Professional Documents
Culture Documents
fw. s.s.CInw
ijs fYlIgYSn nwl mYN pwiksqwn igAw, aus dy do rwqW srgoDy vI rihxw
sI, srgoDy qoN koeI 6 iklomItr dI dUrI qy ck nMbr 96 auh ipMf sI, ijQy myrw
jnm hoieAw sI Aqy ijs ipMf bwry mYN Bwpw jI Aqy hor vifAW kol hmySw hI
iksy nw iksy qqkry kr ky suxdw irhw sI[ BwvyN ik mYnUM vI ies gl dI bVI KuSI
sI ik mYnUM Awpxy purwxy ipMf jwx dw mOkw imlygw, pr ies qoN vI ikqy
ijAwdw KuSI Bwpw jI nUM sI, auh BwvyN ieh qW hmySw kihMdy sn, ik
mYnUM Ajy vI suPny, 96 ck dy hI AwauNdy hn, pr ipCly smyN ivc hwlqW ies
qrHW dI rhIAW sn ik Awm hwlqW ivc Awpxw ipMf vyKxw sMBv nhIN
si[ fwierI ivc Bwpw jI ny kdI AwdmIAW dy nw ilKvwey sn ik ipMf ivc auhnW
(srgoDw) ivc rukx Aqy mIitMg qoN bwAd, mulqwn cly jwxw sI[ ies gl qoN mYN
bhuq audws ho igAw[ mYN qW keI mhIinAW qoN ies mOky nUM aufIk irhW
sW kdoN mYN Awpxw ipMf vyK ky AwvwgW[ mYN mIitMg ivcoN imstr sbUr
nUM bwhr bulw ky AwpxI ieh gl dsI, pr aus ny qW myry rwq rihx Aqy myrw
ipMf ivKwaux dw ieMqzwwm pihlW hI kr id`qw hoieAw sI Aqy ieh swrw kuJ
aus ny aus dI sMsQW ‘pqn’ dy iek krmcwrI imstr PrUk dy ijMmyN lwieAw
hoieAw sI[ Swhpur ivc hoeI mIitMg ivc, swfy suAwgq vyly auyhnW ny mYnUM
hwrW nwl ld id`qw, Aqy myry BwSn dy ivc qW bwr-2 qwVI vjdI sI[ Asl ivc
ipCly 60 swlW dy krIb, ies Kyqr ivc kdI koeI pMjwbI is`K igAw hI nhIN sI Aqy
1
myry nwl Bwrq dy hor pRWqw qoN gey fYlIgytW ivcoN ijAwdw qr nUM
pMjwbI smJ vI nhIN sI AwauNdI, ies leI bhuqy lok myry nwl hI glW kr rhy sn
Aqy bwr-2 mYnUM cVdy pMjwb bwry suAwl puC rhy sn, bhuq swry sWJI bolI
pr jdoN bwkI fYlIgySn b`s ivc bYT ky clw igAw qW, gPUr mYnUM
AwpxI kwr ivc ibTw ky, iksy nUM imlx clw igAw qW iek sUitf-bUitf ivAkqI ijs
dy h`Q ivc fwierI sI, Aw ky pihlW kwr dw nMbr not krx lg ipAw Aqy bwAd ivc
mYnUM keI suAwl puCx l`g ipAw, ijs qrHW qusIN ikauN nhIN gey, gPUr nUM
kdoN qoN jwxdy ho Aqy iks kol rhogy Awid Aqy spSt sI ik auh sI, AweI.fI. dw
mulwzm sI, BwvyN auh AwpxI ifaUtI hI kr irhw sI pr mYnUM bVw AjIb lg irhw
sI, Kws krky auhnW dy iek GMtw pihlW dw ivvhwr Aqy ies ivvhwr ivc iknHW
Prk sI[ jd AsIN kwr ivc srgoDy nUM Aw rhy sW qW Ajy A`D ku ivc hI Awey
hovWgy ik PrUk nUM iek Pon AwieAw, ijs ivc aus dy bwp, aus nUM ds rhy sn ik
iek pulIs ieMnspYktr auhnW dy Gr bYTw hoieAw hY Aqy aus dy nwl ijhVy
srdwr swihb hn auhnW bwry puC irhw hY, ijs bwry auhnW dy bwp qW kuJ vI
nhIN sn jwxdy[ PrUk dI ieMnspYktr nwl glbwq qoN bwAd mYN aus nwl gl kiqI
ik myrw jnm AsQwn ipMf 96 c`k hY, mYN iek fYlIgySn nwl AwieAw sw Aqy
myrI v`fI KwihS hY ik mYN svyry Awpxw auh ipMf vyK ky jwvW[ ies glbwq
qoN bwAd mYnUM Sk ho igAw ik Swied auh mYnUM myrw ipMf nhI vyKx
dyvgy, ijs bwry PrUk vI spSt nhIN sI Aqy mYN mihsUs kr irhW sW, ik pulIs Aqy
sI.AweI.fI. dy ies ivvhwr nwl, mYN ies Blymwxs nUM vI pRySwnI ivc pw id`qw
hY,
2
srgoDy phuMc ky, mYN PrUk nUM ikhw ik pihlw iksy hotl ivc smwn r`K
leIey, pr auh kih rihw sI, ik pihlW auhnW nwl jo AOrq AweI hY, aus nUM Gr Cf
AweIey[ mYN soc irhw sW ik ijs Sihr qoN myry Bwpw jI, qwieAw jI Aqy cwc jI,
iek vwr nhIN Anykw vwr rwq, hnyry vyly vI sweIkl jw GoVIAW qy Sihr dy
kMm mukw ky Awpxy ipMf muVdy hoxgy[ auh ies Sihr dy hr moV dy vwikP
hoxgy Aqy auhnW dy idmwg ivc ieh klpnw nhIN AweI hovygI, ik iksy vyly ies
Sihr qoN ipMf jwxw vI, ies qrHW muSkl ho skdw hY, ik iksy dI iejwjq leI
jwvy[ AsIN aus AOrq nUM jdoN auhnW dy Gr Cf ky vwips PrUk dy Gr jW rhy
sW qW mYN iPr PrUk nUM ikhw ik hux 10 vj gey hn, iksy hotl ivc smwn r`K
“pROPYsr swihb, mYN quhwnUM iksy hotl ivc nhI rKxw cwhuMdw,
Awpxy Gr rKxw cwhuMdw hW ies dI iek vjwh vI hY Aqy mYN cwhuMdw hW,
mYN hYrwn sW, aqy vjwh puCx leI, sgoN mYN ijAwdw auqsuk sW[ jo
“ies ielwky ivc bhuq v`fI igxqI ivc lok AMbwlw aqy jgwDrI qoN Awey
hoey hn, auhnW ny bhuq musIbqW shwrIAW sn, keIAW dy bwp, Brw b`cy
auhnW dIAW AKW swhmxy mwry gey sn, keIAW dIAW lVkIAW, BYxW nhIN
hoeIAW khwxIAW kr ky ieh lok Ajy vI cVdy pMjwb dy lokW nUM bVI nPrq
krdy hn”[
3
mYN cup cwp aus dI gl suxdw jw irhw sW, Aqy auh kwPI kuJ d`sdw
igAw[
