PJM3106 Anatomi PGSR Modul PDF

PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU
SEKOLAH RENDAH (PGSR)

MOD KURSUS DALAM CUTI
IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN IPG
MODUL PENDIDIKAN JASMANI

PJM 3106
ANATOMI DAN FISIOLOGI
BAHAGIAN PENDIDIKAN GURU

SEKTOR PEMBANGUNAN PROFESIONALISME KEGURUAN
KEMENTERIAN PELAJARAN MALAYSIA
Berkuat kuasa pada Nov 2009
MODUL INI DIEDARKAN UNTUK KEGUNAAN PELAJAR-PELAJAR YANG

BERDAFTAR DENGAN BAHAGIAN PENDIDIKAN GURU, KEMENTERIAN
PELAJARAN MALAYSIA BAGI MENGIKUTI PROGRAM PENSISWAZAHAN
GURU SEKOLAH RENDAH (PGSR) IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN.
MODUL INI HANYA DIGUNAKAN SEBAGAI BAHAN PENGAJARAN DAN
PEMBELAJARAN BAGI PROGRAM-PROGRAM TERSEBUT.
Cetakan Nov 2009

Bahagian Pendidikan Guru
Sektor Pembangunan Profesionalisme Keguruan
Kementerian Pelajaran Malaysia
Falsafah Pendidikan Kebangsaan
Pendidikan di Malaysia adalah suatu usaha berterusan ke arah

memperkembangkan lagi potensi individu secara menyeluruh dan bersepadu
untuk mewujudkan insan yang seimbang dan harmonis dari segi intelek,
rohani, emosi, dan jasmani berdasarkan kepercayaan dan kepatuhan kepada
Tuhan. Usaha ini adalah bagi melahirkan rakyat Malaysia yang berilmu
pengetahuan, berketrampilan, berakhlak mulia, bertanggungjawab, dan
berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri serta memberi sumbangan
terhadap keharmonian dan kemakmuran keluarga, masyarakat, dan negara.
FalFalsafah Pendidikan Guru

Guru yang berpekerti mulia, berpandangan progresif dan saintifik, bersedia
menjunjung aspirasi negara serta menyanjung warisan kebudayaan negara,
menjamin perkembangan individu, dan memelihara suatu masyarakat yang
bersatu padu, demokratik, progresif, dan berdisiplin.
Cetakan Nov 2009

Hak cipta terpelihara. Kecuali untuk tujuan pendidikan
yang tidak ada kepentingan komersial, tidak
dibenarkan sesiapa mengeluarkan atau mengulang
mana-mana bahagian artikel, ilustrasi dan kandungan
buku ini dalam apa-apa juga bentuk dan dengan apaapa cara pun, sama ada secara elektronik, fotokopi,
mekanik, rakaman atau cara lain sebelum mendapat
izin bertulis daripada Pengarah Bahagian Pendidikan
Guru, Kementerian Pelajaran Malaysia.
KANDUNGAN
MUKA SURAT
Falsafah Pendidikan Kebangsaan
Falsafah Pendidikan Guru
Notis Hak Kerajaan
ii
Kata Alu-aluan
Panduan Pelajar
vi - vii
Pengenalan
viii
Agihan Tajuk
ix - x
Tajuk 1 :
PENGENALAN KEPADA ANATOMI DAN

FISIOLOGI
1.1
1.2
1.3
Tajuk 2 :
1- 12
PERINGKAT KIMIA, SELULAR DAN TISU

ORGANISMA
2.1
2.2
Tajuk 3:
Konsep asas anatomi dan fisiologi

Organisasi Struktur Tubuh
Regulasi homeostasis oleh sistem organ
Bahan Atom dan Molekul

Tisu-tisu Badan
43 72
SISTEM SARAF
3.1
3.2
3.3
Pengenalan
Struktur dan Fungsi
Perjalanan Impuls
73 79
Tajuk 4: SISTEM ENDOKRIN

4.1 Pengenalan
4.2 Fungsi dan Ciri-ciri Hormon
4.3 Kalenjar Endokrin Utama
Tajuk 5 : SISTEM INTEGUMENTARI
5.1 Pengenalan
5.2
5.3
80 89
90 96
Tajuk 6 : SISTEM RESPIRASI

6.1
6.2
Pengenalan
Jenis-jenis Respirasi
97 - 107
Tajuk 7 : SISTEM URINARI

7.1 Pengenalan
7.2 Struktur dan Fungsi
Tajuk 8 : SISTEM PENGHADAMAN
8.1 Pengenalan
4
8.2 Struktur dan Fungsi

Tajuk 9 : PEMAKANAN DAN METABOLISMA
9.1 Pengenalan
9.2 Konsep dan Definasi
9.3 Mekanisma Kabohidrat, Lipid dan Protein
Rujukan
108
Panel Penulis Modul
109
Panel Pemurni Modul
110
PANDUAN PELAJAR
Modul ini disediakan untuk membantu anda menguruskan pembelajaran anda agar anda
boleh belajar dengan lebih berkesan. Anda mungkin kembali semula untuk belajar secara
formal selepas beberapa tahun meninggalkannya. Anda juga mungkin tidak biasa dengan
mod pembelajaran arah kendiri ini. Modul ini memberi peluang kepada anda untuk
menguruskan corak pembelajaran, sumber-sumber pembelajaran, dan masa anda.
Pembelajaran arah kendiri memerlukan anda membuat keputusan tentang pembelajaran
anda. Anda perlu memahami corak dan gaya pembelajaran anda. Adalah lebih berkesan jika
anda menentukan sasaran pembelajaran kendiri dan aras pencapaian anda. Dengan cara
begini anda akan dapat melalui kursus ini dengan mudah. Memohon bantuan apabila
diperlukan hendaklah dipertimbangkan sebagai peluang baru untuk pembelajaran dan ia
bukannya tanda kelemahan diri.
Modul ini ditulis dalam susunan tajuk. Jangka masa untuk melalui sesuatu tajuk bergantung
kepada gaya pembelajaran dan sasaran pembelajaran kendiri anda. Latihan-latihan
disediakan dalam setiap tajuk untuk membantu anda mengingat semula apa yang anda
telah pelajari atau membuatkan anda memikirkan tentang apa yang anda telah baca. Ada di
antara latihan ini mempunyai cadangan jawapan. Bagi latihan-latihan yang tiada mempunyai
cadangan jawapan adalah lebih membantu jika anda berbincang dengan orang lain seperti
rakan anda atau menyediakan sesuatu nota untuk dibincangkan semasa sesi tutorial.
Modul ini akan menggantikan satu kredit bersamaan dengan lima belas jam interaksi
bersemuka dalam bilik kuliah. Tiada kuliah atau tutorial diadakan untuk tajuk-tajuk dalam
modul ini. Walau bagaimanapun, anda boleh berbincang dengan pensyarah, tutor atau
rakan anda melalui email jika terdapat masalah berhubung dengan modul ini.
Anda akan mendapati bahawa ikon digunakan untuk menarik perhatian anda agar pada
sekali imbas anda akan tahu apa yang harus dibuat. Lampiran A menerangkan kepada anda
makna-makna ikon tersebut.
Anda juga diperlukan untuk menduduki peperiksaan bertulis pada akhir kursus. Tarikh dan
masa peperiksaan akan diberitahu apabila anda mendaftar. Peperiksaan bertulis ini akan
dilaksanakan di tempat yang akan dikenal pasti.
TIP UNTUK MEMBANTU ANDA MELALUI KURSUS INI
1. Cari sudut pembelajaran yang sunyi agar anda boleh meletakkan buku dan diri anda
untuk belajar. Buat perkara yang sama apabila anda pergi ke perpustakaan.
2. Peruntukkan satu masa setiap hari untuk memulakan dan mengakhiri pembelajaran
anda. Patuhi waktu yang diperuntukkan itu. Setelah membaca modul ini teruskan
membaca buku-buku dan bahan-bahan rujukan lain yang dicadangkan.
3. Luangkan sebanyak masa yang mungkin untuk tugasan tanpa mengira sasaran
pembelajaran anda.
4. Semak dan ulangkaji pembacaan anda. Ambil masa untuk memahami pembacaan
anda.
5. Rujuk sumber-sumber lain daripada apa yang telah diberikan kepada anda. Teliti
maklumat yang diterima.
7
6. Mulakan dengan sistem fail agar anda tahu di mana anda menyimpan bahan-bahan
yang bermakna.
7. Cari kawan yang boleh membantu pembelajaran anda.
PENGENALAN
Kursus PJM3106 Anatomi dan Fisiologi merupakan kursus wajib bagi Program Ijazah
Sarjana Muda Pendidikan major PJ. Kursus tiga kredit ini 3(2+1) meliputi 30 jam teori dan 30
jam amali. Terdapat lima belas tajuk kesemuanya seperti yang digariskan dalam pro forma
kursus. Tajuk-tajuk yang dimaksudkan ialah pengenalan kepada anatomi dan fisiologi,
Peringkat kimia, selular dan tisu organisma, Sistem integumentari, Sistem rangka, Sistem
otot, Sistem saraf, Sistem endokrina, Darah, Jantung, Saluran dan Peredaran darah, Sistem
limfatik dan imuniti, Sistem respirasi, Sistem penghadaman, Pemakanan dan metabolisma
serta Sistem urinari. Kursus ini akan dijalankan dalam dua fasa iaitu , komponen teori akan
menggunakan modul sepenuhnya manakala komponen amali akan dikendalikan secara
kuliah bersemuka.
AGIHAN TAJUK
Panduan Kepada Pengguna
Kandungan modul ini akan menggantikan satu kredit bersamaan dengan lima belas jam
interaksi bersemuka. Jadual di bawah menjelaskan agihan tajuk-tajuk untuk interaksi
bersemuka atau pembelajaran melalui modul.
(Agihan Tajuk Interaksi Bersemuka dan Modul Mengikut Kursus Proforma)
Bil
1
2
Tajuk/Topik
Pengenalan kepada Anatomi dan

Fisiologi
Peringkat kimia, selular dan tisu
organisma
Interaksi
Bersemuka
(jam)
Modul
(jam)
Jum
Jam
Sistem Rangka
Sistem Otot
Sistem Saraf
Sistem Endokrina
Jantung
Darah
Saluran Peredaran Darah
10
Sistem Integumentari
11
Sistem Respirasi
12
Sistem Limfatik dan Imuniti
13
Sistem Urinari
14
Sistem Penghadaman
15
Pemakanan dan metabolisme
45
15
60
Jumlah
10
TAJUK 1
PENGENALAN KEPADA ANATOMI DAN FISIOLOGI
Sinopsis
Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi konsep asas, struktur dan fungsi serta regulasi
homeostasis oleh sistem organ.
Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan
senarai bahan rujukan.
Hasil Pembelajaran
1.
Mengenal pasti konsep asas sains anatomi dan fisiologi
2.
Membincangkan struktur dan fungsi anatomi dan fisiologi
3.
Membincangkan regulasi homeostasis oleh sistem organ
Kerangka konsep tajuk-tajuk modul ini
Pengenalan Kepada
Anatomi dan
Fisiologi
Konsep Asas
1.0
Struktur dan Fungsi
Regulasi
homeostasis oleh
sistem organ
Konsep asas anatomi dan fisiologi
1.1
Pengenalan
Anatomi ialah kajian tentang struktur tubuh dan hubungan di antara bahagianbahagiannya. Perkataan anatomi berasal daripada perkataan Greek anatom yang
bermakna memotong, maka anatomi boleh dianggap sebagai kajian dengan
memotong (diseksi). Sementara itu, fisiologi pula boleh didefinisikan sebagai kajian
tubuh manusia dalam keadaan normal. Kajian ini berkait rapat dengan
pengetahuan tentang semua makhluk hidup yang terangkum dalam kajian biologi.
Bidang ini juga berkait rapat dengan kajian tindakan fizikal dan pergerakan yang
berlaku dalam badan.
11
Rajah 1.1 : Pengenalan kepada Anatomi dan Fisiologi

Terdapat beberapa jenis anatomi iaitu anatomi regional, anatomi fungsi dan anatomi
makroskopik. Anatomi regional ialah kedudukan geografi bahagian tubuh dan setiap
region atau daerah. Contohnya kaki, dada, kepala dan lain-lain anggota yang terdiri
daripada struktur atau susunan umum yang terdapat pada semua bahagian tubuh
badan. Anatomi fungsi pula adalah kajian tentang kedudukan dan hubungan antara
satu bahagian tubuh dengan yang lain. Ia juga menerangkan tentang kegunaan
setiap struktur dan sistem tisunya. Anatomi makroskopik adalah penglihatan strukturstruktur tertentu dengan hanya menggunakan mata kasar.
Manakala, fisiologi pula adalah kajian yang berkaitan dengan fungsi pada
keseluruhannya serta struktur dan organ-organ yang terdapat dalam tubuh badan.
Oleh itu, mari kita lihat apa yang dikatakan sebagai anatomi dan fisiologi.
1.1 Organisasi Struktur Tubuh
(a)
Kepala dan leher
Seperti yang kita ketahui, kepala adalah bahagian yang paling utama pada tubuh
badan. Permukaan bahagian hadapan kepala dikenali sebagai muka. Manakala
bahagian dalam kepala pula terdapat kaviti mulut, kaviti nasal, kaviti orbital, kaviti
telinga dan kaviti kranium.
Leher pula terletak di antara kepala dan toraks. Leher terdiri daripada bahagian
atas esofagus, larinks, saraf-saraf kranial dan pembuluh darah. Selain daripada
itu, kelenjar tiroid, paratiroid dan nodus-nodus limfa.
(b)
Badan
Badan terbahagi kepada bahagian toraks, bahagian abdomen dan pelvis. Toraks
terletak di antara leher dan abdomen. Toraks ialah bahagian atas trunkus.
Terdapat beberapa bahagian utama di dalam toraks seperti jantung, paru-paru,
pembuluh darah, trakea dan esofagus. Rangka dinding toraks terbentuk oleh
12
kolum vertebra di belakang, tulang-tulang rusuk di lateral dan tulang sternum di

hadapan.
Abdomen merupakan bahagian inferior trunkus badan. Ia dipisahkan daripada

toraks oleh otot diafragma. Organ yang terletak di dalam abdomen terdiri daripada
trek gastrousus, hepar, pankreas, pundi hempedu, limpa dan ginjal.
Jika kita lihat, pelvis adalah bahagian paling bawah trunkus badan. Pelvis terletak
di antara dua tulang pinggul. Organ yang terletak di dalam kaviti pelvis terdiri
daripada pundi kencing, organ pembiakan internal dan juga bahagian bawah trek
gastrousus.
(c)
Anggota
Anggota tubuh badan dibahagikan kepada dua bahagian iaitu anggota bahagian
atas dan anggota bahagian bawah.
Rajah 1.2: Pandangan hadapan tubuh manusia menunjukkan bahagian dan

kawasannya.
13
Untuk memahami badan manusia, kita mesti mengkaji organisasinya pada

pelbagai tahap yang berbeza dari submikroskopik hingga makroskopik. Pertalian di antara
pelbagai tahap organisasi ialah seperti di bawah.
Levels of Structural Organization

Smooth muscle cell
Molecules
2 Cellular level
Cells are made up of molecules
Atoms
Smooth
muscle
tissue
3 Tissue level
Tissues consist of
similar types of
cells
1 Chemical level
Atoms combine to
form molecules
Heart
Cardiovascular
system
Epithelial
tissue
Smooth
muscle
tissue
Blood
vessels
Blood
vessel
(organ)
Connective
tissue
4 Organ level
Organs are made up of
different types of tissues
6 Organismal level
The human organism is
made up of many organ
systems
5 Organ system level

Organ systems consist of different organs
that work together closely
Figure 1.1
Rajah 1.3 : Struktur organisasi tubuh badan
Tahap Kimia.
Unit bahan terkecil yang stabil ialah atom.
Gabungan atom menjadi molekul dengan bentuk yang kompleks.
Setiap bentuk khusus molekul menentukan fungsinya.
Tahap Selular
Pelbagai molekul berinteraksi menjadi struktur yang lebih besar dan mempunyai
fungsi khusus di dalam sel.
Sel merupakan unit hidup terkecil di badan
Sel-sel ini menjadi organisasi tahap selular.
Tahap Tisu
Tisu terdiri daripada sel- sel yang serupa.
Sel-sel ini bekerja bersama-sama melakukan fungsi tertentu.
Sebagai contoh, sel-sel otot jantung membentuk tisu otot kardiak merupakan
organisasi tahap tisu.
14
Tahap Organ
Organ terdiri daripada dua atau lebih tisu yang sama-sama bekerja melakukan
fungsi tertentu.
Sebagai contoh, jantung adalah organ dengan dindingnya terdiri daripada lapisan
otot kardiak dan lain-lain tisu.
Tahap Sistem Organ
Organ-organ berinteraksi di sistem organ.
Setiap kali menguncup, jantung mengepam darah ke talian saluran darah. Secara
bersama, jantung, darah dan saluran darah membentuk sistem kardiovaskular
iaitu organisasi tahap sistem organ.
Tahap organisasi
Semua sistem organ badan bekerja sama mengekalkan kehidupan dan kesihatan.
Ini merupakan organisasi tahap tertinggi manusia.
Organisasi pada setiap tahap menentukan cirri-ciri struktur dan fungsi pada tahap
yang lebih tinggi. Susunan atom dan molekul pada tahap kimia menghasilkan filamen
protein. Sebagai contoh, filamen protein pada tahap selular menjadi sel-sel otot kardiak.
Pada tahap tisu pula, sel-sel ini berkait menjadi tisu otot kardiak. Struktur tisu memastikan
penguncupan yang selaras dan menghasilkan denyutan. Anatomi dalaman organ jantung
membolehkan ia bertindak seperti pam. Jantung yang menakung darah bersambung
dengan salur darah mengepam darah melalui atrium dan ventrikel dalam sistem
kardiovaskular.
Sesuatu yang menjejaskan sistem akan memberi kesan kepada komponen-komponen

sistem tersebut. Sebagai contoh, jika berlaku kemalangan dan kehilangan darah yang
banyak maka jantung tidak dapat berfungsi dengan berkesan. Akibatnya bukan sahaja
sistem kardiovaskular terganggu malah sel-sel, tisu-tisu dan organ-organ lain di seluruh
akan badan turut terganggu kerana mengalami kekurangan oksigen yang dibekalkan oleh
darah.
15
1.1.2 Homeostasis
Homeostatic Control Mechanisms

