla bir srede
sertifikalanmtr.
Katlmclarn verdii yantlar sonucunda ISO 14001in
uygulanmasnda
karlalan sorunlar en bykten ke doru olmak zere u ekilde

sralanmtr:
Ar dokmantasyon yk yannda personel eitimi ve d kurulu
tarafndan
yaplacak
sertifikasyon
denetimini
ieren
yksek
sertifikasyon maliyeti,
Mevcut kaynak eksiklii,
ISO 14001 standardnn uygulanma faydalarnn belirsizlii,
Ek eitim gereklilikleri,
st ynetimin aktif katlm eksiklii,
evre performansn iyiletirme eksiklii,
alanlarn direnci,
evre konularna ilgisizlik.
Yaplan dier bir alma sonucuna gre ise spanyada sertifikasyon
srecinin 12 -24 ay arasnda deitii ortaya kmtr (Brio , Junquera, 2001: 193).
Belikada Engelin yapt bir eko-haritalandrma almasnda kk
lekli iletmelerin ISO 14001 uygulamasnda karlatklar isel problemler
arasnda; finansal problemlerden daha arlkl olarak eitimli personel bulma
142
zorluu, uygulamada ise evre unsurlarnn etki byklklerinin tespiti ile bamsz
i tetkik ve dokman takibi olarak belirtilmi ve ayrca kk lekli iletmelerin
ynetim sisteminin ekonomik ve organizasyonel faydalar konusunda yanl
bilgilendirildikleri tespit edilmi, d etkenler olaraksa belgelendirme maliyetleri,
kk fonlar ve yetersizlikleri, sektrel uygulama rehberlerinin olmamas, piyasa
faydalar konusunda belirsizlikler belirtilmitir (Engel, 2003).
talyada Illions blgesindeki ISO 14001 sertifikal 3 iletmede yaplan bir
almada sertifikalandrma ve uygulamada dlen karar yanllklaryla ilgili 6
husus tespit edilmitir (Ghisellinia, Thurston, 2005: 773);
Standardn ynetim yapsndaki sorun zerinde durulmu, srekli
iyiletirmenin gerek evre performansna deil de YSnin kendisine
uyguland vurgulanmtr.
Kati evresel taban belirleme sorunu. Genel evresel temel ve yanl etki
deerlendirmesi.
Kirlilik nleme konusundaki yanl anlama sorunu. Alan d geridnm,
boru sonu (end of pipe) zmlerin gelitirilmesinde nemli unsurlarn kkl
sebep analizlerinin yaplmamas.
Dzenlenmemi ksa dnemli amalar ve devam etmekte olan veya 1 yldan
az hedef tarihi ile yaplan deerlendirme almalarnn yrtlmesi.
Yasal uygunlua odaklanma. Yasal dzenlemelere tepki.
YS kaynaklarn dokmantasyon sistemine ynlendirme. Standartla ilgili
ezici, ar belge, kayt yk.
143
ngiltere ve dier Avrupa Birlii lkelerinde yaplan bir aratrma sonucunda

ISO 14001in i ve d engelleri tespit edilmeye allmtr (Hillary, 2004: 563567). Bu almaya gre gzden geirme esnasnda tespit edilen i engeller,
uygulama ve srdrlmesi gerekli personel eksiklii veya ynetsel yetersizlik, teknik
bilgi ve/veya yetenek yetersizlii, uygulama demeyimi eksiklii, alkanlklar ve
firma kltrnden dolay uzman personel a, ek grev halinde stlenen personelin
zerindeki
bask
olarak
zetlenirken,
engeller
olarak
da
deneyimli
sertifikalandrc/deneti eksiklii, kk lekli iletmelerde lee oranla lsz

sertifikalandrma/denetleme maliyetlerinin ykseklii, denetimcilerin rollerini aan,
denetim dngsn aksatan etkiler gibi kurumsal zafiyete yol aan sorunlara yol
amas, i tetkik ve denetim srasnda ifte efor sarfna yol aan destek ve rehberlik
sorunlar tespit edilmitir.
Singapurda inaat firmalar arasnda yaplan ve ISO 14001i de ele alan bir
anket almasnda 226 firmaya elektronik postayla gnderilen anket formlarndan
33 dolu olarak geri gelmitir. kan sonular dorultusunda ISO 14001
sertifikasyonu ve uygulamasnda karlalan problemler aadaki gibi sralanmtr
(Ofori, Gang, Briffett, 2002:1405):
Personel azl,
Bilin eksiklii,
Maliyette art olacak olmas,
Ticari uygulamalarn deitirilmesinin hem maliyetli hem de rahatszlk
verici olmas,
letme alanlarnn deiiklie direnci.
144
Budak ve arkadalar tarafndan; inde yaplan bir almada ISO 14001

belgelendirmenin ortalama maliyetinin 58.000 dolar olarak hesapland ve
Meksikada yaplan dier bir aratrmada ise orta byklkteki iletmeler iin
belgelendirmenin maliyetinin 150-300 dolar/ii olarak bulunduu belirtilmitir
(Budak, Yceer, Keke, 2004). Yine bu almada belge almann maliyetinin
iletmenin bykl, alan says ve faaliyet alanna gre byk deiim
gsterdii, fakat zellikle gelimekte olan lkelerdeki kk ve orta lekli
iletmeler iin bu maliyetin olduka yksek olduu vurgulanmaktadr.
ABDde Liman Mdrlnde YS ekirdek kadrosu ile yaplan bir
rprtajda, iskeledeki deiik aktivitelerle ilgili yazl evre politikas veya
prosedrnn bulunmamasnn limann evresel etkilerini azaltmay isteyen iiler
iin bir engel olarak grld belirtilmitir (Rendell, McGinty, 2004: B-9).
Uruguayda Malmborgun yrtt firmalarla yaplan rnek grmeler
neticesinde ISO 14001 belgelendirme ve uygulanmasnda karlalan problemler u
ekilde belirtilmitir:
Kk firmalar iin teknik ve finansal kaynak yokluu,
Uruguaydaki zayf, yetersiz evresel hukuki dzenlemeler,
piyasada dk ticari fayda olmas ve ticari unsurlarla uyumazlk,
evresel grevlerin dalmnda yaplan yanllklar ve baz personelin
evresel grevleri yerine getirmek iin motive edilmemi olmas,
Depo yneticilerinin evre ynetimiyle ilgilenmemesi (Malmborg, 2006: 346).
Yine bu Uruguay almasnda literatr taramas konusunda tespit edilen
problemler ise u ekilde belirtilmitir:
145
evre performansna deil evre ynetimine nem verilmesi,

zellikle gelimekte olan lkelerde yaanlan yksek uygulama maliyetleri
Dokmantasyona nem verildiinden ama ve hedeflerin gelitirilmesinin
arka planda kalmas (Malmborg, 2006: 17-18).
ABDde yaplan dier bir alma neticesinde ise ISO 14001 uygulamalarnda
karlalan problemler; dokman kontrol ve sertifikalandrma maliyetinin bir ok
deikene bal olduundan ve bu durumun firmalar arasnda farkllklar domasna
neden olmasndan sz edilmitir (ESU, 2006: 16).
Erginelin (2004: 8-9) yapt almada ise Trkiyede firmalarn ISO 14001
belgelendirilmesi ve belgenin devamllnn salanmas aamalarnda karlatklar
glkler u ekilde zetlenmitir:
Uygun
atk
bertaraf,
depolama,
yeniden
deerlendirme
tesislerinin
bulunmasndaki zorluklar ve fiyatlandrlmas,

evresel kanuni dzenlemelere uygun nakliye firmalarnn bulunmas ve
fiyatlandrlmas,
Atk bertaraf, depolama, yeniden deerlendirme tesislerinin veya nakliye
kurulularnn
denetimlerinin
kurulularca
bireysel
olarak
yaplmas
gereklilii,
Atk borsasnn etkin almamas nedeni ile atklarn daha etkin
deerlendirilememesi,
Kimyasal malzemelerin evre ve salk zerine etkilerini bildiren Materyal
Gvenlik Veri Kayd (Material Safety Data Sheet) formlarna kolay
ulalamamas,
146
Atklarn geri dnm ile yeniden kullanlmasnn bazen ar maliyetli

olmas,
Fayda - maliyet analizlerinin etkin yaplmamas ve kazanlarn aka ortaya
konulamamas
dolaysyla
nedeni
bu
ile
konuda
almalara
alan
yeterli
kiilerin
destein
verilmemesi,
performanslarnn
doru
deerlendirilememesi, motivasyon eksikliinin domas,

Yeni bir kltr yaratmann verdii zorluklar.
evre Ynetimi iin Uluslararas A ["International Network for
Environmental Management (INEM)"] tarafndan dnya apnda evre Ynetim
Uzmanlarna uygulanan bir anket almas sonucunda ISO 14001 YS standardn
uygulayan KOBlerde karlalan problemlerin finansal engeller, bilgi eksiklii ve
yetersiz
hukuki
dzenlemelere
dayand
belirtilmitir
(www.inem.org/htdocs/iso/iso-sme). Avustralya, Macaristan, Slovak Cumhuriyeti ve

Taylanddan ankete katlan uzmanlarn bu belirtilen ana sorunla ilgili grlerini
zetleyecek olursak:
ve d paydalardan YS kurma, gelitirme ve uygulama ile ilgili gerekli
destei salayamama ve para eksiklii,
Bilgisizlik, bilinsizlik, uzman kii, zaman eksiklii ve yasal gerekliliklerden
tamamen haberdar olmama,
Yasal zorunluluklar yerine getirmeye odaklanldnda YSnin dier
faydalarnn
farkna
varlamamas,
bunlardan
yararlanlamamas
ve
sertifikasyonun kat zerinde kalmas,

Zorunluluk olarak grldnde ise sertifikasyonun kat zerinde kalmas,
147
Standartlarn
gnlllk
esasna
dayanmas
dolaysyla
zorunluluk
hissedilmedii artlarda d bask eksikliinden dolay YS'ne ihtiya

duyulmamas,
Yneticilerin YSyi tam olarak kavramamas, st ynetimin YS
ynetimini bakalarna brakmas ve st ynetimin aktif katlm eksiklii,
Mevcut sisteme uyarlamak yerine YS iin yeni ve farkl faaliyetler
oluturulmas,
Danman yardm olmakszn uygulamann zor olmas,
Faaliyetlere odaklanmak yerine denetim iin dokmantasyona ynelmek,
YSden sorumlu kiilerin dier iletme faaliyetlerinde alamamalar
nedeniyle igc kayb,
Aktif katlm salayamamak, deiime kar diren, yeni bir kltr
yaratmann verdii zorluklar,
Brokratik ilemlerin fazla olmas,
Yksek danman cretleri,
Standardn kullanc-dostu olmamas,
letme performans ile evre performansnn tam uyumlatrlamamas,
YS ama ve hedeflerini belirlerken ya kk ve belirsiz tutulmas yada
yerine getirilemeyecek kadar byk tutulmas ve taahht eksiklii,
Kk lekli iletmeler iin uygun YS bulunmamas,
eklinde sralanabilir.
UNEP ve UNCTADn yapt bir almaya gre KOBler evre ynetim
sistemini uygularken u problemlerle karlarlar (UNEP ve UNCTAD, 2000):
Kalifiye personel ve finansal kaynak eksiklii,
148
Bilgiye ulamada yaanan zorluklar,

Deiime kar gsterilen diren,
Sistemin kurulmas ve sertifikalandrlmas iin gereken maliyetler,
evre politikas eksiklii,
evre ynetmelikleri ile ilgili farkndaln az olmas,
Faaliyetler sonucu oluan evresel etkilerin farknda olunmamas,
KOBlere ynelik YS bulunmamas.
ABDde Delmas tarafndan yaplm bir almada ISO 14001 kurulumu ve
iletilmesinde karlalan problemler ve zorluklar:
Kurumsal evredeki belirsizlikler ve resmi dzenlemelerin inenmesi
durumunda firmann kapatlmas veya ek maliyetle karlamas,
Olumsuzluklar da dahil evre ile ilgili konularda her eyin dokmante
edilmesinin firma iin negatif etki yaratmas,
zel evresel deiken tanmlar olmadndan iletme aamasnda evre
performansn lmede sknt duyulmas,
Uluslararas piyasada ISO 14001 gereklilii olan yerlerde retim asndan
oradaki yasal dzenlemeler de aranacandan iletmeye ek sertifikasyon
maliyetinin eklenmesi
olarak ifade edilmitir (Delmas, 2006).
Japonyada Srinivas tarafndan yaplan anket almalarnda edinilen
sonulara gre ISO 14001 adaptasyonunda karlalan problem ve zorluklar
aadakileri iermektedir (Srinivas, 2006):
Sadece sertifikasyon amal ISO 14001 uygulamas,
Sertifikasyondan sonra YS aktivitelerinin yaplmamas,
149
YS iin mevcut aktiviteleri uyarlamak yerine yeni ve ayr aktivitelere yer

vermek,
YS amalarn kk ve belirsiz tutmak,
Uygulamada tm personelin aktif katlmn salayamamak,
YS ve gelitirilerek uygulanmasnda i ve d katlmclarn takdir ve
desteindeki eksiklik,
Gereklerle badamayacak evre amalar ve hedefleri kurmak,
st ynetimin destei ve aktif katlmnn eksiklii,
Aktivite ve uygulamalara odaklanmak yerine dokmantasyon, veri toplama
ve denetime younlama,
Bilinsizlik.
Taylandda Young ve Schuster (2006) tarafndan ISO 14001 sertifikal 45
iletmeye uygulanan anket almas sonucunda belirlenen zorluk ve problemler:
evre unsurlarnn belirlenmesi,
evre etkileri ile ilgili personel bilincini artrmak,
evre ama ve hedeflerinin tanmlanmas,
Prosedrler ve proseslerin modifikasyonu
eklinde deerlendirilmitir.
ISO tarafndan verilen anket almas sonularna gre (http://emshsm.com/Implementation/Impl_Pools.htm);
ISO
14001:2004
uygulanmas
aamasnda en ok glkle karlalan blmler, %33 ile ynetim destei, %18 ile
sorunlarn ve aklarn analizi, % 14 ile bilinlendirme eitimleri, %11 ile ekirdek
kadro iin revizyon eitimi, yine %11 ile bilinlendirme eitimleri ve % 10 ile
plnlamadr. Yine bu kaynakta yer alan dier bir anket sonucuna gre en zorlayc
150
aamalar, %35 ile YS gelitirmek iin yeterli kaynak bulunmamas, %27 ile
ynetim desteinin eksiklii, % 24 ile sertifikalandrma maliyetleri
ve YSni
koruma ve % 12 ile mevcut sistemi standartla btnletirme olmutur.

ISO/TC207/SC1/ Stratejik KOB Grubu (Strategic SME Group) tarafndan
Mays 2005te sunulan rapora gre, kk lekli iletmelerin ISO 14001
uygulamalarnda karlatklar bariyerler: %33 finansal kaynak eksiklii, %30
personel eksiklii, %23 sertifikasyon maliyeti, %22 zaman eksiklii, %21 st
ynetimin destek eksiklii ve %21 uygulama masraflar olarak belirtilmitir. Yine bu
rapora gre kk lekli iletmelerin ISO 14001 uygulamalarnda en zorland
hususlar ise;
%53 evre unsurlarnn veya etkilerinin belirlenmesi, %50 evre
unsurlarnn etkilerinin belirlenmesi ve %42 yasal gerekliliklerin karlanmas veya

almas olarak ifade edilmitir. Ayrca kk ve orta lekli iletmelerde (KOB)
danman yardm olmadan veya herhangi bir rehber olmadan bu sistemin
kurulmasnn yaplan bu alma sonucunda zor olduunun tespit edildii de
vurgulanmtr (www.iso.org/tc207/sc1).
Atcnn yapm olduu tez almas ierisinde (1999: 57-60) ise ISO 14001
standardnn iletmelere salad faydalar yannda birtakm aksayan ynlerinin de
olduu belirtilmitir. Aratrmada belirtilen aksaklklar u ekilde zetlenebilir:
Daha ok bir YS sistemi olan ISO 14001in evre performansn
deerlendirmesi ynnde eksik kalmas,
Standardn tm iletmelerde ayni koullar aramasnn, iletmelerin sahip
olduu teknolojilerinin ve byklklerinin dikkate alnmas durumunda
eitsizlik yaratmas,
151
zellikle byk iletmelerin bilgiye ulamada daha rahat olmasnn ve daha

yeni teknolojilere sahip olmasnn KOBler iin eitsizlik yaratmas,
Kalibrasyon, dzeltme ve uyum masraflarnn zellikle yurtdndan
salanmas gerektii durumlarda yine KOBlerde sorun olabilmesi,
Gelimekte olan ve az gelimi lkelerde belgelendirme firmalarnn yokluu.
Ykselin yapm olduu tez almasnda (2002: 164) YS gelitirilmesinde
karlalan glkler:
Personelin evre bilincinin yaratlmas ve eitimleri,
evre lm cihazlarnn kalibrasyonu,
Atk merkezlerinin profesyonel olmamas,
Yasal mevzuatlarn takibindeki glkler,
Geri dnm bilincinin gelimemi olmas,
Malzeme gvenlik formlarnn retici firmalardan temini
olarak belirtilirken, evreye duyarl faaliyetlerin gereklemesinde karlalan
zorluklar ise; %30 toplum, iletme ve personelin yeterli evre duyarllnn
olmamas ve gerekli evre bilincinin yaratlmas, %13 nemli maliyetlere neden
olmas, %12 atk bertaraf faaliyetleri, %9 mevzuat uygulamalar, %8 devlet ve resmi
kurumlarn desteinin ve teviklerinin yeterli olmamas, %7 yeterli eitimin
olmamas, %7 finansal problemler, %4 evre ile ilgili konularda alt yap yetersizlii
eklinde tespit edilmitir (Yksel, 2002: 230).
2003 ylnda Bursa blgesinde ISO 14001 sertifikal toplam 17 firmayla
Saliholu ve arkadalar tarafndan yaplan bireysel grmeler ve anket almas
neticesinde belgelendirme ncesi ve belgelendirme sonras iletmelerin karlatklar
152
birtakm sorunlar tespit edilmitir (Saliholu, Acar, Saliholu, 2003: 32-35). Bu

almaya gre belgelendirme ncesi karlalan sorunlar ncelik srasna gre:
lave i yk ortaya kmas,
Deiim ve yeniliklere kar diren, alkanlklardan kopmama,
Personelin bilgi ve bilin dzeyinin dkl,
YS dokmantasyonunun hazrlanmas ve kullanmnda problemler,
Katlmclk, motivasyon ve ekip almasndaki yetersizlikler,
Standardn anlalmamas ve yanl yorumlanmas,
st ynetimin yanl tutumu ve kurumsal bozukluklar
olarak belirtilmitir. Bu belirtilenlere ek olarak sertifikalandrma sonrasnda
karlalan dier problemler ise:
YS dokmantasyonunun srdrebilirlii,
Personelin isteksizlii,
YSnin getirdii mali yk,
YSnin brokrasiyi artrmas.
Literatr taramasnda tespit edilen tm bu yukarda belirtilen problem ve
zorluklar da dikkate alnarak bu tez almas ierisinde gelimekte olan bir lke
konumundaki Trkiye genelinde uygulamal bir anket almas yaplm ve
aadaki alt balk altnda deerlendirmeye alnmtr. Her ne kadar, yukarda
belirtildii gibi, Trkiyede bu ynde almalar yaplm ise de, iletmelerin ISO
14001 hususunda karlat zorluk ve problemlere dayal detayl bir alma
yaplmadndan, aratrmamzda bu zorluk ve problemlerin tespiti esas ama olarak
edinilmitir.
153
III. BLM: ISO 14001 YS STANDARDI LE LGL LETMELERN

KARILATIKLARI
SORUNLAR VE
ZORLUKLAR ZERNE
BR
ARATIRMA
Elde edilen anket verilerinin deerlendirmesi Excel Program ve zellikle

sosyal bilimlerde veri analizi iin kullanlan SPSS Paket Programndan
yararlanlarak yaplmtr. Yaplan istatistiksel analizlerde veriler zmlenirken
frekans ve yzdelik deerler tablolar yardmyla grselletirilmi ve ayrca gerekli
yerlerde bamsz sorularn birlikte deerlendirilmesinde sorular arasndaki
anlamllk aratrlm, anlamllk dzeyi p<0.05 olarak kabul edilmitir.
Ankete katlan iletmelerin iletmeye ait genel bilgiler blmnde verdii
yantlar dorultusunda elde edilen sektrel, personel, ehir ve blge dalmlar
yledir:
154
Tablo 7. Ankete katlan iletmelerin sektrel dalmlar.

Sektr
Frekans
Yzdelik
naat
Otomotiv Yan Sanayii
13
10
21,0
16,1
Elektrik - Elektronik
Makine Motor- Kompresr- Ak
Demir - elik - Metal - Kauuk
Bask - Ambalaj
7
4
4
3
11,3
6,5
6,5
4,8
Tekstil
Enerji - Petrol
Lojistik
Kimya - la
3
2
2
2
4,8
3,2
3,2
3,2
ecek
Turizm
Gda
Alt Yap
Temizlik Malzemeleri
2
1
1
1
1
3,2
1,6
1,6
1,6
1,6
Ttn
Lastik
Seramik
Yap Malzemesi
1
1
1
1
1,6
1,6
1,6
1,6
imento
Beyaz Eya
1
1
62
1,6
1,6
100,0
Toplam
Tablo 8. Ankete katlan iletmelerin personel saylarnn mikro, kk, orta ve

makro iletmelerin personel saylarna gre dalmlar.
Personel Says
1-10 (mikro)
Frekans
-
Yzdelik
-
11-50 (kk)
4,8
51-250 (orta)
19
30,6
251-500 (makro)
13
21,0
501 ve yukars (makro)
21
33,9
Belirtilmeyen
9,7
62
100,0
Toplam:
155
Tablo 9. Ankete katlan iletmelerin personel saylarnn KOB ve MAKRO

iletmelerin personel saylarna gre dalmlar.
Personel Says
Frekans
Yzdelik
KOB (1-250)
22
35,4
MAKRO (251 ve yukars)
34
54,9
Belirtilmeyen
9,7
62
100,0
Toplam:
Not: Anket katlmclarnn personel saylarnn deerlendirme aralklar 2005/9617 karar

sayl Kk ve Orta Byklkteki letmelerin Tanm, Nitelikleri ve Snflandrlmas Hakknda
Ynetmelik ierisinde yer alan mikro iletme, kk iletme ve orta byklkteki iletme
tanmlarnda belirtilen personel saylar dikkate alnarak belirlenmi ve veriler bu aralklara bal
olarak mikro, kk, orta ve makro lekli iletmelerin personel saylarna gre Tablo 8deki dalma
gre deerlendirilirken, Tablo 9daki dalmla da KOB ve MAKRO iletmelerin personel
saylarna gre daha genel bir deerlendirme yaplmtr.
Tablo 10. Ankete katlan iletmelerin ait olduklar ehir dalmlar.
ehir
Frekans
Yzdelik
stanbul
14
22,6
Ankara
12,9
zmir
8,1
Bursa
12,9
Mersin
1,6
zmit
1,6
Gebze-Kocaeli
12,9
Aksaray
1,6
Tekirda
8,1
Dzce
1,6
Manisa
6,5
Eskiehir
4,8
Afyon
1,6
Kayseri
1,6
Belirtilmeyen
1,6
62
100,0
Total:
156
Tablo 11. Ankete katlan iletmelerin blgesel dalmlar.

Blge
Frekans
Yzdelik
36
58,1
13
20,9
Karadeniz Blgesi
10
1
16,2
1,6
Akdeniz Blgesi
1,6
Belirtilmeyen
1,6
62
100,0
Marmara Blgesi
Anadolu Blgesi
Ege Blgesi
Total:
Gruplandrlm balklar altnda, ankette yer alan sorularn amalar ve

yantlarn analizleri aadaki gibi yaplmtr:
3.1. letmelerin ISO 14001 YS Belgesi Alma Nedenleri:
Soru 1in hazrlanmasnda ki ama, katlmclarn ISO 14001 sertifikasn

alma sebeplerini tespit etmek, derecelendirmek ve Soru 12de alnan yantlar
sonucunda gerekletirilemeyen amalar, bu amalarn gerekletirilememesinde yer
alan sorunlar ve nedenleri tespit etmektir.
157
Tablo 12. Ankete katlan iletmelerin Soru 1e verdii yantlardan oluan genel
veri tablosu.
letme Says
1
10
11
sebebi olmas
12
10
11
Firmann rekabet gcn artrmak
13
12
12
10
Mteri memnuniyetini artrmak
10
10
evreye duyarl faaliyetlere nem vermek
19
evre sorumluluklarn yerine getirerek

yasal teviklerden yararlanmak
22
Dier 1: verenlerin talebi
Nedenler / Dereceler
Salad faydalardan dolay
Ulusal
ve
uluslararaspiyasada
tercih
Dier 2: letme grubu karar
1
1
Dier 3: alanlarda ve toplumda evre

bilincini artrmak
Dier 4: Ugulamada gereklilik
Dier 5: Ortak istek
Geerli Yant: 62
Geersiz Yant: 0
Not: Katlmclar kendi iletmeleri iin uygun olan seenei iaretlerken, kimi iletme
uygun seenekleri nem srasna gre 1den balayarak sralandrrken, bazlar ayni rakam tek bir
defa kullanm, dier bazlar ise 1den fazla seenek iin ayni rakam kullanmtr. Ayrca kimi
iletme uygun seenekleri sadece veya iareti ile iaretleyerek belirtmitir.
Elde edilen sonular neticesinde her bir nedenin tek bir iletme iin dahi olsa
da 1. derece nem arz edebilecei grlmektedir. Ancak katlmclar arasnda 1.
dereceden, yani en nemli neden olarak en ok sayda iletme tarafndan iaretlenen
evreye duyarl faaliyetlere nem vermek seenei iken, nem derecesi en az
olarak en fazla
sayda iaretlenen seenek ise evre sorumluluklarn yerine
getirerek yasal teviklerden yararlanmak olmutur. evreye duyarl faaliyetlere

nem vermenin iletmeler asndan nemsenmesi en azndan ankete katlan bu
158
iletmelerin evre duyarllnn derecesini gstermektedir.

Deerlendirme, dereceler dikkate alnmadan, seeneklerin yzdelik baznda
yapldnda ise Tablo 13deki sralama elde edilmektedir.
Tablo 13. ISO 14001 serifikalandrma sebeplerinin iletme saysna gre

yzdelik bazda genel deerlendirilmesi
Nedenler
Frekans
Yzdelik
Ulusal ve uluslararaspiyasada tercih sebebi olmas

Firmann rekabet gcn artrmak
evreye duyarl faaliyetlere nem vermek
59
58
54
95,2
93,5
87,1
Salad faydalardan dolay

Mteri memnuniyetini artrmak
evre sorumluluklarn yerine getirerek yasal
53
52
85,5
83,9
teviklerden yararlanmak
verenlerin talebi
letme grubu karar
alanlarda ve toplumda evre bilincini artrmak
43
1
1
69,4
3,2
1,6
1,6
1,6
1,6
Ugulamada gereklilik
Ortak istek
Ankete katlan firmalarn ISO 14001 YS belgelendirmesini tercih etme

nedenleri arasnda, derece gzetilmeksizin yaplan genel deerlendirme sonucunda,
Tablo 13de de grlebilecei gibi en fazla tercih nedeni olarak ulusal ve
uluslararas piyasada tercih sebebi olmas ve firmann rekabet gcn artrmak
seeneklerinin belirtildii grlmektedir. Bu da gsteriyor ki firmalarn ISO 14001
sahibi olmas ulusal ve uluslararas piyasada onlara bir avantaj salamakta ve bu
nedenle iletmeler tarafndan talep edilmektedir. Ayrca her ne kadar gnllllk
esasna dayansa da, ulusal ve uluslararas piyasada tercih sebebi olma, iin boyutuna
zaman zaman zorunluluk ta katmaktadr. Ancak kan sonularda grld gibi ISO
159
14001in salad faydalar ve evreye duyarl faaliyetlere nem verme

seeneklerinin yzdelik paylarnn seksenin zerinde olmas, ne mutlu ki evre
bilincinin en azndan gelimeye baladn iaret etmektedir. Yine ayn ekilde
%80in zerinde bir paya sahip olan mteri memnuniyetini arttrmak seenei de
mterilerin evreye nem verdiini dndrmeye sevk etmektedir.
Bu genel deerlendirmeye ek olarak Tablo 12de frekanslar bir arada verilen
1. soruya ait klarn her birinin derecelendirilme ve iaretlenme dalmlar Tablo
13deki sra takip edilerek aadaki tablolarda yzdelikler de ilave edilerek daha
detayl verilmitir.
Tablo 14. Ulusal ve uluslar aras piyasada tercih sebebi olmas seeneinin
derecelendirme dalm
Derece
Frekans
Yzdelik
12
10
9
8
8
1
11
3
62
19,4
16,1
14,5
12,9
12,9
1,6
17,7
4,8
100,0
1
2
3
4
5
6
Tik atlan
Bo braklan
Toplam
160
Tablo 15. Firmann rekabet gcn artrmak seeneinin derecelendirme

dalm
Derece
Frekans
Yzdelik
4
13
12
12
6
1
10
4
62
6,5
21,0
19,4
19,4
9,7
1,6
16,1
6,5
100,0
1
2
3
4
5
6
Tik atlan
Bo braklan
Toplam
Tablo 16. evreye duyarl faaliyetlere nem vermek seeneinin

derecelendirme dalm
Derece
Frekans
Yzdelik
19
8
3
6
8
1
9
8
62
30,6
12,9
4,8
9,7
12,9
1,6
14,5
12,9
100,0
1
2
3
4
5
6
Tik atlan
Bo braklan
Toplam
Tablo 17. Salad faydalardan dolay seeneinin derecelendirme dalm

Derece
Frekans
Yzdelik
3
5
9
10
11
5
1
9
9
62
4,8
8,1
14,5
16,1
17,7
8,1
1,6
14,5
14,5
100,0
1
2
3
4
5
6
7
Tik atlan
Bo braklan
Toplam
161
Tablo 18. Mteri memnuniyetini artrmak seeneinin derecelendirme

dalm
Derece
Frekans
Yzdelik
9
10
10
4
6
4
9
10
62
14,5
16,1
16,1
6,5
9,7
6,5
14,5
16,1
100,0
1
2
3
4
5
6
Tik atlan
Bo braklan
Toplam
Tablo 19. evre sorumluluklarn yerine getirerek yasal teviklerden

yararlanmak seeneinin derecelendirme dalm
Derece
Frekans
Yzdelik
1
4
3
4
4
22
3
2
19
62
1,6
6,5
4,8
6,5
6,5
35,5
4,8
3,2
30,6
100,0
1
2
3
4
5
6
7
Tik atlan
Bo braklan
Toplam
Tablo 20. Dier 1: verenlerin talebi seeneinin derecelendirme dalm

Derece
Frekans
Yzdelik
1
1
2
1,6
1,6
3,2
1
Tik atlan
Toplam
Tablo 21. Dier 2: letme grubu karar seeneinin derecelendirme dalm

Derece
Frekans
Yzdelik
1
1
1,6
1,6
Toplam
162
Tablo 22. Dier 3: alanlarda ve toplumda evre bilincini artrmak

seeneinin derecelendirme dalm
Derece
Frekans
Yzdelik
1
1
1,6
1,6
Toplam
Tablo 23.Dier 4: Uygulamada gereklilik seeneinin derecelendirme dalm

Derece
Frekans
Yzdelik
1
1
1,6
1,6
Toplam
Tablo 24. Dier 5: Ortak istek seeneinin derecelendirme dalm

Derece
Frekans
Yzdelik
1
1
1,6
1,6
Toplam
3.2. letmelerin Belgelendirme Sreleri:
5. Sorunun yantlar dorultusunda elde edilen iletmelerin belgelendirme

sreleri Tablo 25te verildii gibidir:
Tablo 25. letmelerin Belgelendirme Srelerine Gre Yzdelik Dalmlar

Belgelendirme Sresi
1-3ay
4-6ay
7-12ay
13-24ay
Yantsz
Toplam
Frekans
5
18
25
8
6
62
Yzdelik
8,1
29,0
40,3
12,9
9,7
100,0
Anket katlmclar arasnda sektr fark ve benzer etken faktrleri
163
gzetmeksizin yaplan belgelendirme sreci deerlendirilmesi sonucunda ankete

katlan firmalarn % 40.3 payla 7 12 ay aralnda belgelerini aldklar
gzlemlenmitir. Ancak firmalarn belgelendirme srecine iletme yneticilerin
tutumundan, yeterli bilgi ve tecrbeye sahip personelinin olup olmamasna kadar
deiik faktrlerin etkisi olabilecei dnlebilir. Bu nedenle yukarda verilen genel
deerlendirme yannda, belgelendirme srecine; personel saylarnn, ehir ve
blge dalmlarnn ve sektrn etkisi aada, ve ayrca iletmenin nceden
sahip olduu dier sertifikalarn, sertifikasyon kuruluunun akreditasyon
durumunun ve dardan danmanlk hizmeti alnp alnmama durumunun etkileri
ise ilgili blmlerde "SPSS" yardmyla geerlilik kontrolu yaplarak analiz edilmeye
allm ve bu saylan etkenlerin etkili olup olmadklar saptanmaya allmtr.
Ancak Tablo 25te verilen dalmlar ayrntl olduundan etki analizlerinde
kullanlacak olan bu sre dalm Tablo 26da daha genel gruplandrlmtr.
Tablo 26. letmelerin Belgelendirme Srelerine Gre Daha Genel Yzdelik
Dalmlar
Belgelendirme Sresi
1-6ay
7-12ay
13-24ay
Yantsz
Toplam
Frekans
23
25
8
6
62
Yzdelik
37,1
40,3
12,9
9,7
100,0
Dier sorularn cevap analizlerini yapmadan nce Tabo 8 ve 9da yer alan
personel saylar dalmlarnn, Tablo 7de yer alan sektrel dalmn, Tablo 10 ve
11de yer alan ehir ve blge dalmlarnn Tablo 25 ve 26ya gre etki analizleri
yaplarak elde edilen p deerlerinin 0,05ten yksek olduu grlerek bu etkilerin
ISO 14001 belgelendirme srecine etkilerinin olmad tespit edilmitir.
164
3.3. letmelerin ISO 14001 YS Belgesini Almadan nce Benzer Bir

Ynetim Sistemi Belgesine Sahip Olup Olmama Durumlar ve Sahip Olduklar
Belgelerin Tarihsel ncelik Sras:
Soru 2 ve 6da iletmelerin dier bir sertifikaya daha nceden sahip olmasnn
ISO 14001 belgelendirme srecinde bir etkiye sahip olup olmad deerlendirilmeye
allmtr. Bu amala ncelikle Tablo 27de ISO 14001 YS sertifikasn almadan
nce iletmelerin dier bir sertifikaya sahip olup olmadklar irdelenmitir.
Tablo 27. letmelerin ISO 14001 Belgelendirmesinden nce Sahip Olduklar

Dier Belgelerin Yzdelik Dalmlar
Sahip Olunan Belge
Frekans
Yzdelik
ISO 9001
ISO 16949
ISO 9001 ve HACCP
ISO 9001 ve ISO 16949
31
3
2
3
50,0
4,8
3,2
4,8
Tarih belirtilmedi
11,3
Hibiri yok
16
62
25,8
100,0
Toplam:
Tablo 27de de grlebilecei gibi ankete katlan 62 iletmeden 46s ISO

9001 belgesi, ISO 16949 belgesi ve HACCP belgelerinden en az birine sahip olup,
bunlardan 39 tanesinin ISO 14001 belgesinden nce bu belgeleri ald tespit
edilmitir. ISO 14001 dnda herhangi bir sistem sertifikasna sahip dier 7 iletme
bu belgeleri alma tarihlerini belirtmediklerinden, iletmenin bu belgelere ISO 14001
belgelendirme srecinden nce sahip olup olmad tespit edilememitir. Bu
balamda ISO 14001 sertifikalandrma srecine iletmenin nceden sahip olduu
dier sistem belgelerinin etkisi SPSS yardm ile anlamllk kontrol yaplarak tespit
165
edilmeye allmtr. Yaplan analizde p deeri 0,427 olarak bulunduundan ve

