KAML MAN

Bellri Allaha, Axirt gnn iman gtirir, yax ilr grmyi

buyurur, pis mllri qadaan edir v xeyirxah ilr grmy
tlsirlr. Mhz onlar mlisalehlrdndirlr.
(Ali-mran sursi, 114)

HARUN YHYA
(ADNAN OKTAR)

NDKLR
Giri

Kamil man ndir?

Kamil man sahibinin Allah inanc

Kamil man sahibinin ibadtlri

12

Kamil man sahibinin qdr tslimiyyti

19

Kamil man sahibinin dnya hyatna bax prizmas

21

Kamil man sahibinin lm bax prizmas

24

Kamil man sahibinin axirt inanc

25

Kamil mann nsib etdiyi stn xlaq

27

Kamil man sahiblrinin gzl hyat

48

Quranda Kamil man nmunlri

50

Ntic

59

Quranda Kamil man sahiblri

60

Kamil man sahibi olan mmin

63

lav blm: Tkaml xtas

69

YAZII V SRLR HAQQINDA

Harun Yhya txllsndn istifad edn yaz Adnan Oktar 1956-c ild
Ankarada anadan olmudur. btidai v orta thsilini Ankarada almdr. Daha sonra
stanbul Memar Sinan Universitetinin Gzl Sntlr fakltsind v stanbul
Universitetinin flsf blmsind thsil almdr. 1980-ci illrdn bu yana imani, elmi v
siyasi mvzularda bir ox sr hazrlamdr. Bunlarla yana, yaznn tkamllrin
saxtakarlqlarn, iddialarnn etibarszln v darvinizmin qanl ideologiyalarla olan
qaranlq laqlrini ortaya qoyan ox hmiyytli srlri vardr.
Harun Yhyann srlri txminn 30.000 klin olduu cmi 45.000 shiflik
klliyyatdr v bu klliyyat 60 frqli dil trcm edilmidir.
Yaznn txlls inkar dncy qar mbariz aparan iki peymbrin
xatirsin hrmt olaraq, adlarn yad etmk n Harun v Yhya adlarndan
gtrlmdr. Yaz trfindn kitablarn z qabnda Rsulullahn mhrnn
olmasnn simvolik mnas is kitablarn mzmunu il laqdardr. Bu mhr QuraniKrimin Allahn son kitab v son sz, Peymbrimizin (s..v.) hatml-nbiya
olduunun rmzidir. Yaz btn nrlrind Quran v Rsulullahn snnsini zn
rhbr etmidir. Bu surtl, inkar dnc sistemlrinin btn tml iddialarn tk-tk
ortadan qaldrma v din qar ynln etirazlar tam susduracaq "son sz" sylmyi
hdflmidir. ox byk hikmt v kamal sahibi olan Rsulullahn mhr bu son sz
sylmk niyytinin duas olaraq istifad edilmidir.
Yazn btn ilrindki ortaq hdf Qurann tbliini dnyaya atdrmaq,
bellikl, insanlar Allahn varl, birliyi v axirt kimi tml imani mvzular zrind
dnmy svq etmk v inkar sistemlrin sassz tmllrini v azn ttbiqlrini
gzlr nn kmkdir.
Nec ki, Harun Yhyann srlri Hindistandan Amerikaya, ngiltrdn
ndoneziyaya, Poladan Bosniya-Hersoqovinaya, spaniyadan Braziliyaya, Malayziyadan
taliyaya, Fransadan Bolqarstana v Rusiyaya qdr dnyann bir ox lksind sevilrk
oxunur. ngilis, fransz, alman, italyan, ispan, portuqal, urdu, rb, alban, rus, bonaq,
uyur, ndoneziya, malay, benqal, serb, bolqar, in, Danimarka v sve dili kimi bir ox
dil trcm ediln srlr xaricd geni oxucu ktlsi trfindn izlnilir.
Dnyann drd bir trfind byk tqdir qazanan bu srlr bir ox insann
iman etmsin, bir oxunun da imannda drinlmsin sbb olur. Kitablar oxuyub,
aradran hr ks bu srlrdki hikmtli, dolun, asan aydn olan v smimi slubun,
all v elmi yanamann frqin varar. Bu srlr srtli tsir etm, qti ntic verm,
etiraz v tkzib edil bilinmyn xsusiyytlri dayr. Bu srlri oxuyan v zrind
ciddi kild dnn insanlarn artq materialist flsfni, ateizmi v digr azn gr v
flsflrin he birini smimi olaraq mdafi etmlri mmkn deyil. Bundan sonra
3

mdafi etslr d, ancaq romantik inadla mdafi edcklr. nki fikri dayaqlar aradan
gtrlmdr. Dvrmzdki btn inkar axnlar Harun Yhya klliyyat qarsnda
fikri yolla mlub olmular.
bhsiz, bu xsusiyytlr Qurann hikmt v ifad tsirliliyindn qaynaqlanr.
Yaz bu srlr gr ynmr, yalnz Allahn hidaytin vasiti olmaa niyyt etmidir.
Bundan baqa, bu srlrin ap v nrind hr hans bir maddi qazanc hdflnmmidir.
Bu hqiqtlr gz nn gtirildikd insanlarn grmdiklrini grmlrini tmin
edn, hidaytlrin sbb olan bu srlrin oxunmasn tviq etmyin d ox hmiyytli
xidmt olduu ortaya xr.
Bu qiymtli srlri tantman yerin insanlarn zehinlrini bulandran, fikri
qarqlq meydana gtirn, bh v trdddlri aparmaq v iman qurtarmaq n
gcl v iti tsiri olmad mumi tcrb il sabit olan kitablar yaymaq is mk v
zaman itkisin sbb olacaq. man qurtarmaq mqsdindn ox yaznn dbi gcn
vurulamaa ynln srlrd bu tsirin ld edil bilmycyi aqdr. Bu mvzuda
bhsi olanlar varsa, Harun Yhyann srlrinin tk mqsdinin dinsizliyi yox etmk v
Quran xlaqn yaymaq olduunu, bu xidmtdki tsir, mvffqiyyt v smimiyytin
aq kild grndyn oxucularn mumi qnatindn anlaya bilrlr.
Qeyd etmk lazmdr ki, dnyadak zlm v qarqlqlarn, mslmanlarn
kdiyi ziyytlrin tml sbbi dinsizliyin fikri hakimiyytidir. Bunlardan xilas olman
yolu is dinsizliyin fikirl mlub edilmsi, iman hqiqtlrinin ortaya qoyulmas v Quran
xlaqnn insanlarn qavrayb, yaaya bilcklri kild izah edilmsidir. Dnyann
gndn-gn daha ox brnmk istndiyi zlm, fsad v qarqlq mhiti diqqt
alndnda bu xidmtin mmkn qdr srtli v tsirli kild edilmsinin lazm olduu
aqdr. ks halda ox gec ola bilr.
Bu hmiyytli xidmtd ndrliyi zrin gtrn Harun Yhya klliyyat
Allahn izni il XXI srd dnya insanlarn Quranda tsvir ediln dinclik, slh,
dzgnlk, dalt, gzllik v xobxtliy aparan bir vasit olacaq.

OXUCUYA
Bu kitabda v digr ilrimizd tkaml nzriyysinin squtuna xsusi yer
ayrlmasnn sbbi bu nzriyynin hr cr din leyhdar olan flsfnin tmlini
meydana gtirmsidir. Yaradl v dolays il Allahn varln inkar edn darvinizm 150
ildir ki, bir ox insann imann itirmsin v ya bhy dmsin sbb olmudur. Buna
gr d bu nzriyynin yalan olduunu gzlr nn gtirmk ox hmiyytli imani
vzifdir. Bu hmiyytli xidmtin btn insanla atdrlmas is zruridir. Bzi
oxucularmz blk tk bir kitabmz oxumaq imkan tapa bilr. Bu sbbl, hr
kitabmzda bu mvzuya xlas d olsa, yer ayrlmas uyun hesab edilmidir.
Qeyd edilmsi lazm olan baqa bir xsus da bu kitablarn mzmunu il
laqdardr. Yaznn btn kitablarnda imani mvzular Quran aylri ynnd izah
edilmkd v insanlar Allahn aylrini yrnmy v yaamaa dvt edilmkddir.
Allahn aylri il laqdar btn mvzular oxucuda he bir bh v ya sual
buraxmayacaq kild aqlanmdr.
Bu mvzuda istifad ediln smimi, sad v slis slub is kitablarn ham
trfindn rahat baa dlmsini tmin edir. Bu tsirli v sad izah saysind kitablar "bir
nfsl oxunan kitablar" ibarsin tam uyun glir. Dini qti kild rdd edn insanlar
bel bu kitablarda bildiriln hqiqtlrdn tsirlnir v yazlanlarn doruluunu inkar ed
bilmirlr.
Bu kitab v yaznn digr srlri oxucular trfindn xsn oxuna bilcyi
kimi, qarlql shbt mhiti klind d oxuna bilr. Bu kitablardan istifad etmk istyn
bir qrup oxucunun kitablar bir yerd oxumalar mvzu il laqdar z fikir v
tcrblrini d bir-birlrin trmk baxmndan faydaldr.
Bununla bel, yalnz Allahn razl n yazlan bu kitablarn tannmasnda v
oxunmasnda itirak etmk d byk bir xidmtdir. nki yaznn btn kitablarnda
isbat v raz salc yn son drc gcldr. Bu sbbl, dini izah etmk istynlr n n
tsirli sul bu kitablarn digr insanlar trfindn d oxunmasnn tviq edilmsidir.
Kitablarn arxasna yaznn digr srlrinin tqdimatnn hmiyytli sbblri
vardr. Bu sayd kitab nzrdn keirn insan yuxarda yazlan xsusiyytlri dayan v
oxumaqdan xolandn mid etdiyimiz bu kitabla eyni xsusiyytlr sahib daha bir ox
srin olduunu grck, imani v siyasi mvzularda faydalana bilcyi zngin bir
qaynan mvcudluuna ahid olacaq.
Bu srlrd digr bzi srlrd grln, yaznn xsi qnatlrin v bhli
qaynaqlara saslanan izahlara, mqddsata qar lazmi db v hrmt diqqt
yetirilmyn slublara, bhli v hminin incidici yazlara rast gl bilmzsiniz.

KAML MAN
GR
Allah Quran insanlara yol gstrici olaraq endirmidir. Quran xlaqnn tam
mnada yaanmas yalnz aylrin hamsnn birdn ttbiq olunmas il mmkndr.
Bu hmiyytli hqiqti drk ed bilmyn bzi insanlar Qurann bzi hkmlrini
yerin yetirmy diqqt gstrrkn, bzi hkmlrin lazm olan hmiyyti vermzlr.
Sz glii bzi ibadtlri dqiqlikl yerin yetirrkn, Allahn Quranda tfsilat il verdiyi
gzl xlaq yaamaq n eyni drcd diqqtli davranmazlar.
Bu insanlar "Mn onsuz da Allaha inanram" demyin kifayt edcyini znn
edirlr. Halbuki Allah Quranda "nsanlar el gman edirlr ki, tkc: man gtirdik!
demlri il onlardan l kilck v onlar imtahan edilmycklr?" (nkbut sursi,
2) aysi il insanlar bu mvzuda xbrdar etmidir. Bu aydn aydn olur ki, bir insan
"mn iman etdim" dedikdn sonra Allah raz etmk n yaamal, Onun xo grdy
xlaq hrkti il d gstrmlidir. Qarsna xan hr cr vziyytd Allahn mmnun
olaca gzl xlaq yaamal, ksin bir rftar gstrmkdn d iddtl kinmlidir.
sl dindar olman yolu mhz budur. Adamn smimiyyti Allahn gzl grdy xlaq
hyata keirmk syi il myyn olunur.
Bu mvzuda xalq arasnda olduqca mhur olan bir yanl fikir vardr. Bir ox insan
gzl xlaq v tqvann ancaq Quranda nmun olaraq gstriln peymbrlr,
shablr kimi stn xlaql insanlar trfindn yaana bilcyin inanr. Halbuki Allah
bu insanlarn xlaq nmunlrini digr insanlarn da hmin rftar v davranlar, hmin
xlaq gstrmlri n vermi v btn insanlar Quranda bildiriln hkmlr uymaa,
slam xlaqn ksiksiz kild yaamaa dvt etmidir.
nsan vicdannn ssini dinlyib smimiyytdn uzaqlamadnda, Quran xlaqn
Quranda nmun gstriln saleh mminlr kimi n gzl kild yaaya bilr.
Allah bir ayd bel bildirir:
Sonra, Kitab qullarmz irisindn sediklrimiz miras etdik. Onlardan kimisi
zn zlm edr, kimisi orta yol tutar, kimisi d Allahn izni il yax ilrd nd
gedr. Byk ltf d budur. (Fatr sursi, 32)
Ayd aqland kimi, bzi insanlar Allahn ard doru yola uymayb zrr
urayarlar, ancaq bzilri d yax ilrd yarb n ker v qurtulanlardan olma
mid edrlr. Qvvtli imana sahib olan hr mmin gcnn yetdiyi n stn xlaq
sviyysin atmaa alar. nki Allahn sevgisini v mmnuniyytini ancaq bu kild
qazanacan bilir, onun yaranmasnn sl mqsdi d budur. Rbbimizi haqq il tqdir
edib Onun sevgisini, rizasn v cnntini qazana bilmk...

Hr bir insan bu xlaq hdflmkl v buna chd gstrmkl msuldur. Bu

mvzuda insanlarn nn hr hans bir srhd qoyulmamdr. Allaha qlbn iman
edn, ONA smimiyytl yaxnlamaa alan hr mmin bu xlaq qazana bilr v
"imani yetkinliy" ata bilr.
Bu kitabn yazlmasndak mqsdlrindn biri d, hr id Allaha ynlmyin,
daim Allahn razln v dostluunu qazanmaq n qeyd-rtsiz gzl bir xlaq
gstrmyin nticsind yaranan "imani yetkinliyi", "kamil iman" tyin etmk, din
smimiyytl sarlan hr insann bu stn xlaq yaamasna vsil olmaqdr.
Bu kitabn yazlmasndak baqa mqsd is drin bir Allah qorxusuna sahib
olunduunda v smimiyytl yaxnladqdan sonra "peymbr xlaq"na ata bilmyin
qarsnda he bir mane olmadn bildirmkdir. n hmiyytlisi is Allah Qatnda
qbul olunan davran formasnn axirt n "ciddi" bir sy gstrmk olduunu
vurulamaqdr. Allah bununla laqdar olaraq bir ayd bel buyurmudur:
Kim d Axirti ists, mmin olaraq btn qlbi il ona can atsa, onlarn syi
mmnuniyytl qbul olunar. (sra sursi, 19)

KAML MAN NDR?

Mhz onlar yax ilr grmy tlsr v bu ilrd nd gedrlr. (Muminun

sursi, 61)
"Kamil" sifti yetkin, ksiksiz, mkmml mnalarn ifad edir. Bu kitabn mvzusu
olan "kamil iman" da bir insann atd imani yetkinliyin v drinliyin n stn, n
mkmml drcsini bildirir. Yax, bir insann imannn yetkinlmsi,
mkmmllmsi nec reallar?
"Allaha iman etmk" - insann Allahn hr eyin yegan yaradcs, yegan sahibi v
yegan hakimi olduunu qavramasdr. Hr insann ONA mhtac olduunu bilib,
Allahn he bir ey ehtiyac olmadn v hr ii bir qdr (tale) il yaratdn
anlayaraq, hyatn hr annda ONA tslim olmasdr. "Allaha tslim olmaq" is Allahdan
ox qorxmaqla v ONA hr eydn v hr ksdn ox balanb, ONU ox sevmkl
mmkn olur. Allaha sl mnada tslim olan bir insan zn yalnz Allah dost v vli
edir. Hyat boyunca qarsna xan hr hadisnin Allahn izni il realladn v btn
bunlarn xsusi hikmtlrl yaradldn bilir. Bu sbbl d n olursa-olsun,
tslimiyytli rftarndan dnmdn hr zaman Allaha qar boyun yici, kr edici v
itatli davranr.
Kamil mnada bir imana sahib olmaq n Allahn zn tantd v qullarndan
istdiklrini bildirdiyi Qurana ksiksizc riayt etmk lazmdr. Bu sbbl mmin
hyatnn sonuna qdr Allahn btn mr v qadaalar mvzusunda son drc
7

diqqtli davranr. Allahn byndiyi xlaq modelini d usanmadan ln qdr sbrl

ttbiq edir. "Kamil iman" sahibi olan bir mminin gstrdiyi gzl xlaqda sbr olduqca
hmiyytli v tyinedici bir xsusiyytdir. nki kamil iman sahibi bu xsusiyytil
insanlar arasnda n xr. Daha vvl d bhs etdiyimiz kimi, Quranda bu kild
Allahn rizasn qazanmaq mqsdil "yax ilrd nd gednlr"dn (Fatir sursi, 32)
danlr. Ancaq Quranda "nsanlardan elsi d vardr ki, Allaha bh il ibadt edir..."
(Hcc sursi, 11) aysind ifad edildiyi kimi, iman gryi kimi yaamayanlardan da
bhs edilir.
Kamil imann frqi d bu mqamda ortaya xr. man tam olaraq mnimsy
bilmynlr bir ucundan din ynlrkn, kamil iman sahiblri Quran hyatlarnn hr
annda zlrin rhbr edrlr. Eyni kild bu smimiyytsiz insanlarn imanlar
myyn rtlr bal ikn, kamil iman sahiblri qeyd-rtsiz iman edrlr. rtli iman
ednlr ancaq nemt iind olduqlarnda v btn hadislr onlarn istdiyi kimi ba
verdiyind din sadiq qalar v gzl xlaq tqlid ed bilrlr. Ancaq nemtlrd bir
azalma olduunda, ya da hr hans bir tinlikl qarladqlarnda asanlqla din
xlaqndan uzaqlaa bilr v sdaqtlrini poza bilrlr. Kamil iman sahiblri is Allaha
olan inanclarnda v sdaqtlrind daimidirlr. Bunun sl sbbi onlarn "qti bir
mlumatla" iman etmlridir. "Qti bir mlumatla iman etmk" adamn Allahn v
axirtin varlna, al, qlbi v vicdan il qti olaraq qrara glmsidir. Qurandak "O
kslr ki, sn nazil olana v sndn vvl nazil olanlara iman gtirir, axirt d
yqinlikl inanrlar" (Bqr sursi, 4) aysi il d iman ednlrin bu xsusiyyti
vurulanr.
Kamil imann frqliliyi zn tamamil vicdann ssini dinlmkl myyn edir.
"Vicdan" hr zaman Allahn mrlri istiqamtind adam hmi doruya dvt edn
ssdir. Kamil iman sahibi hr vziyytd vicdannn ssini dinlyir. Bu da onun daim
Qurana uyun v Allahn mmnun olaca xlaq v rftarlar ortaya qoymasn tmin
edir.
Qarsna xan alternativlrdn n dorusunu, Allahn byncyini mid etdiyi
rftar seir. He bir zaman aza qane olmur. Gzl olan rftar ttbiq edrkn nn xan
tinliklr qarsnda midsizliy qaplmr. Nfsinin istk v ehtiraslarna mlub olaraq
doru v gzl olandan vaz kemir.
Bu mvzunu gndlik hyatdan bir misal verrk aqlaya bilrik: Byk bir
fabrikd yann ba verdiyini dnk. Bel bir vziyytd fabrik sahibinin qarsna bir
ox alternativ xr: fabrikin yanmasnn qarsn almaq n irid qalb iilri d
sfrbr edrk yann sndrmy ala bilr; cann qurtarmaq n digr iilr
xbr vermdn fabriki trk ed bilr; yann ba verdiyini eitdirrk btn fabrik
iilrinin drhal l xmasn tmin edib, bir trfdn d vziyytdn xmaq n
kmk isty bilr.
Bu alternativlrin hams da myyn drcy qdr mqbul grn bilr. Vicdan
insana iind olduu rait uyun, bunlarn arasndan hansnn hqiqtn d n doru
v n all qrar, "Allahn rizasn qazanmaa" n uyun davran kli olduunu
gstrr. Kamil iman da vicdann gstrdiyi doru rftar v davran nfsin he mhlt
8

vermdn, qeyd-rtsiz v iind he bir bdrm v pemanlq duymadan ttbiq edn

adamn imandr.
Peymbrimiz (s..v.) bir hdisind Allaha iman il laqdar olaraq bel
buyurmudur:
Allahdan baqa ilah yoxdur, o tkdir, he bir riki yoxdur. Gylrin v yerin mlk
Onundur. Btn hmdlr ONA aiddir, O hr ey qadirdir"... Dalanm eytandan Allaha sn.
(Ktb-i Sitte, Muhtasar Tercme ve erhi, Prof. Dr. brahim Canan, 16. cilt, s. 311)

KAML MAN SAHBNN

ALLAH NANCI

Allahdan qorxub kinrlr

... v Onun qorxusundan tir-tir sirlr. (nbiya sursi, 28)
Allahn byklyn, gcn v sonsuz aln qavrayan kamil iman sahiblri
Rbbimiz qar "hrmt dolu bir qorxu" duyarlar. Allahn Quranda xbr verdiyi "N
qdr bacarrsnzsa Allahdan qorxun..." (Tabun sursi, 16) mrin itat edrk bu
qorxularna srhd qoymazlar. Qarladqlar hr hadis, traflarnda grdklri hr ey
Allahn byklyn tqdir etmlrin, imanlarnn artmasna, bu sbbdn d
qorxularnn drinlmsin vsil olar.
Bel drin bir qorxu gcl kild kinmni d z il gtirir. Bu kinmnin
iddti insann Allahn btn mr v tvsiylrini diqqtl ttbiq etmkd v Onun
mhrum etdiyi eylrdn d z evirmsind zn myyn edir. Bir ayd kamil iman
sahiblrinin bu rftar bel bildirilir:
Onlar zlrinin fvqnd olan Rbbindn qorxur v onlara mr olunanlar
yerin yetirirlr. (Nhl sursi, 50)
Allah bir ayd insanlarn qavrayn drinldirck bir nmun verrk, raz
olaca qorxuya bel iar etmidir:
gr Biz bu Quran daa nazil etsydik, sn onun Allahn qorxusundan boyun
yib para-para olduunu grrdin. Biz bu misallar insanlar n kirik ki, blk,
fikirllr. (Hr sursi, 21)
Ayd iar edildiyi kimi, qlbn iman ednlrin Allah qorxusu da bu cr iddtli
v drindir.
9

Kamil iman sahiblrinin Allah qorxusu son drc gcldr, lakin bu, cahiliyynin
yaad batil qorxular kimi tin bir qorxu deyil. Bu qorxu mmini onu yaradan v
yaadan Allaha balayan, drin bir hrmt v drin bir sevgiy saslanan bir qorxudur.
nsana hyat vern, vq, hycan v zm vern bir qorxudur. Eyni zamanda da mmini
Allahn raz olmayaca rftardan kindirn, xeyir istiqamtind hrkt gtirn,
Allahn byndiyi xlaq qazandran v bunun nticsind d "mnvi hzz vern" bir
duyudur. Bu qorxu ancaq Allaha duyulan drin sevgi il bir yerd yaana bilr. Kamil
iman sahiblri Allah n qdr ox sevirlrs, Ondan bir o qdr d ox qorxurlar. Bu iki
anlay hr an bir tarazlq irisind yaanr. Bunlar kamil iman sahiblrinin imanlarnn
n hmiyytli gstricilrindndir.
Kamil iman sahiblrinin Allahdan ilri titryck drcd gcl v hrmt dolu
bir qorxu il qorxmalarna vsil olan is Allah tqdir ed bilmlridir. Allahn Qahhar
(qhr edn, hr ey, hr istdiyini edn, qalib v hakim), Muazzib (zablandran),
Mntqim (intiqam alan), Saiq (chnnm srn), Mzil (zillt salan, xor v alaq
edn) siftlrini biln mminlr Allahn hm dnyada, hm d axirtd dildiyi an,
dildiyi kimsy, dildiyi zab ver bilcyini bilirlr. Bu zabdan ancaq lazmnca
qorxub-kinnlrin xilas ola bilcyinin d urundadrlar. Buna gr d baqa he bir
eydn deyil, yalnz btn gcn sahibi olan Allahdan qorxarlar.

Allah hr ksdn v hr eydn ox sevrlr

... Allah biz yetr. O n gzl Qoruyandr! dedilr. (Ali-mran sursi, 173)
Kamil iman sahiblrinin Allah qorxular kimi, Allaha olan sevgilri d ox gcldr.
zlrini yoxdan var ednin, saysz nemtlri xidmtlrin vernin, onlar hr an
qoruyann Allah olduunu bilirlr. Btn varlqlarn ancaq Onun iznil hyatda var
olduqlarna v yen d Onun dilmsil bir gn mtlq yox olacaqlarna, baqi olann tk
Allah olduuna iman edrlr. Bu hqiqti qavradqlar n btn sevgilrini onlar
yaradan v yegan sahiblri olan Allaha ynldrlr. Bel ki, Allah grdklri, bildiklri,
qavradqlar hr eydn v hr ksdn ox daha ox sevrlr.
Quranda xbr veriln "...O, n gzl Himaydar, n gzl Yardmdr!" (nfal
sursi, 40) aysind d bildirildiyi kimi, Allahdan daha gzl bir vli v kmki ola
bilmycyinin urundadrlar. stn bir imana sahib olan Hz. brahimin Quranda xbr
veriln bir duas beldir:
O Rbb ki, mni yaratm v mni doru yola ynltmidir; O Rbb ki, mni
yedirdir v iirdir; O Rbb ki, xstlndiyim zaman mn fa verir; O Rbb ki, mni
ldrck, sonra dirildckdir; O Rbb ki, Haqq-hesab gn xtalarm
balayacan Ondan umuram. Ey Rbbim! Mn hikmt ver v mni mlisalehlr
qovudur! (ura sursi, 78-83)
10

Grndy kimi, Hz. brahim d ona can vernin, yer zndki hr hadisni idar
ednin, ruzini vernin, xstliyi v ona fa olacaq imkan yaradann v yer znn
yegan hakiminin Allah olduunu ox yax bilir. Bu sbbl d Allaha knldn bir
sevgi il balanmdr. Kamil iman sahiblrinin nmun gtrdklri Allah sevgisi mhz
budur.
Kamil iman sahiblri yaradlm digr btn varlqlar da, Allaha olan sevgilri v
ballqlar il doru mtnasib olaraq sevirlr. nsanlara olan sevgilrindki l onlarn
Allahn mr etdiyi xlaq zrlrind n drc dadqlarndan asldr. Allahn mr v
qadaalarna diqqt edn, Onun mr etdiyi xlaq n gzl kild yaayanlara qar
drin bir sevgi bslyrlr. Bu insanlar sevmlrinin sl sbbi onlarn da Allah ox
sevn, yalnz Allah dost v vli edn insanlar olmalardr.
sl iman mminlr dnyada grdklri hr cr gzlliyin, aln v btn
qabiliyytin Allaha aid olduunu drk etdirr. Gzl, all, ya da qabiliyytli bir insanla
qarlaan mminlr onun bu xsusiyytlrindn ox zvq alarlar, amma btn bunlarn
sl qaynann, sl Yaradcsnn Allah olduunu da unutmazlar. Bu sbbl bu
xsusiyytlrdn aldqlar zvq insanlara qar mstqil bir sevgi meydana gtirmz.
ksin, rklrind yen Allaha qar drin bir hrmt v drin bir sevgi meydana glr.
Drin bir imana sahib olmayanlarn is Allah sevgisind bir ziflik olduu grnr.
slind, bu insanlar zlrini yaradan v hyat vernin, hr yerd onlar qoruyan, saysz
nemtlri onlara balayann Allah olduunu bilirlr. Ancaq hyatlarnn byk bir
hisssind bu hqiqti unudur v ya nzr almadan yaayrlar. Allahn yaratd
varlqlarn Allahdan mstqil bir gc sahib olduqlarn znn edirlr. Bu sbbl d bu
varlqlara Allahdan mstqil bir sevgi duyurlar. Quranda bu insanlarn vziyyti bel
xbr verilir:
nsanlardan ellri d vardr ki, Allahdan qeyrilrini (Ona) tay tutur, onlar da
Allah sevdiklri kimi sevirlr. man gtirnlrin is Allaha olan sevgisi daha
gcldr... (Bqr sursi, 165)
Bir baqa ayd kamil iman sahiblri il bu insanlar arasndak frq bel
aqlanmdr:
Allah iman gtirnlrin Himaydardr, onlar zlmtlrdn nura xarr.
Kafirlrin dostlar is tautlardr, onlar nurdan zlmt salarlar. Onlar Od
sakinlridirlr v orada bdi qalacaqlar. (Bqr sursi, 257)

