SLAM

TERRORU
LNTLYR
Allah min-amanlq yurduna
arr v istdiyini doru yola salr!
(Yunis sursi 25)

HARUN YHYA

Birinci nr: noyabr 2001

1

kinci nr: avqust 2005

nc nr: oktyabr 2005
Drdnc nr: avqust 2008
Beinci nr: avqust 2008
Altnc nr: yanvar 2009

www.harunyahya.org - www.harunyahya.net

NDKLR

Giri
Slh v thlksizliyin qayna: slam xlaq
Qurana gr mharibnin hkm
Din ad altnda terror trdnlrin i z
slamn hli-kitaba bax
slam Orta rq slh v hzur gtirmidir
Terrorizmin mnyi: darvinizm v materializm
Ntic: qrb dnyas n tkliflr
Tkaml yalan

OXUCUYA
3

Bu kitabda v digr ilrimizd tkaml nzriyysinin

squtuna xsusi bir yer ayrlmasnn sbbi bu nzriyynin
hr cr din leyhdar olan flsfnin tmlini meydana
gtirmsidir. Yaradl v dolaysil, Allah`n varln inkar
edn darvinizm 150 ildir ki, bir ox insann imann itirmsin
v ya bhy dmsin sbb olmudur. Buna gr d bu
nzriyynin yalan olduunu gzlr nn gtirmk
hmiyytli imani bir vzifdir. Bu hmiyytli xidmtin
btn insanla atdrlmas is zruridir. Bzi oxucularmz
ola bilr ki, yalnz bir kitabmz oxumaq imkan tapa bilr.
Bu sbbl, hr kitabmzda bu mvzuya xlas d olsa yer
ayrlmas uyun hesab edilmidir.
Qeyd edilmsi lazm olan baqa bir xsus da bu
kitablarn mzmunu il laqdardr. Yaznn btn
kitablarnda imani mvzular Quran aylri ynnd izah
edilir v insanlar Allah`n aylrini yrnmy v yaamaa
dvt edilirlr. Allah`n aylri il laqdar btn mvzular
oxucuda he bir bh v ya sual buraxmayacaq kild
aqlanmdr.
Bu mvzuda istifad ediln smimi, sad v slis slub
is kitablarn ham trfindn rahat baa dlmsini tmin
edir. Bu tsirli v sad izah saysind kitablar bir nfs
oxunan kitablar ibarsin tam uyun glir. Dini qti kild
rdd edn insanlar bel bu kitablarda bildiriln hqiqtlrdn
tsirlnir v yazlanlarn doruluunu inkar ed bilmirlr.
Bu kitab v yaznn digr srlri oxucular trfindn
xsn oxuna bilcyi kimi, qarlql shbt mhiti klind
d oxuna bilr. Bu kitablardan istifad etmk istyn bir qrup
oxucunun kitablar bir yerd oxumalar mvzu il laqdar z
tfkkr v tcrblrini d bir-birlrin trmk baxmndan
faydaldr.
4

Bununla bel, yalnz Allah`n razl n yazlan bu

kitablarn tannmasnda v oxunmasnda itirak etmk d
byk bir xidmtdir. nki yaznn btn kitablarnda isbat
v raz salc yn son drc gcldr. Bu sbbl, dini izah
etmk istynlr n n tsirli sul bu kitablarn digr
insanlar trfindn d oxunmasnn tviq edilmsidir.
Kitablarn
arxasna
yaznn
digr
srlrinin
tqdimatnn hmiyytli sbblri vardr. Bu sayd kitab
nzrdn keirn xs yuxarda yazlan xsusiyytlri dayan
v oxumaqdan xolandn mid etdiyimiz bu kitabla eyni
xsusiyytlr sahib daha bir ox srin olduunu grck,
imani v siyasi mvzularda faydalana bilcyi zngin bir
qaynan mvcudluuna ahid olacaq.
Bu srlrd digr bzilrind grln, yaznn xsi
qnatlrin v bhli qaynaqlara saslanan izahlara,
mqddsata qar lazm olan db v hrmt diqqt
yetirilmyn slublara, bhli v hminin incidici yazlara
rast gl bilmzsiniz.
YAZII V SRLR HAQQINDA
Harun Yhya txllsndn istifad edn yaz Adnan
Oktar 1956-c ild Ankarada anadan olmudur. btidai v orta
thsilini Ankarada almdr. Daha sonra stanbul Memar
Sinan Universitetinin ncsnt fakltsind v stanbul
Universitetinin Flsf blmsind thsil almdr. 1980-ci
illrdn bu yana imani, elmi v siyasi mvzularda bir ox sr
hazrlamdr. Bununla yana, yaznn tkamllrin
saxtakarlqlarn, iddialarnn sasszln v darvinizmin
qanl ideologiyalarla olan qaranlq laqlrini ortaya qoyan
ox hmiyytli srlri vardr.

Harun Yhyann srlri txminn 30.000 klin olduu

cmi 45.000 shiflik klliyyatdr v bu klliyyat 60 frqli
dil trcm edilmidir.
Yaznn txlls inkar dncy qar mbariz
aparan iki peymbrin xatirsin hrmt olaraq adlarn yad
etmk n Harun v Yhya adlarndan gtrlmdr.
Yaz trfindn kitablarn z qabnda Rsulullahn
mhrnn olmasnn simvolik mnas is kitablarn
mzmunu il laqdardr. Bu mhr Qurani-krimin Allah`n
son kitab v son sz,
Peymbrimizin (s..v)
xatml-nbiya
olduunun
rmzidir. Yaz
btn
yaynlarnda Quran v Rsulullahn snnsini zn rhbr
etmidir. Bu surtl, inkar dnc sistemlrinin btn
tml iddialarn bir-bir ortadan qaldrma v din qar
ynln etirazlar tam susduracaq son sz sylmyi
hdflmidir. Byk hikmt v kamal sahibi olan
Rsulullahn mhrndn bu son sz sylmk niyytinin
duas olaraq istifad edilmidir.
Yaznn btn ilrindki ortaq hdf Qurann tbliini
dnyaya atdrmaq, bellikl, insanlar Allah`n varl, birliyi
v axirt kimi tml imani mvzular zrind dnmy
svq etmk v inkar sistemlrin sassz tmllrini v azn
ttbiqlrini gzlr nn kmkdir.
Nec ki, Harun Yhyann srlri Hindistandan
Amerikaya, ngiltrdn ndoneziyaya, Poladan Bosniyaherseqovinaya, spaniyadan Braziliyaya, Malayziyadan
taliyaya, Fransadan Bolqarstana v Rusiyaya qdr
dnyann lav bir ox lksind sevilrk oxunur. ngilis,
fransz, alman, italyan, ispan, portuqal, urdu, rb, alban, rus,
bonaq, uyur, ndoneziya, Malayziya, benqal, serb, bolqar,
in, Danimarka v sve dili kimi bir ox dil trcm ediln
srlr xaricd geni oxucu ktlsi trfindn izlnilir.
6

Dnyann drd trfind fvqlad tqdir toplayan bu

srlr bir ox insann iman etmsin, bir oxunun da
imannda drinlmsin vsil olur. Kitablar oxuyub
aradran hr ks bu srlrdki hikmtli, dolun, asan aydn
olan v smimi slubun, all v elmi yanamann frqind
olar. Bu srlr srtli tsir etm, qti ntic verm, etiraz v
tkzib edil bilinmyn xsusiyytlri dayr. Bu srlri
oxuyan v zrind ciddi kild dnn insanlarn artq
materialist flsfni, ateizmi v digr azn gr v
flsflrin he birini smimi olaraq mdafi etmlri
mmkn deyil. Bundan sonra mdafi etslr d, ancaq
romantik inadla mdafi edcklr. nki fikri dayaqlar
aradan gtrlmdr. Dvrmzdki btn inkar
cryanlar Harun Yhya klliyyat qarsnda fikirl mlub
olmular.
bhsiz, bu xsusiyytlr Qurann hikmt v ifad
tsirliliyindn qaynaqlanr. Yaz bu srlr gr ynmr,
yalnz Allah`n hidaytin vsil olmaa niyyt etmidir.
Bundan baqa, bu srlrin ap v nrind hr hans bir
maddi qazanc hdflnmmidir.
Bu hqiqtlr gz nn gtirildikd insanlarn
grmdiklrini grmlrini tmin edn, hidaytlrin vsil
olan bu srlrin oxunmasn tviq etmyin d ox
hmiyytli xidmt olduu ortaya xr.
Bu qiymtli srlri tantman yerin insanlarn
zehinlrini bulandran, fikri qarqlq meydana gtirn, bh
v trdddlri aparmaq v iman qurtarmaq n gcl v iti
tsiri olmad mumi tcrb il sabit olan kitablar yaymaq
is mk v zaman itkisin sbb olar. man qurtarmaq
mqsdindn ox yaznn dbi gcn vurulamaa
ynln srlrd bu tsirin ld edil bilmycyi mlumdur.
Bu mvzuda bhsi olanlar varsa, Harun Yhyann
7

srlrinin tk mqsdinin dinsizliyi yox etmk v Quran

xlaqn yaymaq olduunu, bu xidmtdki tsir,
mvffqiyyt v smimiyytin aq kild grndyn
oxucularn mumi qnatindn anlaya bilrlr.
Bilmk lazmdr ki, dnyadak zlm v qarqlqlarn,
mslmanlarn kdiyi ziyytlrin tml sbbi dinsizliyin
fikri hakimiyytidir. Bunlardan xilas olman yolu is
dinsizliyin fikirl mlub edilmsi, iman hqiqtlrinin ortaya
qoyulmas v Quran xlaqnn insanlarn qavrayb yaaya
bilcklri kild izah edilmsidir. Dnyann gndn-gn
daha ox brndy zlm, fsad v qarqlq mhiti diqqt
alndnda bu xidmtin mmkn qdr srtli v tsirli
kild edilmsinin lazm olduu aydndr. ks halda, ox gec
ola bilr.
Bu hmiyytli xidmtd ndrliyi zrin gtrn Harun
Yhya klliyyat Allah`n izni il 21-ci srd dnya
insanlarn Quranda tsvir ediln hzur, slh, dzgnlk,
dalt, gzllik v xobxtliy damaa vsil olacaq.

GR
2001-ci il, sentyabrn 11-d AB-n iki byk hrin
qar tkil ediln, minlrl gnahsz insann lmsi v
yaralanmas il nticlnn terror hcumlarn bir mslman
kimi qti kild lntlyir v Amerika xalqna basal
veririk. Bu hcumlar terrorun sl mnbyi il laqdar olan ox
hmiyytli bir mvzunu dnyann diqqt mrkzin gtirdi v
bu vasit il slamn slh v xeyirxahlq dini olmasn, insanlara
mrhmti v dalti mr etdiyini btn dnyaya geni bir
kild gstrdi. Ayr-ayr lklrin liderlri, dnyann n
nfuzlu mtbuat vasitlri, televiziya v radiolar hqiqi slamn
8

terrorizm v grginliy he bir zaman izn vermdiyini, onun

insanlar v cmiyytlr arasnda slh yaradlmasn daim mr
etdiyini z cmiyytlrin dflrl bildirdilr. slam dinini
yaxndan aradran v Allah`n Quranda mr etdiyi hqiqi slam
dinini yax tanyan ksr qrbli evrlr slam v terror
klmlrinin birlikd ildilmsinin qtiyyn mmkn
olmadn, ilahi dinlrin he bir kild grginliy v
amanszla yol vermdiyini btn aql il ortaya qoydular.
Bu kitabn mvzusu da lntldiyimiz bu vhiliyin
qaynann qtiyyn ilahi bir din olmamas, xsusil slamda
terrora yer olmamas hqiqti il birbaa baldr. slam dininin
yegan mnbyi olan Quranda v bada Peymbrimiz hz.
Muhmmd (s..v) olmaqla tarix boyu yaam btn
mslman rhbrlrin faliyytind v nsihtlrind bu
hqiqt tam aql il ortaya xr. Bu sbbl d slamn
terroru qadaan etdiyini v terrorizmi, vhiliyi, btn insani
olmayan mllri, amanszl v qddarl haram
buyurduunu bu kitabda Quran aylrinin inda tarixi
nmunlrl v btn dlillri il ortaya qoyacaq.
Blli olduu kimi, srlrdir dnyann mxtlif
blglrind mxtlif terror mliyyatlar hyata keirilir. Hr
biri frqli qruplar trfindn v mxtlif mqsdlrl hyata
keiriln bu mliyyatlara gr msuliyyti bzn bir
kommunist tkilat, bzn bir faist qrupu, bzn d radikal v
ya separat dairlr z zrin gtrr. Amerika kimi lklr
tez-tez irqi v marginal terror qruplar trfindn
gerkldiriln hcumlara mruz qald halda, Avropa
lklrind eidli terror tkilatlar trfindn irimiqyasl v
amansz terror aktlar hyata keirilmkddir. Yunanstanda 17
noyabr, Almaniyada RAF, spaniyada ETA, yen Almaniyada
neonasist qruplar, taliyada Qzl toqaylar v daha ne-ne
tkilat sslrini terror v amanszlq sullar il eitdirmy
9

alr, he bir gnah olmayan, mdafisiz insanlar

vhicsin qtl yetirirlr. nkiaf edn v dyin dnya
rtlri il birlikd terrorizm d dyiir, inkiaf edn
texnologiyaya saslanaraq ld etdiyi yeni imkanlarla z tsir
dairsini v gcn gnbgn artrr. Terrorizmin hat dairsi
v tsir gc xsusil d internet kimi ktlvi kommunikasiya
vasitlrinin imkanlar hesabna daha da genilnir.
AB v Avropadak kimi, qrb mnli tkilatlarla
yana, orta rq mnli terror tkilatlar da var. Bel ki,
dnyann drd bir trfindki terror hadislrinin msuliyytini
mhz bu qruplar z zrin gtrr v z mllrini hyata
keirmkd davam edir. Ancaq burada ox nmli olan bir fakt
da vurulamaq lazmdr. Bel terror mllri hyata keirn
insanlarn xristian, mslman v ya yhudi olmas bzi dairlri
yanl qnatlr glmy svq edir v onlarn ilahi dinlrin
mahiyyti il sla uyun glmyn iddialarla x etmsin
sbb olur. Terrorular mslman olsa v bu, onlarn pasportunda yazlsa bel, bellrinin trtdiyi cinaytlr slam terroru
deyil bilmz. Bu szlr eyni qaydada xristian v yhudilr d
aiddir. Terrorular xristian olsalar, onlarn bu vhiliyin
xristian terroru v ya yhudi olsalar, yhudi terroru da
deyil bilmz. nki kitabn nvbti blmlrind d
aradrdmz kimi, gnahsz insanlarn ilahi bir din ad altnda
ldrlmsi mmkn deyil. Yaddan xarmaq olmaz ki,
sentyabrn 11-d Nyu-York v Vainqtonda qtl yetirilmi
insanlar arasnda hz. san sevnlr (xristianlar), hz. Musan
sevnlr (yhudilr) v mslmanlar da vard. Bu gnahsz
insanlar ldrmk Allah`n bu mli balamas xaricinddir
v chnnm zab il nticlnn byk bir gnahdr. Din
inanan, qlbind Allah qorxusu olan bir insan he bir zaman
bel bir eyi etmz.
10

Bel bir vhiliyi trdnlr (onlar hans din mnsub

olduqlarn iddia edirlrs etsinlr) bunu ancaq din tcavz
etmk mqsdi il etmi ola bilr. Onlarn mqsdi dini
insanlarn gzndn salmaq, insanlar dindn soyutmaq,
dindarlara qar nifrt v reaksiya yaratmaq ola bilr. Buna gr
d gnahsz insanlara qar din ad altndak hr bir tcavz,
slind, dinin zn qar edilmi bir tcavzdr.
Din sevgini, mrhmti, slh mr edir. Terrorizm is
dinin ksindir, yni mrhmtsizdir, qan tkmk, ldrmk,
ac kdirmk, facilr yaratmaq istyir. Buna gr d bir terror
aktnn sbbini tapmaq istyrkn onun qaynan dind v
dindarlqda deyil, dinsizlikd axtarmaq lazmdr. Bel amansz
v vhi hadislrin mnbyini faist, kommunist, irqi,
materialist
dncli
insanlarda
axtarmaq
lazmdr.
Terrorularn hans ad damas, xsiyyt vsiqlrind n
yazlmas nmli deyil. Bir adam gnahsz insanlar gzn d
qrpmadan ldrrs, demli, o adam, lbtt ki, dindar deyil
v mtlq dinsizdir. Belsi Allah`dan qorxmayan, mqsdi
yalnz qan tkmk v zab vermk olan bir canidir. Bu sbbl
d slam terroru, yhudi terroru, xristian terroru kimi
ifadlr son drc xtal v kkndn yanl anlaylardr.
nki slam dinind d, digr iki ilahi dind d terrora,
vhiliy, qddarla v amanszla he bir kild yer yoxdur.
ksin, terror adlandrdmz mllr (yni gnahsz insanlara
qar ilnn cinaytlr) slama gr byk gnahdr. slama
gr, mslmanlar terrorizm kimi vhi v qeyri-insani
mllrin qarsn almaq, yer zn slh, rahatlq v dalt
gtirmk missiyasn dayrlar.

11

SLAM XLAQI SLHN

V THLKSZLYN MNBYDR
Bir din adna ortaya xdn bildirn insanlarn bir
qismi o dini shv anlam v shv ttbiq etmi ola bilr. Bu
sbbl d hmin insanlara baxaraq o din haqqnda fikir
sylmk yanl olar. Bir dini tanman n doru yolu o dinin
mqdds qaynan aradrmaqdr. slamn mqdds mnbyi
Qurandr. Quran xlaq sevgi, fqt, mrhmt, dalt,
tvazkarlq, fdakarlq, xeyirxahlq, xoniyytlilik v slh
anlaylarna saslanr. Bu xlaq hqiqi mnada yaayan bir
mslman son drc kbar, gztox, drin dncli, inc
ruhlu, tvazkar, daltli, xoniyyt, smimi, etibarl v
hrtrfli kild kamil bir insan olur, trafndaklara da sevgi,
say, rahatlq v hyat sevinci bx edir.
slam slh dinidir
Terrorun balca mnas qeyri-hrbi, yni mlki
hdflr qar siyasi mqsdl zor istifad etmkdir. Baqa
szl desk, terrorun hdflri tamamil gnahsz olan dinc
insanlardr. Bu insanlarn yegan gnah onun terrorunun
gznd qar trf, onlardan olmayan trf olmasdr. Bu
sbbl d terror gnahsz insanlara qar zor ttbiq edilmsi
mnasna glir ki, bunun da he bir xlaqi anlam v zrl
sbbi yoxdur. Bu, Hitlerin v ya Stalinin cinaytlri kimi,
insanla qar ilnmi gnahdr.
Quran Allah`n insanlara yolgstrn olaraq endirdiyi bir
kitabdr v Allah Quranda insanlara gzl xlaq mr edir. Bu
xlaqn sasnda is sevgi, fqt, xoniyytlilik, xeyirxahlq,
dalt v mrhmt kimi anlaylar dayanr. rb dilind
slam klmsi slh sz il eyni mnan dayr. slam
znd Allah`n sonsuz mrhmt v fqtini ks etdirn,
insanlara rahatlq v slh dolu hyat bx etmk n yer
12

zn endirilmi bir dindir. Quran aylrind insanlar yer

znd mrhmtin, fqtin, xo mnasibtin v slhn
yarana v yaaya bilcyi model olaraq mhz slam xlaqna
arlr. Bqr sursinin 208-ci aysind bel buyurulur:
Ey iman gtirnlr! Hamnz bir yerd slh
(slama) glin! eytann yolu il getmyin, nki o,
sizin aq dmninizdir!
Aydn d grndy kimi, Allah insanlarn minamanlnn onlarn Quran xlaqna uyun yaamas il ld
olunacan bildirir.
Quran xlaqna gr, bir mslman onlarn mslman
olub-olmamandan asl olmayaraq, btn digr insanlarla
mehriban v daltli davranmaa, ziflri v gnahszlar qorumaa v yer znd fitn-fsadn qarsn almaa borclu v
msuldur. Fitn-fsad yer znd insanlarn min-amanln
v rahatln, slh pozan hr cr anarxiya v terror haldr. Bir
ayd d buyurulur ki, Allah fitn-fsad sevmz! (Bqr,
205).
Bir insann gnahsz yer ldrlmsi is n byk fitnfsad nmunlrindn biridir. Allah Quranda bu vziyyti bel
aqlayr:
...Kim bir kimsni ldrmmi v yer znd fitnfsad trtmmi bir xsi ldrs, o, btn insanlar
ldrm kimi olur. Hr ks bel bir kimsni dirilts
(lmdn qurtarsa), o, btn insanlar diriltmi kimi
olur. (Maid, 32)
Grndy kimi, tk bir insan bel, bir kimsni
ldrmmi v yer znd fitn-fsad trtmmi bir insan
ldrn bir adam btn insanlar ldrm qdr byk bir
gnah qazanr. Bu halda, terrorularn trtdiyi cinaytin,
soyqrmn v indi gndmd olan ifad il desk, intihar
hcumlarnn n qdr byk gnah olmas aydn grnr.
13

Allah terrorun bu zazilliyinin axirtdki mkafatnn n

olacan bel bildirir:
Cza ancaq insanlara zlm ednlr, yer znd fitnfsad trdnlr verilr. Mhz bellrini iddtli zab
gzlyir! (ura, 42)
Btn bunlar gstrir ki, gnahsz insanlara qar terror
mllri hazrlamaq v onlar hyata keirmk slama tamamil
zidd bir idir v he bir mslman bel bir gnah ed bilmz.
ksin, mslmanlar bu gn bel gnah i tutan insanlarn
qarsn almaqla yer zndki fitn-fsad aradan qaldrmaa
v btn insanlara rahatlq v min-amanlq gtirmy gr
msuliyyt dayrlar. Mslmanlq terrorla bir yerd ola,
htta birg tsvvr edil bilmz, ksin, slam terrorun
qarsndak n byk mane v terrorizm probleminin
zlmsi yoludur.
Allah fitn-fsad lntlmidir
Allah insanlara pislik etmkdn kinmyi mr etmi,
zlm, zab-ziyyti, qddarl, ldrmyi, qan tkmyi
qadaan etmidir. Allah`n bu mrin itat etmynlr is ayd
yazlan ifad il desk, eytann yolu il gednlr kimi trif
edilmi v aq-aydn Allah`n haram sayd bir yolun
yolular adlandrlmlar. Qurann bu mvzudak bir ox
aylrindn bzilri beldir:
Allah`la hd baladqdan sonra onu pozanlar, Allah`n
birldirilmsini mr etdiyi eylri qrb-dadanlar,
yer znd fitn-fsad salanlar is lnt dar
olacaqlar. Onlar axirtin pis aqibti gzlyir. (Rd,
25)
...Allah`n verdiyi ruzidn yeyin-iin, amma yer znd z hddinizi aaraq fsad trtmyin. (Bqr, 60)
14

Yer z dzldikdn sonra orada fsad trtmyin.

Allah`a hm qorxu, hm d istkl dua edin.
Hqiqtn, Allah`n mrhmti yaxlq ednlr ox
yaxndr. (raf, 56)
Fitn-fsadla, gnahsz insanlar ldrmkl, syan v
zlml yer znd mvffqiyyt qazanacaqlarn znn edn
insanlar byk yanllq iinddir. nki Allah hm d terror
v amanszlq anlamna gln hr cr fitn-fsad, zazilliyi
yasaqlam, bu mllr qurananlar lntlmi v bir aysind
d: Allah fitn-fsad trdnlri sevmz! (Yunis, 81) - dey
buyurmudur.
Ancaq bu gn d dnyann hr trfind terror hadislri
v soyqrmlar yaanmaqda, gnahsz insanlar vhicsin
ldrlmkd, sni sbblr sasnda bir-biri il dmn ediln
cmiyytlr lklri qana buladrmaqdadr. Bir-birindn frqli
tarixlr, mdniyytlr v ictimai qurululara malik olan
lklrd meydana gln bel qanl hadislrin hr lkd
znmxsus sbblri ola bilr. Ancaq tam aydn olan msl
budur ki, bu vhtin sl sbblri dinin insanlara gtirdiyi
sevgi, say v xo mnasibt dayanan gzl xlaqdan
knardak nsnlrd gizlnir. Dinsizliyin bir nticsi olaraq
Allah qorxusuna malik olmayan v axirtd hesabat
vercklrin inanmayan, bu sbbl d: Nec olsa kimsy
hesabat vermycym, -dey dnn, hr cr insafszl,
xlaqszl v vicdanszl asanlqla ed biln ktllr
yaranmaqdadr. Allah v din ad altnda ortaya xan, amma
Allah`n lntldiyi gnahlar etmk n tkil olunan ikizl
insanlarn varlna Quranda da iar edilmidir. Bir ayd
Allah`a and iib Peymbri ldrmk n plan quran doqquz
kiilik dstdn bel bhs olunur:
hrd doqquz kii var idi ki, onlar yer znd fitnfsad trdr, sla yax bir i grmzdilr. Onlar z
15

aralarnda Allah`a and iib bel dedilr: Biz gec ona

v ailsin hcum edib ldrck, sonra da onun
qyyumuna deycyik ki, biz onlarn (kimlr
trfindn) ldrldyn grmmiik v biz,
hqiqtn, doru danrq! Onlar bir hiyl qurdular.
Biz is zlri d bilmdn hiyllrinin czasn verdik.
(Nml, 48-50)
Bu ayd tsvir olunan hadisnin d biz gstrdiyi kimi,
bzi insanlarn Allah adna ortaya xmalar, htta Allah`a and
imlri, yni onlar ox dindar kimi gstr bilck
klmlrdn yararlanmalar o insanlarn he d din uyun olan
bir i grdklrini gstrmir. ksin, bellri Allah rizasna v
din xlaqna tamamil zidd olan ilr d gr bilrlr. Bu
msld sas meyar onlarn grdy ilrin mahiyytinin n
olmasdr. gr onlarn grdy ilr ayd d bildirildiyi kimi,
yer znd fitn-fsad trtmk v sla yax i
grmmkdirs, bilin ki, o adamlar hqiqi dindar ola bilmz v
onlarn mqsdi d din xidmt etmk deyil. Qlbind Allah
qorxusu olan v hqiqi slam xlaqn anlayan bir insann
amanszlq, fitn-fsad trfdar olmas v bu tip mllr
qoulmas qtiyyn mmkn deyil. Bu sbbl d terrorizm
probleminin hqiqi hlli yolu real slamdr. Quranda bildiriln
gzl xlaq drk edilrs, insanlar dmniliyi, davakarl v
xaos raitini zlrin hdf sen qruplara trfdar olmaz,
onlarla birlik qurmaz. nki Allah Quranda insanlara fitnfsaddan uzaq olma mr etmidir.
(O xs sndn) ayrlan kimi yer znd fitn-fsad
trtmy, kini v nsli mhv etmy alar.
Halbuki, Allah fitn-fsad sevmz! Ona: Allah`dan
qorx! - deyildiyi zaman lovalq onu gnah
trtmy vadar edr. Belsin chnnm kifaytdir.
Ora n pis mskndir! (Bqr, 205-206)
16

Bu aylrdn d anladmz kimi, Allah`dan qorxan bir

insann z dvltin, milltin, mumn briyyt n kiicik
d olsa bir zrr toxunduracaq hr hans hrkt gz
yummasndan htta sz ged bilmz. Allah`a v axirt gnn
inanmayan bir insan is kimsy hesabat vermycyini znn
edrk hr cr pisliyi asanlqla ed bilir. Bu gn d davam edn
bu byk terror blasndan qurtulmaq n ilk nc atlmas
lazm gln addm dinsizliyin v din ad altnda ortaya atlm
shv anlaylarn maariflndirm yolu il aradan qaldrlmas v
insanlara Allah qorxusunun v hqiqi Quran xlaqnn
alanmasdr.

MAN GTRNLRN
ZRN DN MSULYYT
Yer zrind ba vernlr onlarn zlrin toxunmayanda
bundan narahat olmayan adamlar dinin insanlara qazandrd
fdakarlq, qardalq, dostluq, doruluq v xidmt anlayndan
mhrum kimslrdir. Bellri btn hyatlar boyu sadc
olaraq imkanlarndan istifad edir, insanln qarlad
thlklrdn xbrsiz bir kild z nfslrini tmin etmy
alrlar. Lakin Allah Quranda trafndak insanlara hmi
xeyir vern, trafndak hadislr maraq gstrn, insanlar
doru yola aran bir xlaq stn hal sayr. trafndak
adamlara he bir faydas olmayan adamlarla insanlara daim
xeyir vern xeyirxah adamlar arasndak frq bir ayd bel bir
mqayis il aqlanr:
Allah iki nfr barsind yen bel bir msl
buyurdu: bu iki nfrin biri dilsizdir, he bir ey
gc atmaz. O, z aasna bir ykdr, onu hara
yollasa, xeyirl qaytmaz. O, he doru yolda olub
haqq-dalti mr edn bir kims kimi ola bilrmi?!
(Nhl, 76)
17

Ayd d bildirildiyi kimi, doru yolda olan, dinin

bal, Allah`dan qorxub-kinn, mnvi dyrlr diqqt yetirn, vtnin, milltin v insanla xidmt hvsi il yaayan
bir adam, bhsiz ki, yaad cmiyyt byk xeyir verckdir. Buna gr d insanlarn hqiqi dini yrnmsi v
Qurann gstrdiyi gzl xlaq yaamas son drc vacibdir.
Bel stn xlaqla yaayan insanlar Allah bir aysind bel
trif edir:
O kslr ki, gr onlar yer znd yerldirsk,
namaz qlar, zkat verr, yax ilr grmyi mr
edib, pis ilr grmyi qadaan edrlr. Btn
ilrin sonu Allah`a aiddir. (Hcc, 41)
Allah yaxlq etmyi mr etmidir
Mslman Allah`n mrin itat edn, Quran xlaqn
ciddi kild ttbiq etmy alan, dnyan gzlldirn v
abadladran, slhn v rahatln hakimiyytini brqrar edn
insandr. Mslmann mqsdi insanlara gzllik, yaxlq v
xeyir vermkdir. Qss sursind bu kild bildirilir:
...Allah sn yaxlq etdiyi kimi sn d yaxlq et.
Yer znd fitn-fsad trtmy chd gstrm.
Hqiqtn, Allah fitn-fsad trdnlri sevmz!
(Qss, 77)
slam dinini qbul edn bir insann mqsdi Allah`n
rizasn, rhmtini v cnntini qazanmaqdr. Bunun n d
onun ox ciddi sy gstrmsi, Allah`n raz olaca xlaq
dnya hyatnda olarkn qazanmas lazm glir. Bu xlaqn n
nzrarpan xsusiyytlri is mrhmt, fqt, dalt,
doruculluq, rhmdillilik, tvazkarlq, xosiftlilik, fdakarlq
v sbirlilikdir. Mmin insan adamlarla gzl davranar, xeyir
18

ilr grmkd yarar, yaxlq v fdakarlq edr. Allah

aylrd bel buyurur:
Biz gylri, yeri v onlarn arasnda olan hr eyi
yalnz haqq-daltl yaratdq. Qiyamt vaxt mtlq
glckdir. Sn mriklrdn yaxca z dndr!
(Hicr, 85)
...Ata-anaya,
qohum-qrbaya,
yetimlr,
yoxsullara, yaxn v uzaq qonum-qonuya, yaxn
yolda v dostlara, msafirlr, sahib olduunuz qul
v knizlr yaxlq edin! Hqiqtn, Allah zn
bynnlri v lovalq ednlri sevmz! (Nisa, 36)
...Yaxlq etmkd v pis mllrdn kinmkd
lbir olun, gnah i grmkd v dmnilik
etmkd bir-biriniz kmk gstrmyin. Allah`dan
qorxun. Hqiqtn, Allah`n zab iddtlidir!
(Maid, 2)
Aylrd d bildirildiyi kimi, Allah iman gtirnlrdn
insanlarla gzl davranma, yaxlq mvzusunda bir-biri il
kmklmyi, fitn-fsaddan uzaq durma istyir. Yaxlq
ednlr ... kim yax bir i grrs, ona hmin iin onqat
vzi verilr aysi il mjdlnmkd, pislik ednlr is pis
bir i grrs, ona hmin iin misli qdr cza verilr,
onlara haqszlq edilmz (nam, 160) klind xbrdar
olunmaqdadr.
Allah kitabnda insanlara zn sinlrin iind olan
biln olaraq tantm v hr cr pislikdn kinmyin lazm
olduunu bildirmidir. Bu halda, Allah`a itat edn (tslim
olan) mnasn vern mslman sznn xsusiyytlrini
dayan bir insann terroru aradan qaldrmaq n mbariz
aparaca akar msldir.
Mslman z trafnda yaayanlara laqeyd qalmaz v
sla mn toxunmayan ilan min il yaasn mntiqi il
19

dnmz. nki o, Allah`a tslim olmudur, Quran yolundadr

v yaxln tmsilisidir. Bu halda, mslman ttbiq olunan
zlm v terrora qar da bigan v laqeyd qala bilmz. He bir
gnah i grmmi gnahsz insanlar qtl yetirn terrorun
hqiqtd n byk dmni mslmandr. slam dini hr cr
terrora qardr v o, daha vvldn, yni hl fikir
mrhlsindn terrora mane olur. slam dini insanlar arasnda
slh v daltin hkm srmsini daim mr edir v insanlar
fitn-fsaddan, qarqlqdan v xaosdan kindirir.
Quran xlaq dalti vacib sayr
Allah`n Quranda trif etdiyi hqiqi dalt insanlar
arasnda he bir frq qoymadan daltl hkm etmyi,
insanlarn haqqn qoruma, zlm sla rbt gstrmmyi,
zalma qar v mzlumun trfind olma mr edir. Bu dalt
hadislri hrtrfli dyrlndirmyi, tmnnasz dnmyi,
trfsizliyi, doruluu, xo rftar, mrhmti v fqti tlb
edir. Msln, hadislri tmkinl qiymtlndirmyn, z hisshycanna qaplan bir insan salam qrar vermz, bu
duyularnn tsiri altnda qalar. Halbuki, daltl hkm edn
bir adam z frdi duyu v dnclrini bir trf qoyma,
hr rt v vziyytd dorularn trfind olma, doruluqdan
v dzlkdn sla geri kilmmyi zn mhz Quran xlaq
rivsind yegan dzgn yol kimi seir. nsan el bir xlaqa
sahib olmaldr ki, z mnafeyindn vvl qar trfi
dnmli, zn bir zrr gls bel, gr haqq qar
trfddirs, adil olma bacarmaldr. Allah Nisa sursinin
58-ci aysind: ... nsanlar arasnda hkm etdiyiniz zaman
daltl hkm etmyinizi mr edir, - dey buyurur. Baqa
bir aysind is daltin bu insann znn v yaxnlarnn
leyhin olsa bel, ttbiq olunmasn vacib buyurur:
20

