NSANIN AKAR DMN:

EYTAN
Hqiqtn, eytan sizin dmninizdir,
onu znz dmn tutun.
O, zn uyanlar chnnm hli olmaa arr
(Fatir, 35/6).

HARUN YHYA
(ADNAN OKTAR)

OXUCUYA

Bu kitabda v digr ilrimizd tkaml nzriyysinin squtuna xsusi yer ayrlmasnn sbbi bu nzriyynin hr cr din
leyhdar olan flsfnin tmlini meydana gtirmsidir. Yaradl v dolaysil Allah`n varln inkar edn darvinizm 150 ildir ki,
bir ox insann imann itirmsin v ya bhy dmsin sbb olmudur. Buna gr d, bu nzriyynin yalan olduunu gzlr
nn gtirmk hmiyytli imani bir vzifdir. Bu hmiyytli xidmtin btn insanla atdrlmas is zruridir. Bzi oxucularmz
ola bilr ki, yalnz bir kitabmz oxumaq imkan tapa bilr. Bu sbbl, hr kitabmzda bu mvzuya xlas d olsa yer ayrlmas
uyun hesab edilmidir.
Qeyd edilmsi lazm olan baqa bir xsus da bu kitablarn mzmunu il laqdardr. Yaznn btn kitablarnda imani mvzular
Quran aylri ynnd izah edilir v insanlar Allah`n aylrini yrnmy v yaamaa dvt edilirlr. Allah`n aylri il laqdar
btn mvzular oxucuda he bir bh v ya sual buraxmayacaq kild aqlanmdr.
Bu mvzuda istifad ediln smimi, sad v slis slub is kitablarn ham trfindn rahat baa dlmsini tmin edir. Bu tsirli
v sad izah saysind kitablar "bir nfs oxunan kitablar" ibarsin tam uyun glir. Dini qti kild rdd edn insanlar bel bu
kitablarda bildiriln hqiqtlrdn tsirlnir v yazlanlarn doruluunu inkar ed bilmirlr.
Bu kitab v yaznn digr srlri oxucular trfindn xsn oxuna bilcyi kimi, qarlql shbt raitind d oxuna bilr. Bu
kitablardan istifad etmk istyn bir qrup oxucunun, kitablar bir yerd oxumalar mvzu il laqdar z tfkkr v tcrblrini d
bir-birlrin trmk baxmndan faydaldr.
Bununla bel, yalnz Allah`n razl n yazlan bu kitablarn tannmasnda v oxunmasnda itirak etmk d byk xidmtdir.
nki yaznn btn kitablarnda isbat v raz salc yn son drc gcldr. Bu sbbl, dini izah etmk istynlr n n tsirli
sul bu kitablarn digr insanlar trfindn d oxunmasnn tviq edilmsidir.
Kitablarn arxasna yaznn digr srlrinin tqdimatnn hmiyytli sbblri vardr. Bu sayd kitab nzrdn keirn xs
yuxarda yazlan xsusiyytlri dayan v oxumaqdan xolandn mid etdiyimiz bu kitabla eyni xsusiyytlr sahib daha bir ox
srin olduunu grr, imani v siyasi mvzularda faydalana bilcyi zngin bir qaynan mvcudluuna ahid olacaq.
Bu srlrd digr bzilrind grln, yaznn xsi qnatlrin v bhli qaynaqlara saslanan izahlara, mqddsata qar
lazm olan db v hrmt diqqt yetirilmyn slublara, bhli v hminin incidici yazlara rast gl bilmzsiniz.

YAZII V SRLR HAQQINDA

Harun Yhya txllsndn istifad edn yaz Adnan Oktar 1956-c ild Ankarada anadan olmudur. btidai v orta thsilini
Ankarada almdr. Daha sonra stanbul Memar Sinan Universitetinin ncsnt fakltsind v stanbul Universitetinin Flsf
blmsind thsil almdr. 1980-ci illrdn bu yana imani, elmi v siyasi mvzularda bir ox sr hazrlamdr. Bununla yana,
yaznn tkamllrin saxtakarlqlarn, iddialarnn sasszln v darvinizmin qanl ideologiyalarla olan qaranlq laqlrini
ortaya qoyan ox hmiyytli srlri vardr.
Harun Yhyann srlri txminn 30.000 klin olduu cmi 45.000 shiflik klliyyatdr v bu klliyyat 73 frqli dil trcm
edilmidir.
Yaznn txlls inkar dncy qar mbariz aparan iki peymbrin xatirsin hrmt olaraq adlarn yad etmk n
Harun v Yhya adlarndan gtrlmdr. Yaz trfindn kitablarn z qabnda Rsulullahn (s..v) mhrnn olmasnn
simvolik mnas is kitablarn mzmunu il laqdardr. Bu mhr Qurani-krimin Allah`n son kitab v son sz,
Peymbrimizin (s..v) xatml-nbiya olduunun rmzidir. Yaz btn yaymlarnda Quran v Rsulullahn snnsini zn
rhbr etmidir. Bu surtl, inkar dnc sistemlrinin btn tml iddialarn bir-bir ortadan qaldrma v din qar ynln
etirazlar tam susduracaq son sz sylmyi sas almdr. Byk hikmt v kamal sahibi olan Rsulullahn mhrndn bu son sz
sylmk niyytinin duas olaraq istifad edilmidir.
Yaznn btn ilrindki ortaq hdf Qurann tbliini dnyaya atdrmaq, bellikl, insanlar Allah`n varl, birliyi v axirt
kimi tml imani mvzular zrind dnmy svq etmk v inkar sistemlrin sassz tmllrini v azn ttbiqlrini gzlr
nn kmkdir.
Nec ki, Harun Yhyann srlri Hindistandan Amerikaya, ngiltrdn ndoneziyaya, Poladan Bosniya-herseqovinaya,
spaniyadan Braziliyaya, Malayziyadan taliyaya, Fransadan Bolqarstana v Rusiyaya qdr dnyann lav bir ox lksind
sevilrk oxunur. ngilis, fransz, alman, italyan, ispan, portuqal, urdu, rb, alban, rus, bonaq, uyur, ndoneziya, Malay, benqal,
serb, bolqar, in, Danimarka v sve dili kimi bir ox dil trcm ediln srlr xaricd geni oxucu ktlsi trfindn izlnilir.
Dnyann drd trfind fvqlad tqdir toplayan bu srlr bir ox insann iman etmsin, bir oxunun da imannda
drinlmsin vsil olur. Kitablar oxuyub aradran hr ks bu srlrdki hikmtli, dolun, asan aydn olan v smimi slubun,
all v elmi yanamann frqind olar. Bu srlr srtli tsir etm, qti ntic verm, etiraz v tkzib edil bilinmyn xsusiyytlri
dayr. Bu srlri oxuyan v zrind ciddi kild dnn insanlarn artq materialist flsfni, ateizmi v digr azn gr v
flsflrin he birini smimi olaraq mdafi etmlri mmkn deyil. Bundan sonra mdafi etslr d, ancaq romantik inadla
mdafi edcklr. nki fikri dayaqlar aradan gtrlmdr. Dvrmzdki btn inkar cryanlar Harun Yhya klliyyat
qarsnda fikirl mlub olmular.
bhsiz, bu xsusiyytlr Qurann hikmt v ifad tsirliliyindn qaynaqlanr. Yaz bu srlr gr ynmr, yalnz Allah`n
hidaytin vsil olmaa niyyt etmidir. Bundan baqa, bu srlrin ap v nrind hr hans bir maddi qazanc gdlmr.
Bu hqiqtlr gz nn gtirildikd insanlarn grmdiklrini grmlrini tmin edn, hidaytlrin vsil olan bu srlrin
oxunmasn tviq etmyin d ox hmiyytli xidmt olduu ortaya xr.
Bu qiymtli srlri tantman yerin insanlarn zehinlrini bulandran, fikri qarqlq meydana gtirn, bh v trdddlri
aparmaq v iman qurtarmaq n gcl v iti tsiri olmad mumi tcrb il sabit olan kitablar yaymaq is mk v zaman
itkisin sbb olar. man qurtarmaq mqsdindn ox, yaznn dbi gcn vurulamaa ynln srlrd bu tsirin ld edil
bilmycyi mlumdur. Bu mvzuda bhsi olanlar varsa, Harun Yhyann srlrinin tk mqsdinin dinsizliyi yox etmk v Quran
xlaqn yaymaq olduunu, bu xidmtdki tsir, mvffqiyyt v smimiyytin aq kild grndyn oxucularn mumi
qnatindn anlaya bilrlr.

Bilmk lazmdr ki, dnyadak zlm v qarqlqlarn, mslmanlarn kdiyi ziyytlrin tml sbbi dinsizliyin fikri
hakimiyytidir. Bunlardan xilas olman yolu is dinsizliyin fikirl mlub edilmsi, iman hqiqtlrinin ortaya qoyulmas v Quran
xlaqnn insanlarn qavrayb yaaya bilcklri kild izah edilmsidir. Dnyann gndn-gn daha ox brndy zlm, fsad v
qarqlq mhiti diqqt alndnda bu xidmtin mmkn qdr srtli v tsirli kild edilmsinin lazm olduu aydndr. ks
halda, ox gec ola bilr.
Bu hmiyytli xidmtd ndrliyi zrin gtrn Harun Yhya klliyyat Allah`n izni il 21-ci srd dnya insanlarn Quranda
tsvir ediln hzur, slh, dzgnlk, dalt, gzllik v xobxtliy damaa vsil olacaq.

NDKLR

NSANIN N BYK DMN EYTAN

EYTANIN XSUSYYTLR
EYTANIN TAKTKALARI
EYTANIN TSRLRNN FRQN VARMAYAN
CMYYT: CAHLYY CMYYT
EYTANIN FRQS: MNAFQLR
EYTANIN GC ZFDR
LAV BLM: TKAML YALANI

NSANIN N BYK DMN EYTAN

Hr kim olursunuzsa olun, sizin sonsuz bir zab kmyinizi istyn v btn varln buna hsr edn son drc thlkli
dmniniz var - bu, eytandr. Baqa szl desk, Allah trfindn lntlnmi v Onun hzurundan qovulmu olan iblis v onun
ardcllar.
O, sizin n byk dmninizdir. O, bir fsan, yaxud da bir nal deyil, hqiqtin zdr. O, br tarixinin hr dvrnd mvcud
olmudur. eytan yaam v lm milyardlarla insan atin iin kib v indi d kmkddir. eytan he bir zaman kimsy frq
qoymaz. Gnc, yal, qadn, kii, dvlt bas v ya dilni olsun, frq etmz, hr bir insan bu dmnin hdfinddir.
Bu yazn oxuyarkn d eytan sizi gdr v planlar czr. Onun yegan bir arzusu var: z il brabr v siz d daxil olmaqla,
gc yetdiyi qdr ox insan chnnm srklmk.
eytann zfr qazanmas n insanlarn ona sitayi v ya ox aznlq etmsin ehtiyac yoxdur. nsanlardan mtlq Allah` inkar
etmsini d istmir. Onun z Allah` inkar etmir ki, insanlardan da bunu xsusil tlb etsin. Onun tk bir arzusu var - dmnlrini
Allah`n dinindn v Qurandan uzaqladrmaq, onlarn Allah`a smimi v ixlasla ibadt etmsin mane olmaq, bunun da nticsind
insanlarn sonsuz zab kmsin nail olmaqdr. O, bzn dindarlq maskas altnda Allah`n adna istinad edrk insanlar hqiqi
dindn uzaqladrr, azdrr. Bu is insanlar z il brabr chnnm drsin kmk n yetrlidir. Hans vsil il olursa-olsun,
onun ardcllarnn sonu dyimir:
Onun haqqnda zldn bel yazlmdr. Hr ks onunla dostluq ets, onu yoldan xarb chnnm zabna srklyr
(Hcc, 22/4).

blisin Allah`a syan

Qurana gr, eytan ilk insan olan hzrti Admdn bu yana insanlar Allah yolundan xarmaq n yorulmadan alan v
qiyamt qdr d alacaq varlqlarn mumi addr. Btn eytanlarn atas v n byy is hz. Admin yara dlmas il birlikd
Allah`a qar syan edn iblisdir.
Qurandan yrndiyimiz gr, Allah hz. Admi yaratm v mlklrin ona scd etmsini mr etmidi. Mlklr Allah`n mrini
yerin yetirdilr. Ancaq cinlrdn olan iblis hz. Adm scd etmdi. znn insandan daha stn yaradldn syldi. Bu itatsizliyi
v tkbbrlly zndn Allah`n drgahndan qovuldu.

Mlklrin v cinlrin insandan vvl yaradldqlar haqqnda qissd bildirilmidir. Burada, sasn, shv anlalan iki nmli frq
var. Birincisi, insanlarn atas hz. Admin bir sfrd yaradld, mlklrin v iblisin bu yaradla ahid olduqlardr. Bu msl
nmlidir, nki yaradla qar olaraq ortaya atlm hceyr nzriyysin tkan vern bzi dairlr hz. Admin d bir tkaml
nticsind ortaya xdn irli srmk qfltin drlr.
kincisi, iblisin insanlarn dndklri kimi mlk olmamas, onun mlklrl eyni bir mqamda olan bir cin olmas mslsidir.
blisin cin olmas Khfsursinin50ciaysindbildirilir.
Bzi adamlar cinlrin d, slind, bir mlk olduqlarn iddia edir. Halbuki, Qurandan yrnildiyin gr, mlklrl cinlr
arasnda kskin frq var, bu frq mlklrin z dillrindn Qurann Sba sursinin 40-41-ci aylrind ifad edilib. Quranda cinlrin
atasnn (cann) tstsz atdn yaradld bildirilir (Rhman, 55/15). Dolaysil, aylrd atdn yaradld bildiriln iblisin d
mlk deyil, cin olmas aydn msldir.

eytan Allah`n hzurundan ayrlmazdan nc insanlar da z kimi azdrmaq n Allah`dan mhlt istdi. Allah ona qiyamt
gnn qdr mhlt verdi. Belc, iblisin insana qar dmnilik faliyyti balad.
Allah iblisi v ona uyanlar chnnm dolduracana hkm verdi. Allah Quranda bu hadisni bel xbr vermidir:
Sizi yaratdq, sonra siz surt verdik v mlklr: Adm scd edin! - dedik. blisdn baqa hams scd etdi. O,
scd ednlrdn olmad.
Allah iblis: Mn sn mr ednd sn scd etmy n mane oldu, - dey buyurdu. blis: Mn ondan daha stnm,
nki sn mni oddan, onu is palqdan yaratdn! - dedi. Allah buyurdu: Oradan aa en. Orada sn tkbbr gstrmk yaramaz. Oradan x, nki sn alan birisn! blis dedi: Mn qiyamt qdr mhlt ver! Allah buyurdu:
Sn mhlt verilnlrdnsn! blis dedi: Sn mni azdrb yoldan xardn n mn d Snin dz yolunun stnd
oturub insanlara mane olacaam! Sonra onlarn qarlarndan v arxalarndan, salarndan v sollarndan glcym v
sn onlarn ksriyytini kr edn grmycksn! Allah buyurdu: Oradan rsvay olmu v qovulmu halda x.
Onlardan hr kim sn uysa, czasn alacaq. lbtt, chnnmi sizin hamnzla dolduracaam! (raf, 7/11-18)
blis, belc, Allah`n drgahndan qovulduqdan sonra qiyamt qdr srck davasna balad. nsanlar aldadaraq azdrmaq n
onlara hcum etdi. lk byk tlsi cnntd yaayan hz. Admi v zvcsini aldadaraq onlar Allah`n mrin syan etmy svq
etmsi idi. Br tarixinin lap vvllrind ba vermi bu hadis Quranda bel bildirilir:
Ey Adm! Sn zvcnl birlikd cnntd sakin ol. Hr ikiniz istdiyiniz yerdn yeyin, ancaq bu aaca yaxnlamayn,
yoxsa zlm ednlrdn olarsnz! eytan Admin v Hvvann rtl ayb yerlrini zlrin gstrmk mqsdi il
pldayb dedi: Rbbiniz siz bu aac yalnz mlk olmamanz v ya bdi qalmamanz n qadaan etmidir.
Hm d onlara: Mn sizin xeyirxah mslhtilrinizdnm, - dey and idi. Bellikl, eytan onlar batil szlrl aldatd.
Adm v Hvva aacn meyvsindn daddqda ayb yerlri (gzlrin) grnd. Onlar cnnt yarpaqlarndan d rib ayb
yerlrinin stn rtmy baladlar. Rbbi onlara mracit edib buyurdu: Mgr siz bu aaca (yaxnlama) qadaan
etmmidimmi? eytan sizin akar dmninizdir, - demmidimmi? Adm v Hvva: Ey Rbbimiz! Biz zmz
zlm etdik. gr bizi balamasan v mrhmt etmsn, biz bhsiz ki, ziyana urayanlardan olarq! - dedilr. Allah
buyurdu: Bir-biriniz dmn olaraq yer zn enin. Yerd sizin n bir mddt snacaq v dolanacaq vardr. Allah
buyurdu: Orada yaayacaq, orada lck v oradan xarlacaqsnz (raf, 7/19-25).
Hz. Adm Allah`a tvb etdi v Allah onu balad. Ancaq iblisin insanlara qar apard mbariz bitmdi. Qurann Maid
sursind d bildirildiyi kimi, eytan hz. Admin iki olundan birini aldatd v onu qardan ldrmy svq etdi (Maid, 5/27).
O tarixdn sonra da iblis insan nslindn ox insan aldadb z trfin kdi. O biri trfdn digr cinlrdn d oxlu yolda oldu.
blisin yolunu gedn bu cinlr eynil onun kimi insanlar azdrmaq n onlarn qlbin girib gizlic vsvs vermy (Nas, 114/4)
baladlar. blisin yolda olan bu cinlr v insanlar da onun sahib olduu eytan siftini qazandlar. (eytan uzaq olmaq kkndn
gln klmdir v Allah`n rhmtindn qovulub uzaqladrlm hr azn v syankar bndnin siftidir).
Dolaysil, insan olunun zbz qald n byk thlk olan eytan iblis trfindn rhbrlik ediln cin v insandr. Bu cin v
insanlar iblisin yolu il gedirlr. zlri azdqlar kimi, digr insanlar da azdrmaa alrlar. Cinni (cinlrdn olan) eytanlar
insanlar trfindn grlmdiklri n onlara hiss edilmdn yanar, zehinlrin azdrc dnclr doldurur. nsi (insanlardan
olan) eytanlar is digr insanlarn qlbin aq-akar soxulur, onlar Allah`n yolundan xarmaq n z fikirlrini onlara alayr. Bu
tipdn olan eytanlar insann yaxn dostu olaca kimi, cmiyytd qbul ediln mtfkkir d ola bilr. Quranda bu thlky qar
mminlr bu dua yrdilir:
De ki: Pnah aparram insanlarn Rbbin; insanlarn ixtiyar sahibin; insanlarn Tanrsna; vsvs vern, qab
gizlnn eytann rindn; o eytan ki, insanlarn rklrin vsvs salr; cinlrdn d olur, insanlardan da (Nas,
114/1-6).
eytan insana mxtlif yollarla yaxnlaa biln bir dmn olduuna gr, ondan qorunmaq n byk diqqt gstrmk lazm
glir. Bunun n birinci rti eytan tanmaqdr. eytan tanmaq n ona baxdqda olduqca qrib v srarngiz bir mntiq sahib

olduunu grrk. vvlc, iblis trfindn istifad olunan, sonra da onun btn ardcllar trfindn davam etdiriln bu mntiqin
sasnda tkbbrllk v zn bynmk hissi dayanr.

eytann srarngiz mntiqi

Qurann eytanla bal hekaytind iblisin Allah`a syannn sbbi bel bildirilir:
Allah iblis: Mn sn mr ednd sn scd etmy n mane oldu? - dey buyurdu. blis: Mn ondan daha stnm,
nki Sn mni oddan, onu is palqdan yaratdn! - dedi (raf, 7/12).
blis znn daha stn varlq olduunu iddia edrk insana scd etmyi rdd edir. Ancaq syannn sbbi zahirl baldr v
rk bir fikr dayanr. znn oddan, insann palqdan yaradldn bildirir v odun palqdan daha stn bir madd olduunu n
kir. Yni iblisin lovalanmasnn btn sbbi iki madd arasndak fiziki bir frql baldr. Ancaq yaradl istr palqdan, istrs
oddan olsun, iblisi d, insan da Allah yaradb. Yaradlm bir varln Yaradann mrin yaradld maddni irli srrk syan etmsi
hm ox byk alszlq, hm d byk bir nankorluqdur.
Ancaq iblisin insana qar olan qsqancl v iindki tkbbrllk hissi onun bunu baa dmsin mane oldu. blis is sadc
olaraq fiziki olan frq qaplaraq Yaradann mrin syan etdi. zn stn v frqli grdy n iblisin urunun korluu baqa
ifadlrdn d aydn olur:
eytan dedi: Snin quru v qoxumu palqdan yaratdn insana scd etmk mn yaramaz (Hicr, 15/33).
blis znn Allah trfindn yaradldn inkar etmir. syannn sbbi inkarlq deyil. ksin, onu yaradann Allah olduunu
birmnal kild sylyir. Ancaq: Mn ondan daha stnm, mni oddan yaratdn, onu is palqdan yaratdn, - deyrk syan edir.
Bu alabatmaz syann he bir mntiqi sas yoxdur.
blisin mntiqsizliyinin digr bir tzahr is beldir:
Yen yadna sal ki, bir zaman mlklr: Adm scd edin! - dey mr etmidik. blisdn baqa ham scd etmidi.
Snin palqdan yaratdna mn scd edrmmi? - demidi (sra, 17/61).
Buradak son ifad iblisin n qdr byk bir qflt v yanllq iind olduunu ox aq kild gstrir. Baqa bir kimsnin
ucaldlmas, znn is arxa planda qalmas, htta o kimsy scd edilmsinin istnilmsi onu qorxunc bir qsqancla gtirib xard.
Bu ruhi hal iind is onda Allah`a qar hrmtsizlik v syan yaranr.
Allah buyurdu: Ey iblis! Snin mnim z liml yaratdma scd etmyin n mane oldu? Tkbbr gstrdin, yoxsa
zn yuxar tutdun? blis dedi: Mn ondan daha yaxyam. nki sn mni oddan, onu is palqdan yaratmsan!
(Sad, 38/75-76).
blisin hz. Adm scd etmyi rdd etmsindki eytani dnc Allah elisini qbul etmyn, ona itat etmyi rdd edn
insanlarda da, yni insi eytanlarda da grnr. Bu insanlar zahirn zlri kimi olan bir insan Allah`n elisi olaraq qbul etmyi rdd
edirlr. Allah`n elisi olaraq qbul edcklri insanda ox byk stnlk grmk istdiklrini sylyirlr. Bu stnlyn ancaq siyasi
v ya maddi bir gc saslanmal olduunu iddia edirlr. Hz. Muhmmd (s..v.) dvrndki inkarlarn syldiklri ifadlr buna bir
nmundir:
Onlar dedilr: Mgr bu Quran iki hrdn birinin byk bir adamna nazil edilmli deyildimi? (Zuxruf, 43/31)
Ya da inkar ednlr eliy iman gtirmk n fvqltbii bir gc v ya baqa bir aydn dlil istyirlr. Qurann bir ox aylrind
bu insanlarn istklrin aid misallar verilmidir:
Bel dedilr: Biz yerdn bir bulaq xarmaynca v yaxud (aaclar) arasndan rl-rl aylar axan xurma v zm
ban olmaynca; yaxud iddia etdiyin kimi, gy para-para edib bamza endirmyinc; yaxud Allah` v mlklri aqakar qarmza gtirmyinc; v ya qzldan bir evin olmaynca; yaxud sn gy qalxmaynca biz sn iman gtir-

mycyik. gr oxumaq n biz smadan bir kitab endirmsn, gy qalxmana da sla inanmayacaq. De ki:
Rbbim pak v mqddsdir! Mn is yalnz peymbr olan bir insanam! (sra, 17/90-93)
Elilr qar xan v onlara qar vuruan insanlarn qbul etmdiyi msllrdn biri budur. nkar ednlr zlri kimi adi bir
insana elilik verilmsini v bu insana itat etmyi qrurlarna sdra bilmir. Bu hsd v tkbbr dolu syan iblisin hz. Adm
scd etmyi rdd etmsi il eyni tml zrind dayanr. Aynin davamnda insanlarn oxunun ancaq bu sbbdn hidayt gl
bilmmsindn bhs edilir:
nsanlara doru yolu gstrn bir rhbr gldiyi zaman ona iman gtirmy mane olan ey yalnz onlarn: Allah bir insanm peymbr gndrdi? - demlridir (sra, 17/94).
blisin syanna srarngizlik hakimdir. blis elm sahibi olan bir varlqdr. Allah`n varlna xsn ahiddir. trafnda mlklr
var, insann yaradlndan xbrdardr. Allah`n izztini, gcn v sonsuz chnnm zabn da bilir.
blisin v onun ardcl olan btn eytanlarn srarngiz mntiqi burada gizlidir: Allah`n varln v birliyini bildiyi halda, onun
hkmn qar xmaq v kafirlrdn olmaq... Bu son drc mczvi bir hadisdir. nki bu biliklr v elm sahib olan iblisin ox
gcl bir iman olmaldr. ur sviyysi d eyni kild yksk, Allah`a son drc hrmtli v itatli olmaldr. blis is n ursuz
bir insann csart etmdiyi bir hrkt etmidir.
blisin varlndak sirlr bununla qurtarmr. nsanlara inkar etmk kimi qorxunc bir gnah alamaa ald halda, slind,
Allah`dan qorxduunu sylyir. Bu is olduqca xst bir mntiq iardir:
eytann aldatmasna bnzyir. O, insana: Kafir ol! - deyr. nsan kafir olan kimi eytan (onu qoyub qaaraq): Mnim
sninl he bir laqm yoxdur. Mn almlrin Rbbi olan Allah`dan qorxuram! - deyr (Hr, 59/16).
Baqa bir ayd eytann kafirlri mminlrin leyhin qzdrb qaldrdqdan sonra onlardan araland v Allah`dan qorxduunu
etiraf etdiyi bildirilir:
O zaman eytan onlara z mllrini gzl gstrib demidi: Bu gn insanlar arasnda siz qalib gl bilck kims
yoxdur. Mn d sizin pnahnz, dadnza atanam! Lakin iki dst z-z gldiyi zaman dnb qaaraq: M nim sizinl
he bir laqm yoxdur. Mn sizin grmdiklrinizi grrm. Mn Allah`dan qorxuram. Allah iddtli zab verndir!
-demidi (nfal, 8/48).
blisin bir yandan Allah`n varln, onun sonsuz gcn v elmini qbul etmsi, digr bir yandan da Ona bil-bil syan etmsi
son drc dolaq bir vziyytdir. Eyni zamanda, Allah`n Quranda bildirdiyi mrlri tnqid v rdd etmy, Allah`n hkm verdiyi
bir sz haqqnda z dar dncsin gr mhakimlr yrdb ilahi hkm hmiyytsiz gstrmy alan hr bir ksin hal iblisin
hal kimidir. Bu kimslr d Allah`n varln eynil iblis kimi bilir, ancaq zlrini bilmmzliy vurmaqla onun vziyytin drlr.
blis itatsizliyi zndn alaldlb, Allah qatndak vziyytindn lntlnrk qovulub. Qruru v tkbbr zndn syan edn
iblis bu xarakterin gr n ar glcy, alaqla srklnir. blis Allah`n hzurundan ayrlmadan nc Allah`dan mhlt v izn
istdi. Ancaq bu mhlti Allah`dan balanma dilmk, tvb etmk, yoluna qaytmaq v pemanln dil gtirmk n istmdi.
Arzusu insan da eyni zlil vziyyt salmaa almaqdr.
Bellikl, eytann insana qar olan dmniliyi v mbarizsi bel balamdr. Ancaq eytann da btn xsusiyytlri il Allah
trfindn yaradlm v tamamn onun nzartind olan bir qvv olmas unudulmamaldr. Yni eytann Allah`a qar he bir
mstqil gc yoxdur. Ancaq cahiliyy cmiyytind yaylm olan batil inanca gr, eytanla Allah arasnda bir mbariz mvcuddur.
Bu insanlarn dncsin gr, eytan insanlar azdrma bacard zaman Allah`la mbarizd zfr qazanr (Allah btn
nqsanlardan uzaqdr).
Halbuki, hqiqt budur ki, eytan btn faliyytini Allah`n izni v iradsi il hyata keirir. Ancaq burada insanlarn byk bir
qismi zrind tsiri olur. Allah`n izni olmadan o, he bir ey ed bilmz. Quranda eytann istdiyi mhlt v Allah`n verdiyi izn
bel bildirilir:
(blis) dedi: Ey Rbbim! nsanlarn qbirlrindn qalxb dirilcklri gn qdr mn mhlt ver! (Allah) buyurdu:
Sn mhlt verilnlrdnsn! (Hicr, 15/36-37)