“qusI myry mihmwn ho quhwfI suriKAw Aqy syvw myrI ijMmyvwrI hY,
BwvyN myry Gr ivc quhwnUM hotl vwlw suK qW nw imly, pr mYN quhwnUM
PrUk dy Gr aus dy bwp swnUM aufIk rhy sn, auh mYnUM jPI pw ky imly,
Aqy auh aus rwq ivc hI myry koloN keI swlW dIAW glW puC lYxw cwhuMdy
sn[ pr sB qoN pihl auhnW iek is`K pRIvwr dI gl d`sI, ijMnW ny auhnW dy swry
hI pRIvwr nUM suriKAq bcwA ky auhnW dy swry smwn smyq auhnW nUM
luiDAwxy q`k phuMcwieAw sI[ auh mihsUs kr rhy sn, ik hux auh ivAkqI aumr
dy ihswb nwl qW ijMdw nhIN hoxw pr swfw swrw pRIvwr auhnW dI imhrbwnI
krky, hmySw hI auhnW dw irxI hY, pr AjIb gl hY ik ieMnw hwlqW ivc uas
mhwn pRIvwr dw DMnvwd krx vI nhIN jw sky Aqy auhnW nUM iml vI nhIN
sky[ auh qW Ajy bhuq kuJ ds rhy sn, pr j`d auhnW mYnUM sOidAW vyiKAw
qW Awp hI kihx lgy koeI gl nhI svyry g`lW krwgy hux qusIN sOvoN[ pr svyry
j`d mYN auhnW nUM disAw ik mYN cly jwxw hY qW auh kihx lgy mYN qW
svyry iqAwr ho ky j`d AsIN ipMf v`l cly qW PrUk kihx lgw dPqr qoN ho
clIey, auh sI, AweI.fI. vwlw ieMnspYktr auQy swfI au~fIk kr irhw hY[ mYnUM
lgw ik iPr nw koeI rukwvt pw dyvy[ pr aus ny myrw vIjw vyK ky Poto styt krvw
ilAw Aqy puCx lgw ik mYN quhwfy nwl clW ik nw[ mYN qW koeI jrUrq nhIN
sW smJdw, pr auh kih irhw sI, ik qusI iek auc fYlIgySn dy mYNbr ho Aqy quhwfI
4
suriKAw leI, myrI ifaUtI auc APsrW vloN leI hoeI hY, mYN socdw sW, ieh myrI
kI suriKAw krygw?
j`d AsIN ipMf phuMcy qW mYN iek hI nzr nwl swrw ipMf vyK lYxw
cwhuMdw sW, ieh hI auh ipMf hY ijs bwry swfy v`fy vfyry hux q`k supny ivc
AwpxIAW pYlIAW, bwgW, Gr, lok, GoVIAW Aqy kI-2 nhIN vyKdy[ pr ipMf
iPrnI qoN AMdr hI sI, bwhr vl koeI mkwn nw bnx krky ipMf ivc vwDw hoieAw
nhI sI lgdw[ myrI pgVI vyK ky ipMf dy lok hYrwnI nwl myry v`l vyK rhy sn aqy
j`d ipMf dy cONk ivc AsIN kwr KlwrI qW iek dm keI ivAkqI swfI kwr kol Aw
gey Aqy mYN vyiKAw ik auh sI.AweI.fI. vwly vI auQy KVy sn[ myry ieh d`sx
qy ik mYN nMbrdwr s. lCmx isMG dw poqrw hW qW iek hI Avwj ivc do, iqMn
AwdmI kihx lgy, “nzIr Aihmd vwlw Gr” lok jmW huMdy gey, iksy ny spIkr ivc
bol id`qw ik cVdy pMjwb qoN koeI srdwr swihb Awey hn, Aqy auh nzIr Aihmd
dy pRIvwr dy mYNbrW nUM imlxw cwhuMdy hn[ pr myry kol ijhVI BwpW jI
vloN id`qI hoeI ilst sI, auh swry auhnW lokW dI sI, jo auDr dy purwxy rihx vwly
sn[
pr mYN fwierI ivcoN ijs vI ivAkqI dw nW boldw sW, auh kih idMdy sn,
auh POq ho igAw hY, TIk hI hux 60 slW dy smyN qoN bwAd auhnW ivcoN koeI
vI nhI sI hW bSIr jo swfy pRIvwr dw bhuq vPwdr sI, aus dw lVkw jo 72 ku swl
dy krIb sI, auh TIk-Twk sI, j`d aus nUM pqw lgw qW auh swry kMm C`f ky Aw
igAw[ A`j pihlI vwr aus ny ipMf dy swhmxy auh g`l d`sI, ijs nUM mYN keI vwr
suixAw sI[ “roj hI svyry APvwh huMdI sI, ik sB ieQy hI rihxgy Swm nUM
huMdI, is`K ihMdU cly jwxgy” dUjy idn hor APvwh, Agly idn hor[ auh idn v`fI
5
pRySwnI Aqy icMqw dy idn sn[ pr ijs idn lok jwxy SurU ho gey quhwfy dwdw jI
GoVIAW Aqy mJW dy kol lY gey Aqy kihx lgy, bSIr ieh GoVIAW, ieh mJW, ieh
trMk, ieh ibsqry, ieh BWfy, ieh smwn, sB lY jwau[ ieh lok lY jwxgy[ qusIN swfy
rSId ds irhw sI, Aqy auQy KVI-BIV suMn ho ky sux rhI sI mYN nwl sW,
mYN Awpxy bwp vl vyK irhW sW, bwp cup sI, do imMtW bwAd, myry bwp dI
BUb inklI “nMbrdwr jI, AsIN kdoN cwhuMdy hW qusI jwau, swnUM qy ieh vI
nhI pqw ieh kOx cwhuMdw hY”, auh Bubw mwr ky ro ipAw Aqy kih igAw ik
“AsIN ieh smwn nhIN KV sdky.......[” do idn swrw kuJ ijau dw iqau irhw, iksy
nhIN CyiVAw bwAd ivc hor ipMfW dy lok Aw ky lY gey, ipf dy bMidAW ny
iPr rSId kihx lgw, “buFy-KW GuMmx dy BqIjy nUM iml ky jwieau auh
quhwfy pRIvwr nUM roj Xwd krdw hY Aqy ies qrHW hI aus ny auh khwxI
nUM kihx lgw, do murby ilKw lau, 10 hzwr rupey dy idau[ pr quhwfy dwdy ny 10
hzwr rupey dy id`qy, murby nw ilKvwey[ GuMmx jYldwr nUM kihx l`gy, “Brw
dIAW lVkIAW dy ivAwhW leI pYlI ilKwvW ieh iks qrW ho skdw hY[ jdoN
hoxgy dy deI” pr pwiksqwn bx igAw[ cwh, jlybIAW, pkOVy, ies qrHW vrqwey
jw rhy sn ijvyN koeI jSn hovy, qkrIbn swrw hI ipMf ie`kTw ho igAw sI[ lok
Awpxy GrW v`l iK`c rhy sn, pr jdoN mYN Awpxy Gr igAw qW auh qW in`ky-
in`ky kmirAW dw Cotw ijhw Gr sI Aqy mYN jWidAW hI isr PyirAw, “nhIN ieh