Ey iman gtirnlr! Sizin znzn, ata-ananzn,

yaxn qohumlarnzn leyhin olsa bel, daltdn
mhkm Allah ahidi olun! (Onlar) istr dvltli
olsun, istr kasb olsun, hr halda, Allah onlarn hr
ikisin sizdn daha yaxndr. Nfsinizin istyin uyub
haqdan z evirmyin! gr dilinizi yib-bzsniz
v ya boyun qarsanz, Allah etdiyiniz ilrdn
xbrdardr! (Nisa, 135)
Allah`dan qorxub-kinn v axirt gnnd soru-suala
kilcyini biln bir insan Allah`n razln qazanmaq n
daltl hkm edr. Bilr ki, Allah btn etdiklri il, syldiyi
hr szl v alndan ken hr dnc il onu axirt gn
soruya kck v bunun qarln grckdir. Quranda
daltin trifi mkmml v hatli bir kild verilmi, iman
ednlr qarlaacaqlar hadislrin mqabilindki davranlar
v daltin ne ttbiq olunaca bildirilmidir. Bu is iman
gtirnlrin iini xeyli asanladrr v bu, onlar n Allah`dan
bir rhmtdir. Bu sbbl d iman gtirnlr hm Allah`n
razln qazanmaq n, hm d rahat, thlksiz v slh
iind olan bir hyat yaamaq n insanlar arasnda dalti
qsursuz kild ttbiq etmy gr msuliyyt dayrlar.
Allah`n Quranda mr etdiyi dalt dil, din, irq v etnik
mnyi nzr alnmamaq rti il btn insanlar arasnda
brabr kild hyata keiriln daltdir. Qurandak dalt
mkana, zamana v insanlara gr dyimir. Yaadmz
zamanda dnyann hr trfind insanlar z irqlrin v ya
drilrinin rngin gr zalm v daltsiz rftarla qarlarlar.
Lakin Quran xlaqnda frqli xalq v qbillrin yaradlmasnn
hikmtlrindn biri insanlarn bir-birini tanmasnn vacibliyi
klind izah olunur. Hams Allah`n qulu olan frqli milltlr
v ya qbillr bir-birini tanmal, yni bir-birinin frqli
mdniyytini, dillrini, adtlrini, qabiliyytini yrnmlidir.
21

Mxtlif irq v milltlrin olmasnn mqsdi mnaqi v

savalar deyil, mdni znginlikdir. Bu mxtliflik Allah`n
yaratmasndak gzllikdir. Bir insann uzun, digrinin qsa
boylu olmas, bir insann drisinin a, digrinin sar olmas
insana hr hans bir stnlk gtirmdiyi kimi, bir skiklik kimi
d xarakteriz edil bilmz. Bunlarn hr biri Allah`n tqdiri il
v byk hikmtl yaradlmdr. Ancaq bu mxtlifliyin
Allah`n nzrind he bir hmiyyti yoxdur. man gtirn bir
insan yax bilir ki, yegan stnlk tqva il, yni Allah
qorxusu v Allah`a olan iman ildir. Allah Hucurat sursind
bu hqiqti bel bildirir:
Ey iman gtirnlr! Biz sizi bir kii v bir qadndan
yaratdq. Sonra bir-birinizi tanyasnz dey, sizi
xalqlara v qbillr ayrdq. Allah yannda n hrmtli olannz Allah`dan n ox qorxannz, pis mllrdn n ox kinninizdir. (Hucurat, 13)
Ayd d bildirildiyi kimi, insanlar arasndak mn
frqinin he bir hmiyyti yoxdur. Allah`n tvsiy etdiyi
dalt anlay he bir ayr-sekiliy yol vermdn hr insana
qar brabr, xo mnasibt v slh raitind davran
gstrmyi lazm bilir.
Bir cmiyyt qar bslnn kin mmini
daltdn yayndrmaz
Bir insann daltli qrar vermyin, salam dnmyin v all davranna mane ola bilck tsirlrdn biri onun
qarsndak insana v ya cmiyyt qar olan ac, hirsi v
kinidir. Bu, bugnk cahil cmiyytlrind olduqca geni
yaylm nqteyi-nzrdir. nsanlar zlrin mxalif grdklri
adamlara qar hr cr daltsizliyi, xlaqszl asanlqla ed
bilirlr. Bu adamn zrin etmdiyi gnahlar atr, onun
22

gnahsz olduunu bilslr bel, bu adamn leyhin ahidlik

ed bilirlr. llrind bu adamn gnahszln sbut edn dlil
olsa bel, onu ortaya xarmazlar. Htta bu adamn bana
byk bla glmsi, haqszlqlarla qarlamas v yaxud da
zlm grmsi szgedn insanlarda byk sevinc yaradr. n
byk narahatlqlar is daltin stn glmsi v bu adamn
gnahszlnn ortaya xmasdr.
Bu sbbl d cahillr cmiyytind insanlarn bir-birin
gvnmsi v bir-birin etibar etmsi ox tindir. Hr ks
qarsndak adamdan bir an sonra pislik grmsi hycan il
yaayr. Bir-birin etibar itirmlri nticsind is
yardmlama, xo mnasibt, fqt, mrhmt, qardalq kimi
insani xsusiyytlrini myyn mddt kedikc itirir, birbirin nifrt bslyck hdd glib atrlar.
Lakin iman gtirn bir insann bir cmiyyt v ya insana
qar hiss etdiyi duyular onun verdiyi qrarlara qtiyyn tsir
etmir. Mminlr onlarn qarsndak adam n qdr pis xlaql
olursa-olsun, n qdr dmnilik davrannda olursa-olsun,
bir qrar vermk lazm glrs, btn bu duyularn bir knara
qoyub daltl davranar, daltl qrar verr, dalti tvsiy
edrlr. O adama mnasibtdki hisslri allarnn v
vicdanlarnn nn kemz. Vicdan ona hr zaman Allah`n
mr v tvsiylrin uyma, gzl xlaqdan sla geri
kilmmyi sylyir. nki bu, Allah`n iman gtirnlr
Quranda gndrdiyi bir mrdir. Maid sursind bu kild
bildirilir:
Ey iman gtirnlr! Allah qarsnda sabitqdm v
daltli ahidlr olun. Hr hans bir camaata qar
olan kininiz sizi daltsizliy svq etmsin. daltli
olun. Bu, tqvaya daha yaxndr. Allah`dan qorxun.
Allah etdiklrinizdn xbrdardr! (Maid, 8)
23

Ayd d bildirildiyi kimi, Quran xlaq mslmandan

adil bir davran srgilmyi tlb edir. man gtirn bir adam
da ancaq Allah rizasn axtard zaman Allah yannda bir
razlq qazanacan bilir. Bundan baqa, gzl xlaqna ahid
olan hr insan bu adama gvnir, onun yannda rahat olur, hr
cr vzifni arxaynlqla ona ver bilir. Bel adamlar htta
dmnlri trfindn d hrmtl qarlanr. Onlarn bu
davran htta inkar edn bir ox insana nmun olaraq
sonuncularn imana glmsin vasit ola bilr.
slam fikir azadln mdafi edir
slam insanlarn fikir, dnc v mr srmk
azadln tmin edn v buna zmant vern bir dindir. slam
insanlar arasnda grginliyi, anlalmazl, bir-biri haqqnda pis
danmaa v htta mnfi dncy (znn) bel mane olan v
bunlar yasaqlayan mrlr gtirmidir. slam amansz terror
mllrin qtiyytl qar olduu kimi insanlara htta fikrn d
n kiik bir tzyiqin olmasn qadaan edir v bunu yolverilmz
sayr.
Dind mcburiyyt yoxdur. bhsiz, doruluq
aznlqdan aydn frqlnir. (Bqr, 256)
yd-nsiht ver. Sn ancaq yd vernsn! Sn
onlarn zrind hakim deyilsn! (aiy, 21-22)
nsanlarn bir din inanmaqda v ya o dinin ibadtlrini
ttbiq etmkd tinlik kmsi slamn zn v ruhuna ziddir.
nki slamda smimi iman mstqil irad v bu dini vicdanl
kild qbul etmk yolu il mmkndr. lbtt, mslmanlar
Quranda bildiriln xlaqi gzlliklrin ttbiq olunmas n
bir-birin xbrdarlq ed v onu tviq ed bilrlr. Quran
xlaqnn insanlara n gzl szlrl atdrlmas btn iman
gtirnlrin zrin dn bir msuliyytdir. man gtirnlr
24

...nsanlar hikmtl, gzl yd-nsihtl Rbbinin yoluna

dvt et... (Nhl, 125) aysinin zn tsdiqlnmsinin
inda dinin gzlliklrini izah edir, ancaq nsanlar doru
yola ynltmk snin borcun deyildir. Allah kimi istrs,
onu doru yola istiqamtlndirr. (Bqr, 272) aysin
uyun davranrlar. Onlar sla mcbur etmz v insanlara maddi
v ya mnvi tzyiq gstrmzlr. Ya da dnyvi bir imtiyaz
sahibi kimi tannaraq adamlar dini ttbiq etmy
istiqamtlndirmzlr. Tbliatlarnn mqabilind mnfi cavab
aldqlar zaman mslmanlarn verdiklri cavab Sizin z
dininiz var, mnim d z dinim! (Kafirun, 6) klinddir.
Yaadmz dnyada xristian, yhudi, buddist, hindu,
ateist, deist, btprst kimi frqli inanclara sahib olan insan
cmiyytlri var. Bel bir dnyada yaayan mslmanlar
qarlarndak insann inanc n olursa-olsun xomraml,
xeyirxah, balayan olmaqla daltli v insanprvr davran
gstrmy borcludur. man ednlrin zrin dn msuliyyt
insanlar Allah`n dinin gzllik, slh v xeyirxahlqla dvt
etmkdir. Bu dorular ttbiq edib-etmmk, iman gtiribgtirmmk qrar qar trf aiddir. Bir adam iman gtirmy
mcbur etmk, bzi eylri zorla qbul etdirmy almaq
Quran xlaqna zidd olan bir davrandr. Nec ki, Allah
Quranda iman gtirnlr bel xatrladr:
gr Rbbin istsydi, yer znd olanlarn hams
iman gtirrdi. nsanlar iman gtirmy snmi
mcbur edcksn?! (Yunis, 99)
Biz onlarn n dediklrini ox gzl bilirik. Sn
onlar zorla imana gtirn deyilsn. Sn mnim
thdidimdn, zabmdan qorxanlara Quranla ydnsiht ver! (Qaf, 45)
nsanlar ibadt etmy mcbur etmk slama tamamil
ziddir. nki inanc v ibadt sadc olaraq Allah`a
25

ynldikd v insann z seimi il olduqda dyrli olur.

gr bir sistem insanlar inanc v ibadt mcbur edirs, bu
halda, insanlar o sistemdn qorxduqlar n dindar olurlar. Din
baxmndan mqbul olanlar is budur ki, din vicdanlarn
tamamil srbst buraxld bir mhitd Allah rizas n
yaasn.
slam tarixi btn dinlr hrmt gstrn v fikir
azadln z li il tsis edn mslman hkmdarlarnn ncib
mllri il zngindir. Msln, Hindistan hkumtind ilyn
ingilis missioneri Tomas Arnold slamn azadlqsevr
xsusiyytini bel etiraf edir:
...N qeyri-mslmanlar qanunsuz kild mslman
olmaa mcbur etmk tbbslrin, n d xristianl
aradan qaldrmaq n zlm edilmsin dair he bir ey
eidilmmidir. gr xliflr bu ikisindn birin izn
vermi olsaydlar, Ferdinand v zabellann slam
spaniyadan silib atd, XIV Luisin Fransada protestantl
bir cinayt sbbi saydrd v yhudilrin 350 il rzind
ngiltry ayaq basmadqlar qdr bir asanlqla da
xristianl lklrindn xarb ata bilrdilr. Asiyadak
rq kilssi xristian dnyasnn digr btn blglri il
mtrk dini faliyytdn z evirdiyindn zn dinsiz
cmiyytlrdn sayan xristian dnyasnn adkiln
qisimlrin kmk n he bir tbbs d edilmzdi.
Belc, gnmz qdr rq kilslrinin faktiki
varlqlarn davam etdirmlri Muhmmdin (s..v) yolu il
gedn hkmdarlarn xristianlar qarsnda stn bir
idaretm trzi gstrmsinin n gcl dlillrindn
biridir.1

26

Allah gnahsz insanlarn ldrlmsini

haram sayr
Bir insan gnahsz yer ldrmk Qurana gr n byk
gnahlardan biridir:
...Hr ks bir kimsni ldrmmi v yer znd
fitn-fsad trtmmi bir xsi ldrs, o, btn
insanlar ldrm kimi olur. Hr ks bel bir
kimsni dirilts, o, btn insanlar diriltmi olur.
Bizim peymbrlrimiz srail oullarna aq
mczlrl glmidilr. Bundan sonra da onlarn
bir oxu yer znd hddi adlar. (Maid, 32)
Onlar Allah`la yana, baqa bir tanrya ibadt
etmz, Allah`n haram buyurduu cana nahaq yer
qsd etmz, zina etmzlr. Hr ks bunu ets,
czasn kr. (Furqan, 68)
Yuxardak aylrdn d grndy kimi, gnahsz
insanlar haqsz yer ldrn adamlar byk bir zabla thdid
edilirlr. Allah tk bir adam ldrmyin btn insanlar ldrmk qdr ar bir gnah olduunu buyurur. Allah`n myynldirdiyi hddi (yni z hddini) amayan mmin bir insann ninki minlrl gnahsz insan qtl yetirmk, htta birc
insana bel zrr vermk ehtimal yoxdur. Dnyada daltdn
qaaraq czadan qurtulacaqlarn znn ednlr ldkdn sonra
axirtd Allah`n hzurunda vercklri hesabdan sla qaa
bilmycklr. El bu sbbl d lmlrindn sonra Allah`a
hesab vercklrini biln mminlr z hddini amamaq n
byk sy gstrirlr.

27

Allah mminlr fqtli v mrhmtli

olma mr edir
Bir ayd mslman xlaq bel izah edilir:
Sonra da iman gtirn v bir-birin sbir tvsiy
edn, mrhmt tvsiy edn kimslrdn
olmaqdr. Onlar ml dftrlri sa llrin
verilnlrdir. (Bld, 17-18)
Allah`n axirt gn qurtulua atanlardan olmalar,
Onun rhmtin v cnntin qovua bilmlri n qullarna
endirdiyi xlaqn n nmli xsusiyytlrindn biri aydn d
grndy kimi, mrhmtli tvsiy edn kimslrdn
olmaqdr.
sl mrhmtin mnbyi Allah sevgisidir. nsann
Allah`a olan sevgisi onun yaratd varlqlara qar qlbind bir
istilik duymasna sbb olar. Allah` sevn insan onun
yaratdqlarna qar dorudan bir mhbbt v yaxnlq hiss
edir. zn v btn insanlar yaradan Rbbimiz qar hiss
etdiyi bu gcl sevgi v balla gr, Quranda da mr edildiyi
kimi, insanlara qar gzl xlaqla davranr. Bu gzl xlaq
yaamas saysind hqiqi mrhmt ortaya xr. Aylrd bu
cr sevgi dolu, fqtli v fdakar xlaq modeli bel trif edilir:
Aranzda olan fzilt v srvt sahiblri qohumqrbaya, miskinlr v Allah yolunda hicrt
ednlr and imsinlr. fv edib vaz kesinlr!
Mgr siz Allah`n sizi balaman istmirsiniz?
Allah balayan v rhm edndir. (Nur, 22)
Mhacirlrdn vvl yurdu solmu v iman
gtirmi kimslr z yanlarna mhacirt ednlri
sevr, onlara veriln qnimt gr rklrind
hsd, qzb duymaz, zlri ehtiyac iind olsalar
bel, onlar xsisliyindn, tamahndan qorunub
28

saxlanan kimslr - mhz onlar nicat tapb sadt

qovuanlardr! (Hr, 9)
...Snacaq verib kmk ednlr - mhz onlar
hqiqi mminlrdir. Onlar balanma v
tknmz gzl ruzi gzlyir! (nfal, 74)
...Yaxn yolda v dostlara, msafirlr, sahib
olduunuz qul v knizlr yaxlq edin!
Hqiqtn, Allah zn bynnlri v lovalq
ednlri sevmz! (Nisa, 36)
Sdq Allah trfindn myyn edilmi bir frz
olaraq ancaq yoxsullara, rklri dalanmaqda
olanlara, azad edilck kllr, hminin
borclulara, Allah yolunda cihad ednlr v
yolulara mxsusdur. Allah bilndir v hikmt
sahibidir! (Tvb, 60)
Mminlrin aylrd trif ediln bu gzl xlaq onlarn
Allah`a olan drin sevgilrindn qaynaqlanr. Bu balla gr
d Allah`n mr etdiyi Quran xlaqn ciddi kild ttbiq
edirlr. Mminlr gstrdiklri mrhmt, etdiklri kmy
gr he kimi minnt altnda saxlamaz v bunun vzi olaraq
bir tkkr bel ummazlar. Onlarn sl hdfi yaadqlar gzl
xlaqla Allah`n rizasn qazana bilmkdir. nki onlar axirt
gn bu xlaqlarna gr soruya kilcklrini bilirlr.
Allah`n bu hkmlrini bil-bil onlar yerin yetirmmyin
nticsinin chnnm olaca Quranda bir ox ay il
bildirilmidir:
Sizi chnnm salan ndir? Onlar deycklr: Biz
namaz
qlanlardan
deyildik.
Yoxsulu
da
yedirtmzdik. (Muddssir, 42-44)
(Allah drgahndan bel bir nida glckdir): Onu
tutub qandallayn! Sonra da chnnm atn! Daha
sonra onu yetmi arn uzunluunda zncirl
29

balayn! nki o, yoxsulu yedirtmy kmki

olmazd. (Haqq, 30-34)
Allah axirtd alnan bu qarln bir sbbinin
adamlarn dini yalanlamalar v bunun nticsind yoxsullar
yedirtm mvzusunda bir-birini hvslndirmlri olmasn
bzi aylrind d bel bildirmidir:
Dini yalan hesab edni grdnm? O, el adamdr
ki, yetimi itlyib qovar. V yoxsulu yedirtmyi
tviq etmz. (Maun, 1-3)
Bir-birinizi yoxsulu yedirtmy tviq etmirsiniz.
(Fcr, 18)
Aylrdn d grndy kimi, Quranda trif ediln
mslman son drcd fqtli v mrhmtli xarakter sahibdir. Bu xlaqa sahib olan bir insan, lbtt ki, gnahsz insanlara qar ynlmi vhi bir ml olan terrora razlq vermz.
Hqiqtn d, terrorularn xarakterinin quruluu Quran xlaq
il daban-dabana ziddir. Terroru dnyaya kin v nifrtl baxan,
yalnz ldrmk, qan tkmk istyn mrhmtsiz bir insandr.
Qurann gtirdiyi gzl xlaqla yetin bir mslman is
hr ks slamn nzrd tutduu sevgi il yanar, hr bir fikr
ehtiram gstrir, hadislr qarsnda hr zaman yumaq,
uzladrc, ilq, tmkinli, grginliyi azaldan davran gstrir.
Bel insanlarn tkil etdiyi cmiyytlrd is bu gn n masir
dvltlr arasnda gstriln lklrd olduundan daha ox
inkiaf etmi bir mdniyyt, yksk ictimai xlaq, sevinc,
rahatlq, dalt, thlksizlik, bolluq v brkt hakim
olacaqdr.
Allah xorftar olma v balama mr etmidir
Qurani-krimin raf sursinin 199-cu aysind Sn
balama yolunu tut szlri il ifad ediln balama v xo
30

mnasibt anlaylar slam dininin tml prinsiplrindn birini

tkil edir.
slam tarixin baxsaq, mslmanlarn Quran xlaqnn bu
nmli xsusiyytini sosial baxmdan nec hyata keirdiyi ox
aq kild grnr. Kitabn irlidki blmlrind d bu
mslni ayrca aradracaq ki, mslmanlar yksldiklri hr
mrtbd azad v xo mnasibtli bir mhit ml gtirmilr.
slam dini amili dil v mdniyyt baxmndan bir-birin
tamamil zidd olan xalqlarn eyni dam altnda slh v rahatlq
iind yaamasn tmin etmi, zn tabe olanlara slh v
rahatlq vermidir. Byk corafi razini tutan Osmanl
imperiyasnn z mvcudluunu yz illrl qoruyub saxlaya
bilmsinin n nmli sbblrindn biri slamn gtirdiyi
xomramllq v qarlql anlama mhiti olmudur. srlrdir
zlrinin xo mnasibti, xeyirxahl v fqti il tannan
mslmanlar hr zaman z zmanlrinin n mrhmtli v n
daltli adamlar olublar. Bu oxmilltli toplumdak btn etnik
qruplar mnsub olduqlar dinlri srbst yaadb, htta z
dinlrinin hququna gr yaama haqqna da sahib olublar.
Hqiqi mnada mslmanlara mxsus olan xo
mnasibt v xeyirxahlq yalnz Qurann mr etdiyi istiqamtd
ttbiq olunanda btn dnyaya slh v asayi gtirir. Nec ki,
Quranda Yaxlqla pislik eyni ola bilmz! Sn pisliyi
yaxlqla df et! Bel olduqda aranzda dmnilik olan
xsi sanki yaxn bir dost grrsn! (Fussilt, 34) aysi il
bu xsusiyyt diqqt kilmidir.
Allah aylrd balamann hmi bir stnlk
olduunu bildirmi v Hr hans bir pisliyin czas onun z
kimi bir pislikdir. Bununla bel, hr ks balasa v
barsa, onun mkafat Allah`a aiddir. Hqiqtn, Allah
zalmlar sevmz! (ura, 40) aysi il bu xlaqa sahib olan
insanlar byk bir crl mjdlmidir. man gtirnlr digr
31

ayd is O mttqilr ki, bolluqda da, qtlqda da

xrclyr, qzblrini udar, insanlarn gnahlarndan
kerlr. Allah yaxlq ednlri sevr. (Ali-mran, 134)
klind trif edilmilr. Allah Quranda qardak insan
haqszlq ets bel, onu balaman xeyirli olduunu da
bildirmidir. Bu mvzudak bir ay beldir:
...Onlarn az bir qismi istisna olmaqla sn
onlardan hmi xyant grcksn. Bununla
bel, onlar bala, gnahlarndan ke. bhsiz
ki, Allah yaxlq ednlri sevr! (Maid, 13)
Btn bunlar slamn insanlara tvsiy etdiyi xlaq
xsusiyytlrinin dnyaya slh, rahatlq v dalt gtirck lyaqtli mziyytlr olduunu gstrir. Bu an dnya gndmind olan v adna terror deyiln barbarlq is Quran
xlaqndan tamamil uzaq, cahil v geri zkal insanlarn v
dinl, slind, he bir laqsi olmayan canilrin mlidir.
Trtdiklri btn vhiliklr din prdsi altnda brat
qazandrmaa v bunu gizltmy alan bu adamlara v
qruplara qar mbarizd ttbiq olunacaq n sivil metod hqiqi
slam xlaqnn insanlara yrdilmsidir. Baqa szl desk,
slam dini v Quran xlaq terrorizmin v terrorularn
mdafiisi deyil, yer zn terrorizm blasndan qurtaracaq
ardir.

QURANDA MHARB
HKM HAQQINDA
Quranda yazldna gr, sava mcburiyyt halnda l
atlan v mtlq myyn insani v xlaqi srhdlr
32

rivsind gerkldirilmli olan arzuolunmaz v mcburi

yoldur.
Yer znd mhariblri ortaya xaranlarn inkarlar
olmas, Allah`n is savaa razlq gstrmmsi bir ayd bel
aqlanr:
...Onlar mharib alovu yandrdqca Allah onu
sndrr. Onlar yer znd fitn-fsad trtmy
alarlar. Allah is fitn-fsad trdnlri sevmz!
(Maid, 64)
man gtirnlr hr hans bir anlalmazlq halnda
mharibnin mcburi olduu vziyyt qdr gzlmli, yalnz
qar trfdn bir hcum gldiyi v mharibdn baqa
alternativ olmad zaman savaa girmlidir. Bqr
sursind bu vziyyt gr onlar (vurudan v Allah`a rik
qomaqdan) vaz kerlrs, bhsiz ki, Allah balayan v
rhm edndir. (Bqr, 192) klind aqlanr. Yni
mminlr nc qar trfin addmn gzlmkl, slh v
anlaman stn tutmaqla, ancaq qar trfdn
hcum
thlksi gldiyi halda, zlrini mdafi etmk mqsdil
savamaq missiyasna yklnirlr.
Peymbrimiz hz. Muhmmdin (s..v) hyatna
baxarkn d aydn gr bilrik ki, mharib ancaq mcburi
hallarda, yalnz mdafi mqsdi il ttbiq ediln metoddur.
Qurann Peymbrimiz (s..v) vhy olunmas tam 23 il
davam etdi. Mslmanlar bunun ilk 13 ilini Mkkdki
btprst qayda-qanunlarn hakim olduu rivd yaadlar
v byk tzyiqlrl qarladlar. Bir ox mslman fiziki
ignclr mruz qoyuldu, bzilri ldrld, oxunun evi v
mal-mlk qart edildi, onlar ardcl kild hqart v hdqorxularla qarladlar. Buna baxmayaraq, mslmanlar
grginliy v qardurmaya ba vurmadan yaamaa davam
33

etdilr v onlarla dmnilik edn btprstlri hmi slh

ardlar.
Btprstlrin tzyiqlri dzlmz hdd atanda
mslmanlar daha ox mstqil v dost bir mhitin olduu
Ysrib (sonradan Mdin) hrin hicrt edrk burada z
hakimiyytini qurdular. z siyasi qurulularn bu kild tkil
etdikdn sonra bel mslmanlar Mkknin tcavzkar
btprstlrin qar savaa girimdilr. Ancaq aadak
aynin vhyindn sonra Peymbrimiz (s..v) z mmtin
sava n hazrlq mrini verdi:
Zlm mruz qaldqlarna gr vuruanlara izn
verilmidir. Allah, hqiqtn, he bir xaini v
nankoru sevmz! O kslr ki, haqsz yer, ancaq:
Rbbimiz Allah`dr, - dediklrin gr
yurdlarndan xarldlar... (Hcc, 39-40)
Qsas, Allah mslmanlara sava iznini tzyiq v zlm
grdklri n vermidir. Baqa szl, icaz veriln sava
sadc olaraq mdafi mqsdli bir savadr. Baqa aylrd is
mslmanlara lazmsz qzdrclqdan v ya lazmsz yer
qardurma, grginlik yaratmaqdan kinmlri n
xbrdarlq edilmidir:
Sizinl vuruanlarla siz d Allah yolunda vuruun,
lakin hddn knara xmayn. Allah hddini
aanlar sevmz! (Bqr, 190)
Bu aylrin vhyindn sonra mslmanlarla btprst
rblr arasnda dylr ba verdi. Mslmanlar bu savalarn
he birind dy qzdran trf olmamdr. Bundan baqa,
Peymbrimiz (s..v) btprstlrin bir ox tlblrini qbul
edn slh razlamasn (Hdeybiyy slhn) qbul edrk
slh v thlksizlik raitini tmin etdi v btprstlr slh
iind yaamaa imkan verck sosial qurulu tsis etdi.
Razlaman pozan trf yen btprstlr oldu v bu halda,
34

yeni dy vziyyti yarand. Amma mslmanlarn saynn

srtl artmas nticsind slam ordusu btprst rblrin
qarsnda davam gtir bilck
gc sahib oldu v
Peymbrimiz (s..v) bu gcl ordu il Mkk zrin yeriyib
hri fth etdi. Bu fthd he bir kild qan axmad, bir
adamn burnu bel qanamad. Peymbrimiz (s..v) gr
istsydi, fth etdiyi hrdki mrik liderlrdn intiqam
alard. Amma Peymbrimiz (s..v) mriklrin he birin
toxunmad v onlar fv edrk inanclar iind srbst buraxd.
Bu yksk xarakter heyran olan mriklr daha sonra knll
kild slam qbul edckdilr.
Tkc Mkknin fthind deyil, Peymbrimizin (s..v)
dvrnd aparlan btn sava v fthlrd gnahsz v
mdafisiz insanlarn haqlar ciddi kild qorunmudur. Peymbrimiz (s..v) mminlr bununla bal bir ne df
xbrdarlq etmi, z mlind onlara nmun olmudur. Nec
ki, bir hdisind savaa xan mminlr: Rsulullahn dini
il sfr xn. Ancaq ixtiyar, qadn v uaqlara
toxunmayn. slah v ihsan elindn olun. Allah mhlislri
sevr, - klind mracit etmidir.2
Peymbrimiz (s..v) mslmanlarn n qzn
davalarda bel nec davran nmunsi gstrmlrinin lazm
olduunu digr bir hdisind bu szlri il ifad etmidir:
Uaqlar ldrmyin, kilslrd ibadt edn
kimslr toxunmayn. Qadnlar, yal adamlar
ldrmyin. Aaclar yandrmayn v ksmyin.
Evlri d datmayn!
Hz. Muhmmdin (s..v) bu slhsevr v mlayim
siyasti Allah`n Quranda bildirdiyi slam saslardan
bhrlnmidir. Allah Quranda iman gtirnlr mslman
olmayan kimslr qar da mehriban davranmalarn mr edir:
35

Allah din yolunda sizinl vurumayan v sizi

yurdunuzdan xarmayan kimslr yaxlq
etmyi v onlarla daltl rftar etmyi siz
qadaan etmz. Allah daltli olanlar sevr! Allah
siz ancaq sizinl din yolunda vuruan, sizi
yurdunuzdan xaran v xarmaa kmk edn
kimslrl dostluq etmnizi qadaan edr. Onlarla
dostluq ednlr sl zalmlardr! (Mumthin, 8-9)
Yuxardak aylr bir mslmann mslman olmayan
insanlara qar mnasibtini bildirir. Bir mslman mslman
olmayan insanlarn hamsna qar mehriban davranmal, sadc
olaraq slama dmn mnasibti gstrnlr mslmanlarn
varlqlarna hcum edrlrs v bu da mhariby sbb olarsa,
mslmanlar bu mharibni d yen daltl kild v insani
srhdlri amadan aparmaldrlar. Hr cr barbarlq, lazmsz
qardurma v grginlik, haqsz tcavz yasaqdr. Baqa bir
Quran aysind Allah mslmanlara bu mvzuda xbrdarlq
edir v dmnlrin qar hiss etdiklri qzbin onlar
daltsizliy srklmmsinin lazm gldiyini xbr verir:
Ey iman gtirnlr! Allah qarsnda sabitqdm
v daltli ahidlr olun. Hr hans bir camaata
qar olan kininiz sizi daltsizliy svq etmsin.
daltli olun. Bu, tqvaya daha yaxndr. Allahdan
qorxun. Allah etdiklrinizdn xbrdardr! (Maid
8)
Cihad anlaynn mnas
Aradrdmz mvzunun lazmnca aydnladrlmas
n grk olan digr hmiyytli bir anlay da cihad
anlaydr.
36

Cihad klmsinin tam trcmsi chd, sydir. Yni

slama gr, cihad etmk chd etmk, sy gstrmk
mnasn verir. Peymbrimiz (s..v) n byk cihadn insann
z nfsin qar etdiyi cihad3 olduunu aqlamdr. Nfsd
mqsd insann eqoist hvslri v tamahkarldr.
Cihad klmsini Quran xlaq il qiymtlndirdiyimiz
zaman blli olur ki, insanlara zlm ednlr, onlarla daltsiz
davrananlara, ignc v ziyyt vernlr, n qanuni insan
haqlarn pozanlara qar dalti, slh, brabrliyi hakim
brqrar etmk n ediln fikri mcadil d bir cihaddr. Eyni
kild, ateist fikirlr qar aparlan hr cr elmi mcadil d
tam mnas il bir cihaddr.
Bunun kimi fikri v mnvi mnalarnn yannda fiziki
bir mcadil olaraq sava da cihad saylr. Amma bu savan
yuxarda trif etdiyimiz kild mdafi mqsdli v srbst
sava olmas lazm glir. Cihad anlaynn gnahsz insanlara
ynln bir hcum mlini, yni terroru trif etmk n
istifad edilmsi is ox byk v haqsz bir yanllq olacaqdr.