0,05ten yksek ktndan bu dalmlara gre byle bir etki olmad
gzlemlenmitir.
Yine Tablo 27de verilen dalmlar ayrntl olduundan nceden sahip
olunan dier ynetim sistemleri Tablo 28de daha genel gruplandrlarak, sre
zerinde bu ynetim sistemlerinin etkisi daha genel bir erevede de aadaki gibi
deerlendirilmitir.
Tablo 28. letmelerin ISO 14001 Belgelendirmesinden nce Dier Ynetim

Sistemi Belgelerine Sahip Olup Olmadklarna Gre Yzdelik Dalmlar
Dier Ynetim Sistemi
Belgelendirmesine Sahip Olup Olmama Frekans
Durumu
Dier bir belgesi olan iletmeler
39
Herhangi bir belgesi olmayan yada
23
belirtmeyen iletmeler
62
Toplam:
Yzdelik
62,8
37,2
100,0
Tablo 27 ve 28deki dalmlara gre yaplan nceden dier bir ynetim

sistemi sertifikasna sahip olan iletmelerin srece etkisi analizinde p deeri 0,677
olarak elde edildiinden byle bir etkinin bu alma sonucuna gre olmad
gzlemlenmektedir.
Ayrca soru 2 ve 6dan iletmelerin sahip olduklar sistem belgelerinin sras
da
elde
edilmitir.
Bu
bilgi
ankete
katlan
iletmelerin
hangi
sistem
belgelendirmesine ncelik verdiini ya da edinilen sistemlerin ncelik srasn

gsterebileceinden aada Tablo 29da bu almaya dahil edilmitir.
166
Tablo 29. letmelerin Sistem Belgelendirme ncelikleri

Tarih Srasna Gre Sahip Olunan Sistem
ISO 9001, ISO 14001
Frekans
13
Yzdelik
21,0
ISO 9001, ISO 14001, OHSAS
6,5
ISO 9001, ISO 14001, HACCP
1,6
ISO 9001, HACCP, ISO 14001
1,6
ISO 9001, ISO 16949, ISO 14001
3,2
ISO 9001, ISO 14001=*OHSAS
11
17,7
ISO 9001, ISO 14001=ISO 16949
3,2
ISO 14001, ISO 16949
4,8
1,6
ISO 16949, ISO 14001
3,2
1,6
ISO 14001=ISO 9001
9,7
ISO 14001=ISO 9001=OHSAS
6,5
ISO 9001=ISO 16949, ISO 14001
1,6
Herhangi bir belgesi olupta tarih belirtmeyen
14,5
Yantsz
1,6
62
100,0
Toplam
=*: E zamanl.
Tablo 29da elde edilen sonulara gre ankete katlan iletmelerin % 54,8i
ncelikle ISO 9001 Kalite Ynetim Sistemi belgesini edinmitir. Bunun sebebi
olaraksa ISO 9001 sertifikalandrmasnn genel, yani evre ya da gda veya ii
sal gibi sektre zel bir sistem olmamasndan ve ynetim sistemi mantnn
temel standard olmasndan kaynakland dnlebilir.
167
3.4.
letmelerin
Belgelendirme
Kurulular
ve
Belgelendirme
Kurulularnn Akreditasyon Durumlar:
Soru 3 ve 4te ise iletmelerin belgelendirme kurulular ile belgelendirme

kurulularnn akreditasyon durumlar ve akreditasyon kuruluunun Trk-AKdan
yani Trkiyeden mi, yoksa Alman Akreditasyon Kurumu DAR-Deutscher
Akkreditierungsrat, Birleik Krallkdaki karl olan UKAS-United Kingdom
Accreditation Service gibi yurt d kurumlardan m olduu tespit edilmeye
allmtr. Burada ama yurtd akreditasyonlu sertifikalandrma kurulularnn ve
Trk-AK akreditasyonlu sertifikasyon kurulularnn ISO 14001 belgelendirme
srecine etkisinin olup olmadn, varsa nasl bir etki olduunu tespit etmektir. Bu
nedenle aada Tablo 30da yaplan genel analizle birlikte yine SPSS yardm ile bu
unsurun belgelendirme srecine etkisi aratrlmtr.
Tablo 30. letmelerin Belgelendirme Kurulularnn Akreditasyon Durumunun

Tablosal Deerlendirilmesi
Belgelendirme Kurululunun Akreditasyon Menei
Frekans
Yzdelik
TC (TRKAK) Akreditasyonlu
19
30,6
42
67,7
1,6
62
100,0
Yurtd (DAR, UKAS, vb.) Akreditasyonlu

Yantsz-belirtilmeyen
Toplam
Ankete
katlan
iletmelerin
67,7sinin
yurtd
akreditasyonlu
belgelendirme kuruluu tarafndan sertifikalandrld gzlenmitir. Bu durumun
168
Tablo 25 ve Tablo 26daki belgelendirme srelerininin dalmlarna gre tespit

edilmeye alldnda, elde edilen p deerleri srayla 0,086 ve 0,082 olarak
bulunduundan ve bu deerler 0,05in zerinde olduundan byle bir etkinin
olmad tespit edilmitir. Dier bir deyile, bu anket sonucuna gre Trk-AK
akreditasyonlu sertifikalandrma kurulularnn ISO 14001 sertifikalandrma sreci
daha uzundur, ya da daha ksadr denilemeyecei gibi yurtd akreditasyonlu
sertifikalandrma kurulular iin de byle bir genelleme yapmak mmkn deildir.
3.5. letmelerin ISO 14001 YS Belgelendirme Srecinde Dardan

Danmanlk Hizmeti Alp Almama Durumlar:
Dardan alnan danmanlk hizmetinin belgelendirme srecine etkisinin

olup olmadn tespit etmek amacyla 16. soru hazrlanmtr. Bu etkinin
incelenmesini salayacak iletmelerin danmanlk hizmeti alp almadn gsteren
veriler Tablo 31deki gibidir.
Tablo 31. letmelerin Dardan Danmanlk Hizmeti Alp Almadklarnn

Sorguland Soru 16ya Verilen Cevaplarn Dalm
Danmanlk Hizmetinin Alnmas Durumu
Frekans
Yzdelik
Evet alnd
Hayr alnmad
Yantsz
42
19
1
62
67,7
30,6
1,6
100,0
Toplam
Anket katlmclarndan %67,7si sistemin kurulumu aamasnda dardan

danmanlk hizmeti alrken, %30,6s dardan danmanlk hizmeti almadan ISO
169
14001 sistemini kurmutur. Bu yzdelikler ankete katlan 62 iletmeden 16. soruya

yant veren 61 iletmenin verdii yantlar dorultusunda elde edilmitir. Bu sonuca
gre anket katlmclarnn ounluunun dardan danmanlk hizmeti ald
sylenebilir.
Tablo 31de elde edilen veriler dorultusunda iletmelerin personel
saylarnn danmanlk hizmeti almasna etkisi hem Tablo 8 hemde Tablo 9a gre
geerlilik testi yaplarak elde edilmi olup, p deerleri 0,094 ve
0,044 olarak
hesaplanm olduundan, bu tez almasnda MKRO ve MAKRO lekli

iletmelerin personel saylarna gre belirlenen Tablo 9daki personel saylarnn
dardan alnan danmanlk hizmetine etken olduu tespit edilmi ve bu etki Tablo
32de zetlenmitir.
Tablo 32. Ankete Katlan letmelerin Dardan Danmanlk Hizmeti Alma

Durumlarnn KOB ve MAKRO letmelerin Personel Saylarna Gre
Dalmlar
Kobi ve Makro
lekli
letmelerin
Personel Saylar
1-250
251 ve fazlas
Belirtilmeyen
Toplam
Ankete Katlan letmelerin

Dardan Danmanlk Hizmeti
Alma Durumlar
Evet
Hayr
Yantsz
Toplam
16
23
3
6
11
2
0
0
1
22
34
6
42
19
62
Tablo 32de elde edilen dalma gre KOBlerin personel saysna sahip
olan anket katlmclarnn %73nn dardan danmanlk hizmeti ald
gzlemlenmekte iken, ankete katlan ve MAKRO iletmelerin personel saysna
sahip katlmclarn %63nn bu hizmeti ald tespit edilmitir. Bu sonulara gre
170
KOBlerin dardan danmanlk hizmeti alma orannn daha yksek olduunu

belirtmek yanl olmayacaktr.
Dardan danmanlk hizmeti almann bir de belgelendirme srecine etkisi
olabilecei varsaymyla hesaplanan p deerleri bu balamda dikkate alnmtr. Bu
analiz sonucunda elde edilen p deerleri 0,094 ve 0,065 olduundan belgelendirme
srecine dardan danmanlk hizmeti almnn etkisi olmad ortaya konulmutur.
3.6. letmelerin ISO 14001 Belgelendirme Srecinde Dardan Alnan

Danmanlk Hizmetinin Gereklilii ve Yeterliliinin Deerlendirmesi:
Tezin bilgi toplama srecinde TSEde ve danmanlk hizmeti veren bir

uzmanla yaplan kiisel grmelerde sorgulanan danmanlk hizmetinin gereklilii
ve yeterlilii hususunda iletmelerin tecrbe ve grlerinden yararlanlmak
istenmitir. Bu amala 16. soruya ek olarak 17. ve 18. sorularda ankete dahil
edilmitir.
Soru 17ye verilen yantlar neticesinde ankete katlan iletmelerin dardan
danmanlk hizmeti almay gerekli grp grmedikleri sorgulanm olup, elde edilen
sonular Tablo 33de gsterildii gibi elde edilmitir.
171
Tablo 33. letmelerin Dardan Danmanlk Hizmeti Almay Gerekli Grp

Grmedikleriyle lgili Verilen Yantlarn Dalm
Yant
Frekans
Yzdelik
Evet, kesinlikle gerekli
26
41,9
Hayr, kesinlikle gereksiz
6,5
Alnsa da olur alnmasa da
16
25,8
Dier 1: alan bilgisi ve kurulu tecrbesine bal
10
16,1
Dier 2: Faydal ve irketin kendi tercihi
8,1
Yantsz
1,6
62
100,0
Toplam
Soru 18e verilen yantlarda 16. soruda dardan danmanlk hizmeti

aldnz
m?
sorusunu
hayr
olarak
yantlayan
iletmelerin
Soru
18i
yantlamamalar gerektiinden bu iletmelerin yantlar veri girilerinde yantsz

olarak kabul edilmitir. Bu nedenle 18. sorunun deerlendirmesi anket katlmclar
arasnda sadece dardan danmanlk hizmeti alan iletmeler
dikkate alnarak
yaplmtr.
Tablo 34. letmelerin Dardan Aldklar Danmanlk Hizmetlerinin

Yeterliliinin Sorgulanmasnda Verdikleri Yantlarn Dalm
Yant
Frekans
Yzdelik
Evet yeterli
27
43,5
Hayr yeterli deil. nk
14
22,6
Yantsz
21
33,9
62
100,0
Total
17. ve 18. sorularda sorgulanan dardan danmanlk hizmetinin alnmasnn
172
gereklilik ve yeterliliinin birlikte sorgulanmasnda elde edilen p deerinin 0,05in

altnda olmas (0,001) nedeniyle geerlilie sahip olan bu sorgulamadan elde edilen
sonu tablo 35te sunulmutur.
Tablo 35. ISO 14001 Belgelendirme Srecinde Ankete Katlan letmelere Gre
Danmanlk Hizmetinin Gereklilik ve Yeterliliinin Birlikte Sorgulanmas
Danmanlk Hizmetinin Yeterlilii
Danmanlk
Hizmetinin
Gereklilii
Evet,
kesinlikle
gerekli
Hayr,
kesinlikle
gereksiz
Dier 1:Alnsa
da olur
alnmasa da
Dier 2:
alan bilgisi
ve kurulu
tecrbesi
Dier 3:
Faydal ve
irketin tercihi
Yantsz
Toplam
Evet yeterli
Toplam
Yantsz
Hayr yetersiz
Frekans
Yzdelik
Frekans
Yzdelik
Frekans
Yzdelik
Frekans
Yzdelik
18
66,7
57,1
0,0
26
41,9
0,0
7,1
14,3
6,5
18,5
14,3
42,9
16
25,8
7,4
7,1
33,3
10
16,1
7,4
14,3
4,8
8,1
0
27
0,0
100,0
0
14
0,0
100,0
1
21
4,8
100,0
1
62
1,6
100,0
Tablo 35e gre danmanlk hizmeti alan katlmc iletmelerin %66,7si

danmanlk hizmetinin gerekli ve yeterli olduunu vurgularken, %57,1i gerekli
fakat yetersiz olduunu vurgulamtr. Bu sonulara gre dardan alnan
danmanlk hizmetinin kalitesinin sorgulanmas gerektii kansna varlmtr.
Bunun dnda dier seeneinde belirtilen ve istee ballk gsteren gereklilikle
ilgili ifadelerin toplam yzdeliklerine bakldnda ise iletmelerin %33,3nn
danmanlk hizmetini gerekli ve yeterli bulurken, %35,7sinin gerekli ama yetersiz
173
bulmu olduu grlmtr. Bu yzdeliklerin de arlk tad dnldnde

iletmelerin danmanlk hizmeti tercihinde alan bilgi ve tecrbesinin ve
iletmenin daha nceden ISO 9001 gibi ayni yapya sahip bir ynetim sistemini
uygulayp uygulamam olmasnn, ksaca kurulu tecrbesinin nemli bir etkiye
sahip olduunu belirtebiliriz. Ayrca yine alnan danmanlk hizmetinin kalitesinin
sorgulanmas gereklilii dier bir deyile danman firmann ve personelinin
kalitesinin, bu konudaki bilgi ve tecrbesinin ok nemli olduu ortaya kmtr.
Soru 17 ve 18 ile ilgili yukarda yaplan deerlendirme dnda genel olarak
danmanlk hizmetini yetersiz gren iletmelerin yapm olduu aklamalar da
dikkate alnarak aada sralanmtr.
Anket yantlarnda belirtilen dardan alnan danmanlk hizmetlerinin
yeterliliiyle ilgili Evet seeneinde belirtilen tek aklama Danman firmaya
bal kurumsallam bir firma ile allmal eklinde olup, Hayr seeneinde
belirtilen aklamalar belirtilme derecelerine gre en ok vurgulanan sebepten en az
vurgulanana doru aada sraland gibidir:
Sistemin devamll iin kurulu alanlarnn en bandan sisteme dahil
edilmeleri: letme alanlar prosesi, kurum iinden kaynaklanan evresel
sorunlar ve boyutlarn, gereklilikleri daha iyi bildiklerinden bu hususlarda
en iyi belirleme onlar tarafndan yaplabileceinden,yaplan almalara daha
etkin bir ekilde katlmalar gerektii ve danmanlarn tek balarna yeterli
olamadklar,
Danmanlar firmann kendine zg uygulama alanna vakf olmadklarndan
ve sektre ynelik bilgi ve birikim yetersizliinden danmanlarn yanl
ynlendirilebilmeleri,
174
letme ierisinde bu sisteme uygun hizmet verecek personelin/ekibin olmas

yannda bu personelin bilgi ve birikiminin de olmas gereklilii nedeniyle
danmanlarn tek balarna yetersiz kalmalar,
Danman firmalarn ticari yaklam sergilemesi ve genel olarak para
kazanmaya ynelik olmalar,
Her danmann ayn bilgi ve deneyime sahip olmamas, danmann
kurumsallam olmasnn gerekliliine karn danmanlarn ve sunduklar
hizmetlerin ayni kalitede olmamas,
Dardan danmanlk alnmas durumunda iletme alanlarnn konuya
hakimiyetinin azalmas yannda danmanlarn tek balarna yetersizlikleri,
Danmanlarn ticari yaklamnn bir sonucu olarak da hazr kalplarn birden
fazla firmaya uygulanyor olmas,
Yine danmanlarn ticari yaklam nedeniyle sistem kurulurken sadece
prosedr ve yasal gerekliliklerin dikkate alnyor olmas, iletmenin yapsna
gereken zenin gsterilmemesi,
Danmanlk hizmetlerinde rekabet ortamnn olmamas.
3.7. letmelerin Atk Trleri:
Bu sorunun yant esasen 9. soruda yer alan atk bertarafyla ilgili yaanan
problemlerin atk trleriyle balantsn irdeleyebilmek amacyla kullanlacaktr.
Aada ankete katlan iletmelerin atk trleri Tablo 36daki gibi
snflandrlmtr.
175
Tablo 36. Ankete Katlan letmelerin Atk Trlerinin Dalm

Atk Tr
Tehlikeli, kontamine, tbbi
vb atk tr de ieren
Tehlikeli, kontamine, tbbi
vb atk tr iermeyen
Yantsz
Toplam
Frekans
Yzdelik
58
93,5
3,2
2
62
3,2
100,0
Anket katlmclarnn %93,5lik bir diliminin tehlikeli, kontamine, tbbi vb.

atk trn de ieren atk trlerine sahip olduu ortaya kmtr. Bu atklarn
bertaraf ile ilgili iletmelerin problem yaayp yaamad soru 9da sorgulanacaktr.
3.8. letmelerin ISO 14001 YSnin Kurulumu Safhasnda Karlat

Problem ve Zorluklar:
Soru 8 anketin temel amalarndan biri olan iletmelerin ISO 14001 YSni
kurma aamasnda karlatklar problem ve zorluklar tespit edebilmek amacyla,
literatr taramasnda elde edilen bilgiler dorultusunda hazrlanmtr. Aadaki
tablolarda her bir k ve dier seeneinde belirtilen problem ve zorluklar
gruplandrlarak frekans ve yzdelik baznda deerlendirilmitir. Ayrca her bir
seenek iin personel ve sektr n etkileri SPSS yardmyla sorgulanm olup
elde edilen p deerine gre bu etkilerin geerlilik oranlarnn saptanmasna
allmtr.
176
Tablo 37. evre Politikasnn Belirlenmesinde Karlalan Problem ve

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
2- Byk lde
3,2
3- Biraz
12
19,4
4- ok az
17
27,4
5- Hi
23
37,1
Bu kk hi iaretlemeyen
6,5
Bu soruyu hi iaretlemeyen
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete
katlan
iletmelerin
evre
politikasnn
belirlenmesinde
karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak hi ve ok az derecelerinde

toplandndan bu parametrenin katlmclar asndan genel anlamda nemli bir
problem olarak grlmedii tespit edilmitir. Personel saysnn etkisi ayrntl
ekilde ve KOBler ile makro iletmelerin personel saylarna gre analiz etmek
amacyla hesaplanan p deerleri srasyla 0,511, 0,137, sektrel etki iin hesaplanan
ise 0,978 olarak tespit edildiinden, bu tez almas iin bu etkilerin varlndan sz
edilemez.
177
Tablo 38. evre Boyutlarnn Tanmlanmas ve Derecelendirilmesinde

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
4,8
2- Byk lde
20
32,3
3- Biraz
21
33,9
4- ok az
14,5
5- Hi
4,8
Tik atlan
3,2
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete
katlan
iletmelerin
evre
boyutlarnn
tanmlanmas
ve
belirlenmesinde karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak biraz ve

byk lde derecelerinde toplandndan bu parametrenin katlmclar asndan
genel anlamda var olan bir problem olarak grld kabul edilebilir. Personel
saysnn etkisini ayrntl olarak ve KOB ve makro iletmelerin personel saylarna
gre analiz etmek amacyla hesaplanan p deerleri 0,883, 0,932 ve sektrel etki iin
hesaplanan p deeri ise 0,206 olarak tespit edildiinden, bu tez almas iin bu
etkilerin varlndan sz edilemez.
178
Tablo 39. Yasal ve Dier Gereksinimlerin Belirlenmesinde Karlalan Problem

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
4,8
2- Byk lde
16
25,8
3- Biraz
17
27,4
4- ok az
13
21,0
5- Hi
9,7
Tik atlan
1,6
3,2
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin yasal ve dier gereksinimlerin belirlenmesinde

karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak biraz ve byk lde
derecelerinde toplandndan bu parametrenin katlmclar asndan genel anlamda
var olan bir problem olarak grld kabul edilebilir. Personel saysnn etkisi
ayrntl ve KOB ve makro iletmelerin personel saylarna gre analiz etmek
amacyla hesaplanan p deerleri 0,732, 0,627 ve sektrel etki iin hesaplanan p
deeri ise 0,014 olarak tespit edildiinden, bu tez almas iin bu parametre
zerinde personel saysnn etkisinin olmad tespit edilmitir. Buna karn sektrel
etki soru 9u hi iaretlemeyen 4 iletme dndaki dier 58 iletme iin hesaplanm
ve Tablo 40da verilmitir.
179
Tablo 40. Yasal ve dier gereksinimlerin belirlenmesinde Karlalan

Problem ve Zorluklarn Sektrel Dalmlar
Faaliyet
konusu
Yasal ve dier gereksinimlerin belirlenmesinde

karlalan problem ve zorluklarn derecelendirilmesi
Hi
Tik
atan
Bu
kk
hi
iaretle
meyen
11
Turizm
0
0
1
0
0
0
1
0
0
2
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
3
2
1
Gda
Altyap
imento
0
2
0
0
1
0
0
0
1
0
0
1
1
0
1
0
0
0
0
0
0
1
3
3
0
0
0
0
3
1
0
1
1
16
0
0
0
1
17
0
0
1
0
13
0
1
0
0
6
0
0
0
0
1
0
0
0
0
2
1
1
2
2
58
naat
Otomotiv yan
sanayi
Elektrikelektronik
Makine, motor,
ak
ecek
Temizlik
malzemesi
Ttn
Tekstil
Lojistik
Demir, elik,
metal, kauuk
Bask, ambalaj
Enerji, petrol
Lastik
Seramik
Yap malzemesi
Kimya, ila
Toplam
ok
byk
lde
Byk
lde
Biraz
ok az
180
Toplam
Tablo 41. evre Politikasna Uygun evre Ama ve Hedeflerinin

Belirlenmesinde Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
4,8
2- Byk lde
11
17,7
3- Biraz
12
19,4
4- ok az
17
27,4
5- Hi
11
17,7
6,5
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin evre politikasna uygun evre ama ve

hedeflerinin belirlenmesinde karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak
ok az ve biraz derecelerinde toplandndan, bu parametrenin katlmclar
asndan genel anlamda ok byk olmasa dahi karlalan bir problem olarak
grld kabul edilebilir. Personel saysnn etkisi ayrntl ve KOB ve makro
iletmelerin personel saylarna gre analizi amacyla hesaplanan p deerleri 0,452,
0,192 ve sektrel etki iin hesaplanan p deeri ise 0,960 olarak tespit edildiinden,
bu tez almas iin bu etkilerin var olmad tespit edilmitir.
181
Tablo 42. evre Ynetim Programnn Oluturulup Uygulanmasnda

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
6,5
2- Byk lde
15
24,2
3- Biraz
17
27,4
4- ok az
10
16,1
5- Hi
9,7
Tik atlan
1,6
8,1
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin evre ynetim programnn oluturulup

uygulanmasnda karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak biraz ve
genel anlamda bir problem olarak grld kabul edilebilir. Personel saysnn
etkisinin ayrntl ve KOB ve makro iletmelerin personel saylarna gre analizi
amacyla hesaplanan p deerleri 0,384, 0,416 ve sektrel etki iin hesaplanan p
deeri ise 0,319 olarak tespit edildiinden, bu tez almas iin bu etkilerin var
olmad tespit edilmitir.
182
Tablo 43. Grev Tanmlarn Oluturmada, Yetki ve Sorumluluklarn

Tanmlanmasnda Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
1,6
2- Byk lde
4,8
3- Biraz
10
16,1
4- ok az
18
29,0
5- Hi
20
32,3
9,7
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin grev tanmlarn oluturmada, yetki ve

sorumluluklarn tanmlanmasnda karlatklar problem ve zorluklar younluk
olarak hi ve ok az derecelerinde toplandndan bu parametrenin katlmclar
asndan genel anlamda nemli bir problem olarak grlmedii tespit edilmitir.
Personel saysnn etkisi ayrntl ve KOB ve makro iletmelerin personel saylarna
gre analiz etmek amacyla hesaplanan p deerleri 0,134, 0,060 ve sektrel etki iin
hesaplanan p deeri ise 0,725 olarak tespit edildiinden, bu tez almas iin bu
etkilerle ilgili byle bir etki olmad tespit edilmitir.
183
Tablo 44. Bilgili Personel Temininde (en azndan kritik pozisyonlar iin)
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
2- Byk lde
11,3
3- Biraz
16
25,8
4- ok az
18
29,0
5- Hi
14
22,6
Tik atlan
1,6
3,2
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin, en azndan kritik pozisyonlar iin bilgili

personel temininde karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak ok az ve
biraz derecelerinde toplandndan bu parametrenin katlmclar asndan genel
anlamda ok byk olmasa dahi bir problem olarak grld tespit edilmitir.
Personel saysnn etkisini ayrntl ekilde ve KOB ve makro iletmelerin personel
saylarna gre analiz etmek amacyla hesaplanan p deerleri 0,505, 0,334 ve sektrel
etki iin hesaplanan p deeri ise 0,778 olarak tespit edildiinden, bu tez almas
iin bu etkilerin olmad tespit edilmitir.
184
Tablo 45. Eitim htiyalarnn Tespiti ve Eitimlerin Dzenlenmesinde

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
1,6
2- Byk lde
4,8
3- Biraz
19
30,6
4- ok az
16
25,8
5- Hi
14
22,6
8,1
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin eitim ihtiyalarnn tespiti ve eitimlerin

dzenlenmesinde karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak biraz ve
ok az derecelerinde toplandndan bu parametrenin katlmclar asndan genel
anlamda ok byk olmasa dahi bir problem olarak grld tespit edilmitir.
Personel saysnn etkisini ayrntl ve KOB ve makro iletmelerin personel
saylarna gre analiz etmek amacyla hesaplanan p deerleri 0,580, 0,293 ve sektrel
etki iin hesaplanan p deeri ise 0,267 olarak tespit edildiinden, bu tez almas
iin bu etkilerin var olmad tespit edilmitir.
185
Tablo 46. Dokmantasyonun (prosedrler, talimatlar, formlar, vb.)

Oluturulmasnda Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
3,2
2- Byk lde
14,5
3- Biraz
16
25,8
4- ok az
19
30,6
5- Hi
12,9
6,5
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin prosedrler, talimatlar ve formlar gibi

"dkmantasyonun oluturulmasnda" karlatklar problem ve zorluklar younluk
olarak ok az ve biraz derecelerinde toplandndan bu parametrenin katlmclar
asndan genel anlamda ok byk olmasa dahi bir problem olarak grld tespit
edilmitir. Personel saysnn etkisini ayrntl ve KOB ve makro iletmelerin
personel saylarna gre analiz etmek amacyla hesaplanan p deerleri 0,182, 0,038
ve sektrel etki iin hesaplanan p deeri ise 0,929 olarak tespit edildiinden, bu tez
almas iin bu seenek zerinde etkilerden sadece KOB ve makro iletmelerin
personel saylarna gre ayrtrlan personel says dalmnn etkisinin olduu
tespit edilmi olup, elde edilen sonu dalm Tablo 47deki gibidir.
186
Tablo 47. Dokmantasyonun (prosedrler, talimatlar, formlar, vb.)

Oluturulmasnda Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesinin
KOB ve MAKRO letmelerin Personel Saylarna Gre Dalmlar
Kobi ve
Makro
lekli
letmelerin
Personel
Saylar
1-250
251 ve fazlas
Belirtilmeyen
Toplam
Dokmantasyonun Oluturulmasnda Karlalan

Hi
Bu kk
hi
iaretlemeyen
Toplam
8
10
6
2
0
4
22
31
1
19
0
8
0
4
5
58
ok
byk
lde
Byk
lde
Biraz
ok az
1
1
1
8
6
6
0
2
0
9
4
16
Tablo 48. Bilgiye Ulamda Karlalan Problem ve Zorluklarn

Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
1,6
2- Byk lde
8,1
3- Biraz
13
21,0
4- ok az
16
25,8
5- Hi
13
21,0
10
16,1
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin bilgiye ulamda karlalan problem ve

zorluklar younluk olarak ok az, biraz ve hi derecelerinde toplandndan bu
parametrenin katlmclar asndan genel anlamda pek bir problem arz etmedii
tespit edilmitir. Personel saysnn etkisini ayrntl ve KOB ve makro iletmelerin
personel saylarna gre analiz etmek amacyla hesaplanan p deerleri 0,080, 0,012
187
ve sektrel etki iin hesaplanan p deeri ise 0,941 olarak tespit edildiinden, bu tez
almas iin bu seenek zerinde etkilerden sadece KOB ve makro iletmelerin
personel saylarna gre ayrtrlan personel says dalmnn etkisinin olduu
tespit edilmi olup, elde edilen sonu dalm Tablo 49daki gibidir.
Tablo 49. Bilgiye Ulamda Karlalan Problem ve Zorluklarn

Derecelendirilmesinin KOB ve MAKRO letmelerin Personel Saylarna Gre
Dalmlar
Kobi ve
Makro
lekli
letmelerin
Personel
Saylar
Bilgiye Ulamda Karlalan Problem ve

Hi
Bu kk
hi
iaretlemeyen
Toplam
2
12
2
8
5
0
3
6
1
22
31
5
16
13
10
58
ok
byk
lde
Byk
lde
Biraz
ok az
Belirtilmeyen
0
0
1
3
1
1
6
7
0
Toplam
13
1-250
251 ve fazlas
Tablo 50. Belgelendirme Kuruluunun Bulunmasnda Karlalan Problem ve

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
3- Biraz
1,6
4- ok az
11
17,7
5- Hi
38
61,3
12,9
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin belgelendirme kuruluunun bulunmasnda
188
karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak hi ve ok az derecelerinde

toplandndan bu parametrenin katlmclar asndan genel anlamda bir problem arz
etmedii tespit edilmitir. Personel saysnn etkisini ayrntl ve KOB ve makro
iletmelerin personel saylarna gre analiz etmek amacyla hesaplanan p deerleri
0,904, 0,781 ve sektrel etki iin hesaplanan p deeri ise 0,831 olarak tespit
edildiinden, bu tez almas iin bu etkilerin var olmad tespit edilmitir.
Tablo 51. Finansal Kaynak Eksikliinde Karlalan Problem ve Zorluklarn

Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
4,8
2- Byk lde
9,7
3- Biraz
14,5
4- ok az
15
24,2
5- Hi
20
32,3
8,1
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin finansal kaynak eksikliinde karlatklar

problem ve zorluklar younluk olarak hi ve ok az derecelerinde
edildiinden, bu tez almas iin bu etkilerin var olamad tespit edilmitir.
189
Tablo 52. Teknik mkanlarn Yetersizlii Karlalan Problem ve Zorluklarn

Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
2- Byk lde
4,8
3- Biraz
12,9
4- ok az
17
27,4
5- Hi
19
30,6
11
17,7
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin teknik imkanlarn yetersizlii karlatklar

problem ve zorluklar younluk olarak hi ve ok az derecelerinde
0,225, 0603 ve sektrel etki iin hesaplanan p deeri ise 0,640 olarak tespit
190
Tablo 53. Sertifikalandrma Maliyetlerinde Karlalan Problem ve

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
1,6
2- Byk lde
6,5
3- Biraz
12
19,4
4- ok az
12
19,4
5- Hi
20
32,3
14,5
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin sertifikalandrma maliyetlerinde karlatklar

problem ve zorluklar younluk olarak hi, biraz ve ok az derecelerinde
edildiinden, bu tez almas iin bu parametre zerinde personel saysnn etkisinin
olmad tespit edelmitir. Sektrel etki ile ilgili soru 9u hi iaretlemeyen 4 iletme
dnda dier 58 iletme iin etki dalm Tablo 54de verilmitir. Bu tabloya gre
zellikle inaat, eletrik-elektronik, otomotiv sektrlerinde ve ankete katlan
dier iletmelerin bu problemle karlama dereceleri sektrel bazda elde edilebilir.
191
Tablo 54. Sertifikalandrma Maliyetlerinde Karlalan Problem ve

Zorluklarn Sektrel Dalmlar
Faaliyet
konusu
Sertifikalandrma Maliyetlerinde karlalan

problem ve zorluklarn derecelendirilmesi
Toplam
ok
byk
lde
Byk
lde
Biraz
ok az
Hi
Bu
kk
hi
iaretle
meyen
11
Turizm
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
1
0
0
1
1
0
0
0
0
1
1
1
3
2
1
Gda
Altyap
imento
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
2
1
1
1
1
0
0
0
1
3
3
0
0
0
0
1
0
0
0
0
4
1
0
0
0
12
0
0
0
0
12
0
1
1
1
20
0
0
1
1
9
1
1
2
2
58
Elektrikelektronik
naat
Otomotiv yan
sanayi
Makine, motor,
ak
ecek
Temizlik
malzemesi
Ttn
Tekstil
Lojistik
Demir, elik,
metal, kauuk
Bask, ambalaj
Enerji, petrol
Lastik
Seramik
Yap malzemesi
Kimya, ila
Toplam
Soru 8in seeneklerinde yer alan parametrelerin deerlendirilmesi yukardaki
192
gibi olup bu sorunun dier seeneinde belirtilen problemler gruplandrlarak

aada frekans ve yzdelik baznda tablolarla ifade edilmitir.
Tablo 55. Dier 1: Atk Ynetim Sisteminin Oluturulmasnda Karlalan

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
2- Byk lde
1,6
Bu problemi belirtmeyen iletmeler
61
98,4
62
100,0
Toplam
Anket katlmclarnn dier seeneinde ISO 14001 YSnin kurulum

aamasnda karlat problemlerden biri olarak belirtilen atk ynetim sisteminin
oluturulmas tablo 54de yer ald gibi ifade edilmitir. Ankete katlan, personel
says 251 500 aralnda ve tekstil sektrnde faaliyet gsteren iletmelerden biri
bu problemi tablo 55de belirtildii gibi byk lde yaadn belirtmitir.
Ancak bu problem tek bir iletme tarafndan belirtildii ve istatistiksel olarak p
deeri elde edilemeyeceinden personel ve sektrel etki analizi yaplamam olup
sektr ve personel says ek bilgi olarak verilmitir.
Tablo 56. Dier 2: Brokratik Engellerle lgili Yaanan Problem ve Zorluklarn

Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
3- Biraz
1,6
61
98,4
62
100,0
Toplam
193

aamasnda karlat problemlerden biri olarak belirtilen brokratik engeller
Tablo 56da yer ald gibi ifade edilmitir. Ankete katlan, personel says 11 50
aralnda olan ve inaat sektrnde faaliyet gsteren iletmelerden biri bu problemi
Tablo 56da belirtildii gibi biraz yaadn belirtmitir. Ancak bu problem tek bir
iletme
tarafndan
belirtildiinden
istatistiksel
olarak
deeri
elde
edilemeyeceinden personel ve sektrel etki analizi yaplamam olup sektr ve

personel says ek bilgi olarak verilmitir.
Tablo 57. Dier 3: Personelde evre Bilincinin Oluturulmasnda Karlalan

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
2- Byk lde
1,6
61
98,4
62
100,0
Toplam

aamasnda karlat problemlerden biri olarak belirtilen personelde evre
bilincinin oluturulmas Tablo 57de yer ald gibi ifade edilmitir. Ankete katlan,
personel says 51 250 aralnda ve imento sektrnde faaliyet gsteren
iletmelerden biri bu problemi Tablo 57de belirtildii gibi byk lde
yaadn belirtmitir. Ancak bu problem tek bir iletme tarafndan belirtildiinden
istatistiksel olarak p deeri elde edilemeyeceinden personel ve sektrel etki analizi
yaplamam olup sektr ve personel says ek bilgi olarak verilmitir.
194
Tablo 58. Dier 4: Soru 9un Yant Olabilecek Problem ve Zorluklarn

Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
1,6
2- Byk lde
3,2
3- Biraz
3,2
Tik atlan
1,6
56
90,3
62
100,0
Toplam

aamasnda karlat problemlerden biri olarak belirtilen ve soru 9 altnda
belirtilmesi gereken parametreler soru 9un yant olabilecek problem ve zorluklar
ad altnda toplanm olup Tablo 58de frekans ve yzdelikleri belirtilmitir. Bu
grupta yer alan 6 iletme olduundan personel says ve sektrel etkisinin
geerliliini gsterecek olan p deerleri hesaplanmtr. Personel saysnn etkisini
ayrntl ve KOB ve makro iletmelerin personel saylarna gre analizi amacyla
hesaplanan p deerleri 0,122; 0,220 ve sektrel etki iin hesaplanan p deeri ise
0,116 olarak tespit edildiinden, bu tez almas iin bu parametre zerinde personel
saysnn ve sektrn etkisi sz konusu deildir. Aada Soru 9un yant
olabilecek problem ve zorluklar ad altnda toplanan ve bu soru altnda genel olarak
deerlendirilen, ancak burada belirtilerek vurgulanmasnn bu problemlerin nemini
ortaya koymak asndan nem arz edebilecei iin iletmelerin belirttii bu
problemler aada listelenmitir:
deiikliklerin takibi,
tehlikeli atklarn atlmas,
195
atk bertarafnda sertifikal kurulu bulma, lisansl atk tama arac bulma ve
maliyeti,
emisyon lm izni alnmas,
tedarikilerin sahip olmalar gereken yasal izinler, yeterlilik belgeleri vs.
temininde yaanan zorluklar ve
uygulamalara ait laboratuvar hizmeti veren kurulularn az olmas ve pahal
hizmet vermesi.
Yukarda Soru 8de yer alan seeneklerin tek tek yaplan analizlerine ek
olarak hibir faktr ve belirtilen derecelendirme gzetilmeksizin (1,2,3,4 olarak
derecelendirilen ve tik atlan seeneklerin toplam) ve dier seeneinde belirtilen
tm ifadeleri olduu gibi alarak 62 katlmc zerinden frekans ve yzdelik
deerlendirmesi yaplm ve genel bir deerlendirme elde edilmeye allmtr.
Yaplan bu deerlendirme Tablo 59da verildii gibidir.
196
Tablo 59. ISO 14001 Belgelendirme Srecinde letmelerin YS Kurulumu

Aamasnda Karlat Problem ve Zorluklarn Genel Olarak Yzdelik
Dalmlar
Karklalan Problem ve Zorluklar
Frekans Yzdelik
evre boyutlann tanmlanmas ve derecelendirilmesinde
55
88,7
50
80,6
46
74,2
evre ynetim programnn oluturulup uygulanmasnda
46
74,2
evre politikasna uygun evre ama ve hedeflerinin belirlenmesinde
43
69,3
Bilgili personel temininde (en azndan kritik pozisyonlar iin)
42
67,7
Eitim ihtiyalarnn tespiti ve eitimlerin dzenlenmesinde
39
62,8
Bilgiye ulamda
35
56,5
Finansal kaynak eksiklii
33
53,2
32
51,5
evre politikasnn belirlenmesinde
31
50
Sertifikalandrma maliyetleri
29
46,9
Teknik imkanlarn yetersizlii
28
45,1
Belgelendirme kuruluunun bulunmasnda
12
19,3
Dier: Atk ynetim sisteminin oluturulmas
1,6
Dier: Brokratik engeller
1,6
Dier: Personelde evre bilincinin oluturulmas aamasnda
1,6
Dier: Deiikliklerin takibi
1,6
Dier: Tehlikeli atklarn atlmas
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
Dokmantasyonun
(prosedrler,
talimatlar,
formlar,
vb.)
oluturulmasnda
Grev
tanmlarn
oluturmada,
yetki
ve
sorumluluklarn
tanmlanmasnda
Dier: Atk bertarafnda sertifikal kurulu bulma, lisansl atk tama

arac bulma ve maliyeti
Dier: Emisyon lm izni alnmas
Dier: Tedarikilerin sahip olmalar gereken yasal izinler, yeterlilik
belgeleri vs. temininde yaanan zorluklar
Dier: Uygulamalara ait laboratuvar hizmeti veren kurulularn az ve
pahal hizmet vermesi
Tablo 59da yaplan genel deerlendirmede verilen seeneklerde %88,7lik

en yksek payla evre boyutlann tanmlanmas ve derecelendirilmesinde seenei
197
yer almakta iken, dier seeneinde belirtilen problem ve zorluklar dnda %19luk
en dk payla Belgelendirme kuruluunun bulunmasnda seenei yer almaktadr.
3.9. letmelerin ISO 14001 YSnin letimi Safhasnda Karlat

Problem ve Zorluklar:
Soru 8 gibi anketin temel amalarndan bir dieri olan soru 9, iletmelerin
ISO 14001 YSni kurma deil de iletme aamasnda karlatklar problem ve
zorluklar tespit edebilmek amacyla, literatr taramasnda elde edilen bilgiler
dorultusunda
hazrlanmtr.
Yaplan
deerlendirmede
8.
sorunun
deerlendirilmesinde takip edilen yntem kullanlm olup, aadaki tablolarda her

bir k ve dier seeneinde belirtilen problem ve zorluklar gruplandrlarak frekans
ve yzdelik baznda deerlendirilmitir. Ayrca her bir seenek iin personel ve
sektrn etkileri SPSS yardmyla sorgulanm olup elde edilen p deerine gre bu
etkilerin geerlilii irdelenmitir. Bu analizlere ek olarak atk bertarafnda problem
yaayan iletmeler iin soru 7de yer alan cevaplara gre atk trlerinin ve
iletmelerin yer ald ehirlerin ve blgelerin bu problem zerinde yer alabilecek
etkilerinin geerlilii SPSS yardm ile sorgulanarak tespit edilmeye allmtr.
Benzer ekilde geri dnm faaliyetlerinde iletmelerin yer ald ehirlerin ve
blgelerin etkileri sorgulanmtr.
198
Tablo 60. evre ile lgili Konularda Alt Yap Yetersizliinde Karlalan
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
13
21,0
2- Byk lde
6,5
3- Biraz
15
24,2
4- ok az
13
21,0
5- Hi
9,7
Tik atan
3,2
8,1
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin evre ile ilgili konularda alt yap yetersizliinde
karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak biraz, ok byk lde ve
anlamda nemli bir problem olarak grlebilecei tespit edilmitir. Personel
saysnn etkisinin ayrntl ve KOB ve makro iletmelerin personel saylarna gre
analizi amacyla hesaplanan p deerleri 0,690; 0,873 ve sektrel etki iin hesaplanan
p deeri ise 0,978 olarak tespit edildiinden, bu tez almas iin bu etkilerin var
olmad tespit edilmitir.
199
Tablo 61. Devlet ve Resmi Kurumlarn Destek ve Teviklerinin Yeterli

Olmamas ile lgili Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
14
22,6
2- Byk lde
11
17,7
3- Biraz
12
19,4
4- ok az
11
17,7
5- Hi
8,1
Tik atan
3,2
4,8
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin devlet ve resmi kurumlarn destek ve

teviklerinin yeterli olmamas ile ilgili karlatklar problem ve zorluklar younluk
olarak ok byk lde, biraz ve byk lde derecelerinde toplandndan
bu parametrenin katlmclar asndan genel anlamda nemli bir problem olarak
grld tespit edilmitir. Personel saysnn etkisini ayrntl ve KOB ve makro
0,546; 0,353 ve sektrel etki iin hesaplanan p deeri ise 0,563 olarak tespit
200
Tablo 62. YS Ama ve Hedeflerinin Kk veya Belirsiz Tutulmu Olmas ile

lgili Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
3,2
2- Byk lde
1,6
3- Biraz
11,3
4- ok az
17
27,4
5- Hi
20
32,3
Tik atan
11
4
17,7
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin YS ama ve hedeflerinin kk veya belirsiz

tutulmu olmas ile ilgili karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak hi
ve ok az derecelerinde toplandndan bu parametrenin katlmclar asndan
genel anlamda bir problem olarak grlmedii tespit edilmitir. Personel saysnn
etkisinin ayrntl ve KOB ve makro iletmelerin personel saylarna gre analizi
amacyla hesaplanan p deerleri 0,637; 0,260 ve sektrel etki iin hesaplanan p
deeri ise 0,991 olarak tespit edildiinden, bu tez almas iin bu etkilerin
varolmad tespit edilmitir.
201
Tablo 63. YS Ama ve Hedeflerinin ok Yksek Tutularak Gerek D

Beklentilerde Bulunmu Olunmas ile lgili Karlalan Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
1,6
2- Byk lde
3,2
3- Biraz
10
16,1
4- ok az
12
19,4
5- Hi
23
37,1
10
4
16,1
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin YS ama ve hedeflerinin ok yksek tutularak

gerek d beklentilerde bulunmu olunmas ile ilgili karlatklar problem ve
zorluklar younluk olarak hi derecesinde toplandndan bu parametrenin
katlmclar asndan genel anlamda bir problem olarak grlmedii tespit
edilmitir. Personel saysnn etkisinin ayrntl ve KOB ve makro iletmelerin
personel saylarna gre analizi amacyla hesaplanan p deerleri 0,147; 0,061 ve
sektrel etki iin hesaplanan p deeri ise 0,706 olarak tespit edildiinden, bu tez
almas iin bu etkilerin var olmad tespit edilmitir.
202
Tablo 64. Faaliyetlere Odaklanmak Yerine Denetim in Dokmantasyona

Ynelmek ile lgili Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
2- Byk lde
8,1
3- Biraz
14
22,6
4- ok az
17
27,4
5- Hi
13
21,0
Tik atlan
3,2
7
4
11,3
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin Faaliyetlere odaklanmak yerine denetim iin

dokmantasyona ynelmek ile ilgili karlatklar problem ve zorluklar younluk
olarak ok az, biraz ve hi derecelerinde toplandndan bu parametrenin
katlmclar asndan genel anlamda pek bir problem arz etmedii tespit edilmitir.
Personel saysnn etkisinin ayrntl ve KOB ve makro iletmelerin personel
saylarna gre analizi amacyla hesaplanan p deerleri 0,807; 0,556 ve sektrel etki
iin hesaplanan p deeri ise 0,514 olarak tespit edildiinden, bu tez almas iin bu
etkilerin var olmad tespit edilmitir.
203
Tablo 65. Finansal Kaynak Eksiklii ile lgili Karlalan Problem ve

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
1,6
2- Byk lde
11,3
3- Biraz
12
19,4
4- ok az
13
21,0
5- Hi
16
25,8
Tik atlan
1,6
8
4
12,9
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete
katlan
iletmelerin
Finansal
kaynak
eksiklii
ile
ilgili
karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak hi, ok az ve biraz

bir problem arz etmedii tespit edilmitir. Personel saysnn etkisinin ayrntl ve
KOB ve makro iletmelerin personel saylarna gre analizi amacyla hesaplanan p
deerleri 0,776; 0,665 ve sektrel etki iin hesaplanan p deeri ise 0,071 olarak tespit
204
Tablo 66. Cihaz Kalibrasyonlar iin Yetkili Kalibrasyon Laboratuvarnn

Bulunmasnda Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
2- Byk lde
3,2
3- Biraz
10
16,1
4- ok az
12,9
5- Hi
29
46,8
9
4
14,5
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin cihaz kalibrasyonlar iin yetkili kalibrasyon

laboratuvarnn bulunmasnda karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak
hi derecesinde toplandndan bu parametrenin katlmclar asndan genel
anlamda bir problem arz etmedii tespit edilmitir. Personel saysnn etkisinin
0,139 olarak tespit edildiinden, bu tez almas iin bu etkilerin var olmad tespit
edilmitir.
205
Tablo 67. Kalibrasyon Masraflarnn Karlanmasnda Karlalan Problem ve

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
3,2
2- Byk lde
4,8
3- Biraz
12
19,4
4- ok az
11,3
5- Hi
25
40,3
9
4
14,5
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin kalibrasyon masraflarnn karlanmasnda

karlatklar
problem
ve
zorluklar
younluk
olarak
hi
derecesinde

etmedii tespit edilmitir. Personel saysnn etkisinin ayrntl ve KOB ve makro
iletmelerin personel saylarna gre analizi amacyla hesaplanan p deerleri 0,566;
206
Tablo 68. st Ynetim ve Ynetimin Destei Hususlarnda Karlalan

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
2- Byk lde
6,5
3- Biraz
12,9
4- ok az
14,5
5- Hi
30
48,4
7
4
11,3
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin st ynetim ve ynetimin destei hususlarnda

karlatklar
problem
ve
zorluklar
younluk
olarak
hi
derecesinde

etmedii tespit edilmitir. Personel saysnn etkisinin ayrntl ve KOB ve makro
iletmelerin personel saylarna gre analizi amacyla hesaplanan p deerleri 0,354;
207
Tablo 69. Yeterli Eitim ve evre Bilincinin Olmamasnda Karlalan

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
3,2
2- Byk lde
12
19,4
3- Biraz
19
30,6
4- ok az
11
17,7
5- Hi
12,9
Tik atlan
1,6
5
4
8,1
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin yeterli eitim ve evre bilincinin olmamasnda

karlatklar
problem
ve
zorluklar
younluk
olarak
biraz
derecesinde
toplandndan bu parametrenin katlmclar asndan az da olsa genel anlamda bir

problem arz etmedii tespit edilmitir. Personel saysnn etkisinin ayrntl ve KOB
ve makro iletmelerin personel saylarna gre analizi amacyla hesaplanan p
208
Tablo 70. Eitim Maliyetleri ile lgili Karlalan Problem ve Zorluklarn

Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
2- Byk lde
11,3
3- Biraz
12
19,4
4- ok az
14
22,6
5- Hi
15
24,2
10
4
16,1
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin eitim maliyetleri ile ilgili karlatklar

problem ve zorluklar younluk olarak hi, ok az ve biraz derecelerinde
toplandndan bu parametrenin katlmclar asndan genel anlamda ok nemli bir
209
Tablo 71. Personelin Yeniliklere Kar Direnmesi ile lgili Karlalan Problem
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
4,8
2- Byk lde
11,3
3- Biraz
19
30,6
4- ok az
14,5
5- Hi
11
17,7
Tik atlan
1,6
8
4
12,9
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin personelin yeniliklere kar direnmesi ile ilgili

karlatklar
problem
ve
zorluklar
younluk
olarak
biraz
derecesinde
toplandndan bu parametrenin katlmclar asndan genel anlamda ok nemli bir

210
Tablo 72. evreye Duyarl Faaliyetlerin Uygulanmasnda Toplum ve

alanlarn Duyarszl ile lgili Karlalan Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
3,2
2- Byk lde
10
16,1
3- Biraz
18
29,0
4- ok az
14
22,6
5- Hi
11,3
Tik atlan
3,2
5
4
8,1
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin evreye duyarl faaliyetlerin uygulanmasnda

toplum ve alanlarn duyarszl ile ilgili karlatklar problem ve zorluklar
younluk olarak biraz ve ok az derecelerinde toplandndan bu parametrenin
katlmclar asndan genel anlamda ok nemli bir problem arz etmedii tespit
almas iin bu etkilerin var olmad tespit edilmitir.
211
Tablo 73. evresel Faaliyetlerle lgili Harlarn Yksek Olmas ile lgili
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
9,7
2- Byk lde
10
16,1
3- Biraz
17
27,4
4- ok az
9,7
5- Hi
11
17,7
8
4
12,9
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin evresel faaliyetlerle ilgili harlarn yksek

olmas ile ilgili karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak biraz
derecesinde toplandndan bu parametrenin katlmclar asndan genel anlamda
ok nemli bir problem arz etmedii tespit edilmitir. Personel saysnn etkisinin
0,927 olarak tespit edildiinden, bu tez almas iin bu etkilerle ilgili geerlilie
sahip bir bilgi elde edilememitir.
212
Tablo 74. evre lmlerinin Yaptrlmasnda ve Maliyetleri ile lgili

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
11,3
2- Byk lde
15
24,2
3- Biraz
16
25,8
4- ok az
8,1
5- Hi
10
16,1
Tik atlan
1,6
4
4
6,5
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete
katlan
iletmelerin
evre
lmlerinin
yaptrlmasnda
ve
maliyetleri ile ilgili karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak biraz ve

genel anlamda bir problem arz ettii tespit edilmitir. Personel saysnn etkisinin
0,535 olarak tespit edildiinden, bu tez almas iin bu etkilerin olmad tespit
edilmitir.
213
Tablo 75. Atk Bertarafnda Lisansl, Uygun Alanlarn Bulunmasnda

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
19
30,6
2- Byk lde
12
19,4
3- Biraz
14,5
4- ok az
3,2
5- Hi
9,7
Tik atlan
3,2
8
4
12,9
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin atk bertarafnda lisansl, uygun alanlarn

bulunmasnda karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak ok byk
lde ve byk lde derecelerinde toplandndan bu parametrenin
katlmclar asndan genel anlamda nemli boyutta bir problem arz ettii tespit
almas iin bu etkilerin var olmad tespit edilmitir. Bu anket sorular arasnda
bu seenein devam olan zellikle de tehlikeli, kontamine, tbbi atk, atk ya, vb.
bertarafnda eklinde ifade edilerek, bertarafnda problem yaanan atk trlerinin
ifade edilmesi beklenmitir. Anket katlmclar tarafndan ifade edilen bertarafnda
problem yaanan atk trlerinin dalm tablo 76daki gibidir.
214
Tablo 76. Atk Bertarafnda zellikle Problem Yaanan Atk Trlerinin

Dalmlar
Atk Trleri
Frekans
Yzdelik
Tehlikeli atklar
19
30,6
Kontamine Atklar
1,6
Tbbi Atklar
1,6
Atk Ya
3,2
Boya Kutular
1,6
Filtre
1,6
Kontamine ve tbbi atklar
18
29,0
14
22,6
6,5
62
100,0
Problem olarak belirtilipte atk

tr belirtilmeyen
Bu seenei hi iaretlemeyen
Toplam
Soru 7de sorgulanan ve anket katlmclarnn %93,5inin tehlikeli ve benzeri

atk rettii tespit edilen bu almada, atk bertaraf problemi yaayan iletmelerin
bertarafnda problem yaadklar atklarn daha ok tehlikeli, kontamine ve tbbi
atklar olduu tespit edilmitir. letmelerin bulunduklar ehirlerin bu bertaraf
tesislerine uzak olularnn problem arz edebilecei dnlmtr. zellikle
tehlikeli atklarla ilgili olduu bilinen ZAYDA (zmit Atk Yakma ve Depolama
irketi)n tek tehlikeli atk bertaraf tesisi olmas gibi bulunulan ehir ve blgenin
de etken olabilecei dncesiyle SPSS yardmyla bu etkilerin geerlilii
sorgulanmtr. Ancak elde edilen p deerleri srasyla 0,126 ve 0,463 olduundan bu
almada bu etkilerin var olmad tespit edilmitir. Yine ayni ekilde soru 7de elde
edilen iletmelerin sahip olduu atk trleri ile problem yaanlan atk trleri arasnda
215
da var olabilecek bir ban geerlilii sorgulanm ve elde edilen p deeri 0,935
olduundan bu alma ierisinde bu etkinin de yer almad belirlenmitir.
Tablo77. Geri Dnm Faaliyetlerinde Karlalan Problem ve Zorluklarn

Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
4,8
2- Byk lde
11
17,7
3- Biraz
17
27,4
4- ok az
11
17,7
5- Hi
6,5
12
4
19,4
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin geri dnm faaliyetlerinde karlatklar

problem ve zorluklar younluk olarak biraz derecesinde toplandndan bu
parametrenin katlmclar asndan nemli boyutta ve genel anlamda bir problem arz
etmedii tespit edilmitir. Burada da yine geri dnm tesislerinin konumunun
etken olabilecei dncesiyle personel says ve sektre ek olarak ehrin ve ehrin
bulunduu blgenin etkilerinin geerlilii de sorgulanmtr. Personel saysnn
etkisini ayrntl ve KOB ve makro iletmelerin personel saylarna gre analizi
amacyla hesaplanan p deerleri 0,757; 0,894 ve sektrel etki iin hesaplanan p
deeri 0,443, blge iin hesaplanan p deeri 0,367 iken ehir iin hesaplanan p
deeri 0,016 olduundan, bu tez almas iin personel, sektrel ve blgesel
etkilerin geri dnm faaliyetlerinde yer almad gzlemlenirken, ehir etkisinin
varl saptanm ve bu etki tablo 78de ifade edilmitir.
216
Tablo78. Geri Dnm Faaliyetlerinde Problem ve Zorluklarla Karlalan

letmelerin Bulunduklar ehirlere Gre Dalmlar
Geri Dnm Faaliyetlerinde Problem ve Zorluk Yaayan
letmelerin Derecelendirilmesi
letme
Adresi
1- ok
byk
lde
2- Byk
lde
Ankara
stanbul
zmir
Bursa
Mersin
0
0
1
0
0
zmit
Gebze-
Toplam
3- Biraz
4- ok
az
5- Hi
aretlenmemi
4
2
1
0
0
1
4
0
3
0
0
1
2
3
0
0
0
1
1
0
3
6
0
1
1
8
13
5
8
1
0
0
0
1
0
4
0
0
1
0
0
0
1
5
Dzce
Manisa
Eskiehir
0
0
0
0
1
1
1
0
1
0
2
0
0
0
0
0
0
0
1
3
2
Afyon
Belirtilmeyen
Toplam
11
17
11
12
58
Kocaeli
Aksaray
Tekirda
217
Tablo 79. Yasal Mevzuatlarn Karlanmasnda Karlalan Problem ve

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
4,8
2- Byk lde
12
19,4
3- Biraz
17
27,4
4- ok az
14,5
5- Hi
10
16,1
Tik atlan
3,2
5
4
8,1
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete
katlan
iletmelerin
yasal
mevzuatlarn
karlanmasnda
karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak biraz ve byk lde

bir problem arz ettii tespit edilmitir. Personel saysnn etkisinin ayrntl ve KOB
218
Tablo 80. Srdrlebilirlik Kavramnn Uygulanmasnda Karlalan

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
3,2
2- Byk lde
10
16,1
3- Biraz
16
25,8
4- ok az
12
19,4
5- Hi
14,5
Tik atlan
1,6
8
4
12,9
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin srdrlebilirlik kavramnn uygulanmasnda

karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak biraz ve ok az
derecelerinde toplandndan bu parametrenin katlmclar asndan az dahi olsa
genel anlamda bir problem arz ettii tespit edilmitir. Personel saysnn etkisinin
0,524 olarak tespit edildiinden, bu tez almas iin bu etkilerin var olmad tespit
edilmitir.
219
Tablo 81. KOBlere Ynelik YS Bulunmamasndan Dolay Karlalan

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
1,6
2- Byk lde
8,1
3- Biraz
11
17,7
4- ok az
11,3
5- Hi
14
22,6
20
4
32,3
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin KOBlere ynelik YS bulunmamasndan

dolay karlatklar problem ve zorluklar katlmclarn % 32,3 bu kk
iaretlememi olup, iaretleyenler ise en ok hi ve biraz derecelerini
iaretlemilerdir. Bu nedenle bu parametrenin katlmclar asndan genel anlamda
pek bir problem arz ettmedii tespit edilmitir. Personel saysnn etkisinin ayrntl
ve KOB ve makro iletmelerin personel saylarna gre analizi amacyla hesaplanan
p deerleri 0,635; 0,481 iken sektr iin hesaplanan p deeri 0,002 olduundan, bu
tez almas iin personel saysnn etkisi sz konusu deil iken, sektrel etki
saptanm ve bu etki tablo 82de ifade edilmitir.
220
Tablo 82. KOBlere Ynelik YS Bulunmamasndan Dolay Karlalan

Problem ve Zorluklarla Karlalan letmelerin Bulunduklar ehirlere Gre
Dalmlar
KOBlere Ynelik YS Bulunmamasndan Dolay
letme
Adresi
Karlalan Problem ve Zorluk Yaayan letmelerin

Toplam
Derecelendirilmesi
1- ok
byk
lde
2Byk
lde
3- Biraz
4- ok
az
5- Hi
aretlenmemi
12
Ttn
Tekstil
Lojistik
Turizm
Gda
Enerji, Petrol
Lastik
Seramik
11
14
20
58
Elektrikelektronik
naat
Makine,
motor, ak
Otomotiv yan
sanayi
ecek
Temizlik
malzemesi
Demir, elik,
metal, kauuk
Altyap
Bask,
Ambalaj
Yap
Malzemesi
Kimya, la
Toplam
221
Tablo 83. Standardn Kullanc Dostu Olamamas Hususunda Karlalan

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
1,6
2- Byk lde
8,1
3- Biraz
15
24,2
4- ok az
12,9
5- Hi
16
25,8
13
4
21,0
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete
katlan
iletmelerin
standardn
kullanc
dostu
olamamas
hususunda karlatklar problem ve zorluklar katlmclarn % 21i bu kk

iaretlememi olup, iaretleyenler ise en ok hi ve biraz dereceleri
iaretrlemilerdir. Bu nedenle bu parametrenin katlmclar asndan genel anlamda
pek bir problem arz ettmedii tespit edilmitir. Personel saysnn etkisinin ayrntl
ve KOB ve makro iletmelerin personel saylarna gre analizi amacyla hesaplanan
p deerleri 0,191; 0,032 ve sektr iin hesaplanan p deeri 0,816 olarak tespit
edildiinden, bu tez almas iin bu etkilerden sadece KOB ve MAKRO lekli
iletmelerin personel saylarna gre belirlenen iletmelerin personel saylarnn
etkisinin varl sz konusu olup bu etki tablo 84de ifade edilmitir.
222
Tablo 84. Standardn Kullanc Dostu Olamamas Hususunda Karlalan

Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesinin KOB ve MAKRO letmelerin
Personel Saylarna Gre Dalmlar
Kobi ve
Makro
lekli
letmelerin
Personel
Saylar
1-250
251 ve fazlas
Belirtilmeyen
Toplam
Standardn Kullanc Dostu Olamamas Hususunda

Bu kk
ok
hi
byk
iaretleByk
lde lde
Biraz
ok az
Hi
meyen
Toplam
0
0
4
1
5
8
3
5
6
10
2
8
20
32
1
1
0
5
2
15
0
8
0
16
3
13
6
58
Tablo 85. Tetkik ve Ynetimin Gzden Geirmesi (YGG) Toplantlarnda

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
1,6
2- Byk lde
6,5
3- Biraz
10
16,1
4- ok az
16
25,8
5- Hi
19
30,6
8
4
12,9
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin Tetkik ve Ynetimin Gzden Geirmesi

(YGG) toplantlarnda karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak hi ve
anlamda pek bir problem arz etmedii tespit edilmitir. Personel saysnn etkisinin
223
hesaplanan p deerleri 0,921; 0,650 ve sektr iin hesaplanan p deeri 0,464 olarak
tespit edildiinden, bu tez almas iin bu etkilerin var olmad tespit edilmitir.
Tablo 86. Dokman ve Kaytlarn Kontrolnde Karlalan Problem ve

Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
1,6
2- Byk lde
3,2
3- Biraz
14,5
4- ok az
20
32,3
5- Hi
18
29,0
8
4
12,9
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete
katlan
iletmelerin
dokman
ve
kaytlarn
kontrolnde
karlatklar problem ve zorluklar younluk olarak ok az ve hi derecelerinde

toplandndan bu parametrenin katlmclar asndan genel anlamda pek bir
deerleri 0,230; 0,250 ve sektr iin hesaplanan p deeri 0,780 olarak tespit
224
Tablo 87. Danmanlk cretlerinde Karlalan Problem ve Zorluklarn

Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
1- ok byk lde
6,5
2- Byk lde
6,5
3- Biraz
12,9
4- ok az
13
21,0
5- Hi
17
27,4
12
4
19,4
6,5
62
100,0
Toplam
Ankete katlan iletmelerin danmanlk cretlerinde karlatklar problem

ve zorluklar en younluk olarak hi derecesinde toplandndan bu parametrenin
katlmclar asndan genel anlamda bir problem arz etmedii tespit edilmitir.
Personel saysnn etkisinin ayrntl ve KOB ve makro iletmelerin personel
saylarna gre analizi amacyla hesaplanan p deerleri 0,920; 0,662 ve sektr iin
hesaplanan p deeri 0,293 olarak tespit edildiinden, bu tez almas iin bu
etkilerin var olmad tespit edilmitir.
Soru 9un seeneklerinde yer alan parametrelerin deerlendirilmesi
yukardaki gibi olup bu sorunun dier seeneinde belirtilen problemler
gruplandrlarak aadaki tabloda frekans ve yzdelik baznda ifade edilmitir.
225
Tablo 88. Dier: Ynetmeliklerin Anlalmasnda ve AB Normlarna Uyum iin

Yksek Taleplerde Bulunulmasnda Karlalan Problem ve Zorluklarn
Derecelendirilmesi
Derecelendirme
Frekans
Yzdelik
2- Byk lde
1,6
Tik atlan
1,6
Bu seenei hi belirtmeyen
60
96,8
62
100,0
Toplam
Anket katlmclarnn dier seeneinde ISO 14001 YSnin iletim

aamasnda karlat problemlerden biri olarak belirtilen ynetmeliklerin
anlalmasnda ve AB normlarna uyum iin yksek taleplerde bulunulmasnda
Tablo 88de yer ald gibi ifade edilmitir. Ankete katlan, personel says 51 250
aralnda ve yap malzemesi sektrnde faaliyet gsteren iletmelerden biri bu
problemi Tablo 88de belirtildii gibi byk lde ve 501 ve daha fazla personele
sahip olan ve kimya, ila sektrnde faaliyet gsteren bir iletme ise bu problemi tik
atarak
yaadn
belirtmitir.
Ancak
bu
problem
iki
iletme tarafndan
belirtildiinden ve istatistiksel olarak p deeri elde edilemeyeceinden personel ve

sektrel etki analizi yaplamam olup sektr ve personel says ek bilgi olarak
verilmitir.
Yukarda Soru 9da yer alan seeneklerin tek tek yaplan analizlerine ek
olarak hibir faktr ve belirtilen derecelendirme gzetilmeksizin (1,2,3,4 olarak
derecelendirilen ve tik atlan seeneklerin toplam) ve dier seeneinde belirtilen
ifade iin 62 katlmc zerinden frekans ve yzdelik deerlendirmesi yaplm ve
genel bir deerlendirme elde edilmeye allmtr. Yaplan bu deerlendirme Tablo
89da verildii gibidir.
226
Tablo 89. ISO 14001 Belgelendirme Srecinde letmelerin YSnin letilmesi

Esnasnda Karlat Problem ve Zorluklarn Genel Olarak Yzdelik Baznda
Dalmlar
Karklalan Problemler
Frekans
Yzdelik
50
80,6
47
75,9
46
74,1
Yeterli eitim ve evre bilincinin olmamas
45
72,5
evre lmlerinin yaptrlmasnda ve maliyetleri
44
71
Atk bertarafnda lisansl, uygun alanlarn bulunmasnda.
44
70,9
Yasal mevzuatlarn uygulanmasnda
43
69,3
Geri dnm faaliyetlerinde
42
67,7
Srdrlebilirlik kavramnn uygulanmasnda
41
66,1
evresel faaliyetlerle ilgili harlarn yksek olmas
39
62,9
Personelin yeniliklere kar direnmesi
39
62,8
38
61,3
YS ama ve hedeflerinin kk veya belirsiz tutulmu olmas
38
61,2
Finanssal kaynak eksiklii
34
54,9
Eitim maliyetleri
33
53,3
Dokman ve kaytlarn kontrolnde
32
51,6
tetkik ve Ynetimin Gzden Geirmesi (YGG) toplantlarnda
31
50
Danmanlk cretleri
29
46,9
Standardn kullanc dostu olamamas
29
46,8
25
40,3
Kalibrasyon masraflar
24
38,7
KOBlere ynelik YS bulunmamas
24
38,7
st ynetim ve ynetimin destei hususlarnda
21
33,9
20
32,2
3,2
Devlet ve resmi kurumlarn destek ve teviklerinin yeterli

olmamas
evre ile ilgili konularda alt yap yetersizlii
evreye duyarl faaliyetlerin uygulanmasnda toplum ve
alanlarn duyarszl
Faaliyetlere odaklanmak yerine denetim iin dokmantasyona

ynelmek
YS ama ve hedeflerinin ok yksek tutularak gerek d

beklentilerde bulunmu olunmas
Cihaz kalibrasyonlar iin yetkili kalibrasyon laboratuarnn

bulunmasnda
Dier: Ynetmeliklerin anlalmasnda ve AB normlarna uyum
iin yksek taleplerde bulunulmasnda
227
Tablo 89da yaplan genel deerlendirmede verilen seeneklerde %80,6lk

en yksek payla devlet ve resmi kurumlarn destek ve teviklerinin yeterli
olmamas ve % 75,9luk payla evre ile ilgili konularda alt yap yetersizlii
seenei yer almakta iken, dier seeneinde belirtilen problem ve zorluklar dnda
%32,2lik en dk payla cihaz kalibrasyonlar iin yetkili kalibrasyon
laboratuvarnn bulunmasnda seenei yer almaktadr.
3.10. letmelerin Karlat Problem ve Zorluklar Sistemin Kurulum

ve letim Aamalarna Gre Yzdelik Bazda Ayrtrmas:
Soru 10un deerlendirmesinde anket katlmclarnn ISO 14001 YS

belgelendirme srecinde sistemin kurulum ve iletim aamalarnda karlatklar
problem ve zorluklarn yzdelik olarak dalm ve problemin hangi aamada daha
youn yaand tespit edilmeye allmtr. Anket katlmclarnn verdii yantlar
dorultusunda elde edilen sonular Tablo 90daki gibidir. Tablodaki yzdelik
dalmlarna bakld zaman problem ve zorluklarn daha ok ISO 14001 YSnin
kurulumundan sonra iletilmesi aamasnda karlald grlmektedir. Ayrca bu
dalmn personel saysnn etkisinin ayrntl ve KOB ve makro iletmelerin
personel saylarna gre analizi amacyla hesaplanan p deerleri hesaplanm olup
srasyla 0,880; 0,973 olarak elde edildiinden bu balamda personel saysyla
balantl bir etki olmad tespit edilmitir.
228
Tablo 90. ISO 14001 Belgelendirme Srecinde letmelerin Karlatklar

Problem ve Zorluklarn Sistemin Kurulum ve letilmesi Aamalar iin %50
Dikkate Alnarak Yaplan Yzdelik Dalmlar
Problem ve Zorluklarn Kurulum ve letme
Aamalarna Gre Yzdelik Dalmlar
Frekans
Yzdelik
%50'den az kurulum, %50'den fazla iletme aamasnda
27
43,5
16
25,8
12
19,4
11,3
62
100,0
%50'den fazla kurulum, %50'den az iletme aamasnda

%50 kurulum, %50 iletme aamasnda
Yantsz
Toplam
3.11. letmelerin Standardn Kendisinde Grd Aksaklklar:
Soru 11de esas ama, sistemin kurulum ve iletim safhalarnda iletmelerin

karlat kendilerine bal bir takm faktrler ve bulunduu evre koullar dnda
standardn kendisinden kaynaklanan bir problem olup, olmad ve varsa bu
problemleri ortaya karmak, dier bir deyile standardn aksayan bir ynnn olup
olmad dncesine aklk kazandrmakt. Bu sorunun yant olarak iletmelerin
yapm olduu yorumlar en ok vurgulanandan balayarak vurgulanma sklna gre
zetlenerek sralanmtr:
2004 versiyonuyla standardn kapsam geniletilmi, standart daha rahat
uygulanabilir hale getirilmi, ISO 9001 ile entegrasyon byk lde
salanm ve eksiklikler giderilmitir.
Standardn ulusal, sektrel artlara ve/veya iletme leine (bilhassa
KOBler iin) zg olmamas uygulamada standardn tm gerekliliklerinin
karlanamyor olabilmesine, ya da her zaman gereklilikleri karlayabilecek
229
artlarn bulunamyor olmasna yol aabilmektedir.