Control
center
3 Input:
Information
sent along
afferent
pathway to
4 Output:
Information sent
along efferent
pathway to
Effector
Receptor (sensor)
2 Change
detected
by receptor
Stimulus:
Produces
change
in variable
Imb
a la
nce
Variable (in homeostasis)
5 Response of
effector feeds
back to influence
magnitude of
stimulus and
returns
variable to
homeostasis
Imb
ala
nc e
Figure 1.4
Rajah 1.4 : Mekanisma Kawalan Homeostasis
Homeostasis adalah satu tindakan yang dilakukan oleh organisma untuk mengekalkan
kestabilan persekitaran dalaman melalui pengawalan suhu badan, peredaran oksigen dan
kandungan mineral (potasium, sodium dan klorida) di dalam sel badan. Homeostasis
dicapai melalui satu mekanisme yang dikenali sebagai pengawalan tindak balas negatif.
Apabila keadaan tidak stabil dalam badan dikesan, maklumat ini akan dihantar kepada
regulator fisiologikal. Seterusnya, regulator fisiologikal akan menyebabkan perubahan
kepada fungsi badan bagi menentang atau mengatasi keadaan tidak stabil tersebut.
Misalnya, apabila kita bersenam, otot akan bekerja keras dan menyebabkan bahagian
otot tertentu mengalami kekurangan oksigen. Kesannya, ketegangan akan wujud dan
mengakibatkan tindak balas negatif berlaku, misalnya kadar denyutan nadi dan kadar
pernafasan akan meningkat. Perubahan ini akan menyebabkan oksigen dihantar ke
bahagian otot yang memerlukan oksigen dan seterusnya menghapuskan ketegangan
yang wujud.
(a)
Gangguan homeostasis
Gangguan homeostasis berlaku apabila permintaan terhadap sistem tubuh badan
melebihi keupayaan sel tubuh badan untuk bertindak balas bagi mengekalkan
keadaan asal. Namun, sistem tubuh badan akan bertindak untuk mewujudkan
keadaan yang stabil (homeostasis). Contohnya, suhu badan meningkat semasa
seseorang bersenam selama 60 minit, tetapi gangguan (peningkatan suhu badan)
tersebut dapat diatasi selepas 40 minit, iaitu suhu badan dikekalkan tanpa
peningkatan (Power & Howley, 2001). Rajah 1.11 menunjukkan proses gangguan
homeostasis.
16
OTAK
Perubahan persekitaran
fizikal dan kimia
Kekurangan oksigen
Peningkatan kandungan
asid dalam darah
PENGESAN
- Dikesan oleh sel-sel
PENYATU
- Membuat keputusan
PENGAWAL ATUR/ REGULATOR
- Memberi maklum balas kepada sel-sel
untuk mengawal pernafasan.
-
Gangguan homeostasis
Mula bersenam
HOMEOSTASIS
TINDAK BALAS
Kadar pernafasan laju untuk menentang gangguan.
Mengurangkan kecepatan membebaskan karbon dioksida
dan meningkatkan penyerapan oksigen.
Mengurangkan kandungan asid dalam darah.
Rajah 1.5 : Proses gangguan homeostasis
SEMAK KENDIRI 1.1

1.
2.
Apakah kepentingan anatomi dan fisiologi kepada kehidupan

kita?
Bagaimana sistem-sistem organ yang lain berhubung kait
dengan sistem rangka dari segi fisiologi?
TUGASAN TERARAH
Bagi meningkatkan pengetahuan, anda disaran agar mendapatkan dan mengumpulkan
maklumat tambahan dari bahan bacaan dan bahan multimedia yang berkaitan komponen
kecergasan keseluruhan seperti kecergasan fizikal, mental, sosial dan emosi.
17
LAMAN WEB
http://en.wikipedia.org/wiki/Physical_fitness
http://www.cyberparent.com/fitness/five.htm
http://www.cdc.gov/nccdphp/dnpa/physical/everyone/glossary/index.htm
http://www.brianmac.co.uk/conditon.htm
PORTFOLIO
Dokumen atau tugasan perlu disimpan dalam portfolio dan diserahkan kepada
pensyarah dalam bentuk soft dan hard copy.
RUJUKAN
Teng Boon Tong. (1984). Pendidikan jasmani dan kesihatan. Kuala Lumpur: Longman
Malaysia.
Wee Eng Hoe. (1998). Pengajaran pendidikan jasmani dan kesihatan(pengkhususan).
Shah Alam: Fajar Bakti.
Mosston, M. & Ashworth, S. (2002). Teaching physical education (5th edition). San
Francisco, CA: Benjamin Cummings.
18
Tajuk 2
PERINGKAT KIMIA, SELULAR DAN TISU ORGANISMA
Sinopsis
Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi konsep asas, struktur dan fungsi serta regulasi
homeostasis dalam sistem organ. Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan
Hasil Pembelajaran
Setelah selesai membaca modul ini, diharap anda dapat:
1. Mengenalpasti bahan-bahan kimia utama
2. Menerangkan konsep keseimbangan
3. Struktur membran dan fungsi
4. Menjelaskan mekanisma pengeluaran penyimpanan dan penggunaan tenaga
5. Membincangkan jenis dan fungsi tisu utama
Peringkat
kimia,
selular
dan tisu
Pengenalan
Konsep
Keseimban
gan
Struktur
Membran
dan fungsi
Mekanisma
Asas
19
Jenis dan
Fungsi
Tisu
1.1
Bahan: Atom dan Molekul
Rajah 1.1 : Atom dan Molekul
1.1.1
Struktur Atom
Atom merupakan unit bahan yang terkecil dan terdiri daripada proton, neutron
dan elektron.
Unsur mengandungi atom-atom dengan jumlah proton yang sama banyak.
Di dalam atom terdapat awan elektron yang mengelilingi nukleus.
1.1.2
Ikatan dan Sebatian kimia
Ikatan ion terhasil daripada tarikan di antara ion iaitu atom yang mendapat
atau kehilangan elektron.
Kation adalah bercaj positif.
Anion adalah bercaj negatif.
Atom boleh bergabung menjadi molekul.
Kombinasi atom daripada pelbagai unsur membentuk sebatian
Setengah atom berkongsi electron untuk membentuk molekul yang

bercantum berdasarkan ikatan kovalen.
Ikatan hidrogen ialah daya tarikan di antara atom hidrogen yang bercaj positif
dengan atom pada molekul lain yang bercaj negatif.
Ikatan hidrogen boleh memberi kesan kepada bentuk dan kandungan

molekul.
20
1.2
Notasi Kimia
Notasi kimia membolehkan kita menerangkan tindakbalas di antara bahan

yang menjana satu atau lebih hasilan.
1.3
Reaksi Kimia
Metabolisma merujuk kepada semua tindakbalas kimia di dalam badan.
Sel-sel memerangkap, menyimpan dan mengguna tenaga untuk

mengekalkan homeostasis dan menyokong fungsi yang diperlukan.
1.3.1
Konsep Asas Tenaga
Kerja melibatkan pergerakan objek atau perubahan struktur fizikal,
Tenaga ialah keupayaaan melakukan kerja.
Dua jenis tenaga utama ialah tenaga kinetik dan tenaga keupayaan.
Tenaga kinetik ialah tenaga pergerakan.
Tenaga keupayaan ialah tenaga yang disimpan hasil daripada kedudukan

atau struktur objek.
Pertukaran dari tenaga keupayaan kepada tenaga kinetik tidak seratus

peratus efisyen.
Setiap pertukaran tenaga akan menghasilkan haba.
1.3.2
Jenis tindakbalas
Tindakbalas kimia boleh dikelasifikasikan sebagai dekomposisi, sintesis atau

pertukaran tindakbalas.
Sel mendapat tenaga untuk melakukan fungsi melalui katabolisma iaitu

pemecahan molekul kompleks.
Anabolisma merupakan sintesis molekul organik baru.
1.3.3
Tindakbalas Kebalikan
Tindakbalas kebalikan terdiri daripada tindakbalas serentak sintesis dan

dekomposisi.
Pada tahap equilibrium, kadar tindakbalas sintesis dan dekomposisi adalah

seimbang.
21
1.3.4
Enzim dan Tindakbalas Kimia
Tenaga aktivasi ialah jumlah tenaga yang diperlukan untuk memulakan satu
tindakbalas.
Enzim mengawal kebanyakan tindakbalas kimia badan.
Enzim merupakan pemangkin yang terlibat di dalam tindakbalas tanpa

mengalami perubahan kekal.
1.4
Sebatian Inorganik
Nutrient dan metabolik boleh dikelasifikasikan sebagai sebatian organik atau

inorganik.
1.4.1
Karbon dioksida dan Oksigen
Sel badan yang hidup mengambil oksigen dan menghasilkan karbon

dioksida.
1.4.2
Air dan kandungannya
Air merupakan komponen inorganik terpenting badan.
Air merupakan solvent yang amat baik, kapasiti haba yang tinggi dan terlibat
di dalam tindakbalas metabolic badan.
Banyak sebatian inorganik mengalami ionisasi atau larut di dalam air untuk
membentuk ion.
1.4.3
Asid dan Alkali Inorganik
Asid melepaskan ion hidrogen ke dalam cecair.
Alkali mengeluarkan ion hidrogen daripada cecair.
pH cecair menunjukkan konsentrasi ion hidrogen yang ia ada.
Cecair dikelasifikasikan sebagai neutral jika ph ialah 7.
Cecair dikelasifikasikan sebagai berasid jika ph kurang daripada 7.
Cecair dikelasifikasikan sebagai alkali jika ph lebih daripada 7.
Buffer mengekalkan pH pada had normal iaitu di antara 7.35 hingga 7.45 di
dalam cecair.
22
1.4.4
Garam
Garam adalah sebatian ionik di mana cationnya bukan H+ dan anion OH-.
Garam adalah elektrolit, sebatian yang larut di dalam air dan konduksi arus
elektrik.
1.5
Sebatian Organik
Sebatian organik mengandungi karbon dan hydrogen juga selalunya oksigen.
Molekul organik yang besar dan kompleks termasuklah karbohidrat, lipid,

protein dan asid nukleik.
1.5.1
Karbohidrat
Karbohidrat merupakan sumber tenaga yang paling penting di dalam proses

metabolik.
Tiga jenis utama karbohidrat ialah monosakarida, disakarida dan

polisakarida.
1.5.2
Lipids
Lipid merupakan molekul yang tidak larut air seperti lemak, minyak dan lilin.
Empat kelas utama lipid ialah asid lemak, lemak, steroid dan fosfolipid.
Trigliserid merupakan tiga molekul asid lemak bercantum dengan molekul

gliserol.
Cholesterol adalah hormon steroid dan merupakan komponen membran sel.
Fosfolipid merupakan komponen membran sel yang paling banyak.
1.5.3
Protein
Protein melakukan pelbagai fungsi badan
Jenis protein yang penting ialah protein structural, protein penguncupan,

protein pengangkutan, enzim, hormon dan antibody.
Protein adalah rantaian asid amino yang di ikat dengan ikatan peptide.
Bentuk protein menentukan fungsinya.
Setiap protein bekerja dengan baik pada kombinasi optimal suhu dan pH.
23
1.5.4
Asid Nukleik
Asid nukleik menyimpan dan memproses maklumat pada tahap molecular.
Dua jenis asid nukleik iaitu asid deoksiribonukleik (DNA) dan asis ribonukleik
(RNA)
Asis nukleik adalah rantaian nukleotida.
Setiap nukleotida mengandungi gula, kumpulan fosfat dan bes nitrogenous.
1.5.5
Sebatian Tenaga Tinggi
Sel menyimpan tenaga di dalam bentuk sebatian tenaga tinggi.
Sebatian tenaga tinggi yang paling penting ialah ATP (adenosine trifosfat).
Bila terdapat tenaga, sel membuat ATP dengan menambah fosfat kepada
kumpulan ADP.
Bila tenaga diperlukan, ATP dipecahkan kepada ADP dan fosfat
1.1.2 Tisu-tisu Tubuh

Apakah
yang
dimaksudkan
dengan
tisu
tubuh?
Pernahkah
anda
dengar
mengenainya? Tisu adalah sekumpulan sel yang telah bersatu untuk menjalankan
tugas-tugas yang tertentu.
Terdapat empat jenis tisu utama tubuh manusia. Rujuk rajah 1.4
Rajah 1.2: Empat jenis tisu utama di dalam tubuh manusia
(a) Tisu Epitelium

Terdapat tiga jenis tisu epitelium:
(i)
Epitelium Turus
Epitelium turus terdiri daripada satu lapisan sel sahaja dan berbentuk bulat.
Hasil daripada tisu ini adalah kilang-kilang bendalir seperti kilang tiroid, kilang
24
air liur dan kilang mamari (susu). Ianya terdapat juga di bahagian lapisan
dalam perut, usus dan setengah dari lapisan saluran pernafasan.
Fungsi tisu ini ialah untuk menghasilkan bendalir seperti lendir, bendalir perut,
bendalir usus dan lain-lain. Selain daripada itu, tisu ini juga berfungsi untuk
menyerap zat-zat makanan di dalam saluran penghadaman.
(ii)
Epitelium Turus Bersilia

Ianya menyerupai epitelium turus, hanya dibezakan dengan bulu-bulu halus
di hujung permukaan sel-sel yang dikenali sebagai silia.
Epitelium turus
bersilia boleh didapati di bahagian-bahagian seperti saluran pernafasan

(berfungsi sebagai lapisan) dan rongga hidung.
Silia akan sentiasa bergerak seperti pokok lalang yang ditiup angin.
Pergerakkan ini akan menahan debu, kuman dan sebarang bendasing dari
memasuki salur darah. Selain dari itu silia juga akan menyapu debu yang
telah masuk keluar ke arah farinks.
Tisu ini juga boleh didapati di lapisan dalam saluran fallopian dan di salur
lengkar sperma. Fungsi tisu ini di saluran fallopian adalah untuk membantu
pergerakan ovum dari ovari ke rahim, manakala di salur lengkar sperma pula
ia membantu pergerakan sperma dari tempat penghasilannya iaitu buah
zakar ke arah zakar.
(iii)
Epitelium Leper
Terdapat dua jenis epitelium leper:
Epitelium Leper Biasa

Terdiri daripada satu lapisan sahaja dan dibentuk dari sel-sel leper
dan nipis seperti sisik ikan. Tisu ini membentuk struktur lapisan salur
darah, salur limfatika, selaput paru-paru, selaput selom dan selaput
jantung. Selain daripada itu, gelembung tenggorok di dalam paruparu juga dibentuk daripada tisu ini.
Epitelium Leper Berlapisan