nsann zn ldrmsi, yni intihar etmsi

Quranda qadaan olunur
AB-da ba vern son terror aktlarndan sonra gndm
gln digr hmiyytli mvzu is intihar hcumlar mslsi
il laqdar idi. slam haqqnda shv mlumatlara sahib olan
bzi adamlar bu slh dininin intihar hcumlarna izn vermsi
kimi son drc xtal izahlar verdilr. Lakin baqa insanlar
ldrmk kimi insann zn ldrmsi d slama ziddir. Allah
znz znz ldrmyin. (Nisa, 29) aysi il intihar
37

aq kild v birmnal olaraq haram etmidir. Bir insann hr

hans sbbdn olursa-olsun zn ldrmsi slam dinin gr
yasaqdr.
ntihar etmk, bilavasit intihar hcumda itirak etmk
v bu hcum nticsind minlrl gnahsz insann hyatna da
son qoymaq slam xlaqna tamamil ziddir. Allah Quranda
insann zn ldrmsini haram buyurmudur. Bu sbbl d
Allah`a iman gtirdiyini v Quran aylrin itat etdiyini
sylyn bir adamn bel bir chd l atmas qtiyyn mmkn
deyildir. ntihar yalnz dini ox shv tanyan, hqiqi Quran
xlaqndan xbrsiz olan, alndan v vicdanndan istifad
etmyn, dinsiz ideologiyalarn tsiri altna dn, beyni nifrt
v intiqam hissi il yuyulmu kimslrin l ataca imansz bir
yoldur v hr bir insan bel bir hrkt qar xmaldr.
slam tarixindki mrhmt, xomramllq
v insanlq
Bura qdr bildirdiyimiz hqiqtlri yekunladrsaq,
slamn siyast doktrinasnn, yni siyasi mvzulardak slami
hkm v prinsiplrin son drc mlayim v slhsevr
olduunu syly bilrik. Bu hqiqt mslman olmayan bir
ox tarixi v ya teoloq (ilahiyyat) trfindn d qbul edilir.
Onlardan biri kemi rahib v Orta rq tarixi zr mhur
mtxssis, ingilis tarixisi Karen Armstronqdur. Armstronq
byk ilahi dinin tarixini aradrd Mqdds mharib
(Holy war) adl srind bel bir rh verir:
slam klmsi rb dilind slh klmsi il eyni
kkdn glir v Quran mharibni Tanr rizasna zidd
gln anormal bir hal kimi lntlyir... slam rqibi,
qarsndakn mhv etmy ynln v ya tcavzkar
xarakter dayan bir mharibni qbul etmir... slam
38

mharibnin qalmaz olduunu qbul edir v bzi

hallarda onu zlm v zab dayandrmaq n vacib
vzif olaraq grr. Quran mharibnin d bir
hddinin olmasnn lazmlln v onun mmkn
qdr insanprvr kild davam etdirilmsini
tlim edir. Hz. Muhmmd (s..v) sadc olaraq
mkklilrl deyil, eyni zamanda, blgdki yhudi
qbillri il v yhudilrl mkdalq edrk zn
qar
hcum planladran Suriyadak xristian
qbillri il mbariz aparmaq mcburiyytind
qalmd. Amma bu, yen d onun kitab hlini
(xristian v yhudilri) lntlmsi kimi bir ntic
dourmamd. Onun shablri zlrini mdafi
etmk mcburiyytind qalm, amma dmnlrin
dinin qar mqdds mhariby girmmidilr.
Hz. Muhmmd (s..v) azad etdiyi klsi Zeydi bir
mslman ordusunun komandiri kimi xristianlara
qar mhariby gndrn zaman onlara Tanr
yolunda
csur,
amma
insanprvrlikl
savamalarn mr etmidi. Bu mr gr, onlar
rahiblr, keilr v ya rahiblr tcavz etmmli
v ya savamayan zif insanlar hdf almamal idilr.
Mlki xslr qar he bir soyqrm hyata
keirmmli, tk bir aac bel ksilmmli, he bir
ey dadlmamaldr...4
Peymbrimizdn (s..v) sonra gln xliflr d fth
etdiklri lklrd hm orann yerli xalqnn, hm d tz
glnlrin slh v thlksizlik iind yaamasn tmin
etmidilr. lk xlif hz. bubkr Suriya sfrin xd
rfd bir tlimat vermidi. Onun l keirilck yerlrd
hyata keirilmsini istdiyi mrhmtli v mehriban davran
39

Quran xlaqnn gzl bir nmunsidir. Hz. bubkrin

tlimatlar beldir:
Ey insanlar, rkdn tabe olacanz 10 qanun
verirm: xyant etmyin v haqq yolundan
ayrlmayn. Ua, qadn v yal insanlar qtl
yetirmyin. Xurma aaclarn yandrb mhv etmyin
v hr hans bir meyv aacn da ksmyin.
Dvlrdn, srlrdn v ya ktllrdn hr hans
birini qtl yetirmyin... Hyatlarn axirt hyatna
balam v dnyadan z evirmi insanlarla
qarlaacaqsnz, onlara toxunmayn. Crbcr
rzaqlar tqdim edn insanlarla qarlaacaqsnz,
yeyin, fqt Allah`n adn anma unutmayn!5
Hz. bubkrdn sonra xilaft mqamna sahib olan v
mehribanl, mrhmti v dalti il mhur olan hz. mr
is l keiriln lklrin yerli xalq il dalt v mehribanlq
nmunsi olan mxtlif razlamalar ld etdi. Msln, hz.
mr Qds v Ldd xristianlarna onlarn thlksizliyi il
bal zmant (amannam), habel kilslrin dadlmayaca
v kilslrd mslmanlarn cm halda ibadt etmmsi
msllrind tminat verdi. Lahm xristianlarna tqdim olunan
rtlr d eyni idi. Mdainin fthi il Nasturiya patriarx III
uayheb (650-660) veriln zmant d yen eyni kild
kilslrin dadlmayacana, he bir binann mscid v ya ev
evrilmycyin dair tminatlardan ibart idi.6 Hz. mr bu
razlamalarn hamsna sadiq qald. III Nasturiya patriarxnn
bu fthlrdn sonra dostuna yazd bir mktub mslman
rhbrlrin kitab hlin qar mrhmtini v mehribanln bir
xristiann dilindn bildirmsi baxmndan gzl bir nmundir:
Allah`n iradni zlrin verdiyi bu rblr bizlr
sla zlm etmdilr. Hqiqtn, onlar dinimiz, din
40

xadimlrimiz, kils v monastrlarmza hrmt

gstrdilr...7
Hz. mrin verdiyi bir himay sndi biz bir mminin
Quranda trif ediln xlaq nmunsi srgildiyi zaman nec bir
mehribanla sahib ola bilcyini gstrir:
Bu veriln aman hrknar halinin xst-salam,
yax-pis btn frdlri n din, can, mal, kils v
sinaqoqlarnn
himaysi
ndr.
Kilslr
dadlmayaca kimi mskn d edilmyck v
onlardan he bir ey sirgnmyckdir. Xalqdan he
kims zrr qdr d zrr grmyckdir. Bu kitabda
yazlan msllr Allah`n v Rsulunun hdi,
xliflrin v mminlrin zimmtinddir.8
Btn bu nmunlr Allah`n Quranda mminlr mr
etdiyi daltin bir-bir hyata keirilmsidir. Bir ayd Allah
bel buyurur:
Allah
siz
mantlri
z
sahiblrin
qaytarmanz v insanlar arasnda hkm
etdiyiniz zaman daltl hkm etmyinizi mr edir.
Hqiqtn, Allah`n bununla siz verdiyi yd nec
d gzldir! lbtt, Allah eidn v grndir!
(Nisa, 58)
Anqlosakson kilssinin missioner liderlrindn olan
Kenon Teylor is slam xlaqnn gtirdiyi gzlliklri bir
xnda bu kild dil gtirir:
...slam xlaq adil v rhim olan Allah`n iradsin
tslim olma, nfsin msuliyytini v hminin
qiyamt v hesab gnnd dlaltin iddtl
czalandrlacan bildirdi. Namaz qlmaq, oruc
tutmaq v xeyirli i grmk kimi vziflr myyn
etdi. Hqiqi v smimi olmayan sni fziltlri, din
ad altnda ediln hiyl v riyakarlqlar, mxtlif
41

yollara aid edil biln xlaqi duyular v qid

mvzusunda mbahis ednlrin bir-birin uyun
glmyn szlrini bir trf atd. sirlr hrriyyt
midi, insanla qardalq duyular alad v insan
tbitinin sas hqiqtlrini tsdiq etmi oldu.9
Mslmanlarn fth etdiyi lklrd slam zorla qbul
etdirmlri klindki yanl tsvvr Qrb tdqiqatlar
trfindn d rdd edilmi, mslmanlarn adil v mehriban
davran hr ks trfindn tsdiq olunmudur. Bir Qrb
tdqiqats L.Braun bu vziyyti bel etiraf edir:
...Doru olmasna bh edilmyn hqiqtlr
mslmanlarn getdiklri yerd xalq qlnc gc il
slama gtirmsi bardki xristian mnbli iddialarn
kkndn sassz olduunu sbut etmkddir.
Fthlrin arxasndak dinamik amil onlarn xalqlar
ardqlar slam qardal idi... Bax, bu qardaln
ls d slam qbul ednlrl birlikd srtl
byyrd.10
Tarix boyunca geni torpaqlara hkm edn btn
mslman rhbrlr digr dinlrin mnsublarna qar son
drc mehriban v hrmtl davranmaa davam etmidilr.
slam dvltlrind hm yhudilr, hm d xristianlar son
drc thlksiz v mstqil bir hyat srmd. Slcuqilr v
Osmanl imperiyalar dvrnd d slamn dalt v
mehribanl davam etmidir. ngilis tdqiqats Sir Tomas
Arnold slamn slhsevrliyi (The Preaching of Islam) adl
kitabnda xristianlarn slcuqlarn bu davranna gr onlarn
idariliyi altna nec kemk istdiyini bel bildirir:
slam idariliyi altnda dini hyatn thlksiz
olmas haqqndak bu hisslr yen o dvrlrd Kiik
Asiya (Anadolu) xristianlarnn slcuq trklrini bir
xilaskar kimi qarlamasna sbb olmudu... Htta
42

VIII Mixail (1261-1282) dvrnd Kiik Asiya

irisindki kiik qsblrin xalq Bizans
imperiyasnn istibdadndan qurtulmaq midi il
trklri qsblrinin ial n dvt etmidilr.
Htta bu xalq arasnda bir ox varl v ya kasb
adamlar o zamank trk milli srhdlri rivsind
htta k etmyi dnmdlr.11
Mslman Slcuqilr imperiyasnn n parlaq dvrnd
rhbr olan Mlikah l keirdiyi torpaqlardak xalqa byk
bir mehribanlq v mrhmtl mnasibt bslmi, bunun
nticsind d fth etdiyi lklrin xalqlar trfindn byk
sevgi v hrmtl yada salnmdr. Btn bitrf tarixilr
Mlikahn daltini v mehriban davrann smimiyytl dil
gtirir. Onun mehribanl kitab hlinin qlbind d zn qar
bir sevgi yaratmd. Htta bu sbbl bir ox hr tarixd ox
nadir hallarda olan bir kild, yni z istyi il Mlikahn
idariliyi altna kemyi qbul etmidi. II slib yrn VII
Luisin xsi katibi kimi qatlm Mqdds Denis monastrnn
nmayndsi Odo de Dioqilo adl rahibin Sir Tomas Arnoldun
yen hmin kitabnda yer alan xatirlrind mslmanlarn
hans din mnsub olmasndan asl olmayaraq, hr ks qar
nec daltli davranmas btn aql il bildirilir:
gr mslman trklrin qlbin o sfalt v flakti
grrk bir mrhmt hissi glmsydi, arxada qalan
xaprst dstlrinin vziyyti ox ar olard.
Trklr bu biarlrin yarallarna qulluq etdilr,
kasblarn
alicnablqla yedizdirdilr v onlar
ehtiyacdan xilas etdilr. Htta bzi mslmanlar
rumlularn qorxu v hiyl il haclardan qoparm
olduqlar fransz pullarn satn alaraq ehtiyac olan
haclara verdilr. Eyni dindn olmayanlarn bu
himaydarl il z dindalar olan v onlardan ar
43

ilrd istifad edn, onlar dyn rumlularn

hrktlri xal haclar arasnda el bir mqayisy
sbb oldu ki, bunlardan bir oxu onlar xilas edn
mslmanlarn dinini z istklri il qbul etdilr.12
Tarixilr trfindn yazlan bu stirlr slam xlaqna
sahib olan mslman rhbrlrin hr zaman mehribanlq,
mrhmt v daltl hkm etdiyini tsdiqlmkddir. srlr
boyu 3 qity hkm edn Osmanl imperiyasnn tarixi d eyni
kild mehribanlq v xeyirxahlq nmunlri il doludur.
spaniya v Portuqaliyadak katolik dvltlr trfindn
soyqrmna v srgnlr mruz qalan yhudilrin II Sultan
Byazid dvrnd Osmanl torpaqlarna yerlmsi slam
xlaqnn gtirdiyi mehribanln ox gzl bir nmunsidir. O
dvrd spaniya torpaqlarnn byk hisssin hakim olan
katolik krallar hl xeyli vvldn mslman ndlus
idariliyi altnda rahatlq iind yaayan yhudilr byk
tzyiqlr ttbiq etmidilr. Mslmanlar, xristianlar v
yhudilr ndlusda birlikd slh raitind yaayarkn katolik
krallar btn lkni zorla xristianladrmaa sy gstrmi, bu
mqsdl yhudilr tzyiq gstrrkn mslmanlara qar da
savaa girmidilr. Nticd, 1492-ci ild hm spaniyann
cnubundak Qranada blgsin snan son mslman
idariliyin son qoyulmu v mslmanlara qar qorxunc bir
soyqrm hyata keirilmi, hm d dinini dyidirmyi qbul
etmyn yhudilr lkdn srgn edilmidilr. Yurdsuz qalan
bu yhudilrin bir qismi Osmanl imperiyasna snd v
Dvlti-Ali (ali dvlt) bu tlbi qbul etdi. Kamal Risin
komandanl altnda olan Osmanl donanmas lkdn
xarlan yhudilri v soyqrmndan qurtula biln
mslmanlar gmilrl dayaraq Osmanl lksin gtirdi.
Tarix son drc dindar bir mmin kimi dn II Sultan
Byazid 1492-ci ilin yaznda spaniyadan xarlan bu mzlum
44

yhudilri Osmanl lksinin myyn yerlrin, xsusil d bu

anda Yunanstanda olan Selanik (Saloniki), dirn, yriboza
bal Livadiya v Tirhala dairsin yerldirdi. Trkiyd
yaayan 25 min nfr qdr Trkiy yhudilrinin byk
ksriyyti bhs olunan spaniya yhudilrinin trmlridir.
Onlar 500 il nc zlri il gtirdiklri din v nnlrini
Trkiy qanunlarna uyunladrmlar v z mktblri,
xstxanalar, istiraht evlri, mdniyyt qurumlar v
qzetlri il rahat bir hyat srrlr. Trkiy yhudilri arasnda
tacirlr v i adamlar olduu kimi mhndis, memar v s.
texniki mvzulardan ta reklamla qdr mxtlif snt
nvlrin sahib olanlar, bunlarla yana, alimlrdn v
sntilrdn tkil olunan v getdikc inkiaf edn intellektual
bir evrlri var. Avropann bir ox lksindki yhudi icmalar
srlrdir irqi antisemit hcumlarn hycan il yaad
halda, Trkiydki yhudi icmas rahatlq iinddir. Yalnz bu
nmun slamn gtirdiyi mehribanlq v dalt anlaynn
tsbit edilmsi n kifaytdir.
II Sultan Byazidd grdymz fqt v mehribanlq
btn Osmanl padahlarna xas idi. Fateh Sultan Mehmet
stanbulu fth etdiyi zaman bu hrd hm xristianlara, hm d
yhudilr mstqil yaamaq hququ vermidi. Mslmanlarn
mehriban v daltli davran mvzusunda, slam dnyas
haqqnda yazd qiymtli srlri il tannan Andre Miquel bir
srind bel deyir:
Xristian xalqlar Bizans v Latn dvltlri
zamannda da tapa bilmdiklri ox yax idar
olunan bir quruluda idilr. sla sistemli bir zlm
grmdilr. Tam ksin, imperiya stanbul bada
olmaqla, ignc grn spaniya yhudilrin
snacaq olmudu. He bir yerd zorla islamladrma
olmamdr.13
45

Osmanldan vvl olan slam dvltlrind d qeyrimslmanlara

byk hquqlar verilmidi. Corctaun
Universitetind (AB) din v beynlxalq laqlr professoru
olan Con Esposito tarixd mslman dvltlrin idariliyin
ken yhudilrin v xristianlarn burada byk fqtl
qarladqlarn bel bildirir:
Bizans v fars torpaqlarnda yaayan v onsuz da
xarici hkmdarlar trfindn idar olunan bir ox
mslman olmayan cmiyyt n slam idariliyi
bir idaretm dyiikliyi mnasna glirdi, amma bu
yeni rhbrlr daha mlayim v tolerant idi. Bu
icmalarn oxu daha ox muxtariyyt sahib idi v
ksr hallarda daha az vergi dyirdilr... slamn dini
mnasibtlr baxmndan yhudilrin v yerli
xristianlarn dini azadln daha ox tanyan, daha
fqtli bir din olduu ortaya xd.14
Bu izahlardan da grndy kimi, mslmanlar tarixd
he bir zaman fsad trdn olmam, ksin, getdiklri hr
yer, hr millt v inancdan olan insana thlksizlik v
rahatlq aparmlar. Mslmanlar Allah`n Allah`a ibadt
edin! V ona he bir eyi rik qomayn. Ata-anaya,
qohum-qrbaya, yetimlr, yoxsullara, yaxn v uzaq
qohum-qonuya, yaxn yolda v dostlara, msafirlr,
sahib olduunuz qul v knizlr yaxlq edin! Hqiqtn,
Allah zn bynnlri sevmz! (Nisa, 36) aysi il btn
insanlarla xeyirxahlq v alicnablqla rftar etmilr, onlara
mrhmtl yanamlar.
Qsas, Quran xlaqnn sasn insanlar arasnda dostluq,
qardalq, rahatlq v fqt dolu davran tkil edir v slam
bu stn xsusiyytlri il yer zn fitn-fsaddan
kindirmyi zn sas hdf semidir. Qurann hkmlri v
bunlarn tarixd mslmanlar trfindn ttbiq olunmas bu
46

mvzuda he bir mnaqiy yer vermyck qdr akardr.

(Mfssl mlumat n baxn: Harun Yhya, Kuranda adalet
ve hogr, Kltr nriyyat, 2000)

DN ADI ALTINDA
TERROR TRDNLRN Z
Bura qdr aradrdmz hqiqtlr gstrir ki,
gnahsz insanlara qar terror mllri hazrlamaq din xlaqna
tamamil ziddir. He bir mslman bel bir gnah i grmz.
ksin, mslman bu gnah ii grn insanlar gnah i
grmkdn saxlamaqla yer zndki fitn-fsad aradan
qaldrmaa v btn insanlara thlksizlik v dinclik
gtirmy borcludur v buna gr msuliyyt dayr.
Mslmanlq terrorla bir yerd tsvvr oluna bilmz, ksin,
slam terror qarsndak n byk mane v onun arsidir.
Xristian terroru, yhudi terroru v ya slam terroru
ola bilmz. Nec ki, bhs ediln terroru hyata keirn
adamlarn quruluuna baxarkn bu terrorun dini deyil, sosial bir
msl olduu ortaya xr.
47

Slibilr - z dinlrini ayaqlayan barbarlar

Bir dinin v ya baqa bir fikir sisteminin hqiqi mesaj
bzn onun szd trfdarlar trfindn tamamil ourlana
bilr. Xristian tarixinin qaranlq bir dvrn tkil edn
slibilr bunun yax bir nmunsidir.
Slibilr XI srin sonunda mqdds torpaqlar
(Flstin trafn) fth etmk mqsdi il Avropadan yola dn
avropal xristianlar idi. Szd dini bir mqsdl yola
xmdlar, amma getdiklri hr yer vhilik v qorxu
aparmdlar. Kitabn irlidki hisslrind mfssl kild
grcyimiz kimi mlki halini ktlvi halda soyqrmna
mruz qoydular, hddindn artq knd v hri talan etdilr.
Slibilr mslmanlarn, yhudilrin v ortodoksal
xristianlarn slam idariliyi altnda rahatlq v min-amanlq
iind yaad Qds fth etdiklri zaman is byk bir
soyqrmn hyata keirdilr. Btn mslmanlarn v
yhudilrin boyunlarn vurmaqla vhicsin ldrdlr. Bir
tarixinin ifadsi il desk, l keirdiklri btn rblri v
trklri ldrdlr..., kii v ya qadn bilmdn hamsn
qtl yetirdilr.15 Slib yrlrinin itiraklarndan biri olan
Raymund of Aquiles bu vhiliyi fxrl bu cr qeyd edirdi:
Grmy dyn maraql shnlr ba verdi.
Adamlarmzn bzilri -hl bunlar n mrhmtlilri
idi- dmnlrinin balarn ksirdilr. Digrlri onlar
oxla vurub yer srirdilr. Bzilri is onlar diri-diri
odun iin ataraq daha uzun mddt davam edn
ignclr mruz qoyurdular. hrin klri
ksilmi balarla, llr v ayaqlarla dolu idi. El bir
vziyyt yaranmd ki, kd bunlara dyib
yxlmadan yerimk ox tin idi. Ancaq btn bunlar
48

Sleyman mbdindkilrin yannda he n saylrd.

Orada n olduu il maraqlanrsnz? gr siz
hqiqti desm, inanmaa tinlik krsiniz. He
olmasa bunu deyim ki, Sleyman mbdind axan
qann hndrly adamlarmzn dizindn yuxar
keirdi.16
Slibilrin ordusu Qdsd iki gn iind txminn 40
min mslman yuxarda bildiriln sullarla vhicsin
ldrd.17
Xallarn barbarl o qdr gcl idi ki, IV slib yr
zaman onlar z dindalarnn hri olan stanbulu talan
etdilr, kilslrdki qzllar skb yamalamaqdan bel
kinmdilr. lbtt ki, btn bu barbarlq xristianln siyasi
doktrinasna zidd idi. nki xristianlq ncild bildiriln ifad
il desk, slind, bir sevgi mesajdr. Matta ncilind hz. sann
z tlblrin: Dmnlrinizi sevin, siz zlm ednlr
n dua edin, - dediyi yazlmdr (Matta, 5/44). Luka
ncilind is hz. sann: Bir zn ill vurana digr zn
evir, - dediyi bildirilir (Luka, 6/29). hdi-cdidin he bir
yerind qardurman qanunildirn bir hkm yoxdur,
gnahsz insanlarn qtl yetirilmsi is gman bel edil
bilmz. Msumlarn qtliam anlay ncild zalm yhudi
ah Herodun krp yadak hz. san mhv etmk chdi olaraq
tqdim edilir.
Yax, bs xristianlq qardurmaya v grginliy sla yer
vermyn bir sevgi dini ikn xristian xallar nec olub ki,
tarixin n byk vhiliklrini trtmidir? Bunun n byk
sbbi xallarn cahil insanlardan, ayaq dstsi deyil
bilck kimslrdn tkil olunan bir gruh olmasdr. z
dinlri haqqnda he bir ey bilmyn, ncili hyatlarnda
oxumam, htta blk grmmi, xristianln xlaqi
normalarndan xbrsiz olan ktllr shv bir yola
49

srklnmidilr. Din ad il ortaya xan bir qrup iftira etmi,

Allah bunu istyir klindki slibi ar il bu cahil
ktllri barbarla srklmidi. Onlar dinin qti olaraq
yasaqlad mllri bu cr saxtakar bir sulla geni xalq
ktllrin ttbiq etmidilr.
O dvrd mdni chtdn daha irlid v yksk
sviyyd olan rq xristianlarnn, msln, bizansllarn
slibilrdn daha ox insanprvr olmasna diqqt etmk lazm
glir. Slibilr glmmidn vvl d, onlar getdikdn sonra
da ortodoksal xristianlar mslmanlarla sakit raitd ortaq
hyat srmlr. BBC televiziyasnn rhisi Terri Consun
szlrin gr, slibilrin Orta rqdn xmas il mdni
hyat tkrar balam v dinin mnsublar yen Qdsd
birlikd yaamaa balamdlar.18
Slib yrlri nmunsi mumi bir qanunauyunluu
gstrir: bir fikrin ardcllar gr mdniyytdn uzaq, ideya
baxmndan az inkiaf etmi cahil insanlardrsa, o zaman
onlarn qardurmaya, grginliy v tcavzkarla meyili ox
yksk olar. Bu, dindn knar ideologiyalara da aiddir.
Dnyadak btn kommunistlrin n vhisi v qana susayan
Kambocada ortaya xan Qrmz kxmerlr olmudur. nki
onlar kommunistlrin n cahillridir. Cahil insanlar qardurma
trfdar olan bir fikri dlilik drcsin gtirdiklri kimi
qardurmaya v dmniliy qar olan bir fikr, msln,
din d qardurma, dmnilik v grginlik qata bilr. slam
dnyasnda da bunun nmunlri olmudur.

50

Qurana gr bdvi xarakteri

Peymbrimizin (s..v) dvrnd rbistanda iki sas
sosial zmr var idi: hr halisi v bdvilr. O dvrn
rtlrin gr, rbistan hrlrind olduqca inkiaf etmi bir
mdniyyt hakim idi. Ticart laqlri bu hrlri xarici
dnyaya balayr v bu, hrli rblrin tcrbsini artrrd.
Onlar geyim mdniyytin sahib idilr, dbiyyatdan, xsusil
d eirlrdn xolar glirdi. Bdvilr is ld yaayan kri
qbillr olaraq ox geri qalm bir mdniyyt sahib idilr.
Snt v dbiyyatdan tamamil xbrsiz olan bdvilr
shrann srt rtlri daxilind kobud bir xarakter sahib
olmudular.
slam rbistan yarmadasnn n hmiyytli hri
olan Mkknin sakinlri arasnda douldu v inkiaf etdi.
Amma slam yayldqca rbistann btn qbillri onu
51

mrhl- mrhl qbul etdilr. Onlarn arasnda bdvilr d

var idi. Amma bdvilrl laqli olan bir problem d var idi:
onlarn intellektual v mdni sviyysi slam drinliyini
anlamaq n ox aa idi. Bir Quran aysind onlarn
vziyyti bel aqlanr:
Bdvilr kfr v nifaq baxmndan daha pis v
Allah`n z Peymbrin nazil etdiyi hkmlri
(cahilliklri zndn) bilmy daha layiqdirlr.
Allah bilndir v hikmt sahibidir! (Tvb, 97)
Bdvilr, yni inkar v nifaq baxmndan daha pis olub
srhd tanmaa msaid olan sosial qruplar Peymbrimizin
(s..v) dvrnd slam dnyasna daxil oldular. Ancaq sonrak
dvrlrd slam dnyasnda problem yaratmaa baladlar.
Bdvilr arasnda inkiaf edn xaricilr adl mzhb bunun
bir nmunsi idi. slamn z v Quran xlaqnn geniliyi
mvzusunda hec bir anlaya sahib olmayan xaricilr bir ne
Quran aysini z hqiqi mnasndan tamamil sapndraraq
zlrindn olmayan btn mslmanlara qar savaa qalxdlar.
Daha sonra terror mllri trtdilr. Peymbrimizin (s..v)
n yaxn shablrindn biri olan v Peymbrimiz (s..v)
trfindn elm hrinin qaps olaraq trif ediln hz. li bir
xarici trfindn hazrlanan sui-qsd nticsind baqla hid
edildi.
slam dnyasnda daha sonrak dvrd d hailr
kimi tannan baqa bir davakar tkilat inkiaf etdi. Bunlar bsit
ar v vdlr asanlqla inandrla biln, dinin z v drinliyi
haqqnda he bir anlaya sahib olmayan, z cahilliklri
zndn d byk bir fanatizm nmayi etdirn fanatik davakar
insanlardan tkil olunmu bir terror tkilat idi. Baqa szl,
slibilr xristianl z hqiqi mnasndan tamamil
sapndraraq onu bir vhilik tlimi kimi qlm verdiklri
kimi, slam dnyasnda ortaya xan bir sra azn qruplar da
52

slam shv izah edrk qardurma yaratdlar. Onlarn hr

ikisinin ortaq chti Qurandak ifad il desk, bdvi, yni
cahil, mdniyytsiz, z iin qapanb qalm, srt v kobud
tbitli insanlar olmalar idi. Onlarn trtdiklri vhilik
mnsub olduqlarn iddia etdiklri dinin deyil, bu sosial
quruluun nticsi idi.

Terroru mrhmtsizdir, onun

yegan mqsdi mhv etmkdir
Rus anarxizminin yaradcs olan Mixail Bakunin v
onun tlbsi Neayev ideal terrorunu bel tsvir edirlr:
deal terrorist qanuni qurulula v mdni dnyann btn
qanuni mnvi v digr qurumlar il laqsini ksn adamdr...
O, yalnz bir elm tanyr: mhv etmk.19
Bakuninin v Neayevin bu szlrindn d baa
dldy kimi, terrorular btn maddi v mnvi qurumlarla
laqlrini ksn, bu sbbdn btn xlaqi dyrlri rdd edn
v bu qurumlar zlrin bir mane v dmn olaraq grn
adamlardr. Bakunin baqa bir sznd is: Bir terrorunun
yegan bir qaysi olmaldr: mrhmt gstrmdn mhv
etmk! Terroru bu qayni rhbr tutaraq, hr zaman
yorulmadan v soyuqqanllqla lmy v buna mane olan
hr ksi z llri il ldrmy hazr olmaldr, - demidir.
53

Terrorizmin stolst kitab kimi tannan nqilabnn stolst

kitabnda bir terrorunun nec olmasnn lazm gldiyi bu
cmllrl aqlanr:
...zn qar srt davranda olan inqilab sevgiy,
dostlua, minntdarla, htta rf bel yer
vermyrk baqalarna qar da srt olmaldr.
Sadc olaraq nail olmas zn zvq, toxluq v
mkafat gtirck inqilab savan soyuq hvsin
yer vermlidir.20
Bu szlr terrorun qaranlq zn d btn aql il
ortaya qoyur v terrorun slh, mehribanlq v sevgi zrind
qurulan slam dini il bu szn tam mnasnda zidd olduunu
gstrir. nki Allah Ey iman gtirnlr! Hamnz bir yerd
slh (slama) glin! eytann yolu il getmyin. nki o,
sizin aq dmninizdir. (Bqr, 208) aysi il insanlar
slhn sl qurtulu olduunu, bunun ksinin, yni mharibnin,
savan v mnaqinin is eytann yolu il getmk demk
olduunu bildirmidir.

