1ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ∆ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ

29-31 ΜΑΪΟΥ 2009

Η Τέχνη ως εργαλείο εκπαίδευσης για το περιβάλλον
Παιδαγωγικές/Εκπαιδευτικές προσεγγίσεις για το ∆άσος/∆έντρο & την Ανακύκλωση

∆ρ Γιώργος Σιγάλας

Ζωγράφος, Σύµβουλος Καλλιτεχνικών

Μαθηµάτων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Πριν από 30 περίπου χρόνια, το 1982 για την ακρίβεια, ο Γερµανός εικαστικός
καλλιτέχνης Joseph Beuys, και παράλληλα ιδρυτικό µέλος του κόµµατος των
Πράσινων της Γερµανίας, µε την ευκαιρία της περίφηµης διεθνούς έκθεσης «7η
Documenta» του Kassel, συγκεντρώνει εν είδη γλυπτού επτά χιλιάδες στήλες από
βασάλτη. Αυτές οι στήλες, περίπου 1,20 µ. ύψος η καθεµία, από το σκληρό σκούρο
πέτρωµα του βασάλτη µε τον οποίο είναι στρωµένοι και οι βυθοί των ωκεανών,
στοιβάζονται όλες µαζί δηµιουργώντας έναν τεράστιο όγκο σε κεντρική πλατεία του
Kassel. Με αυτό ξεκινά µια εικαστική δράση που διαρκεί αρκετά χρόνια, µέχρι τον
θάνατο του Beuys, ο οποίος την ονοµάζει «Επτά χιλιάδες βελανιδιές».

Παράλληλα οργανώνει τη δενδροφύτευση και τη συντήρηση επτά χιλιάδων

δέντρων, κυρίως βελανιδιών, µέσα στην πόλη του Kassel σε διάφορα σηµεία των
δρόµων, σε µια πόλη που είναι γεµάτη έτσι κι αλλιώς από δεντροστοιχίες, άλση,
πάρκα και δάση. ∆ίπλα σε κάθε δέντρο που φυτεύεται τοποθετείται όρθια µια στήλη
από βασάλτη που αφαιρείται από τον κεντρικό σωρό. Παράλληλα ο Beuys δρα όχι
µόνο ως καλλιτέχνης αλλά και ως ενεργό, πολιτικοποιηµένο άτοµο µαζί µε τους
«Πράσινους». Σήµερα ο επισκέπτης του Kassel θαυµάζει και απορεί για τις σειρές
από µεγάλες βελανιδιές, που υψώνονται παράλληλα µε τις σειρές από στήλες
βασάλτη.

Πρόσφατα, το 2009, στην Ελλάδα, στην περιοχή της Βοιωτίας, διαπιστώνεται ότι
οι 150 βιοµηχανίες της ρυπαίνουν ανεξέλεγκτα των Ασωπό ποταµό µε εξασθενές
χρώµιο και όλο τον υδροφόρο ορίζοντα της ευρύτερης περιοχής, καθώς τα υπόγεια
νερά δεν κάνουν διακρίσεις δήµων, νοµών και κοινοτήτων. Το σκηνικό
συµπληρώνουν παράνοµες χωµατερές, απουσία ανακύκλωσης, ανεξέλεγκτα τοξικά
απόβλητα που επιδρούν χωρίς ταξικές διακρίσεις στην υγεία όλων µας. Τα τοξικά
είναι αταξικά! Οι κάτοικοι αναλαµβάνουν πρωτοβουλία, οργανώνονται σε επιτροπή
και ξεκινούν δράση για τη σωτηρία του ποταµού Ασωπού.

Όµως οι θεωρητικές αναλύσεις και οι θέσεις και οι συµπεριφορές που απορρέουν

από αυτές τις αναλύσεις δεν είναι απλές. Τα οικολογικά προβλήµατα την εποχή της
παγκοσµιοποίησης δεν είναι πλέον «άσπρο» ή «µαύρο». Είναι πολυσύνθετα. Οι
βιοµηχανίες της Βοιωτίας προσφέρουν εργασία σε εκατοντάδες εργάτες και
συµβάλλουν στην οικονοµία. Η λύση είναι να φύγουν από τον Ασωπό για να
µολύνουν άλλο ποταµό; Να εκσυγχρονιστούν, ώστε να γίνουν λιγότερο επιβλαβείς,
αλλά παράλληλα να ανέβει το κόστος των προϊόντων τους, γινόµενες λιγότερο
ανταγωνιστικές και κινδυνεύοντας να κλείσουν; Τα κινέζικα π.χ. εργοστάσια
µολύνουν ανεξέλεγκτα και έχουν χαµηλότατο κόστος στα προϊόντα τους. Να
κλείσουν τα ελληνικά εργοστάσια και να µείνουν οι εργάτες στον δρόµο; Εκείνοι
υποστηρίζουν ότι η µεγαλύτερη µόλυνση είναι η ανεργία. Σίγουρα υπάρχουν θετικές
λύσεις και οφείλουµε να τις βρούµε.

