Sistemi Kushtetues PDF

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS
ARSIM BAJRAMI & XHAVIT SHALA
SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I

JURISPRUDENCS
KUPTIMI I KUSHTETUTS
sht kushtetuta
Kushtetuta sht nj nocion i njohur pr opinionin e gjr. Ajo
nnkupton aktin m t lart juridiko-politik me t cilin prcaktohen dhe
mbrohen vlerat themelore t nj shteti. Pr kushtetuen mund t jepen
definicione nga me t ndryshmet, duke filluar nga ato juridike-normative,
politike, juridiko-politike, sociologjike, filozofike dhe kndvshtrimet
tjera. Pr nevojat praktike t ktij doracaku do t prkufizohemi vetm n
disa qasje pr kushtetutn.
Prkufizimi kushtetues-juridik, kushtetutn e koncipon si akt suprem
juridik, ligj themelor t shtetit, me t cilin duhet t jen n pajtim t
gjitha aktet tjera me fuqi m t ult se kushtetuta. Ky prkufizim
nnkupton hierarkin juridike dhe eprsin e kushtetuts ndaj ligjeve dhe
akteve tjera nnligjore.
Piramida juridike e nj shteti sipas hierarikis juridike sht
Kushtetuta, Aktet Kushtetuese, Ligji Kushtetues, Amandamentet
Kushtetuese, Ligjet, Aktet nnligjore-urdhresat, Dekretet, Udhzimet,
Aktet e prgjithshme juridike-statutet dhe Rregulloret.
N shtetet ku funksionon shteti ligjor dhe ku respektohet parimi i
kushtetutshmris, t gjitha aktet n fuqi nn kushtetutn duhet t jen n
pajtueshmri me kushtetutn, prkatsisht me ligjin (parimi i
ligjshmris).
Prkufizimi politik i kushtetuts, merr pr baz faktin se, kushtetuta
paraqet akt t kufizimit t pushtetit, vendosjen e tij n kornizat e sjelljes
kushtetuese dhe institucionalizimin e gjitha formave t manifestimit t
pushtetit shtetror. Kushtetuta ndrtohet mbi shtylln e parimit t ndarjes
1
s pushteteve, pavarsis s tyre dhe funksionimit t parimit t kontrollit

reciprok midis pushteteve. Duke kufizuar pushtetin, kushtetuta e
shndrron shtetin n nj organizat juridike q funksionon n baz t
rregullave kushtetuese.
Prkufizimi juridiko-politik sht qasje e plot e dimensionit t
kushtetuts dhe nnkupton kushtetutn si akt me t lart juridik, i cili
miratohet nga organi m i lart, ose populli pr t mbrojtur vlerat
themelore t shtetit dhe pr t kufizuar vet shtetin dhe sjelljen e tij n
pajtim me kushtetuten. Qasja juridiko-politike sht e plot dhe shpreh n
plotni misionin e kushtetuts n nj shoqri demokratike, si nj
instrument i promovimit dhe garantimit t vlerave kryesore t nj shteti
demokratik.
Kushtetuta si kontrat publike, pr shum teoricient, sidomos
sociolog, krijon nj lloj partneriteti midis qytetarve dhe shtetit, t cilt
duke arritur plqim pr kushtetutn prcaktojn t drejta dhe detyrat
reciproke n funksionimin e shtetit dhe politikave publike. Qytetart,
prkatsisht populli si pal kontraktuese legjitimon kushtetutn prmes
referendumit dhe i bart sovranitetin shtetit, duke i krijuar atij
legjitimitetin demokratik pr ndrtimin dhe ushtrimin e politikave
publike. Shteti si pal tjetr kontraktuese, me kushtetut pajiset me tr
autoritetin e nevojshm, q t ndrtoj legjislacionin dhe insitucionet e tij
legjislative, ekzekutive e gjyqsore dhe t qeverisjes s mir n interes t
prgjithshm publik. Kjo teori e koncipon kushtetutn si kontrat sociale
dhe sht e pranishme n shtete q zbatojn demokracin e drejtprdrejt
(referendare), ku kushtetuta miratohet nga qytetart, dhe ku njmend
krijohet nj marrveshje kushtetuese midis qeveris dhe qytetarit me t
drejta dhe detyra reciproke.
Llojet e kushtetutave
Momenti i par me t cilin do t ballafaqohen hartuesit e kushtetuts,
sht prcaktimi i llojit dhe modelit t Kushtetuts. Dilemat e para kan
t bjn me vllimin e kushtetuts, nj kushtetut e gjat apo e shkurt?
N t kaluaren shtetet socialiste kan prqafuar iden e hipertrofis
kushtetuese, duke hartuar kushtetuta t gjata t cilat rregullojn n detale
jetn dhe me norma t strngarkuara juridike ngulfatin qytetarin dhe
lirin e tij. Kto shtete kishin kushtetuta t gjata me nga 500 nene dhe me
2
anekse shtes (Kushtetuta e Indis njhet si kushtetuta m e gjat n bot

me afr 500 nene dhe 15 anekse). N ann tjetr ka raste t shteteve me
kushtetuta t shkurta si jan psh, SHBA-t, ku kushtetuta ka vetm
shtat nene n form parimeve kushtetuese, t cilat m von jan
plotsuar me 27 amandamente.
Prvojat kushtetuese t Kosovs ishin t ndryshme. Kushtetuta e KSA
t Kosovs kishte 480 nene, Kushtetuta e Republiks s Kosovs e vitit
1990 kishte 140 nene, Korniza Kushtetuese kishte 14 kapituj.
Sa i prket prvojave ndrkombtare shumica e kushtetutave jan t
shkurta dhe rregulloj vetm materien kushtetuese, si psh; Kushtetuta e
Francs ka 89 nene, Kushtetuta e Italis 139 nene, Ligji Themelor i
Gjermanis 141 nene, Kushtetuta e Turqis 160 nene, Kushtetuta e
Spanjs 169 nene, Kushtetuta e Sllovenis 174 nene, Kushtetuta e
Federats Ruse 137 nene, Kushtetuta e Norvegjis 112 nene, Kushtetuta e
Maqedonis 134 nene, Kushtetuta e Kroacis 142 nene, Kushtetuta e
Holands 142 nene, Kushtetuta e Austris 148 nene, etj.
Me rastin e prcaktimit t vllimit dhe gjatsis s Kushtetuts, hartuesit
su-gjerohen t marin parasysh kto fakte relevante siq jan: Kushtetuta
duhet t rregulloj vetm vlerat themelore t vendit; Kushtetuta duhet t
ofroj garancionet kushtetuese pr lirit dhe t drejtat e qytetarve.
Kushtetuta prcakton bazat e funksionimit t institucioneve demokratike.
Kushtetuta duhet ti referohet legjislacionit t rregullt n detalizimin e
parimeve t saj si dhe Kushtetuta duhet t reflektoj bazn e sistemit
ligjor dhe t siguroj mekanizmat adekuat pr mbrojtjen e saj.
Dilema kushtetuta e but apo e fort
Dilema e dyt pr hartuesit e kushtetuts, ka t bj me at, se a do t
hartojn nj kushtetut t ngurt, e cila do t ndryshohet n procedur
speciale dhe do t siguroj nj konsensus t gjr, apo nj kushtetut t
but q ofron fleksibilitet t mjaftushm n ndryshimin e shpejt?
N qoft se hartuesit prcaktohen pr modelin e ngurt t kushtetuts,
ata duhet t adoptojn nj procedur t posame t miratimit dhe
ndryshimit t saj. Kjo procedur nuk e bn kushtetutn t
pandryshushme fare, por pr ndryshimin e saj krkon procedura t
ndryshme, t cilat dallojn nga procedurat e rendomta legjislative.
Modelin kryesor t Kushtetuts s ngurt e paraqet ajo e SHBA-ve, sepse
pr ndryshimin e saj krahas plqimit me 2/3 t t dy dhomave t
kongresit, krkon mbshtetje t njejt nga 50 legjislaturat e shteteve
3
federale. Edhe Kushtetuta e ish RSFJ-s e vitit 1974 ka prfaqsuar

modelin e kushtetutave t ngurta, sepse pr miratimin dhe ndryshimin e
saj, krahas Kuvendit Federativ, kan dhn plqimin edhe kuvendet e tet
njsive federale, plqim ky q ka nnkuptuar edhe t drejtn e vetos ndaj
ndryshimeve kushtetuese. Edhe Projekt Kushtetuta evropiane i takon
modelit t ngurt, sepse krkon ratifikimin e 25 shteteve antare t
Bashkimit Kushtetues pr hyrjen n fui.
Disa rregulla me rndsi pr modelin e kushtetuts s ngurt dhe t but
a. Nse hartuesit e draftojn nj model t kushtetuts s ngurt, do t
zgjedhin nj nga kto mekanizma pr miratimin dhe ndryshimin e Kushtetuts, siq sht: votimin e kushtetuts me 2/3 e antarve t parlamentit
dhe t parlamenteve t njsive federale; votimin e kushtetuts n shtetet
federative me plqimin e njsive federale, votimin e kushtetuts n
mnyr konsensuale n unionet konfederale si dhe votimin e kushtetuts
me shumic t dyfisht, shumicn e deputetve t shumics, dhe
shumicen e deputetve t pakics (Shumica Badinter), etj.
b. Nse hartuesit do t przgjedhin t draftojn nj kushtetut t but,
ata do t ken parasysh se mekanizmi pr miratimin dhe ndryshimin e
Kusht- etuts nuk dallon shum nga procedurat e rndomta parlamentare.
Kjo nuk nnkupton se procesi kushtetues do t jet krejtsisht i njejt
me procesin ligjdhns, por ndryshimet e kushtetuts jan m t shpejta
dhe bhen n parlament pr nj koh relativisht t shpejt me nj
shumic absolute ose shumic t kualifikuara. N mnyr t veant
kushtetutat e buta liberalizojn proceduren e amandamentimit t shpejt,
duke ju prshtat ndryshimeve q krkon realiteti i krijuar.
Me rastin e draftimit t nj kushtetute t but hartuesit do t
prcaktojn se: miratimi dhe ndryshimi i kushtetuts nuk krkon
procedur t veant; miratimi dhe ndryshimi i kushtetuts bhet nga
parlamenti n procedura parlamentare me votim absolut ose t
kualifikuar; amandamentimi i kushtetuts sht i shpejt dhe i ngjajshm
me procedurat legjislative si dhe miratimi dhe ndryshimi i Kushtetuts
nuk mund t pengohet me t drejtn e vetos , s njsive federale, t
njers dhom t parlamentit, nga presidenti etj.
Kushtetut, fiktive, reale apo pragmatike

N t kaluarn n sistemet komuniste, hartuesit e kushtetuts kan
qen nn ndikimet politike dhe kan draftuar kushtetuta ideologjike, t
cilat kan shrbyer si dekor pr diktatort dhe regjimet shtypse. Ata, n
njren an me kushtetut kan proklamuar rendin demokratik, e n anen
tjetr kan zbatuar shtypjen, shpeshher n emr t kushtetuts, ose m
qllim t mbrojtjes s saj. Pr kta diktator, kushtetuta ka qen e
rndsishme vetm pr t ruajtur diktaturn e tyre, ata e kan shkelur at,
sa her q ka paraqitur penges pr realizimin e synime t tyre (shembulli
i ardhjes n pushtet t Hitlerit dhe Millosheviqit), duke shkelur
kushtetutn dhe duke rrnuar at, sa her q ishte penges pr realizimin
e qllimeve t tyre.
Juristt me kredibilitet t lart moral asnjher nuk do t pranojn t
draftojn nj kushtetut fiktive, e cila pasqyron rrejshm relitetin faktik
dhe q nuk do t implementohet, ose do t prodhoj praktika
diskriminuese n baza t ndryshme etnike, fetare etj.
Objektiv parsor i hartuesve duhet t jet hartimin i nj kushtetute
reale, q merr parasysh realitetin faktik shoqror t nj vendi, objektivat
reale zhvillimore t tij, raportin e forcave shoqrore dhe siguron
implementimin e saj n jetn praktike. Hartuesit me rastin e draftimit t
do neni t kushtetuts duhet t mendojn, se sa ai prputhet me
realitetin, dhe a do t mund t implementohet n praktik. T hartosh nj
kushtetut reale, do t thot t jesh i sinqert me qytetart dhe opinion e
gjr. Kushtetuta moderne nuk lejon demagogjin politike t
konjukturave politike, ajo duhet t shpreh aspirat legjitime t popullit
dhe nevojat e tij pr nj shtet ligjor, rend demokratik, prosperitet
ekonomik dhe mirqenie publike.
Jo rrall hartuesit marrin udhzime t hartojn nj kushtetut realopragmatike. Ata krahas pasqyrimit t realitetit ekzistues japin nj vizion
pr t ardhmen e shtetit dhe paraqesin nj udhrrefim se kah deshiron
shteti t shkoj n t ardhmen. N ket rast hartuesit jo vetm n
preambul (e cila sht tipike pr qasje vizionare), por edhe n pjesen
normative mund t normojn kahjet e zhvillimi t ardhshm t vendit.
psh. Kosova pretendon t aderoj brenda mekanizmeve euro-atlantik,
Kosova do t nnshkruaj dhe bhet pjes e Konventave Evropiane pr t
Drejtat e Njeriut, ose Evropa do t federalizohet me kushtetutn
Evropiane etj.
A i duhet nj vendi nj kushtetut ideale apo funksionale?

Nj kushtetut ideale, apo nj kushtetut funksionale sht nj
zgjedhje tjetr pr hartuesit e kushtetuts. Sot edhe pr juristt e
rndomt, hartimi i kushtetuts ideale nuk do t ishte i vshtir. Ata pr
nj koh t shkurt prmes internetit do t gjejn me dhjetra modele t
kushtetutave dhe shum shpejt mund t kompilojn nj kushtetut
ideale. Ket mund ta bjn duke kombinuar nenet e caktuar t ktyre
kushtetutave, duke marr pjest q ju duken m t mira dhe t hartojn
nj kushtetut t re. N ket kontekst ata mund ta marrin Kushtetutn
amerikane si nj lidere botrore e kushtetutave, ta prshkruajn at dhe
frymen e saj dhe ta shpallin si kushtetut t vendit t tyre. Por, ky do t
ishte nj mashtrim, sepse kushtetuta nuk sht nj akt q mund t
importohet, ajo duhet ti prshtatet rrethanave specifike t do shteti.
Sht
Shtetari ang
anglez Uill
illiem E. Gledst
edstaum,
um, e ka cilsuar
ilsuar Kusht
ushtetutn si
veprn m t shklqye
shklqyerr q mund t ket
ket nxje
nxjerr ndonjh
ndonjher mendja
dhe vendosmria njer
erzore. N nj bot ndry
ndryshimesh dhe trazira
trazirash,
populli amerikan nuk ka asgj m t vlef
lefshme se kt dokument t
madh.
madh
Hartuesit e mir do ti japin prparsi kushtetuts funksionale n
raport me ate ideale. Kushtetut e mir dhe ideale pr nj vend sht ajo
q shpreh aspiratat legjitime t popullit dhe q siguron nj shtet
funksional. Asnj kushtetut, qoft edhe e prkryer e nj vendi nuk mund
t prshkruhet dhe t merret nga vendi tjetr. Ky do t ishte nj mashtrim,
sepse importimi i kushtetuts s nj shteti, nuk sjell realitetet, shkalln e
zhvillimi ekonomik, kulturen politike t atij vendi. Shtrohet pyetja, e
ekziston vrtet nj kushtetut ideale? Prgjegjja sht e kjart jo, nuk
ka kushtetut dhe shtet ideal, sepse edhe shtetet me tradit t gjat
demokratike prballen me konflikte shoqrore dhe konflikte interesash, t
cilat n fakt paraqesin ligjshmri t zhvillimit t shoqris dhe prsosjes
s demokracis. Pr ket arsye, hartuesit e kushtetuts, duhet t heqin nga
vetja kompleksin e gjetjes s kushtetuts ideale, sepse n fakt ajo nuk
ekziston.
Pr nj shtet, i cili ndodhet n nj transicion demokratik, kushtetut
ideale, do t jet ajo q prshpejton ket transicion demokratik dhe q
hap prspektivat e zhvillimit ekonomik e demokratik dhe mundson
integrimet euro-atlantik. Secili vend dhe shoqri ka veqorit e saj dhe
kushtetuta duhet ti shpreh dhe mbroj ato. Kushtetuta e mir krahas
6
prvojave kompatibile t shteteve tjera duhet t shpreh karakterin

burimor t saj, veqorit social-politike t vendit dhe popullit q i
dediktohet. Nisur nga kjo hartuesit duhet t zgjedhin kushtetutn
funksionale e burimore, q nuk do t paraqet ndonj zbulim t ri
kushtetues, por do ti sintetizoj realitetet faktike dhe objektivat reale t
shtetit. Vetm n rastet e tilla ajo do t ishte kushtetuta ideale, t ciln
hartuesit e ndrrojn.
Roli i Kushtetuts n sistemin juridik
Shum konstitucionalist prfaqsojn teorin sipas s cils
kushtetuta paraqet nj kontrat e lidhur mes dy palve, qytetarit n njren
an dhe shtetit n anen tjetr. Ata pohojn, se shteti dhe qytetaret prmes
kushtetuts ndertojn koalicion dhe partneritet duke caktuar t drejtat dhe
detyrat reciproke. Qytetart n njren an duke votuar kushtetutn
legjitimojn shtetin dhe at e furnizojn me pushtet t mjaftushm pr t
udhhequr me punet publike dhe pr mbrojtjen e interesave t
prgjithshme. Duke votuar kushtetutn, qytetaret bjn kufizimin dhe
institucionalizimin e shtetit dhe mbrohennga
arbitrariteti dhe
keqprdorimi i pushtetit. N anen tjetr, shteti me kushtetut merr si
detyrim t garantoj lirin dhe t drejtat e qytetarve, ti mbroj ato nga
abuzimet e shtetit dhe shkeljet e qytetarve t tjer, t siguroj
pjesmarrjen e qytetarve n jeten publike dhe t krijoj nj shtet ligjor
q ofron siguri personale dhe publike.
Atributet e Kushtetuts shprehin rolin dhe funksionin e saj n shoqri.
Duke qen akti m i lart juridiko-politik, kushtetuta shquhet me nj varg
tiparesh q shprehin tri funksione kryesore t saj: a. t qenurit dokument
m i lart juridik, b. akt politik q bn institucionalizimin e pushtetit
shtetror dhe demokracis, si dhe c. pakt i lirive dhe t drejtave t
njeriut dhe qytetarit.
Tiparet kryesore t kushtetuts jan: akti m i lart juridiko-politik i
nj shteti; baz e sistemit juridik e politik t nj vendi; ligj themelor me t
cilin duhet t jen n pajtim t gjitha aktet tjera juridike; akt q miratohet
n procedur t veant parlamentare ose n mnyr t drejtprdrejt
neprmjet referendumit; akt q shpreh sovranitetin e popullit dhe t
drejtn e tij pr t zgjedhur dhe kontrolluar qeverin; akt i kufizimit t
pushtetit shtetror dhe institucionalizimit t tij, akt q prcakton
kufizimet kushtetuese t qeveris; akt t cilit duhet ti nnshtrohen t
7
gjith, q nga presidenti, e deri te qytetari i rndomt; akt i garantimit dhe

mbrojtjes s t drejtave t njeriut dhe qytetarit; baz e demokracis dhe
proceseve politike t nj shoqrie.
Kushtetuta promovon dhe mbron vlerat fundamentale t nj shteti
demokratik. Kto vlera shprehin parimet dhe bazat e organizimit shtetit
dhe t ndertimit t rendit demokratik. N epiqendr t do kushtetute
sht qytetari dhe t drejtat e tij kushtetuese pr t qen subjekt dhe
barts i t gjitha proceseve politike, duke filluar nga e drejta e tij pr t
zgjedh dhe pr tu zgjedhur n organet prfaqsuese, e deri t vendosja e
drejtprdrejt prmes referendumit pr shtjet m t rndsishme politike
t vendit. Gjithashtu, kushtetuta prcakton parimet e funksionimit t nj
shoqrie demokratike, t bazuar n parimet e sundimit t ligjit dhe
barazis s plot t qytetarve para ligjit. Vlerat q prcakton dhe mbron
kushtetuta mundsojn ndertimin e nj shteti demokratik mbi bazn e
rregullave demokratike n t gjitha format e manifestimit t tij.
Jan katr shtje kryesore q jan objekt i rregullimit t Kushtetuts:
prkufizimi i shtetit, prcaktimi i formes s regjimit politik, i sistemit t
qeverisjes, organizimit territorial, simboleve t shtetit etj; bazat e sistemit
politik, ekonomik dhe social t shtetit (sundimi i ligjit, parimi i barazis
dhe mosdiskriminimit, prona dhe ekonomia e tregut, politikat publike
ndaj qytetarve etj) dhe lirit dhe t drejtat e qytetarve (standartet
nderkombtare e t drejtave t njeriut, njohja dhe mbrojtja e ktyre t
drejtave, mekanizmat ligjor, detyrat e qytetarve etj) dhe institucionet
demokratike t shtetit (legjislativi, ekzekutivi, gjyqsore, fushveprimi dhe
kufizimet reciproke t tri pushteteve, forcat e siguris dhe rendit,
ombduspersoni, agjensionet e pavarura, etj.
Mnyrat e miratimit dhe ndryshimit t kushtetutave
Procesi kushtetutdhns n rradh t par paraqet nj proces politik
me t cilin shteti realizon qllimet e caktuara politike. Fillimi i nxerrjs
s kushtetuts, vlerat q ajo do t promovoj dhe mbroj, qllimet dhe
pretendimet e saj gjithmon manifestojn nj vullnet politik. Ky vullnet
politik duhet t manifestoj dshirat legjitime t popullit dhe qytetarve,
t cilat manifestohen dhe artikulohen drejtprdrejt ose prmes organeve
prfaqsuese.
Dimensioni politik i procesit kushtetues manifestohet n disa
elemente siq jan: fillimi i procedurs s nxerrjes s Kushtetuts sht nj
vendim politik i parlamentit ose organit tjetr; para fillimit t draftimit t
8
kushtetuts ndrtohet konsensusi i nevojshm politik pr vlerat q do t