Bir baqa ayd eytann ald izndn bel bhs edilir:

(blis) hminin: Prvrdigara! Bir de grk, n n onu mndn stn tutdun? gr qiyamt gnn qdr mn
mhlt versn, az bir qismi istisna olmaqla, onun nslini z hkmm altna alaram. (Allah) buyurdu: x get (sn qiya mt qdr mhlt verdim). Onlardan hr ks sn uysa, (bil ki) czanz chnnmdir. z d tamam-kamal bir cza!
(sra, 17/62-63)
Aylrdn d aydn olduu kimi, eytan Allah`n irad v tqdirin uyun faliyyt gstrir. Faliyyti insana zrr vermk
ndr. eytan onsuz da Allah`n almlrin Rbbi olduunu bilir.
Htta iblis insanlar azdrarkn Allah`n byklynn adna and ir:
(blis) dedi: Snin izztin-qdrtin and olsun ki, onlarn hamsn azdracaam (Sad, 38/82).
Allah eytan hzurundan qovmamdan vvl ona bunlar bildirir:
Onlardan kimi bacarrsansa, ssinl yerindn oynat, atl v piyadan onlara qar sfrbr et, (onlar ha rama, zinaya svq
etmkl mallarna v vladlarna) ortaq ol, onlara crbcr vdlr ver. eytan ona uyanlara yalnz yalan vdlr verr!
(sra, 17/64)
eytann Allah`n izni rivsind iltdiyi hiyllri sonrak shiflrd tfrratlar il aqlayacaq. Ancaq unudulmamaldr ki,
eytann Allah`n ona verdiyi imkan xaricind bir gc yoxdur. eytann vzifsi chnnm n yaradlm insanlarn aid olduqlar
yer getmlrin vasiti olmaqdr. eytana tabe olanlar Allah`n cnntin layiq olmayan v xlaq baxmndan heyvandan daha
aada dayanan varlqlardr. Allah bunu aylrind bel aqlayr:
Biz cinlrdn v insanlardan bir oxunu chnnm n yaratdq, onlarn qlblri vardr, lakin onunla anlamazlar.
Onlarn gzlri vardr, lakin onunla Allah`n mczlrini grmzlr. Onlarn qulaqlar vardr, lakin onunla eitmzlr.
Onlar heyvan kimidirlr, blk d daha ox zlaltddirlr. Qafil olanlar da mhz onlardr (raf, 7/179).
Bununla yana, Allah`n Ona qar smimi bndlri zrind eytann he bir tsiri yoxdur. Allah ona snan v ona rik
qomayan smimi bndlrini eytann azdrc hiyllrindn qorumudur.
Hqiqtn, iman gtirib yalnz z Rbbin tvkkl ednlrin zrind eytann he bir hkm yoxdur (Nhl, 16/99).
Ntic olaraq deyk ki, eytan da btn digr varlqlar kimi Allah trfindn vzif verilmi bir varlqdr. Onun vzifsi Allah`n
cnnt n yaratd mminlrl chnnm n yaratd digr insanlarn bir-birindn seilib frqlndirilmsin vsil olmaqdr. Bu
is bir nv tmizlik mnasna glir. Qlbind xstlik v pislik olanlar eytan vasitsi il mminlrdn uzaqlar, ayrlrlar. Ayd
eytann hkmnn yalnz bu kimslr zrind olaca bildirilir:
eytann vsvssini qlblrind mrz v rklri qanl, srt olanlar n bir snaq vasitsi etsin. bhsiz ki, zalmlar
haqdan uzaq bir ixtilaf iinddir (Hcc, 22/53).
eytann mminlr vermy ald sxntlar mminlrin dnyada Allah`a yaxnlamasna, Allah`a daha sx sarlmasna v
hidaytinin artmasna vsil olur:
V zlrin elm veriln kslr d bilsinlr ki, haqq snin Rbbindndir. Artq ona inansnlar v rklri ondan xa tircm
olsun. bhsiz ki, Allah iman gtirnlri doru yola ynldr! (Hcc, 22/54)

EYTANIN XSUSYYTLR

eytan hr insann hyat boyu min dflrl qarlaaca n byk dmnidir. Ona gr dmndir ki, insann ucbatndan Allah
drgahndak mqamn itirmidir. Yer zndki faliyytinin sas sbbi d insanlar azdrmaq n Allah`dan ald mhltdir.
Qiyamt qdr ona veriln mhlt davam etdikc eytan hl ox insan chnnm atin srklyck, bunu bacarmaq n hr cr
hiyly l atacaq. Bu mqsdl, eytan insanlar hr an tqib edir (raf, 7/27), insana zrr vermk n plan v oyunlar hazrlayr.
ksr insanlar eytann n qdr byk thlk olduuna hmiyyt vermir. Bu insanlarn mntiqin gr, eytan uzaq, htta
xyali bir varlqdr. Onlarn fikrin gr, yalnz byk cinaytlr edn vhi v cani insanlar eytana tabe olur, zlrini v zlri kimi
adi insanlar tmiz qlbli grrlr. Ancaq arabir etdiklri kiik xtalarla bal: eytana uydum, - deyirlr.
Ancaq bu qflt insann hyat boyunca etdiyi n byk xtalardan biridir. nki eytan iman gtirn kiik qrupdan baqa
insanlarn oxunu z nzarti altna alb. Bu insanlar hmiyyt vermdn n byk dmnlri olan eytann istdiyi bir kild hyat
yaayr v onun ardnca chnnm gedirlr.
nsanlarn sas ii eytan ox yax tanmaq v onu zn dmn bilmkdir. Allah bunu insanlara Fatir sursind mr edib:
Hqiqtn, eytan sizin dmninizdir, onu znz dmn tutun. O, zn uyanlar chnnm hli olmaa arr
(Fatir, 35/6).
eytana lazm olan qiymti vermk, onu bir dmn olaraq qavramaq insan qurtulua aparan addmlardandr. Bunun n,
vvlc, eytann xsusiyytlrini, sonra iltdiyi hiyllri bilmk lazmdr. Bir ox Quran aylrind ayr-ayrlqda bildiriln bu
xsusiyytlr aada mxtlif balqlar altnda izah edilir.

Hiylgr v yalandr
eytan insanlar doru yoldan uzaqladrmaq n, vvlc, hqiqtlrin stn rtr. Bunun n n lverili yol is
hiylgrcsin yalan sylyrk insanlar aldatmaqdr. Yalan yolu il saxta v bo vdlr verrk insanlar z trfin kmy alr.
Daha yax sosial vziyyt, daha ox pul, daha rahat bir hyat, htta axirtd daha stn bir mqam vd edir. Ancaq yalan syldiyini
v bo vdlr verdiyini axirtd z etiraf edck:
bitdikd eytan bel deyck: Allah siz chnnm dcyiniz bard doru vd vermidi. Mn d siz vd
vermidim, amma sonra vdim xilaf xdm (brahim, 14/22).
Bu etiraf ancaq dnya hyat qurtardqdan sonra, eytan v dostlar qiyamt gn hr edildiklri vaxt ortaya xacaq. lbtt, bu
geryi yrnmk eytann dostlarna he bir fayda vermyck. Onlarn hams tarix boyu eytana tabe olan digr insanlarla brabr
chnnm gedck.

tatdn xm, saysz v nankordur

eytan onu yoxdan var edn v dad btn xsusiyytlri ona vern Allah`a qar byk bir nankorluq etmkddir (sra,
17/27). Bu nankorluq v dncsizlik xsusiyyti il Yaradanna qar asi olmu v itatdn xmdr.

Azn v frldaqdr
eytann diqqt kiln bir baqa xsusiyytlri d hm azn, hm d frldaq (Hcc, 22/3) olmasdr.
Qurduu tor inananlar n ox zifdir

eytann iman gtirnlr qar tl v hiyl il qurduu torlar xaricdn baxldqda gcl grns d, slind, bir aldatmadr. nki
hqiqtd eytann hiylli toru zifdir v dalmaa mhkumdur:
man gtirnlr Allah yolunda, kafir olanlar is eytan yolunda vuruurlar. O halda, eytann dostlar il vuruun!
bhsiz ki, eytann hiylsi zifdir! (Nisa, 4/76)

Gc yalnz dvt etmy atar

eytann insan nys mcbur etmk gc yoxdur. O, ancaq insanlar z yanl yoluna dvt edir. Bu dvt uyan insan z iradsi
il hrkt edir. Yni insan bir vicdansz i tutduqda bunun msuliyytini eytann zrin ata bilmz. sl qnanmal olan msl is
insann eytana uyan nfsidir. eytan bu hqiqti axirtd onu gnahlandran kafirlr bel bildirck:
slind, mnim sizin zrinizd he bir hakimiyytim yox idi. Lakin mn sizi (gnah ilmy, Allah`a asi olmaa
ardm), siz d mn uydunuz. ndi mni yox, znz qnayn. N mn sizin dadnza ata bilrm, n d siz mnim
dadma. Mn nc sizin mni Allah`a rik qomanz da inkar etmidim. Hqiqtn, zalmlar iddtli zab gzlyir
(brahim, 14/22).

nsanlarn dmnidir
eytann insann sl dmni olduu bir ox ayd bildirilmidir (nam, 6/142; Khf, 18/50; Yasin, 36/60). nki eytann
insana vermk istdiyi zrr yer znd he kimsnin vermycyi qdr bykdr. eytan insann chnnmd bdi yanmasn
istyir. Bu sbbl d insann n byk dmnidir. Bu aylrd bildirilir:
Ey insanlar! Yer zndki eylrin tmiz v halal olanlarn yeyin. eytann izi il getmyin. Hqiqtn, eytan sizinl aqana dmndir (Bqr, 2/168).
nki eytan insann aq dmnidir (Yusif, 12/5).

Yaxlqdan v xeyirdn tamam uzaqdr

Varln insana zrr vermy, onu sxntya salmaa hsr etmi eytan insanlar n he bir xeyir v yaxlq istmir. eytann bu
xsusiyyti aylrd d hr cr xeyirl laqsi ksilmi (Nisa, 4/117) olaraq bildirilir.

nsanlara qar bir pislikdir

eytann insan zrindki tsiri Quranda pislik olaraq tannr:
Sizi pisliklrdn tmizlmk, eytann vsvssini sizdn xarmaq, rklrinizi doldurmaq v ayaqlarnzn altn
mhkm etmk n gydn stnz ya yadrmd (nfal, 8/11).

Allah`n drgahndan qovulmudur

eytan itatsizliyi v nankorluu zndn Allah`n drgahndan alaldlaraq v lntlnrk qovulmudur. eytan klmsi
qovulmu mnasna glir. eytann bu xsusiyyti Tkvir sursinin 25-ci v Hicr sursinin 17-ci aylrind bildirilir.

EYTANIN TAKTKALARI

Qiyamt qdr davam edck mbarizsinin sonunda eytan milyardlarla insan z il birlikd chnnm atinin iin aparr.
Ancaq bir qrup insanlar var ki, eytan onlara qar sla zfr qazanmayacaq. Onlar mminlrdir. nki mminlr Allah`n yer
zndki xliflridir v onun himaysi altndadrlar. eytann oyunlarnn onlara he bir tsiri olmur. eytan trfindn d etiraf
ediln bu hqiqt Quranda bel bildirilir:
blis dedi: Ey Rbbim! Mni azdrmana and iirm ki, mn d insanlara pis ml lrini yer znd yax gstrib
onlarn hamsn yoldan xaracaam. Yalnz snin sadiq bndlrindn baqa (Hicr, 15/39-40).
Aydn d aydn olduu kimi, eytann gc hqiqi mminlri azdrmaa atmaz. Ancaq he kim d zn cnntlik hesab ed
bilmz. Mmin bir ks bhsiz, Rbbinin zabndan arxayn olmaq olmaz (Maric, 70/28) aysi zr imann qorumaq n hr
zaman Allah`n ipindn mhkm yapmaq (Ali-mran, 3/103) mcburiyytinddir. eytan insanlarn dz yolunun stnd oturaca
(raf, 7/16), onlarn ayaqlarn bdrtmk (Ali-mran, 3/155) istycyi n mmin onun hiyl v oyunlarna qar ayq olmaldr. ks tqdird, bu tllr dr v htta bir mddt sonra dindn d xa bilr. ndi eytann insanlar chnnm kmk n
iltdiyi fndlrini ayr-ayr aradraq.

Vsvs verir
Mminlrin n byk dmnlrin qar mbarizsi mr boyu davam edib. Bu sava zaman eytan mxtlif fndlrdn istifad
edir. eytan insana he bir zaman sl zn gstrmz, qarsna xb: Mn eytanam v snin chnnmd yanman istyirm,
-demz. Onun vzin insanlarn rklrin vsvs verrk (Nas, 114/4-5) z varln mhartl gizldr.
eytana hmiyyt vermyn insan onun tlqinlrini z dncsi znn edr. Sonra eytan onu bu fikirlrin doru olduuna
inandrar. Bunun nticsind bir ox insan - allar zlrind olmad anda - tam nzart altna alar.
Ancaq mminlr sinlr v qlblr girib vsvs vern bu dmni Quran vasitsi il akar ed bilir. Mmin, vvlc, qlbindn
gln bu ssin eytana, yoxsa z vicdanna aid olduunu ayrd edck bir nur v frast sahibidir. nsan eytann oyununa fikir
verdikdn sonra Quranda mr ediln qayda zr hrkt edr, Allah`a snar. nki Allah` anan bir mminin qarsnda eytann
vsvssinin he bir hkm qalmaz. Allah bu nmli sirri Quranda bel bildirir:
gr sn eytandan bir vsvs gls, Allah`a sn. bhsiz ki, Allah hr eyi eidn v bilndir. Allah`dan qorxanlara
eytandan bir vsvs toxunduu zaman onlar xatrlayb dnrlr v drhal grn olarlar (raf, 7/200-201).
Dnya hyat bir imtahan yeri olduu n hr gn insann qarsna mxtlif hadislr xr, insan mxtlif vziyyt lrl
qarlar. Btn hallarda eytan knarda pusquda dayanr v mminin bu vziyytlrd gstr bilcyi kiik ziflik onun n byk
bir frst olur.
eytan bu frstlrin hamsndan istifad edir, ancaq znn varln he bir kild hiss etdirmmy alr.
gr mmin iind olduu hadislrd v ilrd hr eyin trs getdiyini, sxnt verdiyini, vicdannn narahat olduunu hiss
edirs, o dqiq dayanb dnmlidir. Bunun n n asan yol insann zn xaricdn baqasnn gz il baxmasdr. Bellikl d
insan qarsndak insan, yni zn bu suallar vasitsil aydn grr;
Hmin an beynindki dnclr Quranla uyun glirmi?
Allah` anmaqda tnbllik gstrirmi?
Quranda buyurulan hkm v qadaalara ml etmkd tnbllik edirmi?

 Planlar Allah`n rizas v axirti xaricindki mqsdmi ynlib?

an n z xeyiri digr mminlrdn n plandadrm?
Mminlr iind znn xsusi bir yeri olduunu v yerinin doldurulmayacan dnrm?
Olan hadisdn tvkkl etmdiyini, buna gr, haqszla uradn dnrm?
Etdiyi fdakarl baqa insanlarn bilmsini v danlmasn istyirmi?
Sevdiyi maldan vermk lazm olduu halda, bir bhan edib vermmymi alr?
Hr hans bir dnya malna qar hrislikmi edir?
Glcy bal qorxu hissin malikdirmi?
zn qar Quran sasnda hrkt edilnd buna dzmszlk gstrirmi?
Allah`a v din dmn olan bir kimsy qar iind sevgi v ballq varm?
Quran oxuma, dua etmyi v ya mli saleh ilrd olma zrsz sbblr zndn txir saldm?
gr iindki sxnt burada saylanlardan v ya bunlara bnzr hallardan ml glirs, bu insann qlbin eytan daxil olmudur.
Znn etdiyi bu dnclrin hams eytann qlbin verdiyi vsvsdir. eytan mxtlif insanlara mxtlif yollarla tsir etmy
alr.
Dindn uzaq, Qurandan xbrsiz yaayan bir kimsni bu hyat trzin davam etmsi n fndlr ildir. eytan onlar tamamil
dnya hyatna ynldir, dnyann fani, keici brbzyin balayr, bellikl d onlarn pak dindn uzaq olmalarna sbb olur.
eytan din yeni maraq gstrn insan traf trfindn tklncyi, din zr yaamaa balayarsa, bunu davam etdir
bilmycyi kimi bo v yersiz dnclr salaraq dindn uzaqladrmaa alr.
eytan mminlr qar da faliyyti davam etdirir. Msln, mminin digr mmin hirslnmsi v ya Quran oxuma alndan
keirdikd sassz bir bhan tapb bundan imtina etmsi bu faliyytin nticsidir. Ancaq eytan mmin: Quran oxuma, Allah`
anma, - demir. nki bunun tsirsiz olacan bilir. Onun vzin, insann beynini bo v mnasz, uzun-uzad ilrl mul edir.
gr insan bu tsir altna drs, axirti unudub dnya hyatna balanrsa, bu qfltin tsirindn Qurann mr etdiyi kild
yaamaqdan uzaqlar. Bu tly dmmyin yegan yolu eytann pltlarn vaxtnda bilib Allah`a snmaqdr.
eytann xsusiyytlri, taktikalar v insan zrind oynad oyunlar blli olduu tqdird bundan salam ntic xarla bilr.
Bunun n yegan yolgstrn Qurandr. Sonrak shiflrd Quran aylrin gr eytann fndlri, onun insanlar Allah yolundan
uzaqladrmaq n qurduu tllr, mminlrin hrktlrindki xtalardan istifad edrk qurduu hiyllr aqlanacaq.

irk
Qurana gr, irk Allah`a rik qoaraq ondan baqasn tanr qbul etmk mnasn bildirn klmdir. Ancaq iind olduqlar
irk ucbatndan chnnm gedck milyardlarla insan hqiqtd irk klmsinin mnasn bilmz. irk qomaq, Allah`dan baqasn
tanr qbul etmk ifadsinin kmyi il Yaradan olaraq Allah`dan baqa yaradc qbul etmk, btlr ibadt etmk kimi srlrl
vvllrin oxtanrl dinlrini qbul etmk kimi baa drlr. Bu mntiqdn x edn cahil insanlar mn Allah`a inanram, bir
kimsy zrrim dymir, insanlara daim yaxlq etmy alram, chnnm gedcyimi znn etmirm kimi tamamn Qurandan
knar v azn mntiq sahib olur.
slind is Allah`dan baqa bir varl qoruyucu gc olaraq qbul etmk, Allah`dan baqasndan qorxmaq, Allah`dan ba qasna
qar mstqil bir sevgi duymaq kimi Allah`a rik qomaq mnasna glir. Allah`dan baqa yolgstrn axtarmaq irkin n ox
yaylm nvlrindndir. ndiki dvrn cahil toplumu Allah`dan baqa yolgstricilr qbul edrk v bu yol gstrnlrin ardnca
gedrk srlrl vvlki btprstliyi yaadr. oxtanrl dinlrin yerini insanlar trfindn ortaya atlan dindn knar ideologiyalar,
btlrin yerini is bu ideyalarn qurucular, ya da onlarn heykllri tutur. lklrdn v milltlrdn asl olmayaraq, milyardlarla in san Allah`n dinini yaamaqdan bu yolla uzaqlamdr.
lbtt, insan bu aznla n ox thrik edn qvv eytandr. nki insann Allah`dan uzaqlad nqt eytann insana qar
qurduu cbhdir. Buna gr, eytan irk saysind cahil insanlarn beynini keyldirir. Btn hyat irkl dolu olan bu insanlarn
salam dnmsin mane olur. V bel insanlar hyatlarn Allah`n istdiyi kild, Quran zr deyil, eytann gstrilri zrind
yaayr.