Terrorun ktl psixologiyas

Terrorularn digr bir hmiyytli xsusiyyti d
onlarn ktl ruhu il hrkt etmsidir. Bu ktl iind insani
dnclr, insani seimlr riyib yox olur, hr ks tk bir
mqsd ynlir. Ktl ruhu il hrkt edn insanlar tkbana
olarkn, slind, ed bilmycyi eylri etmyi bacarr,
ursuzluq v iradsizlik iind hrkt ed bilirlr. Dnyann
bir ox lklrind terror qruplar iind yer alan bzi alsz v
cahil insanlar nyi n n etdiyini bel bilmdn kobudluun,
arlarn tsiri il emosional bir isterikaya qaplr, sr
psixologiyas rivsind olaraq, slind, z iradsi il ed
54

bilmycyi ktl gnahlarna bular. Bel insanlar bir anda

liqanl qatil, tcavzkar bir etirazya, qeyri-insani hrktlr
ed biln bir terroruya evril bilr. Tkbana olarkn sssiz,
sakit grnn bir insan bir terror qrupuna daxil olduu zaman
bir evi yandra bilr, bir cnbiy sbbsiz yer hcum ed
bilr, bir i yerini talan ed bilr, toplu halnda olan insanlar
qtl yetir bilr, htta zn bel lm atmaqdan kinmz.
Bu tipli insanlar zlrini terroru qrup daxilindki tlqin
tslim edr v sylnnlri oxluun ona verdiyi gcl ursuz
kild yerin yetirr. Terror mllrin qoulanlarn oxunun
iradsi v vicdan zif olduu n onlar ktl psixologiyas
iind rimi, bir nv sr halna glmilr. Onlarn
mhakim v mlahiz yrtmk qabiliyyti tamamil aradan
qalxm, bunun yerin ifrat v iirdilmi duyular, zorakla
meyil v tcavzkarlq hakim olmudur. Bel insanlar
thriklr aq olurlar, onlar xo niyytdn, mrhmtdn v
xeyirxahlqdan uzaqdrlar, he bir qanun tanmazlar. Bu cr
ktl psixologiyasnn yanll, insann z al v iradsi il
hrkt etmsinin lazmll bir Quran aysind bel
aqlanmdr:
Bilmdiyin bir eyin ardnca getm! nki
qulaq, gz v rk - bunlarn hams soru-sual
olunacaqdr. (sra, 36)

55

Terrorizmin mnblrindn biri:

nc dnya fanatizmi
Bura qdr bildirdiyimiz tarixi nmunlr szd slami
terror adlandrlan, son dvrlrd dnyann gndmin gln,
hqiqtdn tamamil uzaq olan bu mslnin aydnladrlmas
baxmndan olduqca hmiyytlidir. nki bu gn d slam ad
altnda ortaya xaraq terror trdnlr v ya bunu
dstklynlr - bunlar slama dnyasndak kiik bir azl
tmsil etmkddir - slamdan deyil, bdvi xarakterindn
x edirlr. Onlar slamn zn he bir kild anlamr, bir
slh, sakitlik v dalt dini olan slam z sosial v mdni
qurulularndan qaynaqlanan barbarla alt etmy alrlar.
Bu barbarln mnbyi is insan sevgisindn nsibini almayan
insanlarn nc dnya fanatizmi adlandra bilcyimiz
alszlqlardr.
56

Bu, bir hqiqtdir ki, son bir ne srdir ki, slam

dnyasnn drd bir yanndak mslmanlar qrbli qvvlr v
ya onlarn laltlar trfindn zlm mruz qoyulmudur.
Mstmlki Avropa dvltlri, Qrb trfindn dstklnn
yerli mstmlkilr (msln, srail) v ya Qrb trfindn
dstklnn yerli aqressiv rejimlr mslman topluluqlarna
byk facilr v ar-aclar yaatmdr. Amma bu,
mslmanlarn Qurana gr anlamas, izah etmsi v
mqavimt gstrmsi lazm gln bir haldr. Quranda he bir
zaman zlm qar zlm ttbiq edilmsin izn verilmz.
ksin, Allah aylrind mslmanlara pisliy qar yaxlqla
cavab vermlrini mr edir:
Yaxlqla pislik eyni ola bilmz. Sn pisliyi
yaxlqla df et. Bel olduqda aranzda
dmnilik olan xsi sanki yaxn bir dost
grrsn. (Fussilt, 34)
Mslmanlarn onlara qar ttbiq olunan zlm qar
mqavimt gstrmsi, lbtt ki, qanuni bir haqdr. Amma bu
he bir zaman kor bir nifrt, daltsiz bir davt sbb
olmamaldr. Allah bu bard mslmanlara: ...Bir camaata
qar bsldiyiniz kin sizi tcavz svq etmsin. Yaxlq
etmkd v pis mllrdn kinmkd lbir olun. Gnah
etmkl v dmnilik etmkd bir-biriniz kmk
etmyin. (Maid, 2) - dey xbrdarlq edir.
Buna gr d dnyadak mzlum milltlrin
tmsililiyi iddias il ortaya xaraq digr milltlrin gnahsz
insanlarna qar terror trdilmsinin slamla he bir laqsi
ola bilmz.
Burada bildirilmsi lazm olan digr bir msl odur ki,
qrbli qvvlrin mslmanlara qar yuxarda bhs etdiyimiz
zlm v tzyiqlri Qrbin hamsnn deyil, bu mdniyyt XIX
srd hakim olan materialist, dindn uzaq flsf v
57

ideologiyalarn gnahdr. Avropa mstmlkiliyi xristian

xlaqndan ml glmmidir, ksin, bu xlaqa qar xan v
dinin leyhdar olan cryandan domu v n byk
vhiliklrini XIX srdki sosial darvinist ideologiyasnn
dstyi il hyata keirmidir. Bu gn d qrb dnyasnda
zalm, fitnkar, davakar nsrlr olduu kimi, xsusil
xristianlqdan bhrlnck slhsevr, xeyirxah v daltsevr
bir mdniyytin olmas da vacibdir. slind, yer zrindki
sas fikir ayrl Qrb v slam dnyas arasnda yox, hm
qrbdki, hm d slam dnyasndak dindarlarla din
leyhdarlar (materialistlr, ateistlr, darvinistlr v s.)
arasndadr.
nc dnya fanatizminin slamla he bir laqsinin
olmamann digr bir gstricisi bu fanatizmin yaxn zamana
qdrki kommunist ideologiyas il eynilmi olmasdr. Blli
olduu kimi, gnmzdki anti-Qrb terror mllrinin
analoqlar 1960-c v 70-ci illrd d Sovet ttifaqndan dstk
alan kommunist tkilatlar trfindn hyata keirilmidir.
Haqqnda bhs olunan tkilatlar dourmu sosial qurulularn
bir qismi kommunist ideologiyasnn z tsir gcn itirmsi
il laqdar olaraq slamdan istifad etmy alr. Kemi
kommunist arlarna bzi islami anlay v simvollar qataraq
tkil etmk istdiklri bu din cildin brnm vhilik,
slind, slamn zn tkil edn xlaqi dyrlr tamamil
ziddir. Bu mvzuda bildirilmsi lazm olan bir msl d
slamn hr hans bir millt v ya corafiyaya aid olmamas
hqiqtidir. slam Allah`n insanlara yolgstrn olaraq
endirdiyi son dindir v o, btn insanla xitab edir.
Mslmanlar inandqlar haqq dini hr bir mdniyytdn olan
hr bir millt anlatmaa, tantmaa v onlarn qlbini slamla
isindirmy borcludur. Buna gr d slam ad altnda ortaya
xaraq terror mllrini hyata keirn, zorak rejimlr tkil
58

edn, dnyan gzlldirmk vzin irkinldirn insan v

qruplara qar yegan bir ar vardr: hqiqi slamn ortaya
qoyulmas, izah edilmsi, onun ktllr trfindn baa
dlmsi v yaanmas.

Terrorizmin sullarndan biri

cmiyytd qorxuya v panikaya sbb olmaqdr
Terrorun n hmiyytli xsusiyytlrindn biri onun z
hdfini ixtiyari semsidir. Hdfin frq qoymadan myyn
olunmas is total qorxunun yaylmasnn n hmiyytli
sbblrindn biridir. nki bu, he bir insann thlksizlik
raitind olmayaca mnasna glir. gr hr hans birisini
hdf almaq n xsusi bir sbb yoxdursa, o zaman he kim
thlksizlikd olmayacaqdr. Potensial hdf zn qorumaq
n he bir ey ed bilmz. nki terroru z sediyi yerd v
zamanda hrkt keir. Bu da siyasi terror aktlarnn
vvlcdn txmin edil bilmycyini v terrorularn z
istklrin uyun hrkt edcklrini gstrir.

Radikalizm yanll
Bu kitabda nzrdn keirdiyimiz terror klmsi il
brabr inclnmsi lazm olan bir digr msl radikalizm
mfhumudur. Radikalizm hr hans bir mvzuda srt v
gztsiz bir siyast yrtmk mnasna glir. Radikallar kkl
dyiikliklr istyn v bunun n srt, bzn htta tcavzkar
sullardan istifad edn xslr kimi baa dlr.
Hr mvzuda olduu kimi, bu mvzuda da hr bir
mslmann mracit edcyi mnb Quran olmaldr. Qurana
59

baxdmz zaman is radikalizm klind ifad ediln

slubun Allah`n mminlr mr etdiyi sluba he d uyun
glmdiyini grrk. Allah Quranda mminlri trif v tsvir
edrkn yumaq szl, dava v qardurmadan qaan, htta n
tndmcaz xslr qar daha mlayim v dostcasna
mnasibt bslyn, xo bir xarakter tsvir etmkddir.
Bu mvzuda biz yolgstrn nmunlrdn biri
Allah`n hz. Musaya v hz. Haruna fironun yanna getmk mri
verrkn dediyi yumaq sz sylyin mridir.
kiniz fironun yanna yollann. O, hqiqtn,
aznlab hddini amdr. Onunla yumaq
dann. Blk yd-nsiht qbul etsin, yaxud
qorxsun. (Taha, 43-44)
Firon z dvrnn zlm v syanlqda n qabaa getmi inkarsdr. O, Allah` inkar edib zn btldirmi, daha
sonra is mslmanlara (dvrnn srailoullarna) qorxunc
zlm v qtllr ttbiq etmi bir despotdur. Lakin bu cr dmn
bir insana trf yollanarkn d Allah peymbrlrin: Ona
yumaq sz sylyin, - buyurmaqdadr.
Diqqt edilirs, Allah`n gstrdiyi metod mlayim bir
slubda dialoq qurmaqdr, tikanl szlr, sbi fikirlr,
hycanl etiraz gstrilri il qardurma meydana gtirmk
deyil.
slub mvzusunda mslmanlara yol gstrck digr
nmunlr kemi peymbrlrdn hz. eyb il inkar xalq
arasnda olmu dialoqda da var. Quranda bu dialoq aadak
kimi bildirilir:
Mdyn tayfasna qardalar eybi gndrdik. O,
dedi: Ey camaatm, Allah`a ibadt edin! Sizin
n Ondan baqa bir tanr yoxdur. ld v
kid ksmyin! Sizi bolluq irisind grrm.
Mn hm d hr trfinizi bryck gnn
60

zabndan sizin n qorxuram. Ey camaatm,

l v kinin dzgnlyn tam ml edin, he
bir eyd insanlarn haqqn ksmyin v yer
znd
fitn-fsad
trd-trd
gzib
dolamayn! gr mminsinizs, Allah`n verdiyi
mnft sizin n daha xeyirlidir. Mn sizin
zrinizd nzarti deyilm. Onlar dedilr: Ey
eyb, namaznm sn mr edir ki, biz atababalarmzn ibadt etdiklrini bir yana ataq v
ya mal-dvltimizdn istdiyimiz kimi istifad ed
bilmyk? Ax sn ki hlimsn, aln bandadr!
O, dedi: Ey camaatm, bir deyin grk, mnd
Rbbimdn akar dlil olduu v mn z
trfindn gzl ruzilr vermi olduu halda, he
mn Onun szndn xa bilrmmi?! Siz
qadaan etdiyim eylrin ksin olaraq sizinl
ixtilafda olmaq istmirm. Mn bacardm qdr
ancaq islah etmk istyirm v bu idki uurum
yalnz Allah`dadr. Odur ki, mn Ona tvkkl
etdim v hr eyd Ona z tuturam. (Hud, 84-88)
Bu danqlar inclnn zaman hz. eybin z tayfasn
Allah`a imana v gzl xlaqa dvt etdiyi v bunu edrkn son
drc mlayim v tvazkar slubdan yararland grnr.
Aylrd ken bzi ifadlrin bzi hikmtlrini bel
aqlaya bilrik:
* Mn sizin zrinizd nzarti deyilm. Hz.
eyb bu szyl qvmn onlarn zrind hakimiyyt qurmaq istmdiyini, bel bir niyytinin olmadn, onlara sadc
olaraq
Allah`n
yrtdiyi
dorular
bildirdiyini
vurulamaqdadr.
* Ax sn ki hlimsn, aln bandadr!
nkarlarn hz. eyb qar istifad etdiyi bu sz onun son
61

drc mlayim v nzaktli bir kild davrandn v bunun

inkarlar trfindn d qbul ediln bir xsusiyyt olduunu
gstrir. nkarlar hz. eybin yetkin, al banda, son drc
ll bir insan olduunu qbul edirdilr.
* Ey camaatm, bir deyin grk (fikriniz ndir?)
Hz. eybin istifad etdiyi bu ifad onun inkarlar al v
vicdanlarn iltmy tviq etdiyini gstrir. Yni hz. eyb
tsdiqedici bir slubdan istifad etmmkd, ksin, ks trfin
fikirlrini soruaraq onlar dnmy v z ilrind azad bir
vicdan hesabat aparmaa dvt etmkddir.
* Siz qadaan etdiyim eylrl sizinl ixtilafda
olmaq istmirm
Hz. eybin buradak qadaalar feli bir qadaa deyil,
bzi hrktlrin gnah olduunu aqlayaraq insanlar
bunlardan uzaqladrmaa dvt etmk klinddir. Htta hz.
eyb: Bunlara gr siz qar glmk istmirm, - deyrk
mqsdinin tayfas il mbariz aparmaq olmadn,
qardurma v narahatlq vermk istmdiyini, sadc olaraq
onlar imana v gzl xlaqa dvt etmk istdiyini
vurulamaqdadr.
Quran aylri inclnnd mlayim, yumaq v xo
xasiyytli bir slubun btn peymbrlrin ortaq bir
xsusiyyti olduu grnr. Allah hz. brahimi hqiqtn,
brahim yalvarb-yaxaran v hlim xasiyytli bir zat idi.
(Tvb, 114) klind trif etmkddir. Peymbrimiz hz.
Muhmmdin (s..v) xlaqn gstrn digr ay is beldir:
Allah`n mrhmti sbbin sn onlarla yumaq
rftar etdin. gr qaba, srt rkli olsaydn,
lbtt, onlar snin trafndan dalb gedrdilr.
(Ali-mran, 159)
sbi slub radikalizmin aq bir xsusiyytidir. Bu
slub radikal xslrin danqlarnda, yazlarnda, davrannda
62

ox aq bir kild ortaya xr. Amma sbilik bir mslmana

aid olan xsusiyyt deyil. Allah Quranda mminlri trif
edrkn bel buyurur:
O mttqilr ki, bolluqda da, qtlqda da xrclyr,
qzblrini udar, insanlarn gnahlarndan kerlr. Allah
yaxlq ednlri sevr. (Ali-mran, 134)
Mslmanlarn sbi bir kild davranmasna hr hans
bir sbb d yoxdur. Bir mslmann digr insanlardan yegan
istyi onlarn da Allah`a iman etmsi v gzl xlaqla
yaamasdr. Bu is ancaq Allah`n o insanlara da hidayt
vermsi il mmkndr. Biz n etsk d, insanlara hqiqti n
qdr baa salmaa alsaq da, qlblr Allah`n linddir. Allah
Mgr iman gtirnlr blli olmadm ki, gr Allah
dilsydi, btn insanlar hidayt ynldrdi? (Rd, 31)
aysi il bu cr hmiyytli hqiqti mslmanlara
xatrlatmaqdadr.
Eyni hqiqti tsdiqlyn digr bir ay beldir:
gr Rbbin istsydi, yer znd olanlarn
hams iman gtirrdi. nsanlar iman gtirmy
snmi mcbur edcksn?! (Yunis, 99)
Buna gr d hr bir mslmann vzifsi sadc olaraq
hqiqtlri izah etmk, insanlar bu hqiqtlr dvt etmkdir.
nsanlarn bunu qbul edib-etmmyi tamamil onlarn
vicdanlarnn hdsind qalan bir msldir. Allah bu hqiqti
yen d Quranda gstrmkd, dind mcburiyytin olmad
xbrini vermkddir:
Dind mcburiyyt yoxdur. Artq doruluq
aznlqdan aydn frqlnir. Hr ks eytan inkar
edib Allah`a iman gtirs, o, artq n mhkm bir
ipdn yapm olur. Allah eidn v bilndir.
(Bqr, 256)
63

Bellikl, n insanlarn iman gtirib mslman olmas,

n d mslman olanlarn z ibadtlrini yerin yetirmsi v ya
gnahdan qamas n he bir mcburiyyt yoxdur. Bunun
n sadc olaraq nsiht verilir. Allah mslmanlarn
mcburedici (zorba) olmadn Peymbrimiz (s..v) xitabn
vhy etdiyi bzi aylrind bel aqlayr:
Biz onlarn n dediklrini ox gzl bilirik. Sn
onlar zorla imana gtirn deyilsn. Sn mnim
thdidimdn, zabmdan qorxanlara Quranla
yd-nsiht ver. (Qaf, 45)
De ki, ey insanlar! Artq Rbbinizdn siz haqq
glmidir. Doru yolu tutan zn savab, doru
yoldan azan is zn gnah qazanr. Mn siz
zamin deyilm. (Yunis, 108)
Mslmanlar sadc olaraq dinlrini yaymaa gr
msuliyyt dayrlar. Onlar insanlara tzyiq gstrmmy v
mlayim davranmaa msuldur. Radikal ola bilmzlr. nki
radikallq saydmz btn bu xsusiyytlri zndn uzaq
tutur. Hqiqtd radikallq slam dnyasna sonradan gln v
slama zidd olan bir fikir cryan v siyasi mvqedir.
Radikalizm olaraq trif ediln sosial hadislr inclnnd
onlarn, slind, vvlki dvrlrd kommunistlr trfindn
istifad ediln metod v fikirlrin bir lnmi kli kimi
slamda he bir yerinin olmad, sbi soy qoruyuculuunun
(Fth, 26) bir formas olaraq ortaya xd grnr.
Btn mslmanlar Qurann ruhuna v zn zidd olan
bu srt, sbi, qardurma metodundan tamamil uzaq durmal,
bunun yerin Allah`n Quranda gstrdiyi mlayim, xo v
sakit bir slubu znd cmlmlidir. Mslmanlar xozl
olmalar, tmkinliyi, tvazkarl v sakitliyi il btn
dnyaya nmun olmal, insanlar zlrin v buna bal olaraq
da slam xlaqna heyran etmlidir. Sadc olaraq bu sahd
64

deyil, elm, mdniyyt, snt, estetika v salam cmiyyt kimi

sahlrd byk irlilyilr v gzl srlrl hm slam n
gzl kli il yaamal, hm d dnyada tmsil etmlidirlr.
slam insanlara izah etmyin d, slama qar olan
fikirlrl mbariz aparman da yolu bu saydmz metodlarla
mmkndr. Allah aadak ayd bir mslmann digr
insanlara qar istifad edcyi slubun nec olmasn aq
kild bel bildirir:
nsanlar hikmtl, gzl yd-nsihtl Rbbinin
yoluna dvt et, onlarla n gzl surtd mbahis
et. Hqiqtn, Rbbin yolundan azanlar da, doru
yolda olanlar da daha yax tanyr! (Nhl, 125)
Terrorun psixologiyas v sullar
Terror mfhumunun dild hr gn istifad ediln
mnasndan daha geni bir anlam var. Gnmzd terror
mfhumu, adtn, radikal ideoloji qruplar trfindn aparlan
silahl mbarizni ifad edir. Terror sznn trcmsi
qorxutma mnasna glir. Ancaq bu qorxutma olduqca byk
apldr v insanlarn btn hyatn hat edck qdr ar bir
qorxu vziyytini v tzyiq gstrmyi ifad edir. Terror
insanlar ruh dknlyn salmaq yolu il onlara myyn
dnc v davranlar mnimstmk n ar v sistemli bir
qorxunu v bu qorxuya sbb ola bilck hr cr tcavzkar
metodu hat edir. Ancaq bu vziyytd terrorun
istiqamtlndiyi hdf dolay yolla v ya birbaa xalqn zdr.
Bir terror tkilat xalq z yanna k bilmk n gc ttbiq
edr. ld edcyi qorxunun ona gc vercyini, bu gc
saysind d xalqn, ya da ox vaxt xalqn bir hisssinin ona
kmk edcyini dnr. Szgedn bu terror nv terror
deyilnd ilk baa dln eydir v sol terror olaraq tannr.
65

Ancaq bir d nc dnya lklrind rastlanan v

diktator rejimlr trfindn ttbiq ediln terror var. slind,
buradak mntiq sollar trfindn ttbiq olunan terrorun
mntiqinin daha byk klindn baqa bir ey deyildir.
qtidara sahib olan hakimiyyt v ya diktator tzyiq edn v
basqdr, o, z iqtidarndan sadc olaraq xsi mnfti n
istifad etmkddir. Buna gr d onlar mxtlif ictimai
mxaliftlrl qar-qaryadr. Szgedn diktator rejimi bu
vziyytd mxaliftdn daha gcl olduunu isbat etmk n
yen eyni formuldan istifad edir. O, terroru ona gr ttbiq
edir ki, xalq qorxutsun v bu qorxu da ona lav gc versin.
Terror tkilatlar mdafi etdiklri ideologiyaya bal
olaraq v haqszlq v zlm etdiklrini dndklri idarilri
aradan qaldrmaqla daha xobxt v daltli bir hyat trzin
atmaq istdiklrini irli srmkddir. Lakin bu, he d doru
bir yaxnlama deyil. Allah Bqr sursinin ilk aylrind bu
cr anlaya sahib olanlar n bel buyurmudur:
Onlara: Yer znd fsad trtmyin! dedikd: Bizim iimiz ancaq yaxlq etmkdir, dey cavab verirlr. Bilin ki, onlar fsad
trdnlrdir, lakin bunu drk etmirlr. (Bqr,
11-12)
Diqqtl baxsaq, grrik ki, terroru bir metod olaraq
mnimsynlr bzn bir-birin fayda verck ittifaq iinddir.
nki terroru ttbiq ednlr llrindki silahlarla myyn
qazanc ld edir. Bu nqtd ideallar artq yox olur.
nsan ldrmk terrorular n bir hyat trzidir. Onlar
gnahsz insanlara he acmadan gll ata, krp uaqlarn
bana bomba yadra bilirlr. Qan tkmk onlar n bir zvq
v mqsd halna glir. Onlar insanlqdan xb gz qzm bir
vhi heyvana dnrlr. Aralarnda azacq da olsun mrhmt
hissi gstrn olsa, onu drhal qorxaq v ya xain adlandrb
66

sralarndan knarladrrlar. Htta ox vaxt z aralarnda

mbahis olduu zaman silaha sarlr, z ilrindki
fraksiyalara qar qanl tdbirlr hyata keirirlr.
Grndy kimi, terrorizm tamamil eytani bir
qantkm yolundan baqa bir ey deyil. Hr kim bu vht
arxna kmk ets, o, eytani bir sistem kmk etmi olar. Bir
terrorunun dini fikirlrdn istifad etmsi, dini simvollarla
hrkt etmsi he kimi adrmamaldr. Bu kild saxta bir
dini rty brnn terrorular hm qan tkdklri, hm d
bunu din adna etdiklrini syldiklri n ikiqat gnah sahibi
olurlar.
Terrorla din bir-birin tamamil ziddir. Terrorizm
tcavz etmyi, ldrmyi, vuruma, zab vermyi, zlm
etmyi bir metod olaraq mnimsmidir. Ancaq btn bunlar
Qurana gr qddarlq v zazillikdir. Allah bar, fikir
birliyin glmyi, yaxlq etmyi v insanlarn arasn
dzltmyi mr edrk terroru v hr cr pozuculuq
hrktlrini qadaan edir. Allah bel mllr iind olanlar
lntldiyini bildirir:
Allah`la hd baladqdan sonra onu pozanlar,
Allah`n birldirilmsini mr etdiyi eylri
qranlar, yer znd fitn-fsad salanlar is lnt
dar olacaqlar. Onlar axirtin pis aqibti
gzlyir. (Rd, 25)
Terrorun iind olan, bu kild bir zlm li batan
insanlarn sas xsusiyyti onlarn Allah qorxusundan v
sevgisindn tamamil uzaq, qlblri dalam, xst bir ruhi
hala sahib olmasdr. Allah Quranda bu xarakter sahib olan
insanlar haqqnda bel deyir:
V hm d itat etm hr and in, alaa, qeybt
edn, sz gzdirn, xeyir mane olana, hddi
aana, gnaha batana, darkliy, anlamaza v
67

eyni
zamanda,
sli-ncabti
bilinmyn
haramzadaya. (Qlm, 10-13)
Haqsz yer syan v tcavz etmk d Allah`n
haram buyurduu bir hrktdir. Gnmzd terror v
anarxiya olaraq qiymtlndirdiyimiz bu faliyytlr
slamda qadaan edilmidir.
De ki: Rbbim yalnz akar v gizli alaq ilri,
hr cr gnah, haqsz zlm, Allah`n haqqnda
he bir dlil nazil etmdiyi hr hans bir eyi ona
rik qomanz v Allah`a qar bilmdiyiniz
eylri demyi haram buyurmudur. (raf, 33)

Zoraklq mllri terrorularn n

mhm tbliat metodlarndan biridir
Terrorular zoraklq mllrini z tkilatlarnn
tbliat kimi xarakteriz edirlr. Yni bir terroruya gr, gnahsz insanlar ldrmk, bank soymaq, sui-qsd tkil etmk,
adam qarmaq, bombalamaq mhm tbliat v mbariz
suludur. Birc mliyyatla bir gnd milyonlarla byanatdan
daha byk tbliata sahib olmaq klind xlas ed
bilcyimiz bu dnc terrorularn zoraklq trfdarlar
olduqlarn gstrir. Hr cr insani hisslrdn, fqtdn,
mrhmtdn, dialoqdan v xo mnasibtdn uzaq olan bu
dnc ancaq Quran xlaqndan tamamil knarda dayanan v
din dmn ideologiyalarn aparc tsir gcn malik olduu
cmiyytlrd zn dayaq, yer v gc tapa bilr. Buna gr d
qeyd ediln qaranlq dncnin aradan gtrlmsi ancaq
Quran xlaqnn insanlar arasnda yaylaraq hyata keirilmsi
il mmkndr.
68

SLAMIN KTAB HLN BAXII

Gnmzd terror problemi il yana, digr bir mhm
mvzu da Qrb v slam dnyalar arasndak mnasibtlrdir.
Blli olduu kimi, 90-c illrdn etibarn bzi analitiklr
dnyann bir Qrb-slam qardurmasna shn olmas iddiasn
irli srrlr. Samuel Hantinqtonun mhur Mdniyytlrin
qardurmas tezisinin ana mvzusu da budur. Bu tezis hr iki
mdniyytin iindki bzi radikal v cahil nsrlrin tsirinin
qabardlmasndan qaynaqlanan xyali bir ssenariy syknir.
Hqiqtd slam mdniyyti il Qrb mdniyyti arasnda bir
qardurma ola bilmz, nki Qrb mdniyytinin saslarn
tkil edn yhudi-xristian inanc slamla qardurma deyil,
uzlama v ittifaq iinddir.
Quranda yhudilr v xristianlar hli-kitab
adlandrlrlar. Bunun sbbi hr iki din mnsublarnn da
Allah`n vhy etdiyi ilahi kitablara tabe olmalardr. slamn
hli-kitaba bax is son drc adil v mrhmtlidir. slamn
hli-kitaba qar adil mvqeyi hl slamn doulduu illrd
formalamdr. Blli olduu kimi, o dvrd mslmanlar z
dinlrini Mkkdki btprstlrin tzyiqi v ignclri altnda
qorumaa alan kiik bir cmiyyt klind idilr. Bu
tzyiqlrin iddti sbbi il bzi mslmanlar Mkkni trk
etmy v daltli bir idariliy snmaa qrar verdilr.
Peymbrimiz (s..v) hz. Muhmmd onlara Efiopiyadak
xristian kral Ncaiy snmalarn tvsiy etdi. Bu mslht
qulaq asan mslmanlar Efiopiyaya gedrk burada onlar sevgi
v hrmtl qarlayan son drc daltli bir idarilik
grdlr. Kral Ncai mslmanlarn onlara tslim edilmsini
69

istyn btprst elilrin istklrini rdd etdi v

mslmanlarn onun lksind rahat yaaya bilcklrini
bildirdi. Xristianlarn fqt, mrhmt v dalt anlaylarna
syknn bu davran Allah`n Quranda xsusi diqqt
ynltdiyi bir hqiqtdir. Bir Quran aysind bel deyilir:
Yhudilri v mriklri iman gtirnlrin n pis
dmni, Biz xaprstik, - deynlri is onlarn
n yaxn dostu grcksn. Bu, onlarn iind kei
v rahiblrin olmasna v onlarn zlrini yuxar
tutmamalarna grdir. (Maid, 82)

hli-kitabn mslmanlarla ortaq

inanclar v dyrlri
Xristianlarn v mslmanlarn inanclar bir ox
trflrdn ortaqdr. Eyni kild, yhudilik d slamla bir ox
ortaq inanc paylamaqdadr. Allah Quranda mslmanlarn
hli-kitabla Allah`a imanda birldiyini Biz hm zmz
nazil olana, hm d siz nazil olana inanrq. Bizim d
Allah`mz, sizin d Allah`nz birdir. Biz yalnz Ona itat
edirik! (nkbut, 46) aysi il bildirir.
Hr dinin mnsublar:
* Allah`n btn kainat yoxdan yaratdna v btn
maddy sonsuz qdrti il hakim olduuna inanmaqdadrlar.
* Allah`n canllar v insanlar mczvi kild
yaratdna v insann Allah`n verdiyi bir ruha sahib olduuna
iman etmkddirlr.
* lmdn sonra dirilmy, cnntl chnnmin varlna, mlklrin varlna iman gtirmkd, Allah`n hyatmz bir tale zr yaratdna inanmaqdadrlar.
70

* Tarix boyu Allah`n insanlara hz. Muhmmd (s..v),

hz. sa v hz. Musa il brabr, hz. Nuh, hz. brahim, hz. shaq,
hz. Yusif, hz. Davud kimi bir ox peymbr gndrdiyin
inanmaqda v btn peymbrlri sevmkddirlr. Bir ayd
mslmanlarn peymbrlri arasnda he bir frq qoymamas
bel aqlanr:
Peymbr Rbbi trfindn Ona nazil ediln
inanm v mminlr d iman gtirmilr. Hams
Allah`a, Onun mlklrin, kitablarna v btn
peymbrlrin iman gtirrk dedilr: Biz
Onun peymbrlri arasnda frq qoymuruq.
Eitdik v itat etdik. Ey Rbbimiz, bizi bala,
Snin drgahna qaydacaq! (Bqr, 285)
Sadc olaraq tkc inanc mvzularnda deyil, xlaqi
dyrlr mvzularnda da hli-kitabn inanclar mslmanlarn
inanclar il eynidir. Gnmzd fahilik, homoseksuallq,
narkomanlq kimi xlaqszlqlarn, israf, insafsz insan
modelinin geni yayld bir dnyada hli-kitab v
mslmanlar eyni dyrlr inanrlar. Bu dyrlr namus, ar,
tvazkarlq, fdakarlq, doruluq, fqt, mrhmt,
tmnnasz sevgi v sairdir.
Kitab hlinin v mslmanlarn ortaq dmnlri
Xristianl, yhudiliyi v slam yaxnladran digr
hmiyytli reallq is masir dnyada geni tsiri olan dinsiz
flsflr v onlarn sbb olduu flaktlrdir. Dvrmzn n
tannan v insanlara n ox zrr vern ateist ideologiyalar
arasnda materializm, kommunizm, faizm, anarxiya, irqilik,
nihilizm, ekzistensializm kimi fikir cryanlarn gstrmk
olar. Bunlarn dnya, cmiyyt v insan haqqndak saxta
mlahiz v tshihlrin, aldadc tsvir v tqdimatlarna
71

aldanan bir ox insanlar inamn itirmi v bhy dmdr.

Bu ideologiyalar daha drin gedrk insanlar, cmiyytlri v
milltlri byk gnahlara, qardurmalara, mhariblr
srklmi v dnyaya byk flaktlr gtirmidir. nsanln
hl d yaad ar-aclarda, mhrumiyytlrd, sxnt v
bhranlarda da bunlarn pay bykdr.
Sadalanan ideologiyalar Allah` v yaradl inkar edrkn ortaq bir tml, yalnz szd elmi bir dnc olan Darvinin tkaml nzriyysin saslanrlar. Darvinizm din
leyhin olan flsflrin tmlini yaradr. Bu nzriyy canllar tsadflr nticsind v hyat urunda mbariz nticsind tkmillirlr iddiasndadr. Dolaysil, darvinizmin
insanlara alamaa ald n sas fikir he kimin qarsnda
msuliyyt damrsan, hyatn tsadflr borclusan,
yaamaq n mbariz aparmal, lazm glrs, digrlrini d
zmlisn, bu dnya qardurma v mnft dnyasdr
dncsinin tlqin olunmasdr. Tbii seleksiya, yaamaq
urunda mbariz, gcllrin hyatda qalmas kimi
darvinist nzriyylrin cmiyyt alamaa ald fikirlr
bunlardr. Bu xlaq anlay insanlara xudpsnd, frdiyyti,
mnftprst, yrtc, mrhmtsiz v zalm olma nsiht
etmkd, fqt, mrhmt, fdakarlq, tvazkarlq kimi
xsusiyytlri ortadan qaldrmaqda, bunu da hyatn
qaydalarnn bir rti kimi gstrmkddir.
Bu darvinist fikirlr, tbii ki, hli-kitabn inanclarna v
Qurann biz syldiklrin tamamil ziddir. Darvinist fikirlr
hr din d tamamil mxalif olan bir dnyann tmlini
yaradr.
Allah`a inanan v Onun yrtdiyi gzl xlaq qbul
edn hli-kitab v mslmanlar bunun kimi hallara qar
birlikd hrkt etmli, ibirliyi yaratmaldr. Hr dinin
mnsublar l-l verrk he bir elmi sas olmayan, sadc
72

olaraq materialist flsf n sas dayaq olan darvinizmin

doru olmadn btn dnyaya izah etmlidir. hli-kitab
inamszlqdan meydana gln btn digr dadc
ideologiyalara (kommunizm, faizm, irqiliy), habel xlaqi
degenerasiyaya qar da birlikd bir mfkur mbarizsi
aparmaldr. Bunlar hyata kediyi tqdird dnya ox qsa bir
zamanda slh, min-amanla v dalt qovuacaqdr.

