C

C H
H U
U Y
Y Ê
Ê N Đ
Đ Ề V
V Ề S
S Ố H
H Ọ
Ọ C 
T 
Tr 
rầ 
ần 
n N 
N a 
Nam 
m D 
D ũ 
D ũ n 
ũng 
( ( ll a 
aa ii s 
ss a 
aa c 
cc .. p 
pp a 
aa g 
gg e 
ee .. tt ll  s 
ss ư 
ưư u 
u tt ầ 
ầầ m 
m ,,  tt ổ 
m ổổ n 
nn g 
g h 
hh ợ 
ợợ p 
pp ) ) 

SỐ NGUYÊN, PHÉP CHIA HẾT 
1. Định nghĩa. 
Tập các số nguyên bao gồm các số tự nhiên và các số đối của chúng và được ký 
hiệu là Z.
Z  = {0, ±1, ± 2,....} 
Số nguyên lớn hơn 0 gọi số nguyên dương. 
Số nguyên nhỏ hơn 0 gọi là số nguyên âm. 

2. Tính chất. 
2.1. Không có số nguyên lớn nhất và nhỏ nhất. Số nguyên dương nhỏ nhất là 1. 
2.2. Một tập con hữu hạn bất kỳ của Z luôn có phần tử lớn nhất và phần tử nhỏ 
nhất. 
2.3. Không có số nguyên nào nằm giữa hai số nguyên liên tiếp 
2.4. Nguyên lý qui nạp: 
Cho A là tập hợp con của Z. Nếu k ΠA và n ΠA Þ n + 1 ΠA , "n ≥ k thì mọi 
số nguyên lớn hơn hay bằng k đều thuộc A. 
2.5. Nếu a, b ΠZ , a < b thì  a + 1 £ b 
2.6. "a Î R, $n Î Z : n > a 

3. Phép chia hết. 
3.1. Định nghĩa. 
Cho a, b là hai số nguyên bất kỳ, b khác 0. Nếu tồn tại số nguyên q sao cho a = 
bq thì ta nói a chia hết cho b hay a là bội của b (a  M  b) hay b là ước của a (b|a) 

3.2. Định lý. (thuật toán chia) 
Cho  a,  b  là  hai  số  nguyên  bất  kỳ,  b  khác  0.  Khi  đó,  tồn  tại  duy  nhất  các  số 
nguyên q, r sao cho a = bq + r với 0 £ r < |b|. 

3.3. Các tính chất của phép chia hết. 
3.3.1. Nếu a M b thì am M  b với mọi số nguyên m. 
3.3.2. Nếu a  M  b và b  M  c thì a M  c 
3.3.3. Nếu a M  c và b  M  c thì ax + by M  c "x,y Π Z ( ax + by được gọi là tổ hợp 
tuyến tính của a,b) 
3.3.4.  Nếu a M  b thì |a| ≥ |b| 
3.3.5. Nếu a M b và b M a thì |a| = |b| 
3.3.6. a M  b Û am M bm, "mΠZ * 

BÀI TẬP 
1. Cho a, b, n là các số nguyên, n > 0, a ¹ b. Chứng minh 
a/ a n  – b n  M  (a – b)

1 
 b/ (a n  + b n )  M  (a + b) với n lẻ 
c/ (a n  – b n ) M  ( a + b) với n chẵn 
2. Chứng minh rằng với mọi số nguyên n 
a/  3 3n + 3 – 26n – 27  M  169 
b/  n 2  – 3n + 5 không chia hết cho 121 
3. 
a/ Cho f(x) là một đa thức tùy ý với hệ số nguyên. Chứng minh rằng f(a) – f(b)  M 
(a – b) với mọi số nguyên a, b. 
b/ Chứng minh không tồn tại đa thức p(x) với hệ số nguyên thỏa p(3) = 10, p(7) 
= 24 
k 
4. Chứng minh rằng  ( a 2 - 1)M 2 k +1  với k nguyên, a lẻ. 
5. Chứng minh rằng (n + 1)(n + 2) …(2n)  M  2 n  với mọi số nguyên dương n 
6. Chứng minh rằng tồn tại vô số nguyên dương n thỏa mãn 2 n  + 1  M  n. 
7. Giả sử x, y, z là những số tự nhiên thỏa x 2 + y 2  = z 2 . Chứng minh xyz  M  60 
8. Cho x,y,z là các số nguyên thỏa (x – y)(y – z)(z – x) = x + y + z. Chứng minh 
x + y + z chia hết cho 27. 
9. Chứng minh rằng nếu a 2  + b 2  ­ ab  M  7 thì 8a 3  – 6b 3  M  7 
10. Chứng minh rằng nếu 2 + a và 35 – b chia hết cho 11 thì a + b chia hết 11. 

ƯỚC SỐ CHUNG LỚN NHẤT, BỘI SỐ CHUNG NHỎ NHẤT 
1.Ước chung lớn nhất. 
1.1. Định nghĩa. 
Số nguyên dương d được gọi là ước chung lớn nhất của các số nguyên a 1 , a 2 , …, 
a n  nếu d là ước chung của a 1, a 
  2 , …, a n  và nếu e là một ước chung khác của chúng thì e 
là ước của d. 
Ký hiệu: d = UCLN(a 1 ,a 2 ,…,a n ) hay d = (a 1 ,a 2 ,…,a n ) 

Ví dụ : (­20, 30, 50) = 10, (15, 20, 18) = 1 
Các số nguyên a1, a2, …, an  gọi là nguyên tố cùng nhau nếu (a1,a2,…,an) = 1 
Các số nguyên a 1 ,a 2,…, a n  gọi là nguyên tố sánh đôi nếu hai số bất kỳ trong chúng 
nguyên tố cùng nhau. 

Chú  ý:  Các  số  nguyên  tố  sánh  đôi  thì  nguyên  tố  cùng  nhau  nhưng  ngược  lại 
không đúng. 

1.2. Thuật toán Euclid. 
1.2.1. Bổ đề. Nếu a = bq + r thì (a,b) = (b,r) 
Chứng minh: 
Ta có (a,b) |a và (a,b)| b Þ (a,b)| r Þ (a,b)|(b,r) (1) 
Mặt khác (b,r)|b và (b,r)|r Þ (b,r)|a Þ (b,r)|(a,b) (2) 
Từ (1) và (2) Þ  (a,b) = (b,r) 

1.2.2. Thuật toán.  Tìm ước chung lớn nhất của hai số nguyên a và b. 

Đầu tiên ta chia a cho b được dư r1 (0 £ r1  <|b|), chia b cho r1  được dư r2  (0 £ r2 
<r 1 ), cứ tiếp tục như thế ta được dãy |b|, r 1 , r 2 , … giảm dần về 0. Giả sử r n+1  = 0. 
Thuật toán sẽ kết thúc sau một số hữu hạn bước.

2 
 a = bq + r1  (0 £ r 1  < |b|) 
b = r1q1  + r2  (0 £ r2  < r1) 
r1  = r2q2  + r3  (0 £ r3  < r2) 
…. 
rn­2  = rn­1qn­1  + rn  (0 £ rn  < rn­1) 
r n­1  = r nq 
  n 
Theo định lý trên ta có (a,b) = (b,r1) = (r1,r2) =…=(rn­1,rn) = rn. 