irk iind olan hyat eytan trfindn hazrlanm el bir tldir ki, bu tld olan insanlar z vziyytlrin h miyyt vermz.
Bu insanlarn oxu zlrini doru yolda, htta hr ksdn daha ox cnntlik hesab edir. rik qoduqlarn bilmyn v zlrini
adran bu insanlarn axirt gn, slind, mrik olduqlarn bildikd mruz qald zlm ayd bel anladlr:
O gn onlarn hamsn bir yer toplayacaq, sonra rik qoanlara deycyik: Tanr olduqlarn iddia etdiyiniz riklriniz haradadr? Onlarn: Rbbimiz Allah`a and olsun ki, biz mrik deyildik! - demkdn baqa he bir a rlri
qalmayacaq. Gr onlar zlrin qar nec yalan deyirlr! zlrindn uydurub dzltdiklri btlr d onlardan qeyb
olacaq (nam, 6/22-24).
irki douran sbblrdn biri d insana yaradldan veriln sevgi hissinin dzgn ynldilmmsidir. slamda Allah`a ya xnlamaa sbb olan bu duyu cahiliyyd Allah`dan uzaqladran eytani tl olmudur. Mminlr fitrtlrindki sevgini sl
sevgiy layiq olan Allah`a ynldirlr. Bu sevgi btn sevgilrin fvqnddir. Digr insanlar v varlqlar is Allah` sevdiklri n
sevrlr. Mminlrin bir insana qar mstqil kild sevgi bslmsi, msln, Allah`a asi olan bir kafir qar sevgi bslmsi
Qurana gr mmkn deyildir. Mminlr Allah`n razln, yni rizasn qazanmaq n Allah`n sevdiyini sevr, sevmdiyini
sevmzlr. Mminlrin insan sevgisi Allah`a ynldiln sevginin bir nticsi olduundan mriklrin insana qar sevgisindn daha
drin v mhkm olur.
Mriklr is sevgilrini sahib olduqlar saysz-hesabsz tanrlara bslyirlr. Bu kimslr Allah` sevdiklrini iddia edrlr. Ancaq
bu sevgi szd qalr. Onlar btn hyatlarn, hqiqi sevgilrini z btlrin xrclyirlr. Msln, atalarn, oullarn, hyat
yoldalarn, pulu, hrt v vzifni Allah`dan daha ox sevrlr. nkar ednlrin bu sevgilri bir ayd bel bildirilir:
nsanlarn irisind Allah`dan qeyrilrini Allah`a rik qoub onlar Allah` sevn kimi sevnlr d vardr. Halbuki, iman
gtirnlrin Allah`a mhbbti daha qvvtlidir. gr zlrin zlm ednlrin vaxtnda grcklri zabdan xbrlri
olsayd, onlar btn qvvtin v qdrtin Allah`a mxsus olduunu v onun zabnn iddtli olacan bilrdilr (Bqr, 2/165).
Cahiliyy dvrnd n ox yaylan irk nsrlrindn biri qadnlara duyulan byk sevgi idi. gr hr hans bir qadna duyulan
sevgi Allah`a qar olan sevgidn artqdrsa, bu, irki dourur. Bir insana qar olan sevgi o insandak gzlliklrin sahibinin Allah
olduu dnlrk olursa, bunun bir mnas olur. Allah`a qar bslnn sevgid bir son olmadndan Allah n sevn bir insann
qarsndakna olan sevgisi ox gcl v davaml olur.
Allah qadnlara qar olan bu aslln eytan oyunu olduunu bel bildirmidir:
Allah` qoyub yalnz qadn btlr tapnr v yalnz asi eytana ibadt edirlr (Nisa, 4/117).
irk Allah`a qar ilnn n byk gnah v nankorluqdur. Odur ki, Allah btn gnahlar balaya bilcyini, ancaq irki qti
olaraq fv etmycyini bildirmidir:
bh yoxdur ki, Allah zn rik qoanlar fv etmz, amma istdiyi xsin bundan baqa olan gnahlarn balar.
Allah`a rik qoan xs, lbtt, byk gnah etmidir (Nisa, 4/48).
irk o qdr byk bir thlkdir ki, btn mrn Allah`a ibadt etmkl keirn kimslri bel mhv aparar. nki ediln
btn saleh mllr irkin olduu tqdird boa gedr. Bu sbbdn, eytan hyatn Allah`a balam mminlri irk aparmaq n
mxtlif tllr qurar, frst, mqam gzlyr. Kimin qadnlar, kimin pulu v baqa yollar tklif edr. Msln, birisinin qazand
uura: Bunu mn etdim, - demsi eytann hazrlad tldir. Bellikl, insan Allah`n iradsindn knarda xsi bir gc olduuna
inandrmaa alr.
Mminlr mllrinin boa getmsin sbb olacaq hr cr thlky qar son drc diqqtli olmaldr. Bunun n Quranda
mminlr ox aydn kild bildirilir:
Sn v sndn vvlkilr bel vhy olunmudur: gr rik qosan, btn mlin pua xacaq v mtlq ziyan
knlrdn olacaqsan. Xeyr! Yalnz Allah`a ibadt et v Onun nemtlrin kr ednlrdn ol! (Zumr, 39/65-66)

nsanlarn kr etmsin qar manelr

eytan Allah`n hzurundan qovulmamdan vvl zn sz vermidir. Bu sz eytann insanlara qar edcyi ox nmli
fndlrdn birini gstrir:
Sonra onlarn qarlarndan v arxalarndan, salarndan v sollarndan glcym v sn onlarn ksriyytini kr
edn grmycksn! (raf, 7/17)
eytan insanlarn kr etmsin maneilik trdir. nki kranlq Allah`n Quranda zrind n ox dayand mllrdn
biridir. 60 ayd krdn v kranln hmiyyt v vacibliyindn bhs edilir. Allah`n bu qdr diqqtl xatrlat d bu vzifni
insanlara unutdurmaq eytann, lbtt ki, balca mqsdlrindn biridir.
kr ed bilmk n, vvlc, krn vacibliyini qavraya bilck ura sahib olmaq grkdir. kr edn insan ona veriln
nemtin sahibinin Allah olduunu v Allah qarsnda acizliyini bilir. Allah`n byklyn v zmtini grmyib bunu qlbi il
tsdiq etmyn bir insann kr d zahiri olur.
eytann tsiri altnda olan cahil cmiyyt krdn uzaq olur. kr etmk kimi sas bir ibadti ancaq ba vern msibt
kedikdn sonra v ya xoaglmz bir vziyyt ortadan qalxdqda xatrlayar, sonra yen z ilrin dnrlr.
Quranda buna misal olaraq balarna flakt gldiyi zaman dua edn, sxnt aradan qalxd zaman rik qoan insanla rn hallar
gstrilmidir:
De ki: Gizlind Allah`a dua edib: gr bizi suyun v qurunun zlmtindn qurtarsan, lbtt, kr ednlrdn olarq,
- dey yalvardnz zaman sizlri bundan xilas edn kimdir? De ki: Sizi ondan xilas edn v hr bir qmdn qurtaran
Allah`dr. Btn bunlardan sonra siz yen d ona rik qoursunuz? (nam, 6/63-64)
Halbuki, kr etmk insann n mhm vziflrindn biridir. nki hr bir insann hyat kr tlb edn saysz-hesabsz
nemtlrl doludur. Bu nemtlrin saymaqla bitmycyi Nhl sursinin 18-ci aysind aydn kild bildirilir. Quranda kr n
xsusi hdd qoyulmadndan insan lindki nemtlrdn kr etmk n istifad ed bilir. M sln, hz. brahim kimi onu yedirn
v iirnin Allah olduunu biln insan (ra, 26/79) hr yemk yeynd v ya bir ey ind btn bunlar ona ltf edn Allah`a
kr etmlidir.
Ancaq kr etmk tkc yemk-imkl mhdudlamamaldr. nsann gn rzind istifad etdiyi halda, ox zaman alna
gtirmdiyi, dyrini ancaq onu itirdiyi zaman bildiyi saysz nemtlr var. Quranda tez-tez bildiriln grm v eitm nemtlri d
buna nmun olaraq gstril bilr.
Grm v eitm tsadfn ortaya xm nemtlr deyil. Allah`n insanlara gz, qulaq vermsi ona kr etmsi v layiqinc
qulluq etmsi mqsdi ildir:
Allah sizi analarnzn btnindn he bir ey bilmdiyiniz halda xard. Sonra siz qulaq, gz v qlb verdi ki, blk,
kr edsiniz (Nhl, 16/78).
Eyni kild, insanlar n minik v ykdama vasitsi olan gmilrin dnyann drdd n tkil edn dnizlrin, htta
klklrin bel varl insanlarn kr etmsini tlb edir. Allah bunu bel bildirir:
Tz t yemyiniz, taxdnz bzk eylrini ld etmyiniz n dnizi d siz ram edn Odur. Allah`n nemtindn sizin
ruzi axtarmanz n gmilrin onu yara-yara zb getdiyini grrsn. Blk, kr edsiniz! (Nhl, 16/14)
Hqiqtn, klklri mjdi olaraq gndrmsi, siz z mrhmtindn daddrmas, mri il gmilrin zmsi, krmindn ruzi axtarmanz onun qdrt lamtlrindndir. Blk, kr edsiniz (Rum, 30/46).
Gmilrin onun mri il dnizd zmsi v sizin d onun krmindn ruzi axtarmanz n dnizi siz ram edn
Allah`dr (Casiy, 45/12).
Mminin ona veriln nemt kr etmsi onun bu nemtin sahibini tanmasna dlildir. Bellikl, hm nemtin haqqn vermi
olur, hm d nnd daha stn nemt yol alr. Allah`a kr edn bndlrin nemtlrini artracan bildirrkn kr etmyn
nankorlar zabna dar edcyini bildirir:

Yadnza saln ki, o zaman Rbiniz bunu bildirmidi: gr mn kr etsniz, siz olan nemtimi artracaam. Yox gr
nankorluq etsniz, mnim zabm, hqiqtn, iddtlidir (brahim, 14/7).
Peymbrlik mqam verilmi hz. Sleymann Allah`dan ona kr etmyi ilham etmsini istmsi (Nml, 27/19) btn
mminlr nmundir. nki eytan insanlara nlrindn, arxalarndan, salarndan, sollarndan glrk nemtlr kr etmyi
unutdurmaq, nemtlrin zn balla svq etmk kimi hiyllrl onlar azdrr.

Qorxu vermsi
Mminlrin Allah`a olan yaxnlqlar eytana qar qalxan kimi dayanr. Allah`a tslim olmaq, onu zikr etmk, yer zndki hr bir
hadisnin onun nzartind olduunu bilmk mminlr mnvi gc verir. eytan hr an frst axtararaq mminlrin bu mnvi
gcn zifltmk istyir. Bu yollardan biri d insana Allah qorxusundan baqa qorxular vermkdir.
eytann bu silah iltmsinin daha nmli sbbi var. Qorxu urun dayanmasna, Allah`la laqnin qrlmasna v Allah`a
tvkkl etmyin ortadan qaldrlmasna sbb olur. xlasn qoruyan mmin n bel hal hmiyytsiz olur. eytan ancaq qflt
iind olan, uru dyikn v ya tamamil bal olan insanlara tsir edir. Quran aysind qorxmaq lazm gln sl qvvnin Allah
olduu bildirilir:
Sizi yalnz o eytan z dostlarndan qorxudub kindirir. Amma siz onlardan qorxmayn. gr mminsinizs, mndn
qorxun! (Ali-mran, 3/175)
Dnya mminlr n onlarn qdr bal olaraq yaad keici v fani bir mkandr. Qorxacaqlar tk mtlq varlq da bu
dnyann v qdrin hakimi olan Allah`dr.
Mmin olmayanlar is dnyan bir-birindn ayr hadis v insanlarn qrar tutduu nzartsiz bir mkan znn edirlr. Bel
insanlar qlbin eytan asanlqla vsvs verib qorxu salr. Bu insanlar n qarlarna xan hr hadis sonu blli olmayandr. Onlar
lm qorxusu il, yoxsulluq qorxusu il v glckd olacaq hadislr qorxusu il Allah`a deyil, saysz btlr sarlrlar.
eytann qorxu tlsi mminlrin toplumunda yaayan, ancaq qlbind xstlik olan kimslr d tsir edir. Allah yolunda
qarsna bir tinlik xdqda onlar bir qorxu bryr, ilrind olan qflt ortaya xr. Msln, gcl sava ortasnda qorxuya
dn bir qrup insann durumu Quranda bel bildirilmidir:
Mminlr: Ka (cihada dair) bir sur nazil olayd! - deyirlr. Hkm blli bir sur nazil olub orada dy yada salnan
kimi qlbind xstlik olanlarn sn lm ayanda baylan kimsnin bax il baxdqlarn grrsn (Muhmmd,
47/20).
Tvkkl edn insan zn tam olaraq Allah`a v qdr tslim edr. Qorxudan tam azad olar, Allah`a tam tslimiyy tin verdiyi
csartl Allah`dan baqa he bir gcdn qorxmaz.
Mminlrin csartinin inkarlarn ursuz v alsz csartindn frqli olmas unudulmamaldr.
Bu hiss qdr tam iman etmyin, Allah`a tslimiyytin verdiyi zninam hissidir. Smimi olaraq iman gtirmynlr bu hissi
duymazlar. Mminlrin bu csartinin Quranda bir ox nmunlri var.
Msln, hz. Musa v yanndaklar dnizl fironun ordusu arasnda qaldqlar zaman aralarndak zif imanl kimslr
yaxalandqlar znni il qorxuya drlr. Hz. Musa: Xeyr. Rbbim mnimldir (ra, 26/62) - deyrk Allah`a tslimiyytini v
snman ifad edir. Allah`a iman gtirdiklri n firon trfindn qol v ayaqlar ksilmk mri veriln sehrbazlar da eyni
qorxusuzluq gstrmilr. Oda atlan hz. brahim d eynil he bir qorxu duymamdr. Qurann hzab sursind bhs olunan
mminlr dmn dstsi il qarladqlar zaman iman v tslimiyytlri artmdr. nki eytann qorxu tlqininin tvkkl edn
insana tsiri yoxdur. Allah`n aysind d bildirildiyi kimi, hqiqtn iman gtirib yalnz z Rbbin tvkkl ednlrin zrind
eytann he bir hkm yoxdur! (Nhl, 16/99).

Mminlrin arasn vurmaa alr

Quran mminlrin birlik iind bir-birin dstk v kmki olmasn v bir-birini mdafi etmsini mr edir. Birliyin n drc
gcl olmasnn vacibliyi aadak ayd bildirilir:
bhsiz ki, Allah z yolunda mhkm divar kimi sf kib dynlri sevr (Saf, 61/4).
eytan bu vacib hkm gzdn yayndrmaa, mminlrin arasndak birliyi pozmaa alr. Bunu hyata keirmk mqsdil
mminlrin arasndak shbtlr mnfi ynd tsir etmk n alar. Pis sz sylmkl, iar il danmaqla, bo-bo danq kimi
cahil insanlara xas olan irkinliklri ilmy tviq etmkl onlarn aralarn vurmaa alar. man gtirn xs eytana qar bo
dayandqda hr an bel thlk il qarlar. Bunun n Quranda mminlr bu thlky qar xbrdar edilir, bir-birin gzl sz
sylmlri mr edilir v eytann mminlrin dmni olduu xatrladlr:
Bndlrim de ki, gzl szlr sylsinlr. eytan onlarn arasna fitn-fsad sala bilr. Hqiqtn d eytan insann aq
dmnidir (sra, 17/53).
bhsiz ki, eytan iki v qumarla aranza davt v kin salmaq, sizi Allah` yada salmaqdan v namaz qlmaqdan
ayrmaq istr. Artq bu i son qoyacaqsnzm? (Maid, 5/91)

Nsiht verdiyini tlqin edrk insanlar buna inandrr

eytan sas dmni olan insan sonsuz msibtlr dar etmyi istdiyi n niyytini he bir kild ona hiss etdir mz. Tam
ksin, insana ona yd vermk istyn yaxn adam kimi yaxnlar. nsan yaxlq etmk istdiyin inandrdqdan sonra z nzarti
altna alr. nsann zifliyindn istifad edrk bu ynd tlqinini edr. Hz. Admin cnntdn xarlmasna sbb olan xtan ilmsi
d bu tl il oldu. eytan hz. Adm v xanmna bir dost kimi yaxnlam v onlar nsiht verdiyin inandrmd:
eytan Admin v Hvvann rtl ayb yerlrini zlrin gstrmk mqsdi il pldayb dedi: Rbbiniz siz bu aac
yalnz mlk olmamanz v ya (cnntd) bdi qalmamanz n qadaan etmidir. Hm d onlara: Mn, lbtt,
sizin xeyirxah mslhtilrinizdnm, -dey and idi (raf, 7/20-21).
eytan hz. Admi v zvcsini aldadaraq onlarn cnntdn qovulmasna nail olmudur. Hz. Adm tvb etdikdn v Allah`dan
balanma dildikdn sonra tkrar doru yolu tapa bilmidir.
eytann dmni olduunu Allah`dan yrnn hz. Admin bu bildiridn sonra yen eytan trfindn aldanmas insann mr
boyunca qar-qarya olduu gizli dmninin n qdr mahir bir yalan, hiylgr olmasnn dlilidir.
hz. Adm btn eytanlarn n byy olan iblis trfindn edilmi mn sizin nsiht ednlrdnm tlqini indiki za manda
insanlara da insi eytanlar trfindn edilir. Buna n gzl misal fironun z qvmn Allah yolundan azdrarkn onlara: ...Mn ancaq
siz mnasib grdym ryimi bildirirm, mn siz ancaq doru yol gstrirm (Mmin, 40/29), - demsi buna bir misaldr.
Buna bnzr tlqinlr bugnk cahil toplumlarda da tez-tez rast glmk mmkndr. Dini yaamaq onun hkmlrin ml etmk
istyn bir gnc qar ediln sn hl gncsn, hyat istdiyin kimi yaa, yalannca ibadt edrsn tlqini buna bir misaldr. Bunu
tlqin edn insan znn yaxlq etmk mqsdil dediyini sylyir. slind is ard yol chnnm yoludur.
eytan nsiht verm taktikasn iltmk n, vvlc, insann yan-yrsind v nzartind olan insanlardan isti fad edir.
Msln, Quranda iman gtirndn sonra eytan trfindn tlqin ediln v bundan baqa dostlarnn tsiri il yolunu azan insanlardan
bhs edilir. Bu dostlarn szlri eytann taktikasn gz nn srr: Doru yola- biz gl... eytann bu taktikasnn bildirildiyi
aynin tamam beldir:
De: Biz Allah` qoyub biz n bir xeyir, n d bir zrr ver biln btlrmi tapnacaq v Allah bizi dzgn yola
ynltdikdn sonra yer znd aqn dolanarkn eytanlarn azdrd adam kimi geriymi dndrilcyik? Halbuki,
dostlar onu: Biz trf gl, - deyrk haqq yola arrdlar. De ki: Allah`n hidayti doru yoldur. Biz almlrin
Rbbin tslim olmaq mr edilmidir (nam, 6/71).

nsan bu dmn qar son drc diqqtli olmaq mcburiyytinddir. Ancaq Allah`a tam tslim olmu v onun zikrin balanm
bir kims bunu bacarmaq alna sahib olur. eytann tlqinlrinin qaynan o dqiq analiz edr v beynindn xarb atar. ks
tqdird, insan bunlar z dncsi znn edr v iradsini ona tslim edr.

Allah`n adndan istifad edrk azdrmas

eytann n mahir v aldadc hiyllrindn biri d insanlara Allah`n adndan istifad edrk yaxnlamasdr. Bu qayda il
Allah`n raz olmad hrktlrin din v Allah adna olduunu tlqin edir. Bo hrktlri xidmt, ibadt qismind eltdirir. Bu oyuna
dn insan Allah yolunda mcadil imkanlarn tamamn z nfsi n istifad etmy balayr.
Msln, bir insan din xidmt mqsdi il inkarlarn ox olduu v aldadc dnya zvqlri il bznmi bir yer gednd
sadc olaraq z nfsini dnrk hrkt edr. Balancda halal olan nemtlrdn zvq alar. Sonra vziyyt dyir. nsann xeyri
n balad mqsdindn aralanar, mqsdinin yerini nemtlr tutar. vvlc, Allah`n buyurduu hdlr irisind hrkt
edrkn, bir mddt sonra Allah`n rizas deyil, nfsi n plana ker. Etdiyi hrktdn mkafat gzlmdiyi kimi, iman getdikc
zdlnr. (n dorusunu Allah bilir) bellikl, eytan hmin adama Allah`n ad il yaxnlaar v bir daha dnya hyatnn
bzyindn istifad edib axirti belc unutdurar.
Ey iman gtirnlr! bhsiz ki, Allah`n vdi haqdr. Dnya hyat sizi aldatmasn. eytan da sizin tovlayb yoldan
xarmasn! Hqiqtn, eytan sizin dmninizdir. Onu znz dmn tutun. O, zn uyanlar chnnm hli olmaa
arr (Fatir, 35/5-6).
Kiik hesablarn v fani dnya hyatnn ardna db iman ziflyn, stlik, mnftini qorumaq n Allah rizasn sipr edn
bu insanlar Qurana gr mnafiq hkmn girirlr:
Mnafiqlr mminlri sslyib deycklr: Mgr biz dnyada sizinl birlikd deyildikmi!? Mminlr bel cavab
vercklr: Bli, biziml birlikd idiniz. Lakin siz znz fitny salb mhv dar etdiniz, gzldiniz v kk etdi niz.
Allah`n mri glib atanadk sizi xam xyallar, tamah aldatd. Sizi Allah barsind o tovlayan tovlad (Hdid, 26/14).
Bu hiyl olduqca adrc v aldadcdr. nki eytan insann doru yolunun stnd oturaraq (raf, 7/16) tl qurmudur.
Allah`dan lazmnca qorxan kimslr eytann bu oyununa girmzlr. nki Allah Ondan qorxanlara doru yolu yanl yoldan ayrmaq
anlay verir:
Ey iman gtirnlr! gr Allah`dan qorxsanz, O, siz haqla nahaqq ayrd edn verr, gnahlarnzn stn rtb sizi
balayar. Allah byk ltf, mrhmt sahibidir (nfal, 8/29).
eytann insan Allah`n ad il aldatmasnn bir baqa yolu da Allah`n balayan rhmli olduunu n srrk insan gnah
ilmy svq etmsidir. Allah, lbtt, sonsuz mrhmt sahibidir v tvb edib Ondan balanma dilyn hr bndsinin
gnahlarn fv edir. Amma bir insan: Onsuz da Allah fv edck, - deyrk bil-bil gnah ilmy balarsa, ox thlkli bir yola
girmi olur. Tdricn qlbi qatlar, hissiyyatsz, duyusuz olur v Allah qorxusunu itirir. Quran: Biz balanacaq, - deyrk bilbil gnah ilyn insanlardan (raf, 7/169) bhs edrkn eytann insan Allah`n ad il aldatdn bildirir.

Mminin vaxt kedikc tknmsini istyir

eytan vaxt tdkc mminin tknmsini arzu edir. Sbirl mminin ziflik gstrmsini gzlyir. Bzn insann m nviyyatndan qopard xrda msllr bir mddt sonra ryinin qabq qoymasna v alnn rtlrk eytann daha byk tlqin v
vsvslrin dmsin sbb olur. Qurann bir aysind zamanla qazandqlarna gr eytann yoldan xarmaq istdiyi bir qrup mminin xbri bel verilir:
ki ordu qarlad gnd sizdn z dndrn xslrin ksb etdiyi bzi eylr eytann onlar doru yoldan xarmaq
istmsi zndn ba verdi. Allah artq onlar balad. Hqiqtn, Allah balayan v hlimdir! (Ali-mran, 3/155)

Yalan vdlr verir

eytan insanlar azdrmaq n saxtakarlq fndindn istifad edir. Qarsndakna yalan vdlr verir. Mnafiq v mriklr bu
vdlr inanrlar. Bu, sad aldanma deyil. nsan sonsuz axirtini bu bo vdlr nticsind itirir. Bu vdlrin sas xsusiyytlri fani
dnya hyatna bal olmasdr. eytan kimin ylnc, ey-irt, ticart, pul, mlk, kimin da daha gzl v uzun bir hyat, mvqe,
an-hrt vd edir. Zahirn gzl, daxiln irkin szlr tlqin edir (nam, 6/112).
Ancaq sbb hr n olursa-olsun, eytana inananlar n ntic eynidir: sonsuz zab v chnnm. Bu gerk Quranda bel
bildirilmidir:
eytan mriklr vdlr verir, rklrind arzular oyadr. Lakin eytan onlara yalnz yalan vdlr verir (Nisa, 4/120).
bitdikd eytan deyck: Hqiqtn d, Allah siz gerk vd vermidi. Mn d siz vd vermidim, lakin (vdim)
xilaf xdm... (brahim, 14/22)
Allah`n razln, rhmtini v cnntini qazanma hdf sen mmin keici dnya hyatna aid olan vdlri, lbtt ki, qbul
etmz. Yer znd olan hr hans yksk mqam, qazanaca hr hans mlk v nemtlr, bhsiz ki, qsa mddt davam edck,
sonra lml brabr yox olub gedck. Axirt nemtlri is bdidir.

bhy v trddd salr

eytann istifad etdiyi bir baqa yol is insanlar bh v trddd salmaqdr. Hqiqtd olmayan bir eyi sanki var imi kimi
gstrir. Qlblrind xstlik olan bzi insanlar bir mddt sonra bu bhlrin tsiri altna dr. Hr hadisni zlrin qar
planlanm olduunu znn edirlr (Mnafiqun, 63/4). Htta eli trfindn aldandqlar znnin qaplrlar. Davaml hycan, qorxu
iind n edcklrini bilmyn halda olurlar. urlu bir insann alna bel glmyn olmazn bhlr drlr:
Onlar hkmn sapdracaq xlyalara salacaq, heyvanlarn qulaqlarn ksmyi v Allah`n yaratdqlarna dyiiklik ver myi mr edcym! Allah` atb eytan zn dost tutan xs, lbtt, aq-akar ziyana uramdr (Nisa, 4/119).
Mmin eytann n qat dmni olduu n bu thlklrdn he vaxt knarda qalmaz. Gstrdiyi n kiik tnbllik eytana
imkan verir ki, bh v trddd yaymaq fndlrini i salsn. Ancaq gcl iman v bilgi il axirt inanan v hr an Allah`a snan
mmin qar bu bh v trdddlr tsirsiz qalr.

