Roli i elementeve

kimik n organizmin
e njeriut.
Rndsia e tyre.

Elemett m t rndsishm pr
organizmin.
1.KALIUMI
2.NATRIUMI
3.HEKURI
4.AZOTI
5.FOSFORI
6.KALCIUMI
7.ZINKU

8.SULFURI
9.JODI
10.MAGNEZIUMI
11.BAKRI
12.NIKELI
13.UJI
14.GAZRAT

Roli I tyre n organizm

Kaliumi (K)

sht elementi m i bollshm n qeliz. Trupi prmban rreth 250 miligram kalium. Qeliza luan nj rol t
rndsishm n reagimet energjike, sintezn e proteinave, si dhe n ruajtjen e ekuilibrit t acideve n trup.
Megjithse sht e nevojshme ekzistenca e kaliumit n regjimin ushqimor, informacioni lidhur me nevojn e
sasis minimale t tij sht i pakt. Por studimet shkencore tregojn se ushqimet bimore jan t pasura me
kt element.

Natriumi (Na). sht elementi m i bollshm n likuidin (lngun) e jashtm t qelizave. Si nj elektrolit n
likuidet jasht qelizs, natriumi ndihmon n ruajtjen e presionit osmotik jasht membrans s qelizs dhe ka
nj ndikim t njjt si kaliumi brenda qelizs pr ruajtjen natyrale t balancs s ujit. Nevoja ditore pr t
sht llogaritur nga 3 n 7 gr.

Hekuri (Fe). sht metali (element) m i bollshm i trupit dhe prbn rreth 0.004 pr qind t peshs
trupore. N mnyr t natyrshme, sasia e tij varion nga 3 n 5 gr. Por edhe kjo sht e ndryshueshme, sepse
varet nga mosha, gjinia, madhsia, shndeti dhe sasia e rezervuar e tij n trup. N t vrtet, hekuri sht
nj lnd me ngjyr gjaku q transporton oksigjen t mjaftueshm pr frymmarrje dhe gaz karbonik
(dioksid karboni) nga qelizat n mushkri. do dit, trupi yn me an t ushqimit prfiton 10 deri 30
miligram hekur.

Azoti (N). Organizmi yn prmban sasi t mdha azoti, i cili luan nj rol kryesor n strukturn e proteinave.

Fosfori (P). Luan nj rol kryesor n organizmin e njeriut, kryesisht n procesin e marrjes apo t lirimit t
energjive t organizmit.

Kalciumi (Ca). sht nj element mineral q prbn 1.5 deri n 2 pr qind t peshs s trupit te personat e
rritur. Nga kjo sasi, 99 pr qind e kalciumit gjendet n kocka dhe te dhmbt.

Magneziumi (Mg). N momentet e lindjes, n trupin e njeriut ndodhet 0.5 gr, ndrsa n mosh t rritur n
trup ai ka nj sasi 2128 gr, ku 50-60 pr qind ndodhet n kocka dhe roli kryesor i tij sht n qelizat nervore
pr t lehtsuar funksionimin e tyre.

Sulfuri (S)
Prbn 0.25 pr qind t peshs trupore t njeriut dhe ndodhet n do qeliz t trupit t njeriut. M tepr ndodhet n
flok, lkur dhe thonj. Sulfuri vepron si nj element antihelmues, duke u przier me prbrsit helmues dhe i shndrron
ata n t padmshm apo i eliminon plotsisht.
Jodi (I)
N organizm ndodhet rreth 1523 miligram jod ose jodi prbn 0.00004 pr qind t peshs trupore t njeriut. Ai
ndodhet n t gjitha qelizat e trupit, por 7080 pr qind e sasis s jodit ndodhet n gjndrat e tiroideve. Kjo lnd sht
pjesrisht n formn e hormoneve t trioksins q sintetizohet nga gjndra e tiroideve dhe luan nj rol t rndsishm n
forcimin dhe metabolizmin e trupit.
Magnezi (Mg)
sht shum i nevojshm pr skeletin dhe gjymtyrt. Ai gjendet n sasin e m tepr se 10 miligramve n trupin e
njeriut dhe kryesisht ndodhet n kocka, mli dhe veshka.
Bakri (Cu)
Njihet si pjesa m e rndsishme e shum enzimave. Luan nj rol mjaft t rndsishm n pengimin e paksimit t sasis
s gjakut n trup. Fmijt kan nevoj jetike pr kt prbrs, i cili ndodhet n sasi t konsiderueshme te produkti i
qumshtit.
Nikeli (Ni)
Gjendet n kokrrat e grurit, orizit, fasules, thjerrzs etj. dhe luan nj rol kryesor n rritjen natyrale, shumimin si dhe
strukturn e veprimtaris s qelizave.
Uji
Uji sht elementi m i rndsishm q ndodhet n tok, i cili luan nj rol kryesor n transportimin e elementeve baz n
qelizat e bimve. Prbn 60 pr qind t peshs trupore. Uji cilsohet ndryshe si elementi jetik i gjallesave. Ai sht
prbrsi kryesor i urins dhe plazms s gjakut.
Gazrat
Dioksidi i karbonit dhe oksigjeni ndodhen n sasi t ndryshme n tok. Kto dy lloj gazrash (n sasi t prcaktuara)
gjenden n gjak dhe qeliza, duke luajtur nj rol kryesor n procesin e frymmarrjes q sht po ai proces i shkmbimit t
oksigjenit dhe dioksidit t karbonit ndrmjet atmosfers dhe qelizave t trupit.