promovoj dhe mbroj kushtetuta; miratimi i kushtetuts bhet prmes
parlamentit si organ politik, ose nga qytetart n referendum, ku ata
drejtprdrejt manifestojn vullnetin politik pr Kushtetutn si dhe
procesi i amandamentimit t kushtetuts dhe prcaktimi i kahjeve t
reforms kushtetuese paraqet nj vendim politik t institucioneve
kompetente.
S kndejmi mund t konkludojm, se hartimi i Kushtetuts paraqet
nj proces politiko-juridik, me t cilin institucionet dhe lidershipi politik
vendosin bazat politike t kushtetuts, kurse ekspertt kushtetues
implemendojn kto objektiva, prmes shkrimit profesional t
kushtetuts dhe draftimit t nj teksti kushtetues ku artikulohen apiratat e
popullit.
Sundimi i Ligjit-Shteti i s Drejts
Parimi i kushtetutshmris dhe ligjshmris
Me kushtetutshmri n kuptimin pozitiv-juridik, nnkuptohet
harmonizimi i t gjitha akteve juridike me kushtetutn. Ky aspekt
bazohet n hierarkin juridike, me t ciln nnkuptohet harmonizimi, i
t gjitha akteve t ulta me ato t larta. Prkufizimi pozitiv-juridik
prputhet me kuptimin formal t kushtetuts.
Prderisa, kushtetuta n kuptimin formal sht akt m i lart juridik i
shtetit, kushtetutshmria sht proces, me t cilin nnkuptohet respektimi
i kushtetuts dhe harmonizimi, i t gjitha akteve juridike me aktet, me
fuqi m t lart juridike.
N kuptimin formal, me kushtetutshmri, kuptohet respektimi i
kushtetuts dhe i akteve tjera juridike nga qytetart dhe subjektet tjera t
shoqris. Esenca e ktij kuptimi konsiston n zbatimin e kushtetuts si
dokument themelor organik i nj shteti, q prcakton kompetencat e
degve t ndryshme t pushtetit si dhe kufijt e autoritetit shtetror. Sipas
ktij kuptimi, n nj shoqri ekziston kushtetutshmria dhe ligjshmria,
nse respektohet kushtetuta dhe ligji, nse jan prcaktuar mekanizmat
institucionale pr mbrojtjen e tyre.
Kuptimi politik i kushtetutshmris konsiston n rolin e saj, n
kufizimin e pushtetit shtetror, kufizimin e funksioneve t organeve dhe
institucioneve shtetrore publike, n prcaktimin dhe mbrojtjen e lirive
dhe t drejtave t individit dhe qytetarit, etj.
Ligjshmria si nocion dhe proces, sht form e kushtetutshmris, e
9
bazuar n qeverisjen e s drejts dhe respektimin e ligjit dhe akteve tjera

nnligjore. Me ligjshmri kuptohet procesi i harmonizimit t t gjitha
akteve dhe veprimeve juridike me ligjin. Edhe ligjshmria mund t
vshtrohet n aspekte t ndryshme, por ajo para s gjithash sht proces
juridiko-politik, n funksion t ndrtimit t shtetit modern ligjor.
Elementet kushtetuese q prcaktojn kushtetutshmerin
dhe ligjshmrin
Parimi i kushtetutshmris, si baz e rregullimit shoqror dhe politik t
shteteve bashkkohore, bazohet n disa parime, nga t cilat po veojm:
sistemi shoqror dhe ekonomik i shtetit, bazohet dhe buron nga
kushtetuta, e cila sht baz e institucionalizimit politik dhe shoqris;
Qeverisja shtetrore e shoqris, prcaktohet me kushtetut dhe i
nnshtrohet asaj; Sistemi juridik i shtetit krijohet dhe bazohet n
kushtetut, si akti m i lart juridik; T drejtat dhe lirit e qytetarve,
prcaktohen me kushtetut dhe ato mund t kufizohen vetm n rastet e
prcaktuara me ligj; Kujdesi pr mbrojtjen e kushtetutshmris, sht
detyr e organeve shtetrore, e institucioneve politike dhe e bartsve t
funksioneve politike; do qytetar, ka t drejt t marr nismn pr
mbrojtjen e kushtetutshmris dhe t ligjshmris; N shtetet federative,
kushtetuta federative ka prparsi ndaj kushtetutave t shteteve federale;
Aktet juridike, pr t cilat nga organi kompetent konstatohen se jan
kundrkushtetuese, nuk mund t zbatohen dhe Mbrojtja e
kushtetutshmris dhe e ligjshmris sht n kompetenc t gjykatave
kushtetuese dhe organeve tjera, t prcaktuara me kushtetut.
Ligjshmria bazohet n harmonizimin e sistemit juridik dhe n
bazueshmrin e tij n ligj. Ndr parimet kryesore t ligjshmris jan:
Parimi i supremacionit t ligjit, ndaj akteve tjera juridike dhe t gjitha
kto akte me fuqi nnligjore, duhet t jen n pajtim me ligjin; Parimi i
eprsis s ligjit federativ, ndaj ligjeve t njsive federale. Ky parim vlen
vetm pr shtetet federative, ku ligjet e njsive federale, nuk mund t
jen, n kundrshtim me ligjet federative; Parimi i shpalljes s
obligueshme t ligjeve, para hyrjes s tyre n fuqi. Ky parim, nnkupton
obligimin e organit q nxjerr ligjet, pr ti botuar ato n publikim t
posam (Gazetn Zyrtare) para se t hyjn n fuqi Shpallja dhe
publikimi i ligjeve, ka dy qllime kryesore: e para, ti njoftoj qytetart
me prmbajtjen e tij dhe e dyta, ti mundsoj organeve kompetente
shtetrore prgatitjen pr fillimin e zbatimit t ligjit; Parimi i ndalimit t
10
efektit prapaveprues (retroaktiv) t ligjit. Ky parim, do t thot se, ligjet

kan efekt q nga dita e miratimit t tyre dhe se marrdhniet juridike, t
filluara pas para hyrjes n fuqi t ligjit t ri, zhvillohen dhe prfundojn
n baz t ligjit t vjetr. Prjashtim nga kjo, bjn ligjet penalo-juridike,
t cilat mund t ken efekt prapaveprues, vetm n rast kur jan m t
favorshme pr kryesit e veprave penale, p.sh. nse ligji i ri pr veprn
penale prcakton dnimin m t but se ligji i vjetr; Ligjshmria e
akteve dhe veprimeve t organeve shtetrore. T gjitha aktet dhe
veprimet e ndrmarra nga organet shtetrore dhe institucionet q
ushtrojn autorizime publike, duhet t jen n prputhje me ligjin;
Procedura e organeve shtetrore pr njohjen e nj t drejte apo pr
prcaktimin e ndonj detyrimi, duhet t zhvillohet n baz t ligjit.
Ktu nnkuptohet, obligimi i organeve shtetrore, q n afatet e caktuara
t ndrmarrin, t gjitha veprimet procedurale pr t mundsuar realizimin
efikas t t drejtave t qytetarve; E drejta e pals, q n procedurn para
organeve shtetrore, t shrbehet me gjuhn amtare. Ky sht parim
ligjor, q duhet t siguroj barazin e t gjith qytetarve para ligjit dhe
komunikimin e tyre me organet shtetrore, n gjuhn amtare. Mosnjohja
e gjuhs zyrtare, n t ciln zhvillohet procedura, nuk guxon t jet
penges pr paln n procedurn para organeve shtetrore. Organet
shtetrore, jan t obligueshme q tia lehtsojn prdorimin e gjuhs
amtare, e n rast kur kjo gjuh, nuk prputhet me gjuhn zyrtare, duhet ti
sigurojm pals prkthyes, gjat tr rrjedhs s procedurs; dhe e drejta
e qytetarve pr prdorimin e mjeteve juridike, pr mbrojtjen e t
drejtave t tyre individuale dhe kolektive. Me kt parim, nnkuptohet e
drejta e qytetarve, pr prdorimin e ankesave dhe t mjeteve tjera
juridike, ndaj akteve t organeve shtetrore.
LEGJISALATIVI - KUVENDI I REPUBLIKS S KOSOVS
Kuvendi n aspektin kushtetues prkufizohet si organ ligjdhns i
zgjedhur drejtprdrejt nga qytetaret me drejt vote. Funksioni primar i
parlamentit sht ligjvnia, kurse funksione tipike pr t jan edhe
prcaktimi i politikave dhe vendimarrja pr shtjet kryesore publike. N
Kosov, Kuvendi sht institucion ligjvns i Republiks i zgjedhur
1
drejtprdrejt nga populli. Prbrja dhe mnyra e zgjedhjes s
deputetve sht e percaktuar me Kushtetut, neni 64, ku Kuvendi i
Kosovs prbhet nga 120 deputet t zgjedhur me votim t fsheht
1
Burimi: kushtetuta e Republikes se Kosovs neni 63

11
bazuar n listat e hapura. Vendet n kuvend ndahen midis t gjitha

partive, koalicioneve, nismave qytetare dhe kandidatve t pavarura, n
prpjestime me numrin e votave t vlefshme t fituara n zgjedhjet pr
kuvend. N kuadr t ksaj ndarje, 20 vende jane t garantuara pr
perfaqesimin e komuniteteve pakice n Kosove. Vendet e rezervuar dhe
t garantuara pr komunitete t cilat nuk jan shumic n Kosov, n
mnyrn si n vijim: Dhjet (10) ulse do ti ndahen partive,
koalicioneve, iniciativave qytetare dhe kandidatve t pavarur t cilt
jan deklaruar se prfaqsojn komunitetin serb t Kosovs dhe dhjet
(10) ulse do ti ndahen komuniteteve tjera si n vijim: komuniteti rom
nj (1) ulse; komuniteti ashkali nj (1) ulse; komuniteti egjiptian nj
(1) ulse; dhe nj (1) ulse shtes do ti jepet komunitetit rom, ashkali
apo egjiptas, q ka numrin m t madh t votave t prgjithshme;
komuniteti boshnjak tri (3) ulse; komuniteti turk dy (2) ulse dhe
2
komuniteti goran nj (1) ulse.
Kompetencat e Kuvendit n Kushtetut prcaktohen sipas metods s
3
enumeracionit taksativ . Kushtetuta n mnyr taksative prcakton fushveprimin e Kuvendit dhe jasht kompetencave prekluzive kushtetuese,
parlamenti nuk ka prgjegjsi. Pra nuk ka kompetenca t supozuara t
parlamentit, por vetm t kompetenca shprehimore t prcaktuara dhe t
numruara n mnyr taksative, Kompetencat e parlamentit jan mjaft t
gjra dhe fillojn me kushtetudhnien dhe ligjdhnien dhe prfundojn
me funksione t gjra zgjedhore.
Po aty, neni 64 paragrafi, 1, 2, 3 dhe neni 148 dispozitat transicionale pr kuvendin e

kosoves
3
Po aty, Neni 65 Kompetencat e Kuvendit: (1) miraton ligje, rezoluta dhe akte t tjera
t prgjithshme; (2) vendos t ndryshoj Kushtetutn me dy t tretat (2/3) e votave t t
gjith deputetve t tij, prfshir dy t tretat (2/3) e t gjith deputetve q mbajn
vendet e rezervuara dhe t garantuara pr prfaqsuesit e komuniteteve q nuk jan
shumic n Kosov; (3) shpall referendum, n pajtim me ligjin; (4) ratifikon traktatet
ndrkombtare; (5) miraton Buxhetin e Republiks s Kosovs;(6) zgjedh dhe
shkarkon Kryetarin dhe nnkryetart e Kuvendit; (7) zgjedh dhe mund t shkarkoj
Presidentin e Republiks s Kosovs n pajtim me kt Kushtetut; (8) zgjedh
Qeverin dhe shpreh mosbesimin ndaj saj; (9) mbikqyr punn e Qeveris dhe t
institucioneve t tjera publike, t cilat, n baz t Kushtetuts dhe ligjeve, i raportojn
Kuvendit; (10) zgjedh antart e Kshillit Gjyqsor t Kosovs dhe t Kshillit
Prokurorial t Kosovs, n pajtim me kt Kushtetut; (11) propozon gjyqtart e
Gjykats Kushtetuese;(12) mbikqyr politikn e jashtme dhe t siguris; (13) jep
plqimin pr dekretin e Presidentit mbi shpalljen e Gjendjes s Jashtzakonshme; si dhe
(14) vendos pr shtjet me interes t prgjithshm, t prcaktuara me ligj.
12
Kompetenca e kontrollit parlamentar t qeveris

Parashtrimi i pyetjeve parlamentare (parashtrimi i pyetjeve pr kryeministrin, ministrat dhe titullart tjer t organeve dhe agjensioneve ekzekutive). Parimi inter partes raporti midis dy palve; deputetit si
parashtrues i pyetjes dhe kryeministrit ose ministrit si pal t cils i
adresohet pyetja. te pyetja parlamentare nuk lejohet ndrhyrja e pals s
tret, nuk ka debat parlamentar dhe mocion t votimit. Interpelanca
parlamentare (mocioni i interpelancs ndaj kryeministrit, ministrave dhe
titullarve dhe agjensioneve ekzekutive t shtetit). Parimi erga omnesraporti shumpalsh parlamentar, lejon pjesmarrjen e palve t treta n
mocion, qoft n mbshtetje ose n kundrshtim t mocionit t
interpelancs. Komisionet anketuese-investiguese kan pr detyr t
hetojn akuzat pr tejkalim kompetencash ose keqprdorim t
funksioneve t organeve dhe agjensioneve ekzekutive t shtetit. Si rregull
komisionet anketuese udhheqen nga opozita dhe pas investigimit
parlamentar dorzojn raportin hetimor pr shqyrtim dhe miratim parla
4
mentit. Mocioni i mosbesimit t qeveris si dhe fillimi i procedurs dhe
5
ngritja e akuzs ndaj presidentit .
Komisionet e Kuvendit jan trupa punues t parlamentit, t cilat
ushtrojn funksione t caktuara nga rrethi i fushveprimit t tij. Numri,
prbrja dhe funksionet e komisioneve parlamentare prcaktohen me
6
rregulloren e puns s Kuvendit.
Grupet parlamentare paraqesin trupat punues t parlamentit, t cilt
tubojn deputetet e nj partie politike apo t nj koalicioni politik. Kto
grupe ha rmonizojn qndrimet e deputetve t partive politike dhe
marrin qndrim pr mnyrn e deklarimit t tyre, kur n seanc t
parlamentit vendoset pr shtje t ndryshme politike.
Shprndarja e parlamentit paraqet nj institucion parlamentar q
nnkupton prfundimin e mandatit t parlamentit para skadimit t
mandatit t rregullt pr t cilin sht zgjedhur. Shprndarja e parlamentit
vjen si pasoj e rrethanave t caktuara kushtetuese dhe politike, t cilat
bllokojn punn e tij, bjn t pamundshm ushtrimin e funksioneve
kushtetuese dhe si rezultat i krizave t thella parlamentare, t cilat nuk
mund t tejkalohen me mjete tjera politike. Shumica e kushtetutave
njohin institutin e shprndarjes s parakohshme dhe prcaktojn
4
Po aty neni 100

Po aty neni 91
6
Po aty neni 77
5
13
procedurat e shprndarjes. Si rrethana kryesore kushtetuese q ndikojn

n shprndarjen e parakohshme jan; konfliktet n mes presidentit dhe
parlamentit rreth zgjedhjes s kryeministrit dhe qeveris, votimi i
mocionit t mosbesimit t qeveris, mos zgjedhjes s presidenti t
Republiks s Kosovs brenda afatit t prcaktuar si dhe krizat e thella
7
parlamentare.
SHEFI I SHTETIT
Presidenti i Republiks s Kosovs
Kushtetutat e prkufizojn shefin e shtetit si kryetar individual t
shtetit q prfaqson unitetin e vendit. N kt mnyr sht prcaktuar
edhe n kushtetutn e Kosovs. Presidenti sht kreu i shtetit dhe
8
prfaqson unitetin e popullit t Republiks s Kosovs. Ai zgjedhet nga
Kuvendi me votim t fsheht. T drejtn pr tu nominuar pr kandidat
pr president e ka do shtetas i cili ka mbushur moshn tridhjet e pes
(35) vjeq, dhe nse arrin ti siguroj nnshkrimet e t paktn tridhjet (30)
deputetve. Kandidatt t cilt kan nga tridhjet nnshkrime hyjn n
gar pr tu zgjedhur. Zgjedhja e presidentit bhet me dy t tretat (2/3) e
9
votave t gjith deputetve t Kuvendit. Kandidati i cili i merr dy t
tretat (2/3) e votave zgjedhet president i Kosovs. Por, nse asnjri nga
kandidatt nuk merr shumicn prej dy t tretave (2/3) n dy votimet e
para, organizohet votimi i tret n mes dy kandidatve t cilt kane marre
numrin me t larte t votave n votimin e dyte dhe kandidati q merr
shumicen e votave t t gjith deputetve, zgjedhet president i
10
Republiks s Kosovs . N raste kur edhe n votimin e tret, asnjri
kandidat nuk zgjedhet president, kuvendi shprndahet dhe shpallen
11
zgjedhjet e reja, t cilat duhet t mbahen brenda dyzet e pes (45) dite.
Mandati i presidentit sht pes (5) vjet dhe fillon pasi Presidenti t ket
dhn betimin para Kuvendit. Gjat mandatit, Presidenti i Republiks s
Kosovs gzon imunitet nga ndjekja penale, padit civile ose shkarkimi
pr veprimet dhe vendimet brenda fushveprimit t prgjegjsive t
12
Presidentit t Republiks s Kosovs .
7
Po aty, neni 82, paragrafi 1 dhe paragrafi 2