6
swfw Gr nhI, swfy Gr dw brWfw hI ieMnw v`fw sI, ik 100 mMjI fT jWdI sI, ieh
kI”, qW nzIr Aihmd kihx l`gw, “hux quhwfy Gr iv`coN koeI 56 Gr ho gey hn,
vMf dr vMf ho geI hY, jd dys qoN Awey sW audoN TIk hI auh ie`k bhuq v`fw Gr
sI”[ hor koeI kih irhw sI, “dys iv`c ies qrW nhIN sI huMdw” Aqy auh 60 swlW
bwAd vI ijs jgwh nUM C`f ky Awey sn, dys kihMdy sn, ijs nUM hr koeI aus hI
jjbwq nwl vyKxw cwhuMdw sI, ijs nwl mYN vyKx AwieAw sW, ipMf dIAW
glIAW iv`c GuMmidAW, mYN klpnw kr irhw sW jy AsIN swrw pRIvwr ieQy
huMdy qW iks qrHW hUMdw[ kwr q`k jwx l`igAw rSId ny myrw h`Q PV ilAw,
iek`ly-ie`kly jIA dw nw lY ky pu`Cx l`gw, “kI krdw hY, ik`Qy huMdw hY,
ikMnw piVAw sI, ikhVI nOkrI kIqI sI, AKIr kwr iv`c bYTx qoN pihlW mYnUM
j`PI pw ky kihx l`gw Awpxy Bwpw jI nUM myrI Xwd krwauxI Aqy myry vloN
slwm kihxW Aqy hor kuJ bolx qoN pihlW hI aus dy A`QrU inkl Awey, pr mYN
7
vwhgy vwlI lkIr, ivCVy pRIvwrW dw ieqhws
fw. s.s.CInw
iemwrq ivc iek gyst hwaUs bixAw hoieAw hY ijs nUM ivdySI is`KW Kws krky
ieqhwsk jgwh nUM pwiksqwn ivc rihx vwly is`KW ny iek mukdmyN ivc Awpxw
h`k jqwA ky ilAw hY[ aus smyN myry nwl AMimRqsr qoN hI do hor pRIvwr vI
ies gurdvwry ivc Tihry hoey sn[ swfy kol vwpsI qy Awaux leI isrP iek ryl gfI dw
hI swDn sI[ AsIN vwhgy qoN pYdl Aw ky bwrfr pwr nhIN sW kr skdy ikauN jo
pYdl lMGx leI iek v`KrI iejwjq cwhIdI sI jo swfy kol nhIN sI[ A`j qoN bwAd j`d
iPr gfI AwauxI qy jwxI sI aus idn q`k swfw vIjw Kqm ho jwxw sI[ ijs krky
swnUM hor aulJMnW ivcoN lMGxw pYxw sI[ ies leI ijs idn svyry mYN vwips
AMimRqsr Awauxw sI mYN rwq nUM hI ies bwry bhuq sucyq sW ik gfI nw
lMG jwvy[ Swm myry kol iek ivAkqI AwieAw jo AMimRqsr XUnIvristI dy iksy
pRoPYsr AOrq dw vwkP sI Aqy aus ny mYnUM do v`fy-2 pYkt id`qy ijMnHW
ivcoN iek aus pRoPYsr nUM dyxw Aqy iek myry leI sI[ jdoN aus ny ieh disAw ik
ieh do kyk hn qW mYnUM AwpxI pVI ilKI jmwq dI isAwxp, ijMdW-idlI Aqy
vwhgw vwlI lkIr nUM pwr krx leI smwn dI cox sbMDI soc qy keI SMky pYdw
hoey[ auh dovyN kyk mYN r`K qW ley pr bwAd ivc rylvy stySn qy phuMcx q`k
keI vwr auhnW nUM nwl ilAwaux, jW C`f Awaux dI duicqI ivc irhw ikauN jo
8
ijMnW Akwr myry brIP kys dw sI auhnW hI ieMnHW do kykW dw sI[ ijs nUM
auh pRoPYsr AMimRqsr dy pRoPYsr leI qOhPy dy qOr qy Byj irhw sI[
mYN svyry pYdl hI stySn qy phuMc igAw Aqy AtwrI dI itkt lY ky sjy h`Q
vwly plytPwrm v`l Aw igAw[ Ajy bhuq hI QoVy ijhy lok Awey sn[ gfI plyt Pwrm
qy lgI hoeI sI, mYN Awpxw smwn gfI dI sIt qy r`K ky plytPwrm dI rOxk Aqy
jwx vwly ivAkqIAW v`l vyKx leI bwhr Aw ky KVw ho igAw[ kuJ icr bwAd hI
myry nwl gurdvwry ivc rih irhw pRIvwr vI Aw ky iek fby ivc vV igAw[ ijAwdw
qr XwqrI pwiksqwn qoN Bwrq nUM Awpxy irSqydwrW nUM imlx jW Bwrq
qoN pwiksqwn ivc rih rhy Awpxy irSqydwrW nUM imlx vwly jwpdy sn[ jo
auhnW dy pihrwvy Aqy glbwq qoN lg irhw sI[ hOlI-hOlI stySn qy kwPI BIV ho
rhI sI pr hr iek jwx vwly dy nwl qkrIbn auny hI auhnW nUM ruKsq krx vwly
jwpdy sn[
iPr iek v`fw grup ijs ivc AOrqW, mrd Aqy b`cy sn, auhnW ny bVy sDwrx
ijhy k`pVy pwey hoey sn[ iekly hI Aw rhy sn Aqy auhnW dy ivc iek is`K srdwr
koeI 6 ku Pu`t aucweI Aqy kwPI cMgI ishq vwlw koeI 70 ku swl dI aumr h`Q ivc
iek kpVy dw v`fw QYlw lY ky Aw rhy sn[ auhnW ivcoN iek bjurg mwqw ny
myry kol Aw ky mYnUM jPI pw leI Aqy bVI Axpq nwl kihx lgI “Awpxy vir
nUM vI nwl lY jw, rsqy ivc ies dw iKAwl rKI” ausdy kihx dw FMg ies qrHW sI
ijvyN auh mYnUM sdIAw qoN jwxdI hovy pr mYN Ajy aus vkq q`k auhnW bwry
kuJ vI nhIN sW smJ sikAw[ ies dy nwl auhnW ruKsq krx vwilAw ivcoN mrd Aqy
lVikAw ny myry nwl h`Q imlwey Aqy auh is`K srdwr vI Aw ky imilAw[
9
“AMimRqsr” mYN jvwb id`qw Aqy nwl hI bVI auqsukqw nwl puCx lg
ipAw ik qusIN kdoN Awey sI, ikQoN Awey Aqy ieh sB lok kOx hn[
mYN mogy dy lwgy iek ipMf qoN hW, ieh myrI BUAw Aqy auh dovyN
myrIAW skIAW BYxW hn[ ieh lVky myry Bnyvy hn, ieh myrIAW BYxW hn ieh
myrIAW BnyvIAW hn Aqy ieh myrI BnyvIN dw pqI hY Aqy auh dUr KVy myrI
ieMny nUM auh dUr KVoqy aus dI BUAw dy jvweI vI myry kol Aw gey
