BASKOIAK

Antzina euskararen lurraldean bizi zen Euskal-tribua

izendatzeko hitza. Baskoiak pirineoen eta kantabriar
mendikatearen artean bizi ziren, haien gunea gaurko
Nafarroan zegoen. Beren hedapen handineko garaian
(k.o.1 eta 2.mendean) Huescako Jacatik, Errioxa,
Kalagorri eta Alfarano zeuden zabalduta, eta Irun eta
Oiartzundik itsasoraino iristen ziren. Baskoiek osatzen
zuten,beraz gaurko Pirinoetako beherako euskal
lurraldeko antzinako populazioa,bardularriak,
karistarrak eta antrigoiako eta erromatarrak etorri
aurretik euskaldunetako iaizitoniar eta susetaniarrekin
batera.

K.a.76. eta 75. urteetan baskoiak erromatarren menpe

zeuden norbait, haien osteak lasai igarotzeko eta bertan
beharresko zutenez hornitzeko ez baitzuten
eragaospenik aurkitu, Tito Liurioren eta Salustioren
kondairek aditzera ematen duten. Gainera, 179an
Kalagorri (Gacconsis) eta 175ean Iruñean (ponpaelo,
Pamplona)hiriak behintzat eraikiak zituzten
erromatarrek. Erromatarrek baskoien lurraldeari bi
moduetan deitzen zioten,Ager Vasconum Nafarroaren
hegoaldeari eta Saltus Vasconum Nafarroaren
iparraldeari.Ager Vasconum erromatarren eragina handia
izan zuen (hizkuntza, erlijioak) eta Saltus Vasconumen
eragin gutxiago izan zuen eta hizkuntza mantentzea lotu
zuten.

V.VI.eta VII. Mendeetan baskoiak eta bisigoduak

borrokan egon ziren.Baskoi hitza lurraldeko beste
tribuak ere izendatzeko erabiltzen zuten.

Horren ondorioz baskoiek lehen eraketa politikoa

iparraldean gertatu zen,Baskoniako dukerria eratuz
(602) bi mende geroago Gaskoniako dukerriari emango
zion lekua horrek,Novenpopoliako lurraldean, Akitania
historikoa.Gaskoi eta Gaskonia hitzak baskoi eta
Baskonia hitzetatik datoz. Karlomangno errege frankoak
sekulako porrota jasan zuen orreagan (778) eta bere
ondorengo Ludoviko Piok bigarrenez jasan zuen baskoien
kontrako borroka.
 KARLOMAGN
O

Karlomagno, edo Karlos 1.a handia, 742an jaio zen eta

Aiix-la-chapellen hil zen 814an. Dinastia karolin jioen
buru, frankoen errege (768-814) Lonbardiako hereje
(774-814) eta Leon 3.a aita santuak izendatuta:
Mendebaldeko enperadore (800-814). Pepin Laburraren
semea.

Karloman hildakoan(771), Karlomagno bihurtu zen errege

bakarra. Gero Italiako iparreldeko errege bihurtu zen.
774 . urtean Lupo 2.a baskoniako dukea maperatu zuen.
778 ean Orreagan segada bat prestatu zen eta bere
iloba Errolan Bretaniako dukea, hil zuten. Ondorioz bere
armada galdu zuen.

Saxoniarrak garaitu zituzten. Leon 3. aita santuak

longobardoen erregea eta mendebaldeko enperadore
izendatu zuen 800ean.

Karlomagno gerra aitzindari eta errege kristan nagusia

bihurtu zen eta bere menpeko herri guztiei
kristautasuna ezarri zien. Konkista bakoitzean konderria
antolatu zuen.

FRANKOAK

IV-VI. Mendeen bitartean Galian zabaldu zen

herrigermaniarra; Galiak haiengandik hartu zuen
Frantzia izena. Hala ere, ez dago zein den frankoen
jatorria.

Klovisek, franko guztien buru eginik, hegoalderantz jo

zuen eta bisigodoak bertatik egotzi zituen (507). Eliza
kristauaren otordotiari atxiki zitzion, Franko-
Karolinjioak VII. Mendean nagusitu arte iraun zuen.
Frankoek mendeetako borrokan jardín zuten
euskaldunekin, baskoiak bizi ziren lurraldea bereganatu
nahirik.

Karlos Martelen frankoek eta Euondo Handiaren

pirineotatik iparraldean arabiarrak finkatzea eragotzi
ondoren (poitess 732) , frankoek euskaldunek kontrako
erasoei ekin zieten berriro.

IX. mendean hasieran frankoek Akitaniako dukerria

erdibitu eta Atturitk hegoaldera Baskoniako dukerria
sortu zuten. 824 an Eneko Aritza baskoien buruzagiak
Pepin I. a frankoek pirineo hegoalderako lurralde
menderatzen saiatzeari utzi egin zioten.

ENEKO ARITZA
Eneko Aritza 770. urte inguruan jaio zen eta gutxi-gora
bera 852an hil zen. Eneko, Iñigo Ximenez izeneko
Pireneotako buruzagi baten semea zen, Aritza izeneko
familiakoa IX-X.mendean bizi izan zena Euskal herriko
errege dinastia zenaren zortzailea, Aritzaren inguruan
zortu baitzen Iruñeako erret dinastia, uñigotarrak
izenez ere ezagunak.
824an Pepin ia errege frankoak eta bere menpeko jaun
Euskaldunak armada bidali zuten Iruñeako baina
bueltakoan, Orreagako garaia mendietan, Eneko Aritzak
bere suhiak frankoen armadari garaitu zioten.

Eneko Aritza egin zuten gudu horretan eta bere semea

fortuna hil zuten.

Bere semea Gartzia I.A Iñigez 852 870 izan zen Iruñeko
erresuman ondorengo erregea.

ORREAGAKO GUDA
778 ko Abustuaren 15 an baskoien euskal tribuek
frankoak eta beraien errege karlomangoren
ejertzitoagaraitu zuten.

Iberiako penintsula osoa musulmanen menpe zegoen (abd

ar-rahaman I) baina iparraldeko musulmen batzuk ez
zeuden buruzagitza honekin ados. 777koudaberrian
iparraldeko musulmanen buruzagiek Karlomagnori
laguntza eskatu zioten Abd ar –rahaman I agintetik
kentzeko.

Karlomagnok eskaintza onartu zuen eta hurrengo urteko

udaberrian, Karlomagnoren tropak ,pirineoetatik barnean
iberiari penintsulara sartu ziren. Zaragozara iritsi ziren
inungo eragospenik gabe baina hango buruzagi
musulmanak ez zion Zaragozan sartzen utzi.

Frankoen lurretara itzultzea karlomagnoren ejertzitoak

Iruñea suntsitzea erabaki zuen. Karlomagnoren
ejertzitoa Pirineoetako mugotatik zihoazela,(orreagako
inguruan),baskoiek mendekuz,Karlomagnoren ejertzitoa
erazotzea erabaki zuten sekulako garaipena loituz. Eraso
horetan Karlomagnoren iloba Erolan hil zuten.

Gertakari hau , Karlomagnoren kromikariak eman zuen

ezagutzera eta gertaera horretan oinarrituta “chason
de Rolan” kantu epikoa idatzi zuen turold- elc –mende
batzuk geroago frantisko eugeni garai monglave
garaileen ikuspuntatik idatzi zuen “ altadiskarko kantua”
olerkia.

Bere hil aurretik seme sudouko Pion edo Zuis errukitsua

deitutako koratu zuen 813-814an.