Nga se sht I prbr trupi

yn.

Trupi yne eshte nje makine tejet e nderlikuar. Ka me mijera vjet qe njerezit perpiqen te kuptojne si funksionon
trupi yne e megjithate shume mistere nuk jane zgjidhur si p.sh. si punon truri yne, perse na ze lemza. Po nje
gje tashme e dime me siguri: trupi yne perbehet nga uji, karboni dhe disa elemente te thjeshta kimike, qe
mund te gjenden ngado. Ne te vertete, te gjithe atomet e domosdoshme per ndertimin e trupit te njeriut,
mund t'i gjeni ne oborrin e shtepise suaj. Imagjinoni sikur te ndertoni nga fillimi nje trup njeriu, duke perdorur
perberesit me te thjeshte te mundshem. Per kete do t'ju duheshin vetem 13 elemente kimike.
Oksigjen 65 %
Elementi oksigjen ze dy te tretat e trupit tuaj, kryesisht ne formen e ujit (H2O). Ju gjithashtu thithni oksigjen
nga ajri sa here qe merrni fryme.
Karbon 18 %
Pothuajse nje e pesta e trupit tuaj eshte karbon - i njejti element nga i cili perbehet qymyri, diamanti dhe
grafiti i lapsit. Atomet e karbonit krijojne zinxhire te gjate, duke formuar boshtin e te gjitha molekulave me
komplekse brenda jush.
Hidrogjen 10 %
Hidrogjeni eshte elementi me I zakonshem ne gjithesi e njekohesisht ka edhe atomet me te vogla.
Azot 3 %
Nje thes me pleh kimik permban thuajse te njejten sasi azoti sa nje trup mesatar njeriu. Azoti eshte nje nga
perberesit kryesore te muskujve tuaj. Ai eshte edhe perberesi kryesor i ajrit.
Fosfor 1 %
Ky element ben qe te ndizen flake kunjat e shkrepesve. Ai gjithashtu forcon dhembet dhe kockat tuaja,
formon membranat e qelizave dhe ndihmon ne transmetimin e energjise.
Kalcium 0,35 %
Sapuni i tualetit perbehet nga kalciumi. Kalciumi gjithashtu i mban levizjet e trupit tuaj te baraspeshuara
kimikisht.

Klor 0,15 %
Klori eshte nje gaz i gjelber vdekjeprures, qe perdoret per te
prodhuar zbardhuesit. Ne trupin e njeriut, ai lidhet me
natriumin duke formuar kripen e gjelles (klorurin e natriumit).
Natrium 0,15 %
Natriumi eshte gjysma tjeter e klorurit te natriumit (kripes).
Natriumi i ben levizjet e trupit tuaj po aq te kripura sa edhe uji
i detit.
Magnez 0,05 %
Drita e bardhe ndriuese e fishekzjarreve vjen nga djegia e
magnezit. Ne trupin tuaj magnezi forcon sistemin tuaj imunitar
dhe ndihmon ne gjallerimin e nervave dhe tkurrjen e muskujve.
Squfur 0,25 %
Squfuri eshte nje pjese e zevendesueshme e proteinave dhe
ndihmon ne mpiksjen e gjakut. shte gjithashtu shkaktari i
eres se keqe te gazrave trupore, vezeve te prishura apo
pellgjeve me uje te ndenjur.
Kalcium 1,6 %
Kalciumi eshte elementi qe i ben te forta guaskat e detit,
shkumesin dhe mermerin. Ai ben te njejten gje me dhembet
dhe kockat tuaja dhe, gjithashtu, mban ne pune zemren dhe
muskujt tuaj.
Hekur 0,008 %
Ne gjakun tuaj ka hekur te mjaftueshem sa per nje gozhde.
Hekuri, kur lidhet me oksigjenin behet i gjakut, dhe kjo eshte
arsyeja pse gjaku dhe ndryshku jane te kuq.
Jod 0,00004 %
Ne trupin tuaj ka me pak se nje maje luge jod, megjithate, pa
te do te vdisnit. Jepini jod larvave dhe ato kthehen ne bretkosa.