pr mYnUM ieh sB kuJ jwnx dI auqsukqw v`DdI geI pr mYN auh smW
A`jy TIk nW smiJAw pr mYnUM ieMnI ku smJ qW lg geI sI ik ieh iek ivCiVAw
“mYN AwpxI BUAW Aqy BYxW nUM 59 swlW qoN bwAd imilAw hW
Aqy ies imlx leI ikMnIAW koiSSW kIqIAW hn, ieh mYN hI jwxdw hW, Aqy hux
ausdI BUAw bwr-2 aus nUM jPIAw pw rhI sI, myry pyikAw dI inSwnI pr
aus dIAW dovyN CotIAW BYxW aus nUM bwr-2 iml rhIAW sn[
“Bw jI Awpxy poqry dy ivAwh dw kwrf Byj dyxw AsIN vIjw lY ky jrUr
AvWgIAW ivAwh qoN bhuq idn pihlW kwrf ByjxW, bhuq smW lg jWdw hY
vIjw lYx leI ieslwmwbwd qoN vIjw imldw hY, bVI koiSS krxI pYNdI hY[”
10
“iqMn cwr idn hoey hn”
“kdo phuMc jwaugy” auh suAwl ijAwdw pu`C rhy sn Aqy myry jvwb dyx
qoN pihlW jW myry vloN kuJ puCx qoN pihlW hI hor suAwl kr idMdy sn[ pr
v`K-2 ipMfW qoN, swry hI irSqydwr v`K-2 ipMfW ivc rihMdy sn Aqy
CotI ikRswnI nwl sbMiDq sn[ dlIp isMG Aqy auhnW dy pRIvwr bwry auhnW dy
BnveIey bhuqkuJ suxdy qW rhy sn pr imly pihlI vwr hn[ swfw pRwhuxw (dlIp
isMG) Srwb dw bhuq SkIn sI, swfy ivcoN koeI vI nhI pINdw pr AsIN rojwnw hI
ies leI ieMqjwm krdy rhy hW[ ieQy ies dw ieMqjwm krxw pYNdw hY, KulI
nhIN imldI[ hr Gr ivc ies dw suAwgq huMdw irhw hY[ pqw hI nhIN lgw ik ieh 13
idn ikvyN inkl gey hn, ies qrHW lgdw hY ijvyN Ajy kl ies nUM lhOro lY ky gey
sW Aqy A`j Cfx vI Aw gey hn Ajy qW AsIN iesdy pUry pRIvwr bwry vwkPI vI
nhIN kr sky ies nUM pihlI vwr imly hW, ieQy lVky, lVkIA, poqry, poqrIAW,
nUMhW iksy bwry vI kuJ vI nhI puiCAw[ auh qW ieDr Aw vI nhIN skdy, vIjw
imlxw iek v`fI muSkl hY[ irSqydwr vI imlx leI 59 swl aufIkdy rhy Aqy auhnW
vloN dsIAW glW BwvyN bhuq kuJ Awpxy Awp ds rhIAW sn, pr mYnUM Ajy vI
kuJ pqw nhIN sI lg irhw Aqy mYN bVI auqSukqw nwl ies bwry jwnxw
cwhuMdw sW[ ieMny nUM gfI dI pihlI ivsl vj geI[ dlIp isMG swirAw nUM
vwrI-2 imlx lgw, pr hr iek dIAW A`KW ivcoN AQrU vg rhy sn, koeI vI bol nhI sI
11
irhw[ dlIp isMG dy nwl-2 hr koeI vwr-2 iml irhw sI Aqy gfI dI jdoN dUsrI ivsl vjI
qW aus dI BUAw iPr Aw ky aus nUM imlI Aqy h`Q PV ky fby dy kol lY AweI
mYnUM dlIp isMG Aqy aus dI swrI khwxI sunx dI kwhlI sI, aus nwl
mYnUM hmrdI ho rhI sI[ mYN Aqy dlIp isMG gfI ivc iekTy bYT gey[ myry
puCx qoN pihlW hI dlIp isMG dsx lgw ipAw[ jdoN pwiksqwn bixAw mYN 11 ku
swl dw sW mYnUM pUrI hoS hY[ keI idn crcw cldI rhI swfw ipMf pwiksqwn ivc
nhIN jwvygw[ mYnUM Ajy vI Xwd hY ipMf dy muslmwn Aqy is`K v`K-2
QwvW qy roj ie`kTy huMdy sn auh keI mqy pkwauNdy sn Aqy gupq qOr qy
hiQAwr vI ie`kTy krdy rihMdy sn pr ipMf dy muslmwn Aqy is`K iek dUjy nUM
pihlW vWg hI imldy rihMdy sn, ivCVx vyly iek dUjy dI mdd vI krdy sn[ auhnW
ny iek dUjy dI mdd kIqI vI[ jdoN ieh qih hI ho igAw ik swfw ipMf hux pwiksqwn
ivc Awauxw hY qW ipMf dy is`K ihMdU auQoN jwx leI iqAwr hox lg pey ipMf
dy muslmwn auhnW nUM kYNp ivc Cfx leI jWdy sn ijs idn AsIN keI pRIvwr
ie`kly ho ky, kYNp vl cly qW swfy nwl vI ipMf dy keI muslmwn C`fx jw rhy sn,
auhnW ny swfw smwn cuikAw hoieAw sI pr rsqy ivc hor ipMfW dy guMifAw ny
swfy qy hmlw kr id`qw[ myrw bwp, do BrW mW mwry gey myrI mW jdoN Agy
ho ky Awpxy b`icAW nUM bcwaux lgI qW aus dI vKI ivc vI brCI vjI auh lhU
id`qy[ auhnW guMifAW ny myrI BUAW Aqy BYxW nUM GoVIAW qy ibTw
12
ilAw[ swfy ipMf dy muslmwn lVikAw ny swnUM bcwaux dI bhuq koiSS kIqI pr
iPr vI cwr lVky swfI mdd krdy mwry gey[ auh ieh swhy hI ieMnW kuJ ds igAw[
swfy pRIvwr ivcoN isrP mYN Aqy myrw cwcw AsIN qW Awpxy jIAW
jgwh phuMcx dI kwhlI pweI hoeI sI pqw nhIN aus hmly ivc mwry gey 25/30
mrdw AOrqw dw sMskwr ikMny kIqw, kIqw ik nw kIqw mYnUM A`j q`k vI auh
myrI BUAw Aqy BYxW ny bVy duK vyKy, swry bMdy ieko ijhy nhIN
huMdy iPr iek muslmwn cODrI ny ieMnHW dy ivAwh krvw id`qy[ jdoN srkwr
vloN ies qrHW dIAW AOrqW nUM vwips Byjx dy Xqn ho rhy sn qW cwcy ny
koiSS qW kIqI pr ADy ijhy mn nwl auh ijAwdw hI ifprySn ivc sI[ mYN Cotw
sW[
koeI pMjy swl qoN myrI BUAw Aqy BYxW bwry mYnUM pqw lgw Aqy
ieMnIAW koiSSW qoN bwAd mYN pihlI vwr auhnW nUM imlx AwieAw
sikAw[ iek ijMdgI bIq geI hY 59 swl qW AwdmI dI aumr huMdI hY[ pr auhnW
dy b`icAW ijMnHW nUM mYN pihlI vwr imilAw, auh qW ies qrHW jwpdw sI