Po aty, neni 83
9
Po aty, neni 86, paragrafi 4
10
11
12
Po aty, neni 89
8
14
Kompetencat kushtetuese t Presidentit t Republiks s Kosovs jan

prcaktuar me nenin 84 t Kushtetuts.
Bazuar n Kushtetut, Presidenti i Kosovs prfaqson Republikn e
Kosovs brenda dhe jasht; garanton funksionimin kushtetues t
institucioneve t prcaktuara me Kushtetut; shpall zgjedhjet pr
Kuvendin e Kosovs dhe thrret mbledhjen e par t tij; shpall ligjet e
miratuara nga Kuvendi; ka t drejtn e kthimit pr rishqyrtim t ligjeve t
miratuara, nse konsideron se jan t dmshme pr interesat legjitime t
Republiks s Kosovs ose t nj a m shum komuniteteve t saj.
Presidenti t drejtn e rikthimit t nj ligji mund ta shfrytzoj vetm nj
her. Ai nnshkruan marrveshjet ndrkombtare n pajtim me
Kushtetutn; propozon amendamente pr Kushtetutn; mund t referoj
shtje kushtetuese n Gjykatn Kushtetuese; udhheq politikn e
jashtme t vendit; pranon letrat kredenciale t shefave t misioneve
diplomatike t akredituar n Republikn e Kosovs; sht Komandant
Suprem i Forcave t Siguris t Kosovs; udhheq Kshillin Konsultativ
pr Komunitete; cakton mandatarin pr formimin e Qeveris, pas
propozimit t partis politike ose t koalicionit, q prbn shumicn e
Kuvendit; emron dhe shkarkon Kryetarin e Gjykats Supreme t
Kosovs me propozimin e Kshillit Gjyqsor t Kosovs; emron dhe
shkarkon gjyqtart e Republiks s Kosovs me propozimin e Kshillit
Gjyqsor t Kosovs; emron dhe shkarkon Kryeprokurorin e Shtetit t
Republiks s Kosovs, me propozimin e Kshillit Prokuroial t
Kosovs; emron dhe shkarkon prokurort e Republiks s Kosovs, me
propozimin t Kshillit Prokurorial t Kosovs; emron gjyqtart pr
Gjykatn Kushtetuese, me propozimin e Kuvendit; emron Komandantin
e Forcave t Siguris t Kosovs, pas rekomandimit t Kryeministrit; s
bashku me Kryeministrin, emron Drejtorin, Zvendsdrejtorin dhe
Inspektorin e Prgjithshm t Agjencis s Kosovs pr Inteligjenc;
vendos pr shpalljen e Gjendjes s jashtzakonshme, n konsultim me
Kryeministrin; mund t krkoj mbledhje t Kshillit t Siguris t
Kosovs dhe i kryeson ato n kohn e Gjendjes s jashtzakonshme;
vendos pr formimin e misioneve diplomatike e konsullare t Republiks
s Kosovs, n baz t konsultimit me Kryeministrin; emron dhe
shkarkon shefat e misioneve diplomatike t Republiks s Kosovs, me
propozimin e Qeveris; emron Kryetarin e Komisionit Qendror t
Zgjedhjeve; emron Guvernatorin e Banks Qendrore t Republiks s
Kosovs i cili shrben edhe si Drejtor Menaxhues dhe emron antart e
tjer t Bordit t Banks; jep medalje, mirnjohje dhe mime, n pajtim
15
me ligjin dhe shpall falje individuale, n pajtim me ligjin si dhe s paku

nj her n vit i drejtohet Kuvendit t Kosovs prkitazi me
fushveprimtarin e tij/saj.
Mungesa e Prkohshme dhe Shkarkimi i Presidentit sht e prcaktuar
n Kushtetut n ato raste kur posti i presidentit pr arsye t ndryshme
mbetet i lire. At here Kryetari i Kuvendit t Kosovs do t shrbej si
ush- trues i detyrs s Presidentit t Republiks s Kosovs. n keto raste
posti i ushtruesit t detyrs s Presidentit t Republiks s Kosovs, nuk
13
mund t ushtrohet pr nj periudh m t gjat se gjasht (6) muaj.
Gjithashtu, Presidenti i Republiks s Kosovs mund t shkarkohet nga
Ku-vendi nse ai/ajo sht dnuar pr kryerjen e krimit t rnd; nse nuk
sht i/e aft pr t ushtruar prgjegjsit e ktij posti pr shkak t
smundjes s rnd ose nse Gjykata Kushtetuese ka prcaktuar se ajo/ai
ka br shkelje t rnd t Kushtetuts. Procedura pr shkarkimin e tij
mund t iniciohet nga nj e treta (1/3) e deputetve t Kuvendit, t cilt
nnshkruajn nj peticion, i cili shpjegon arsyet pr shkarkim. N rast se
peticioni supozon ndonj shkelje t rnd t Kushtetuts, peticioni duhet
ti dorzohet menjher Gjykats Kushtetuese, e cila vendos pr kt
shtje brenda shtat (7) ditsh nga marrja e peticionit. Ather nse
Presidenti sht dnuar pr ndonj krim t rnd ose nse Gjykata
Kushtetuese konstaton se ajo/ai ka br shkelje t rnd t Kushtetuts,
Kuvendi mund t shkarkoj Presidentin me dy t tretat (2/3) e votave t
14
t gjith deputetve t tij.
EKZEKUTIVI-QEVERIA
Qeveria si organ ekzekutiv paraqitet me emrtime t ndryshme kushtetuese. Ajo determinohet nga tradita shtetrore dhe modeli i
funksionimi t qeveris n nj shtet.
Mnyra e zgjedhjes dhe format e organizimit t qeveris si organ t
pushtetit ekzekutiv n sistemet parlamentare zgjedhet e kontrollohet nga
ana e parlamentit. N shumicn e shteteve me sistem parlamentare rol t
rndsishm n formimin e qeveris, ka shefi i shtetit, i cili propozon mandatarin
(kryeministrin) pr formimin e qeveris. Varsisht nga mnyra e
zgjedhjes s qeveris dhe pozita e saj n raport me parlamentin, n
13
14
Po aty, neni 90 paragrafi 3

Po aty, neni 91, pragrafi 1,2,3
16
teorin parlamentare jan t njohura dy modele themelore t funksionimit

t qeveris: qeveria parlamentare dhe qeveria q funksionon sipas
modelit t kabinetit. Prpos ktyre dy modeleve jan t njohura edhe
format tjera t qeveris: qeveria teknike, qeveria e ekspertve, qeveria e
shptimit kombtar, qeveria n hije etj.
Modelet kushtetuese t qeveris: Qeveri parlamentare quhet ajo e
cila formohet dhe funksionon sipas rregullave parlamentare. Kjo qeveri
zgjedhet pas zgjedhjeve parlamentare, kur krahas konstituimit t
parlamentit t ri zgjedhet edhe qeveria si organ ekzekutiv. Mandati i
formimit t qeveris n sistemet parlamentare i takon partis politike, e
cila i ka fituar zgjedhjet parlamentare. Kjo parti, n rast se fiton shumicn
e mandateve parlamentare, ka t drejt q nga radha e antarve t saj t
formoj qeverin. N rastet, kur asnj parti parlamentare nuk ka
shumicn e mandateve n parlament, vjen deri t formimi i qeveris s
koalicionit midis dy apo m shum partive politike. Qeveria e koalicionit
n prbrje t saj ka antar t partive politike t cilat kan hyr n
koalicion politik me rastin e formimit t qeveris.
Qeveria e kabinetit: Kjo form e funksionimit t qeveris,
karakterizohet me pavarsin m t madhe t saj n raport me
parlamentin. Edhe pse formalisht emrohet nga parlamenti, qeveria e
kabinetit funksionon si organ i pavarur shtetror. Rolin dominues n
konstituimin e ksaj qeverie e ka kryeministri, i cili pas marrjes s
mandatit nga ana e shefit t shtetit (monarkut apo kryetarit t Republiks)
e formon kabinetin e tij nga personat, t cilt i zgjedh personalisht.
Qeveria e cila funksionon n form t kabinetit ka fun-ksione t gjra
shtetrore dhe politike. Ajo, praktikisht, qeveris me pushtetin shtetror.
Autorizimet e parlamentit n drejtim t kontrollit parlamentar t qeveris
s kabinetit jan t kufizuara dhe ai, si rregull, nuk mund t shtroj
shtjen e votbesimit t saj.
Kabineti si organ ekzekutiv formohet sipas rregullave parlamentare. Kjo
do t thot se at e formon partia politike e cila gjendet n pushtet. Ky
sistem gjen aplikim n shtetet dypartriake, ku rivaliteti politik zhvillohet
midis dy partive politike. Partia e cila i fiton zgjedhjet ka t drejt t
formoj kabinetin nga radht e saj.
Qeveria e ekspertve-teknike: Prpos organizmit t qeveris n form
parlamentare dhe t kabinetit, n praktik jan shnuar raste t formimit
t t ashtuquajturs qeveri teknike apo e ekspertve. Karakteristik
dominuese e ktij modeli t qeveris sht karakteri jashtpartiak i saj.
N t vrtet, kjo qeveri nuk formohet dhe funksionon n baz t
rregullave parlamentare. At nuk e prbjn pjestart e partis politike
17
n pushtet, por ekspertt nga radht e partive t ndryshme politike,

prkatsisht ekspert q nuk i takojn asnj partie politike.
Mandati i ktyre qeverive sht i kufizuar deri n eliminimin e
shkaqeve q kan shkaktuar krizn parlamentare. Qeveria teknike
zgjedhet nga parlamenti n baz t marrveshjes dhe plqimit t partive
politike parlamentare N praktikn parlamentare qeverit teknike m s
shpeshti formohen kur shtetet gjenden n kriz parlamentare, si pasoj e
konflikteve ndrpartiake.
Qeveria e unitetit kombtar: Sikurse qeveria teknike edhe ky model i
qeveris aplikohet n rastet e jashtzakonshme, kur shteti gjendet n
kriz t thell politike dhe ekonomike, apo kur sht i prfshir n luft
civile dhe ndretnike. Si rrjedh edhe nga vet emrtimi i saj, kjo qeveri
ka pr qllim shptimin e shtetit dhe kombit, n rastet, kur rrezikohet
substanca e tij ekonomike dhe politike, si rezultat i faktorve t
brendshm apo ndrkombtar. Kto rrethana, bjn t pamundshm
funksionimin e sistemit kushtetues dhe institucional dhe shtrojn nevojn
e formimit t nj qeverie gjithkombtare, t cils i besohet qeverisja e
shtetit n rrethana t jashtzakonshme. Kjo qeveri zgjedhet jasht
rregullave parlamentare dhe n t hyjn personalitetet m t shquara t
nj shteti (kombi). Mandati i ksaj qeverie sht i kufizuar dhe limituar
me kohzgjatjen e gjendjes s jashtzakonshme. Pas tejkalimit t ksaj
gjendjeje, zakonisht mbahen zgjedhjet e jashtzakonshme parlamentare.
Me prfundimin e ktyre zgjedhjeve, i pushon mandati qeveris s
shptimit kombtar dhe formohet qeveria parlamentare. Ky model i
qeveris sht i rrall n praktik.
Qeveria e Republiks s Kosovs
Prbrja Qeveris s Kosovs sht prcaktuar me Kushtetut ndrsa
organizimi dhe funksionimi saj, mnyra e puns dhe procedurat e
vendimmarrjes n Qeveri si dhe bashkpunimi ndrmjet Qeveris dhe
institucioneve t tjera t prcaktuara me Kushtetut rregullohen me ligj
dhe me rregulloren e Qeve- ris.
Qeverin e Kosovs e prbjn Kryeministri, zvendskryeministrat
dhe ministrat. Ajo e ushtron pushtetin ekzekutiv n pajtim me
Kushtetutn dhe ligj. Qeveria zbaton ligjet dhe aktet e tjera t miratuara
nga Kuvendi i Kosovs dhe ushtron veprimtari tjera brenda prgjegjsive
t prcaktuara me Kushtetut dhe me ligj.
18
Qeveria ka kto kompetenca t prcaktuar me Kushtetut. Ajo

propozon dhe zbaton politikn e brendshme dhe t jashtme t vendit;
mundson zhvillimin ekonomik t vendit; propozon Kuvendit
projektligje dhe akte t tjera; merr vendime dhe nxjerr akte juridike ose
rregullore, t nevojshme pr zbatimin e ligjeve; propozon Buxhetin e
Republiks s Kosovs; udhzon dhe mbikqyr punn e organeve t
administrats; udhzon veprimtarin dhe zhvillimin e shrbimeve
publike; i propozon Presidentit t Republiks s Kosovs emrimet dhe
shkarkimet pr shefa t misioneve diplomatike t Kosovs; propozon
amendamentimin e Kushtetuts dhe mund t referoj shtje kushtetuese
n Gjykatn Kushtetuese si dhe ushtron edhe funksione t tjera
ekzekutive, t cilat nuk u jan caktuar organeve t tjera qendrore ose
15
vendore .
Kryeministri i Kosovs ka kto kompetenca: prfaqson dhe udhheq
Qeverin; siguron q t gjitha Ministrit t veprojn n pajtim me
politikat qeveritare; siguron zbatimin e ligjeve dhe t politikave t
prcaktuara t Qeveris; ndrron antart e Qeveris, pa plqimin e
Kuvendit; kryeson Kshillin e Siguris t Kosovs; emron Drejtorin e
Prgjithshm t Policis s Kosovs; kshillohet me Presidentin e
Republiks s Kosovs mbi shtjet e Inteligjencs; s bashku me
Presidentin, emron Drejtorin, Zvendsdrejtorin dhe Inspektorin e
Prgjithshm t Agjencis s Kosovs pr Inteligjenc dhe kshillohet
me Presidentin pr zbatimin e politiks s jashtme t vendit si dhe kryen
16
edhe pun t tjera, t prcaktuara me Kushtetut dhe me ligj .
Pas zgjedhjeve ose kur Kryeministri jep dorheqje ose kur posti i tij/saj
mbetet i lir, fillon procedura pr formimin dhe zgjedhjen e Qeveris.
Presidenti i propozon Kuvendit mandatarin pr Kryeministr, n
konsultim me partin politike ose koalicionin q ka fituar shumicn e
nevojshme n Kuvend pr t formuar Qeverin. Kandidati pr
Kryeministr, jo m von se pesmbdhjet (15) dit pas emrimit,
paraqet prbrjen e Qeveris para Kuvendit dhe krkon miratimin nga
ana e tij. N qoft se Qeveria i merr shumicn e votave t t gjith
deputetve konsiderohet e zgjedhur. Antart e Qeveris pas zgjedhjes e
17
japin betimin para Kuvendit.
Por, nse prbrja e propozuar e Qeveris nuk merr shumicn e votave
t nevojshme, Presidenti, brenda dhjet (10) ditsh emron kandidatin
15
Po aty, neni 93
Po aty, neni 94
17
Po aty. Neni 95, paragrafi 6
16
19
tjetr sipas s njjts procedur. Nse as hern e dyt nuk zgjidhet

Qeveria, ather Presidenti i Kosovs i shpall zgjedhjet, t cilat duhet t
18
mbahen jo m von se dyzet (40) dit nga dita e shpalljes s tyre.
Qeveria pr punn e vet, i prgjigjet Kuvendit, Kryeministri,
zvends kryeministrat dhe ministrat mbajn bashkprgjegjsin pr
vendimet q merr Qeveria, dhe prgjegjsin individuale pr vendimet q
marrin n fushat e prgjegjsive t tyre.
Raporti i qeveris dhe Instrumentet e kontrollit parlamentar t
qeveris jan: miratimi i buxhetit; raportet periodike t qeveris, pyetjet
parlamentare, Interpelanca parlamentare, komisionet anketuese
parlamentare, mocioni i vot besimit dhe shkarkimi i qeveris. Pushimi i
mandait t qeveris behet me dor heqje e kryeministrit, votimi i
mosbesimit t qeveris nga parlamenti dhe shprndarja e parlamentit.
18
Po aty, neni 95
20
SISTEMI I DREJTSIS
Parimet kushtetuese t gjyqsorit
Pushteti gjyqesor ushtrohet nga gjykatat. Pavarsia e gjykatave
garantohet dhe sanksionohet n Kushtetut dhe n legjislacionin e vendit.
T gjitha institucionet ( legjislative dhe ekzekutive ) qeveritare dhe t
tjera, kan pr detyr t respektojn pavarsin e pushtetit gjyqsore.
19
Gjykatat, gjykojn n baz t Kushtetuts dhe ligjit dhe ky parim sht
baz dhe korniz e pavarsis s tyre. Pra, gjykatat realizojn funksionin
e tyre n mnyr t pavarur dhe t paanshem nga institucionet dhe
subjektet e tjera t percaktuar me Kushtetut dhe ligj. Gjykatat i zgjedhin
shtjet q u parashtrohen me paansi, duke u mbshtetur n fakte dhe
sipas ligjit, pa kufizime dhe pa qen objekt ndikimesh, nxitjesh,
presionesh ose ndrhyrjesh direkte ose indirekte.
Ne kuadr t parimeve t prgjithshme t sistemit gjyqsorit
hyjn: pavarsia e gjyqsis nga legjislativi dhe ekzekutivi paraqet
parakushtin kryesor pr ekzistimin e kushteve pr pavarsin e gjyqsis.
Ky parim konsiston n mos varsin e gjykatave nga parlamenti dhe
qeveria, dhe n mos ushtrimin e kontrollit politik ndaj puns s tyre;
depolitizimi i gjykatave, paraqet nj parim tjetr, pr funksionimin e
gjyqsis s pavarur. Gjykatat dhe antart e saj nuk mund t involvohen
drejtprdrejt, aktivisht n jetn politike. Pra, brenda organizimit gjyqsor
sht i ndaluar do veprim politik, n baza partiake ose n forma tjera t
20
organizimit politik;
financimi i pavarur paraqet nj garanci t
funksionimit t gjyqsis s pavarur. Kjo nnkupton se, gjykatat duhen t
financohen nga nj buxhet i pavarur i tyre, i cili nuk do t jet nn
kontroll t prhershm t qeveris, por do t administrohet dhe
menaxhohet nga vet gjykata; respektimi i procedurave gjyqsore sht
nj kusht tjetr pr ndrtimin e konceptit t gjyqsis s pavarur dhe t
shtetit gjyqsor n prgjithsi; zgjedhja e gjyqtarve me afate t gjata,
paraqet nj element tjetr t ndrtimit t gjyqsis s pavarur, i cili
siguron sigurin juridike t gjyqtarve dhe ushtrimin e funksioneve t
19
Burimi: Kushtetuta e Republikes se Kosovs 2008, kapitulli VII, sistemi I drejtesise neni
102
20
Burimi: Kushtetuta e Republikes se Kosoves, Neni 106.
21
SISTEMI
KUSHTETUES
JURISPRUDENCS
DHE
ORGANIZIMI
21
tyre. Duke qen t zgjedhur pr periudhat e gjata kohore, gjyqtart

marrin garanci se do t jen t pavarur nga ndryshimet politike, t cilat
pasojn pas do cikli t zgjedhjeve parlamentare.
Mnyra e emrimit dhe shkarkimit t gjyqtarve n Kosov sht e
prcaktuar me Kushtetut. Gjyqtart i emron, riemron dhe shkarkon
22
Presidenti i Republiks me propozim e Kshillit gjyqsor. Gjyqtart
gzojn imunitet nga ndjekja penale, padit civile dhe shkarkimi nga
funksioni pr vendimet e marra, votimet e bra, mendimin e shprehur dhe
pr veprimet e tjera brenda fushveprimit t detyrave dhe prgjgjsive t
tyre. Ata nuk jan mbi ligjin. Gjyqtart mund t shkarkohen nga
funksioni pr shkak t dnimit pr nj vepr t rnd penale ose pr
mos respektimin e detyrs.
N baz t Kushtetuts, pavarsin, paanshmrin e sistemit
23
gjyqsor e siguron Kshilli Gjyqsor i Kosovs.
Gjykata Supreme e
Kosovs sht autoriteti m i lart gjyqsor. Organizimi, funksionimi dhe
24
juridiksioni i gjykatave rregullohet me ligj . Ky Ligj prcakton rregullat
e organizimit dhe funksionimit t Gjykatave, statusin e gjyqtarit, parimet
dhe rregullat e gjykimit, paraqitjen dhe shqyrtimin e krkesave,
procedurat e veanta, marrjen e vendimeve dhe ekzekutimin e tyre .

PROKURORI I SHTETIT
Prokurori i shtetit sht institucion i pavarur me autoritet dhe
prgjegjesi pr ndjekjen t personave t akuzuar pr ndonj vepr penale
25
ose pr ndonj vepr tjetr, sikurse sht rregulluar me ligj. N
prputhje me parimin e akuzativitetit n procedurn penale, kjo
procedur, n parim, nuk mund t filloj dhe t zhvillohet, pa iniciativn
e prokurorit t shtetit. Nga kjo, mund t konkludohet se, funksioni i
ndjekjes penale, i sht besuar subjektit t veant procedural, e ky sht
prokurori. Prokurori i shtetit sht institucioni i paanshm dhe vepron n
26
baz t Kushtetuts dhe ligjit.
21
Po aty, neni 105

Po aty, Neni 104
23
Po aty, Neni 108
24
Po aty, neni 103
Ligji pr Gjykatatsht n process t hartimit. Keshtu qe derisa t miratohet dhe t

hyje n fyqi ky ligj, Gjykatat n Kosove, organizohen dhe funksionojn n baze t
Rregulloreve t UNMIK-ut.
25
Burimi: Kushtetuta e Republikes se Kosoves, Neni 109 paragrafi 1.
26
Po aty, neni 109 paragrafi 2.
22
22
Organizmi, kompetencat dhe detyrat e Prokurorit t shtetit rregullohen
27
me ligjin pr Prokurorin.
Emrimi i prokurorve t shtetit bhen nga Presidenti i Republiks t
28
propozuar nga Kshilli Prokurorial i Kosovs . Kshilli Prokurorial i
Kosovs sht insitucion i pavarur n kryerjen e funksioneve t tij dhe
siguron q Prokurori i shtetit t jet i pavarur, profesional, i paanshm.
Kshilli prokurorial i rekruton, propozon q ti avancoj, transferoj, dic29
iplinoj prokuroret n menyrn e rregulluar me ligj .
Duke pasur parasysh natyrn dhe karakterin e funksionit q kryejn,
prokurorit e shtetit jan t lidhura n vij vertikale mes tyre. N
ushtrimin e funksionit t ndjekjes s kryesve t veprave penale dhe t
veprave t tjera t dnueshme, t caktuara me ligj, prokurori i shtetit
prcakton dhe merr masat e nevojshme, n bashkpunim me organet tjera
t autorizuara, lidhur me zbulimin e ktyre veprave dhe kryesve t tyre.
N pajtim me autorizimet e caktuara n ligj, prokurori orienton
procedurn paraprake.
Avokati i popullit (Ombudspersoni)
Institucioni i Ombudsmanit si mbrojts i t drejtave dhe lirive t
individit dhe t personave juridik nga veprimet abuzive t organeve
shtetrore dhe t administrats civile, i ka fillet e tij n Suedi, ku u
formua pr her t par n vitin 1809. M von, gjat shekullit XX, ky
institucion u themelua n shum shtete evropiane dhe n SHBA. Sot,
shumica e shteteve antare t Organizats pr Siguri dhe Bashkpunim
Evropian (OSBE), kan t themeluar apo jan n themelim e sipr t
institucionit t Ombudsmanit. Ka dallime prej shteti n shtet, sa i prket
bazs ligjore t themelimit, organizimit, fushveprimit, kompetencave
dhe emrtimit t institucionit t Ombudspersonit.
Disa shtete e kan t rregulluar me kushtetut, themelimin e institucionit
t Ombudspersonit e disa t tjera, kt e kan rregulluar me ligj t
veant. N disa shtete, si n Kanada, Itali, Zvicr dhe n SHBA, nuk ka
Ombudsman n nivel nacional, por atje ky institucion ekziton n nivel
provincial apo lokal. Shtete t tjera, kt institucion e kan n nivel
27

Ligji pr Prokurinsht n process t hartimit. Keshtu qe deri sa t miratohet dhe t
hyje n fyqi ky ligj, Prokurorit n Kosove, organizohen dhe funksionojn n baze t
Rregulloreve t UNMIK-ut.
28
Burimi: Kushtetuta e Republikes se Kosoves, neni 84
29
Po aty. Neni 110
23
nacional. N disa shtete Ombudsmani, sht emrtuar edhe si avokat i

30
popullit . Avokatin e popullit t Kosovs e zgjedh kuvendi me shumicn
e votave t t gjith deputeteve t tije, pr nje mandat pesevjeqar pa t
31
drejt rizgjedhje . Ai pr punn e vet raporton para kuvendit me raport
vjetor. Pr t qen efektiv dhe i respektuar nga njerzit, Avokati i popullit
sht i pavarur nga institucionet dhe nga proceset politike dhe nuk duhet
t jet subjekt i ndrhyrjeve apo influencs, nga ata q mund t ken
interes pr rezultatet e hulumtimit t ankesave.
Avokati i popullit mbikqyr dhe mbron t drejtat dhe lirit e individit
nga veprimet ose mosveprimet e paligjshme dhe t parregullta t
32
autoriteteve publike t Kosovs. do institucion ose autoritet tjetr q
ushtron pushtet legjitim n Kosov sht i detyruar tiu prgjigjet
krkesave t avokatit t popullit dhe tia paraqes atyre t gjitha
dokumentacionet dhe informacionet e krkuara n pajtim me ligjin. sht
kompetenc kushtetuese e avokatit t popullit t bj rekomandime dhe
t propozoj masa, nse vren shkelje t t drejtave dhe lirive t njeriut
nga ana e organeve t adminstrats publike si dhe organet e tjera
shtetrore. Por nse, rekomandimet pr masat e propozuara nga avokati i
popullit nuk merren n konsiderat nga institucionet pr ti prmirsuar
dhe evituar shkeljet e t drejtave dhe lirive t njeriut, ai/ajo bazuar n
dispozitat kushtetuese ka t drejt q shtjen t referoj n gjykaten
33
kushtetuese . Avokati i popullit t Kosovs gzon imunitet nga ndjekjet
penale, padit civile ose shkarkimi pr veprimet ose vendimet q jan
34
brenda fushs s prgjegjsive t avokatit t popullit.
GJYKATA KUSHTETUESE
Gjykata kushtetuese sht organ i pavarur i mbrojtjes s
35
kushtetutshmris dhe bn interpretimin prfundimtar t kushtetuts.
Ajo sht nje organ i veant kushtetues, t cilit i besohet mbrojtja e
kushtetutshmris dhe ligjshmeris. Gjykata kushtetuese n shum
vende paraqet mekanizmin kryesor institucional, q n mnyr meritore
mbron kushtetutshmrin dhe ligjshmrin dhe siguron parimin e
30
Arsim Bajrami, vep e cit. fq.