H
N

Na

Mg

Ca

Fe

Co

Cu

Zn

Se

Smundjet q shkaktohen
nga mungesa e elementeve
kimik.

Rndsin e elementeve kimik pr organizmin ton ne mund ta shohim edhe n rastin e mungessm s ktyre
elementeve. Pasojat jan smundje t ndryshme ku m kryesoret jan:
Mungesa e Jodit shfaq deformime t trurit
Nj diet e varfr me jod sht nj ndr shkaqet e zhvillimit t vonuar psikik, si dhe deformimeve t trurit. Nj
shenj e rndsishme e smundjes q shkaktohet nga mungesa e jodit sht shfaqja n qaf posht gushs e
nj mase nn lkur q i korrespondon zmadhimit t nj pjese ose t gjith gjndrs q quhet tiroid. Mungesa e
jodit n ushqim sht nj fenomen i zakonshm q shfaqet n zonat larg detit. N fakt kjo smundje sht
shum e shpesht n zonat malore. Ushqimi me peshk dhe krip deti mbron nga kjo smundje. Kohet e fundit u
b e qart, q nj mnyr shum e dobishme pr t parandaluar kt smundje sht prdorimi (po qe se sht
e mundshme) i nj lloj kripe s cils i sht shtuar jod, dhe q quhet kripe e jodizuar. Ndrsa pr t mjekuar at,
sht e nevojshme q vet personi t shkoj tek mjeku sapo t shfaqet masa n qaf., pasi n varsi t
ekzaminimeve q kryen mson se far trajtimi duhet t ndjek.
Mungesa e kalciumit
Osteoporoza sht smundje metabolike e kockave, q shoqrohet me humbje progresive t mass kockore,
rregullim t mikroarkitekturs kockore, rritjen e fragjilitetit dhe mundsin e frakturave spontane.steoporoza
sht smundje e moshs s shtyr. sht e rndsishme pr shkak t kostos s lart t shpenzimeve t
mjekimit dhe prevalencs s lart t thyerjeve, t lidhura me lndimet pr shkak t dobsimit t reflekseve,
pengesave n t pamurit, koordinimit t dobt t lvizjeve dhe smundjeve neurologjike.
Mungesa e magnezit
sht shum i nevojshm pr skeletin e gjymtyrt .Magnezi q ndodhet te hurmat e Arabis sht shum i
dobishm pr nervat , ai sht i njohur me emrin qetsues , sepse mungesa e tij shkakton pagjumsi, dobsi,
dhimbje t ndryshme n trup, dhimbje koke kronike , ngurtsim t muskujve , ligamenteve, fibrave muskulore
dhe kyeve. Ai neutralizon efektin e helmeve acide, i nevojshm pr punn e trurit dhe t mushkrive.