Standardn
gereksinimleri
genel
ifadelerle
belirtildiinden,
standart
maddelerinin kiinin bilgi ve becerisine bal olarak deien, kiiye zg

farkl yorumlanmasna ve dolays ile de bazen amaca ulama konusunda
eksiklik/yetersizlie
yol
aabilmektedir.
Baz
durumlarda
ise
ar
dokmantasyona, buna bal olarak da sistemin hznn yavalamasna ve

sistemin hantallamasna neden olabilmektedir.
Standardn daha ok retim sektrnn ihtiyalarn karlayan bir yaps
oluu sorun oluturabilmektedir.
Standard tam uygulamay bilen insan saysnn az olmasna ek olarak
standardn kontrolnn bu insanlarn dndaki kiilerin elinde olmas.
Standardn srekli iyileme prensibinin artan maliyetler nedeni ile zaman
zaman sorunlar ile karlalabilmektedir.
Acil durum nlemleri kavram ok ak deildir.
letmelerin
belirtmi
olduu
bu
aksaklklar
aada
gruplandrlarak frekans ve yzdelik bazda deerlendirilmitir.
230
Tablo
91de
Tablo 91. Ankete Katlan letmelerin TS-EN-ISO 14001 Standardnn Aksayan

Ynleri Hakknda Belirttii fadelerin Dalmlar
Belirtilen Aksaklklar
Frekans
Yzdelik
2004 versiyonu ile eksiklik giderildi
8,1
Standardn sektrel, ulusal ve/veya iletme leine

zg olmamas
8,1
Genel ifadelerin yoruma ak olmas
1,6
Daha ok retim sektrnn ihtiyalarn karlayan

bir yapda olmas
3,2
Srekli iyiletirme prensibinin artan maliyetle

bazen uygulanamamas
1,6
Kavramlarn net olmamas
3,2
Uygulama zorluklar nedeniyle bir sre sonra kat

zerinde kalmas
4,8
Standardn deil uygulamayla ilgili olabilecek

problemler
11
17,7
4
28
62
6,5
45,2
100,0
Aksaklk yok
Yant yok
Toplam
Her ne kadar iletmelerin ISO 14001 belgelendirme srecinde karlam

olduklar problem ve zorluklar bu soru altnda deerlendirilmeyecek olsa dahi, soru
11de belirtilen problem ve zorluklar aada nem srasna gre sralamann bu
problemlerin nemini vurgulama asndan faydal olaca sylenebilir:
Trkiye koullarnda Atk Ynetimi konusu evre ynetiminde en byk
zorluklarn yaand bir etkinliktir. Atk bertaraf konusunda Trkiye'de
gerekli koullarn salanmam olmas standarda uyumda zorluklar
yaanmasna neden olmaktadr. Atk bertarafnda atklarn verilmesi iin
yeterli sayda lisansl kurulu bulunmamaktadr. ISO 14001'in amac
maliyetleri drme temeline dayanyor olsa da sistem yaygnlatka ve
231
salanan uyum arttka atk reticisine gn getike yeni maliyetler

eklemektedir. Trk evre Mevzuatnda yer alan ilgili ynetmelikteki
"tehlikeli atklarn en ok 6 ay depolanmas" koulu, bu sre zarfnda ok az
miktarlarda olsa da, kan atklarn sevkiyatnn maliyeti iletmeye mali klfet
getirmektedir. Bilindii gibi en byk sorun da ZAYDA'n tehlikeli atk
bertaraf hususunda tek tesis olmasdr.
evre ile ilgili yasal mevzuatn uygulanmasnda alt yap eksiklii ve devletin
uygulamalar takip etmekte yetersiz kalmas da standardn yasal gereklilikler
maddesinin uygulanmasn zorlatrmaktadr. Yasal ykmllklerin yerine
getirilmesinde kurum-kurulu eksiklii, yasal mevzuatn ok ar masraflar
iermesi, brokrasi, ynetmeliklerin ihtiyaca cevap vermemesi evre ile ilgili
amalarn belirlenmesini zorlatrmaktadr.
Eitim eksiklii veya eitimlerin kalitesinin bazen yetersiz olmas sorun
oluturmaktadr.
ISO 14001 denetimlerinin daha ok uygulamaya ynelik yaplmas
gerekmektedir, nk ISO 14001, 9001 gibi kgt zerinde yaayan bir
standart olmayp, uygulama odakl olduundan 14001 denetimlerinin de
uygulanna ynelik olarak yaplmas arttr. Ayrca denetim esnasnda
denetilerin beklentilerinin kiiselleebilmesi de bir problem olabilmektedir.
Bilin konusuna ok daha fazla nem verilmesi vurgulanmaktadr.
Trkiye'de
zellikle
de
KOBlerde
iletme
artlarnda
gerekletirilemeyecek olan baz ynetmelik deerlerinde esnek olunmas

gerekmektedir.
Uygulama zorluklar nedeniyle belli bir sre sonra sistemin kat zerinde
232
kalyor olmas en byk sorunlardandr.

Uygulamada srekli iyiletirme konsepti iinde srekli deerlendirme
yaplmas gerei duyulmaktadr.
3.12 letmelerin 1. Soruda Belirttii ISO 14001 YS Belgelendirmesi

Amalarnn Gerekleme Durumlar:
12. Soruda ama iletmelerin ISO 14001 YSnin kurulumunda edindikleri

amalarna ulap ulaamadklarn analiz etmek, ulalamayan amalar ve
ulalamamasnda yaanlan sorunlar tespit edebilmektir. Ankete katlan iletmelerin
1. soruda belirttikleri ISO 14001 YS belgesini alma amalarna ulama
durumlarnn yzdelik dalmlar Tablo 92de belirtildii gibidir.
Tablo 92. letmelerin ISO 14001 YSni Kurma Amalarna Ulap

Ulaamamalar Sorgusunda Elde Edilen Yantlarn Dalmlar
Yant
Frekans
Yzdelik
41
19
2
62
66,1
30,6
3,2
100,0
Evet tamamen
Ksmen.....
Yantsz
Toplam
Anket
katlmclarnn
ksmen
seeneinde
ulalamyan
amalar
belirtmeleri iin braklan bolukta vurguladklar hususlar soru 1in seeneklerine

gre incelenerek 3 grup altnda toparlanmtr. Ulalamyan bu 3 ama aadav
iletmeler tarafndan belirtilen nedenlerle birlikte verilmitir:
evreye duyarl faaliyetlere nem vermek; atklarn geri kazanm, atklarn
ayrtrlmas, deerlendirilmesi ve emisyon izni alm,
Firmann rekabet gcn arttrmak; standart kullanmnn yaygn olmamas,
233
evre sorumluluklarn yerine getirerek yasal teviklerden yararlanma; yasal

mevzuat takibi, dzenli kayt tutulamamas, donanm ve iletim yetersizlii.
3.13. letmelerin ISO 14001 Belgesini Dier letmelerde Arama

Durumlar:
Soru 13e verilen yantlar dorultusunda elde edilen sonular Tablo 93teki
gibidir:
Tablo 93. letmelerin alt Dier letmelerde veya Tedarikilerinde ISO

14001 Belgesine Sahip Olma Koulunu Arayp Aramadklar Sorgusunda Elde
Edilen Yantlarn Dalm
ISO 14001 Sertifikalandrmasnn Dier
letmelerde Aranmas
Evet mutlaka aryoruz. nk..
Frekans
Yzdelik
12,9
Tercih sebebimizdir. nk..
46
74,2
nemli deil olmasa da olur. nk..
1,6
Hayr aramyoruz. nk..
9,7
Yantsz
1,6
62
100,0
Total
Tablo 93ten de grlebilecei gibi ankete katlan iletmelerin % 74,2si

tercih sebebimizdir seeneini iaretlemilerdir. Bu soruda yer alan tm
seeneklerin sonunda katlmclarn neden belirtebilmeleri iin boluk braklmtr.
Anket katlmclarnn %12,9luk payna sahip olan evet mutlaka aryoruz
seeneinde belirtilen nedenler aada listelendii gibidir:
Politika gerei,
ynetmelik art,
234
Bunun bir rekabet avantaj olmas ve

Faaliyetlerin zincirleme birbirini etkilemesi.
Katlmclarn %74,2si tercih sebebimizdir seeneini iaretlemi olup
aadaki aklamalar yapmlardr:
letmenin politika, taahht, hedef ve prensiplerinde yer almasndan dolay,
Birlikte allan firmann yada tedarikcinin evreye
duyarl, yasal
sorumlulularn yerine getiren, evre bilinci artm, evresel etkilerini garanti

altna alm bir firma olduunu gsterir,
YS amacna ulamak iin birlikte allan firmalarla ayni bilin dzeyinde
olmak iin,
Kuruluun sahip olduu olumlu nitelikleri gsterdiinden,
Mteriler talep ettii iin,
Standartlar gerektirdiinden,
Birlikte allan firmalarn talebi olduundan,
Tedariki deerlendirme kriterlerimizde nem arz ettiinden,
srelerini ynetmek daha kolay olduundan,
letmenin kurallarna daha iyi uyum salanmasna katklar olduundan,
Denetleme
ve
sistemlerin
ilevselliinin
mgrlebilirliine
katk
saladndan,
Ancak katlmclar sektrlerinde bu tr etkinlii salayabilecek firma bulma
konusunda problemle karlatklarn bildirmilerdir.
nemli deil olmasa da olur seenei ise % 1,6lk bir diliminde olup
aklama olaraksa evre konusunda ayrca bilgilendirme yapld ifade edilmitir.
Hayr aramyoruz seenei ise %9,7 orannda iaretlenmi olup aada yer
235
alan nedenler sralanmtr:

evre bilincine sahip olmalarnn yeterli olmas,
u an iin zorunlu olmamas,
Bu belgeye sahip firma saysnn az olmas ve taeronlarn henz hazr
olmamas,
Hizmet satn alnmyor olmas ve malzemelerin yurt dnda retiliyor olmas.
3.14. letmelerin ISO 14001 YSnin Kurulumundan Dolay Karlat

Ek Maliyetleri Karlama Sreleri:
Soru 14 ile literatr taramasnda bilhassa gelimekte olan lkelerde ve

KOBlerde ISO 14001 belgelendirilmesinde yaanm olan maliyet skntlarndan
bahsedilmesi nedeniyle byle bir deerlendirme yapabilmek amalanmtr. Aada
iletmelerin
bu
maliyeti
karlama
sreleriyle
ilgili
verdikleri
yantlar
gruplandrlarak frekans ve yzdelik baznda zetlenmitir.
Tablo 94. Ankete Katlan letmelerin ISO 14001 Belgelendirme Ek

Maliyetlerini Karlama Srelerinin Dalm
Belirtilen Maliyet Karlama Sresi
Frekans
Yzdelik
6 aya kadar
4,8
1 yla kadar
3,2
2 yla kadar
3,2
2 yldan fazla
1,6
Sre belirtilmedi
4,8
Byle bir sorun yok
33
53,2
Yant yok
18
29,0
62
100,0
Toplam
236
Ancak elde edilen bu sonularn, iletmelerin personel saylar gz nne

alnarak ayrntl ekilde ve KOB ve makro iletmelerin personel saylarna gre
deerlendirilmesi sonucunda, elde edilen p deerleri srasyla 0,232 ve 0,188
olduundan byle bir etki elde edilememitir. Ayrca iletmelerin sektrel
dalmlarnn etkisinin tespit edilebilmesi iin hesaplanan p deeri ise 0,288 olarak
elde edilmi olup ek maliyetler zerinde byle bir etkinin varl tespit edilememitir.
Anket katlmclarnn %53,2si byle bir sorun yaanmadn ifade ettiinden,
katlmclarn genel anlamda ISO 14001 Belgelendirmesiyle ilgili ek maliyet sknts
yaamadklar sonucu karlmtr.
3.15. letmelerin ISO 14001 Kurulumu ve letilmesi Esnasnda

Karlat Problem ve Zorluklar Ama Durumlar:
Elde edilen sonular Tablo 95te zetlenmitir:

Aamalarnda Karlatklar Problem ve Zorluklarn Alma Yzdeliklerinin
Dalm
Problem ve Zorluklarn Alma Dalmlar
Frekans
Yzdelik
%50'den az
1,6
%50'den fazla
34
54,8
%50, %50
3,2
Yantsz
25
40,3
62
100,0
Toplam
Tablo 95te belirtildii gibi ankete katlan iletmelerin % 54,8i bu problem

ve zorluklarn %50den fazlasn atklarn belirtmilerdir. Bu tez almasnn
237
amac asndan anketin en can alc sorusu olan bu soruda katlmclarn ifade ettii
henz zmlenmemi olan problem, zorluklar ve belirtilen nedenleri ise aada
Tablo 96da zetlendii gibidir:

Aamalarnda Karlatklar Problem ve Zorluklardan Alamayanlarnn
Frekans Dalm
Alamayan Problemler
Belirtilme
Frekans
Atklarn bertaraf ve geri kazanlmas konusunda teknoloji, tesis, tama

aralar ve benzerinin yetersizlii
Tehlikeli atklarn bertaraf konusunda zayda dnda alternatif

olmamas ve zaydan atk almn durdurmas
alanlarn evreye duyarllk ve bilincinin yaratlp arttrlmasda
eitimlerin yetersizlii
Yeni kan ve deien yasal zorunluluklara adaptasyonda ve
karlanmasnda
Yeni alan ubelerde YSnin kurulum ve iletilmesinde
Atklarn zellikle de az miktardaki tehlikeli atklarn bertaraf iin
maliyetlerin yksek olmas

evre Bakanlnn Mevzuatta yer alan uygulama/kstlamalar
konusunda yaptrm gcnn dk olmas nedeniyle YS kurmann
zellikle KOBler iin maliyet drc deil, maliyet arttrc bir

unsur olmas
Yasal izinlerdeki gecikmeler
retim prosesinin teknolojik seviyesi (teknik imkanlarn yetersizlii)
alanlarn devir hz
YSnin tm irketler ve alt yklenicilerde alma kltr olarak

henz yaygn olmamas (bilgi, bilin ve finansal g eksiklii)
Yasal mevzuatlarn ynlendirici ve uygulanabilir olmamas
Bilin ve bilgilendirmede duyarszlk olmas
Teknolojik gelimelerin yakndan takip edilmemesi (srekli iyiletirme
prensibinin uygulanmasnda)
denetilerin yeterli duyarll gsterememesi
238
YGGde aktif katlmn salanamamas
Teknolojik eksiklikler
Brokrasi ve engelleme
alanlarn yeniliklere adaptasyonunun salanamamas
Ambalaj Atklar Ynetimi konusunda Bakanlk ile yaanan gr

farkll
Sektrel belgelendirme problemi
Periyodik eitimler ve bilinlenme
Atklarn alanlar tarafndan ayrtrlmasnda
Yllk eitim ve denetimlerin iyiletirilmesinde
Hedeflerin daha somut hale getirilmesinde
Blgede tehlikeli atklarn bertarafn salyacak bir tesisin olmamas
Blgede alt yap eksikliklerinin olmas
Resmi kurumlarn bilgi eksiklii
Verilen eitimlerde genel olarak insanlarn bilin dzeyi dk olduu

iin istenen baarnn elde edilememesi
Trkiye koullarnda YS uygulayan ve uygulamayan firmalar arasnda

bir ayrcalk olmamas (Sektrde yaanan haksz rekabet)
Uygulanmas gereken idari para cezalarnn uygulanmamas ya da

caydrc olmamas
Yeni yatrmlarn devam etmesi
evre lmlerinin yaptrlamamas
Yneticilerin destei konusunda eksiklikler ve deiimi kolay kabul

etmemeleri
Toplum bilincinin arttrlamamas
3.16. letmelerin ISO 14001 YS Belgesine Sahip Olduklarndan Dolay

Duyduklar Memnuniyet:
19. soruda hedef, katlmclarn amalarn gzetmeksizin belirttikleri tm

problem ve zorluklara ramen iletmelerinde ISO 14001 belgesine sahip olmaktan
dolay memnun olup olmadklarn tespit etmekti.
239
Tablo 97. Ankete Katlan letmelerin Hereye Ramen ISO 14001 YSne
Sahip Olmaktan Dolay Duyduklar Memnuniyetin Dalm
letmelerin Memnuniyeti
Frekans
Yzdelik
Evet
61
98,4
Hayr
1,6
62
100,0
Toplam
Ankete katlan 62 iletmenin 61i bu sorunun yant olarak evet seeneini

iaretlemi olup, kesinlikle, problem ve zorluklarndan ok faydalar olduunu
dnyorum yorumlarn ilave etmilerdir. Bu saylara gre ortaya kan %98,4 ve
%1,6 eklindeki dalm Tablo 97de verilmitir. Bunun yannda yaplan personel
etkisi, sektrel ve blgesel etki analizlerinde yalnzca ayrntl personel saysnn bu
inceleme zerindeki etkisinin p deeri 0,001 olarak elde edildiinden var olduu
tespit edilmitir. Tablo 98de de belirtildii gibi ankete katlan ve personel says 11
50 aralnda olan iletmelerden biri ise bu soruya hayr yantn vermitir.

Ramen ISO 14001 YSne Sahip Olmaktan Dolay Duyduklar
Memnuniyetine Olan Etkisinin Dalm
Personel Says
11-50
51-250
251-500
500 yukars
Belirtilmedi
Toplam
Hereye ramen ISO 14001e sahip

olmaktan memnunmusunuz?
Evet
2
19
13
21
6
61
Hayr
1
0
0
0
0
1
240
Toplam
3
19
13
21
6
62
20. Sorunun yantnda iletmelerin memnuniyetine ve kendi tecrbe ve

deneyimlerine bal olarak ne srecekleri tavsiyelere nem verilmitir. Bu
balamda 62 iletmenin 60 ISO 14001 belgelendirmesini tavsiye ederken, 1 tanesi
bu soruyu yantsz brakm ve bir tanesi de hayr yantn iaretlemitir. Yantlarn
%lik dalmlar Tablo 99da belirtilmitir. Bunun yannda yaplan personel etkisi
ile sektrel ve blgesel etki analizlerinde yalnzca ayrntl personel saysnn bu
inceleme zerindeki etkisinin p deeri 0,005 olarak elde edildiinden var olduu
tespit edilmitir. Tablo 100de de belirtildii gibi ankete katlan personel says 11
50 aralnda olan iletmelerden biri ise bu soruya hayr yantn vermitir.
Tablo 99. Ankete Katlan letmelerin ISO 14001 YSni Dier letmelere
Tavsiye Etme Durumuna Verilen Yantlarn Dalm
Yant
Evet
Frekans
60
Yzdelik
96,8
Hayr
1,6
Yantsz
1,6
Toplam
62
100,0

Ramen ISO 14001 YSne Sahip Olmaktan Dolay Duyduklar Memnuniyete
Olan Etkinin Dalm
Personel Says
11-50
51-250
251-500
500 yukars
Belirtilmedi
Toplam
Dier iletmelere ISO 14001i tavsiye

edermisiniz?
Evet
2
19
13
20
6
60
Hayr
1
0
0
0
0
1
241
Yantsz
0
0
0
1
0
1
Toplam
3
19
13
21
6
62
Ankete katlan iletmelerin uygulamay zellikle tavsiye ettii sektrler ise

aadaki gibi zetlenebilir:
Dkm, kimya, ila sanayi, metal endstri, inaat, gda, imalat sektrnn
tm kollar, deri, plastik, otomotiv, endstriyel tesisler, tekstil, otomobil,
salk, kat sektr, imento, petrol sektr, ar sanayiler, kmr santralar,
belediyeler, kaplama, boya fabrikalar,
ncelikle faaliyetleri sonucunda evrede ok byk etkiler, zararlar
brakacak tm sektrler, tehlikeli kimyasal kullanan tm sektrler, tehlikeli
atklar kan tm sektrler,
evresel adan riskli olan hizmet ve kamu sektrndeki kurulular,
Tm sektrlere uygulanabilen uluslararas bir standart olmas nedeniyle,
hizmet sektr de dahil her sektrde.
Sorulardan sonra yer alan not ksmnda ise, bu almaya destek veren ve
anket formunu doldurarak katk salayan bu iletmelerin, alma sonunda ortaya
kacak olan istatistiksel deerlendirmelerin kendilerine iletilmesini arzu edip
etmedikleri sorgulanmtr. Katlmclarn verdii yantlara gre ankete katlan
iletmeler yaplan bu istatistiksel deerlendirmeden haberdar edilmilerdir.
Anket formunda yer alan eklemek istediiniz bilgi ve dnceler
blmnde iletmelerin belirtmi olduu ifadeler aada verilmitir:
Devlet kurumlarnn Avrupa evre mevzuatna uyum konusunda ok bilgisiz
olduklar belirtilmitir. Yaklaan WEEE veya RoHS gibi yeni direktifler
konusunda organize sanayiyi bilgilendirme konferans dzenlemedikleri,
ciddi almadklar ve evre raporlarn iletmelerin kendi olanaklar ile
dzenlemek zorunda kaldklar, A.B. mevzuatn ngilizce'den evirerek
242
uygulamaya altklar bilgisini vermilerdir.

Balk tek bana akvaryumda yaayabilir. Bazen kk bir fanus ona
okyanus yalnzln yaatr. Ama yannda ona elik eden bir baka balk
varsa okyanuslara almak daha kolaydr. ISO 14001 de yle tek bana
sadece para dersin ama herkes buna ayak uydursa denizin suyu bile
iilebilir. Hatta okyanusunki de dnlebilir tabii balklara dokunmadan
nk onlar daha yeni ktlar cam fanustan.
Genel olarak bakldnda; srdrlebilir kalknma ve srdrlebilir evre
yalnzca bugnn sorunu deildir. nsann tahmin ettiinden ok daha kk
bir faunada yayoruz. Su sektr zelinde ise; ime ve atk su artm
konusunda uzman bir irket olarak faaliyetlerimizin her aamasnda evreyle
etkileim halindeyiz. Faaliyetlerimizin doal su kaynaklarna dayanmas
evrenin kalitesinin iimizi dorudan etkilemesi ve irketin bu kaliteye artlar
kazandrmas, ynetim anlaymzn temelini oluturmaktadr. Bu nedenle
kendi evresel performansmz, iimizin baars iin hayati nem
tamaktadr.
Belgelendirme firmalarndan bazlarnn standardn gerekliliklerinin tam
olarak karlanp karlanmadn denetlemeksizin para karl ISO 14001
sertifikas vermesi, Trkiyede evre mevzuatnn uygulanmas iin yeterli alt
yapnn olumamas ve yasal mevzuatn uygulanmamas durumunda devletin
takipi olmamas, ya da yeterli caydrc nlemler almamas ISO 14001 gibi
gnll sistemleri laykyla uygulamak isteyen bizim gibi byk irketlerin
rekabet ansn drmektedir. nk bu sistemlerin uygulanmas ek
maliyetleri de yannda getirmektedir. Bu sorunlarn almasyla sistemlerin
243
firmalara getirdii faydalarn artaca dnlmektedir.

Mevzuat daha yaln bir duruma getirilebilir. evre ynetim sisteminde
yalnzca ceza deil; takdir ve dl yntemi de uygulanabilir. Bylece,
gereklerini titizlikle yerine getiren kurulularn, bu konuda gereken
duyarll gstermeyen kurululara gre kamuoyunda hak ettii yeri almas
salanabilir.
YSlerinin iletmelerin evre bilinlerinin ve duyarllklarnn bir
gstergesi olduunu dnmyorum. Darda belgelendirme yapan yle
firmalar var ki ve ayrca ISO 14001 belgesi olan yle firmalar var ki
grdnzde arrsnz. YSleri sadece belgeden ibaret.
evre kavram toplumlarn gelimesine dorudan bal bir kltr
meselesidir.
Bu
kltrn
oluumunda
yeni
kuaklarn
bilinlerine
yerletirmek iin eitim vazgeilmez bir neme sahiptir.

ISO 14001 YSni kurarken yaanlan zorluklar olmasna ramen,
tketicinin evre iin beklentilerine cevap vermek, kuruluun halkla
ilikilerini
olumlu
ynde
gelitirmek,
uluslararas
yeni
standartlar
uygulayarak alannda nder olmak, imajn ve pazar payn arttrmak gibi ve

daha bir ok olumlu getirilerinden dolay neminin kavranmas gerektiini
dnyoruz.
ISO 14001 sistemi gnlllk esasna dayanyor olsa da, aslnda otomotiv
sektrnde ana sanayinin basks sonucunda alnan bir belgedir. Baz zel
sektrler (belge sahibi) evrenin korunmas iin olabildiince maddi, manevi
destek salyorlar. Tekstil (en fazla kirlilik yaratan sektrlerden) de hi bir
zorunluluk yok. Devletin tm sektrlerde zerine den grevi yerine
244
getirerek, denetleme mekanizmasn harekete geirmesi gerekir. Gnlllk

esas belli bir sre sonra zorunlulua dnyor. Belgesi olan firmalar
Trkiye artlarnda nerdeyse cezal duruma dyor. Hakszlk bariz ekilde
ortada.
evremizi koruma, atklarmzn deerlendirilmesi asndan ok yararl ve
yol gsterici bir standart. Btn sektrlerin en ksa zamanda bu bilince
erimesini dilerim.
Atk bertaraf maliyetlerinin ykseklii (zellikle tehlikeli atklar), yrrlkte
olan ancak uygulamas denetlenemeyen ynetmeliklere uyum, i piyasada
rekabet gcnz artrmak yerine azaltyor. ISO 14001 belgesi alan ve
atklarn mevzuata uygun olarak bertaraf etmeye alan firmalar, mevzutlar
gzard ederek almaya devam eden firmalara herhangi bir yaptrm
uygulanmamas nedeniyle sanki bu belgeyi aldklar iin cezalandrlm gibi
oluyorlar.
245
IV. BLM: SONU VE DEERLENDRME
Gn getike varln daha ok hissettiren evre sorunlar neticesinde evre

kavramnn nemi daha iyi anlalmaya balamtr. Kresel bazda kresel snma,
ozon tabakasnn incelmesi ve benzeri evre problemlerine nleyici yaklamlarla
zm araylar artm olup, evre problemleri yerel, blgesel ve ulusal lekler
yannda uluslararas lekte de 1970li yllarn bandan itibaren giderek artarak yer
almaya devam etmektedir.
ie olduumuz evre sorunlarnn nemini vurgulamak ve en azndan
iletmeler asndan nleyici bir yaklamla evreyi dikkate almak babnda bu tez
almasnda ana tema olarak ilenen ve faydalar daha nceki almalarda ele
alnm olan ISO 14001 YSne ve iletmelerin bu balamda karlat problem ve
zorluklara yer verilmitir. Bunu yaparken de evre, kalite ve benzeri temel kavramlar
anlam kargaasna yol amamak nedeniyle irdelenmi, evre kirlilii ve zararlar
zetlenmeye allm ve evre sorunlar, nedenleri ve alnabilecek bir takm
nlemlerle ilgili genel deerlendirmeler yaplmtr. Daha sonra ise ISO 14001e
aklk kazandrabilmek amacyla YSleriyle ilgili genel literatr bilgisi derlenerek
ISO 14001in dier YS standartlaryla benzerlik ve farkllklar da incelenmitir.
Tm bu deerlendirmelerden sonra TS-EN-ISO 14001:2005n standart maddeleri
teknik detaylara inmeden aklanm ve bu almann dier bir hedefi olan bu yeni
basknn TS-EN-ISO 14001:1997 basks ile karlatrlmas yaplmtr. Ayrca
uygulama almasna zemin hazrlamas esas amacyla ISO 14001 YS ile ilgili
iletmelerin yaadklar bir takm problem ve zorluklar literatrden taranarak
derlenmitir. Bir sonraki ve tezin can damar olan blmde, Trkiye genelinde ISO
246
14001 YSne sahip iletmelere uygulanan anket almasyla elde edilen sonu ve
analizler verilmitir.
Tezin bu blmnde ise, ilk blmler literatr bilgisi olduundan ve gerekli
yerlerde deerlendirme ve nerilere yer verildiinden, bu tez almasnn
amalarndan olan standardn son basks ile ilgili genel bir deerlendirme yaplarak,
esasen iletmelerin ISO 14001 YS kurulum ve iletilmesinde karlatklar
problem ve zorluklar yorumlanarak deerlendirilecei gibi bir takm zm nerileri
getirilmeye allacak ve gerekli tartmalar yaplacaktr.
ISO 14001 standardnn son basksnn bir nceki baskyla kyaslanmas
sonucunda, ISO 14001 YS standardnda yaplan son revizyonla esasen standarda
aklk
kazandrmann
ve
ISO
9001
ile
uyumu
artrmann
hedeflendii
gzlemlenmitir. Yaplan deiiklikler kk olup genel anlamda ama, YS

gerekliliklerine aklk kazandrmaktadr. Aklk kazandrmak amacyla, basit
terminoloji deiikliklerine, yazl ifadelerin/paragraflarn yeniden dzenlenmesine,
belli gerekliliklerin daha ok vurgulanmasna ve yeni gerekliliklerin eklenmesine yer
verilmitir. ISO 9001 ile uyum ise iletmelerin YS ve KYSyi birletirmelerine
olanak tanyarak, bu balamda yaplacak revizyonlarda kolaylk salayacaktr.
letmelerin
ISO
14001
YSnin
kurulum
ve
iletim
aamasnda
karlatklar problem ve zorluklar tespit etmek temel amac ile yaplan anket
almas sorularnn deerlendirmesine gemeden nce etki analizinde kullanlan
ankete katlan iletmelere ait genel bilgilerden elde edilen faaliyet alanlarnn,
personel saylarnn, bulunduklar ehir ve corafi blgelerin deerlendirmesini
yapmak uygun olacaktr.
naat firmalarnn katldklar ihalelerde ISO 14001 YS belgesinin aranyor
247
olmasnn da etkili olduu dnlrse en ok katlmn inaat sektrnden olduu

bu almada, daha sonra otomotiv yan sanayi ve elektrik-elektronik sektr yer
alm ve ayrca eitli retim ve hizmet sektrlerinden de Tablo 7de belirtildii gibi
katlm salanmtr. Sektrel dalmn etkisinin deerlendirilmesinde, katlmc
saysnn bu sektrde 5in zerinde olmas ve genelleme yaparken daha kaliteli
sonular elde edilebilmesi asndan bu sektrlerin yzdelik paylar deerlendirmeye
alnm, ancak dier sektrlerin dalmlarnn etkisinin de doru bir bilgi olmas
nedeniyle ilgili tablolarda bu dalmlara da yer verilmitir.
Mikro, kk, orta ve makro iletmelerin personel saylarna gre daha
ayrntl bir gruplamayla incelenilen iletmelerin personel saylarnn dalmlarnn
en yksek paya sahip olduu aralk 500 ve yukars iken, KOB ve Makro
iletmelerin personel saylarna gre daha genel bir lekte dikkate alnarak yaplan
deerlendirmede makro iletmelerin personel saysna denk gelen katlmc
rnekleminin yer ald tespit edilmitir. Bunun sebebi olaraksa yurt d kaynakl
olan iletmelerin merkez ofislerinden gelen talebinin etkin rol oynamas, uluslararas
piyasada KOBlere oranla makro iletmelerin daha ok yer almalar ve ISO 14001
belgesine daha ok gereksinim duymalar, makro iletmelerin KOBlere nazaran
daha az mali sknt yaamalar ve benzeri faktrlerin etken olmu olaca
dnlebilir.
ehir baznda yaplan deerlendirmede katlmn en ok stanbuldan, blge
baznda ise Marmara Blgesinden olduu tespit edilmitir. stanbul ve dolaysyla
Marmara Blgesinde endstrilemenin ve nfus younluunun en youn olmasnn
yannda iletmelerin ynetiim, iletiim dzeylerinin en yksek oluunun bu sonu
zerinde etken olduu dnlmektedir.
248
Anket sorular hazrlanrken n ve genel bilgiler elde edebilmek amacyla

problem ve zorluklardan nce iletmelerin ISO 14001 YS belgesini alma amalar,
belgelendirme sreleri, bu srece etki edebilecek sertifikalandrma firmalarnn
akreditasyonlarnn yurt d ve yurt iinden olma durumlar, iletmelerin dier bir
sistem sertifikasna sahip olup olmadklar sorgulanmtr. Daha sonra ise problem ve
zorluklarla ilgili sorulara yer verilmitir. Bu sorulardan sonra iletmelerin
gerekletiremedii amalar, danmanlk hizmeti alp almadklar, danmanlk
hizmetinin yeterlilik ve gereklilii de sorgulanmtr. Bu sorulara zellikle problem
ve sorunlarn sorgulanmasndan sonra yer verilmesinin nedeni ise belirtilen sorun ve
problemlerinde gz nnde bulundurularak bu sorularn yantlanmasn salamak
olmutur. Deerlendirmede ise btnlk salayabilmek hedefi ile problem ve
zorluklarn deerlendirmelerine gemeden nce belirtilen bu sorgulamalar bir btn
olarak dnlerek ilgili sorularla birlikte aadaki gibi yorumlanmaya allmtr.
letmelerin 1. soruda belirtilen ve eklenen seenekleri iaretlemelerine gre
ISO 14001 YS kurma amalarndan, ulusal ve uluslar aras piyasada tercih sebebi
olmas, firmann rekabet gcn arttrmak, evreye duyarl faaliyetlere nem
vermek seeneklerinin ilk srada yer ald tespit edilmitir. Bu da iletmelerin
ISO 14001 YS belgesini daha ok hem bulunduklar piyasada avantaj salamas
nedeniyle, hem de Avrupa lkelerine ihracatn satlarndaki pay nedeniyle ve
evreye kar duyarl olduklarndan ve nem vermelerinden dolay tercih ettiklerini
gstermektedir. Verilen seenekler arasnda evre sorumluluklarn yerine getirerek
yasal teviklerden yararlanmak seeneinin en az iaretlenmesindeki etkenin ise
Trkiyede bu hususta mevcut yasal teviklerin yok denecek kadar az olmas olduu
dnlmektedir.
Soru
12de
bu
amalarn
249
gerekleebilme
durumunun
sorgulanmas ve gerekleemeyenlerin, bunlarn sorun ve nedenlerinin tespiti

yaplmaya allmtr. Aada gerekleemeyen amalarn belirtilen zorluklar da
gz nnde bulundurularak irdelenmesi yaplmtr.
evreye duyarl faaliyetlere nem vermek, zellikle iletme bnyesindeki
personelin ve toplumun evreye verdikleri nem, gsterdikleri hassasiyet ve
duyarllkla balantl olduundan burada ilk akla gelen yeterli evre eitimi ve
bilincinin salanamam olmas olasldr. Bunun iin ise bilhassa ynetimin evre
konusunda bata personeli olmak zere gerekli eitimi salamas gerekmektedir.
Tabii ki eitimin kalitesi ve ierii de bu noktada nem kazanmaktadr. Yaplan
kiisel grmelerde de renildii gibi her eitim sertifikasna sahip kiinin eitim
verebiliyor olmasndan dolay eitimcinin bilgi ve tecrbesine bal olarak eitimin
kalitesinin deiebilecei tespit edilmitir. Bu nedenle verilen eitimin yeterli bilgi
ve tecrbeye sahip kii, kurum ve kurululardan salanm olmas eitimin etkinlii
asndan byk nem tamaktadr. Bunu yaparken de eitimi alacak topluluun
bilgi ve bilin dzeyi gz nnde bulundurularak gerekli dzeyde ve ekilde
salanmaldr. Burada da ynetime ve YS iin kilit tekil eden personele byk
lde rol dmektedir. Bu amacn gerekletirilememesinde yer alan dier bir faktr
ise, evresel faaliyetlerin yerine getirilmesinde yaanan zorluk ve problemler olabilir.
Problem ve zorluklarda da belirtildii ve aada da irdelenecei gibi atklarn
bertarafnda yaanan bir takm yetersizlik ve zorluklar bu noktada n plana
kmaktadr. yle ki bu yetersizlik ve zorluklar atk bertaraf tesislerinin yetersizlii
olabilecei gibi bu konuda iletmelerin yksek maliyetlerle karlam olmalar da
olabilmektedir. zellikle maddi problem yaayan iletmeler iin bir klfet
getireceinden
bu
amalarn
gerekletirmekte
250
sknt
yaamalarna
yol
aabilmektedir. Belki yasal uygulamalarla getirilecek olan ar cezai nlemler bir