Tisu ini berlapisan di antara satu sama lain. Lapisan atasnya
berbentuk leper manakala lapisan bawahnya pula berbentuk bulat.
Terdapat sebanyak 12 lapisan atau lebih. Fungsi tisu ini adalah
sebagai perlindungan. Ianya boleh didapati pada lapisan kulit luar
25
(epidermis), selaput lapisan di mulut, farinks, kerongkong, faraj dan

sesetengah bahagian salur kencing.
Fungsi utama tisu epitelium:
Perlindungan membentuk kulit luar, lapisan dalam mulut,

farinks, faraj, pundi kencing, selaput paru-paru dan selaput
selom.
Penghasilan bendalir lapisan dalam perut dan usus.
Penyerapan lapisan dalam usus.
Pergerakan lapisan salur udara.
(b) Tisu Otot
Rajah
Rajah 1.3 : Jenis-jenis Tisu
Terdapat tiga jenis tisu otot:
(i)
Tisu otot terkawal
Terlekat pada semua rangka tulang di mana pergerakannya boleh

dikawal dengan kuasa otak (kemahuan).
Ia terbina daripada sel-sel otot (fiber otot) yang berbentuk silinder.
Terkawal melalui sistem saraf dan penguncupan berubah
Rajah 1.4 : Tisu otot terkawal
26
(ii)
Tisu otot luar kawal
Dikenali juga sebagai otot tanpa jalur atau otot licin.
Luar kawalan - sistem saraf, ada perentak dan penguncupan otot

perlahan
Terdapat di dalam organ seperti perut, usus, salur darah, pundi

kencing, rahim dan lain-lain.
Gerakannya tidak dapat dikawal oleh kemahuan (gerakan pantulan).
Berbentuk bujur telur dan tidak panjang seperti tisu otot terkawal.
Dalam setiap sel terdapat satu nukleus yang terletak di tengah-tengah

sel.
Rajah 1.5: Tisu otot luar kawal
(iii)
Tisu otot jantung
Terdiri daripada jenis otot luar kawal.
Terdapat hanya di jantung sahaja.
Mempunyai fiber yang bercabang dan sarkoplasmanya menunjukkan

jalur-jalur yang tidak begitu nyata.
Mempunyai kuasa penguncupan berirama, berlaku secara automatik,

tanpa pengaliran utusan sarafnya.
Rajah 1.6: Tisu otot jantung
27
Ciri-ciri tisu otot;
Penguncupan berlaku apabila tisu otot menjadi tebal dan pendek.
Berelastik tisu otot berupaya diregangkan dan kembali ke saiz

asalnya.
Lesu tisu otot menjadi lesu setelah melakukan penguncupan

beberapa kali, ia perlu berehat seketika sehingga bekalan oksigen
dan glukos yang baru di bawa oleh aliran darah kepadanya.
Kemudian tisu otot boleh menguncup semula.
Kesegaran otot tisu otot akan sentiasa berada dalam keadaan

separun
kuncup
dalam
keadaan
rehat.
Ini
membolehkannya
menguncup dengan segera tanpa membuang masa.
(c) Tisu Saraf
Rajah 1.7 : Tisu saraf
Tisu saraf terbentuk oleh neuron. Neuron terdiri daripada:

(i)
Badan sel; dan
(ii)
Fiber (gentian) terbahagi kepada dua iaitu dendrit dan akson.
Sel saraf tidak boleh membiak seperti sel tubuh yang lain. Jika sel tersebut rosak
atau musnah, ia tidak dapat diperbaiki. Walau bagaimanapun, jika ia rosak atau
separuh musnah, sel tersebut masih boleh dipulihkan.
Pada otak dan saraf tunjang, sel saraf berbentuk jirim kelabu, manakala fiber saraf
pula berbentuk jirim putih.
Fungsi utama Neuron:

28
Gerak balas terhadap rangsangan (penggalak); dan
Pengaliran rangsang saraf melalui fiber-fiber neuron kepada struktur-struktur

lain.
Sel neuroglia juga adalah jenis tisu saraf. Berfungsi sebagai tisu pengikat kepada
sistem saraf dan melindungi sel-sel neuron daripada serangan bakteria.
Rajah 1.8: Tisu saraf
(d) Tisu pengikat

Tisu pengikat dikenali juga sebagai tisu pengantara. Tisu pengikat merupakan tisu
yang paling banyak berbanding tisu-tisu lain pada badan. Tugas tisu ini adalah
sebagai penyangga dan mengikat struktur-struktur dalam tubuh.
Tisu perantara terdiri daripada:
(i)
Tisu berfiber
Terdapat dua jenis fiber:
Fiber elastik fiber ini boleh diregangkan. Fiber ini boleh didapati pada
dinding salur darah terutamanya pada salur nadi, cabang tenggorok dan
gelembung tenggorok.
29
Fiber tak elastik terdapat pada tendon, ligamen, dura mater yang
melitupi otak, fascia otot dan penutup berfiber yang melitupi pelbagai
organ.
Rajah 1.9: Tisu berfiber
(ii)
Tisu areolar
Terdiri daripada fiber elastik dan fiber tak elastik. Terdapat banyak ruang
halus pada tisu ini. Tisu ini terdapat pada seluruh tubuh badan terutamanya di
bawah kulit tubuh, di sekeliling salur darah dan urat saraf dan juga pada
semua selaput lendir (mukosa).
(iii)
Tisu adipos
Hampir serupa dengan tisu areolar cuma tisu ini dipenuhi oleh sel-sel lemak.
Tisu adipos ini terletak di bawah kulit tubuh, mengelilingi jantung dan buah
pinggang. Fungsi tisu ini adalah sebagai penyangga, perlindungan,
penebatan dan juga sebagai stor penyimpanan bahan makanan kepada
tubuh.
Rajah 1.10: Tisu adipos
30
(iv)
Tisu limfatik
Terdiri daripada tisu fiber dan tisu areolar. Di dalam tisu ini terdapat berjutajuta sel limfatik. Fungsi utamanya adalah untuk menghasilkan sel limfatik, sel
plasma darah dan monosit (sejenis sel darah putih). Tisu ini juga memainkan
peranan penting dalam serangan bakteria dalam tubuh. Organ tubuh seperti
kura, tonsil, kilang limfatik dan tompok Peyer pada usus kecil dibentuk oleh
tisu limfatik.
(v)
Tisu rawan
Tisu ini sangat liat dan kuat. Hampir kesemua tulang berasal dari rawan dan
kemudian diganti oleh tisu tulang. Terdapat tiga jenis tisu rawan iaitu:
Rawan-fiber
Rawan ini membentuk piring rawan yang terletak di antara satu tulang
ruas belakang dengan yang lain. Selain itu, ia juga membentuk rawan
separuh bulat di sendi lutut dan sendi tulang simfisisis pubis.
Rawan elastik
Fiber-fiber elastik yang terdapat pada rawan ini membentuk rawan pinna
(cuping telinga) dan di tudung tenggorok.
Rawan hialin
Rupa bentuk rawan ini licin dan berkilat seperti kaca. Ianya melitupi
hujung tulang sendi. Selain itu, ia juga membentuk dinding rawan salur
nafas dan rawan rusuk.
(vi)
Tisu tulang
Merupakan tisu perantara yang paling kuat dalam tubuh manusia. Tisu tulang
terbina daripada bahan organan dan bahan bukan organan.
(vii)
Tisu darah
Terdiri daripada sel darah dan plasma yang mengandungi bahan terlarut. Sel
darah menyumbang 45% daripada isi padu darah, manakala plasma pula
menyumbangkan 55%.
31
Tajuk 3
SISTEM SARAF
Sinopsis
Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi tisu neural, sistem saraf pusat, sistem saraf pinggir,
sensori dan laluan motor, sistem saraf autonomik dan fungsi sensori. Modul ini juga
dibekalkan dengan soalan latihan dan senarai bahan rujukan.
Hasil Pembelajaran
1. Membincangkan terminologi dalam sistem saraf

2. Membezakan antara sistem saraf simpatetik dan parasimpatetik
3. Menjelaskan fungsi sensori deria umum keseimbangan dan pendengaran
Sistem
Saraf
Tisu
Neural
Sistem
Saraf
Pusat
Sistem
Saraf
Pinggir
Sensori
Laluan
Motor
Sistem
Saraf
Autonomik
Fungsi
Sensori
3.0 Sistem Saraf
3.1 Pengenalan
Kawalan tubuh dan jaringan komunikasi adalah berpusat di sistem saraf. Tiga fungsi utama
sistem saraf adalah untuk deria (sensori), integrasi dan motor. Deria (sensori) bertugas
untuk mengesan perubahan di dalam tubuh dan persekitaran luar. Integrasi pula bertindak
untuk mentafsir perubahan dan motor memberi respon kepada tafsiran di dalam bentuk
kontraksi otot atau rembesan kelenjar.
32
Rajah 1.11 : Sistem Saraf
Rajah 1.12 : Kawalan Sistem Saraf
3.2
Struktur dan Fungsinya
Menurut segi anatomi, sistem saraf dibahagi kepada dua bahagian utama. Bahagian
pertama dikenali sebagai sistem saraf pusat dan kedua adalah sistem saraf periferi.
Organisasi sistem saraf sangat kompleks. Namun begitu, organisasi sistem saraf yang
33
kompleks ini hanya mempunyai dua jenis sel iaitu neuron dan neuroglia. Neuron terbahagi
kepada tiga bahagian: badan sel, dendrit dan akson.
Badan sel mengandungi nukleus dan neukloleus yang dikelilingi oleh sitoplasma. Badan sel
berfungsi melakukan proses sintesis bahan-bahan yang diperlukan oleh sel saraf. Dendrit
terbina daripada sitoplasma badan sel yang memanjang dan kelihatan bercabang-cabang.
Dendrit bertugas untuk menghantar impuls ke badan sel. Akson adalah satu cuaran yang
panjang, nipis dan mengkhusus. Akson bertindak sebagai pembawa impuls dari badan sel
ke neuron atau tisu lain. Akson mempunyai panjang yang berbeza mengikut tempat ia
berada. Akson boleh sepanjang 1mm di otak hingga ke 1m atau lebih di antara korda spina
ke jari kaki. Terdapat akson yang diseliputi oleh mielin. Sarung mielin berfungsi adalah untuk
meningkatkan kelajuan perjalanan impuls.
Sejenis bahan kimia yang dikenali sebagai neurotransmiter terhasil di hujung saraf apabila
neuron menerima rangsangan fizikal atau kimia. Reseptor akan menerima neurotransmiter
yang menyebabkan berlaku perubahan elektrik dan mencetuskan potensial aksi.
Rajah 1.13: Struktur satu neuron. Anak panah menunjukkan arah penjalaran
impuls
34
3.2.1
Sistem Saraf Pusat
Merupakan pusat kawalan seluruh sistem. Kawalan seluruh sistem ini terdiri daripada
otak dan korda spina. Sistem saraf pusat menerima semua kederiaan tubuh melalui
reseptor. Apabila sistem saraf pusat menerima maklumat kederiaan, ia akan ditafsir
untuk menentukan tindakan yang perlu diambil. Rangsangan otot untuk berkontraksi dan
rangsangan kelenjar untuk merembes juga dilakukan oleh sistem saraf pusat.
3.2.2
Sistem Saraf Periferi
Merupakan saraf yang berhubungan antara otak dan korda spina dengan reseptor, otot
dan kelenjar. Boleh dibahagikan kepada dua iaitu sistem aferen dan sistem eferen. Di
dalam sistem aferen terdapat sel saraf yang berfungsi untuk membawa maklumat dari
reseptor di periferi tubuh ke sistem saraf pusat. Manakala sistem eferen pula mempunyai
sel saraf yang membawa maklumat dari sistem saraf pusat ke otot dan kelenjar.
Sistem eferen terbahagi lagi kepada dua bahagian iaitu sistem saraf somatik dan sistem
saraf autonomik. Sistem saraf somatik mempunyai neuron eferen yang bertugas
membawa maklumat dari sistem saraf pusat ke otot rangka.
Sistem saraf somatik
dianggap sebagai bersifat voluntari dan boleh dikawal.

Sistem saraf autonomik pula mengandungi neuron eferen yang membawa maklumat dari
sistem saraf pusat ke otot licin, otot jantung dan kelenjar. Sistem saraf autonomik
dianggap tidak voluntari dan di luar kawal. Kemudian, sistem saraf autonomik pula
terbahagi kepada dua iaitu sistem saraf simpatetik dan sistem saraf parasimpatetik.
35
Rajah 1.14
Sistem saraf Simpatetik dan Parasimpatetik
36
3.3
Organisasi Sistem Saraf
Organisasi sistem saraf terbahagi kepada tiga iaitu otak, korda spina dan saraf.
3.3.1
Otak
Otak merupakan satu organ yang paling penting di dalam tubuh manusia. Otak
dianggarkan mempunyai berat kira-kira 1.5kg bagi orang dewasa. Otak terletak di dalam
rongga kranium dan merupakan sebahagian sistem saraf pusat. Tisu saraf yang berada
di otak adalah lembut, berwarna kelabu dan putih dan berada di dalam tengkorak.
Otak terbahagi kepada empat bahagian utama iaitu medula oblongata, pons dan otak
tengah), diensefalon (talamus dan hipotalamus), serebrum dan serebelum.
Medula oblongata
Berhubung dengan korda spina.
Mempunayi panjang kira-kira 3cm

dan dipisahkan dari pons oleh alur
horizontal.
Terbina
dari
jirim
putih
dan
pembentukan jaringan jirim kelabu

dan putih.
-
Pada bahagian posterior bawahnya

terdapat dua nukleus di setiap sisi
yang dikenali sebagai nukleus grasilis
dan kuneatus.
Pons
Terletak di atas medula.
Pons mengandungi jirim putih dan

nukleus.
Nukleus saraf kranial ke 5 hingga ke

8 dan nukleus pernafasan berada di
pons.
Otak tengah
Terletak di atas pons dan di bawah

diensefalon.
Dua
unjuran
serebrum
ventralnya.
37
iaitu
terdapat
pedunkel
di
dan
permukaan
Unjuran
ini
serebrum
berhubung
selepas
dengan
lencongan
ke
anterolateral.
-
Empat tuberkel bulat iaitu dua di atas

dan dua di bawah terletak pada
permukaan dorsalnya.
Diensefalon
Terletak di antara otak tengah dan serebrum. Struktur utamanya adalah
talamus dan hipotalamus.
Fungsi talamus adalah sebagai stesen pemancar untuk impuls deria, semasa
perjalanannya ke korteks serebrum. Talamus merupakan pusat untuk
mentafsir impuls deria seperti sakit, suhu, sentuhan dan tekanan.
Hipotalamus pula terdiri daripada banyak struktur. Kedudukan hipotalamus
adalah di bawah talamus. Hipotalamus berfungsi mengawal suhu tubuh dan
aktiviti autonomik organ-organ bahagian dalam. Selain itu, fungsi yang lain
adalah mencetuskan reaksi emosi seperti ketakutan dan kemarahan. Di
hipotalamus juga terdapat pusat makan, pusat kenyang dan pusat haus.
Serebrum
Merupakan bahagian terbesar otak. Ia terbahagi kepada dua hemisfera yang
berwarna kelabu. Kedua-dua hemisfera ini dipercayai mengawal aktiviti bagi
sebelah tubuh sahaja. Contoh, deria tubuh sebelah kanan dikawal oleh
hemisfera kiri dan begitulah sebaliknya.
Fungsi serebrum adalah terlalu banyak dan kompleks. Namun secara umum,
korteks serebrum terbahagi kepada tiga kawasan.
Deria
Berfungsi untuk menerima kederiaan dari

kulit, otot dan bahagian dalam tubuh. Ia
juga menerima impuls dari berbagaibagai deria seperti deria rasa, lihat, hidu,
dengar dan sentuh.
Motor
Berfungsi
38
mengawal
atur pergerakan
otot, pertuturan dan sebagainya.
Asosiasi
Menghubungkan kawasan motor dan

deria
melalui
traktusnya.
Memainkan
peranan penting dalam ingatan, emosi,

taakulan, personaliti dan kecerdikan.
Serebelum
Merupakan bahagian kedua terbesar otak. Memainkan peranan dalam
pergerakan separa sedar pada otot rangka. Pergerakan separa sedar penting
untuk koordinasi, keseimbangan tubuh dan penetapan kedudukan tubuh.
Rajah 1.15 : Bahagian-bahagian otak
39
3.3.2
Korda spina
Korda spina mempunyai kepanjangan kira-kira 45cm bagi orang dewasa. Kedudukan
korda spina adalah bermula dari dasar tengkorak turun ke bahagian servikal, torasik dan
seterusnya ke bahagian lumbar atas. Korda spina adalah terdiri daripada segmensegmen dan pada setiap segmen terdapat sepasang ganglion. Pasangan ganglion
tersebut ialah ganglion akar dorsal dan ganglion akar ventral.
Pada akar dorsal terdapat akson neuron deria yang bertugas untuk membawa maklumat
dari periferi ke korda spina. Sementara akar ventral mengandungi akson neuron motor
visera dan somatik yang mengawal organ efektor.
Saraf spina pula terbentuk daripada gabungan ganglion akar deria dan akar motor. Saraf
ini dikelaskan sebagai saraf campuran kerana mempunyai kedua-dua serat aferen dan
eferen.
Rajah 1.16 : Korda spina
40
3.4
Sistem Saraf Autonomik
Merupakan sistem saraf di luar kawalan. Ia juga bertanggungjawab terhadap kawalan

otot bebas dan kilang di dalam tubuh. Sistem ini terbahagi kepada dua iaitu:
3.4.1
Sistem saraf simpatetik

