Professional Documents
Culture Documents
jnqw dw ijkr Awauxw lwjmI hY ikauik puils qW jnqw iv`co Aqy jnqw
leI bxweI jwdI hY[ jykr puils ivBwg dI qulnw iksy vpwrk Adwry nwl
r`K ky kIqI jwvy qw iesdy gwhk dy rUp iv``c qW jnqw hI huMdI hY[ ies
Adwry duAwrw inrimq auqpwdw dy nW huMdy hn-mwnisk SwqI ,suivvsQw Aqy
cOigrdy dI SWqI[iek gwhk vjo ivcrdI jnqw ies ivBwg qo v`D qo v`D
sMqustI dI Aws krdI hY [ies ivBwg vjo puils dy moiFAW qy ieh juMmyvwrI
Aw jwdI hY ik auh gwhkW Bwv jnqw dIAw AwsW qy KrI auqry [ies audys
dI pRwpqI leI puils nUM Awpxy gwhkW dI isiKAW ,auhnw dI isKlweI Aqy
auqpwd ivkrI mgroN pRBwvSwlI syvw dy rUp iv`c mwmly dI gihrI CwxbIn
krky jnqw nUM puuils nwl dosqwnw gMFW pIfIAW krn dw Aihsws krvwieAw
jwvy[ies smucI pRikirAw nUM puils Aqy jnqw dy irsqy jW puils Aqy smwj
dy irSqy dw nwm id`qw jwxw cwhIdw hY[
qn qoN jOVy Brw- puils Aqy smwj mu`K qOr qy qn qoN juVy Brw hn[ie`k qo
ibnw dUjy dI hod AsMBv hY[puils Amly dy mYbr smwj qo hI Awaudy
hn[puils syvw iv`c jnqw dy mYbrW dI BrqI leI sp`St inXm Aqy
suinSicq pRikirAwvw mOjUd hn[iehnw inXmw Aqy prikirAwvw nUM smwijk
mwnqw hwisl hY ikauik ieh sB aus kwnUMn iv`co inkl ky Awey hn ijsdw
pRiqvwdn ivDwn duAwrw kIqw igAw hY Aqy ijnw nMU jnqw dy cuxy gey
ivAkqIAW nUM smwj duAwrw Apxwey gey aunHw sB kwnUMnw nUM lwgU krn dI
isKlweI ivDwn ny inSicq kIqy hn[ies leI puils smwj nUM iqMn qrIikAw
nwl jW iqMn p`Kw qoN ie`k dUjy nwl juVy hoey hn jo ies pRkwr hn:-(a) puils
syvw dy smUh mYbr smwj qo hI ley jwdy hn (Bwv smwj dy huMdy hn) [
(A) puils APsr vjo cuxy gey mYbrW qo Aws kIqI jwdI hY ik auh auhnw
AwdrSw nUM lwgU krny jo ivDwn dI shwieqw dy nwl smwj duAwrw ivDIbMD
ArQwq vrgIikRq kIqy gey hn (Bwv smwj duAwrw huMdy hn)
(e) kwnUMn nUM lwgU krn dw mu`K mMqv smwj dI BlweI hudw hY[
puils Aqy pbilk ivckwr mqByd dy kwrn:-
ivcwrk Aqy isDwqk qOr qy puils Aqy smwj nUM imTws BrpUr irSiqAw iv`c
bMn ky r`iKAw igAw hY[ pr AslIAq iv`c ieh dyiKAw igAw hY ik ipCly
bhuq swry swlW qo iehnw dovW ih`isAw ny AwpsI irSqy iv`c bhuq kuJ dI
kwmnw nUM ie`k dUjy qy C`f id`qw hY[ irSiqAw dI ieksurqw audo BMg ho jwdI
jdo iek dIAw pRwpqIAw dUjy qo G`t huMdIAW hn [puils Aqy smwj nUM ie`k
dUjy qoN bhuq AwsW hn Aqy jdo rojwnw dy ivhwr iv`c dohw smUhW dy mYbr
mihsUs krdy hn ik ie`k iDr nUM dUjI iDr dIAW AwsW aumIdw dI koeI
pRvwh nhI huMdI qW iPr AwpsI byivSvwSI Aqy qnwE dI siQqI auBr AwaudI