Azn mllri clbedici gstrir

eytan z tsiri altna ald kimslr eldiyi azn mllri gzl v clbedici gstrir. Hmin insanlar da bu mllr davam
edirlr:
eytan mllrini onlara gzl gstrmi, onlar doru yoldan sapdrmdr. Buna gr, haqq yolu tapa bilmirlr
(Nml, 27/24).
Bar zabmz onlarn balarnn stn alanda yalvaraydlar. Lakin etdiklri mllri eytan onlara ssl gstrmidi
(nam, 6/43).
Qlbi qatlaan insanlar pisi v yaxn ayrd edn hissi itirdiklrindn eytan pis ilri onlara yax gstrir. Qlbin qatlamas
zndn eytann tsir etdiyi insanlar zlrin xo gln pis mllrindn dnmrlr. Bu inadkarlq bzn Quranda atalarnn dini
olaraq adlandrlan batil dinin tmsililrind d, bzn d Allah`n elisin syan edn v ona qar vuruan mnafiqlrd d grnr.
Eyni zamanda, kafirlrin mminlr leyhin olan faliyytind d z xr. str mrik olsun, istrs d kafir, frq etmz, onlarn
hamsnn mumi xsusiyytlri eytan trfindn yrdilmi v bu oyuna gtirilmidir. Bir Quran aysind eytann bu in sanlar
zrind tsiri bel bildirilir:
O zaman eytan onlara z mllrini gzl gstrib demidi: Bu gn insanlar irisind siz qalib gl bilck bir kims
yoxdur. Mn d sizin pnahnza, dadnza atanam! (nfal, 8/48)

Yoxsulluq qorxusu verir

eytan insana axirt hyatnn ksin olaraq dnya hyatn byndirir. Odur ki, eytann tsiri altnda olan insanlar sanki
lmyckmi kimi dnya n alr, lakin axirt n alma he dnmr. eytan min illrdir ki, insanlara bu tlni qurur. Bu
gn qdr milyardlarla insan hyat boyunca alm, pul, mal-mlk qazanm, sonra bunlarn hamsn bu dnyada qoyub axirt
kmdr. ndi yaayanlar is zlrindn vvl ln insanlardan he bir ibrt gtrmr, he lmycklrmi kimi mal-mlk
toplayrlar.
eytan dnya hyatn dyrli v daimi gstrrk mminlr d zrr vermy alr. man zif olanlar v mnafiqlri
yoxsulluqla qorxudur. Onlar dnya hyat n daha ox almaa svq edir. Quran aysind eytann faliyyti bel bildirilir:
eytan sizi yoxsulluqla qorxudaraq alaq ilr svq edr. Allah is siz balanmaq v brkt vdsi verr. Allah`n
mrhmti genidir, Allah hr eyi bilndir! (Bqr, 2/268).
nsanlarda mal-mlk hrisliyi yaradaraq tl qurmaq eytann khn taktikasdr. Htta hz. Admi baa saldnda: Sn bdiyyt
aacn v khnlib xarab olmayacaq bir mlk gstrimmi? - deyrk (Taha, 20/120) yalan sylmi, mlk vd etmidir. Ona
gr, Allah mminlr mal-dvlt aid hkmlr verir:
Budur, siz Allah yolunda srf etmy aran kimslrsiniz. Bununla bel, irinizd xsislik edn d vardr. Hr ks x sislik ets, ancaq zn qar xsislik etmi olar. Allah zngin, siz is yoxsulsunuz. gr Ondan z dndrsniz, yeriniz
sizlr kimi olmayan baqa bir qvm gtirr! (Muhmmd, 47/38)
Hr kim olursa-olsun, dnya hyatnda varl, zngin i adamnn v ya bir dilninin Allah rizasna uyun olaraq xrclmdiyi hr
qpik-quruda hmiyyt vermdiyi gcl riki var. Allah inkar ednlrin mallarna eytan rik etmidir. Bu riklik haqda ayd
bel qeyd edilir:
Onlardan kimi bacarrsansa, ssinl yerindn oynat, atl v piyadan onlara qar sfrbr et. Mallarna v vladlarna
ortaq ol, onlara crbcr yalan vdlr ver. eytan ona uyanlara yalnz yalan vd verr! (sra, 17/64)

Lovalq v tkbbrllk verir

Tkbbr eytann n sas xsusiyytlrindn biridir. Allah`n hzurundan da tkbbr v itatsizliyin gr qovulmudur:
Yalnz iblisdn baqa! blis tkbbrllk etdi v kafirlrdn oldu. O, scd etmy tkbbr gstrdi v kafirlrdn oldu.
Allah buyurdu: Ey iblis! Sn mnim z liml yaratdma scd etmy n mane oldu? Tkbbr gstrdin, yoxsa zn
yuxar tutdun? (Sad, 38/74-75)
eytann bu nmli xstliyi insanlar n d rtlr, uru balanr. Bu thlky qar Quranda mminlr tvazkar, sad qlbli
olmalar mr edilmidir:bir thlkdir. nki eytan bir insan zn yaxn etmk n z xstliyi il onu yoluxdurur. Bu xstliy
yoluxan insann al
Yer znd tkbbrl gzib dolanma. nki sn n yeri yara bilr, n d ykslib dalara ata bilrsn (sra, 17/37).
Adamlardan tkbbrl z evirm, yer znd lova-lova gzib dolanma. Hqiqtn, Allah he bir zndn raz olan,
lovalanb fxr edni sevmz. Yeriind mvazint gzl v ssini qaldrma. nki n irkin ss uzunqulaq ssidir
(Loman, 31/18-19).
Mmin insan eytann xasiyyti olan tkbbrdn mmkn olduqca kinmli v buna byk diqqt yetirmlidir. ks tqdird,
savablarn itirr v iman byk thlk qarsnda qalar.
eytann tsiri frqli killrd ortaya xa bilr. Msln, bir insan slama byk xidmtlr ed bilr. Amma bu xidmt ona Allah
trfindn veriln savab qazanmaq imkandr. nsan Allah`n nzarti xaricind he bir ml ed bilmdiyi n hr hans bacarna,
qabiliyytin gr ynmmlidir. Bunun ksini ednlr byk xbrdarlq var:

Etdiklri mllr gr sevinn, grmdiklri ilr gr trif olunma sevn kimslrin zabdan xilas olacaqlarn
gman etm. Onlar iddtli bir zab gzlyir (Bqr, 2/188).
Sahib olduu var-dvlti z qabiliyytinin nticsi olduunu sayan v: Bu, (var-dvlt) yalnz mnd olan elm saysind
verilmidir (Qsas, 28/78) - deyn Qarun Allah trfindn iddtli bir czaya dar edilmidir.
eytan tkbbrlly tlqin edrk, eyni zamanda, mminlr arasndak mehribanl pozmaa alr. nki tkbbr
mminlrin d xouna glmyn xlaq zifliyidir. Bu xasiyytdki insan mminlri d narahat edir.
eytan zn hiss etdirmy sy gstrmdn insana hiylgrcsin yaxnlar. zn stn tutma tlqinini uzun mddt, bir ox
frqli hallarda yava-yava yeridir. gr insan bu ynlndirmy, bu tlqin qar ayq olmazsa, tlqinlrin tsiri artr, byyr.
Msln, insan bir ey ld etdikd ardnca eytan mtlq tlqin balayr. gr insan bu mvffqiyytin sahibinin Allah olduunu
qlbn hiss etmzs, eytann pltsn z dndy znn edr, zn inanar. eytan baqa hiyllr d ildr. Msln, bir mmin
xta ilrs, digr mminlrin vzifsi hmin mmin fqt v mehribanlqla mnasibt gstrmk, o mminin d zlri kimi aciz
bnd olduunu unutmamaqdr. nki eytan xta sahibin qar acqlanma v ona yuxardan aa baxma tlqin edr. Bir
mminin etdiyi xta v ya baqa i gr ona yuxardan aa baxan insan zn stn grm xstliyin tutulmaa balayr.
Bu hal davam etdikc tkbbr insann qlbin yerlir v digr mminlr qar mrhmt hissi azalr. Bu vaxt yalnz z bildiyini
deyn, aln digr mminlrin alndan stn grn bir insan ortaya xr. nsann iindki tkbbr onun ssini ucaldr v o, bel
znn edir ki, bu, onun stnlklrindn biridir. Bu psixologiyann daycs olan insann imannda zaman kedikc ciddi yaralar
yaranr. Bir mddt sonra is qlbi Quranda da bildirildiyi kimi, Allah`n aylrin qar hissiyyatdan mhrum olur:
Bizim aylrimizd ancaq aylrimizl yd-nsiht olunduqlar zaman scdy qapananlar v tkbbr gstrmyrk
Rbbini hmd-sna ednlr iman gtirnlrdir (Scd, 32/15).
Aydn d aydn olduu kimi, tkbbr olmayan insanlar Allah`n aylrin iman gtirnlrdir. zn yksk tutaraq lovalanan
kimsnin aylri lazm olduu kild anlamas mmkn deyil.

zn gz soxmaq n ibadt etmy svq edr

Dnya hyatnn n aldadc tllrindn biri insanlarn bir-birin zn gstrmsi n mllr ilmsi v sahib olduqlar dnya
nemtlri il ynmsidir. zn gstrmyin nvlri insann olduu vziyyt gr dyiir. Msln, pulun n planda olduu yerd
znginlik, nfuzun n planda olduu yerd is mqam ynm mvzusu olur. eytan bu tlni dindarln n planda olduu yerlrd
d qurur. Qlbind iman olmayan bzi insanlar ibadt edrkn Allah rizasn qazanmaq n deyil, dindarlar arasnda etibar ld etmk n ibadt edirlr. Quran bu cr insanlardan bel bhs edir:
Vay halna o namaz qlanlarn ki, onlar z namazlarndan qafildirlr. Onlar namazlarnda riyakarlq edrlr (Maun,
107/4-6).
eytann hqiqi mqsddn azdrb zn gstrm halna gtirdiyi ibadtlrdn biri infaqdr, yni insann maln Allah yolunda
xrclmsi. Bu ibadti edrkn Allah`n rizasn qazanmaq vzin, insanlarn onu triflmsini istyn kimslr, slind, eytana dost
olurlar:
z mallarn xalqa gstrmk xatirin xrclynlri, Allah`a v axirt gnn inanmayanlar da Allah sevmz. eytanla
yoldalq ednlrin yolda nec d pisdir (Nisa, 4/38).
nfaq mminin gnahlardan azad olmas v axirtini qazanmas n frstlrdn biridir. Bu ibadt eytann pisliyi olan
nmayikaranlik qararsa, mmin axirti qazanmaq frstini ldn qarr. Onun n mmin infaq edrkn ox ayq olmal, hr
ibadti Allah rizas n xalis niyytl etmlidir! Quran mminlr bel mr edir:
Ey iman gtirnlr! Sdqlrinizi - maln riyakarlqla srf edn Allah`a v axirt gnn inanmayan, xs kimi minnt
qoymaq v ziyyt vermkl pua xarmayn. Bel xslrin hal zrind bir az torpaq olan qayaya bnzr ki, iddtli bir

ya o torpa yuyub aparar v qayan lpaq bir da halna salar. Onlar etdiklri ilrindn bir ey qazanmazlar.
bhsiz, Allah kafirlri haqq yoluna ynltmz! (Bqr, 2/264)

Aylrdn uzaqladrmaa alr

Allah`n kitabna tabe olmaq byk msuliyytdir. Bel nmli vzify laqeydliyin czas da iddtli olacaq. eyta nn n byk
mqsdi insann bel bir czaya dar olmasna nail olmaqdr.
eytann tsiri il Qurandan uzaq olan kims Allah`dan da uzaqlam olur. nki Quran Allah`n klamdr. Mminlri hidayt
qovuduran v onlara mr boyu yol gstrn nurdur.
Qurandan uzaqlamaq Qurana tabe olmu kimslri mhv edn thlkdir. nki mriklr v kafirlr Qurandan tamamil
bixbrdir. Aylr qar gzlri prdlndiyindn Qurandan daha ox uzaqlamalarna ehtiyac yoxdur. Ancaq ay lr vasitsil iman
gtirn, aylrd bildirildiyi kimi yaayan mminlr Qurandan uzaqlarsa, ox byk thlk il, yni eytanla z-z qalrlar. Sonra
bunun frqin varmadan zlrini doru yolda znn edrk eytann tsirin drlr. Quranda bu vziyyt bel ifad edilir:
Hr ks Rhmann zikrindn boyun qararsa, biz ona eytan rcah edrik v o, eytann yaxn dostu olar. eytanlar
onlar doru yoldan xarar, onlar is zlrinin haqq yolda olduqlarn znn edrlr (Zuxruf, 43/36-37).
Bel bir qflt d ancaq axirti trk edib dnya mnftlrin ynln, nfsinin istklrin tabe olan v ona gr hrkt edn
kims dr. Allah` deyil, nfsini raz etmy alaraq eytann ardnca gedn kims eytandan ox heyvana bnzyir. nki insann
da, heyvann da maddi ehtiyaclar (yemk-imk, cinsi laqd olmaq) eynidir. nsan yksldn ml Yaradann tanyb Ona Quranda
mr olunan kimi qulluq etmkdir. Bu sbbl, Quranda nfsin uyub tabe olduu aylrdn uzaqlaan kimslr bu cr tbeh edilir:
Onlara aylrimizi verdiyimiz xsin xbrini d syl. O, imandan dnd. eytan onu zn tabe etdi v o, azanlardan
oldu. gr biz istsydik, onu hmin aylrl ucaldardq. Lakin o, yer meyil edib nfsinin istklrin uydu. O, el bir
kpy bnzyir ki, stn cumsan da dilini xarb lhlyr, cummasan da. Bu, aylrimizi yalan hesab ednlr barsind
kiln msldir. Bu hvalatlar syl ki, blk dnsnlr! (raf, 7/175-176)
Bir mmin illr boyu bir ne df Quran oxuya bilr. Bu, onu eytann oyunlarndan uzaqladrmaz. eytan bir ox oyunlarla
onun qarsna xar. Mminin Quran inkar etmycyini bildiyindn mxtlif hiyllrl gndlik hyatda Qurann mr etdiyi
yaantdan uzaqladrmaa alr. Msln, Quranda yaanan v yaanacaq hr ann Allah trfindn qdrd vvldn yaradld
bildirilir. Bunu bildikdn sonra bana gln hadislr qarsnda sxntl olmaq, tvkkl etmmk Allah`n aylrini qulaqard etmk
mnasna glir. Uzun mddt bu hvalda qalan kimsnin qlbi Qurann tmiz parlaq ruhunu itirr v qaralmaa balar. Nticd, bu
kims Qurandan tsirlnmyn hissiyyatsz hala glr.
Qurann mr etdiyi kimi bir hyat srmk istyn kims hmi bu thlk il qar-qaryadr. Hr kim olursa-olsun, kitab
verildikdn sonra bu vzifni haqq il yerin yetirmzs, onun qlbi qatlar. Quran nc kitab verilnlrin bu msuliyyti
unutduunu bel xatrlayr:
man gtirnlrin qlbinin Allah`n zikri v haqdan nazil olan n yumalmas vaxt glib atmadm? Onlar zlrin dn
vvl kitab veriln kimslr kimi olmasnlar. Onlarla peymbrlri arasnda uzun bir mddt kemi v unutduqlar n
qlblri srtlmidir. Onlarn oxu fasiqlrdir (Hdid, 57/16).
Allah mminlr eytann bu oyununa dmmk n Qurana mhkm sarlmasn mr edir. nki Quran hyatnn hr annda
mmin yol gstrn bir nurdur. Mminlrin vzifsi tkc aylri oxumaq deyil, hm d onlar gn rzind fikrind saxlamaq,
aylrin hikmti zrind dnmk v hr hadisd Quranla hkm etmkdir:
Allah`n evlrinizd oxunan aylrini v hikmti xatrlayn. Allah mminlr ltfkardr v xbrdardr (hzab, 33/34).
Verdiyimiz kitab layiqinc oxuyanlar hmin kitaba iman gtirnlrdir. Onu inkar ednlr is zlrin zrr yetirnlrdir
(Bqr, 2/121).

Unutqanlq v fikir danql

Unutqanlq vermk eytann ox istifad etdiyi, lakin insanlar trfindn hmiyyt verilmyn bir tldir. eytan bunu tlqin
etmk n mxtlif insanlara frqli fndlrl yanar. eytann unutqanlq verdiyi kimslr 60-70 illik bir mr Allah` v axirti
unudaraq bo v yararsz ilr srf edir. Onlar Allah`n axirti xatrlatmaq n yer znd yaratd hikmt v ibrtlri qavramrlar.
Ndn, nec v n n yaradldqlar sualnn onlar n he bir frqi yoxdur. eytan onlara yaxl, xeyri, n nmlisi is onlar
yaradan xatrlama, hr eyin onun nzartind olduunu unutdurur. Bellri lm, qdri v axirti he dnmz.
Eyni kild, mnafiqlr d eytanlarla hat olunduqlarndan Allah`n varln v onun zikrini unudurlar. Quranda mnafiqlrin
bu durumu bel izah edilir:
eytan onlara hakim olmu v Allah` zikr etmyi onlara unutdurmudur. Onlar eytann firqsidirlr. Xbriniz olsun ki,
eytann firqsi - mhz onlar ziyana urayanlardr (Mcadil 58/19).
eytann unutqanlq vermy ald digr qrup mminlrdir. Ancaq bu unutqanlq mnafiqlr v mriklr verdiyi
unutqanlqdan frqlidir. eytan mminlr istr kiik, istrs d byk olan hr bir msuliyytli msld unutqanlq vermk istyir.
nki hr insan dnya hyatnn hr annda Quranda mr ediln hyat yaamaq mslsind snaa kilir. Buna gr, insan hr an
urlu olmal v yaad hr an Allah`n rizasn aramaldr.
Quranda eytann mminlr vermy ald unutqanlqdan bzi misallar verilmidir. Bunlardan biri aylr istehza ednlrl
bir yerd olmaqdan kindirir v eytann unutdurduu tsirin qar xbrdarlq edir:
Aylrimiz istehza ednlri grdyn zaman onlar shbti dyin qdr onlardan z evir. gr eytan sn unutdursa,
xatrlayandan sonra o zalm tayfa il brabr oturma (nam, 6/68).
Bir baqa hkm is bir eyi edrkn onun ancaq Allah`n izni il mmkn olacan yaddan xarmamaqdr:
V he bir ey barsind: Mn onu sabah edcym, - dem.
Ancaq: naAllah, - de. Demyi unutduun zaman Allah` yada salb: Ola bilsin ki, Allah mni bundan haqqa daha
yaxn olan bir yola ynltsin, - de (Khf, 18/23-24).
Buna baqa bir misal hz. Musa qisssind verilmidir. Ayd hz. Musa il yoluluq edn gnc kmki zlri il gtrdklri
bal unutduunu bildikd bunun sbbkarnn eytan olduunu deyir:
O is: Grrsnmi, biz qayann yannda gizlndiyimiz zaman mn bal unutdum. Dorusu, onu xatrlama mn
yalnz eytan unutdurdu. Balq dirilib caib bir kild dniz yollanmdr, - dey cavab verdi (Khf, 18/63).
Mmin unutqanla v bunu trdn sbblr qar diqqtli olmaldr. Mminin hyatnda al ilmkdn saxlayan bo xyallara
dmy yer yoxdur. nki bu xarakter insan Allah yolunda ciddi addmlamaa qoymur. Onu dnyann aldadc oyunlarna salb
Allah`a bnd olmaq vzifsini unutdurur:
Ey iman gtirnlr! Allah`dan qorxun! Hr ks sabah n n etdiyin nzr salsn. Allah`dan qorxun. Hqiqtn, Allah
etdiklrinizdn xbrdardr. Allah` unutduqlar n Allah`n da onlar zlrin unutdurduu kimslr bnzmyin!
Onlar Allah`n itatindn xm fasiqlrdir (Hr, 59/18-19).
Mminlr unutqanla v dalnla qar Allah`, Allah qorxusunu v Allah rizasn, cnnti, chnnmi, dnya hyatnn
faniliyini daima dnrk bunlar unutmamaldr. nki insan bunu yaddandan hr an xardqca eytana qar mdafisiz qalr.

Emosionallq tlqini
Emosionallq insan duyularnn Qurandan knara xaraq Quran hkmlri il ynlndirilmmsi, insan aln yerin hisslrin
idar etmsi demkdir.

Emosional insann hrktlrind al olmur. nsann sbri, daltli davranlar, verdiyi qrarlar tamamil hissl rin gr olur. Ani
v bir-birin uyun olmayan qrarlar eytann sad mdaxilsi il asan kild verilir. Bu qrarlar ox zaman pemanlq gtirir.
Emosional insanlarn mr pemanlq gtirn qrarlarla doludur.
Mmin is hrktlrini Allah`n verdiyi hkmlr daxilind edir. All hrkt edn insan mllrini axirt gnnd Allah
qarsnda vercyi hesabat dnrk edr. rtlr nec olursa-olsun, Quran hqiqtlrin uyun olaraq hrkt edr.
eytan mminlr d emosionall tlqin edir. nkar ednlr qar sevgi, Qurana zidd olan hr hrkt emosionalln lamtidir.
Bu tlqin Quran hkmlrini yerin yetirrkn v Allah rizasn qazanarkn tsirsiz olur. Mminlrin hyatnda emosionalla yer
olmad bir ox Quran aylrind bildirilmidir. Msln, hr hans bir mmin istniln inkarya qar sevgi bslmz:
Allah`a v axirt gnn inanan he bir tayfan Allah v onun peymbri leyhin xanlarla - z atalar, oullar,
qardalar, yaxn qohumlar olsalar bel - dostluq etdiyini grmzsn... (Mcadil, 58/22)
Baqa bir ayd Allah sevgisini qazanmaq n yola xan bir mminin Allah`n dmni olan bir kimsy sevgi bslmycyi,
gr edrs, doru yoldan sapaca bildirilmidir:
Ey iman gtirnlr! N Mnim dmnimi, n d z dmninizi dost tutun. Onlar siz gln haqq inkar etdiklri halda,
siz onlarla dostluq edir, mehribanlq gstrirsiniz. Siz rbbiniz olan Allah`a iman gtirdiyiniz n onlar peymbri v sizi
xarrdlar. gr siz Mnim yolumda v Mnim rizam qazanmaq urunda cihada xmsnzsa, Mnim dmnlrimi dost
tutmayn. Siz onlarla gizlind dostluq edir, onlara sirr verirsiniz. Mn sizin gizli saxladnz v akar etdiyiniz hr eyi
bilirm. Sizdn kim bunu ets, bhsiz ki, haqq yoldan azmdr! (Mumthin, 60/1)
Aylrdn anlalr ki, mminin sevgisinin sas imandr. nkar birisi iman gtirmdikc mminin dostu ola bilmz. Bu uzaqlq
hz. brahimin dilindn Quranda bel ifad edilir: brahim v onunla birlikd olanlar sizin n gzl rnk dir. O zaman onlar z
qvmn bel demidilr:
bhsiz ki, bizim sizinl v sizin Allah`dan baqa ibadt etdiklrinizl he bir laqmiz yoxdur. Biz sizin dininizi inkar
edirik. Siz bir olan Allah`a iman gtirmyinc biziml sizin aranzda hmi davt v nifrt olacaqdr!.. (Mumthin,
60/4)
Bu msldn Quranda peymbr qisslrind d bhs edilir. Msln, hz. brahimin z atasnn Allah`n dmni olduunu
bilinc ondan uzaqlamas mminlr n nmunvi hrktdir (Tvb, 9/114). Bir baqa misal Nuh qisssind var. Allah hz. Nuha
inkar edn olu n: ...Ey Nuh, o, snin ailndn deyildir... (Hud, 11/46) - dey sslnir. nki bir mminin ailsi mminlr
olmaldr. Bunun knarnda dost arayanlar n sonda zlrin yegan dost eytan taprlar.

Tfrratlara varmaa svq

edir v xrdala aparr
Mmin insan Allah rizasn qazanmaq n n salam v doru yollar semlidir. O, bo ilr vaxt srf etmz. El ki, azad
oldun, qalx dua et! (nirah, 94/7) aysin tabe olaraq ildiyi gzl mli bitirib yenisin balayar. gr insan etdiyi ii Allah
rizasn qazanmaq niyyti il etmirs, eytann hiss edilmyn oyununa dr. Bu oyun insanlar grksiz dnclr daldrr. Bu
tly dn insann beyni qarq dnclrl dolur, o, sas mqsddn uzaqlar v n etmyin lazm olduunu artq dn bilmir.
Allah Quranda buna misal olaraq hz. Musa il bal bir qissdn bhs etmidir. Hz. Musa z qvmn, yni srail oullarna
Allah`n onlardan bir ink ksmlrini istdiyini xbr verir. Buna qar qvm ink haqqnda grksiz sorular sorub ibadti yerin
yetirmir. lamtlri yrndikdn sonra: ndi ii hqiqt gtirib xartdn, - deyirlr. Ancaq bu iba dtin mqsdindn nec
uzaqlad v qvmn Allah`n mrini yerin yetirmycyi sonrak ayd bildirilir:
nyi tapb ksdilr. Amma az qalmd ki, bu ii yerin yetirmsinlr (Bqr, 2/71).
srail oullar onlara ink ksmk mrini gtirn hz. Musaya: Bizi msxrymi qoyursan? (Bqr, 2/67) - dedilr v
imandan ox inkara, yni eytana yaxn olduqlarn gstrdilr.