Ví dụ: Tìm ước chung lớn nhất của hai số a = 555 và b = 407 
555 = 407.1 + 148 
407 = 148.2 + 111 
148 = 111.1 + 37 
111 = 37. 3 
Vậy (555,407) = 37 

1.3. Tính chất. 
1.3.1. (a,b) = (b,a) 
æ a b ö
1.3.2. d = (a,b) Û  ç , ÷ = 1
è d d  ø 
1.3.3. k(a,b) = (ka,kb) 
1.3.4. Nếu (a,b) = 1 và b|ac thì b|c 
1.3.5. Nếu (a,b) = 1 và (a,c) = 1 thì (a,bc) = 1 
1.3.6. (a,b,c) = ((a,b),c) = (a,(b,c)) 
1.3.7. (a,b) = (a, b + ka), "k 

1.4. Định lý. 
Cho a, b là các số nguyên, d là ước số chung lớn nhất của a và b. Khi đó tồn tại 
các số nguyên x’, y’ sao cho d = ax’ + by’ 
Chứng minh 
Đặt A = {ax + by /x,y ÎZ} . Gọi l là số dương nhỏ nhất của A. 
Do l > 0 nên tồn tại q, r sao cho a = lq + r ( 0 £ r < l) 
Giả  sử r > 0. Khi đó r = a –  lq = a – (ax’ + by’)q = a(1 – x’q) + b( –  y’q) ΠA 
mâu thuẩn với l là số dương nhỏ nhất trong A.
Þ r = 0 hay a M  l 
Tương tự ta cũng có b  M  l
Þ d  M  l ( do d = (a,b)) 
Mặt khác l = ax’ + by’ Þ l  M  d  . Từ đây suy ra l = d. 

1.5. Hệ quả. 
1.5.1. a, b là hai số nguyên tố cùng nhau khi và chỉ khi tồn tại hai số nguyên m, n 
sao cho am + bn = 1 
1.5.2. d  là  ước  chung  lớn nhất của  a  và b khi  và  chỉ  khi d  là tổ hợp  tuyến tính 
dương nhỏ nhất của a và b. 
1.5.3.  Nếu  d  =  (a1,a2,…,an)  thì  tồn  tại  các  số  x1,x2,..,xn  sao  cho  d  =  a1x1  +  a2x2 
+ … + a nx 
  n 

2. Bội chung nhỏ nhất.

3 
 2.1. Định nghĩa. 
Số  nguyên dương b được gọi là bội chung nhỏ nhất của n số nguyên a 1 ,a 2,…,a 
  n 
khác 0 nếu m là bội chung của a 1 ,a 2 ,…,a n và nếu e là một bội chung khác của chúng thì 
e là bội của b. 
Ký hiệu b = [a 1 ,a 2 ,…,a n ] 

Ví dụ: [7, ­14, 4] = 28 

2.2.Tính chất 
2.2.1. k[a,b] = [ka,kb] 
2.2.2. [a,b,c] = [[a,b],c] 
2.2.3 [a,b].(a,b) = ab 
Chứng minh tính chất 2.2.3. 
Đặt d = (a,b) Þ a = a 1d, b = b   1d với (a 
  1 ,b 1 ) = 1 
Ta có [a 1 ,b 1 ] M  a 1 Þ  [a 1 ,b 1 ] = m.a 1 
b 1 |[a 1 ,b 1 ] = ma 1 Þ b 1 |m  Do (a 1, b 1 ) = 1 Þ [a 1 ,b 1 ]  M  a 1 b 1 
mà a 1 b 1  M  [a 1 ,b 1 ] nên [a 1,b 
  1 ] = a 1b 
  1 
[a,b].(a,b) = [a1d, b1d] d = [a1,b1]d 2  = a1b1d 2  = ab 
2.2.4. Hệ quả 
2.2.4.1. a M  b, a  M  c Þ a  M  [b,c] 
2.2.4.2. a M  b, a  M  c, (b,c) = 1 Þ a  M  bc

BÀI TẬP 
15n + 1 
1. Chứng minh phân số  tối giản 
33n + 2 
21n + 17 
2. Chứng minh phân số  không là số nguyên 
14n + 3 
3.  Chứng minh rằng không tồn tại số tự nhiên n sao cho 2010 n  – 1 chia hết cho 
1010 n  – 1 
4.Cho  M  là  một  số  nguyên  dương  và  tập  hợp S = {n Î N / M 2 £ n < ( M + 1) 2 } . 
Chứng minh rằng tất cả các tích có dạng ab với a, b ΠS đều phân biệt. 
5.  Chứng  minh  rằng  một  số  có  số  lẻ  ước  số  khác  nhau  khi  chỉ  khi  nó  là  bình 
phương đúng. 
6. Chứng minh rằng nếu (a,b) = 1 thì (a + b,a 2  + b 2 ) là 1 hoặc 2. 
7.  Giả  sử m, n là 2  số  tự  nhiên  thỏa (m,n) + [m,n] = m +  n.  Chứng minh  rằng 
(m,n) bằng m hoặc n. 
8. Tìm (2n + 1,9n + 4), (2n – 1 , 9n + 4), (36n + 3, 90n + 6) 
9. Tìm x, y nguyên dương thỏa x + y = 150, (x,y) = 30 
10. Tìm x, y nguyên dương thỏa (x,y) = 5!, [x,y] = 50! và x £ y. 

SỐ NGUYÊN TỐ 
1. Định nghĩa. 
Số  nguyên  p  > 1 được  gọi  là  số  nguyên  tố nếu p chỉ  có hai ước dương  là 1 và 
chính nó. 
Số nguyên lớn hơn 1 không phải là số nguyên tố được gọi là hợp số.

4 
 Từ  định nghĩa dễ thấy rằng nếu p là số nguyên tố và a là một số nguyên bất kỳ 
thì hoặc a M p hoặc (a,p) = 1 

2. Định lý. 
Cho hai số nguyên a, b và số nguyên tố p. Khi đó nếu p|ab thì p|a hoặc p|b. 
Chứng minh. 
Nếu p  | a thì (a,p) = 1 suy ra p|b. 

3.Định lý. 
Mọi hợp số phải có ước nguyên tố nhỏ hơn hay bằng căn bậc hai của nó. 
Chứng minh. 
Giả sử n = a. b (1 < a, b < n ) 
Nếu cả a và b đều lớn hơn  n  thì n = ab > n (vô lý) như vậy phải có một thừa số 
không vượt quá  n  hay có ước nguyên tố không vượt quá  n . 

3.1.Hệ quả. 
Nếu số nguyên n > 1 không có ước nguyên tố nào nhỏ hơn hay bằng  n  thì n là 
số nguyên tố. 

Ví  dụ:  211  là  số  nguyên  tố  vì  tất  cả  các  số  nguyên  tố  nhỏ  hơn  211 là 
2,3,5,7,11,13 đều không là ước của 211. 

4. Định lý cơ bản của số học. 
Mọi  số  nguyên  n  > 1 đều biểu  diễn được  dưới dạng  tích của  các  số  nguyên  tố. 
Phân tích này là duy nhất nếu không tính thứ tự của các thừa số. 
Chứng minh. 
Ta chứng minh tồn tại biểu diễn bằng qui nạp. 
Với n = 2, n =3, n = 4 = 2.2, n = 5, n =6 = 2.3 đều biểu diễn dưới dạng tích các 
số nguyên tố. Giả sử khẳng định đúng đến n –  1, tức mọi số nguyên không vượt quá 
n – 1 đều biểu diễn được dưới dạng tích các số nguyên tố. 
Xét số nguyên n. Nếu n nguyên tố ta có ngay điều chứng minh. Nếu n là hợp số 
thì n = n 1 .n 2  (1 < n 1 , n 2  < n), từ giả thiết qui nạp ta có n 1 , n 2  đều biểu diễn được dưới 
dạng  tích  các  số  nguyên  tố,  như  vậy  n  cũng  biểu  diễn  được  dưới  dạng  tích  các  số 
nguyên tố. 