Terbina daripada dua rantai ganglion saraf yang terletak di tiap-tiap sisi di
hadapan vertebra. Semua komponen yang berada dalam sistem saraf simpatetik
berhubung dengan saraf tunjang. Antara rangkaian-rangakaian penting yang
terhasil daripada ganglion simpatetik adalah:
Rangkaian saraf jantung membekalkan jantung dan paru-paru.
Rangkaian saraf siliaka membekalkan perut usus, organ-organ di dalam

abdomen serta kilang adrenal.
Rangkaian saraf hipogastrik membekalkan organ-organ di dalam ruang

pelvis.
3.4.2
Sistem saraf parasimpatetik

Sistem ini terbina daripada dua bahagian seperti berikut:
Bahagian kranium
Terdiri daripada ganglion yang didapati di beberapa bahagian otak serta
gentian saraf yang terkandung di dalam urat saraf otak.
Bahagian sakrum
Terdiri daripada ganglion yang didapati di beberapa bahagian korda
spina. Sistem ini membekalkan sebahagian daripada usus besar serta
organ di dalam pelvis iaitu usus hujung, pundi kencing dan organ
pembiakan.
41
Rajah 1.17 : Skema tapak laluan impuls saraf
Rajah 1.18 : Skema sistem saraf
42
Rajah 1.19 : Fungsi saraf pusat dan saraf periferi
3.4
Perjalanan Impul
Tindakan pantulan atau impuls adalah suatu tindak balas automatik yang berlaku dengan
cepat tanpa difikirkan terlebih dahulu. Tindakan impuls adalah tindak balas motor terhadap
rangsangan deria. Terdapat beberapa struktur yang membawa kepada tindakan impuls
membentuk lengkok impuls yang terbina daripada bahagian-bahagian berikut:
(a) Organ deria, contohnya kulit tubuh ataupun hujung gentian saraf yang didapati di
tendon, otot atau lain-lain binaan.
(b) Saraf deria atau saraf penghantar yang membawa rangsang deria tersebut melalui
bahagian saraf deria yang terkandung di dalam saraf pinggir kepada saraf tunjang.
(c) Saraf tunjang dan neuron gegantinya.
(d) Saraf motor atau saraf pengeluar yang membawa utusan motor melalui bahagian saraf
motor di dalam saraf pinggir kepada organ motor seperti otot atau kilang.
43
(e) Organ motor seperti otot atau kilang, yang bertindak balas terhadap utusan motor
tersebut.
Boleh dikatakan di sini bahawa tindakan pantulan atau refleks (impuls) adalah gerakan
perlindungan yang membenarkan tindak balas motor berlaku dengan sangat cepat. Di
bawah adalah beberapa contoh impuls:
Bahagian Sistem Saraf Pusat

Menarik
tangan
Bahagian Sistem Saraf Autonomi
segera Air liur akan terhasil dengan lebih
dengan
apabila terkena benda tajam atau
banyak jika terhidu atau ternampak
panas.
makanan yang lazat.
Sentakan sendi lutut apabila dipukul Impuls anak mata terhadap cahaya.
dengan alat pemukul sendi di atas
Anak mata mengecil apabila cahaya
tendon tempurung lutut.
terang dan membesar apabila cahaya
Tapak kaki yang digarit dengan
gelap.
benda yang tumpul seperti kayu

akan
menyebabkan
ibu
jari
membengkok ke bawah.
Tersedak
atau
terbatuk
terhasil
apabila seseorang meminum dalam

keadaan gopoh.
Kadangkala ada juga impuls yang boleh dikawal. Bagi bayi dan kanak-kanak kecil, buang air
besar dan buang air kecil merupakan impuls yang tidak boleh dikawal. Namun, bagi orang
dewasa, gerakan-gerakan tersebut boleh dikawal. Tetapi jika berlaku kecederaan pada otak,
ia akan merosakkan kuasa pengawalan pusat tinggi dan menyebabkan seseorang individu
tidak dapat lagi mengawal gerakan buang air besar dan buang air kecil.
Jalaran impuls atau jalaran saraf motor bermula di pusat motor di frontal serebrum. Akson
sel saraf di pusat motor menjalar di dalam jirim putih otak dan di pangkal otak. Pada medula
oblongata, jalaran ini melintas ke sebelah yang lain dan turun ke bawah jirim putih sisi luar
saraf tunjang sebagai jalaran piramid.
Di laras tertentu, fiber saraf ini akan keluar dari jalaran piramid dan tamat di keliling saraf di
depan jirim kelabu saraf tunjang. Kemudian sel depan saraf tunjang membawa utusan
tersebut melalui akar saraf depan iaitu saraf depan otot tertentu.
44
Bahagian neuron motor atas terbentuk daripada badan sel saraf di pusat motor serebrum
serta aksonnya yang turun sehingga ke sel saraf di depan saraf tunjang. Bahagian neuron
motor bawah pula terbentuk daripada badan sel saraf di pusat motor serebrum tunjang serta
aksonnya yang membekalkan otot tubuh.
Kedudukan fiber motor yang melintas di bahagian medula oblongata menyebabkan pusat
motor di sebelah bahagian otak mengawal otot tubuh di sebelah yang lain.
Rajah 1.19 : Perjalanan saraf motor dan saraf deria dalam jirim putih saraf tunjang
45
Tajuk 4
SISTEM ENDOKRIN
Sinopsis
Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi struktur dan fungsi hormon, kelenjar sistem
endokrina dan cara interaksi hormon. Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan
Hasil Pembelajaran
1. Menjelaskan struktur dan fungsi hormon dalam Sistem Endokrina

2. Menjelaskan cara interaksi hormon
Sistem
Endokrina
Struktur
Fungsi
Hormon
46
Cara
interaksi
4.0
Sistem Endokrina
4.1
Pengenalan
Sistem endokrin menghasilkan sejenis bahan kimia yang dinamakan sebagai
hormon. Sistem pengaliran darah bertanggungjawab untuk membawa hormon ke
seluruh tubuh.
4.2
Fungsi dan Ciri-ciri Hormon

Hormon yang dihasilkan oleh sistem endokrin mempunyai kesan yang banyak dan
berbeza-beza. Walaupun begitu, terdapat empat fungsi utama yang dilakukan oleh
hormon:
(a) Fungsi pertama adalah menolong mengawal persekitaran dalaman dengan

mengatur kandungan kimia dan isi padunya di dalam tubuh badan;
(b) Kedua, membantu tubuh dalam keadaan tertekan seperti semasa keadaan
jangkitan,
trauma,
stres,
pendehidratan,
kebuluran,
pendarahan
dan
perubahan suhu yang melampau;

(c) Ketiga, memainkan peranan dalam pertumbuhan dan perkembangan tubuh;
dan
(d) Keempat, memainkan peranan dalam pembentukan gamet, persenyawaan,
pemakanan kepada embrio dan fetus, proses bersalin dan pemakanan kepada
anak yang baru lahir.
Hormon-hormon yang dirembeskan pada tisu perantara bertindak ke atas sel-sel

sasaran di merata tubuh. Sistem endokrin mempunyai kesan yang perlahan tetapi
berpanjangan dan lebih merata. Sel-sel sistem endokrin bertugas dengan
mensintesis dan merembeskan hormon.
Kelenjar endokrin terbina apabila sel-sel endokrin berkumpul. Hasil yang didapati
dari kelenjar endokrin akan dirembeskan terus ke dalam tisu perantara. Kelenjarkelenjar endokrin yang terdapat di dalam sistem tubuh terdiri daripada kelenjar
pituitari, tiroid, paratiroid, adrenal, pineal dan timus.
Terdapat juga sel endokrin yang berkumpul di dalam organ tubuh badan seperti
pankreas, ovari, testis, ginjal, hepar, trek gastrousus, plasenta dan otot jantung.
47
Rajah 3.1: Sistem Endokrin
Kelenjar Endokrin Utama

Kelenjar-kelenjar utama pada sistem endokrin adalah kelenjar pituitari, tiroid, paratiroid,
adrenal, pineal dan timus.
4.3.1
Kelenjar pituitari
Digelar sebagai kelenjar induk kerana dapat menghasilkan banyak hormon dan
mengawal aktiviti tubuh;
Bergaris pusat hanya 1.3cm sahaja dan berbentuk bulat;
Dibahagikan kepada dua lobus: lobus anterior dan lobus posterior;
Lobus anterior mewakili 75% daripada berat kelenjar pituitari; dan
Kedua-dua lobus ini mengeluarkan beberapa hormon di dalam tubuh.
Lobus anterior
Lobus posterior
Hormon pertumbuhan mengawal Hormon antidiuretik mengatur

tumbesaran tubuh.
jumlah air yang dikumuhkan
Hormon tirotropik mengawal
melalui ginjal.
aktiviti kelenjar tiroid dalam Hormon oksitosik meransang
menghasilkan tiroksin.
pengecutan uterus sewaktu
Hormon adrenokortikotropik
melahirkan
bayi
dan
mengawal
aktiviti
suprarenal
pengeluaran air susu sewaktu
48
dalam menghasilkan kortisol dari

korteks kelenjar suprarenal.
Hormon gonadotrofik:
a) Hormon perangsang folikel
merangsang
perkembangan
folikel Graafian dalam ovari dan
pembentukan spermatozoa dalam
testis.
menyusukan bayi.
b) Hormon luteinising mengawal

rembesan
estrogen
dan
progesteron
dalam ovari dan
testosteron dalam testis.
c) Hormon prolaktin mengawal
rembesan
air
susu
dan
mengekalkan bekalan korpus
luteum semasa kehamilan.
Rajah 3.2: Skema kelenjar pituitari dan lobus-lobusnya
4.3.2
Kelenjar tiroid
Terletak di bahagian depan leher, anterior dan lateral terhadap larinks

dan trakea;
Kelenjar tiroid kaya dengan bekalan darah;
Sel kelenjar tiroid merembeskan koloid tiroid yang mengandungi sebatian

iodin;
Kelenjar tiroid berfungsi dalam mengatur susunan kimia tisu dan sebagai
perangsang proses pengoksidaan;
Secara tidak langsung kelenjar tiroid mengatur pengeluaran karbon

dioksida; dan
49
Terdapat dua keadaan dalam kelenjar tiroid iaitu hiperembesan dan

hiporembesan.
Hiporembesan
Hiperembesan
Berlakunya
kretinisme
iaitu
kekurangan rembesan pada waktu
bayi mengakibatkan pertumbuhan
mental dan fizikal terencat.
Bagi golongan dewasa, keadaan

ini menyebabkan miksedema di
mana proses metabolik sangat
perlahan dan cenderung untuk
menjadi
gemuk,
pergerakan
lembap, kulit menjadi tebal dan
kering, rambut gugur dan menjadi
jarang, suhu badan di bawah
normal dan denyut nadi perlahan.
Kadar metabolisme menjadi

tinggi dan suhu badan lebih
tinggi daripada normal.
Pada keadaan ini, pesakit
kehilangan berat badan, gelisah
dan mudah marah, kadar
denyutan nadi naik, output
jantung
bertambah
dan
mengalami
simptom
kardiovaskular seperti fibrilasi
atrium dan kegagalan jantung.
Rajah 3.3: Anterior kelenjar tiroid
50
4.3.3
Kelenjar Paratiroid
Terbina daripada tisu yang kecil dan bulat dan dilapisi oleh fasia
pratrakea berserta dengan kelenjar tiroid;
Hormon
paratiroid
yang
dikeluarkan
berfungsi
untuk
mengatur
metabolisma kalsium dan mengawal jumlah kalsium di dalam darah dan

tulang;
Dua keadaan pada kelenjar paratiroid adalah
Hipoparatiroidisma
Kekurangan
kalsium
dalam
kandungan darah.
Keadaan
ini
menyebabkan
keadaan seperti tetanus iaitu
gejala
kekejangan
otot dan
konvulsi terutamanya pada tangan
dan kaki yang dikenali sebagai
karpopedal spasma.
Gejala di atas dapat diredakan
dengan
memberikan
kalsium
dalam kadar segera.
Hiperparatiroidisma
Aktiviti kelenjar yang berlebihan
berkaitan dengan pembesaran
(tumor) kelenjar.
Pengagihan kalsium terganggu di
mana
kalsium
dikeluarkan
semula
dari
tulang
dan
dimasukkan kembali ke serum
darah.
Ini akan menyebabkan penyakit
tulang di mana bahagian tulang
menjadi nipis.
Kegagalan ginjal juga boleh
berlaku jika kalsium terbina di
dalam ginjal.
Rajah 3.4: Empat kelenjar paratiroid
51
4.3.4
Kelenjar timus
Terletak dalam toraks;
Berwarna kemerah-merahan dan terdiri daripada dua lobus;
Saiznya sangat kecil dengan berat kira-kira 10 gram bagi bayi yang baru
lahir;
Beratnya bertambah kepada 30 hingga 40 gram pada waktu remaja dan

kemudian ia mengecut semula; dan
Kelenjar timus berkaitan dengan penghasilan antibodi.Kelenjar adrenal
Terletak di bahagian atas setiap ginjal.
Mengandungi darah yang banyak dan dilapisi dengan kapsul berserat.
Kelenjar adrenal bahagian korteks mengeluarkan kortisol dan bahagian

medula menghasilkan adrenalin dan noradrenalin.
Rembesan akan menjadi banyak apabila berada dalam keadaan marah

atau takut, asfiksia dan kelaparan.
Keadaan ini menyebabkan tekanan darah naik dalam usaha melawan kejutan
yang disebabkan oleh situasi ini.
Rajah 3.5: Kedudukan kelenjar timus
52
Korteks adrenal
Medula adrenal
Terbahagi kepada tiga zon.
Zon pertama adalah glomerulosa

menghasilkan rembesan mineralo-
kortikoid.
Zon tengah pula dikenali sebagai zon
fasikulata dan merembeskan hormon
glukokortikoid.
Zon dalam dipanggil zon retikularis
dan merembeskan hormon androgen.
Mempunyai sel-sel kromafin

yang menghasilkan hormon.
Rembesan hormon dikawal
oleh sistem saraf autonomik.
80%
daripada
rembesan
medula adalah adrenalin dan
ianya bersifat lebih poten
daripada noradrenalin.
Rajah 3.6: Kelenjar suprarenal kanan dan kiri
4.3.5
Kelenjar pineal
Terletak pada korpus kalosum dan bersaiz kecil dan berwarna merah.
Dilapisi oleh kapsul yang bernama pia mater.
Menghasilkan hormon melatonin dan adrenoglomerulotropin.
Melatonin
boleh
merencatkan
aktiviti
pembiakan
dengan
cara
merencatkan hormon gonadotropik. Sementara adrenoglomerulotropin

pula merangsang korteks adrenal untuk merembeskan mineralokortikoid.
53
Rajah 3.7: Kedudukan kelenjar pineal pada otak
4.4
Tindakan Hormon
Tindakan hormon ada dua jenis iaitu tindakan positif dan tindakan negatif.
Tindakan positif
Tindakan negatif
Terdapat hormon yang terhasil dengan

mengaktifkan
kelenjar
yang
menghasilkan hormon tersebut.
Hasilnya adalah berlawanan dengan
tindakan negatif.
Dalam tindakan positif, peningkatan sel
hormon akan menghasilkan lebih
banyak hormon.
Contoh peningkatan hormon boleh

dilihat pada kontraksi semasa ingin
melahir bayi.
Kekurang hormon akan menyebabkan

kelenjar merembes dengan lebih banyak
dan tekanan darah akan meningkat.
Tindakan negatif berlaku di mana
pembuluh-pembuluh
akan
tertarik
semasa rembesan hormon yang banyak
dikeluarkan.
Boleh dikatakan seperti mengawal
kelajuan
pada
kereta,
apabila
speedometer
menunjukkan
kelajuan
melampau, kita akan megurangkan
kelajuan. Apabila kita sedar kelajuan
semakin berkurangan, kita akan menekan
pedal minyak untuk menambah kelajuan.
Kebanyakan
kelenjar
mempunyai
kepekaan sebegitu untuk memberitahu
tentang kelajuan endokrin.
Oleh itu, kelenjar-kelenjar ini akan
mengeluarkan rembesan yang sesuai
untuk
menyeimbangkan
kandungan
hormon dalam darah.
AKTIVITI 3.1
1. Dapatkan maklumat lanjut mengenai sistem endokrin dengan
melayari laman web berikut:
a. www.kumc.edu
b. www.emc.maricopa.edu
54
Tajuk 5
SISTEM INTEGUMENTARI
Sinopsis
Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi struktur dan fungsi sistem integumentari. Modul ini
juga dibekalkan dengan soalan latihan dan senarai bahan rujukan.
Hasil Pembelajaran

.
1. Memerihalkan struktur dan fungsi sistem integumentari
Sistem
Integumentari
Struktur
Fungsi
55
5.0
Kulit Tubuh
Juga dikenali sebagai kutis. Salah satu fungsi tubuh adalah sebagai pembuangan.
Peluh adalah bahan kumuh yang dikeluarkan oleh kulit. Kulit mempunyai dua lapisan
iaitu epidermis dan dermis.
5.1
Epidermis
Epidermis adalah kulit luar. Ianya terdiri daripada tisu epitelium yang terbahagi
kepada dua lapisan:
1.
Lapisan bersisik (lapisan Horny)