Allahdan baqa lah qbul etmzlr

... Onlar Mn ibadt edir v he nyi Mn rik qomurlar... (Nur sursi, 55)
11

Kamil iman sahiblrinin imanlar ala v vicdana saslanan mhkm bir imandr.
Bu sbbl d onlar aylrd ifad edildiyi kimi, "he bir bhy qaplmadan" iman
edrlr. Allah btn ucal v bykly il qavradqlar n ONA bnzr baqa bir
ilah olmadn qbul edrlr. nananlarn yol gstricisi olan Quranda bu hqiqt bel
xbr verilir:
Allah, Ondan baqa ilah yoxdur, (bdi) Yaayandr, (btn yaratdqlarnn)
Qyyumudur. Onu n mrg, n d yuxu tutar. Gylrd v yerd n varsa, Ona
mxsusdur. Onun izni olmadan Onun yannda kim havadarlq ed bilr? O,
(mxluqatn) glcyini v kemiini bilir. Onlar Onun elmindn, Onun istdiyindn
baqa he bir ey qavraya bilmzlr. Onun Krss gylri v yeri hat edir. Bunlar
qoruyub saxlamaq Ona ar glmir. O, Ucadr, Uludur. (Bqr sursi, 255)
Bununla brabr, insanlardan bzilri d Allahn varlna iman etmkl brabr
bzi dnyvi varlqlarn da gc sahibi olduuna inanr v bunlar zlrin "ilah" olaraq
qbul edirlr. Ancaq bu varlqlardan bhs edrkn ala yalnz kemi srlrdki
btprstlrin tapndqlar dadan, taxtadan oyma heykllr, ya da primitiv qbillrin,
batil dinlrin ortaya atd saxta ilahlar glmmlidir. Dvrmzdki cmiyytd
insanlarn zlrin ilah etdiklri ad qoyulmam maddi-mnvi bir ox ey vardr.
Bir insann Allahdan baqa hr hans bir varl mmnun etmy almas, bu
varln ona kmk etmy gc yetir bilcyini znn etmsi, hyatn o varln istklri
istiqamtind tnzimlmsi onu "ilah" etmsi olaraq tyin oluna bilr. Msln, bzi
insanlar pul, gzllik, etibar, mvqe ld ed bilmyi, ya da z nfslrinin istklrini
yerin yetirmyi hyatlarnn yegan mqsdi halna gtirirlr. Bu insanlar sl
mqsdlrini, yni Allahn rizasn v cnntini qazanmaq n ii unudurlar. Mhz bu
insanlar Allahdan baqa ilah qbul edn kslrdir.
Kamil iman sahiblrinin frqi d bu mrhld ortaya xr. nki onlar bu
insanlarn tam ksin, dillri il syldiklri kimi rklri il d Allahdan baqa bir ilah
olmadn tsdiq edir v btn hyatlar il d bunu isbat edirlr. Onlar "dini yalnz
Allaha mxsus edrk" iman edir v Ondan baqa bir ilah qbul etmirlr. Allah bu
smimi qullarnn xsusiyytlrini Quranda bel xbr verir:
Tvb ednlr, (mllrini) islah ednlr, Allahdan mhkm yapanlar v z
dinlrini Allaha mxsus ednlr istisnadr. Bunlar mminlrl birg olacaqlar.
Mminlr is Allah byk mkafat verckdir. (Nisa sursi, 146)

KAML MAN SAHBNN BADTLR

Kamil iman sahibi olan bir insan ibadtlrin gstrdiyi dqiqlikl zn myyn
edir. Allahn frz qld 5 vaxt namaz, oruc, dstmaz ibadtlrini hyat boyunca
12

(salamlq rtlri lverili olduu mddtd) vql davam etdirir. Allah saleh
Mslmanlarn ibadt vqn bir ox aysi il xbr vermidir:
O kslr ki, Rbbinin zn dilyrk sbr edir, namaz qlr, onlara verdiyimiz
ruzidn gizli v akar xrclyir v pisliyi yaxlqla df edirlr. Onlar n Axirt
yurdu mlisaleh atalar, zvclri v vladlar il birlikd daxil olacaqlar dn
balar hazrlanmdr... (Rd sursi, 22-23)
O kslr ki, Allah anld zaman qlbi qorxuya dr, bana gln sbr edr,
namaz qlar v onlara verdiyimiz ruzidn (Allah yolunda) xrclyrlr. (Hcc Sursi,
35)
5 Vaxt Namazn hmiyyti
mandan sonra gln n hmiyytli ibadtlrdn olan namaz mminlr hyatlar
boyunca davam etdirmlri mr ediln, vaxtlar tyin olunmu bir ibadtdir.
nsan unutmaa v qflt dmy meylli bir varlqdr. radsindn istifad
etmyib gndlik hadislrin axna qaplsa, sl diqqtini vermsi v alnda tutmas
lazm olan mvzulardan uzaqlaar. Allahn hr trfdn onu sarb-brdyn, hr an
onu izldiyini, eitdiyini, etdiyi hr eyin hesabn Allaha vercyini, lm, cnntin v
chnnmin varln, qdrin (taleyin) xaricind he bir hadisnin meydana
glmycyini, qarlad hr eyd, hr hadisd bir xeyir olduunu unudar. Qflt
drk, hyatnn sl mqsdini xatirindn xara bilr.
Gnd be vaxt qlnan namaz is bu unutqanlq v qflti yox edr, mminin
urunu v iradsini canlandrar. Mminin daim Allaha ynlmsini tmin edr v
Yaradcmzn mrlri istiqamtind hyat srmsin kmk edr. Namaz qlmaq n
Allahn hzurunda dayanan kamil iman sahibi olan mmin Allahla gcl bir mnvi
laq qurar. Namazn insana Allah xatrlatd v insan hr cr pislikdn saxlad bir
ayd bel bildirilir:
Kitabdan sn vhy olunanlar oxuyub namaz ql. Hqiqtn, namaz irkin v
yaramaz ilrdn kindirir. Allah yada salmaq is (ibadtlrin) n zmtlisidir.
Allah n etdiklrinizi bilir. (nkbut sursi, 45)
Namaz ibadti bada peymbrlr olmaqla btn iman ednlr frz qlnm bir
ibadtdir. Tarix boyunca insanlara gndrilmi peymbrlr qvmlrin Allahn frz
etdiyi bu ibadti tbli etmilr, zlri d hyatlar boyunca bu ibadti n gzl v n
doru kild ttbiq edrk btn mminlr nmun olmular. Bu istiqamti il namaz
Allahn elilrinin qvmlrin etdiklri hrkti bir tbli klidir.
Quranda peymbrlr namaz qlmalarnn mr edilmsi, onlarn bu ibadt
verdiklri hmiyyt, bu ibadti yerin yetirmkd v qorumaqda gstrdiklri qtiyyt,
qvmlrin namaz qlma mr etmlri il laqdar bir ox ay vardr.
13

- Bir ayd Hz. brahim bard bel bildirilir:

Ey Rbbim! Mni d, nslimdn olanlar da namaz qlan et! Ey Rbbimiz! Duam
qbul el! (brahim sursi, 40)
- Hz. smayl bard Quranda bel buyurulur:
Kitabda smaili d xatrla! Hqiqtn, o z vdin sadiq idi. O bir eli v
peymbr idi. O z ailsin namaz qlma, zkat vermyi mr edirdi. O, Rbbinin
rizasn qazanmd. (Mrym sursi, 54-55)
- Baqa bir ayd Allah Hz. Musaya bel bildirir:
Hqiqtn, Mn Allaham. Mndn baqa he bir ilah yoxdur. Mn ibadt et v
Mni xatrlamaq n namaz ql! (Taha sursi, 14)
Mmin qadnlara nmun olaraq gstriln Hz. Mrym d namaz qlmas mr
edilmidir:
Ey Mrym! Rbbin itat et, scd ql v rkuya gednlrl birlikd rkuya
get! (Ali-mran sursi, 43)
Quranda "Allahn sz" olaraq xarakteriz ediln Hz. sa da eyni mri almdr:
(Krp dil ab) dedi: Hqiqtn d, mn Allahn quluyam! O mn Kitab verdi
v mni peymbr etdi. Harada oluramsa olum, mni mbark etdi v n qdr ki
saam, mn namaz qlb zkat vermyi mr etdi. (Mrym sursi, 30-31)

Namaz hans vaxtlarda frz qlnmdr?

Quranda namazn mminlr vaxtlar tyin olunmu bir ibadt olaraq frz qlnd
bildirilir. Ayd bel buyurulur:
Namaz bitirdikdn sonra ayaq st olanda da, oturanda da, uzananda da Allah
yad edin. Thlk sizdn sovuduqda is, namaz (lazmi qaydada) qln. nki
namaz mminlr myyn olunmu vaxtlarda vacib edilmidir. (Nisa sursi, 103)
Namaz vaxtlar "shr", "gnorta", "ilkindi", "axam" v "am" olmaqla be vaxtdan
ibartdir. Namaz vaxtlar bir ox Quran aysind aqca bildirilmidir. Bunlardan biri
beldir:
14

Onlarn dediklrin sbr et. Gn domamdan v batmamdan vvl Rbbini

hmd-sna il trifl, gecnin bzi saatlarnda v gndzn iki banda Ona triflr de
ki, blk raz qalasan. (Taha sursi, 130)
Allahn vhy v ilham il Quran n yax anlayan v tfsir edn Peymbrimiz d
(s..v.) be vaxt namazn gn rzindki balanc v bitm zamanlarn mminlr tsvir
etmidir. Namaz vaxtlarnn bildirildiyi n mhur hdisi-riflrdn biri bn Abbasn
bildirdiyi hdisi-rifdir:
Rsulallah (leyhissalatu vssalam) buyurdular ki: "Cbrayl (leyhissalam) mn
Beytullahn yannda iki df imamlq etdi. Bunlardan birincid gnortan klg ayaqqab ba
qdrkn etdi. Sonra ilkindini hr ey klgsi qdrkn etdi. Sonra axam gn batd v
oruclunun orucunu ad zaman etdi. Sonra am fqdki iqlq (fq) itinc etdi. Sonra shri
fq sknc v orucluya yemk haram olunca etdi. kinci sfr gnortan dnnki ilkindinin
vaxtnda hr eyin klgsi z qdr olunca etdi. Sonra ilkindini hr eyin klgsi znn iki misli
olunca etdi. Sonra axam vvlki vaxtnda etdi. Sonra am gecnin d biri gedinc etdi. Sonra
shri yer z aarnca etdi. Sonra Cbrayl (leyhissalam) mn ynlib: 'Ey Mhmmd! Bunlar
sndn vvlki peymbrlrin (aleyhimssalatu vssalam) vaxtdr. Namaz vaxt da bu iki vaxt
arasnda qalan zamandr!' dedi.
str Quran aylri, istr Peymbrimizin (s..v.) shih hdislri, istrs d slam
alimlrinin rhlrindn aydn olduu kimi namazn be vaxt olduu sabit v
mzakirsizdir.
Be vaxt namaz frz, vacib v snnlri il 40 rktdn meydana glir. Bu rktlr
namaz vaxtlarna gr aadak kimidir:
- Shr Namaz: 2 rkt snn, 2 rkt frz
- Gnorta Namaz: 4 rkt ilk snn, 4 rkt frz, 2 rkt son snn
- lkindi Namaz: 4 rkt snn, 4 rkt frz
- Axam Namaz: 3 rkt frz, 2 rkt snn
- am Namaz: 4 rkt ilk snn, 4 rkt frz, 2 rkt son snn, 3 rkt vitr namaz

Kamil man sahibi huu iind namaz qlar

Huu hrmt dolu qorxu mnasn verir. Namaz huu iind qlmaq is Uca
Rbbimizin hzurunda Onun heybt v zmtini qlbimizd hiss edrk, ONA hrmt
dolu bir qorxu bslyrk bu ibadti yerin yetirmkdir. Namazda Almlrin Rbbi olan
Allahn hzurunda dayandnn urunda olan bir mmin lbtt ki, bu gcl heybt v
qorxunu iind yaayacaq v Allaha bu qorxusu v hrmti lsnd yaxnlaacaq.
Namaz ibadtini haqq il yerin yetirmk istyn bir mmin huuna mane olan
eylr qar tdbir almal, namazda lazm olan diqqt v konsentrasiyan maksimum
tmin etmy almaldr.

15

Rbbimiz z hzurunda dayandmzda yalnz ONU xatrlamamz, ONU

ucaltmamz v btn ksikliklrdn mnzzh tutaraq tk ONA ibadt etmyimizi
buyurmudur. Namaz doru-dzgn qlmaq da btn bunlar realladrmaq n
byk bir frstdir. Bel ki, ayd Allah Onu zikr etmk n namaz qlnmasn
buyurmudur:
Hqiqtn, Mn Allaham. Mndn baqa he bir ilah yoxdur. Mn ibadt et v
Mni xatrlamaq n namaz ql! (Taha sursi, 14)
Namazn Frzlri
A- Xaricindki frzlri yeddidir. Bunlara rtlri d deyilir.
Hadesdn thart.
Ncastdn thart.
Setri vrt.
stiqbal-i Qibl.
Vaxt.
Niyyt.
ftitah v ya Thrim Tkbiri.
B- indki frzlri bedir. Bunlara rkn deyilir.
Qiyam.
Qirat.
Ruku.
Scd.
Kade-i axir.
Hadesdn Thart: Dstmaz olmayan bir kimsnin dstmaz almasna, boy
dstmaz almas lazm olan bir kimsnin d qsl etmsin hadesdn thart deyilir.
Ncastdn Thart: Bdn geyiln paltarlardan v ya namaz qlnacaq yerlrdn
namaza mane olan pisliklrin tmizlnib aradan qaldrlmasna ncastdn thart
deyilir.
Vaxt: 5 vaxt namaz vaxtl-vaxtnda qlnmaldr.
stiqbal-i Qibl: Namaz qibly, yni Mkk hrindki Kby doru qlmaq
demkdir.
Niyyt: Qlnacaq namazn hans namaz olduunu xatrlayb niyyt etmkdir.
Tkbir: "Allahu kbr" cmlsil Xaliqimizi ucaltmaq demkdir.
ftitah Tkbiri: Namaza balayarkn alnan ilk tkbirlrdir.
16

Qiyam: zrl sbbi olmayan bir kimsnin namazlarn qlarkn ayaq st

dayanmasdr.
Qirat: Namazda ayaq st durarkn Qurani-Krimdn bir v ya bir ne ay
oxumaqdr.
Ruku: Ovcunu diz qapaqlarna yapdraraq, ba il arxann dz kild ikiqat
olmas demkdir.
Scd: Burnu, aln, llri, dizlri v ayaqlar yer qoymaq v toxundurmaq scd
etmk demkdir.
Kade-i Axird Thhd Oturmaq: Qlnan namazn son oturuunda
(tthiyyatu) oxuyana qdr oturmaq.
Yuxarda saylan maddlrdn Setri vrt, Qibl v Dstmaz mvzularn
aqlamaqda fayda vardr:
Setri vrt ndir?
Mkllf olan, yni all v yetkin olan insann namaz qlarkn amas v baqa
zamanlarda digrlrin gstrmsi v baqasnn baxmas haram olan yerlrin setri vrt
(vrt yeri) deyilir. Kiilrin namaz n vrti gbkdn diz altna qdrdir. Azad olan
qadnlarn llrindn v zlrindn baqa hr yerlri, bilklri, aq salar v ayaqlarnn
alt namaz n vrt yerlridir.
Dstmaz
Namaz qlacaq mminin vvlc dstmaz almas lazmdr. Dstmazn myyn
frzlri vardr. Bunlar beldir:
-z bir df yumaq
-Dirsklrl birlikd iki qolu bir df yumaq
-Ban drdd bir qismin sal kmk
-ki aya, iki yandak topuq smklri il birlikd bir df yumaq.
Dstmazn frzlri il brabr snnlri d vardr. Dstmaz alan kamil iman sahibi
bir mminin yerin yetirmsi lazm olan snnlr is beldir:
-Bsml kmk
-llri bilklri il birg df yumaq
-Az ayr-ayr su il df yumaq
-Burnu ayr-ayr su il df yumaq
-Qalarn, saqqaln, bn altndak grnmyn drini islatmaq
-zn yuyarkn iki qan altn islatmaq
-Saqqaln sallanan qismin sal kmk
-Saqqaln sallanan qisiminin iin sa lin ya barmaqlarn daraq kimi soxmaq
17

-Dilri bir ey il srtmk, tmizlmk

-Ban hr trfin bir df sal kmk
-ki qulaa bir df sal kmk
-Boynun arxasn bitiik barmaqlarla bir df sallamaq
-l v ayaq barmaqlarnn arasn tmizlmk
-Yuyunacaq yerlri hr birind zvn hr yeri islanacaq kild df yumaq
-z yuyarkn rkd niyyt etmk
-Trtib, yni sra il iki li, az, burnu, z, qollar, ba, qulaqlar, boynun arxas
v ayaqlar yumaq v msh kmk
-Yuyunan yerlri srtmk
-Hr zv bir-birinin ardnca yuyub ara vermmk.
Qibl
Mkk hrind v Mscid-l Hramda yerln Kb qibldir v mslmanlarn
namaz qlarkn ona doru ynlmlri lazmdr. slamn be rtindn biri olan namaz
ibadti qibl istiqamtin dnlrk realladrlr. Qurani-Krimd mminlrin namaz
qlarkn zlrini Kb istiqamtin ynltmlri bildirilmidir. Mkknin xaricind v
Mkkdn uzaq olanlarn "qibl istiqamtin doru dayanmas" kifaytdir.
slam dini Kbni bir olan Allaha ibadt mrkzi olaraq tantm v mslmanlara
namaz qlanlar v ibadt ednlr arasnda vhdt, birlik v nizam olmas n dnyann
harasnda olurlar-olsunlar zlrini qibly evirmlrini mr etmidir.
Qibly doru namaz qlmaq Kbni tmir edn Hz. brahiml (.s) Hz. smayln
(.s) xatirlrini xatrlamann v ibadt n Allaha ynlmyin gzl bir nmunsidir.
nsann yemk yeyrkn, yatarkn d bu ilri qibly doru etmsi yaxdr. nsan lnc
torpaa taprlanda da z qibly evrilmlidir.
Qibl Nec Tyin edilir?
Qibl Kbnin binas deyil, torpadr, yni yerdn r qdr olan boluq qibldir.
Buna gr dnizin altnda, ya da smada ikn bu istiqamtd namaz qlna bilr.
Qiblni riyazi hesablarla hesablamaq mmkn olduu kimi, kompasn (qtb
ulduzu) kmyi il d doru istiqamti tapmaq mmkndr. Hesab v altl ediln
hesablamalarda qibl taplmasa da, istiqamti myyn edil bilr. Qiblnin tyinind
qvvtli znn saslanan tsbitlr qbul olur.
Mehrab taplmayan, hesab, ulduz kimi eylrl d aydn ola bilmyn yerlrd
qiblni biln mslmanlardan sorumaq lazmdr.
Gmi, qatar kimi hrkt edn yerlrd z qibly doru dayanb, scd yerinin
yannda kompas qoyulmaldr. Bellikl, hrkt edn vasit dndkc, namaz qlmaqda
olan adam da qibly doru dnmlidir. Ya da baqa biri, namaz qlan adam saa-sola
evirmlidir.

18

Qibl istiqamtini bilmyn kims mehraba baxmadan, bilndn sorumadan, ya da

z aradrmadan namaz qlsa, qibly rast gls bel, namaz ibadtinin rtlrini tam
olaraq yerin yetirmmi saylr.

KAML MAN SAHBNN QDR (TALE) TSLMYYT

De: Allahn bizim n yazdndan baqa bizim bamza he n glmz. O
bizim Himaydarmzdr. Qoy mminlr Allaha tvkkl etsinlr! (Tvb sursi, 51)
"Biz, hqiqtn d, hr eyi qdr il yaratdq" (Qmr sursi, 49) aysi il xbr
verildiyi kimi, Allah canl-cansz btn varlqlar qdrlri il birlikd yaratmdr.
Allahn tyin etdiyi qdr (tale) xaricind he bir varln yaxla, ya da pisliy mane
olmaa v ya ksin evirmy gc yetmz. Mhz kamil iman sahiblri d "Allahn
onlar n yazdqlarndan baqa balarna he bir ey glmycyi"nin urunda olan
insanlardr.
Bu hqiqt slind mminlr n yaradlm sonsuz bir rahatlq qaynadr. nki
yer znd kiik-byk btn hadislri, hr cr xrdal il "sonsuz bir al"
planlamaqdadr. Bu sbbl d hr biri mminlr n n xeyirli kild ba verir.
Bu mtlq hqiqti qavrayan kamil iman sahiblri Allahn sonsuz al il tyin
etdiyi qdr qlbn tslim olaraq yaayrlar. Allahn yaratd btn hadislri dinin
mnftin v inananlarn axirtlrin faydal olacaq kild, bir hikmtl yaratdn
bilirlr. Bir ayd "...Allah kafirlr mminlri (mlub etmy) yol vermyckdir"
(Nisa sursi, 141) klind bildirilmsi, hadislrin mtlq surtd inananlarn lehin
nticlncyini xbr verir. Yen bir baqa ayd d "... Allah Ona yardm ednlr,
mtlq yardm edr...." (Hcc sursi, 40) klind bildirilmidir. nki Allah iman
ednlrin dostu v vlisidir. Allah vkil edn, yalnz ONA gvnn kamil iman sahiblri
dnyada v axirtd bu kmyin mtlq zlrin atacan he bir zaman unutmazlar.
Xsusil d ilk baxda leyhlrin grnn bir vziyyt olduunda, bu dnclrind
qtiyyt gstrr, bunda bir xeyir olduunu bilrlr.
Allah dnyan insanlar snamaq n xsusi bir imtahan mhiti olaraq yaratmdr.
nsanlarn oxu balarna bir yaxlq, gzllik, ya da brkt gldiyind bunun Allahdan
olduunu dnrk Allaha qar tslimiyytli v kr edici bir rftar gstrrlr. Ancaq
trs kimi grnn, ya da istmdiklri bir vziyytl qarladqlarnda bu tslimiyytli
rftarlarn drhal itirrlr. Allaha qar syan edib ba qaldrmaa qdr atan bir
tvkklszlk v nankorluq irisin girrlr. Quranda insanlarn bu vziyyti bel
aqlanmdr:
... Biz insana z mrhmtimizdn daddrdqda ona sevinir. Onlara z llri il
etdiklri mllrin ucbatndan bir bdbxtlik z verdikd is insann nankor
olduunu grrsn. (ura sursi, 48)
19

Kamil iman sahiblri is, "... Biz sizi snamaq n r v xeyirl imtahana kirik.
Siz ancaq Biz qaytarlacaqsnz!" (nbiya sursi, 35) aysind veriln sirri qavramlar.
Lehin, ya da leyhin kimi grnn hr hadisnin slind Allaha olan imanlarnn
snanmas n xsusi olaraq yaradlm olduunu unutmazlar. Qarladqlar hadislr
n olursa-olsun Allaha olan tslimiyytlri v tvkkllri azalmaz. Balarna gln v
mnfi kimi grnn bir ox hadisnin slind axirtlri n son drc xeyirli nticlr
meydana gtir bilcyini bilrlr. nki Allah hr hadisni insann gr bildiyi v gr
bilmdiyi bir ox hikmtl birlikd yaradr. Bu hqiqt bir ayd bel xbr verilir:
... Ola bilsin ki, sevmdiyiniz bir ey sizin n xeyirli, sevdiyiniz bir ey is
sizin n zrrli olsun. Allah bilir, siz is (bunu) bilmirsiniz. (Bqr sursi, 216)
Ayd d diqqt kildiyi kimi, pislik sand ey slind insan n bir yaxla
vsil ola bilr. nki insann bana gln btn hadislri "sonsuz al" sahibi olan
Allah planlayr. nsann al v mhakimsi is ox mhduddur. Bu sbbl insann
zrin dn zn hr ehtimalda yaxya atdracaq Allahn sonsuz al il tyin etdiyi
qdr tslim olmaqdr.
Bir hadis ilk mrhld r kimi grn bilr, amma blk d Allah burada bu
hadisy mruz qalan insanlarn zn olan tslimiyytlrini snayr. V blk d ikinci
mrhld bu hadisni byk bir xeyir evirck. Allaha gvnmyn insanlar ilk anda
bunun bir snaq olduunu unudub tlaa drlr. Kamil bir imana sahib olan insanlar
is hm gzl bir rftar gstrdiklri n Allahn rizasn qazanm olurlar, hm d
hadisnin nticsind mtlq bir xeyir qovuurlar.
Quranda kamil iman mvzusunda n gzl nmunlri tkil edn peymbrlrin
hyatlarndan mxtlif hisslr verilmidir. Msln, Fironun zlmndn uzaqlamaq
n Misir xalq il birlikd yola xan Hz. Musa ilk anda he bir qurtulu yolunun
grnmdiyi bir vziyytl qarlamdr. Qarya kemlrinin qeyri-mmkn
grndy bir dniz knarna gldiklrind d Firon v ordusu onlar izlyirdi. lk
baxda xilas olmalarnn qeyri-mmkn kimi grndy bel bir vziyytd, Allahn
hr yaratdnda bir xeyir olduunu qavrayanlarla trddd qaplanlar myyn
olmudur. Bu hadis Quranda bel izah edilir:
Gn fqdn qalxarkn (Firon z sgrlri il) onlar izlmy baladlar.
ki dst bir-birini grnc Musann shablri: Biz yaxalanacaq! dedilr.
(Musa) dedi: Xeyr, Rbbim mnimldir. O, mn doru yol gstrckdir!
Biz Musaya: sanla dniz vur!( dey) vhy etdik (Dniz) drhal yarld, (on
iki yol ald) v hr biri nhng bir da kimi oldu.
O birilrini d ora yaxnladrdq.
Musa v onunla birlikd olanlarn hamsn xilas etdik.
O birilrini is suya qrq etdik.

20

bhsiz ki, bu (hekaytd) bir ibrt vardr. Lakin onlarn oxu iman gtirmdi.
(ura sursi, 60-67)
Aylrd d xbr verildiyi kimi, peymbrin yanndak insanlardan bzilri
drhal midsizliy qaplm v "tutulduq" demilr. Hz. Musa is sla midsizliy
qaplmam v Allahdan qti olaraq bir kmk glcyini unutmamdr. V Allah bu
snaqdan drhal sonra bir mcz yaratm, dnizin iki byk su ktlsi klind
ayrlmasn tmin edrk, peymbr v onun yanndak inananlarn xilas olmas n
yol gstrmidir. Sonra da Firon v ordusunu bu sulara qrq etmidir.
Allah grnc qti olaraq r kimi grnn bir hadisni mminlrin tslimiyyti
myyn olduqdan drhal sonra ox byk bir xeyir evirmidir.
Bu mvzudak digr bir nmun d Peymbrimizl (s..v.) laqdardr:
gr siz (Peymbr) kmk etmsniz, (bilin ki,) Allah ona artq kmk
gstrmidir. O vaxt kafirlr onu iki nfrdn ikincisi olaraq (Mkkdn) xartdlar.
O iki nfr maarada olarkn (onlardan) biri z yoldana (bu Bkr) dedi: Qm
yem, Allah bizimldir! (Bundan sonra) Allah ona arxaynlq nazil etdi, sizin
grmdiyiniz dylrl ona yardm gstrdi v kafirlrin szn alaltd. Ancaq
Allahn Sz ucadr. Allah Qdrtlidir, Mdrikdir. (Tvb sursi, 40)
Peymbrimiz Hz. Mhmmd (s..v.) iind olduu tin raitlrd stn bir
tvkkl gstrmi v yanndak yoldan da Allaha tslimiyyt dvt etmidir. Kamil
iman sahiblri d zlrin Quranda triflnn peymbrlrin xlaqn nmun
gtrrlr. V bu yksk xlaq gstrmyi hdflyrk balarna gln hr tinlikd
bel deyrlr:
De: Mn Allah yetr. Tvkkl ednlr yalnz Ona tvkkl edirlr!
(Zumr sursi, 38)

KAML MAN SAHBNN

DNYA HYATINA BAXI PRZMASI
Bu dnya hyat ylnc v oyundan baqa bir ey deyildir. Axirt yurdu is sl
hyatdr. Ka ki, bilydilr! (nkbut sursi, 64)
Allah dnyan insanlar n keici bir yurd olaraq yaratmdr. nsanlarn
snanmas, iman ednlrin ksikliklrindn arnmas v yrdilrk cnnt layiq olacaq
bir qurulua sahib olmas, inkar ednlrin d pisliklrinin ortaya xmas n... Ancaq
bu hqiqti ox az insan dnb anlayr ki, mhz onlar da kamil iman sahiblridir.
21

Kamil imana sahib olan bir mminin dnyaya bax Qurana sasn olur. Bel bir
adam inkarlar kimi dnyaya balanmaz, ksin sonsuz axirt hyat n daim hazrlq
grr. Bundan baqa, Quranda xbr veriln "... insanlar ancaq Mn ibadt etmk
n yaratdm" (Zariyat sursi, 56) aysinin hkm il dnyada olma mqsdinin hr
eydn vvl "Allaha qulluq etmk" olduunu bilir.
Allaha qulluq etmk, daha vvl d ifad etdiyimiz kimi, yalnz namaz qlmaq, oruc
tutmaq kimi ibadtlri yerin yetirmk deyil. ksin, qulluq bir insann btn hyatn
hat edn bir hrktdir. Kamil imana sahib olan bir mmin btn hyatn Allaha
qulluq etmkl keirn insandr. Yalnz Allah n yaayar, Allah n alar, zn
veriln btn imkanlar yen d yalnz Allah n istifad edr. nki "nsan
qardrlm ntfdn yaradaraq onu snaqdan keirmk mqsdil eidn v grn
etdik" (nsan sursi, 2) aysind d ifad edildiyi kimi, Allah dnya hyatn insan
snamaq n yaratdn bildirir.
Allah dnya hyatnn bir snanma yeri olduunu bildirdiyi kimi, bu hyatn
hiylsin d xsusil diqqt kmi v insanlar bu mvzuda aqca xbrdar etmidir:
Ey insanlar, he bhsiz Allahn vdi haqqdr; el is dnya hyat sizi
aldatmasn... (Fatir sursi, 5)
Mhz kamil iman sahiblri d, n qdr cazibdar kimi grnrs-grnsn, dnya
hyatnn bzklrin aldanmayan insanlardr. nki onlar Allahn haqq kitabndan
dnya hyatnn sl zn yrnmilr. Dnya hyat Quran aylrind bildirildiyi kimi
"bir oyun", "ehtirasl bir ylnc", "bir bzk", "insanlarn arasnda bir ynm", "mal v
uaqlarda bir oxalma ehtiras"dr. Allah bir aysind dnya hyatn vvl yallanb
kinilrin xouna glndn sonra da quruyub r-p olan bir kin nmunsin
bnztmidir:

Bilin ki, dnya hyat oyun v ylnc, bzk-dzk, bir-birinizin yannda

ynmk, var-dvlti v oul-ua oxaltmaq istyindn ibartdir. Bu el bir yaa
bnzyir ki, ondan ml gln bitki kinilri heyran edir. Sonra o quruyur v sn
onun sapsar olduunu grrsn. Sonra is o r-p dnr. (Kimisini) axirtd
iddtli zab, (kimisini d) Allahdan balanma v razlq gzlyir. Dnya hyat is
aldadc lzztdn baqa bir ey deyildir. (Hdid sursi, 20)
Qurann bu nmunsind diqqt kildiyi kimi, yer znd he bir ey zamana
qar he n ed bilmz: n gzl evlr, avtomobillr, mkanlar, mnzrlr, n d gnc,
gzl v mvqe sahibi insanlar... Yeni olan hr ey qsa mddtd khnlir, gnc olan hr
ks yalanr, gzl olan khnlir v htta zamanla tannmaz hala glir. Yen n dyr
veriln yalar zamanla khnlib dyrlrini itirir. n xobxt anlar srtl keib tarix
evrilir, n gzl lzztlrdn sr-lamt bel qalmr. Bir az zaman kediyind insan az