derece zm gibi grlse de, evreye duyarlln sreklilii ve sorumluluu
asndan bunun salt ve yeterli bir zm olamayaca dncesiyle eitimlerle
bilincin oluturulmasnn gerekli olduu dnlebilir. Bunun yannda var olabilecek
dier zorluklar ise yasal dzenlemelerdeki problem ve eksiklikler, ya da brokratik
engeller olabilecei gibi bunlar gidermek iin uygulamay kolaylatracak yasal
dzenlemelerin ve salanacak ekonomik teviklerin bu problemin almasnda katk
salayaca bir gerektir.
Firmann rekabet gcn arttrmak iin uygun rekabet ortamnn yani
piyasada eit ya da dengeli artlarn yaratlmas gerektii sonucuna varlabilir. ISO
14001 YS gnlllk esasna dayanan bir sistem olmas nedeni ile yasal zorunluluk
bulunmamasndan dolay gerek sektrel, gerekse de genel piyasa anlamnda dengeli
bir ortam salanamayabilmektedir. Bu durumda ISO 14001 YS sistemine sahip bir
iletmenin salayaca herhangi bir hizmet daha maliyetli olabilmekte iken ayni
hizmeti salayan ve bu sisteme sahip olmayan bir iletme gerek evre bilinci
eksikliinden gerekse mali kaynaklarn yetersizliinden tercih edilebilmektedir.
Bunu engelleyebilmek iin ise elbetteki evre duyarll ve bilincinin zellikle
kaliteli bir eitimle artrlmas ve belki de ISO 14001in yasal ykmlle
balanmas yada en azndan iletmelere st mercilerce evre politikas gelitirme
zorunluluu getirilmelidir ki dengeli bir piyasa oluabilsin ve iletmelerin rekabet
gc artabilsin.
ncelikle evre sorumluluklarn yerine getirerek yasal teviklerden
yararlanmann youn olarak 6. derecede dnlmesinde, ankete katlan bir iletme
tarafndan da belirtildii gibi maalesef Trkiyede bu konuda salanan teviklerin
251
yetersizliinin byk etken olduu dncesindeyim. Bu ama bilhassa evreye

duyarl ancak mali sknt yaayan iletmeler iin byk fayda salayabileceinden,
evre sorumluluklarn yerine getiren veya bu sorumluluklarn gerekletirmek
isteyen bu tarz iletmeler iin ilgili mercilerin daha ok hassasiyet gstererek gerekli
teviklere nem vermesi ve salamas gereksinimi sz konusudur. Ayrca bu
sorumluluklarn yerine getirilmesi iin ise gerekli dzeyde bilincin oluturulmas
bunun iin de eitimlerin salanmas gerekmektedir.
Soru 5te yaplan iletmelerin ISO 14001 YS belgesini alma srelerinin
sorgulanmasnda ankete katlan iletmelerin en youn olarak 7 12 ay aralnda
belgelerini aldklar gzlemlenmitir. Bu sonu Amerikada Babakri ve arkadalar
tarafndan yaplan ve literarr taramasnda belirtilen alma ile elde edilen srele
paralellik gstermektedir. letmelerin belgelendirme sreci iletme yneticilerinin
tutumundan, personelin eitim dzeyine, iletmenin sahip olduu alt yapya kadar
deiik birok faktrden etkilenebilmektedir.
Soru 2de iletmelerin belgelendirme tarihleri, Soru 6da sahip olduklar dier
sistem belgeleri ve bu belgeleri alma tarihleri sorgulanmtr. Bu iki soru billikte
deerlendirilerek anket katlmclarnn ISO 14001 YS belgelendirmesinden nce
dier bir sistem belgesine sahip olup olmadklar tespit edilmeye allm ve
iletmenin ISO 14001 belgesinden nce dier bir sistem belgesine sahip olmasnn
belgelendirme srecine etkisinin olup olmad analiz edilmeye allmtr. Her ne
kadar yaplan almada iletmelerin ISO 14001 belgelendirmesinden nce sahip
olduklar benzer bir ynetim sisteminin bu srece olan etkisi analiz edidiinde byle
bir etkinin varl elde edilememi olsa dahi ISO 14001 YSnin temel dayana ISO
9001 KYS olduundan, YSnin kurulumu srecinde daha nceden KYSnin
252
kurulmu olmasnnn en azndan sistem yaklamnn sindirilmesi asndan olumlu

bir etki salayaca dnlebilir.
Ayrca Soru 2 ve Soru 6nn yaplan bu deerlendirmesinde iletmelerin sahip
olduklar sistem belgelendirmelerinin tarihsel ncelik sralamalar da elde edilmi ve
genel bir bilgi olarak fayda salayabileceinden dikkate alnmtr. Bu sorgulamada
iletmelerin sahip olduklar sistem sertifikalarnn alnma tarihleri dikkate alnarak
elde edilen sistem belgelerini alma sralarna gre ankete katlan ncelikle ISO 9001
Kalite Ynetim Sistemi belgesini edindii gzlemlenmitir. Bunun sebebi olaraksa
ISO 9001 sertifikalandrmasnn genel yani evre yada gda yada ii sal veya
sektre zel bir sistem olmamasndan ve ynetim sistemi mantnn temel standard
olmasndan kaynakland dnlmektedir.
Soru 3te iletmelerin sertifikalarn aldklar belgelendirme kurulular ve
Soru 4te ise belgelendirme kurulularnn akreditasyonunun olup olmad ve
akreditasyon kurumunun ad sorgulanarak iletmelerin belgelerini aldklar
belgelendirme kurulularnn akreditasyonlarnn yurt ii ve yurt dndan olma
durumlar tespit edilmeye allmtr. Burada ama yaplan kiisel grmelerde
tespit edilen yurt d akreditasyonunun sreci ksaltt yargsnn doruluunu tespit
edebilmektir.
Ankete
katlan
iletmelerin
yarsndan
fazlasnn
yurtd
akreditasyonlu belgelendirme kuruluu tarafndan sertifikalandrld ve bu

almada TRKAK yada yurt d akreditasyonlu sertifikasyon kuruluundan ISO
14001 YS belgesinin alnmasnn belgelendirme srecine bir etkisinin olmad
tespit edildiinden ve her iki akreditasyona sahip belgelendirme srelerinde de, hem
en ksa sre hem de en uzun sre bulunduundan dolay akreditasyonun
kuruluunun yerli ya da yabanc olmas durumunun bu srete nemli bir farkllk
253
yaratmayacan ortaya koymutur.

Soru 16da iletmelerin ISO 14001 YSni kurarken dardan danmanlk
hizmeti alp almadklar, Soru 17de bu hizmetin gereklilii ve Soru 18de bu
hizmetin yeterlilii hakkndaki grleri tespit edilmeye allmtr. Verilen yantlar
neticesinde elde edilen sonulara gre; anket katlmclarndan %67,7si sistemin
kurulumu aamasnda dardan danmanlk hizmeti alm olup, katlmclarn
%41,9u bu hizmetin gerekli olduunu dnmekte ve bu hizmeti alanlarn %43,5i
ise bu hizmeti yeterli bulmaktadr. Dardan alnan danmanlk hizmetinin
belgelendirme srecine etkisi olmad tespit edilmi olup, bu hizmetin gereklilik ve
yeterliliiyle ilgili yaplan sorgulama sonucunda hizmetin gerekliliinin daha ok
iletme bnyesine bal olduu belirtilebilir. Eer iletme daha nceden benzer bir
ynetim sistemi kurmu ise ve gerekli tecrbeye sahipse veya bnyesinde bu konuda
yeterli tecrbeye sahip personel barndryorsa, dardan danmanlk hizmeti almaya
gerek duyulmayabilir ya da en azndan sadece teknik eksiklik olabilecei dnlen
hususlarda ksmen byle bir hizmet alma ihtiyac hissedilebilir. Ancak yeterlilik
sorgulamasndan da gzlemlendii gibi bu hizmetin yeterlilii daha ok hizmeti
veren kii, kurum veya kuruluun kalitesi, bilgisi ve tecrbesine, ayrca salt ticari
ama gdp gtmemesine bal olarak deimektedir. Bu nedenle alnacak olan
danmanlk hizmetinin kalitesi nemli olup, bu hizmeti alrken de sistemin
kurulmas aamasnda iletme personelinin mutlaka etkin ekilde yer almas sistemin
srdrlebilirlii asndan nemlidir.
Diyebiliriz ki alnan danmanlk hizmeti
hazr bir sistemin dardan gelip kurulmas deil de, ilgili personele yol gstererek
personelin bu srete mutlaka etkin bir ekilde yer almasyla gerekletirilmelidir.
Bu husus salt sistemin srdrlebilirlii asndan deil ayrca iletmeye en uygun
254
sistemin en iyi ekilde kurulmas iin de gereklidir. nk iletmeyi en iyi bilen hi

kukusuz iletme bnyesinde yer alan personeldir. Danmanlk hizmetinin kalitesini
artrmak iin ise belki de bu hizmeti veren kurulularn denetlenmesi ve bir takm
nitelikleri iermelerinin art koulmas gerekecektir. Ayrca ticari yaklam
engellemek amac ile denetlemeler sonucunda yeterlilik verilecek olan bu
kurulularn hizmet tarifelerini de deneti merci tarafndan belirlemek uygun
olabilecektir.
Bunun yannda dardan danmanlk hizmeti alm zerinde iletmelerin
personel saylarnn etki analizi yapldnda KOB ve makro iletmelerin personel
saylarna gre belirlenen dalma gre gruplandrlan iletmelerin personel
saylarnn etkisinin var olduu tespit edilmitir. Literatr taramasnda yer alan
Stratejik SME Grubunun (2005) da belirttii gibi, KOBlerin bu hizmete daha ok
gereksinim
duyduu
bu
analiz
sonucunda
yukarda
sunulan
yzdelikler
dorultusunda paralellik gstermitir. Bunun yannda INEMin Avustrulya,

Macaristan, Slovak Cumhuriyeti ve Taylanddaki uzmanlar arasnda yapt
aratrma sonucunda ise iletmelerin dardan danmanlk hizmeti almadklar
zaman zorlandklar belirtilmitir (www.inem.org/htdocs/iso/iso-sme.html). Yeterli
tecrbe ve bilgiye sahip personel barndran bir iletme kendi ierisinde sistemi
baaryla kurabilir, ya da danmanlk hizmeti alan bir iletme kalitesiz danmanlk
hizmeti ile yanl yollara da sapabilir. O nedenle danmanlk hizmetinin gerektii
durumlarda ve en doru ekilde ve kaynaktan tayin edilmesi arzu edilmektedir.
Soru 7de iletmelerin ISO 14001 YSnin iletilmesi aamasnda atk
bertaraf ile ilgili yaadklar problemleri sorgulamada faydas olabilecei
dncesiyle ankete katlan iletmelerin atk trleri sorgulanarak tespit edilmitir. Bu
255
sorunun deerlendirmesinde en ok problem yaanan atk trleri olan tehlikeli,

kontamine, tbbi ve benzeri atk trlerinin olup olmad gz nnde bulundurularak
gruplandrma yaplmtr. Buna gre ankete katlan iletmelerin %93,5inde bu tarz
atklardan en az biri bulunmakta olup aada soru 10un deerlendirilmesinde ilgili
kta bu bilgi dikkate alnmtr.
Bu tez almasnn temel amalarndan biri olan iletmelerin ISO 14001
YS kurulumu aamasnda karlat problem ve zorluklarnn tespiti Soru 8de
yaplan sorgulama ile elde edilmeye allmtr. Bu soru altnda literatr
taramasnda elde edilen bilgiler nda olas problem ve zorluklar seenekler
halinde verilerek dier seeneinde de bu seenekler arasnda yer almayan problem
ve zorluklar belirterek en yksek dereceden en dk dereceye olacak ekilde 1den
5e derecelendirmeleri istenmitir. Her bir seenek ankete katlan iletmelerin verdii
yantlar sonucunda elde edilen sonulara gre aada tek tek irdelenip zm
nerilerinde bulunulmaya allmtr.
evre politikasnn belirlenmesinde iletmelerin bu hususta genel anlamda
pek bir problem yaamadklar tespit edilmitir. evre politikas st ynetimin
evresel baarsyla ilgili genel niyetlerini ve ynlendirmelerini ieren resmi bir
beyan olduundan ve faaliyet ile evre amalar ve evre hedeflerinin belirlenmesi
iin bir ereve saladndan daha genel ifadeler iermektedir. UNEP ve
UNCTADn (2000) yapt aratrmada KOBlerin evre politikas eksiklii tespit
edilmi olup, bu almada bu balamda herhangi bir zm nerisinde
bulunulmamtr. ABD Liman Mdrlnde Rendell ve McGinty (2004) tarafndan
yaplan almada ise yazl evre politikas olamad belirtilerek, evresel etkilerin
azaltlmasnda bunun byk bir sorun yaratt vurgulanmtr. Genel ifadelerin yer
256
almasndan ve iletmenin evresel deerlendirmeyi doru analiz etmesi, ilgili ve

bilinli bir st ynetimin destei ile bu konuda az da olsa problem yaayan
iletmelerin bu sorunu daha rahat aabilecekleri kansndaym.
evre boyutlarnn tanmlanmas ve belirlenmesinde anket katlmclarnn
genel anlamda problem yaadklar belirtilebilir. evresel etkilerin belirlenmesini
salayan evre boyutlarnn tespit edilmesi ve tanmlanmas iletmenin gerek sektr
gerekse bu ii yapacak yeterli bilgi ve tecrbeye sahip personelinin olmamasna bal
olarak deiebilmektedir. letmenin faaliyet alanna gre evreye verecei etkinin
byklk ve kkl deiebileceinden evre boyutlarnn kapsamda iletmeden
iletmeye deiiklik gstermektedir. Bir kurulu evre boyutlarn belirlerken
gemite olan, halen yrrlkte olan ve gelecekte olmas plnlanan faaliyetler,
rnler ve hizmetleri gz nnde bulundurmaldr. letmelerin evre boyutlar
kurulu ierisinde oluan ve emisyon ve sv dearj gibi tamamen kontrol
edebilecei dorudan evre boyutlar yannda, iletmenin bulunduu yerden farkl bir
yerde oluan ve iletmenin kontrol etmesinin olduka zor olduu dolayl evre
boyutlarndan da olumaktadr. Her ne kadar dolayl boyutlarn kontrol iletme
dnda gelise de mteri ve tedarikilerin evre etkilerini gz nnde bulundurarak
faaliyet gstermeleri teviklerle beklenebilir. evre boyutlarnn belirlenmesi ve
tanmlanmasnda eitli metotlarn kullanlabiliyor olmas esasen iletmenin kendine
en uygun yntemi tercih etmesine olanak salamaktadr. Kapsaml bir alma
gerektiren bu belirleme belki doru metodun tercih edilememesinden, belki de yukar
da da belirtildii gibi bilgi ve tecrbe eksikliinden kaynaklanyor olabilir. Ancak
yeterli bilgi, aratrma ve doru metodun tercihi ile bu sorunun bir nebze dahi olsa
zmlenebilecei kanaatindeyim. rnein uygun olmas durumunda proses matriksi
257
yaklamnn ilgili faaliyet, rn ve hizmet ile ilikili evre boyutlarnn

belirlenmesinde ok faydal olaca dnldnden nerilen bir metoddur (nal,
2005).
evre boyutlar ve etkilerinin belirlenmesi ISO/TC207/SC1 tarafndan
yaplan almada KOBlerin en ok karlat sorunlarn banda belirtilmitir
(www.iso.org/tc207/sc1). talya da Ghisellinia ve Thurston (2005) tarafndan yaplan
bir almada evresel taban belirleme ve yanl etki deerlendirme yaplmas olarak
belirtilen
bu
problemin
etkileri
zellikle
evre
performans
asndan
deerlendirilmitir. Ancak bu almada YSnin kendisine odaklanldndan bu

husustaki deerlendirmelere yer verilmemitir. Amerikada Babakri ve arkadalar
(2003) tarafndan yaplan almada evre boyutlarnn belirlenmesinde ok efor
sarfedilmesi gereklilii vurgulanmtr. Engel (2003) Belika rneinde ise evre
unsurlarnn etki byklklerinde bir takm sorunlar yaandn belirtmitir. Young
ve Shusterin (2006) Tayland rneinde ise evre unsurlarnn belirlenmesinde
zorluk yaand belirtilirken, ifade edilen dier sorunlara da bakldnda
Taylandda daha ok sistemin kurulum aamasnda problem yaand gze
arpmaktadr. Halbuki Trkiye rneini ele alan bu almada yaplan anket
sonularna gre problemlerin arlkl olarak uygulama aamasnda yaand tespit
edilmitir. Buna gre Taylandda grlen problemlerin daha ok bilgi eksikliine
dayand sonucu kartlabilecekken, Trkiyede yaanan problemlerin youn olarak
alt yap eksikliklerinden kaynakland belirtilebilir.
anket katlmclarnn
genel anlamda problem yaadklar belirtilebilir. Ayrca sektrel bazda yaplan

karlatrlmal incelemede inaat sektrnn bu problem iin biraz derecesinde
258
younlat gzlemlenmitir. Bu gereksinimlerin belirlenmesinde; uluslararas,

ulusal, merkezi, blgesel, il dzeyinde ve yerel tm yasal dzenlemelerin yannda
iletmenin ykml olabilecei kamu kurumlaryla yaplan anlamalar gibi dier
artlara da yer verilmesi gerekmektedir. Her ne kadar kapsam geni olsa da, doru bir
ekilde belirlenmi evre unsurlarnn iletmelerin bu gereksinimlerini belirlemede
yardmc olaca kanaatindeyim. Tabii evre unsurlarnn yannda evre ile ilgili tm
yasal dzenlemelerin de dikkatli bir ekilde incelenmesi ve iletme iin
deerlendirilmesi gerekir. INEMin (www.inem.org/htdoc/iso/iso-sme.html) yapt
aratrma da da belirtildii gibi yasal gerekliliklerden tamamen haberdar olamama da
bu gereksinimlerin tam ve doru belirlenebilmesinde hi kukusuz ok nemli bir
sorundur. Yasal gerekliliklerin karlanmas, ISO/TC207/SC1 tarafndan yaplan
almada
KOBlerin
dier
bir
nemli
problemi
olarak
belirtilmitir
(www.iso.org/tc207/sc1). Ykselin (2002) Trkiyede yapt almada da

belirtilmi olan yasal mevzuatn takibinde yaanan zorluklarn halen srmesi bu
problemin almas hususunda pek bir gelime kaydedilmediini gstermektedir.
evre politikasna uygun evre ama ve hedeflerinin belirlenmesinde anket
katlmclarnn genel anlamda pek fazla bir problem yaamadklar tespit edilmi
olup, iletmelerin bu hedef ve amalarn belirlerken kendi faliyet alanlarna gre,
mali btelerini gz nnde bulundurarak ksa ve uzun dnemli belirli ve llebilir
hususlara younlamalar beklenmektedir. letmelere evre politikalarna uygun
evre ama ve hedeflerini belirlemede nerilebilecek yaklamlar u ekilde
sralanabilir (TMMOB MO, 1999:13):
Bilhassa ncelikli alanlarda risk ve uygunsuzluun azaltlmas zerine
younlamak,
259
Talep edici olmak,

Srekli iyiletirilmesi iin taahht gsterilmesi,
Uygulanabildii durumlarda saysal olunmas,
Kesin snr deerlerinin belirtilmesi.
evre ynetim programnn oluturulup uygulanmasnda genel anlamda
katlmclarn problem yaad anket sonularna gre tespit edilmitir. letmenin
evre ama ve hedeflerine ulamak iin kuruluun nceliklerine gre belirleyecei
bu dinamik program/programlar uygulanabilirlik asndan iletme iin en etkin
yntem, iyi belirlenmi sorumluluklar, iletmenin kaynaklarna uygun tehizat ve
termin erevesinde yrtlmelidir. Bu hususta yaanan problemleri azaltmak iin
ise ynetimin zellikle kaynak ve sorumluluk belirlemede titizlikle almas
gereklilii aikardr.
Uruguayda (Malmborg, 2006) yaplan almada da dokmantasyona verilen
nemin ama ve hedeflerin gelitirilmesini arka planda brakt vurgulanmtr.
Benzer ekilde Young ve Schustern (2006) almasnda Taylandda da evre ama
ve hedeflerinin tanmlanmasnda problem yaand vurgulanmtr. Amerikada
Babakri ve arkadalar (2003) tarafndan yaplan almada ise evre ynetim
program, amalar ve hedeflerinin oluturulmasna dikkat edilmesi gerektii
vurgulanmtr.
Grev tanmlarn oluturmada, yetki ve sorumluluklarn tanmlanmasnda
katlmclarn genel anlamda bir sknt yaamadklar gzlemlenmitir. Ancak grev
tanmlar, yetki ve sorumluluklar belirlenirken karmaaya sebebiyet vermemek iin
net ve snrlar iyi izilmi ifadeler kullanmak yetki ve sorumluluklarn akmamas
asndan nemlidir. Burada dikkat edilmesi gereken bir dier husus ise yetki ve
260
sorumluluklarn personelin etkinliini maksimize edebilmek iin en uygun ekilde

datlmasdr. Uruguayda Malmborgun (2006) yapt almada da evresel
grevlerin dalmnda bir takm yanllklar yapld vurgulanmtr.
Yukarda belirtildii zere katlmclarn En azndan kritik pozisyonlar iin
bilgili personel temininde genel anlamda az lde problem yaadklar tespit
edilmitir. Bu durumda iletmelerin zellikle ynetimdeki ve evre ynetim sistemi
sorumlularn belirlerken gerek alt yap gerekse tecrbe asndan gerekli ve yeterli
bilgi ve bilin dzeyine sahip kiileri yetkilendirmeye dikkat etmeleri bu hususta
yaanan problemleri engellemede bir lde fayda salayabilecei grndeyim.
ngiltere ve dier AB lkelerinde Hillarynin (2004) yapm olduu almada ve
INEMin (www.inem.org/htdoc/iso/iso-sme.html) aratrmas sonucunda uzman
personel a problem olarak tespit edilmi ve belirtilmitir. Ayni problem UNEP ve
UNCTADn (2000) yapm olduu almada da KOBler iin vurgulanmtr.
Eitim ihtiyalarnn tespiti ve eitimlerin dzenlenmesinde anket
sonularna gre genel deerlendirmede ok fazla bir problem olmad tespit
edilmitir. Eitim ihtiyalarnn belirlenmesinde tm personel gz nnde tutularak
hem genel bir bilin hem de sorumluluk ve yetkilere gre bilgi, anlay, beceri ve
bilin oluturacak ekilde bir tespit yaplarak personelin seviyeleri de gz nnde
bulundurularak dzenlemeler yaplmaldr. letmenin evre politikas, ama ve
hedefleri de dikkate alnarak yaplacak bu belirlemede, sadece yneticilerin tespiti
yeterli olmayabileceinden personelin de grlerinden yararlanmak nem tekil
etmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken dier bir husus ise eitimi salayacak
kii, kurum yada kuruluun yeterli bilgi ve tecrbeye sahip olmas, dier bir deile
kaliteli eitimin teminidir. Bu hususta da st ynetime ve evre ynetimi temsilcisi
261
veya sorumlusunun gsterecei titizlie ihtiya duyulmaktadr. Amerikada Babakri

ve
arkadalar
(2003)
tarafndan
yaplan
almada,
INEMin
(www.inem.org/htdoc/iso/iso-sme.html) aratrmasnda, ISOnun anket almasnda

(http://ems-hsm.com/Implimentation/Imp_Pools.htm), Ykselin (2002), Saliholu
ve arkadalarnn (2003) Trkiye rneinde de bu sorunun belirtilmesi bu problemin
yurt dnda ve Trkiyede de az ya da ok var olduunu desteklemektedir.
Dokmantasyonun (prosedrler, talimatlar, formlar, vb.) oluturulmasnda
iletmelerin genel olarak az dahi olsa bir miktar problem yaadklar tespit edilmitir.
KOB ve makro lekli iletmelerin personel saylar baz alnarak yaplan etki
analizinde bu problemlerin hem KOB grubu personel saysna ait iletmelerde
hemde makro grubu personel saysna ait iletmelerde ok az derecesinde
younlald
gzlemlenmitir.
Ancak
problemin
karlalma frekanslarna
bakldnda, bu problemin makro iletmelerin personel saysna sahip katlmclarda

KOBlerin personel saysna sahip katlmclara nazaran daha ok hissedildii tespit
edilmitir.
letmelerin
dokmantasyon
hazrlarken
kendi
gereksinim
ve
faaliyetlerinin gerekliliklerine dikkat etmesi ve gerek standardn zorunlu kld

gerek iletme iin byk nem arz eden koullar eksiksiz tespit etmesi nemlidir.
Hazrlanacak
kanlmal
olan
ancak
dokmantasyonda
tm
nemli
gereksiz
noktalara
dokmantasyon
yer
verilmelidir.
fazlalndan
Bu
nedenle
dokmantasyonun hazrlanmasnda neri niteliinde en detaydan en genele gitmek

daha doru bir yaklamdr. Bu yaklamla hem zamandan tasarruf hem de genel
hazrlanan dokmanlarda detaya atf yaplacandan kargaann yaratlmamasna
olanak salanabilmektedir. Tabiiki atlanmamas gereken bir dier husus ise
dokmanlar hazrlayan personelin bilgi, tecrbe, yetenek ve bilin dzeyidir.
262
Amerikada Babakri ve arkadalar (2003) tarafndan yaplan almada elde edilen

sonularda da tespit edilmi olan bu problem bu almada elde edilen sonucu
desteklemektedir.
Bilgiye ulamda karlalan problem ve zorluklar anket katlmclar
tarafndan belirtilen derecelere gre deerlendirildiinde genel olarak bu hususta
byk bir sknt yaanmad bilgisi elde edilmitir. Ancak KOB ve makro lekli
iletmelerin personel saylarnn etkisine gre yaplan deerlendirmede
KOB
grubunda yer alan iletmelerin biraz ve hi derecelerinde younlat, makro lekli

iletmelein personel saylarna gre belirlenen grupta yer alan katlmclarn ise ok
az derecesinde younlat grlmtr. Bu problemin yaanma nedeni ise
teknolojik ve mali yetersizlikler olabilecei gibi st ynetimin duyarszl da
olabililir. Bu nedenle de YSnde st ynetimin duyarllnn gereklilii yannda
ekonomik ynden sknt yaayan iletmelere salanacak mali yardm ve teviklerin
de byk nem arz ettii ortadadr. UNEP ve UNCTADn (2000) yapt almada
bu problemin KOBlerde yaand vurgulanmtr. Her ne kadar yaplan bu tez
almasnda bu hususta ankete katlan iletmelerin ok fazla problem yaamad
tespit edilmi olsa dahi, yaplan etki analizinde KOBlerin bu problemi yaama
dereceleri dier iletmelere gre biraz daha yksek km olup, literatr taramasnda
elde edilen sonula paralellik gstermektedir.
Belgelendirme kuruluunun bulunmasnda anket katlmclarnn verdii
yantlar dorultusunda zorlanmadklar ortaya kmtr. Bunun nedeni olaraksa
Trkiyede gn getike artan sertifikalandrma kurulularnn says olarak
dnlebilir. Fakat iletmelerin sertifikalandrma kuruluunu seerken zen
gstermeleri kurmu olduklar ISO 14001 YSnin kalitesi ve etkinlii asndan
263
nem
tamaktadr.
Sertifikalandrma
kurulularnn
kalite
sorgulamasnda,
bnyesinde yer alan personelin kalitesinin yannda akredite olmu olmas

durumununda kati ekilde aranmas gerekmektedir. Maalesef sertifikalandrma
kurulularnn hizmet bedelleri deiken olduundan ekonomik sknt eken
iletmeler iin hizmet kalitesinden ok denecek bedel n plana alnabilmektedir. Bu
nedenle hizmeti alacak olan iletmelerin duyarll ok nemli olup, alnacak olan
sertifikalandrma hizmetinin kalitesi n planda tutulmaldr. Doal olarak burada da
mali sknt yaayan iletmelerin desteklenmesi ve hizmet kalitesi asndan gerekli
duyarll gsterebilmeleri beklenecektir. Atcnn (1999) yapm olduu almada
belgelendirme firmalarnn yokluu, zellikle gelimekte olan lkeler iin nemli bir
sorun olarak belirtilmitir. Ancak gelimekte olan bir lke konumunda olan
Trkiyede yaplan bu anket almasnda bu problemin hemen hemen aldn
gsteren sonular elde edildiinden bu konuda ilerleme kaydedilmi olmas
sevindiricidir.
Finansal kaynak eksikliinde ankete katlan iletmelerin genel anlamda pek
bir sknt yaamad tespit edilmi olup, bu konuda sknt yaayan iletmelerin
zm araylarna yant verebilecek zmn ekonomik tevikler olabilecei
kansndaym. Amerikada Babakri ve arkadalar (2003) tarafndan yaplan
aratrmada, Belikada Engelin (2003), Uruguayda Malmborgun (2006),
INEMin yrtt aratrmada (www.inem.org/htdocs/iso/iso-sme.html), UNEP ve
UNCTADn (2000) almasnda, ISOnun anket sonularnda ve Ykselin (2002)
almasnda da bu problemin varlndan bahsedildiini dnrsek finansal kaynak
skntsnn hemen hemen tm lkelerde yaandn belirtebiliriz. Fakat yaplan bu
almada anket katlmclarnn youn olarak yurt d merkezli iletmeler olduu
264
gz nnde tutulursa kan sonular normal karlanabilir.

Teknik imknlarn yetersizlii hususunda da katlmclarn genel anlamda
zorlanmad sonucu karlabilse de, bu konuda sknt yaayan iletmelerin,
ynetimin duyarszl sonucu ya da zellikle mali skntdan dolay yeterli teknik
destek salanamamas dnlebilir. Bu nedenle de bu problemin zmnde
ynetimin duyarllnn yannda ekonomik teviklerin de var olmasnn ve
faydalanlabilinmesinin yer almas gerekmektedir. Uruguayda Malmborgun (2006)
almasnda da bu problemin varlndan sz edilmektedir.
Sertifikalandrma maliyetlerinde genel anlamda az dahi olsa bir sknt
yaand belirtilebilir. Katlmclarn sektrel dalmlarnn etkisi incelendiinde
elektrik-elektronik sektrnde bu problemin derecelendirilmesi byk lde ve
hi olarak eit dalm iken, inaat sektrnde biraz ve ok az olarak
derecelendirilmitir. Bu maliyet dorudan iletmenin mali btcesi ile alakal
olduundan yine burada aranacak zmlerde d mali kaynaklarn, ekonomik
teviklerin sorgulanmas gerekmektedir. Amerikada (Babakri ve dierleri, 2003),
ngiltere ve ABde (Hillary, 2004), Meksikada yaplan aratrmalarda (Budak ve
dierleri, 2004), ISOnun anket almalarnda sertifikalandrma giderlerinin problem
yaratt belirtilmitir.
8. sorunun dier seeneinde iletmelerin belirtmi olduu problem ve
zorluklar ise Atk ynetim sisteminin oluturulmas byk lde, brokratik
engeller biraz, personelde evre bilincinin oluturulmas byk lde olarak
ortaya kmtr. Belirtilen bu hususlar hem iletmenin i yaps hemde iletme d
unsurlardan kaynaklanmaktadr. Atk ynetim sisteminin oluturulmasnda bertaraf
tesislerinin varl nemli bir etken iken, brokratik engellerde yetkili mercilerin
265
tutumu sz konusudur. Tabii bu da sadece iletmenin evre bilinciyle yeterli olmayp

toplumun ve zellikle yetkili mercilerde yer alan kiilerin yeterli evre bilincine
sahip olmas gerekliliini ortaya karmaktadr. Ayrca personelde evre bilincinin
oluturulmas hususunda da yine iletmenin st ynetimine byk pay dmektedir.
nk personelin seviyesine gre yeterli ve gerekli eitimi salamak ancak yeterli
bilin ve tecrbeye sahip bir st ynetimin desteiyle salanabilir. Tabii burada mali
sknt yaayan iletmelerin eitim maliyetleri asndan yaayaca sknt da gz
ard edilmemelidir.
Yukarda belirtilen problem ve zorluklara ek olarak 8. sorunun dier
seeneinde ayrca 9. soru altnda deerlendirilmesi gereken bir takm unsurlardan
bahsedilmitir. Belirtilen bu unsurlara genel olarak bakldnda bu problemlerin
literatr taramasnda da bilhassa vurgulanan atk bertaraf, brokratik zorluklar ve
ekonomik skntlar altnda toparland grlmektedir.
Bu tez almasnn temel amalarndan bir dieri olan iletmelerin ISO
14001 YS iletimi aamasnda karlat problem ve zorluklarnn tespiti Soru
9da yaplan sorgulama ile elde edilmeye allmtr. Soru 8de olduu gibi, her bir
seenek ankete katlan iletmelerin verdii yantlar sonucunda elde edilen sonulara
gre aada tek tek irdelenip zm nerilerinde bulunulmaya allmtr.
evre ile ilgili konularda alt yap yetersizliinde karlalan problem ve
zorluklarn katlmclarn verdii yantlar sonucunda genel anlamda iletmeler
asndan nemli bir problem olarak bulunduu tespit edilmitir. letmenin
kendisinden ok ynetimsel mercilerden kaynaklanan bir problem olan bu hususta en
etkin unsur olarak bilin dzeyi ve mali kaynaklar gsterilebilir. Ykselin 2002
ylnda yapm olduu almada da belirtilen bu problemin yaplan bu alma
266
ierisinde de iletmeler iin nemli bir sorun olarak tespit edilmesinden, en ok nem
verilmesi gereken hususlardan biri olduu sonucu kartlabilir. Ayrca ne yazk ki bu
konudaki eksikliin giderilmesi hususunda pek bir ilerleme kaydedilmedii de
varlabilecek sonular arasndadr.
Devlet ve resmi kurumlarn destek ve teviklerinin yeterli olmamas ankete
katlan iletmeler asndan genel olarak byk bir problem olarak grlmektedir.
Ankete katlan bir iletmenin de belirttii gibi Trkiyede bu hususta salanan destek
ve teviklerin yok denecek kadar az olmasnn da bu sonucun elde edilmesindeki
byk etken olarak dnlebilir. Yine burada devlet ve resmi kurumlarn evre
bilincinin etkin rol oynamas evreye duyarl iletmelerin etkinliini ve srekliliini
salamak ve yeterli duyarll gstermeyenleri duyarlla sevk etmek balamnda
nemlidir. Yetkili mercilerin evreye gsterecei duyarllk dorultusunda evre ile
ilgili hususlarda gsterecekleri nceliin devlet ve resmi kurumlarda yaplan
planlarda yer almas ve bte ayrlmas ile dorudan orantl bir deiim
gstereceinden ancak bu bilinle destek ve tevikelerin salanmas beklenebilir.
Belikada yaplan Engelin (2003) almasnda kk fonlarn yetersizlii
KOBler iin nemli bir problem olarak belirtilmi ve Yksel (2002)de ayni
noktaya Trkiyede yapm olduu almada deinmitir. Ykselin de tespit ettii
gibi Trkiyede bu fonlarn yok denecek kadar az olmasnn da etkisiyle genel olarak
tm iletmeler bu hususta sknt yaamaktadr.
YS ama ve hedeflerinin kk veya belirsiz tutulmu olmas ve YS
ama ve hedeflerinin ok yksek tutularak gerek d beklentilerde bulunmu
olunmas hususlarnda anket katlmclarnn nemli bir sorun yaamad tespit
edilmitir. letme iin en uygun ve iyi belirlenmi evre unsurlar, etkileri ve evre
267
politikas ile bu sorunun stesinden gelinebilecei kanaatindeyim. Bunun iinse

yeterli bilgi ve tecrbeye sahip personelin etkinlii byk nem tamaktadr.
INEMin
uzmanlarla
yapt
(www.inem.org/htdocs/iso/iso-sme.html)
anket
almas
zellikle
KOBlerin
sonucunda
bu
problemi
yaadklar tespit edilmitir. Ancak yukarda da belirtildii gibi bu sorunun

iletmenin byklnden ok iletme bnyesinde var olan personelin bilgi ve
tecrbesiyle giderilebilecei kanaatindeyim.
Faaliyetlere odaklanmak yerine denetim iin dokmantasyona ynelmek ile
ilgili iletmelerin az dahi olsa genel olarak problem yaadklar gzlemlenmektedir.
zellikle denetim zamanna yakn bir dnemde ynetim sistemlerinde genel bir
problem olan dokmantasyona younlaarak faaliyetleri ikinci plana atmak,
iletmelere hem ek i yk getirmekte hem de iletme bnyesinde enerji kaybna yol
amaktadr. Ancak bunun olmamas iin gerekli dokmanlarn zamannda
hazrlanmas, kaytlarn dzenli tutulmas, personelin grev ve sorumluluklarnda
dokmantasyon yknn zenle datlmas ve iletme bnyesinde yeterli sayda
personeli bulundurmak gerekmektedir. Ek olarak zellikle kaytlar tutabilmek iin
hazrlanan yardmc dokmanlarn (formlar, listeler, vb.) mmkn olan en az sayda
ama tm gereksinimleri karlayacak nitelikte hazrlanm olmas nerilebilir.
Bylece hem personelin zaman hem de enerjisi daha etkin kullanlm olacaktr.
talyada Ghisellinia ve Thurston (2005) tarafndan yaplan almada, Malmborgun
(2006) Uruguay rneinde, INEMin uzmanlarla yapt anket almas sonucunda
(www.inem.org/htdocs/iso/iso-sme.html) da bu problemin grlm olmas bu
problemin deiik yaplara sahip dier lkelerde de yaandn gstermektedir.
Finansal kaynak eksiklii ile ilgili iletmelerin az dahi olsa genel olarak
268
problem yaadklar tespit edilmitir. Bu problem ekonomik sknt yaayan

iletmelerin karlat bir problem olup iletmelerin d mali kaynak araylaryla
zmlenmeye allmaktadr. Ancak burada salanacak yasal ve resmi ekonomik
destek ve teviklerin byk yararnn olmas sz konusudur. Amerikada Babakri ve
arkadalarnn
(2003)
aratrmasnda,
Uruguayda
Malmborgun
(2006)
almasnda, UNEP ve UNCTADn (2000) KOBler arasnda yapt almada,