Lapisan paling luar. Sel-sel di bahagian ini leper dan tertekan.
Kebanyakan sel-sel ini telah mati dan digantikan oleh sel baru dari
janasel.
2.
Lapisan janasel
Sel di sini berbentuk bulat dan mempunyai nukleus. Sel di sini
sentiasa membiak, membentuk sel baru untuk menggantikan sel yang
terdapat pada lapisan bersisik.
Ketebalan epidermis berbeza mengikut bahagian tubuh. Tapak kaki merupakan kulit
yang paling tebal. Warna kulit manusia pula ditentukan oleh kandungan melanin
dalam pigmen.
5.2
Dermis
Dermis adalah kulit dalam. Mempunyai ketebalan kira-kira 0.25 ke 2.5mm.
Ketebalan dermis juga berbeza mengikut kawasan tubuh, di mana ia sangat

tebal di tapak tangan dan kaki, manakala sangat nipis di kelopak mata,
penis dan skrotum.
Antara struktur yang terdapat pada dermis adalah kelenjar peluh.
Saiz kilang peluh adalah lebih besar di tapak tangan, tapak kaki, dahi dan
ketiak berbanding di kawasan lain.
Salur kilang peluh naik ke atas dan menembusi kulit di mana ia disebut
sebagai liang roma atau liang peluh. Peluh sentiasa terhasil, namun ia akan
menyejat dengan cepat pada masa rehat dan peluh menjadi tidak begitu
nyata.
Manakala, apabila peluh terhasil dengan banyak, seperti
semasa
melakukan aktiviti, penyejatan akan terganggu dan peluh menjadi nyata

dan disebut sebagai perpeluhan nyata.
Terdapat dua kelenjar peluh iaitu:

56
(i)
Kelenjar peluh ekrin (merokrin)

Jumlah kelenjar peluh ekrin adalah banyak. Ia boleh didapati di
seluruh kulit terutamanya di tapak tangan dan tapak kaki. Ia berfungsi
sepanjang hidup dan menghasilkan rembesan yang lebih berair.
(ii)
Kelenjar peluh apokrin

Kelenjar apokrin terletak di ketiak, bahagian pubik dan kawasan
berpigmen buah dada (areola). Apabila manusia mencapai akil baligh,
maka kelenjar ini akan berfungsi dengan mengeluarkan rembesan
yang tidak berbau. Namun, rembesan akan terurai oleh mikrob
permukaan kulit dan mengeluarkan bau yang kurang menyenangkan.
Rajah 3.18: Skema kulit dan struktur di dalamnya
57
Rajah : Folikel Rambut
Rajah
Kuku
58
Rajah :
Regulasi Suhu Badan
59
Tajuk 6
SISTEM RESPIRASI
Sinopsis
Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi pengenalan dan fungsi sistem
respirasi,pengurusan sistem respirasi, fisiologi respirasi, kawalan respirasi dan sistem
respirasi dan umur. Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan senarai bahan
rujukan.
Hasil Pembelajaran
1. Menjelaskan sistem respirasi dan fungsinya

2. Memerihalkan pengurusan sistem respirasi dan fisiologi respirasi
3. Menjelaskan kawalan respirasi dan hubungan sistem respirasi dengan umur
Sistem
Respirasi
Pengenalan
Fungsi
sistem
Fisiologi
respirasi
60
Kawalan
respirasi
Sistem
Respirasi
dan umur
6.0
Sistem respirasi
Untuk menjalankan aktiviti, setiap sel memerlukan oksigen. Hasil akhir daripada
aktiviti sel adalah karbon dioksida. Sebelum ini, kita telah belajar mengenai sistem
kardiovaskular. Untuk pengetahuan anda, dua sistem yang terlibat dalam proses
mengangkut oksigen dan proses mengeluarkan karbon dioksida adalah sistem
kardiovaskular dan sistem pernafasan.
Rajah 1.21 : Anatomi Sistemrespirasi
6.1
Jenis-jenis Respirasi
Dalam fisiologi pernafasan, terdapat dua jenis pernafasan. Jenis pertama adalah
pernafasan melalui paru-paru atau pernafasan eksternal. Jenis yang kedua pula
adalah pernafasan tisu atau pernafasan internal.
6.1.1
Pernafasan Eksternal
Pertukaran oksigen dan karbon dioksida adalah berlaku di paru-paru. Semasa

bernafas, oksigen akan disalurkan melalui hidung dan mulut. Oksigen ini akan
melalui trakea dan tiub bronkial ke alveoli. Proses ini mempunyai kaitan rapat
dengan darah dalam kapilari pulmonari.
61
Membran alveolar-kapilari merupakan satu-satunya lapisan yang memisahkan

oksigen dari darah. Bagaimanakah membran ini memisahkan oksigen dari darah?
Oksigen akan menembusi membran ini dan hemoglobin sel darah merah akan
membawa oksigen tersebut ke jantung. Kemudian, darah akan dipam ke seluruh
tubuh melalui arteri. Pada keadaan ini, darah yang keluar dari paru-paru mempunyai
tekanan oksigen 100mmHg. Pada ketika ini juga, bacaan hemoglobin adalah 95%
tepu oksigen.
Karbon dioksida yang terhasil akan menembusi aveolar-kapilari dari kapilari darah,
kemudian melalui tiub bronkial dan trakea seterusnya dihembus keluar melalui
hidung dan mulut. Pernafasan eksternal mempunyai empat proses. Proses-proses
tersebut adalah:
(i)
Ventilasi pulmonari menggantikan udara dalam alveoli dengan udara

luar;
(ii)
Aliran darah melalui paru-paru;
(iii)
Pengagihan aliran udara dan aliran darah sedemikian sehingga jumlah

tepat dari setiapnya dapat sampai ke semua bahagian tubuh; dan
(iv)
Penggabungan gas yang menembusi membran pemisah alveolar kapilari.

Karbon dioksida lebih mudah bergabung dengan darah berbanding
oksigen.
Semasa melakukan aktiviti senaman, darah yang datang ke paru-paru mengandungi

lebih banyak karbon dioksida berbanding oksigen. Justeru itu, karbon dioksida itu
tidak dapat dikumuhkan, maka pengecutan dalam arteri darah bertambah. Hal ini
akan merangsang pusat pernafasan dalam otak untuk mempercepat dan
memperdalamkan pernafasan. Dengan ini, karbon dioksida dapat dikumuh dan paruparu dapat mengambil oksigen dengan lebih banyak.
62
6.1.2
Pernafasan Internal
Pernafasan internal berlaku pada semua tisu tubuh. Darah yang sampai di kapilari
bergerak dengan lambat. Darah tersebut juga hemoglobinnya tepu dengan oksigen.
Pengoksigenan akan berlaku apabila sel tisu mengambil oksigen dari hemoglobin
dan hasilnya adalah karbon dioksida.
Rajah 2.7: Pernafasan Eksternal dan Internal
6.2
Komponen dan Fungsi Sistem Respiratori
Sistem pernafasan terjadi dengan adanya organ-organ tertentu. Organ-organ yang

terlibat di dalam sistem pernafasan adalah hidung, farinks, larinks, trakea, bronkus
dan paru-paru.
63
Rajah 2.8: Sistem Pernafasan
Rajah 2.9: Larinks, Trakea dan Bronkus
64
Organ
Hidung
Farinks
Larinks
Bahagian
hidung
boleh
terbahagi kepada dua iaitu
bahagian internal dan bahagian
eksternal.
Bahagian
eksternal
terletak
pada permukaan muka. Ia
terbentuk daripada tulang dan
rawan yang berbentuk rangka
penyokong.
Rangka hidung ini dilitupi oleh
kulit di bahagian luar dan
membran mukus di lapisan
dalamnya.
Lubang hidung atau nares
eksternal adalah dua bukaan
yang terdapat di bawah hidung
eksternal.
Bahagian internal pula terletak
di atas mulut dan di antara dua
kaviti orbit.
Septum hidung membahagi
hidung kepada bahagian kanan
dan kiri.
Membran mukus yang melapisi
kaviti hidung dipenuhi dengan
pembuluh darah.
Dikenali juga sebagai tekak.
Mempunyai kira-kira 12 hingga
13 cm panjang tiub berotot.
Merupakan satu salur yang
bermula dari dasar tengkorak
dan tamat di belakang peti suara
di aras vertebra leher keenam.
Bahagian paling atas farinks
dikenali sebagai nasofarinks.
Bahagian tengah pula dikenali
sebagai orofarinks dan bahagian
paling bawah dikenali sebagai
laringofarinks.
Juga dikenali sebagai peti
suara.
Merupakan laluan pendek yang
menghubungkan laringofarinks
dengan trakea.
Terdapat beberapa tulang rawan
di larinks.
Tiga daripada tulang rawan ini
tidak berpasangan dan tiga lagi
berpasangan.
Rawan
yang
berpasangan
adalah aritenoid, kornikulat dan
Fungsi
Bulu hidung menapis debu

dan
mikroorganisma
dari
udara yang masuk.
Lapisan
mukus
pula
memerangkap
debu
dan
mikroorganisma.
Membran mukus menerima
bekalan darah yang banyak
dan berfungsi untuk mengawal
udara yang masuk menjadi
hampir sama dengan suhu
badan dan melembapkannya.
Untuk
membau
kerana
terdapat reseptor bau di
bahagian atas hidung.
Membantu
menghasilkan
bunyi dengungan (fonasi).
Menyediakan
laluan
bagi
keluar masuk udara dan juga
makanan dan minuman.
Menyediakan
ruang
dengungan (resonasi) untuk
bunyi percakapan.
Memberi
perlindungan
daripada mikroorganisma yang
masuk
bersama
udara,
makanan dan minuman.
Penghasilan suara.
Laluan udara.
Menghalang
kemasukan
bahan
asing
ke
trek
pernafasan bawah melalui
lipatan-lipatan epiglotis dan
vokal.
Trakea
Bronkus
Paru-paru
kuneiform.
Manakala rawan yang tidak
berpasangan
adalah
tiroid,
epiglotis dan krikoid.
Merupakan satu salur berukuran
12cm panjang.
Terbentuk
daripada
rawanrawan yang berbentuk C.
Permukaan
belakang
salur
dilapisi dengan selaput.
Otot bebas terdapat di ruang
antara rawan-rawan.
Trakea akan bercabang dan
membentuk bronkus kiri dan
kanan.
Dilapisi oleh tisu epitelium.
Bronkus kanan lebih pendek
dan lebar daripada bronkus kiri.
Bronkus kiri lebih panjang dan
nipis.
Terdapat banyak pencabangan
pada bronkus dan membentuk
seperti batang pokok dan sering
dirujuk
sebagai
pepokok
bronkus.
Berbentuk
kon
dan
berpasangan.
Jantung dan
struktur lain
memisahkan paru-paru dari
pasangannya.
Paru-paru kiri mempunyai dua
lobus,
manakala
paru-paru
kanan tiga lobus.
Dikelilingi oleh dua membran
serosa yang dipanggil sebagai
pleura.
Menyediakan tempat laluan

bagi udara yang masuk dan
keluar.
Menyediakan tempat laluan

bagi pengagihan keluar dan
masuk udara.
Pertukaran gas oksigen dan

karbon dioksida.
SEMAK KENDIRI 2.1

(a)
(b)
Nyatakan fungsi sistem pernafasan.

Namakan struktur yang membentuk sistem pernafasan dan
huraikan struktur tersebut dengan ringkas.
66
6.3
Mekanisme dan Kawalan Pernafasan

6.3.1
Mekanisme pernafasan
Mekanisme pernafasan melibatkan dua proses fizikal, iaitu tarikan nafas (inspirasi)
dan hembusan nafas (ekspirasi). Mekanisme pernafasan melibatkan otot-otot
interkosta (luar dan dalam) dan otot diafragma. Perubahan yang berlaku semasa
mekanisme tarikan dan hembusan nafas ditunjukkan dalam jadual di bawah.
Rajah 1.
Rajah 1.
Mekanisma Respirasi Inspirasi
Mekanisma Respirasi Ekspirasi
67
Perubahan yang berlaku semasa mekanisme tarikan dan hembusan
Tarikan nafas (inspirasi)
Hembusan nafas (ekspirasi)
Otot interkosta luar mengecut
Otot interkosta luar mengendur
Otot interkosta dalam mengendur
Otot interkosta dalam mengecut
Sangkar rusuk tertarik ke atas dan ke
Sangkar rusuk tertarik ke bawah dan
luar
ke dalam
Otot diafragma mengecut
Otot diafragma mengendur
Diafragma menjadi kurang
Diafragma melengkung ke atas seperti
melengkung
bentuk kubah
Pergerakan otot-otot di atas
Pergerakan otot-otot di atas
menyebabkan isi padu rongga toraks
menyebabkan isi padu rongga toraks
bertambah dan tekanan udara di
berkurang dan tekanan udara di
dalamnya berkurang
dalamnya bertambah
Akibatnya udara dari luar masuk ke
Akibatnya udara dari peparu ditolak ke
dalam peparu
luar
Apabila kita menarik nafas, otot diafragma akan menguncup sekali gus menjadikan
ruang toraks lebih luas. Pada masa ini, juga paru-paru akan mengembung dan
menjadikan tekanan udara dalam paru-paru berkurangan. Akibat daripada tindakan
itu, udara akan disedut masuk melalui salur udara ke dalam paru-paru.
Semasa menghembus nafas, ruang dada menjadi lebih kecil. Ini berlaku kerana otot
diafragma naik ke atas dan tulang rusuk ditarik ke bawah oleh otot interkosta dalam.
Tekan udara menjadi lebih tinggi di dalam paru-paru dan ini menyebabkan udara
berasak keluar dari paru-paru.
Terdapat beberapa gerakan pernafasan yang dianggap istimewa kerana ia berbeza

daripada gerakan pernafasan biasa. Ia berlaku pada keadaan;
(i)
Mengeluh dan menguap gerakan menarik nafas yang panjang.
(ii)
Batuk dan bersin gerakan menghembus nafas yang terpaksa.
68
(iii)
Tersedu gerakan menarik nafas dengan mengejut kerana sentakan otot

diafragma. Bunyi tersedu terjadi kerana udara dihirup dengan segera
melalui pita suara.
6.3.2
Kawalan Pernafasan
Dalam sehari kita menarik dan menghembus nafas tanpa henti. Pada setiap satu
minit, orang dewasa melakukan gerakan pernafasan sebanyak 16 hingga 18 kali.
Ada dua faktor yang mengawal pernafasan iaitu kawalan saraf dan kawalan kimia.
(i)
Kawalan saraf
Sistem saraf mengawal gerakan pernafasan menjadikannya gerakan
otomatik. Namun begitu manusia boleh mengawal gerakan pernafasan
dengan kuasa kawalan pada jangka masa yang pendek sahaja. Pusat
kawalan pernafasan yang terletak di medula oblongata bertanggungjawab
menjadikan gerakan pernafasan menjadi gerakan otomatik. Di pusat inilah
utusan saraf mengalir melalui gentian-gentian saraf khas dan sampai ke
otot diafragma dan ke lain-lain otot pernafasan.
(ii)
Kawalan kimia
Kepekaan pusat kawalan pernafasan terhadap kehadiran karbon dioksida
dalam darah adalah sangat tinggi. Pusat kawalan pernafasan akan
terangsang apabila penghasilan karbon dioksida bertambah. Ini akan
menyebabkan pengaliran utusan pernafasan ke otot-otot pernafasan
untuk mempercepatkan dan memanjangkan gerakan pernafasan untuk
menyingkirkan karbon dioksida. Secara amnya boleh dikatakan bahawa
pusat kawalan pernafasan mengawal atur jumlah karbon dioksida di
dalam darah serta menentukan bilangan dan panjangnya sesuatu
pernafasan.
69
Tajuk 7
SISTEM URINARI
Sinopsis
Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi fungsi dan pengurusan sistem urinari, ginjal,
penghantaran, penyimpanan dan pembuangan air kencing dan imbangan cecair, elektrolit
dan asid alkalina. Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan senarai bahan
rujukan.
Hasil Pembelajaran

.
1. Memerihalkan struktur dan fungsi sistem urinari
Sistem
Urinari
Struktur
Fungsi
70
7.0
Pengenalan
Seperti yang telah kita ketahui pada sistem pencernaan, makanan akan dicernakan
oleh enzim di dalam trek gastrousus. Makan yang dicerna akan diserap dan sampai
ke sel-sel tertentu di dalam badan. Makanan yang tidak serap akan menjadi feses
(najis) dan dikeluarkan melalui anus. Bahan buangan atau hasil akhir di bawa keluar
bersama dengan air dan karbon dioksida.
Karbon dioksida akan dibawa semula ke paru-paru oleh darah dan dikeluarkan
melalui proses ekspirasi oleh sistem pernafasan. Sebahagian hasil akhir akan larut di
dalam air; dari situlah terjadinya peluh yang kemudiannya dikeluarkan melalui kulit
pada sistem integumentari.
Sistem urinari adalah laluan bagi sebahagian besar bahan buangan yang
mengandungi toksik dan bahan asas. Bahan-bahan buangan ini adalah bercampur
dengan air dan dikeluarkan sebagai urin (air kencing).
7.1
Struktur dan Fungsinya
7.1.1
Sistem Urinari
Tugas terpenting sistem urinari adalah mengeluarkan bahan buangan dan

membantu badan mengekalkan hemeostasis. Hemeostasis dapat dikekalkan dengan
mengawal kandungan dan isi padu darah. Sistem urinari mengekalkan homestasis
dengan mengeluarkan atau menyimpan isi padu air dan bahan larutan terpilih.
71
Rajah 3.15: Ginjal dan sistem urinari yang berkaitan
Organ-organ di dalam sistem urinari adalah dua ginjal, dua ureter, satu pundi
kencing dan satu uretra.
7.1.2
Ginjal
Terletak di setiap sisi kolum vertebra, berwarna kemerahan dan berbentuk

seperti biji kacang hijau.
Berukuran 10-12cm panjang, 5-7cm lebar dan 2.5cm tebal dan seberat kirakira 140gm bagi orang dewasa.
Sempadan luarnya berbentuk cembung dan mempunyai pembukaan di
tengahnya yang disebut sebagai hilum.
Hilum merupakan pintu masuk dan keluar pembuluh-pembuluh ginjal.
Ginjal kanan adalah lebih pendek dan lebih tebal daripada ginjal kiri.
Ginjal diselaputi oleh tiga lapisan tisu:
1.
Pertama, lapisan dalam adalah kapsul renal atau kapsul sebenar yang
terdiri daripada membran berserat nipis;
2.
Kedua, lapisan yang dikenali sebagai fasia renal atau kapsul palsu
terdiri daripada tisu perantara padat; dan
3.
Ketiga, lapisan berlemak yang terletak di antara lapisan dalam dan

lapisan luar yang dikenali sebagai lemak perirenal.
72
Rajah 3.16: Struktur di luar dan struktur di dalam ginjal kanan
7.1.3
Ureter
Juga dipanggil sebagai salur ginjal. Ureter merupakan tiub yang keluar dari
setiap ginjal.
Tugas ureter adalah membawa urin ke pundi kencing.
Terdiri daripada tiub berotot dan mempunyai panjang kira-kira 25cm panjang.
Dua bahagian ureter:

1.Pertama, corong atau pelvis ginjal. Bahagian atas yang kembang berbentuk
seperti mangkuk dan dinamakan kaliks.
2.Kedua, salur buah pinggang. Mempunyai panjang lebih kurang 25.4cm. Ia

bermula dari hadapan otot belakang abdomen terus ke ruang pelvis
benar dan berakhir di permukaan belakang pundi kencing.
Tisu-tisu yang terdapat pada ureter adalah:

1.Tisu berfiber lapisan bahagian luar;
2.Tisu otot bebas lapisan tengah, gerakan peristalsis bertanggungjawab
mengalirkan urin dari ginjal ke pundi kencing;
3.Tisu
epitelium
peralihan
melindunginya daripada asid urik.
73
lapisan
dalam
ureter
berfungsi
untuk
7.1.4
Pundi kencing
Adalah organ yang berotot dan berongga. Berfungsi untuk menakung air
kencing.
Ianya berbentuk bulat apabila penuh dan berbentuk leper berlipat-lipat apabila
kosong.
Pundi kencing mempunyai apeks, dasar dan tiga dinding. Ruang dalam pundi
kencing berbentuk segi tiga dan disebut sebagai trigon.
Dasar segi tiga menghala ke atas, manakala bahagian puncaknya menghala

ke bawah.
Trigon mempunyai banyak hujung saraf deria dan sangat peka terhadap
perubahan isi padu urin dalam pundi kencing.
Otot pundi kencing terdiri daripada otot licin dan bersifat tidak voluntari.
Lapisan dalamnya adalah kalis air di mana terbina daripada membran mukus
jenis epitelium peralihan.
Urin akan disimpan unutk sementara waktu sahaja sehingga ia dikeluarkan

melalui uretra.
Sebanyak 1 liter urin boleh ditakung oleh pundi kencing. Namun, dalam
keadaan luarbiasa ia boleh menakung sebanyak 3 liter urin. Pada keadaan
normal, apabila pundi kencing menakung 6 10 liter urin, perasaan hendak
kencing akan timbul.
Rajah 1. : Sistem Urinari

74
7.1.5
Uretra
Uretra berfungsi untuk membawa keluar urin dari pundi kencing pada waktu
yang sesuai.
Ukuran panjang uretra wanita adalah 4cm panjang. Uretra wanita tidak
mempunyai prostat dan bahagian spongiosa.

Panjang uretra lelaki pula berukuran 20cm panjang. Terdapat tiga bahagian
pada uretra lelaki:

1.
Bahagian prostat mengeliling uretra, otot pencerut uretra juga

terletak di sini;
2.
Bahagian membranus uretra yang berlanjutan daripada prostat;

dan
3.
Bahagian spongiosa bahagian yang terdapat di dalam zakar.
SEMAK KENDIRI 7.0

(a)
(b)
Apakah ginjal? Tahukah kamu akan fungsinya?

Nyatakan fungsi sistem urinari.
75
Tajuk 8
SISTEM PENGHADAMAN
Sinopsis
Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi struktur dan fungsi sistem penghadaman dan
penyerapan. Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan senarai bahan rujukan.
Hasil Pembelajaran

1. Menjelaskan sistem penghadaman dan fungsinya
Sistem
Penghadaman
Struktur
8.0
Fungsi
Pengenalan
Penghadaman ialah satu proses penghancuran atau pengisaran makanan

secara fizikal, kemudiannya diikuti dengan beberapa proses kimia bagi
memecahkan molekul makanan yang kompleks menjadi molekul atau elemen
yang lebih halus dan terasing bagi memudahkan proses penyerapan. Bahan
yang tidak dapat dimanfaatkan atau dipecahkan akan dibuang menerusi
proses seterusnya yang dikenali sebagai penyingkiran. Makanan merupakan
komponen penting yang membekalkan tenaga untuk tubuh badan. Namun,
makanan yang diambil tidak berada di dalam bentuk yang sesuai untuk
76
digunakan sebagai tenaga oleh sel. Oleh itu, makanan tersebut perlu
dicernakan agar ia sesuai digunakan oleh sel-sel tubuh.
Penghadaman bermula apabila makanan memasuki tubuh menerusi mulut.

Poses ini juga turut melibatkan organ-organ lain seperti kelenjar liur, hati,
pundi hempedu dan pankreas. Penjagaan bermula dari makanan yang kita
pilih. Kebiasaannya, rakyat Malaysia suka makanan berminyak, berlemak,
pedas dan banyak perisa yang berkemungkian akan membawa kemudaratan
jika pengambilannya tidak dikawal.
Kesederhanaan adalah penting dan makanlah makanan yang berkhasiat.

Salur penghadaman jangan disalah guna seperti meminum racun atau
memakan ubat tanpa mengikut dos yang ditetapkan.
Rajah Sistem Penghadaman

77
8.1
Struktur dan Fungsi
Sistem penghadaman menjalankan tugas yang penting iaitu menyediakan

bahan-bahan makanan untuk diserap supaya bahan-bahan ini dapat
digunakan oleh sel-sel tubuh. Ia terdiri daripada satu saluran yang bermula di
mulut dan berakhir di dubur. Bahagian-bahagian yang terlibat untuk membina
sistem penghadaman terdiri daripada struktur-struktur berikut:
Struktur-struktur sistem penghadaman adalah seperti berikut:

a. Mulut.
b. Faring
c. Esofagus
d. Perut.
e. Usus kecil.
f. Usus besar.
Organ yang turut membantu penghadaman ialah:

a. Kilang air liur.
b. Pankreas.
c. Hati dan pundi hempedu.
8.1.1 Mulut
Dikenali juga sebagai kaviti oral. Ruang mulut kita boleh dikategorikan kepada
dua bahagian iaitu ruang umum iaitu ruang tengah yang mengandungi lidah
dan ruang vestibul iaitu ruang di antara gigi dan permukaan dalam pipi.
Ruang mulut terdiri daripada atap, lantai, dinding, lateral dan dua pembukaan,
anterior dan posterior.
Atap mulut adalah lelangit yang membahagikan mulut daripada kaviti hidung.
Lelangit keras yang terdiri daripada tulang memenuhi dua pertiga daripada
anterior lelangit. Bahagian yang terdiri daripada otot adalah satu pertiga
daripada posteriornya. Bahagian ini lembut dan digelar sebagai lelangit lunak.
Lantai mulut pula dikenali sebagai diafragma mulut dan terdiri daripada otot.
78
Dinding lateral mulut dan pipi adalah otot yang dilapisi oleh membran mukus
di bahagian dalam dan dilapisi kulit di bahagian luar.
Vestibul mulut adalah ruang yang terdapat di antara pipi dan gigi. Pembukaan
anterior mulut mempunyai dua bibir iaitu bibir atas dan bibir bawah. Bahagian
luar bibir dilitupi oleh kulit dan bahagian dalamnya dilitupi oleh membran
mukus. Kaviti mulut berhubung dengan bahagian tengah farinks membentuk
pembukaan posterior.
farikks
Rajah 3.9: Ruang Mulut
8.1.2
Lidah
Merupakan organ penting di dalam mulut dalam sistem penghadaman.

Lidah terdiri daripada otot rangka di mana bahagian anteriornya bebas
dan bahagian posteriornya melekat pada lantai mulut. Terdapat dua
kumpulan otot lidah iaitu ekstrinsik dan intrinsik.
Otot ekstrinsik adalah untuk pergerakan lidah, manakala otot intrinsik

terlibat dalam perubahan bentuk lidah. Membran mukus melapisi lidah dan
membentuk tonjolan-tonjolan kecil yang dipanggil papila. Papila terbahagi
kepada tiga jenis iaitu filiform, fungiform dan sirkumvalat. Tunas rasa
79
terletak pada fungiform dan sirkumvalat.
Lidah mempunyai beberapa
tugas, iaitu:
Tugas lidah
a. Deria rasa
Lidah dapat mengenali pelbagai jenis rasa seperti

manis, masin, masam dan pahit dan ini membantu
sesorang menikmati makanan atau minuman.
b. Pertuturan
Lidah adalah penting untuk pertuturan

Lidah membantu tindakan kunyahan dan telanan
c. Kunyahan
dan
Merupakan salah satu organ deria sentuhan
telanan
d. Sentuhan
Rajah 3.10: Lidah Reseptor rasa

Rajah Lidah
80
8.1.3
Gigi
Merupakan struktur tambahan di dalam sistem penghadaman. Jumlah gigi

bagi orang dewasa adalah sebanyak 32 batang, terdiri daripada 8 gigi
kacip, 4 gigi taring, 8 gigi geraham kecil dan 12 gigi geraham besar. Gigi
mambantu memecahkan makanan pejal dan membantu menambah rasa
lazat pada makanan tersebut.
Jenis gigi
Gigi kacip
Gigi taring
Geraham kecil
Geraham besar
Fungsi
Untuk menggigit dan memotong.
Mempunyai pinggir yang rata dan tajam.
Untuk mengoyak dan menikam.
Mempunyai kepala yang tirus.
Untuk mengoyak dan mengisar.
Mempunyai dua gerigi di permukaannya.
Untuk mengisar dan melumatkan makanan.
Mempunyai muka yang lebar dan tidak rata.
Rajah Gigi
81
8.1.4
Kelenjar Air Liur
Bertanggungjawab merembeskan air liur secara berterusan. Kelenjarkelenjar air liur terdapat di dalam mulut atau berhampiran mulut.
Rembesan air liur akan bertambah banyak jika kita memakan sesuatu. Ini
terjadi supaya proses pelinciran, pelarutan, dan permulaan pemecahan
secara kimia dapat dilakukan.
Terdapat banyak kelenjar air liur, tetapi terdapat tiga kelenjar air liur yang
mengeluarkan air liur dengan banyak. Kelenjar-kelenjar tersebut adalah
kelenjar parotid, submandibular dan sublingual. Sebanyak kira-kira 1.0
hingga 1.5 liter air liur terhasil dalam satu hari. Kandungan air liur adalah
99.5% air dan 0.5% bahan-bahan tertentu seperti garam klorida,
bikarbonat dan fosfat, gas terlarut, urea dan asid urik, albumin, globulin,
musin dan lisozim.
Kelenjar parotid
Terletak di hadapan dan di bawah telinga.
Merupakan kelenjar air liur yang terbesar.
Merembeskan air liur melalui duktus parotid
82
yang membuka pada bahagian atas vestibul

mulut.
Kelenjar
Terletak pada rahang bawah di kedu-dua sisi.
submandibular
Duktusnya membuka ke bahagian depan lantai

mulut di bawah lidah.
Kelenjar sublingual
Terletak di atas lantai mulut dan di bawah

setiap sisi lidah.
Duktusnya membuka ke dalam mulut di bawah

lidah.
83
Rajah 3.13: Pandangan kiri mulut
8.1.5 Farinks
Terletak di belakang hidung, mulut dan larinks. Terdiri daripada membran

berotot dan dilapisi oleh selaput mukus. Ianya berukuran lebih kurang
12.5sm panjang. Terbahagi kepada tiga bahagian iaitu:
(i)
Nasofarinks terletak di belakang hidung dan terdapat lubang

tiub eustachio pada dindingnya. Kelenjar yang terdapat pada
nasofarinks adalah adenoid.
(ii)
Farinks oral terletak di belakang mulut. Pada dinding lateralnya

terdapat tonsil.
(iii) Farinks larinks bahagian terendah yang terletak di belakang

larinks.
8.1.6
Esofagus
Merupakan tiub berotot
dan terletak di belakang trakea.
Panjangnya
adalah di antara 23 hingga 25 sm. Satu per tiga daripada bahagian atas
esofagus adalah otot rangka yang bersifat voluntari. Manakala satu per
tiga daripada bahagian bawahnya terdiri daripada otot licin dan bersifat
tidak voluntari. Satu per tiga daripada bahagian tengahnya pula adalah
gabungan antara otot licin dengan otot rangka. Berfungsi untuk
menghantar makanan dan minuman dari farinks ke perut.
84
8.1.7
Perut
Kawasan penyimpanan makanan sementara sebelum makanan tersebut

dicerna oleh usus. Isi padu ruang perut adalah 2.5 liter bagi orang
dewasa. Perut akan mengempis apabila kosong dan mengembang
apabila berisi makanan kerana ia bersifat kenyal. Rongga perut terbahagi
kepada empat bahagian iaitu kardia, fundus, badan dan pilorus.
Terdapat kira-kira 40 juta sel kelenjar gaster pada perut. Jus gaster
mempunyai enzim pepsin, renin, mukus dan asid hidroklorik. Pepsin
menguraikan protein kepada pepton dan polipeptida; manakala renin
mengentalkan susu dengan menggumpalkan protein susu yang larut,
kaseinogen kepada kasein yang tidak larut. Mukus adalah bendalir yang
likat berfungsi melindungi perut dari asid hidroklorik.
Fungsi asid hidroklorik pula adalah:

(i) Meneutralkan alkali pada air liur bagi menghentikan tindakan enzim
amilase air liur;
(ii)
Menyediakan medium berasid untuk membolehkan enzim pepsin

dan renin bertindak; dan
(iii) Mensterilkan makanan daripada bakteria.
Rajah 3.14: Permukaan dalam gaster dan duodenum
85
8.1.8
Usus Kecil
Saluran makanan yang paling sempit. Berfungsi untuk pencernaan dan

penyerapan hasil pencernaan. Tiga bahagian pada usus kecil adalah:
(i)
Duodenum menghubungkan perut dengan jejunum;
(ii)
Panjang kira-kira 25 sm dan berbentuk C. Kedudukan duodenum

adalah mengelilingi kepala pankreas; dan
(iii) Jejunum dan ileum jejunum 2.4m panjang dan ileum pula 3.6m
panjang.
Tugas usus kecil adalah:

(i)
Menyelesaikan semua proses penghadaman;
(ii)
Menyerap bahan-bahan makanan yang telah terhadam, asid amino

dan glukosa ke dalam darah dan lemak hadam ke dalam salur
limfatika; dan
(iii)
Menghasilkan beberapa hormon yang mengawal penghasilan

bendalir pankreas, hempedu dan bendalirnya sendiri.
8.1.8
Usus Besar
Usus besar bermula dari ileum hingga ke anus dan berukuran 1.5m
panjang. Bentuknya adalah lebih besar daripada usus kecil dan bahagian
pada usus besar adalah:
(i) Sekum mempunyai apendiks, namun apendiks tidak mengambil
bahagian dalam proses pencernaan.
(ii) Kolon naik ke atas di sebelah kanan rongga abdomen, kolon
melintang dan kolon bawah. Bersambung dengan rektum.
(iii) Rektum saluran berotot yang pendek.
Kanal anus adalah bahagian paling akhir pada usus besar berukuran 4
sm. Pembukaan kanal anus dikenali sebagai anus dan dikawal oleh otot
licin yang tebal dikenali sebagai sfinkter internal (tak voluntari) dan di luar
oleh otot rangka yang disebut sfinkter eksternal (voluntari). Fungsi usus
besar adalah sebagai:
Penyerap air, garam dan glukosa;
Merembeskan musin oleh kelenjar pada lapisan dalam;

86
Menyediakan selulosa dalam bentuk karbohidrat dalam tumbuhan,

buahan dan sayuran hijau; dan
Menyediakan sisa protein yang belum dicerna oleh tindakan bakteria

untuk kumuhan.
Rajah 3.15: Usus besar dan bahagian-bahagiannya
87
Jadual 3.1: Ringkasan proses kimia dalam pencernaan

Sumber : Bantuan Studi Lengkap Biologi Tingkatan 4, Mah Chee Wai.
Bahagian
Kelenjar
salur
pencernaan
Mulut
Kelenjar
air liur
Perut
Kelenjar
gaster
Duodenum
Rembesan
pH
Air liur
6.5 6.8
Jus gaster
1.5
Pankreas Jus
pankreas
7.8 8.5
Hati
Beralkali
Usus kecil Kelenjar