hY[ smu`cy smwj nUM puils qo kuJ jwiej Awsw hn ijhnw bwry hyTw d`isAw jw
irhw hY:-
# puils nUM iemwndwr Aqy inAWkwrI hoxw cwhIdw hY[
# puils nM bVy hI pRBwvSwlI FMg nwl Amn Aqy SWqI dI sQwpnw krnI
cwhIdI hY[
# puils nUM p`KpwqI nhI hoxw cwhIdw[
# puils nUM rwjnyqwvW Aqy hor pRBwvSwlI lokW dI clwkI dw iSkwr nhI
bnxw cwhIdw hY[
# puils nUM AprwDIAw dw swQ nhI dyxw cwhIdw hY[
# puils nUM susIl Aqy siqkwr krqw hoxw cwhIdw hY[
# puils nUM bhwdr Aqy mjbUq hoxw cwhIdw hY[
# puils dI kwrgujwrI dy nqIjy pRBwvSwlI hoxy cwhIdy hn [
# musIbq dy mwry lokW v`l puils nUM Kws iDAwn dyxw cwhIdw hY[
# puils nUM srwbnoSI nSwKorI Aqy iBRstwcwr qo mukq hoxw cwhIdw hY[
# puils nUM cwhIdw hY ik auh mwsUm qy inrdoS lokW nUM prySwn nw kry[
# puils nUM cwhIdw hY ik auh kwnUMn ivvsQw dI sQwpqI nUM XkInI bxwey
Aqy Kud hI iesnUM BMg krn vwlw koeI kwrw nw kry[
lokW dIAw puils qo Awsw dy nwl nwl puils nUM vI lokW qo kuJ
AwsW hn jo ies pRkwr hn:-
# smwj dy mYbrW nUM cwhIdw hY ik auh hr pRkwr dI jWc pVqwl iv`c puils
nUM Brpur sihXog dyx[
# smwj dy mYbrw nUM cwhIdw hY ik auh AprwDIAW Aqy hor smwj ivroDI
AnsrW dIAW gqIivDIAW bwry puils nUM sUicq krdy rihx[
# smwj dy mYbrW nUM insicMq ho ky puils dy nwl jrUrI sUcnwvW dw Adwn-
pRdwn krnw cwhIdw hY[
# smwj dy mYbrW nUM cwhIdw hY ik auh jurmW nUM vwprn qo rokx dI AwpxI
ijMumyvwrI nUM pUrI inSTw nwl inBwaux[
# jnqw dy mYbrW nUM cwhIdw hY ik auh Awpxy ivroDIAw nUM prySwn krn leI
JUTIAW jW mnGVq iSkwieqW drj nw krwaux[
# smwj dy mYbrW nUM cwhIdw hY ik auh puils nUM Awpxw Prj inBwaux dyx
Aqy ausdy rsqy iv`c rukwvtW KVIAw nw krn[
# smwj dy mYbrW nUM cwhIdw hY ik auh puils dI bdslUkI dy vyrvyAw nUM
sMcwr mwiDAmW dy swhmxy vDw cVw ky pys nw krn[
# AKbwrW ,tIvI cYnlW Aqy mYgjInW nUM cwhIdw hY ik auh ijMmyvwr qrIky
nwl pys Awaux Aqy ibnHw q`QW dI jWc pVqwl kIiqAw iksy mwmly nUM
snsnIKyj krky pys nw krn[
# rwjnyqwvw nUM cwhIdw hY ik auh smwj dy ijMmyvwr mYbrW vjo ivcridAw
hoieAw auh puils dy rojwnw dy kMmkwj iv`c dKlAMdwjI nw krn[
# sOVy isAwsI ih`qw dI Kwqr AprwDIAw dy bcwA leI puils dI vrqoN nhI
hoxI cwhIdI[
# smwj nUM puils dw srprsq hox dy nwqy puils dIAw musiklW Aqy AOKy
hwlqW dw Aihsws krnw cwhIdw hY[smwj dw ieh Prj bxdw hY ik auh
vrqmwn kwnUMnw dy nwkwPI hox dI g`l nUM aujwgr kry Aqy aunHw iv`c
suDwrvwdI pirvrqn ilAwaux dI loV bwry Avwj bulMd kry[