Ta chứng minh cách biểu diễn trên là duy nhất. 
Giả sử n có hai cách biểu diễn khác nhau 
n = p1p2…pr  = q1q2…qs  (các số nguyên tố p i  khác các số nguyên tố qj  ). 
Khi đó p1| q1q2…qs Þ p 1| q j Þ p 1  = qj  (mâu thuẩn) 
k 
Như vậy mọi số nguyên n > 1 đều có biểu diễn n =  Õ piai  = p1a1 p2 a 2 ... p kak , a i  > 0
i =1 
trong đó p i  (i =1,2,…k) là những số  nguyên  tố đôi một  khác nhau.  Ta nói n  có dạng 
phân tích chính tắc. 

4.1. Hệ quả.

5 
 4.1.1. Nếu n có dạng phân tích chính tắc  n =  p1a1 p2 a 2 ... p k ak  thì số tất cả các ước số 
dương của n là  (a1 + 1)(a 2  + 1)...(a k  + 1)
k  k 
4.1.2. Nếu  n = Õ p i ai  , m = Õ p i bi  , a i , bi  ³ 0 thì
i =1 i =1

·m  M  n Û  bi ³ ai  (i = 1, 2,..., k )

k 
·(m,n) = Õ pi min( ai ,bi ) 
i =1
k 
·[m,n] = Õ p i max( ai ,bi ) 
i =1

5. Định lý Tập hợp các số nguyên tố là vô hạn. 
Chứng minh. 
Giả sử chỉ có n số nguyên tố p 1, p2, …, pn. Xét số N = 1 + p1p2…pn. 
N > 1 nên tồn tại một số nguyên tố p là ước của N. Rõ ràng p khác với p1, p 2,.., 
p n  (vô lý). 
Vậy có vô hạn số nguyên tố. 

6. Hệ thống ghi số 
6.1. Định lý. 
Cho số nguyên dương d > 1. Khi đó mọi số tự nhiên N đều có thể biểu diễn được 
một  cách duy  nhất dưới dạng  N  =  d 0  + d 1 b  +  d 2 b 2  + …. + d nb 
 
n 
(1)  ,  trong đó  các  số 
nguyên dương d i  thỏa mãn 0 £ d i £ b – 1 

Chứng minh. 
Ta Chứng minhbằng qui nạp theo N. 
Với N = 1, ta có biểu diễn duy nhất 1 = 1 
Giả sử biểu diễn nói trên có được và duy nhất cho mọi số 1, 2, …, N – 1 
Xét số N. Gọi d 0  là số sao cho N – d0  M  b. 
Đặt N 1  = (N – d 0 )/b. Vì N 1  < N , theo gt qui nạp N 1  được biểu diễn duy nhất dưới 
N - d 0 
dạng N 1  =  = d1 + d 2b + d 3 b 2 + ... + d n b n -1 
b
Như vậy N = d0  + d 1b + d2b 2  + … + dnb n 
2 
Nếu có một cách biểu diễn khác như thế cho N tức là N = d 0  + d 1b + d    2 b  + … + 
n 
d n b 
= a0  + a1b + a2b 2  + … + anb n . 
Khi đó d0  = a0  = r ( là số dư khi chia N cho b)
N - d 0 
Þ N1  =  = d1 + d 2b + d3b2 + ... + d nb n-1 = a1 + a2b + a3 b 2 + ... + an b n -1 
b
và theo tính chất duy nhất trong giả thiết qui nạp, ta có điều phải chứng minh. 

6.2. Định nghĩa. 
Giả sử  g là số  tự nhiên lớn hớn 1 và M = {0,1,2,…, g – 1} là tập hợp gồn g ký 
hiệu các số tự nhiên đầu tiên. Ta nói số tự nhiên s được viết trong hệ g­ phân ( hoặc hệ

6 
thống ghi cơ số g) nếu trong s = ang n  + a n­1g n­1  + …. + a 1g + a0  trong đó n là một số 
nguyên dương và ai ΠM, an ¹ 0. 
Ký hiệu : s =  an an - 1.... a1a0  (g) có thể bỏ (g) nếu không nhầm lẫn. 

6.3. Hệ nhị phân. 
Hệ thống ghi số này sử dụng hai chữ số 0, 1. 
Một  số  tự  nhiên  k  trong  hệ  nhị  phân  được  viết  k  =  an an - 1.... a1a0  với  ai  ,  i  = 
n  n­1 
0,1,2,..,n là một trong các chữ số 0,1 và a n ¹ 0 có nghĩa là k = a n2   + a n­1 2  + …+ a 1 .2 
+ a0 

6.3.1. Định lý. 
Cho số  tự nhiên N. Gọi n là số các chữ số (0,1) của N khi viết trong hệ nhị phân, 
ta có n = [log2N] + 1 

Chứng minh. 
Ta có N = 2  + a n­2 2  + … + a 1 2 + a 0  , a i Î{0,1} Þ  2 n  > N ≥  2 n ­1
n – 1  n ­2 

Þ n > log 2 N ≥ n – 1 hay [log 2 N]  = n – 1 suy ra dpcm. 

7. Phần nguyên 
7.1. Định nghĩa. 
Phần nguyên, ký hiệu [x], của số thực x là số nguyên lớn nhất không vượt quá x. 
Phần phân của x , ký hiệu {x}, là x – [x]. 

7.2. Tính chất. 
7.2.1. x = [x] + {x} 
7.2.2. x = [x] Û x ΠZ 
7.2.3. x = {x} Û 0 £ x < 1 
7.2.4. x – 1 < [x] £ x 
7.2.5. Nếu k ΠZ thì [x + k] = [x] + k, {x + k} = {x} + k 
7.2.6. [x + y] –  [x] – [y] bằng 0 hoặc 1 
7.2.7. [x + y] ≥  [x] + [y] , {x + y} £ {x} + {y} 

7.3. Định lý. 
éaù
* Nếu a là số thực dương và  n ΠN thì  ê ú là số tất cả các số nguyên dương là 
ë n û 
bội của n nhưng không vượt qua a. 
* Nếu a, b là hai số không âm thì [2a] + [2b] ≥  [a] + [b] + [a + b] 

8. Định lý. 
Trong sự phân tích số n! ra thừa số nguyên tố n! =  p1a1 p2 a 2 ... p kak , a i  > 0
énù é n ù é n  ù
thì số mũ a i  của p i  nào đó sẽ là  a i  = ê ú + ê 2  ú + ... + ê k  ú + ....
ë pi û ëê pi  û 
ú ë p i  û
Chứng minh.

7 
 é n ù é n  ù
Tổng trên là hữu hạn vì khi k đủ lớn thì n < pi k  khi đó  ê k ú + ê k +1  ú + .... = 0
ë pi û ë p i  û 
Giả sử p là một ước của n!. 
é n ù
é n ù ê ú é n ù
Ta có n! = 1.2…p.(p+1)…2p…3p…. ê ú p …n =  p ë p û ê ú !q = p m .m !q  với m =
ë p û  ë p û 
é n ù
ê p ú và (p,q) =1 
ë û 
é m ù
ê p ú
ë û
é m ù
Tương tự  m ! = p ê p ú !q ' với (p,q’) = 1 
ë û 
énù émù é n ù é n  ù
ê ú émùê ú ê ú + ê 2 ú é n  ù
Suy ra  n ! = p p ê ú !qq ' = p ë p û ë p  û ê 2  ú !qq ' với (p,qq’) = 1 
ë pû ëpû

ë pû ë p  û 
énù é n ù é n  ù
Cứ tiếp tục như thế ta thu được số mũ của p :  a = ê ú + ê 2  ú + ... + ê k  ú + ...
ë pû ë p û ë p  û 
Ví dụ. Số mũ của 5 trong phân tích 100! ra thừa số nguyên tố là 
é100 ù é100 ù é100 ù
a 5  = ê + + 3  + ... = 20 + 4 + 0 = 24  Từ  đó  100!  Có  tận  cùng  24 
ë 5 úû êë 5 úû êë 5 úû 
2

chữ số 0. 