32
33
Po aty. Neni 135, paragrafi 3, 4
34
35
31
24
sundimit t ligjit n shoqri. Kushtetutat i japin autoritetin e nevojshm

kushtetues gjykatave kushtetuese, q t anulojn t gjitha aktet
jokushtetuese dhe joligjore, dhe t konstatojn shkeljet e kushtetuts nga
autoritetet udhheqse t shtetit. I takon gjykats kushtetuese si autoriteti
prfundimtar pr interpretimin e kushtetuts dhe prputhshmris s
ligjeve me kushtetutn dhe t vendos nse sht shkelur kushtetuta nga
autoritetet publike.
Me kushtetut sht prcaktuar se autoriteti prfundimtar pr
interpretimin e kushtetues dhe prputhshmris s ligjeve me kushtetutn
n Kosov sht Gjykata Kushtetuese.
Aktualisht jan t njohura disa forma kushtetese t mbrojtjes s kushtetutshmeris dhe ligjshmeris:
a. Mbrojta e kushtetuts nga organi prfaqsues-parlamenti,
b. Mbrojtja e kushtetuts nga gjykatat e rregullta-Gjykata Supreme
(SHBA),
c. Mbrojtja e kushtetuts nga nj organ i veant kushtetues,
Kshilli Kushtetues n Franc,
d. Mbrojtja e kushtetuts nga ana e gjykatave kushtetuese,
e. Mbrojtja dhe interpretimi i kushtetuts nga institucionet dhe
mekanizmat ndrkombtare, q zbatohet n vendet me
administrim nderkombtar, ku prezenca nderkombtare ka t
drejtat prfundimtare n interpretimin e kushtetutave t oktruara
t ktyre shteteve, psh. Rasti i Bosnjs, ai i Kosovs me Kornizen
Kushtetuese etj.
Kompetencat e prgjithshme- Gjykatat kushtetuese kan autorizime t
gjra n mbrojtjen e Kushtetuts. Ato bjn kontrollin e prgjithshm t
sistemit juridik nga aspekti i pajtueshmris t akteve dhe veprimeve me
Kushtetutn. Gjithashtu, gjykatat kushtetuese vlersojn shkeljen e
kushtetuts nga ana e institucioneve shtetrore dhe konstatojn
plotsimin e kushteve pr shkarkimin dhe largimin nga detyra t
zyrtarve t lart shtetror, q nga presidenti, e gjer tek zyrtaret e
niveleve t ndryshme. N disa sisteme kushtetuese, gjykatat kushtetuese
vlersojn pajtueshmrin kushtetuese t proceseve elektorale, t
referendumeve dhe akteve tjera juridike dhe politike.
N aspektin e prgjithshm kompetencat e gjykatave kushtetuese
mund t ndahe n tri fusha kryesore: Kontrolli i kushtetshmris dhe
ligjshmris dhe vlersimi i ekzistimit t pajtueshmris s akteve
juridike me kushtetutn dhe ligjin, Kontrolli i ekzistimit t shkeljeve,
cenimit, ose mos rrespektimit t kushtetuts nga organet dhe institucionet
25
shtetrore, prfshir ktu edhe shkarkimin e zyrtarve t lart shtetror,

dhe Kontrolli i kushtetutshmris dhe ligjshmeris s zgjedhjeve,
36
referendumeve dhe akteve tjera juridike e politike.
Prbrja, organizimi dhe mnyra e zgjedhjes s gjyqtarve
Kushtetuta prcakton prbrjen, organizimin dhe mnyren e zgjedhjes
s gjyqtarve t gjykatave kushtetuese. Gjykatat kushtetuese n
prbrjen e tyre kan nj numer t kufizuar gjyqtaresh, i percaktuar me
kushtetut. Perberja e gjykates kushtetuese e Kosoves sht prej nente (9)
37
gjyqetarve, pr zgjedhjen e tyre krkohen kushtet t veanta, t cilat
kan t bjn me pregaditjen profesionale, prvojen e gjat kushtetuese
dhe kredibilitetin e lart moral t gjyqtarve. Zgjedhja e gjyqtarve
bhet nga dy organe: parlamenti i propozon dhe presidenti i emron pr
38
nje mandat nentevjeqar, pa mundesi vazhdimi . Zakonisht antart e
gjykatave kushtetuese zgjedhen pr nj periudh t gjat kohore. Gjykata
kushtetuese e Kosovs udhheqet nga kryetari dhe zvendskryetari i
gjykats te cilt zgjedhen me votim t fshehet t gjyqtarve t gjykats
39
pr nje mandat trevjeqar. N kt mnyr ata zgjedhin njerin nga
antart e gjykats pr kryetar pr nj periudh trevjear. Por, zgjedhja n
keto funksione, kryetar apo zevendeskrytar nuk ia zgjate mandatin e
gjyqtarit.
Gjykata kushtetuese percakton organizmin e vet t brendshem,
rregulloren e punes proceset e vendimmarrjes dhe eshtjeve t tjera
organizative n pajtim me ligjin.

Procedura para gjykats kushtetuese jan speciale dhe dallojn nga
rregullat klasike t gjyqsorit. Natyra e kontesteve t kjo gjykat, sht e
36
Arsim Bajrami, Draftimi I kushtetues, prishtine 2007, fq.

Burimi: Kushtetuta e Republikes se Kosves, neni 114 paragrafi 1
38
39
Ligji pr gjykaten kushtetetuesesht n proces t hartimit. Ky ligj do e rregullon

organizimin dhe funksionimin e Gjykats Kushtetuese t Republiks s Kosovs,
procedurat pr paraqitjen dhe shqyrtimin e krkesave pran Gjykats Kushtetuese,
kushtet dhe procedurat pr emrimin dhe shkarkimin e gjyqtarve t Gjykats,
kualifikimet tjera prkatse pr emrimin e gjyqtarve t Gjykats Kushtetuese,
parimet dhe rregullat themelore procedurale dhe shtje tjera organizative.
37
26
karakterit t kontestit kushtetuese dhe procedurat gjyqsore jan t

veanta, dhe shprehin veorit e natyres kushtetuese t kontesteve.
Keshtu qe gjykata kushtetuese vendos vetem pr rastet e ngritura para
gjykates n menyre ligjore nga palet e autorizuara siqsht percaktuar me
kushtetut.
Prcaktimi i objektit t kontestit-padis kushtetuese sht nj proces i
vlersimit t pajtueshmris s nj akti, ose veprimi politik me
kushtetutn. Ky kontest konsiston n konstatimin e ekzistimit t shkeljes
s kushtetuts dhe n anulimin dhe shfuqizimin e nj akt jo kushtetues,
ose shpalljen jo kushtetuese t nj veprim t caktuar t organeve dhe
institucioneve shtetrore. Mbi bazn e ktyre shkeljeve mund t ngritet
nga subjekti i autorizuar nj padi kushtetuese.
Objekt i padis kushtetues mund t jen: Aktet ligjore, aktet
nnligjore, aktet e prgjithshme normative t parlamentit, Aktet
nnligjore t qeveris, dekretet, urdhresat, udhzimet, rregulloret, Aktet
nnligjore t presidentit, dekretet, urdhresat, rregulloret, Aktet e
prgjithshme t organeve dhe agjencioneve ekzekutive, Aktet e
prgjithshme t pushtetit lokal, statutet, rregulloret, etj, Shkeljet dhe
mosrespektimi kushtetuts nga zyrtaret e lart, shefi i shtetit, antart e
parlamentit n procedurat e revokimit dhe zyrtarve t tjer shtetror,
Vlersimi i kushtetutshmris s procesit t zgjedhjeve, zgjedhjes dhe
shkarkimit t presidentit nga parlamenti, respektimi i procedurave
kushtetuese, vlersimi i kushtetutshmris s referendumeve dhe
40
proceseve tjera t rndsishme, etj.
Palt e autorizuara q mund t fillojn procedurn para gjykats
kushtetuese
shtja e par q parashtrohet t gjykata kushtetuese, ka t bj me
prcaktimin e subjekteve q kan t drejt t fillojn proceduren para
ksaj gjykate.
Propozuesit e autorizuar paraqesin subjekte primare t adresimit t
gjykata kushtetuese. Kto subjekte paraqesin organet dhe institucionet
kryesore kushtetuese, t cilat jan t detyruara ti drejtohen gjykats
kushtetuese pr mbrojtjen e kushtetutshmeris, sa her q n punen e
tyre zyrtare ndeshen me dukurit jo kushtetuese dhe jo ligjore. Shumica e
kushtetutave parashikojn si detyrime kushtetuese pr organet dhe
40
Burimi: kushtetuta e Kosovs neni 113

27
institucionet kushtetuese kujdesin pr kushtetutshmri dhe ligjshmri.

Rrethi i ktyre organeve dhe institucioneve sht mjaft i gjr dhe
prfshin kta propozues t autorizuar; Kuvendi (numri i caktuar t
deputetve); Presidenti dhe Qeveria, Gjykatat, Avokati i popullit,
Komuna dhe Individt jan t autorizuara t ngrejn shkeljet nga
autoritetet publike pr t drejtat dhe lirit e tyre individuale t garantuara
41
me kushtetut .
Kur propozuesit e autorizuar parashtrojn krkesen pr vlersimin e
kushtetutshmris dhe ligjshmris s nj akti juridik ose veprimi t
organeve shtetrore, gjykata kushtetuese do t nis proceduren n mnyr
automatike dhe do t konstatoj ekzistimin e bazave t padis
kushtetuese.
Grupi i dyt i subjekteve, q mund t fillojn procedurn e vlersimit t
kushtetutshmris dhe ligjshmris japin t ashtuqujturn iniciativ
kushtetuese, e cila i nnshtrohet vlersimit paraprak t gjykats
kushtetuese, lidhur me ate se, a ekziston baza e dyshimit pr shkelje t
kushtetuts dhe ligjit para se t filloj procedura e vlersimit kushtetues.
N kto raste pas marrjes s inciativs, gjykata kushtetuese paraprakisht
shqyrton nismn e arritur, dhe nse ajo prmban elementet e nevojshme
kushtetuese mund t filloj procedurn e vlersimit. Kjo dallon nga rasti i
nisms s procedurs nga propozuesit e autorizuar, t cilt e obligojn n
mnyr automatike gjykatn, q t nis procedurn e vlersimit
kushtetues.
T drejtn e parashtrimit t iniciativs e kan edhe qytetart, t cilt
goditen me zbatimin e aktit jo kushtetues dhe jo ligjor. Ata krkojn
mbrojtjen e lirive dhe t drejtave kushtetuese t gjykatave kushtetuese.
N praktikn e gjyqsis kushtetuese sht shtje e diskutueshme, se
a mund qytetart t krkojn mbrojtjen e lirive dhe t drejtave
kushtetuese t qytetarve para gjykatave kushtetuese. Lidhur me kt
ekzistojn dy praktika kushtetuese;
N rastin e par gjykata kushtetuese nuk merret me shkeljet
individuale t t drejtave dhe lirive t qytatarve, por vetm me kontrollin
e akteve t prgjithshme juridike. Mbrojtjen gjyqsore t t drejtave dhe
lirive t qytetarve e bjn gjykatat e regullta dhe organet administrative
n procedurat gjyqsore dhe administrative.
N rastin e dyt, disa kushtetuta po edhe kushtetuta e Republikes se
Kosovs e prcaktojn t drejtn e qytetarve, q t krkojn mbrojtjen e
42
t drejtave t tyre kushtetuese edhe para gjykats kushtetuese . Kjo
41
42
Po aty, neni 113, paragrafi 2, 3, 4, 5, 6, 7,

28
praktik bazohet n teorin, se t drejtat e qytetarve jan kategori

kushtetuese dhe duhet t gzojn mbrojtje t gjykata kushtetuese.
Cilat jan palt n kontestin kushtetues para gjykats kushtetuese
Kontesti kushtetues q ka pr objekt vlersimin e kushtetutshmris dhe
ligjshmris ka dy pal kryesore; e para, Propozuesin, q mund t jet
njeri nga propozuesit e autorizuar apo parashtruesit e inisiativs dhe
dyta, Kundrpropozuesi, i cil sht autori i aktit i cili kontestohet ose
bartsi i veprimit jokushtetues dhe joligjor.
Kjo shpjegohet n kt menyre. Nese kontestohet ndonj ligj pr
shkak t mos pajtueshmris me kushtetuten, propozues mund t jet
presidenti, qeveria ose ndonj propozues tjetr i autorizuar, kurse
kundrpropozues n rastin konkret sht parlamenti si autor i ligjit
kontestues. N rastin tjetr, nse objekt i vlersimit kushtetues jan
shkeljet e kushtetuts nga zyrtaret e lart, cilsin e propozuesit psh,
mund ta ket parlamenti, kurse n cilsin e kundrpropozuesit mund t
jet presidenti nse bhet vlersimi i shkeljeve eventuale kushtetuese nga
ana e tij.
Mnyra e marrjes s vendimeve nga gjykata kushtetuese
Gjykata kushtetuese merr vendimet e saj sipas mnyrs s prcaktuar
me ligj ose kushtetut. Vendimet e gjykats kushtetuese merren me
shumicen e votave t antarve t saj, me prjashtim t disa rasteve kur
shprehimisht krkohet shumica e kualifikuar prej 2/3 e votave t
antarve t saj, psh, me rastin e vlersimit t ekzistimit t shkeljeve
kushtetuese nga shefi i shtetit dhe shkarkimit kushtetues t tij.
Vendimet e gjykats kushtetuese merren n form t aktvendimit, n
t cilin konstatohet bazueshmria e padis kushtetuese dhe prcaktohet
vendimi i gjykats dhe natyra juridike e tij.
Pr dallim nga procedurat gjyqsore vendimi i gjykats kushtetuese
nuk kumtohet publikisht n seanc t gjykats, por i drgohet palve n
kontestin kushtetues. Vendimet e gjykates kushtetuese t Kosovs
shpallen n gazeten zyrtare
Natyra juridike e vendimeve t gjykats kushtetuese - Vendimet e
gjykats kushtetuese jan t detyrueshme pr gjyqesorin dhe t gjith
43
personat dhe institucionet e Kosoves , t forms s prer dhe t
zbatueshme q nga momenti i marrjes. Gjyqsia kushtetuese vepron
43

29
vetm n nj instanc dhe ndaj vendimeve t saja nuk mund t apelohet

asnj ankes ose mjet tjetr juridik i rregullt ose i jashtzakonshm.
Pr nga natyra juridike vendimet e gjykats kushtetuese mund t ndahen
n grupe:
a. Vendimet me t cilat anulohet legjislacioni ose akti tjetr juridik,
b. Vendimi me t cilin bhet shfuqizimi i nj ligj ose akti juridik
dhe
c. Vendimi me t cilin konstatohet shkelja e kushtetuts nga
autoriteti zyrtar dhe konstatohet plotsimi i kushteve kushtetuese
pr shkarkimin e tij,
d. Vendimi me t cilin konstatohet jo kushtetutshmeria ose
kundrligjshmria e nj procesi elektoral, referendumi, ose
shkelja e procedurs pr zgjedhjen dhe shkarkimin e e ndonj
44
titullari t lart shtetror.
Anulimi i legjislacionit-Nse gjykata kushtetuese konstaton se nj ligj
ose akt tjetr i prgjithshm juridik sht n kundrshtim me
kushtetutn dhe ligjin, krahas konstatimit t till, ajo vendos pr
anulimin e ktij akti. Anulimi nnkupton, jo vetm shfuqizimin e
menjihershm t ligjit ose aktit tjetr t prgjithshm, por edhe
anulimin e t gjitha pasojave juridike q ka prodhuar zbatimi i aktit
ligjor ose aktit tjetr t prgjithshm juridik q nuk ka qen n pajtim
me kushtetuten.
Shfuqizimi i legjislacionit- Nse vendimi i gjykats kushtetuese
shfuqizon nj ligj ose akt tjetr t prgjithshm juridik, ai pushon t
vlej n t ardhmen, por kjo nuk nnkupton edhe anulimin e pasojave
q m par ka prodhuar zbatimi i ktij ligj ose akti t prgjithshm.
Pra, kjo sht nj mas m e but e konstatimit t shkeljes
kushtetuese dhe ligjore, q prodhon efekte juridike vetm ndaj ligjit
45
ose aktit kontestues .
Proceduara e ngritjes se shtjes dhe konstatimi i prgjegjsis s
presidentit - Nj nga prgjegjsit e veanta t gjykatave kushtetuese
sht konstatimi i shkeljeve kushtetuese nga ana e presidentit dhe
shkarkimi kushtetues i tij. Kjo vjen n shprehje n proceduren e
impimentit, i cili fillohet nga parlamenti, tridhjet deputet apo m
44
45
Po aty, neni 113 dhe neni 116

30
SISTEMI
KUSHTETUES
JURISPRUDENCS
DHE
ORGANIZIMI
46
shum ose subjekti tjetr i autorizuar ndaj presidentit me padin

kushtetuese pr shkelje t kushtetuts. Kushtetutat e shum shteteve
prcaktojn tri baza kryesore pr fillimi e impimentit ndaj presidentit;
tradhtia ndaj vendit, abuzimi i detyrs zyrtare (keqprdorimet matriale,
skandalet morale) dhe shkeljet e rnda t kushtetuts. N procesin e
impimentit roli i gjykatave kushtetuese sht vendimtar dhe ato
vendosin, se a e ka shkelur presidenti kushtetutn, a ka prgjegjsi
politike dhe kushtetuese pr veprimet e tij. Nse gjykata kushtetuese
konstaton kto shkelje, ajo bn edhe shkarkimin automatik t presidentit
me vendimin e saj. Ky vendim krkon nj votim prej 2/3 t antarve t
47
gjykats.
Implementimi i vendimeve t gjykatave kushtetuese- Vendimet e
gjykatave kushtetuese jan t detyrueshme pr t gjitha institucionet dhe
personat t cilve ju referohen kto vendime. Nse gjykata kushtetuese
anulon ose shfuqizon ndonj ligj, parlamenti duhet ti bindet ktij
vendimi dhe t filloj procedurat adekuate legjislative pr harmonizimin
e legjislacionit. N mnyr t njejt do t veprohet edhe kur jan n
pyetje aktet nnligjore t qeveris dhe shefit t shtetit. N rastet kur
gjykatat kushtetuese konstatojn shkeljen e kushtetuts nga zyrtaret e
lart shtetror, sipas fuqis kushtetuese do t prodhohen pasoja t
drejtprdrejta kushtetuese, si psh: shkarkimi i presidentit, anulimi i
zgjedhjes s presidentit pr shkaqe t mos rrespektimit t procedurave
kushtetuese, revokimi i deputetit, anulimi ose prseritja e zgjedhjeve,
referendumeve etj.
INSTITUCIONET E PAVARURA - AGJENCIT E PAVARURA
Agjencionet e pavarura t Republiks s Kosovs jan institucione t
pavarura t krijuara me Kushtetut apo me ligje. Institucionet e pavarura
jan subjekte kye t funksionimit t pushtetit, duke garantuar dhe
siguruar kontrollin dhe ekuilibrimin si dhe zbatimin e sundimit t ligjit.
N Kosov ka disa agjenci dhe institucione t pavarura q kryejn
funksione t mbikqyrjes t prcaktuar me ligj.Insitucion i pavarur
kushtetues jan: Avokati i Popullit, Auditori i Prgjithshm, Komisioni
Qendror iZgjedhjeve, Banka Qendrore e Kosovs dhe Komisioni i
48
Pavarur i Mediave.
46