(jejunum
Brunner
dan ileum)
(kelenjar
usus)
Hempedu
Jus usus Beralkali

(sukus
(7.6)
enterikus)
88
Enzim
Perubahan
Amilase air Kanji maltosa

liur (ptialin)
HCI (bukan Pepsinogen pepsin
enzim)
Pepsin
Protein pepton +
polipeptida
Renin
Kaseinogen kasein
(kasein kemudiannya
dicernakan
oleh
pepsin)
Amilase
Kanji maltosa
pankreas
Tripsin
Protein pepton
(polipeptida)
Lipase
Lemak asid lemak
dan gliserol
Garam
Lemak
titisan
hempedu
lemak
(hempedu
(bukan
meneutralkan asid)
enzim)
Enterokinase Tripsinogen tripsin
Erepsin
Pepton polipeptida
asid amino
Maltase
Maltosa glukosa
Sukrase
Sukrosa glukosa +
fruktosa
Laktase
Laktosa glukosa +
galaktosa
Lipase
Lemak asid lemak
+ gliserol
8.2
Mekanisme dan Kawalan Penghadaman
8.2.1
Mekanisme Penghadaman
Pencernaan berlaku terhadap makanan dan minuman yang kita ambil. Empat
peringkat perubahan berlaku kepada bahan makanan dan minuman yang masuk ke
dalam tubuh kita.
(i) Kunyahan dan telanan

Makanan akan dihancurkan oleh mulut, gigi dan lidah apabila masuk ke
dalam mulut. Tindakan ini dikenali sebagai tindakan mengunyah. Makanan
yang dikunyah tadi akan bercampur dengan air liur dan menjadi lumat.
Kemudian makanan yang telah lumat ditelan melalui farinks dan esofagus ke
perut. Otot pencerut pada dinding farinks bertanggungjawab kepada tindakan
menelan ini.
(ii) Penghadaman
Penghadaman bermula dari dalam mulut hinggalah ke dalam perut dan usus
kecil.
Usus
kecil
merupakan
tempat
di
mana
kebanyakan proses
penghadaman berlaku. Dalam proses penghadaman bahan makanan diubah

dari segi fizikal dan kimianya agar lebih mudah diserap.
(iii) Penyerapan
Selalunya bahan makanan akan diserap di bahagian usus kecil. Namun,
penyerapan boleh juga berlaku di bahagian-bahagian lain dalam sistem
penghadaman.
(iv) Pembuangan bahan makanan yang tidak hadam

Bahan buangan iaitu najis adalah hasil bahan-bahan yang tidak hadam.
Pembuang bahan makanan tidak hadam dilakukan oleh usus besar.
8.2.2 Kawalan Pencernaan

Pencernaan dapat dilakukan dengan adanya enzim-enzim di dalam sistem
pencernaan. Enzim adalah mangkin organik yang berkebolehan mempercepatkan
kadar tindak balas biokimia dalan organisma hidup.
Enzim bertindak mengubah kimia bahan makanan yang kompleks menjadi bahan
larut yang mudah diserap. Enzim tidak berubah hingga ke akhir proses
89
penghadaman, walaupun ia sendiri mengubah kimia dalam bahan makanan. Di

dalam bendalir penghadaman, terdapat beberapa enzim penting dan setiap
satunya hanya bertindak untuk satu tindak balas sahaja. Anda boleh rujuk pada
jadual ringkasan proses kimia dalam pencernaan untuk nama dan tindakan enzim
terbabit.
90
Tajuk 9
PEMAKANAN DAN METABOLISMA
Sinopsis
Tajuk-tajuk dalam modul ini pengenalan metabolisma selular, laluan metabolik, diet dan
pemakanan dan bioenergetik. Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan senarai
bahan rujukan.
Hasil Pembelajaran

1. Mengklasifikasikan kumpulan makanan
2. Menjelaskan metabolisma makanan
Pemakanan
dan
Metabolisma
Metobolisma
selular
Laluan
Metabolik
Diet dan
Pemakanan
91
Bioenegetik
9.0
Pengenalan
Metabolisma adalah berkaitan dengan segala perubahan yang berlaku di dalam

badan berhubung dengan kegunaan bahan-bahan makanan. Semua makhluk yang
hidup akan mengalami proses metabolisma. Kadar metabolisma akan bertambah
secara berlipat ganda apabila seseorang melakukan pekerjaan seperti pergerakan
atau penghadaman makanan. Sebaliknya semasa kita berehat, kadar metabolisma
akan berkurangan.
9.1
Konsep dan Definisi
Metabolisma adalah jumlah tenaga yang diperlukan bagi menetapkan suhu badan.
Selain itu, ia juga untuk menggalakkan organ-organ penting dalam tubuh untuk
bekerja. Di dalam proses metabolisma ada dua perubahan yang berlaku:
9.1.1
Pembinaan (anabolisma)
Proses pembinaan otot dan lain-lain tisu dalam badan. Pembinaan ini boleh berlaku
daripada asid amino yang diperolehi daripada protein, atau daripada lemak. Hasil
daripada pembinaan asid amino dan lemak adalah asid lemak atau gliserol. Kadar
anabolisma yang tinggi berlaku semasa pertumbuhan dan semasa penyembuhan
daripada penyakit.
9.1.2
Pengungkaian (katabolisma)
Adalah proses untuk mengungkaikan lemak atau glukos kepada karbon dioksida dan
air. Tujuannya adalah untuk membebaskan tenaga bagi melakukan kerja. Kadar
katabolisma yang tinggi berlaku semasa seorang dijangkiti penyakit dan semasa
waktu mati akibat kelaparan.
Kita mendapat tenaga untuk tubuh badan melalui bahan makanan yang kita makan.
Tiga jenis zat makanan yang membekalkan tenaga adalah karbohidrat, protein dan
lemak.
Tenaga daripada tiga jenis zat makanan di atas adalah untuk:
Menetapkan suhu badan,
Menggalakkan kecergasan tugas organ penting seperti bernafas, pengaliran darah

dan penguncupan jantung, dan
Menjalankan gerakan kerja seharian.
92
Istilah kadar metabolisma basal (BMR) diguna untuk menunjukkan jumlah keseluruhan
aktiviti metabolisma. Kadar metabolisma ini diambil sewaktu badan dalam keadaan
rehat dari segi fizikal dan mental. Kenapa dilakukan dalam keadaan rehat? Kerana
pada waktu ini, tisu bekerja pada tahap yang paling minimum dan menyebabkan kadar
oksigen yang diperlukan adalah sedikit.
Terdapat beberapa faktor yang mempengaruhi kadar metabolisma seseorang. Faktorfaktor tersebut adalah saiz tubuh, umur, jantina, iklim, kepanasan, jenis pakaian dan
jenis pekerjaan. Namun, kadar metabolisma bergantung kepada aktiviti yang dilakukan
oleh individu. Kadar metabolisma individu yang berkerja manual seperti berkebun
adalah lebih tinggi jika dibandingkan dengan individu yang bekerja di pejabat yang
banyak duduk.
Kadar metabolisma pada penyakit juga berbeza dan dipengaruhi oleh beberapa
kelainan pada kelenjar tiroid. Keadaan hipertiroidisma akan meningkatkan kadar
metabolisma kerana kelenjar tiroid melakukan kegiatan yang berlebihan. Manakala,
penyakit yang aktiviti kelenjar tiroidnya kurang seperti kretinisma dan miksedema akan
menurunkan kadar metabolisma.
Kadar metabolisma disukat dengan mengira jumlah haba yang dihasilkan di dalam
badan. Seseorang mestilah benar-benar berehat tanpa memakan apa-apa bagi
tempoh 12 jam pada suhu udara biasa. Jika keputusannya adalah +10, ia membawa
erti bahawa itu adalah 10% melebihi kadar biasa. Jika keputusannya -10 ia membawa
erti bahawa ia adalah 10% kurang daripada kadar biasa. Kadar yang tinggi biasanya
berlaku pada lelaki muda dan mempunyai permukaan badan yang luas. Faktor ini
menyebabkan kehilangan haba dengan lebih banyak.
Oleh itu, manusia perlu makan untuk menggantikan haba yang hilang. Kita juga perlu
makan untuk mengekalkan penghasilan tenaga semasa penghasilan haba berlaku.
Jumlah tenaga yang dikeluarkan oleh zat makanan dalam nilai kalori adalah:
Protein
= 17kJ (4.1kcal) setiap gram
Lemak
Karbohidrat
Manusia memerlukan kalori untuk:
Mencegah kehilangan berat badan;
Mengekalkan suhu tubuh; dan

93
Membekalkan tenaga bagi aktiviti semua sel, tisu, kelenjar dan organ.
9.2
Mekanisme Karbohidrat, Lipid dan Protein
9.2.1
Metabolisma Karbohidrat
Karbohidrat berubah menjadi kanji dan gula hasil daripada tindak balas dengan
enzim dalam air liur. Gula dan kanji akan dicernakan menjadi glukosa dan
diserapkan ke dalam darah.
Glukosa yang dibawa oleh darah akan disimpan di dalam hati dan otot tulang dan
dipanggil sebagai glikogen. Pada peringkat ini, aktiviti insulin adalah diperlukan.
Semasa aktiviti otot berlaku, glikogen akan digunakan. Glikogen yang telah
digunakan akan digantikan kembali dengan glukosa gula darah mengikut keperluan
tubuh badan.
Semasa kita sakit pula, badan memerlukan kalori yang banyak. Karbohidrat
merupakan bahan makanan yang senang dicernakan dan diasimilasikan. Oleh itu,
kita memerlukan lebih banyak makanan berkarbohidrat berbanding makanan
berprotein dan lemak.
Proses pencernaan adalah proses yang menukarkan bahan makanan kepada bentuk
kimia yang boleh diserap oleh sel-sel dalam badan. Semasa pencernaan, ptialin
bertugas untuk mengubah kanji masak menjadi maltosa. Enzim di dalam usus iaitu
invertasi, maltase dan laktase bertugas menghasilkan pemecahan akhir pada
maltosa menjadi pelbagai monosakarida. Monosakarida yang terhasil adalah
laevulosa, glukosa dan galaktosa.
Semasa penyerapan, monosakarida akan diserap ke dalam darah. Kawalan insulin
dan aktiviti hati pada saat ini adalah berfungsi untuk mengekalkan peratus gula
darah. Haba dan tenaga dibekalkan hasil daripada pengoksidaan karbohidrat dalam
tisu. Selebihnya disimpan sebagai lemak dan menjadi penambah berat badan.
Hasil muktamad metabolisma karbohidrat adalah dalam bentuk karbon dioksida dan
air. Air disingkirkan melalui sistem perkumuhan iaitu sebagai air kencing (sistem
urinari) dan peluh (kulit). Manakala, karbon dioksida dikeluarkan dari sistem tubuh
melalui paru-paru.
94
Berikut adalah keperluan kalori bagi individu yang menjalankan aktiviti, umur dan
jantina yang berbeza.
Jadual 4.1: Keperluan Kalori
Aktiviti /Jantina dan umur
9.2.2
Jumlah kalori
Lelaki yang sedentari
2,100kcal
Lelaki yang sederhana cergas
2,500kcal
Lelaki yang sangat cergas
3,000kcal
Perempuan yang sedentari
1,750kcal
Perempuan yang sederhana cergas
2,100kcal
Perempuan mengandung
2,000kcal
Perempuan menyusukan anak
2,500kcal
Kanak-kanak 2 3 tahun
750kcal
1,000kcal
1,300kcal
1,600kcal
1,800kcal
2,100kcal
Metabolisma Lipid (Lemak)
Lemak disimpan di dalam tisu adiposa sehinggalah ia diperlukan oleh tubuh badan.
Ia akan dikeluarkan apabila diperlukan dan berubah menjadi gliserol dan asid lemak
semasa simpanan dalam hati. Lemak diubah menjadi gliserol dan asid lemak kerana
ia adalah bentuk yang paling mudah dapat digunakan oleh tubuh badan.
Untuk menghasilkan haba dan tenaga dalam tisu, lemak digunakan sebagai bahan
api dalam proses pembakaran. Ia akan terbakar seluruhnya menjadi karbon dioksida
dan air jika terdapat jumlah gula yang mencukupi. Tetapi jika jumlah gula yang ada
hanya sedikit atau tiada langsung, pembakaran menjadi tidak lengkap. Hasil
daripada pembakaran yang tidak lengkap ini adalah bahan keton. Jika zat keton
yang dihasilkan terlalu banyak maka, ketosis akan berlaku.
95
Selalunya ketosis berlaku kepada individu yang sedang dalam keadaan kelaparan di
mana tubuh tidak mempunyai sesuatu untuk digunakan kecuali lemak dalam tisu
adiposa. Ia juga berlaku pada pesakit diabetes dan pengamal diet yang mengambil
terlalu banyak lemak tetapi kurang karbohidrat.
Dalam proses pencernaan, terdapat sedikit hidrolisis lemak yang dihasilkan oleh
lipase gastrik. Manakala lipase pankreas dan lipase usus memecahkan lemak
menjadi gliserin dan asid lemak.
Dalam penyerapan pula, gliserin dan asid lemak akan diserap oleh lakteal. Apabila ia
sudah diserap oleh lakteal, ia akan disalurkan ke duktus toraksik kemudian masuk ke
dalam aliran darah. Apabila sudah berada di dalam darah, lemak akan dihantar ke
setiap sel di tubuh badan.
Lemak yang sudah dioksidasikan di dalam hati akan disimpan di dalam tisu. Semasa
disimpan di dalam hati, sesetengah lemak dioksidakan oleh karbohidrat untuk
menghasilkan haba dan tenaga. Sebahagian lemak yang mengandungi vitamin A
dan D akan disimpan. Hasil akhir yang menjadi bahan buangan adalah sama seperti
yang berlaku dalam metabolisma karbohidrat iaitu karbon dioksida dan air. Cara
perkumuhannya juga sama iaitu karbon dioksida oleh paru-paru, manakala air oleh
kulit dan sistem urinari.
Keperluan lemak oleh seorang individu adalah tidak kurang daripada 50gm setiap
hari. Tubuh memerlukan 30% kalori daripada lemak.
9.2.3
Metabolisma Protein
Protein diubah menjadi asid amino oleh tindakan dengan enzim bendalir perut,
pankreas dan usus. Asid amino diperlukan untuk tugas pertumbuhan dan pembaikan
tisu tubuh. Jumlah asid amino yang dipecahkan di dalam hati adalah banyak jika kita
mengambil makanan yang mengandungi banyak protein. Asid amino dipecahkan
untuk mengeluarkan nitrogennya, maka yang tinggal untuk penghasilan haba dan
tenaga adalah karbon, hidrogen dan oksigen.
Semasa proses pencernaan di dalam perut, pepsin menukarkan protein menjadi

pepton. Sementara di dalam usus pula, tripsin bertugas untuk memecahkan protein
96
dan pepton kepada polipeptida. Kemudian daripada polipeptida ditukarkan menjadi

asid amino hasil tindak balas dengan erepsin.
Pada proses penyerapan yang berlaku dalam darah, asid amino akan membawa
nitrogen dan sulfur ke setiap sel dalam tubuh. Untuk pertumbuhan dan pembaikan,
asid amino yang diperlukan akan dipisahkan oleh sel tubuh.
Hasil kumuh daripada metabolisma protein adalah urea, sedikit asid urik dan
kreatinin. Semua bahan kumuh ini disingkirkan ke dalam bentuk urin oleh ginjal.
Sebanyak lebih kurang 30gm urea disingkirkan setiap hari dari badan melalui jalan
ini bersama dengan sedikit asid urik dan kreatinin.
Berikut adalah peruntukan protein yang diperlukan di negara tropika.
Jadual 4.2: Peruntukan protein yang diperlukan di negara tropika

Lelaki dewasa
65gm setiap hari
Perempuan dewasa
55gm setiap hari
Budak lelaki
80gm setiap hari
Budak perempuan
70gm setiap hari
Budak 2 -9 tahun
40 60gm setiap hari
Perempuan mengandung
80gm setiap hari
Perempuan menyusukan anak
85gm setiap hari
Kawalan metabolisma dilakukan oleh dua faktor iaitu:

(i)
Sistem saraf pusat dan tidak sedar (involuntari)