73

Antisemitizm slamn tam ksin

olan bir irqilikdir
Hazrda dnya birliyini thlk altna alan, msum
insanlarn dincliyini v thlksizliyini hdf gtrn
ideologiyalardan biri d antisemitizm, yni yhudilr qar
duyulan irqilik nifrtidir.
Antisemitizm XX srd byk flaktlr yol amdr.
Nasistlrin yhudilr qar gerkldirdiyi zlm v qtllr
bunlarn n qorxuncudur. Bununla yana, dnyann bir ox
lklrind bir ox avtoritar rejimlr yhudilri hdf alaraq
onlara zlm ediblr. Faist ideologiyasnn daycs olan
tkilatlar yhudilr qar qanl hcum v tcavzlr ediblr v
bunun nmunlri indiy qdr d davam edir.
Tarixd yhudilr qar ttbiq olunan v irqi saslara
syknn zlm qti olaraq slamn leyhindir. ada dvrd
srail dvltinin haqsz ialna v dvlt terroruna qar
xlmas tbii msldir. Ancaq msum yhudi xalqnn v
yhudi krplrinin haqsz yer zlm mruz qoyulmas he bir
mslman trfindn dstkln bilmz.
Bs bir mslmann antisemitizm mnasibti nec
olmaldr? Cavab aydndr: hr bir mslman baqa irqi
ideologiyalar kimi antisemitizmin d ksin xmal, bu
nifrtamiz v qeyri-insani ideologiya il mbariz aparmal,
btn insanlar kimi yhudi xalqnn da haqlarn
qorumaldr. Hr mslman sraild v ya diasporda
olmasndan asl olmayaraq dnyadak hr bir yhudinin srbst
yaamaq, ibadt etmk, z milli varln qorumaq v ifad
etmk hquqlarn tanmal v onlar mdafi etmlidir.
Bu gn mslmanlar srail dvltinin ial, zazil v
mrtce siyastini haql olaraq tnqid edirlr. Amma gnahsz
74

v msum yhudilr (srail vtndalar da daxil olmaqla)

sionizmin gnahlar ucbatndan, lbtt ki, mhakim
edilmmlidirlr.
Bir xalq ucdantutma mhakim etmmyin, dorularla
yanl olanlar, zalmlarla gnahszlar aydnladrman vacibliyi Qurani-krimd xsusil vurulanan bir mrdir. Allah`n
(s.s.) mrlrinin ksin davranan yhudi v xristianlarn gnahlar Qurani-krimd anladlandan sonra orada digr bzi
yhudi v xristianlarn gzl xlaqndan aadak kimi sz
alr:
Onlarn hams eyni deyil. Kitab hli arasnda
dzgn bir camaat vardr ki, onlar gec vaxtlar
scd edrk Allah`n aylrini oxuyurlar. Onlar
Allah`a, axirt gnn inanr, yax ilr grmyi
mr edir, pis mllrdn kindirir v xeyirli ilr
grmy tlsirlr. Onlar mlisaleh xslrdir.
Onlarn yaxlq namin etdiklri ilrdn he biri
inkar edilmz. bhsiz ki, Allah mttqilri
tanyr. (Ali-mran, 113-115)
Buradan bel ntic alnr ki, bir mslman olaraq
srailin iallna v dvlt terroruna qar etiraz
etmyimizin antisemitizm he bir bnzrliyi yoxdur. srailin
etiraz etdiyimiz trfi onun rsmi ideologiyas olan sionizmin
sadc olaraq klassik bir irqilik olmasdr. Antisemitizm
etiraz etmyimizin d sbbi budur.
Antisemitizm, hqiqtn d, txribat bir ideologiyadr
v o, lahi dinlr inanan he bir insan trfindn mdafi oluna
bilmz. Bir antisemit hz. brahim, hz. Musaya v ya hz.
Davuda da dmndir ki, bu insanlar Allah`n seib insanlara
nmun olaraq gndrdiyi v zrin byk vziflr qoyduu
mbark peymbrlrdir. Antisemitizm kimi digr irqilik
nmunlri d (msln, zncilr qar olan dmnilik v s.
75

kimi) yen lahi dinlrdn uzaq mxtlif ideologiya v batil

inanclardan tryn aznlqlar demkdir.
Antisemitizm v digr irqilik nmunlri inclnnd
akar kild grnr ki, onlar insanlara Quran xlaqna
tamamil zidd olan bir dnc sistemini v cmiyyt modelini
tklif edir, bu modellrin mdafisin qalxrlar. Msln,
antisemitizmin sasnda nifrt, qardurmaya meyillilik,
davakarlq v amanszlq kimi qeyri-insani hisslr var. Bir
antisemit yhudi milltindn olan insanlarn (qadn, uaq, qoca
arasnda frq qoymadan) qtl yetirilmsi, ignc grmsi
kimi vhiliklri mdafi edck qdr zalm ola bilr. Halbuki,
Quran xlaq insanlara sevgini, fqti v mrhmti yrdir,
mslmanlara dmnlrin qar da daltli v balayan
olma mr edir.
Digr trfdn, antisemitlr v digr irqilr mxtlif
etnik kkdn gln v ya mxtlif dini inanclara mnsub olan
insanlarn slh raitind bir yerd yaamana qardr.
Msln, alman irqilri olan nasistlr v yhudi irqilri olan
sionistlr almanlarla yhudilrin bir yerd yaamasna qar
xm v hr iki trf d bunu, yni bir yerd yaama z
irqindn tr bir degenerasiya, pozuntu kimi qbul etmidi.
Halbuki, vvl d qeyd etdiyimiz kimi, slamda bel bir frq
yoxdur. Hucurat sursinin 13-c aysind irqlr arasnda
kiik d olsa bir frq qoyulmad kimi mxtlif inanclara
mnsub olan insanlarn eyni cmiyytd slh v min-amanlq
iind yaamalar da buyurulur.

76

Quran mslmanlarn, yhudilrin

v xristianlarn dost kimi yaamasn tvsiy edir
Quranda ad hli-kitab kimi kiln yhudi v xristianlar tk Allah`a inanan v Allah`dan gln hkmlr tabe olmu
insanlardr v bu, onlar mslmanlara yaxnladrr. Quran
hli-kitab v mriklri kskin surtd frqlndirir. Bu msl
xsusil d sosial hyat nqteyi-nzrindn diqqt
mrkzinddir. Msln, mriklr n: Ey iman gtirnlr!
Mriklr dorudan da murdardr. Bel is bu ildn sonra
Mscidl-Harama yaxnlamasnlar. (Tvb, 28) - deyilir.
nki mriklr he bir lahi qanunu tanmayan, he bir xlaqi
ls olmayan, he bir qaydaya mhl qoymayan, hr cr
murdarl v aznl trd bilck insanlardr.
hli-kitab is Allah`n vhyindn qaynaqlanan
xlaqi llr, haram v halal anlaylarna sahibdir.
Bunun n kitab hlindn hr hans bir adamn biirdiyi bir
yemk mslmanlar n d halal saylr. Eyni kild,
mslman kiilr kitab hlindn olan qadnlarla evlnmy
icaz verilir. Allahu-tala bu mvzu il bal ayd bel
buyurur:
Bu gn siz pak nemtlr halal edilmidir. Kitab
hlinin yemklri siz, sizin yemklriniz kitab
hlin halaldr. Mminlrin, hminin sizdn vvl
kitab verilmilrin azad v ismtli qadnlar
mehrlrini verdiyiniz, namuslu olub zina
etmdiyiniz v ana saxlamadnz tqdird siz
halaldr. man danann btn ilri boa xar v
o, axirtd zrr knlrdn olar. (Maid, 5)
Bu hkmlr mslmanlarla hli-kitab arasnda nikah
nticsind qohumluq mnasibtlrinin yarana bilmsini, iki
trfin bir-birinin yemk dvtlrini qbul edcyini gstrir ki,
77

bunlar da onlarn mlayim insani mnasibtlr v dinc, rahat

bir yaay qurmasna sas vern amillrdir. Quranda
xorftarllq v xo mnasibt tvsiy edildiyi halda,
mslmanlarn ks bir fikird olmas htta tsvvr bel oluna
bilmz.
Peymbrimizin (s..v) hli-kitaba ynlik daltli v
mehriban mllri d mminlr n ox gzl nmunlr
demkdir. Msln,
rbistan
yarmadasnn
cnub
hisssindki xristian Ncran xalq il balanm mqavilnin
maddlrindn biri aadak kimidir:
Ncranllarn canlar, mallar, dinlri, varlar v
yoxlar, aillri, kiilri v sahib olduqlar hr ey
Allah`n Peymbrinin (s..v) himaysi altna
alnacaqdr.21
Peymbrimiz (s..v) bu v bunun kimi mqavillrl
aadak aynin tzahrn v kitab hlind mslmanlarla
birlikd slh v min-amanlq raitind yaamasna sbb
olmudur:
man gtirnlrdn yhudi, xristian v sabiilrdn
Allah`a, axirt gnn inananlarn v yax i
grnlrin mkafatlar Rbbinin yanndadr.
Onlarn he bir qorxusu yoxdur. Onlar qmgin
olmazlar. (Bqr, 62)
Peymbrimizin (s..v) xristian, yhudi v mrik
icmalar il imzalad Mdin vsiqsi daltlilik v
humanizm rnyi olan mqavillrin n vacibidir.
Mslmanlarn Mdiny hicrtinin ardnca hazrlanan
Mdin mqavilsi frqli inanclara sahib xalqlarn tlblrin
cavab olaraq hz. Muhmmdin (s..v) rhbrliyi il 622-ci ild
qlm alnm v yazl bir hquqi mqavil olaraq hyata
keirilmidi. Bunun nticsind is bir srdn d artq bir
mddtd bir-birin qar dmn mnasibti bslyn frqli
78

din v irqlr mnsub milltlr bir araya glrk ortaq bir hyat
qurmaq ans ld etmidilr. Hz. Muhmmd (s..v) frst
tapan kimi bir-birin hcum edn, bir-birin dmn mnasibti
bslyn v yola getmyn icmalar arasndak mnaqilrin bu
mqavil il sona ata bilcyini, onlarn bir-birini baa
drk bir yerd yaaya bilcklrini gstrmidir.
Mdin mqavilsin gr, hr ks he bir tzyiq
olmadan istdiyi dini, inanc, siyasi v ya flsfi yolu semkd
mstqildir. Eyni grlr sahib insanlar bir cmiyyt qura
bilrlr v onlar z hquqlarndan istifad etmkd tam
srbstdir. Ancaq cinayt trtmi bir xs baqalar trfindn
qorunmayacaq. Mqavily imza atan qruplar bir-birin kmk
gstrck, bir-birini dstklyck v Peymbrimiz hz.
Muhmmdin (s..v) himaysi altnda olacaq. Trflr arasnda
anlalmazlq ba verdikd Rsulullaha (s..v) mracit
edilck.
Peymbrimizin (s..v) hazrlad bu mqavil 622-ci
ildn 632-ci il qdr mrhl-mrhl ttbiq olunmudur.
Yalnz qan v qohumluq mnasibtlrin syknn hyat trzi
modelindn bu mqavil il imtina edilmi, corafi, mdni v
etnik kklri bir-birindn tamamil frqlnn insanlar bir araya
glrk bir birlik qurmudular. Mdin mqavilsind ox
geni bir din v inanc mstqilliyi z ksini tapmdr.
Monastrlara, kilslr v sinaqoqlara
hrmt edilmlidir
Qurandan yrndiyimiz digr bir hqiqt d
mslmanlarn yhudi v xristianlarn ibadt yerlrin son
drc hrmtl yanamasnn vacibliyi mslsidir. Quranda
kitab hlinin ibadt yerlri olan monastr, kils v sinaqoqlarn
da Allah`n qoruduu ibadt yerlri olduu gstrilir:
79

gr Allah insanlarn bir qismini digr qismi il

df etmsydi, szsz ki, irisind Allah`n ad ox
zikr olunan monastrlar, kilslr, yhudi mbdlri
v mscidlr uulub dalard. Allah Ona yardm
ednlr, bhsiz ki, yardm edr. Hqiqtn,
Allah yenilmz qvvt, qdrt sahibidir. (Hcc,
40)
Bu ay hr mslmana kitab hlinin mbdlri il
hrmtl davranman v bu mbdlri qoruman n qdr
vacib olmasn bildirir. Hqiqtn d, Allah Quranda
mslmanlara he bir qvm qar dmnilik hissi
bslmmyi mr edir. Nec ki, Peymbrimiz (s..v) kitab
hli il olduu kimi, mriklrl (btprstlrl) d cmiyytin
sakitliyini qorumaq n bzi sazilr imzalamd.
Btprstlr hr zaman daltl mnasibt bslnmi, onlarn
mdafi v himay altna alnma tlblri Peymbrimiz
(s..v) trfindn qbul edilmidi.
Bu himay tlbi hr hans bir haqszla v ya tzyiq
rast glm ehtimal olarsa, Peymbrin (s..v) mdafisini
tlb etmk, onun yanna snmaq mnasna glirdi.
Hddindn artq ox qeyri-mslman v btprst hyat
boyunca Peymbrimizdn (s..v) himay tlb etmi, o da
insanlar himaysi altna alaraq mdafilrini tkil etmidi.
nki Allah Tvb sursind mriklrin snma
tlblrinin olduu halda, bu tlblrin qbul edilmsini mr
etmidi:
gr mriklrin biri sndn aman ists, ona
aman ver ki, Allah klamn dinlsin, sonra onu
min olduu yer atdr. (Tvb, 6)
Yhudilr v xristianlar kitab hlidir, yni Allah`n
gstrmi olduu bir kitaba tabe olanlardr. Doru-yalan,
haram-halal
anlaylarna
sahibdirlr. Allah`a
hesab
80

vercklrini bilmkl yana, Onun peymbrlrini sevib

qbul edirlr. Bunlar is mslmanlarn kitab hli il bir yerd
asanlqla yaaya bilcyini gstrir.
Ortaq bir klmd birlmk
Allah Quranda mslmanlara hli-kitab haqqnda bir
mr verir: onlar ortaq bir klmd birlmy armaq:
Syl: Ey kitab hli, sizinl bizim aramzda eyni
olan bir klmy trf glin. Allah`dan baqasna
ibadt etmyk. Ona rik qomayaq v Allah`
qoyub bir-birimizi Rbb qbul etmyk. (Alimran, 64)
Bizim xristianlara v yhudilr olan mracitimiz d
budur: Allah`a iman edn v Onun vhyin itat edn insanlar
olaraq glin ortaq bir iman klmsind birlk. Hammz
Yaradanmz v Rbbimiz olan Allah` sevk. Onun mrlrin
itat edk v Allah`n bizi daha dzgn yola
istiqamtlndirmsi n dua edk.
Btn mslman, xristian v yhudilrin birlib
Allah`a qlbn ynlmsi il dnyadak btn tinliklrin
sonu glck. Btn insanlar bir-biri n dua etmli v
birlmlidir. Nyu-York v Vainqtona qar ynlmi 11 sentyabr hcumundan sonra hr dildn v dindn olan insanlar
Allah n birlrk qlbn dua etdi.
Mslmanlar, xristianlar v yhudilr bu kild ortaq
bir klmd birlnd, bir-birinin dmni deyil, dostu
olduunu baa dnd, sl dmnin ateizm v dinsizlik
olduunu grnd dnya daha frqli bir yer olacaq. fqt v
sevgi il, elm i altnda bu fikirlr qar elmi bir mbariz
irli srdy tqdird srlrdir davam edn qardurmalar,
qorxular, terror hadislri sona atacaq v ortaq bir klm
81

trafnda sevgiy, hrmt v min-amanla saslanan yeni bir

mdniyyt qurulacaq.
Mslmanlarn daim gz nnd saxlamal olduu ox
vacib hqiqtlr var. Onlar unutmamaldr ki, frqli milltlr v
inanclar haqqnda Allah`n biz Quranda yrtdiyi hqiqtlr
var:
*Quran xlaq hr cr irqiliyi aradan qaldrr.
*Quran, frqli dinlr slama v mslmanlara qar
dmncsin mnasibt bslmdikc onlara qar da son
drc mlayim v dost mnasibti bslmyi mr edir.
Yhudilrin Quranda izah olunan, xbr veriln v
diqqt kn hddindn artq ox xtalarnn olmas akar bir
hqiqtdir. Masir dvrd d srailin briyyt qar ildiyi
gnahlar aq-akardr. Amma btn bunlar mslmanlarn
yhudilr qar kin bslmsin sla sbb olmamaldr. Bir
qisim yhudinin sionist ideologiyas ucbatndan trtdiyi
cinaytlr hqiqi yhudi dinin v milltin sla aid oluna
bilmz. Yen bizlr Qurann yrtdiyi tml bir bax buca
budur ki, insanlar haqqnda onlar mlum bir irq, xalq v ya
dindn olduqlar n mumi bir hkm vermk dzgn deyil.
Hr bir cmiyytd pis v yax insanlar olur. Bu frq Quranda
da diqqt yetirilir. Kitab hlinin bir hisssinin Allah`a v din
qar syankar olmas izah edildikdn sonra bunun istisnas da
gstrilir v aadak kimi buyurulur:
Onlarn hams eyni deyildir. Kitab hli irisind
dzgn bir camaat vardr ki, onlar gec vaxtlar
scd edrk Allah`n aylrini oxuyurlar. Onlar
Allah`a v axirt gnn inanr, yax ilr
grmyi mr edir, pis mllrdn kindirir v
xeyirli ilr grmy tlsirlr. Onlar mlisaleh
xslrdndir. Onlarn yaxlq namin etdiklri
82

ilrdn he biri inkar edilmz. bhsiz ki, Allah

mttqilri tanyr. (Ali-mran, 113-115)
Bir digr ayd is And olsun ki, biz hr mmt:
Allah`a itat edin, tautdan kinin, - dey peymbr
gndrmiik. Onlarn bir qismini Allah doru yola
ynltmi, bir qismi is haqq yolundan azmal olmudur.
Yer znd dolab grn ki, yalan hesab ednlrin axr
nec oldu. (Nhl, 36) klind buyurulmudur. Allah hr
eliy Allah`n tk olduunu, btn ibadt, qulluq v itatin
yalnz v yalnz Allah n olmasn vhy etmidir. Ancaq
elilrin tbli etdiyi adamlarn v gndrdiyi kitabla xbrdar
etdiklrinin bzilri doru yoldan xacaqlar. Bzi insanlar
gzl ilr grdklri halda, digrlri pozunluu zlrin yol
secklr. Bu, Allah`n bir qanunudur. man ednlr d bu
baxa sahib olmal, hr dindn gzl xlaql v Allah`dan
qorxan, smimi dindarlar ola bilcklri kimi din xlaqndan
uzaq insanlar ola bilcklrini d allarndan xarmamaldr.
Bizim istdiyimiz odur ki, btn irqi yanllqlardan l
kilsin, insanlar hans irq v inanca mnsub olmalarndan
asl olmadan bir yerd slh raitind yaaya bilsinlr, hr
ksin haqqnn gzlnildiyi v hr ks hrmt edildiyi bir
dnya qurulsun. He bhsiz ki, iman ednlrin bir olub btn
dindn knar ideologiyalara qar aparaca hr bir fikir
mbarizsi hsrtl gzlniln slh v min-amanl
gtirckdir. Allah bu kild buyurmudur:
Kafirlr d bir-birinin dostlardr. gr siz
bunlar etmsniz, Yer znd byk bir fitnfsad olar. (nfal, 73)
Bar sizdn vvlki nsillrin al v fzilt
sahiblri yer znd fitn-fsad trtmyi
qadaan edydilr! Onlarn xilas etdiyimiz az bir
83

qismi istisnadr. Zalmlar is onlara verilmi

nemt uydular v gnahkar oldular. (Hud, 116)
Hr ks yax mll gls, onun mqabilind
daha yax bir mkafat vardr... (Nml, 89)

SLAM YAXIN RQ SLH V MN-AMANLIQ

GTRMDR
Tarixi aradrdmz zaman mslmanlarn rhbrliyi
altnda olan torpaqlarda slhn, min-amanln v xomraml
84

mnasibtlrin olduunu grrk. Peymbrimizin (s..v)

yaad mddtd fth etdiyi torpaqlarda hyata keirdiyi
islahatlar bunun aq nmunsidir. Peymbrimiz hz.
Muhmmddn (s..v) sonra Quran xlaqndan knara
xmayan v elilrin yolunu davam etdirn daltli rhbrlr
slh v min-amanlq dolu bir cmiyyt qurma bacarmlar.
Quranda trif ediln hqiqi dalt, doruluq v dzgnlk bu
rhbrlrin zamannda da hkm srm v bu rhbrlr
zlrindn sonra glck insanlara bir nmun olmular.
dinin bir yerd yaad Flstin v Qds torpaqlar
da mslmanlarn hakim olduu torpaqlara nec bir sakitlik v
min-amanlq gtirmsi baxmndan akar bir nmundir. Nec
ki, son 1400 il rzind mslmanlar Qds v Flstin hr
zaman slh gtirmilr.
Hz. mrin Flstin gtirdiyi slh v dalt
Eramzn 71-ci ilindk Qds yhudilrin dvltinin
paytaxt idi. Ancaq hmin il Roma ordular yhudilr davaml
olaraq hcum etmy balad v byk vhilikdn sonra
onlar blgdn qovdular. Yhudilr n diaspor zaman
balarkn Qds v onun traf da trk edilmi, tam boalm bir
torpaq halna glmidi.
Ancaq Roma imperiyas imperator Konstantinin
zamannda xristianl qbul etdiyi n Qds yenidn diqqt
mrkzin gldi. Flstin VII srdk Roma (Bizans) torpa
olaraq qald. Az bir mddt rzind farslar blgni ial altnda
saxladlar, amma sonra Bizans yen d Flstin hakim oldu.
Flstin tarixindki n byk dn nqtsi is 637-ci
ild blgnin slam ordular trfindn fth edilmsidir. Bu fth
srlrdir mhariblr, srgnlr, qtl v qartlr shn olan,
frqli inanclar arasnda tez-tez ldn-l ken v dyidikc d
85

yeni facilr yaayan Flstin slh v min-amanln glmsi

idi. slamn hakimiyyti Flstind frqli insanlarn bir yerd
yaaya bilcyi bir an balanc oldu.
Flstin Peymbrimizdn (s..v) sonra ikinci xlif
olan hz. mr (r.) trfindn fth edildi. Hz. mrin (r.)
Qds daxil olmasndan sonra buradak frqli inanclara qar
gstrdiyi byk mehribanlq, tvazkarlq v nzakt yenic
balayan gzl zamann mjdisi idi. Yaxn rq tarixi zr
mtxssis, ingilis tarixisi Karen Armstoq Mqdds
mharib (Holy War) adl kitabnda hz. mrin (r.) Qds
fthini bel gstrir:
Xlif mr (r.) Qds byaz bir dvnin zrind
girdi. Yannda is hrin yunan rhbri ba rahib
Sofronius vard. Xlif vvlc tapnaq tpsin
(uulmu hz. Sleyman mbdinin yerin)
aparlmasn rica etdi v dostu Muhmmdin (s..v)
merac etdiyi bu nqtd yilib dua etdi. Ba rahib bu
shnni dht iind izlyirdi... Son gnlrin artq
yaxnladn sanmd. Daha sonra xlif mr (r.)
xristianlarn ibadt etdiyi yerlri grmk istdi v dz
Mqdds mzar kilssin gldikd namaz vaxt
baland. Ba rahib xlifni mdni bir kild
namazn bu kilsd qlmaa dvt etdi, amma xlif
mr bu tklifi alicnablqla v daha ox drcd
mdni kild rdd etdi. gr bu kilsd namaz
qlardsa, sonra bzi mslmanlarn bu hadisni
bdildirmk mqsdil burada bir mscid ina
etmk isty bilcklrini, bunun is Mqdds
mzar kilssinin yxlmasna sbb olacan dedi.
Bu sbbl, xlif kilsdn xb bir az knar bir
nqtd namazn qld: bu gn hmin yerd 86

Mqdds mzar kilssinin dz qarsnda xlif

mrin adna ina edilmi kiik bir mscid var.
Xlif mrin (r.) digr byk bir mscidi is dz
tapnaq tpsind ina edildi. Xristianlar dalm
yhudi ibadtxanasnn yer ald bu yerdn ne
illr idi ki, hr zibilxanas kimi istifad edirdilr.
Xlif mslmanlarn bu zibillri tmizlmsin z
llri il kmk etdi v burada mslmanlar iki
mbd ina edrk slam dinini slamn dnyadak
nc mqdds hrin yerldirmi oldu.22
Hz. mr (r.) Qds gldikdn sonra mslman
xorftarllnn nticsi olaraq Qds patriarx il aadak
mqavilni imzalad:
Allah`n qulu v mminlrin miri mr trfindn
lya (Qds) xalqna veriln amannamdir. Mminlr
miri xst olsun, salam olsun, btn xalqn mal v
canlarnn qorunacana zmant verir. Eyni zamanda,
ibadt
yerlrin,
xalarna
v
dinlrin
toxunulmayacan tmin edir. Xalqn kilslri qart
edilmycyi kimi, onlar yaay msknin d
evrilmycklr. Sahib olduqlar haqlar olduu kimi
qorunacaqdr. N malik olduqlar eylr bir xll
glck, n d mzhblri xsusunda onlara tzyiq
edilck. Aralarndan he kim he bir kild zrr
grmyckdir... Allah, peymbrlri, shablri v
mminlr bu sazi ahidlik edirlr. mza: mr bin
Xttab.23
Bir szl, mslmanlarla birlikd Qds v btn
Flstin mdniyyt gldi. Bir-birinin mqdds dyrlrin
hrmt gstrmyn, bir-birini srf frqli inanclara sahib
olduqlar n qtl edn vhi insanlarn yerin slamn
daltli, mehriban v mtdil mdniyyti hakim oldu. Hz.
87

mrin fthindn sonra Flstind mslmanlar, xristianlar v

yhudilr srlr boyu slh v min-amanlq raitind yaadlar.
Mslmanlar he kimsni zorla islamladrmaa almadlar,
ancaq slamn haqq din olduunu grn bzi qeyri-mslmanlar
z razl il, knll kild slam sedilr.
Flstindki bu slh v min-amanlq blgd mslmanlarn hakimiyytd olduu mddt rzind davam etdi.
Ancaq XI srin sonunda blgy xaricdn ial bir qvv
soxuldu v Qdsn mdni torpaqlarn grnmmi bir
vhilikl yamalad. Bu vhilr slibilr idi.

Slibilrin vhiliklri
Flstind hr dinin mnsublar slh v minamanlq iind yaayarkn Avropadak xristianlar slib yr
tkil etmyi qrar aldlar. Papa II Urbann 1095-ci il noyabrn
25-d Klermont urasnda etdiyi arla Mqdds
torpaqlar mslmanlardan qurtarmaq, hqiqtd is rqin
fsanvi znginliyini l keirmk ad altnda 100 mindn ox
insan Avropann drd bir yanndan Flstin doru yola dd.
Uzun v yorucu sfrdn v mslmanlara qar trtdiklri
qart v qtliamlardan sonra 1099-cu ild, hqiqtn d, Qds
atdlar. 5 hfty yaxn davam edn uzun mhasirdn sonra
hr tslim oldu v slibilr hr soxularaq dnya tarixind
nadir hallarda rastlanan bir faci trtdilr. Daha vvllrd
gstrildiyi kimi, slibilr hrdki btn mslmanlar v
yhudilri qlncdan keirrk qorxunc qtliam trtdilr.
Flstind hz. mrdn (r.) bu yana davam edn slh v minamanlq slibilrin vhiliklri il sona atd. Slib
yrlrinin itiraklar bir sevgi v mrhmt dini olan
88

xristianln btn xlaqi dyrlrini vhicsin ayaqlayaraq

szd xristianlq adna terror trtdilr.

Slahddin yyubinin dalti

Vhi slibi ordusu Qds zlrin paytaxt etdi v
srhdlri Flstindn Antakyaya qdr uzanan bir latn krall
qurdu. Ancaq bu kralln mr uzun olmayacaqd. Orta
rqdki btn mslman mirliklrini cihad bayra altnda
birldirn Slahddin yyubi 1187-ci il Hittin mharibsind
btn xristian ordusunu darmadan etdi. Mharibnin ardnca
slibilrin iki srkrdsi - Reynauld of Chatillon v Kral Guy,
Slahddin yyubinin hzuruna gtirildi. Slahddin yyubi
ilk nc mslmanlara qar hyata keirdiyi qorxunc v
amansz vhiliklrl ad xarm Reynauld of Chatillonu edam
etdi. Ancaq eyni cinaytlri trtmyn Kral Guyu azad etdi.
Flstin torpaqlar daltin n olduunu bir daha grrd.
Slahddin yyubi Hittin mharibsindn drhal sonra z d mhz Peymbrimizin (s..v) bir gecd Mkkdn
Qds mqdds merac gn! - Qds girrk 88 ildn bri
slibilrin ial altnda olan hri azad etdi. Slibilr 88 il
vvl Qds ial edndn sonra btn mslmanlar qtl
yetirmidilr v bu sbbl d bu df d Slahddin
yyubinin eyni vhiliyi onlara qar tkrar edcyini qorxu
iind gzlyirdilr. Amma Slahddin yyubi hrdki
xristianlarn he birin toxunmad. Daha sonra sadc olaraq
latn (katolik) xristianlarn hri trk etmlrini mr etdi.
Slibi sndin sahib olmayan ortodokslar hrd
yaamaa v istdiklri kimi ibadt etmy davam ed
bilrdilr. ngilis tarixisi Karen Armstronq mslmanlarn bu
ikinci Qds fthini aadak kimi tsvir edir:
89

1187-ci il oktyabrn 2-d Slahddin v ordusu

Qds fateh kimi girdilr: sonrak 800 il rzind hr
bir mslman hri olacaqd... Slahddin (qtliam
trtmmk bard) xristianlara hl vvlcdn
verdiyi szn stnd durdu v hri yksk islami
prinsiplr gr ald. Quranda mr edildiyi kimi,
zlm
etmkdn
kindi.
1099-cu
ildki
qtliamlarn qisasn almaa almad. He bir
xristian ldrmdi, he bir qart trtmdi.
sirlri azad etmk n tlb olunan fidylr son
drc az istnildi... Quranda da mr edildiyi kimi,
sirlrin oxunu da he bir fidy almadan azad etdi...
Slahddinin qarda l-Adil 1000- qdr sirin onun
xidmtin verilmsini istdi v sonra acnacaql
durumda olduqlarn grdy n onlarn hamsn
vzsiz olaraq azad etdi... hrdki varl xristianlar
qiymtli yalarn gtrb drhal aradan xmdlar,
halbuki onlarn lindki pul hrdki btn sirlrin
fidysini dmy artqlamas il bs edrdi. Ba
rahib Heraklius ham kimi 10 dinarlq fidysini ddi,
sonra da xzinlrl dolu arabalarla hri trk etdi.24
Qsas, Slahddin yyubi v onun komandanl
altndak mslmanlar xristianlarla son drc daltli v
mrhmtli davranm, onlara htta z liderlrindn d ox
mrhmt gstrmidilr. Tkc xristianlar deyil, hm d
yhudilr mslmanlarn Qds almas il dincliy v
thlksizliy qovumudular. Qdsn fthindn sonra hri
ziyart edn mhur spaniya yhudi airi Yuda l-Harizi bir
srind dnclrini bu kild qlm almd:
Tanr mqdds yerin Esavin oullarnn lind
qalmayacana qrar verdi v smayl oullarnn
ahzadsi, tmkinli v csur bir adam olan
90

Slahddinin ruhunu oyandrd. O da ordusu il

Yeraalayimi (Qds) zbt etdi v btn frayim
oullarn qbul edcyini bildirdi. ndi slh iind
yaayrq.25
Qdsdn sonra Flstinin digr hrlrind slibilrin
vhti v mslmanlarn dalti davam etdi. ngiltr tarixind
byk bir qhrman kimi tqdim ediln irrkli Riard 1191ci ild Akra qalasnda aralarnda xeyli qadn v uan da
olduu 3000 mslmann boyunlarn vurduraraq onlar
alaqcasna qtl yetirmidi. Mslmanlar bu vhiliklr ahid
olsa da, he bir zaman eyni hrktlri etmdilr. Onlar
Allah`n Ey iman gtirnlr, bir camaata qar bsldiyiniz
kin sizi sla tcavz svq etmsin. (Maid, 2) aysini sas
gtrrk he bir zaman mzlum insanlara zlm etmdilr.
Htta mlub etdiklri slibilr qar da lazmsz yer zor
ttbiq etmdilr.
Slibilrin vhti v onun ardnca gln
mslmanlarn dalti bu tarixi hqiqti bir daha gstrdi:
slam prinsiplri sasnda qurulan bir dvlt frqli
inanclara bir yerd, slh v min-amanlq raitind
yaamaq imkan verir. Bu hqiqt Sbahddin yyubidn
sonrak 7 sr rzind, xsusil d Osmanl dvlti dnmind
dflrl isbatland.