48
Po aty, neni 132, neni 136, neni 137 neni 140 dhe neni 141
47
31
Avokati i popullit mbiqkyr dhe mbron t drejtat dhe lirit e individit,

nga veprimet ose mosveprimet e paligjshme dhe t parregullta t
autoriteteve publike. N prmbushjen e funksionit t tyre n monitorimin
e institucioneve jan t pavarura, q do t thot se puna e tyre nuk duhet
t ndikohet politikisht apo t kontrollohet nga ndonj organ i ekzekutivit.
Institucion tjetr i pavarur kushtetues sht Auditori i Prgjithsm i
Kosovs, si institucioni m i lart i kontrollit ekonomik dhe financiar.
Auditori zgjedhet nga Kuvendit n baz t propozimit t Presidentit t
49
Republiks.
Edhe komisioni qendror i zgjedhjeve sht nj institucion i pavarur, i
prhershm q prgadit, mbikqyr, drejton dhe verifikon t gjitha
veprimet q kan t bjn me procesin e zgjedhjeve e referendumit dhe
50
shpall rezultatin e tyre.
Nje institucion tjetr i pavarur n Kosov sht Banka Qendrore e
Republiks e cila i prgjigjet vetm Kuvendit t Kosovs. Ajo ushtron
kompetencat dhe pushtetin e vet vetm n pajtim me kushtetutn dhe me
51
instrumentet e tjera ligjore t zbatueshme.
Organi i pavarur sht edhe komisioni i pavarur i mediave i cili e
rregullon spektrin e frekuencave transmetuese n Republikn e Kosovs,
licencon transmetuesit publik e privat, prcakton dhe zbaton politikn e
52
transmetimit si dhe ushtron kompetenca t tjera t prcaktuar me ligj.
Agjencit e pavarura t Republiks jan institucionet e krijuara nga
Kuve- ndi, n baz t ligjeve prkatse, t cilat rregullojn themelimin,
funksionimin dhe kompetencat e tyre. Kto i kryejn funskionet n
mnyr t pavarura nga do organ ose autoritet tjetr n Kosov.
Kushtet themelore q sigurojn pavarsin pr agjencit e pavarura jan:
53
a. Pavarsi financiare
b. Pavarsi e zgjedhjes/emrimit dhe kohzgjatjeje;

c. Pavarsi n vendimmarrje.
Kto institucione vazhdojn t zbatojn t gjitha ligjet dhe rregulloret
q kan t bjn me financimin publik. Ato pr punn e tyre raportojn
49
Po aty. Neni 136 paragrafi 1, 2

Po aty, neni 139, neni paragrafi 1
51
Po aty neni 140, paragrafi 1, 2
52
Po aty, neni 141, paragrafi 1.
53
Po aty. Neni 142, paragrafi 1,2.
50
32
dhe jan prgjegjs para Kuvendit t Kosovs. Kuvendi i mbikqyr q

organet e pavarura jan duke i prmbushur mandatet e tyre ashtu si
parashihet me ligjet n fuqi.
PARIMET THEMELORE T DRAFTIMIT T KUSHTETUTS

1. Prcaktimi i qllimeve q deshiron ti arrij kushtetuta
Qllimet e kushtetuts i prcakton kushtetutdhnsi dhe faktort tjer
politik q jan aktor t procesit kushtetues. Kushtetutdhns sht
organi prfaqsues (parlamenti) q inicon procesin kushtetues dhe q
miraton kushtetutn. N rastet kur miratimi i kushtetuts bhet prmes
popullit n referendumin kushtetues, kushtetutdhns jan qytetaret dhe
populli, por qllimet e procesit kushtetues paraprakisht i cakton
parlamenti si organ prfaqsues i popullit.
Prcaktimi i qllimeve politike q pretendon ti realizoj nj proces
kushtetues, bhet n momentin e pranimit t nisms kushtetuese nga
bartsi i ksaj nisme dhe pas konsensusit t arritur n parlament rreth
ksaj nisme.
Qllimet politike t reforms kushtetuese mund t konsistojn n:
themelimin e shtetit dhe realizimin e pavarsis, psh., rasti i Sllovenis,
Estonis, Lituanis, Kroacis, Maqedonis, Bosnje e Hercegovins,
Kosovs; prmbysja e regjimeve antidemokratike dhe tranzicioni
demokratik, psh. Shqipria, Rumania, Hungaria, Bullgaria etj; bashkimin
me nj shtet tjetr dhe bartjen e sovranitetit, rasti i bashkimi t
Gjermanis, krijimi i Unionit federal ose konfederal, psh. kushtetuta
evropiane-federalizimi i Evrops; ndryshimi i sistemit t qeverisjes,psh.
kalimi nga qeverisja parlamentare n ate presidenciale; ndryshimi n
kompetencat e organeve shtetrore; evitimi i krizave parlamentare dhe
krizave politike; implementimi i marrveshjeve nderkombtare pr
prfundimin e armiqsive dhe luftrave, rasti i Bosnjes, Maqedonis,
Kosovs etj; mbrojta kushtetuese e minoriteteve, psh, Kroacia, Sllovenia,
Maqedonia, Kosova etj si dhe reformat ekonomike, sociale, kulturale etj.
Hartuesit e Kushtetuts para fillimit t procesit t draftimit kushtetues
marrin porosin politike, pr qllimet dhe pretendimet q synon t arrij
kushtetuta. Ata nuk mund ti shmangen ksaj porosie, por kan mandat
33
profesional q ate ta implementojn n mnyren sa m efikase dhe

adekuate prmes kushtetuts.
Qllimet e kushtetuts zakonisht shprehen n preambuln e tekstit t
saj, ku theksohen objektivat dhe pritjet kryesore nga kushtetuta. Hartuesit
do t prdorin nj gjuh pragmatike n preambul, pr t justifikuar pse
nxerret kushtetuta, far synon t arrij ajo, dhe cilat jan pretendimet e
saj strategjike pr t ardhmen e vendit.
2. Przgjedhja e modeleve kushtetuese q do t konsultohen
T shkruarit e kushtetuts nuk paraqet nj pun shkencore, e as nj
vepr akademike. N rradh t par procesi i hartimi t kushtetuts
krkon demonstrimin e shkathsive teorike dhe praktike t draftimi t
kushtetuts. Kjo krkon ekspert q njohin mir teorin kushtetuese,
qasjen krahasuese t instituteve kushtetuese dhe shkathsit praktike, pra
aftsin e normimit kushtetues me standardet e plota nderkombtare.
Menjher pas marrjes s mandatit politik, antart e Komisionit
Kushtetues duhet t przgjedhin modelet e kushtetutave, q do t
konsultohen dhe t merren parasysh n procesin e draftimit t
kushtetuts. Nuk ka kushtetut plotsisht burimore dhe t veant, dhe
sht iluzore pritja q draftuesit do t hartojn nj tekst unikat kushtetues.
Por shtrohet pyetja, se cilat modele duhet t przgjedhin hartuesit, cilt
faktor prcaktojn kto modele, a sht kjo nj zgjidhje e hartuesve, apo
mandat politik t cilin e kan prcaktuar faktoret politik. Nese faktoret
politik kan arritur konsensus pr nj republik presidenciale, hartuesit
duhet t konsultojn kushtetutat e shteteve presidenciale, nese ata
porosisin formn parlamentare do t konsultohen modelet e kushtetutave
t ktyre shteteve etj. Mirpo, hartuesit nuk duhet t pajtohen me rolin e
tyre krejtsisht teknik. Ata me kompetencen e tyre kushtetuese duhet t
przgjedhin modelet sa ma adekuate dhe sa ma kompatibile me vendin e
tyre dhe me realitetin faktik. Aftsia e ekspertve konsiston n aftsin e
tyre q t bjn przgjedhjen e zgjidhjeve kushtetuese t shteteve t
ndryshme, ti prshtatin ato realitetit vendor, duke i modifikuar, dhe ti
bjn sa ma funksionale. Nuk ka vetm nj kushtetut q duhet t merret
si baz, por duhet t konsultohen m shum modele t m shum
vendeve.
N przgjedhjen e modeleve hartuesit duhet t marrin pr baz faktet
vijuese: suksesin dhe qendrueshmerin e kushtetutave t vendeve q
merren si modele; kompatibilitetin kushtetuese t modeleve me
34
kushtetutn e vendit; modifikimet e prvojave kushtetuese t vendeve t

ndryshme me ralitetin e vendit t tyre; kompatibilitetin e transicionit dhe
ndryshimeve kushtetuese midis modeleve t ndryshme; kompatibilitetin e
teoris dhe praktikes kushtetuese, gjuhs, terminologjis dhe tradits
kushtetuese; faktort tjer krahasues dhe analog q ndikojn n
prmbajtjen e tekstit t kushtetuts, etj.
Praktika kushtetuese ka vrtetuar se gjetja e modeleve kushtetuese sot
sht proces shum i leht. T gjitha kushtetutat e vendeve sot jan n
54
web-faqe dhe ekspertt mund t ken qasje shum t leht . Por sht e
pamundur q nj kushtetut t importohet dhe nga ekspertt t
konvertohet n kushtetut vendore. Kjo do t ishte nj iluzion i madh
profesional e politik, sepse kjo kushtetut nuk do t jet funksionale. Nga
modelet e konsultuara kushtetuese mund t merren zgjidhje konkrete
kushtetuese dhe ato t integrohen n iden vendore kushtetuese dhe t
shprehin dhe plotsojn pritjet vendore pr kushtetuen. Pra, kjo na kthen
tek teza jon fillestare-dilema kushtetuta ideale apo funksionale.
3. Plotsimi i standardeve ndrkombtare pr kushtetutn
Pr t qen demokratike dhe gjithprfshirse, kushtetuta duhet t
plotsoj standardet nderkombtare q jan krijuar dhe q vlejn, qoft sa
i prket kushteve t nj procesi demokratik kushtetues, ose prmbajtjes
dhe kushteve q duhet ti prmbush kushtetuta e nj vendi demokratik.
Standardet kushtetuese nuk jan t kodifikuara n nj tekst t vetm, por
ato jan t ngjajshme me standardet legjislative q po krijohen n nivel t
Bashkimit Evropian.
Hartuesit e kushtetuts duhet ti njohin dhe zotrojn mir standardet
evropiane n sferen e legjislacionit dhe t kushtetuts, dhe ti
impementojn n mnyr adekuate n procesin e draftimit t kushtetuts.
Kushtetuta nuk lejohet t prmbaj zgjidhje q shprehimisht jan
ndaluar me konventa evropiane pr t drejtat e njeriut, barazis s
qytatarve etj.
Po cekim disa standarde evropiane n sferen kushtetuese q duhet t
respektohen n procesin e draftimit: respektimi i plot i parimit t
mosdiskriminimit; parimi i ndarjes dhe kufizimit reciprok t pushteteve;
barazia e qytetarve para ligjit dhe mbrojtja e minoriteteve; raporti i
shteti me religjionin; karakteri laik i shtetit; parimi i sundimit t
ligjit,sfondi i lirive dhe t drejtave t qytetarve dhe mekanizmat ligjor;
54
Burimi: Shih pasqyren nr.3. Adresat elektronike t disa kushtetutave n bot.

35
kontrolli civil ndaj policis dhe ushtris; gjyqsia e pavarur; ratifikimi

dhe impeementim i Konventave Evropiane pr t drejtat e njeriut; ndalim
i torturs; gjykimi i drejt dhe korrekt dhe heqja e denimit me vdekje.
4. Komisioni i Venecias dhe ekspertiza evropian e plotsimit t
standardeve kushtetuese
N nivelin e Bashkimit Evropian sht themeluar Komisioni i
55
Venecias
si nj institucion i specializuar evropian q ofron asistenc
dhe konsulenc profesionale kushtetuese shteteve t ndryshme n
proceset kushtetutdhnse. Antar t Komisionit jan shtete evropiane,
t cilat si antar t ktij institucion kan derguar n ket institucion
ekspertet e tyre kushtetuese nga radha e profesorve universitar,
gjyqtarve t gjykatve kushtetuese dhe juristve tjer t shquar. Shtetet e
Evrops Juglindore, pas prmbysjes s diktaturave komuniste dhe fillimit
t nj transicioni kushtetues kan krkuar asistenc profesionale t
Komisionit t Venecias, qoft n procesin e draftimit t kushtetutave t
tyre t para demokratike, ose gjat implementimit t kushtetutave dhe
hartimit t legjislacionit organik. Nj rol t veant ky Komision ka pasur
n hartimin e Kushtetuts aktuale t Republiks s Shqipris, duke
ofruar asistenc profesionale n fazen e hartimit t kushtetuts prmes
kryetarit t saj La Pergola, dhe n fazen e mvonshme duke dhn
komente rreth implementimit t kushtetuts.
Fushveprimi i ktij institucioni sht shum i gjr dhe prfshin
kto angazhime kryesore si: ofron asistencen shteteve me rastin e
hartimit t kushtetutave; zhvillon konsulencat profesionale n proceset e
implementimit dhe rishikimit t kushtetuts; bn ekspertizen e
kushtetutave t vendeve t ndryshme nga aspekti i plotsimit t
standardeve nderkombtare; organizimi i seminareve, konferencave
kushtuar parimit t kushtetutshmeris dhe ligjshmeris, etj.
sht i nj rndsie t veant q Komisioni vendor Kushtetues gjat
draftimit, t tekstit t vendos raporte t bashkpunimit me Komisionin e
Venecias. Ky bashkpunim n radh t par konsiston n prfshirjen e
antarve t ktij Komisioni n konsulencat nderkombtare, trajnimin e
antarve t komisionit vendor, organizimin e ndonji tryeze profesionale
lidhur me segmentet e caktuara t hartimit t kushtetuts, etj.
55
Shih Pasqyra nr.2, Shtetet antare t Komisionit t Venedikut dhe Pjsmarrsit e saj.
36
5. Marrja parasysh e specifikave t vendit, nivelit t zhvillimit

social ekonomik e politik
Me rastin e draftimit t kushtetuts, hartuesit duhet t marrin
parasysh veorit e vendit, t cilit i dediktohet kushtetuta, nivelin e
zhvillimit ekonomik, social dhe politik, nivelin e kulturs politike e
demokratike dhe atributet tjera identifikuese t shtetit. do her hartuesit
duhet t ken parasysh, se si do t duket kushtetuta n implementim, a
do t mund t zbatohet, cili sht raporti real i forcave t akterve politik,
a siguron implementimin e saj ky raport, sa teksti sht i kuptushm pr
opinionin e gjr etj. Prkundrejt faktit se institucionet kushtetuese me
modifikimet e caktuara kan tendencen e standardizimit, hartuesit duhet
t pretendojn marrjen parasysh t veorive t vendit t tyre dhe
modifikimet e institucioneve kushtetuese t vendeve tjera ti prshtasin
realiteteve t shtetit t tyre.
6. Trancparenca e procesit draftues kushtetues
Procesi kushtetudhns sht me interes t gjr publik. Ai duhet t
siguroj transparenc t plot n t gjitha fazat e zhvillimit t saj. Q nga
miratimi i nisms kushtetutdhnse, e deri te shpallja e kushtetuts
procesi duhet t jet i hapur pr opinionin e gjr dhe t mundsoj kyqjen
dhe pjesmarrjen e qytetarve n tr rrjedhen e procesit kushtetues. Si
rregull vet shteti siguron transperencen e proceit kushtetues dhe krijon
mekanizma pr pjesmarrjen e drejtprdrejt t qytetarve n diskutimin e
kushtetuts.
Gjat hartimit t kushtetuts, hartuesit duhet t pretendojn nj proces
gjithprfshis t hapur pr qytetar, duke krijuar qasje publike t
qytetarve n dhnjen e propozimeve, vrejtjeve dhe sugjerimeve pr
zgjidhjet e caktuara kushtetuese. Gjat draftimit t kushtetuts, n
praktiken kushtetues preferohet q hartuesit t ken nj konfidenc, t
mbrohen nga mediat, t mos i shprehin dallimet gjat hartimit dhe mos
japin deklarata publike gjer n prmbylljen e procesit t drafitimi. Kjo
konfidenc gjat draftimit synon t mbroj hartuesit nga sulmet dhe
presionet e opinionit dhe ndikimet tjera, q mund t jen nj lloj presioni
i jashtm n punen e tyre. Mirpo, menjher me t prfunduar procesit
t draftimit, teksti i kushtetuts duhet t bhet publik dhe t mundsohet
informimi i plot i drejt dhe i gjithanshm i publikut t gjr.
Praktika kushtetuese tregon nevojen e prmbushjes s kushtetve
37
vijuese n sigurimin e transparences s procesit kushtetues: informimi me

koh i qytetarve pr prmbajtjen e kushtetuts; krijimi i web-faqes s
veqant n t cilen botohet drafti i kushtetuts; dizajnimi i linkut
elektronik n web-faqe ku qytetaret japin vrejtjet, kritikat dhe opinionet e
tyre pr kushtetutn n prgjithsi dhe nenet e caktuara t saj: organizimi i
nj forumi kushtetues, ku qytetart, ekspertet dhe personalitetet tjera
publike shfaqin opinionet e tyre pr kushtetuten, botimi i teksitit n
mjetet e informimit, shtypin elektronik, televizionet, doracak, broshura
etj;debati publik i kushtetuts, seminare, konferencat akademike vendore
e nderkombtare, tribunat publike me qytetaret, oraganet e pushtetit t
nivelit lokal e qendror dhe format tjera t komunikimit masiv me
qytetar;organizimi i emisioneve dhe debateve televizive, ku hartuesit
spjegojn kushtetutn dhe japin shpjegime n krkesat e opinionit dhe
audiencs s gjr; sigurimi i pjesmarrjes s akterve t gjr n
procesin e debatit kushtetues;transmetimi i seancs solemne t miratimit
t kushtetus, prcjellja e referendumit pr kushtetutn etj;botimi final i
tekstit t kushtetuts pas miratimit n Fletoren Zyrtare, n botime t
veanta, prkthimin n gjuhet e huaja dhe botimi i matrialeve tjera me t
cilat jepen shpejegimet adekuate pr kushtetutn dhe shprndarja e tekstit
t kushtetuts n opinionin e gjr.
7. Gjuha e kuptueshme e hartimit t Kushtetuts
Hartuesit e Kushtetuts duhet t prdorin nj gjuh tipike kushtetuese,
e cila sht tradicionale n teorin dhe praktiken kushtetuese t nj vendi.
Shkrimi kushtetues duhet ekskluzivisht t jet normativ dhe ti plotsoj
t gjitha standardet e shkrimit t avansuar kushtetues. Formulimet
kushtetuese duhet t jen t kjarta, koncize, t plota dhe t kuptueshme
pr opinioni e gjr. Hartuesit duhet ti shmangin plotsisht formulimiet
e prgjithsuara dhe ato politike, t cilat jan atipike pr tekstin e
kushtetuts. Vetm preambula sht pjesa n t cilen hartuesit mund ti
shmangen gjuhs ekskluzive normative-kushtetuese. Duke qen e
karakterit ideor, preambula mund t shpreh aspirata politike dhe t
prmbaj fjali q nuk kan karakter normativ.
Edhepse procesi i draftimit t kushtetuts krkon zbatimin e plot t
metods normative, ajo nuk guxon t shpije n mbylljen dogmatike t
hartuesve t kushtetuts. Autoret e kushtetuts me rastin e shkrimit t do
kaptine, neni, alineje, duhet t ken parasysh lidhjen logjike t tr
tekstit, koherencen dhe kompozicionin e tr tekstit kushtetuese. Ata,
38
gjat hartimi t do neni duhet t shrbehen me nj ekuilibr ose pasqyr,