BÀI TẬP 
1. Tìm tất cả các số nguyên tố vừa là tổng của 2 số nguyên tố, vừa là hiệu của 2 
số nguyên tố 
2.  Chứng  minh  rằng  với mọi  số  tự  nhiên  n  luôn  tồn  tại n  số  tự  nhiên  liên  tiếp 
không là số nguyên tố. 
3. Chứng minh rằng không tồn tại n để 6n + 5 biểu diễn dưới dạng tổng của 2 số 
nguyên tố 
4. Tìm tất cả các số tự nhiên n lẻ để n, n + 10, n + 14 là số nguyên tố. 
5. Tìm tất cả các số nguyên tố p sao cho 2p 2  + 1 là số nguyên tố. 
a a 2 + b 2 
6. Cho a, b, c là các số nguyên khác 0, a ¹ c thỏa mãn  = 2 . Chứng minh 
c c + b 2 
rằng a 2  + b 2  + c 2  không thể là số nguyên tố. 
7. Tìm tất cả các số nguyên tố p sao cho p 2  + 11 có đúng 6 ước số nguyên dương. 
Tìm tất cả các số nguyên tố p sao cho hệ phương trình p + 1 = 2x 2 , p 2  + 1 = 2y 2 
có nghiệm nguyên. 
8. Chứng  minh  rằng nếu p  và 8p 2  + 1  lẻ  là  số  nguyên  tố  thì 8p 2  + 2p + 1  là số 
nguyên tố. 
9. Tìm tất cả các số tự nhiên n sao cho n + 1, n + 3, n + 7, n + 9, n + 13 và n + 15 
đều là số nguyên tố 
10. Cho 4 số tự nhiên thỏa tính chất : Bình phương của tổng  hai số bất kỳ chia 
hết cho tích hai số còn lại. Chứng minh  rằng có ít nhất ba trong bốn số đó phải bằng 
nhau.

8 
 ĐỒNG DƯ 
Định nghĩa. 
Cho a, b, m là các số nguyên, m ¹ 0. 
Nếu a – b chia hết cho m thì a được gọi là đồng dư với b modulo m, ký hiệu a º b mod 
m.

Tính chất 
Cho a, b, c, d là các số nguyên 
Nếu a º b mod m thì b º a mod m 
Nếu a º b mod m và b º c mod m thì a º c mod m 
Nếu a º b mod m và c º d mod m thì a + c º b + d mod m 
Nếu a º b mod m và c º d mod m thì ac º bd mod m 
Nếu a º b mod m, k nguyên dương thì a k º b k  mod m 
Nếu a º b mod m và d| m thì a º b mod d 
Nếu a º b mod m thì ac º bc mod cm với mọi c khác 0. 
Nếu ab º ac mod m và (a,m) = 1 thì b º c mod m 
a º b mod m i  ( i =1,2,…,n) Û a º b mod [m 1 ,m 2 ,…,m n ] 

Định lý Fermat nhỏ 
Giả sử p nguyên tố, (a, p) = 1. Khi đó a p–1 º 1 mod p 

Chứng minh. 
Xét p –  1 số  a, 2a, 3a, …, (p  – 1)a. Ta chứng minh rằng không tồn tại 2 số đồng dư 
trong phép chi a cho p. 
Giả sử ka º la mod p với k, l Î{1,2,…,p – 1} và k ¹ l Þ a(k – l)  M  p Þ k – l  M  p Þ k = 
l (mâu thuẩn) 
Vậy khi chia p – 1 số trên cho p ta nhận được p – 1 số dư khác nhau từ 1, 2,…, p – 1 
Suy ra a. 2a. …(p – 1)a º 1.2….(p – 1) mod p Û (p – 1)!. a p–1 º (p – 1)! mod p 
Vì ((p – 1)!,p) = 1 nên a p–1 º 1 mod p. 

Từ định lý ta có a p º a mod p (với p nguyên tố, (a,p) =1) 

Hệ thặng dư đầy đủ. 

a.  Tập hợp x1, x2, …, xn  gọi là một hệ thặng dư đầy đủ modulo m nếu với mỗi số 

nguyên y tồn tại duy nhất một xi  sao cho y º xi  mod m. 

b.  Tập {1,2,…, m – 1, m} là một hệ thặng dư đầy đủ modulo m 

c.  Mọi hệ thặng dư đầy đủ modulo m đều có đúng m phần tử 

d.  Một tập gồm m phần tử  là một hệ thặng dư đầy đủ modulo m nếu và chỉ nếu 

hai phần tử khác nhau bất kỳ của nó không đồng dư với nhau modulo m. 

e.  Cho số nguyên a và m > 0. Tập hợp tất cả các số nguyên x thỏa mãn x º a mod 

m được gọi là một lớp đồng dư modulo m, ký hiệu a = {a + mt / t ΠZ} . Có m 
lớp đồng dư phân biệt modulo m, thu được bằng cách lấy lần lượt a = 1,2,…,m.

9 
 Một tập hợp {r1,r2,…,rn} được gọi là một hệ thặng dư thu gọn modulo m nếu (ri,m) 
= 1, ri ¹ rj "i ¹ j, 1 £ i, j £ n và với mọi số nguyên x nguyên tố cùng nhau với 
m thì tồn tại ri  sao cho ri º x mod m. 

Số  các phần  tử  của hệ  thặng dư thu  gọn  modulo m được  xác định bởi hàm  Euler 

j (m) là  số  các  số  nguyên  dương  không  vượt quá m  và  nguyên  tố  cùng  nhau 
với m. 

Hàm j  có các tính chất sau 
j(mn) = j(m)j (n) với (m,n) = 1 
Nếu p nguyên tố,  j(p) = p - 1, j(p n ) = p n - p n -1 (n > 1) , 
Nếu  m = p1a1 p 2 a 2 ...p k a k  , p i  là các số nguyên tố thì 
æ 1 öæ 1 ö æ 1  ö
j(m) = m ç1 - ÷ç1 - ÷ ... ç1 - ÷
è p1 øè p2 ø è p k  ø 
1 1 
Ví dụ :  j(2) = 1 ,  j(3) = 2 ,  j(4) = 2 2  - 2 = 2 ,  j(20) = 20(1 - )(1 - ) = 8 
2 5
Định lý. 
Cho (a,m) = 1 và r 1 , r 2 ,…., r n  là một hệ thặng dư thu gọn (đầy đủ) modulo m. Khi đó 
ar 1 , ar 2, …, ar 
  n  cũng là một hệ thặng dư thu gọn (đầy đủ) modulo m. 

Chứng minh. 
Vì (a,m) = 1 nên nếu (r i ,m) = 1 thì  (ar i , m) = 1. Ta chứng minh các phần tử của tập 
{ar1,ar2,…,arn} đôi một phân biệt modulo m. Thật vậy, nếu ari  = arj  mod m thì do (a,m) 
= 1 nên r i º r j  mod m (vô lý). Theo 4.4 ta có đpcm. 

Định lý Euler. 
Giả sử m là số nguyên dương và (a,m) = 1. Khi đó  a j (m)  º 1 mod m. 