Osmanl imperatorluunun daltli

v humanist idaretm sistemi
1514-c ild Yavuz Sultan Slimin Qds v onun
trafn fth etmsi il birlikd Flstind 400 il yaxn davam
edn Osmanl idariliyi eras baland. Bu zaman ksiyi
Osmanl imperiyasnn digr yaltlrind olduu kimi,
91

Flstind d slh, brabrliyi v frqli inanclarn bir yerd

yaamasn tmin edckdi.
Osmanl imperatorluu millt sistemi adlandrlan bir
sisteml idar edilirdi. Bu sistemin balca xsusiyyti onun
frqli inanclara malik insanlara z dinlrini, htta hquqlarn
istdiklri kild yaamaq imkan vermsi idi. Quranda hlikitab olaraq gstriln xristian v yhudilr Osmanl
torpaqlarnda humanizm, thlksizlik v azadlq qazandlar.
Bunun n sas sbbi o idi ki, Osmanl imperiyas
mslmanlar trfindn idar ediln bir slam dvlti olsa da o,
z tbsini zorla islamladrmaq kimi bir mqsd gdmrd.
Htta ksin, Osmanl dvltinin sas mqsdi mslman
olmayanlarn da hquqlarn qorumaqdan, thlksizliyini
tmin etmkdn, onlara min-amanlq gtirmkdn, onlar
daltl v slam idariliyindn raz olacaqlar kild idar
etmkdn ibart idi.
Osmanl imperatorluu mslman dvlti olsa da, z
tblrin dini azadlq vermidi. Bu sbbl d Osmanl
torpaqlarnda daim sakit v slhsevr bir rait hkm srrd.
Osmanl dvlti z xalqn mslman xlaqnn lazm bildiyi
kild, hans dindn v ya irqdn olursa-olsun kasblara
kmk edrk qoruyurdu.
Amma eyni zamanda, dnya zrindki digr byk
dvltlr daha qti bir anlaya, zlmkar v insanlara tzyiq
gstrn bir idaretm sistemin sahib idilr. Msln, spaniya
krall ber yarmadasnda mslmanlarn v yhudilrin
varln-yoxluunu bilmdn hr iki camaata qar byk
vhilik trtmidi. Digr Avropa lklrind yhudilr onlar
sadc olaraq yhudi olduqlar n tzyiqlr gstrilir,
msln, yhudilr gettolara salnmaqla hbs edilir, onlar bzi
zamanlarda htta ktlvi qrnlara da tu glirdilr. Xristianlar
htta bir-birin qar da mrhmtsiz idi:
katoliklrl
92

protestantlar arasndak mbarizlr XVI-XVII srlrd btn

Avropan qan gln evirmidi. 1618-1648-ci illr arasnda
yaanan 30 illik mhariblr, slind, katolik-protestant
qardurmasnn bir nticsi idi. Bu mharib nticsind
mrkzi Avropa xarabala evrilmi, tkc Almaniyada 15
milyonluq halinin d biri mhv olmudu. Bu raitd
Osmanl imperiyasnn qurduu dvltin son drc insafl v
daltli olmas mbahissiz bir hqiqtdir.
Bir ox tarixi v siyastilr d bu hqiqt diqqt
yetirmidir. Bunlardan biri d dnyada mhur olan Orta rq
tarixi zr mtxssis, Kolumbiya Universitetinin (AB)
professoru dr. Edvard Siddir. Qdsl xristian aild doulmu
v Amerika universitetlrind uzun mddt tcrb toplam
Edvard Sid sraild nr olunan Na`aretz qzetin
msahibsind Orta rqd daimi slhn brqrar edilmsi
n Osmanllarn millt sistemini mslht grmdr.
Professor Sidin izah beldir:
rb dnyasndak digr etnik qruplar nec yaaya
bilirs, rblr arasndak bir yhudi azlnn
yaamas da mmkndr... Bu, Osmanl imperiyasnn
idariliyi altnda ox gzl kild ba vermi v
ttbiq olunmudur. Onlarn sistemi hazrda sahib
olduumuzdan daha insanprvr olmas il seilir.26
Tarix slamn Orta rqd daltli v humanist bir
idaretm trzi kimi yegan inanc sistemi olduunu yazr.
Osmanl imperatorluunun blgdn kilmsi il baa atm
Osmanl slh (Pax Ottomana) bu gn qdr hl d brpa
edilmmidir. Bu sbb gr d Orta rq slhn glmsinin
yolu Quran xlaqnn yrtdiyi kimi, humanizm v
balansladrc Osmanl idaretm modelinin hakim olmasdr.
nki slam hr cr zlmn, qardurmalarn, mhariblrin,
93

terrorun zlmsi, slhn, humanizmin v min-amanln

yoludur.

TERRORZMN MNBY:
DARVNZM V MATERALZM
nsanlarn oxu tkaml nzriyysinin ilk df arlz
Darvin trfindn ortaya atldn v onun ciddi elmi dlillr,
ehtimal v tcrblr saslanan bir nzriyy olduunu
dnr. Amma tkaml nzriyysinin ideya atas Darvin
olmad kimi, bu nzriyynin qayna da elmi dlillr deyil.
Bu nzriyy qdimdn glm ehkam olan materialist
flsfnin tbit uyunladrlmasndan ibartdir. Bu gn d
bu nzriyy onu dstklyn elmi tapntlar olmasa bel, srf
materialist flsf urunda kor-koran mdafi edilmkddir.
Bu boboazlq dnyaya ox byk blalar gtirib.
nki darvinizm v ona istinad nqtsi vern materialist
flsfnin yaylmas il birlikd nsan ndir sualna veriln
94

cavab da dyimidir. vvllr bu suala: nsan Allah`n

yaratd v Onun yrtdiyi gzl xlaqa gr yaamas lazm
olan bir varlqdr, - deyrk hqiqi cavab vern insanlar:
nsan tsadflrdn v tbitdki proseslrdn yaranm, hyat
uurundak mbariz il inkiaf etmi bir heyvandr, - dey
yanl bir fikr dmlr. Bu byk shvin nticsi is ox
ardr. rqilik, faizm, kommunizm kimi qddarlq v flakt
ideologiyalar v digr vhi, davakar dnyagr sistemlri
mhz bu shvdn gc alr.
Kitabn bu hisssind darvinizmin insanla gtirdiyi bu
bla aydnladrlacaq v bunun ada dvrmzn n vacib
v qlobal msllrindn biri olan terrorizml laqsi
aqlanacaq.

Darvinizmin hyat bir mbarizdir yalan

Darvin z nzriyysini inkiaf etdirrkn ilkin olaraq
bel bir tml prinsip zrind dayanmaqla yola xmd:
Canllarn inkiaf tbitd yaay uurundak mbariz
il baldr. Bu mbarizd gcl olanlar qlb alr,
ziflr is zilrk yox olmaa mhkum olur.
Darvin gr, tbitd mrhmtsiz bir yaay
mbarizsi, daimi qardurma var. Gcllr hr zaman
gcszlri zir v inkiaf da bunun saysind mmkn olurdu.
Darvinin Nvlrin mnyi adl kitabna yazd alt balq da
onun bu dnyagrnn xlassidir: Nvlrin mnyi tbii
seleksiya v yaay mbarizsind meydana xm irqlrin
qorunmas yolu il.
95

Daha sonra Darvin yaay mbarizsinin insan irqlri

n d olduunu irli srd. Bu hqiqtdn uzaq iddiaya gr,
sonradan yaranm irqlr bu mbarizd qalib glirdilr.
Darvin gr, sonradan yaranm irqlr avropal alardr.
Asiyal v ya afrikal irqlr is yaamaq urunda mbarizd
geri qalmlardr. Darvin daha da irli gedrk bu irqlrin
dnyadak yaamaq urunda mbarizsini yaxn zamanlarda
tamamil itircyini v onlarn yox olacaqlarn iddia etmidi:
Blk d yz illr srmyck qdr yaxn glckd
mdni insan irqlri vhi irqlri yer zndn
tamamil silck v onlarn yerin kecklr. Digr
trfdn insanabnzr meymunlar da... bhsiz ki,
tnzzl urayacaqlar. Bellikl d, insanla n yaxn
qrabalar arasndak boluq daha da byyb
genilnck. Bunun saysind ortada indiki avropal
irqlrdn daha mdni olan irqlr v indiki
zncilrdn,
yerli
avstraliyallardan
v
qorillalardan daha gerid olan babun nvl
meymunlar qalacaq.27
Hindistan antropoloqu Lalita Vidcarthi Darvinin
tkaml nzriyysinin irqiliyi sosial elmlr nec qbul
etdirdiyini bel aqlayr:
Darvinin ortaya atd n gcllrin hyatda
qalmas dncsi insan vladnn mdni bir
tkaml prosesindn kediyin v n st mrtbnin
a adamn mdniyyti olduuna inanan sosial elm
adamlar trfindn coqunluqla qarland. Bunun
nticsi olaraq XIX srin ikinci yarsndak qrbli
elm adamlarnn byk qismi irqiliyi qti
surtd mnimsmidi.28

96

Darvinin ilham qayna:

Maltusun amanszlq nzriyysi
Darvinin bu msldki ilham qayna ingilis iqtisads
Tomas Maltusun hali prinsipi zrind bir tcrb (An
essay in the principle of population) adl kitabyd. Maltus
insanlarn saynn zbana, nzartsiz buraxld tqdird ox
srtl artdn hesablamd. Onun fikrinc, insanlarn say
artmn nzart altnda saxlayan balca vasitlr mhariblr,
qtlq v xstlik kimi flaktlrdi. Qsas, bu vhi iddiaya
gr, bzi insanlarn yaaya bilmsi n digrlrinin lmsi
lazmdr. Mvcudluq, var olmaq davaml mharib mnasna
glirdi.
XIX srd Maltusun fikirlri olduqca geni bir ktl
trfindn mnimsnilmidi. Xsusil Avropann varl sinfinin
ziyal tbqsi Maltusun bu qddar v zazil fikirlrinin
dstklyirdi. Nasistlrin elmi arxa plan adl mqald
XIX sr Avropasnn Maltusun hali artm il bal baxlarna
verdiyi qiymt bel aqlanr:
XIX srin ilk yarsnda Avropada hakim sinfin
zvlri yeni kf ediln hali artm problemini
mzakir etmk v kasb tbqnin lm faizini
artrmaq mqsdil Maltusun fikirlrinin hyata
keirilmsi istiqamtind hans vasitlrdn istifad
edcklri plann fikirlmk n bir mavir
keirdilr. Gldiklri nticnin mzmunu qsa kild
bel idi: Kasblara tmizliyi tvsiy etmk vzin
onlar bunun tamamil ksini etmy tviq v
svq
etmk,
hvslndirmk
lazmdr.
hrlrimizdki klri daha dar dzltmli,
hddindn artq insan evlr doldurmal v vba
xstliyini yaymaa almalyq. lkmizd
97

kndlri durun sulara yaxn salmalyq,

bataqlqlarda yaama tviq etmliyik v
sair.29
Maltusa gr, bel zalm planlarn nticsind yaay
mbarizsind gcl olanlar zif olanlar zck v srtl
artan hali bu kild tarazlanm olacaq. Szgedn kasblar
zmk proqram ngiltrd XIX srd, hqiqtn d, hyata
keirilirdi. 8-9 yalarndak uaqlarn gnd 16 saat kmr
axtalarnda ildildiyi v minlrl uan tin rtlr sbbi
il ldy bir snaye quruluu, bir iqtisadiyyat quruldu.
Maltusun nzriyy olaraq lazm bildiyi yaay mbarizsi
ngiltrd XIX srd azyal uaqlara v kasb xalqa zab dolu
hyat yaatd. Halbuki, Quran xlaqnn ttbiq edilmsi il
insanlar rifah v gzllik dolu bir hyat raitind yaaya
bilrdi.
Darvin is Maltusun bu fikirlrindn tsirlnrk
mrtce bir dnyagrn btn tbit ttbiq etdi v
yaamaq urundak bu mbarizd gcl olanlarn v real
rait n yax uyunlaanlarn qalib glcklri fikrini irli
srd. Bundan sonra is o, yaay mbarizsinin tbitin n
dzgn v dyiilmz bir qanunu olduunu iddia edirdi. Darvin
bir yandan da insann yaradln inkar edrk insanlar dini
inanclarn trk etmy dvt edir, bununla da Hyat urunda
mbariz nzriyysinin amanszlna v qddarlna mane
ola bilck btn xlaqi dyr v llri hdf gtrm
olurdu. nsanlar qddarla v zazilliy aran bu hqiqtdn
knar v mrtce fikirlrin yaylmas sbbindn briyytin
XX srd dycyi vz ox byk olacaqd.

Darvinizmin I dnya mharibsinin

hazrlanmasndak rolu
98

Darvinizm Avropa mdniyytin hakim olmaqla

yana, onun Hyat urunda mbariz tezisi d z tsirini
gstrmy balad. lk nvbd istismar Avropa dvltlri
istismar etdiklri lklri tkaml prosesind geri qalm
irqlr kimi tsnifldirdilr v z mllrinin dzgn
olduunu gstrmk n darvinizm saslandlar.
Darvinizmin siyasi tsirinin nticlrinin n qanls is
1914-c ild balayan I dnya mharibsi idi.
Mhur ingilis tarixisi, professor Ceyms Cull Avropa
1870-ci ildn sonra (Eurore since 1870) adl fundamental
kitabnda I dnya mharibsini hazrlayan amillrdn birinin o
zamank avropal idarilrin darvinist dnc trzin olan
inam il bal olduunu gstrir. Msln, AvstriyaMacarstann ali ba komandan, general Frants Baron Konrad
fon Htzendorff mharibdn sonrak xatirlrind bel
yazrd:
nsana sevgini n plana xaran dinlr, xlaqi
tlimlr v (bunun kimi) flsfi doktrinalar bzn,
hqiqtn d, insan vladnn yaay mbarizsini
zifld bilirlr. Amma he bir zaman bu mbarizni
dnyann hrktverici qvvsi olmaqdan xara
bilmycklr... Dnya mharibsinin byk flakti
bu byk prinsipl tam uyunluq raitind hqiqt
evrilmidir. nsanlarn v dvltlrin hyatnn
balca qvvlri il meydana xan bu mharib
eynil boalmas lazm olan bir ildrm gc kimi
tbii qanundur.30
Bel bir ideologiyaya sahib olan Konradn ny gr
Avstriya-Macarstan bir mharibni balamaa srkldiyini
baa dmk tin deyildi. Bunun kimi fikirlr zamann sadc
hrbi xsiyytlri il mhdudlamr. Alman komandan
99

Teobald fon Betman-Holviqin xsi maviri v yaxn dostu

Kurt Rizler 1914-c ild bel yazrd:
Mtlq v zli dmnlik insanlar arasndak
mnasibtlrin tbitind vardr. Hr yerd grdymz daimi nifrt... insan tbitinin pozulmasndan
qaynaqlanmr, ksin, bu, tbitin v hyatn
mnbyinin zyind vardr.31
I dnya mharibsinin generallarndan olan Fridrix fon
Bernardi is mharib il tbitdki mcadil (sava) qanunlar
arasndak balantn aadak kild qurmudu:
Mharib bioloji bir tlbat v zrurtdir, tbitdki
nsrlrin qar-qarya glmsi v mbarizsi qdr
vacibdir, bioloji chtdn yerin dn nticlr verir,
nki bu nticlr canllarn tml xsusiyytlri il sx
baldr.32
Grndy kimi, I dnya mharibsi mharib etmyi,
qan tkmyi, zab kmyi v kdirmyi inkiaf olaraq
grn, bunlar dyiilmz tbii qanun sayan avropal alim,
general v idarilrin saysind meydana xmd. Btn bu
kkndn yanl fikirlrl tnzzl, mhv olmaa, squta v
heliy srklyn ideoloji qaynaq is Darvinin hyat urunda
mbariz v sonradan dzlmi irqlr anlaylarndan baqa
bir ey deyildir.
I dnya mharibsi 8 milyon nfrin lmn, yzlrl
hrin xarabala evrilmsin v milyonlarla insann yaral,
lil, evsiz-eiksiz v isiz qalmasna sbb oldu. Bundan 21 il
sonra balayan v 55 milyon insann lmn sbb olan
nasizm mharibsinin tml da da darvinizm saslanrd.
I dnya mharibsi darvinizmin, bellikl d, qan tkmnin inkiaf n birinci yol olduu ideyalarn qbul edn
alim v idarilrin syi il meydana xm v milyonlarla in100

sann lm, yaralanmas v hrlrin yer zndn silinmsi

il nticlnmidir.

Darvinizmin ad mnhus yol: faizm

Darvinizm XIX srd irqiliyi qidalandrb bslyrkn
XX srd doulub inkiaf edck v btn dnyan qana
bulayacaq bir ideologiyann - nasizmin d tmlini qoyurdu.
Nasizmin ideoloqlar daha ox darvinizmdn tsirlnmi v
bhrlnmidilr. Darvinizm saslanan faizm milyonlarla
insann lmn sbb olmudur.
Bu qddarlq v vhilik
ideologiyas
dnyann bir ox hrlrini qana boyam,
klri insan csdlri il doldurmudu.
Adolf Hitler v Alfred Rozenberq trfindn
formaladrlan bu nzriyy aradrlanda burada Darvinin
Nvlrin mnyi kitabnda on dflrl tkrarlanan tbii
seleksiya, seici ctlm, irqlraras hyat mbarizsi
kimi anlaylara tkrar-tkrar rast glmk olar. Hitler znn
mhur kitabna Mnim mbarizm adn da darvinizmin
hyatn bir mbariz shnsi olmas v bu mbarizd stn
glnlrin hyatda qalmas haqqndak prinsiplrindn
qidalanaraq qoymudu. Hitler z kitabnda xsusil irqlr
arasndak mbarizdn sz ar v bel deyirdi:
Tarix tbitin z-zn yaradaca yeni bir irqi
iyerarxiya nticsind tay-brabri olmayan bir
imperatorluq meydana gtirckdir.33
Hitler 1933-c ild keiriln mhur Nrnberq
mitinqind is yksk irqin zif irqlri idar etdiyini, bunun
tbitd d mahid ediln bir haqq olduunu v yegan
mntiqli haqq olduunu bildirmidi.34
101

Nasistlrin Darvindn tsirlnmsi bu gn bu mslnin

mhur tdqiqats olan tarixilrin demk olar ki, hams
trfindn qbul ediln bir fikirdir. Faizmin ykslii (The
rise of fascism) adl kitabn yazar Peter Krisp bu hqiqti bel
ifad edir:
arlz Darvinin insanlarn meymundan ml
glmsi nzriyysi ilk df ap olunandan bir qdr
sonra geni bir daird yayld v qbul edildi.
Nasistlr Darvinin nzriyysindn mharibnin v
irqiliyin haql olduunu gstrmk n istifad
etdilr.35
Tarixi-alim Hikman is Hitlerin darvinizmdn
tsirlndiyini bel aqlayr:
Hitler qat bir tkaml idi. Psixozunun drinliyi n
qdr olursa-olsun, onun Mnim mbarizm kitab
ardcl bir tkaml fikrini nmayi etdirir, xsusil d
n gcllrin yaamaq mbarizsi v daha yax bir
cmiyyt namin ziflrin mhv edilmsi fikirlrin
yer verir.36
Bu mrtce dnclrl meydana xan Hitler dnyan
tay-brabri olmayan bir dht v grnmmi vhiliy
mruz qoydu. Bada yhudilr olmaqla, bir ox etnik v siyasi
qruplar nasist lm drglrind dhtli bir zlm v
qtliama mruz qaldlar. Nasistlrin iallar il balayan II
dnya mharibsi is st-st 55 milyon insann lmn sbb
oldu. Dnya tarixinin grdy bu n byk flaktin arxasnda
darvinizmin hyat urunda mbarizsi fikri dayanrd.
Nasist zlm bir ox msum insann v kiik uaqlarn
lmn v ya qorxu iind yaamasna sbb oldu.
II dnya mharibsi nticsind on milyonlarla l v
yaral, on milyonlarla ac, evsiz v mdafisiz insan, yzlrl
dalm hr v sarslm lk iqtisadiyyatlar meydana xd.
102

Qanl ittifaq: darvinizm v kommunizm

Sosial darvinizmin sa qanadnda faistlr yer ald
kimi sol qanadnda da kommunistlr dururdular. Darvinin
nzriyysinin n qat v alovlu trfdarlar arasnda
kommunistlr hr zaman vacib bir yer tutub.
Darvinizml kommunizm arasndak bu laq hr iki
izmin qurucularna qdr gedib xr. Kommunizmin
qurucular olan Marks v Engels Darvinin Nvlrin mnyi
adl kitabn ap edilr-edilmz oxumu v kitabdak dialektik
materialist yanamaya heyran olmudular. Marksla Engelsin
arasndak mktublamalar onlarn hr ikisinin Darvinin
nzriyysini kommunizmin tbit elmlri baxmndan tmli
saydn gstrir. Bellikl, Engels Darvinin tsiri il qlm
ald Tbitin dialektikas adl kitabnda Darvini triflmi
v bu kitabn Meymunun insana evrilmsind myin rolu
adl blmsind tkaml nzriyysin znmxsus lavlr
etmy almd.
Marks v Engelsin yolunu davam etdirn Plexanov, Lenin, Trotski v Stalin kimi rus kommunistlrinin hams Darvinin tkaml nzriyysini mnimsmidilr. Rus kommunizminin banisi saylan Plexanov znn Marksizm darvinizmin sosial elmlr ttbiq edilmsidir 37 fikri il
mhurdur.
Trotskinin is Darvinizm dialektik materializmin n
byk zfridir klind aqlamas var.38
Kommunist
kadrlarn
hazrlanmasnda
Darvin
tliminin byk rolu olub. Msln, Stalin gncliyind bir
din adam olduu halda, onun mhz Darvinin kitablarnn
tsiri nticsind ateist evrilmsi tarixilr trfindn qeyd
ediln bir hqiqtdir.
103

ind kommunist rejimi quran v milyonlarla insan

qtl yetirn Mao Tsze-dun is qurduu bu qaydann flsfi
saslarn: in sosializminin tmli Darvin v tkaml
nzriyysin istinad edir, - dey aq kild byan
etmidir.39
Darvinizmin Mao Tsze-duna v in kommunizmin
tsiri Harvard Universitetindn olan tarixi Ceyms Riiv Pasinin
in v arlz Darvin (China and Charles Darvin) adl
kitabnda incliklri il tsvir v rh olunub.
Qsaca bel demk olar ki, tkaml nzriyysi il
kommunizm arasnda qrlmaz bir ballq var. Tkaml
nzriyysi canllarn bir tsadfn nticsi olduunu iddia
etmkl ateizm szd elmi saslar vermidir. Tamamil ateist
bir ideologiya olan kommunizm d, bu sbbdn, labdn
darvinizm baldr. Tkaml nzriyysi tbitdki inkiafn
qardurma, yni hyat urunda mbariz saysind mmkn
olduunu irli srmkl kommunizmin sasnda yer alan
dialektik qardurma fikrini dstklyir.
Kommunizmin dialektik qardurma ideyasnn XX
sr rzind tqribn 20 milyon insan qtl yetirmi bir cinayt
man olmas nzr alnsa, darvinizmin dnyaya gtirdiyi
flaktin miqyasn daha yax tsvvr etmk v baa dmk
mmkn olar.
Dialektik qardurma cmiyyti inkiaf
etdirmz, onu yxar
Bir qdr vvl d bildirdiyimiz kimi, darvinizm
canllar arasndak qardurmann hmin canllar inkiaf
etdirdiyini irli srrk dialektik materializm flsfsin
szd elmi bir sas vermidi. Hr biri qat darvinist olan
kommunist hakimlr qaranlq bir tarix, iztirab v zlm iind
104

ken illr imzalarn atdlar. Darvinizmin qardurma

anlayn sinif qardurmasna evirn kommunistlr z
vhi ideologiyalarn qbul etdirmk n qtllri v qan
tkmyi sas yol olaraq semidilr.
Dialektik materializm adndan da mlum olduu kimi,
qardurma anlayna saslanr. Bu flsfnin qurucusu olan
Marks: gr dava-dala olmasayd, mvcud olan hr ey
nec idis, el d qalard, - deyirdi. O, baqa bir sznd is:
Qardurma yeni bir cmiyyt hamil olan hr khn
cmiyytin nticsidir,40 - deyrk inkiaf etmk n
insanlar grginliy, qardurmaya, zorakla, mhariby v
qan tkmy armd.
Marksn nzriyysinin ilk siyasi icras olan Lenin d:
nkiaf zidd olanlarn mbarizsidir, - deyrk bir-birin
ks fikird olan insanlarn daimi mbariz iind olmas
modelini mdafi etmidir. Daha sonra is Lenin bu
mbariznin ancaq qan tkmkl, yni terror yolu il hyata
keiril bilcyini tez-tez qeyd edirdi. Leninin bolevik
evriliindn hl 11 il vvl - 1906-c ild Proletar jurnalna
verdiyi bir aqlamada yer alan szlri onun mnimsdiyi
terrorist metodunu ortaya qoyur:
Bizim maramz kn hadis silahl mbarizdir, bu
mbariz ayr-ayr frdlr v kiik qruplar trfindn
hyata keirilmkddir. Bir hisssi inqilab tkilatlara
aid ikn, o biri hisssi hr hans bir inqilab qurulua
bal deyildir. Silahl mbariz bir-birindn mtlq
kild ayrlmas lazm olan iki frqli mqsd ynlikdir:
vvlc bu mbariz insanlara, liderlr v ordu v
polisdki vzifli xslr sui-qsd etmyi mqsd kimi
ser, ikincisi, hm hkumt, hm d xsusi insanlara
aid olan pul mnblrini mnimsr. Mnimsniln pullar
qismn partiyann kassasna, qismn xsusi silahlanma
105

mqsdlrin v hrbi hazrla, qismn d dmnl

mbarizy qatlan insanlarn yaamasna xrclnir.41
XX srd kommunizm qar xan n tannm
ideologiyalardan biri faizmdir. Maraql olan budur ki,
kommunizm qar olduunu irli srn faizm qardurma
anlayna n az kommunizm qdr inanrd. Kommunistlr
sinfi qardurmann vacibliyin inand halda, faistlr bu
qardurmann sadc olaraq faliyyt meydann dyidirmi
v irqlr v dvltlraras qardurma anlayn inkiaf
etdirmidilr. Msln, nasizmin n mhm fikir
qaynaqlarndan v nd gedn irqilrdn olan alman tarixisi
Henrix fon Tritske: Dvltlr ancaq Darvinin hyat
urunda mbarizsin bnzr grgin v iddtli bir
rqabtl inkiaf ed bilrlr...42 - dey yazmdr.
Hitler is darvinizmin qardurma anlayndan ilham
alaraq bel deyirdi:
Tbit gcllr v ziflr arasnda bir sava,
gcllrin ziflr zrindki mtlq qalibiyytidir.
gr bel olmasayd, tbitd davaml bir qarqlq
olard... Yaayan hr bir canl mbariz etmk
mcburiyyti qarsndadr. Davaml mbariznin bir
yaay qanunu olduu bu dnyada mbariz etmk
istmyn yaamaq haqqna da sahib deyildir.43
Cmiyytlrin gclnmsi v inkiaf etmsi n
mbariznin, qardurmann, mbahislrin v qan tkmnin
mcburi olduuna inanan bu iki sosial darvini ideologiyann
XX srd yaratd mnzr is ortadadr. On milyonlarla
msum insan lm, on milyonlarla yaralanm v ya ikst
olmu, lklrin iqtisadiyyat km, shiyyy, elm,
texnologiyaya, thsil v snt ayrlacaq glirlr vvlc
silahlara, sonra da bu silahlarn ad yaralarn sarnmasna,
darmadan ediln v xarabala evriln hrlrin tkrar
106

inasna xrclnmidir. Qardurmann, davann v terrorun

insanlara he d inkiaf deyil, yalnz tnzzl gtirmsi
tarixdn akar kild grnr.
Dnyada, lbtt, ziddiyytlr mvcuddur. Tbitd
nec qaranlq v aydnlq, gec il gndz, soyuq v isti varsa,
bu qayda il insanlarn fikir v hrktlrind d bel
ziddiyytlr var. Ancaq fikri ziddiyytlr qardurmaya sas
vermir. ksin, ziddiyytlr xorftarllq, slh, anlama, sevgi,
fqt v mrhmtl dyrlndirils, ortaya bir ox gzlliklr
xar. Hr fikri bir digri il mqayis edn insan z fikrini
daha da inkiaf etdirir v ya nqsanlarn grrk fikrini
tamamlayr. ks fikirlrin trfdar olan insanlarn danarkn
tbii v dinc kild fikir mbadilsi olur. Bunu ancaq Quran
xlaqn mnimsmi, smimi, mrhmtli, rhmdil, slhsevr
v tmiz qlbli insanlar hyata keir bilrlr.
Bir insan o, frqli bir fikir trfdardr, frqli bir din
inanr v ya frqli bir irqdndir dey ldrmk, ona zab
vermk is ox byk zalmlqdr. Sadc olaraq buna gr,
tarix boyunca eyni vtnin vladlar bir-biri il lm-dirim
savana qalxm, bir-birini he ndn kinmdn qtl
yetirmi, frqli irqlrdn v ya dvltlrdn olan insanlar
qadn, uaq bilmdn ldrmlr. Bunu is ancaq qarsndak
insan yalnz inkiaf etmi bir heyvan sayan, ona bir insan
olaraq qiymt vermyn v mllrin gr Allah`a hesab
vercyin inanmayan insanlar ed bilrlr.
Mxtlif fikirliliy mnasibtd davrann n gzli v
dorusu Quranda bildirilmidir. Fikir ziddiyytlri tarix boyu
mvcud olmudur. Bunlarn n mhurlarndan biri hz. Musa
il onun dvrnd yaayan firondur. Fironun btn zalmlna
v tcavzkarlna baxmayaraq, Allah hz. Musan onu Allah`n
dinin armaqla vziflndirmi v istifad edcyi metodu
bel aqlamdr:
107

Fironun yanna yollann. O, hqiqtn, hddini

amdr. Onunla yumaq dann. Blk ydnsiht qbul etsin, yaxud qorxsun! (Taha, 43-44)
Hz. Musa Allah`n mrini yerin yetirrk firona uzun
mddt haqq dinini baa salm, onun inkarna v insanlara
zlm etmsin mane olmaq n sbirl btn msllri
aqlamd. Firon is onun gzl xlaqnn v sbrinin
mqabilind davakarlq v tcavzkarlq srgilmi v hz.
Musan v onun fikrin qoulanlar qtl yetircyini demidi.
Ancaq bu hrktin nticsind qalib xan trf firon olmad.
ksin, firon v trfdarlar boularaq mhv oldular. Hz. Musa
v onun yannda olanlar is qalib gldilr.
Bu nmundn d grndy kimi, bir fikrin qalib
glmsi v ya inkiaf qardurma, sava v tcavzl ld edil
bilmz. Hz. Musa il firon arasndak hadislr tarixin
qsaldlm bir formas demkdir; qardurma v zlm
trfdarlarnn deyil, slh v dalt trfdarlarnn qalib
glcyini gstrn bir nmundir. Gzl xlaq z vzini hm
dnyada, hm d axirtd hr zaman tapar.
Darvinizm v terrorizm
Bura qdrki tdqiqatlarmza gr, darvinizm XX srd
insanl flaktlr srklyn v qardurmaya meyilli olan
eidli davakar ideologiyalarn kkdr. Bu ideologiyalar
darvinizm saslanaraq zlrindn olmayanlarla qardurman
v ya savama dstklmi, bunu htta n sas chtlri kimi
mnimsmilr.
Dnyada frqli inanclarn, frqli dnyagrlrinin,
frqli flsflrin olmas mlum bir hqiqtdir. V btn bu
frqli fikirlrin bir-birin tam zidd xsusiyyt v zlliklrinin
108

olmas da son drc tbii msldir. Ancaq bu fikirlr birbirini iki frqli kild qiymtlndir bilrlr:
1. zlrindn olmayanlarn varlna hrmt gstr
biln, onlarla dialoq qurmaa ala biln, insanprvr bir yol
tuta bilrlr ki, bu, Quran xlaqna uyun olan bir yoldur.
2. zlrindn olmayanlarla qardurma, savamaq,
onlara zrr verrk stnlk qazanmaq yolunu se bilr, yni
heyvani hrkt ed bilrlr. Bu da materializmin, yni
dinsizliyin metodudur.
Terrorizm adn verdiyimiz flakt bu ikinci bax
bucann ifadsindn baqa bir ey deyil.
Bu iki fikir arasndak frqi tdqiq etdiyimiz zaman
darvinizmin elm ad altnda yrtdy insan savaan
heyvandr fikrinin insanlara son drc byk tsir
gstrdiyini grrk. Qardurma yolunu sen insan v
qruplarn
oxunun
darvinizmdn,
bu
ideologiyann
prinsiplrindn blk d xbri yoxdur. Amma onlar flsfi
kk ntic etibaril
darvinizm dayanan bir nqteyi-nzri
mnimsmkddirlr. Onlar bunun doruluuna inandran ey
bu dnyada gcllr irlid olar, byk balq kiik bal
udar, savamaq hnrdir, insan savaaraq ucalar kimi
kk darvinizm dayanan ifadlrdir. Darvinizmi ykskliy
qaldran bu ifadlrin alt bo qalacaq.
slind, darvinizmi aradan qaldranda onun yerind he
bir davakar v mrtce bir flsfnin qalmadn grrk. Yer
zndki insanlarn byk bir qisminin inand ilahi dinin
d (xristianlq, yhudilik v slam) qardurmaya, qan
tkmy v amanszla qardr. Hr dinin mqsdi yer
znd slh v sakitliyi tmin etmk, msum insanlarn
ldrlmsinin, zlm v ignc grmsinin leyhin
xmaqdr. Bu ilahi dinlr qardurman, amanszl v
davakarl Allah`n insanlar n myyn etdiyi xlaqa zidd
109

olan, anormal v arzuolunmaz anlaylar kimi qbul edirlr.

Amma darvinizm qardurma v amanszln olmasn mtlq
sayr, onlar n tbii, n doru v mcburi anlaylar olaraq
grr v gstrir.
Bu sbbl, gr biri xb slam, xristianlq v
yhudilik adna, yni bu dinlrin anlay v simvollarndan
istifad etmkl terror trdib qardurma yaradarsa, bilin ki, o
ks mslman, xristian v ya yhudi deyil, slind, bir sosial
darvinistdir. Bilin ki, o, din klgsi altnda gizlnib, amma
smimi bir inam sahibi deyil. Din xidmt etmk n ortaya
xdn iddia ets d, hqiqtd din v dindarlara dmndir.
nki dinin qadaan etdiyi bir gnah, z d insanlarn
gznd din qar mbariz edck trzd zalmcasna ilyir.
Bellikl, dnyamz hat edn terror blasnn kk
hr hans bir ilahi dind deyil, dinsizlikd, dinsizliyin
gnmzdki formalarndan biri olan darvinizmd v
materializmd gizlnir.