e cila duhet t tregoj, se si duket implementim praktik i dispozits
kushtetuese q po e hartojn. Gjithnj duhet t mendohet, se a do ta
kuptojn mir dhe drejt dispoziten kushtetuese qytetart q duhet ta
respektojn dhe organet q do ta zbatojn. T shkruarit apstrakt i
kushtetuts, gjat implementimit praktik do t shkaktoj interpretime t
dyfishta dhe konflikte kushtetuese.
Gjuha e kushtetuts duhet t plotsoj kto standarde kryesore: gjuha
kushtetuese njikohsisht duhet t jet popullore. kushtetutn duhet ta
kuptojn qytetaret e kategorive t ndryshm, t niveleve t ndryshme t
shkollimit, t profesioneve t ndryshme; kjartsia e formulimeve
kushtetuese; formulimet kushtetuese t shkurta, koncize dhe t plota;
shmangja e formulimeve politike dhe shprehjeve atipike pr kushtetut;
evitimi i dykuptimsis dhe shprehjeve abstrakte n kushtetut; prdorimi
i gjuhs tradicionale juridike, q i prgjigjet teoris dhe praktiks
kushtetuese t nj vendi; si dhe prdorimi i dialektit, stilit rregullave
gramatikore dhe elementeve tjera t drejtshkrimit t avansuar etj.
8. Terminologjia juridike
Shkrimi i kushtetuts krkon prdorimin e terminoligjis adekuate
kushtetuese dhe ligjore.
Disa udhzime terminologjike pr hartues t kushtetuts: pr nj koncept
konkret zgjidhni termin i cili e shpreh at n mnyrn m t sakt, duke
patur n konsiderat n radhe t par legjislacionin n fuqi. Termat jo
trsisht juridike duhet t prdoren n kuptimin e tyre t zakonshm (t
prditshm). Si dhe termat nga gjuha juridike ose nga nj gjuh teknike
duhet t prdoren n mnyr t prshtatshme, duke pasur n konsiderat
kuptimin q i sht dhn atyre nga shkenca ose teknika q i mbulon
(trajton).
N veanti, pr termat juridike duhet mbajtur n konsiderat: kuptimi i
tyre ligjor i dhen n kode apo ligje t tjera; kuptimi q i sht dhn
nga teoria e jurisprudencs s konsoliduar dhe nga doktrina
mbizotruese.
Nse nj term tekniko-juridik ka nj kuptim t ndryshm nga ai q ka n
gjuhn e prditshme, duhet br e qart nga konteksti, se n cilin kuptim
sht prdorur. Mandej, t njjtat koncepte duhet t shprehen me t
njjtat terma, ndrsa termat e njjt nuk duhet t prdoren me prdorime
(kuptime) t ndryshme. Kjo gj vlen jo vetm pr dispozitat e t njjtit
39
tekst, por edhe n tekste t tjera t ngjashme (n vecanti tekste t cilat

rregullojn t njjtn fushe ose q duhet t ndryshohen apo t integrohen
me tekstin n fjale. Ndrsa, kur ndryshohen ose kur i referohesh teksteve
t vjetra (q u ka kaluar koha) n terminologji ose edhe n stilin e
prdorur, paraplqehet t procedohet me riformulim t tekstit n trsi
me terma m t kjarta. Duhet t shmangni prdorimin e termave t huaj,
prve rastit kur kan hyr n prdorimin e prditshm t gjuhs shqipe
dhe nuk kan fjal t tjera korresponduese n shqip. Aty ku sht e
nevojshme, edhe pr termat e huaj jepni prkufizimin prkats. Fjala e
huaj, e pranuar nga gjuha shqipe nuk lakohet, prve rastit kur nj gj e
till sht br e prdorshme n gjuhn e prditshme.
9. Debatet publike gjat procesit t draftimit t kushtetutskontaktet me qytetart
Nj rndsi t vaant n procesin kushtetues kan debatet publike
dhe kontaktet me qytetart. Procesi kushtetudhns duhet t jet
transparent ndaj qytetarve dhe gjithprfshirs, duke marr pr baz
opinionet e publikut t gjr dhe duke debatuar publikisht shtjet
kritike t kushtetuts. Transparenca e procesit kushtetuese duhet t
sigurohet gjat ter rrjedhes s procesit, q nga nisma, e deri n
prmbylljen e tij.
Forma kryesore e komunikimit me publikun e gjr rreth procesit
kushtetuese jan debatet publike. Llojet e debateve publike: debatet me
lidership, me partit politike, debatet mes antarve t komisionit
kushtetuese, debatet akademike dhe shkencore, debatet me ekspertt
vendor dhe ndrkombtar, debatet me opinion t gjr, debatet
institucionele me organet e pushtetit lokal e qendror, debatet me me
shoqrin civile, debatet me komunitete,me grupet e interesit, shoqatat
dhe asociacionet tjera si dhe debati parlamentar.
Format e debateve kushtetuese me publikun jan: prezentimi i
draftit kushtetues n media, forumet kushtetuese, emisionet tematike
kushtetuese, paraqitja e mendimeve kritike n media, ballafaqimi mes
prkrahsve dhe kundrshtuesve t kushtetuts dhe shfaqja e oponencs
ndaj kushtetuts.
40
10. Mediat dhe procesi draftues

Faktor relevant n procesin kushtetutdhns paraqesin mediat, qoft
ato vizuele, apo elektronike. Mediat, q n shum vende konsiderohen si
pushteti i katrt kan rol t trefisht n procesin kushtetutdhns; ato
njoftojn opinonin publik pr prmbajtjen e tekstit t kushtetuts,
mundsojn debatin publik rreth shtjeve kritike t kushtetuts, duke
siguruar opinionin e gjr pr aspektet kontraverse t reforms
kushtetuese dhe paraqesin nj lloj oponence n procesin kushtetuese,
duke vn n spikam qasjen kritike ndaj zgjidhjeve t caktuara
kushtetuese dhe dhnjen e hapsirs pr paraqitjen publike t kritiks dhe
alternativave kushtetuese.
shtjet kryesore t raportit t kushtetuts me mediat jan:
transparenca e kushtetuts ndaj medieve, mosshfaqja e dallimeve n
media gjat draftimit t kushtetuts,faza e konfidencs gjat hartimit t
kushtetuts,mbrojtja e hartuesve nga ndikimet mediale,njoftimi i rregullt
i mediave pr procesin e hartimit t kushtetuts,konferencat e rregullta
pr shtyp me prfaqsuesit e medieve, dhe roli i zdhnsit t grupit
kushtetues n kontaktet me media.
FAZAT E PROCESIT T DRAFTIMIT T KUSHTETUTS

1. Prcaktimi i dinamiks s procesit kushtetues
Procesi kushtetutdhns duhet t ket nj dinamik kohore me nj
agjend, e cila parashikon afatet e fillimit, zhvillimit dhe prmbylljes s
nj procesi kushtetues. T hartuarit e nj kushtetute duhet t bhet n nj
afat t kuptushm kohor, i cili mundson nj proces normal kushtetues.
Dinamika e procesit kushtetues prcaktohet zakonisht nga parlamenti, i
cili pas pranimit t nisms kushtetutdhnse cakton dinamiken e
procesit kushtetues. Dinamika e procesit kushtetues prcakton afatin e
prfundimit t draftit kushtetues, afati brenda s cilit subjektet politike
brenda parlamentit duhet t arrin konsensusin e nevojshm politik,
afatin prfundimtar t miratimit t kushtetuts n Kuvend, kohen e
mbajtjes s referendumit dhe momentin e shpalljes dhe hyrjes n fui t
kushtetuts.
41
Duke qen se procesi kushtetutdhns paraqet procesin kryesor

juridiko-politik t nj shteti, ai nuk mund t improvizohet dhe kryhet
shpejt, pa ndertimin e konsensuseve t nevojshme politike t t gjith
akterve relevant n skenen politike. N ann tjetr, hartimi i
kushtetuts nuk guxon t jet nj proces maratonik, q zgjat m vite dhe
q ngadalson procesin e ndryshimeve t domosdoshme shoqrore.
Hartuesit e kushtetuts nuk jan subjekte q prcaktojn dinamiken e
procesit t miratimit t kushtetuts. Ata kan mandatin pr
implementimin e nj faze t procesit kushtetues. Kjo faz prfshin
draftimin e kushtetuts dhe mund t kryehet relativisht shpejt, nse
nderkoh jan ndrtuar konsensuset e nevojshme kushtetuese rreth
procesit kushtetutdhns.
Praktika kushtetuese vrteton se nj afat normal brenda t s cilit do
t prmbyllej nj proces i miratimit t kushtetuts, do t ishte koha prej
nj viti. Brenda ktij afati, do t mund t prmbyllej procesi
kushtetutdhns me t gjitha fazat e zhvillimit t tij.
Po japim nj shembull ideal t dinamiks s nj procesi t miratimit
t Kushtetuts sipas fazave: nisma kushtetudhnse dhe paraqitja dhe
miratimi i insisativs pr nxerrjen ose ndryshimin e kushtetuts-afati 1
muaj. Arritja e konsensusit politik rreth vlerave q do t mbron
kushtetuta(lidershipi, partit politike, komuniteti akademik, grupet e
interesit, shoqria civile) etj-2 muaj; formim i dhe emrimi i Komisioni
Kushtetues- 1 muaj; draftimi i tekstit t Kushtetues nga ekspertt- 3
muaj; debati parlamentar pr kushtetuten- 1 muaj; miratimi i kushtetuts
n parlament- 1 muaj; pregaditja dhe implementimi i referendumit
kushtetuese- 2 muaj dhe shpallja dhe implementimi i kushtetuts- 1 muaj.
N praktikn kushtetues jan shnuar raste kur miratimi i kushtetuts
ka zgjatur me vite t tra dhe raste t procedurave urgjente t prfundimit
t ktij procesi. Rasti i par sht tipik pr Kushtetutn Evropiane,
procesi i miratimit t saj pr shkak t divergjencave t saj pa zgjat me
vite t tra dhe po has n rrezistenca serioze nga shtetet evropiane
(Franca dhe Holanda madje e refuzuan ket kushtetut). Edhe procesi i
hartimit t kushtetutave t shteteve pas Lufts s Dyt Botrore ka zgjat
me vite. N shtetet postkomuniste, pas prmbysjes s diktaturave
komuniste, procesi kushtetutdhns sht implementuar relativisht
shpejt brenda periudhs njvjeqare. Prjashtim nga kjo ishte Shqipria, e
cila tet vite pas fitores s demokracis arriti t miratoj kushtetutn n
vitin 1998, duke evituar krizen kushtetuese pas dshtimit t referendumit
kushtetutdhns n vitin 1994.
Praktika kushtetuese ka shnuar edhe raste t miratimit t
42
prshpejtuar t kushtetutave, t cilat n fakt kan arritur efektet politike

t kushtetdhnsit, psh. Kushtetuta e Irakut, Kushtetuta e Bosnj e
Hercegovins, e sidonos Kushtetuta e fundit e Serbis e cila sht
miratuar n afatin rekord brenda 1 muaj dhe si e till mund t rradhitet n
Librin e Ginisit si kushtetuta m e shpejt n bot.
Dinamika e procesit kushtetues sht shum e shpejt, nse reforma
kushtetuese ka t bj me amandamentimin e kushtetuts. N kto raste
procesi sht shum m i shpejt dhe nese jan n pyetje amandamentet
teknike ai mund t prmbylet brenda muajit, ndrsa n rastet e
amandamenteve prmbajtsore ai mund t prmbyllet brenda 3
muajve.
2. Faza e par-fillimi i procesit t draftimit t kushtetuts nisma
kushtetutdhnse
Nisma kushtetuese paraqet aktin e par me t cilin fillon nj proces
kushtetutdhns. Kushetutat e vendeve t ndryshme prcaktojn subjektet
e autorizuara t cilat mund t paraqesin propozimin pr nxerrjen e
kushtetuts, ose ndryshimin e saj.
N praktiken kushtetues t drejtn e paraqitjes s propozimit pr nxerrjen
e kushtetuts, ose pregaditjen e amandamenteve kushtetuese e kan:
a.
b.
c.
d.
e.
Qytetart prmes nisms popullore;

Parlamenti me mbshtetjen e s paku 1/3 t antarve;
Shefi i shtetit;
Qeveria; dhe
Njsit federale n shtetet federative, etj.
Paraqitja e nisms pr nxerrjen ose ndryshimin e kushtetuts krkon

arsyetimin e saj nga subjekti q inicon ket proces. Arsyetim i nisms
kushtetuese ka pr qllim elaborimin e shkaqeve t fillimit t procesit
kushtetuese, prcaktimin e vllimit t reforms kushtetuese dhe
paraqitjen e ojektivave kryesore q mton t realizoj procesi kushtetues.
Arsyetimi i nisms kushtetuese duhet t jet i pregaditur mir, t jet
binds dhe t demonstroj vendosshmrin e inicuesit pr t realizuar
reformen kushtetuese. Praktika kushtetuese tregon se para paraqitjes
formale t nisms kushtetuese, brenda shtetit krijohet nj klim e
prshtatshme e cila e bn t domosdoshme reformn kushtetuese dhe i
siguron asaj nj mbshtetje t gjr politike. Jo rrall, nisma kushtetuese
43
motivohet me qllimet e tejkalimit t krizave kushtetuese me t cilen

ndodhet nj shtet. Shpesh si mnyr e menaxhimit t nj krize
kushtetuese paraqitet nevoja e ndryshimeve kushtetuese. N kto raste
me nismn formale t procesit kushtetues prcaktohen qllimet e saj nga
akteret kryesor t cilt marrin pjes n zgjidhjen e krizes kushtetuese. N
ket rast paraprakisht arrihet nj marrveshje midis partive dhe liderve
relevant politik pr tejkalimin e krizs, mes tjerash edhe me procesin e
ndryshimeve kushtetuese.
Nisma kushtetudhnse si faz e par e procesit krkon nj votim
formal t parlamentit pr aprovimin e saj. N shtetet federale dhe ato q
kan kushtetuta t ngurta, miratimi i nisms kushtetuese krkon plqimin
e njsive federale. Pas miratimit formal t nisms kushtetutdhnse
formalisht fillon procesi kushtetues dhe para draftimit formal t tekstit
krkon zgjidhjen e disa shtjeve paraprake kushtetuese.
3. Prcaktimi i forms s reforms kushtetuese-kushtetuta e re ose
amandamentimi i kushtetuts
Dilema e par e nj reforme kushtetuese konsiston n vllimin e
ndryshimeve kushtetuese. Nese reforma kushtetuese prfshin ndryshime
substanciale ather nxjerret kushtetuta e re si nj akt i plot kushtetues.
Kur kjo reform, paraqet ndryshime ose plotsime konkrete brenda
sistemit ekzistues kushtetues, do t miratohen amandamentet kushtetuese
t cilat do t ndryshojn dhe plotsojn dispozitat e caktuara kushtetuese.
Prcaktimi i forms s reforms kushtetuese varet nga qllimet q i
parashtron vehtes kushtetutdhnsi.N rastet historike q karakterizohen
me krijimin e shteteve t reja, pavarsimin ose bashkimin e tyre si dhe
n rast t ndryshimeve esenciale t sistmeve t qeverisjes, kto
ndryshime do t prcillen me kushtetuta t reja si akte q prcaktojn nj
epok t re t zhvillimit kushtetues t nj vendi. N shtetet me demokraci
t qndrueshme, ndryshimet eventuale q jan rrjedhoj e zhvillimit t
proceseve politike prcillen me amandamente kushtetuese t cilat
dinamizojn sistemin kushtetues t nj vendi dhe e bjn at t pajtushm
me zhvillimet e reja. Pr nga natyra e saj, kushtetuta nuk paraqet nj akt
statik. Kushtetuta dinamizohet prmes amandamentimit t saj, i cili e
bn aktin kushtetues modern dhe efiqent sa i prket zhvillimeve
shoqrore.
Varsisht nga fakti se reforma kushtetuese a konsiston n nxerrjen e
kushtetuts s re, apo amandamentimit t saj, varet edhe dinamika e ktij
44
procesi. Miratimi i kushtetuts s re paraqet nj proces shum m

kompleks dhe m t gjat, se sa kur sht rasti i miratimit t
amandamenteve kushtetuese.
4. Ndrtimi i konsensusit politik rreth reforms kushtetuese
Pas prcaktimit t vllimit t reforms kushtetuese, pason akti i
ndertimi t konsensusit politik rreth ndryshimeve kushtetuese. N
procesin e nxerrjes s kushtetuts s re konsensusi politik i paraprin
fillimit t draftimit t teksitit t kushtetuts. Ekspertt kushtetues nuk
mund t fillojn draftimin kushtetues pa e marr paraprakisht mandatin
politik rreth parimeve dhe vlerave kryesore q duhet ti promovoj akti
kushtetues. Konsensusi politik ndrtohet nga lidershipi i vendit dhe
subjektet politike q jan akter t procesit kushtetues. Ky konsensus
paraqet nj lloj kontrate parakushtetuese midis partive kryesore rreth
ndryshimeve kushtetuese. Kur ekspertt kushtetues marrin ket
konsensus dhe mandat politik, ata e kan leht t przgjedhin modelin e
kushtetuts q do t draftojn. Kshtu nese partit politike pajtohen m
sitemin parlamentar t qeverisjes, ekspertt kushtetues do t draftojn
modelin e nj kushtetute t nj shteti parlamentar dhe do ti prshtasin
shum zgjidhje kushtetuese ksaj forme t qeverisjes shtetrore.
Ndrtimi i konsensusit paraprak politik rreth kushtetuts eviton krizat
dhe kundrthnjet e mundshme politike rreth kushtetuts. Nj kushtetut
moderne nuk do t reflektoj interesat e ngushta politike t nj partie n
pushtet, por do t reflektoj nj vizion dhe strategji afatgjate t zhvillimit
politik. Konsensusi i gjr politik dhe qytetar rreth kushtetuts siguron
qendrueshmerin dhe pragmatizmin e saj.
5. Identifikimi i shtjeve q jan objekt i normimit kushtetues
Fillimisht para fillimit zyrtar t draftimit t kushtetuts, ekspertt
kushtetues duhet t identifikojn shtjet q jan objekt i normimit
kushtetues. Objekti i normimit kushtetues prfshin t gjitha
marrdhniet kushtetuese q prcaktohen me kushtetut.
Disa rregulla pr identifikimin e objektit t normimit kushtetues:
normimi kushtetues prfshin shtjet thelbsore, jo edhe ato sekundare,
nuk normohen n kushtetut shtjet e legjislacionit. Mandej, normim
kushtetues duhet t shmang hipertrofin kushtetuese; normimi kushtetues
45
siguron funksionimi e shtetit dhe degve t pushteti dhe aty ku prfundon

pushtetit duhet t filloj liria absolute e qytetarit.
6. Referimi i Kushtetuts t legjislacionit organik dhe sekundar
Nj nga tiparet qensore t normimit kushtetues sht referimi t
legjislacioni organik dhe sekundar. Kushtetuta prcakton bazat e
funksionimit t sistemit kushtetues. Por kushtetuta matrializohet dhe
implementohet prmes nj pakoje t gjr t legjislacionit primar dhe
sekundar. Duke prcaktuar bazat e funksionimit t sistemit kushtetuese,
ekspertt kushtetues duhet t jen t vemendshm, se ka duhet t
rregullohet trsisht n kushtetut, e ka neprmjet legjislacionit. Pr
ket arsye, kushtetuta pr shtjet detale i referohen legjislacionit dhe
nuk e ngarkon tekstin kushtetues me prmbajtje legjislative. Kshtu psh,
kushtetuta prcakton bazat e funksionimit, organizimit dhe pavarsis s
gjyqsorit, por referon tek ligji pr gjykatat i cili rregullon detalet e
nevojshme pr funksionimin e ksaj dege t pushtetit. Rasti tjetr, i
referohet lirive dhe t drejtave t qytetarve, ku kushtetuta garanton nj
spektr t gjr t ktyre lirive dhe t drejtave, por udhzon n
legjislacionin e rregullt pr mnyren e realizimit t tyre, psh, kushtetuta
garanton lirin e bashkimit politik, kurse Ligji pr partit politike
prcakton format dhe mnyrat e realizimit t ksaj lirie politike.
Me rasin e draftimit t kushtetuts, ekspertt kushtetues nuk mund t
udhzojn dhe referojn legjislacionin e rregullt pr shtjet q jan t
karakterit ekskluziv kushtetues si psh, fushveprimi dhe kompetencat e
kuvendit, presidentit, qeveris. Me ket rast me norma kushtetuese
matriale n mnyr prekluzive dhe me metoden e enumeracionit taksativ
prcaktohen kompetencat e ktyre organeve. Por, shtjet e karakterit
organizativ dhe procedural, q kan t bjn me kto organe (parlamenti,
presidenti, qeveria) i referohen legjislacionit ose rregullimit nn ligjor, si
psh.Rregullorja e Puns s Kuvendit, Ligji pr Qeverin etj.
Detyr parsore e ekspertve kushtetues para fillimit t draftimit
kushtetues sht pra, identifikimi i kjart i shtjeve q jan objekt i
rregullimit kushtetues dhe shtjeve t cilat duhet t referohen
legjislacionit t rregullt.
46
7. Przgjedhja e Komisionit Kushtetuese