# AprwiDk mwmilAw dI shI Aqy suc`jI jWc leI puils nUM Aiq ADuink
swj smwn Aqy qknIk nwl lYs kIqw jwxw cwhIdw hY[
auprokq qo ielwvw kuJ njwiej AwsW vI hn jo jnqw Aqy
puils dovw dy mnW iv`c pldIAw hn[jykr ie`k pl leI iehnw njwiej
Awsw nUM ie`k pwsy r`K id`qw jwvy qW jwiej AwsW Aqy aumIdw dI igxqI eynI
ijAwdw hY ik irSiqAw iv`c mqbyd auBrnw lwjmI hY[v`fy AiDkwrIAw nUM
kuSl pRbMDk hox dy nwqy Aijhy m`qBydw Aqy ibpqwvw dy Fukvy h`l k`Fxy
cwhIdy hn Aqy auh vI ies qrw ik AwpsI irSiqAw iv`c JrIt q`k nw
Awvy[musIbqw dy shI pRbMD Aqy h`l dy leI au`c AiDkwrIAW nUM ies kwrj
iv`c bhuq hI mwihr hoxw cwhIdw hY[
duic`qI:- kdy-kdy puils Aqy smwj aupr d`sy gey AwdrS Aqy Awcrn jwbqy
dy shI ArQw qo Btk jWdy hn ijsdy nqIjy vjo ivvwd pYdw ho jwdw hY[ieQo
hI iPr gYr jwiej AwSw dI Buimkw ArMB ho jWdI hY[
audwhrn leI mMn lE ik iksy priqSTwvwn nwgirk dy Gr
iv`c corI dI koeI Gtnw ho jWdI hY [bhuq swry S`kI ivAkqIAw nUM puils
igRPqwr vI kr lYdI hY Aqy aunHw nwl suAwl juvwb vI krdI hY pRMqU aunHw iv`c o
koeI vI auh jurm nUM krn dI g`l svIkwr nhI krdw hY[ijsdy is`ty dy vjo
corI dI vsqU dy brwmd hox dI koeI sMBvnw nhI rih jwdI hY[ auh
pRqIiqSTvwn ivAkqI ijsdy Gr corI hoeI hY nUM pUrw XkIn hY ik puils
duAwrw PVy gey kuJ ivAkqI hI Asl doSI hn[nqIjy vjoN au h puils qy
dbwA pwaudw hY ik auh aunHw qoN s`c auglwvwaux leI Aqy corI sudw vsqU
dI brwmdgI leI aunHw nUM srIrk qOr qy qsIhy id`qy jwx[
hux ieQy Awx ky duicqI pYdw ho jWdI hY [jykr puils ies
bynqI qy Aml krn qo ienkwr kry qW auh Asr rsUK vwlw nwgirk Aqy
aus nwl sbMDq hor lok puils dy pRqI ivroDIpUrn rv`eIAw AKiqAwr kr
lYdy hn[dUjy pwsy jykr puils ies iDr dI g`l mMn lvy qW mnu`KI AiDkwrW
dI rwKI leI lVn vwly kwrjkrqw BVk pYdy hn[ ieQy jnqw dy ie`k vrg
dI soc , jnqw dy hI dUjy vrg dy iKlwP KVI ho jWdI hY[ qy c`kI dy ienHw
puVW co koeI ipsdw hY qW auh hY-puils[
auprokq siQqI dw AiDAYn ieh Byd Koldw hY ik smwj dw
ie`k vrg puils qo ieh Aws r`Kdw hY ik auh iksy Kws mOky qy ibnw kwnUMn
dI pRvwh kIiqAw AwpxI soc iv`c XQwrQq vwdI bx jwvy Aqy auvy hI kry
ijvy ieh vrg cwhuMdw hY[ieh vrg ieh vI cwhuMdw hY ik puils kwnUMn dI
aulMGxw kry qW ik ies aulMGxw ivco iesdw Piedw ho sky[jykr puils
AwpxIAw skqIAW dI h`d pwr krdI hY qW mun`KI AiDkwrw dI rwKI leI
srgrm kwrjkrqw ies mwmly nUM cu`k idMdy hn Aqy iesdy nqIjy puils nUM
Bugqxy pYdy hn[ieMj AsI vyKdy hw ik smwj dy v`K v`K vrgw vl`o puils qo