ISOnun
yrtt
anket
almasnda
(http://ems-
hsm.com/Implementation/Impl_Pools.htm) ve ISO/TC207/SC1 Stratejik KOB

grubunun hazrlad raporda finansal kaynak eksiklii iletmelerin karlatklar bir
sorun
olarak
belirtilmitir
(www.iso.org/tc207/sc1).
Bu
almadaki
anket
katlmclarnn nemli bir ksmnn yurt d merkezli iletmeler olduu gz nnde

bulundurulduunda bu sorunun ok n plana kmamasnn artc olmamas
beklenebilir. Ancak bu almada da bu problemin hem sistemin kurulum hem de
sistemin iletim aamalarnda az dahi olsa yaand tespit edilmitir.
Cihaz kalibrasyonlar iin yetkili kalibrasyon laboratuvarnn bulunmasnda
ankete
katlan
iletmelerin
genel
anlamda
bir
sknt
yaamadklar
gzlemlenmektedir. Bunun nedeni olaraksa evre lmlerinin genellikle iletme

bnyesi dnda bu ii yapan tedarikilere yaptrlyor olmasnn, iletme bnyesinde
kalibrasyon gerektiren cihaz saysnn azalmasna, bylelikle de kalibrasyon
ihtiyacnn pek fazla olmamasna balanabilir. Bunun yannda kalibrasyon hizmeti
gerektiren cihazlara salanacak kalibrasyon hizmetinin kolay temin edilebiliyor
olmas durumu ise sevindirici bir durum olarak kabul edilebilir.
Kalibrasyon masraflarnn karlanmasnda ankete katlan iletmelerin
genel anlamda bir sknt yaamadklar gzlemlenmektedir. Kalibrasyon masraflar
269
dorudan kalibrasyon hizmetinin alnmasyla birlikte var olacandan, byle bir

hizmetin alnmamas durumunda byle bir maliyet olumamaktadr. Ya da bu sonuca
gre ankete katlan iletmelerin dardan aldklar kalibrasyon hizmetlerinin mali
adan iletmelere bir klfet getirmedii dnlebilir. letmelerin evresel
lmlerini gerekletirmede tedarikilerden faydalanyor olmas bu lmlerde
kullanlan lm cihazlarnn kalibrasyonunun tedariki firma tarafndan karlanyor
anlamna gelmekte olup bu masraf yaplan evre lm hizmetine ekleneceinden
evre lmlerinin maliyetleri ile ilgili deerlendirmede dikkate alnmal ve
alnacaktr.
letmelerin sahip olduklar cihazlarn kalibrasyonunda ve kalibrasyon
masraflarn karlamada yaadklar sorunun sahip olduklar cihazlarn saysna ve
tipine gre deiim gstermesi beklenebilir. Yksel (2002) evre lm cihazlarnn
kalibrasyonlarnn problem yarattn vurgularken, Atcnn (1999) almasnda da
bu hizmetin zellikle yurtdndan alnmas gerektii zaman KOBler iin sorun
yarataca belirtilmitir. Her ne kadar KOBlerin dier iletmelere nazaran daha ok
mali sknt yaamas beklense de, her KOBnin bu almada da tespit edildii gibi
mali adan mutlaka yetersiz olaca iddaa edilemeyeceinden, bu durumda KOB
yerine mali sknt eken iletmelerin vurgulanmasnn daha yerinde olaca
kansndaym.
st ynetim ve ynetimin destei hususlarnda ankete katlan iletmelerin
genel olarak bir problem yaamadklar tespit edilmitir. Bu konuda yaanan
problemlerin en nemli zm nerisi ise hi kukusuz st ynetimin evre bilin ve
duyarllnn arttrlmas eklinde olmaktadr. Ancak yeterli evre bilinci ve
duyarllna sahip bir st ynetimin YSnin etkinlii iin gerekli ve yeterli destei
270
salayabilecei kansndaym. YSnin baars ve etkinlii asndan byk nem

tayan st ynetimin destei hususunda Amerikada yaplan aratrmada (Babakri ve
dierleri,
2003),
INEMin uzmanlarla
yapt
anket
almas
sonucunda
(www.inem.org/htdocs/iso/iso-sme.html), Japonyada Srinivasn yapt anket

almasnda (2006), ISO/TC207/SC1 Stratejik KOB grubunun hazrlad raporda
(www.iso.org/tc207/sc1) ve Bursa blgesinde Saliholu ve arkadalar tarafndan
yaplan almada da (2003) iletmelerde problem yaand gzlemlenmitir.
Yeterli eitim ve evre bilincinin olmamasnda anket katlmclarnn genel
anlamda sorun yaadklar tespit edilmitir. Yeterli eitim ve evre bilincinin
oluturulmas hususunda daha nce de belirtildii gibi st ynetimin bu konuda
gsterdii hassasiyetin byk nem arz ettii ve eitimin personelin seviyesine
uygun ve yeterli tecrbe ve bilgiye sahip kiiler tarafndan salanmas gerektii
grlmektedir. Bu arada eitim ihtiyalarnn karlanmas iletmenin ekonomik
durumuyla da ilikili olduundan zellikle ekonomik sknt yaayan iletmeler iin
yeterli eitimlerin salanmas her zaman kolay olmayabilir. Bu noktada da ekonomik
tevikler yine nem kazanr.
Anket sonularna bakld zaman eitim maliyetleri iletmeler iin ok
fazla olmasa dahi genel olarak dikkate alnmas gereken bir sorun konumundadr.
Yukarda da belirtildii gibi zellikle ekonomik sknt yaayan iletmelerin bu
konuda zorlanyor olabilecei dnlrse, bu maliyetlerin stesinden gelebilmek
iin iletmenin mali destek bulmas gerekmektedir. Ancak ne yazk ki Trkiyede
devlet ve resmi kurulularn evre hususundaki ekonomik destek ve teviin yetersiz
belkide hi denebilecek dzeyde olmas bu problemin almas noktasnda byk bir
engel arz etmektedir.
271
Literatr almasnda incelenen nceki almalarn hemen hemen hepsinde

eitimlerle ya da evre bilincinin oluturulmasyla ilgili problemlerin yaand tespit
edilmi olup, zmlenmesi gereken problemlerin banda gelen en nemli
sorunlardan biri olduu kanaatindeyim.
Ofori ve arkadalar (2002) bilin oluturma hususunda ilgili kurum ve
kurulularn medyann tm imkanlarndan faydalanmalarn nermektedir. zellikle
resmi kurumlarn medyay kullanmasnn toplumda oluturulacak bilince katksnn
nemli olabilecei kanaatindeyim.
Personelin yeniliklere kar direnmesi katlmclar asndan genel anlamda
bir sorun tekil etmektedir. Bu durum personelin eitim ve bilin dzeyine bal
olabilecei gibi yeniliklere ak olmasna ve alkanlklarndan vazgeebilme
yeteneklerine gre deiiklik gsterebilmektedir. Bu nedenle de bu problemin
almas bir sreci gerektirse de, ynetimin hibir zaman pes etmemesi ve gereken
yntemlerle bu direnci krmas gerekmektedir. Amerikada yaplan aratrmada
(Babakri ve dierleri, 2003), INEMin uzmanlarla yapt anket almas sonucunda
(www.inem.org/htdocs/iso/iso-sme.html), UNEP ve UNCTADn (2000) KOBler
arasnda yapt almada, Saliholu ve arkadalarnn (2003) Bursa rneinde de
bu direncin zorluklar arasnda yer ald grlmtr.
evreye duyarl faaliyetlerin uygulanmasnda toplum ve alanlarn
duyarszl ankete katlan iletmeler iin genel anlamda bir sorun konumundadr.
Bu problem Ykselin (2002) yapm olduu almada da nemli bir problem
durumundayd. Burada en nemli husus iletmenin alan personelinin ve toplumun
evre duyarlln ve bilincini artrmak iin yeterli eitimi salayabilmesi
gerekliliidir.
272
evresel faaliyetlerle ilgili harlarn yksek olmas yaplan anket

deerlendirmesinin sonularna gre katlmclar asndan bir sorun olarak
grlmektedir.
Bu
harlar
devlet
ve
resmi
kurumlarn
ynetimi
altnda
belirlendiinden, evreye duyarl iletmelere destek ve dier iletmelerin

duyarlln oluturmak ve arttrmak iin tevik ve destek niteliliinde gzden
geirilerek bu harlarn daha makul rakamlara indirilebilecei dncesindeyim.
evre lmlerinin yaptrlmasnda ve maliyetleri hususunda genel
anlamda bir problem yaand tespit edilmitir. Bunun sebepleri arasnda hi pesiz
kullanlan cihazlarn kalibrasyon masraflarnn da hizmet verilen iletmeden
karlanmas gerekliliidir. Verilen hizmetin kalitesi asndan nemli olan bu
maliyetlerin karlanmasnda devletin ve resmi kurulularn destei gerekmektedir.
Atk bertarafnda lisansl, uygun alanlarn bulunmasnda ankete katlan
iletmelerin genel anlamda nemli lde problem yaadklar tespit edilmitir.
letmelerin bertarafnda zellikle ve en youn olarak problem yaadklar atk trleri
olaraksa tehlikeli, kontamine ve tbbi atklar olarak belirlenmitir. zellikle
tehlikeli atk bertarafnn Trkiye snrlar ierisinde tek kurum olarak faaliyet
gsteren ZAYDA tarafndan yrtlmesi ve kapasitesinin yetersizlii,
iletmelerin bu hususta ciddi problemler yaamasna yol amaktadr. Ayrca zel
atklar olarak nitelendirebilecek olan bu atk trleri iin yeterli bertaraf tesisinin
olmamas yannda tesisis saysnn az ve talebin fazla olmas dolaysyla da bu
hizmetin yksek maliyetlerle salanyor olmas da iletmeler iin zellikle de mali
sknt yaayan iletmeler iin byk sorun yaratmaktadr. Bu nedenle bu sorunun
zm araylar arasnda ekonomik kaynak araylar tek bana yeterli olmayp,
yeni bertaraf tesislerinin gereksinimi aktr. zm nerileri arasnda ZAYDAn
273
kapasitesinin geniletilmesi de yer alabilecek olmasna ramen bu zm daha ok

evre ehirlere hizmeti daha etkin salayabilmek amacyla dnlmeli ve uygun ve
deiik ehirlerde gerek tehlikeli gerekse dier atk trleri iin yeni bertaraf
tesislerinin kurulmas gerekmektedir. Bu problemin zmnn ancak devlet ve
resmi kurumlarn bu problemi ciddiye alarak zmne ncelik tanmasyla
salanabilecei kansndaym.
Geri dnm faaliyetlerinde iletmelerin genel anlamda az dahi olsa
problem yaadklar tespit edilmitir. Burada sorun iletme bnyesinde geri dnm
bilincinin
yerletirilmesinde
olabilecei
gibi
uygun
bertaraf
tesislerinin
bulunmasnda da yaanabilmektedir. Bilin probleminin zm st ynetimin

destei ve gerekli ve yeterli bir eitimle salanabilecei gibi, bertaraf tesislerinin
artrlmas veya devletin de duyarllk gstererek bu tesislere verecei ekonomik
katklarla daha iyi hizmet salamas bu tesislerin yetersizlii hususunda
yaplabilecekler arasndadr. Geridnm faaliyetlerinde yaanan problemlerin
ehirlere gre dalm incelendiinde en youn ve en byk yzdelikle bu hususta
problem yaanlan ehir bu alma iin Ankara olarak tespit edilmitir. Bu nedenle
de geridnm tesislerinin kurulmasnda ehirlere gre ihtiyalarn da gz nnde
bulundurulmasnn nemli olduu belirtilebilir .
Daha nce Erginelin (2004) ve Ykselin (2002) Trkiyede yapm olduu
almalarda da atk bertaraf ve geri dnm faaliyetleri ile ilgili iletmelerin
nemli lde problem yaad vurgulanmtr. Ne yazk ki yaplan bu alma
sonucunda da bu hususlarn halen daha nemli problemler olarak var olduu ve
alamad belirlenmitir.
Yasal mevzuatlarn karlanmasnda iletmelerin genel anlamda sorun
274
yaadklar tespit edilmitir. Yasal mevzuatdaki skntlar bazen gerek mali klfet,
gerek gerekliliklerin yeterince net olmamas, gerekse yeterli altyap salanmadan
yksek taleplerde bulunulmasndan kaynaklanabilmektedir. Bu sorunun zmnde
devlet ve resmi kurumlarn gerekli alt yapy salamak, makul taleplerde bulunmak
ve maliyetleri azaltmak ynne giderek yada mali yardmda bulunarak iletmelere
destek olmalar beklenebilir. talyada Ghisellinia ve Thurston (2005) tarafndan
yaplan almada, Uruguayda yaplan aratrmada (Malmborg, 2006), INEMin
uzmanlarla yapt anket almas sonucunda (www.inem.org/htdocs/iso/isosme.html), ABDde Delmasn (2006) yapt almada, UNEP ve UNCTADn
(2000) KOBler arasnda yapt almada, ISO/TC207/SC1/ Stratejik KOB
Grubunun raporunda (www.iso.org/tc207/sc1) ve Ykselin (2002) almasnda bu
problemin vurgulanm olmas bu sonuca destek niteliindedir.
Srdrlebilirlik kavramnn uygulanmasnda iletmelerin genel anlamda
az lde problem yaadklar tespit edilmitir. Bu hususta problem yaayan
iletmelerin bu kavramn anlalabilirliini salamas ise ancak eitimlerle
kazanlabilir. Bunun yannda ankete katlan iletmelerden birinin de belirttii gibi
srdrlebilirlik erevesinde yer alan srekli iyiletirmenin getirdii mali klfetin
de ekonomik sknt yaayan iletmeleri sarst ve bu hususta da devlet ve resmi
kurumlarn salayaca tevik ve destein yine nem kazand unutulmamaldr.
Saliholu ve arkadalarnn (2003) Bursa rneinde belirttikleri hususlar arasnda
YS dokmantasyonunun srdrlebilirliinde iletmelerin yaad sorunlar da
belirtilmitir. Bu da gsteriyor ki bu kavramn tamamen anlalmas yannda
uygulanabilirliini mmkn klacak koul ve gereklilikleri de salamak gerekecektir.
KOBlere ynelik YS bulunmamas ankete katlan KOBler dnlerek
275
seeneklendirilmi olup, anket katlmclarnn genel anlamda bu hususta pek bir

sknt yaamadklar gzlemlenirken, sektrel dalm incelendiinde katlmclar
arasnda en ok etkilenen sektrn inat sektr olduu gzlemlenmitir. ISO 14001
uluslararas bir YS standard olduundan sektr ve lke gzetmemektedir. Ancak
burada KOBlerin skntlarna zm salayacak ynde ilgili mercilerin desteinin
faydal olabilecei belirtilebilir. Ya da standartta KOBler iin belirlenecek bir
takm zel kstaslarn belirlenmesini de ieren bir revizyona yer verilebilir. INEMin
uzmanlarla yapt anket almas sonucunda (www.inem.org/htdocs/iso/isosme.html) ayrca UNEP ve UNCTADn (2000) KOBler arasnda yapt almada
bunun bir sknt olarak grld belirtilmitir.
Standardn kullanc dostu olamamas hususunda anket katlmclarnn
genel anlamda pek bir sknt yaamadklar tespit edilen bu hususta, yaplan etki
analizlerinde KOB ve makro iletmelerin personel saylarna gre hazrlanan
dalmn etkin olduu tespit edilmitir. Bu etki dalmnda net bir basknlk elde
edilemese de, Tablo 84ten de grlebilecei gibi KOBlerde bu sorunun daha ok
yaandn belirtmek yanl olmayacaktr. Standardn ierik ve yapsyla dorudan
balantl olan bu husus ancak yaplan ve yaplacak olan revizyonlarla deiiklik
gsterebilir. Standardn kullanc dostu olmamas INEMin uzmanlarla yapt anket
almas
sonucunda
(www.inem.org/htdocs/iso/iso-sme.html)
ortaya
kan
problemlerden biridir.
Tetkik ve Ynetimin Gzden Geirmesi (YGG) toplantlarnda anket
katlmclarnn genel anlamda pek bir problem yaamadklar tespit edilmi olup, bu
hususta problem yaayan iletmelerin i tetkiki eitimlerinin ilgili personele
salanmas ve gerek anlamda i tetkik faaliyetlerini gerekletirmeleri ile zm
276
bulmalar beklenebir. Ayrca YGG toplantlarna etkin katlmn salanmas ve

gerekli nemin gsterilmesi ile zm salamak da daha kolay olabilir. Yine bu
noktada da st ynetimin etkinlii ve destei gerekmektedir. Hillarynin (2004)
ngiltere ve dier AB lkelerinde yapt aratrmada ve Engelin Belikada yapt
eko-haritalandrma almasnda (2003) bu hususta problem yaand belirtilmitir.
Dokman ve kaytlarn kontrolnde anket katlmclarnn genel anlamda
bir sknt yaamadklar tespit edilmi olup dokman ve kaytlarn kontrolnn en
etkin salanmas iyi yaplm yetki ve sorumluluk dalm ile bu yetki ve
sorumlulua sahip personelin bilin, bilgi ve tecrbe dzeyine bal olarak deiim
gsterecektir. Amerikada Babakri ve arkadalar tarafndan (2003) ve yine ABDde
ESU (2006) tarafndan yaplan aratrmalarda, Engelin Belikadaki ekoharitalandrma almasnda (2003), talyada Ghisellinia ve Thurston (2005)
tarafndan yaplan almada, Saliholu ve arkadalarnn (2003) Bursa rneinde de
bu problem yer almaktadr. Engel
(2003)
eko-haritalandrmann
zellikle
dokmantasyon problemini amak iin olduka faydal bir ara olduunu

vurgulamaktadr. Bu gre katlmakla birlikte bu sistem iin teknolojik alt yapnn
yada kalifiye personel ile birlikte bilgisayar sisteminin bulunmas yada gelitirilmesi
gerektii kansndaym.
Danmanlk cretlerinde de katlmclar asndan genel anlamda bir sknt
gzlemlenmez iken, bu hususta sknt yaayan iletmelerin maddi kaynak araylar
devlet ve resmi kurulularn ekonomik tevikleriyle de rahatlatlabilir. INEMin
uzmanlarla yapt anket almas sonucunda (www.inem.org/htdocs/iso/isosme.html) ortaya kan dier bir problem ise yksek danmanlk cretleridir.
Dier seeneinde belirtilen ynetmeliklerin anlalmas ve AB normlarna
277
uyum iin yksek taleplerde bulunulmas hususunun yasal dzenlemelerin daha net,
mevcut altyaplara gre hazrlanm olmas gerekliliini aa karmaktadr.
Soru 8 ve 9da yaplan sorgulama sonucunda elde edilen ietmelerin ISO
14001 YSni kurma ve iletme aamalarnda karlatklar problem ve zorluklar ve
derecelendirmelerinin ardndan Soru 10da anket katlmclarndan bu aamalarda
karlalan problem ve zorluklarn en ok hangi aamada yaandn tespit
edebilmek amac ile yzdelikle oranlandrmalar talep edilmitir. Ankete katlan
iletmeler karlatklar bu problem ve zorluklar kurulum ve iletim aamalarna
gre yzdelik olarak oranlandrmalar sonucunda genel anlamda sistemin iletim
aamasnda yaanan problem ve zorluklarn daha baskn olduu dier bir deyile
iletmeler asndan daha ok hissedildii sonucuna varlmtr.
Literatr taramasnda yararlanlan almalarda her ne kadar zm
nerilerine pek yer verilmemi olsa da, bu kaynaklarda yer alan ve yazarlarn genel
anlamda ileri srdkleri neriler de aada irdelenmitir. Buna gre;
Hillary (2003) ayni koullarda bulunmayan iletmeler arasndaki eitsizlii
aabilmek amacyla iletme lei ve sektrne zg daha ayrntl aratrma
yaplmasn nermektedir. Bu noktada lee ve sektre gre belirlenecek hususlarn
daha zel balamda rehberlik salayacandan faydal olabilecei kansndaym.
Malmborg (2006) problemlerin giderilmesinde bilinli bir st ynetim ile
ulusal dzeye indirgenmi YS oluturulmasn nermektedir. st ynetimin
desteinin yadsnamayaca YSnde, ulusal dzeye indirgenmi bir YSnin
sistemin ihtiyalarn karlamak asndan kolaylk salayaca dnlebilir.
INEMin (2006) uzmanlarla yapt anket almasnda uzmanlar tarafndan
problemlerin alabilmesi iin; sadece risk azaltmna deil evresel iyiletirmeye de
278
odaklanlmas, KOBlere zg YS gelitirilmesi, net rnekler ieren yardmc

kitaplarn
hazrlanmas,
standart
gereklilikleriyle ilgili
detayl
alt
gruplar
oluturulmas, gerekliliklerle ilgili kontrol listelerinin kullanlmas, basamaklardan

oluan sertifikasyon emas oluturulmas nerilmektedir. Tm bu nerileri
irdeleyecek olursak; srekli iyiletirme prensibinin devamlln salayabilmek
asndan evresel iyiletirmeye odaklanmann gereklilii, deiik leklere ve
zellikle KOBlere zg YSnin gerekliliklerin uygulanmasnda kolaylk
salayaca, yardmc kitaplarn bilhassa tecrbe ve bilgi eksikliine sahip iletmeler
iin faydal olaca aktr. Kontrol listeleri ise yaplan uygulamalarda nemli tm
noktalarn atlanmamasn salayacaktr. Sertifikasyon emalarnn da emadaki
basamaklarn neresinde bulunulduunu ve nereye gidileceini grsel olarak, daha net
ekilde gstererek faydal olaca sylenebilir.
ABD rneini inceleyen Delmas (2006) kurumsal promosyonun gerekliliini
savunmutur. Resmi kurumlarn ISO 14001e ynelik yapaca bilinlendirme
giriimlerinin faydal olaca dnlebilir.
ISO/TC207/SC1in hazrlam olduu raporda yaanan problemlerin zm
nerileri olarak u grlere yer vermitir (www.iso.org/tc207/sc1): ISOnun
iletmelerin faaliyet alanna zel YS dzenleyerek gereksiz dokmantasyon ve
brokrasiden kanlmasna, kk lekli iletmelerin sbvansiyonlardan daha ok
yararlanabilmesine katk salanmas, ya da iletmelerin kendilerine zel, ancak
ISOnun onaylad kendi YSlerini oluturmalar nerilmitir. Daha kk lekli
YSlerin gelitirilmesinin baz lek ve iletmelere zel problemlerin zmnde
yararl olabilecei dncesindeyim.
Atc (1999) zellikle iletme leine gre YS dzenlemesini nerirken,
279
Yksel (2002) almasnda ISO 14001 hususunda ieltmelerin karlat

problemlerin zm iin ise st ynetimin desteinin ve iletmenin gerekli mali
kayna salamasnn gerekliliini, geri dnm faaliyetlerinin etkin ekilde
gerekletirilebilmesi iin gerekli dzenlemelerin, tesis ve hizmetlerin salanmas
gereksinimini
ve
evre
bilincinin
oluturulup
gelitirilmesi
gerekliliini
vurgulamtr. Tm bu hususlar yukarda da ilgili deerlendirmelerde vurguland

gibi yaplmas ve uygulanmas gereken konulardr.
Saliholu ve arkadalarnn (2003) yrtt uygulamal Bursa rnei
almasnda ise ISO 14001in faydasnn sadece iletme alanlarna deil tm
topluma olaca vurgulanarak, yasal dzenlemelerin ve standart maddelerinin etkin
bir ara olarak kullanlmas ve tm toplumda evre bilinci, kltr ve vicdannn
oluturulmas gereklilii vurgulanmtr. Gerekten de tm topluma yarar salayan
bu
sistemin
problem
ve
zorluklarnn
almasnda
evre
bilincinin
rol
yadsnamayacak derecede byktr.

Tm bu problem ve zorluklara ek olarak Soru 11 ile anket katlmclarndan
bir de standardn kendisinden var olan aksaklklarn olup olmadn belirtmeleri
istenmitir.
Bu sorunun yantlarnda katlmclarn %8i 2004 revizyonu ile
standardn kendisinde var olan eksikliklerin giderildiini belirtirken, dier

katlmclarn aksaklk olarak belirttii hususlar ise u ekilde zetlenebilir; genel
ifadelerin ve kavramlarn netletirilmesi gereklilii, standardn sektrel, ulusal ve
iletme leine zg olmadndan uygulamada zorluklarn yaanmas, srekli
iyiletirme prensibi ile artan maliyetlerin karlanmas ve uygulama zorluklar nedeni
ile bir sre sonra kat zerinde kalmas. Bu sorunlarn giderilmesi iin yaplacak
olan revizyonlarda daha net ifadelerin kullanlmas, baz nemli konularda minimum
280
standartlar oluturulmas ve bu yaplrken de gerekirse iletmelerin leklerine zg

zel gerekliliklere yer verilmesi, rneklerle standart ekinde aklanmas gerekir. Bu
ekilde sistemin baarsnn salt sistemi kurann bilgi ve becerisine braklmam
olmas ve bylece amaca ulama konusunda eksiklik ve yetersizlie yol almam
olunmas ve hatta ekonomik teviklerin gerekliliinin vurgulanmas gerekmektedir.
Katlmclarn da belirttii gibi srekli iyiletirme konsepti altnda srekli
deerlendirme vurgulanmal ve sre yaklam gelitirilerek kurumlar kaynaa daha
fazla ynlendirilmelidir. Bunlarn yannda yukarda da ele alnan atk bertaraf, alt
yap eksiklii, resmi kurumlarn duyarll, evre bilincinin oluturulmas gibi
hususlar belirtilmi olup bu problemlerin nemi bir kez daha vurgulanmtr.
Soru 13te iletmelerin altklar dier firma ve tedarikilerinde ISO 14001
belgesine sahip olma koulunu arayp aramadklar sorgulanarak, dier firma ve
tedarikilerinde evreye kar gsterilen duyarlln bir gstergesi olan ISO
14001in zellikle aranp aranmad tespit edilmeye allmtr. Ankete katlan
iletmelerin birlikte altklar iletmelerde veya tedarikilerinde ISO 14001
sertifikasn arayp aramadklarnn sorgulanmasnda gerek bu belgenin sahip olunan
iletmeye ncelik tanmas, gerek evre duyarllnn gstergesi ve benzeri
sebeplerden tr katlmclarn ounluunun bu belgeyi tercih ettii, bir ksmnn
mutlaka arad ortaya kmtr. Bu belgeyi aramayan iletmeler ise evreye olan
duyarlla nem vermediklerinden deil de ya ilgili sektrde bu belgeye sahip
iletmenin bulunamamasndan, ya da salt ISO 14001 belgesi ile deil de alma
politikalar ve benzeri uygulamalarla evreye duyarl olduklarn gstermelerini
yeterli bulduklarndan ISO 14001 belgesini aramadklarn belirtmilerdir.
Literatr de elde edilen veriler nda, ISO 14001in getirecei ek
281
maliyetlerden ekinip bu belgeyi almaktan kanan iletmeler olabileceinden ve

onlarn bu dncesine aklk kazandrabilmek amacyla bu anket almas
ierisinde Soru 14te iletmelere ISO 14001 YS kurulumunun getirdii ek
maliyetleri karlama sreleri sorulmutur. Literatr taramasnda bu maliyetlerin
zellikle, Hillary (2004) ngiltere ve dier AB lkeleri, Budak (2004) in, Malmborg
(2006) Uruguay, UNEP ve UNCTAD (2000), ISO/TC207/SC1/ Stratejik KOB
Grubu (www.iso.org/tc207/sc1) rneklerinde belirtildii gibi KOBler asndan
nemli bir problem olarak grld belirtilirken, anket katlmclarnn ek
sertifikalandrma maliyetlerinin sre sorgulamas sonucunda, katlmc iletmelerin
genel anlamda byle bir sknt yaamadklar ortaya km olup, mali sknt
yaamayan veya yurtd merkezli iletmelerin byle bir srece dikkat etmedikleri
ortaya kmtr. Bu problemi yaayan iletmelerin bu maliyeti karlamak iin n
grdkleri sreler ise 6 ay, 1 yl ve 2 yl olarak belirtilmi olup tek bir iletme ise 2
yldan daha uzun bir sreyi n grmtr. Sre belirtmeyen ancak bu problemi
yaayan katlmclardan biri ise yksek atk bertaraf maliyetlerinin devam etmesi
durumunda bu problemin alamayacan belirtmitir. Bu problemi yaayan
iletmelere, ISO 14001in uzun dnemde salayaca faydalarla bu maliyetlerin
fazlasyla karlanacan dnmeleri nerilebilir. Ancak bu dnce bu iletmelerin
bu paray finanse edecek kaynak bulma gereksinimlerinin gz ard edilmesi anlamna
gelmemelidir. zellikle yksek atk bertaraf maliyetleri gibi sreklilik arz eden
konularn da daha ok nem tekil ettii maddi sknt yaayan iletmeler iin,
iletme dndan devlet ve resmi kurumlardan salanacak ekonomik teviklere olan
ihtiya aikrdr. Bu noktada ilgili kurulularn hassasiyetine ihtiya duyulmaktadr.
Ankette yer alan ve bu almann amac asndan en ok nem arz eden soru
282
niteliinde olan Soru 15te iletmelerin karlatklar problem ve zorluklarn alma

oranlar ve alamayan problemlerin neler olduu sorgulanmtr. Bu sorgulama ile
tespit edilen tm problemlerden halen daha var olan dier bir deyile
zmlenemediinden en ok dikkat edilmesi ve nemsenmesi gerekenleri
belirlenmeye ve zm nerileri retilmeye allmtr. Katlmclarn yantlar
dorultusunda genel anlamda karlatklar problem ve zorluklarn %50den
fazlasn atklar tespit edilmitir. Alamayanlar ise aada gruplandrlarak
irdelenmitir.
Alamayan problemlerin banda atk bertarafnda yaanan zorluklar yer
almaktadr. Bu konuda ve geri kazanmda gerekli teknoloji, tesis, tama aralar ve
benzerinin yetersizlii, yksek atk maliyetleri nedeniyle ve zellikle tehlikeli
atklarn bertaraf konusunda zayda dnda alternatif olmamas ve zaydan atk
almn kapasite am nedeniyle uan iin durdurmu olmas iletmelerin en ok
sknt yaadklar ve amakta olduka zorlandklar hususlardr. evre sorunlar ve
problemleri blmnde atklardan dolay yaanan ve karlalabilecek evre
tehditlerinde de ortaya konduu gibi atk konusu evre ve zellikle de insan sal
iin nemli bir tehdit olup gerekli hassasiyetin gsterilmesi gereken bir husustur. Bu
konuda kiel duyarllktan ok, toplumun ve yetkili mercilerin duyarllk, hassasiyet
ve evre bilincinin olumas en gerekli kouldur. letmelerin atk bertarafnda
gereken hassasiyeti gsterebilmeleri iin de bu nedenle sadece bilin, hassasiyet ve
duyarllk deil, gerekli teknik, mali imkankar ve en nemlisi alt yapnn da var
olmas gerekmektedir. Atk bertaraf tesislerinin saysnn en uygun konum tespitiyle
arttrlmasnn atk bertaraf maliyetleri zerinde de olumlu bir etki yarataca aktr.
Burada da devlet ve resmi kurumlara nemli bir rol dmektedir. Bu tesislerin ve
283
teknik hizmetlerin gerekli aratrmalarla tespit edilerek blgesel planlanaca gibi

younluk ve ihtiyaca bal olarak sektrel de planlanabilecei dnlerek hareket
edilmesinin faydal olabilecei kansndaym. Benzer ekilde geri dnm
tesislerinin de arttrlmas gerekmektedir. Geridnm hususunda atklarn
alanlar tarafndan ayrtrlmasnda yaanan problemlerin alabilmesi iin bu
hususta gereken dzey ve ierikte salanacak eitim nem arz etmektedir.
Alamayan problemler arasnda yer alan dier nemli bir konu ise
alanlarn, toplumun evreye duyarllk ve bilincinin yaratlp arttrlmas da,
eitimlerin yetersiz kalmasnda ya da bilin dzeyinin dk kalmas nedeniyle
istenen baarnn elde edilememesinde yaanmaktadr. Gerekli ve yeterli eitimlerle
bilin dzeyinin arttrlmasnda ve bilgi eksikliinin kapatlmasnda ynetime byk
pay dmektedir. alanlarn seviyelerine uygun ve kaliteli bir eitimin salanmas
st ynetimin bu konuya gsterecei hassasiyetle doru orantl olarak deiecektir.
Toplumun evre bilinci ve duyarlln arttrabilmek iin ise devlet ve resmi
kurumlarn desteine gereksinim duyulmaktadr. Resmi kurumlarn dzenleyecei
eitim yada kampanya gibi halk bilinlendirme faaliyetleri sivil toplum
kurulularnn desteiyle de, bu hususta etkin bir zm elde edilmesine nemli
lde katk salayacaktr.
letmeler iin nemli bir sorun olan ve alamayan dier bir husus ise yasal
merciler, ykmllkler, brokrasi ve engeller ile ilgili konulardr. Ankete katlan
iletmeler yeni kan ve deien yasal zorunluluklarn uygulanabilirliinde, bunlara
adaptasyonda ve bunlar karlamada zorlandklarn, yasal mevzuatlarn ynlendirici
olmadn belirtmilerdir. Burada da ilgili mercilerin yasal zorunluluklar
dzenlerken mevcut altyapy dnerek uygulanabilirlii de gz nnde tutarak
284
hareket etmesi gereklilii gndeme gelmektedir. Ayrca iletmeler yerine getirilmesi

gereken yasal gereklilikler konusunda sz konusu idari mercilerin yaptrm gcnn
dk olmas, idari para cezalarnn uygulanmamas ya da caydrc olmamasndan
yaknmlardr. Bu nedenle de yasal zorunluluklar yerine getiren iletmelerle
getirmeyenler ayni piyasa koullarnda rekabet etmek zorunda kalacaklarndan
piyasada haksz rekabet doacaktr. Burada yetkili mercilerin daha titiz davranarak
caydrc cezalar uygulamas ve denetim mekanizmasn etkin bir ekilde yrtmesi
gerekecektir. Bunlara ek olarak iletmelerin yasal izinlerde yaadklar gecikmeler ya
da atk ynetimi gibi konularda yasal mercilerle yaanan gr farkllklar veya
resmi kurumlarn bilgi eksiklikleri, iletmelerin de uygulama da yaadklar
zorluklar arttrmaktadr. Yetkili mercilerin evreye gsterecekleri duyarllktaki
artla prosedrlerin hzlanmas, bilgi a gibi nemli noktalarda sorunlarn bir
miktar giderilmesi salanabilir. te yandan ortak nokta olan evrenin korunmas hem
iletme hem resmi kurumlar asndan esas odak noktas olarak grld zaman
arada yaanan gr farkllklarn da azaltlmas salanabilecektir.
Alamayan sorunlar arasnda teknolojik eksiklikler, teknik imkanlarn
yetersizlii ve teknolojik gelimelerin yakn takibi dier bir deile srekli
iyiletirme prensibinin uygulanmasnda yaanan zorluklar da yer almaktadr. Bu
problemlerin kaynan byk lde mali skntlar tekil etmektedir. letmelerin
maddi yetersizlii dolaysyla evreye dost teknolojilerin kullanm da zorlamakta
ve mevcut teknik imkanlar yetersiz kalmaktadr. te yandan teknolojik gelimelerin
takibinde yine maddi olanakszlar nedeniyle snrl sayda personele sahip olan
iletmeler kii bana den i yk ve sorumluluklarn fazla olmas nedeniyle yada
dengesiz sorumluluk datm nedeniyle yenilikleri takip etmek iin harcanacak
285
zamann ayrlmasnda veya ilgili personel salama da zorluk ekebilmektedirler. Bu