ijvyN keI sdIAW qoN vwikP hoxw[ bwr-2 kihMdy sn “mwmw ieQy hI rho, hr Gr
ivc mYN jwdW sW, hr Gr ivc Swm nUM pqw nhIN ikvyN Srwb dw ieMqzwm
kIqw huMdw sI, rojwnw v`K-2 GrW ivc bulwauNdy pr swry irSqydwr Swm nUM
13
iekTy ho jWdy sn, dUsry ipMfW qoN vI Aw jWdy sn[ rwq nUM qkrIbn iek do vj
iPr aus ny smwn vl auNgl kr ky disAw ieh ijhVw smwn ipAw hY[ ies qoN
dugxW mYN C`f AwieAw hW[ ieMnHW qW mYN iljw vI nhI sw skdw[ smwn
ivc kpVy BWfy, Kwx dIAW cIjW, KOey dIAW ipMnIAW, guV ijs ivc myvy,
bdwmW dIAW igrIAW, sONP Awid keI kuJ ipAw hoieAw sI Aqy ieQoN q`k ik
iql sn[
“mYN bhuq mnwh kIqw pr auhnW ny bdoN bdI ieh smwn nwl KVx dI ijd
kIqI Aqy mYN vI nWh nhI kr sikAw[ ijs ipAwr nwl auh smwn lY ky AweIAW sn
aus vkq mYN aus guV dw Awpxy kol pey kykW nwl mukwblw kr irhw sW
Aqy mYnUM auhnW dw Bwr ies smwn dy Bwr qoN ikqy ijAwdw lgw irhw
sI[ ieMnHW mgr iCpy jjbwqW Aqy aunHW kykW ivc jmIn Asmwn dw Prk sI[
pqw nhI lgw kdoN gfI Aw ky vwhgw dy stySn qy KVo geI[ aus ny dovW
h`QW ivc kuJ smwn vwly kpVy dy Joly cuky ley Aqy iek qoVw isr qy cuk ilAw[
jdoN AsIN pwsport cYk krvw ky smwn nUM AYksry vwlI mSIn qy
r`iKAw Aqy dUsrI qrP smwn lYx leI Awey qW AYksry nUM vyK irhw krmcwrI
sB kuJ hI imldw hY Bwrq ivc pr BYxW Aqy BUAW vloN id`qw ieh guV
14
nwl dy KVy krmcwrI ny dlIp isMG vl ies qrHW vyiKAw, ijvyN aus nUM
Sk hovy ik ies srdwr dIAW BYxW Aqy BUAW pwiksqwn ivc ho skdIAW hn[ pr
dlIp isMG dIAW A`KW ivc ies duKWq dw v`fw ieqhws luikAw nzr Aw irhw sI[
15
mulqwn dy AMb
fw. s.s.CInw
siBAwcwr qy iek kwnPrMs ho rhI sI, ijs ivc Swml hox dw mYnUM s`dw iml
igAw[ bhuq hI KUbsUrq Sihr pItrbro ivc ieh kwnPrMs pMj idn c`lxI sI[ jd mYN
Awid dy mrd-AOrqW imlIAW jo Awpo-Awpxy dyS qoN ies kwnPrMs ivc Swml
hox leI phuMcy hoey sn[ aunHW lokW ivc iek sOly jhy rMg dw ivAkqI bYTw
hoieAw sI[ kuJ lokW nwl vwkPI krn qoN bwAd jd mYN AMgryzI ivc aus nUM
pu`iCAw ik qusIN iks dyS qoN Awey ho qW aus ny pMjwbI ivc jvwb id`qw
mYN pwiksqwn qoN, mulqwn qoN AwieAw hW[ mYnUM iekdm hYrwnI Aqy
v`fI KuSI hoeI ik mYN AwswnI nwl ies nwl pMjwbI iv`c g`lbwq kr skdw hW[ iPr
auh d`sx l`gw ik jd qusIN hor ivAkqIAW nwl vwkPI kr rhy sI qW mYN Awpxy
Awp hI AMdwzw lw irhw sW ik ieh cVHdy pMjwb qoN hY[ mYN tI.vI.
AKbwrW ivc qW is`KW dIAW PotoAW bhuq vwr vyKIAW hoeIAW hn, pr iksy
is`K nUM pihlI vwr iml irhw hW, jdoN ik is`K ihstrI qW bhuq v`fw ivSw hY, ijs
bwry pVHdy rhy hW[ myrw Aqy fw. jPr iekbwl dw kmrw vI kol-kol hI sI Aqy
auh myry nwl myrw swmwn lY ky hostl ivc r`Kx leI myry nwl AwieAw Aqy ies
smyN ivc aus ny d`isAw ik auh bhwaudIn zkrIAw XUnIvristI mulqwn ivc
XUnIvristIAW qoN iblkul v`Krw sI[ svyry brykPwst kridAW hoieAw jW lMc
16
Aqy ifnr auqy vI ies qrHW dI crcw leI kuJ ivSy cuxy huMdy sn[ dupihr nUM
QoVHw smW Awrwm dw huMdw sI[ ifnr dy smyN frwmw jW iPlm vyK ky aus
qy crcw huMdI sI[ swrw idn AMgryzI ivc g`l kridAW qMg Aw jweIdw sI,
ikauNik jo AMgryzI ivc g`lbwq krn leI idmwg ‘qy jor pwauxw pYNdw sI, pr jd vI
ivhl imldI, mYN Aqy jPr iekbwl pMjwbI ivc g`l krnI bVI gnImq smJdy Aqy
izAwdwqr AsIN cVHdy Aqy lihMdy pMjwb dy SihrW Aqy siBAwcwr bwry
g`lW krdy rihMdy Aqy iek dUsry koloN aunHW SihrW bwry pu`Cdy, ijnHW
nUM AsIN kwlj jW skUl ivc pVHidAW ieiqhws dy ivSy ‘c pVHdy rhy sW[ 1947
qoN pihlW dw Bwrq Aqy piksqwn dw sWJw ieiqhws hox krky bhuqy SihrW
bwry AsIN dovyN hI vwr-vwr suxdy sW[ myrw jnm srgoDw ijLy dw hox krky
mYN izAwdwqr aus nUM srgoDy bwry suAwl krdw[ kwnPrMs ivc Awey lok
swnUM dovW nUM pMjwbI ivc g`lW kridAW vyK ky hYrwn huMdy sn ikauNik
jo ieh g`lW aunHW dI smJ ivc qW nhIN sn Aw rhIAW huMdIAW pr auh lgwqwr
kMn lw ky suxdy rihMdy sn[ aunHW ‘co keIAw ny ieh g`l vI pu`CI ik qusIN
Awey qW v`K-v`K dySW qoN ho pr quhwfI zubwn iek hI hy Aqy ies qrHW lgdw
hY ik qusIN pihlW vI imldy rhy ho Aqy iPr ieh g`l aunHW dI smJ ivc nw
AwauNdI ik iek bolI, iek qrHW dw jlvwXU, iek hI purwxw ieiqhws Aqy iek hI
auQoN dy brykPwst, lMc Aqy ifnr ivc lgwqwr KuSk sbzIAW Kw-Kw ky
AsIN dovyN A`k gey sW[ hr roz v`K-v`K rYstorYNtW qoN Kwxw KWdy
sW[ mInUM ‘coN ijs ‘qy inSwnI lw idMdy sW, auh hI swhmxy Aw jWdw sI[ iek