Bu mntiqin arxasnda eytann yuxardak hiylsi gizlnir. nk ksmk kimi sad bir ii grksiz szlrl tinldirn eytan
haradasa ibadt mane olma bacarr. Gnmzd byk ktlnin din anlay eytann bu tsiri il hatlnmidir. Bir ox insan
Allah`n dini ad altnda tfrrat v xrdalqlarda boulur v Qurandan uzaq bir din yaayr.

srafla tviq edir

sraf etmk cahil insanlarn nmli xsusiyytidir. Hdsiz kild pul xrclyib bununla ynmk kfr aparr:
V: Mn xeyli mal-dvlt srf etmim, - deyir? Mgr o, he ksin grmdiyini gman edir? (Bld, 90/6-7)
Halbuki, israf tk Allah trfindn kskin olaraq qadaan edilmi irkin bir mldir. Htta israf ednlr n ayd eytann
qarda ifadsi ilnir. O halda, eytann n byk dmni olan mminlr bu tly diqqt yetirmlidir. Allah bir aysind bel
bildirir:
Eyni zamanda, saa-sola da splm! Hqiqtn, saa-sola splynlr eytann qardalardr. eytan is Rbbin qar
nankordur! (sra, 17/26-27)
Bu thlkdn qorunmaq n mminin diqqt yetirmli olduu bir msl var. Mmin cann v maln cnnt vzind satdn
(Tvb, 9/111) he vaxt unutmamaldr. Maln Allah yolundan baqa he bir ey xrclmz. nki Allah yolundan knarda
xrclmk israflqdr. Mmin sahib olduu malla axirt n almaldr. Mal is cr qazanmaq n n yax frstdir. Bu frsti
ldn vermk axirt vzin dnya hyatna raz olmaq demkdir. Allah mminlrin halal nemtlrdn istifad etmyi buyurarkn
israf etmmsini mr edir:
sraf etmyin. Allah israf ednlri sevmz (nam, 6/141).
Ey Adm oullar! Hr ibadt vaxt gzl libaslarnz geyin, yeyin-iin, lakin israf etmyin. nki Allah israf ednlri
sevmz (raf, 7/31).

eytann insan yoldan

xarmaq n istifad etdiyi vasitlr
Quranda eytann zl olaraq istifad etdiyi bzi pis adtlrin olmasndan bhs edilir. Mminlr bunlarla bal xbrdarlq edilir.
ki, qumar v falla mul olmaq eytann insanlar yolundan azdrmaq n istifad etdiyi altlrdir:
Ey iman gtirnlr! rab da, qumar da, btlr d, fal oxlar da eytan mlindn olan murdar bir eydir. Bunlardan
kinin ki, blk nicat tapasnz! (Maid, 5/90)
Ancaq burada mhm olan msl eytann bu vasitlrdn hans nticy doru aparmaq n istifad etmsidir. nki aylrd
sas diqqt yetirilmli olan msl eytann mqsdidir. Bu mqsd sonrak ayd bildirilir: mminlr arasna dmnilik salmaq,
onlar Allah` xatrlamaqdan v namazdan uzaqladrmaq:
bhsiz ki, eytan iki v qumarla aranza davt v kin salmaq, sizi Allah` yada salmaqdan v namaz qlmaqdan
ayrmaq istr. Artq bu i son qoyacaqsnzm? (Maid, 5/91)

EYTANIN TSRLRNN FRQN VARMAYAN CMYYT:

CAHLYY CMYYT

Cahiliyy cmiyyti eytann gcnn v tsirinin frqind deyildir. Bu insanlara gr, eytan gndlik hyatda he bir tsiri
olmayan pislik simvoludur, o, ancaq byk gnahlara svq edir. Canilr v qatillr eytann tsiri altnda olan chnnmliklrdir.
Onlara gr, digr insanlar, msln, zlynd bir evdar qadn v ya bir agird eytandan uzaqdr. Aln itirib z uaqlarnn ban
ksn qadn eytana uymudur, ancaq min bir ziyytl uaqlarn oxudan anann eytanla laqsi yoxdur. badt etmslr d, bu
insanlarn qlbi tmizdir. Baqasnn varnda, pulunda gz olmayan, baqalarna pisliyi, zrri toxunmayan insanlardr. Cinayt
etmdiklri v haram yemdiklri n sonda cnnt gedcklr. Yen eyni mntiq gr, eytann ordusu qanin, insanlar qtl
yetirn, ancaq qorxu filmlrind rast glinn azn ruhlu kimslrdir. Chnnmlik olan bu kimslr ruhlarn tamamn eytana satm
yer znn hqiqi pisliklridir. Zatn chnnm yalnz bu pis insanlar n yaradlmdr.
Cahil insanlarn beyinlrin hkk olan bu aldadc mntiq eytann iini asanladrr. nki kimsy zrr vurmadqlar n
zlrini cnntlik hesab edn bu kimslr eytann asanca hkm etdiyi v onun nzartind olan ktlni tkil edir. Onlar lcklri v
chnnm gedcklri gn qdr eytann tlqini altnda zlrini aldadrlar. Qurandan bildiyi miz gr, bu insanlar hqiqti ancaq
axirt gn grr v buna zlri d mttl qalrlar:
Onlarn: Rbbimiz Allah`a and olsun ki, biz mrik deyildik, - demkdn baqa he bir arlri qalmayacaq (nam,
6/23).
eytann sas mqsdi insanlar Allah`n istdiyi kild yaamaqdan uzaqladrmaq, Qurann mrlrindn boyun qarmaq,
Allah`n qoyduu hdlri pozmaqdr. nsann eytana uymas n tkc qtllr trtmsi, qan imsi grk deyil. Allah`n kskin
olaraq mr etdiyi ibadtlri etmyn, amma zn tmiz qlbli grn v ya insanlara xidmt etdiyini, dolaysil, ibadt etmi
olduunu dnn kims d eytann istdiyin qovuub. Qurana gr, eytann istdiyi kimi yaayan bu insanlar byk ktl tkil
edirlr.
Say ox az olan bir qrup iman hli eytann tsirindn uzaqdr:
blisin onlar haqqndak znni dz xd. lrindn bir dst mmin istisna olmaqla, hams ona uydu (Sba, 34/20).
gr insan bir az diqqt edrs, z trafnn eytann bu sssiz ordusu il hatli olduunu grr. Bu sssiz, amma itatkar sgrlr
ox frqli xarakterlrl ortaya xr. Bunlardan biri insann anas, atas, arvad, ri, dostu, htta z ola bilr. Bunu yrnmk n
yegan yol insan da, eytan da yaradan Allah`n endirdiyi Qurana ba vurmaqdr. Mnc, mn gr, qnatimc kimi szlrl
balayan flsfi fikirlrin he bir nmi yoxdur. Yegan rhbr Qurandr. Bir insan Qurann gstrdiyi, yni Allah`n istdiyi kimi
yaamrsa, o zaman eytann istdiyi kimi yaayr. Bu hqiqtin frqind olmasa da, bunu qbul etms d, ntic dyimir.
Allah`n mr etdiyi kimi yaamayan kims eytanla brabr chnnm atinin iin atlr. Mhr gn chnnm at lanlar
Quranda bel anladlr:
Onlar v aznlar chnnm atlarlar! blisin btn sgrlri d ora srklnib salnarlar (ra, 26/94-95).

eytann onlara mnimstdiyi hyat trzini he sorumadan qbul edrk 60-70 illik mrlrini he srf edirlr. Bu hyat trzinin
detallar insanlarn sosial vziyytin gr frqli grns d, ana xtt eynidir: axirti, Allah` dnmdn he lmyck kimi dnya
hyat n almaq. nsanlarn oxu illr boyu akademik thsil alr, daha yax hyat, daha yksk mvqe n hr gn alr, sonra
sanki btn bunlar he yaanmam kimi bir gn lrlr. Qsa mddtdn sonra unudulurlar, yerlrini baqalar doldurur. lmdn
sonra n qazanlan pullarn, n sosial vziyytin, n d geri qalan ailnin dyri qalr. Veriln hyatn mddti bitmidir.
Amma insanlar qarlaacaqlar tk hqiqt olan lm dnmdn, buna he hazrlamadan dini gnlrd zn tslli n
camaatdan ayrlmamaq rti il ediln ibadtlrdn baqa qalan mrlrini asanca xrclyirlr.
Bu kimslr eytana qulluq edrlr v eytan onlarn bdnlri il z flsfsini yayar. Bu insanlarn dillri, gzlri, drilri
eytana xidmt edr. eytan bir deyil, milyardlarla gzdn baxar v milyardlarla qulaqdan eidr. Qurana xas mntiq v al qalxb
yerini eytann fikirlri tutar. eytan dil, irq, milliyyt frq qoymadan btn insanlar z flsfsinin tbliatsna evirr.
Qsas, eytan bu insanlarn btn mnliyindn z n istifad edir:
z qardalarn aznla srklyr, sonra da ondan l kmzlr (raf, 7/202).
eytan insann beynin daxil olub onun bdnindki hr nqty hkm edr. Rhmani dncnin giriin mane olar. Artq eytan
davaml olaraq bu tlqinini edir. eytann ruhlarn l keirib bdnlrin hakim olduu bu insanlar Allah`n yolundan insanlar
uzaqladrmaq n eytanla eyni metoddan istifad edir. Eynil eytan kimi rhmani vhyin allara tsirini yox etmk, insann
vicdanl davranmasn tmin edn hr eyi onlara unutdurmaq kimi min bir tl qurur v eytann dinini yayrlar.
Mminlr Qurann bir ox aylrind eytann dostlarna qar ayldlblar. eytann istdiyi dini yaayan bu insanlarn sosial
vziyyti eyni olmaya bilr. Ancaq bunlarn ortaq xsusiyytlri var, yni onlar Qurandak gerk yoldan uzaqdrlar. Frqli
xsusiyytlr srgilyn, lakin btn varl il eytann nzartind olan cahil frdlri aadak balqlar altnda inclyk.

Peymbrlrin dmnlri
Hidayt v haqq dinl gln hr elinin insan v cinlrdn bir qrup eytan dmni olaca Quranda bildirilir. Cin eytanlar
insanlarn qlbin vsvs verirlr. Bu eytanlardan insan olanlar peymbr v onunla birlikd olan mminlr qar
dmnliklrini blli edrlr. Peymbr qar vuruarkn z bnzrlri il birlrk ortaq faliyytd olurlar. Bu faliyytd birbirini qqrdr, clbedici v aldadc cmllrl mminlr qar csartlndirmy alrlar. Quran bu ibirliyini bel ifad edir:
Belc, biz hr peymbr n insan v cin eytanlarndan dmnlr yaratdq. Onlar biri digrini aldatmaq mqsdil
bir-birin tmtraql szlr tlqin edrlr. gr Rbbin istsydi, onlar bunu etmzdilr. Onlar uydurduqlar yalanla
birlikd bola getsinlr. Axirt inanmayanlarn ryi ona meyil etsin, onlar hmin szlrdn xolansnlar v grdklri
ilri bir daha grsnlr dey tlqin edrlr (nam, 7/112-113).
Ayd d bildirildiyi kimi, Allah istsydi, bu eytanlar peymbr dmnlik etmz, mminlr sxnt ziyyti vermz v onlara
qar vurumazd. Ancaq Allah`n izni il Allah`n dostlarnn imtahan edilmsi, axirtd dyrlrinin yksldilmsi n bu varlqlar
z ilrini yerin yetirirlr. Bu sayd mminlr mtinlir, qlblri tmizlnir, sbri artr. Axirt inanmayanlar is eytann vsilsi
il chnnm girmlri n gnahlarla yklnirlr. Allah`n izni xaricind hrkt ed bilmyn eytan mminlrl kafirlri bir-birindn ayrmaq n Allah trfindn tyin edilmi bir vziflidir.

eytann qzdrd inkarlar

nkar ednlrin aznlqlarnn, mminlr qar dmniliklrinin arxasnda dayanan n vacib nsr eytann qzdrmasdr.
Quranda bel deyilir:
Mgr kafirlrin stn onlar yoldan xarb gnaha svq edn eytanlar gndrdiyimizi grmdinmi? (Mrym,
19/83)

...Hqiqtn, eytanlar z dostlarna sizinl mcadil etmk n tlqin edirlr. gr onlara itat etsniz, bhsiz ki, siz
d mrik olarsnz (nam, 6/121).
eytan mriklri v kafirlri bzn atalarnn dini ad il, bzn irqilikl, bzn d maddi mnftlr gr mmin lr qar
qaldrr. Yz illr boyu haqq dinin qarsna xan hr inkarnn ortaq xsusiyyti onlarn eytan trfindn qzdrlmasdr.
Bu hcumlar szl olduu kimi, ldrm mqsdi il feln gerkl bilir. Bir ay inkarlarn Allah elisin qar h rktlrini
bel bildirmidir:
Yadna sal ki, bir zaman kafirlr sni hbs etmk v ya ldrmk, yaxud da xarb qovmaq n sn qar hiyl
qururdular (nfal, 8/30).
eytann kafirlr tlqini o qdr gcldr ki, bu insanlar lazm olduqda lm gzlri nn alaraq eli v mminlr leyhin
faliyytini davam etdirirlr. Bunun yani nmunsi mminlr qar olan savalar anladan aylrdn grnr. eytan sava
snasnda kafirlri mminlr leyhin qsqrdr v mminlr qar savama onlara clbedici gstrir. Htta kafirlri onlara qalib
gl bilck ordunun olmadna inandraraq onlar thrik edir. ki ordu yaxnlaanda eytan ona inananlar z st buraxr:
O zaman eytan onlara z mllrini gzl gstrib demidi: Bu gn insanlar irisind siz qalib gl bilck bir kims
yoxdur. Mn d sizin pnahnz, dadnza atanam. Lakin dst-dst z-z gldiyi zaman dnb qaaraq: Mnim
sizinl he bir laqm yoxdur. Mn sizin grmdiklrinizi grrm. Mn Allah`dan qorxuram. Allah ona asi olanlara
iddtli zab verndir! - demidi (nfal, 8/48).
nki eytan hqiqtd insanlardan he birinin yaxln istmz. Buna gr d istr mmin olsun, istrs d kafir, eytan hr
ksin chnnm girmsini istr. Onun zn dost kimi gstrmsi is insanlar bir-birin dmn etmk, fitn v pozunuluq salmaq
n istifad etdiyi fnddir. Mqsdin atandan sonra zn dost tutduqlarn z st buraxr.
eytan trfindn qzdrlm baqa inkarlar da irqilrdir. Dnyann harasnda olursa-olsun, irqi insan v ya toplum he bir
sas olmadan zn baqa insanlardan stn tutur. Bu insanlarda bir qzb var. ox zaman eytann tsiri il ny gr olduunu
bilmdn hyatlarn ortaya qoyurlar. Quranda inkarlarn bu hrktin xsusi diqqt kilib.
Kafirlr z rklrind cahiliyy tkbbrn v tssbn qapldqlar zaman Allah Peymbrin v mminlr z
drgahndan xatircmlik, qlb rahatl, mnvi mhkmlik gndrmi v onlara tqva klmsini xas etmidi. Onlarn bu
sz daha ox haqq var idi v ona layiq idilr. Allah hr eyi bilndir! (Fth, 48/26)
Onlarn zlrini stn tutaraq baqa insanlara nifrt bslmsi eytann vvl dediyimiz xsusiyytini biz xatrladr. zn hz.
Admdn stn grdy n nifrt edn eytann dncsi inkarlarnk il eynidir. rqi toplumlarn zlrini stn tutmasnda z
fiziki hrktlrini, kemilrini, atalarn stn grmlri sas yer tutur. Nslinin stn olduunu irli srn insanlarn vziyytin
diqqt etsk, atin palqdan stn olduunu deyn eytann vziyyti il paralel bir mntiq grrik.

eytann z aznlqlarn gzl gstrdiyi insanlar

Kafir v mriklr haqq dini buraxb batil din - slind, eytann sslyib clbedici gstrdiyi chnnm yoluna tabe olurlar.
eytann clbediciliyi o qdr tsirlidir ki, buna inananlar doru yolda olduqlarn znn edrk yollarn azrlar. eytann clbedici
gstrdiyi bir dinin hz. Sleyman dvrndki insanlar nec tsir altna almas Quranda bel bildirilir:
Mn onun v tayfasnn Allah` qoyub gn sitayi etdiklrini grdm. eytan mllrini onlara gzl gstrmi, onlar
doru yoldan sapdrmdr. Buna gr d haqq yolu tapa bilmirlr (Nml, 27/24).
Ayd gn tapnan bir topluma eytann bu aznl gzl gstrdiyi bilinir. Bu gn insanlar gn sitayi etmslr d,
mxtlif azn ideologiyalara kor-koran balanb onun ardnca gedirlr. slam trk edib baqa ideologiya ardnca gednlrl gn
tapnanlar arasndak bnzrlik eytann onlara bu durumlarn daha clbedici gstrmsidir.

Allah haqqnda bilmdn mbahis ednlr

Cahiliyy toplumun nd glnlrinin istifad etdiyi bir qayda var. Onlar zlrini tmiz xarmaq v iind olduqlar azn
vziyyti doru gstrmk, hm d zlrin trfdar toplamaq mqsdil din haqqnda sassz mlahiz v aqlamalarla x edrlr.
sas xsusiyytlri zlrini xalqdan stn grmlridir. zlrini o qdr bynirlr ki, Allah trfindn czalanacaqlarn qbul
etmzlr. Allah`n dinindn hm qar, hm d baqalarn uzaqladrrlar (nam, 6/26).
Dindar insanlar cahil v kiik grrlr. z dnclrin gr dini rhlr edirlr. Bunlardan bzilrini sadalayaq.
Allah he kim zrri olmayan, stlik, insanlara hmi yararl olan kimsy niy zab versin? (Bu dncnin sahibi zn
tmiz xarandr).
slam sevgi dinidir, insanlar sevdiyin, onlar n myyn ilr grdyn mddtd Allah` da sevmi, ibadt etmi olursan.
almaq, insanlara faydal olmaq n byk ibadtlrdir.
Mn Allah` v onun yaratdqlarn sevirm. Onun da mni sevdiyini bilirm. Ona gr, namaz qlmaa, oruc tutmaa lzum
yoxdur. Kimsy zrrim yox ikn, Allah`n mni chnnm atacana inanmram.
Bu cr fikirlrl z beyinlrind uyduqlar saxta dinin tbliatn aparrlar. nsanlar ibadt n xlq etmi, hr eyin tk sahibi
olan Allah`a qar nankorluq edib zlri bilmdn syanda olurlar. Bir Quran aysind bu tip insanlar haqqnda bel deyilir:
nsanlar iind elsi d vardr ki, he bir ey bilmdn, haqq yolu gstrn he bir rhbri v nurani bir kitab olma dan
Allah barsind mbahis edir. O, boynunu yrk Allah yolundan xarmaq mqsdi il bunu edr. Onu dnyada
rsvaylq gzlyir, qiyamt gn is ona chnnm odunun zabn daddracaq! (Hcc, 22/8-9)
str snti, istr i adam, istr siyasti, istrs d, adi insan olsun, bunlar zlri kimi azn v fitnkar olan eytann arxas il
gedirlr. zlrinin Quranla v dinl he bir laqsi olmayan fikir v sistemlrini dzgn gstrmk n dini alt edn v tarixin hr
dvrnd ortaya xan bu insanlarn hams eytann yolunu davam etdirir. Quranda bu insanlar bard bel deyilir:
Allah haqqnda he bir ey bilmdn, elmsiz-dlilsiz mbahis edn v Allah`a asi olmu hr bir eytana uyan in sanlar da
vardr. Onun haqqnda zldn bel yazlmdr: hr ks onunla dostluq ets, onu yoldan xarb chnnmin zabna
srklyr (Hcc, 22/3-4).

Qurana eytan mdaxilsi olduunu dnnlr

Saylar ox az olsa da, bzi azn kimslr fitn trtmk v savadsz insanlar slamdan uzaqladrmaq mqsdi il Quran
aylrin cinlrin v eytann szlrinin qardn iddia edirlr. Bu aznlarn n mhuru tannm eytan aylri kitabn yazan
Salman Rtdr.
Eyni azn anlay Peymbr (s..v.) dvrnd cahiliyy cmiyytind d var idi. Mriklr Peymbri (s..v.) htta kahin,
mcnun adlandrrdlar (Tur, 52/29). nki kahinlrin cinlrdn v eytandan xbr alan, onlarn tsiri altnda olan kimslr
olmasna inanlrd (mcnun - cinlnmi demkdir). Yen eyni mntiql hz. Muhmmdi (s..v.) mcnunluqda, yni cinlnmi
olmaqda ittiham ednlr d olmudur. Btn azn kafirlr n gzl cavab Quran verir:
Quran da mlun eytann sz deyildir (Tkvir, 81/25).
Quran sla eytanlar endirmdi. Bu, onlara layiq deyildir. Onlar bunu he bacara da bilmzlr (ra, 26/210-211).
Aynin ardnda eytanlarn Allah`n vhyini dinlmsinin yasaqland v qarsnn alnd bildirilir:
Ax onlara (vhy eitmk) qadaan edilmidir (ra, 26/212).
Gylrin srhdlri d eytanlardan mhafiz edilmidir. Bu srhdlr yaxnlab xlvti qulaq asmaq istslr, onu odlu
axan bir ulduz stn db yandrar (Hicr, 15/17-18).

Blli olduu kimi, eytan bir cindir v cinlrin Tanr vhyi dinlmmsi n srt tdbirlr grlmdr. Bu mane Cinn
sursind cinlrin azndan bel bildirilir:
Biz cinlr gy qalxmaq istdik, amma onun mlklrdn ibart gcl gztilr v yandrb-yaxan bir ulduzlarla dolu
olduunu grdk. Biz gyn bzi yerlrind otururduq. Lakin indi kim qulaq asm olsa, yandrb-yaxan bir ulduzun onu
gzldiyini grr (Cinn, 72/8-9).

eytan hqiqti yalan sayanlarn zrin enr

Quranda eytann zrin endiyi v z tsiri altna ald kimslrin xsusil yalan v gnaha meyilli olmasndan bhs edilir.
hmiyyt verib-vermslr d, bu insanlar eytana qulaq verir, onun tlimatlar zr hrkt edirlr. Quranda bu haqda bel bildirilir:
eytanlarn kim nazil olduqlarn siz xbr verimmi? Onlar hr bir gnahkara, yalanya nazil olurlar. eytanlar
mlklrdn orun-orun eitdiklrini onlara tlqin edrlr. Onlarn ksriyyti yalandr! (ra, 26/221-223)
Bu aylrin ardndan Qurann endiyi dvrdki airlrdn bhs edilmsi diqqt kicidir:
airlr glinc onlara yalnz aznlar uyar. Mgr grmrsn ki, onlar hr bir vadid sr-grdan gzib-dolarlar? V
onlar etmdiklri eylri deyirlr! (ra, 26/224-226)
Mkk dvrnd airlr toplumu insanlara tsir etm gcn malik idi. Yazdqlar eirlr insanlar arasnda tez yayldndan bir
nv informasiya vasitsi saylrd. Ancaq bu airlrdn oxu slam leyhin eirlr yazr, insanlar haqq dindn uzaqladrrdlar.
Aydn grnr ki, onlar xalq aldatmaq n bo vdlr verdiklrin gr, vd vermnin eytann hiylsi olduu xatrlansa
(Nisa, 4/120; brahim, 14/22), bu insanlarla eytan arasnda laqnin olmas ortaya xr.
Aradan yz illr kes d, texnika inkiaf frqindn baqa o vaxtlarla indiki arasnda he bir dyiiklik yoxdur. airlrin yerini
din qar olan mrkz v qurumlar tutur. Bo vdlrl xalq aldatma, hqiqti baqa formada gstrm bu dairlrin iltdiklri
yollardr. Yalan xbrlrl hqiqtin yeri dyidirilmkl Allah yolundan insanlar uzaqladrmaq n hr cr gnahn tbliat dnya
tarixinin he bir dvrnd bel gcl edilmmidir. Mslmanlar qaralama, onlara iftira atma, slam zifltmy alma eytann nzarti altnda davam edir.

Atalarn dini
nsanlar slam dinini Qurandan yrnir. Buna gr, eytan da bzi insanlar Qurandan uzaqladraraq atalardan gln ch alt v
xurafatla dolu batil din ynldir. eytann bu tlsin dn bu kimslr Allah`n vhyin deyil, yz illr boyu bir-birin trlrk
glmi xurafatlara uyar. eytan bunlarn urlarn o qdr rtmdr ki, Allah`n endirdiyi haqq din dvt edildiklrind fikirlrini
israrla srdrrlr:
Onlara: Allah`n nazil etdiyi Qurana tabe olun, - deyildikd onlar: Xeyr, biz atalarmzn getdiyi yola tabe olacaq,
-dey cavab verrlr. Bs eytan onlar chnnm odunun zabna arrsa, nec? (Loman, 31/21)
Msln, indiki dvrn cahil insanlarnn adt v xurafatlarla dolu dinind qadn ikinci drcli varlq saylr. Bu kimslr kiinin
stnlyn sas gtrb qadna dyr vermzlr. Quranda is cinsi stnly dayanan ay yoxdur. Quranda n stn saylan tqvaca
n irlid olandr. Bu durum mxtlif dairlrin slam ad altnda atalarndan gln xurafatlar yaadqlarnn dlillridir.
Atalarnn dinin uyan insanlar inadcl olurlar. He bir aqlama vermdn, aydnladrmadan ata-babalarndan gln adt zr
yaama trk etmzlr:
Btprstlr: Allah`n gndrdiyin tabe olun, - deyildiyi zaman onlar: Biz ancaq atalarmzn getdiyi yolla ge dcyik, - deyirlr. Bs atalar bir ey anlamayb doru yolda deyildilrs, nec? Kafirlr sda v nidadan baqa bir ey
anlamayanlara bnzrlr. Onlar kar, lal v kordurlar. Buna gr d haqq drk etmzlr (Bqr, 2/170-171).