kIqIAw jwdIAw AwsW iv`c ivroDwBws huMdy hn[Asl iv`c puils Awpxy Awp
iv`c kuJ nhI hY, sgoN ies smwj dw hI ie`k AMg hY[ies leI ivvwd jW
m`qByd pYdw hoxw lwjmI hY[Aijhy hwlwq ivc puils nUM ieh Kqrw mu`l lYxw
hI pYdw hY ik koeI nw koeI ausnUM nwkMmw Aqy AXog jrUr khygw[
mMn lE iksy QW qy jurm dI koeI vwrdwq ho jwdI hY [ies
mOky qy puils dw muFlw Prj hY ik auh kys drj kr lvy Aqy jWc surU kr
dyvy[ jWc qW jnqw dy sihXog,jwc swDnw Aqy qknIk dy pRBwvSwlI hox Aqy
puils dI pySyvr Xogqw qy inrBr krdI hY[ieh Aksr hI pwieAw igAw hY
ik vDyry mwmilAw iv`c Aqy Kws krky snsnIKyj mwmilAw iv`c jnqw puils
qoN qurMq nqiijAw dI Aws krdI hY[Aqy ies g`l dI prvwh nhI krdI ik
jurm dI qih q`k jwx leI kI qrIky jW swDn vrqy gey hn[ ieh qjrbw
d`sdw hy ik smwj puils qoN Aws krdw hY ik auh kwnUMn dI pwlxw Aqy
mnu`KI AiDkwrW dw Awdr krdy smyN sMkoc qo kMm lvy [jdo vI iksy ivAkqI
jW sMsQw nUM Kud cox krn jW Awpxy ivvyk Anuswr kMm krn dw AiDkwr
id`qw jwdw hY qW auh sbMDq ivAkqI jW sMsQw aus AKiqAwrI AiDkwr dI
vrqoN jrUr krygw ijsdy nqIjy vjoN ausdI swK dw sMkt KVw ho jWdw hY[
ivroDI Bwvnw Aqy p`Kpwq:- ivroD pUrn siQqI dw auBrnw auQy lwjmI huMdw
hY ijQy smwj Kud prK dy v`Ko-v`Kry mwpdMf r`Kdw hovy[ies pRkwr kwnUMnw dy
nw kwPI hox dw Aihsws huMdw hY Aqy puils pRbMD iv`c sm`isAw pydw ho jwdI
hY[swmj dy bdldy mwpdMf Aqy AwsW puils dI smwnAMqr ivvsQwvw nUM
jnm idMdy hn jo ik ikqwbI pRxwlI Aqy Asl AwsW dI doglI iksm huMdI
hY[jykr smwj smu`cy qOr qy Pyslw kry ik puils imQy gey kwnUMnw Anuswr
sKqI nwl kMm krygI qw puils AwpxI qwkq dI durvrqo nhI kr skygI
ijsdw ik ieljwm iesdy aupr lgwieAw jwdw hY[
kuJ hor kwrn jo puils Aqy smwj dy kmjor irSiqAw
leI juMmyvwr hn auh hn puils krmcwrIAw iv`c isiKAW Aqy isKlweI dI
Gwt ,puils duAwrw Awm nwgirkw nwl kIqy jWdy durivhwr Aqy durwcwr
dIAW iSkwieqW dI shI jWc leI Tos kwrj ivDI dI Gwt [kMm dw loV qo
v`D smwN Aqy GtIAW kMmkwjI hwlqW puils nUM ruKy Aqy byprvwh bxw
idMdIAW hn[puils auqy Aksr hI doS lgwieAw jwdw hY ik auh
p`KpwqI ,rwjnIqI dy rMg iv`c rMgI ,hmdrdI hIx,by -prvwh Aqy AXog ruKI
Aqy iBRSt hY[
ies s`c qo munkr nhI hoieAw jw skdw ik puils dI
kwrgrdgI Aqy sMgTnwqmk FWcy iv`c dUjy jnqk sMgTnW dI qrHw keI
pRkwr dIAw KwmIAW hn [pRMqU hor iksy vI ivBwg nUM jnqw v`lo ieMny sp`st
p`Kpwq dw swhmxw nhI krnw pYdw hY ijMnw ik puils ivBwg nUM[iesdw ie`k
kwrn puils Aqy jnqw ivckwr qlKklmI ho skdI hY[sVk qy qYnwq