110

Slh v min-amanlq istyn hr bir

insan darvinizm thlksinin frqind olmaldr
Hr hans bir probleml mbariz apararkn n vacib
olan msl o problemin kkn, sl qaynan dzltmkdir.
Msln, trafa pis qoxu yayan bir zibilliyin traf n qdr
tmizlns d o zibillik pis iy yaymaa davam edr, hyata
keiriln btn tdbirlrin nticsi qsamddtli olar. x yolu
zibilliyin qaynan tmizlmk, zibili tamamil ortadan
qaldrmaqdr. V ya zhrli ilanlar bslyib hr buraxan bir
insann bu ilanlarn insanlar ldrmy baladn grnd
tlaa db onlar tk-tk ovlamas da all bir tdbir deyil.
Bu vziyytd yegan x yolu zhrli ilanlar bslyib
oxaltmaqdan tamamil l kmkdir. Bellikl, terrorla
mbariz etmk n terrorular tk-tk axtarmaq v onlar
tsirsiz hala gtirmy almaq tsirli v davaml bir x yolu
deyil.
Dnyan terrordan qurtarmaq n vvlc
terrorunu yetidirn sas mnb taplmal v bu mnb
aradan qaldrlmaldr. Terrora mnb olan sas sbb is
insanlarn shv ideologiyalar v onlarn bu istiqamtd
ald thsildir.

111

Masir dvrd d dnyann hr bir lksind darvinizm

btn mktblrd elmi bir hqiqt kimi tdris olunmaqdadr.
Amma gnclr Allah`n onlar yaratmas, bu gnclrin bir ruh,
al v vicdan sahibi varlqlar olmas, ldkdn sonra Allah
qatnda soru-sual olunaraq dnyada etdiklrindn dolay
Allah`a hesab vercklri v bu hesaba gr sonsuza qdr
cnnt v ya chnnmd qalacaqlar yrdilmir. ksin,
gnclr onlarn tsadflr nticsind meydana glmsi, atababalar heyvanlar olan, Allah`a qar msuliyyt damayan
babo varlqlar olmas v ancaq mharib v qardurma il
stn glrk hyatda yaaya bilcklri yrdilir. Mktb
hyat boyunca bu tlimi alan insanlarn beyinlrini pozmaq,
vhiliyi onlara tlqin etmk, onlar briyytin dmnlrin
evirmk, msum krplri ldrck qdr zalmladra
bilmk is bu mrhldn sonra ox asandr. Bel bir thsil
alm gnclri istniln yanl ideologiya z srasna k v
ona hr cr vicdana v xlaqa zidd hrktlri etdir bilr, ona
hr cr clafl v zalml vacib bir mqsd kimi gstr
bilr. Son yz ild dnyan yandrb-yaxan kommunist, faist v
irqi terror qruplar mhz bu thsil sisteminin mhsullardr.
Bu thsil sisteminin ikinci byk zrri is thsili dindn ayraraq dini cahil insanlarn dnyas il mhdudladrmaa
almasdr. Thsilli olanlar darvinist-materialist tlqinl
dinsizldiyi halda, din thsilsiz insanlarn nzartind qalr. Bu
vziyytd xurafat v batil inanclar asanlqla inkiaf ed bilir,
din adna is din tamamn zidd fikirlr ortaya atan kslr
tsirli ola bilirlr.
n son hadislr bu mvzuya ox aydn bir misaldr.
Allah`dan qorxan, Allah` sevn, hr grdy i gr axirtd
hesab vercyini biln he bir insan on minlrl gnahsz
insann lmn v yaralanmasna, minlrl krpnin kimssiz
v ya yetim qalmasna sbb olacaq bir ii sla gr bilmz.
112

nki o, bundan zrr grck hr insan n Allah`a ayrayrlqda hesab vercyini v hr biri n chnnmd tin
bir zabla qarlaacan bilir.
Ntic olaraq deyk ki, mslnin zm yolu terrorun
sl qayna olan darvinist-materialist thsil son qoymaq,
gnclr hqiqi elmi biliklrl hazrlanm bir sistemd thsil
vermk v onlara Allah qorxusunu, all v vicdanl hrkt
etmyi baa salmaqdr. Bunun nticsi is Allah`n Quranda
bildirdiyi kimi, xobxt, etibarl, mrhmtli, adil, rhmdil v
mehriban insanlarn yaradaca cmiyytlr olacaq:
Sizi zlmtdn nura xarmaq n z bndsin
aq-akar aylr endirn odur... (Hdid, 9)

113

NTC:
QRB DNYASI N MSLHTLR
Bu gn Qrb dnyas terrora l atan tkilatlara gr ndilnir v bu narahatlq yersiz deyil. Terroru gerkldirn
v buna dstk vern btn tkilatlarn beynlxalq hquq v
dalt normalar rivsind czalandrlmasnn vacibliyi
hamya aydn olan msldir. Amma bundan daha vacib olan
msl bu problemin hlli n hans uzunmddtli strategiyann hyata keirilmsinin lazm gldiyini aradrmaq v
z xarmaqdr.
Bura qdrki aradrma v dyrlndirmlrimiz
terrorun ilahi dinlrd he bir yeri olmayan bri bir cinayt
olduunu gstrmkd, son vaxtlar gndm glrk sas
mvzuya evriln slam terroru anlaynn yanlln ortaya
qoymaqdadr. Bu is biz cmiyyt mnasibtd sas bax
bucaqlarn v onlarn vacib trflrini yrdir:
1. Qrb dnyas, xsusil AB terrora qar, lbtt ki,
n kskin tdbirlri hyata keirckdir v bu msld
haqldr. Amma onlar bunun hr hans bir din v onun
mnsublarna aid olmad kimi, slama v mslmanlara
qar da bir mharib olmadn, ksin, slamn faydasna
114

bir nmun olduunu ox aq bir kild ortaya

qoymaldr. Mdniyytlr mbarizsi ad il 90-c illrd
ortaya xan thlkli ssenarinin qars nyin bahasna olursaolsun alnmaldr. Mdniyytlr arasnda mbariz deyil,
mrhmt, xeyirxahlq, mehribanlq v slh yaanmaldr.
2. Sevgi, dostluq, slh v qardalq dini olan hqiqi
slamn inkiaf v onun slam cmiyytlri trfindn baa
dlmsi dstklnmlidir. slam lklrindki radikal
fraksiyalara qar istifad edilck zm yollar mcburi
dnyvildirmdn ibart deyil. ksin, bel bir siyast
ktllri daha ox etiraz v mqavimt svq edrdi. Mslnin
gerk hlli yolu hqiqi slamn baa dlmsi, yni Quran
xlaqnn insan haqlar, demokratiya, mstqillik, gzl xlaq,
elm, snt, estetika kimi hqiqi anlaylarn mnimsmi,
briyyt xobxtlik v hyat sevinci gtirn bir mslman
modelinin yaylmasdr.
3. Terrorun mnbyi chalt v alszlq, bunun aradan
qaldrlmas yolu is thsildir. Terrora rbt bslyn evrlr
bunun slama tamamil zidd olmas, habel onlarn bununla
slama, mslmanlara v btn briyyt zrr verdiyi baa
salnmal v bu insanlar vhilikdn uzaqlamaq, mnn, ruhn
tmizlnmk n maariflndirilmlidir. AB-n bu
istiqamtdki bir thsil siyastini dstklmsi ox faydal
nticlr verrdi.
4. AB-n xarici siyasti son 10 il rzind dnyann
frqli blglrindki mslmanlar, hqiqtn d, crbcr
zlm v qtliamlardan qorumudur. Serblrin Bosniyada
trtdiyi v il davam edn qtliamlar ancaq AB-n
mdaxilsindn sonra dayandrld v Kosovodak mslman
albanlar serb terrorundan mhz AB-n mdaxilsi il qorundu.
AB eenlr zrin qtliamlarla nticlnmi hcumlara
ken Rusiyann da qarsn xeyli drcd ald. Bu siyast
115

hm gclndirilrk davam etdirilmli, hm d dnya

mslmanlarna izah olunmal, bununla da AB v Qrb
leyhin ynlmi lazmsz hrktlr aradan qaldrlmaldr.
5. Kommunist, faist, irqi v digr ideologiyalardan
qaynaqlanan terrora qar da uzunmddtli mdni hll yollar
inkiaf etdirilmlidir. Bu gn dnyann drd trfindki
lklrd thsilin sasn materializm v darvinist dnc
sistemi tkil edir. Halbuki, bir qdr vvl d vuruladmz
kimi, darvinizm insan fasilsiz kild, daim vuruan bir
heyvan hesab edn, insan irliy yalnz qardurma v
mhariblrin aparacana inanan v hr cr terrora sas vern
mrtce v yanl bir ideologiyadr. Sadc olaraq hyatda
yalnz gcllrin qalaca v yalnz gcllrin yaayaca
fikrini mdafi edn, mharibni bir vasit hesab edn
darvinizm srlrdir ki, btn dnyan bladan-blaya
srklyn byk bir bataqlq kimidir. Bu sbbl d, terrorla
mbarizd realladrlacaq daltli gc tdbirlri il yana,
btn dnya miqyasnda byk thsil sfrbrliyinin d
balanmas lazmdr. Bu thsilin tmlini d darvinizm v
materializm frldaqlnn hqiqi trflrini ab gstrmk
v Allah`n insanlar n myyn etdiyi gzl xlaq hr ks
yrtmk ideyas tkil etmlidir. Arzulanan bel sakitlik,
brabrlik, asayi v min-amanlq yalnz o halda brqrar
olacaq ki, dinin gtirdiyi xlaqn gzlliklri insanlar arasnda
geni kild yaylm olsun. nki bataql qurutmadan bu
bladan qurtarmaq mmkn deyil.
mid etmk olar ki, bel mslhtlr dnyann
terrorizmdn v btn digr alsz, mrtce v vhi
hrktlrdn xilas olunmasna kmk edck. zn Allah`n
mrhmti altnda olan bir lk kimi tanyan v tandan AB
tmsil etdiyi xristian mdniyyti il, hqiqtn d,
mslmanlarn dostudur. Allah Quranda bu hqiqt diqqt
116

krk xristianlarn insanlar iind iman ednlr sevgi

baxmndan n yaxn olanlar olduunu xbr verir (Maid,
82).
Tarixd xeyli cahillr (msln, slibilr) bu hqiqti
anlamayaraq iki dinin arasnda qardurmalara sbb olublar.
Eyni ssenarinin tkrarlanmamas n hqiqi xristianlar v
mslmanlar birlikd i grmli, l-l vermlidir. AB-dak
zc v facivi hadislrdn sonra ba vern proseslr d bu
ibirliyinin toxumlarnn spildiyini gstrir. Bu dhtli terror
hadissi xristian v mslman cmiyytlri arasnda
yaxnlamann balanmasna kmk etmi, xeyli xristiann
slam dinini daha yaxndan tanmaq n aradrmalar
aparmasna sbb olmu, mslmanlarn da Quranda trif
ediln hqiqi slam xlaqn digr dinlrdn olanlara baa
salmaq, tbli etmk v yaymaq n daha ciddi tbbs v
sylr gstrmsi il nticlnmidir.
Btn bu hadislr insanlarn slam xlaqn daha
yaxndan tanyacann v onlarn bu gn qdr sahib
olduqlar btn yanl v zrrli mhakimlrdn xilas
olacann da bir lamti kimi srf-nzr edil bilr. XXI sr
Allah`n izni il yer zn arzulanan slh v sakitliyi
gtirmyin yegan yolunun slam xlaq olduunun drindn v
btn ciddiyyti il baa dlcyi bir sr olacaq.
O, yaradan, yoxdan var edn, surt vern Allah`dr. (Hr,
24)

TKAML YALANI
Darvinizm, yni tkaml nzriyysi yaradl hqiqtini
rdd etmk mqsdi il ortaya atlan, lakin mvffqiyytli ola
bilmyn v elmdn knar olan mnasz fikirdn baqa bir ey
117

deyil. Canlnn cansz maddlrdn tsadfn meydana

gldiyini iddia edn bu nzriyy kainatda v canllarda oxlu
mczvi nizam olduunun elm trfindn isbat edilmsil
dlilsiz hala glmidir. Belc, Allah`n btn kainat v
canllar yaratd hqiqti elm trfindn d sbut edilmidir.
Bu gn tkaml nzriyysin dstk olmaq n dnya
sviyysind aparlan tbliat yalnz elmi hqiqtlrin thrif
edilmsin, trfli rh olunmasna, elm ad altnda deyiln
yalanlara v ediln saxtakarlqlara saslanr.
Ancaq bu tbliat hqiqti gizly bilmir. Tkaml
nzriyysinin elm tarixinin n byk yalan olduu son 20-30
ild elm dnyasnda getdikc daha yksk ssl dil gtirilir.
Xsusil 1980-ci illrdn sonra aparlan aradrmalar darvinist
iddialarn tamamil shv olduunu ortaya qoymu v bu
hqiqt bir ox alim trfindn d dil gtirilmidir. Xsusil
AB-da biologiya, biokimya, paleontologiya kimi frqli
sahlrdn olan oxlu sayda tdqiqat alim darvinizmin
sasszln grr, canllarn mnyini artq yaradl hqiqti
il aqlayrlar.
Tkaml nzriyysinin squtunu v yaradln
dlillrini digr bir ox srlrimizd btn elmi detallar il
gstrdik v gstrmy davam edirik. Ancaq mvzunu
dad byk hmiyyt sbbi il burada da
yekunladrmaqda fayda vardr.
Darvini yxan tinliklr
Tkaml nzriyysi tarixinin qdim yunanlara qdr
gedib xan bir nzriyy olmasna baxmayaraq, hatli olaraq
19-cu srd ortaya atld. Nzriyyni elm dnyasnn
118

gndliyin gtirn n hmiyytli yenilik arlz Darvinin

1859-cu ild nr olunan Nvlrin mnyi adl kitab idi.
Darvin bu kitabda dnyadak frqli canl nvlrinin Allah`n
ayr-ayr yaratd hqiqtin qar xrd. Darvin gr, btn
nvlr ortaq bir atadan glirdilr v zamanla kiik dyimlrl
frqliliblr.
Darvinin nzriyysi he bir konkret elmi tapntya
saslanmrd; znn d qbul etdiyi kimi, yalnz bir mntiq
irli srmk idi. Htta Darvinin kitabndak Nzriyynin
tinliklri balql uzun hissd etiraf etdiyi kimi, nzriyy
bir ox hmiyytli suala cavab ver bilmirdi.
Darvin nzriyysinin nndki tinliklrin inkiaf edn
elm trfindn alacan, yeni elmi tapntlarn nzriyysini
gclndircyini mid edirdi. Bunu kitabnda tez-tez ifad
etmidi. Ancaq inkiaf edn elm Darvinin midlrinin tam
ksin, nzriyynin tml iddialarn bir-bir sassz etmidir.
Darvinizmin elm qarsndak uduzmas tml balqda
aradrla bilr:
1)
Nzriyy hyatn yer znd ilk df nec
ortaya xdn he cr aqlaya bilmir.
2)
Nzriyynin
qarya
qoyduu
tkaml
mexanizmlrinin, hqiqtd tkmilldirici bir tsir sahib
olduunu gstrn he bir elmi tapnt yoxdur.
3)
Fosil (qalq) qeydlri tkaml nzriyysinin
nzrd tutduqlarnn tam ksi olan bir cdvl ortaya qoyur.

119

Bu hissd bu tml bal ana xtlri il

aradracaq.
Keil bilmyn ilk pill: hyatn mnyi
Tkaml nzriyysi btn canl nvlrinin bundan
txminn 3.8 milyard il vvl ibtidai dnyada ortaya xan tk
bir canl hceyrdn gldiyini iddia edir. Tk bir hceyrnin
nec oldu ki, milyonlarla kompleks canl nvn meydana
gtirdiyi v gr hqiqtn bu cr tkaml reallamdrsa,
niy bunun izlrinin fosil qeydlrind olmad nzriyynin
aqlaya bilmdiyi suallardandr. Ancaq btn bunlardan vvl
iddia ediln tkaml mddtinin ilk pillsi zrind dayanmaq
lazmdr. Haqqnda danlan o ilk hceyr nec ortaya
xmdr?
Tkaml nzriyysi yaradl rdd etdiyi v he bir
fvqltbii mdaxilni qbul etmdiyi n o ilk hceyrnin
he bir mqsd, plan v tnzimlm olmadan tbit qanunlar
iind tsadfi olaraq meydana gldiyini iddia edir. Yni
nzriyyy gr, cansz madd tsadflr nticsind ortaya
canl bir hceyr xarmaldr. Ancaq bu, mlum olan n
fundamental biologiya qanunlarna zidd bir iddiadr.
Hyat hyatdan glir
Darvin kitabnda hyatn mnyi mvzusundan he
danmamd. nki onun dvrndki ibtidai elm anlay
canllarn ox sad bir qurulua sahib olduunu frz edirdi. Orta
srlrdn bri insanlarn inand z-zn tryn nsil adl
nzriyyy gr, cansz maddlrin tsadfn bir yer glib
canl bir varlq meydana gtir bilcyin inanrdlar. Bu
120

dvrd bcklrin yemk artqlarndan, sianlarn da budadan

meydana gldiyi mhur bir dnc idi. Bunu isbat etmk
n maraql tcrblr aparlmd. irkli bir skinin zrin
bir az buda qoyulmu v bir az gzldikd bu qarqdan
sianlarn meydana glcyi znn edilmidi.
tlrin qurdlanmas da hyatn cansz maddlrdn try
bildiyin bir dlil saylrd. Halbuki, daha sonra aydn olacaqd
ki, tlrin zrindki qurdlar z-zlrin meydana glmirlr,
acaqanadlarn gtirdiyi gzl grnmyn srflrdn
xrdlar.
Darvinin Nvlrin mnyi adl kitabn yazd dvrd
is bakteriyalarn cansz madddn meydana gldiyi inanc elm
dnyas trfindn qbul edildi.
Halbuki, Darvinin kitabnn nr olunmasndan be il
sonra mhur fransz bioloq Luis Paster tkaml sas tkil
edn bu inanc qti olaraq tkzib etdi. Paster apard uzun
tcrblr nticsind ald nticni bel yekunladrmd:
Cansz maddlrin hyat meydana gtir bilcyi iddias
artq qti olaraq tarix basdrlmdr.44
Tkaml
nzriyysinin
mdafiilri
Pasterin
tapntlarna qar uzun mddt mqavimt gstrdilr. Ancaq
inkiaf edn elm canl hceyrsinin kompleks quruluunu
ortaya xardqca hyatn z-zn meydana gl bilcyi
iddiasnn sasszl daha da aydnlad.

20-ci srdki nticsiz sylr

121

20-ci srd hyatn mnyi mvzusunu tdqiq edn ilk

tkaml mhur rus bioloq Aleksandr Oparin oldu. Oparin
1930-cu illrd ortaya atd bzi tezislrl canl hceyrsinin
tsadfn meydana gl bilcyini isbat etmy ald. Ancaq
bu ilr mvffqiyytsizlikl nticlnck v Oparin bu
etiraf etmk mcburiyytind qalacaqd:
Tssf ki, hceyrnin mnyi tkaml nzriyysinin
tamamn hat edn n qaranlq nqtni meydana gtirir.45
Oparinin yolunu izlyn tkamllr hyatn mnyi
mvzusunu hll edck tcrblr aparmaa aldlar. Bu
tcrblrin n mhuru amerikal kimya Stanley Miller
trfindn 1953-c ild tkil edildi. Miller ibtidai Yer
atmosferind olduunu iddia etdiyi qazlar bir tcrb
qurusunda birldirib v bu qara enerji lav edib
zlallarn quruluunda istifad ediln bir ne orqanik molekul
(aminoasid) sintez etdi.
O illrd tkaml adna hmiyytli bir mrhl kimi
tandlan bu tcrbnin sasl olmad v tcrbd istifad
ediln atmosferin hqiqi dnya rtlrindn ox frqli olduu
nvbti illrd ortaya xacaqd.46
Uzun srn sssizlikdn sonra Millerin z d istifad
etdiyi atmosfer mhitinin hqiqi olmadn etiraf etdi.47
Hyatn mnyi problemini aqlamaq n 20-ci sr
boyu aparlan btn tkaml sylr davaml olaraq
mvffqiyytsizlikl
nticlndi.
San-Dieqo
Skrips
institutundan mhur geokimya Cefri Bada tkaml
Earth jurnalnda 1998-ci ild nr olunan bir mqald bu
hqiqti bel qbul edir:
122

Bu gn 20-ci sri gerid qoyarkn hl 20-ci sr

girdiyimizd sahib olduumuz n byk hll edilmmi
probleml qar-qaryayq: hyat yer znd nec balad.48
Hyatn kompleks quruluu
Tkaml nzriyysinin hyatn mnyi mvzusunda
bel byk tinliy dmsinin balca sbbi n sad znn
ediln canl qurulularn inanlmaz drcd kompleks
qurululara sahib olmasdr. Canl hceyrsi insanlarn
dzltdiyi btn texnoloji mhsullardan daha kompleksdir.
Bel ki, bu gn dnyann n inkiaf etmi laboratoriyalarnda
bel cansz maddlr bir yer gtirilrk canl bir hceyr
xarla bilmir.
Bir hceyrnin meydana glmsi n lazm olan rtlr
sla tsadflrl aqlana bilmyck qdr oxdur. Hceyrnin
n fundamental qurulu maddsi olan zlallarn tsadfi olaraq
sintez edilm ehtimal 500 aminoasidlik orta hesabla bir zlal
n 10950/1-dir. Ancaq riyaziyyatda 1050/1-dn kiik
ehtimallar praktik olaraq qeyri-mmkn saylr. Hceyrnin
nvsind yerln v genetik mlumat saxlayan DNT
molekulu is inanlmaz bir mlumat bankdr. nsan DNT-sinin
ehtiva etdiyi mlumatn kaza krldy tqdird 500
shifdn ibart 900 cildlik bir kitabxana meydana gtircyi
hesablanmdr.
Bu nqtd ox maraql bir dilemma lav var: DNT
yalnz bzi xsusilmi zlallarn (fermentlrin) kmyi il
ctl bilr. Amma bu fermentlrin sintezi d ancaq DNT-dki
mlumatlar ynnd reallar. Bir-birindn asl olduqlarndan
ctlmnin meydana glmsi n ikisi d eyni anda mvcud
123

olmaldrlar. Bu is hyatn z-zn meydana gldiyi

ssenarisini arsiz vziyyt salr. San-Dieqo Kaliforniya
Universitetindn mhur tkaml professor Lesli Orqel
Scientific American jurnalnn oktyabr, 1994 tarixli saynda
bu hqiqti bel etiraf edir:
Son drc kompleks qurululara sahib olan zlallarn v
nuklein turularnn (RNT v DNT) eyni yerd v eyni
zamanda, tsadfi olaraq meydana glmlri hddindn artq
ehtimaldan knardr. Amma bunlarn biri olmadan digrini ld
etmk d mmkn deyil. Dolaysil, insan hyatn kimyvi
yollarla ortaya xmasnn sla mmkn olmad nticsin
glmk mcburiyytind qalr.49
bhsiz, gr hyatn tbii amillrl ortaya xmas
qeyri-mmkndrs, bu vziyytd hyatn fvqltbii bir
kild yaradldn qbul etmk lazmdr. Bu hqiqt sas
mqsdi yaradl rdd etmk olan tkaml nzriyysini aq
kild sassz edir.
Tkamln xyali mexanizmlri
Darvin nzriyysini sassz edn ikinci byk nqt
nzriyynin tkaml mexanizmlri olaraq qarya qoyduu iki
anlayn hqiqtd he bir tkmilldirici gc sahib
olmadnn aydnlamasdr. Darvin ortaya atd tkaml
iddiasn tamamil tbii seleksiya mexanizmin balamd. Bu
mexanizm verdiyi hmiyyt kitabnn adndan da aq kild
aydn olurdu: nvlrin mnyi, tbii seleksiya yolu il...
Tbii seleksiya tbii sem demkdir. Tbitdki hyat
mbarizsind tbii rtlr uyun v gcl canllarn hyatda
qald dncsin saslanr. Msln, yrtc heyvanlar
124

trfindn thdid ediln bir maral srsnd daha srtli qaan

marallar hyatda qalr. Belc, maral srs srtli v
gcllrdn meydana glir. Amma, lbtt, bu mexanizm
marallar tkmilldirmz, onlar baqa bir canl nvn,
msln, atlara evirmz.
Dolaysil, tbii seleksiya mexanizmi he bir
tkmilldirici gc sahib deyil. Darvin d bu hqiqtin
frqind idi v Nvlrin mnyi adl kitabnda: Faydal
dyiikliklr meydana glmdiyi mddtd tbii seleksiya he
bir ey ed bilmz, - demk mcburiyytind qalmd.50

Lamarkn tsiri
Bs bu faydal dyiikliklr nec meydana gl bilrdi?
Darvin z dvrnn ibtidai elm anlay iind bu sual
Lamarka saslanb cavablandrmaa almd. Darvindn
vvl yaam fransz bioloq Lamarka gr, canllar yaay
dvrlrind keirdiklri fiziki dyiikliklri sonrak nsl
krrlr v nsildn nsl ylan bu xsusiyytlr
nticsind yeni nvlr ortaya xrd. Msln, Lamarka gr,
zraflr ceyranlardan trmidir, yksk aaclarn yarpaqlarn
yemy alarkn nsildn nsl boyunlar uzanmd.
Darvin d bnzri nmunlr vermi, msln, Nvlrin
mnyi adl kitabnda yemk tapmaq n suya girn bzi
aylarn zamanla balinalara evrildiyini iddia etmidi.51
Amma Mendelin kf etdiyi v 20-ci srd inkiaf edn
genetika elmi il dqiqln irsilik qanunlar qazanlm
xsusiyytlrin sonrak nsillr krlmsi fsansini qti
125

olaraq rdd etdi. Belc, tbii seleksiya zbana v dolaysil,

tamamil tsirsiz bir mexanizm olaraq qalrd.

Neodarvinizm v mutasiyalar
Darvinistlr bu vziyyt bir hll tapa bilmk n 1930cu illrin sonlarnda masir sintetik nzriyyni v ya daha
mhur ad il desk, neodarvinizmi ortaya atdlar.
Neodarvinizm tbii seleksiyaya faydal dyiiklik sbbi olaraq
mutasiyalar, yni canllarn genlrind radiasiya kimi xarici
tsirlr v ya krm shvlri nticsind yaranan pozulmalar
lav etdi.
Bu gn d hl dnyada tkaml adna saslln
qoruyan model neodarvinizmdir. Nzriyy yer zndki
milyonlarla canl nvnn bu canllarn qulaq, gz, aciyr,
qanad kimi saysz kompleks orqanlarnn mutasiyalara, yni
genetik pozulmalara saslanan mddt nticsind meydana
gldiyini iddia edir. Amma nzriyyni arsiz duruma salan
aq bir elmi hqiqt vardr: mutasiyalar canllar inkiaf
etdirmzlr, ksin, hmi canllara zrr verrlr.
Bunun sbbi ox saddir: DNT ox kompleks bir
qurulua malikdir. Bu molekul zrind yaranan hr hans bir
tsadfi tsir ancaq zrr verr. Amerikal genetik
B.G.Ranqanatan bunu bel aqlayr:
Mutasiyalar kiik, tsadfi v zrrlidirlr. ox nadir
hallarda meydana glirlr v n yax halda tsirsizdirlr. Bu
xsusiyyt mutasiyalarn tkamli inkiaf meydana gtir
bilmycyini gstrir. Onsuz da yksk drcd xsusilmi
126

orqanizmd meydana gl bilck tsadfi bir dyim ya

tsirsizdir, ya da zrrlidir. Bir qol saatnda meydana gln
tsadfi dyim qol saatn inkiaf etdirmz. Ona byk
ehtimalla zrr verr v ya n yax halda, tsirsiz olar. Bir
zlzl bir hri inkiaf etdirmz, onu dadar.52
Nec ki, bu gn qdr he bir faydal, yni genetik
mlumat inkiaf etdirn mutasiya nmunsi mahid
edilmmidir. Btn mutasiyalarn zrrli olduu grlmdr.
Aydn olmudur ki, tkaml nzriyysinin tkaml mexanizmi
olaraq gstrdiyi mutasiyalar hqiqtd canllar yalnz
korlayan, ikst edn genetik hadislrdir. (nsanlarda
mutasiyann n ox grnn tsiri xrngdir). lbtt,
korlayc bir mexanizm tkaml mexanizmi ola bilmz. Tbii
seleksiya is Darvinin d qbul etdiyi kimi, zbana he bir
ey ed bilmz. Bu hqiqt bizlr tbitd he bir tkaml
mexanizminin olmadn gstrir. Tkaml mexanizmi
olmadna gr d tkaml deyiln xyali mddt yaana
bilmz.
Fosil qeydlri: ara nmunlrin izi yoxdur
Tkaml nzriyysinin iddia etdiyi ssenarinin
yaanmadnn n aq gstricisi is fosil (qalq) qeydlridir.
Tkaml nzriyysin gr, btn canllar birbirlrindn trmilr. vvldn var olan bir canl nv
zamanla bir baqasna evrilmi v btn nvlr bu kild
ortaya xmlar. Nzriyyy gr, bu evrilm yz
milyonlarla il davam edn uzun zaman ksiyini hat etmi v
addm-addm irlilmidir.

127

Bu vziyytd iddia ediln uzun evrilm mddtind

saysz ara nvlr meydana glmli v yaamaldrlar.
Msln, kemid balq xsusiyytlrini damalarna
baxmayaraq, bir trfdn d bzi srnn xsusiyytlri
qazanan yar balq, yar srnn canllar yaamaldr. Yaxud
srnn xsusiyytlrini dayarkn bir trfdn d bzi qu
xsusiyytlri qazanan srnn qular ortaya xmaldr. Bunlar
bir kei mddtind olduqlar n ikst v qsurlu canllar
olmaldr. Tkamllr kemid yaadqlarna inandqlar bu
nzri varlqlara ara keid nmunsi adn verirlr.
gr, hqiqtn, bu cr canllar kemid yaamdrsa,
bunlarn say v nvlri milyonlarla, htta milyardlarla
olmaldr v bu caib canllarn fosillrin mtlq fosil
qeydlrind rast glinmlidir. Darvin Nvlrin mnyind
bunu bel aqlamdr:
gr nzriyym dorudursa, nvlri bir-birin balayan
saysz ara keid nvlri mtlq yaamaldr... Bunlarn
yaadqlarnn dlillri d yalnz fosil qalqlar arasnda ola
bilr.53
Darvinin pu olan midlri
Ancaq 19-cu srin ortalarndan bu yana dnyann drd
trfind oxlu fosil aradrmalar aparld halda, kei
nmunlrin rast glinmmidir. Aparlan qaznt ilrind v
aradrmalarda ld ediln btn tapntlar tkamllrin
gzldiklrinin ksin, canllarn yer znd birdn-bir
qsursuz v nqsansz kild ortaya xdn gstrmidir.

128

Mhur ingilis paleontoloq Derek V. Eycer bir tkaml

olmasna baxmayaraq, bu hqiqti bel etiraf edir:
Problemimiz budur: fosil qeydlrini detall olaraq
aradrdmzda istr nvlr, istrs d siniflr sviyysind
olsun davaml olaraq eyni hqiqtl qarlarq; pillli
tkamll inkiaf edn deyil, birdn-bir yer znd yaranan
qruplar grrk.54
Yni fosil qeydlrind btn canl nvlri arasnda he bir
kei nmunsi olmadan qsursuz killri il birdn-bir
ortaya xrlar. Bu, Darvinin nzrd tutduunun tam ksindir.
lav d bu canl nvlrinin yaradldqlarn gstrn ox gcl
bir dlildir. nki bir canl nvnn z-zn tkmilln he
bir atas olmadan bir anda v qsursuz olaraq ortaya xmasnn
tk izah o nvn yaradlm olmasdr. Bu hqiqt mhur
tkaml bioloq Duqlas Futuyma trfindn d qbul edilir:
Yaradl v tkaml yaayan canllarn mnyi haqqnda
veril bilck yegan iki aqlamadr. Canllar dnyada ya
tamamil mkmml v qsursuz bir kild ortaya xmlar,
ya da bel olmamdr. gr bel olmamdrsa, bir dyim
mddti saysind zlrindn vvl var olan bzi canl
nvlrindn tkmillrk meydana glmlidirlr. Amma gr
qsursuz v mkmml bir kild ortaya xmlarsa, o halda,
sonsuz gc sahibi olan bir al trfindn yaradlm
olmaldrlar.55
Fosillr is canllarn yer znd qsursuz v mkmml
bir kild ortaya xdqlarn gstrir. Yni nvlrin mnyi
Darvinin znn etdiyinin ksin, tkaml deyil, yaradldr.