Chứng minh. 
Giả  sử  r1,  r2,  …,  rj (m)  là hệ  thặng dư thu  gọn  gồm  các  số  nguyên  dương  không  vượt 
quá m và nguyên tố cùng nhau với m. Theo định lý trên ta suy ra ar1, ar2, …,  arj (m)  là 
một hệ thặng dư thu gọn modulo m. Như vậy các đồng dư dương bé nhất của ar 1 , ar 2 ,.., 
arj ( m)  phải  là  các  số  r 1 ,  r 2, 
  …,  rj (m)  xếp  theo  một  thứ  tự  nào  đó.  Vì  thế  ta  có 

ar1 .ar2 ....arj (m) º r1r2 ...rj ( m)  mod m hay  a j (m) r1r2 ...rj ( m) º r1r2 ...rj (m)  mod m
Vì  (r1r2 ...rj (m ) , m) = 1 nên  a j (m )  º 1mod m

Ví dụ. Tìm dư khi chia số 11 2010  cho số 24. 
Giải 
j ( 24) 
Ta có (11,24) = 1 Þ  11 º 1mod 24 Þ  118  º 1mod 24
112010 = 118.251+ 2 º 112  º 1 mod 24. 

Phương trình đồng dư tuyến tính 
Phương trình dạng ax º b mod m được gọi là phương trình đồng dư tuyến tính với a, b, 
m là các số đã biết.

10 
x0  là một nghiệm của phương trình khi và chỉ khi  ax0 º b mod m. 
Nếu x 0  là nghiệm thì các phần tử thuộc lớp  x 0  cũng là nghiệm. 
Định nghĩa. 
Giả sử a, m là các số nguyên, m > 1. Nghiệm của phương trình ax º 1 mod m được gọi 
là nghịch đảo của a modulo m. 

Định lý. 
Nghịch đảo của a modulo m là duy nhất Û (a,m) = 1 

Chứng minh. 
Gọi a’ là nghịch đảo của a modulo m Þ aa’ º 1 mod m Þ aa’ + mb = 1 Þ (a,m) = 1 
Đảo lại nếu (a,m) = 1 Þ tồn tại a’, m’ sao cho aa’ + mm’ = 1 Þ aa’ º 1 mod m Þ a’ 
là nghịch đảo của a modulo m. a’ là duy nhất bởi vì nếu có a’’ sao cho aa’’ º 1 mod m 
thì aa’ º aa’’ mod m , mà (a,m) = 1 Þ a’ º a’’ mod m 

Hệ quả. 
Nếu p nguyên tố thì mỗi phần tử của tập hợp {1,2, …, p – 1} đều có nghịch đảo 
duy nhất modulo p. 

Định lý. 
Nếu (a,m) = 1 thì phương trình ax º b mod m có nghiệm duy nhất theo modulo m. 

Chứng minh. 
Ta có {1,2,…,m} là một hệ thặng dư đầy đủ modulo m và (a,m) =1 nên {a,2a, …,ma} 
cũng là một hệ thặng dư đầy đủ modulo m Þ  có đúng một phần tử của hệ này đồng 
dư với b mod m . Suy ra đpcm. 

Định lý tồn tại nghiệm phương trình đồng dư tuyến tính. 
Giả sử (a,m) = d. Khi đó phương trình ax º b mod m (1) có nghiệm khi và chỉ khi d| b 
Hơn nữa, khi d | b thì (1) có d nghiệm phân biệt modulo m, đó là 
m m m 
t, t + , t + 2 ,..., t + (d - 1)  (2) 
d d d
a b m 
trong đó t là nghiệm duy nhất của phương trình  x º    mod  (3) 
d d d

Chứng minh. 
Nếu phương trình có nghiệm là x 0 Þ ax 0  = b + mt Þ d| b 
a b m a m 
Đảo  lại,  nếu  d  |  b  thì  phương  trình  x º   mod    do ( , ) = 1  có  nghiệm  t  duy 
d d d d d
nhất
Þ phương trình ax º b mod m cũng có nghiệm t . 
Mỗi nghiệm của (3) là nghiệm của (1) và ngược lại. 
Dễ  thấy rằng (2) là d nghiệm của (3) nên (2) cũng là d nghiệm của (1). Ngoài ra hai 
nghiệm  của  (2)  là  phân  biệt  theo  modulo  m.  Thật  vậy  nếu

11 
 m m  m m 
t+r º t + s   mod  m  (1 £ r,s £ d - 1)  Þ  r º s   mod  m Þ r º s  mod  d  Þ  r  – 
d d d d
s M d Þ r = s 
Tiếp tục, ta chứng minh (1) không còn nghiệm nào khác ngoài (2). 
Giả sử y là nghiệm của (1) Þ ay º b mod m Þ ay º at mod m Þ y º t mod m Þ y º t 
mod  m/d Þ  y  =  t  +  km/d  .  Ta  có  k º  r  mod  d  với  0 £  r  <  d.  Do  đó 
m m 
k. º r.   mod  m Þ y º t + rm/d mod m Þ y thuộc (2). 
d d

Ví dụ. Giải phương trình 12x º 7 mod 23 
Giải 
Do (12,23) = 1 nên phương trình luôn có nghiệm duy nhất. 
Ta tìm một số nguyên k sao cho 7 + 23k chia hết cho 12. Chọn  k = 7
Þ 12x º 7.24 mod 23 Þ x º 14 mod 23 

Mệnh đề. 
Giả sử p là số nguyên tố. Số nguyên a là nghịch đảo modulo p của chính nó khi và chỉ 
khi a º 1 mod p hoặc a º – 1 mod p 

Chứng minh. 
Nếu a º 1 mod p hoặc a º – 1 mod p thì a 2 º 1 mod p nên a là nghịch đảo modulo p 
của chính nó. 
Ngược lại, giả sử a là nghịch đảo modulo của chính nó, tức là a 2 º 1 mod p Þ a 2  – 1  M 
p Þ a + 1  M  p hoặc a – 1  M  p hay a º – 1 mod p hoặc a º 1 mod p. 

Định lý Wilson. 
Với số nguyên tố p, ta có (p – 1)! º – 1 mod p 

Chứng minh. 
Khi p = 2, ta có (p – 1)! = 1 º –1 mod 2 
Giả sử p là số nguyên tố lớn hơn 2, khi đó mỗi số nguyên a với 1 £ a £ p – 1 tồn tại 
nghịch đảo a’ với 1 £ a’ £ p – 1 sao cho aa’ º 1 mod p. Theo mệnh đề trên chỉ có 2 số 
1  và p –  1  là nghịch đảo modulo p  của  chính nó.  Như  vậy, ta  có  thể  nhóm  các  số 2, 
3,…, p – 2 thành (p – 3)/2 cặp mà tích của chúng đồng dư 1 modulo p. 
2.3. …(p – 3)(p – 2) º 1 mod p
Þ (p – 1)! º 1(p – 1) º –1 mod p. 

Mệnh đề đảo của định lý Wilson cũng đúng. 
Định lý. 
Giả sử p là số nguyên dương sao cho ( p – 1)! º – 1 mod p thì p là số nguyên tố. 

Định lý đồng dư Trung Hoa. 
Giả  sử  m 1,  m2,  …, mr  là  các số  nguyên  tố  cùng nhau đôi một.  Khi đó hệ phương 
trình đồng dư tuyến tính 
x º a 1  mod m 1 
x º a 2  mod m 2 
….
12 
 x º ar  mod m r 
có nghiệm duy nhất modulo m = m1m 2…mr. 