puilskrmI dw vDyry smW qw lokW dI AjwdI qy pwbMDIAw lgwayx iv`c
lMgdw hY[audwhrn v`lo iqhrI svwrI ,imQI h`d qoN v`D spIf ,ibnw lwiesMs
vwhn clwauxw ,Ax-bIimq g`fIAw clwauxw,pRdUSx rokU inXmW dI aulMGxw
krnw,lwl b`qI smyN sVk pwr krnw, glq qrIky nwl avrtyikM g Awid
trYiPk nwl juVy sYkVy AprwD hn jo kyvl CotI hI nhI v`fI aumr dy lokW
v`lo vI Aksr hI kIqy jWdy hn ienHw sB aulMGxwvw qo swnUM Awpxy dys
vwsIAw AMdr mOjUd trYiPk inXmw dI smJ dw pqw l`gdw hY[[jdo vI koeI
ivAkqI sVk qy cVdw hY ausnUM sdw hI AMdysw huMdw hY ik trYiPk puils dy
krmcwrI ausnUM jrUr rokxgy[auh ivAkqI aus puils vwly nUM AwpxI AjwdI
dw dusmx smJdw hY[Aqy aus nwl njrW imlwaux qo krqwaudw hY[ies leI
sVk qy huMdIAw ieMj dIAw imlxIAw puils Aqy jnqw dy irSiqAw Aqy
puils dI swK nUM nukswn phuMcwaudIAw hn[
hr d`s iv`co nO iPlmW iv`c puils dw ikrdwr bhuq hI
GtIAw rUp iv`c pys kIqw jWdw hY[mwhOl TIk hY nwmk iPlm ny AijhI
koeI vI ksr nhI C`fI ik Awaux vwly smyN dy inrdysk puils nUM BYVI qo
BYVI Buimkw iv`c pys nw krn [puils dI qoV mroV ky pys kIqI jwdI qsvIr
dy ivru`D jnqw kdy vI Avwj nhI auTwaudIhY[sgoN auh puils vwilAw dy
mjwkIAW Aqy B`dy icqrn nUM dyK ky Kus huMdI hY[ies qo pqw l`gdw hY ik
jnqw puils dy pRqI ikMnI p`KpwqI soc r`KdI hY [ies qrHw puils duAwrw
kIqy jwdy durivhwr dI jykr kdy kdweI koeI Gtnw vwprdI hY qW AKbwrw
ausnUM bVy hI snsnIKyj qrIky nwl CwpdIAW hn Aqy jnqw vI bVy
idlcspI nwl Aqy ctKwry lY ky AijhIAw KbrW nUM pVdI hY[g`l ieh nhI
ik puils iblkul auvy dI hI ijvy ik iPlmw jW AKbwrW iv`c idKweI jwdI hY
pRMqU g`l ieh hY ik puils duAwrw kIqy jWdy auswrU Aqy cMgy kwrjW nUM jnqW dy
swhmxy nhI ilAwdw jwdw Aqy ivsQwr nwl pys nhI kIqw jwdw hY ijs nwl
ik iesnUM kIqw jwxw cwhIdw hY[ieh ie`k SIsy vWg swP scweI hY ik gMBIr
muSklw Aqy hMgwimAW drimAwn vI dyS dI eykqw brkrwr rhI[Bwvy ieh
pMjwb sm`isAw hovy,sMprdwiek dMgy hox,nkslvwdI smisAw hovy,aulPw
A`qvwdIAw duAwrw pYdw kIqIAw sm`isAwvw hox ,id`lI dMgy hox,mMfl kimsn
ivroDI dMgy hox,jW jMmU kSmIr ivclw A`qvwd hovy ,bhuq swrw mwx puils dy
duAwrw mjbUq ierwdy nwl inBweIAw geIAW joiKm BrIAW Aqy mh`qvpUrn
ijMmyvwrIAw nUM jWdw hY[
BwvyN ik swnUM sMn 1947 iv`c AjwdI iml geI sI iPr vI
dyS dI eykqw Aqy AKMfqw nUM kwiem r`Kx dw phwV ij`fw kMm swfy swhmxy
sI[AsI A`qvwd v`Kvwd ,sMprdwiek dMgy,audXoigk JgVy,Aqy Axigxq
gYr kwnUMnI hVqwlW dy bVy bury dOr Awpxy A`KI dyKy hn[pMjwb, jMmU -