129

nsann tkaml nal

Tkaml nzriyysini mdafi ednlrin n ox
gndliy gtirdiklri mvzu insann mnyi mvzusudur. Bu
mvzudak darvinist iddia bu gn yaayan masir insann
meymunabnzr bzi varlqlardan gldiyini frz edir. 4-5
milyon il vvl balad frz ediln bu mddtd masir
insanla atalar arasnda bzi ara nmunlrin yaad iddia
edilir. Hqiqtd tamamil xyali olan bu ssenarid drd tml
kateqoriya saylr:
1-Australopithecus
2-Homo habilis
3-Homo erectus
4-Homo sapiens
Tkamllr insanlarn szd ilk meymunabnzr
atalarna cnub meymunu mnasn vern australopithecus
adn verirlr. Bu canllar hqiqtd soyu tknmi bir meymun
nvndn baqa bir ey deyil. Mhur ingilis v amerikal iki
anatomiya Lord Solli Zukerman v prof. arlz Oksnardn
australopithecus nmunlri zrind apard ox geni
hatli tdqiqat bu canllarn yalnz soyu tknmi bir meymun
nvn aid olduunu v insanlarla he bir bnzrliklrinin
olmadn gstrmidir.56
Tkamllr insan tkamlnn bir sonrak mrhlsini
d homo, yni insan olaraq siniflndirirlr. ddiaya gr, homo
ardcllndak canllar australopithecuslardan daha ox inkiaf
etmilr. Tkamllr bu frqli canllara aid fosillri ard-arda
130

dzrk xyali bir tkaml sxemi meydana gtirirlr. Bu sxem

xyalidir, nki hqiqtd bu frqli siniflr arasnda tkamli
bir laqnin olduu qtiyyn isbat edil bilmmidir. Tkaml
nzriyysinin 20-ci srdki n hmiyytli mdafiilrindn
biri olan Ernst Mayr: Homo sapiens uzanan zncir hqiqtd
itmidir, - deyrk bunu qbul edir.57
Tkamllr australopithecus > homo habilis > homo
erectus > homo sapiens sralamasn yazarkn bu nvlrin hr
birinin bir sonraknn atas olduu tssratn verirlr. Halbuki,
paleoantropoloqlarn son tapntlar australopithecus, homo
habilis v homo erectusun dnyann frqli blglrind eyni
dvrlrd yaadqlarn gstrir.58
Bundan baqa, homo erectus siniflmsin aid insanlarn
bir hisssi masir dvrlr qdr yaam, homo sapiens,
neandertalensis v homo sapiens sapiens (masir insan) il
eyni mhitd yan-yana olmular.59
Bu is, lbtt, bu siniflrin bir-birlrinin atalar olduu
iddiasnn sasszln aq kild ortaya qoyur. Harvard
Universitetinin paleontoloqlarndan Stiven Cey Quld znn d
bir tkaml olmasna baxmayaraq, darvinist nzriyynin
ddy bu xlmaz vziyyti bel aqlayr:
gr bir-biril paralel kild yaayan frqli hominid
(insana xas) xtti varsa, o halda, bizim soy aacmza n oldu?
Aqdr ki, bunlarn biri digrindn gl bilmz. Bundan baqa,
biri digri il mqayis edildiyind tkamli bir inkiaf trzi
gstrmirlr.60
Qsas, media v drsliklrd yer alan bir ne xyali
yar meymun, yar insan canllarnn cizgilri il, yni srf
131

tbliat yolu il canl tutulmaa allan insann tkaml

ssenarisi he bir elmi sas olmayan naldan ibartdir.
Bu
mvzunu
uzun
illr
aradran,
xsusil
australopithecus fosillri zrind 15 il tdqiqat aparan
ngiltrnin n mhur v hrmtli alimlrindn Lord Solli
Zukerman bir tkaml olmasna baxmayaraq, ortada
meymunabnzr canllardan insana uzanan hqiqi bir soy aac
olmad nticsin glmidir.
Zukerman bir d maraql elm kalas trtib etmidir. Elmi
olaraq qbul etdiyi bilik sahlrindn elmdn knar qbul
etdiyi bilik sahlrin qdr bir yelpik hazrlamdr.
Zukermann bu cdvlin gr, n elmi (yni konkret
mlumatlara saslanan) bilik sahlri kimya v fizikadr.
Yelpikd bunlardan sonra biologiya elmlri, sonra da ictimai
elmlr glir. Yelpiyin n aasnda, yni n elmdn knar
saylan hisssind is Zukermana gr telepatiya, altnc hiss
kimi duyu sonras qbul etm anlaylar v bir d insann
tkaml vardr! Zukerman yelpiyin bu yerini bel aqlayr:
Obyektiv hqiqtin sahsindn xb bioloji elm olaraq
frz ediln bu sahlr (yni duyu sonras qbul etmy v
insann fosil tarixinin rh olunmasna) girdiyimizd tkaml
nzriyysin inanan bir adam n hr eyin mmkn
olduunu grrik. Bel ki, nzriyylrin qti inanan bu
adamlarn ziddiyytli bzi qrarlarn eyni anda qbul etmlri
bel mmkndr.61
Budur, insann tkaml nal da nzriyylrin korkoran inanan bzi insanlarn tapdqlar bzi fosillri birtrfli
kild izah etmlrindn ibartdir.
132

Darvin dsturu
ndiydk aradrdmz btn texniki dlillrl yana,
istyirsinizs, tkamllrin nec axmaq bir inanca sahib
olduqlarn bir d uaqlarn anlaya bilcyi qdr aq bir
nmun il yekunladraq.
Tkaml nzriyysi hyatn tsadfn meydana gldiyini
iddia edir. Dolaysil, bu iddiaya gr, cansz v ursuz
atomlar bir yer glrk vvlc hceyrni meydana gtirmilr
v sonra eyni atomlar bir kild digr canllar v insan
meydana gtirmilr. ndi dnk: hyatn elementi olan
karbon, fosfor, azot, kalium kimi elementlri bir yer
gtirdiyimizd bir topa meydana glr. Bu atom topas hans
mliyyatdan keirils d, tk bir canl meydana gtir bilmz.
styirsinizs, bu mvzuda bir tcrb hazrlayaq v
tkamllrin, slind, mdafi etdiyi, amma yksk ssl dil
gtir bilmdiyi iddian onlar adna Darvin dsturu ad il
aradraq:
Tkamllr oxlu sayda byk bir qabn iin hyatn
quruluundak fosfor, azot, karbon, oksigen, dmir, maqnezium
kimi elementlrdn bol miqdarda qoysunlar. Htta normal
rtlrd olan ancaq bu qarn iind olmasn lazm
grdklri vsaitlri d bu qablara lav etsinlr. Qarqlarn
iin istdiklri qdr amin turusu, istdiklri qdr d (tk
birinin bel tsadfi meydana glm ehtimal 10-950 olan) zlal
doldursunlar. Bu qarqlara istdiklri nisbtd istilik v
nmlik versinlr. Bunlar istdiklri inkiaf etmi cihazlarla
qardrsnlar. Qablarn bana da dnyann n nd gln
alimlrini qoysunlar. Bu mtxssislr atadan oula, nsildn
nsl krrk nvbti milyardlarla, htta trilyonlarla il
133

davaml qablarn banda gzlsinlr. Bir canlnn meydana

glmsi n hans rtlrin var olmas lazm olduuna
inanlrsa, hamsndan istifad etmk srbst olsun. Ancaq n
etslr d, o qablardan qtiyyn bir canl xara bilmzlr.
Zraflri, aslanlar, arlar, blbllri, tutuquular, atlar,
delfinlri, gllri, zanbaqlar, qrnfillri, bananlar,
portaallar, almalar, xurmalar, pomidorlar, qovunlar,
qarpzlar, ncirlri, zeytunlar, zmlri, aftallar, tovuz
qularn, rngarng kpnklri v bunun kimi milyonlarla
canl nvndn he birini meydana gtir bilmzlr. Yalnz
burada bir nesini saydmz bu canl varlqlar deyil,
bunlarn tk bir hceyrsini bel ld ed bilmzlr.
Qsas, ursuz atomlar bir yer glrk hceyrni
meydana gtir bilmzlr. Sonra yeni bir qrar verib, bir
hceyrni ikiy blb, sonra ard-arda baqa qrarlar alb
elektron mikroskopunu tapan, sonra z hceyr quruluunu bu
mikroskop altnda izlyn professorlar meydana gtir
bilmzlr. Madd ancaq Allah`n stn yaratmas il hyat
tapar. Bunun ksini iddia edn tkaml nzriyysi is ala
tamamil zidd bir mnasz szdr. Tkamllrin ortaya atd
iddialar zrind bir az bel dnmk stdki nmund
olduu kimi, bu hqiqti aq kild gstrr.
Gz v qulaqdak texnologiya
Tkaml nzriyysinin qtiyyn izah ed bilmdiyi bir
baqa mvzu is gz v qulaqdak stn qbul etm
keyfiyytidir.

134

Gzl laqdar mvzuya kemzdn vvl, nec

grrk? sualna qsa cavab verk. Bir cisimdn gln alar
gzd retinaya trs dr. Bu alar buradak hceyrlr
trfindn elektrik siqnallarna evrilir v beyinin arxa
hisssindki grm mrkzi deyiln kiik bir nqty atr. Bu
elektrik siqnallar bir silsil mliyyatdan sonra beyindki bu
mrkzd grnt kimi hiss olunur. Bu mlumatdan sonra indi
dnk:
Beyin ia baldr. Yni beyinin ii tamamil
qaranlqdr, iq beyinin olduu yer gir bilmz. Grnt
mrkzi deyiln yer qaranlq, in sla atmad, blk d
he qarlamadnz qdr qaranlq bir yerdir. Ancaq siz bu
zlmt qaranlqda iql, trtmiz bir dnyan seyr edirsiniz.
stlik, bu o qdr dqiq v keyfiyytli bir grntdr ki,
21-ci sr texnologiyas bel hr cr imkana baxmayaraq, bu
dqiqliyi tmin ed bilmmidir. Msln, bu anda oxuduunuz
kitaba, kitab tutan llriniz baxn, sonra banz qaldrn v
trafnza baxn. Bu anda grdynz dqiqlik v keyfiyytdki
bu grntn baqa bir yerd grdnzm? Bu qdr dqiq bir
grntn siz dnyann bir nmrli televizor irktinin
xard n inkiaf etmi televizor ekran da ver bilmz. 100
ildir ki, minlrl mhndis bu dqiqliy atmaa alrlar.
Bunun n fabriklr, nhng tsisatlar qurulur, aradrmalar
aparlr, plan v dizaynlar inkiaf etdirilir. Yeni bir televizor
ekranna baxn, bir d bu anda linizd tutduunuz bu kitaba.
Arada byk bir dqiqlik v keyfiyyt frqinin olduunu
grcksiniz. stlik, televizor ekran siz iki ll bir
grnt gstrir, halbuki siz ll, drin bir perspektivi
izlyirsiniz.
135

Uzun illrdir ki, on minlrl mhndis ll ekran

dzltmy, gzn grm keyfiyytin atmaa alrlar. Bli,
ll bir ekran sistemi dzld bildilr, amma onu da eynk
taxmadan ll grmk mmkn deyil, qald ki, bu sni bir
ldr. Arxa trf daha bulanq, n trf is kaz
dekorasiyas kimi durur. He bir zaman gzn grdy qdr
dqiq v keyfiyytli bir grnt meydana glmz. Kamerada
da, televizorda da mtlq grnt itkisi meydana glir.
Tkamllr bu keyfiyytli v dqiq grntn meydana
gtirn mexanizmin tsadfn meydana gldiyini iddia edirlr.
ndi biri siz: Otanzdak televizor tsadflr nticsind
meydana gldi, atomlar bir yer glib bu grntn meydana
gtirn alti meydana gtirdi, - des, n dnrsiniz?
Minlrl adamn bir yer glib ed bilmdiyini ursuz atomlar
nec etsin?
Gzn grdyndn daha primitiv olan bir grntn
meydana gtirn alt tsadfn meydana gl bilmirs, gzn
v gzn grdy grntnn d tsadfn meydana gl
bilmycyi ox aqdr. Eyni vziyyt qulaq n d
etibarldr. Xarici qulaq trafdak sslri qulaq ana vasitsil
qbul edib orta qulaa atdrr; orta qulaq ald ss
titryilrini gclndirib daxili qulaa trr; daxili qulaq da bu
titryilri beyindki eitm mrkzin verir.
Gzdki vziyyt qulaq n d etibarldr, yni beyin
iq kimi ss d baldr, ss keirmz. Dolays il, l n
qdr gurultulu olsa da, beyinin ii tamamil sssizdir. Buna
baxmayaraq, n dqiq sslr beyind qbul edilir. Ss
keirmyn beyninizd bir orkestrin simfoniyalarn
dinlyirsiniz, izdihaml bir mhitin btn ss-kyn
136

eidirsiniz. Amma o anda hssas bir cihazla beyninizin iindki

ss sviyysi lls, burada iti bir sssizliyin hakim olduu
grlck. Dqiq bir grnt ld ed bilmk midi il
texnologiya nec istifad edilirs, ss n d eyni sylr on
illrdir davam etdirilir. Ss yazma cihazlar, musiqi mrkzlri,
bir ox elektronik alt, ss qbul edn musiqi sistemlri bu
ilrdn bzilridir. Ancaq btn texnologiyaya, bu
texnologiyada alan minlrl mhndis v mtxssis
baxmayaraq, qulan meydana gtirdiyi dqiqlik v keyfiyytd
bir ss ld edilmmidir.
n byk musiqi sistemi irktinin istehsal etdiyi n
keyfiyytli musiqi mrkzini dnn. Ssi yazdqda mtlq
ssin bir qismi itir v ya az da olsa, mtlq ngl meydana glr
v ya musiqi mrkzini adnzda hl musiqi balamadan bir
xlt mtlq eidrsiniz. Ancaq insan bdnindki
texnologiyann mhsulu olan sslr son drc dqiq v
qsursuzdur. Bir insan qula he vaxt musiqi setind olduu
kimi, xlt v ya ngl qbul etmz; ss necdirs, tam v
dqiq bir kild onu qbul edir. Bu vziyyt insan yaradld
gndn indiydk beldir. ndiy qdr insanlarn dzltdiyi
he bir grnt v ss cihaz, gz v qulaq qdr hssas v
mvffqiyytli bir qbul edici olmamdr. Ancaq grm v
eitm hadissind btn bunlardan baqa byk bir hqiqt
yen vardr.
Beyinin iind grn v eidn ur kim aiddir?
Beyinin iind rngli dnyan seyr edn, simfoniyalar,
qularn civiltisini dinlyn, gl iylyn kimdir?
137

nsann gzlrindn, qulaqlarndan, burnundan gln

xbrdarlqlar elektrik siqnal olaraq beyin gedir. Biologiya,
fiziologiya v ya biokimya kitablarnda bu grntnn beyind
nec meydana gldiyin dair bir ox mlumat oxuyubsunuz.
Ancaq bu mvzu haqqndak n hmiyytli hqiqt he bir
yerd rast gl bilmzsiniz: beyind bu elektrik siqnallarn
grnt, ss, qoxu v hiss hesab edn kimdir? Beyinin iind
gz, qulaa, buruna ehtiyac duymadan btn bunlar qbul
edn bir ur var. Bu ur kim aiddir?
lbtt, bu ur beyini meydana gtirn sinirlr, ya
tbqsi v sinir hceyrlrin aid deyil. Buna gr, hr eyin
madddn ibart olduunu znn edn darvinist-materialistlr bu
suallara cavab ver bilmirlr. nki bu ur Allah`n yaratd
ruhdur. Ruh grntn seyr etmk n gz, qulaa, buruna
ehtiyac duymaz. Bunlardan lav dnmk n beyin
ehtiyac duymaz.
Bu aq v elmi hqiqti oxuyan hr insann beyninin
iindki bir ne kub santimetrlik qaranlq mkana btn
kainat ll, rngli, klgli v iql olaraq sdran uca
Allah` dnmli, Ondan qorxmal, Ona snmaldr.
Materialist bir inanc
Bura qdr aradrdqlarmz tkaml nzriyysinin elmi
tapntlarla aq kild ziddiyyt tkil edn bir iddia olduunu
gstrir. Nzriyynin hyatn mnyi haqqndak iddias elm
ziddir, qarya qoyduu tkaml mexanizmlrinin he bir
tkmilldirici tsiri yoxdur v fosillr nzriyynin tlb etdiyi
ara formalarn yaamadn gstrir. Bu vziyytd, lbtt,
138

tkaml nzriyysinin elm zidd bir dnc olaraq bir knara

atmaq lazmdr. Nec ki, tarix boyu dnya mrkzli kainat
modeli kimi bir ox dnc elmin gndmindn xarlmdr.
Amma tkaml nzriyysi israrla elmin gndmind
tutulmaqdadr. Htta bzi insanlar nzriyynin tnqid
olunmasn elm hcum kimi gstrmy bel alrlar. Yax,
bs niy?...
Bu vziyytin sbbi tkaml nzriyysinin bzi evrlr
n zndn sla imtina edil bilmyck doma bir inanc
olmasdr. Bu evrlr materialist flsfy kor-koran
baldrlar v darvinizmi d tbit gtiril bilck yegan
materialist izah olduu n mnimsyirlr. Bzn bunu aq
kild etiraf da edirlr. Harvard Universitetindn mhur bir
genetik v eyni zamanda nd gln bir tkaml Riard
Levontin vvl materialist, sonra alim olduunu bel etiraf edir:
Bizim materializm bir inancmz var, a priori
(vvldn qbul edilmi, doru frz edilmi) bir inancdr bu.
Bizi dnyaya materialist bir izah gtirmy mcbur edn ey
elmin sullar v qaydalar deyil. ksin, materializm olan a
prioriy ballmz sbbi il dnyaya materialist bir izah
gtirn aradrma sullarn v anlaylar hazrlayrq.
Materializm mtlq doru olduuna gr d ilahi bir izahn
shny girmsin icaz ver bilmrik.62
Bu szlr darvinizmin materialist flsfy ballq
uruna yaadlan bir doqma olduunun aq ifadlridir. Bu
doqma madddn baqa he bir varln olmadn frz edir.
Bu sbbl d cansz, ursuz maddnin hyat yaratdna
inanr. Milyonlarla frqli canl nvnn, msln, qularn,
balqlarn, zraflrin, bcklrin, aaclarn, iklrin,
139

balinalarn v insanlarn maddnin z iindki qarllql

tsirlrl, yni yaan yala, axan imkl cansz maddnin
iindn meydana gldiyini qbul edir. Hqiqtd is bu, hm
ala, hm d elm zidd bir qbuldur. Amma darvinistlr z
deyimlri il lahi bir izahn shny girmmsi n bu qbulu
mdafi etmy davam edirlr.
Canllarn mnyin materialist zehniyytl baxmayan
insanlar is bu aq hqiqti grcklr: btn canllar stn bir
gc, bilik v ala sahib olan bir Yaradcnn srlridir.
Yaradc btn kainat yoxdan var edn, qsursuz kild tkil
edn v btn canllar yaradb killndirn Allah`dr.
Tkaml nzriyysi dnya tarixinin
cadusudur

n tsirli

Burada bunu da ifad etmk lazmdr ki, zehniyytsiz, he

bir ideologiyann tsiri altnda qalmadan, yalnz al v
mntiqindn istifad edn hr ks elm v mdniyytdn uzaq
cmiyytlrin xurafatlarn xatrladan tkaml nzriyysinin
inanlmas qeyri-mmkn bir iddia olduunu asanlqla
anlayacaq.
Yuxarda da ifad edildiyi kimi, tkaml nzriyysin
inananlar byk bir qabn iin bir ox atomu, molekulu, cansz
maddni dolduran v bunlarn qarndan zaman iind
dnn, bir ox tapntnn mllifi olan professorlarn,
universitet tlblrinin, Eynteyn, Habl kimi alimlrin, Frank
Sinatra, arlton Heston kimi sntilrin, bununla yana,
ceyranlarn, limon aaclarnn, qrnfillrin xacana
inanrlar. stlik, bu axmaq iddiaya inananlar alimlr,
140

professorlar, mdni v thsilli insanlardr. Bu sbbl, tkaml

nzriyysi n dnya tarixinin n byk v n tsirli
cadusu ifadsini iltmk yerin dr. nki dnya tarixind
insanlarn bu drc aln bandan alan, al v mntiql
dnmlrin imkan vermyn, gzlrinin nn sanki bir
prd kib ox aq olan hqiqtlri grmlrin mane olan bir
baqa inanc v ya iddia yoxdur. Bu, qdim misirlilrin gn
tanrs Raya, afrikal bzi qbillrin totemlr, Sba xalqnn
Gn ibadt etmsindn, hz. brahim qvmnn llri il
dzltdiklri btlr, hz. Musa qvmnn qzldan dzltdiklri
buzova ibadtlrindn daha dhtli v ala smaz bir
korluqdur. Hqiqtd bu vziyyt Allah`n Quranda iar etdiyi
bir alszlqdr. Allah bzi insanlarn anlaylarnn
balanacan v hqiqtlri grmkd aciz duruma
dcklrini bir ox aysind bildirir. Bu aylrdn bzilri
beldir:
Hqiqtn,
kafirlri
zabla
qorxutsan
da,
qorxutmasan da, onlar n birdir, iman gtirmzlr. Allah
onlarn ryin v qulana mhr vurmudur. Gzlrind
d prd vardr. Onlar byk bir zab gzlyir! (Bqr
sursi, 6-7)
Onlarn qlblri vardr, lakin onunla anlamazlar.
Onlarn gzlri vardr, lakin onunla grmzlr. Onlarn
qulaqlar vardr, lakin onunla eitmzlr. Onlar heyvan
kimidirlr, blk d, (ondan) daha ox zlaltddirlr. Qafil
olanlar da mhz onlardr! (raf sursi, 179)
Allah Hicr sursind is bu insanlarn mczlr
grslr bel, inanmayacaq qdr ovsunlandqlarn bel
bildirir:
141

gr onlara gydn bir qap asaq v onunla

durmadan yuxar drmasalar
yen d: Gzmz
balanm, biz sehrlnmiik, - deyrlr. (Hicr sursi, 1415)
Bu qdr geni ktlnin zrind bu cadunun tsirli
olmas insanlarn hqiqtlrdn bu qdr uzaq tutulmas v 150
il bu cadunun tsirini itirmmsi is szl izah edil bilmyck
qdr heyrt verici bir vziyytdir. nki bir v ya bir ne
insann
qeyri-mmkn
ssenarilr,
axmaqlq
v
mntiqsizliklrl dolu iddialara inanmalar baa dl bilr.
Ancaq dnyann drd trfindki insanlarn ursuz v cansz
atomlarn ani bir qrarla bir yer glib fvqlad bir tkilat,
intizam, al v ur gstrib qsursuz bir sisteml ilyn
kainat, hyat n uyun olan hr cr xsusiyyt sahib olan
Yer planetini v saysz kompleks sisteml tchiz edilmi
canllar meydana gtirdiyin inanmasnn cadudan baqa bir
izah yoxdur.
Nec ki, Allah Quranda inkar flsfni mdafi edn
bzi adamlarn etdiklri sehrlrl insanlara tsir etdiklrini hz.
Musa v firon arasnda ken bir hadis il bizlr bildirir. Hz.
Musa firona haqq dini izah etdiyind firon hz. Musaya z
bilikli sehrbazlar il insanlarn topland bir yerd
qarlamasn istyir. Hz. Musa sehrbazlara vvlc onlarn
bacarqlarn gstrmyini deyir. Bu hadisnin aqland ay
beldir:
(Musa: ) Siz atn, dedi. Onlar atdqda, adamlarn
gzlrini balayb (sehrlyib) onlar qorxutdular v byk
bir sehr gstrdilr. (raf sursi, 116)
142

Grndy kimi, fironun sehrbazlar z hiyllri il (hz.

Musa v ona inananlar xaricind) insanlarn hamsn ovsunlaya
bilmilr. Ancaq onlarn atdqlarna qar hz. Musann ortaya
qoyduu dlil onlarn bu sehrini, aydki ifad il
uydurduqlarn udmu, yni tsirsiz etmidir:
Biz d Musaya: san tulla!, dey vhy etdik. Bir
d (baxb grdlr ki) sa onlarn uydurub dzltdiklri
btn eylri udur. Artq haqq zahir, olanlarn uydurub
dzltdiklri yalanlar is batil oldu. (Sehrbazlar) orada
mlub edildilr v xar olaraq geri dndlr. (raf sursi,
117-119)
Aylrd d bildirildiyi kimi, daha vvl insanlar
ovsunlayaraq tsir edn bu adamlarn etdiklrinin bir
saxtakarlq olduu baa dlmdr. ndiki dvrd d bir sehr
tsiri il elm ad altnda son drc axmaq iddialara inanan v
bunlar mdafi etmk n hyatn hsr ednlr gr bu
iddialardan imtina etmslr, hqiqtlr tam mnas il ortaya
xdnda v sehr pozulduunda pis vziyyt dcklr.
Nec ki, txminn 60 yana qdr tkaml mdafi edn v
ateist flsfi olan, ancaq daha sonra hqiqtlri grn
Malkolm Maqeric tkaml nzriyysinin yaxn glckd
squt edcyi vziyyti bel aqlayr:
Mn zm tkaml nzriyysinin xsusil ttbiq
olunduu sahlrd glcyin tarix kitablarndak n byk
zarafat vsaitlrindn biri olacana inandm. Glck nsil
bu qdr shv v namlum bir frziyynin inanlmaz bir saflqla
qbul edilmsini heyrtl qarlayacaq.63

143

Bu glck uzaqda deyil, ksin, yaxn zamanlarda

insanlar tsadflrin ilah ola bilmycklrini anlayacaqlar
v tkaml nzriyysi dnya tarixinin n byk yalan v n
iddtli sehri olaraq tyin olunacaq. Bu iddtli sehr byk
srtl dnyann drd trfind insanlarn zrindn qalxmaa
balamdr. Tkaml yalannn sirrini yrnn bir ox insan bu
yalana nec aldandn heyrtl dnrlr.
Snin biz yrtdiklrindn baqa bizd he bir
bilik yoxdur! Hqiqtn, Sn Bilnsn, Mdriksn! (Bqr
sursi, 32)

DBYYAT

1 Thomas W. Arnold, The Preaching of Islam: The

History of the Propagation of the Muslim Faith, Lahor, Ashraf
Press, 1961, s. 56-57, slam Kltr Atlas, smail Rai el-Faruki,
Luis Lamia el-Faruki, eviri: Mustafa Okan Kibarolu-Zerrin
Kibarolu, nklab Yaynlar, 1997, s. 221
2 Ramuz El Ehadis, Cilt 1, 84/8
3 Ramuz El Ehadis, Cilt 1, 76/12
4 Karen Armstrong, Holy War, MacMillian London
Limited, 1988, p. 25

144

5 Majid Khoduri, slam'da Sava ve Bar, Fener

Yaynlar, stanbul, 1998, s. 123 ; Taberi, Tarih I, 1850
6 Hamidullah, Mecmuat'l-Vesaik, 195-197
7 Frend, 289; Hamidullah, slam Peygamberi, II. 920;
Levent ztrk, Asr- Saadetten Hal Seferlerine Kadar slam
Toplumunda Hristiyanlar, z Yaynclk, istanbul, 1998, s. 55
8 Yrd. Do. Dr. Orhan Atalay, Dou-Bat Kaynaklarnda
Birlikte Yaama, Gazeteciler ve Yazarlar Vakf Yaynlar,
stanbul, 1999, s. 95; Hamidullah, El-Vesaik, s. 380-381, No:
358
9 History of Latin Christianity, c. II, s. 216-217, slam
Kltr Atlas, smail Rai el-Faruki, Luis Lamia el-Faruki,
eviri: Mustafa Okan Kibarolu-Zerrin Kibarolu, nklab
Yaynlar, 1997, s. 222
10 L. Browne, The Prospects of Islam, s. 11-15, s. 269270
11 Yesevizade, Sevgi Peygamberi, Hakikati Aray
Neriyat, Ankara, 1996, s. 272-273; Sir Thomas Arnold, The
Preaching of Islam, s. 97; Finlay: 4A History of Greece, III,
358-9; J. H. Krause: Die Byzantiner des Mitte latters, Halle,
1869, s. 276
12 Osman Turan, Trk Dnya Nizamnn Milli, slami ve
nsani Esaslar, Cilt 2, s. 138

145

13 F. Emecen, K. Beydilli, M. pirli, M.A. Aydn, .

Ortayl, A. zcan, B. Yediyldz, M. Ktkolu, Osmanl
Devleti ve Medeniyeti Tarihi, slam Tarih, Sanat ve Kltr
Aratrma Merkezi, stanbul, 1994, s. 467
14 John L. Esposito, The Islamic Threat: Myth or
Reality, Oxford University Press, New York, 1992, s. 39
15 Geste Francorum, or the Deeds of the Franks and the
Other Pilgrims to Jerusalem, trans. Rosalind Hill, London,
1962, s. 91
16 August C. Krey, The First Crusade: The Accounts of
Eye-Witnesses and Participants, Pinceton & London, 1921, s.
261
17 August C. Krey, The First Crusade: The Accounts of
Eye-Witnesses and Participants, Pinceton & London, 1921, s.
262
18 Alan Ereira, David Wallace, Crusades: Terry Johns
Tell the Dramatic Story of Battle for Holy Land, BBC World
Wide Ltd., 1995.
19
http://www.teror.gen.tr/turkce/propaganda/eleman/ozellikler.ht
ml
20
http://www.teror.gen.tr/turkce/propaganda/eleman/ozellikler.ht
ml
146

21 Majid Khoduri, slam'da Sava ve Bar, Fener

Yaynlar, stanbul, 1998, s. 209-210
22 Karen Armstrong, Holy War, MacMillan, London,
1988, s. 30-31
23 Rapor, bn Abdulhakem'in Ftuh Msr ve
Ahbaruha'sndan alnm, P.K. Hitti de oradan History of Arabs
adl eserine iktibas etmitir. (Londra: Macmillan, 1950) s. 163.
slam Kltr Atlas, smail Rai el-Faruki, Luis Lamia el-Faruki,
eviri: Mustafa Okan
24 Karen Armstrong, Holy War, s. 185
25 Bernard Lewis, slam Dnyasnda Yahudiler, mge
Kitabevi, stanbul, 1996, Yahudi Ansiklopedisi, Cilt 1, Yusuf
Besalel, Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A, 2001, s. 246
26 18.8.2000, Ha'aretz Gazetesi;
August 2000

MiddleEast.Org,

27 Sidney Fox, Klaus Dose, Molecular Evolution and

The Origin of Life, New York: Marcel Dekker, 1977, s. 2
28 Alexander I. Oparin, Origin of Life, (1936) New York,
Dover Publications, 1953 (Reprint), s.196
29 New Evidence on Evolution of Early Atmosphere and
Life, Bulletin of the American Meteorological Society, cilt 74,
Kasm 1982, s. 1328-1330.

147

30 Stanley Miller, Molecular Evolution of Life: Current

Status of the Prebiotic Synthesis of Small Molecules, 1986, s. 7
31 Jeffrey Bada, Earth, ubat 1998, s. 40
32 Leslie E. Orgel, The Origin of Life on Earth,
Scientific American, cilt 271, Ekim 1994, s. 78
33 Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile
of the First Edition, Harvard University Press, 1964, s. 189
34 B. G. Ranganathan, Origins?, Pennsylvania: The
Banner Of Truth Trust, 1988
35 Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile
of the First Edition, Harvard University Press, 1964, s. 179
36 Derek A. Ager, The Nature of the Fossil Record,
Proceedings of the British Geological Association, cilt 87,
1976, s. 133
37 Douglas J. Futuyma, Science on Trial, New York:
Pantheon Books, 1983. s. 197
38 Solly Zuckerman, Beyond The Ivory Tower, New
York: Toplinger Publications, 1970, ss. 75-94; Charles E.
Oxnard, The Place of Australopithecines in Human Evolution:
Grounds for Doubt, Nature, cilt 258, s. 389
39 J. Rennie, Darwin's Current Bulldog: Ernst Mayr,
Scientific American, Aralk 1992
148

40 Alan Walker, Science, cilt 207, 1980, s. 1103; A. J.

Kelso, Physical Antropology, 1. bask, New York: J. B.
Lipincott Co., 1970, s. 221; M. D. Leakey, Olduvai Gorge, cilt
3, Cambridge: Cambridge University Press, 1971, s. 272
41 Time, Kasm 1996
42 S. J. Gould, Natural History, cilt 85, 1976, s. 30
43 Villee, Solomon, and Davis, Biology, Saunders
College Publishing,1985, s. 1053
44- (Sidney Fox, Klaus Dose, Molecular Evolution and
The Origin of Life, New York: Marcel Dekker, 1977, s. 2)
45- (Alexander I. Oparin, Origin of Life, (1936) New
York, Dover Publications, 1953 (Reprint), s.196)
46- (New Evidence on Evolution of Early Atmosphere
and Life, Bulletin of the American Meteorological Society, c.
63, Kasm 1982, s. 1328-1330)
47- (Stanley Miller, Molecular Evolution of Life:
Current Status of the Prebiotic Synthesis of Small Molecules,
1986, s. 7)
48- (Jeffrey Bada, Earth, ubat 1998, s. 40)
49- (Leslie E. Orgel, The Origin of Life on Earth,
Scientific American, c. 271, Ekim 1994, s. 78)

149

50- (Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile

of the First Edition, Harvard University Press, 1964, s. 189)
51- (Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile
of the First Edition, Harvard University Press, 1964, s. 184)
52- (B. G. Ranganathan, Origins?, Pennsylvania: The
Banner Of Truth Trust, 1988)
53- (Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile
of the First Edition, Harvard University Press, 1964, s. 179)
54- (Derek A. Ager, The Nature of the Fossil Record,
Proceedings of the British Geological Association, c. 87, 1976,
s. 133)
55- (Douglas J. Futuyma, Science on Trial, New York:
Pantheon Books, 1983. s. 197)
56- (Solly Zuckerman, Beyond The Ivory Tower, New
York: Toplinger Publications, 1970, s. 75-94; Charles E.
Oxnard, The Place of Australopithecines in Human Evolution:
Grounds for Doubt, Nature, c. 258, s. 389)
57- (J. Rennie, Darwin's Current Bulldog: Ernst Mayr,
Scientific American, Aralk 1992)
58- (Alan Walker, Science, c. 207, 1980, s. 1103; A. J.
Kelso, Physical Antropology, 1. bask, New York: J. B.
Lipincott Co., 1970, s. 221; M. D. Leakey, Olduvai Gorge, c. 3,
Cambridge: Cambridge University Press, 1971, s. 272)
150

59- (Time, Kasm 1996)

60- (S. J. Gould, Natural History, c. 85, 1976, s. 30)
61- (Solly Zuckerman, Beyond The Ivory Tower, New
York: Toplinger Publications, 1970, s. 19)
62- (Richard Lewontin, The Demon-Haunted World,
The New York Review of Books, 9 Ocak 1997, s. 28)
63- (Malcolm Muggeridge, The End of Christendom,
Grand Rapids: Eerdmans, 1980, s.43)

151

152