22

qala bunlar he yaamam kimi hisslr keirir. Allah bir ayd insanlara axirti
unutduraraq, onlar dnyaya balayan ehtiraslarn nlr olduunu bel bildirmidir:
Qadnlarn, uaqlarn, yn-yn qzl-gmn, yax cins atlarn, mal-qarann
v kin yerlrinin verdiyi zvqlr olan istk insanlarn gzn gzl gstrilmidir.
Bunlar, dnya hyatnn keici zvqdr, gzl qayd yeri is Allah drgahndadr.
(Ali-mran sursi, 14)
Diqqt yetirils, ayd zrind dayanlan dnya nemtlrinin ortaq yan, hamsnn
mhdud v keici zvqlr olmalardr. Bu sbbl dnya zrind ehtirasla balanlmal
he bir ey yoxdur. Hr eydn vvl n insann t v smkdn ibart olan quruluu, n
d dnyadak digr vsaitlr buna uyun yaradlmamdr. Bunlar cnntdki nemtlrin
ox ksik bir kopiyas olaraq, axirti xatrlatmaq mqsdil var edilmilr.
Mhz bu hmiyytli hqiqti qavrayan kamil iman sahibi olan bir mmin
dnyadak btn nemtlrdn faydalanar, amma (dnyaya aldanan insanlardan
frqlnrk) bu nemtlr qar bir ehtirasa qaplmaz. He bir zaman lindkilr
sahiblnmz, ksin ona verdiklrindn tr hr an Allaha qar kr edici bir rftar
gstrr. nki yer zndki btn mlkn sl sahibinin Allah olduunu bilr.
Mala, gzlliy, gc sahib olduqlarn sanan insanlar is slind, yalnz zlrini
aldadarlar, nki sahib olduqlarn sandqlar eylrin he birini zlri yaratmamlar.
Htta bunlarn birini bel yaratmaa gclri atmaz. stlik bunlarn yox olmalarna da
mane ola bilmzlr. zlri d yaradlmlar v bir gn onlar da mtlq dnya hyatna
aid olan sahib olduqlar hr eyi gerid buraxb lm dadacaqlar.
Mhz kamil iman sahiblrini qfltd olan insanlardan ayran n byk frqlrdn
biri Quranda "... bunlar tri dnyan stn tutaraq (qarlarndak) Ar Gn
grmmzliy vururlar" (nsan sursi, 27) aysind ifad ediln hqiqtin urunda
olmalar v dnyaya deyil, axirt istiqamtli bir hazrlq iind olmalardr. Allah bu
insanlarn bel syldiyini xbr verir:
Onlardan: Ey Rbbimiz! Biz hm (bu) dnyada, hm d axirtd gzl nemtlr
ver v bizi Od zabndan qoru! deynlri d vardr. (Bqr sursi, 201)
Allah bu smimi davranlarnn v dualarnn vzin onlara hm dnyann, hm
d axirtin btn gzlliklrini v nemtlrini verir. Allah Quranda bunu bel
mjdlmidir:
Bellikl Allah onlara hm dnya mkafatn, hm d gzl axirt mkafatn
verdi. Allah yax i grnlri sevir. (Ali-mran sursi, 148)
Dnya hyatnda da, axirtd d onlara mjd vardr. Allahn klmlri sla
dyiilmz. Bu, byk uurdur. (Yunus sursi, 64)

KAML MAN SAHBNN

23

LM BAXI PRZMASI

Hr bir ks lm dadacaqdr. Lakin Qiyamt gn mkafatlarnz siz tam

verilckdir. Kim Oddan uzaqladrlb, Cnnt daxil edilrs, o uur qazanm olar.
Dnya hyat is aldadc lzztdn baqa bir ey deyildir. (Ali-mran sursi, 185)
Quranda "Hr ks lm dadacaqdr. Sonra da Biz qaytarlacaqsnz" (nkbut
sursi, 57) aysind d xbr verildiyi kimi, dnyadak hr insan z n tqdir edilmi
bir gnn tyin olunmu bir saatnda bhsiz ki, lml qarlaacaq. Bel ki, bu gn
qdr he bir insann gc, mal, mlk, srvti, hrti, mvqeyi, etibar, qvvti v
gzlliyi lm zndn uzaqladrmaa yetmmidir. lm Allahn bir qanunudur:
glmi-kemi btn insanlar bu qti v qarsalnmaz hqiqtl qarlamlar.
"Harada olursunuzsa olun, lm sizi haqlayacaq. Htta yksk qalalarda olsanz
bel..." (Nisa sursi, 78) aysil xatrladld kimi, he kim lmdn qama bacara
bilmmidir v bacara bilmyck.
Bu hqiqt kamil iman sahiblrinin drin bir anlayla qavradqlar bir mvzudur.
lmn qtiliyini v yaxnln drk etmlril birlikd lmdn sonrak sonsuz hyata
hazrlq grmlrinin vacibliyini d anlayrlar. Allahn mr etdiyi xlaqa tam olaraq ata
bilmdn v Allahn razln qazana bilmdn lmkdn qorxar, bu sbbl d byk
bir smimiyyt v syl Allahn dinin sarlrlar. Hr an lckmi kimi Allaha
yaxnlamaqda v Onun razln qazanmaa alrlar. Quranda kamil iman sahiblrinin
bel dua etdiklrindn bhs edilir:

126)

... Ey Rbbimiz! Biz oxlu sbr ver v bizi mslman olaraq ldr. (raf sursi,

... Ey gylri v yeri yaradan! Sn dnyada da, axirtd d mnim

Himaydarmsan. Mnim canm mslman kimi al v mni mlisalehlr qovudur.
(Yusuf sursi, 101)
Kamil iman sahiblri lm Allahn bir mri olduu n son drc tslimiyytl
qarlayrlar. Htta lm Rbbimizin mjdldiyi cnnt qovumaq n bir qap
olaraq grrlr. Amma bir trfdn d chnnm zabndan kinmlri lazm olduunu
bilir, var gclri il xeyrlrd yararaq Allahn razln qazanmaq n mul olurlar.
Quranda inanan insanlarn axirt qdr "mid v qorxu" irisind olacaqlar
bildirilmidir. Ntic olaraq kamil iman sahiblri iman etdiklri n cnnti mid
edrkn, bir trfdn d zlrini yetrli grmdiklri n chnnmdn qorxurlar.
Quranda kamil iman sahibi olan mminlrin "pis hesab"dan qorxular, gstrdiklri gzl
rftarlar v atdqlar xeyrli ntic bel bildirilmidir:

24

O kslr ki, Allaha verdiklri sz yerin yetirir v hdi pozmurlar.

O kslr ki, Allahn qovudurulmasn mr etdiyi eylri qovudurur (qohumluq
v qardalq laqlrini mhkmldir), Rbbindn qorxur v pis haqq-hesabdan
kinirlr.
O kslr ki, Rbbinin zn dilyrk sbr edir, namaz qlr, onlara verdiyimiz
ruzidn gizli v akar xrclyir v pisliyi yaxlqla df edirlr. Onlar n Axirt
yurdu
mlisaleh atalar, zvclri v vladlar il birlikd daxil olacaqlar dn balar
hazrlanmdr. Mlklr btn qaplardan onlarn yanna daxil olub( deycklr):
Sbr etdiyiniz gr siz salam olsun! Axirt yurdunuz nec d gzldir! (Rd
sursi, 20-24)

KAML MAN SAHBNN

AXRT NANCI

O kslr ki, sn nazil olana v sndn vvl nazil olanlara iman gtirir, axirt
d yqinlikl inanrlar. (Bqr sursi, 4)
Chnnmd yaanan arnn v zabn iddti bhsiz ki, dnyada yaanan he
bir ar il mqayis edil bilmz. Yalnz at zabnn bel saysz nv vardr. Chnnm
hli qqrqlar iind yanar, llri boyunlarna bal kild atin dar yerin atlar,
balarnn stndn qaynar su tklr, dmirdn qamlarla qamlanar, aclqdan v
susuzluqdan qvrlarkn zabdan-zaba srklnrlr. Sonsuza qdr aclar bitmz.
Duyduqlar pemanlq, arsizlik v midsizlik hissi onlar mnn zr, yox olmaq
istyrlr. Amma bu sla reallamaz. Yaadqlar dzlmz arlarn iddti getdikc
daha da artar. Onlara bel deyilr:
Yann orada! Dzsniz d, dzmsniz d sizin n eynidir. Siz ancaq etdiyiniz
mllrin czas verilir. (Tur sursi, 16)
Mhz kamil iman sahibi olan bir mmin Quran aylrind tsvir ediln bu mhiti
v zab hmi dnr v Allaha ynlr. Hr an lm mlklri il qarlaa bilcyini
v bellikl axirt ke bilcyini he unutmadan hrkt edr. Verdiyi qrarlar,
gstrdiyi rftarlar, davran il hmi cnnti qazana bilmyi v chnnm zabndan
uzaqlama hdflyr. nki dnyada he kim Allahn zabndan etibarda ola bilmz.
Qarsna xan zrr qdr bir cr imkann bel qarmaq istmz. Hesab gnnd
"hssas trzilr" (nbiya sursi, 47) qurulacan bilr. O gn yaxlqlarnn ar glmsi
n qarlad hr frsti qiymtlndirmli olduunu dnrk hrkt edr. nki
Allah insanlar bu mvzuda bel xbrdar etmidir:
25

O gn insanlar mllrinin onlara gstrilmsi n dst-dst glcklr.

Zrr qdr yaxlq edn (vzini) alacaqdr.
Zrr qdr pislik edn d(vzini) alacaqdr. (Zlzl sursi, 6-8)
Kamil iman sahibi Allahn rizasna ks olan hr rftardan da iddtl kinr. nki
etdiyi hr hrkt onu ya cnnt, ya da chnnm yaxnladracaq. Bu ikisindn baqa
gedilck bir yer is yoxdur.
Bu hqiqtlrin urunda olan kamil iman sahiblri hyatlar boyunca "qorxu v
mid dolu" olarlar. Hesab gn qorxu iind cnnt v ya chnnm girmyi gzlyn
insanlarn ruh hallarn xatirlrindn xarmazlar.
nsanlar bu an cnntl chnnm arasndak ayr-sekiliy gtirilslr v bir azdan
edilck bir sorulama il sonsuz bir hyata balayacaqlarn anlasalar, hans rftar
gstrrlr?
Bu rtlr altndak bir insann yannda olan v blk d bir an sonra irisin
atlaca chnnmi gr-gr Allahn raz olmayaca bir rftar gstrmsi mmkn
olarm?
bhsiz ki, xeyr. ksin, bel bir vziyytl qar-qarya gln hr insan son da
olsa bir frstinin olduunu dnrk cnnt gir bilmk n aln v vicdann son
damlasna qdr istifad edr, Allahn n byndiyi rftar ttbiq etmy alar. Dnyada
ikn bu vziyyti zndn ox uzaq grn v axirt hyat n he bir hazrlq etmy
ehtiyac duymayan bir insan bel byk bir axnama irisind vziyyti kompensasiya
etmy alacaq. Ancaq o gn artq kompensasiya etmk n vaxt yoxdur. nki
Allahn qullarna tyin etdiyi imtahan mddti lmlri il birlikd sona atm v hesab
dftrlri balanmdr. O ana qdr yaxlqdan, ya da pislikdn yana n etdilrs, yalnz
bunlarla vz grcklr.
Mhz kamil iman sahiblrinin dnya hyatnda gstrdiklri sy d, axirt - sonsuz
cnnt v chnnm hyatna qti mlumatla iman etmlri, bunu allarndan
xarmamalar v hr an lml qarlaa bilcklrindn qaynaqlanr. Onlar axirtd bu
qorxunu v pemanl yaamamaq n dnya hyat boyunca zlrini hr an bu
toplanma yerind barlrind qrar verilmsini gzlyirmicsin dnrlr. Sanki
oraya getmi, cnntin gzlliyini v chnnmin qorxuncluunu grb dnyaya geri
dnmlr. Bu aq urla v imanla axirt hazrlq grrlr. V belc qarladqlar hr
hadisd n vicdanl v n gzl rftar ortaya qoyarlar. nki bilrlr ki, gstrdiklri n
kiik bir ziflik, ya da bir vicdanszlq o gn rk ars olacaq pemanla sbb ola bilr.
Ntic olaraq, kamil iman sahiblrinin axirt iman etmlri, onlarn Allaha
yaxnlamaqda v qorxub-kinmkd srhd tanmamalarn tmin edr. Quranda "N
qdr bacarrsnzsa Allahdan qorxun...." (Tabun sursi, 16) aysind ifad edildiyi
kimi btn gclril Allahdan qorxub-kinrlr v sonsuz mkanlarnn cnnt olmasn
mid edrlr.

26

KAML MANIN NSB ETDY

STN XLAQ

Hqiqtn d, sn byk xlaq sahibisn! (Qlm sursi, 4)

Allaha qlbn iman edn hr insan Onun btn mrlrini qeyd-rtsiz yerin
yetirr. Bunun nticsind d ortaya stn bir xlaq modeli xar. Mhz kamil iman sahibi
olan mminin sahib olduu da, Quran hkmlrin itat etmyin nsib etdiyi bu stn
xlaqdr.
nsan gzl v qiymtli olan btn xsusiyytlr ancaq Allahn hkmlrin riayt
etmkl sahib ola bilr. Allah Quranda doruluu, dalti, sbri, fdakarl, vfan,
sdaqti, dzmlly, itati, tvazkarl, xo mnasibti, fqti, mrhmti, qzbi
mlub etmyi v s. bir ox stn xlaq xsusiyytini mr edir. Bunlarn ksin olan
btn xlaq pozuqluqlarn da aq hkmlrl qadaan edir.
Quranda tqdim ediln bu stn xlaq yaamaq is insann Allah qorxusunun
iddtindn, bu sbbdn vicdannn ssini dinlmsindn asldr. nki bir insan
Allahdan n qdr ox qorxsa v vicdannn gstrdiyi dorulara n qdr tabe olsa,
Allahn hkmlrin o qdr itat edr. ksin vziyytdki bir adam is Quran xlaqn
yaamaqda stabillik gstr bilmz. Allahn gzl olaraq gstrdiyi xlaqn bzi
xsusiyytlrini zrind dasa bel, mnftlril zidd ddy anda tam frqli bir
xarakter gstr bilr.
Mhz bu mqamda imani yetkinliy atm insanlarn stnly ortaya xar.
"Kamil iman" sahibi gzl xlaq nmunlrini hyatnn hr annda, sla imtina etmdn,
digr insanlardan qat-qat daha ox v stn bir kild gstrr. O, sbrin n oxunu,
fdakarln n gzlini, tslimiyytin n mkmmlini, Allah sevgisinin n iddtlisini
yaamaa chd gstrr. Bu sbbl d digr insanlar irisind xlaqi xsusiyytlri il
n ker. Qurandak ifad il desk, "tqva sahiblrin ndr" olar.
lbtt, hr mslman n sas hdf bel stn bir xlaqa sahib olmaqdr.
ksin, insan zn bir srhd ks, zn yetrli grn bir mvqey dr. Qurann
bir ox aysind insana zn he bir mvzuda yetrli grmmsi lazm olduu yrdilir.
Bir ayd insann zn yetrli grmnin adam azdracana, yoldan xaracana diqqt
kilir:
Xeyr! nsan, dorudan da, hddini ar znn ehtiyacsz olduunu znn
etdiyin gr. (lq sursi, 6-7)
Mhz bu sbbl Allaha v axirt gnn inanan hr adamn Quranda mr ediln
xlaq gcnn yetdiyinin n oxu il yaama hdflmsi lazmdr. Ancaq bel bir
hdfi olan adam cnnt girmyi v sonsuz hyatn orada peymbrlrl, saleh

27

mminlrl, hidlik mvqeyin atm v doru szl insanlarla keirmyi mid ed

bilr. Allah yalnz itatin bu gzl nticy atdracan xbr vermidir:
Allaha v (Onun) Elisin itat ednlr Allahn onlara nemt olaraq bx etdiyi
peymbrlrl, sidq rkdn inananlarla, hidlrl v mlisalehlrl birlikd
olacaqlar. Onlar nec d gzl dostlardr. (Nisa sursi, 69)
Bu hissd Allahn mr etdiyi stn xlaq Quranda bildiriln detallar il
aradracaq. Aylrin ifadsil desk, "qurtulanlardan" ola bilmk n insann n
drc yksk bir vq iind olmas v sy gstrmsini aqlayacaq.

Kamil man Sahibinin Vicdan

nsan zn daim pisliyi mr edn bir ssl - nfsi il birlikd yaradlmdr. Ancaq
bu ssin yannda nfsin ilham olunan v ona pisliklrdn kinmyi tlqin edn, onu
hmi doruya v yaxya aran yanlmayan bir ss d vardr. Nfsdki bu doruya
ynldn ss "vicdan" deyilir. Allah insann nfsindki bu iki xsusiyyti biz aylrd
bel tandr:
And olsun nfs v onu yaradb kamilldirn,
ona gnahlar v (Allahdan) qorxma tlqin edn!
Nfsini (gnahdan) tmizlyn uur qazanmdr.
Onu (gnaha) batran is ziyana uramdr. (ms sursi, 7-10)
Ayd ifad edildiyi kimi, Allah insana nfsinin pisliklrindn kinmyi ilham
edir. Allahn bu ilham insann vicdan vasitsil olur. Bu sbbdn vicdan mmini
doruya, gzl olana aran Allahn ssidir. Bu sbbl d vicdan, eyni zamanda kamil
imann aardr.
Kamil iman sahiblri hmi bu ss qulaq asrlar. Bu insanlarn vicdan anlay
cmiyytin daxilind mlum olan vicdan anlayndan ox frqlidir. Xalq arasnda vicdan
yalnz yoxsullara, yallara kmk etmk, yardm aksiyalarnda itirak etmk kimi
nmunlrl llr. Buna bnzr nadir hadislrdn baqa, insanlar vicdann hrkt
etmz v nfslrinin nzrd tutduu kild bir hyat trzi keirrlr.
Vicdanlarn Quranda mr ediln kild istifad ednlr yalnz kamil iman
sahiblridir. nki onlar vicdanlarn hyatlar boyunca hr zaman istifad edrlr.
Hdflri Allaha yaxnlamaq v Onun mmnuniyytini qazanmaq olduu n rtlr
n olursa-olsun, gnn iyirmi drd saat boyunca vicdanlarnn ssin qulaq asarlar. N
yorunluq, n yuxusuzluq, n d gndlik hyatn qarql onlarn bu ssi
dinlmlrin mane ola bilmz. n tin anlarnda, n tcili ilrind bel vicdanlarndan
gln bir xbrdarlqla drhal dorunu grr v n xeyirli olan rftara ynlrlr.

28

Bu mvzunu daha yax aqlamaq n bel bir nmun ver bilrik: Gnlrl ar
bir id aldqdan sonra a, yorun, yuxusuz v blk d xst bir halda uzun bir
sfrdn dnn mmin bir kimsni dnk. Bu ehtiyaclarn dmk n zn vaxt
ayrd zaman kmk tlb edn tin vziyytd qalm bir insanla qarlasa, he bir
trddd qaplmadan z ehtiyaclarn bir knara qoyaraq, bu kimsnin kmyin tlsr.
gr z fiziki vziyyti buna lverili deyils, btn imkanlarn bu adam n sfrbr
edrk ona kmk ed biln baqa insanlardan yardm istyr. V bu qdr tin
vziyytd hr eyi bir trf buraxb bel bir kmk etdiyi n d qar trf sla
minnt etmz. N iind olduu tin vziyyti, n d qar trf n etdiyi fdakarl
dil gtirr. nki o btn bunlar yalnz v yalnz Allahn razln qazanmaq
mqsdil edir v bundan baqa da he kimdn n maddi, n d mnvi bir vz
gzlmir. Bu insanlarn rftar Quranda bel bildirilir:
Biz sizi yalnz Allahn z xatirin yedirdirik v sizdn n vzini, n d
minntdarlq gzlmirik! slind, biz, Rbbimizdn gl biln ox kskin v ar bir
gndn ehtiyat edirik! (nsan sursi, 9-10)
Mhz kamil iman sahibinin vicdan anlay budur. Hr cr tin vziyyt v raitd
vicdanna uyar v etdiyi he bir yaxlq n he kimdn bir vz gzlmz. Allahn raz
olmasnn sevinci ona yetr.
Buna qar eyni nmunni bir d kamil iman sahib olmayan bir kims n
dnk. Bu adam iind olduu tin v lverisiz rtlri z n bir bhan olaraq
grr v vicdannn gstrdiyi yolu grmzlikdn glr. Yuxusuzluq, yorunluq, ya da
aclq kimi fiziki ehtiyaclarnn olmas rftarlarnn dyimsin sbb ola bilr. Bir anda
dzmsz, sbi v trs bir insana evril bilr. Bel bir vziyytd ninki kmk istyn
birin kmk etmk, htta zn kmk etmy alan yaxnlarna qar bel anlaysz
v trs davranma tbii bir haqq olaraq gr bilr. gr istisnal bir vziyyt olaraq
qar trf kmk etmyi qbul ets bel, bunu mtlq dil gtirrk v qar trfi
minnt altnda buraxaraq edr.
Grndy kimi, kamil iman sahibi olan insanlarla, olmayanlarn xlaq v rftarlar
arasnda byk bir uurum vardr. Bu frq hyatlarnn hr annda ks olunar v eyni
kild axirtd alaca vzl d mtlq ortaya xacaq.

Kamil man Sahibinin Sbri

Kamil iman sahibi olan adamn sbr etmyi yalnz tinliklr sin grmk klind
mhdud bir anlay iind qiymtlndirilmmlidir. Quranda xbr veriln "Ey iman
gtirnlr! Sbr edin, dzml olun..." (Ali-mran sursi, 200) aysinin hkm il hr
vziyytd Qurann btn hkmlrini ksiksiz v mkmml kild yerin yetirmkd,
qadaan ediln mvzulardan kinmy maksimum diqqt gstrmkd v hr
vziyytd n ideal rftar v davran, n stn xlaq gstrmkd hyat boyunca
29

qorxmadan v ziflik gstrmdn hmi qtiyyt gstrr. Qsaca, Quranda tsvir

ediln ideal mmin modelini yaamaqda qtiyytli davranaraq, he bir raitd v
vziyytd yorulmadan, usanmadan, ziflik gstrmdn sbrini ortaya qoyar. nki
gzl xlaq ancaq sy gstrildiyi zaman ortaya xar v kamil iman sahiblri d bu
sylrind sbr ednlrdir.
Mhz bu sbbl d sbr kamil iman sahibinin btn hyatn hat edr, btn
hrkt v davranlarnda ks olunar. Kamil iman sahibi Rbbimizin "Sn tmkinl sbr
et!" (Maric sursi, 5) hkm istiqamtind n drin sbri gstrr. Tvazkarlqda sbr
gstrr, n tvazkar insan olar; Allah rizas n zkatda sbr gstrr, n comrd
insan olar; z nfsini semmkd sbr gstrr, n fdakar insan olar.
n gzl xlaq gstrn sbrl laqdar Allah Quranda bel bir nmun vermidir:
Yaxlqla pislik eyni ola bilmz. Sn (pisliyi) yaxlqla df et! O zaman sninl
davt aparan kims sanki yaxn bir dost olar. Bu is ancaq sbr ednlr verilir v
ancaq byk qismt sahiblrin nsib olur. (Fussilt sursi, 34-35)
Aydn grndy kimi, Allah mminlr bir pislikl qarladqlarnda n gzl
rftar gstrmlrini mr etmidir. V bunu da ancaq sbr ednlrin bacara bilcyini
bildirmidir. Bu nmun gzl xlaq gstrmkd sbrin n qdr hmiyytli bir rolu
olduunu aqca gstrir.
Kamil iman sahibinin bir xsusiyyti d, bu gzl xlaq nmunlrini gstrrkn
qarlad mnfi kimi grnn he bir hadisd ziflik v qrarszlq gstrmmsi v
ya zn bir nemt verildiyind d sla tkbbr qaplmamasdr.
Bir insan hyatnn bzi zamanlarnda comrd, fdakar v ya son drc tvazkar
ola bilr. V ya bir tinliy qar dzmllk gstr bilr. Ancaq insann bu gzl
xsusiyytlri myyn vziyytlrd trk etmsi, zn bzi srhdlr qoymas, "zif
damar"nn olmas, tin anlarnda gzl davranlarndan vaz kemsi, mnfi rftarlara
girmsi o gn qdr etdiklrinin d dyrsiz qalmasna sbb ola bilr. nki
hmiyytli olan tqlidi, saxta, sthi v ya keici bir gzl xlaq deyil, he bir raitd vaz
keilmyn, xsiyyti il inteqrasiya olunmu, yerlmi bir quruludur. Allah bir ayd
"... bdi qalan yax mllr is Rbbinin drgahnda savab v mid baxmndan
daha fzldir" (Khf sursi, 46) klind bildirrk insann mumi xarakterinin bir
hisssi olan gzl xlaq v davranlarn z Qatnda qiymtli olduunu ifad etmidir.
Sbr mminin Allaha qar olan smimiyytinin v ONA yaxnlamaq n
gstrdiyi syin n hmiyytli gstricilrindn biridir. nki insan ancaq smimiyyti,
Allaha olan yaxnl nisbtind sbr gstr bilr. Bu xsusiyytlri n st sviyyd
saxlayan kamil iman sahiblri d sbr gstrmd yararlar. Bir fdakarlq etmlri
lazmdrsa bunu n gzl kild, llrindki imkan n yksk drcd istifad edrk
edrlr. Bir ayd "O kslr ki, Rbbinin zn dilyrk sbr edir" (Rd sursi, 22)
dey xbr verilir. Bu insanlar bir tinlikl qarlasalar da, qtiyyn ilrind bir
tinlik, tvkklszlk yaamadan Allahdan kmk dilyrlr.