Anemia pr shkak t mungess s hekurit.Kjo lloj anemie zhvillohet pr shkak t mungess s hekurit n organizm, i cili
sht pjes prbrse e hemoglobins, substancs e cila lidh dhe bart oksigjenin.Qelizat e kuqe t gjakut krijohen n palcn
e kockave dhe qarkullojn n gjak. Ata kan nj jetgjatsi prej afro katr muajsh. Pr t prodhuar qelizat e kuqe, trupi ka
nevoj pr hekur, si edhe pr vitamin B12 dhe acid folik (nj vitamin tjetr e grupit t vitaminave B). Nse ka munges t
ndonjrs prej ktyre prbrsve, ather zhvillohet anemia. Anemia e shkaktuar nga mungesa e hekurit sht lloji m i
shpesht i anemis. Kjo lloj anemie sht m e shprehur te femrat t cilat pin duhan, han ushqim t pakt me hekur dhe
kan periudha t ashpra menstruale. Po ashtu kjo sht nj smundje q shfaqet shpesh te vegjetariant, pasi mishi i kuq
sht burimi m i pasur i hekurit nga ushqimi.mungesa e hekurit mund t shkaktoj:ndjenj djegieje n gjuh,thatsi n goj
dhe fyt,dhimbje n kndet e gojs,ndjenj e ndryshuar e prekjes,thonj t brisht, n form t lugs me vija vertikale dhe uri e
pangopur pr ushqime t caktuar a flok t brishta,prtypje e vshtirsuar.
Mungesa e hekurit
Defiiti i hekurit n organizmin e njeriut, sht rasti m i shpesht i defiitit t nj elementi kimik n t gjith botn. sht i
rndsishm ekonomikisht, sepse pakson mundsin e individve pr t prballuar punn fizike dhe pakson si rritjen dhe
t msuarin tek fmijt. Nga m shum se 100 element kimik q ekzistojn n natyr, vetm 26 prej tyre kan rndsi pr
ndrtimin strukturor dhe funksionimin e organizmit t njeriut. Prej tyre 15 jan mikroelementet esenciale; jan n sasi shum
t pakt n organizm, nuk sintetizohen prej tij, pra duhen marr patjetr nga jasht me an t ushqimit. Njri prej tyre
sht pikrisht hekuri. Nse do duhej nj prkufizim pr t kuptuar se sht defiiti i hekurit, ather do ta cilsonim at si
paksim t prmbajtjes totale t ktij mikroelementi n organizm. defiit i cili lidhet me uljen e prthithjes s tij nga aparati
gastro-intestinal, por n radh t par me humbjet e tij nprmjet hemorragjive t formave t ndryshme, q n shumicn e
rasteve jan shum t vogla, shpeshher nnvlersohen, por q jan t zgjatura n koh. Tek njerzit e shndosh,
prqndrimi i hekurit n organizm rregullohet n mnyr t prkryer nga enterocitet e pjess proksimale t zorrs s holl.
Pra enterocitet rregullojn thithjen e hekurit t marr me an t ushqimeve t ndryshme, n varsi t sasis ditore t
humbjes s hekurit pr t ruajtur n kt mnyr nj balanc t vazhdueshme t hekurit. Gabime persistente n balancn e
hekurit shkaktojn; anemi ferriprive - balanc negative e tij, pra humbjet m t mdha se thithja, ose hemosideroz balanc pozitive e tij, pra humbjet m t vogla se sasia e futur n organizm. Q t dyja jan smundje me pasoja t
rndsishme. Pra kjo qeliz bn kto sakrifica; boshatis pothuajse plotsisht citoplazmn dhe merr formn e nj disku
bikonkav pr ta mbushur me nj pigment kryesor, hemoglobinn, q ka n qendr nj atom hekuri. sht hemoglobina e
rruazave t kuqe dhe pikrisht atomi i hekurit q bn transportin e oksigjenit pr tek t gjitha indet. Defiiti i hekurit n
organizm pasohet midis t tjerave, me paksimin e hemoglobins tek rruazat e kuqe. Pikrisht paksimi sasior i
hemoglobins njihet si anemi dhe duke vn n dukje shkakun, anemia cilsohet si ferrodeficitare; pra, pr shkak t
mungess s hekurit. Burimet dietike t hekurit Ushqime t pasura me hekur: mlia, mishi i kuq,shpretka, veza, peshku,
erealet, fasulet, bizelet,panxhari, vera e kuqe etj. Ushqime mesatarisht t pasura me hekur: fasule,bizele, perimet jeshile,
arrat, thierrzat etj. Ushqimet q duhen evituar: qumshti i teprt i lops, aji, kaliumi, ushqimet e pasura me fibra.

Si mund ti marri organizmi

kto elemente kimik.

E vetmja mnyr pr t prftuar kto elemente sht me an t

ushqyerit. Kjo sht arsyeja pse me an t nj ushqyeri t shndetshm
kmi nj organizm t shndetshm.

NATRIUMI GJENDET TEK: proshute , ullinj ,

zarzavate
HEKURI GJENDET TEK: thjerrez, bizele, spinaq,
lulelaker,
KALIUMI GJENDET TEK: banana, pjeper
KALCIUMI GJENDET TEK : limon, bylmete
SULFURI GJENDET TEK : lakra, patellxhan
FOSFORI GJENDET TEK : drithera

Prbrjet organike tek njerzit

Prania e prbrjeve organike tek njerzit

dallohet nga proteina. Proteina sht e prbr
nga vargje peptidike amino-acidesh t cilat
jan t prbra nga karboni, oksigjeni,
hidrogjeni dhe mund t ket prbrje si:
squfuri, azoti dhe fosfori. Aminoacidet I ndajme
n aminoacide t pazvendsueshme dhe
gjysm thelbsore. Prania e prbrjeve
organike dallohet edhe prej lyrave. Ato kan
funksion energjithik. Ato plotsojn 30-40% t
kalorive t prgjithshme q ka njeriu. T gjitha
kto prbrje organike merren nga ushqimet,
por kryesisht ato merren nga produktet
shtazore.

Tipe proteinash