Ví dụ. Giải hệ phương trình x º 2 mod 5, x º 3 mod 7, x º 5 mod 3 

Giải 
x º 2 mod 5 Þ x º 17 mod 5 
x º 3 mod 7 Þ x º 17 mod 7
Þ x º 17 mod 35 
x º 5 mod 3 Þ x º 5 + 3.4 mod 3 Þ x º 17 mod 3
Þ  x º 17 mod 105 

Bài tập 
1.  Chứng minh rằng nếu a  là số nguyên chẵn thì a 2 º 0 mod 4, nếu a là số nguyên 
lẻ thì a 2 º 1 mod 4 
2.  Chứng minh rằng nếu a lẻ thì a 2 º 1 mod 8 
3.  Chứng minh rằng n 7  – n  M  42 với n nguyên dương 
4.  Chứng minh rằng nếu a + b + c  M  30 thì a 5  + b 5  + c 5  M  30 (a,b,c ΠZ) 
n 
5.  Chứng minh rằng  53  + 7 M 12 với n nguyên dương 
6.  Giả sử n là số tự nhiên không chia hết cho 17. Chứng minh  rằng hoặc n 8  – 1  M 
17 hoặc n 8  + 1 chia hết 17 
7.  Tìm tất cả các số nguyên n sao cho n.2 n  + 1 chia hết cho 3. 
8.  Với số nguyên n nào ta có 1 2  + 2 2  + …+ (n – 1) 2 º 0 mod n 
9.  Tìm dư trong phép chia 
19  54 
a.  2334  :17  b.  462345  : 37  c.  239 237  :135  d.  21000000 : 3 10 
10. Giải hệ 
a.  x º 1 mod 2, x º 2 mod 3, x º 3 mod 5 
b.  x º 2 mod 11, x º 3 mod 12, x º 4 mod 13, x º 5 mod 17, x º 6 mod 19 
c.  x º 5 mod 6, x º 3 mod 10, x º 8 mod 15 
11. Chứng minh định lý đảo của định lý Wilson 
12. Chứng minh rằng nếu p, q là các số nguyên tố khác nhau thì  p q -1 + q p-1  º 1 mod 
pq 
13. Chứng minh nếu p nguyên tố và a p º b p  mod p thì a p º b p  mod p 2 
14. Chứng minh rằng nếu p là số nguyên tố lẻ thì 1 2 .3 2 …(p– 4) 2 (p –2) 2 º (–1) (p+1)/2 
mod p 
15. Chứng minh rằng nếu p nguyên tố thì (p – 2)!  – 1  M  p nhưng nếu p > 5 thì (p – 
2)! – 1 không phải là một lũy thừa của p 
16. Giả sử hàm số f: N* à N* thỏa mãn điều kiện f(mf(n)) = n 2 f(m) "m,n ÎN* 
a.  Chứng minh rằng f(2009) hoặc là số nguyên tố hoặc là bình phương của 
một số nguyên tố 
b.  Hãy xây dựng một hàm f thỏa mãn điều kiện trên.

13 
 PHƯƠNG TRÌNH NGHIỆM NGUYÊN
1. Phương trình bậc nhất hai ẩn ax + by = c
Phương trình có nghiệm khi và chỉ khi (a,b) | c
Để giải phương trình ta tìm một nghiệm riêng (x0,y0) từ đó suy ra tất cả các
 x = x 0 + bt
nghiệm của phương trình  (t ∈ Z)
 y = y 0 − at

Ví dụ. Giải phương trình 12x + 37y = 2008

Giải
Từ phương trình ta suy ra y ≡ 4 mod 12, ta chọn y0 = 4 ⇒ x0 = 155.Vậy nghiệm
 x = 155 + 37t
của phương trình là  (t ∈ Z)
 y = 4 − 12t

2. Phương trình bậc nhất ba ẩn ax + by + cz = d

Để giải phương trình ta đưa về dạng ax + by = d – cz với (a,b) = 1 rồi chọn z =
a tùy ý.

Ví dụ. Giải phương trình 13x + 25y – 41z = 2009

Giải.
Cho z = a ⇒ 13x + 25y = 2009 + 41a (*)
phương trình 13x + 25y = 1 có một nghiệm là (2;–1) nên nghiệm của (*) là
 x = 2(2009 + 41a) + 25b
 (t ∈ Z) ⇒ Nghiệm của phương trình ban đầu là
 y = −(2009 + 41a) − 13b
 x = 2(2009 + 41a) + 25b

 y = −(2009 + 41a) − 13b (t ∈ Z)
z = a


3. Phương trình ax + by + cxy = d

b ab
Ta đưa về dạng tích x(a + cy) + (a + cy) = d + ⇔ (cx + b)(cy + a) = ab + cd
c c
Từ đây ta có cx + b, cy + a là các ước của ab + cd

Ví dụ. Giải phương trình 2x + 5y – 3xy = 1

Giải
x(2 – 3y) – 5/3. (2 – 3y) = 1 – 10/3 ⇔ (3x – 5)(3y – 2) = 7 từ đây ta có các
nghiệm là
(4,1) và (2,3).

4. Một vài phương pháp thường sử dụng khi giải phương trình nghiệm
nguyên
4.1. Đưa về tổng các bình phương

Ví dụ. Giải phương trình x2 – 6xy + 14y2 – 10y – 16 = 0

Giải.
phương trình ⇔ (x – 3y)2 + 5(y – 1)2 = 21
1
 ⇒ 5(y – 1)2 ≤ 21 ⇒ (y – 1)2 = 0, 1, 4
(y – 1)2 = 0 ⇒ (x – 3y)2 = 21 (loại)
(y – 1)2 = 1 ⇒ (x – 3y)2 = 16 ta có các nghiệm (4,0),(–4,0), (10,2),(2,2)
(y – 1)2 = 4 ⇒ ( x – 3y)2 = 1 ta có các nghiệm (10,3),(8,3),(–2,–1),(–4,–1)

4.2. Đưa về tích số bằng 0.

Ví dụ. Giải phương trình 6x2 – 10xy + 4y2 + 3x – 2y – 32 = 0

Giải.
Phương trình ⇔ (2x – 2y + 1)(3x – 2y) = 32
Do 2x – 2y + 1 là số lẻ nên 2x – 2y + 1 bằng ± 1 từ đây ta có các nghiệm
(32,32), ( – 30, – 29)

4.3. Dùng các tính chất chia hết, đồng dư.

Ví dụ. Giải phương trình 3x2 – 2008y2 = 2009

Giải.
Nhận xét nếu x chẵn thì x ≡ 0 mod 4 còn nếu x lẻ thì x2 ≡ 1 mod 4 , tức là một
2

số chính phương đồng dư với 0 hoặc 1 modulo 4.

Ta thấy vế trái của phương trình luôn đồng dư với 0 hoặc 3 mod 4 còn vế phải
đồng dư với 1 mod 4 như vậy phương trình vô nghiệm.

Ví dụ. Giải phương trình x3 + 21y2 + 5 = 0

Giải.
3 3 2
x ≡ 0, 1, – 1 mod 7 ⇒ x + 21y + 5 ≡ 5, 6, 4 mod 7 ⇒ phương trình vô
nghiệm.

Ví dụ. Giải phương trình 5x2 + 6x + 11 = y2 + 4y

Giải.
Phương trình ⇔ 4x2 + (x + 3)2 + 6 = (y + 2)2
Vế trái đồng dư 2, 3 mod 4, vế phải đồng dư 0, 1 mod 4 ⇒ phương trìnhvô
nghiệm

Ví dụ. Giải phương trình 6x = y2 + y – 2

Giải.
6x ≡ 1 mod 5
y2 + y – 2 = (y – 1)(y + 2) ≡ 0,3,4 mod 5 ⇒ phương trình vô nghiệm

Ví dụ. Giải phương trình x2 = 2y2 – 8y + 3

Giải.
Từ phương trình ta thấy x phải lẻ ⇒ x = 2k + 1 ⇒ (2k + 1)2 = 2y2 – 8y + 3
⇒ 4k2 + 4k + 1 = 2y2 – 8y + 3 ⇒ 2k2 + 2k = y2 – 4y + 1
2k2 + 2k = 2k(k + 1)
4 ⇒ y2 + 1
4 (vô lý) ⇒ phương trình vô nghiệm.