idn AsIN dovW ny Awpxy ivc g`lbwq kIqI ik dwl jW qrI vwlI sbzI nUM AsIN
17
dovyN qrs gey hW[ AsIN iek do vwr rstorYNtw qoN pu`iCAw vI ik kI ie`Qy qrI
vwlI sbzI nhIN, qW ieho jvwb imilAw ik jo kuJ mInU ivc hY, ies ‘coN jo cwho
iml skdw hY[ AsIN pRogrwm dI koAwrfInytr ims mYlnI nUM ikhw ik iksy
kIqw ik k`lH AsIN torwtoN iek Awrt gYlrI vyKx jwxw hY auQy jwvWgy, pr
dUsry idn torwtoN ivc jd AsIN iek ieMfIAn rYstroNt dy A`gy dI lMG rhy
sW, qW b`s nUM ims mYlnI ny Tihrw ilAw Aqy d`sx l`gI ik ieh ieMfIAn
rystorYNt hY, swnUM AMdr jw ky hYrwnI hoeI ik aus nUM clwaux vwlw BwrqI
pMjwbI sI Aqy aus rYstorYNt ivc brPI, pystrI, gulwbjwmun Aqy smosy Awid ies
qrHW hI sn ijvyN auh AMimRqsr dw koeI rystorYNt hovy[ myry kol fw. jPr
iekbwl Aw ky kihx l`gw ieh qW mulqwn dw rYstorYNt lgdw hY[ swfy kihx qy
swrw hI fYlIgySn cwh pIx leI mMn igAw Aqy AsIN pystrI, brPI, smosy Aqy
kwauNtr ‘qy jw ky ies dw 270 fwlr ib`l dy id`qw[ ijs idn dw mYN kYnyfw
AwieAw sW, mYnUM koeI vI pYsw Krcx dw mOkw nhIN sI imilAw[ myry mgr
iekdm jPr iekbwl Aw igAw Aqy pu`Cx l`gw ik ikMnw ib`l hY[ jd mYN aus nUM
d`isAw ik ib`l mY id`qw hY qW auh kihxw l`gw ieh iks qrHW ho skdw
hY[ A`Dw ib`l mYN dyvWgw[ mYN aus nUM bQyrw ikhw pr AKIr ‘qy auh
kihxw l`gw, CInw swihb auQy iek vwhgy vwlI lkIr hY[ qusIN kYnyfw, AmrIkw
dy AwdmI nUM qW XkInn dubwrw iml skdy ho, Bwrq pwiksqwn dw AwdmI
XkInI qOr qy dubwrw iml skdw hY ik nhIN ies nUM qusIN XkInI nhIN kih skdy[
18
mYN ieh krzw nhIN lYxw cwhuMdw[ A`Dy pYsy qusIN idEgy, A`Dy mYN
aus cwh-pwxI qoN bwAd lMc dI loV hI nw rhI[ ims mYlnI kihx l`gI ieh
Pwrm Br ky ib`l nwl lw idE, mYN ieh pYsy quhwnUM dy dyvWgI[ AsIN dovW
ny aus nUM d`isAw ik swfy pMjwbI klcr ivc ies qrHW nhIN huMdw[ ies qoN
bwAd aus nUM swfy sWJy pMjwbI klcr bwry smJwaux leI jPr iekbwl koeI A`Dw
pRogrwm dy AwKrI idn Swm nUM iqMn vjy pihlW mYN Bwrq dy
smwijk, AwriQk Aqy siBAwcwrk ivSy ‘qy BwSn dyxw sI Aqy aus qoN bwAd
smwijk Aqy AwriQk ivSy ‘qy bolxw sI[ A`Dw GMtw bolx qoN bwAd suAwl-
juAwb dw smW isrP pMdrW imMt sI, pr mYnUM ieMny suAwl pu`Cy gey ik
koeI 45 imMt lMG gey[ mu`K svwl sn: kI ieh s`c hY AOrqW dy kMm krn nUM
auqSwihq nhIN kIqw jWdw, AOrqW dI ividAw dI dr ikauN G`t hY? kI s`c hY ik
qlwk dyx nUM smwijk qOr ‘qy glq smiJAw jWdw hY, Aqy kI ieh vI s`c hY ik
bhuqIAW hwlqW ivc lVkI-lVkw ivAwh qoN pihlW iek-dUjy nUM jwxdy nhIN
huMdy KyqI iek vpwrk pySw nhIN, iek rihx dw FMg hY Awid[ Asl ivc mYN fw.
jPr iekbwl dw 45 imMt dw smW vI lY igAw sW, pr pRbMDk ny iPr vI fw. jPr
iekbwl dw nW boilAw[ auh styz ‘qy AwieAw Aqy mweIk A`gy KVH ky boilAw,
‘pRo. CInw ny jo smwijk AwriQk Aqy siBAwcwrk hwlq Bwrq dI d`sI hY, iblkul
100 PIsdI aus qrHW hI pwiksqwn ivc hY[ pRo. CInw myry v`fy Brw hn[” Aqy
auh bYT igAw[ lok hYrwn sn, bwhr AauNidAw mYN fw. jPr dw h`Q PV ilAw
19
Aqy pu`iCAw ik qusIN kuJ vI nhIN boly, qW auh kihx l`gw mYN ies ivc hor kI
AwKxw sI, lok auho g`lW dubwrw sux ky qMg hoxy sn[
aus qoN Agly idn jd mYN Bwrq Awaux qoN pihlW Etvw nUM cly jwxw
sI Aqy aus ny kuJ icr torWty rih ky vwps pwiksqwn Aw jwxw sI, AsIN j`PI pw ky
imly Aqy swfy dovW dy mn ivc iek g`l sI ik Swied izMdgI ivc iPr AsIN kdI vI
nhIN imlWgy[ pr kuJ icr bAwd hI Bwrq qoN pwiksqwn iek fYlIgySn igAw, ijs
ivc mYnUM vI jwx dw mOkw imilAw Aqy ies fYlIgySn dy pRogrwm ivc
mulqwn ivc iqMn rwqW rihx dw pRogrwm sI[ mYnUM ies g`l dI bhuq KuSI sI ik
mYN jPr iekbwl nUM iPr imlWgw Aqy aus nwl kuJ smW guzwrWgw[ mYN
mulqwn jd aus nUM aus v`loN id`qy hoey nMbr ‘qy Pon kIqw qW auh nMbr bdl
igAw sI, pr mYN auQy ie`k ivAkqI nUM jd XUnIvristI dw nMbr lYx le ikhw Aqy
auh fw. jPr iekbwl nUM jwxdw sI Aqy aus ny iksy koloN mYnUM fw. swihb dw
nMbr lY id`qw[ jd mYN Pon kIqw qW aus dy lVky ny cu`ikAw[ jd mYN aus
nUM d`isAw ik pRo. CInw bol irhw hW qW aus ny iekdm pu`iCAw ‘AMkl,
qusIN AMimRqsr qoN bol rhy ho[’ qW mYN AMdwzw lwieAw ik zPr iekbwl ny
myry bwry Gr ivc kdI vwr g`l kIqI hovygI[ ieMny icr nUM fw. jPr iekbwl ny Pon
mYN aus nUM d`isAw ik mYN huxy hI mulqwn phuMicAw hW Aqy k`lH