kSmIr,Aqy auqr pUrbI pRwqW ijhy ielwky A`qvwd nwl pUrI qrHw pIiVq
sI[auDr AwDrW pRdyS,ibhwr Aqy m`D pRdys ijhy rwjw iv`c nkslvwd dI
sm`isAw bhuq gMBIr rUp Dwrn krI bYTI hY[AprwDIAW dy SMg iTq groh
inrMqr hI smwj dI SWqI BMg krn iv`c l`gy rihMdy hn[puils nUM insicq
qOr qy smwj Aqy dys dI iekjutqw kwiem r`Kx leI srgrm BUimkw
inBwauxI pYdI hY[l`KW hI puils krmcwrI 24 GMty hr CotI v`fI QW qy qYnwq
rihMdy hn Aqy iehnw nUM koeI vI Cu`tI nhI huMdI [iehnw nUM hPqy dy s`qy idn
Aqy idn dy 24 GMty ifaUtI qy hI mMinAw jwdw hY[iqauhwrw dy mOsm iv`c qw
ieh ivcwry ie`k Cu`tI vI nhI lY skdy ikauik ies smyN iehnw dI v`D qo v`D
sMiKAw iv`c loV huMdI hY qw ik jnqw byhqr qo byhqr FMg nwl iqauhwr mnHw
sky[
jykr sB kuJ SWqmeI Aqy cMgy FMg nwl smwpq ho jwvy qW
koeI vI puils dI syvw jW iesdI pRBwvsIlqw nUM slwm nhI krdw hY pr
jykr kuJ glq ho jwvy Aqy koeI AijhI durGtnw vwpr jwvy ijsdw puils
nwl dUr dUr q`k dw vI vwsqw nhI hY qw swirAw v`lo sB pihlw puils dI
hI Alocxw kIqI jWdI hY[APsr p`Dr dy AiDkwrI Aijhw mMndy hn ik
puils dI nOkrI hI AijhI hY ik koeI vI quhwfw DMnvwd nhI krdw hY[
Awm iskvy iSkwieqW :- AnykW hI Aijhy mOky hn jdo puils dI Alocxw
kIqI jwdI hY[puils dI Alocxw dy kuJ Awm mOky kuJ qrHw hn:- puils smy
isr Gtnw sQwn qy nhI phuMcdI hY,puils jurm rokx co AsPl rihMdI
hY,puils dw ivhwr drusq nhI hY,puils AprwDIAw nwl rl jWdI hY Aqy
puils AmIr jW pRBwvSwlI lokW dI hI suxdI hY Awid[ieh vI ikhw jwdw hY
ik puils ivBwg iv`c iBRstwcwr bhuq hI ijAwdw psirAw hoieAw hY,puils
Awm qOr qy ru`Ky Aqy sMvydnwhIx qrIky nwl pyS AwaudI hY,ies ivBwg iv`c
SrwbKorI qy ivBcwr dw pRcln Awm hY Aqy puils dw Awm rUp Aqy kMm
Awid jnqw pRqI suhdrqwpUrn nhI hn[ieMJ jwpdw hY ,ik puils dw jo
ichrw jnqw dy idmwg iv`c v`s igAw hY aus iv`c sB kuJ qW hY isrPmnu`KI
Bwvnw hI ndwrd hn[
jnqw dIAW puils dy ivru`D kuJ hor vI iskwieqW hn ,ijvy ik
irport drj nw krnw,GtIAW FMg nwl jWc ,AprwDIAw nwl gMF qu`p,Aqy
mwsUm lokW nUM ibnHw vjw prySwn krnw Awid [puils krmcwrIAW nwl sbMDq
nIqIAw iv`c loVIdy suDwr ilAw ky ienHw sm`isAwvw qy kwbU pwieAw jw skdw
hY[jykr puils APsr dIAW inXukqIAw mYirt dy ADwr qy kIqIAw jwx
Aqy ienHw inXukqIAw dy nwl siQrqwpUrn kwrjkwl pRdwn kIqwy jwx dw
Brosw hovy qW puils dy iKlwP A`DIAw iSkwieqw Kqm ho jwxgIAw [jykr
iksy Qwxw mu`KI Bwv Ay`s.AY`c.E dI inXukqI iksy sQwnk nyqw dI iSPwirs