EYTANIN FRQS: MNAFQLR

Mnafiq klmsi nifaq salan, fitn-fsad trdn mnasn verir. Mnafiqlr mmin olmadqlar halda, mminlrin gc v
imkanlarndan istifad etmk mqsdil zlrini mmin gstrmy v mmin toplumu iind gizlnmy alan kimslrdir.
Qlblrind xstlik olan bu insanlar istdiklrini tapmadqda v yaxud mminlrin bana bir sxnt v ya tinlik gldikd
onlardan ayrlr v hqiqi siftlrini gstrirlr. Mminlrdn ayrldqdan sonra, yaxud da ayrlarkn zrr vermy, onlar arasndak
birliyi pozmaa alrlar. Mqsdlrin atmaq n kafirlrl birlmyi d ldn vermirlr.
Qurann bir ox aylrind mnafiqlrin xarakter v davran mminlr aqlanr, mnafiqlrl eytann arasndak laqlr
zrind dayanlr. Bu zdn eytann bir ox xsusiyytlri mnafiqlr zrind tclli edir. Bir ayd mnafiqlrin eytann firqsi
halna gldiyi bildirilir:
eytan onlara hakim olmu v Allah` zikr etmyi onlara unutdurmudur. Onlar eytann firqsidir. Xbriniz olsun ki,
eytann firqsi, mhz onlar ziyana urayanlardr (Mcadl, 58/19).
eytann btn xasiyytlri mnafiqlrd ks olunur. Mnafiqlr eytan kimi sassz ifadlrdn istifad edir, anormal davranlar
edir. Aralarndak n ox bilinn bnzrlik zn stn tutmadr. eytan da hz. Adm scd etmyi zn stn tutma xstliyi
zndn rdd edir. eytann bu tkbbrlly Sad sursind bel bildirilir:
Buna gr d mlklrin hams birlikd scd etdi. Yalnz iblisdn baqa! O, tkbbr gstrdi v kafirlrdn oldu. Allah
buyurdu: Ey iblis! Sn Mnim z liml yaratdma scd etmy n mane oldu? Tkbbr gstrdin, yoxsa zn
yuxar tutdun? blis dedi: Mn ondan daha yaxyam. nki Sn mni oddan, onu is palqdan yaratm san! (Sad,
38/73-76)
zn stn tutma baqa aylrd d vurulanr. Msln, eytann hz. Adm scd etmyi zn yaradrmad Snin
palqdan yaratdna mn scd edrmmi? (sra, 17/61) ifadsind anlalr. Bir baqa ayd bildiriln Snin quru v qoxumu
qara palqdan yaratdn insana scd etmk mn yaramaz (Hicr, 15/33) ifadsi eytann tkbbrllyn daha aydn kild
bruz verir. Ancaq burada ox mhm bir nqt var ki, eytann srarngiz mntiqi bunun altnda yatr. Aylrdki ifadlr diqqt
edilrs, eytan Allah`n varlna v onun yaradan olduuna qar xmr v Allah`dan qorxur, ancaq tkbbrllkdn dolay itat d
etmir.
Btn bu biliklrin baxmayaraq, zn stn tutmas, adi fiziki frq zndn zn insandan stn grmsi, insana veriln
mqama hsd etmsi, ona scd etmk istmmsi, bellikl d Allah`n mrin qar glmsi onu yaradlmlarn n pisi halna salr.
eytan kimi mnafiqlr d zlrini stn, frqli v sekin grrlr. Msln, Bqr sursinin 13-c aysind bildiriln mnafiqlr
mminlr kimi iman etmy arldqlarnda smimi mminlri alsz, sfeh adlandrb onlarla bir sviyyd olma rdd edirlr.
Qurandak ay beldir:
Onlara: Baqalar iman gtirdiklri kimi siz d iman gtirin! - deyildiyi zaman: Biz d sfeh alszlar kimi iman gtirk? - dey cavab verirlr. Agah olun ki, sfeh onlarn zlridir. Lakin bilmirlr! (Bqr, 2/13)

Mnafiqlr iman gtirmdiyi n zlrinin stn, mminlrin is guya aa olduqlarn n srrk v zlrini inandraraq,
slind, mminlrin uyduqlar yola tabe olma rdd edirlr. Mminlri aa sviyyli adlandrmalarnn sas mqsdi insanlarn
iman etdiyi kimi iman etmmk, yni eliy tslim olmamaqdr.
slind is dnyada da, axirtd d stnlk Allah`a, onun Rsuluna v mminlr aiddir.
Quranda bu hqiqt ...Halbuki an-rf d, qvvt v qlb d yalnz Allah`a, onun peymbrin v mminlr
mxsusdur. Lakin mnafiqlr bunu bilmirlr! (Munafiqun, 63/8) aysi il xbr verilir.

Rsula qar xmaq

Allah`n elisin itat Qurann sas hkmlrindn biridir. Mnafiqlrin n azn xsusiyyti bu hkm pozaraq Allah`n elisin
syan demkdir.
blis d hz. Adm scd etmyi - onun stnlyn qbul etmyi - rdd edrk Allah`a qar xmdr. Mnafiqlr d, eytan da
Allah`n itat etmlrini istdiyi bir varla tabe olma rdd etdiklri n Allah trfindn czalandrlrlar.
Mnafiqlr eliy itat etmnin, slind, Allah`a itat etmk olduunu (Nisa, 4/80) qavraya bilmzlr. lrindki hsd onlarn
bir baqa insana tabe olmalarna mane olur. slind, eliy itat Qurann sas hkmlrindn biridir. nki eli Allah`n dinini
mrlrini atdrmaq n seiln bir insandr. nsanlar qeyd-rtsiz ona tabe olmaa gr msuliyyt dayrlar. Allah bu haqda hkm
vermidir:
Biz hr bir peymbri ancaq ona Allah`n izni il itat olunsun dey gndrdik (Nisa, 4/64).
Htta elinin verdiyi hkm qar iind sxnt duyanlarn bel iman etmi saylmayaca sonrak ayd bildirilir:
Amma xeyr! Snin Allah`na and olsun ki, onlar z aralarnda ba vern ixtilaflarda sni hakim tyin etmyinc v
verdiyin hkmlr gr zlrind bir sxnt duymadan sn tam bir itatl boyun ymyinc iman gtirmi olmazlar
(Nisa, 4/65).
eytanla mnafiqlrin arasnda bnzrlik olduu kimi, smimi mminlrl mlklr arasnda da bir bnzrlik var. nki mlklr
hz. Adm scd mrini alan kimi he sormadan, tkbbr etmdn tam tslimiyytl scd etdilr. Mlkl rin itati Quranda bel
bildirilir:
Biz mlklr: Adm scd edin! dedikd iblisdn baqa hams scd etdi. O, lovalanaraq scd etmkdn imtina etdi
v kafirlrdn oldu (Bqr, 2/34).
Bnzr kild hqiqi mminlr Allah`n elisin he trddd etmdn tam tslimiyytl itat edirlr. Mminlrin bu haqda zlri
Bqr sursind bu kild bildirilir:
Biz peymbrlr arasnda he bir frq qoymuruq. Eitdik v itat etdik (Bqr, 2/285).

srarngiz syan
eytann syanndak srarngizlikdn vvlki shiflrd bhs edildi. Allah` bilib tand halda syan etmk aldan xa ric bir
idir. Bu hal tkc eytana xas deyil. eytann firqsi olan mnafiqlr onunla eyni mntiqd olurlar. eytann bil-bil syan etmsi,
Allah`n mrin qar xmas, fv dilmmsi, etdiyinin gnah olduunu bildiyi halda gnahnda israr etmsi, Allah trfindn
haqszla uradn dnmsi, zn haql grmsi, baqalarn da z halna salmaa almas... Mnafiqlr d bu hal izlrlr:
eytann insan aldatmasna bnzyir. O, insana: Kafir ol! - deyr. nsan kafir olan kimi eytan: Mnim sninl he bir
laqm yoxdur. Mn almlrin rbbi olan Allah`dan qorxuram, - deyr (Hr, 59/16).

Mnafiqlr eytan kimi bilgi sahibidir. eytan Allah`la danmdr. Onun gcn, cnnti, chnnmi bilir. Mnafiqlr d eytan
kimi Allah`dan, onun varlndan, kitabndan, hkmlrindn, htta elisindn xbrdardr.
Quran zbr biln mnafiqlr olur. Mnafiqlr d, eytan da nmli biliy sahib olduqlar halda, Allah`n mrin qar xdqlarna
gr yaradlmlarn n pisi saylrlar. Sahib olduqlar bilik onlar czadan qurtarmaz. ksin, bil-bil azdqlar n kcklri zab
daha artq olar.
Mnafiqlrin baqa aznl is Allah` v elisini tandqdan sonra onlar yalan saymasdr. hzab sursind bildiriln
mnafiqlr dmnl zldikd bel azn hrktd olur. Unudulmamaldr ki, normal halda, onlar mminlr kimi davranr,
grnd mminlrl brabr eliy itat edr, tinliy hal olmayana kimi qlblrindki xstliyi gizld bilirlr. Ancaq dyn
qzn yerind ilrindki pisliyin nec xaric xdn grrsn:
O zaman mnafiqlr v qlblrind mrz olanlar: Allah v onun peymbri biz yalan vd etmidir, - deyirdilr
(hzab, 33/12).
eytann Allah`n varln bildiyi halda syan etmsindki srar mnafiqlrin baqa hrktlrindn d grnr. Msln, Allah`n
elisin vhy gldiyin ahid olub onun doruluunu biln mnafiqlr var. Htta vhyin doruluuna o qdr mindirlr ki,
qlblrind olan xstliyin eliy yen vhy yolu il xbr verilmsindn kinirlr:
Mnafiqlr rklrind olan xbr verck surnin nazil edilmsindn kinirlr. De ki: Siz istehza etmyinizd olun.
Allah qorxub kindiyiniz eyi z xaracaqdr (Tvb, 9/64).
Mnafiqlrin baqa al xstliklrin dair misal Maid sursind verilir. Hz. Musann qvmndki mnafiqlr sava mri
aldqda hz. Musaya: Sn v Rbbin gedib onlarla vuruun. Biz is burda oturacaq (Maid, 5/24) - deyrk alabatmaz bir
aznlq edirlr. Bu insanlar Allah` v elisini tandqlar halda onun hkmn qar xr. Eyni zamanda, bir baqa qrup mnafiqin d
kafirlrl cihada arldqlarnda iddtli qorxuya drk dirndiklri bildirilir:
Onlara cihad etmk vacib olduqda irilrindn bir qismi Allah`dan qorxan kimi v ya daha artq insanlardan qorxuya
drk: Ey Rbbimiz! Cihad etmyi n n biz vacib etdin, n olard ki, bizi yaxn zamana qdr (z climiz atana
qdr yubandraydn) - dedilr (Nisa, 4/77).
Ancaq burada diqqti clb edn mqam savaa getmk istmyn mnafiqlrin Allah`n varln inkar etmdiklri halda, htta
bzilrinin savamaa qar olmasdr. Bu insanlar zlrini mslman olaraq grr, savan bir mddt gec olmasn istyir. Msln:
Bu istid dy xmayn (Tvb, 9/81), - deyrkn mvafiq hallarda savama istyirmi kimi grnrlr. zlrin gr yax
grnn bu istk hqiqtd qlblrind gizltdiklri xstliyi ortaya qoyur. Allah: Bu istid savaa xmayn, - deynlrin hkmn:
Chnnm atinin istiliyi daha iddtlidir, - deyrk bildirir (Tvb, 9/81).
Bu insanlar zlrin trfdar toplaya bilirlr. Ancaq onlar zlri kimi qlblrind xstlik olanlar clb ed bilirlr. Allah`n
elisinin mrin qar gln bu qrup byk bir fitnnin iin dr. nki hans rt olursa-olsun, elinin mri yerin yetirilmlidir.
Bel insanlar savamaq v Allah yolunda hid olmaq kimi ixlasl ibadti Allah izn ver mycyi halda yerin yetirmzlr.
Mslmanlqlar ancaq szd olur.
Yen Peymbrimizin (s..v.) dvrndki baqa bir qrup mnafiq d Allah yolunda dy getmmk n evlrinin
thlksizlikd olmadn bhan gtirmidi:
Baqa bir dst is: Evlrimiz aq v kimssizdir, - dey geri qaytmaq n peymbrdn izn istmidi. Hqiqtd is
evlri aq v kimssiz deyildi. Onlar ancaq dydn qardlar (hzab, 33/13).
Allah`a tam tslim olmu bir insann Allah yolunda cihad etmy izn istmsi grk deyil. Bel izni ancaq Allah`a tslim olmam,
onun gcn idrak etmmi kimslr istr. Peymbrimizin (s..v.) dvrndki insanlarn sava mri gldikd gstrdiyi tnbllik
qlblrindki gizli eytanln z xmasdr.

zlrini aldadrlar

Mnafiqlrin alabatmaz hrktlrindn biri Allah` aldatdqlarn znn etmlridir. Quran mnafiqlrin bu qfltini bel bildirir:
Onlar el gman edirlr ki, kfr gizltmkl Allah` v mminlri aldadrlar. Bilmirlr ki, slind, zlrini aldadrlar
(Bqr, 2/9).
Burada olduqca adrc bir mnzr il qarlarq. Bir insana onu yaradan Allah` aldatdn znn etmsi olduqca byk
alszlqdr. nki Allah rklrd olan v gizlinin gizlisini d bilndir (Fatir, 35/38; Taha, 20/7).
Mnafiqlrin bu hrkti zn aldatmadan baqa bir ey deyil v bunun he bir aqlamas yoxdur.
Mnafiqlrin zlrini aldatdqlar baqa nqt onlarn Allah`dan deyil, insanlardan qorxmasdr. Mnafiqlr ilrindki xstliyin
Allah trfindn bilindiyini bilirlr. Bu, onlarda qorxu yaratmaz. Ancaq bu hallarnn mslmanlarn bilmsindn qorxarlar. Quran bu
hal bel bildirir:
Mnafiqlr qlblrd olan xbr verck bir surnin nazil edilmsindn kinirlr... (Tvb, 9/64)
Mnafiqlr Allah`dan qorxduqlarn ifad edrlr. Ancaq hrktlrind Allah`dan qorxan kimsnin kinmsi yoxdur. Bu da
mnafiqlrl eytann oxar xsusiyytidir. nki eytan da Allah`dan qorxduunu ifad edr. Ancaq eytan Allah`dan qorxduunu
syls d, insanlara syan tlqini etmk kimi qorxunc gnah ilyir.
Bu ursuz csart mnafiqlri Allah`a qar yalan sylm qfltin srklyr. Tvb sursind bhsi ken mnafiqlrin
vziyyti buna misaldr. Bu insanlar szd sdq vermk v Allah yolunda xrclmk mqsdi il Allah`dan mlk istrlr. Allah bu
duan qbul edib verdikdn sonra xsislik edrk Allah`a verdiklri sz yerin yetirmzlr:
Mnafiqlrin bzisi d Allah`la bel hd etmidi. gr Allah biz z nemtindn bx ets, biz mtlq sdq verck v
szsz ki, salehlrdn olacaq. Allah z nemtindn onlara ehsan buyurduqda xsislik etdilr v itatdn d z
dndrdilr. Onlar el zatn dnkdrlr (Tvb, 9/75-76).
Bu kimslr Allah` aldatdqlarn znn edrlr. Allah etdiklri bu hrkt gr mnafiqlrin qlbin nifaq mhr gnn qdr
hkk edrk n byk czan verir. Mnft ld etmy alan bu insanlar sonsuz hyatlarn itirdiklrinin frqind olmayb zlrini
aldadrlar. Bu insanlarn durumu Quranda bel bildirilir:
Allah`a verdiklri vd xilaf xdqlarna, yalan dandqlarna gr, Allah da onlarn ryin qovuacaqlar qiyamt
gnn qdr davam edck (nifaq) sald (Tvb, 9/77).

Tvil edirlr
Tvil, sasn, aqlamaq anlamna glir. kinci mnas is insann etdiyi bir xtan dzgn gstrn mnasz zrurtlr irli
srr. Bir az diqqtl baxlsa, bu hrktin ilk sahibinin eytan olduu yada dr.
Bilindiyi kimi, eytan tkbbr zndn Allah`n hz. Adm scd etm mrini yerin yetirmir. Allah ondan niy bel etdiyini
soruduqda etdiyi hrkti doru gstrmy alr, xtan qtiyyn qbul etmir. Shv bir mntiq iind odun palqdan stn
olduunu n srrk haql olduunu gstrmy alr.
eytann bu xsusiyyti mnafiqlrd d grnr. Mnafiqlr yalan szlr danb xalq adrr v din yaramayan davran
srgilyirlr. Nfslrini qorumaq, davranlarn haql gstrmk n danmaa baladqlar zaman sanki azlarndan eytann
szlri tklr. zlrini qoruma v tmiz xarma faliyytind aq kild gzlniln hrislik vardr. Bu hrislikl hr cr harama
gir, yalan syly, iftira ata bilirlr. Hadis il laqsi olmayan mnasz aqlamalar ar-arda dzlr.
Tvil edn insanlarn zlrindn v ifad pozuntusundan urlarnn bal olduu bilinir. Fqt bu aqlamalar he bir mna
damr. Bu hallar smimi mmin Allah`n izni il alr. Bir ox aylrd mnafiqlrin bu smimiyytsiz aqlamalar gstrilir.
Msln, savadan qamaq n evlrinin qorunmadn n srn mnafiqlr (hzab, 33/13), havann istiliyini bhan edn
mnafiqlr (Tvb, 9/81), savan bir mddt sonraya saxlanmasn istyn (Nisa, 4/77), gr gcmz atsayd, biz d si zinl
brabr sfr xardq (Tvb, 9/42) - deyn mnafiqlr bunlardan bzilridir. Ancaq zr hans sbbdn olursa-olsun, Allah

yolunda mcadildn hr hans bhan gtirrk qalanlar hqiqtd qlblrind iman olmayan kimslrdir. Allah bunu aylrind
bildirir:
Allah`a v axirt gnn iman gtirnlr mallar v canlar il cihad etmk barsind sndn izn istmzlr. Allah
mttqilri tanyandr. Sndn izn istynlr ancaq Allah`a v axirt gnn iman gtirmynlr v rklrind kkbhy dnlrdir. Onlar z bhlrind trddd edib durarlar (Tvb, 9/44-45).
Tvil edn bir insan mxtlif oyunlarla zn haql gstrs d, ancaq myyn insanlar aldada bilir.
Allah rklrd olan bilndir (Maid, 5/7). Allah` is sla aldada bilmzlr. Allah bu haqda hkm bel verir:
zlrini tmiz xaranlar grmrsnmi? Xeyr, el deyil. Allah istdiyini tmiz xarar v onlara xurma yirdyindki
nazik tel qdr zlm olunmaz (Nisa, 4/49).

Haqszla mruz qaldqlarn dnrlr

eytann hz. Adm scd etmyi rdd etmsinin sbbi haqqnn tapdandn dnmsidir. Mnafiqlr d eytanla eyni
iddiadadr. Yaradan v hidayt vern Allah`a v hidaytin vsil olan eliy qar bu cr davranmaq son drc nankor bir hrktdir.
Bu durum Nur sursind bel bildirilir:
Onlarn qlblrind xstlikmi vardr? Yaxud Allah`n v peymbrinin onlara cvr, haqszlq edcklrindn qorxurlar?
Xeyr, onlar zlri zlmkardrlar! (Nur, 24/50)

Fiziki yndn krlr

eytan mnafiqlri fiziki yndn ciddi kild kdrr. aqn ruha sahib olduqlarndan ox tez ziflyir, hqiqi yalarndan onon be ya daha yal grnrlr. Baxlarndak pozuntu onlara bir cr al xstsi grn verir. Gcl hycan, qorxu, qm-kdr
z v bdnd qrlar yaradr. Gzlr kiilir, az quruyur, yanaq v dodaqlar titryir. eytann verdiyi bu mnfi tsirlr vcudu
zifldir. Yorun, halsz bir vcud ortaya xr. zlri xst, sar v ya byazdr. Bzn kdrli, bzn d zn nzart ed bilmyn
dli kimi olurlar.
z ifadlri d frqlidir. Kiminin znd tbssm, kiminkind d sbi bir ifad olur. Bu fiziki knty mimika v ifad
pozuntular da lav edilnd bu insanlar ox asan tannrlar. Quranda bu duruma bel iar edilir:
gr biz istsydik, onlar mtlq sn gstr, sn d onlar mtlq tanyardn. Sn onsuz da onlar danq trzindn
mtlq tanyacaqsan. Allah sizin btn mllrinizi bilir (Muhmmd, 47/30).

zlrini doru yolda grrlr

Hr cr azn fikirli mnafiqlrin el bir zlliklri var ki, bu, olduqca iyrnc bir vziyyt yaradr. Mnafiqlr zlrini doru yolda
grr v hidayt atm sayrlar.
Aylrd mnafiqlrin niy zlrini doru yolda grdklri bildirilir. Mnafiqlr, slind, eytan trfindn hatlnmi v
eytann dostlar halna glmilr.
eytana bir dost qdr yaxn olan kims is lbtt, onun tlqinlri altnda hrkt edr. Bu tlqin mnafiqlri doru yolda
olduqlarna inandracaq qdr gcldr. Allah bunu Quranda bel bildirir:

Hr ks Rhmann zikrindn boyun qarsa, biz ona eytan rcah edrik v o, eytann yaxn dostu olar. eytanlar onlar
doru yoldan xarar, onlar is zlrinin haqq yolda olduqlarn znn edrlr (Zuxruf, 43/36-37).
Allah insanlarn bir qismini doru yola ynltdi, onlarn bir qismi is azmaa layiq grld. nki onlar Allah` qoyub
eytanlar zlrin havadar tutmudular v zlrinin doru yolda olduqlarn gman edirlr (raf, 7/30).
Bu aylrdn d anlald kimi, he bir mnafiq etdiyinin xta olduunu qbul etmz. ksin, Allah v din adna hrkt etdiyini
iddia edr, htta Allah`n adna and ir. ind olduu vziyytdn xbri olmaz. uru o qdr qapaldr ki, qiyamt gn chnnm
atldnda Allah`a and irk znn doru yolda olduunu sbut etmy alar:
Allah onlarn hamsn dirildcyi gn onlar siz yalandan and idiklri kimi Allah`a da and ick v
qazanacaqlarn znn edcklr. Bilin ki, onlar sl yalanlardr (Mcadil, 58/18).

bir ey

Mnafiqlr eytann onlar Allah adna aldatdnn frqind deyillr. Bu geryi ancaq axirtd anlayacaqlar. Mhr gn
mminlrl mnafiqlr arasnda olan danq Quranda bel gstrilir:
O gn mmin kiilrin v qadnlarn nurunun onlarn nlrindn v sa trflrindn axb l sadn grcksn. Bu
gn sizin mjdniz altndan aylar axan cnntlrdir. Siz orada bdi qalacaqsnz! Bu n byk qurtulu v uur dur! O
gn mnafiq kii v qadnlar iman gtirnlr: Gzlyin ki, nurunuzdan bir qdr iq alaq! - deycklr. Bel cavab
verilckdir: Geriy dnb iq axtarn. Bu szlrdn sonra mminlrl mnafiqlrin arasnda qapsnn iri trfindn
mrhmt, bayr trfind zab olan sdd kilckdir. Mnafiqlr mminlri sslyib deycklr: Mgr biz sizinl
birlikd deyildikmi?! Mminlr bel cavab vercklr: Bli, biziml birlikd idiniz. Lakin siz znz fitny salb
mhv dar etdiniz, gzldiniz v kk etdiniz. Allah`n mri glib atanadk sizi xam xyallar, tamah aldatd. Sizi Allah
barsind o tovladan tovlad! (Hdid, 57/12-14)

EYTANIN GC ZFDR

eytan haqqnda unudulmamas lazm gln mhm bir hqiqt vardr. eytan Allah`n nzartindn knarda mstqil bir gc
deyil. Allah trfindn yaradlmdr v Onun nzartinddir. Dmniliyi insana qardr.
eytann Allah`n nzartindn knarda mstqil gc olduunu dnnlr var. Bu insanlarn eytann Allah`a qar mcadilsi
olduunu znn edirlr. slind is eytan bilir ki, insanlar ziyana dar etmyin yegan yolu Allah`n dinini yaatmaq istmmsidir.
Yoxsa eytann Allah`a qar bir dmniliyi mntiq smazdr. Ntic olaraq, o da Allah`n yaratd bir quldur v faliyytini onun
izni il davam etdirir. Ona veriln mddt bitdikd czasn kmk n azdrd insanlarla brabr chnnm atlacaqdr:

Mn mtlq chnnmi sninl v snin ardnca gednlrl dolduracaam (Sad, 38/85).