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι∆ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ∆ΟΥ 12

 1ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ∆ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ
29-31 ΜΑΪΟΥ 2009
Η Τέχνη ως εργαλείο εκπαίδευσης για το περιβάλλον
Παιδαγωγικές/Εκπαιδευτικές προσεγγίσεις για το ∆άσος/∆έντρο & την Ανακύκλωση

Αυτές οι ιστορίες, της καλλιτεχνικής δράσης του Beuys, της δράσης του κόµµατος
των Πρασίνων και της δράσης των κατοίκων της Βοιωτίας, συνδέονται άµεσα µε το
θέµα του Συνεδρίου. Κάθε τι που παράγει ο καλλιτέχνης, από την ανάσα του µέχρι το
έργο τέχνης ως προϊόν, έχει αισθητική διάσταση, είναι έργο τέχνης, αλλά και κάθε
άνθρωπος είναι καλλιτέχνης. Ο άνθρωπος, όµως επίσης είναι υπεύθυνος για τη
ρύπανση, για τη µόλυνση, για την καταστροφή. Εδώ είναι η αντίφαση και εδώ είναι
οι ευθύνες όλων µας απέναντι στη νεολαία και στις επόµενες γενεές.

Η τέχνη πάντα αντλούσε τα θέµατά της και επηρεαζόταν από το άµεσο ή έµµεσο
περιβάλλον µε την ευρύτερη έννοια. Τέχνη και περιβάλλον είναι αυτονόητα
συνδεδεµένα. Ας δούµε τους γνωστούς Έλληνες τοπιογράφους: Ιωάννη Αλταµούρα,
Κωνσταντίνο Βολανάκη, Σπύρο Παπαλουκά ή τη σύγχρονη καλλιτεχνική τάση που
ονοµάζεται «περιβάλλον». Εδώ θα πρέπει, όµως, να εντοπίσουµε το περιβάλλον όχι
σαν φολκλόρ ή αισθητικό ερέθισµα, αλλά το περιβάλλον του πλανήτη που βρίσκεται
σε κίνδυνο, καθώς και τον ρόλο που πρέπει να παίξει η τέχνη, αλλά και ο ίδιος ο
καλλιτέχνης µε την προσωπική του δράση ως ευαίσθητος και υπεύθυνος πολίτης
απέναντι στο τεράστιο πρόβληµα της ταχύτατης καταστροφής της φύσης.

Θα παρακολουθήσω µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις εργασίες του συνεδρίου, γιατί

θεωρώ, όπως άλλωστε και οι διοργανωτές και όλοι εσείς, ότι το θέµα είναι κρίσιµο
και ότι ο ρόλος της τέχνης είναι καταλυτικός. Πίσω από όλα αυτά υπάρχουν ευθύνες,
πολιτικά, κοινωνικά συστήµατα που δηµιουργούν, στο όνοµα του κέρδους, την
καταστροφή του περιβάλλοντος. Περιµένω, λοιπόν, να πούµε τα πράγµατα µε το
όνοµά τους, να τηρήσουµε υπεύθυνη και δυναµική στάση. Θυµηθείτε τη δράση του
Θεοδωράκη και του Ρίτσου. Περιµένω να περιστραφούν οι εισηγήσεις και οι
συζητήσεις όχι απλώς γύρω από το θέµα «Τέχνη ως εργαλείο εκπαίδευσης για το
περιβάλλον», αλλά γύρω από το θέµα «Τέχνη και καλλιτέχνες στην υπηρεσία της
προστασίας του ανθρώπου και του περιβάλλοντός µας που κινδυνεύει».

Το να φυτεύεις ένα δέντρο σε ένα καµένο δάσος είναι καλό. Το να

συνειδητοποιήσεις ποιες είναι οι αιτίες που καταστρέφονται τα δάση (π.χ.
υπερθέρµανση του πλανήτη, όξινη βροχή, αλλά και εδώ αποχαρακτηρισµοί των
δασών, οικοπεδοποιήσεις κ.ά.) και να παλέψεις για την εξάλειψη αυτών των αιτιών
είναι καλύτερο. Το να ανακυκλώνεις και να µειώνεις τον όγκο των σκουπιδιών είναι
καλό. Το να διαπιστώνεις τις αιτίες (π.χ. υπερκατανάλωση, αδυναµία διαχείρισης
κ.ά.) και να τις πολεµάς είναι αποτελεσµατικότερο.

Ο καλλιτέχνης όταν µε τα έργα του και τη δύναµη της τέχνης ευαισθητοποιεί τον
θεατή για θέµατα περιβάλλοντος είναι καλό. Όταν όµως συµµετέχει και ο ίδιος στην
οικολογική, κοινωνική και πολιτική δράση, η προσφορά του είναι αµφίδροµη. Ο
εκπαιδευτικός καλλιτέχνης έχει τριπλό ρόλο: ως ενεργός πολίτης, ως καλλιτέχνης και
ως εκπαιδευτικός. Η νέα γενιά και οι επόµενες γενιές πρέπει να ξέρουν και να δρουν.
Εάν η τέχνη βοηθήσει σε αυτόν το δρόµο θα εκπληρώσει τον ρόλο της.
Για να µην φτάσουµε στο σηµείο να βλέπουµε τα όµορφα τοπία µόνο µέσα από τα
έργα των παλιών Ελλήνων τοπιογράφων.
Εύχοµαι κάθε επιτυχία.

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι∆ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ∆ΟΥ 13