qy huMdI hY Aqy auh q`d q`k Awuhdy qy kwiem rihMdw hY jd q`k auh rwjnyqw
cwhuMdw hY qw iPr AijhI hwlq iv`c AsI ikvy Aws kr skdy hw ik auh
puils APsr iemwndwr inAWkwrI Aqy bylwg Aqy rwjnIiqk FMg vwlw nhI
hovygw[ iesy qrHw ijlw p`Dr dI AMdrUnI cOksI nUM mjbUq bxwaux dI lOV hY
qw ik puils APsr dIAW AnYiqk gqIivDIAW qy kwbU r`iKAW jw sky[puils
dI kwrj pRxwlI nUM iehnw pwrsrSI bxwaux dI loV hy,ik Awm nwgirk nUM
vI ieh AiDkwr hwisl hox ik auh puils krmcwrIAW duAwrw kIqI iksy
vDIkI bwry sp`stIkrn lY skdy hox[puils ADkwrIAw nU ieh isKlweI
id`qI jwxI cwhIdI hY ik auh AwpxI soc Aqy suBwA nUM suDwr ky shI vrqwo
iv`c ilAwaux[ ies qo ielwvw AijhIAw swJIAw kmytIAW dw gTn kIqw
jwxw cwhIdw hY ijnHw iv`c puils AiDkwrI Aqy smwj dy pRqIinD swiml hox
Aqy ijhVIAw inSicq smW AvDI qo bwhr Awps iv`c iml bYT ky jnqw qy
puils dy qwl myl nwl sbMDq sm`isAWvw nUM hl kr skx[
puils Aqy jnqw dIAW ie`k-dUjy leI pRqIikRAwvW
jnqw pRqI puils dI pRqIikirAw :- puils Aqy jnqw ivckwr keI g`lW qy
vI m`qByd hn Aqy keI g`lW qy sihmqI vI hY [puils Aqy jnqw dovy hI
svIkwr krdy hn ik puils Awm lokW iv`c KwsI bdnwm hY[ieh dovy iwh vI
mihsUs krdy hn ik AwpxI h`fBMnvI kmweI ivco tYks Adw krn vwly lok
ijs mksd dI pUrqI ihq puils dI vrqo dI Aws krdy hn ,aus mksd
leI puils dI vrqo nhI kIqI jw rhI hY[iesy qrw iehnw dovW dw ieh vI
ivcwr hY ik puils q`k phucx vwlIAw vDyry iSkwieqW jmIn dy JgVyAW nwl
sbMDq huMdIAw hn ijhVy ik auJ isvl pRSwSn dy Gyry c Awaudy hn[jy kr
isvl pRSwsn iehnw mwmilAw iv`c pRBwvSwlI FMg nwl kMm krn l`g pvy qW
puils dI A`DI isrdrdI mu`k jwvygI [ jnqw Aqy puils dovy hI ies g`l qy
sihmq hn ik jurmW nUM T`l pwauxw puils pRSwsn dw muFlw Prj hoxw
cwhIdw hY[Aqy aus qo mgroN jurmW dw pqw lgwauxw jW auhnW dI sUh k`Fx
dI g`l kIqI jwxI cwhIdI hY[ jnqw Aqy puils dovy hI ies g`l qy sihmq
hn ik puils dy Aks nUM suDwrn dI sm`isAw y h`l leI Ajwd Aqy inrp`K
puils hoNd iv`c ilAwdI jwxI cwhIdI hY[jnqw ieh vI mMndI hY ik nvIAw
cnOqIAw dw swhmxw krn ihq AwvwjweI ,sMcwr Aqy jWc dy AwDuink swDnW
nwl puils lYs nhI hY[jnqw Aqy puils dI sUJ vickwr moty qOr njr
Awaudw Prk ieh hY ik jnqw puils dy Aks ,mnobl Aqy AnuSwsn nUM lY ky
Ajy vI AwsvMd hY Aqy AwpxI mulwkx smr`Qw iv`c puils nUM 50% qo v`d
AMk pRdwn krdI hY[puils dy sInIAr AiDkwrI ieh mihsUs krdy hn ik
puils dy Aks ,mnobl Aqy AnuSwsn iv`c kwPI igrwvt Aw cu`kI hY[iesy