Unudulmamaldr ki, eytann mminlr zrind bir gc yoxdur. eytann gc yalnz Allah`n tsbit etdiyi, daha dorusu,
chnnm n yaratd insanlar zrind tsirlidir.
eytan Allah`n mmin olaraq yaratd bir qulu azdra bilmz. Sadc olaraq mminin dnya hyatnda imtahan n bzi kiik
xtalar etmsin vsil olur. eytann azdrma tsiri yalnz qlbind xstlik olan kimslr olur. Bu hqiqt Quranda bel bildirilir:
Hqiqtn, iman gtirib yalnz z Rbbin tvkkl ednlrin zrind eytann he bir hkm yoxdur! eytann hkm
yalnz ona itat edib Allah`a rik qoanlarn zrinddir! (Nhl, 16/99-100)
Baqa bir ayd mminlrin eytan trfindn azdrlmayaca bel bildirilmidir:
Dorusu, Mnim bndlrim zrind snin he bir hkmranln ola bilmz. Rbbinin vkil olmas kifayt edr (sra,
17/65).
eytan da Allah trfindn yaradlm bir varlq olduuna gr, hr eyd olduu kimi, onun da yaradlnda sonsuz hikmtlr var.
Msln, eytanla brabr byk bir insan ktlsinin chnnm atlmas qiyamt gn mminlrin Allah`a krlrin, cnnt
girdikd sevinci artracaq bir nsrdr. eytan, eyni zamanda, mminlr topluluunun iind gizlnn mnafiqlrin ortaya xmasna
sbb olur. Bellikl, mnafiqlr mminlr topluluu iind gizlnmyrk zlrini ifa edirlr. Mminlr d ilrind gizlnmy
alan bu pislik qrupunu asanlqla myyn edir. Sonra eytann faliyytini v mnafiqlr zrindki tsirini grn mminlrin
Quranda ken aynin tcllisini grdklri n imanlar v Allah`a yaxnlqlar artr:
eytann vsvssini qlblrind mrz v rklri qat srt olanlar n bir snaq vasitsi etsin. bhsiz ki, zalmlar
haqdan uzaq ixtilafdadrlar. V zlrin elm veriln kslr d bilsinlr ki, haqq snin Rbbinddir. Artq ona inansnlar v
rklri ondan xatircm olsun. bhsiz ki, Allah iman gtirnlri doru yola ynldr! (Hcc, 22/53-54)
Bu, mmin toplumunun tmizlnmsi mnasna glir. Onsuz da Allah`n eytana mhlt vermsinin bir sbbi d budur. Allah bu
durumu Quranda bel aqlayr:
blisin onlar haqqndak znni dz xd. lrindn bir dst mmin istisna olmaqla, hams ona uydu. slind, iblisin
onlarn zrind he bir hkmranl yoxdur. Lakin Biz axirt inananla ona kk edni ayrd edib bilmk n (blis bu
imkan verdik). Snin Rbbin hifz edndir! (Sba, 34/20-21)
Cahiliyy cmiyyti trfindn bilinmyn baqa nqt is eytann mcbur etm gcnn olmamasdr. O, insan yalnz dvt
edr. gr insann qlbind xstlik varsa, bu dvt gedr, yoxdursa, eytann onun zrind he bir gc yoxdur. zn uyanlarn
n qdr qflt iind olduunu bilir. eytann qiyamt gn ona tabe olanlara edcyi etiraf ayd bel xbr verilir:
bitdikd eytan bel deyck: Allah siz doru vd vermidi. Mn d siz vd vermidim, amma sonra vdim xilaf
xdm. slind, mnim sizin zrinizd he bir hakimiyytim yox idi. Lakin mn sizi ardm, siz d mn uydunuz. ndi
mni yox, znz qnayn. N mn sizin dadnza ata bilrm, n d siz mnim dadma. Mn nc sizin mni Allah`a rik
qomanz da inkar etmidim. Hqiqtn, zalmlar iddtli zab gzlyir (brahim, 14/22).

lav blm: Tkaml yalan

Darvinizm, yni tkaml nzriyysi yaradl hqiqtini inkar etmk mqsdil irli srlm, ancaq uursuzluqla nticlnmi
elmdn knar cfngiyatdan baqa bir ey deyil. Canllarn cansz maddlrdn tsadfn ml gldiyini iddia edn bu nzriyy
kainatda v canllarda ox mczvi nizam olduunun elm trfindn sbut edilmsi il v tkaml prosesinin sla ba vermdiyini
gstrn 350 milyona yaxn fosilin taplmas il squt etmidir. Bellikl, Allahn btn kainat v canllar yaratd elm trfindn
d sbut edilmidir. Bu gn tkaml nzriyysini dirltmk n dnya sviyysind aparlan tbliat sadc elmi hqiqtlrin
thrif olunmasna, trfli rhin, elm ad altnda sylniln yalan v saxtakarlqlara saslanr.
Ancaq bu tbliat hqiqti gizltmir. Tkaml nzriyysinin elm tarixind n byk xta olmas son 20-30 il rzind elm
dnyasnda getdikc daha ucadan dil gtirilir. Xsusil 1980-ci illrdn sonra aparlan tdqiqatlar darvinist iddialarn tamamil shv
olduunu z xarm v bu hqiqt bir ox elm adam trfindn dil gtirilmidir. AB-da biologiya, biokimya, paleontologiya kimi
frqli sahlrl mul olan bir ox elm adam darvinizmin sasszln grr, canllarn mnyini artq yaradlla aqlayrlar.
Tkaml nzriyysinin squtundan v yaradl dlillrindn digr bir ox srimizd btn elmi tfrratlar il bhs etmiik v
etmy davam edirik. Ancaq hmiyyti baxmndan mvzudan burada da bhs etmkd fayda var.

Darvini mhv edn tinliklr

Tkaml nzriyysi tarixi qdim yunanlara gedib xan bir tlim olmasna baxmayaraq, XIX srd hrtrfli kild irli srld.
Nzriyyni elm dnyasnn gndmin gtirn n mhm irlilyi arlz Darvinin 1859-cu ild nr ediln Nvlrin mnyi adl
kitab idi. Darvin bu kitabda dnyadak mxtlif canl nvlrini Allahn ayr-ayr yaratdna qar xrd. Darvinin fikrinc, btn
nvlr ortaq cdaddan trmi v zaman rzind kiik dyiikliklrl mxtliflmidilr.
Darvinin nzriyysi he bir konkret elmi tapntya saslanmrd; znn d qbul etdiyi kimi, sadc bir mntiq yeritm idi. Htta
Darvin kitabndak Nzriyynin qarsnda duran tinliklr balql uzun blmd etiraf etdiyi kimi, nzriyy bir ox mhm
suala cavab ver bilmirdi.
Darvin nzriyysinin qarsndak tinliklr inkiaf edn elmin stn glcyin, yeni elmi kflrin nzriyysini
gclndircyin mid edirdi. Bunu kitabnda tez-tez bildirirdi. Ancaq inkiaf edn elm Darvinin midlrinin tam ksin, nzriyynin
sas iddialarn bir-bir sassz qoydu.
Darvinizmin elm qarsndak mlubiyytini sas balq altnda thlil etmk olar:
1) Nzriyy hyatn yer znd ilk df nec ortaya xdn sla aqlaya bilmir.
2) Nzriyynin irli srdy tkaml mexanizmlrinin, slind, tkaml xarakterin malik olduunu gstrn he bir elmi tapnt
yoxdur.
3) Fosillr tkaml nzriyysinin iddialarnn tam ksini gstrir.
Bu blmd bu sas bal sasl thlil edcyik.

Keilmz ilk pill: hyatn mnyi

Tkaml nzriyysi btn canl nvlrinin bundan txminn 3.8 milyard il vvl dnyada fantastik kild tsadfn meydana
gln birc canl hceyrdn trdiklrini iddia edir. Birc hceyrnin milyonlarla kompleks canl nvn nec ml gtirmsi v
gr hqiqtn bu cr tkaml ba vermis, n n izlrinin fosillrd taplmad nzriyynin aqlaya bilmdiyi suallardandr.
Ancaq btn bunlardan vvl iddia ediln tkaml prosesinin ilk pillsi zrind dayanmaq lazmdr. Hmin ilk hceyr nec ortaya
xmdr?
Tkaml nzriyysi cahillikl yaradl inkar etdiyin gr, hmin ilk hceyrnin he bir plan v nizam olmadan tbit qanunlar
rivsind tsadfn meydana gldiyini iddia edir. Yni bu nzriyyy sasn, cansz madd kortbii tsadflr nticsind ortaya
canl hceyr xarmaldr. Ancaq bu, mlum olan n tml biologiya qanunlarna zidd iddiadr.

Hyat hyatdan glir

Darvin kitabnda hyatn mnyindn he bhs etmmidi. nki onun dvrndki ibtidai elm anlay canllarn ox sad
qurulua malik olduqlarn frz edirdi. Orta srlrdn bri spontane generation adl nzriyyy sasn, cansz maddlrin tsadfn
birlrk canl varlq ml gtirmsin inanrdlar. Bu dvrd hratlarn yemk artqlarndan, sianlarn da budadan ml
glmsi geni yaylm dnc idi. Bunu sbut etmk n qrib tcrblr aparlmd. irkli sginin stn bir az buda qoyulmu
v bir mddt sonra bu qarqdan sianlarn ml glmsini gzlmidilr.
tin qurdlanmas da hyatn cansz maddlrdn trdiyin dlil hesab edilirdi. Lakin daha sonra mlum olacaqd ki, tin
stndki qurdlar z-zlrindn ml glmirlr, milklrin gtirib qoyduu gzl grlmyn srflrdn xrdlar. Darvin
Nvlrin mnyi adl kitabn yazd dvrd is bakteriyalarn cansz madddn ml glmsi inanc elm dnyasnda geni
kild qbul edilirdi.
Lakin Darvinin kitabnn nr edilmsindn be il sonra mhur fransz bioloq Lui Paster tkaml sas vern bu inanc qti
kild tkzib etdi. Paster apard uzun elmi faliyyt v tcrblrd gldiyi nticni bel rh etmidi:
Cansz maddlrin hyat ml gtirmsi iddias artq qti kild tarix gmlmdr. (Sidney Fox, Klaus Dose, Molecular
Evolution and The Origin of Life, New York: Marcel Dekker, 1977, sh. 2)
Tkaml nzriyysinin trfdarlar Pasterin kflrin uzun mddt qar xdlar. Ancaq inkiaf edn elm canl hceyrsinin
mrkkb quruluunu z xardqca hyatn z-zn ml glmsi iddiasnn sasszl daha da aq kil ald.

XX srdki nticsiz sylr

XX srd hyatn mnyi mvzusunu tdqiq edn ilk tkaml mhur rus bioloq Aleksandr Oparin oldu. Oparin 1930-cu illrd
irli srdy bzi tezislrl canl hceyrsinin tsadfn meydana gl bilcyini sbut etmy ald. Ancaq bu faliyytlr
uursuzluqla nticlnck v Oparin bu etiraf etmli olacaqd:
Tssf ki, hceyrnin mnyi tkaml nzriyysinin tamamil hat edn n qaranlq nqtdn ibartdir. (Alexander I.
Oparin, Origin of Life, (1936) New York, Dover Publications, 1953 (Reprint), sh. 196)
Oparinin yolunu davam etdirn tkamllr hyatn mnyi problemini hll etmk n tcrblr aparmaa aldlar. Bu
tcrblrin n mhuru amerikal kimya Stenli Miller trfindn 1953-c ild aparld. Miller ibtidai atmosferd mvcud olduunu
iddia etdiyi qazlar bir tcrbd birldirdi v bu qara enerji verrk zlallar tkil edn bir ne zvi molekul (amin turusu)
sintezldi.
O illrd tkamll bal mhm mrhl kimi tandlan bu tcrbnin sassz olduu v tcrbd ttbiq ediln atmosferin yer
rtlrindn ox frqli olduu sonrak illrd z xacaqd. (New Evidence on Evolution of Early Atmosphere and Life, Bulletin of
the American Meteorological Society, c. 63, Kasm 1982, sh. 1328-1330)
Uzun skutdan sonra Millerin z d ttbiq etdiyi atmosfer mhitinin hqiqi olmadn etiraf etdi. (Stanley Miller, Molecular
Evolution of Life: Current Status of the Prebiotic Synthesis of Small Molecules, 1986, sh. 7)
Hyatn mnyi problemini aqlamaq n XX sr boyu gstriln btn tkaml sylr uursuzluqla nticlndi. San Diyeqo
Skrips nstitutundan mhur geokimya Cefri Bada tkaml Earth jurnalnda 1998-ci ild drc ediln bir mqald bu hqiqti
bel qbul edir:
Bu gn XX sri arxada qoyarkn hl d XX srin balancndak n byk hll edilmmi probleml qar-qaryayq: hyat yer
znd nec balayb. (Jeffrey Bada, Earth, ubat 1998, sh. 40)

Hyatn kompleks quruluu

Tkamllrin hyatn mnyi il bal bu qdr xlmaz vziyyt dmsinin balca sbbi n sad hesab etdiklri canllarn
bu qdr mrkkb qurulua malik olmasdr. Canl hceyrsi insann hazrlad btn texnoloji mhsullardan daha mrkkbdir.
Bel ki, bu gn dnyann n qabaqcl laboratoriyalarnda bel cansz maddlr birldirilrk ninki canl hceyr, htta hceyry
aid birc zlal da hasil etmk mmkn deyil.

Bir hceyrnin meydana glmsi n lazml rtlr sla tsadflrl aqlanmayacaq qdr oxdur. Lakin bunu aqlamaa he
ehtiyac yoxdur. Tkamllr hl hceyr sviyysin atmadan xlmaz vziyyt drlr. nki hceyrnin sasn tkil edn
zlallarn tsadfn sintezlnm ehtimal riyazi chtdn sfrdr.
Bunun n sas sbbi budur ki, bir zlaln ml glmsi n baqa zlallar da olmaldr. Bu sbb bir zlaln tsadfn
mlglm ehtimaln tamamil aradan qaldrr. Ona gr, tkc bu fakt tkamllrin tsadf iddiasn tkzib etmk n
kifaytdir. Mvzunun hmiyytini qsaca aqlayaq:
Fermentlr olmasa, zlal sintezln bilmz, fermentlr d zlaldr.
Birc zlaln sintezlnmsi n 100- yaxn hazr zlal olmaldr. Ona gr, zlallarn olmas n zlallar lazmdr.
Zlallar sintezlyn fermentlri DNT hazrlayr. DNT olmasa, zlal sintezln bilmz. Ona gr, zlallarn ml
glmsi n DNT d lazmdr.
Zlal sintezlm prosesind hceyrdki btn orqanoidlrin mhm funksiyalar var. Yni zlallarn ml glmsi
n tam funksional hceyr btn orqanoidlri il birlikd mvcud olmaldr.
Hceyrnin nvsind yerln, genetik mlumat dayan DNT molekulu is informasiya bankdr. nsan DNT-sindki
informasiyan kaza krmk istsk, hr biri 500 shifdn ibart 900 cildlik kitabxana ortaya xar.
Burada ox maraql dilemma da var: DNT ancaq bir sra xsusi zlallarn (fermentlrin) kmyi il qoalaa bilr. Amma bu
fermentlr d ancaq DNT-dki informasiya sasnda sintezlnir. Bir-birlrindn asl olduqlarna gr, DNT-nin qoalamas n ikisi
d eyni anda mvcud olmaldr. Bu is hyatn z-zn meydana glmsi ssenarisini xlmaz vziyyt salr. San Diyeqo Kaliforniya
Universitetindn mhur tkaml prof. Lesli Orcel Scientific American jurnalnn 1994-c il oktyabr saynda bu hqiqti bel
etiraf edir:
Olduqca kompleks qurulua malik olan zlallarn v nuklein turularnn (RNT v DNT) eyni yerd v eyni zamanda tsadfn
ml glmlri hddindn artq ehtimaldan knardr. Ancaq bunlarn biri olmadan digrini ld etmk d mmkn deyil. Ona gr,
insan mcburn hyatn kimyvi yollarla meydana glmsinin tamamil qeyri-mmkn olduu nticsin glir. (Leslie E. Orgel, The
Origin of Life on Earth, Scientific American, c. 271, Ekim 1994, sh. 78)
bhsiz ki, gr hyatn kortbii tsadflrl z-zn meydana glmsi mmkn deyils, onda hyatn yaradld qbul
edilmlidir. Bu hqiqt sas mqsdi yaradl inkar etmk olan tkaml nzriyysini aq-aydn sassz edir.

Tkamln xyali mexanizmlri

Darvinin nzriyysini sassz edn ikinci sas cht nzriyynin tkaml mexanizmlri kimi irli srdy iki anlayn da,
slind, he bir tkaml gcn malik olmamasdr.
Darvin irli srdy tkaml iddiasn tamamil tbii seleksiya mexanizmi il laqlndirmidi. Bu mexanizm verdiyi hmiyyt
kitabnn adndan da aq kild baa dlr: Nvlrin mnyi, tbii seleksiya yolu il...
Tbii seleksiya tbii sem demkdir, tbitdki hyat urunda mbarizd tbii rtlr uyun v gcl canllarn hyatda
qalaca dncsin saslanr. Msln, yrtc heyvanlar trfindn thlky mruz qalan bir maral srsnd daha srtl qaan
marallar hyatda qalacaq. Bellikl, maral srs srtl qaan v gcl frdlrdn ibart olacaq. Amma bu mexanizm marallarn
tkaml keirmsin sbb olmaz, onlar baqa bir canl nvn, msln, atlara evirmz.
Ona gr, tbii sem mexanizmi he bir tkaml gcn malik deyil. Darvin d bu hqiqti anlamd v Nvlrin mnyi adl
kitabnda: Faydal dyiikliklr ba vermdikc tbii sem he bir ey ed bilmz, - demk mcburiyytind qalmd. (Charles
Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition, Harvard University Press, 1964, sh. 184)

Lamarkn tsiri
Bs bu faydal dyiikliklr nec ba ver bilrdi? Darvin z dvrnn ibtidai elm anlay rivsind bu suala Lamarka
saslanaraq cavab vermy almd. Darvindn vvl yaam fransz bioloq Lamarka gr, canllar hyatlar boyu keirdiklri
fiziki dyiikliklri sonrak nsl trrlr, nsildn-nsl toplanan bu xsusiyytlr nticsind yeni nvlr meydana glir. Msln,
Lamarkn fikrinc, zraflr ceyranlardan tryiblr, hndr aaclarn yarpaqlarn yemy alarkn nsildn-nsl boyunlar
uzanmdr.

Darvin d buna bnzr misallar kmi, msln, Nvlrin mnyi kitabnda qida tapmaq n suya girn bzi aylarn tdricn
balinalara evrildiyini iddia etmidi. (B. G. Ranganathan, Origins?, Pennsylvania: The Banner Of Truth Trust, 1988.)
Lakin Mendelin kf etdiyi v XX srd inkiaf edn genetika elmi il qti kild sbut ediln genetika qanunlar qazanlm
xsusiyytlrin sonrak nsillr trlmsi fsansini mhv etdi. Bellikl, tbii sem tkbana v tamamil tsirsiz mexanizm
olaraq qald.

Neodarvinizm v mutasiyalar
Darvinistlr is bu vziyyt bir x yolu tapmaq n 1930-cu illrin sonlarnda masir sintetik nzriyyni v ya daha geni
yaylm ad il neodarvinizmi ortaya atdlar. Neodarvinizm tbii semnin yanna faydal dyiiklik sbbi kimi mutasiyalar, yni
canllarn genlrind radiasiya kimi xarici amillr v ya transkripsiya xtalar nticsind ml gln pozulmalar lav etdi. Bu gn
d elmi chtdn sassz olduunu bilmlrin baxmayaraq, darvinistlr neodarvinist modeli mdafi edirlr. Nzriyy yer zndki
milyonlarla canl nvnn, onlarn qulaq, gz, aciyr, qanad kimi saysz-hesabsz mrkkb orqanlarnn mutasiyalara, yni genetik
pozulmalara saslanan bir proses nticsind ml gldiyini iddia edir. Amma nzriyyni arsiz qoyan bir aq elmi hqiqt var:
mutasiyalar canllar tkmilldirmirlr, ksin, hr zaman canllara zrr verirlr.
Bunun sbbi ox saddir: DNT ox mrkkb qurulua malikdir. Bu molekula olan hr hans tsadfi tsir ancaq zrr verir.
Amerikal genetik B.G. Ranqanatan bunu bel aqlayr:
Mutasiyalar kiik, tsadfi v zrrlidirlr. ox nadir meydana glirlr v n yax halda tsirsizdirlr. Bu xsusiyyt
mutasiyalarn tkaml xarakterli tsir meydana gtirmycyini sbut edir. Yksk drcd xsusilmi orqanizmd meydana gln
tsadfi dyiiklik ya tsirsiz, ya da zrrli olur. Bir qol saatnda meydana gln tsadfi dyiiklik qol saatn tkmilldirmz. Ona
byk ehtimalla zrr verr v ya n yax halda tsir etmz. Bir zlzl bir hri daha yax hala salmaz, onu mhv edr. (Charles
Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition, Harvard University Press, 1964, sh. 179)
Bu gn qdr he bir faydal, yni genetik mlumat tkmilldirn mutasiya mahid edilmyib. Btn mutasiyalarn zrrli
olmas akar edilib. Aydn olmudur ki, tkaml nzriyysinin tkaml mexanizmi kimi gstrdiyi mutasiyalar, slind, canllar
sadc mhv edn, ikst edn genetik hadislrdir (insanlarda mutasiyann n ox rast glinn tsiri xrngdir). lbtt, mhvedici
mexanizm tkaml mexanizmi ola bilmz. Tbii sem is Darvinin d qbul etdiyi kimi, tk bana he bir ey ed bilmz. Bu
hqiqt biz tbitd he bir tkaml mexanizminin olmadn gstrir. Tkaml mexanizmi olmadna gr, tkaml deyiln xyali
proses d ba vermyib.

Fosillr: ara-keid formalardan sr-lamt yoxdur

Tkaml nzriyysinin iddia etdiyi prosesin ba vermdiyinin n aq gstricisi is fosillrdir.
Tkaml nzriyysin gr, btn canllar bir-birlrindn tryiblr. vvlcdn mvcud olan bir canl nv zaman rzind
digrin evrilmi v btn nvlr bu kild ml glmilr. Nzriyyy sasn, bu evrilm yz milyon illr davam edn uzun
dvr hat etmi v mrhl-mrhl irlilmidir. Bu tqdird iddia ediln uzun evrilm prosesi zaman saysz-hesabsz ara nvlr
ml glmli v yaamaldrlar.
Msln, kemid balq xsusiyytlrini damalarna baxmayaraq, bir trfdn d bzi srnn canl xsusiyytlrini qazanm
yar-balq, yar-srnn canllar yaamaldr v ya srnn xsusiyytlrini dayan, bir trfdn d bzi qu xsusiyytlri qazanm
srnn qular ortaya xmaldr. Bunlar bir keid prosesind olduqlar n ikst, yarmq, qsurlu canllar olmaldr. Tkamllr
kemid yaadna inandqlar bu nzri mxluqlar ara-keid formas adlandrrlar.
gr, hqiqtn, bu cr canllar kemid yaaybsa, onlarn say v nv milyonlarla, htta milyardlarla olmaldr v bu caib
canllarn qalqlarna mtlq fosil izlrind rast glinmlidir. Darvin Nvlrin mnyind bunu bel aqlamdr:
gr nzriyym dorudursa, nvlri bir-biril laqlndirn saysz-hesabsz ara-keid nvlri kemid mtlq yaamaldr...
Onlarn yaadnn dlillri d sadc fosil qalqlar arasnda tapla bilr. (Charles Darwin, The Origin of Species, sh. 172, 280)
Ancaq bu stirlri yazan Darvin ara-keid formalarn he cr taplmadn bilir v bunun nzriyysi n byk problem
olduunu grrd. Ona gr, Nvlrin mnyi kitabnn Nzriyynin qarsnda duran tinliklr (Difficulties on Theory) adl
blmsind bel yazmd:

gr, hqiqtn, nvlr digr nvlrdn yava dyiikliklrl tryibs, n n saysz-hesabsz ara-keid formasna rast
glmirik? N n btn tbit qarmaqarq vziyytd deyil, mhz yerli-yerinddir? Saysz-hesabsz ara-keid formas olmaldr, bs
n n yer znn oxsayl tbqlrind onlar tapmrq?... N n hr geoloji forma v hr tbq bel qalqlarla dolu deyil?
(Charles Darwin, The Origin of Species, sh. 172, 280)

Darvinin pu olan midlri

Ancaq XIX srin ortasndan indiy qdr dnyann hr trfind qzn fosil aradrmalar aparlmasna baxmayaraq, ara-keid
formalarna rast glinmmidir. Aparlan qaznt ilrind v tdqiqatlarda ld ediln btn tapntlar tkamllrin gzldiklrinin
ksin, canllarn yer znd birdn-bir, tam v qsursuz formada ortaya xdqlarn gstrmidir.
Mhur ingilis paleontoloq Derek V. Eycer tkaml olmasna baxmayaraq, bu hqiqti bel etiraf edir:
Problemimiz budur: fosillri hrtrfli tdqiq etdikd nvlr v ya siniflr sviyysind bel daima eyni hqiqtl qarlarq;
mrhlli tkamll tkmilln deyil, birdn-bir yer znd ml gln qruplar grrk. (Derek A. Ager, The Nature of the Fossil
Record, Proceedings of the British Geological Association, c. 87, 1976, sh. 133)
Yni fosil qeydlrind btn canl nvlri aralarnda he bir keid formas olmadan, tam formada ani surtd ortaya xrlar. Bu,
Darvinin fikirlrinin tam ksidir. Habel, bu, canl nvlrinin yaradldqlarn gstrn ox gcl dlildir. nki bir canl nvnn he
bir cdad olmadan, bir anda v qsursuz kild ortaya xmasnn tk aqlamas var: o nv yaradlmdr. Bu hqiqt mhur
tkaml bioloq Duqlas Futuyma trfindn d qbul edilir:
Yaradl v tkaml yaayan canllarn mnyi haqqnda iki yegan aqlamadr. Canllar dnyada ya tamamil mkmml v
tam formada ortaya xmlar, ya da bel olmamdr. gr bel olmamdrsa, bir dyiiklik prosesi nticsind zlrindn vvl
mvcud olan bzi canl nvlrindn tkaml keirrk meydana glmlidirlr. Amma gr tam v mkmml formada ortaya
xblarsa, onda sonsuz gc sahibi olan bir al trfindn yaradlmlar. (Douglas J. Futuyma, Science on Trial, New York: Pantheon
Books, 1983. Sh. 197)
Fosillr is canllarn yer znd tam v mkmml formada ortaya xdqlarn gstrir. Yni nvlrin mnyi Darvinin hesab
etdiyinin ksin, tkaml deyil, yaradldr.