nedenle de yetki ve sorumluluk belirlemede iletmelerin hassas davranmas ok
nemli olup ayrca maddi skntlarn giderecek d kaynaklara, ekonomik teviklere
sahip olmalar gerekecektir.
evre lmlerinin yaptrlmasnda bu ii yapan kurulularn bulunmasnda
ya da maddi yetersizlikler dolaysyla bu bedellerin denmesinde yaanan skntlar
iletmelerin dier bir zorlanma noktasdr. Burada resmi kurumlarn bu hizmetleri
veren kurululara ve YSne sahip iletmelere bu bedelleri demede yapaca destek
ve yardmlarla bu konuda yaanan skntlar azalabilir.
Altyap yetersizlii ve eksiklii nedeniyle yaanan skntlar ise yetkili
mercilerin evreye gsterecei hassasiyet ve duyarllkla gsterecei ncelik
neticesinde bir derece alabilecektir.
alanlarn yeniliklere adaptasyonunda yaanan skntlarn giderilmesinde
iletmenin takip ettii politikann nemi byktr. letmenin bu diren karsnda
gsterecei tutumun alanlar yeniliklere tevik edici ynde ancak onlarn
gsterecei direnten daha fazla ve daha yapc olmas gerekmektedir. Bu noktada da
st ynetimin destei byk nem kazanmaktadr.
st ynetimin desteinin yadsnamaz olduu YSde yneticilerin evre
bilinci, duyarll ve yeniliklere ak olmalar ok nemlidir. Bu nedenle de st
ynetimin tutumu YSnin etkinlii asndan en olumlu ynde gerekli ve
vazgeilmezdir.
Trkiye koullarnda YS uygulayan ve uygulamayan firmalar arasnda bir
ayrcalk olmamas ise sektrde haksz rekabet yaanmasna yol amaktadr. Bunun
iinse gnlllk esasna dayanan ISO 14001 YS zorunlu hale getirilmese dahi en
286
azndan ISO 14001 YSne sahip iletmelere ncelik tannmas iin gerekli yasal
dzenlemeler yaplmaldr. Bylece dier bir sorun olan YSnin tm irketler ve
alt yklenicilerde alma kltr olarak henz yaygn olmamas sorunu da bu yolla
biraz zorunlulukla, biraz da salanacak olan bilinlendirme ve eitimlerle
azalabilecektir. Tabii ki burada YSne sahip olan iletmelerin rettii rn yada
hizmetin sistem gerekliliklerinden dolay daha yksek maliyete sahip olmas da mali
sknt eken iletmelerin bu haksz rekabet ortamnda YSyi gz ard etmelerine
yol aacaktr. Bu da ancak devlet ve resmi kurumlarn YSye sahip iletmelere
verecei maddi yardm ve yasal nceliklerle alabilecek bir sorun grnmndedir.
Hedeflerin daha somut hale getirilmesi problemi ise hedeflerin belirlenmesi
esnasnda gereken nemin gsterilerek daha hassas davranlmas gereksinimini
gndeme getirmektedir.
letmelerin i denetilerde yeterli duyarll gsterememesi, YGGde aktif
katlmn salanamamas ve alan devir hz hususlarnda yaanan skntlar
giderebilmeleri iin gerekli eitimleri salayabilmesi ve yeterli bilin ve duyarll
kazandrabilmesi gerekmektedir.
letmelerde yeni yatrmlarn devam etmesi ve yeni alan ubelerde
YSnin kurulum ve iletilmesinde yaadklar skntlar ise daha ok maddi
skntlardan kaynaklanyor olmas nedeni ile ekonomik destek gereksinimleri bu
noktada da gndeme gelmektedir.
Sektrel belgelendirme probleminin stesinden gelinebilmesi iin ise yasal
dzenlemelerle YS kltrnn artrlmas ve standardda sektrlere zg ek
almlarn dzenlenmesi gerekmektedir.
ISO 14001 YSnin en etkin ekilde yrtlebilmesi iin, literatr
287
taramasnda da elde edilen ve anket sonularyla tespit edilen problem ve zorluklarla

paralellik gsteren tm bu karlalan engellerin almas en azndan mmkn olan
en az seviyeye indirilmesi gerekmektedir. Yukarda da ilgili yerlerde belirtildii gibi
evreye olan duyarllk, hassasiyet ve bilin st ynetimden, personele, topluma ve
resmi kurum ve yetkili mercilerde yer alan st dzey yneticilere kadar herkese
kazandrlm olunmaldr. Bu bilin ve duyarllk dorultusunda iletme ierisinde
kaliteli, gerekli ve yeterli eitimlerin salanmas, atklarn bertarafnda gereken
hassasiyetin gsterilmesi, personelin yetki ve sorumluluklarnn en etkin ekilde
datlmas, akredite olmu bir sertifikalandrma kuruluunun tercih edilmesi,
gerektii taktirde gerekli ve yeterli bilgi ve tecrbeye sahip d danmanlk
hizmetlerinin alnmas, i denetimlerin kaliteli yaplmas gerekmektedir. Devlet ve
resmi kurulularn bu dorultuda ncelikler belirleyerek gerekli evresel alt yapnn
oluturulmasna ve mevcudun iyiletirilmesine, yeterli sayda ve gereken yerlerde
atk bertaraf ve geri dnm tesisleri ve hizmetlerinin salanmasna, YSni
destekleyecek ynde ekonomik teviklere ve yasal dzenlemelere gitmesi
gerekmektedir.
Ankette yer alan son iki soruda ise iletmelerin ISO 14001 belgesine sahip
olmaktan dolay duyduklar memnuniyet ile tavsiye edilen sektrler sorgulanmtr.
Bu dorultuda Soru 19da tm bu problem ve zorluklara ramen iletmelerin ISO
14001 YSni kurmalarndan dolay memnun olup olmadklar, Soru 20de ise bu
belgelendirmeyi dier firmalara tavsiye edip etmedikleri sorularak varsa zellikle
tavsiye ettikleri sektrler sorgulanmtr. Ankete katlan iletmelerin byk
ounluu bu problem ve zorluklara ramen ISO 14001 YSne sahip olduklarndan
dolay memnun olduklarn vurgulam ve ISO 14001 YSyi dier iletmelere de
288
tavsiye ettiklerini belirtmilerdir. Buna gre tm hizmet sektrleri, tm retim

sektrleri, resmi kurum ve kurulular da dahil zel sektrn tmne ISO 14001
YSne sahip olunmas anket katlmclar tarafndan tavsiye edilmektedir.
Anket formunun not ksmnda yer alan yantlar dorultusunda ankete
katlan iletmeler yaplan bu istatistiksel deerlendirmeden haberdar edilmitir.
Bylece iletmelere ISO 14001 YS ile ilgili yaadklar problem ve zorluklar bir
arada grme, alnabilecek tedbirleri alma ve verilen nerilerden rehber niteliinde
faydalanma frsat tannmtr.
Yaplan literatr taramalar ve uygulanan anketler sonucunda iletmelerin
hem ISO 14001 YSnin kurulmas, hem de iletilmesi aamalarnda dier bir
deyile hem kuramsal hem kavramsal boyutta ve bir birine paralellik gsteren bir
takm problem ve zorluklar yaad tespit edilmitir. Bu nedenle yaplan analizlerle
de tez almasnn temel varsaymlar olan; iletmeler ISO 14001 evre Ynetim
Sistemini kurma aamasnda bir takm problem ve zorluklar yaamaktadr ve
iletmeler ISO 14001 evre Ynetim Sistemini iletme aamasnda bir takm
problem ve zorluklar yaamaktadr yarglarnn doruluu kantlanmtr. Bu
almada verilen nerilerle bir rehber niteliinde olan almann istatistiksel
analizlerinin zet raporunun arzu eden iletilmelere iletilmi olmas da iletmelerin
bu rehberden faydalanmasna kolaylk salayacaktr.
Trkiye genelinde yaplan anket uygulamasndan elde edilen analizlerin
sonu ve deerlendirmelerinden ve yukarda yer alan tm deerlendirmelerden de
grlebilecei gibi, ISO 14001 YS belgeli iletmelerin sistemin kurulum ve iletim
aamalarnda karlatklar problem ve zorluklarn dnya genelinde yaplan literatr
aratrmasnda elde edilen bulgularla paralellik gsterdii tespit edilmitir. Ancak
289
tm bu problemlerin varlnn tespit edilmesi yannda problemlerin hissedilme ve

karlalma derecelerinin ise farkllk gsterdii sylenebilir. rnein yaplan anket
uygulamasndan elde edilen sonulara gre yukardaki paragraflarda da belirtildii
gibi, Trkiyede var olan alt yap eksiklii dolaysyla atk bertaraf konusunda
iletmeler byk sknt yaamaktadr. Bu problem gelimi lkelerde daha ok
alm olsa da gelimekte olan ve alt yap eksiklii yaayan lkeler iin daha nemli
bir problem konumundadr. Literatrde zellikle KOB'ler iin nemli bir problem
olduu belirtilen ISO 14001 YS'nin ek maliyetlerinin karlanmasnn sorun
yaratt belirtilmektedir (Hillary, 2004; Budak, 2004; UNEP ve UNCTAD, 2000;
Malmborg, 2006; www.iso.org/tc207/sc1). Aratrmamz Trkiye'de bu konuda
resmi destekler olmamasna ramen bu sertifikaya sahip kurulularn daha az sknt
ektiini gstermitir. Fakat bu sonu zerinde anket rnekleminde KOBlerin
personel saysna sahip olan iletme saysnn az olmasnn etken olmu olduu da
dnlebilir. Bu nedenle genel olarak, literatr taramasnda deiik lkelerde
yaplan aratrmalardan elde edilen problem ve zorluklarla, Trkiyede yaplan bu
uygulama almasnda tespit edilen problem ve zorluklarn rtt belirtilebilir.
Ancak yaplan aratrmalarda incelenilen rneklem grubu yannda, iletme lei,
faaliyet alan, iinde bulunulan lkenin fiziksel, ekonomik, sosyal, brokratik ve
benzeri koullarnn da bu problem ve zorluklarn hissedilme ve karlalma
derecelerini etkiledii bir gerektir. Bu problem ve zorluklarn zmlerinin
salanabilmesi ise hi kukusuz evre bilincinin oluturulmas ve arttrlmasyla ok
nemli ve gereklidir.
Bu almada iletmelere katt faydalar kantlanm olan ISO 14001
YSne sahip iletmelerin yaad problem ve zorluklar gzler nne serilerek
290
yukarda birtakm zm nerilerinde bulunulmaya allm ve iletmelerin halen

daha zmleyemedii problemler zellikle vurgulanarak, elde edilen bulgular
dorultusunda olas dier zm alternatiflerinin retilmesine yol almas
hedeflenmitir. Bu almayla iletmelerin bu problem ve zorluklar amalarna en
azndan azaltmalarna yardmc olunabilmesi amalanmtr. Ayrca ISO 14001
YSni kurmay dnen veya kurulum aamasnda olan iletmelerin daha net
dncelerle ISO 14001 adaptasyonunda baarl olmalarna da katk koyulmas
hedeflenmitir.
291
REFERANSLAR
Algan, N., (1994), Blgesel evre Ynetiminde Model Araylar: Akdeniz,
Ankara niversitesi, SBE, Kamu Ynetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dal,
Dokatara Tezi, Ankara, s. 24.
Arkan, Y., (2006), Yerel Ynetimler leinde Btnsel/nleyici evre
Ynetimi ve Uygulamalar, evre Mhendisleri Odas, Sunum Notlar, Ankara.
Aryrk, O., (1999), ISO 14001 Temel Eitim Notlar zet I, s.8.
Atc, F., (1999), ISO 14001 evre Ynetim Standard, stanbul Teknik
niversitesi, FBE, Yksek Lisans Tezi, stanbul, s. 3, s. 12, s. 14 15, s. 39, s. 3637, s. 40-41, s. 57-60 .
Ayhan, Z., (1997), evre Ynetim Sistemi (ISO 14000), evre ve Mhendis,
S.15, s. 22- 23.
Babakri, K., Bennett, R., Franchetti, M., (2003), Critical factors for implementing
ISO 14001 standard in United, Journal of Cleaner Production, S. 11, s 749 752.
Bailie, A. ve arkadalar., (2003), Analysis of the Climate Stewardship Act,
Natural Resources Defense Council, Tellus Institute Resource and Environmental
Strategies, www.tellus.org/energy/publications/McCainLieberman2003.pdf.
Barry, J., (1999), Environment and Social Theory, London and New York,
Routledge, s. 6-32.
Becker, J., (2006), Environmental Planning in Enterprises, Brandenburg
University of Technology Cottbus Center for Human Ecology, Dutchland, s.1.
Bekta, H., (1997), evre Ynetim Sistemi Uygulamalar ISO 14000 ve EMAS,
evre ve Mhendis, S. 15, s. 28.
Bloom, P. R., (1994), Acid Rain, Environmental Encyclopedia, Detroit.
292
Brio, J., Junquera, B., (2001), Level of implementation of the ISO 14001, standard
in Spanish industrial companies, Eco-Management and Auditing, S. 8, s. 193.
Boudouropoulos, I., Arvanitoyannis, I., (1999), Current State and Advances in
the Implementation of ISO 14000 by the Food Industry. Comparison of ISO 14000 to
ISO 9000 to Other Environmental Programs, Trends in Food Science &
Technology, s. 397-400.
Budak, F., Yceer, A., Keke, S., (2004), ISO 14001: Belgelendirmenin Nedenleri
Faydalar ve Maliyeti, Yneylem Aratrmas/Endstri Mhendislii - XXIV
Ulusal Kongresi, Gaziantep Adana.
Cascio, J., Shideler, J., (1998), Implimenting ISO 14001 Around the World,
Chemtech, s. 49 53.
Cascio, J., Woodside, G., Mitchell, P., (1996), ISO 14000 Guide The New
International Environmental Management Standarts, Mc Graw-Hill, US, s. 9, s.
31-36.
Chan, E., Wong, S., (2006), Motivations for ISO 14001 in Hotel Industry,
Tourism Management, S. 27, s. 481 482.
Chen, B., (2004), ISO 14001, EMAS, or BS 8555: An Assessment of The
Environmental Management Systems for UK Businesses, University of East
Anglia, Yksek Lisans Tezi, Norwich.
Curkovic, S., Sroufe, R., Melnyk, S., (2004), Identifying the factors which affect
the decision to attain ISO 14000, Energy, s. 1391.
akan, A., (1997), ISO 9000 ve ISO 14000, evre ve Mhendis, S. 15, s. 15.
akan, A., nald, ., (1999), ISO 14001 Temel Eitim Notlar zet-II, s. 2022.
293
etin, M., (2006), Teori ve Uygulamada Blgesel Srdrlebilir Kalknma, C..

(Cumhuriyet niversitesi) ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Sivas, C. 7, S. 1, s.
2.
Delmas, M., (2006), Barriers And Incentives to the Adoption of ISO 14001 By
Firms
in
The
United
States,
www.law.duke.edu/journals/delpf/articles/delpf11p1.htm.
Demirel, B., (2001), ISO 14000 evre Ynetim Sistemi ve Trkiyedeki
Uygulamalar, stanbul Teknik niversitesi, FBE, Yksek Lisans Tezi, stanbul, s.
37.
Demirer, G., Uluda-Demirer, S., Arakan, Y., (2003), Integrated Preventive
Environmental Management Training Municipalities: A Case Study from Turkey,
Environmental Quality Management, Wiley Periodicals, s. 67.
Dereli, T., Baykasolu, A., (2002), Atklar ve evre Sorunlar: Mhendislik
Cephesinden
evre
Sorunlarna
Bak,
Gaziantep
niversitesi,
Endstri
Mhendislii Blm, Endstri Mhendislii Dergisi, Say 1.

Dnya evre ve Kalknma Komisyonu (DKK), (1989), Ortak Geleceimiz,
Trkiye evre Sorunlar Vakf Yayn, Ankara, s.73-101.
26236 sayl Resmi Gazete, (2006), Endstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava
Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (E.T.K.H.K.K.Y.).
Engel, H., (2003), EMAS and ISO 14001 easy : 10 people, 10 pages , 10 days
Small
Management
Tools
for
Micro-enterprises,
INEM,
www.telarc.co.nz/info_sheets/te2.pdf, indirilme tarihi 16.08.2006.

Environmental System Update (ESU), (2006), Preliminary Findings Point to
Green for ISO 14001 Certification, The Journal for ISO 14001, OHSAS 18001,
294
RC14001 and Environmental Professionals, V. 11, S. 1, s. 16.

Enzler,
M.,
(2006),
Environmental
Disasters,
http://www.lenntech.com/environmental.disasters.htm
Epstein, R., (1992), Pollution and the Environment: Some Radically New Ancient
Views, Dharma Realm Buddhist University Public Lecture Series, Talmage,
California.
Erginel, N., (2004), ISO 14001 neler kazandryor? Dnyada evre Ynetim
Sistemi uygulayan kurulularn kazanmlar neler?, Doa ve evre Dergisi, 8.
Bask, s. 8 - 9.
Esty, P., (2006), ISO Releases ISO14001 and ISO14004 Revision 2004,
Capaccio Environmental Engineering Articles, Boston.
Esty, P., (2006), WEEE and RoHS Overview, Capaccio Environmental
Engineering Articles, Boston.
Fearing,
J.,
(2006),
The
New
ISO
14001:2004
Standard,
CPEA,
http://www.asse.org, s. 5.
Ghisellinia, A., Thurston, D., (2005), Decision traps in ISO 14001 implementation
process: case study results from Illinois certified companies, Journal of Cleaner
Production, S. 13, s. 763 777.
Gkmen, C., (2001), Salk Hizmetlerinde Kalite Ynetimi, TC Salk Bakanl
Tedavi Hizmetleri Genel Mdrl, s.3-4.
Gzek, G., (2004), D Ticaret ve evre, zmir Ticaret Odas, D Ekonomik
likiler Mdrl, zmir, s. 12 -13.
Hayashi, A. ve dierleri, (2006), Narrative scenario development based on crossimpact analysis for the evaluation of global-warming mitigation options, Applied
295
Energy, Japan, s. 2.
Hill, J. W., Petrucci, R. H, (1996), General Chemistry, Pentice Hall. s.518.
Hillary, R., (2004), Environmental management systems and the smaller
enterprise, Journal of Cleaner Production, S. 12, s. 563 567.
Honkasalo, A., (1998), The EMAS scheme: a management tool and instrument of
environmental policy, Journal of Cleaner Production, S. 6, s. 119-120.
Isyel, H., (2000), ISO 14001 evre Ynetim Sistemi Standard ve Uygulama
almas, Gebze leri Teknoloji Enstits, SBE, letme ABD, Yksek Lisans Tezi,
Gebze, s. 7.
kizolu, E., Haskk, S., (2006), Tehlikeli Kimyasallarn evresel Etkileri iin
Risk
Deerlendirme
rnei,
Ege
niversitesi
Mhendislik
Fakltesi
Biyomhendislik Blm, Bornova, zmir.

Jegatheesan, V., (2005), Present and anticipated demands for Natural resources:
scientific, technological, political, economic and ethical approaches for sustainable
management, Journal of Cleaner Production, School of Engineering, James Cook
University, Australia, s. 1.
Jaime, A., Casiccia, C., Zamorano, F., (2002), Increase in sunburns and
photosensitivity disorders at the edge of the Antarctic ozone hole, Southern Chile,
1986-2000, J Am Acad Dermatol, s. 193 198.
Kekluhre, W., (1995), ISO 14001 Certification EMS A Practical Guide for
Preparing Effective EMS, University of Francisco, Prentice Hall, UK, s. 8-28.
Kele, R., Ertan, B., (2002), evre Hukukuna Giri, 4. Bask, Ankara, s.22-27,
s.253 255.
Kele, R., Hamamc, C., (2002), evrebilim, 4. Bask, Ankara, s.21-123 .
296
Klalolu, M., Berkes, F., (1992), Biyolojik eitlilik, T..V, s 17.

Kumbur, H., zsoy, H. D., zer, Z., (2003), Mersin linde Hassas Blgelerde
Grlt Dzeylerinin 1998 2002 Yllar Arasndaki Deiiminin Aratrlmas,
Ekoloji evre Dergisi, C. 13, S.49, s. 25.
25997 sayl Resmi Gazete, (2005), Kk ve Orta Byklkteki letmelerin
Tanm, Nitelikleri ve Snflandrlmas Hakknda Ynetmelik.
Leblebici, Z., (2001), Dnya ve Trkiyedeki evre Ynetim Sistemleri, Gazi
niversitesi, SBE, Ynetim Organizasyon Bilim Dal, Master Tezi, Ankara, s.46.
Macdonald, J., (2005), Strategic Sustainable Development Using the ISO 14001
Standard, Journal of Cleaner Production, S. 13, s. 634 639.
Malmborg, A., (2006), ISO 14001 in Uruguay Problems and Opportunities , s.
3 46, ex-epsilon.slu.se/archive/00000582/.
Matousek, J., (1999), Sustanable Development As Global Strategy For The
Future And Challenges Of Educatng Engneers, Evangelische Akademie Loccum,
Institute of Environmental Chemistry and Technology, Faculty of Chemistry, Brno
University of Technology, Cilt 10, Say 12, Czech Republic, s.2.
McCann, (2006), Worldclocks, http://www.tranquileye.com/clock/.
Melnyk, S., Sroufe, R., Calontone, R., (2002), Assessing the impact of
environmental management systems on corporate and environmental performance,
Journal of Operations Management, USA, s. 331-333.
Mengi, A., Algan, N., (2003), Kreselleme ve Yerelleme anda Blgesel
Srdrlebilir Gelime AB ve Trkiye rnei, Siyasal Kitabevi, Ankara, s. 21 22, s. 207-214.
Micceikene, I. ve arkadalar, (2000), Cytogenetical monitoring of domestic
297
animal population under the conditions of environmental pollution, Satellite

meeting of EEMS and 16th meeting of NordEMS, Lithuania.
Miller, G., Tyler, Jr., (1987), Living in the Environment, Belmont, Wadsworth
Publishing Company.
Morrow, D., Rondinelli, D., (2002), Adopting Corporate Environmental
Management Systems: Motivations and Results of ISO 14001 and EMAS
Certification, Europan Management Journal, C. 20, S. 2, s. 159 -162.
Morrow, D., Rondinelli, D.,
(2002), Adopting Corporate Environmental
Management Systems: Motivations and Results of ISO 14001 and EMAS

Certification, European Management Journal, C. 20, S. 2, s. 159171.
Munro, R., William, H., (2006), The ISO 14001:2004 Revission, Quality Digest,
http://www.qualitydigest.com/mar04/article/04_article.shtml.
Nair,
C.,
(1993),
Emerging
Solid
Waste
Management
Industrialised
in
Countries,
http://www.learner.org/exhibits/garbage/solidwaste.html, indirilme tarihi 18.05.2006.

Nunes, D., (1998), Cause and Effects of Noise Pollution, Interdisciplinary Minor
in Global Sustainability, University of California, Irvine.
Nunes, P.A., van den Bergh, J.C., and Nijkamp, P., (2003), The Ecological
Economics of Biodiversity, Methods and Policy applications, UK.
Ofori, G., Gang, G., Briffett, C., (2002), Implementing environmental
management systems in construction: lessons from quality systems, Building and
Environment, S. 37, s. 1405.
Orr, B., (2002), The southern Saharan desert is in retreat, making farming viable
again in
what were some of the most arid parts of Africa, New Scientist,
298
http://www.newscientist.com/news/news.jsp?id=ns99992811,
indirilme
tarihi
14.07.2006.
Orr, B., (2004), Does desertification exist (as defined by UNCED), or is it merely
a
useful
political
term?,
http://cals.arizona.edu/agric/az/desertification.html,
indirilme tarihi 14.07.2006.

zcan, S., (2002), ISO 9000 Kalite Ynetim sistemi ile ISO 14000 evre
Ynetim Sistemi: Benzerlikleri ve Farkllklar, Cumhuriyet niversitesi, BF,
letme Blm, retim Ynetimi ve Pazarlama nceleme-Aratrma Raporu, s.
1.
zcan, H., (2001), Tarmda arazi kullanm planlamas ve Trkiye gerei, Bilim
ve topya Dergisi, S. 88, s. 68-70.
zta, K., (2005), TS-EN-ISO-14001 evre Ynetim Sistemi (YS), Eitim
Notlar, Ankara.
Pekerolu, Y., (1999), evre Ynetim Sistemleri, stanbul niversitesi, SBE,
SSAD, Yksek Lisans Tezi, stanbul, s. 47-106.
Petroni, A., (2001), Developing a Methodology for Analysis of Benefits and
Shortcomings of ISO 14001 Registration: Lessons From Experience of Large
Machinery Manufacturer, Journal of Cleaner Production, S.9, s. 351-336.
Polat, B., (2003), evre Ynetim Sistemi Uygulamalarnn letmelere
Salad Faydalar: Bir rnek alma, ukurova niversitesi, FBE, evre
Mhendislii ABD, Yksek Lisans Tezi, s. 16-18.
Ray, B., (1995), Environmental Engineering, Southern Illinois University,
Carbondale, PWS, s.22, s.222-451.
Rendell, E., McGinty, K., (2004), Sample EMS Manual Environmental
299
Management System Model Manual Specific to Pennsylvania Municipal

Operations, Pennsylvania Department of Environmental Protection, s. 2-4, s. B-9.
Robert, M., (2004), Fifteen Centuries of Chinese Environmental History,
newton.uor.edu/Departments&Programs/AsianStudiesDept/china-environ.html,
Saliholu, G., Acar, V., Saliholu, K., (2003), Bursa Endstrisinde ISO 14001
evre Ynetim Sistemi Uygulamalar, evre Bilim & Teknoloji, Cilt 1, Say 4, s.
32 35.
Schneider, C. ve arkadalar, (2005), Epidemiological studies of ozone exposure
effects Air Pollution and. Health, Academic Pres.
Scott, A., (1999), Profiting from ISO 14000, Chemical Week, C.161, S.36, s.
8385.
Scott, M., (2003), The Human Footprint, NASA Earth Science Enterprice, Data
and Services, http://www.earthobservatory.nasa.gov/Study/footprint/, indirilme tarihi
11.06.2006.
Seekamp, E., (2000), Public Understandings of Environmental Quality: A Case
Study of the Jefferson National Forest Planning Process, Virginia Polytechnic
Institute and State University, Master of Science in Foresty, s. 7.
Sparling,
B.,
(2001),
Ozone
http://www.nas.nasa.gov/About/Education/Ozone/history.html,
History,
indirilme
tarihi
17.04.2006.
Spicer, J., Gaston, K., (2000), Physiological Diversity, Blackwell Publications.
Oxford.
Srinivas, H., (2006), Problems Faced in Implementing the ISO 14001, Urban
300
Environmental Management Info Sheet, http://www.gdrc.org/uem/iso14001/info8.html.

Srinivasu, P., (2001), Control of Environmental Pollution to Conserve a
Population, Departmant of Mathematics, Andhra University, India, s. 397.
Stapleton, P., Glover, M., Davis, P., (2001), Environmental Management
Systems:
An
Implementation
Guide
for
Small
and
Medium-Sized
Organizations, Published by NSF International, Swcond Addition, s. 39.

Steger, W., Bowermaster, J., Saving the Earth, New York: Bryon Press, 1990.
Sturum, A., Upasena, S., (1998), ISO 14001 Implimenting an Environmental
Management System, Ellipson Managements Consultants, Swithzerland, s. 7-70.
Tamura, T., (2006), Environmental Management Systems (EMS), Newsletter
and Technical Publications, Technical Workbook on Environmental Management
Tools
for
Decision
Analysis,
www.unep.or.jp/ietc/publications/techpublications/techpub-14/1-EMS1.asp.
Tapiero, C., (2005), Environmental Quality and Satisficing Games, HAIT
Journal of Science and Engineering, S.:1-2, s. 9,.
Tavmergan, ., (2006), ISO 14000 evre Ynetim Sistemleri: Uygulama
Aamalar
ve
Uygulayanlara
Salad
Faydalar,
http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/nisan98/iso14000.htm#.
TMMOB evre Mhendisleri Odas (MO), (1999), ISO 14001 evre Ynetim
Sistemi Semineri, Ankara, s. 13-16.
Toros, H., (2000), stanbulda Asit Yalar Kaynaklar ve Etkileri, doktora
tezi, T Fen Bilimleri Enstits, stanbul.
Tomkiewich, M., (2005), Global Warming: Science, Money And Self-
301
Preservation, CHIMIE, Department of Physics, 172 - 179.

Troshichev, O., Gabis, I., (2004), Effects of Solar UV Irradiation on Dynamics of
Ozone Hole in Antarctica, Journal of Atmospheric and Solar-Terrestrial
Physics, Arctic and Antarctic Resource Institute, Russia, s. 93 104.
TS-EN-ISO 14001, (2005), evre Ynetim Sistemleri- artlar ve Kullanm
Klavuzu, Trk Standartlar Enstits, Ankara, , s. 1 3.
Trk Standartlar Enstits Personel Belgelendirme Mdrl (TSE PBM),
(2003), evre Ynetim Sistemi Tetkiki/Ba Tetkiki Eitimi, TSE, Ankara, s.
10-19.
Tyler, G., Miller, Jr., (1991), Environmental Science: Sustaining the Earth,
Wadsworth Publishing Co, Belmont, CA., s. A7.
Turner, R. ve dierleri, (2000), Ecological Economic Analisis of Wetlands:
Scientific Integration for Management and Policy, Ecological Economics, S. 35, s.
7-23.
Ttn, K., (2000), evre Ynetim Sistemi: ISO 14000 evre Ynetim Sistemi
ve Belgelendirilmesinin letmelere Salad Faydalar ve Bir Uygulama,
Marmara niversitesi, SBE, letme ABD, retim Ynetimi ve Pazarlama Bilim
Dal, Yksek Lisans Tezi, stanbul, s. 25-73.
Tzn, T., (1997), TS EN ISO 14000 evre Ynetim Sisteminin Temelleri,
evre ve Mhendis, S. 15, s. 25.
Us, A., T., (1999), evresel Sorunlar Asndan evre Ynetim Sistemi
Gereksinimi ve Bir Uygulama, T SBE letme Ynetimi ve Organizasyon,
Yksek Lisans Tezi, stanbul, s.21.
Uslu, O., (1996), evresel Etki Deerlendirmesi, Trkiye evre Vakf Yayn,
302
Ankara, s. 15.
UNEP, UNCTAD, Train for Trade 2000, (2000), Module 6, Trade, Environment
and Development, ISO 14001 Standards for Environmental Management Systems.
UNFCCC, (2004), klime zen Gstermek; klim Deiiklii ereve
Szlemesi ve Kyoto Protokol iin Klavuz, Trkiye, s. 2.
UNFCCC, (2004), klime Deiikliini Anlamak: Yeni balayanlar iin
Birlrmi Milletler ereve Szlemesi ve Kyoto Protokol, Trkiye.
nal, Z., (2005), ISO 14001 evre Ynetim Sistemi Bilgilendirme ve Deneti
Eitimi, TMMOB evre Mhendisleri Odas, Ankara ubesi, s.7.
stn, A., Corvalan, C., (2006), Preventing Disease Through Healthy
Environments,
World
Health
Organization,
s.
106,
www.who.int/quantifying_ehimpacts/publications/preventingdisease/en/index.html.
Yldz, C., (2005), KOBlere Ynelik evre Ynetimi Aralar DELTA Trkiye
Eco-Verimlilik Program rnei, Recycling stanbul, Geri Dnm Teknolojileri
ve Atk Ynetimi Uluslararas Fuar.
Young, S., Schuster, M., (2006), How Can It Benefit Business? A Survey of ISO
14001 Certified Companies in Thailand, The Louis Berger Group, Inc.,
http://www.tei.or.th/main.htm.
Yksel, H., (2002), Kalite ve evre Ynetim Sistemlerinin Btnletirilmesi:
ISO 14000 Yaklam, Dokuz Eyll niversitesi, SBE, AD, Doktora Tezi, zmir, s.
48- 55, s. 164-230.
Warren, A., Gantley, M., (2001), Environmental Management Systems Self
Help Workbook, NQA Training and Development Company, s. 31.
Whatson, J., (2006), What is acid rain?, pubs.usgs.gov/gip/acidrain/2.html
303
White, E., Aldrich, T., (1999), Geographic Studies of Pediatric Cancer near
Hazardous
Waste
Sites,
Environmental
Healt,
http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m0907.
Willis, S., (2006), The Kyoto Protocol Global Commitment Corporate
Challenge, InsightHill & Knowlton Global Public Affairs Newsletter, s. 3.
Wilson, E., (1998), Save Americas Forests, Department of Organismic and
Evolutionary Biology, Harvard University Cambridge, Massachusetts.
Internet Adresleri
http://www.lenntech.com/environmental.disasters.htm, Enzler, M., Environmental
Disasters, indirilme tarihi 22.03.2006.
http://www.bsiturkey.com/Cevre/Genelbakis/Cevreselynetimsisteminedir.xalterB
SI, 2006, evresel Ynetim Sistemi Nedir?, indirilme tarihi 28.03.2006.
http://www.tse.gog.tr/Turkish/kaliteyonetimi/cys.asp, TS EN ISO 14001 evre
Ynetim Sistemi, indirilme tarihi 28.03.2006.
http://www.reeep.org/media/downloadable_documents, Water Problem
Report by WWI, WRI and UNEP, indirilme tarihi 10.04.2006.
pubs.usgs.gov/gip/acidrain/2.html, Whatson, J., What is acid rain?, indirilme
tarihi 12.04.2006.
www.soilerosion.net/cost623/annex.html, Soil Erosion and Global Change: COST
Action 623 Technical Annex, indirilme tarihi 16.04.2006.
http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m0907,
White,
E.,
Aldrich,
T.,
Geographic Studies of Pediatric Cancer near Hazardous Waste Sites,

Environmental Healt, indirilme tarihi 16.04.2006.
304
http://www.cabelcon.dk/profile/iso.def.htm, Corning Cabelcon, Corning Cabelcon

ISO Certifications, indirilme tarihi 17.04.2006
http://www.iso.org/iso/en/CatalogueList.Page.CatalogueList?ICS1=13&ICS2=20sc
opelist, List of ICS fields 13.020.10 Environmental management Including
Environmental Management Systems (EMS), certification and audit, indirilme tarihi
17.04.2006.
http://www.quality.co.uk/bs7750.htm#Description,
British
Standard
7750,

http://www.esa.int/esaKIDSen/SEMYESKKKSE_Earth_0.html, Europan Space
Agency (ESA), Record ozone loss during 2006 over South Pole, indirilme tarihi
17.04.2006.
http://www. ecosys.cfl.scf.rncan.gc.ca, Forest Ecosystems of Canada, Ecosystem
definition, indirilme tarihi 17.04.2006.
http://www.ecostudies.org, Institude of Ecosystem Studies, Defining Ecology,
www.iso.org/tc207/sc1, ISO/TC207/SC1/ Strategic SME Group, The Global Use
of Environmental Management System by Small and Medium Enterprises,.
ndirilme tarihi 17.04.2006.
http://www.johannesburgsummit.org/html/documents/summit_docs/1009wssd_pol
_declaration.doc, Johennesburg Summit, Johannesburg Declaration on Sustainable
Development, indirilme tarihi 17.04.2006.
http://www.qualitydigest.com/mar04/article/04_article.shtml, Munro, R., Harral,
W., The ISO 14001:2004 Revission, Quality Digest, indirilme tarihi 17.04.2006.
http://www.qualitydigest.com/html/qualitydef.html, Quality Digest, Definition of
305
Quality, indirilme tarihi 17.04.2006.