30

Xalq arasnda sbr "dzm" il qardrlr. Halbuki kamil iman sahibinin yaad
sbrin dzm anlay il he bir laqsi yoxdur. nki dzmk xouna glmyn, arlacl vern bir vziyyt qarsnda zruri bir dzm, ya da mmnuniyytsiz bir gzlm
haldr. Allah n gstriln sbr is bir tinlik qayna deyil, byk bir zvq v
xobxtlik vsilsidir. Kamil iman sahibi olan mmin Allahn rizasn qazanmaq
mqsdil sbr edr, bu sbbdn sbrindn tr bir tinliy qaplmaz, ksin bundan
mnvi bir hzz duyar, Allahn bu sbrin vzind vd etdiyi nemt v gzlliklri mid
edrk byk bir sevinc duyar. Allah sbrin iman etmynlr n tinlik vern bir
vziyyt olduunu bir ayd bel xbr verir:
Sbr etmk v namaz qlmaqla (Allahdan) kmk dilyin! Hqiqtn, bu,
(Allaha) itat ednlrdn baqa (hamya) ar glir. (Bqr sursi, 45)
Kamil imanl bir mminin sbri o qdr drindir ki, xilas olmaq istdiyi hr hans
bir problemdn qurtulmasa v ya istdiklrin ata bilms bel sbrind v tlbind
yen bir dyiiklik olmaz. nki hr eyin Allahn idarsind olduunu v sbrinin
vzini axirtd artqlamas il alacan bilir. Buna gr qarsna xan hr hadisd
Allahdan hmi razdr, Onun sonsuz fqtin v mrhmtin iman edr, ONA
gvnr. gr Allah onun istdiyi bir eyi drhal vermirs, mtlq bunda daha byk bir
xeyir v gzlliyin gizli olduunu bilir. nki Allah btn dualara cavab vern v sbr
edn d vzini verndir, vdi haqdr. Bir ayd bildirildiyi kimi: "... Allahdan daha
doru (sylyn) kim ola bilr?" (Nisa sursi, 87). Bunu drk edn mmin bel dnr:
Blk Allah ona istdiyindn oxunu verck, lakin vvlc onu yetkinldirir, blk d
onun rftarn v zn olan balln snayr. Mminlrin Allaha olan bu
tslimiyytlri Quranda bel bildirilmidir:
O kslr ki, onlara bir msibt z verdikd: Biz, Allaha mxsusuq v Ona da
qaydacaq! deyirlr. (Bqr sursi, 156)
Bel ki, Allah onlar snayacan bildirrk, mminlr qarlarna xan tinliklr
qar sbr etmlrini tvsiy etmi v bunun xeyirl nticlncyini d mjdlmidir:
Bizi sizi bir az qorxu, bir az aclq, bir az da mal-dvlt, insan v mhsul itkisi il
snayarq. Sbr ednlr mjd ver. (Bqr sursi, 155)
Mmin mr boyunca gzl bir sbr gstrr. "Rbbin n sbr et!" (Muddssir
sursi, 7) hkmn hyatnn hr annda itat edr. Sonunda is Allaha qovuar v Allah
onu razl v cnntil mkafatlandrar. Cnntin qapsndak mlklr gln
mminlr bel sslnrlr:
Sbr etdiyiniz gr siz salam olsun! Axirt yurdunuz nec d gzldir! (Rd
sursi, 24)
31

Kamil man Sahibinin Mrhmt

Anlay
Sonra is o, iman gtirn, bir-birin sbr v mrhmt tvsiy ednlrdn
olmaqdr. (Bld sursi, 17)
Quranda xbr veriln "Sn bir hnif kimi zn din trf evir! Allahn
insanlara xlq etdiyi (urlu) mxluq kimi verdiyi fitrt budur...." (Rum sursi, 30)
aysind aqland kimi, insann fitrti din xlaqn yaamaqdan zvq alacaq v ancaq
bu kild rahat olacaq kild yaradlmdr. Bu sbbl Quranda tvsiy ediln fqt
v mrhmt hisslri kamil iman sahiblrinin he bir tinlik kmdn imanlarnn tbii
bir nticsi olaraq sahib olduqlar bir xlaqdr. Allah Quran xlaqn yaayan mmin
qullarnn zrind Rauf (ox sirgyn, ox acyan) v Rhman adlarn tclli etdirir.
nki Allah mrhmtlilrin n mrhmtlisi, sonsuz fqt sahibidir. Quranda bir ox
ayl Allahn sonsuz fqtin v mrhmtin diqqt kilmidir:
... nki (Allah) onlara (mslmanlara) qar fqtlidir, Rhmlidir. (Tvb
sursi, 117)
... O, rhm ednlrin n rhmlisidir. (Yusuf sursi, 92)
Hqiqtn, Allah insanlara fqtlidir, Mrhmtlidir. (Hcc sursi, 65)
Mhz bu xlaq zrlrind dayan kamil iman sahiblri insanlara qar fqtli v
mrhmtlidirlr. Ancaq onlarn mrhmt anlay xalq arasnda mhur olan mrhmt
anlayndan ox frqlnir. Onlarn mrhmti Allahn mrhmtinin bir tcllisi olduu
n Allahn rizasna v Qurana uyun bir mrhmt klidir. Mrhmtlrind l
gtrdklri yegan yol gstrici Qurandr. Qurandan baqa bir sistemin llrini
znd ks etdirn bir mrhmt anlaynn da "eytani" bir mrhmt olacan bilirlr.
Onlardan kmk istyn bir kimsnin bu kmyi xeyir yolundam, yoxsa Allahn
bynmdiyi bir yoldam istifad edcyi onlar n hmiyytli bir ldr. gr bu
kmk xeyir n istnirs, mrhmtlri dvry girr v maddi-mnvi hr cr kmyi
edrlr. Ancaq eyni raitd olduu halda ld etdiyi kmyi haram bir hrkt n
istifad edck birin kmk etmyi qbul etmzlr. Allahn byndiyi sl mrhmt d
budur. Bir adam Allahn bynmdiyi bir rftar ttbiq etmkdn saxlayb dmdz yola
atdrmaq, dnyada qavraya bilms bel axirtd anlayaca v ox kr edcyi bir
yaxlq v mrhmt klidir.
Bundan baqa, mminlr fqt v mrhmti sas hdflri din mxalif xan
inkarlara qar gstrmzlr. Quranda bu mvzuda veriln l is ayd bel
bildirilmidir:

32

Muhmmd Allahn Elisidir. Onunla birlikd olanlar kafirlr qar srt, z

aralarnda is mrhmtlidirlr... (Fth sursi, 29)
nananlar ancaq Allaha knldn bal kslr olan "mminlr" mrhmt edrlr.
nkarlara qar is son drc srt v qrarl bir xarakter gstrr v mrhmt ad
altnda sla bir zifliy dmzlr. nki bel bir rftar yuxarda aqladmz kimi,
"eytan bir mrhmt" anlay olacaq. Allah onlarn mminlr qar rftarnn "gr
onlar sizi l keirslr, siz dmn ksilr, llri v dillri il siz pislik edr v
sizin kafir olmanz istyrlr" (Mumthin sursi, 2) klind olduunu bildirmidir.
Bu vziyytd dmnliklrini gstrmk n frst axtaran bel insanlara mrhmt
gstrmyin all bir rftar olmayaca da mlumdur.
Bununla brabr, inananlarn mminlr gstrdiklri mrhmt v fqt is
dnyada bnzri grlmmi bir xlaq nmunsidir. Bu mrhmt onlara z il brabr
fdakarl, inc dncni, balaycl, sevgini v hrmti d gtirir. Kamil iman
sahiblri qarlarndak adamn maddi-mnvi hr cr ehtiyacnn o sylmdn frqin
varar, duyduqlar drin fqt sbbil ona drhal kmk etmy alarlar. Bu mvzuda
sy gstrmkdn d he bir kild usanmazlar. bhsiz ki, hr mvzuda olduu kimi,
bu mvzuda da mminlr n gzl nmun peymbrlrin rftardr. Ayd
Peymbrimizin (s..v.) mslmanlara qar duyduu fqt v mrhmt bel izah
edilmidir:
Siz znzdn el bir Eli gldi ki, sizin ziyyt dmyiniz ona ar glir. O
siz qar qayke, mminlr fqtli, rhmlidir. (Tvb sursi, 128)
Aydn d grndy kimi, Peymbrimizin (s..v.) fqti iman il doru
mtnasib olaraq o qdr oxdur ki, Allah mminlrin hr hans bir mvzuda tinliy
dmlrinin ona ar gldiyini bildirmidir. Mhz kamil iman sahiblrinin zlrin
hdf etdiklri mrhmt anlay da budur.

Kamil man sahibinin fdakarl

Bir insann he bir vz gzlmdn qarsndak insanlar n fdakarlq ed
bilmsi ancaq Allahdan qorxmas v axirt inanmas il mmkn olar. nki bu
insanlar dnya hyatnda gstrdiklri maddi-mnvi hr cr syin vzini Allahdan
gzlyrlr. Mhz bu sbbl d cahiliyy insanlarnn ksin, kamil iman sahiblri hr
mvzuda hamya qar stn fdakarlq nmunlri gstr bilrlr.
Cahiliyy cmiyytind is insanlarn byk hisssi inc bir fdakarlq anlayndan
uzaq olarlar. Bunun n byk sbbi din xlaqndan uzaqlamalarndan qaynaqlanan
eqoizmlridir. Hr ks birinci z mnftini dnr, digr insanlarn ehtiyaclar is ikinci
plandadr.

33

Halbuki sl imana sahib bir adamn xlaq v rftar bu insanlardan tamamil

frqlidir. Bu insanlarn n hmiyytli xsusiyytlrindn biri nfslrinin eqoist
ehtiraslarndan xilas olmalardr. nki ancaq nfsinin srhdsiz istklrini mlub edn,
onu idarsi altnda tutan mmin digr mminlr qar fdakar v inc dncli
davrana bilr. Bel ki, kamil iman mminlrin lazm olsa z haqlarndan da imtina edrk
digr mmin qardalarn zlrindn daha stn tutduqlar bir xlaq gtirr. sl iman
hqiqi tslimiyyt v hqiqi vicdan da budur. Bu mvzu il laqdar Quranda bel bir
nmun verilmidir:
(Mhacirlrdn Mdind) vvl (orada) yurd salm v iman gtirmi kimslr
z yanlarna hicrt ednlri sevir, onlara verdiklrin gr qlblrind pemanlq
hissi duymurlar. Htta zlri ehtiyac iind olsalar bel, onlar zlrindn stn
tuturlar. Nfsinin tamahndan qorunan kimslr nicat tapanlardr. (Hr sursi, 9)
Ayd bu xslr ehtiyac iind olsalar da, mmin qardalarnn ehtiyac v
istklrini zlrininkindn stn tutarlar. Gstrdiklri bu xlaq yalnz myyn
hadislrd ortaya xmr, btn hyatlarna hakim olan bir rftardr. n ac, yuxusuz,
yorun, qsacas fiziki baxmdan n tin vziyytd olduqlarnda bel he bir trddd
etmdn birinci nvbd digr mminlrin ehtiyacn dyrk z ehtiyaclarn ikinci
plana ata bilrlr. V bundan tr he bir zaman n tinlik duymaz, he bir zaman
fdakarlq etmk n qar trfi minnt altnda qoymazlar.
Cahiliyy xlaqna malik olan insanlar zruri olaraq bir fdakarlq etdiklri zaman
mtlq qeyri-mmnun olduqlarn bildirrlr. Ya ibarli bir szl, ya trs bir baxla, ya da
irkin bir rftarla ilrind duyduqlar qzbi v dzmszly hiss etdirrlr. Halbuki
sl imana sahib olan bir insan he bir zaman qar trfin, slind onun n byk bir
fdakarlq etmyini anlamas n trs bir rftar gstrmz. ksin, bunu qar trf
mmkn olduqca hiss etdirmmy alaraq haqlarndan kerlr. nki onun n
etdiyi gzl rftar yalnz Allahn bilmsi kifaytdir. Bzn qar trf fdakarlq etdiyinin
frqin bel varmaz.

Kamil man sahibinin tvazkarl

Sizin tanrnz Tk olan lahdr. Yalnz Ona itat edin. Sn mti olanlara mjd
ver. (Hcc sursi, 34)
Quran xlaqnda tvazkarlq insann Allaha qar aciz bir qul olduunu bilmsi v
btn hyatn v davranlarn bu istiqamtd ynltmsidir. Allah tqdir ed biln bir
mmin n bunun ksi mmkn deyil. nki Allahdan baqa ilah yoxdur. Hr eyi
yaradan, ldrn v sonra yenidn dirildck olan, hr ii idar edn Odur. Ondan baqa
qvv sahibi yoxdur. O hr eyi hat edn, hr ey gc yetn, qdri (taleyi) yaradan,

34

hr eyi eidn v grn, hr eydn xbri olandr. Allah btn ksikliklrdn uzaq v
he bir ey ehtiyac olmayan, daim diri olan, yanlmayan, unutmayandr.
nsan is he bir eyi yaratmaa gc atmayan, stlik z yaradlm olan v
Allahn ona yrtdiyindn baqa he bir mlumat olmayan aciz bir varlqdr. Hr an
ehtiyac iinddir v Allahn ona an-an verdiyi minlrl nemt mhtacdr. Bunlardan biri
bel olmadnda acizliy v tinliy dr. Ancaq Allahn verdiyi ruzi il hyatn
davam etdir biln, qsurlu v ksik bir varlqdr.
Bel stn, bnzrsiz v tk olan Allahn bykly qarsnda bu qdr byk
acizliklr irisind olan insann tvazkarlq xaricind bir xlaq gstrmsi hr eydn
vvl yaradlna ziddir. Bu sbbl kamil iman sahiblri hyatlarnn hr ann
acizliklrini bilrk keirrlr. Mhz bu ur da onlara tbii olaraq tvazkar bir rftar
qazandrar. Bu tvazkarlq onlarn zlrindn, baxlarndan, danqlarndan aydn
olduu qdr digr btn xlaq xsusiyytlrind d zn gstrr. Msln, ancaq
tvazkar insan zn veriln ydlri nzr alar. Mminlrin verdiyi hr cr tvsiyy
v tnqid aqdr. Bel ki, drin iman sahibi bir adam diqqtl ttbiq etdiyini dndy
bir mvzuda bel zn bir yd verildiyind, he bir etiraz etmz v deyildiyi kimi,
daha yaxsn etmy alar. Tamamil haql olduu bir mvzuda haqsz olduu deyils
bel, bunu da anlayla qarlayar. V Hz. Yusuf kimi bel sylyr:
Mn zm brat qazandrmram. nki, Rbbimin rhm etdiyi ks istisna
olmaqla, nfs (adama) pis ilri mr edr... (Yusuf sursi, 53)
Bel bir tvazkar anlay adamn zn yetrli grmsini v n qdr all olursaolsun aln bynmsin mane olduu n onun hr zaman daha yaxya v daha
mkmml doru irlily bilmsini, eitdiyi hr szdn, ald hr yddn, hr
tvsiydn istifad etmsini tmin edr.
Aln bynn v iind olduu acizliyi unudub Allaha qar byklnn bir kims
is hr eydn vvl yaradlna zidd bir rftar etmi olar. Allah Quranda "Allahn
aylri barsind mbahis ednlrin rklrind byklk iddiasndan baqa bir ey
yoxdur...." (Mmin sursi, 56) hkm il diqqt kmidir. Allah bir baqa ayd d
byklnnlri sevmdiyini bildirmidir:
nsanlardan tkbbrl z evirm, yer znd zn darta-darta gzib
dolanma. Hqiqtn, Allah he bir zndn razn, zn yni sevmir. (Loman
sursi, 18)
Bu xslr nec yaradldqlarn, hm fiziki, hm d zehni chtdn Allahn
qarsnda n qdr byk bir acizlik irisind olduqlarn unutmular. Bu rftar is
Quranda eytann xsusiyyti olaraq izah edilir. Allah ilk insan olan Hz. Admi
yaratdnda btn mlklr ona scd etmlrini mr etmi, ancaq eytan znn
insandan daha stn bir varlq olduunu qarya qoyaraq scd etmyi inkar etmidir.
Quranda eytann bu irkin rftar bel bildirilir:
35

Bir zaman snin Rbbin mlklr bel demidi: Mn palqdan bir insan
yaradacaam. Mn ona surt verib z ruhumdan frdym zaman ona scd edin!
Mlklrin hams birlikd scd etdi, yalnz blisdn baqa! O tkbbr gstrdi v
kafirlrdn oldu. (Allah) dedi: Ey blis! Sn Mnim iki liml yaratdma scd
etmy mane olan n idi? Tkbbr gstrdin, byklrdnmi olmudun? (blis)
dedi: Mn ondan daha xeyirliym. nki Sn mni oddan, onu is palqdan
yaratdn! (Allah) dedi: x oradan! Sn artq (rhmtimdn) qovulmusan! Haqqhesab gnn qdr lntim snin zrind olacaqdr! (Sad sursi, 71-78)
Mhz Allaha qar byklndiklri n insanlara qar da byklk gstrnlrin
vziyyti budur. Bu insanlar zlrini ox byndiklri v allarndan ox min olduqlar
n he kimin szn etibar etmzlr. Hr zaman z bildiklrini ttbiq edrlr. Bu da
onlarn Quranda mr ediln bir ox xlaq xsusiyytini yaaya bilmmlrin sbb olar.
Allah Quranda " Aylrimizi yalan sayb onlara tkbbrlkl yanaanlar is Od
sakinlridirlr. Onlar orada bdi qalacaqlar." (raf sursi, 36) klind bildirmidir.
Allaha qar acizliklrini unudanlar v byklk gstrnlr chnnml vz grcklr.
Kamil iman sahiblri is bu rftardan kindiklri n cnntl
mkafatlandrlacaqlar:
Biz o Axirt yurdunu yer znd tkbbrlk etmk v fitn-fsad trtmk
istmynlr nsib edirik. (Gzl) aqibt mttqilrindir. (Qss sursi, 83)

Kamil man Sahibinin fvediciliyi

nsan shv etmy uyun bir varlqdr. Dnyaya snaqdan keirilmk n
glmidir v ancaq Quran xlaqn yrndikc yetkinl, etdiyi shvlrdn xilas ola v
ancaq bu kild stn bir xlaqa ata bilr. Bel ki, Quranda bildiriln tvb il laqdar
aylr d insann bu acizliyinin bir gstricisidir. Allah Yaradcs olaraq insann bu
acizliyini bilir v Quranda chalt sbbi il shv edn, frqin vardnda is drhal
tvb edib rftarn dzldnlrin shvlrini balayacan bildirir:
Allah ancaq o kslrin tvblrini qbul edir ki, onlar avamlqlar zndn pis i
grdkdn sonra tezlikl tvb edirlr. Allah onlarn tvblrini qbul edr.
Hqiqtn, Allah Bilndir, Mdrikdir. (Nisa sursi, 17)
nsan n gzl kild all v vicdanl davranb btn smimiyyti il hrkt
edirs v buna baxmayaraq, shv bir rftar edirs Allahn balamasn mid ed bilr.
Allah bir ox ayd "balayan", "rhmli" olduunu xbr vermidir. Bir ayd bel
deyilir:

36

Qullarma xbr ver ki, Mn, Balayanam, Rhmliym. (Hicr sursi, 49)
Allah ediln shvlri balayacan bildirmikn, mminlrin bu insanlar
balamamalar is lbtt, mmkm deyil. Bundan baqa, Allah bir ox ayd
mminlr d eyni kild rhmli olmalarn tvsiy etmidir:
Sn balama (yolunu) tut, yax i grmyi mr et v cahillrdn z dndr.
(raf sursi, 199)
Bu xlaq zrindki kamil iman sahiblri mminlr qar Allahn mr etdiyi
kild balayc bir rftar gstrrlr. bh yoxdur ki, bu, stn bir vicdan lamtidir.
nki bir shv edildiyind, xsusil d bu shvdn tr maddi, ya da mnvi bir zrr
meydana gldiyind, balamaq insanlarn nfslrin ox ar glir. Htta ksin,
sblrk hirslrini bruz vermk v qar trf etdiyinin vzini vermk istyrlr.
Halbuki mminlr Allahn Quranda mr etdiyi kimi qzblrini boarlar.
nananlar Allahn mrin mvafiq olaraq nfslrin uymaz v Qurann tvsiysin
riayt edrk balama yolunu serlr. Bir shv yol vern adama edcklri n byk
yaxln "gzl szl yd vermk" v bu kild shvini gstrmk olduunu bilrlr.
nki bir ayd "Sn xatrlat! nki xatrlatmaq mminlr fayda verir" (Zariyat
sursi, 55) klind ifad edilmidir.
Bir baqa ayd d Allah, "... Qoy fv edib balasnlar. Mgr siz Allahn sizi
balamasn istmirsinizmi? Allah Balayandr, Rhmlidir" (Nur sursi, 22)
klind buyurmudur. Mmin bir shv etdiyi v bundan smimi olaraq imtina etdiyi
zaman bunun hm Allah Qatnda balanmasn qlbn arzu edr, hm d
Mslmanlarn onu balamalarn istyr. V rhmli bir rftarla qarlad zamanda
bunun Allahn byk bir nemti v Allahn tmin etdiyi bir asanlq olduunu drk edr.
Bu sbbl kamil iman sahiblri zlri n tlb etdiklri bu balanma qarlarndak
insanlara da gstrrlr. bhsiz ki, bu eyni zaman da Allahn mmnuniyytini v
rizasn qazanmaa da n uyun olan rftardr:
... Lakin onlar fv etsniz, (gnahlarndan) kesniz v balasanz, (bilin ki,)
Allah Balayandr, Rhmlidir. (Tabun sursi, 14)

Kamil man sahibinin dalt anlay

Hqiqtn, Allah daltli olma, yaxlq etmyi v qohumlara (haqqn)
vermyi mr edir, iyrnc ilr grmyi, pis mllr trtmyi v aznlq etmyi is
qadaan edir. O siz yd-nsiht verir ki, blk dnb ibrt alasnz. (Nhl sursi,
90)
Allah Quranda insanlara rtlr n olursa-olsun dalti qorumalarn mr etmidir:
37

Ey iman gtirnlr! (ahidliyiniz) znzn v ya valideynlrin, ya da yaxn

qohumlarn leyhin olsa bel, Allah ahidlri kimi dalti qoruyun. ( leyhin
ahidlik edcyiniz xslrin) varl v ya kasb olmasndan asl olmayaraq Allah
onlarn hr ikisin daha yaxndr. Hissiyyata qaplb haqdan uzaqlamayn! gr siz
(cfngiyat) dansanz v ya (hqiqti demkdn) boyun qarsanz, bilin ki, Allah n
etdiklrinizdn xbrdardr. (Nisa sursi, 135)
Kamil imana sahib olan mminlr Allahn bu mrini ksiksiz olaraq yerin
yetirrlr. Vercklri qrarn nticlri zlrin, ya da n yaxnlarna tsir ets d, Allah
n dalti qoruyarlar. nki onlar ldkdn sonra hesab vercklrini v btn
etdiklrinin qarlarna xacan, byk-kiik hr eydn hesaba kilcklrini bilrlr.
Bu sbbl d dnyada he bir mnfti axirtd qazanacaqlarn mid etdiklri Allahn
rizasndan v cnntindn stn grmzlr.
Smimi mminlrin n hmiyytli xsusiyytlrindn biri zlrin "yarb n
kenlrin yolunu" semlridir. Bu sbbl hr ilrind Allahn n ox raz olacan
mid etdiklri rftar gstrrlr. Buna gr n qohumluq laqlri, n z dnyvi
mnftlri onlar daltli davranmaqdan saxlamaz. nki Allah bir Quran aysind bel
mr edir:
Hqiqtn, Allah siz mantlri sahiblrin qaytarmanz v insanlar arasnda
hkm verrkn daltl hkm vermnizi mr edir. Allahn siz verdiyi bu ydnsiht nec d gzldir! bhsiz ki, Allah Eidndir, Grndir. (Nisa sursi, 58)
Bir baqa ayd is Allah inananlarn dmnilik bsldiklri xslr qar da son
drc daltli davranaraq, tqvalarndan vaz kemmlrini mr etmidir:
Ey iman gtirnlr! Allah xatirin dalti qoruyan ahidlr olun. (Hr hans bir)
camaata qar olan kin-kdurt sizi daltsizliy svq etmsin. daltli olun! Bu,
tqvaya daha yaxndr. Allahdan qorxun! bhsiz ki, Allah n etdiklrinizdn
xbrdardr. (Maid Sursi, 8)
Allahn hkmlrini yerin yetirn kamil iman sahiblri bu xsusiyytlril cahiliyy
cmiyytindn tamamil frqlnirlr. nki cahiliyy sistemind qzb v kin duyulan
bir kimsdn intiqam alma duyusu hr zaman stnlk tkil edir. Vicdan knarda qalr
v insann alaca qrarlarda nfsi hakim mvqe tutur. Nfsd olan qzb v hirs is
insann aln v mhakim qabiliyytini sradan xarr. Bu sbbl d insan daltli
qrarlar ver bilmir.
Qurann ifad etdiyi mnada bir dalt anlay n is insann hr eydn vvl
nfsinin istklrin qar xa bilmsi v vicdannn szndn bir an olsun bel
xmamas lazmdr. Hirslndiyind qzbin hakim ola bilck bir irady sahib olmas
v bunu hr an Qurann qoyduu llr daxilind dn bilmsi vacib rtdir.
38

Mhz kamil iman sahiblri bu xsusiyytlrin hamsna sahibdirlr. "... Szsz ki,
Allah insafllar sevir" (Hucurat sursi, 9) aysinin hkm il daltdn sla z
evirmzlr.

Kamil man Sahibinin haqq tvsiy etmsi

Qoy sizin irinizdn xeyr aran, yax ilr grmyi buyuran v pis mllri
qadaan edn bir camaat xsn. Mhz onlar nicata qovuanlardr. (Ali-mran sursi,
104)
Allahn Qurandak bu mrin kamil iman sahiblri tam olaraq riayt edrlr. "Yax
ilr grmyi buyurub, pis mllr qadaa qoymaq" anlay ln qdr btn
hyatlarna hakim olar. "Yax ilr grmyi buyurub, pis mllr qadaa qoyman"
n olduunu is bhsiz, n doru olaraq Qurandan yrn bilrik.
Qurana gr yaxl mr etmk qar trfin hr eydn vvl Allah tanmas,
ONU ox sevmsi v Ondan ox qorxmal olduunu bilmsini, axirtin qti bir hqiqt
olduunu v Qurandan hesaba kilcyini qavramasn tmin etmk; vicdann
dinlmy tviq etmk, smimiyyti, sevgini, hrmti, fqti, mrhmti, xo
mnasibti, balaycl, fdakarl, qsacas btn Quran xlaqn n mkmml
kild yaamasn tmin etmkdir. sl yaxlq budur. nki bu, qar trfin dnyada
v axirtd n gzl hyat yaamasn tmin edck v onun sonsuz bir zabdan xilas
olmasna vsil olacaq.
Pislikdn kindirmk is adamn eytana uymasna mane olmaq, nfsinin eqoist
ehtiraslarndan arnmasn tmin etmk, onu smimiyytsizlikdn, ikizllkdn,
qrurdan, Allaha qar byklnmkdn, vicdanszlqdan tmizlmk v Allahn raz
olmayaca bir rftar etmsin mane olmaqdr.
Mhz kamil iman sahiblrinin haqq tvsiy etmlri bu kild ba verir. Allah bu
xslri Quranda bel tyin etmidir:
Bellri Allaha, Axirt gnn iman gtirir, yax ilr grmyi buyurur, pis
mllri qadaan edir v xeyirxah ilr grmy tlsirlr. Mhz onlar
mlisalehlrdndirlr. (Ali-mran sursi, 114)
Onlar bu sylrin gr he kimdn bir ey istmzlr. Onlarn yegan hdflri
Qurann mrlrini yerin yetir bilmk v belc Rbbimizin rizasn qazana bilmkdir.
Allah inananlara bu mvzuda peymbrlrin xlaqn nmun gstrir. Allahn elilri
tarix boyunca gndrildiklri btn qvmlri xbrdar edib qorxutmu v onlara bel
sylmilr:
Mn bunun vzin sizdn he bir mkafat istmirm. Mnim mkafatm ancaq
almlrin Rbbin aiddir. (ura sursi, 109)
39

Quranda bu mvzudak bir baqa nmun d Hz. Musann Firona olan tbliidir.
Aylrd bel buyurulur:
O zaman Rbbi onu mqdds Tuva vadisind sslyib demidi:
Fironun yanna yollan! O, hddini ox amdr.
De: (Gnahlardan) xilas olmaq istyirsnmi?
Sni Rbbin doru ynldimmi ki, (Ondan) qorxub kinsn?
(Musa) n byk mczni (Firona) gstrdi.
O is (haqq) yalan sayb syankar olduunu gstrdi.
Sonra da z dndrib (fsad trtmy) giridi.
O, (camaatn) toplayb (onlara hndr ssl mracit edrk)
dedi: Sizin n uca rbbiniz mnm!
(Bel olduqda), Allah da onu dnya v Axirt zab il yaxalad.
Hqiqtn, bunda (Allahdan) qorxanlardan tr iar var. (Naziat sursi, 16-26)
Aylrdn grndy kimi, Hz. Musa Fironu Allaha iman etmy dvt etmi,
ancaq o byklnrk Allaha qar syan etmidir. Hz. Musann bundan sonra zrind
bir msuliyyt qalmamdr. Onun vzifsi yax ilr grmyi buyurub, pis mllr
qadaa qoymaqdr.
Ancaq mminlrin tblii yalnz inkarlar din dvt etmkdn ibart deyil. Onlar
mslmanlarn da hmi daha yaxya ynlmlri, daha gzl davranlar gstrmlri
v shvlrindn tmizlnmlri n tbli edrlr. Mmin qardalarna yax ilr
grmyi buyurub, pis mllrdn kindirrlr. Bir-birlrinin Allahn rizasn v cnntin
n yksk mvqelrini qazanmalarn istyrlr.
Bu mqamda kamil iman sahiblrinin hmiyytli bir xsusiyytin diqqt
kmkd fayda vardr. Onlar din xlaqn yalnz szlri il tbli etmz, eyni zamanda
btn hyatlar il d bu xlaq gstrmi olarlar. Saatlarla dostluun, smimiyytin n
olduunu izah etmyin vzin, smimiyyti yaayar v bu gzl xlaq "rftarlar il"
izah etmi olarlar. Qarlarndak insanlar onlarn etdiyi bu "rftarla tbliini"
grdklrind smimiyytin n olduunu he izah edilmdiyi halda ox dqiq bir kild
qavraya bilrlr. Bu, Quranda mr ediln hr cr xsusiyyt n etibarldr. Kamil iman
sahibi fdakarl, tvazkarl, balaycl, dalti, mrhmti, drstly, qsacas
hr cr gzl xlaq xsusiyytini trafndak insanlara yaayaraq gstrr. Qar trf sl
tsir edn d budur. nki fdakarln n olduunu uzun-uzad izah etdiyi halda, bzn
bu rftar gstrmkdn kinn v htta blk d eqoistc davranan bir kims, qar
trf smimiyytsiz olduu tssratn balayar v ona mnfi tsir edr.
Bunun yerin izah edn v izah etdiyi eyi btn smimiyytil yaayan bir insann
qar trfin vicdann qti olaraq hrkt keircyi ox aqdr.