4.4. Dùng tính chất A n < Xn < (A + 2)n ⇒ Xn = (A + 1)n

Ví dụ . Giải phương trình x3 + x2 + x + 1 = y3

2
 Giải
Với x < – 1 hay x > 0 ta có x < y < (x + 1)3 ⇒ phương trình vô nghiệm
3 3

Với x = 0 ta có nghiệm (0,1)

Với x = –1 ta có nghiệm ( –1, 0)

Ví dụ. Giải phương trình x(x + 1)(x + 7)(x + 8) = y2

Giải.
phương trình ⇔ (x2 + 8x)(x2 + 8x + 7) = y2
Đặt m = x2 + 8x ta có m2 + 7m = y2
Nếu m > 9 thì (m + 3)2 < y2 < (m + 4)2 ⇒ vô nghiệm
Nếu m ≤ 9 thì – 9 ≤ x ≤ 1. Bằng cách thử trực tiếp ta có các nghiệm
( −9, ±12),( −8,0),( −7,0),( −4, ±12),( −1,0),(0,0),(1, ±12)

4.5. Dùng tính chất bị chặn

1 1 1
Ví dụ. Tìm nghiệm nguyên dương của phương trình + + =1
x y z
Giải.
3
Giả sử x ≤ y ≤ z ⇒ 1 ≤ ⇒ x ≤ 3 ⇒ x = 1,2,3
x
* x = 1 (loại)

1 1 1 1 2
*x=2⇒ + = ⇒ ≤ ⇒ y ≤ 4 ⇒ y = 2,3,4
y z 2 2 y
y = 2( loại)
1 1
y=3⇒ = ⇒z=6
z 6
1 1
y=4⇒ = ⇒z=4
z 4
1 1 2 2 2
*x=3⇒ + = ⇒ ≤ ⇒y≤3⇒y=3⇒z=3
y z 3 3 y
Vậy nghiệm của phương trình là (2;3;6), (2,4,4), (3,3,3) và các hoán vị của
chúng.

4.6. Phương pháp xuống thang

Ví dụ. Giải phương trình x2 + y2 + z2 = 2xyz

Giải
2xyz chẵn ⇒ x + y + z chẵn ⇒ trong 3 số x2, y2, z2 có 1 chẵn, 2 lẻ hoặc 3
2 2 2

chẵn
Giả sử x2 chẵn, y2 và z2 lẻ ⇒ x2 + y2 + z2 ≡ 2 mod 4 trong khi đó 2xyz ≡ 0 mod 4
(vô lý)
⇒ x2 , y2 , z2 đều chẵn ⇒ x = 2x1, y = 2y1, z = 2z1 ⇒ x12 + y12 + z12 = 4x1y1z1

Bằng cách lý luận tương tự ta có x = 2kxk , y = 2kyk , z = 2k zk và xk2 + yk2 + zk2 =

2k+1xkykzk
Nếu x khác 0 thì đến một lúc nào đó xk lẻ (vô lý)
Vậy x = 0, y = 0, z = 0

3
 4.7. Phương pháp xây dựng nghiệm (chỉ ra một họ nghiệm nào đó
của phương trình)

Ví dụ. Chứng tỏ phương trình x2 + y2 = z2 có vô số nghiệm

Họ nghiệm của phương trình là x = m2 – n2, y = 2mn, z = m2 + n2

Ví dụ. Chứng tỏ phương trình x2 + y2 = z2 + 3 có vô số nghiệm

Giải.
Thay z = y + 1 ta có x2 = 2y + 4
Chọn x = 2k ⇒ y = 2k2 – 2
Vậy họ nghiệm của phương trình là (2k, 2k2 – 2,2k2 – 1)

Ví dụ. Chứng tỏ phương trình x2 + y3 = z5 có vô số nghiệm

Giải.
m m m +1
x = 2 2 ,y = 2 3 ,z = 2 5
. Chọn m sao cho m
2, m
3 và m + 1
5
⇒ m = 6(5k + 4)

5. Phương trình Pytagore x2 + y2 = z2

Gọi d = (x,y) ⇒ x = da, y = db và (a,b) = 1 ⇒ a2 + b2 = (z/d)2

Đặt z = dc (c ∈ Q) ⇒ c2 ∈ N ⇒ c ∈ Z
Nếu a, b cùng lẻ thì a2 + b2 ≡ 2 mod 4 ⇒ c2 ≡ 2 mod 4 (vô lý)
Vậy a, b khác tính chẵn lẻ. Giả sử a lẻ, b chẵn ⇒ c lẻ.
2
2 2 b
2 c +a c −a c +a c −a
b =c –a ⇒   = . vớ i  ,  =1
2 2 2  2 2 
c+a c −a
⇒ = m2 , = n2 ⇒ c = m2 + n2, a = m2 – n2, b = 2mn
2 2
Vậy nghiệm của phương trình là
 x = (m2 − n2 )d  x = 2mnd
 
 y = 2mnd hoặc  y = (m2 − n2 )d với (m,n) = 1
z = (m2 + n2 )d z = (m2 + n2 )d
 

6. Phương trình Pell x2 – dy2 = 1 ( d là số không chính phương) (1)

Trong phần này ta chỉ xét nghiệm nguyên dương.

Định nghĩa. Giả sử (x,y) và (x’,y’) là 2 nghiệm của (1). Ta thấy rằng nếu x < x’
thì y < y’ hoặc ngược lại. Như vậy trên tập các nghiệm của phương trình ta xây dựng
được quan hệ thứ tự (x,y) < (x’,y’) ⇔ x < x’

Định lý 1. Phương trình (1) có vô số nghiệm

Định lý 2.
n
Nếu (a,b) là nghiệm nhỏ nhất củA (1) và a + b d ( ) = x n + y n d (*) với n là số
nguyên dương thì (xn,yn) là nghiệm của (1).

4
 Chứng minh.
(a + b d) = C a + C a (b d) + Cn2ann−2 (b d)2 + ... = x n + y n d
n 0
n
n 1 n −1
n
(**)
(a − b d)n = C0nan − C1nan−1(b d) + Cn2ann−2 (b d)2 − ... = xn − y n d
Từ (**) ⇒ (xn + yn d)(xn − y n d) = (a2 − db2 )n = 1 ⇒ x n2 − dy n2 = 1 ⇒ (x n , yn ) là
nghiệm của (1).

Ta chứng minh điều ngược lại: nếu (u, v) là một nghiệm của (1) thì u + v d có
dạng (*)
Giả sử u + v d ≠ (a + b d)n với mọi n nguyên dương.
Ta có 1 < a + b d < u + v d

2 3
( ) ( )
Do dãy số a + b d, a + b d , a + b d ,... không bị chặn trên nên tồn tại số
nguyên dương N sao cho (a + b d)N < u + v d < (a + b d)N+1
u+v d
⇒ 1< < a+b d
(a + b d)N
⇒ 1 < (u + v d)(xN − yN d) < a + b d (xN,yN) là nghiệm của (1)
⇒ 1 < uxN − vyNd + (vxN − uyN ) d < a + b d
⇒ 1 < U + V d < a + b d với U = uxN − vyNd, V = vxN − uyN
⇒ U2 – dV2 = (uxN − vyN )2 − d(vxN − uyN )2 = (xN2 − dyN2 )(u2 − dv 2 ) = 1
⇒ (
(U,V) thỏa (1) và U + V d U − V d = 1 )( )
Từ U + V d > 1 ⇒ 0 < U − V d < 1 ⇒ U > 0 và V > 0
⇒ U + V d < a + b d ( mâu thuẩn với (a,b) là nghiệm nhỏ nhất của (1))
Định lý đã được chứng minh.