www.deh.gov.au/soe/2001/biodiversity/glossary.html,
Environmental
Management, indirilme tarihi 17.04.2006.

http://ems-hsm.com/Implementation/Impl_Pools.htm, ISO Poll, indirilme tarihi
17.04.2006.
http://www.nas.nasa.gov/About/Education/Ozone/history.html,
Sparling,
B.,
Ozone History, indirilme tarihi 17.04.2006.

http://www.library.thinkquest.org/C0110400/usr/www/tqteams/tqic/2001/C011040
0/4cs%20folder/soil.html, Soil Pollution,. indirilme tarihi 17.04.2006.
http://www.library.thinkquest.org/the.enve/1198760/ozone.html,
Ozone
Layer
Deplation, The Environment: A Global Challange, indirilme tarihi 17.04.2006.

www.sepa.org.uk/dpi/whatis/index.htm, Diffuse Pollution Initiative (DPI); What
is Diffuse Pollution?, indirilme tarihi 18.04.2006.
http://www.quality.co.uk/bs7750.htm#Description,
British
Standard
7750,
indirilme tarihi 19.04.2006

www.bsi-global.com/British_Standards, British Standards, indirilme tarihi
22.04.2006.
http://www.quality.co.uk/emas.htm#Description, The European Eco Management
& Audit Scheme EMAS, indirilme tarihi 22.04.2006.
http://www.tei.or.th/NEQA_definitions.htm,
NEQA,
NEQA
Definitions,

www.gpa.unep.org/bin/php/atg/aims.php, UNEP/Global Programme of Action
(GPA), indirilme tarihi 03.05.2006.
www.who.int/quantifying_ehimpacts/publications/preventingdisease/en/index.html
306
, stn, A., Corvalan, C., Preventing Disease Through Healthy Environments,

World Health Organization, s. 106, indirilme tarihi 04.05.2006.
http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/nisan98/iso14000.htm#.,
Tavmergan,
.,
ISO 14000 evre Ynetim Sistemleri: Uygulama Aamalar Ve Uygulayanlara

Salad Faydalar, indirilme tarihi 11.05.2006.
www.tse.gov.tr/Turkish/kaliteyonetimi/cyscalisma.asp,
Kalite
ve
Sistem
Belgelendirme almalar, indirilme tarihi 11.05.2006.

www.tc176.org/, indirilme tarihi 11.05.2006.
www.un.org/esa/sustdev/documents/WSSD_POI_PD/English/POI_PD.htm,
Division for Sustainable Development - WSSD Political Declaration, UN
Department of Economic and Social Affairs, indirilme tarihi 11.05.2006.
http://www.oas.org/usde/publications/Unit/oea37e/ch21.htm,
OAS,
Glossary,

www.epa.gov/ozone/science/, U.S. EPA: Ozone Depletion Science, indirilme
tarihi 12.05.2006.
http://www.cedgm.gov.tr/cevreatlasi/cevredurumu.pdf, ED ve Planlama Genel
Mdrl evre Envanteri Dairesi Bakanl, Trkiyede evre Durumu,
Trkiye evre Atlas, evre ve Orman Bakanl, Ankara, indirilme tarihi
03.06.2006
www.feweb.vu.nl/gis/research/gets/, GETS - Geomorphology, Environmental
Impact Assessment, indirilme tarihi 06.06.2006.
http://www.earthobservatory.nasa.gov/Study/footprint/, Scott, M., The Human
Footprint, NASA Earth Science Enterprice, Data and Services, indirilme tarihi
11.06.2006.
307
http://www.learner.org/exhibits/garbage/solidwaste.html, Nair, C., Solid Waste

Management in Emerging Industrialised Countries, indirilme tarihi 18.05.2006.
http://www.aqsr.com/tr/standards/iso14000.html, ISO 14001, indirilme tarihi
24.06.2006.
www.tellus.org/energy/publications/McCainLieberman2003.pdf, Bailie, A. ve
arkadalar, Analysis of the Climate Stewardship Act, Natural Resources Defense
Council, Tellus Institute Resource and Environmental Strategies, indirilme tarihi
25.06.2006.
http://www.tei.or.th/main.htm, Young, S., Schuster, M., How Can It Benefit
Business? A Survey of ISO 14001 Certified Companies in Thailand, The Louis
Berger Group, Inc., indirilme tarihi 2.07.2006.
www.unep.org/Documents/Default.asp?DocumentID=97,
Stockholm
1972
United Nations Environment Programme, indirilme tarihi 29.06.2006.

http://www.epa.gov/history/, EPA Commemorates its History and Celebrates its
35th Anniversary, indirilme tarihi 04.07.2006.
www.unesco.org/water/wwap/partners/index.shtml, World Water Assessment
Programme (WWAP), indirilme tarihi 04.07.2006.
http://www.fao.org/docrep/V8350E/v8350e0f.htm,
FAO,
Environmental
Management, indirilme tarihi 10.07.2006.

http://www.ikv.org.tr/pdfs/4f3a608d.pdf, ktisadi Kalknma Vakf (KV), Avrupa
Birliinin evre politikas, s.9-10, indirilme tarihi 11.07.2006.
http://www.ibb.gov.tr/IBB/Doclib/word/abbirligi/ab_cervre_politikasi.ppt.,
stanbul Bykehir Belediyesi (BB), Avrupa Birliinde evre Politikas,
308
http://www.science.org.au/nova/004/004key.htm, Ozone depletion. Key text:

Earth's sunscreen the ozone layer, Australian Academy of Sciences, indirilme
tarihi 14.07.2006.
http://www.newscientist.com/news/news.jsp?id=ns99992811,
Orr,
B.,
The
southern Saharan desert is in retreat, making farming viable again in what were
some of the most arid parts of Africa, New Scientist, indirilme tarihi 14.07.2006.
http://cals.arizona.edu/agric/az/desertification.html, Orr, B., Does desertification
exist (as defined by UNCED), or is it merely a useful political term?, indirilme
tarihi 14.07.2006.
http://www.tranquileye.com/clock/, McCann, Worldclocks, indirilme tarihi
14.07.2006.
www.unep.or.jp/ietc/publications/techpublications/techpub-14/1-EMS1.asp,
Tamura, T., Environmental Management Systems (EMS), Newsletter and
Technical Publications, Technical Workbook on Environmental Management Tools
for Decision Analysis, indirilme tarihi 15.07.2006.
newton.uor.edu/Departments&Programs/AsianStudiesDept/china-environ.html,
Robert, M., Fifteen Centuries of Chinese Environmental History, indirilme tarihi
17.07.2006.
ec.europa.eu/environment/emas/index_en.htm, EMAS The Eco-management
and Audit Scheme, indirilme tarihi 17.07.2006.
ex-epsilon.slu.se/archive/00000582/, Malmborg, A., ISO 14001 in Uruguay
Problems and Opportunities , s. 3 46, indirilme tarihi 17.07.2006.
http://www.ehso.com/iso14000.htm, Environment, Healt and Safety On-line
(EHSO), Getting Started With Environmental Management Systems and
309
ISO14000, The EHSO Guide to the International Standard for Environmental

Management Systems, U.S. Department of Energy, indirilme tarihi18.07.2006
http://www.he21.org.uk/enmansys.html, Environmental Management Systems
Guide, HE21, s. 2, indirilme tarihi 21.07.2006.
http://www.epa.gov/1d6b58d5ae9061b8852566da004e5a57OpenDocument,
Environmental Protection Agency (EPA), Terms of Environment: Glossary,
Abbreviations and Acronyms, indirilme tarihi 27.07.2006
http://www.acrplus.org/index.asp?page=45, Association of Cities and Regions for
Recycling, indirilme tarihi 12.08.2006.
www.oas.org/usde/publications/Unit/oea37e/ch21.htm, Environmental Quality,
www.nonoise.org/library/epahlth/epahlth.htm,
NPC Library: Noise: A Health
Problem (EPA, 1978), indirilme tarihi 12.08.2006.

scom.hud.ac.uk/scomjm4/mmport/susmod/Page11.htm,
Environmental
Management Systems, indirilme tarihi 14.08.2006.

www.law.duke.edu/journals/delpf/articles/delpf11p1.htm., Delmas, M., Barriers
And Incentives to the Adoption of ISO 14001 By Firms in The United States,
www.telarc.co.nz/info_sheets/te2.pdf, Engel, H., EMAS and ISO 14001 easy : 10
people, 10 pages , 10 days Small Management Tools for Micro-enterprises, INEM,.
ndirilme tarihi 16.08.2006.
http://www.eurekalert.org/pub_releases/
2005-02/yu-fte020405.php,
indirilme
tarihi 16.08.2006.
http://www.earthday.net/goals/footprint.stm, About The Ecological Footprint,
310

http://www.gdrc.org/uem/iso14001/info-8.html, Srinivas, H., Problems Faced in
Implementing the ISO 14001, Urban Environmental Management Info Sheet,
www.hq.nasa.gov/iwgsdi/Ecological_Capacity.html,
Ecological
Capacity,

www.uneptie.org/pc/cp/understanding_cp/home.htm, Cleaner Production: Key
Elements - UNEP DTIE Cleaner Production, indirilme tarihi 16.08.2006.
www.envbio.uoguelph.ca/history.shtml, Environmental Biology History,
www.hmtreasury.gov.uk/independent_reviews/stern_review_economics_climate_change/stern
_review_report.cfm, The Stern Review Report on the Economics of Climate
Change, indirilme tarihi 16.08.2006.
ec.europa.eu/trade/issues/global/gsp/index_en.htm,
European
Commission
External Trade - Trade Issues, indirilme tarihi 18.08.2006.

http://news.bbc.co.uk/cbbcnews/hi/find_out/guides/tech/pollution/newsid_3237000
/3237364.stm, BBC, Noise, indirilme tarihi 18.09.2006.
http://www.tagem.gov.tr/yeni%20web/hgk/biyocesitlilik.htm,
Aratrmalar Genel Mdrl,
Tarmsal
Biyoeitlilik Nedir?, Evcil Hayvan Genetik
Kaynaklar, indirilme tarihi 22.09.2006.

http://www.gao.gov/challenges/naturalresources, Natural Resources, Energy, and
the Environment Challenges for the 21st Century, 21st Century Challenges:
Reexamining the Base of the Federal Government, indirilme tarihi 22.09.2006.
311
www.un.org/esa/sustdev/sdissues/biodiversity/biod.htm, United Nations Division

for Sustainable Development, indirilme tarihi 22.09.2006.
www.inem.org/htdocs/iso/iso-sme.html, Environmental Management Experts
Identify Obstacles to ISO 14001 Implementation in SMEs and Suggest Ways to
Overcome Them, International Network for Environmental Management (INEM),
http://www.asse.org, Fearing, J., The New ISO 14001:2004 Standard, World
Focus, CPEA, , s. 5, indirilme tarihi 29.09.2006.
http://www.emas.org.uk/aboutemas/lbar.htm, Introducing EMAS, indirilme tarihi
04.10.2006.
http://www.bsi-global.com/Environmental/Management/bs8555.xalter,
BS
8555:2003 Environmental management systems. Guide to the phased implementation

of an environmental management system including the use of environmental
performance evaluation, indirilme tarihi 04.10.2006.
http://www.procen.com.tr./14001/cev32,
evre
Ynetim
Sistemi
Nedir?,

http://www.turkak.gov.tr,
Akreditasyon
ve
Uygunluk
Deerlendirmesi
Faaliyetleri, indirilme tarihi 09.12.2005.

http://www.tse.gov.tr/Turkish/KaliteYonetimi/hizmetakisi.asp, Kalite ve Sistem
Belgelendirme, indirilme tarihi 10.12.2006.
Kiisel Grmeler
zta, K., (2005), EPS Mhendislik, Kiisel grme.
Yldrm, Z., (2006), TRKAK-Kiisel grme, Ankara,.
Ylmaz, K., (2006), TSE, Ankara,.
312
ZET
Bu tez almasnn ilk blmlerinde anlam kargaasna yol amamak ve
evre ve evre problemlerinin nemini vurgulamak, ISO 14001 YSne aklk
kazandrmak
amacyla
yaplan
genel
literatr
derlemeleri
ve
gerekli
deerlendirmelerden sonra tez almasnn esas hedeflerinden biri olan TS-EN-ISO

14001:2005 ile TS-EN-ISO 14001:1997 basks arasndaki farklar incelenmitir.
Yaplan revizyonda ISO 9001 ile uyumun artrld gzlenmi, standarda aklk
kazandrmak amacyla basit terminoloji deiiklikleri, baz paragraflarn yeniden
dzenlenmesi, belli gerekliliklerin daha ok vurgulanmas ve yeni gerekliliklerin
eklenmesi gerekletirilmitir.
almann en temel hedefi olan ISO 14001 YSde iletmelerin sistemin
kurulum ve iletim aamalarnda karlatklar problem ve zorluklarn var olduunu
gstermek ve bunlarn tespiti iin tm dnya lkelerindeki uygulamalar dikkate
alnarak yaplan literatr aratrmas nda anket formu hazrlanm ve Trkiye
genelinde 62 iletmeye uygulanarak verilen yantlar neticesinde bir takm sonular
elde edilmitir.
ISO 14001 YS sahibi iletmelerin anket sonularna gre halen daha
amakta zorlandklar problemlerin banda atk bertaraf, alt yap eksiklii, evre
bilincinin oluturulmas, yasal gerekliliklerin adaptasyonu ve ekonomik teviklerin
yok denecek kadar az olmas yer almaktadr. Bu problemleri aabilmek iin ilk bata
tm toplumun, yetkili mercilerin ve iletmenin yeterli evre bilincine ulamas arttr.
313
ABSTRACT
After compiling some general information from literature to prevent meaning
confussion of important terms and to mention the importance of environment and
environmental problems and to supply clarification for the ISO 14001 EMS and
making necessary evaluations in the primary parts of this thesis study,
the
differences between TS-EN-ISO 14001:2005 and TS-EN-ISO 14001:1997 were

investigated as an one of the main goal of this study. More alignment with ISO 9001,
simple terminology changes, rewriting of some paragraphs, more emphasis on
certain requirements and folding in of additional requirements to add clarification to
the standard were achieved with the last revision of ISO 14001 standard.
For the determination of the barriers and problems that enterprices face with
during the construction and the management phases of the ISO 14001 EMS, with the
light of literature investigations that were done by regarding the implimentations of
the world countries, questionary was prepared and applied to the enterprises that has
ISO 14001 in Turkey as an most basic goal of this thesis study. With respect to the
pool results of 62 participants, some outcomes were obtained.
Leading problems of the ISO 14001 certified enterprises that havent been
overcome yet are waste disposal, poor infrastructure, creation of environmental
consciousness, adaptation of the legal requirements and deficiency of economic
incentives. To be able to surmount these problems, first of all entire community,
related authorities and enterprices themselves should gain adequate environmental
conciousness.
314
EKLER
Ek 1. Anket Formu
AIKLAMALAR

Bu anket formu ISO 14001 evre Ynetim Sistemi (YS) uygulamalarnda
iletmelerin karlat problem ve zorluklar tespit edebilmek amacyla YS; ISO
14001 ve ISO 14001 Uygulamalarnda letmelerde Karlalan Problemler ve
Zorluklar balkl yksek lisans tez almas iin hazrlanmtr.

ISO 14001 belgeli kurulular tarafndan doldurulacak bu anket formunda,
iletmelere ait tm bilgiler gizli tutulacak ve sadece yukarda bal belirtilen yksek
lisans tez almasnda istatistiki bilgi olarak kullanlacaktr.

Anket sorularnn dikkate alnarak en doru ve uygun ekilde cevaplanmas,
yaplacak olan bilimsel almann doruluunu artracaktr.
LETMEYE AT GENEL BLGLER
letmenin Ad
letmenin Adresi
Kurulu Yl
Toplam Personel Says
Toplam Alan (m2)
Faaliyet Alan (m2)
Faaliyet Konusu
Yllk alma sresi (Gn)
Gnlk alma sresi (Saat)
Vardiya Says
*
Tel ve Fax No.
Formu Doldurann Ad, Soyad, Grevi
*
= Bu bilgiyi 20. Soruya vereceiniz olumsuz cevaba bal olarak bo
brakabilirsiniz.
SORULAR
Soru 1: ISO 14001 belgesi alma nedeniniz/nedenleriniz nedir/nelerdir? (Ltfen
firmanza uygun olan seenekleri 1den balayarak en nemliden en nemsize doru
numaralandrnz. Farkl neden/ler belirtmek iin dier seeneini kullannz.)
( ) Salad faydalardan dolay
( ) Ulusal ve uluslararas piyasada tercih sebebi olmas
( ) Firmann rekabet gcn artrmak
( ) Mteri memnuniyetini artrmak
( ) evreye duyarl faaliyetlere nem vermek
( ) evre sorumluluklarn yerine getirerek yasal teviklerden yararlanmak
( ) Dier:
315
Soru 2: ISO 14001 belgenizi alma tarihiniz nedir?
Soru 3: ISO 14001 belgenizi aldnz belgelendirme kuruluunun ad nedir?
Soru 4: ISO 14001 belgenizi aldnz belgelendirme kuruluunun akreditasyon

belgesi var m? Varsa akreditasyon kuruluunun ad nedir?
( ) Evet
( ) Hayr.
Soru 5: ISO 14001 belgenizi alma sreciniz (bu konuda almaya balama tarihi ile
belgenin alnd tarih arasndaki zaman dilimi) nedir?
Soru 6: ISO 14001 belgeniz dnda firmanzn sahip olduu herhangi bir sistem
belgeniz var m? Varsa bunlar nelerdir ve hangi tarihte alnmtr?
( ) ISO 9001 //.
( ) OHSAS //.
( ) HACCP//.
( ) Dier: .. //.
Soru 7: Firmanzda oluan atk trleriniz nelerdir?
Soru 8: ISO 14001 YSnin kurulumu safhasnda firmanzn karlat problem

ve zorluklar nelerdir? (Ltfen aadaki seenekleri firmanza uygun ekilde, verilen
numaralandrma sistemine gre numaralandrnz. Liste haricinde karlan problem
ve/veya zorluklarnz iin dier seeneini kullannz.)
(1: ok byk lde, 2: Byk lde, 3: Biraz, 4: ok az, 5: Hi.)
( ) evre politikasnn belirlenmesinde
( ) evre boyutlann tanmlanmas ve derecelendirilmesinde
( ) Yasal ve dier gereksinimlerin belirlenmesinde
( ) evre politikasna uygun evre ama ve hedeflerinin belirlenmesinde
( ) evre ynetim programnn oluturulup uygulanmasnda
( ) Grev tanmlarn oluturmada, yetki ve sorumluluklarn tanmlanmasnda
( ) Bilgili personel temininde (en azndan kritik pozisyonlar iin)
( ) Eitim ihtiyalarnn tespiti ve eitimlerin dzenlenmesinde
( ) Dokmantasyonun (prosedrler, talimatlar, formlar, vb.) oluturulmasnda
( ) Bilgiye ulamda
( ) Belgelendirme kuruluunun bulunmasnda
( ) Finansal kaynak eksiklii
( ) Teknik imkanlarn yetersizlii
( ) Sertifikalandrma maliyetleri
( ) Dier:
Soru 9: ISO 14001 YSni iletme safhasnda firmanzn karlat problem ve
zorluklar nelerdir? (Ltfen aadaki seenekleri firmanza uygun ekilde, verilen
numaralandrma sistemine gre numaralandrnz. Liste haricinde karlan problem
316
ve/veya zorluklarnz iin dier seeneini kullannz.)

(1: ok byk lde, 2: Byk lde, 3: Biraz, 4: ok az, 5: Hi.)
( ) evre ile ilgili konularda alt yap yetersizlii
( ) Devlet ve resmi kurumlarn destek ve teviklerinin yeterli olmamas
( ) YS ama ve hedeflerinin kk veya belirsiz tutulmu olmas
( ) YS ama ve hedeflerinin ok yksek tutularak gerek d beklentilerde
bulunmu olunmas
( ) Faaliyetlere odaklanmak yerine denetim iin dokmantasyona ynelmek
( ) Finanssal kaynak eksiklii
( ) Cihaz kalibrasyonlar iin yetkili kalibrasyon laboratuarnn bulunmasnda
( ) Kalibrasyon masraflar
( ) st ynetim ve ynetimin destei hususlarnda
( ) Yeterli eitim ve evre bilincinin olmamas
( ) Eitim maliyetleri
( ) Personelin yeniliklere kar direnmesi
( ) evreye duyarl faaliyetlerin uygulanmasnda toplum ve alanlarn
duyarszl
( ) evresel faaliyetlerle ilgili harlarn yksek olmas
( ) evre lmlerinin yaptrlmasnda ve maliyetleri
( ) Atk bertarafnda lisansl, uygun alanlarn bulunmasnda. zellikle de
. .bertarafnda.
( ) Geri dnm faaliyetlerinde
( ) Yasal mevzuatlarn uygulanmasnda
( ) Srdrlebilirlik kavramnn uygulanmasnda
( ) KOBlere ynelik YS bulunmamas
( ) Standardn kullanc dostu olamamas
( ) tetkik ve Ynetimin Gzden Geirmesi (YGG) toplantlarnda
( ) Dokman ve kaytlarn kontrolnde
( ) Danmanlk cretleri
( ) Dier:
Soru 10: ISO 14001 Belgesi alma srecinizde firmanzn karlat problem ve
zorluklarn YSnin kurulum ve iletme aamalarnda hangi oranlarda olduunu
yzdelikle ifade edebilirmisiniz?
...% YS Kurulumu
..% YS letimi
Soru 11: Sizce standardn aksayan ynleri yada noksanlklar var m? Varsa
belirtiniz.
Soru 12: Soru 1de belirttiiniz ISO 14001 YSni kurma sebepleriniz amacna
ulat m, dier bir deile gerekleti mi?
( ) Evet tamamen.
( ) Ksmen. .
gereklemi,.gereklememitir.
Fakat.. sre zarfnda gerekleecei dnlmektedir.
( ) Hayr hi. nk
317
Soru 13: altnz dier firmalarda veya tedarikilerinizde ISO 14001 belgesine
sahip olma koulunu aryor musunuz?
( ) Evet mutlaka aryoruz. nk
( ) Tercih sebebimizdir. nk..
( ) nemli deil olmasa da olur. nk
( ) Hayr aramyoruz. nk
( ) Dier:
Soru 14: Firmanzn ISO 14001 YSnin kurulumundan dolay karlat ek
maliyetleri karlama sresi ne olmutur? Eer bu maliyetler halen karlanamadysa,
karlanmas iin firmanz tarafndan n grlen sre nedir?
...
Soru 15: Firmanz ISO 14001 kurulumu ve iletilmesi esnasnda karlat problem
ve zorluklarn ne kadarn (%lik olarak) yenebilmitir? Henz zmlenmemi
unsurlar ve zmlenememe sebepleri nelerdir?
Firmamzda karlalan problem ve zorluklarn %.. zmlenmitir.
Henz zmlenememi olanlar ise aada sebepleri ile belirtilmitir:
1.
Soru 16: ISO 14001 YSni kurarken dardan danmanlk hizmeti aldnz m?
( ) Evet
( ) Hayr
Soru 17: Sizce ISO 14001 YSni kurarken dardan danmanlk hizmeti almak
gerekli mi?
( ) Evet, kesinlikle gerekli.
( ) Alnsa da olur, alnmasa da.
( ) Hayr, kesinlikle gereksiz.
( ) Dier:
Soru 18: Sizce bu konuda dardan alnan danmanlk hizmetleri yeterli mi?
( ) Evet yeterli.
( ) Hayr yeterli deil. nk..
Soru 19: Tm bu problem ve zorluklara ramen ISO 14001 YSni kurduunuzdan
dolay memnun olduunuzu syleyebilir misiniz?
( ) Evet
( ) Hayr
Soru 20: ISO 14001 belgelendirmesini dier firmalara tavsiye eder misiniz?
zellikle faydal olacan dndnz sektrler varsa belirtiniz.
( ) Evet
( ) Hayr
Tavsiye edilen sektrler:
Not: Yaplan bu anket almasnn sonucunda ortaya kacak olan istatistiksel
deerlendirmenin firmanza iletilmesini arzu eder misiniz?
( ) Evet
( ) Hayr
Eklemek istediiniz bilgi ve dnceler:
.
318
Ek 2. ISO 14001:2004n ISO 9001:2001deki Karl
ISO 14001
ISO 9001
YS artlar (sadece balk)
KYS (sadece balk)
Genel artlar
4.1
4.1
Genel artlar
evre Politikas
4.2
5.1
Ynetim taahhd
5.3
Kalite politikas
8.5.1
Srekli iyiletirme
Planlama (sadece balk)
4.3
5.4
evre boyutlar
4.3.1
5.2
Mteri odakllk
7.2.1
rne ilikin artlarn tespit

edilmesi
7.2.2
rne ilikin artlarn gzden

geirilmesi
Yasal ve dier artlar
4.3.2
5.2
Mteriye odakllk
7.2.1

edilmesi
Amalar, hedefler ve
4.3.3
program/programlar
Uygulama ve faaliyetler (sadece
4.4
5.4.1
Kalite amalar
5.4.2
KYS planlamas
8.5.1
Srekli iyiletirme
rn gereklemesi (sadece
balk)
Kaynaklar, grevler,
balk)
4.4.1
sorumluluk ve yetki
Uzmanlk, eitim ve bilin

letiim
4.4.2
4.4.3
5.1
Ynetim taahhd
5.5.1
Sorumluluk ve yetki
5.5.2
Ynetim temsilcisi
6.1
Kaynaklarn temini
6.3
Alt yap
6.2.1
(nsan kaynaklar) Genel
6.2.2
Uzmanlk, bilin ve eitim
5.5.3
iletiim
7.2.3
Mteri iletiimi
319
Dokmantasyon
4.4.4
4.2.1
(Dokmantasyon artlar) Genel
Dokmanlarn kontrol
4.4.5
4.2.3
Dokmanlarn kontrol
Faaliyetlerin kontrol
4.4.6
7.1
rn gereklemesinin
planlanmas
7.2.1

edilmesi
7.2.2
rne ilikin artlarn gzden

geirilmesi
7.3.1
Tasarm ve gelitirme
planlamas
7.3.2
Tasarm ve gelitirme girdileri
7.3.3
Tasarm ve gelitirme ktlar
7.3.4
Tasarm ve gelitirmenin gzden

geirilmesi
7.3.5
Tasarm ve gelitirmenin
dorulanmas
7.3.6
Tasarm ve gelitirmenin geerli

klnmas
7.3.7
Tasarm ve gelitirme
deiikliklerinin kontrol
7.4.1
Satn alma ilemi
7.4.2
Satn alma bilgisi
7.4.3
Satn alnan rnn

dorulanmas
7.5.1
rn ve hizmet salanmasnn
kontrol
7.5.2
rn ve hizmet salanmas
srelerinin geerli
7.5.5
klnmas
rnn muhafazas
Acil duruma hazr olma ve
4.4.7
8.3
mdahale
320
Uygun olmayan rnn kontrol
Kontrol (sadece balk)
4.5
lme, analiz ve iyiletirme

(sadece balk)
zleme ve lme
4.5.1
7.6
zleme ve lmede kullanlan

aletlerin kontrol
8.1
Genel (lme, analiz ve

iyiletirme)
8.2.3
lemlerin izlenmesi ve
llmesi
8.2.4
rnlerin izlenmesi ve
llmesi
Uygunluun deerlendirilmesi
4.5.2
8.4
Verilerin analizi
8.2.3
lemlerin izlenmesi ve
llmesi
8.2.4
rnlerin izlenmesi ve
llmesi
Uygunsuzluk, dzeltici faaliyet
4.5.3
ve nleyici faaliyet
8.3
Uygun olmayan rnn kontrol
8.4
Verilerin analizi
8.5.2
Dzeltici faaliyet
8.5.3
nleyici faaliyet
Kaytlsrn kontrol
4.5.4
4.2.4
Kaytlarn kontrol
tetkik
4.5.5
4.2.4
tetkik
Ynetimin gzden geirmesi
4.6
5.1
Ynetimin taahhd
5.6

(sadece balk)
5.6.1
Genel
5.6.2
Gzden geirme girdisi
5.6.3
Gzden geirme kts
8.5.1
Srekli iyiletirme
321
Ek 3. ISO 9001:2001in ISO 14001:2004deki Karl
ISO 9001
ISO 14001
KYS artlar (sadece balk)
YS (sadece balk)
Genel artlar
4.1
4.1
Genel artlar
4.4.4
Dokmantasyon
Dokmantasyon artlar (sadece 4.2

balk)
Genel
4.2.2
Kalite el kitab
4.2.2
Dokmanlarn kontrol
4.2.3
4.4.5
Dokmanlarn kontrol
Kaytlarn kontrol
4.2.4
4.5.4
Kaytlarn kontrol
4.2
evre politikas
4.4.1
Kaynaklar, grevler, sorumluluk
Ynetim sorumluluu (sadece 5

balk)
Ynetim taahhd
5.1
ve yetki
Mteri odakllk
5.2
4.3.1
evre boyutlar
4.3.2
4.6
Kalite politikas
5.3
4.2
evre politikas
5.4
4.3
Planlama
Kalite amalar
5.4.1
4.3.3
Amalar,
hedefler
ve
program/programlar
Kalite
ynetim
sistemi 5.4.2
4.3.3
planlamas
Amalar,
hedefler
ve
program/programlar
Sorumluluk, yetki ve iletiim 5.5

(sadece balk)
Sorumluk ve yetki
5.5.1
4.4.1

ve yetki
Ynetimin temsilcisi
5.5.2
4.4.1

ve yetki
322
iletiim
Ynetimin
5.5.3
gzden
4.4.3
letiim
geirmesi 5.6
(sadece balk)
Genel
5.6.1
4.6
Gzden geirme girdisi
5.6.2
4.6
Gzden geirme kts
5.6.3
4.6
4.4.1
Kaynak
ynetimi
(sadece 6
balk)
Kaynaklarn temini
6.1
ve yetki
nsan kaynaklar (sadece balk)
6.2
Genel
6.2.1
4.4.2
Uzmanlk, bilin ve eitim
6.2.2
4.4.2
Alt yap
6.3
4.4.1

ve yetki
alma ortam
rn
gereklemesi
6.4
(sadece 7
4.4
Uygulama ve faaliyetler
4.4.6
4.3.1
evre boyutlar
4.3.2
4.4.6
4.3.1
evre boyutlar
4.4.6
4.4.3
letiim
4.4.6
balk)
rn
gereklemesinin 7.1
planlanmas
Mteri odakl ilemler (sadece 7.2
balk)
rnle
ilgili
artlarn 7.2.1
belirlenmesi
rnle ilgili artlarn gzden 7.2.2
geirilmesi
Mteri ile iletiim
7.2.3
Tasarm ve gelitirme (sadece 7.3

balk)
Tasarm
ve
gelitirme 7.3.1
323
planlamas
Tasarm ve gelitirme girdileri
7.3.2
4.4.6
Tasarm ve gelitirme ktlar
7.3.3
4.4.6
gelitirmenin 7.3.4
4.4.6
gelitirmenin 7.3.5
4.4.6
Tasarm ve gelitirmenin geerli 7.3.6
4.4.6
4.4.6
Tasarm
ve
gzden geirilmesi
Tasarm
ve
dorulanmas
klnmas
Tasarm
ve
gelitirme 7.3.7
deiikliklerinin kontrol
Satn alma (sadece balk)
7.4
Satn alma ilemi
7.4.1
4.4.6
Satn alma bilgisi
7.4.2
4.4.6
rnn 7.4.3
4.4.6
4.4.6
4.4.6
4.4.6
4.5.1
zleme ve lme
4.5
Kontrol
4.5.1
zleme ve lme
Satn
alnan
dorulanmas
rn ve hizmet salanmas 7.5
(sadece balk)
retim ve hizmet salamann 7.5.1
kontrol
retim ve hizmet salamann 7.5.2
dorulanmas
Belirleme ve izlenebilirlik
7.5.3
Mteri zellii
7.5.4
rnn muhafazas
7.5.5
zleme ve lme cihazlarnn 7.6

kontrol
lme, analiz ve iyiletirme 8
(sadece balk)
Genel
8.1
zleme ve lme (sadece balk)
8.2
324
Mteri memnuniyeti
8.2.1
tetkik
8.2.2
4.5.5
tetkik
ve 8.2.3
4.5.1
zleme ve lme
4.5.2
4.5.1
zleme ve lme
4.5.2
4.4.7
Acil duruma hazr olma ve
lemlerin
izlenmesi
llmesi
rnn izlenmesi ve llmesi
Uygun
olmayan
8.2.4
rnn 8.3
kontrol
mdahale
4.5.3

ve nleyici faaliyet
Verilerin analizi
8.4
yiletirme (sadece balk)
8.5
Srekli iyiletirme
8.5.1
4.5.1
zleme ve lme
4.2
evre politikas
4.4.3
Amalar, hedefler ve
program/programlar
Dzeltici faaliyet
8.5.2
4.6
4.5.3

ve nleyici faaliyet
nleyici faaliyet
8.5.3
4.5.3

ve nleyici faaliyet
325

2537

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2537

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ISO 14001 YS STANDARDI: LETMELERN

Yksek Lisans Tezi

ISO 14001 YS STANDARDI: LETMELERN

Yksek Lisans Tezi

ISO 14001 YS STANDARDI: LETMELERN

Yksek Lisans Tezi

Tez Jrisi yeleri

Tez Snav Tarihi ..

Tez almamn can damar olan anket blmnde istatistiksel deerlendirmeleri

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Sosyal evre Bilimleri programnda

yaamyla yksek lisans programn srdrmemde destek ve hogrsn benden

Bu programda aldm dersler esnasnda katklaryla mhendislik eitimim zerine

kesinletirmemde grlerini benimle paylaan, yardmlarn eksik etmeyen ok

Yardm ve destekleriyle bu tez almasnn tamamlanmasnda katklarn hi

I. BLM: GR VE GENEL KAVRAMLAR .................................................... 1

2.8.3.2. evre Politikas ............................................................................... 108

Problem ve Zorluklar Ama Durumlar: ............................................................. 237

ekil 1: ISO 14000 YS Standardnn geliimi

Tablo 1. ISO 14000 letme Deerlendirme Standartlar

Tablo 16. evreye duyarl faaliyetlere nem vermek seeneinin derecelendirme

Tablo 32. Ankete Katlan letmelerin Dardan Danmanlk Hizmeti Alma

Tanmlanmasnda Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi

Karlalan Problem ve Zorluklarn Derecelendirilmesi

Derecelendirilmesinin KOB ve MAKRO letmelerin Personel Saylarna Gre

Tablo 56. Dier 2: Brokratik Engellerle lgili Yaanan Problem ve Zorluklarn

Tablo 80. Srdrlebilirlik Kavramnn Uygulanmasnda Karlalan Problem ve

ve Zorluklarn Sistemin Kurulum ve letilmesi Aamalar iin %50 Dikkate

Tablo 100. Personel Says Dalmnn Ankete Katlan letmelerin Hereye

Amerika Birleik Devletleri

American National Standards Institude

Biochemical Oxygen Demand

British Standards Institute

Eurupan Committee for Standardization

Coalition for Environmentally Responsible Economies

Chemical Industries Association

Chemical Manufacturers Association

Chemical Oxygen Demand

evresel etki Deerlendirme Puan

evresel Etki Deerlendirme

evre Teknolojisi Deerlendirme

evre Ynetim Sistemi

Dnya evre ve Kalknma Komisyonu

Environmental Aspects in Product Standards

Eco-Management and Audit Scheme

Environmental Management System

Environmental Protection Agency

Environmental Performance Evaluation

Endstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliinin

Hazard Analysis and Critical Control Points

International Electrotechnical Commission

Institude of Environmental Management and Assessment

International Network for Environmental Management

International Standardization Organization

zmit Atk ve Artklar Artma, Yakma ve Deerlendirme

Kk ve Orta lekli letmeler

Kalite Ynetim Sistemi

Life Cycle Assessment

National Environmental Quality Act

Ozone Deplating Substances

Occupational Health and Safety Assesment Series

Bir zeltinin asitlik ve alkalinlik derecesi

Planla- Uygula- Kontrol et- nlem al

Restriction on Hazardous Substances