Kamil man sahibinin Allaha ynlmsi

40

Qullarm sndn Mnim barmd sorusalar, Mn (onlara) yaxnam, Mn

yalvarann duasn yalvard vaxt qbul edrm. Qoy onlar da Mnim arm
qbul edib Mn iman gtirsinlr ki, doru yola ynl bilsinlr. (Bqr sursi, 186)
Allah hr yeri hat edn, insana ah damarndan daha yaxn olan, eidn v
bilndir. Mmin bilir ki, iindn ken bir dnc bel Allahdan gizli deyil. Smimi
olaraq Allahdan bir ey istmk n insann yalnz dnmsi kifaytdir. Bu dnc
sinlrd gizli olsa bel Allah onu eidr v smimi qullarnn duasna mtlq cavab
verr. nki Allah iman ednlrin dostu, qoruyucusu v kmkisidir.
Qurana gr dua insann btn smimiyyti il Allaha ynlmsi v Onun sonsuz
v srhdsiz gcn snaraq Ondan kmk dilmsidir. Gc mhdud v sonlu bir
varln srhdsiz gcl bir qdrt qarsnda acizliyini ortaya qoyaraq dilmsidir. Dua
adamn Allahla bilavasit laqsidir. Alndan keirdiyi btn dnclr, istklr
Allahla adam arasnda gizli qalr. Bu sbbdn nc bir xs trfindn bilinmsin
imkan olmayan bu ibadtd nmayi yer yoxdur. Tamamil smimiyyt saslanan bir
ibadtdir.
Allahn zlrin hr ksdn v hr eydn daha yaxn olduunu, btn dualar
eitdiyini v btn dualara cavab verdiyini n drindn hiss edn v yaayanlar is kamil
iman sahiblridir. nki Allaha smimi bir qlbl ynlrlr v Onun byklyn qar
zlrinin insan olaraq n cr byk bir acizlik irisind olduqlarn bilrlr. V yen
bilrlr ki, dualara cavab vern yalnz Allahdr v insan irisind oduu tinlikdn
qurtara biln d yen ancaq Odur.
Kamil iman sahiblri yalnz tin vziyyt ddklri v arsiz qaldqlar anlarda
deyil, hr vaxt v hr vziyytd Allaha ynlrlr. nki insann hyatnda Allaha
mhtac olmad bir ann bel olmadn bilrlr. Onlar dua etmk n tinlikl
qarlama gzlmzlr. nki bu ibadtin eyni zamanda bir qulluq vzifsi v Allaha
yaxnlamaq n hmiyytli bir yol olduunun frqin varmlar. Bu da onlar digr
insanlardan ayran n hmiyytli xsusiyytlrdn biridir. Ayd yalnz arsizlik v
tinlik irisind ikn Allaha ynln, ancaq bu tinlikdn xilas olduqda drhal z
evirnlrin xlaq bel ifad edilmidir:
nsana bla z verdikd uzananda da, oturanda da, ayaq st olanda da Bizi
arar. Bu blan ondan sovudurduqda is sanki ona z vermi bladan tr Bizi
armam kimi xb gedr. Hddi aanlara etdiklri mllr belc gzl gstrildi.
(Yunus sursi, 12)
Kamil iman sahiblri is nemt v rifah irisind ikn d, tinliy ddklrind
d Rbbimiz ynlnlrdir. nki onlar " gr yalvarmanz olmasayd, Rbbim
siz diqqt yetirmzdi" (Furqan sursi, 77) aysini dnb qavrayanlardr.
Onlar dualarn da yen Allahn Quranda tsvir etdiyi kild edrlr. Bir ayd bel
buyurulur:
41

Shr-axam ryind yalvararaq v qorxaraq, ssini qaldrmadan Rbbini yad et

v qafillrdn olma. (raf sursi, 205)
Rbbiniz acizan, hm d gizlic dua edin! bhsiz ki, O, hddi aanlar
sevmir. (raf sursi, 55)
Grndy kimi, Quranda duann yalvararaq v iin-iin edilmsi bildirilir. nki
Allah duada adamn smimiyytini l gtrr. Dua etdiyimiz Rbbimiz bizim
iimizdn keirdiyimizi d, ssli olaraq syldiyimizi d eidn, bilndir. Qurann bu
mrin uyan mminlr d o ank smimi rftarlar istiqamtind bzn ilrindn, bzn
d ssli dua edrlr. Ancaq bu, he bir zaman trafdak insanlara eitdirmy v
nmayi istiqamtli bir dua deyil. nki Allah Quranda "dini yalnz Allaha mxsus
edrk dua etmnin" hmiyytin bel diqqt kmidir:
O, (bdi) Yaayandr, Ondan baqa mbud yoxdur. (Allaha), dini yalnz Ona
mxsus edrk, dua edin. Almlrin Rbbi olan Allaha hmd olsun! (Mmin sursi,
65)
Mminlrin dualarnda diqqt kn bir baqa xsusiyyt d "Allahn varln hiss
edrk" dua etmlridir. Onlar dua edrkn yalnz istdiklri eylri deyil, Allahn
vahidliyini, byklyn, sonsuz gcn dnrlr. Quranda bel mr edilmidir:
Rbbinin adn zikr et v zn tamamil Ona hsr et! (Muzzmmil sursi, 8)
Kamil iman sahiblri Allah n gzl adlar il dnrk dua edrlr. Allahn adlar
insanlara Onun xsusiyytlrini tandar. Allahn rhmli, mrhmtli, yol gstrici,
qullarna qar ox fqtli olduunu bilrk ONA sslnn mminlr Allahn yaxnln
v rhmtini daha ox yax qavrayarlar. Bel ki, Quranda Allaha mxtlif adlarla dua
edil bilcyi bel ifad edilmidir:
n gzl adlar Allahndr. Ona bu adlar vasitsi il dua edin v Onun adlar
barsind haqdan sapanlar trk edin. Onlar etdiklri mllrin czasn alacaqlar.
(raf sursi, 180)
Hr mvzuda olduu kimi lbtt, bu mvzuda da inananlar n n gzl
nmunlr peymbrlr aiddir. Quranda xsusil peymbr dualarndak drin
smimiyyt diqqt kilmidir:
O dedi: Ey Rbbim! Mni bala v mn el bir sltnt ver ki, mndn sonra
he kim nsib olmasn. Hqiqtn, Sn Bxednsn. (Sad sursi, 35)

42

(Musa) dedi: Ey Rbbim! Mni v qardam bala, bizi z mrhmtin

qovudur. Sn rhm ednlrin n rhmlisisn! (raf sursi, 151)
Mminlr, eyni zamanda, dualarnda sbrli olanlardr. Ayd onlara Allahdan
"Sbr etmk v namaz qlmaqla" (Bqr sursi, 45) kmk dilmlri bildirilmidir.
Bu sbr v dayanqllq Allaha duyduqlar etibardan v tslimiyytdn qaynaqlanr.
Mmin Allahn dualara qti olaraq cavab vercyindn mindir v "... Allahn
mrhmtindn midinizi zmyin. nki Allahn mrhmtindn ancaq kafir
adamlar midlrini ksr" (Yusuf sursi, 87) aysin sasn sla midini itirmz v
sbrl Rbbimiz yalvarar.
Kamil iman sahiblrinin dua anlay beldir: Allahdan titryrk qorxar, ondan
hrmtl v sbrl kmk dilyrlr. Bzn he kimin frqind olmad bir anda, gnn
ala bel glmyck vaxtnda, dnmdiklri bir yerd Allaha hrmtl yalvarb
kmk dily bilrlr. Onlar gndlik hyatn n qarq v n grgin anlarnda bel
rklrind Allah qorxusu il ONA snar, ONA yalvarar v Ondan kmk dilyrlr. V
bilrlr ki bu, onlar Allaha yaxnladracaq, onlara Rbbimizin rizasn v cnntini
qazandracaq n asan yoldur. Bu yaxnln hr an daha da artmas n nlrind he
bir mane yoxdur. Allah Quranda qullarndan smimi qlbl zn ynlmlrini istyir.
Aylrd bel buyurulur:
Cnnt mttqilr yaxnladrlacaq, (onlardan) uzaqda olmayacaqdr. Budur
siz vd ediln (Cnnt!) O, hr bir (tvb edib) (Allaha )z tutan, (Onun mrin)
riayt edn, Mrhmtli (Allahdan) (Onu) grmdn qorxan v (Allaha) ynlmi
qlbl gln kimslr ndr. (Qaf sursi, 31-33)

Kamil man sahiblrinin tin anda gstrdiklri gzl rftar

Kamil iman sahiblrinin tin anda gstrdiklri rftarlarndan vvl onlarn
tinliyi nec qbul etmlrin diqqt kmkd fayda vardr. Onlar dnyann xsusi
olaraq hazrlanm bir imtahan mkan olduunu drindn qavrayan insanlardr. V
onlar "tinlik" anlaynn da "hqiqtn iman ednlr"l din mvzusunda "rklrind
xstlik olanlarn" ayrd edilmsi n yaradldn bilnlrdir. tinlik, ya da darlq
anlar onlarn imanlarnda smimi olduqlarn isbat ed bilmlri baxmndan
hmiyytli bir imkandr. Bu mnada "tinlik" onlar n bilinn mnasndan tam ks
bir anlama, yni "nemt" evrilir.
Bu sayd qarlarna xan hr cr tinlik qarsnda tvkkll bir rftar
gstrrlr. Amma lbtt, Allaha gclrinin yet bilcyindn artq tinlik yklmmsi
n d dua edrlr. Onlarn bu duas v Allahn razl bel bildirilir:
Allah hr ksi yalnz onun qvvsi atd qdr mkllf edr. Hr ksin
qazand (xeyir yalnz) onun zn, qazand (r d yalnz) z leyhindir. Ey
43

Rbbimiz, unutsaq v ya xta etsk bizi czalandrma! Ey Rbbimiz, bizdn

vvlkilr ykldiyin kimi, biz d ar yk yklm! Ey Rbbimiz, gcmz
atmayan eyi damaa bizi vadar etm! Bizi fv et, bizi bala v biz rhm et! Sn
bizim Himaydarmzsan! Kafirlri mlub etmkd biz yardm et! (Bqr sursi,
286)
Allahn tqdiri il bir tinlikl qarlasalar, bunun "gclri atdqlar" bir snaq
olduunu anlayar v bu hadis qarsnda Allaha olan tslimiyytlrini v tvkkllrini
n gzl kild ortaya qoymaa alarlar. nki onlar tinlik annda gstrdiklri
rftarla rifah zamannda gstrdiklri rftarn Allah Qatnda mqbul olmas baxmndan
bir olmadn bilrlr. Allah bu mvzuda bel bir nmun vermidir:
Mminlrdn zrllr istisna olmaqla (evd) oturanlarla Allah yolunda z
mallar v canlar il cihad ednlr eyni olmazlar. Allah z mallar v canlar il cihad
ednlri (evd) oturanlardan drc etibaril stn etdi (Nisa sursi, 95)
Grndy kimi, Allah tin bir mhitd Onun rizasn axtaranlarn sy
gstrmynlrdn drc baxmndan daha stn olduqlarn ifad etmidir. nki
burada nmun gstriln mminlrin tin bir mhitd btn gclril din xlaqna
sarlmalar bhsiz ki, onlarn imanlarnn drcsini gstrir. Halbuki rahat bir mhitd
fdakarlq edn insanlarn smimiyytlrindn min olmaq tindir. nsanlar bu kild
tinliklrl snamaq, Allahn doru sylynlrl yalanlar bir-birlrindn ayrd
etmsinin bir yoludur.
Allahn mminlri tinlikl snamann bir baqa hikmti d vardr. tinliyi
dadan insanlar nemtlrin qiymtini ox daha yax anlayr v ox daha kr edici bir
rftar gstrirlr. nki tinlik v acnn insann ruhunu yetkinldirn bir istiqamti d
vardr. Allah bu kild insanlarn dnyada yax il pisin, bolluq il darln, rahatlq il
tinliyin mqayissini etmlrini tmin edir. nsanlar ancaq bu mqayislr saysind
zlrin veriln maddi v mnvi nemtlrin dyrini anlayrlar. Daha da hmiyytlisi
Allaha hr mvzuda n qdr mhtac olduqlarn grr, Onun qarsndak acizliklrini
qavrayrlar.
nsann dnyada n cr tinliklrl snana bilcyi is bir ayd bel bildirilir:
Bizi sizi bir az qorxu, bir az aclq, bir az da mal-dvlt, insan v mhsul itkisi il
snayarq. Sbr ednlr mjd ver. (Bqr sursi, 155)
Bu ayni biln bir mmin tinliklrl hl qarlamadan vvl zn bu vziyyt
hazrlayar v n olursa-olsun sbrd, tvkkld v tslimiyytd qtiyyt gstrcyin,
Rbbimiz sadiq qalacana dair Allaha sz verr. Bu gzl rftar onun kamil imannn
gryidir. Qarlad ey byk bir qorxu, dzlmz bir aclq, kasblq, yaralanma, htta
lm bel olsa, Allahdan raz olmaa v kr edici bir rftar gstrmy qti qrarldr.

44

V bilr ki, btn bunlar onu Allaha daha da yaxnladracaq v Onun sonsuz cnntind
yaamasna vsil olacaq. Bir ayd bel bildirilmidir:
Dorudan da, Allah mminlrdn, Cnnt mqabilind onlarn canlarn v
mallarn satn almdr. (nki) onlar Allah yolunda vuruub ldrr v ldrlrlr.
(Bu, Allahn) Tvratda, ncild v Quranda z hdsin gtrdy bir vddir.
Allahdan daha yax hdini yerin yetirn kimdir? El is svdldiyiniz al-veri
gr sevinin. Mhz bu, byk uurdur. (Tvb sursi, 111)
mani yetkinliy atm mmin bilir ki, cnnt kimi byk bir mkafat yalnz "iman
etdik" demkl qazanlmaz. Allah bunu Quranda bel bildirmidir:
nsanlar el gman edirlr ki, tkc: man gtirdik! demlri il onlardan l
kilck v onlar imtahan edilmycklr? Biz onlardan nckilri d snaqdan
keirmidik. Szsz ki, Allah doru dananlar da, yalanlar da akara
xardacaqdr. (nkbut sursi, 2-3)
Yen bir baqa ayd Allah bu hmiyytli hqiqt bel diqqt kir:
Yoxsa sizdn vvl glib-kenlrin hal banza glmdn cnnt
gircyinizimi sandnz? Onlara el bir yoxsulluq, el dzlmz bir tinlik atd v
el sarsldlar ki, sonunda eli, brabrindki mminlrl; "Allahn kmyi n vaxt?"
deyirdi. Diqqt yetirin, bhsiz Allahn kmyi ox yaxndr. (Bqr sursi, 214)
Btn bu aylr gstrir ki, glmi-kemi btn insanlar Allahn dnya n
yaratd qanunlarn bir gryi olaraq bu tinliklrl qarlamlar. Onlar da
mallarndan v canlarndan azaldlaraq snanm, onlar da inkar ednlrin tzyiq v
zlmlril qarlam v aralarndak mminlrl smimiyytsizlrin frqi bu kild
ortaya xmdr. Bu sbbl mmin Quran yrndiyi andan etibarn aylrd ifad
ediln btn bu hadislr qar bir hazrlq grr. Ancaq bilr ki, imtahann rtlrin
uyun olaraq qarlaaca hadislr peymbr dvrndki rtlrl eyni olmaya bilr.
ndiki vaxtda bu tinliklr frqli rtlr altnda qarmza xa bilr.
Kamil iman sahibinin etdiyi imani hazrlq qarsna xan he bir hadisni ayrd
etmdn hamsnn bir snaq olduunu bilmsini tlb edir. Qarlaaca tinlik qorxu,
aclq, mallarnn azalmas v canna glck bir zrr ola bilcyi kimi, gndlik hyatda
qarlaaca bir snaq da ola bilr. Msln, bzn n tin grnn rtlr st-st gl
bilr. nsan he gzlnilmz bir zamanda bir yaxnn itir bilr. Hmin gnlrd bir
trfdn d byk bir maddi tinlikl qarlaa bilr. Btn bunlarn stn bir d ar
bir xstliy tutula bilr. Htta bu vziyyti frst biln eytan da mxtlif yollardan
vsvs verrk ona yaxnlamaa ala bilr. Mhz bu zamanda bir mmin ondan
kmk isty bilr. Kamil iman sahibi adamn rftar hr zaman Allahn byndiyi xlaqa
uyun olar. Btn tinliyin, yorunluuna, xstliyin baxmayaraq, bu haln qar
45

trf he bir kild hiss etdirmz. V ona n gzl z ifadsil, n rahatladrc ss tonu
il v lindn gln n yax rftarla kmki olmaa alar.
Kamil iman sahibi bir mmin btn bu sbri v bu gzl xlaq Allaha olan
sevgisin, hrmtin, qorxusuna v ONA olan tslimiyytin gr gstrir.
Burada verdiyimiz nmun bir mminin hyat boyunca dflrl qarlaa bilcyi
hadislrdn yalnz biridir. Ancaq izah etmy aldmz budur: n qdr ox tinlik
st-st glirs-glsin kamil iman sahibi bir insan rftarlarnda v dannda gzl
xlaqndan sla kinmz. Bana gln hr cr tinliyin Allahn iznil bana gldiyini
bildiyindn arni v qurtuluu yen Allahdan mid edr. Onsuz da dnyada az bir
zaman qalb gedck, sas olan burada hr vziyyt v raitd gzl bir sbr gstrrk
Allahn istdiyi v byndiyi xlaq yaamaq v ONU raz etmkdir.
Nticd dnya hyatnda hr ey glib keicidir. hmiyytli olan is insann bu
glib-ken hadislrl imtahan verdiyini unutmamas v bu imtahann nticsind d
sonsuz hyatn zn gzldiyini bilmsidir. nki insanlarn sl yurdu axirtdir. nsan
dnyada ola bilck n byk arn, tinliyi d yaasa btn bunlar mtlq keck v
ya lml birlikd sona atacaq.
nsan dnyada byk bir bolluq v rifah iind d olsa, bunlarn he biri ona aid
deyil, lm il birlikd hams dnyada qalacaq. V blk d dnyada bolluq iind
yaayan bu insann sonu chnnm zab olacaq. Burada izah ediln d budur: Bir
insann dnyadak hyat rtlri bir l deyil, ancaq bir snaqdan ibartdir. Dnyada
bzi tinliklrl qarlam bir insan axirt hyatnda, cnntd sonsuza qdr
xobxtlik v sevinc iind ola bilr. nki dnyada ikn hr rait v mhitd Allah
dost etmi v Onun mmnuniyytini qazanmaq n sbr etmidir. Axirtd bu xslrin
sylycklri sz bu olacaq:
Onlar deycklr: Qm-qssni bizdn uzaq edn Allaha hmd olsun!
Hqiqtn, Rbbimiz Balayandr, krn vzini verndir. z ltf il bizi bdi
iqamtgahda yerldirn Odur. Orada biz n bir yorunluq z verck, n d bir
zgnlk toxunacaqdr! (Fatir sursi 34-35)

Kamil man sahibinin nemt verildiyind gstrdiyi rftar

nsanlarn oxuna tinlikdn sonra nemt verilnd aydki ifad il "ynrk
sevinrlr". V bu nemtin zlrin kim trfindn verildiyini unudaraq drhal z
evirrlr. Halbuki Allah Quranda "... ynm! Hqiqtn, Allah ynnlri sevmir
(Qss sursi, 76) klind buyurmudur.
sl iman sahiblri zlrin veriln nemtlrdn qrurlanmayan v btn bunlarn
Rbbimizdn olduunu bilnlrdir. Onlar tin zamanda olduu kimi, nemt v rifah
iindykn d Allaha mhtac olduqlarn v Allahn dildiyi anda onlardan nemti ala
bilcyini, zlrini acizlik irisind buraxa bilcyini unutmazlar. Bu sbbl d darlqda
da, bolluqda da, tinlikd d, rahatlqda da hr zaman Allaha kr edrlr.
46

Onlar qarlarna xacaq tin bir gnn zabndan qorxarlar. nki Allahn
verdiyi nemtlr nankorluq ednlri czalandracan bilirlr. Nankorluq ednlrin
czalandrlaca bir ayd bel xbr verilmidir:
Nankorluqlarna gr onlar bel czalandrdq. Mgr biz nankordan baqasn
czalandrarqm? (Sba sursi, 17)
Onlar veriln nemtlrin d, eynil tinliklr kimi dnya hyat n hazrlanan
xsusi imtahann bir paras olduunu bilirlr. Quranda Hz. Sleymann bu hqiqti bel
ifad etdiyi bildirilir:
Bu, Rbbimin ltfndndir ki, mni snaa ksin, grk kr edcym,
yoxsa nankor olacaam! Kim kr ets, ancaq z xeyrin kr etmi olar, kim d
nankor olsa, (bilsin ki), hqiqtn, Rbbim (onun krn) mhtac deyildir,
Sxavtlidir! (Nml sursi, 40)
Mhz kamil iman sahibi bir mminin nemt qarsnda gstrcyi rftar da eynil
beldir. Bunun bir snaq olduunu drhal dnrk, Allaha snmaq v ONA kr
etmk... V bundan sonra lin ken bu imkanlarla Allahn mr etdiyi digr ibadtlri d
ksiksiz olaraq yerin yetirmk.
Ancaq bu da unudulmamaldr ki, insanlara veriln nemtlr yalnz maddi
dyrlrl mhdud deyil. nsann iman, gzlliyi, al, qabiliyytlri, salaml kimi
mvzular da mminlrin kr etmsini tlb edn ox byk nemtlrdir. Bir ayd "O
siz istdiyiniz hr eydn vermidir. gr Allahn nemtlrini sayacaq olsanz, onlar
sayb qurtara bilmzsiniz." (brahim sursi, 34) klind bildirilrk Allahn qullar
zrindki sonsuz nemtin diqqt kilmidir.
Qurana v peymbrlrin hyatlarna baxdmzda onlarn ox zngin v ya ox
gcl olsalar da, yen stn xlaq gstrdiklri, daltdn sla vaz kemdiklri v
Allaha qar tvazkarlqlarn qoruduqlar grnr. Allah iman edn qullarnn bu stn
xsusiyytlrini Qurann bu aysi il triflyir:
gr onlara yer znd hkmranlq versk, onlar namaz qlar, zkat verr, yax
ilr grmyi mr edib, pis ilr grmyi qadaan edrlr. Btn ilrin aqibti Allaha
aiddir. (Hcc sursi, 41)

KAML MAN SAHBLRNN

GZL HYATI

47

Hqiqtn d: Rbbimiz Allahdr! deyib sonra dz yol tutanlara he bir qorxu

yoxdur v onlar kdrlnmycklr. Onlar Cnnt hlidirlr v etdiklri mllrin
vzi olaraq orada bdi qalacaqlar. (hqaf sursi, 13-14)
Mminlr iman edr v sonra da doru bir istiqamt tutaraq imanlarnda qtiyyt
gstrrlr.
Onlar Rbbimizdn gln hr eyd xeyir olduunu bilr, hr zaman kr edici olar
v ONA qlbn balanaraq tslimiyyt gstrrlr.
Onlar Allah Qatnda tqva sahiblridir.
Allah onlarn bu smimi yaxnlqlarna vz olaraq hm dnyada, hm d axirtd
yaxlq vd etmidir. Daha da hmiyytlisi onlar rhmti il hat etmi, onlardan raz
olmu v onlara sevgisini v mmnuniyytini ynltmidir. Bu, Quranda bel
mjdlnmidir:
Allah onlardan razdr, onlar da Ondan razdrlar. (Allah) onlar n (aaclar)
altndan aylar axan, iind bdi qalacaqlar Cnnt balar hazrlamdr. Bu, byk
uurdur. (Tvb sursi, 100)
Onlar dnyaya ehtirasla balanmaz, Allahn rizasn v cnntini qazanmaq n
axirt ynlrlr. Allah onlarn bu drin tslimiyytlrin vz olaraq onlara cnntl
brabr dnya hyatnn nemtlrini d artrar:
Bellikl Allah onlara hm dnya mkafatn, hm d gzl axirt mkafatn
verdi. Allah yax i grnlri sevir. (Ali-mran sursi, 148)
... Bu dnyada xeyirli ilr grnlr n gzl mkafat hazrlanmdr. Axirt
yurdu is daha xeyirlidir. Mttqilrin yurdu nec d gzldir. (Nhl sursi, 30)
Dnya hyatnda da, axirtd d onlara mjd vardr. Allahn klmlri sla
dyiilmz. Bu, byk uurdur. (Yunus sursi, 64)
Onlar dnyada qarladqlar btn tinliklr sbr edr v balarna gln
tinlik n olursa-olsun, Allahdan baqa dostlar, kmkilri v vlilri olmadn
unutmazlar.
Onlar ancaq ONA snb, ancaq Ondan kmk dilyrlr.
Rbbimiz olan Allah onlar rhmtil hat edr v onlarn qoruyuculuunu
boynuna gtrr. Hr hadisni onlarn lehin evirr v onlarn yollarn aar, onlara
asanlq dilyr. Daha da hmiyytlisi Allahn dostlar olmalar sbbil onlar yer
znd mtlq qalib edr, onlara zfr verr v onlar dnyann v cnntin varislri
edr:

48

Musa z qvmn dedi: Allahdan kmk dilyin v sbr edin. bhsiz ki, yer
z Allahndr. O, qullarndan dildiyini onun varislri tyin edir. (Gzl) aqibt
mttqilrindir. (raf sursi, 128)
Onlar deycklr: Biz verdiyi vdini yerin yetirn v bizi bu yer varis edn
Allaha hmd olsun! Biz Cnntin istdiyimiz yerind sakin oluruq. (Yax) ml
sahiblrinin mkafat nec d gzldir! (Zumr sursi, 74)
Onlar Rbbimizin rhmtin qovuma qlbn arzu edn, Onun heybtindn
titryrk qorxanlardr.
Onlar Allaha qlbn bal olaraq yalvaranlardr.
Onlar zlrini qurtulua atdrmas, chnnm zabndan qorumas v cnnti nsib
etmsi n Allaha btn rklril v btn acizliklril yalvaranlardr. Rbbimiz d
onlarn bu candan yalvarlarna cavab verr v onlar sonsuza qdr rhmti altnda
yaayacaqlar cnntlr yerldirr:
Allahdan qorxanlar is thlksiz bir yerd baalarda v emlr banda
olacaqlar! Taftadan v atlazdan libaslar geyib qar-qarya ylcklr. Bax bel!
stlik onlar iri qaragzl hurilrl d evlndircyik. Onlar orada min-amanlq
iind hr meyvdn istycklr. Onlar orada ilk lmdn baqa he bir lm
dadmayacaqlar. (Allah) onlar Chnnm zabndan qorumudur snin Rbbinin
ltfkarl saysind. Mhz bu, byk uurdur. (Duxan sursi, 51-57)
Hqiqtn d Cnnt hli hmin gn nemtlr iind kef kck. Onlar
zvclri il birlikd klgliklrd taxtlara sykncklr. Orada onlar n meyvlr
v istdiklri hr ey vardr. stlik Rhmli Rbb (onlara): Salam deyck. (Yasin
sursi, 55-58)
Mhz onlar Allahn rizasn qazanan kamil iman sahiblridir.

49

QURANda KAML MAN

NMUNLR

Allahn Elisi sizlr Allaha v Axirt gnn midini balayanlara v Allah

ox zikr ednlr gzl nmundir. (hzab sursi, 21)
Allah hr eyin aq-akar bir dill izah edildiyi v he bir mvzunun ksik
buraxlmad bir kitab gndrrk imani bir yetkinliy nec ata bilcyimizi, nec
dncyimizi, nec yaayacamz v nlri hdflycyimizi biz bildirmidir.
Bununla yana, insanlarn bu imani yetkinliyin nec yaanacan praktik hyatda da
gr bilmlri v belc zlrin nmun gtr bilcklri bir xlaqla qarlamalar
n peymbrlr gndrmidir. Onlara yaxl mr edib pislikdn kindirmyi frz
edrk, insanlara kamil iman yaamaqda kmki olmalarn tmin etmidir. Ayrca
Allah Quranda kemid yaayan peymbrlrin xbrlrini verrk, sahib olduqlar
stn xlaq nmunlrin yer vermidir ki, iman sahiblri grb nmun gtr
bilsinlr.
Kitabn vvlind d aqladmz kimi, insann imannn v Allah qorxusunun
qarsnda bir srhd qoyulmamdr. Dilyn ks hr zaman Rbbimiz bir yol tapa bilr
v ONA hr ksdn daha yaxn ola bilr. Bu sbbl kamil iman sahiblri n
peymbrlrin v Quranda nmun gstriln saleh mminlrin iman v xlaq
hmiyytli bir hdfdir. Ancaq bu da onlar n son srhd deyil. Allah Quranda "N
qdr bacarrsnzsa Allahdan qorxun. (Peymbr) qulaq asb itat edin..." (Tabun
sursi, 16) aysil mminlrin zlrin tqvada he bir srhd qoymamalarn
buyurmudur.
Bu sbbl hr mminin hdfi Allahn n sevimli v ONA n yaxn qulu ola
bilmkdir.
Mhz bu hissd bel rfli v stn bir axtar irisind olan hr ks Allahn
Quranda peymbrlrdn v digr kamil iman sahiblrindn verdiyi nmunlri bir
df d xatrladacaq v imani yetkinliyi qavramann yollarn ortaya qoyacaq.
Hz. Yusuf
Quranda bildiriln hekaylrdn birind Allah Hz. Yusufun uaqlndan etibarn
myyn bir hikmtl hazrlanm snaqlardan kediyini v onun da btn bu hadislr
qar n yetkin, n tslimiyytli rftar gstrdiyini xbr verir. rtlr n qdr ar,
qurulan tllr n qdr tin grns d, Hz. Yusuf imanndan, Allaha olan
ballndan, etibarndan v tslimiyytindn vaz kemmi, ksin Allaha daha da
yaxnlaaraq ONA qar tam tslimiyytli bir xlaq gstrmidir.
Allaha yaxnlamaqda yol axtaranlar n Hz. Yusufun hyatnda hqiqtn d ox
bnzrsiz, ox stn iman v xlaq nmunlri vardr. Qurandan Hz. Yusufa dair ilk
yrndiyimiz mlumat onun hl kiik yalarda vacib bir yuxu grdy v atas Hz.
Yaqubun bu yuxu haqqnda etdiyi rhl laqlidir:
50

Bir zaman Yusuf atasna dedi: Atacan! Mn (yuxuda) on bir ulduz, gn v ay

grdm. Onlarn mn ba ydiyini d grdm. O dedi: Olum! Yuxunu
qardalarna danma, yoxsa sn hiyl qurarlar. Hqiqtn, eytan insann aq-aydn
dmnidir. Belc, Rbbin sni seck, sn yuxular yozma yrdck v z
nemtini bundan vvl atalarn brahim v shaqa tamamlad kimi, sn v Yaqub
nslin d tamamlayacaqdr. bhsiz ki, Rbbin Bilndir, Mdrikdir. (Yusuf sursi,
4-6)
Atas Hz. Yusufun grdy bu yuxunun Allahdan bir iar olduunu v onun
glckd Allah Qatnda stn bir xs olacan dnrk bu yuxunu he kim izah
etmmsini sylmidir. Daha sonra atalarnn Hz. Yusufa olan dknlynn ox
olduunu hiss edn qardalar atalarnn bu sevgisini qsqanaraq qardalarna bir tl
qurmular. Onu ldrmy v belc atalarnn sevgisini zlrin ynltmy almlar:
Szsz ki, Yusuf v onun qardalarnn (hekaytind) soruanlar n ibrtlr
vardr. Bir vaxt (onun qardalar) dedilr: Biz btv bir dst olmamza baxmayaraq
Yusuf v onun (doma) qarda atamza bizdn daha sevimlidir. Aydn grnr ki,
atamz akar bir yanllq iinddir. Yusufu ya ldrn, ya da onu (uzaq) bir yer
aparb atn ki, atanz ancaq siz mhbbt bslsin v bundan sonra siz
mlisalehlrdn olarsnz. Onlardan biri dedi: Yusufu ldrmyin! gr (ona qar
hkmn) n is etmk istyirsinizs, onda onu bir quyuya atn ki, karvanlardan biri
onu gtrsn! (Yusuf sursi, 7-10)
Qardalar Hz. Yusufu drin bir quyuya atm v atalarna da onu bir qurdun
paraladn sylyrk zrin yalandan qan srdklri kynyini gtirmilr.
Syldiklri bu yalana baxmayaraq, Hz. Yaqub bu hadisnin bir qurmadan ibart
olduunu anlam v Allaha snaraq, Ondan kmk dilmidir. Hr hadisni bir qdr
(tale) v hikmtl yaradan Allahn dilmsil quyunun olduu yerdn ken bir karvan
Hz. Yusufu tapm v onu sir olaraq Misird bir vzir satmdr:
... Bellikl, Yusufu yer znd yerldirdik v ona yuxular yozma yrtdik.
Allah z iini qlb il baa atdrandr. Lakin insanlarn oxu (bunu) bilmir. (Yusuf)
yetkin ana atdqda Biz ona mhakim yrtmk (bacar) v elm verdik. Biz yax
i grnlri bel mkafatlandrrq. (Yusuf sursi, 21-22)
Onu satn alan vzirin arvad heyrtamiz bir gzlliy sahib olan Hz. Yusufa
yaxnlamaq istmi v bu istyi qbul edilmyinc Hz. Yusufa bhtan ataraq zn
tmiz xarmaq istmidir:

51

Evind qald qadn onu yoldan xartmaq istdi v qaplar balayb: Yanma
gl! dedi. O is: Allah uzaq elsin! Ax (snin rin) mnim aamdr, mn yax
baxmdr. bhsiz ki, zalmlar nicat tapmazlar! dedi. (Yusuf sursi, 23)
Onlar bir-birini qabaqlamaq mqsdil qapya trf yyrdlr v qadn onun
kynyini arxadan crd. kisi d qapnn yannda qadnn ri il rastlad. (Qadn)
dedi: Snin ailn pislik etmk istynin czas, zindana salnmaqdan v ya arlacl bir zaba dar edilmkdn baqa n ola bilr?! (Yusuf) dedi: O mni yoldan
xartmaq istyirdi... (Yusuf sursi, 25-26)
(Qadnn ri) onun kynyinin arxadan crldn grdkd dedi: bhsiz ki,
bu sizin (qadn) hiyllrinizdndir. Hqiqtn d, sizin hiylniz bykdr. Yusuf, sn
bundan (bu ii ab danmaqdan) vaz ke! Sn d (ey arvad), gnahna gr
balanma dil. nki sn, gnah iltmisn. (Yusuf sursi, 28-29)
Ancaq kynyin arxadan crld aydn olduu v Hz. Yusufun gnahszl ox
aq bir kild grndy halda bel onu zindana atmaqdan imtina etmmilr. Hz.
Yusuf is qarlad btn hadislrd olduu kimi, iind olduu vziyytdn Allaha
snm v zn bir x yolu gstrmsi n ONA tslim olmudur. Allah onun bu
duasn qbul etmi v qadnn hiylsini ondan uzaqladrmdr:
"... (Qadn) dedi: Barsind mni qnadnz (olan) bax budur! Mn onu
yoldan xartmaa aldm, o is imtina etdi. gr mrimi yerin yetirms, lbtt ki,
zindana atlacaq v zlillrdn olacaqdr. (Yusuf) dedi: Ey Rbbim! Mnim n
zindan bunlarn mni svq etdiklri ii grmkdn daha xodur. gr bu qadnlarn
hiylsini mndn uzaq etmsn mn onlara meyl edr v cahillrdn olaram. Rbbi
onun duasn qbul etdi v onlarn hiylsini ondan uzaq etdi. Hqiqtn, O,
Eidndir, Bilndir. (Bu qdr) dlillri grdkdn sonra, yen d onu bir mddt
zindana salmaq qrarna gldilr. (Yusuf sursi, 32-35)
... v o, zindanda bir ne il d qald. (Yusuf sursi, 42)
Qardalarnn ona qurduu tl il balayan v bhtan atlmas il davam edn bu
hadislr Yusuf Peymbrin uzun illr boyu bu zindanda qalmas il davam etmidir.
Ancaq bu mddt boyunca o, bir an n bel midsizliy qaplmam, Allahdan midl
kmk dilmi, btn bu hadislrin bir xeyirl yaradldn bilmi, sbrind v
imannda qtiyyt gstrmidir. Bel ki, illr sonra hkmdar grdy bir yuxunun
yozumunu soruduunda Hz. Yusufu zindandan tanyan v onun yuxular yozduunu
biln bir kims bu vziyyti hkmdara xbr vermidir. Hz. Yusufdan yuxusunun n
doru rhini yrnn hkmdar onu artdrmdr. Lakin peymbr hkmdarn vvl
vzirin arvadn v llrini kisn qadnlar ardb kemid yaanan bu hadisnin slini
onlardan yrnmsini istmidir. Onlar da bel cavab vermilr:
52

...Onlar dedilr: Allah bizdn uzaq elsin! Biz onun haqqnda pis bir ey
bilmirik. Zadgan kiinin is arvad dedi: ndi haqq blli oldu. Onu mn yoldan
xartmaq istyirdim. Hqiqtn d, o, doru dananlardandr. (Yusuf sursi, 51)
Onlarn bu etiraflarndan sonra Hz. Yusuf bu rhi etmidir:
Bu (etiraf) ona grdir ki, rim yanmda olmadqda ona xyant etmdiyimi v
Allahn xainlrin hiyllrin yol vermdiyini bilsin. Mn zm brat
qazandrmram. nki, Rbbimin rhm etdiyi ks istisna olmaqla, nfs (adama) pis
ilri mr edr. Hqiqtn, Rbbim Balayandr, Rhmlidir. (Yusuf sursi, 52-53)
Yusuf Peymbrin bu szlri onun nec bir imani yetkinliy v nec stn bir
xlaqa sahib olduunu ox aq bir kild ortaya qoymudur. O, n bandan bri
Allahn kmyinin mtlq iman ednlrl v sbr ednlrl birlikd olduunu v Ona
xyant ednlrin hiyllrinin mtlq boa xardn bilir. Allaha duyduu gvn,
qdr olan tslimiyytindn v tvkklndn aydn olur. rtlr n qdr leyhin kimi
grns d, slind btn bunlarn arxasnda Allahn yaxn olduunu ox yax grr.
Yusuf Peymbrin stn xlaqnda diqqt kn ox hmiyytli bir xsusiyyt d,
onun n haql olduu vziyytlrd bel nfsin arxa xmamas, ona sla gvnmmsi
v onun Allahn dilmsindn baqa mtlq pisliyi mr edn bir qvv olduunu ox
yax bilir. Bu, ancaq kamil iman sahiblrinin yaaya bilcyi bir xlaqdr. nki nfs
eytann sullarna snaraq insana ox hiylgrc yaxnlaar v vicdannn ssini
dinlmyn insanlara etdiklrini gzl gstrrk onlar pisliy ynldr.
Hz. Yusufun nfsin qar olan tutumu is onun imani yetkinliyinin rftarlarna ks
olunmasdr. bh yoxdur ki, Allaha bel gvnn v tslimiyyt gstrn bir insann
sonu da mtlq xeyir olacaq. Nec ki, onun hyat boyunca gstrdiyi bu tslimiyytin
vzin Allah ona dnyada gc v iqtidar vermidir. Ayrca ona dnyada gzl bir hyat
verrk v axirtd d cnnti mjdlyrk mtlq yaxlqlarnn vzini vercyini
mjdlmidir:
Bellikl, Yusufa yer znd hkmranlq verdik. O, istdiyi yerd qala bilrdi.
Biz istdiyimiz mrhmtimizi nsib edirik v yax i grnlrin mkafatn
sirgmirik. man gtirnlr v mttqi olanlar n, lbtt, axirt mkafat daha
xeyirlidir. (Yusuf sursi, 56-57)

Hz. Sleyman
Allah Hz. Sleymann smimi imann Quranda bel bildirir:

53

Biz Davuda Sleyman bx etdik. O nec d gzl qul idi! Daima (Allaha) z
tutard. (Sad sursi, 30)
Hz Sleymann Quranda izah ediln n hmiyytli xsusiyytlrindn biri byk
bir gc, iqtidar v ehtiama sahib olmas idi. Ona Allah Qatndan bir ox stn
qabiliyytlr verilmidi. Hz. Sleyman zn veriln bu nemtlr n daim Allaha kr
edib, dua edrk ONA ynlmidi. Allah Hz. Sleymann dualarndan birini Quranda
bel bildirir:
"... Ey Rbbim! Mn hm mnim zm, hm d valideynlrim ta etdiyin
nemt kr etmk n, Snin raz qalacan yax ml etmk n ilham ver v
mni z mrhmtinl mlisaleh qullarna qovudur! (Nml sursi, 19)
Hz. Sleymann smimi bir duas da beldir:
O dedi: Ey Rbbim! Mni bala v mn el bir sltnt ver ki, mndn sonra
he kim nsib olmasn. Hqiqtn, Sn Bxednsn. (Sad sursi, 35)
Allah bu duasna gr Hz. Sleymana dnyada xsusi bir qabiliyyt, znginlik v
elmd bir stnlk verdiyi kimi onu axirtd d n gzl kild mkafatlandracan
vd etmidir. Allah Quranda Hz. Sleyman n bel bildirmidir:
Hqiqtn, o Biz yaxn olanlardandr v onun n gzl qayd yeri
hazrlanmdr. (Sad sursi, 40)
Hz. Sleymann bel stn v seilmi bir mvqey layiq qlnmas, lbtt lind
olan maddi imkanlar Allah rizas n istifad etmsin grdir. Bu imkanlar onun
Allaha yaxnlnn daha da artmasna, Allah xatrlamasna vsil olmudur. Onun "...
Mn gzlliyi Rbbimin zikrindn dolay sevirm..." (Sad sursi, 32) dediyi bir ayd
bildirilmidir. Nemtlr v imkanlar n qdr ox olursa-olsun, bunlardan tr bir
tkbbr qaplmamaq v lovalanmadan yalnz Allaha ynlmk, ancaq kamil iman
sahiblrin xas olan xlaqdr. Allah Hz. Sleymann bu xlaqn btn insanlara nmun
olaraq bildirmidir.

Fironun Arvad
Fironun arvad Misird srail oullarna rhbrlik edn Fironla evlidir. Tarix
dnyann n zalm insanlarndan biri olaraq dn Fironun evli olduu bu insan ondan
tamamil frqli bir xlaqa malikdir. Quranda tarixin n qiymtli v n saleh
mslmanlarndan biri olaraq zikr edilmidir. Allahn tqdir etdiyi qdrd bir imtahan

54

olaraq, dnyann n zalm insanlarndan biri il n yax insanlarndan biri eyni evd
yaamdr.
Bu qiymtli insann sahib olduu kamil iman Quranda qiyamt qdr yaayacaq
olan mslmanlara nmun verilmidir:
Allah iman gtirnlr is Fironun zvcsini misal kdi.... (Thrim sursi, 11)
Allahn iman ednlr Fironun arvadn nmun gstrmsinin sbbi bu stn
xlaql insann tarixd az rast glinn bir thlk altnda ikn iind olduu tin rtlr
baxmayaraq, iman etmsidir. Eyni zamanda, cahiliyy insanlarnn tam ksin, dnyada
blk d ox az insann sahib olduu bir mlkdn tsirlnmyrk, gcl bir xarakterl
Allaha drindn balanmasdr.
O dvrd Misir xalq Fironun ilahi bir gc sahib olduuna inanrd. Firon Misir
xalqnn bu inancndan istifad edrk zn "ilah elan etmy" crt etmidi. Fironun
arvad da bel thlkli bir mhitd, bu drc zalm bir insanla eyni evi paylaarkn
Allaha iman etmidir. Allahn varln v o gn qdr Misir hakim olan inanclarn
hamsnn batil olduunu tsdiqlmidir. bhsiz bu, dnyada ox az insann nzr ala
bilcyi v ancaq Allaha qlbn balanmaqla mmkn ola bilck bir hyat klidir.
lbtt, byk sbr tlb edn bir snaqdr. Bu tinlikdn tsirlnmdn yaaya bilmk
n iradli, all, romantiklikdn uzaq ox gcl bir iman lazmdr. Mhz Fironun
arvad da bel bir xlaqa v kamil imana sahib olmas sbbil all davranm v zn
sezdirmdn, Fironun saraynda gizlic iman edn mmin bir qadn olaraq yaamdr. O,
almlrin qadnlarna nmun verilmkl rflndirilmidir:
Allah iman gtirnlr is Fironun zvcsini misal kdi. O zaman o: Ey
Rbbim! Mn z yannda Cnntd bir ev tik. Mni Firondan v onun mlindn
xilas et. Mni zalm adamlardan qurtar! demidi. (Thrim sursi, 11)
Fironun arvad byk bir znginliyin iind olmasna baxmayaraq, dnyvi
ehtiraslara qaplmam, yalnz Allah n yaayaca bir hyat semi, Allahn
mmnuniyytini, rizasn hr eyin stn tutmudur. Buna gr d Allaha boyun
yiciliyi, tvkkl, stn sbri v yetkinliyi il peymbr olmad halda btn
insanlara nmun olaraq Quranda zikr edilmi qiymtli mslman bir qadndr.

Sehrbazlarn man
Hz. Musa Firona Allahn varln aqlayb sonra da Allahn mczlrini
gstrdiyind, Firon qrurlanm v slind Hz. Musan hrmtdn salma planlad
n onu n ox gvndiyi sehrbazlar il qar-qarya gtir bilcyi bir yarma tkil
etmidi. Firon srail oullarnn Hz. Musadan tsirlndiyini v ona inanmaa baladn
sezdiyi n Hz. Musann gstrdiyi mczlri xalqa bir sehrbaz hiylsi olaraq
55

gstrmyi mqsd qoymudu. Firon Misir xalqnn Allaha iman etmsindn v batil
dinlrini trk etmsindn narahat idi. Yegan mqsdi z sistemini davam etdir bilmsi
olduundan, daltli ad verilmi hiylli bir oyunla sistemini qoruya bilcyini v htta
mhkmld bilcyini znn etmidi.
Tyin olunan gn gldiyind Hz. Musa v sehrbazlar xalqn topland bir
meydanda qar-qarya gldilr. Sehrbazlar gclrini gstrmk n salarn atdlar.
Etdiklri sehrin tsiril salar insanlara doru qaan kimi grnd. Hz. Musa is sasn
atnca Allahn iznil sa sehrbazlarn qurduu oyunu uddu. Hadislrin ax Quranda
bel izah edilir:
(Sehrbazlar) dedilr: Ey Musa! Ya sn (san birinci) at, ya da biz
(limizdkilri) ataq! (Musa) dedi: Siz (vvl) atn! Onlar (llrindkilri) atdqda,
insanlarn gzlrini sehrlyib canlarna qorxu saldlar v byk bir sehr gstrdilr.
Biz Musaya: san (yer) at! dey vhy etdik. El bu an (sa ilana evrilib) onlarn
dzltdiklri eylri uddu. Artq haqq z xd, onlarn etdiklri is batil oldu.
(Sehrbazlar) orada mlub oldular v rsvay olaraq geri dndlr. (raf sursi, 115119)
Bunun n Hz. Musann hqiqti syldiyini anlayan sehrbazlar Allaha iman
etdilr:
Sehrbazlar scdy qapandlar, v dedilr: Biz iman gtirdik almlrin Rbbin
Musann v Harunun Rbbin! (ura sursi, 46-48)
Hz. Musann sehrbazlarn etdiklrini etibarsz etmsi v sehrbazlarn da onun
stnlyn qbul edrk iman etmsi Firon n byk bir uduzma idi. Buna gr d,
Fironun reaksiyas ox srt oldu. nki hm xalqnn gz qarsnda alalm, hm
hmiyytli bir gcn itirmi, hm d z sistemin qar byk bir thlk olaraq
grdy Hz. Musa qalibiyyt ld etmidi. Ntic olaraq iman edn sehrbazlara ox ar
bir cza vercyin qrar verdi:
(Firon) dedi: Mn siz izn vermmidn vvl siz Ona iman gtirdiniz?
bhsiz ki, O siz sehr yrdn byynzdr. Mn sizin llrinizi v ayaqlarnz
arpaz ksdirib xurma aaclarnn gvdlrind armxa kcym. Onda hansmzn
zabnn daha iddtli v daha srkli olduunu bilcksiniz! (Taha sursi, 71)
Sehrbazlar is Fironun zorbaln bilmlrin v bu ar thdidlr baxmayaraq,
Allahn varln anladqlar an iman etmilr v scdy qapanmlar. He bir bhan
uydurmadan, mnft gdmdn Firona qar Hz. Musann trfin kerk onu
dstklmilr. Hz. Musaya qar xdqlarna v ona qar mbariz apardqlarna gr
d Allahdan zr istmilr:

56

Onlar dedilr: Biz he vaxt sni biz gln bu aydn dlillrdn v bizi
yaradandan stn tutmayacaq. ndi n hkm vercksns, ver. Sn ancaq bu
dnyada hkm ver bilrsn! Hqiqtn, biz Rbbimiz iman gtirdik ki, O, bizi
gnahlarmza v snin bizi mcbur etdirdiyin sehr gr balasn. Allahn
(mkafat) daha xeyirli, (czas) is daha daimidir! (Taha sursi, 72-73)
Mhz burada qeyd-rtsiz Allaha tslim olmann ilk andan insana qazandrd
xsiyyt, gc v qtiyyt, baqa szl desk imani yetkinlik nzr arpr. gr
sehrbazlar Fironun nizamna gr bir mnft gdmy chd etsdilr, sla bel bir rftar
gstr bilmzdilr. nki grnc yaadqlar mvcud mhitd iman etmlri
dnyvi mnftlril zidd drd.
Ancaq lbtt, Allahn varlna iman edn bir insan n btn bu thlklr
gerid qalar. nki Allah btn bu saylan hadislr hkm edn, hr eydn stn olan
gcdr. Kamil imanda Allaha myyn rtlr bal olaraq qul olunmaz. nki sl iman
he bir rt bal olmayan imandr. Sehrbazlarn gstrdiklri d, Allaha v din smimi
yaxnlaan, he bir rt bal olmayan kamil bir imandr.

Ba Sahibi
Allah Hz. Mhmmd (s..v.) iki adamn arasnda ba vern bir hadisni vhy
etmidir. Belc srlr vvl yaayan bu iki adamn nmunsi qiyamt qdr btn
insanlara atmdr:
Onlara iki kiinin (hvalatn) misal k. Bunlarn birin iki zm ba verib
onlar xurmalqlarla hat etdik v aralarnda kin saldq.
Hr iki ba z barn verdi v bu bardan he bir ey skilmdi. Biz d onlarn
arasndan bir ay axtdq.
Onun (baqa) srvti d var idi... (Khf sursi, 32-34)
Bu xslrdn birinin gstrdiyi xarakter Qurana ibrt gtrlck bir xarakter
olaraq kerkn, digrinin etidall rftar da bir kamil iman nmunsi meydana
gtirmidir.
Mal baxmndan zngin olan adam bu znginliyindn qaynaqlanan zndn son
drc min olan tkbbr iinddir. Baasnn mhsuldar olmas v grnnn
gzlliyi onun zn olan gvninin sas dayadr. Srf yanndak adamdan daha zngin
v gcl olduunu dndy n normal rtlrd ed bilmycyi bir tkbbr v
zmt haqq qazandrmdr:
... O z (mmin) yolda il shbt edrkn ona: Mn srvtc sndn daha
zngin v adamlarma gr sndn daha qvvtliym! dedi. (Khf sursi, 34)

57

Bu adam bann gzlliyini v brktini grdynd, gcl olmaq n Allaha v

Onun dinin ehtiyac olmad znnin qaplm v zndn son drc min v alszca
bir slubdan istifad etmidir:
O zn zlm edrk bana daxil olub dedi: Bunun n vaxtsa yox ola bilcyini
dnmrm. O Saatn glcyini d znn etmirm. Rbbimin drgahna qaytarlmal
olsam, szsz ki, bundan daha firavan bir hyat qismtim olacaq! (Khf sursi, 35-36)
Allahn ayd d diqqt kdiyi kimi, ba sahibi bana demk olar ki, sonsuzluq tf
etmi v he bir gcn onu yox ed bilmycyini dndyn d aqca dil
gtirmidir. Halbuki bu dnyagrnn zn nec bir son hazrladn frqin vara
bilmmidir.
Allah bu adamn yannda ikinci bir ba sahibindn bhs edir. Bu adam da mlk
sahibidir v zngindir, ancaq digri qdr deyil... Lakin sahib olduu znginlik inancna
v xarakterin tsir etmmidir. Bu sbbl yoldann zrindki inkar grrk v ona
bu kild cavab vermidir:
... Sni torpaqdan, sonra ntfdn yaratm, daha sonra sni kii qiyafsin
salm (Rbbini) inkarm edirsn? Lakin Allah mnim Rbbimdir v mn he ksi
Rbbim rik qomaram! Bana girdiyin zaman: Maallah (Allahn istdiyidir)!
Qvvt yalnz Allaha mxsusdur! demli deyildinmi? gr var-dvltc v vladca
mni zndn kasb sayrsansa (Khf sursi, 37-39)
Aynin davamnda da yoldann malndan tr aznlamasn drhal xbrdar
etmi v Allahn verdiyi malla Allaha qar byklnmmsini nsiht etmidir:
Ola bilsin ki, Rbbim mn snin bandan daha yaxsn versin, (snin bana)
is gydn bir bla gndrsin v o, hamar bir yer dnsn. Yaxud suyu kilib getsin
v bir d onu axtarb tapa bilmysn! Belc, onun (bann) mhsulu bir anda mhv
edildi. O, (ban bel grb) ora qoyduu xrc gr (pemanlq kmy) v
llrini bir-birin vurmaa balad. Ban talvarlar bel darmadan olub yer
yxlmd. O dedi: Ka Rbbim he ksi rik qomayaydm! Allahdan baqa ona
yardm ed bilck dostlar yox idi v o da z-zn kmk ed bilmzdi. Bel hallarda
kmk etmk ancaq Haqq olan Allaha mxsusdur. n yax mkafat vern v n gzl
aqibt nsib edn Odur. (Khf sursi, 40-44)
Etidall ba sahibinin gstrdiyi xlaq Allahn byndiyi xlaq modelidir. Sahib
olduu mntiq hadislr dnyagr v slubu kamil imana dair lamtlrdir. Bu
sbbdn Allah Peymbrimiz (s..v.) bu hadisni btn mminlr nmun olaraq
izah etmsini mr etmidir. Digr ba sahibinin gstrdiyi pis xlaq is kamil iman
sahibinin xlaqndak stnlyn bel bir mqayis il ortaya xmasna vsil olmudur.

58

NTC

Kitabn vvlindn bu yana yalnz "iman etdik" demyin, ya da din xlaqna "bir
ucundan ibadt etmyin" kifayt etmycyini, Allahn mqbul grdy modelin "yarb
n kemk", tqva sahibi mminlr nmun olmaq, hr an stn bir xlaq gstrmk
olduunu izah etmy aldq. Mminlri Allahdan gclri yetdiyi qdr qorxmaa,
zlrini sla yetrli grmmy v hr an Allah rizasn axtarmaa, vicdanlarn son
srhdin qdr istifad etmy ardq.
Ancaq burada hmiyytli olan bir mvzu daha vardr. Kamil iman sahibi olmaq
uzun srn sy nticsind ld edilck bir ey deyil. Allah bir ayd "Sni n asan
olana mvffq edrik" (la sursi, 8) klind bildirmidir. nsan kamil mnada bir
imana qsa bir mddtd ata bilr. O gn qdr nec bir hyat srmyindn asl
olmayaq, bu bir anlq qrar il hyatnn qalan hisssini Allahn mmnun olaca kild
keir bilr. Dinin tqdim etdiyi gzl xlaq ksiksiz kild yaaya bilr.
Btn bunlar aqca ifad etdikdn sonra indi d hr ksi bu mvzuda "tlsik
davranmaa" v "txir salmamaa" arrq. nki insana veriln mddt qsadr. nsan
bu dnyada blk bir "gz qrpmnda" v ya "gndzn ancaq bir saat" qdr bir
mddt hyat srck. Bu vziyytd ona veriln bu mhdud mddt rzind zamanla
yarmal v gzl davranlar gstmy almal, kamil iman yaamaa tlsmlidir.
Allah bu mddtin sonunda tqvada dayanqllq v davamllq gstrn, yarb n
ken, zn yaxnlamaqda tlsn qullarna cnnti vd etmidir. Orada onlar
peymbrlr, sadiqlr, hidlr v salehlrl birlikd olacaqlar v hr eydn
hmiyytlisi Rbbimiz qovumu olacaqlar. Allah orada onlara bir d "salam"
olduunu mjdlyir ki, mminlr n bu, ola bilck n gzl mkafatlardan biridir:
Hqiqtn d Cnnt hli hmin gn nemtlr iind kef kck.
Onlar zvclri il birlikd klgliklrd taxtlara sykncklr.
Orada onlar n meyvlr v istdiklri hr ey vardr.
stlik Rhmli Rbb (onlara): Salam deyck. (Yasin sursi, 55-58)
Allaha v (Onun) Elisin itat ednlr Allahn onlara nemt olaraq bx etdiyi
peymbrlrl, sidq rkdn inananlarla, hidlrl v mlisalehlrl birlikd
olacaqlar. Onlar nec d gzl dostlardr. Bu ltf Allahdandr. Biln olaraq Allah
kifayt edr. (Nisa sursi, 69-70)
Glin siz d bu mkafat ld etmk, Allahn rizasn v mmnuniyytini qazanmaq
n sizin n hazrlanan cnntlrd peymbrlr v kamil iman sahibi mminlrl
yerlmk n tlsin.
Kamil iman n gzl kild yaayaraq, btn Mslmanlara aylrd ifad
edildiyi kimi, tqvada ndr v nmun olun. Allah Quranda qurtulu tapmaq istyn
btn insanlar bu xlaq yaamaa dvt edir:
59

Onlara Rbbinin aylri xatrland zaman o aylr qar kar v kor kimi
davranmazlar.
Onlar deyrlr: Ey Rbbimiz! Biz gzmzn aydnl olan zvclr v
vladlar bx et v bizi mttqilr imam et!.
Onlar sbr etdiklrin gr (Cnntd olan) otaqla mkafatlandrlacaq, orada
xeyir-dua il, salamla qarlanacaqlar.
Onlar orada bdi qalacaqlar. O, n gzl mskn, nec d gzl iqamtgahdr!
(Furqan sursi, 73- 76)

QURANda KAML MAN

SAHBLR

Kamil iman sahiblrinin Quranda bildiriln xsusiyytlrindn bzilri beldir:

- "Onlar iman gtirmi v (Allahdan) qorxmular. (Yunus sursi, 63)
- " imanlarna zlm qatdrmayanlar" (nam sursi, 82)
- " Ondan qorxur v Allahdan baqa he ksdn qorxmurdular" (hzab
sursi, 39)
- " Onun qorxusundan tir-tir sirlr" (nbiya sursi, 28)
- " Rbbimiz Allahdr! deyib sonra dz yol tutanlar" (hqaf sursi, 13)
- "... Allah biz yetr. O n gzl Qoruyandr! dedilr." (Ali-mran sursi, 173)
- " Allah anld zaman qlbi qorxuya dr" (Hcc sursi, 35)
- " Rbbindn qorxur v pis haqq-hesabdan kinirlr." (Rd sursi, 21)

55)

- "Onlar Mn ibadt edir v he nyi Mn rik qomurlar. " (Nur sursi,

- "zlrin nazil ediln iman gtirir, Allahn aylrini ucuz qiymt

satmrlar" (Ali-mran sursi, 199)

60

- "nki onlar z Rbbi il qarlaacaqlarn v Ona qaydacaqlarn yqin

bilirlr." (Bqr sursi, 46)
- "O kslr ki, Haqq-hesab gnn tsdiq edirlr. (Maric sursi, 26)
- "qeyb iman gtirir" (Bqr sursi, 3)
- " (glck) o Saatdan lrzy glirlr.." (nbiya sursi, 49)
- "O kslr ki, sn nazil olana v sndn vvl nazil olanlara iman gtirir"
(Bqr sursi, 4)
- " axirt d yqinlikl inanrlar. (Bqr sursi, 4)
- "Kitabdan mhkm yapanlar..." (raf sursi, 170)
- " namaz qlr" (Bqr sursi, 3)
- "o kslr ki, namazlarnda mtidirlr." (Muminun sursi, 2)
- "O kslr ki, namazlarn z vaxtlarnda qlrlar. (Muminun sursi, 9)
- "O kslr ki, namazlarn hmi qlrlar." (Maric sursi, 23)
- " qorxu v mid iind z Rbbin yalvarr." (Scd sursi, 16)
- "... ancaq Rbbin tvkkl ednlrdir" (Nhl sursi, 42)
- "ayb yerlrini (zinadan) qoruyub saxlayarlar." (Muminun sursi, 5)
- "o kslrdir ki, zkat verirlr." (Muminun sursi, 4)
- "Mallarn gec v gndz, gizli v akar xrclynlr" (Bqr sursi, 274)
- "O kslr ki, Rbbinin zn dilyrk sbr edir" (Rd sursi, 22)
- "O kslr ki, Allaha verdiklri sz yerin yetirir v hdi pozmurlar. " (Rd
sursi, 20)
- "O kslr ki, manti danmr v hdlrini pozmurlar. (Maric sursi, 32)
- "Onlar Allahn risaltini tbli edir" (hzab sursi, 39)
61

- " pisliyi yaxlqla df edirlr" (Rd sursi, 22)

- " ilr grmyi buyurur, pis mllr qadaa qoyur" (Tvb sursi, 71)
- "O kslr ki, ahidliklrind mtindirlr. (Maric sursi, 33)
- " mti olan" (Ali-mran sursi, 17)
- " sbh ana yaxn balanma dilyn kimslrdir." (Ali-mran sursi, 17)
- " onlar bil-bil etdiklrin gr israr etmzlr." (Ali-mran sursi, 135)
- "o kslrdir ki, szbazlqdan qarlar (Muminun sursi, 3)
- " ilri bard z aralarnda mslhtlir" (ura sursi, 38)
- "O kslr n ki, haqszla mruz qaldqda intiqam alrlar." (ura sursi, 39)
- " doru danan" (Ali-mran sursi, 17)
- " gln sbr edr" (Hcc sursi, 35)
- "Allahdan ltf v razlq dilyn..." (Fth sursi, 29)
- "O kslr ki: Ey Rbbimiz! Hqiqtn, biz iman gtirdik, bizim gnahlarmz
bala v bizi Od zabndan qoru! deyirlr" (Ali-mran sursi, 16)
- "Mhz onlar yax ilr grmy tlsr v bu ilrd nd gedrlr. "
(Muminun sursi, 61)
- " lamtlri is zlrind olan scd izidir" (Fth sursi, 29)
- " iman gtirib yax ilr grnlr mxluqlarn n yaxsdrlar." (Beyyin
sursi, 7)
- "Cnnt balarnda hrmt gstrilck insanlar da el onlar olacaqdr" (Maric
sursi, 35)

62

KAML MAN SAHB

OLAN MMN...
N cr Allah inancna
malikdir?
- Allahdan baqa bir ilah olmadn,
- Hr eyi yaradann ancaq Allah olduunu,
- Hr ii idar ednin Allah olduunu,
- Btn rklrin ancaq Allahn idarsind olduunu,
- Allahn hr eyi hat etdiyini,
- Qdri (taleyi) tyin etdiyini,
- Hr ey gc yetn v dildiyini edn olduunu,
- Hr eydn xbrdar olduunu v hr eyi eidib grdyn,
- Hr eyin zrind qoruyucu olduunu,
- Qeybi bildiyini,
- He bir ey ehtiyac olmadn v btn ksikliklrdn uzaq olduunu,
- Domam v doulmam olduunu,
- Yanlmayan v unutmayan olduunu,
- Mlkn yegan sahibi olduunu,
- Hr eyin tk varisi olduunu,
- Daim diri olduunu,
- zzt v rfin tk sahibi olduunu,
- Daim stn v qalib olduunu,
- n gzl adlarn sahibi olduunu,
- Hkm v hikmt sahibi olduunu,
- Qullarna ah damarlarndan daha yaxn olduunu,
- rklrindn keirdiklri n kiik eyi d bildiyini,
- Gizlinin gizlisini bildiyini,
- Sonsuz daltli olduunu,
- Mrhmtlilrin n mrhmtlisi olduunu,
- Qullarna qar ox balayc olduunu,
- Qullarn ox sevn olduunu,
- Tvblri qbul edn olduunu,
- Smimi duaya cavab vern olduunu,
- Yaxln v krn vzini artqlamas il vern olduunu,
- nsana hr eyi yrdn olduunu,
- Xbrdar edib qorxudan olduunu,
- llri dirildn v hesab gnn yaradan olduunu,
- Dinin kmk ednlr dnyada v axirtd kmk edn olduunu,
- Vdinin haqq olduunu,
63

- nkarlar n chnnmi v mminlr n d cnnti yaradan olduunu biln

bir Allah inancna malikdir.
N cr Allah qorxusuna malikdir?
- Yalnz Allahdan qorxar v yalnz Ondan kinr
- Allahdan baqa he bir eydn qorxmaz.
- Allahdan gc yetdiyi qdr ox qorxar.
- man v Allah qorxusunu ry yerldirnin Allah olduunu bilr.
- Bu qorxunu yalnz tinlik v arsizlik anlarnda deyil, hr an yaayar.
- Allahn qlblrd olan v gizlinin gizlisini biln olduunu unutmaz.
- Kimsnin grmdiyi yerd d Allahn grn olduunu hr an xatrlayar.
- Hesab vercyini bilrk hrkt edr.
- Haram v halallara diqqt edr.
- Etdiyi hr eyin sas bu qorxu zrin quruludur.
- Ediln hr id Allaha ynlr.
- Tk czalandrann Allah olduunu bilr.
- Allahn mvqeyindn, thdidindn v chnnm zabndan qorxar.
- Daha vvl glib-kenlr Allahn verdiyi zablar unutmaz.
- Hrmt dolu, ii titryn v iddtli bir Allah qorxusuna malikdir.
Nec bir imana malikdir?
- Allah qorxusuna v Allah sevgisin saslanan.
- Yalnz Allaha ibadt edn.
- Allah hr eydn stn tutma tmin edn.
- Allahdan baqa ilah axtarmayan.
- Allaha he bir eyi ortaq qomayan.
- Hr eyin Allahdan olduunu biln.
- Allahn hr vaxt onun yannda olub, etdiklrini grdyn biln.
- Hyatnn hr annda Allahn razln qazanma hdflyn.
- Btn hyat Allah n yaama tlb edn.
- Allahn srhdlrini qoruma tmin edn.
- Allahn qarsnda acizliyini ox yax biln.
- Allahn aylrin qlbn boyun yici bir rftar gstrn.
- Yalnz Allaha gvnn.
- Kmyin ancaq Allahdan olduunu qavrayan.
- Daim Allah xatrlayan.
- Qurana bal olan.
- Allaha sla nankorluq etmyn.
- Qiyamt gnn qti bir mlumatla iman etdirn.
- Axirtin varlna qti olaraq inandran.
64

- Dnya hyatna aldanmaa mane olan.