Pas miratimit t nisms pr fillimin e procesit kushtetutdhns,
Kuvendi duhet t formoj trupin kushtetues t cilit do ti besohet draftimi
i kushtetuts. Praktikat kushtetues tregojn se modelet me t shpeshta t
organeve q draftojn kushtetutn jan: komisionet kushtetuese, kshillat
kushtetuese, Asambleja Kushtetuese etj. Edhepse pran parlamenteve
funksionojn komisionet e rregullta kushtetuese, draftimi krkon
pjesmarrjen e ekspertve q nuk jan antar t parlamentit, sepse
parlamentet me prbrjen e tyre nuk plotsojn kompetencat e nevojshme
q krkon ky proces.
Przgjedhja e antarve t Komisionit Kushtetues bhet sipas
procedurave, kritereve dhe kushteve t prcaktuara me aktet ligjore.
Komisioni kushtetues edhepse ka mandat ekskluziv pr draftimin e
kushtetuts shpeshher prbhet edhe nga prfqsuesit politik q
ndertojn konsensusin e nevojshm gjat draftimit dhe personalitete tjera
autoritative q gzojn besim t madh tek popull. Jo domosdoshmrisht
antart e Komisionit Kushtetues duhet t jen jurist t dalluar. Kjo
krkohet kryesisht nga individet q bjn draftimin kushtetues t tekstit.
Prvojat nderkombtare tregojn se numri i antarve t komisioneve
kushtetuese sht i ndryshm dhe sillet nga 10 deri n 50 antar. Rast
interesant ishte ai i Komisionit Kushtetues t Estonis, i cili numronte
50 antar, n mesin e s cilve gjendeshin edhe artist, kngtar, sportist
dhe personalitete tjera me autoritet tek popull. Megjithat, prkundrejt
asaj se komisioni mund t ket numr t madh, hartimi i kushtetuts i
besohet nje numri t kufizuar individsh 5-10, kurse antart tjer marrin
pjes n debatet kushtetues t komisionit gjat draftimit. N fillim t
puns s tij, menjeher pas konstituimit, Komisioni Kushtetues miraton
Rregulloren e Puns, e cila prcakton mnyren e puns s komisionit,
mnyren e udhheqjes s komisionit, mandatin e tij, hartimin e
versioneve t para t kushtetuts, mnyren e marrjes s vendimeve
brenda komisionit, mnyren e informimit t opinionit pr punen e
komisionit, afatin e dorzimit t tekstit n parlament dhe shtjet tjera
teknike dhe organizative. Komisioni udhhiqet nga nj, ose m shum
kryesues, t cilt njkohsisht jan edhe bartsit kryesor t draftimit.
Fillimisht draftimi i kushtetuts bhet nga ekspertt n nngrupe sipas
Kaptinave, e m von unifikohet teksti dhe sigurohet koherenca e tij
logjike e kushtetuese. Para se kushtetuta t dorzohet n parlament bhet
redaktura ligjore e saj, lektura gjuhsore dhe harmonizimi i saj me
standarde nderkombtare.
47
8. Faza e tret-Draftimi i i tekstit kushtetues

Fillimi i draftimit t kushtetuts paraqet fazn teknike dhe
profesionale t shkrimit t tekstit t kushtetuts. N praktikn kushtetuese
procesi i fillimit t draftimit t kushtetuts, niset me prcaktimin e
strukturs s tekstit, duke caktuar kaptinat dhe pjest e kushtetuts. Si
rregull Komisioni Kushtetues ndahet n disa nngrupe dhe bhet ndarja e
punve sipas nngrupeve pr kaptinat prkatse.
Fillimisht sht e nevojshme q komisioni n prbrje t plot t arrij
pajtueshmeri pr standardet e draftimit kushtetues, terminologjin
kushtetuese, stilin e normimit kushtetuese, etj. Nngrupet do t prbhen
nga nj numr antarsh dhe ekspertesh q kan njohuri t thelluara pr
lmit e ndryshme q rregullon kushtetuta; psh. nngrupi pr parimet
themelore t kushtetuts, pr kaptinen e lirive dhe t drejtave t njeriut,
nngrupi pr institucionet demokratike, pushtetin lokal, forcat e
armatosura, sistemin gjyqsor, etj. Numri i nngrupeve do t prcaktohet
sipas lmive kushtetuese. Nngrupet do t draftojn kaptinen ose pjesen e
caktuar t kushtetuts dhe do t sigurojn ekspertizen e gjr kushtetuese.
Pas prfundimit t puns s nngrupeve dorzohen pjeset e kaptinave t
kushtetuts dhe krijohet nj draft i par punues i kushtetuts. Duke qen
se nngrupet mund t ken prdor gjuh dhe stil kushtetues t ndryshme,
dhe se tekstet e tyre mund t mos jen t harmonizuara, sht e
nevojshme t krijohet nj grup punues pr unisimin e tekstit kushtetues
dhe harmonizimin e tij. Ky grup duhet t prbhet nga ekspertet kryesor
kushtetues, t cilt jan njohs m t mir t lmis kushtetuese. Detyr
parsore e ktij grupi sht harmonizim i tekstit, unifikimi i
terminologjis dhe tekniks kushtetuese dhe redaktura profesionale e
kushtetuts. Pas prfundimit t puns t ktij grupi mund t prfundohet
drafti i par i kushtetuts.
Pas prfundimit t draftit t par Kushtetues, Komisioni Kushtetues
mund t organizoj debate profesionale me ekspertet vendor dhe
nderkombtar pr tekstin e kushtetuts, n mnyr q t marr opinionet
e gjra rreth tekstit t kushtetuts. Pas ksaj, teksti mund t jepet n debat
publik n opinion t gjr, n media dhe t bhet publik prmes vebfaqes s veant elektronike. Komisioni prcjell me vemendje debatin
publik verejtjet e arritura prmes mediave ose forms elektronike dhe
para hartimit t verzionit t dyt do ti prfshi n tekstin e kushtetuts
propozimet q pranohen si t arsyshme. M pastaj, Komisioni mund t
prfundoj versionin e tekstit dhe t pregadis ate pr dorzim n
48
parlament. Me ket nuk prfundon puna e Komisionit Kushtetuese, sepse

ai duhet t prcjell debatin parlamentar dhe inkorporoj t gjitha
amandamentet e pranuara nga parlamenti dhe t plotsoj dhe ndryshoj
tekstin e propozuar deri n momentin e votimit t tij n parlament. Pas
votimit t tekstit n parlament, prkatsisht miratimit t tij n
referendum prfundon puna e Komisionit Kushtetues dhe procesi t
draftimi t tekstit kushtetues.
9. Hartimi i tekstit shpjegues (komentarit) t Kushtetuts
Hartimi i tekstit spjegues-komentarit kushtetues paraqet nj pun
shum t dobishme pr t spjeguar n opinioni e gjer prmbajtjen,
kuptimin dhe qllimin e kushtetuts. T shkruarit e komentarit mund t
filloj vetm pas miratimit dhe hyrjes n fui t Kushtetuts. Teksti
shpjegues (komentari) kushtetues do t ndihmoj n t kuptuarit sa m t
mir t kushtetuts n opinionin e gjr. Komenti i kushtetut sht nj
form e interpretimit t saj nga ekspertet q kan hartuar tekstin e
Kushtetuts. Kt koment mund ta hartojn ekspertet kulminant
kushtetues, q njohin shkelqyshm, jo vetem draftimin kushtetues, por
edhe teorin kushtetuese. Komenti do t prfshij shpjegimin e
domethnies s do dispozit t veant kushtetuese, nen pr neni, duke
spjeguar domethnjen e normes kushtetuese, kushtet q krkohen pr
krijimin ose pushimin e nj marrdhnie kushtetues dhe shpjegime tjera
prcjellse q kompletojn njohurit pr nj institut kushtetuese. Roli i
komentarit kushtetues shprehet m s miri tek implementimi i
kushtetuts, si ndihmes pr organet kompetente q t kuptojn drejt
kushtetutn dhe dispozitn e saj konkrete dhe pr t hequr mundsin e
interpretimeve t ndryshme dhe dykuptimsis s normave kushtetuese.
Pr dallim nga teksti i Kushtetuts, Komentari i Kushtetuts sht shum
m i gjer dhe nganjeher i prngjan nj teksti t gjr akademik.
Hartimi i komentarit sht nj praktik e rregullt pr legjislacionin
organik, si psh. kodet penale, kodet civile, kodet administrative etj. Jo t
gjitha kushtetutat kan komentaret e tyre. Mirpo, ato q kan
komentarin e vet jan shum m t kuptushme dhe lehtsojn kuptimin e
saj. Si rregull komentaret botohen nga institucionet e autorizuara t
shtetit, parlamenti, presidenti, ministria prkatse. Komentari i
bashkangjitet tekstit t kushtetuts dhe shkruhet n at mnyr q pas do
neni jepet pjesa spjeguese e domethnies s tij. N praktik komentaret
kushtetuese marrin pr baz edhe praktiken e gjykatave kushtetuese, t
49
cilat duke mbrojtur kushtetutn bjn shpjegime t domethnies s saj.

Gjykata kushtetuese, duke vlersuar kushtetutshmrin e akteve ligjore
dhe nnligjore bn interpretimin kreativ t kushtetuts dhe ndihmon n
krijimin e praktiks kushtetuese. Komentet e gjykatave kushtetuese n
zgjidhjen e konteksteve t nderlikuara kushtetuese jan ndihmes pr
hartuesit e kushtetuts n shkrimin e komentarit kushtetuese.
Krahas hartimit t komentarit kushtetues, shum shtete publikojn
edhe publikime t veanta pr t popullarizuar tekstin e kushtetuts dhe
sistemin kushtetuese. Kto publikime shpesh bhen n publikime
speciale n form librash, broshurash, fletushkash dhe botohen edhe n
gjuhet e huaja.
S fundi, kushtetuta e re pas miratimit bhet baz pr hartimin e
teksteve shkollore dhe atyre universitare pr t drejtn kushtetuese dhe
deget tjera publike, t cilat afrojn njohurit e nevojshme, t cilat
nxnsit dhe studentt duhet ti msojn pr t kuptuar sistemi dhe
organizimin e sistemit kushtetues t shtetit t tyre.
10. Faza e katrt- Debati Parlamentar lidhur me draftin kushtetues
Debati parlamentar paraqet pjesen finale t nj procesi
kushtetutdhns. Pa marr parsysh faktin, se a sht parlamenti autor i
kushtetuts, apo ajo miratohet n referendum, debati parlamentar paraqet
fazen vendimtare t miratimit t kushtetuts. Debati parlamentar pr
kushtetutn fillon pas dorzimit t tekstit t kushtetuts, t hartuar nga
Komisioni kushtetues. Pr shkak t rndsis s kushtetuts debati
parlamentar mund t zgjat nj koh t gjat pr shkak t rndsis s
kushtetuts. Pr parlamentitn nuk ka ngjarje dhe moment m t
rndsishm, se sa miratimi i Kushtetuts. Pr ket arsye jan me fat
historik parlamentet t cilat n mandatin e tyre miratojn kushtetuta.
Praktika kushtetuese tregon, se para se kushtetuta formalisht ti
dorzohet parlamentit dhe para se t hapet debati, partit relevente n
parlament ndrtojn qendrimet e nevojshme dhe arrin konsensusin e
nevojshm politik, n mnyr q t mos manifestohen divergjenca t
thella parlamentare rreth tekstit t kushtetues. Kto konsensuse politike
arrihen n fazen para kushtetuese, para fillimit t procesit t draftimit,
duke i prcaktuar qllimet e reforms kushtetuese, gjat procesit t
draftimit nprmjet antarve t komisionit politik q prfaqsojn
spektrin politik t nj vendi.
Para fillimit t debatit parlamentar, verzioni final i draftit t
50
kushtetuts i dorzohet antarve t parlamentit, grupeve parlamentare,

komisioneve tjera parlamentare dhe mekanizmave t tjer me qllim t
pregaditjes s tyre pr nj debat t kualifikuar kushtetues. Vendet
demokratike dhe ato q shquhen me nj sistem t qeverisjes s mir,
kujdesen n mnyr t veant q rreth kushtetuts t mos lejojn
qendrim opozitar dhe t integrojn opoziten dhe partit e vogla n tr
rrjedhjen e procesit kushtetues, q nga fillimi i tij, e deri n miratimin e
kushtetuts. Kjo qasje siguron departizimin e karakterit t kushtetuts dhe
destinacionin e gjr t saj pr popullin dhe shtetin. Praktika ka treguar se
do tendenc e partizimit t kushteuts ka rezultuar me jo
qendrueshmerin e saj dhe krizat kushtetuese si pasoj e mbivotimeve
partiake pr shtjet esenciale kushtetuese.
Debati parlamentar pr kushtetutn fillon me prezentimin e saj n
seanc nga Komisioni Kushtetues q ka hartuar kushtetuten. Pas
raportimit t komisionit fillon debati, ku fillimisht partit politike
prmes kryetarve t grupimeve politike shprehin qendrimet pr
prkrahjen, ose refuzimin e tekstit t kushtetuts. Sipas rregullave t
debatit parlamentar, mendimin e tyre e shprehin komisionet
parlamentare, fillimisht komisioni legjislativ dhe kushtetues, e pastaj
hapet debat i gjr, ku marrin pjes t gjith antart e parlamentit q
deshirojn t diskutojn. Gjat debatit parlamentar, do antar i
parlamentit mund t paraqes amandamente pr ndryshimin dhe
plotsimin e do norme kushtetuese. Nese kto amandamente para
votimit pranohen ato hyn brenda tekstit t kushtetuts dhe nuk paraqiten
si amandamente t veanta pas votimit t kushtetuts. Duke qen se,
debati pr kushtetutn zgjon interesimin e gjr dhe ai nuk prfundon
vetem me nj seanc parlamentare, por krkon m shum seanca.
11. Faza e pest- Miratimi i Kushtetuts
Akti i miratimit t kushetuts paraqet momentin final t nj procesi
kushtetudhns. Pas prfundimit t debatit parlamentar bhet votimi i
kushtetuts, cili si rregull paraqet nj akt solemn. Seanca parlamentare
n t cilen miratohet kushtetuta paraqet nj ngjarrje historike pr nj
shtet. N ket seanc prpos antarve t parlamentit, marrin pjes t
gjith zyrtaret e lart t nj vendi, prfaqsues t institucioneve vendore
dhe nderkombtare, antar t komisionit kushtetues, prfaqsues,
personalitete dhe intelektual t shquar, prfaqsues diplomatik dhe
musafir tjer t lart. Kjo seanc paraqet nj ngjarrje mediale dhe
51
transmetohet drejprdrejt nga televizionet, radiot dhe prcillet nga

gazetaret e shumt t mediva vendore dhe nderkombtare. N disa vende
dita e miratimit t kushtetuts sht shpall edhe si fest shtetrore dhe
shnohet me jubile t ndryshm. Si rregull seanca solemne pr miratimin
e kshtetuts thirret pas prfundimit t debatit parlamentar dhe tejkalimit
dhe evitimit t t gjitha kundrshtive rreth tekstit kushtetues. Kjo seanc
hapet me procesin e votimit t kushtetuts. Votimi i kushtetuts bhet n
pajtim me dispozitat kushtetuese n fui q prcaktojn mekanizmin e
miratimit t kushtetuts dhe rishikimit t saj.
Kushtetutat e shteteve t ndryshme prcaktojn kto forma kryesore
t votimit dhe miratimit t kushtetuts:
a. votimi dhe miratimi i kushtetuts n mnyr konsensuale nga dy
dhomat e parlamentit;
b. votimi i kushtetuts n parlamentet bikamerale me 2/3 e votave;
c. votimi i kushtetuts paraprakisht nga njsit federale, pastaj nga
parlamenti federal;
d. votimi i kushtetuts nga populli, pas miratimit t saj n
parlament;
e. votimi i kushtetuts me 2/3 e antarve n parlamentet
njdhomshe;
f. votim me shumicn absolute t antarve t parlamentit;
g. votimi me mekanizmin e dyfisht, shumicn e prgjithshme dhe
shumicn e pakicave (shumica Badinter), etj.
Nse pas votimit t Kushtetuts nuk krkohet edhe shpallja e
referendumit, ather kushtetuta hyn n fui. Nse pas miratimit t
Kushtetuts, krkohet shpallja e referendumit dhe deklarimi i popullit pr
tekstin e kushtetuts, parlamenti do t konvokohet srish pr t shpallur
solemnisht Kushtetuten, nese referendumi sht pozitiv.
12. Referendumi Kushtetues
Referendumi kushtetues paraqet formn m t rndsishme t
deklarimit t qytetarve pr miratimin e nj akti juridik. Kt form t
miratimit t kushtetuts e prcaktojn shtetet e demokracis s
drejtprdrejt dhe ato gjysmdirekte. Referendumi kushtetues n disa
shtete sht mekanizm i vetm, kurse n disa ai kombinohet me
parlamentin, i cili paraprakisht deklarohet pr miratimin e kushtetuts.
N t dy rastet e cekura referendumi kushtetues ka karakter t
52
detyrushm dhe paraqet akt konstituitiv n procesin kushtetutdhns.

Rndsia e referendumit kushtetues sht e shumfisht. Ai siguron
nj legjitimitet demokratik dhe krijon qendrueshmri t gjat t
kushtetuts.
Prparsit kryesore t referendumit kushtetues konsistojn n kto
fakte: sigurimi i legjitimitetit popullor t kushtetuts, koncentrimi i
sovranitetit tek populli, departizimi i kushtetuts, konsensusi i gjr
qytetar dhe popullor i kushtetuts, vendosja e drejtprdrejt e qytetarve
pr vlerat themelore t kushtetuts, qendrueshmerin dhe vlefshmerin
afatgjate e kushtetuts, pamundsin e ndryshimit t kushtetuts pr
interesa t ngushta politike, dhe sigurimi i sistemit t qeverisjes s mir,
etj.
Referendumi kushtues, si nj ngjarje kryesore politike dhe shtetrore
duhet t pregaditet mir, n mnyr q ai t ket sukses dhe t shpreh
vullnetin burimor t qytetarve pr kushtetuten. Kjo krkon q teksti i
kushtetuts t bhet me koh transparent, n mnyr q qytetart t
njoftohen me prmbajtjen e saj, t jet zhvilluar paraprakisht nj debat
publik pr shtjet m t rndsishme t kushtetuts dhe t ndermerren t
gjitha masat teknike pr mirvajtjen e referendumit. Deklarimi i
qytetarve n referendumin kushtetues, bhet me deklarimin e tyre pr,
ose kundr tekstit t kushtetuts. Paraprakisht definohet pyetja pr
referendumin kushtetues e cila vendoset n Fletvotim, psh.:
A e jen pr tekstin e propozuar t Kushtetuts, pason prgjegjja
Pr ose Kundr.
Referendumi konsiderohet i sukseshm nese marrin pjes s paku
gjysma e trupit votues, dhe nse s paku gjysma prej atyre q votojn
pranojn tekstin e propozuar t kushtetuts.
Edhepse form e deklarimit personal n referendumin kushtetues
rndsi t veant kan qendrimet politike t partive pr tekstin e
kushtetuts. Kto qendrime, n mnyr indirekte ndikojn n disponimet
politike t qytetarve rreth kushtetuts dhe n prcaktimin e tyre pr ket
tekst. Mirpo, jan shnuar edhe rastet kur teksti i kushtetuts sht
miratur n parlament nga mazhorancat parlamentare, por sht refuzuar
n referendum, kshtu psh. ProjektKushtetuta e Shqipris sht miratuar
n Kuvend n vitin 1994, por sht refuzuar n referendum nga qytetaret.
Rasti m aktual i referendumit kushtetues paraqet Projekt Kushtetuta
Evropiane, e cila sht vendos t miratohet n dy mnyra; me ratifikimin
53
e saj n parlament e shteteve antare dhe me referendum. Deri m

tani referendumi kushtetues pr ket kushtetut sht mbajtur n disa
shtete, prej t cilave Franca dhe Holanda kan refuzuar ket kushtetut.
N praktikn kushtetuese nuk ka qndrime unike rreth dy aspekteve
t referendumit kushtetues; dshtimit t referendumit dhe rishikimit ose
ndryshimit t kushtetuts.
shtja e par ka t bj me pasojat juridike t dshtimit t
referendumit kushtetues, prkatsisht refuzimit t miratimit t saj nga
qytetart. Ky dshtim mund t vije si rezultat i mosdaljes n referendum
t shumics s krkuar t qytetarve n referendum dhe si rezultat i
refuzimit t saj nga shumica e nevojshme e qytetarve q marrin pjes n
referendum. N rastin e par, kur mungon numri i mjaftueshm i
zgjedhsve n referendum mund t vij deri te prseritja e referendumit
pas nj periudhe kohore t prcaktuar me kushtetut, psh, pas tre-gjasht
muajve etj. N rastin e dyt kur dshtimi i referendumit sht pasoj e
kundrshtimit t tekstit nga zgjedhsit, prseritja e srishme e
referendumit nuk mund t bhet pa kalimin e nj periudhe m t gjat
kohore, psh, jo brenda nj viti.
Rishikimi i kushtetuts prmes referendumit bhet n rastet kur
kushtetuta shprehimisht prcakton se miratimi i amandamenteve
kushtetuese do t bhet me referendum. Kjo vjen n shprehje sidomos n
rastet kur amandamentet kushtetuese prekin n parimet themelore t
organizimit t shtetit
13. Faza e gjasht- Hyrja n fui dhe periudha kalimtare
Shumica e kushtetutave n nj kaptin t veant, e cila titullohet si
Dispozitat e fundit ose kalimtare, prcaktojn kohen e hyrjes n fui t
kushtetuts dhe t ashtuqujturen periudh kalimtare (t tranzicionit)
brenda s cils duhet t harmonizhet legjislacioni me kushtetuten.
Kushtetuta hyn n fui ditn e shpalljes s saj dhe si rregull ajo nuk
mund t ket efekt prapaveprues. Kushtetuta e hyr n fui prodhon
pasoja juridike nga momenti i shpalljes s saj. Krahas hyrjes n fui t
kushtetuts, pushon t vlej kushtetuta e mparshme, prkatsisht akti
tjetr m i lart kushtetues. Jan disa shtje problematike t zbatimit t
kushtetuts s re dhe harmonizimit t legjislacionit me te.
N praktikn kushtetuese paraqiten kto raste t diskutushme t
tranzicionit t kushtetuts s re: afati brenda s cilit duhet t miratohen
ligjet e reja pr zbatimin e kushtetuts s re, vlefshmria e legjislacionit
54
ekzistues, afati i harmonizimit t legjislacionit t vjetr me