Apabila tiada bekalan saraf pada sekelompok otot maka kelumpuhan akan
berlaku. Otot akan menjadi kurus, bahagian tersebut tidak dapat berfungsi dan
pertumbuhan bahagian tersebut akan terbantut.
(ii)
Organ endokrin
Seperti yang kita pelajari, dalam sistem endokrin terdapat organ-organ tertentu
menghasilkan zat yang bersifat kimia untuk mengawal kesihatan tubuh. Contoh;
aktiviti metabolisma menjadi berkurangan apabila rembesan kelenjar tiroid tiada,
manakala metabolisma akan terjadi dalam kadar yang sangat besar apabila
rembesan tiroid terlalu banyak.
97
9.3
Regulasi Haba
Regulasi haba bermaksud bagaimana kita menyeimbangkan haba yang berada

dalam tubuh badan. Keseimbangan haba adalah apabila kita berehat atau
menggunakan sedikit tenaga, suhu badan adalah pada takat 37C. Sebagai
kesimpulannya, tenaga yang kita gunakan untuk aktiviti ringan sentiasa dibebaskan
ke persekitaran. Oleh itu, keseimbangan suhu dapat dikekalkan.
Regulasi Haba
1. Keseimbangan haba tercapai apabila kehilangan haba sama dengan
penghasilan haba.
2. Kehilangan haba berlaku melalui perolakan, pengaliran, pancaran dan
penyejatan.
3. Suhu badan dapat dikekalkan pada takat 37C ketika rehat atau semasa
melakukan aktiviti melalui sistem regulasi termal (thermoregulation).
4. Pendedahan yang ekstrem kepada haba boleh mengurangkan prestasi
kerja, malah mudah terkena penyakit serius berkaitan cuaca panas
Serious Heat Illnesses dan kematian.
5. Heat Illnesses boleh dikurangkan melalui:
-
Pengambilan air yang cukup dan penggantian elektrolit;
Penyesuaian dengan iklim haba; dan
Kesedaran tentang had bebanan melalui aktiviti yang dilakukan,

pakaian dan haba persekitaran.
9.3.1
Kehilangan Haba
Kehilangan haba boleh berlaku pada tubuh badan melalui empat faktor iaitu:
(i) Perolakan (convection)
Pemindahan haba dari satu tempat ke tempat yang lain melalui pergerakan
sesuatu bahan panas.
Contoh; udara yang bertiup dari kipas ke atas permukaan kulit memindahkan
udara panas daripada badan dan digantikan dengan udara sejuk.
98
Begitu juga jika kita menghulurkan tangan keluar dari tingkap. Boleh
disimpulkan di sini, kehilangan haba akan berlaku apabila udara sejuk bertiup
di atas permukaan kulit.
Seseorang individu yang berlari akan kehilangan haba secara perolakan sama
seperti individu yang berdiri di udara.
Kadar kelajuan dan suhu udara yang bertiup ke atas permukaan kulit
menentukan jumlah haba yang hilang daripada tubuh badan.
(ii)
Pengaliran (conduction)
Pemindahan haba di antara dua objek yang berbeza suhu yang bersentuhan
antara satu sama lain.
Selalunya arah pengaliran haba adalah dari objek panas ke objek sejuk.
Contoh; apabila kita memegang ais, haba dari tapak tangan akan mengalir ke
ketulan ais dan mencairkannya.
Begitu juga apabila kita menyentuh dapur yang panas, haba dari dapur akan
berpindah ke tangan kita.
(iii)
Radiasi (radiation)
Molekul dalam badan kita adalah sentiasa bergetar. Oleh itu, haba akan
dikeluarkan
secara
berterusan
dari
tubuh dalam bentuk
gelombang
elektromagnet.
Radiasi
adalah
pemindahan
haba
antara
objek
melalui
gelombang
elektromagnet.
Contoh; apabila seseorang berada di dalam bilik, dia akan memancarkan
haba ke dinding bilik dan pada masa yang sama perkara sebaliknya berlaku.
Kita akan memperolehi haba apabila objek di sekeliling lebih panas daripada
suhu badan, manakala kita akan kehilangan haba apabila badan lebih panas
daripada objek di sekeliling kita.
Oleh itu, kita akan kehilangan haba apabila hanya sedikit awan yang menutupi
matahari dan apabila kita berada di tengah panas antara pukul 12.00 tengah
hari hingga 4.00 petang.
(iv)
Penyejatan (evaporation)
Penyejatan berlaku melalui perpeluhan.
Perpeluhan tidak nyata yang berlaku semasa berehat juga menyebabkan
penyejatan.
99
Penyejatan berlaku apabila air bertukar menjadi wap.

Contoh; seorang bekerja kuat dan berpeluh, badan akan menjadi sejuk
apabila penyejatan peluh berlaku iaitu bila ia bertukar kepada wap pada
permukaan kulit.
Namun, apabila peluh tidak dapat disejat dan mengalir ke bawah, penyejukan
tidak berlaku.
Pada setiap gram penyejatan peluh berlaku, kita kehilangan 0.580 kcal haba.
9.3.2
Penghasilan Haba
Unit tenaga haba yang digunakan adalah kalori yang telah diuraikan untuk
menaikkan suhu 1gm air sebanyak 1C. Kilokalori (kcal) adalah jumlah haba yang
diperlukan untuk meningkatkan suhu 1kg air sebanyak 1C. Haba khusus yang perlu
untuk mengubah suhu air 1C adalah 1 kcal/kg/C. Haba khusus untuk suhu tisu
badan adalah 0.83kcal/kg/C.
Oleh itu, seseorang yang seberat 70kg harus menyimpan 58kcal haba untuk
meningkatkan suhu badan sebanyak 1C. Jumlah haba atau tenaga yang dihasilkan
semasa metabolisma bergantung kepada makanan yang dioksidakan. Penghasilan
haba dari metabolisma bagi individu yang sedang berehat adalah sebanyak
1.45kcal/minit atau 87kcal/jam.
Jika tiada haba yang hilang, sebanyak 1.5C suhu badan akan meningkat dari 37C
ke 38.5C. Tetapi pada waktu berehat, peningkatan ini tidak berlaku kerana haba
dihilangkan melalui penyejatan, pengaliran, radiasi dan perolakan.
Haba juga boleh diperolehi melalui radiasi, pengaliran dan perolakan. Ini boleh
berlaku apabila udara dan objek dipersekitaran adalah lebih panas daripada badan.
Regulasi haba juga berlaku melalui sistem termal. Fungsi sistem termal ialah untuk
mengekalkan suhu badan secara relatif. Sistem regulasi termal terdiri daripada
reseptor termal dan efektor termal.
(i) Reseptor termal

100
Adalah organ-organ yang sensitif kepada stimulasi termal. Dua kawasan reseptor
termal adalah bahagian hipotalamus otak (pusat reseptor) dan kulit (reseptor
periferal). Kedua-dua kawasan ini mempunyai dua jenis pengesan iaitu peka
kepada bahang dan peka kepada sejuk.
Pusat reseptor peka kepada perubahan kecil suhu pada salur darah arteri yang
berubah-ubah antara 0.2 0.4C. Reseptor pada kulit pula berubah mengikut
keadaan suhu sekeliling. Reseptor kulit yang mempunyai saraf yang banyak dapat
mengesan kehadiran bahang. Lokasi reseptor bahang adalah di seluruh tubuh dan
jumlah reseptor sejuk adalah lebih banyak daripada reseptor panas. Kedua-dua
reseptor bersambung ke korteks dan pusat regulasi di hipotalamus. Tindakan dari
kepekaan kepada panas dan sejuk adalah mencari tempat redup, menambah atau
mengurangkan pergerakan dan lain-lain.
(ii) Efektor termal

Merupakan otot tulang yang merangkumi arteriol yang membekalkan darah pada
kulit, kelenjar peluh dan kelenjar endokrin. Dalam keadaan sejuk atau menggigil
akan meningkatkan bahang pemprosesan metabolik pada masa yang sama.
Arteriol yang membekalkan darah ke kulit akan berada dalam keadaan
pemvasocerutan apabila cuaca sejuk. Apabila suhu panas, ia akan menyebabkan
keadaan sebaliknya.
Perpeluhan mencegah kita daripada mengalami suhu lebih had kerana peluh
mengewap dari kelenjar-kelenjar peluh yang berada di semua permukaan tubuh
terutamanya di tapak tangan, kaki dan leher. Kelenjar endokrin yang terlibat dalam
regulasi haba adalah tiroid dan medula adrenal.
Kelenjar
tiroid
akan
mengeluarkan
tiroksin
apabila
keadaan
sejuk
dan
meningkatkan kadar metabolisma. Tahap adrenalin dan noradrenalin dan medula

adrenal akan meningkatkan suhu dari pengurangan penegangan dan pengecutan.
Tenaga memberikan manusia kebolehan untuk melakukan sesuatu iaitu

keupayaan melakukan kerja.
101
Kita boleh membahagikan tenaga kepada tenaga aerobik dan tenaga anaerobik.
Tenaga anaerobik terbahagi kepada dua iaitu tenaga fosfat dan tenaga asid
laktik.
Metabolisma adalah berkaitan dengan segala perubahan yang berlaku di dalam

badan berhubung dengan kegunaan bahan-bahan makanan.
Metabolisma adalah jumlah tenaga yang diperlukan bagi menetapkan suhu

badan.
Anabolisma ialah proses pembinaan otot dan lain-lain tisu dalam badan.
Katabolisma pula ialah proses untuk mengungkaikan lemak atau glukosa kepada
karbon dioksida dan air.
Tiga jenis zat makanan yang membekalkan tenaga adalah karbohidrat, protein
dan lemak.
Istilah kadar metabolisma basal diguna untuk menunjukkan jumlah keseluruhan

aktiviti metabolisma.
Terdapat beberapa faktor yang mempengaruhi kadar metabolisma seseorang.

Faktor-faktor tersebut adalah saiz tubuh, umur, jantina, iklim, kepanasan, jenis
pakaian dan jenis pekerjaan.
Karbohidrat berubah menjadi kanji dan gula hasil daripada tindak balas dengan
enzim dalam air liur.
Lemak disimpan di dalam tisu adiposa sehinggalah ia diperlukan oleh tubuh

badan. Ia akan dikeluarkan apabila diperlukan dan berubah menjadi gliserol dan
asid lemak semasa di dalam hati.
Regulasi haba bermaksud bagaimana kita menyeimbangkan haba yang berada

dalam tubuh badan. Keseimbangan haba adalah apabila kita berehat atau
menggunakan sedikit tenaga, suhu badan adalah pada takat 37C.
Kehilangan haba boleh berlaku pada tubuh badan melalui empat faktor iaitu
perolakkan (convection), pengaliran (conduction), radiasi (radiation), dan
penyejatan (evaporation).
Reseptor termal dan efektor termal merupakan sistem regulasi termal.
102
PANEL PENULISAN MODUL

PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU SEKOLAH RENDAH
(PJM3106 ANATOMI DAN FISIOLOGI)
NAMA
Dr NORIATI BINTI A. RASHID
Ketua Penolong Pengarah
Unit Kurikulum
EN. BAHARUDDIN BIN ABD.LATIFF

Penolong Pengarah
Unit Kurikulum
ujangseradang@yahoo.
HJ NORHIZAN BIN ZAINOL

Pensyarah
IPG Temenggong Ibrahim
Jalan Datin Halimah
80350 Johor Bahru
Johor
KELAYAKAN
Kelulusan:
PhD.(Sosiolinguistik), UM
Sarjana Pendidikan (Sosiologi Pendidikan), UM
Bac. Pend.(PBMP), UPM
Kursus Sijil Pendidikan Khas (Pend. Jasmani)
MPIK.
Sijil Perguruan (Sejarah & Geografi)
Kelulusan:
M.Sc. (Pentadbiran Pendidikan), UPM
B.A. Hons. (Sejarah & Sains Politik), USM
Sijil Guru (P.A.R. Matematik), MPIK
Pengalaman:
Penolong Pengarah Unit Kurikulum
(Pengajian Sosial & Bestari)
Penulis Buku PSK dan Matematik (Sekolah
Rendah)
Penolong Pengarah Unit Sejarah, PPK (2 tahun)
JE Sejarah PPK
Guru Sekolah Menengah (7 tahun)
Guru Sekolah Rendah (14 tahun)
Guru Bestari (5 tahun)
Kelulusan:
M.Sc. Sports Science U. Essex, UK
Bac.Edu. Pendidikan Jasmani dan Kesihatan
Sijil Perguruan Asas (TESL), MPSP
Pengalaman:
Pensyarah Jabatan Pend. Jasmani ( 16 tahun)
Guru Pendidikan Jasmani (15 tahun)
norhizanzainol@yahoo.com.my
HJ ROSLEY BIN ABDULLAH
Pensyarah
IPG Perlis
Kangar
Perlis
Kelulusan:
Sarjana Pendidikan (Pengurusan Sukan) USM
Pengalaman
Pensyarah Pendidikan Jasmani (4 tahun)
103
PANEL PEMURNI MODUL

PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU SEKOLAH RENDAH
( PJM3106 ANATOMI DAN FISIOLOGI)
NAMA
Dr NORIATI BINTI A. RASHID
Ketua Penolong Pengarah
Unit Kurikulum
EN. BAHARUDDIN BIN ABD.LATIFF

Penolong Pengarah
Unit Kurikulum
ujangseradang@yahoo.com
HJ NORHIZAN BIN ZAINOL

Pensyarah
IPG Temenggong Ibrahim
Jalan Datin Halimah
80350 Johor Bahru
Johor
KELAYAKAN
Kelulusan:
PhD.(Sosiolinguistik), UM
Sarjana Pendidikan (Sosiologi Pendidikan), UM
Bac. Pend.(PBMP), UPM
Kursus Sijil Pendidikan Khas (Pend. Jasmani)
MPIK.
Sijil Perguruan (Sejarah & Geografi)
Kelulusan:
M.Sc. (Pentadbiran Pendidikan), UPM
B.A. Hons. (Sejarah & Sains Politik), USM
Sijil Guru (P.A.R. Matematik), MPIK
Pengalaman:
Penolong Pengarah Unit Kurikulum
(Pengajian Sosial & Bestari)
Penulis Buku PSK dan Matematik (Sekolah
Rendah)
Penolong Pengarah Unit Sejarah, PPK (2 tahun)
JE Sejarah PPK
Guru Sekolah Menengah (7 tahun)
Guru Sekolah Rendah (14 tahun)
Guru Bestari (5 tahun)
Kelulusan:
M.Sc. Sports Science U. Essex, UK
Sijil Perguruan Asas (TESL), MPSP
Pengalaman:
Pensyarah Jabatan Pend. Jasmani ( 16 tahun)
norhizanzainol@yahoo.com.my
PN. MAZLINA BT MAHMOOD
Pensyarah
IPG Sultan Mizan
22200 Besut
Terengganu
mazmd68@yahoo.com.my
Kelulusan:
Bac.Edu. Pendidikan Jasmani dan Kesihatan,
UPM
Sarjana Pendidikan (Pengurusan Sukan) UKM
Pengalaman
Pensyarah Pendidikan Jasmani (13 tahun)
104

PJM3106 Anatomi PGSR Modul PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

PJM3106 Anatomi PGSR Modul PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PJM3106 Anatomi PGSR Modul PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU

SEKOLAH RENDAH (PGSR)

IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN IPG

MODUL PENDIDIKAN JASMANI

BAHAGIAN PENDIDIKAN GURU

MODUL INI DIEDARKAN UNTUK KEGUNAAN PELAJAR-PELAJAR YANG

Cetakan Nov 2009

Falsafah Pendidikan Kebangsaan

Pendidikan di Malaysia adalah suatu usaha berterusan ke arah

FalFalsafah Pendidikan Guru

Cetakan Nov 2009

Falsafah Pendidikan Guru

Notis Hak Kerajaan

PENGENALAN KEPADA ANATOMI DAN

PERINGKAT KIMIA, SELULAR DAN TISU

Konsep asas anatomi dan fisiologi

Bahan Atom dan Molekul

Tajuk 4: SISTEM ENDOKRIN

Tajuk 6 : SISTEM RESPIRASI

Tajuk 7 : SISTEM URINARI

8.2 Struktur dan Fungsi

Panel Penulis Modul

Panel Pemurni Modul

Pengenalan kepada Anatomi dan

Saluran Peredaran Darah

Sistem Limfatik dan Imuniti

Pemakanan dan metabolisme

PENGENALAN KEPADA ANATOMI DAN FISIOLOGI

Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan

senarai bahan rujukan.

Mengenal pasti konsep asas sains anatomi dan fisiologi

Membincangkan struktur dan fungsi anatomi dan fisiologi

Membincangkan regulasi homeostasis oleh sistem organ

Kerangka konsep tajuk-tajuk modul ini

Struktur dan Fungsi

Konsep asas anatomi dan fisiologi

Rajah 1.1 : Pengenalan kepada Anatomi dan Fisiologi

Kepala dan leher

kolum vertebra di belakang, tulang-tulang rusuk di lateral dan tulang sternum di

Abdomen merupakan bahagian inferior trunkus badan. Ia dipisahkan daripada

Rajah 1.2: Pandangan hadapan tubuh manusia menunjukkan bahagian dan

Untuk memahami badan manusia, kita mesti mengkaji organisasinya pada

Levels of Structural Organization

5 Organ system level

Rajah 1.3 : Struktur organisasi tubuh badan

Unit bahan terkecil yang stabil ialah atom.

Gabungan atom menjadi molekul dengan bentuk yang kompleks.

Setiap bentuk khusus molekul menentukan fungsinya.

Sel merupakan unit hidup terkecil di badan

Sel-sel ini menjadi organisasi tahap selular.

Tisu terdiri daripada sel- sel yang serupa.

Sel-sel ini bekerja bersama-sama melakukan fungsi tertentu.

Tahap Sistem Organ

Organ-organ berinteraksi di sistem organ.

Ini merupakan organisasi tahap tertinggi manusia.

Sesuatu yang menjejaskan sistem akan memberi kesan kepada komponen-komponen

Homeostatic Control Mechanisms

Variable (in homeostasis)