- Glck narahatln ortadan qaldran.
- Hr id bir xeyr olduunu hr an hiss etdirn.
- Hr id Allaha ynlmyi tmin edn.
- Sahib olunan btn xsusiyytlrin Allahdan olduunu unutdurmayan.
- Allaha hkmlrin v elilrin knldn bir itat tmin edn.
- eytann tsirin icaz vermyn.
- Hr an vicdann ssil hrkt etmyi tmin edn.
- Yalnz Allaha ynlmi bir ruh hal vern.
- Yalnz Allah v inananlar dost etmyi tmin edn.
- Allaha yaxnlamaq n ciddi sy gstrn.
- Allaha hr an kr edici olma tmin edn.
- Gizli v aq zkat vermyi unutdurmayan.
- Hr tinliy sbr ed biln, qtiyyn qorxmayan bir qtiyyt vern.
- stn bir xlaq qazandran.
- Gstriln mmin lamtlrind qtiyyt tmin edn.
- Tqvada yarb n keirn bir imana malikdir.
Nec bir qdr (tale) anlayna malikdir?
- Hr eyin bir qdr il yaradldn.
- Doumdan lm qdr hr hadisni Allahn xsusi olaraq planladn.
- Hr hadisnin ancaq Allahn tqdir etdiyi zamanda reallaacan,
- Allaha qar qlbn tam gvnrk balanmal olduunu.
- Knldn boyun yici olmann mqbul olduunu.
- Allahn btn zamanlar bir an iind grdyn.
- Yalnz Allaha tslim olmann lazmlln.
- N edirs-etsin nticni Allahn tyin edcyini.
- Allaha tam bir tslimiyyt gstrdiyi tqdird sla qmgin olmayacan.
- Allahn yaratd hr grntdn raz olmal olduunu bilr.
- Bana gln hr eyin Allahdan olduunu bildiyi n;
-hycana qaplmaz.
-kdr v ya tinliy dmz.
-axnamaya qaplmaz.
-midsizliy dmz.
-tinlik v stress keirmz.
-narahat olmaz.
-qzblnmz.
-"ka ki" demz.
-ani v hddindn artq reaksiyalar vermz.
-lm qarsnda kdrlnmz.
-lindn gedn v bana gln kdrlnmz.
65

Hans dncy v n cr ala malikdir?

- Quran gryi kimi, yaxca dnn.
- Hr eyi Quran mntiqi il qiymtlndirn.
- Hr eyi msbt dnn.
- Vicdann istiqamtlndirdiyi kild hrkt edn.
- Hr eyi qdrd (taled) Allahn tqdir etdiyi kild meydana gldiyini bilrk
dnn.
- Hr hadisnin ardnda gizlnn xeyr v hikmti grmy alan.
- Ayaq st, oturarkn, yatarkn, hr an daim Allah dnn.
- Allahn varln v yaradndak sntini drindn dnn.
- Allahn diqqt kdiyi mvzular v iman hqiqtlrini aradrb, dnn.
- Suallarnn cavablarn yalnz Qurandan tapan.
- Axsamalar qarsnda hlli hmi Quranda axtaran.
- Daim dinin lehin dnn.
- Vsvs gldiyind eytandan olduunu dnb, Allaha snan.
- Mminlr haqqnda hsn-znl dnn.
- Baqalarnn ehtiyaclarn dn biln.
- Tcili ilri tsbit edib onlara stnlk ver biln.
- Haqq il batil arasnda Qurana uyun mqayis ed biln.
- Tmiz bir al il dn biln.
- z yaradln dnn.
- Qiyamti dnn.
- Hesab gnn dnn.
- Cnnti v xsusil d chnnmi dnb yd alan.
- zn veriln ydlri yaxca dnn.
- z nfs mhasibliyini yax ed biln bir al v dnc quruluuna malikdir.
Hans sevgi anlayna malikdir?
- Allah hr ksdn v hr eydn ox sevr,
- Peymbrimiz (s..v.) duyduu sevgi btn inananlara duyduu sevgidn
stndr.
- Mminlr olan sevgisi Allahn rizasna saslanan bir sevgidir.
- n ox sevdiyi insanlar Allahn rizasn qazanmaa n ox sy gstrn, n tqval
olduunu mid etdiyi xslrdir.
- Dnya hyatnn bzklrin qar ehtirasl bir sevgi hiss etmz.
- ldiyi xeyrlrin vzind Allahn sevgisindn baqa he bir mkafat istmz.
- Allaha v elisin qar ba qaldranlara qar sla bir sevgi duymaz.
- Bir ey qar duyduu sevgi v ehtiyac o mvzuda fdakarlq gstrmsin mane
olmaz.
66

Nec v n haqda danar?

- Allah n gzl adlar il tsbih edr.
- Szn n gzlini sylyr.
- Glckd olacaq bir hadis n hr zaman "Allah dils" mnasndak
"inaallah" szndn istifad edr.
- Allahn sntini ks etdirn hr gzlliyi grdynd "maallah" deyrk Allahn
ann ucaldar.
- Allahn mmnun olacan mid etdiyi sz sylyr.
- Danqlarnda aylri xatrladaraq danar.
- Hikmtli danar.
- Qsa, mnal v aydn danar.
- Bo v faydasz shbtlr etmz.
- Ehtiyaca uyun danar.
- Yalan sz sylmz.
- Ana v atasna qar "uf" bel demyck qdr hrmtli danar.
- Yumaq sz sylyr.
- Dan il qar trf etibarl olduunu hiss etdirr.
- Bacard qdr smimi, sad, iindn gldiyi kimi danar.
- Gizli shbtlrdn kinr.
- Syldiyi szn n mna vercyini bilrk v yax dnrk danar.
- yd verrk danar.
- Bir ev girdiyind vvl Quranda ifad edildiyi kimi "salam" szn sylyr.
- Cahillrl qarladnda onlarla cahilc sz dalmaz, "salam" deyrk ker.
- Bhtan atacaq bir sz sylmz.
- V bu cr shbtlr qatlmayaraq, rfli olaraq ker.
- Yax v gzl rftarlar tviq edck v pis davranlardan kindirck kild
danar.
- Ssind orta bir yol tutar, qqraraq danmaz.
- Azndan xan hr szdn msul olduunu bilr.
- Bo v grksiz mqsdlr n and imz.
- Dannda he kimi ayblayb, pislmz.
- Dedi-qodu etmz.
- Vicdan hrkt keirck tsirli szlr sylyr.
Nec v nlr dua edr?
- Hr eyd Allaha ynlrk.
- Yalnz Allaha dua edrk v yalnz Ondan kmk dilyrk.
- Allahn hr duaya cavab verdiyini bilrk.
- Allahn ona ah damarndan daha yaxn olduunu v hr dndyn annda
eitdiyini bilrk.
67

- Allah n gzl adlar il tsbih edrk v bu adlarnn mnalarn drin-drin

dnrk.
- Dua edrkn Allahdan istyin srhd qoymayaraq.
- Duann bir kli olmadn, Allahn rizasn qazanmaq n ediln hr hrktin
bir dua olduunu bilrk.
- Dua etmk n xsusi bir mkan v yer grk olmadn, hr zaman, hr yerd
dua ed bilcyini bilrk.
- Allaha qar ola bilck n hrmtli kild dua edr.
- Yalnz tinlik v ehtiyac iind olarkn deyil, bolluq v nemt irisind olarkn
d dua edr.
- Dualarndan sonra veriln nemtlr nankorluq etmz.
- Duas smimi v idndir.
- Allaha yalvara-yalvara, iin-iin dua edr.
- Nmayi n dua etmz.
- Qorxu v midl dua edr.
- z n olduu qdr, htta zndn daha ox peymbrlr v digr mminlr
n d dua edr.
- Mminlrin salaml, thlksizliyi, rahatl, znginliyi v gc n dua edr.
- Allaha yaxnlamaq, mvffqiyytli olmaq, din xlaqn n yax kild yaaya
bilmk v gzl xlaqda sbr gstr bilmk n dua edr.
- Dnyada v axirtd Allahn n gzlini vermsi, nemtlrini artrmas n dua
edr.
- He kimin mminlr zrr ver bilmmsi n dua edr.
- Dmnlrinin xor v alaq qlnmalar v etdiklrinin vzini grmlri n dua
edr.
- Quranda yer veriln peymbr dualarn zn nmun gtrr.
- Dualarnn sonunda Hmd olsun almlrin Rbbi Allaha! (Yunus sursi, 10)
deyrk Allah tsbih edr.

68

LAV BLM
TKAML XTASI
Darvinizm, yni tkaml nzriyysi yaradl hqiqtini inkar etmk
mqsdil irli srlm, ancaq uursuzluqla nticlnmi elmdnknar
cfngiyyatdan baqa bir ey deyil. Canllarn cansz maddlrdn tsadfn
ml gldiyini iddia edn bu nzriyy kainatda v canllarda ox mczvi
nizam olduunun elm trfindn sbut edilmsil rmdr. Bellikl,
Allahn btn kainat v canllar yaratd hqiqti elm trfindn d sbut
edilmidir. Bu gn tkaml nzriyysini dirltmk n dnya sviyysind
hyata keiriln tbliat sadc elmi hqiqtlrin thrif olunmasna, trfli
rhin, elm ad altnda sylniln yalanlara v ediln saxtakarlqlara
saslanr.
Ancaq bu tbliat hqiqti gizltmir. Tkaml nzriyysinin elm
tarixindki n byk xta olmas, son 20-30 il rzind elm dnyasnda getdikc
daha ucadan dil gtirilir. Xsusil 80-ci illrdn sonra aparlan tdqiqatlar
Darvinist iddialarn tamamil shv olduunu ortaya qoymu v bu hqiqt bir
ox elm adam trfindn dil gtirilmidir. AB-da biologiya, biokimya,
paleontologiya kimi frqli sahlrl mul olan bir ox elm adam Darvinizmin
sasszln grr, canllarn mnyini artq yaradl hqiqtil aqlayrlar.
Tkaml nzriyysinin squtundan v yaradl dlillrindn digr bir
ox faliyytimizd btn elmi detallar il bhs etmiik v etmy davam
edirik. Ancaq mvzudan dad hmiyyt baxmndan burada da bhs
etmkd fayda var.
Darvini mhv edn tinliklr
Tkaml nzriyysi tarixi qdim Yunanstana gedib xan bir tlim
olmasna baxmayaraq XIX srd hrtrfli kild irli srld. Nzriyyni
elm dnyasnn gndliyin gtirn n mhm irlilyi arlz Darvinin 1859cu ild nr ediln Nvlrin mnyi adl kitab idi. Darvin bu kitabda
dnyadak mxtlif canl nvlrini Allahn ayr-ayr yaratmas hqiqtin qar
xrd. Darvin gr btn nvlr ortaq cdaddan trmi v zaman rzind
kiik dyiikliklrl mxtliflmidilr.
Darvinin nzriyysi he bir konkret elmi tapntya saslanmrd; znn
d qbul etdiyi kimi sadc bir mntiq yeritm idi. Htta Darvin kitabndak
Nzriyynin qarsnda duran tinliklr balql uzun blmd etiraf etdiyi
kimi nzriyy bir ox mhm sual qarsnda arsiz qalrd.
Darvin nzriyysinin qarsndak tinliklr irlilyn elmin stn
glcyin, yeni elmi kflrin nzriyysini gclndircyin mid edirdi.
Bunu kitabnda tez-tez bildirirdi. Ancaq irlilyn elm Darvinin midlrinin
tam ksin, nzriyynin sas iddialarn bir-bir sassz qoydu.
69

Darvinizmin elm qarsndak mlubiyytini sas balq altnda

nzrdn keirmk olar:
1)Nzriyy hyatn yer znd ilk df nec ortaya xdn sla
aqlaya bilmir.
2)Nzriyynin irli srdy tkaml mexanizmlrinin slind tkaml
xarakterin malik olduunu gstrn he bir elmi tapnt yoxdur.
3)Fosillr tkaml nzriyysinin iddialarnn tam ksini ortaya qoyur.
Bu blmd bu sas bal sasl kild nzrdn keircyik.
Keilmz ilk pill: Hyatn mnyi
Tkaml nzriyysi btn canl nvlrinin bundan txminn 3.8 milyard
il vvl bsit yerd ortaya xan birc canl hceyrdn trdiklrini iddia edir.
Birc hceyernin milyonlarla kompleks canl nvn nec ml gtirmsi v
gr hqiqtn bu cr tkaml ba vermis, n n izlrinin fosillrd
taplmad nzriyynin aqlaya bilmdiyi suallardandr. Ancaq btn
bunlardan vvl iddia ediln tkaml prosesinin ilk pillsi zrind dayanmaq
lazmdr. Bhs ediln o ilk hceyr nec ortaya xmdr?
Tkaml nzriyysi yaradl inkar etdiyi, he bir fvqltbii mdaxilni
qbul etmdiyi n o ilk hceyrnin he bir dizayn, plan v nizamlama
olmadan, tbit qanunlar iind tsadfn meydana gldiyini iddia edir. Yni o
nzriyyy gr cansz madd tsadflr nticsind ortaya canl hceyr
xarmaldr. Ancaq bu, mlum olan n tml biologiya qanunlarna zidd
iddiadr.
Hyat hyatdan tryr
Darvin kitabnda hyatn mnyindn he bhs etmmidi. nki onun
dvrndki bsit em anlay canllarn ox bsit qurulua malik olduqlarn
frz edirdi. Orta srlrdn bri inanlan spontane generasiya adl
nzriyyy sasn cansz maddlrin tsadfn birlrk canl varlq ml
gtirmsin inanlrd. Bu dvrd hratlarn yemk artqlarndan, sianlarn
da budadan ml glmsi geni yaym dnc idi. Bunu sbut etmk
n qrib tcrblr edilmidi. irkli skinin stn bir az buda qoyulmu
v bir az gzldikd bu qarqdan sianlarn ml glmsini dnmdlr.
tin qurdlamas da hyatn cansz maddlrdn trdiyin bir dlil hesab
edilirdi. Lakin daha sonra mlum olacaqd ki, tin stndki qurdlar zzlrindn ml glmirlr, milklrin gtirib qoyduqlar gzl grlmyn
yumurtalardan xrdlar.
Darvinin Nvlrin mnyi adl kitabn yazd dvrd is
bakteriyalarn cansz madddn ml glmsi inanc elm dnyasnda geni
kild qbul edilirdi.

70

Lakin Darvinin kitabnn nr edilmsindn be il sonra mhur fransz

bioloqu Lui Paster tkaml sas vern bu inanc qti kild mhv etdi. Paster
apard uzun faliyyt v tcrblrd gldiyi nticni bel rh etmidi:
Cansz maddlrin hyat ml gtirmsi iddias artq qti kild tarix
gmlmdr.43
Tkaml nzriyysinin trfdarlar Pasterin kflrin uzun mddt
qar xdlar. Ancaq inkiaf edn elm canl hceyrsinin mrkkb quruluunu
z xardqca hyatn z-zn ml glmsi iddiasnn sasszl daha da
aq kil ald.
XX srdki nticsiz sylr
XX srd hyatn mnyi mvzusu il mul olan ilk tkaml mhur
rus bioloqu Aleksandr Oparin oldu. Oparin 1930-cu illrd ortaya atd bzi
tezislrl canl hceyrsinin tsadfn meydana gl bilcyini sbut etmy
ald. Ancaq bu faliyytlr uursuzluqla nticlnck v Oparin bu etiraf
etmk mcburiyytind qalacaqd:
Tssf ki, hceyrnin mnyi tkaml nzriyysinin tamamil hat
edn qara nqtdn ibartdir.44
Oparinin yolunu davam edn tkamllr hyatn mnyi problemini
hll etmk n tcrblr aparmaa aldlar. Bu tcrblrin n mhuru
amerikal kimya Stenli Miller trfindn 1953-c ild aparld. Miller bsit
atmosferd mvcud olduunu iddia etdiyi qazlar bir tcrbd birldirdi v
bu qara enerji verrk zlallar tkil edn bir ne zvi molekul (amin
turusu) sintez etdi.
O illrd tkamll bal mhm mrhl kimi tandlan bu tcrbnin
sassz olmas v tcrbd ttbiq ediln atmosferin hqiqi Yer rtlrindn
ox frqli olmas sonrak illrd z xacaqd.45
Uzun mddt sonra Millerin z d ttbiq etdiyi atmosfer mhitinin
hqiqi olmadn etiraf etdi.
Hyatn mnyi problemini aqlamaq n XX sr boyu gstriln
btn tkaml sylri uursuzluqla nticlndi. San Diyeqo Skrips
nstitutundan mhur geokimya Cefri Bada tkaml Yer jurnalnda 1998ci ild drc ediln bir mqald bu hqiqti bel qbul edir:
Bu gn XX sri arxada qoyarkn hl d XX srin balancnda
qarmzda duran n byk hll edilmmi probleml qar-qaryayq: Hyat
yer znd nec balayb.47
Hyatn kompleks quruluu
Tkaml nzriyysinin hyatn mnyi il bal bu qdr byk
xlmaz vziyyt dmsinin balca sbbi n bsit hesab ediln canl
formalarnn bel inanlmaz drcd mrkkb qurulua malik olmasdr.
Canl hceyrsi insann hazrlad btn texnoloji mhsullardan daha
71

mrkkbdir. Bel ki, bu gn dnyann n qabaqcl laboratoriyalarnda bel

cansz maddlr birldirilrk canl hceyr ml gtiril bilmir.
Bir hceyrnin meydana glmsi n lazml rtlr sla tsadflrl
aqlanmayacaq qdr oxdur. Hceyrnin sasn tkil edn zlallarn
tsadfn sintezlnm ehtimal 500 amin turusundan ibart bir zlal n
10950-dir. Ancaq riyaziyyatda 1050-d 1-dn kiik ehtimallar praktiki chtdn
mmknsz hesab edilir. Hceyrnin nvsind yerln v genetik mlumat
dayan DNT molekulu is mlumat bankdr. nsan DNT-sindki mlumat gr
kaza krls, 500 shifdn ibart 900 cildlik kitabxana ml glr.
Burada ox maraql mmma da var: DNT ancaq bir sra xsusi zlallarn
(hormonlarn) kmyil ctln bilr. Amma bu hormonlarn sintezi d ancaq
DNT-dki mlumatlar sasnda ba verir. Bir-birlrindn asl olduqlarna gr
ctlmnin meydana glmsi n ikisi d eyni anda mvcud olmaldr. Bu is
hyatn z-zn meydana glmsi ssenarisini xlmaz vziyyt salr. San
Diyeqo Kaliforniya Universitetindn mhur tkaml Prof. Lesli Orcel
Scientific American jurnalnn 1994-c il oktyabr tarixli saynda bu hqiqti
bel etiraf edir:
Olduqca kompleks qurulua malik olan zlallarn v nuklein turularnn
(RNT v DNT) eyni yerd v eyni zamanda tsadfn ml glmlri
hddindn artq ehtimaldan knardr. Amma bunlarn biri olmadan digrini
ld etmk d mmkn deyil. Ona gr insan hyatn kimyvi yollarla ortaya
xmasnn tamamil mmknsz olmas nticsin glmk mcburiyytind
qalr.48
bhsiz, gr hyatn tbii amillrl ortaya xmas mmkn deyils,
bel olduqda hyatn fvqltbii kild yaradld qbul edilmlidir. Bu
hqiqt sas mqsdi yaradl inkar etmk olan tkaml nzriyysini aq
kild sassz edir.
Tkamln xyali mexanizmlri
Darvinin nzriyysini sassz edn ikinci byk cht nzriyynin
tkaml mexanizmlri kimi irli srdy iki anlayn da slind he bir
tkaml gcn malik olmamasnn baa dlmsidir. Darvin ortaya atd
tkaml iddiasn tamamil tbii seleksiya mexanizmi il laqlndirmidi.
Bu mexanizm verdiyi hmiyyt kitabnn adndan da aq kild baa
dlrd: Nvlrin mnyi, tbii seleksiya yolu il...
Tbii seleksiya tbii sem demkdir. Tbitdki hyat urunda
mbarizd tbii rtlr uyun v gcl canllarn hyatda qalaca
dncsin saslanr. Msln, yrtc heyvanlar trfindn thlky mruz
qalan bir maral srsnd daha srtl qaan marallar hyatda qalacaq.
Bellikl, maral srs srtl qaan v gcl frdlrdn ibart olacaq. Amma,
lbtt, bu mexanizm marallarn tkaml keirmsin sbb olmaz, onlar
baqa bir canl nvn, msln, atlara evirmz.
Ona gr tbii sem mexanizmi he bir tkaml gcn malik deyil.
Darvin d bu hqiqti anlamd v Nvlrin mnyi adl kitabnda Faydal
72

dyiikliklr ba vermdikc tbii sem he bir ey ed bilmz demk

mcburiyytind qalmd.49
Lamarkn tsiri
Bs bu faydal dyiikliklr nec ba ver bilrdi? Darvin z dvrnn
bsit elm anlay iind bu suala Lamarka saslanaraq cavab vermy
almd. Darvindn vvl yaam fransz bioloq Lamarka gr canllar
hyatlar boyu keirdiklri fiziki dyiikliklri sonrak nsil trrlr,
nsildn-nsil saxlanlan bu xsusiyytlr nticsind yeni nvlr ortaya xr.
Msln, Lamarka gr zraflr ceyranlardan tryiblr, hndr aaclarn
yarpaqlarn yemk n chd edrkn nsildn-nsil boyunlar uzanmdr.
Nvlrin mnyi adl kitabnda qida tapmaq n suya girn bzi
aylarn zaman rzind balinalara evrildiyini iddia etmidi.50
Amma Mendelin kf etdiyi v XX srd inkiaf edn genetika elmi il
qti kild sbut ediln irsiyyt qanunlar qazanlm xsusiyytlrin sonrak
nsillr trlmsi fsansini mhv etdi. Bellikl, tbii sem tk bana
v tamamil tsirsiz mexanizm olaraq qalrd.
Neo-darvinizm v mutasiyalar
Darvinistlr is bu vziyyt bir x yolu tapmaq n 1930-cu illrin
sonlarnda Masir sintetik nzriyyni v ya daha geni yaylm ad il neodarvinizmi ortaya atdlar. Neo-darvinizm tbii semnin yanna faydal
dyiiklik sbbi kimi mutasiyalar, yni canllarn genlrind radiasiya kimi
xarici tsirlr v ya klonladrma xtalar nticsind ml gln pozulmalar
lav etdi.
Bu gn d dnyada tkaml adna saslln qoruyan model neodarvinizmdir. Nzriyy yer znd mvcud olan milyonlarla canl nvnn bu
canllarn qulaq, gz, aciyr, qanad kimi saysz-hesabsz mrkkb
orqanlarnn mutasiyalara, yni genetik pozulmalara saslanan bir proses
nticsind ml gldiyini iddia edir. Amma nzriyyni arsiz qoyan bir
aq elmi hqiqt var: mutasiyalar canllar tkmilldirmirlr, ksin hr
zaman canllara zrr verirlr.
Bunun sbbi ox saddir: DNT ox mrkkb qurulua malikdir. Bu
molekula olan hr hans tsadfi tsir ancaq zrr verir.Amerikal genetik B.G.
Ranqanatan bunu bel aqlayr:
Mutasiyalar kiik, tsadfi v zrrlidirlr. ox nadir meydana glirlr v
n yax halda tsirsizdirlr. Bu xsusiyyt mutasiyalarn tkaml xarakterli
inkiaf meydana gtirmycyini sbut edir. Yksk drcd xsusilmi
orqanizmd meydana gln tsadfi dyiiklik ya tsirsiz, ya da zrrli olar. Bir
qol saatnda meydana gln tsadfi dyiiklik qol saatn tkmilldirmz.
Ona byk ehtimalla zrr verr v ya n yax halda tsir etmz. Bir zlzl
bir hri daha yax hala salmaz, onu mhv edr.51

73

Bel ki, bu gn qdr he bir yararl, yni genetik mlumat

tkmilldirn mutasiya nmunsi mahid edilmyib. Btn mutasiyalarn
zrrli olmas mlum olub. Aydn olmudur ki, tkaml nzriyysinin
tkaml mexanizmi kimi gstrdiyi mutasiyalar slind canllar sadc
thrif edn, ikst edn genetik hadislrdir (insanlarda mutasiyann n ox
rast glinn tsiri xrngdir). lbtt, mhfedici mexanizm tkaml
mexanizmi ola bilmz. Tbii sem is Darvinin d qbul etdiyi kimi, tk
bana he bir ey ed bilmz. Bu hqiqt biz tbitd he bir tkaml
mexanizmi olmadn gstrir. Tkaml mexanizmi olmadna gr tkaml
deyiln xyali proses d mmkn deyil.
Fosillr: ara-keid formalardan sr yoxdur
Tkaml nzriyysinin iddia etdiyi ssenarinin ba vermdiyinin n aq
gstricisi is fosillrdir.
Tkaml nzriyysin gr btn canllar bir-birlrindn tryiblr.
vvlcdn mvcud olan bir canl nv zaman rzind digrin evrilmi v
btn nvlr bu kild ortaya xmlar. Nzriyyy sasn bu evrilm yz
milyonlarla il davam edn uzun zaman hat etmi v mrhl-mrhl
irlilmidir. Bu halda iddia ediln uzun evrilm prosesi irisind sayszhesabsz ara nvlr ml glmli v yaamaldrlar.
Msln, kemid balq xsusiyytlrini damalarna baxmayaraq, bir
trfdn d bzi srnn canl xsusiyytlrini qazanm yarbalq-yarsrnn
canllar yaamaldr v ya srnn xsusiyytlrini dayan, bir trfdn d
bzi qu xsusiyytlri qazanm srnn-qular ortaya xmaldr.
Bunlar bir keid prosesind olduqlar n ikst, yarmq, qsurlu
canllar olmaldr. Tkamllr kemid yaadna inandqlar bu nzri
mxluqlar ara-keid formas adlandrrlar.
gr hqiqtn bu cr canllar kemid yaaybsa, onlarn saylar v
nvlri milyonlarla, htta milyardlarla olmaldr v bu caib canllarn
qalqlarna mtlq fosil izlrind rast glinmlidir. Darvin Nvlrin
mnyind bunu bel aqlamdr:
gr nzriyym dorudursa, nvlri bir-birin balayan saysz-hesabsz
ara-keid nvlri mtlq yaamaldr... Onlarn yaadnn dlillri d sadc
fosil qalqlar arasnda tapla bilr.52
Darvinin pu olan midlri
Ancaq XIX srin ortasndan indiy qdr dnyann hr trfind qzn
fosil aradrmalar aparlmasna baxmayaraq bu ara-keid formalarna rast
glinmmidir. Aparlan qaznt ilrind v tdqiqatlarda ld ediln btn
tapntlar tkamllrin gzldiklrinin ksin, canllarn yer znd birdnbir, ksiksiz v qsursuz formada ortaya xdqlarn gstrmidir.
Mhur ingilis paleontoloqu Derek
baxmayaraq bu hqiqti bel etiraf edir:

V.