kushtetutn,kompetencat dhe mandati i organeve dhe institucioneve pas
miratimit t kushtetuts, afati kohor i formimit t institucioneve t reja
kushtetuese dhe vlefshmria e dispozitave kushtetuese q jan t
kufizuara n pikpamje kohore, etj.
Pas hyrjes n fui t kushtetut s re vazhdon t vlej legjislacioni
ekzistues nese ai nuk sht n kundrshtim me zgjidhjet e reja
kushtetuese. Ky legjislacion nuk afektohet me zgjidhjet e reja kushtetuese
dhe ai edhe pas miratimit t kushtetuts s re vazhdon t jet i zbatushm
dhe kompatibil me kushtetuten. N praktikn kushtetuese me rastin e
ndryshimeve kushtetuese, kur ndryshimet jan substanciale, krkohet
ndryshimi dhe plotsimi i vetm nj numri t kufizuar t ligjeve, si
rregull t legjislacionit organik, prderisa ligjet tjera vazhdojn t vlejn
edhe me tutje.
Legjislacioni i cili sht n kundrshtim me kushtetutn e re duhet t
harmonizohet brenda periudhs kalimtare. Kushtetuta e re n mnyr
taksative cakton afatin kohor, si dhe listen e ligjeve t cilat duhet t
miratohen pas miratimit t kushtetuts s re. Ky legjislacion bije ndesh
me zgjidhjet e reja kushtetuese dhe ai duhet t harmonizohet n afatin e
caktuar kohor. Ky afat sht prekluziv dhe krkon nga parlamenti nj
agjend urgjente legjislative n mnyr q t sigurohet harmonizimi i
sistemit ligjor dhe kushtetues. Periudha kohore e tranzicionit kushtetues
caktohet n nj interval 3 deri n 6 muaj nga dita e miratimit t
kushtetuts s re. Numri i ligjeve q duhet t harmonizohen me
kushtetutn e re varet nga karakteri dhe vllimi i reforms kushtetuese.
Kshtu psh, nese kushtetuta sjell ndyshime n sistemin e qeverisjes, ose
n sistemin gjyqsor ather duhet t ndyshohen ligjet organike pr
legjislativin, ekzekutivin dhe gjyqsorin, psh, 30 dit pas hyrjes n fui t
ksaj kushtetute do t ndryshohet Ligji pr Gjykatat n pjesen q
rregullon zgjedhjen dhe shkarkimin e gjyqtarve.
Periudha tranzitore e zbatimit t kushtetuts s re prcakton edhe
mandatin dhe kompetencat e organeve ekzistuese, e n radh t par t
parlamentit, qeveris dhe presidentit. Shtrohet pyetja, a do t
funksionojn kto organe me kompetenca t vjetra sipas kushtetuts s
vjetr, apo me kompetencat e parapara me kushtetutn e re. Kjo varet n
rradh t par nga ajo, se a jan ndryshimet e reja esenciale n pikepamje
t fushveprimit t ktyre institucioneve. Nese kompetencat e organeve
dhe organizimi i tyre sjell risi t ndishme kushtetuese ather si rregull,
krahas miratimit t kushtetuts s re organizohen edhe zgjedhje t reja ta
parakohshme dhe konstituohen organet e reja. Kjo vjen si pasoj e
55
paraqitjes s dualizmit kushtetues dhe inkopatibilitetit t zgjidhjeve

kushtetuese. N nj an kemi organet e zgjedhura mbi bazen e
kushtetuts s vjetr, kurse n anen tjetr kemi kushtetutn e re e cila
ndryshon kompetencat e organeve ekzistuese. N situatat e ktilla, krahas
kushtetuts s re, krkohet legjitimiteti i ri i organeve t shtetit prmes
zgjedhjeve t reja dhe rritjes s kapacitetit t tyre qeverisse, psh, brenda
6 muajve nga hyrja n fui i ksaj kushtetute do t mbahen zgjedhjet e
reja parlamentare dhe presidenciale pas t cilave Kuvendi dhe presidenti
do t ushtrojn kompetencat kushtetuese n pajtim me kushtetutn e re.
N periudhn kalimtare t implementimit t kushtetuts s re shpesh
caktohet afati kohor pr themelimin e institucioneve t reja, t cilat i
prcakton kushtetuta e re. Kjo vjen n shprehje kur krijohen organe dhe
institucione t cilat nuk kan ekzistuar me kushtetutn e vjetr. N kto
raste, me dispozitat kalimtare caktohet n mnyr prekluzive afati i
themelimit t ktyre institucioneve.psh, tre muaj pas hyrjes n fui t
kushtetuts do t themelohet Gjykata Kushtetuese.
Dispozitat kalimtare t kushtetuts prcaktojn afatin e vlefshmris
dhe shfuqizimit t dispozitave konkrete t kushtetuts q lidhen me afate
kohore. Edhepse limitimi kohor i dispozitave kushtetuese nuk sht nj
veori e kushtetutave moderne, n disa shtete disa nene jan specifike
dhe vlejn pr nj periudh kohore. Psh, rast tipik pr ket situat sht
Kosova, prkatsisht Pakoja e Z. Marti Ahtisari, e cila ka prcaktuar se
pas dy mandateve vendet e rezervuara n Kuvend shndrrohen n vendet
e garantuara, ose dispozitat t cilat prcaktojn se pas nj kohe
kompetencat e mbikqyrjes nderkombtare barten tek institucionet e
Kosovs.
14 Kriza Kushtetuese- dshtimi i miratimit t kushtetuts
Kriz kushtetuese konsiderohet gjendja juridike pa kushtetut, ose
gjendja ku kushtetuta nuk mund t zbatohet. Shteti gjendet n kriz
kushtetuese nse ballafaqohet me njren nga format vijuese t
problemeve kushtetuese si: dshtimit t miratimit t tekstit t kushtetuts,
refuzimi i kushtetuts nga parlamenti, refuzimit t kushtetuts n
referendum,shkeljes s rnd kushtetuts, dhe pamundsis s realizimit
t kushtetuts.
Paraqitja e krizs kushtetuese n nj vend, ka pr pasoj paraqitjen e
pengesave n funksionimin e shtetit dhe realizimin e funksioneve t tij.
Kriza kushtetuese reflekton edhe krizen e thell politike n nj vend dhe
sht burim i jostabilitetit t prgjithshm politik. Varsisht nga shkaqet
56
q kan shkaktuar krizen kushtetuese, varen edhe mnyrat e menaxhimit

dhe tejkalimit t saj. Nese kriza kushtetuese sht rezultat i dshtimit t
miratimit t kushtetuts n parlament ose n referendum, vazhdon
vlefshmria e aktit t vjetr kushtetuese ose miratohet ndonj akt i
prkohshm, i cili vlen deri n miratimin e Kushtetuts s re. Dshtimi i
miratimit t kushtetuts nga parlamenti ose n referendum, krkon
prseritjen e ktij procesi, q nga fillimi dhe kjo merr mjaft koh. Kriza
kushtetuese n ket rast do t tejkalohet me miratimin e srishm t
Kushtetuts.
Paraqitja e krizs kushtetuese si pasoj e shkeljes s rnd,
manifestohet n veprimet e njanshme, me t cilen cenohen dispozitat
kushtetuse lidhur me ndarjen e pushteteve dhe kompetencave dhe ajo
tejkalohet me rivendosjen e fuis kushtetuese t organeve, anulimin e
veprimeve kundrkushtetuese dhe marrjen e sanksioneve kushtetuese
ndaj shkelsve t kushtetuts, psh, nese Presidenti shkel kushtetutn, ai
mund t gjykohet dhe t largohet nga detyra.
Pamundsia e realizimit t kushtetuts si nj kriz kushtetuse shfaqet
kur nuk mund t implementohen dispozitat e kushtetuts si pasoj e
krizave politike ose si pasoj e rrethanave t jashtzakonshme,
psh.pamundsia e mbajtjes s zgjedhjeve t rregullta n prfundim t
mandatit t parlamentit ose presidentit, pamundsia e realizimit t disa t
drejtave politke t qytetarve pr shkak t rrethanave t lufts ose
gjendjes s jashtzakonshme. N kto raste pr shkak t krizave politike
nuk mund t implementohen dispozitat kushtetuese, t cilat prcaktojn
detyrimet kushtetuese pr organet dhe institucionet kushtetuese t shtetit.
Tejkalimi i krizes kushteutes n rastet e ktilla bhet krahas menaxhimit
t krizes politike, me marrveshje politike dhe me ndryshime adekuate
kushtetuese, t cilat krijojn nj legjitimitet t ri kushtetues.
Botimi i Kushtetuts
Pas miratimit teksti i kushtetuts botohet dhe bhet transparent pr
opinionin e gjr. Format m t shpeshta t botimit t kushtetuts jan:
Web-saiti i veant i kushtetuts,botimi n edicione t veanta, botimi n
shtypin ditor dhe periodik, botimi n fletore zyrtare, botimi n gjuht e
huaja, dhe botimi i materialeve propaguese pr kushtetutn.
57
INTERPRETIMI I KUSHTETUTS
sht interpretimi i kushtetuts?
Nj nga kujdeset kryesore q duhet t ken ekspertt kushtetues gjat
procesit t draftimit, sht hartimi i dispozitave t qarta kushtetuese, me
formulime t plota koncize dhe t kuptushme. Normat kushtetuese nuk
guxojn t ken dy ose m shum kuptime, por duhet t jen decidive dhe
prekluzive n rregullimin e marrdhnieve kushtetuese. Mirpo, n
praktikn kushtetuese, jan t shpeshta rastet kur gjat implementimit
praktik t dispozitave kushtetuese ose n rastet e krizave kushtetuese
shtrohet nevoja e prcaktimit t domethnies s sakt t nj ose m
shum normave kushtetuese. Ky proces krkon interpretimin kushtetues.
Interpretimi kushtetues sht nj proces juridiko-politik i prcaktimit
t domethnies s norms kushtetuese. Norma kushtetuese shpesh ka
nevoj pr interpretim t saj, n rastet kur ajo nuk sht e qart, ka
kuptime t ndryshme dhe n praktik shkakton dilema rreth domethnies
s sakt t saj. T interpretosh nj dispozit kushtetuese do t thot t
prcaktosh domethnien e saj dhe kuptimin q ajo ka. Nevoja e
intrepretimit kushtetues, shtrohet zakonisht gjat zbatimit praktik t
kushtetuts, kur organet q jan prgjegjse pr zbatimin e kushtetuts
nuk e kan t qart kuptimin dhe domethnien e nj ose m shum
dispozitave kushtetuese, ose bjn interpretime t ndryshme t ktyre
dispozitave.
Arsyet kryesore q krkojn interpretimin kushtetues t dispozitave
kushtetuese jan:
a. Ekzistimi i vakumit kushtetuese;
b. Paraqitja e krizave kushtetuese;
c. Norma kushtetuese jo e plot;
d. Norma kushtetuese jo koncize dhe
e. Norma kushtetuese me dy kuptimsi;
Kush e bn interpretimin e kushtetuts
shtja e par me rastin e nevojs s interpretimit kushtetuese sht
prcaktimi i organit ose subjektit q sht kompetent pr t dhn
interpretimin zyrtar kushtetues.
58
Praktikat kushtetuese t vendeve t ndryshme prcaktojn disa

subjekte kompetente pr t br interpretimin kushtetues:
a.
b.
c.
d.
Organi i cili ka br miratimin e kushtetuts-kushtetutdhnsi

Komisioni kushtetues q ka hartuar kushtetutn
Komisini parlamentar pr shtje kushtetuese
Organi i posam i themeluar nga parlamenti ose presidenti pr t
interpretuar kushtetutn
e. Ekspertt nderkombtar dhe institucionet nderkombtare, psh
Komisioni i Vendikut
f. Gjykata kushtetuese ose gjykata supreme
g. Organi ose institucioni tjetr i prcaktuar ose autorizuar n
mnyr t veant.
Objekti i interpretimit kushtetues bhet: Nj nen i kushtetuts, Paragrafi
i kushtetuts dhe Nnparagrafi kushtetues ose Nj shpehje
kushtetuese.
Llojet e interpretimit kushtetues
Interpretim autentik i Kushtetuts
Ky interpretim sht burimor dhe bhet nga ana e kushtetutdhnsit,
pra subjektit, i cili edhe e ka inicuar dhe udhhequr procesin kushtetues.
Si rregull interpretimin autentik e jep parlamenti ose organi special
kushtetues. Me kt rast vlen parimi se, kushtetutdhnsi e ka t njohur
m s mir domethnien dhe qllimin e kushtetuts dhe vetm ai mund t
bj interpretimin autentik t saj.
Interpretimi normativ-dogmatik
Interpretimi dogmatik bazohet n domethnijen normative t
kushtetus dhe bazohet ekskluzivisht n t kuptuarit e drejt t saj. Kjo
metod e interpretimit analizon dispozitn e caktuar kushtetuese nga
aspekti i ndrtimit t norms kushtetuese, duke analizuar secilen pjes t
norms kushtetuese, pjess prcaktuese, dispozitivit, sanksionit
kushtetues dhe jep domethnien kushtetuese t saj.
59
Interpretimi gjuhsor dhe logjik i kushtetuts

Pr dallim nga interpretimi dogmatik, kuptimi logjik i norms
kushtetuese merret me domethnien logjike t norms, pra cili ka qen
shkaku dhe pasoja e nj raporti dhe marrdhnie kushtetuese, cila sht
lidhja logjike midi pjesve t norms kushtetuese dhe cili sht konteksti
i prgjithshm i kushtetuts.Ndrkaq, interpretimi gjuhsor merr pr
baz rregullat gramatikore dhe gjuhsor t shkrimit ligjor dhe interpreton
normen kushtetuese n baz t ktyre rregullave.
Interpretimi q merr pr baz praktikn kushtetuese
Praktika kushtetuese ka nj rndsi t veant n procesin e
interpretimit kushtetuese. Jo rrall krijohen praktika efikase kushtetuese,
t cilat n zbatim praktik bjn interpretimin e norms kushtetuese.
Interpretimi praktik i kushtetuts merr pr baz realitetet faktike t
krijuara nga institucionet shtetrore dhe qytetart, n procesin e zbatimit
t kushtetuts. Kto praktika ndihmojn n tejkalimin e dykuptimsis s
normave kushtetuese dhe n tejkalimin e zbrastirave eventuale
kushtetuese.
Interpretimi doktrinar dhe shkencor
Shkenca kushtetuese dhe studimet akademike dhe doktrinare kan nj
rndsi t vaeant n spjegimin dhe interpretimin e kushtetuts. Aspekti
shkencor i spjegimit t kushtetuts merr pr baz t arriturat shkencore n
lmin e s drejts kushtetuese pozitive dhe t drejts kushtetuese
krahasuese. Ky studim, jo vetm q kontribon n studimin e kushtetuts
dhe t instituteve kushtetuese, por kontribon edhe n inovacionet
kushtetuese dhe avansimin e zgjidhjeve t caktuara kushtetuese.
Interpretimi shkencor dhe doktrinar bhet nga profesoret, ekspertet dhe
studiuesit e s drejts kushtetuese t cilt me publikimet e tyre shkencore,
n form t teksteve, artikujve, kumtesave shkencore etj, ndihmojn n
avansimin e mendimit shkencor n sferen kushtetuese.
60
Interpretimi nga gjykatat kushtetuese

S fundi rol vendimtar n procesin e interpretimit kushtetues kan
gjykatat kushtetuese, t cilat duke mbrojtur kushtetutshmerin dhe
ligjshmerin dhe duke zgjidhur kontestet kushtetuese bjn interpretimin
zyrtar t kushtetuts. Vendimet e gjykatave kushtetuese n shum shtete
pranohen si burime formale kushtetuese dhe bhen pjes e sistemit
kushtetues t nj vendi. Duke zgjidh kontestet kushtetuese, gjykatat
kushtetuese bjn kontrollin e kushtetutshmeris dhe shfuqizojn dhe
anulojn t gjitha aktet q nuk jan n pajtim me kushtetutn. Vendimet e
gjykatave kushtetuese, jo vetm q mbrojn kushtetutn nga shkeljet e
ndryshme, por edhe bjn interpretimin e saj t gjithanshm, duke treguar
se cila ka qen domethnia e vrtet e kushtetuts dhe qllimet e saj. Ky
interprtim bhet nga gjyqtaret q kan njohuri t larta kushtetuese dhe
ka karakter t nj interpretimi kreativ, sepse shpesh komentet q jep
gjykata kushtetuese n mbrojtje t kushtetuts shrbejn si baz e
ndryshimeve dhe plotsimeve t kushtetuts prmes amandamenteve
kushtetuese dhe instrumenteve tjera kushtetuese.
61
BURIMET JURIDIKE KUSHTETUESE

Deklarata e Pavarsis, e miratuar nga Kuvendi i Kosovs me 17 shkurt
2008;
Kushtetuta e Republiks s Kosovs, 2008;
Pakoja e Presidentit Ahtisari;
Konventat ndrkombtare pr t drejtat e njeriut; Ligjet
sistemore dhe ligjet vitale t Kosovs; Rregulloria e
puns e Kuvendit t Kosovs;
Ligji pr Qeverin e Republiks se Kosovs;
Rregulloria e puns s Qeveris (2007/1);
Rregulloria 2001/9-UNMIK;
Rregulloria 2001/19-UNMIK;
Ligji pr Gjykatn Kushtetuese t Kosovs; Rregullorja e
puns s gjykats kushtetuese; Ligji pr gjykatat;
Ligji pr prokurorin;
Ligji pr qeverisjen lokale n Kosov; Statuti
i komuns;
Gazeta zyrtare e Republiks s Kosovs;
LITERATURA:
Prof.dr.Arsim Bajrami, Demokracia Parlamentare, Prishtin, 2006
Prof.dr. Arsim Bajrami,Draftimi i kushtetutes, Prishtin, 2007
Prof.dr Arsim Bajrami, E Drejta e Kosovs n Tranzicion, Prishtin, 2000
Doracaku pr Prgaditjen e Provimit t Jurisprudencs, KIEAI- OSBE,
Prishtin, 2004
Perpunoj: pUQa

Sistemi Kushtetues PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sistemi Kushtetues PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

ARSIM BAJRAMI & XHAVIT SHALA

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

s pushteteve, pavarsis s tyre dhe funksionimit t parimit t kontrollit

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

anekse shtes (Kushtetuta e Indis njhet si kushtetuta m e gjat n bot

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

federale. Edhe Kushtetuta e ish RSFJ-s e vitit 1974 ka prfaqsuar

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

Kushtetut, fiktive, reale apo pragmatike

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

A i duhet nj vendi nj kushtetut ideale apo funksionale?

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

prvojave kompatibile t shteteve tjera duhet t shpreh karakterin

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

gjith, q nga presidenti, e deri te qytetari i rndomt; akt i garantimit dhe

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

kushtetuts ndrtohet konsensusi i nevojshm politik pr vlerat q do t

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

bazuar n qeverisjen e s drejts dhe respektimin e ligjit dhe akteve tjera

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

efektit prapaveprues (retroaktiv) t ligjit. Ky parim, do t thot se, ligjet

Burimi: kushtetuta e Republikes se Kosovs neni 63

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

bazuar n listat e hapura. Vendet n kuvend ndahen midis t gjitha

Po aty, neni 64 paragrafi, 1, 2, 3 dhe neni 148 dispozitat transicionale pr kuvendin e

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

Kompetenca e kontrollit parlamentar t qeveris

Po aty neni 100

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

procedurat e shprndarjes. Si rrethana kryesore kushtetuese q ndikojn

Po aty, neni 82, paragrafi 1 dhe paragrafi 2

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

Kompetencat kushtetuese t Presidentit t Republiks s Kosovs jan

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

me ligjin dhe shpall falje individuale, n pajtim me ligjin si dhe s paku

Po aty, neni 90 paragrafi 3

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

teorin parlamentare jan t njohura dy modele themelore t funksionimit

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

n pushtet, por ekspertt nga radht e partive t ndryshme politike,

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

Qeveria ka kto kompetenca t prcaktuar me Kushtetut. Ajo

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

tjetr sipas s njjts procedur. Nse as hern e dyt nuk zgjidhet

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

tyre. Duke qen t zgjedhur pr periudhat e gjata kohore, gjyqtart

procedurat e veanta, marrjen e vendimeve dhe ekzekutimin e tyre .

Po aty, neni 105

Ligji pr Gjykatatsht n process t hartimit. Keshtu qe derisa t miratohet dhe t

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

Organizmi, kompetencat dhe detyrat e Prokurorit t shtetit rregullohen

Po aty, neni 109 paragrafi 3

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

nacional. N disa shtete Ombudsmani, sht emrtuar edhe si avokat i

Arsim Bajrami, vep e cit. fq.

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

sundimit t ligjit n shoqri. Kushtetutat i japin autoritetin e nevojshm

SISTEMI KUSHTETUES DHE ORGANIZIMI I JURISPRUDENCS

shtetrore, prfshir ktu edhe shkarkimin e zyrtarve t lart shtetror,

organizative n pajtim me ligjin.

Arsim Bajrami, Draftimi I kushtetues, prishtine 2007, fq.