nsann tkaml nal

Tkaml nzriyysinin trfdarlarnn n ox gndm gtirdiklri msl insann mnyidir. Bununla bal darvinist iddia bu
gn yaayan masir insann meymunabnzr mxluqlardan trdiyini znn edir. 4-5 milyon il vvl balad frz ediln bu prosesd
masir insan il cdadlar arasnda bzi ara-keid formalarn yaad iddia edilir. slind, tamamil fantastik olan bu ssenarid drd
sas kateqoriya var:
- Australopithecus
- Homo habilis
- Homo erectus
- Homo sapiens
Tkamllr insanlarn ilk meymunabnzr cdadlarna cnub meymunu mnasn vern australopithecus adn veriblr.
Bu canllar, slind, nsli ksilmi meymun nvdr. Lord Solli Zukerman v prof. arlz Oksnard kimi ngiltr v AB-dan iki
mhur anatomun australopithecus nmunlri zrind apard hrtrfli aradrmalar bu canllarn sadc nsli ksilmi meymun
nvn aid olduqlarn v insanlarla he bir bnzrlik tkil etmdiklrini gstrmidir. (Charles E. Oxnard, The Place of
Australopithecines in Human Evolution: Grounds for Doubt, Nature, c. 258, sh. 389)
Tkamllr insann tkamlnn sonrak mrhlsini d homo, yni insan kimi tsnif edirlr. ddiaya sasn, homo srasndak
canllar australopithecuslardan daha ox inkiaf ediblr. Tkamllr bu frqli canllara aid fosillri ardcl dzrk fantastik tkaml
sxemi qururlar. Bu sxem xyalidir, nki bu frqli siniflrin arasnda tkaml xarakterli laq olmas sla sbut edil bilmmidir.
Tkaml nzriyysinin XX srdki n mhm trfdarlarndan biri olan Ernst Mayr: Homo sapiens uzanan zncir halqas, slind,
itib, - deyrk bunu qbul edir. (J. Rennie, Darwins Current Bulldog: Ernst Mayr, Scientific American, Aralk 1992)

Tkamllr ausrtalopithecus > homo habilis > homo erectus > homo sapiens ardclln qurarkn bu nvlrin hr birinin
daha sonraknn cdad olmasn irli srrlr. Lakin paleoantropoloqlarn son kflri australopithecus, homo habilis v homo
erectusun dnyann mxtlif blglrind eyni dvrlrd yaadqlarn gstrir. (Alan Walker, Science, c. 207, 1980, s. 1103; A. J.
Kelso, Physical Antropology, 1. bask, New York: J. B. Lipincott Co., 1970, s. 221; M. D. Leakey, Olduvai Gorge, c. 3, Cambridge:
Cambridge University Press, 1971, sh. 272)
Habel, homo erectus sinfin aid olan insanlarn bir qismi ox masir dvrlr qdr yaayblar, homo sapiens neandertalensis v
homo sapiens sapiens (insan) il eyni mhitd birlikd mvcud olmular. (Time, noyabr 1996)
Bu is, lbtt, bu siniflrin bir-birilrinin cdad olduqlar iddiasnn sasszln aq kild ortaya qoyur. Harvard
Universitetinin paleontoloqlarndan Stiven Cey Quld, tkaml olmasna baxmayaraq, darvinist nzriyynin ddy bu xlmaz
vziyyti bel aqlayr:
gr bir-biri il paralel kild yaayan mxtlif hominid (insanabnzr) sxemi varsa, onda bizim soy aacmza n oldu?
Aydndr ki, bunlarn biri digrindn try bilmz. Habel, biri digri il mqayis edildikd tkaml xarakterli inkiaf meyli
gstrmirlr. (S. J. Gould, Natural History, c. 85, 1976, sh. 30)
Qsaca desk, KV-d v ya drsliklrd veriln bir cr fantastik yar-meymun yar-insan canllarn rsmlri il, yni srf tbliat
yolu il dirldilmy allan insann tkaml ssenarisi he bir elmi sas olmayan naldan ibartdir. Bu mvzunu uzun illr tdqiq
edn, xsusil australopithecus fosillri zrind 15 il aradrma aparan ngiltrnin n mhur v hrmtli elm adamlarndan biri olan
Lord Solli Zukerman tkaml olmasna baxmayaraq, meymunabnzr canllardan insana uzanan nsil aac olmad nticsin
glmidir.
Zukerman maraql elm kalas da qurmudur. Elmi hesab etdiyi elm sahlrindn elmdn knar qbul etdiyi elm sahlrin qdr
axli cdvl kmidir. Zukermann bu cdvlind n elmi, yni konkret faktlara saslanan elm sahlri kimya v fizikadr. Cdvld
bunlardan sonra bioloji elmlr, daha sonra sosial fnlr glir. axlnmnin n knar ucunda, yni elmdn knar hesab ediln hissd
is Zukermann fikrinc telepatiya, altnc hiss kimi hissin fvqnd olan qavrama anlaylar v bir d insann tkaml yerlir!
Zukerman axlnmnin bu ucunu bel aqlayr:
Obyektiv reallq sahsindn xb bioloji elm frz ediln bu sahlr, yni hissin fvqnd olan qavramaya v insann fosil
tarixinin rh edilmsin daxil olduqda, tkaml nzriyysin inanan bir xs n hr eyin mmkn olduunu grrk. Bel ki,
nzriyylrin qti kild inanan bu xslrin ziddiyytli bzi rylri eyni anda qbul etmlri bel mmkndr. (Solly Zuckerman,
Beyond The Ivory Tower, New York: Toplinger Publications, 1970, sh. 19)
nsann tkaml nal da nzriyylrin kor-koran inanan bir sra insanlarn tapdqlar bzi fosillr haqqnda qabaqcadan ry
verrk rh etmlrindn ibartdir.

Darvin formulu!
ndiy qdr thlil etdiyimiz btn dlillrl yana, istyirsinizs, tkamllrin nec cfng inanca malik olduqlarna bir d
uaqlarn bel anlayaca qdr aq misalla baxaq.
Tkaml nzriyysi canllarn tsadfn ml gldiyini iddia edir. Ona gr, bu iddiaya sasn, cansz v ursuz atomlar
birlrk vvlc hceyrni ml gtirmi v sonra eyni atomlar birlrk digr canllar v insan meydana gtirmilr. ndi
dnk, canllarn sasn tkil edn karbon, fosfor, azot, kalium kimi elementlri birldirdikd bir yn ml glir. Bu atom yn
hans prosesdn keirils d, birc canl bel ml gtirmz. styirsinizs, bununla bal bir tcrb keirk v tkamllrin,
slind, mdafi etdiklri, amma ucadan syly bilmdiklri iddian onlarn adndan Darvin formulu ad il nzrdn keirk:
Tkamllr oxlu sayda byk nin iin canllarn sasn tkil edn fosfor, azot, karbon, oksigen, dmir, maqnezium kimi
elementlrdn bol miqdarda qoysunlar. Htta normal rtlrd mvcud olmayan, ancaq bu qarn iind lazml bildiklri maddlri
d bu nlr lav etsinlr. Qarqlarn iin istdiklri qdr amin turusu, istdiklri qdr d zlal doldursunlar. Bu qarqlara
istdiklri nisbtd temperatur v rtubt versinlr. Bunlar istdiklri n yax texnoloji cihazlarla qardrsnlar. nlrin banda
nzarti kimi dnyann qabaqcl elm adamlarn qoysunlar. Bu mtxssislr atadan oula, nsildn-nsl trlrk nvb il
milyardlarla, htta trilyonlarla il fasilsiz nlrin banda gzlsinlr. Bir canlnn ml glmsi n hans rtlrin mvcud
olmasn lazm bilirlrs, hamsn ttbiq etsinlr. Ancaq n etslr d, o nlrdn sla bir canl xara bilmzlr. Zraflri, aslanlar,

arlar, blbllri, tutuquular, atlar, delfinlri, gllri, shlb iklrini, zanbaqlar, qrnfillri, bananlar, portaallar, almalar,
xurmalar, pomidorlar, qovunlar, qarpzlar, ncirlri, zeytunlar, zmlri, aftallar, tovuz qularn, qrqovullar, rngarng
kpnklri v bunlar kimi milyonlarla canl nvndn he birini ml gtir bilmzlr. Ninki burada sadaladmz bir ne canln,
bunlarn birc hceyrsini bel ld ed bilmzlr.
Qsaca desk, ursuz atomlar birlrk hceyrni ml gtir bilmzlr. Sonra yeni qrar verrk bir hceyrni iki yer
blb, sonra ardcl baqa qrarlar verib elektron mikroskopunu icad edn, sonra z hceyr quruluunu bu mikroskop altnda tdqiq
edn professorlar ml gtir bilmzlr. Madd ancaq Allahn stn yaratmas il hyat qazanr. Bunun ksini iddia edn
tkaml nzriyysi is ala tamamil zidd cfngiyatdr. Tkamllrin ortaya atd iddialar zrind bir az dnmk yuxardak
misalda gstrildiyi kimi, bu hqiqti z xarar.

Gz v qulaqdak texnologiya
Tkaml nzriyysinin qtiyyn aqlaya bilmdiyi digr msl is gz v qulaqdak stn duyu keyfiyytidir.
Gzl bal mvzuya kemzdn vvl Nec grrk? sualna qsaca cavab verk. Bir cisimdn gln alar gzd tor qiaya
trsin dr. Bu alar buradak hceyrlr trfindn elektrik siqnallarna evrilir v beyinin arxa hisssindki grm mrkzi
adlanan kiik nqty trlr. Bu elektrik siqnallar bir sra ardcl proseslrdn sonra beyindki bu mrkzd grnt kimi rh
edilir. Bu mlumatdan sonra dnk: beyin ia qapaldr. Yni beyinin ii qapqaranlqdr, iq beyinin yerldiyi yer gir bilmz.
Grm mrkzi adlanan yer qapqaranlq, in dmdiyi, blk, he qarlamadnz qdr qaranlq yerdir. Ancaq siz bu zlmt
qaranlqda iql, aydn dnyan izlyirsiniz.
stlik, bu, o qdr aydn v keyfiyytli grntdr ki, XXI srin texnologiyas bel hr cr imkan olmasna baxmayaraq, bu
aydn grntn ld ed bilmir. Msln, hal-hazrda oxuduunuz kitaba, kitab tutan llriniz baxn, sonra banz qaldrn v
trafnza baxn. Hal-hazrda grdynz aydn v keyfiyytli grntn baqa bir yerd grmsnzm? Bu qdr aydn grntn
siz dnyann qabaqcl televizor irktlrinin istehsal etdiyi tkmilldirilmi televizor ekran bel ver bilmz. 100 ildn bri minlrl
mhndis bu aydn grntn ld etmk n alr. Bunun n fabriklr, byk mssislr qurulur, tdqiqatlar aparlr, planlar v
dizaynlar edilir. Bir televizor ekranna baxn, bir d hal-hazrda linizd tutduunuz bu kitaba. Arada byk aydnlq v keyfiyyt frqi
olduunu grcksiniz. Hm d televizorun ekran siz iki ll grnt gstrir, lakin siz ll, drin perspektivi olan grnt
izlyirsiniz.
Uzun illrdn bri on minlrl mhndis ll televizor icad etmy, gzn grm keyfiyytini ld etmy alrlar. Bli,
ll televizor kimi sistem istehsal ed bildilr, amma onu da eynksiz ll grmk mmkn deyil, hm d bu, sni ll
grntdr. Arxa trf daha bulanq, n trf is kaz dekorasiya kimi grnr. He bir zaman gzn grdy qdr aydn v
keyfiyytli grnt ml glmir. Kamerada da, televizorda da mtlq grnt itkisi olur.
Tkamllr bu keyfiyytli v aydn grntn ml gtirn mexanizmin tsadfn ml gldiyini iddia edirlr. ndi birisi siz
otanzdak televizorun tsadflr nticsind ml gldiyini, atomlarn birlib bu grntn ml gtirn alti meydana
gtirdiyini des, n dnrsiniz? Minlrl insann birlikd ed bilmdiyini ursuz atomlar nec etsin?
Gzn grdyndn daha bsit grntn ml gtirn alt tsadfn ml glmirs, gzn v gzn grdy grntnn d
tsadfn meydana glmycyi ox aqdr. Eyni vziyyt qulaa da aiddir. Xarici qulaq trafdak sslri qulaq seyvan vasitsil
toplayb daxili qulaa trr; daxili qulaq da bu titryilri elektrik impulslarna evirrk beyin gndrir. Eynil grmd olduu
kimi, eitm prosesi d beyindki eitm mrkzind hyata keir.
Gz n dediklrimiz qulaa da aiddir, yni beyin iq kimi ss d qapaldr, ss keirmir. Ona gr, xarici alm n qdr sskyl olsa da, beyinin ii tamamil sssizdir. Buna baxmayaraq, n aydn sslr beyind eidilir. Ss keirmyn beyninizd orkestr
simfoniyalar dinlyir, traf mhitin btn ss-kyn eidirsiniz. Ancaq hmin anda hssas bir cihazla beyninizin iindki ss
sviyysi lls, burada sssizliyin hakim olduu mlum olacaqdr. Aydn grnt ld etmk midi il texnologiyadan nec istifad
edilirs, ss n d eyni sylr on illrdn bri davam etdirilir. Ssyazma cihazlar, musiqi mrkzlri, bir ox elektron alt, ss qbul
edn musiqi sistemlri bu faliyytlrin nticlrindn bzilridir. Ancaq btn texnologiyaya v bu sahd minlrl mhndis v
mtxssis ilmsin baxmayaraq, qulan ml gtirdiyi qdr aydn v keyfiyytli ss ld edilmmidir. n byk musiqi sistemi
irktinin istehsal etdiyi n keyfiyytli musiqi mrkzini dnn. Ssi qeyd etdikd mtlq ssin bir hisssi itir, az da olsa thrif olur

v ya musiqi mrkzini i saldqda hl musiqi almazdan vvl mtlq bir czlt eidirsiniz. Ancaq insan orqanizmindki
texnologiyann mhsulu olan sslr olduqca aydn v qsursuzdur. nsan qula he vaxt musiqi mrkzind olduu kimi czltl v ya
thrif olunmu kild ss eitmir; ss necdirs, tam v aydn kild onu eidir. Bu, insan yaradld gndn bri beldir. ndiy
qdr insann istehsal etdiyi he bir grnt v ss cihaz gz v qulaq qdr hssas v keyfiyytli qbuledici olmamdr. Ancaq
grm v eitm hadissind btn bunlarn fvqnd duran ox byk hqiqt d var.

Beyinin iind grn v eidn ur kim aiddir?

Beyinin iind parlaq, rngli dnyan izlyn, simfoniyalar, qularn civiltilrini dinlyn, gl qoxulayan kimdir?
nsann gzlrindn, qulaqlarndan, burnundan gln siqnallar elektrik impulsu kimi beyin trlr. Biologiya, fiziologiya v ya
biokimya kitablarnda bu grntnn beyind nec ml glmsin dair bir ox ey oxuyursunuz. Ancaq bu mvzu haqqnda n
mhm hqiqt he bir yerd rast gl bilmzsiniz: beyind bu elektrik impulslarn grnt, ss, qoxu v hiss kimi qavrayan kimdir?
Beyinin iind gz, qulaa, buruna ehtiyac hiss etmdn btn bunlar qavrayan bir ur var. Bu ur kim aiddir?
lbtt, bu ur beyini tkil edn sinirlr, ya tbqsi v sinir hceyrlrin aid deyil. El buna gr, hr eyin madddn ibart
olduunu znn edn darvinist-materialistlr bu suallara he cr cavab ver bilmirlr. nki bu ur Allahn yaratd ruhdur. Ruhun
grntn izlmk n gz, ssi eitmk n qulaa ehtiyac yoxdur. Eyni zamanda, dnmk n beyin d ehtiyac yoxdur.
Bu aq v elmi hqiqti oxuyan hr insan beyinin iindki bir ne sm 3-lik, qapqaranlq yer btn kainat ll, rngli,
klgli v iql kild sdran uca Allah dnb, Ondan qorxub Ona snmaldr.

Materialist inanc
Bura qdr thlil etdiklrimiz tkaml nzriyysinin elmi kflr zidd iddia olduunu gstrir. Nzriyynin hyatn mnyi
haqqndak iddias elm ziddir, irli srdy tkaml mexanizmlrinin he bir tkaml gc yoxdur v fosillr nzriyynin iddia
etdiyi ara keid formalarnn yaamadn gstrir. Bu tqdird, lbtt, tkaml nzriyysi elm zidd frziyy kimi bir knara
qoyulmaldr. Bel ki, tarix boyu dnya mrkzli kainat modeli kimi bir ox dnc trzi elmin gndmindn xarlmdr. Ancaq
tkaml nzriyysi tkidl elmin gndliyind saxlanlr. Htta bzi insanlar nzriyynin tnqid edilmsini elm tcavz kimi
gstrmy alrlar. Ax niy? Bunun sbbi tkaml nzriyysinin bzi ktllr n l kilmz doqmatik inanc olmasdr. Bu
ktllr materialist flsfy kor-koran baldrlar v darvinizmi d tbit haqqnda yegan materialist aqlama olduu n
mnimsyiblr. Bzn bunu aq kild etiraf edirlr. Harvard Universitetindn mhur genetik v eyni zamanda, qabaqcl
tkamllrdn olan Riard Levontin vvlc materialist, sonra elm adam olduunu bel etiraf edir:
Bizim materializm bir inancmz var, bu a priori (vvlcdn qbul edilmi, doru frz edilmi) inancdr. Bizi dnya haqqnda
materialist aqlama vermy mcbur edn ey elmi metodlar v qanunlar deyil. ksin, materializm olan a priori ballmz
sbbi il dnya haqqnda materialist aqlama vern tdqiqat metodlar v anlaylarn uydururuq. Materializm mtlq doru
olduuna gr d lahi aqlamann shny xmasna icaz ver bilmrik. (Richard Lewontin, The Demon-Haunted World, The
New York Review of Books, 9 Ocak, 1997, sh. 28)
Bu szlr darvinizmin materialist flsfy ballq urunda davam etdiriln bir doqma olduunun aq ifadsidir. Bu doqma
madddn baqa he bir varlq olmadn qbul edir. Bu sbbdn d cansz, ursuz maddnin hyat ml gtirdiyin inanr.
Milyonlarla mxtlif canl nvnn, msln, qularn, balqlarn, zraflrin, plnglrin, hratlarn, aaclarn, iklrin,
balinalarn v insanlarn maddnin z daxilindki reaksiyalarla, yni yaan yala, axan imkl, cansz madddn ml gldiyini
qbul edir. slind is bu, hm ala, hm d elm ziddir. Amma darvinistlr Allahn aq-akar varln qbul etmmk n bu
aldan v elmdn knar fikri cahillikl mdafi etmkd davam edirlr.
Canllarn mnyin materialist dnc il baxmayan insanlar is bu aq hqiqti grcklr: btn canllar stn gc, bilik v
ala malik olan Yaradann sridir. Yaradan btn kainat yoxdan var edn, n qsursuz kild nizama salan v btn canllar
yaradan Allahdr.

Tkaml nzriyysi dnya

tarixinin n tsirli sehridir

Burada bunu da bildirmk lazmdr ki, he bir ideologiyann tsiri altnda qalmadan, sadc aln v mntiqini ildn hr insan
elm v mdniyytdn uzaq xalqlarn xurafatlarn xatrladan tkaml nzriyysin inanman qeyri-mmkn olduunu asanlqla
anlayacaqdr.
Yuxarda da bildirildiyi kimi, tkaml nzriyysin inananlar byk bir nin iin bir ox atomu, molekulu, cansz maddni
dolduran v bunlarn qarndan zaman rzind dnn, drk edn, kflr edn professorlarn, universitet tlblrinin, Eynteyn,
Habl kimi elm adamlarnn, Frank Sinatra, arlton Heston kimi aktyorlarn, bununla yana, ceyranlarn, limon aaclarnn,
qrnfillrin xacana inanrlar. Hm d bu cfng iddiaya inananlar elm adamlar, professorlar, mdniyytli, thsilli insanlardr. Bu
sbbdn, tkaml nzriyysi haqqnda dnya tarixinin n byk v n tsirli sehri ifadsini iltmk yerin dr. nki dnya
tarixind insanlarn bu drcd aln bandan alan, al v mntiql dnmlrin imkan vermyn, gzlrinin qarsna sanki bir
prd kib ox aq olan hqiqtlri grmlrin mane olan baqa inanc v ya iddia yoxdur. Bu, afrikal bzi qbillrin totemlr,
Sba xalqnn Gn tapnmasndan, hz. brahimin qvmnn dzltdiklri btlr, hz. Musann qvmnn qzldan dzltdiklri
buzova tapnmalarndan daha qorxulu v alasmaz korluqdur. slind, bu vziyyt Allahn Quranda iar etdiyi alszlqdr. Allah
bzi insanlarn anlaylarnn bal olacan v hqiqtlri grmkdn mhrum olacan bir ox aysind bildirir. Bu aylrdn
bzilri beldir:
Hqiqtn, kafirlri zabla qorxutsan da, qorxutmasan da, onlar n birdir, iman gtirmzlr. Allah onlarn ryin v
qulana mhr vurmudur. Gzlrind d prd vardr. Onlar byk bir zab gzlyir! (Bqr sursi, 6-7)
... Onlarn qlblri vardr, lakin onunla anlamazlar. Onlarn gzlri vardr, lakin onunla grmzlr. Onlarn qulaqlar
vardr, lakin onunla eitmzlr. Onlar heyvan kimidirlr, blk d, daha ox zlaltddirlr. Qafil olanlar da mhz onlardr!
(raf sursi, 179)
Allah Hicr sursind d bu insanlarn mczlr grslr d, inanmayacaq qdr sehrlndiklrini bel bildirir:
gr onlara gydn bir qap asaq v oradan durmadan yuxar drmasalar yen d: Gzmz balanm, biz
sehrlnmiik, - deyrlr. (Hicr sursi, 14-15)
Bu qdr geni ktly bu sehrin tsir etmsi, insanlarn hqiqtlrdn bu qdr uzaq saxlanmas v 150 ildn bri bu sehrin
pozulmamas is szl ifad edilmyck qdr heyrtli vziyytdir. nki bir v ya bir ne insann qeyri-mmkn ssenarilr,
cfng v mntiqsiz iddialara inanmalarn anlamaq olar. Ancaq dnyann hr trfindki insanlarn ursuz v cansz atomlarn ani
qrarla birlib qeyri-adi mtkkillik, nizam, al v ur nmayi etdirrk qsursuz sisteml ilyn kainat, hyat n uyun hr
cr xsusiyyt malik olan Yer planetini v saysz-hesabsz kompleks sistemdn ibart canllar meydana gtirdiyin inanmasnn
sehrdn baqa he bir aqlamas yoxdur.
Allah Quranda inkar flsfnin trfdar olan bzi xslrin etdiklri sehrlrl insanlara tsir etdiklrini hz. Musa il firon
arasnda ba vern bir hadis il biz bildirir. Hz. Musa firona haqq dini tbli etdikd firon hz. Musaya z bilici sehrkarlar il
insanlarn toplad bir yerd qarlamasn sylyir. Hz. Musa sehrkarlarla qarladqda vvlc onlarn bacarqlarn gstrmsini
mr edir. Bu hadisnin danld ay beldir:
(Musa:) Siz atn, - dedi. Onlar (salarn yer) atdqda, adamlarn gzlrini balayb (sehrlyib) onlar qorxutdular v
byk bir sehr gstrdilr. (raf sursi, 116)
Grndy kimi, fironun sehrkarlar hz. Musa v ona inananlardan baqa insanlarn hamsn sehrly bilmidilr. Ancaq onlarn
atdqlarna qar hz. Musann ortaya qoyduu dlil onlarn bu sehrini, aydki ifad il uydurduqlarn udmu, yni tsirsiz etmidir:
Biz d Musaya: san tulla! - dey vhy etdik. Bir d (baxb grdlr ki,) sa onlarn uydurub dzltdiklri btn eylri
udur. Artq haqq zahir, onlarn uydurub dzltdiklri yalanlar is batil oldu. (Sehrbazlar) orada mlub edildilr v xar
olaraq geri dndlr. (raf sursi, 117-119)
Aylrd d bildirildiyi kimi, vvllr insanlara sehrlyrk tsir gstrn bu xslrin etdiklrinin saxtakarlq olmasnn baa
dlmsi il szgedn xslr alalmlar. Dvrmzd d bir sehrin tsiri il elmilik ad altnda olduqca cfng iddialara inanan v
bunlar mdafi etmk n hyatlarn qurban vernlr gr bu iddialardan l kmslr, hqiqtlr tam mnas il z xdqda v

sehr pozulduqda alalacaqlar. Bel ki, tqribn 60 yana qdr tkaml mdafi edn v ateist filosof olan, ancaq sonradan
hqiqtlri grn Malkolm Maqeric tkaml nzriyysinin yaxn glckd dcyi vziyyti bel aqlayr:
Mn zm tkaml nzriyysinin xsusil ttbiq edildiyi sahlrd glcyin tarix kitablarndak n byk yumor
hdflrindn biri olacana inandm. Glck nsillr bu qdr rk v qeyri-myyn hipotezin inanlmaz saflqla qbul
edilmsini heyrtl qarlayacaqlar. (Malcolm Muggeridge, The End of Christendom, Grand Rapids: Eerdmans, 1980, sh. 43)
Bu glck uzaq deyil, ksin, ox yaxn glckd insanlar tsadflrin ilah olmasnn mmknszlyn anlayacaqlar v
tkaml nzriyysi dnya tarixinin n byk yalan v n gcl sehri kimi trif edilckdir. Bu gcl sehr byk srtl dnyann hr
trfind insanlar zrind tsirini itirmy balamdr. Tkaml yalannn sirrinin yrnn bir ox insan bu yalana nec aldandn
heyrt v tccbl qarlayr.

Snin biz yrtdiklrindn baqa bizd he bir bilik yoxdur!

Hqiqtn, Sn Bilnsn, Mdriksn!
(Bqr sursi, 32)