quhwnUM imlWgw, ikauN jo aus vkq rwq dy koeI 8.30 ku dw smW sI[ qW aus
ny iekdm hI ikhw ik nhIN AsIN huxy hI quhwfy kol Aw rhy hW, qusIN Kwxw
nw Kwxw, AsIN iek`Ty Kwxw KwvWgy[ Aqy auh koeI 20 ku imMtW ivc auQy
phuMc igAw[
20
jPr iekbwl ny Awpxy lVky nwl myrI vwkPI krvweI jo kwr clw irhw
sI[ mYN Aqy swfy nwl gey swfy irSqydwr s. ieMdrjIq isMG aus nwl kwr ivc bYT
ky quPYl hotl ivc cly gey[ aus vkq koeI 10:30 dw smW ho igAw sI[ AsIN iek
dUjy nUM bhuq kuJ p`uCdy rhy, kYnyfw ivc ivCVx qoN bwAd auh torwto Aqy
mYN Etvw ivc rhy smyN bwry g`lw krdy rhy, Aqy iPr auh kihx l`gw ik CInw
swihb jd qusIN ikhw ik mYN mulqwn qoN bol irhw hW qW mYN soicAw ik ikqy
ieh supnW qW nhIN ikauNik jo Bwrq Aqy pwiksqwn ivc jwx leI ieMnI AwswnI
nwl vIzw nhIN imldw[ iPr Xwqrw leI kuJ hI SihrW dw vIzw imldw hY[ iPr AsIN
bhuq lMmw smW Bwrq Aqy pwiksqwn dy v`K-v`K SihrW bwry g`lW krdy
rhy[ jd mYN aus nUM mulqwn dy krIb bhuq v`fy-v`fy AMbW dy dr`KqW Aqy
AMbW dy bwgW dI g`l kIqI qW auh d`sx l`gw ik mulqwn dy AMb ivdySW ivc
inrXwq kIqy jWdy hn Aqy auh kihx lgw ies swl mYN quhwnUM vI ieQoN AMB
AMimRqsr ikauN nhIN jw skdy, jo ik 200 iklomItr vI nhIN hovygw[ mYN ies swl
c`iKAw vI nhIN hovygw[ mulqwn dy AMbW ivc Kws hI g`l hY[ ies vyly qk rwq
dy koeI iek v`j cu`ky sn, pr swfIAW g`lW nhIN sn mu`k rhIAW[ pr auQy syvw
krdw bihrw jo aumr ivc 50 ku swl dw sI, vwr-vwr swfy nzdIk KVHw ky swfIAW
g`lW suxdw[ aus nUM AsIN swry mihsUs vI krdy sW[ AsIN lgwqwr g`lW ivc
ru`Jy hoey sW[ mYN lIcIAW ByjWgw[ qusIN auho jhIAW lIcIAW dw zwiekw,
A`j qk nhIN vyiKAw hovygw[ auh bihrw iPr swfy myz dy nzdIk KVHw ho ky
g`lW suxdw Aqy AsIN iek-dUjy nUM imlx dy Aqy AMb Aqy lIcIAW Byjx
21
dIAW g`lW joS nwl kr rhy sW[ jd iPr auh bihrw swfy nzdIk Kol igAw qW fw. jPr
iekbwl ny kih hI id`qw, ik “BweI qUM kMm kr, qUM kI sux irhw hY” qW auh
h`Q joV ky kihx l`gw “muAwP krnw, swfy pirvwr iv`coN swfw cwcw Bwrq rih
igAw sI[ kI auDr AMb Byjxy ieMny Awswn hn, mYN qW swrI aumr Awpxy
cwcy dy pu`qrW nUM iek vwr vI iml nhIN sikAw, nw auh hI ie`Dr Aw sky
hn[ qW iekdm swnUM vwhgy vwlI srh`d Xwd Aw geI Aqy AsIN auT pey[
22
ipClw ipMf vyKx dI KwihS
fw. s.s. CInw
lokW dI hY, jo vwhgy vwlI lkIr qoN pwr aus qr& jW ies qr& Awey sn[ ieh
khwxI ihMdU, is`K Aqy musilm swirAW dI sWJI hY[ qkrIbn hr iek pirvwr
Aqy hr ivAkqI dI jo vwhgy vwlI lkIr pYx qoN pihlW pYdw hoieAw, aunW
swirAW dI mno-dSw qkrIbn ies qrHW dI hI rhI hY[ mYN jd iek fYlIgySn
nwl pwiksqwn jwxw sI qW myry iek im`qr DirMdr Btnwgr ny id`lI ivc
kl`bz ien ieMfIAw dw sYktrI jnrl hY Aqy auh dovyN ivAkqI pwiksqwn ivc
bhuq au`c AhuidAW ‘qy sn Aqy auh aus nUM iksy kwnPrMs ivc imly
sn[ jd AsIN ieslwmwbwd dy hotl holI-fy-ien ivc Tihry qW dUsry idn mYN
aunHW dovW nUM Pon kIqw[ aunHW ivcoN iek qW imilAw hI nw Aqy
dUsry sRI AKqr Aihswn ny mYnUM ikhw ik auh Awp hI myry kol koeI 5
ku vjy dy krIb Awvygw[ mYN 5 vjy dy krIb Q`ly irsYpSn kwaUNtr dy kol,
aus dI aufIk krn leI bYT igAw[ myry nwl swfy irSqydwr ieMdrjIq isMG ig`l
23
imstr CInw ho[’ auh iek KUbsUrq ivAkqI sI[ aumr dy ihswb 60ku swl dy
krIb hox dy bwvjUd auh bhuq suhxI id`K vwlw sI, BwvyN ik aus dy isr dy
vwlW ivc gMj ijhw idsx l`g ipAw sI[ mYnUM auh aus muskrwht nwl
imilAW ijvyN bhuq purwxw vwkP hovy[ cwh pINidAW aus ny d`isAw ik
auh ip`CoN gurdwspur izly ivc pTwtkot dy kol AnMdgVH ipMf qoN hY
Aqy auh ividAw ivBwg ivc kyNdrI srkwr ivc bhuq au`cy Ahudy ‘qy sI,
jdoN ik aus dw lVkw pMjwb ivc ifptI kimSnr hY[ Gr ivc hr qrHW dIAW
ipMf ivc hY, ijQy aus dy A`bw jI rihMdy hn, jo 80 ku swlW dI aumr qoN
v`D hn[
iPr aus ny Awpxy A`bw jI bwry sB kuJ d`sxw SurU kIqw ik BwvyN
auh bhuq au`cy AhuidAW ’qy irhw hY pr auh A`bw jI dI pyNfU nyVqw
nUM dUr nhIN kr sikAw[ auh kdI vI swfy kol Sihr nhIN rihxw cwhMudy
Aqy Awpxy ipMf hI rihxw cwhuMdy hn[ BwvyN ies ipMf iv`c rihMidAw
60 swl dy krIb smW bIq cu`kw hY, iPr vI auh Awpxy ipCly ipMf
AnMdgVH nUM nhIN B`ul sky Aqy qkrIbn rozwnw hI iksy nw iksy qqkry
ivc auh Awpxy aus ipMf dI g`l zrUr krdy hn, ijQy auh pYdw hoey sn, bcpn
ibqwieAw, Kyfy, pVHy Aqy ijs ipMf ivc aunHW dI SwdI hoeI[ nw hI auh