Ta cũng có thể biểu diễn các nghiệm của (1) bởi công thức
n n

xn =
(a + b d ) + (a − b d )
2
n n
với n là số nguyên bất kỳ

yn =
(a + b d ) − (a − b d )
2 d

xn + 2 = 2ax n+1 − x n
Hoặc với (xo,yo) = (1,0) và (x1,y1) = (a.b)
yn + 2 = 2ay n+1 − y n

Ví dụ . Giải phương trình x2 – 5y2 = 1

Giải. Ta có nghiệm nhỏ nhất là (9,4). Nghiệm của phương trình được tính
bởi công thức xn+2 = 18xn+1 – xn, yn+2 = 18yn+1 – yn với (xo,yo) = (1,0) và (x1,y1) =
(9,4)

5
 7. Phương trình x2 – dy2 = n ( n là số tự nhiên ) (2)
Ta gọi phương trình x2 – dy2 = 1 là phương trình liên kết với (2) có (a,b) là
nhiệm nhỏ nhất

Định lý 3.
Phương trình (2) hoặc vô nghiệm hoặc vô số nghiệm

Định lý 4.
Nếu (αi , βi ) , i = 1,2,.., m là các nghiệm của (2) thỏa mãn
 −na2 
βi2 ≤ max nb2 ,  thì các cặp (x n,i ,y n,i ) sau đây sẽ vét hết các nghiệm của (2):
 d 
xn +1,i = ax n,i + dby n,i , x o,i = αi
(i = 1,2,…,m)
yn +1,i = bx n,i + ay n,i , y o,i = βi

Ví dụ. Giải phương trình x2 – 5y2 = – 4

Nghiệm nhỏ nhất của phương trình liên kết x2 – 5y2 = 1 là (9,4)
y2 ≤ –(–4)92/5 = 64,8 ⇒ y ≤ 8 ⇒ các cặp nghiệm ban đầu là (1,1), (4,2), (11,5)
Vậy nghiệm của phương trình là
xn+1 = 9xn + 20yn, yn+1 = 4xn + 9yn với (x0,y0) = (1,1), (4,2) ,( 11,5)

8. Phương trình Ax2 – By2 = n ( A > 1, AB không chính phương ) (3)

Ta gọi phương trình x2 – ABy2 = 1 là phương trình liên kết với (3) có (a,b) là
nghiệm nhỏ nhất.

Định lý 5. Phương trình (3) hoặc vô nghiệm hoặc vô số nghiệm

Định lý 6.
 −na2 
Nếu ( αi , βi ) , i = 1,2,.., m là các nghiệm của (3) thỏa mãn βi2 ≤ max  Anb2 , 
 B 
thì các cặp (xn,i , y n,i ) sau đây sẽ vét hết các nghiệm của (3):

xn +1,i = ax n,i + Bby n,i , x o,i = αi

(i = 1,2,…,m)
yn +1,i = Abxn,i + ayn,i , y o,i = βi

Ta có thể biểu diễn công thức trên dưới dạng truy hồi

xn + 2 = 2ax n+1 − x n x 0 = α,x1 = aα + Bbβ

vớ i
yn + 2 = 2ay n+1 − y n y 0 = β,y1 = aβ + Abα

Ví dụ. Giải phương trình 3x2 – 2y2 = 1

Giải.
phương trình liên kết x2 – 6y2 = 1 có nghiệm nhỏ nhất là (a,b) = (5,2)
y2 < 3.1.22 = 12 ⇒ y ≤ 3 . Ta có nghiệm ban đầu là (1,1)
Vậy nghiệm của phương trình là xn+2 = 10xn+1 – xn , yn+2 = 10yn+1 – yn với (x0,y0)
= (1,1) ,(x1,y1) = (9,11)

6
 BÀI TẬP
1) Tìm nghiệm nguyên của các phương trình
a) 2x + 3y = 156
b) 3xy + x – y = 1
c) 2x2 + 3xy – 2y2 = 7
d) x3 – y3 = 91
e) x2 – xy = 6x – 5y – 8
2) Cho đa thức f(x) có các hệ số nguyên .Biết rằng f(1).f(2) = 35.Chứng
minh rằng f(x) không có nghiệm nguyên.
3) Chứng minh rằng các phương trình sau không có nghiệm nguyên:
a) 3x2 – 4y2 = 13
b) 19x2 + 28y2 = 2001
c) x2 = 2y2 – 8y + 3
d) x5 – 5x3 + 4x = 24(5y + 1)
e) 3x5 – x3 + 6x2 – 18x = 2001
4) Tìm 3 số nguyên dương sao cho tích của chúng gấp đôi tổng của
chúng
5) Tìm 4 số nguyên dương sao cho tổng của chúng bằng tích của chúng
6) Tìm các nghiệm nguyên của các phương trình :
a) x2 + xy + y2 = 2x + y
b) x2 + xy + y2 = x + y
c) x2 – 3xy + 3y2 = 3y
d) x2 – 2xy + 5y2 = y + 1
7) Tìm các số tự nhiên sao cho 2x + 3x = 35
8) Tìm các số nguyên x,y sao cho x3 + x2 + x + 1 = y3
9) Tìm các nghiệm nguyên dương : x! + y! = (x + y)!
10) Tìm các nghiệm nguyên của phương trình 3x2 + 4y2 = 6x + 13
11) Có tồn tại hay không hai số nguyên dương x , y sao cho x2 + y và y2 + x
đều là số chính phương
12) Tìm các nghiệm nguyên của các phương trình :
a) x(x2 + x + 1) = 4y(y + 1)
b) x4 + x3 + x2 + x = y2 + y
c) x4 – 2y2 = 1
d) x3 – 3y3 = 9z3
e) x2 + y2 = 3z2
f) x2 + y2 = 6(z2 + t2)
g) x2 + y2 + z2 = 2xyz
13) a) Giải phương trình x2 + y2 = 7z2
b) Chứng minh rằng số 7 không viết được dưới dạng tổng các bình phương
của 2 số hữu tỉ
14) Tìm các nghiệm nguyên :
a) xy – 2y – 3 = 3x – x2
b) 2x2 + 3xy – 2y2 = 7
c) x2 + y2 – x – y = 8
d) 7(x2 + xy + y2) = 39(x + y)
e) 3(x2 –xy + y2) = 7(x + y)
f) 5(x2 + xy + y2)= 7(x + 2y)
g) 8y2 – 25 = 3xy + 5z
h) 7x2 – 5y2 = 3

7
 15) Chứng minh rằng phương trình sau có vô số nghiệm nguyên (x + y +
z)2 = x2 + y2 + z2
16) Tìm nghiệm nguyên dương :
1 1 1 1
a) + + =
x y 6xy 6
1 1 1 1
b) + + =
x y 2xy 2
xy xz yz
17) Tìm nghiệm nguyên + + =3
z y x
18) Tìm 3 số nguyên dương x,y,z sao cho xy + 1
z, xz + 1
y , yz + 1
x
19) Tìm điều kiện của a để các nghiệm của phương trình đều là số nguyên :
a) x2 – ax + a + 2 = 0
b) x2 + ax + 6a = 0
c) x 2 + a 2x + a – 1 = 0
20) Tìm các số nguyên a và b sao cho a + b = 25 và các nghiệm của
phương trình x2 + ax + b = 0 là số nguyên.Tìm các nghiệm đó.
21) Giải phương trình
a) x2 – 7y2 = 1
b) x2 –15y2 = 1
c) 3x2 – 5y2 = 7
22) Hãy chứng minh các tính chất của bộ ba số Pitagore :
a) Tồn tại 1 số là bội của 3
b) Tồn tại 1 số là bội của 4
c) Tồn tại 1 số là bội của 5