Eycer

tkaml

olmasna

74

Problemimiz budur: fosillri hrtrfli tdqiq etdikd nvlr v ya siniflr

sviyysind bel, daima eyni hqiqtl qarlarq; mrhlli tkamll
tkmilln deyil, birdn-bir yer znd ml gln qruplar grrk. 53
Yni fosil izlrind btn canl nvlri, aralarnda he bir keid formas
olmadan, tam formada ani surtd ortaya xrlar. Bu, Darvinin rylrinin tam
ksidir. Habel, bu canl nvlrinin yaradldqlarn gstrn ox gcl dlildir.
nki bir canl nvnn tkaml keirrk ml gldiyi he bir cdad
olmadan, bir anda v qsursuz kild ortaya xmasnn tk aqlamas var: o
nv yaradlmdr. Bu hqiqt mhur tkaml bioloq Duqlas Futuyma
trfindn d qbul edilir:
Yaradl v tkaml yaayan canllarn mnyi haqqnda iki yegan
aqlamadr. Canllar dnyada ya tamamil mkmml v tam formada ortaya
xmlar, ya da bel olmamdr. gr bel olmamdrsa, bir dyiiklik prosesi
nticsind zlrindn vvl mvcud olan bzi canl nvlrindn tkaml
keirrk meydana glmlidirlr. Amma gr tam v mkmml formada
ortaya xblarsa, onda sonsuz gc sahibi olan bir al trfindn
yaradlmlar.54
Fosillr is canllarn yer znd tam v mkmml formada ortaya
xdqlarn gstrir. Yni nvlrin mnyi Darvinin hesab etdiyinin ksin,
tkaml deyil, yaradldr.
nsann tkaml nal
Tkaml nzriyysinin trfdarlarnn n ox gndliy gtirdiklri
msl insann mnyidir. Bununla bal darvinist iddia bu gn yaayan
masir insann meymunabnzr bir cr mxluqlardan trdiyini frz edir. 4-5
milyon il vvl balad frz ediln bu prosesd masir insan il cdadlar
arasnda bzi ara-keid formalarn yaad iddia edilir. slind tamamil
fantastik olan bu ssenarid drd sas kateqoriya var:
1-Australopithecus
2-Homo habilis
3-Homo erectus
4-Homo sapiens
Tkamllr insanlarn ilk meymunabnzr cdadlarna cnub
meymunu mnasn vern Australopithecus adn vermilr. Bu canllar
slind nsli ksilmi meymun nvdr. Lord Soli Zakerman v Prof. arlz
Oksnard kimi ngiltr v AB-dan dnyada mhur olan iki anatomistin
Australopithecus nmunlri zrind apard hrtrfli aradrmalar bu
canllarn sadc nsli ksilmi meymun nvn aid olduqlarn v insanlarla
he bir bnzrlik tkil etmdiklrini gstrmidir. 55
Tkamllr insann tkamlnn sonrak mrhllsini d homo, yni
insan kimi tsnif edirlr. ddiaya sasn homo seriyasndak canllar
Australopithecuslardan daha ox inkiaf etmilr. Tkamllr bu frqli
canllara aid fosillri ard-arda dzrk xyali tkaml sxemi qururlar. Bu sxem
75

xyalidir, nki slind bu frlqi siniflrin arasnda tkaml xarakterli laq

olmas hl sbut edil bilmmidir. Tkaml nzriyysinin XX srdki n
mhm trfdarlarndan biri olan Ernst Mayr Homo sapiens uzanan zncir
halqas slind itib deyrk bunu qbul edir.56
Tkamllr Ausrtalopithecus>Homo habilis>Homo erectus>Homo
Sapiens srasn yazarkn bu nvlrin hr birinin daha sonraknn cdad
olmasn
irli
srrlr.
Lakin
paleoantropoloqlarn
son
kflri
Australopithecus, Homo habilis v Homo erectusun dnyann mxtlif
blglrind eyni dvrlrd yaadqlarn gstrir.57
Habel, Homo erectus tsnifatna aid olan insanlarn bir qismi ox
masir dvrlr qdr yaamlar, Homo Sapiens neandertalensis v Homo
sapiens sapiens (masir insan) il eyni mhitd birlikd mvcud olmular.58
Bu is, lbtt, bu siniflrin bir-birilrinin cdad olduqlar iddiasnn
sasszln
aq
kild
ortaya
qoyur.
Harvard
Universitetinin
paleontoloqlarndan Stefen Cey Qauld, z d tkaml olmasna
baxmayaraq, darvinist nzriyynin iin ddy bu xlmaz vziyyti bel
aqlayr:
gr bir-biril paralel kild yaayan mxtlif hominid
(insanabnzr) sxemi varsa, onda bizim soy aacmza n oldu? Aydndr ki,
bunlarn biri digrindn try bilmz. Habel, biri digril mqayis
edildikd tkaml xarakterli inkiaf meyli gstrmirlr. 59
Qsaca desk, KV-d v ya drsliklrd veriln bir cr xyali
yarmeymun-yarinsan canllarn rsmlril, yni srf tbliat yolu il
dirldilmy allan insann tkaml ssenarisi he bir elmi sas olmayan
naldan ibartdir.
Bu mvzunu uzun illr tdqiq edn, xsusil Australopithecus fosillri
zrind 15 il aradrma aparan ngiltrnin n mhur v hrmtli elm
adamlarndan biri olan Lord Soli Zakerman tkaml olmasna baxmayaraq,
ortada meymunabnzr canllardan insana uzanan hqiqi soy aac olmamas
nticsin glmidir.
Zakerman maraql elm kalas da qurmudur. Elmi hesab etdiyi elm
sahlrindn elmdnknar qbul etdiyi elm sahlrin qdr axlnm
qurmudur. Zakermann bu cdvlin sasn n elmi- yni konkret faktlara
saslanan elm sahlri kimya v fizikadr. Cdvld bunlardan sonra bioloji
elmlr, daha sonra sosial fnnlr glir. axlnmnin n knar ucunda, yni
elmdnknar hesab ediln hissd is Zakermana gr telepatiya, altnc
hiss kimi hissin fvqnd olan qavrama anlaylar v insann tkaml
yerlir! Zakerman axlnmnin bu ucunu bel aqlayr:
Obyektiv hqiqt sahsindn xb bioloji elm frz ediln bu sahlr,
yni hissin fvqnd olan qavramaya v insann fosil tarixinin rh edilmsin
daxil olduqda, tkaml nzriyysin inanan bir xs n hr eyin mmkn
olduunu grrk. Bel ki, nzriyylrin qti kild inanan bu xslrin
ziddiyytli bzi rylri eyni anda qbul etmlri bel mmkndr. 60

76

nsann tkaml nal da mhz nzriyylrin kor-koran inanan bir

sra insanlarn tapdqlar bzi fosillr haqqnda qabaqcadan ry verrk rh
etmlrindn ibartdir.
Darvin formulu!
ndiy qdr nzrdn keirdiyimiz btn texniki dlillrl brabr,
istyirsinizs, tkamllrin nec cfng inanca malik olduqlarna bir d
uaqlarn bel anlayaca qdr aq misalla baxaq.
Tkaml nzriyysi canllarn tsadfn ml gldiyni iddia edir. Ona
gr bu iddiaya sasn cansz v ursuz atomlar birlrk vvlc hceyrni
ml gtirmi v sonra eyni atomlar birlrk digr canllar v insan
meydana gtirmilr. ndi fikirlk; canllarn sasn tkil edn karbon,
fosfor, azot, kalium kimi elementlri birldirdikd bir yn ml glir. Bu
atom yn hans prosesdn keirils d, birc canl bel ml gtiril bilmz.
styirsinizs, bununla bal bir tcrb keirk v tkamllrin slind
mdafi etdiklri, amma ucadan syly bilmdiklri iddian onlarn adndan
Darvin formulu ad il nzrdn keirk:
Tkamllr ox sayda byk nin iin canllarn sasn tkil edn
fosfor, azot, karbon, oksigen, dmir, maqnezium kimi elementlrdn bol
miqdarda qoysunlar. Htta normal rtlrd mvcud olmayan, ancaq bu
qarn iind lazml bildiklri maddlri d bu nlr lav etsinlr.
Qarqlarn iin istdiklri qdr amin turusu, istdiklri qdr d (birc
dnsinin bel tsadfn ml glm ehtimal 19 950 olan) zlal doldursunlar.
Bu qarqlara istdiklri nisbtd temperatur v rtubt versinlr. Bunlar
istdiklri tkmilldirilmi cihazlarla qardrsnlar. nlrin banda
nzarti kimi dnyann qabaqcl elm adamlarn qoysunlar. Bu mtxssislr
atadan oula, nsildn-nsil trlrk nvb il milyardlarla, htta
trilyonlarla il davaml olaraq nlrin banda gzlsinlr. Bir canlnn ml
glmsi n hans rtlrin mvcud olmasn lazm bilirlrs, hamsn ttbiq
etmkd srbst olsunlar. Ancaq n etslr d, o nlrdn sla bir canl xara
bilmzlr. Zraflri, aslanlar, arlar, sar blbllri, tutuquular, atlar,
delfinlri, gllri, shlbiklrini, zanbaqlar, qrnfillri, bananlar,
portaallar, almalar, xurmalar, pomidorlar, qovunlar, qarpzlar, ncirlri,
zeytunlar, zmlri, aftallar, tovuzqularn, qrqovullar, rngarng
kpnklri v bunlar kimi milyonlarla canl nvndn he birini ml gtir
bilmzlr. Ninki burada sadaladmz bir ne canln, bunlarn birc
hceyrsini bel ld ed bilmzlr.
Qsaca desk, ursuz atomlar birlrk hceyrni ml gtir
bilmzlr. Sonra yeni qrar verrk bir hceyrni iki yer blb, sonra ardarda baqa qrarlar verib elektron mikroskopunu icad edn, sonra z hceyr
quruluunu bu mikroskop altnda tdqiq edn professorlar ml gtir
bilmzlr. Madd ancaq Allahn stn yaratmas il hyat qazanr. Bunun
ksini iddia edn tkaml nzriyysi is ala tamamil zidd cfngiyyatdr.
Tkamllrin ortaya atd iddialar zrind bir az dnmk yuxardak
misalda gstrildiyi kimi bu hqiqti z xarar.
77

Gz v qulaqdak texnologiya
Tkaml nzriyysinin qtiyyn aqlaya bilmdiyi digr msl is gz
v qulaqdak stn duyu keyfiyytidir.
Gzl bal mvzuya kemzdn vvl Nec grrk? sualna qsaca
cavab verk. Bir cisimdn gln alar gzd tor qiaya trsin dr. Bu
alar buradak hceyrlr trfindn elektrik siqnallarna evrilir v beyinin
arxa hisssindki grm mrkzi adlanan kiik nqty trlr. Bu elektrik
siqnallar bir sra ardcl proseslrdn sonra beyindki bu mrkzd grnt
kimi rh edilir. Bu mlumatdan sonra dnk:
Beyin ia qapaldr. Yni beyinin ii qapqaranlqdr, iq beyinin
yerldiyi yer gir bilmz. Grnt mrkzi adlanan yer qapqaranlq, in
dmdiyi, blk he qarlamadnz qdr qaranlq yerdir. Ancaq siz bu
zlmt qaranlqda iql, aydn dnyan seyr edirsiniz.
stlik bu qdr aydn v keyfiyytli grntdr ki, XIX srin
texnologiyas bel hr cr imkan olmasna baxmayaraq bu aydnl tmin ed
bilmir. Msln, hal-hazrda oxuduunu kitaba, kitab tutan llriniz baxn,
sonra banz qaldrn v trafnz seyr edin. Hal-hazrda grdynz aydn v
keyfiyytli grntn baqa bir yerd grmsnz? Bu qdr aydn grntn
siz dnyann qabaqcl televizor irktlrinin istehsal etiyi tkmilldirilmi
televizor ekran bel ver bilmz. 100 ildn bri minlrl mhndis bu
aydnl ld etmk n alr. Bunun n fabriklr, byk mssislr
qurulur, aradrmalar aparlr, planlar v dizaynlar edilir. Bir televizor ekranna
baxn, bir d hal-hazrda linizd tutduunuz bu kitaba. Arada byk aydnlq
v keyfiyyt frqi olduunu grcksiniz. Hm d televizorun ekran siz iki
ll grnt gstrir, lakin siz ll, drin grnt izlyirsiniz.
Uzun illrdn bri on minlrl mhndis ll televizor hazrlamaa,
gzn grm keyfiyytini ld etmy alrlar. Bli, ll televizor kimi
sistem istehsal ed bildilr, amma onu da eynksiz ll grmk mmkn
deyil, hm d bu, sni ldr. Arxa trf daha bulanq, n trf is kaz
dekorasiya kimi grnr. He bir zaman gzn grdy qdr aydn v
keyfiyytli grnt ml glmir. Kamerada da, televizorda da mtlq grnt
itkisi ba verir.
Tkamllr bu keyfiyytli v aydn grntn ml gtirn
mexanizmin tsadfn ml gldiyini iddia edirlr. ndi birisi siz otanzdak
televizor tsadflr nticsind ml gldi, atomlar birldi v bu grntn
ml gtirn alti meydana gtirdi des, n dnrsiniz? Minlrl insann
birlikd ed bilmdiyini ursuz atomlar nec etsin?
Gzn grdyndn daha bsit grntn ml gtirn alt tsadfn
ml glmirs, gzn v gzn grdy grntnn d tsadfn meydana
glmycyi ox aqdr. Eyni vziyyt qulaa da aiddir. Xarici qulaq trafdak
sslri qulaq seyvan vasitsil toplayb daxili qulaa trr; daxili qulaq da bu
titrmlri elektrik siqnallarna evirrk beyin gndrir. Eynil grmd
olduu kimi eitm prosesi d beyindki eitm mrkzind hyata keir.
78

Gz n dediklrimiz qulaa da aiddir, yni beyin iq kimi ss d

qapaldr, ss keirmir. Ona gr xarici alm n qdr hay-kyl olsa da,
beyinin ii tamamil sssizdir. Buna baxmayaraq, n aydn sslr beyind
eidilir. Ss keirmyn beyninizd orkestrin simfoniyalarn dinlyir, tnlk
mhitin btn hay-kyn eidirsiniz. Amma o anda hssas bir cihazla
beyninizin iindki ss sviyysi lls, burada sssizliyin hakim olduu
mlum olacaqdr. Aydn grnt ld etmk midil texnologiyadan nec
istifad edilirs, ss n d eyni sylr on illrdn bri davam etdirilir.
Ssyazma cihazlar, musiqi mrkzlri, bir ox elektron alt, ss qbul edn
musiqi sistemlri bu faliyytlrin nticlrindn bzilridir. Ancaq btn
texnologiyaya, bu texnologiyada ilyn minlrl mhndis v mtxssis
baxmayaraq qulan ml gtirdiyi qdr aydn v keyfiyytli ss ld
edilmmidir.
n byk musiqi sistemi irktinin istehsal etdiyi n keyfiyytli musiqi
mrkzini dnn. Ssi qeyd etdikd mtlq ssin bir hisssi itir, az da olsa
thrif olur v ya musiqi mrkzini i saldqda hl musiqi almazdan vvl
mtlq bir czlt eidirsiniz. Ancaq insan orqanizmindki texnologiyann
mhsulu olan sslr olduqca aydn v qsursuzdur. nsan qula he vaxt
musiqi mrkzind olduu kimi czltl v ya thrif olunmu kild ss
eitmir; ss necdirs, tam v aydn kild onu eidir. Bu vziyyt insan
yaradld gndn bri beldir. ndiy qdr insann istehsal etdiyi he bir
grnt v ss cihaz gz v qulaq qdr hssas v keyfiyytli qbuledici
olmamdr. Ancaq grm v eitm hadissind btn bunlarn fvqnd ox
byk hqiqt d var.
Beyinin iind grn v eidn ur kim aiddir?
Beyinin iind parlaq, rngli dnyan seyr edn, simfoniyalar, qularn
civiltilrini dinlyn, gl qoxulayan kimdir?
nsann gzlrindn, qulaqlarndan, burnundan gln oyanmalar elektrik
siqnal kimi beyin trl. Biologiya, fiziologiya v ya biokimya kitablarnda
bu grntnn beyind nec ml glmsin dair bir ox ey oxuyursunuz.
Ancaq bu mvzu haqqnda n mhm hqqit he bir yerd rast gl
bilmzsiniz: beyind bu elektrik siqnallarn grnt, ss, qoxu v hiss kimi
qavrayan kimdir? Beyinin iind gz, qulaa, buruna ehtiyac hiss etmdn
btn bunlar qavrayan bir ur var. Bu ur kim aiddir?
lbtt, bu ur beyini tkil edn sinirlr, ya tbqsi v sinir
hceyrlrin aid deyil. El buna gr hr eyin madddn ibart olduunu
znn edn darvinist-materialistlr bu suallara he cr cavab ver bilmirlr.
nki bu ur Allahn yaratd ruhdur. Ruhun grntn seyr etmk n
gz, ssi eitmk n qulaa ehtiyac yoxdur. Eyni zamanda dnmk n
beyin d ehtiyc yoxdur.
Bu aq v elmi hqiqti oxuyan hr insan beyinin iindki bir ne kub
santimetrlik, qapqaranlq mkana btn kainat ll, rngli, klgli v
iql kild sdran uca Allah dnb, Ondan qorxub Ona snmaldr.

79

Materialist inanc
Bura qdr nzrdn keirdiklrimiz tkaml nzriyysinin elmi
kflrl z xan ziddiyytli iddia olduunu gstrir. Nzriyynin hyatn
mnyi haqqndak iddias elm ziddir, irli srdy tkaml mexanizmlrinin
he bir tkaml gc yoxdur v fosillr nzriyynin iddia etdiyi ara keid
formalarnn yaamadn gstrir. Bu halda, lbtt, tkaml nzriyysi
elm zidd frziyy kimi bir knara qoyulmaldr. Bel ki, tarix boyu dnya Yer
mrkzli kainat modeli kimi bir ox dnc elmin gndliyindn xarlmdr.
Amma tkaml nzriyysi tkidl elmin gndliyind saxlanlr. Htta bzi
insanlar nzriyynin tnqid edilmsini elm tcavz kimi gstrmy
alrlar. Ax niy?.. Bunun sbbi tkaml nzriyysinin bzi ktllr n
ayrlmaz doqmatik inanc olmasdr. Bu ktllr materialist flsfy kor-koran
baldrlar v Darvinizmi d tbit haqqnda yegan materialist aqlama
olduu n mnimsyiblr. Bzn bunu aq kild etiraf edirlr. Harvard
Universitetindn mhur genetik v eyni zamanda qabaqcl tkamllrdn
olan Riard Levontin vvlc materialist, sonra elm adam olduunu bel
etiraf edir:
Bizim materializm bir inancmz var, bu a priori (vvlcdn qbul
edilmi, doru frz edilmi) inancdr. Bizi dnya haqqnda materialist aqlama
vermy mcbur edn ey elmi metodlar v qanunlar deyil. ksin,
materializm olan a priori ballmz sbbindn dnya haqqnda
materialist aqlama vern tdqiqat metodlar v anlaylarn uydururuq.
Materializm mtlq doru olduuna gr d lahi aqlamanan shny
xmasna icaz ver bilmrik.61
Bu szlr darvinizmin materialist flsfy ballq urunda davam
etdiriln bir doqma olduunun aq ifadsidir. Bu doqma madddn baqa he
bir varlq olmadn qbul edir. Bu sbbdn d cansz, ursuz maddnin
hyat ml gtirdiyin inanr. Milyonlarla mxtlif canl nvnn, msln,
qularn, balqlarn, zraflrin, plnglrin, hratlarn, aaclarn,
iklrin, balinalarn v insanlarn maddnin z daxilindki reaksiyalarla, yni
yaan yala, axan imkl, cansz madddn ml gldiyini qbul edir.
slind is bu hm ala, hm elm zidd qbuldur. Amma darvinistlr z
ifadlril lahi aqlamann shny xmamas n bu qbulu mdafi
etmkd davam edirlr.
Canllarn mnyin materialist dnc il baxmayan insanlar is bu
aq hqiqti grcklr: btn canllar stn gc, bilik v ala malik olan
Yaradann sridir. Yaradan btn kainat yoxdan var edn, n qsursuz
kild nizama salan v btn canllar yaradb forma vern Allahdr.
Tkaml nzriyysi dnya tarixinin n tsirli sehridir
Burada bunu da bildirmk lazmdr ki, he bir ideologiyann tsiri altnda
qalmadan, sadc aln v mntiqini ildn hr insan elm v mdniyytdn
uzaq cmiyytlrin xurafatlarn xatrladan tkaml nzriyysin inanman
mmknsz olduunu asanlqla anlayacaqdr.

80

Yuxarda da bildirildiyi kimi, tkaml nzriyysin inananlar byk bir

nin iin bir ox atomu, molekulu, cansz maddni dolduran v bunlarn
qarndan zaman rzind dnn, drk edn, kflr edn professorlarn,
universitet tlblrinin, Eynteyn, Habl kimi elm adamlarnn, Frank Sinatra,
arlton Heston kimi sntkarlarn, bununla yana ceyranlarn, limon
aaclarnn, qrnfillrin xacana inanrlar. Hm d bu cfng iddiaya
inananlar elm adamlar, professorlar, mdniyytli, thsilli insanlardr. Bu
sbbdn tkaml nzriyysi haqqnda dnya tarixinin n byk v n tsirli
sehri ifadsini iltmk yerin dr. nki dnya tarixind insanlarn bu
drcd aln bandan alan, al v mntiql dnmlrin imkan
vermyn, gzlrinin qarsna sanki bir prd kib ox aq olan hqiqtlri
grmlrin mane olan baqa inanc v ya iddia yoxdur. Bu, afrikal bzi
qbillrin tomtemlr, Sba xalqnn Gn tapnmasndan, Hz. brahimin
qvmnn z llril dzltdiklri btlr, Hz. Musann qvmnn qzldan
dzltdiklri buzova tapnmalarndan daha qorxulu v alasmaz korluqdur.
slind bu vziyyt Allahn Quranda iar etdiyi alszlqdr. Allah bzi
insanlarn anlaylarnn qapanacan v hqiqtlri grmkdn mhrum
olacan bir ox aysind bildirir. Bu aylrdn bzilri beldir:
Hqiqtn, kafirlri zabla qorxutsan da, qorxutmasan da, onlar
n birdir, iman gtirmzlr. Allah onlarn ryin v qulana mhr
vurmudur. Gzlrind d prd vardr. Onlar byk bir zab gzlyir!
(Bqr sursi, 6-7)
... Onlarn qlblri vardr, lakin onunla anlamazlar. Onlarn gzlri
vardr, lakin onunla grmzlr. Onlarn qulaqlar vardr, lakin onunla
eitmzlr. Onlar heyvan kimidirlr, blk d, daha ox zlaltddirlr.
Qafil olanlar da mhz onlardr! (raf sursi, 179)
Allah Hicr sursind d bu insanlarn
inanmayacaq qdr sehrlndiklrini bel bildirir:

mczlr

grslr

d,

gr onlara gydn bir qap asaq v oradan durmadan yuxar

drmasalar yen d: Gzmz balanm, biz sehrlnmiik, deyrlr. (Hicr sursi, 14-15)
Bu qdr geni ktly bu sehrin tsir etmsi, insanlarn hqiqtlrdn
bu qdr uzaq saxlanmas v 150 ildn bri bu sehrin pozulmamas is szl
ifad edilmyck qdr heyrtli vziyytdir. nki bir v ya bir ne insann
mmknsz ssenarilr, cfng v mntiqdnknar iddialara inanmalar baa
dl bilr. Ancaq dnyann hr trfindki insanlarn ursuz v cansz
atomlarn ani qrarla birlib qeyri-adi tkilatlanma, nizam, al v ur
nmayi etdirrk qsursuz sisteml ilyn kainat, canllara uyun hr cr
xsusiyyt malik olan Yer planetini v saysz-hesabsz kompleks sistemdn
ibart canllar meydana gtirdiyin inanmasnn sehrdn baqa he bir
aqlamas yoxdur.
Bel ki, Allah Quranda inkar flsfnin trfdar olan bzi xslrin
etdiklri sehrlrl insanlara tsir etdiklrini Hz. Musa il Firon arasnda ba
vern bir hadis il biz bildirir. Hz. Musa Firona haqq dini tbli etdikd
Firon Hz. Musaya z bilici sehrkarlar il insanlarn toplad bir yerd
81

qarlamasn sylyir. Hz. Musa sehrkarlarla qarladqda sehrkarlara

vvlc onlarn bacarqlarn gstrmsini mr edir. Bu hadisnin danld
ay beldir:
(Musa) Siz atn - dedi. Onlar (salarn yer) atdqda, adamlarn
gzlrini balayb (sehrlyib) onlar qorxutdular v byk bir sehr
gstrdilr. (raf sursi, 116)
Grndy kimi, Fironun sehrkarlar etdiklri gz balayclqla Hz.
Musa v ona inananlardan baqa insanlarn hamsn sehrly bilmidilr.
Ancaq onlarn atdqlarna qar Hz. Musann ortaya qoyduu dlil onlarn bu
sehrini, aydki ifad il uydurduqlarn udmu, yni tsirsiz etmidir:
Biz d Musaya: san tulla! - dey vhy etdik. Bir d (baxb
grdlr ki) sa onlarn uydurub dzltdiklri btn eylri udur.
Artq haqq zahir, olanlarn uydurub dzltdiklri yalanlar is batil oldu.
(Sehrbazlar) orada mlub edildilr v xar olaraq geri dndlr. (raf
sursi, 117-119)
Aylrd d bildirildiyi kimi, vvllr insanlara sehrlyrk tsir
gstrn bu xslrin etdiklrinin saxtakarlq olmasnn baa dlmsi il
szgedn xslr alalmlar. Dvrmzd d bir sehrin tsirindn elmilik ad
altnda olduqca cfng iddialara inanan v bunlar mdafi etmk n
hyatlarn qurban vernlr gr bu iddialardan l kmslr, hqiqtlr tam
mnas il z xdqda v sehr pozulduqda alalacaqlar. Bel ki, tqribn 60
yana qdr tkaml mdafi edn v ateist filosof olan, ancaq sonradan
hqiqtlri grn Malkolm Maqeric tkaml nzriyysinin yaxn glckd
dcyi vziyyti bel aqlayr:
Mn zm tkaml nzriyysinin xsusil ttbiq edildiyi sahlrd
glcyin tarix kitablarndak n byk yumor hdflrindn biri olacana
inandm. Glck nsillr bu qdr rk v qeyri-myyn hipotezin
inanlmaz saflqla qbul edilmsini heyrtl qarlayacaqlar.62
Bu glck uzaq deyil, ksin, ox yaxn glckd insanlar
tsadflrin ilah olmasnn mmknszlyn anlayacaqlar v tkaml
nzriyysi dnya tarixinin n byk yalan v n gcl sehri kimi trif
edilckdir. Bu gcl sehr byk srtl dnyann hr trfind insanlar
zrind tsirini itirmy balamdr. Tkaml yalannn sirrinin yrnn bir
ox insan bu yalana nec aldandn heyrt v tccbl fikirlir.
Onlar: Sn paksan, mqddssn! Snin biz yrtdiklrindn
baqa biz he bir ey bilmirik. (Hr eyi) biln Sn, hikmt sahibi
Snsn, - dedilr. (BQR SURS, 32)

82

"Kamil" sifti, yetkin, ksiksiz, mkmml mnalarn ifad edir. Bu kitabn

mvzusu olan "Kamil man" da bir insann atd imani yetkinliyin v drinliyin n
n mkmml drcsini bildirir.
Hr fvqlinsan bir xlaq hdflmkl v buna chd gstrmkl msuldur. Bu
mvzuda insanlarn nn hr hans bir srhd qoyulmamdr. Allaha qlbn iman
edn, ONA smimiyytl yaxnlamaa alan hr mmin bu xlaq qazana bilr v
"imani yetkinliy" ata bilr.
Bu kitabn yazlmasnda mqsd hr id Allaha ynlmnin, daim Allahn
razln v dostluunu qazanman v qeyd-rtsiz gzl xlaq gstrmyin nticsind
yaranan "imani yetkinliyi", yni "Kamil man" tyin etmk, din smimiyytl sarlan hr
insann bu stn xlaq yaamasna vsil olmaqdr. Bir baqa mqsd is Allah qorxusu
v smimiyytl yaxnlaldqdan sonra "peymbr xlaq"na ata bilmnin qarsnda
he bir mane olmadn bildirmkdir.

YAZII HAQQINDA
Harun Yhya txllsndn istifad edn Adnan Oktar 1956-c ild Ankarada
anadan olmudur. 1980-ci illrdn bugndk imani, elmi v siyasi mvzularda bir ox
sr hazrlamdr. Bunlarla yana, yaznn tkamllrin saxtakarlqlarn, iddialarnn
sasszln v darvinizmin qanl ideologiyalarla olan qaranlq laqlrini ortaya qoyan ox
hmiyytli srlri vardr.
Yaznn btn ilrindki ortaq hdf Qurann tbliini dnyaya yaymaq, bellikl,
insanlar Allahn varl, birliyi v axirt kimi tml imani mvzular zrind dnmy
svq etmk v inkar sistemlrin yanl tmllrini v azn ttbiqlrini gzlr nn
gtirmkdir. Bel ki, yaznn bu gn qdr 60 ayr dil trcm ediln txminn 250
sri, dnya sviyysind geni oxucu ktlsi trfindn izlnilir.
Harun Yhya klliyyat (Allahn izni il) XXI srd dnya insanlarn Quranda tsvir
ediln rifaha v slh, dzgnlk v dalt, gzllik v xobxtliy aparan bir vasit
olacaq.

83