ipMf dy lokW nUM Bu`ly hn, nw hI aunHW dosqW nUM, ijnHW ivcoN
Swied hI koeI ieDr aunHW nUM imilAW hovy[ auh Awpxy purwxy ipMf
24
nUM Xwd kridAW kihMdy hn; A`j-k`lH dyS ivc holIAW dw mOsm
huMdw sI[ holI nUM bhuq lok mnwauNdy sn, iek-dUjy ‘qy rMg su`tdy
isKlweI SurU kr idMdy sn[ iPr auh hr iqauhwr dI g`l krdy sn, dIvwlI,
dusihrw, lohVI, jnm AStmI, eId Aqy gurpurb[ pr g`l auh hmySw Awpxy
ipMf dI hI krdy hn Aqy kihMdy hn, A`j mYnUM Awpxy ipMf dw supnw
AwieAw[ mYN AwpxI bwg dy nwl vwlI pYlI ivc pwxI lw irhw sW, KUh
dIAW itMfW dI auho Awvwz Ajy vI myry kMnW ivc gMUjdI hY jo 60 swl
pihlW C`f ky Awey sW[ iPr auh AwpxI KUh vwlI AwV ivc dUr qk jwx
vwly pwxI qk nUM Xwd krdy hn[ AKqr Aihswn d`sx l`gw, myrw iKAwl
hY swfy ielwky dI zmIn bhuq zrKyz hY[ pr A`bw jI nhIN mMndy[ auh
kihMdy hn, dyS dI zmIn bhuq zrKyz sI, au`Qy v`K-v`K iksmW dy pOdy
Aqy P`uly huMdy sn jo ieDr qW imldy hI nhIN[ g`l kI, hr g`l ivc auh
kwPI g`lW krn qoN bwAd auh kihx l`gy, “A`bw jI dI iek bhuq v`fI
KwihS hY, Awpxw purwxw ipMf AnMdgVH vyKx dI, pr ipCly simAW ivc
ies qrHW sMBv hI nhIN ho sikAw[ mYN BwvyN bhuq au`cy AhuidAW
’qy irhw hW, bhuq phMuc rhI hY, pr mYN Awpxy izly dw vIzw nhI lY
sikAw[
25
pwiksqwn Aqy Bwrq hI do ies qrHW dy dyS hn ik ijs izly vIzw hovy,
auQy hI jw skdy ho[’ Aqy auh kihx l`gy, “hux hwlwq TIk hn, hux ieh sMBv
qusIN swfy nwl c`ilE, ipqw jI dI KwihS nUM pUrw krnw mYN sB qoN
ieMnw lMmw smW ieMdrjIq isMG swfIAW ieh g`lW suxdy rhy Aqy
kihx l`gy, “myrw jnm lwielpur izly ivc smuMdrI qihsIl dy nwl iek ipMf dw
hY[ mYN hux vI aus ipMf dy rwh, glIAW Aqy GrW ivc rihx vwly pirvwrW
bwry jwxdw hW[ mYN hux vI ieh d`s skdw hW ik ieh rwh iks ipMf nUM
jWdw hY, ieh fMfI iks dI hvylI qk phuMcdI hY Aqy ieh pYlIAW iks dIAW
hn[ pr ikauN jo swfy kol lwielpur dw vIzw nhI, ies leI AsIN au`Qy nhIN jw
skdy[ “kI qusIN Awpxw ipMf vyKxw cwhuMdy ho” jnwb Aihswn,
ArzI, ik myrw jnm aus ipMfw dw hY Aqy vIzy dI Potostyt kwpI mYnUM
dy idau, mYN quhwnUM k`lH nUM vIzw lvw idAwgW[ AsIN sB kuJ ies
26
qrHW hI kIqw[ vIzw PIs vI pu`CI, pr auh kihx l`gw ik mYN k`lH lY
lvWgw[
ieh swrI g`lbwq mYN sux qW irhw sW, pr ies vkq myrw iDAwn
myyry Bwpw jI dI aus KwihS v`l sI, ijs ivc auh vI Awpxw ipMf vyKxw
cwhuMdy sn[ auh vI hr vkq Awpxy ipMf c`k nMbr 96 (izlw srgoDw) vyKx
leI Aihswn swihb dy A`bw vWg hI auqsukqw r`Kdy sn[ auh qW Ajy vI
su&ny hr roz ipMf dy hI AwauNdy hn[ ipMf dIAW cOVIAW glIAW, cOk,
nihrW dy K`ulHy pwxI, Awpxy bwg, vgdy hl Aqy Awpxy dosqW nUM hr
vkq Xwd krdy huMdy sn[ A`j AKqr Aihswn dI g`l sux ky mYnUM iS`dq
mihsUs ho rhI sI Aqy mYN aunHW dI ieh KwihS CyqI qoN CyqI pUrI
krnw cwhuMdw sW[ nwl hI mYN ieh iKAwl kr irhw sW ik l`KW lokW
nUM qW pwsport bxwaux Aqy vIzw pRwpq krn bwry pqw nhIN, pr Awpxy
C`fy hoey ipMfW nUM qW auh vI EnI hI auqsukqw nwl vyKxw cwhuMdy
hoxgy, ijs qrHW AKqr Aihswn dy A`bw jW myry Bwpw jI[ jdoN mYN
CyqI qoN CyqI mYnUM imlIN Aqy d`sI ik hux ipMf ikMnw ku bdl igAw
dUsry idn Swm nUM jnwb AKqr Aihswn Awey Aqy aunHW ny
ieMdrjIq isMG leI PYslwbwd dw vIzw lY AWdw[ AsIN ies kMMm nUM
27
sMBv vI nhIN sW smJdy[ swfy l`K zor ’qy vI aunHW ny nw vIzw PIs d`sI,
nw leI[ pr jwx qoN pihlW iPr kihx l`gy ik “jd AsI Awpxy A`bw jI nwl
AwvWgy qW swfy nwl zrUr c`lxw, mYN bhuq CyqI A`bw jI dI KwihS
pUrI krxI hY[” iPr mYN aunHW nUM Awpxy Bwpw jI dw Awpxw ipMf
mYnUM d`s dyxw[ mYN quhwfw iljwx dw ieMqzwm krvw idAWgw Aqy
ies vwAdy Aqy aumId nwl ivCVy ik AsIN aunHW bzurgW dI v`fI KuSI leI
koeI swl Br mYN AKqr Aihswn Aqy aus dy A`bw bwry socdw irhw
ik auh Awaux vyly mYnUM d`sxgy[ mYN swl bwAd iPr pwiksqwn igAw
Aqy mYN AKqr Aihswn nUM lwhOr qoN Pon kIqw[ auh bhuq KuS sI, auh
pu`C irhw sI ik mYN kdoN aus kol AwvWgw[ auh myry leI kI kr skdw
hY[ auh koeI iqMn-cwr imMt g`lW krdw irhw qW mYN aus nUM Xwd
krwieAw ik mYN aus nUM aufIkdw irhw hW[ qusI Awpxy A`bw jI nUM
Pon k`itAw igAw hY, pr auh boilAw, “A`bw jI Awpxw ipMf vyKx dI
KwihS nwl hI lY gey[” auh p`uCx l`gw ik kI qusIN Awpxy Bwpw jI nUM
nwl lY ky Awey ho, qW iPr myrI cu`p ny aus nUM smJw id`qw ik auh vI
28