qrHw irport drj krn dy mwmly iv`c puils dI BUimkw bwry vIjnqw Aqy
puils dy ivcwrw iv`c bhuq v`fw Pwslw hY[sInIAr puils AiDkwRI Aws krdy
hn ik auhnw dy ADIn krmcwrI is`Dy hI irport drj kr lYx jd iesdy
ault lok Aws krdy hn ik puils pihlW smJOqw kraux dI ivcolgI kry qw
jjo muk`dmybwjI dy c`kr qo bicAw jw sky[jnqw dI aglI Aws ieh hY ik
puils q`QW nUM inSicq krn leI pihlw pVqwl kry Aqy iPr jykr loV pvy
qW irport vI drj kr lvy[is`Dy hI irport drj nUM jnqw bhuq G`t pihl
idMdI hY[ausdI soc hY ik irport drj krwaxw qW AwKrI hiQAwr hoxw
cwhIdw hY[pr dUjy pwsy jnqw ieh vI mMndI hY ik ijMnI vwr vI auh qwxy
irport ilKvwaux jwdI hY aus ivco ijAwdwqr vwr ie`k v`fw ivvwd swhmxy
Awaudw hY Bwv dUjI pwrtI nUM kiQq ieh DmkI id`qI jwdI hY ik -bMidAw
vWg pyS AwE jw iPr irport dw swhmxw kroAsl mks`d ieh huMdw hY ik
ibnw muk`dmy bwJI iv`c auliJAw JgVw h`l kr ilAwjwvy[jdo ik kwnUMn dI
bolI bolx vwly sInIAr APsr cwhuMdy hn ik aunH w dy ADin krmcwrI isDy
hI irport drj kr lYx[puils Aqy jnqw dy ivcwr puils dI bdnwmI leI
ijMmyvwr ieklOqy q`q bwry vI nhI rldy hn[jnqw ny iBRStwcwr nUM puils
puils dI bdnwmI dw ie`k v`fw kwrn d`isAw hY jdo ik puils APsrW ny
AnykW hI q`qW ijvy ik ru`Kw ivhwr Aqy puils dw rwjnIqIkrn Awid nUM vI
puils dI bdnwmI iv`c brwbr dy srIk pwieAw hY[
puils Aqy jnqw nUM ie`k bhuq hI muFlw pRSn puiCAw igAw ik
auh Qwxy ikau jwdy hn? ijAwdwqr lokW Aqy sInIAr puils AiDkwrIAw ny
ikhw ik Qwxy jwx ip`Cy aunHw dw mu`K mksd iksy AprwD dI sUcnw drj
krwaux huMdw hY[jnqw Aqy sInIAr puils AiDkwrIAw ie`k g`l qy ie`km`q
hn ik puils dw dUjw kMm doSIAw nUM igRPqwr krnw hY[ie`Qy jnqw dIAW
puils qon AwsW iv`c QoVI ijhI iBMnqw hY[ies g`l iv`c koeI s`k nhI hY ik
hr koeI hr Aws krdw hY ik puils ivAkqIAw nwl sbMDq AprwDw (ijvy
ik s`tW lgwauxw ,blwqkwr krnw,Agvw krnw,Aqy kql krnw Awid)Aqy
spMqI nwl sbMDq AprwDw (ijvy ik corI ,fkYqI,Aqy lu`tmwr Awid) bwry
irport drj kry pRMqU ivAwh SwdI rupey pYsy dy lYx dyx,Aqy rYvIinau
mwmilAw iv`c jnqw pihlW Aws krdI sI ik puils dohw iDrW drimAwn
smJwauqw krvwaux ihq ivcolgI kry[jdo ik ieQy auh eynW hI AwKdy hn ik
auh qW Qwxy iv`c jurmW nUM drj krwaux leI jwdy hn[ieh mwmlw ies qrw
smJwieAw jw skdw hY ik auh irport drj krn Aqy doSIAw nUM PVn dI
mMg qy jor idMdy hn jo smJwauqy qy jw ky inbVdI hY[ies qo sp`st pqw
l`gdw hy ik puils kol pu`jIAw iskwieqW dy AwDwr qy drj kQwy jwx vwly
kysW dI igxqI ingUnI huMdI hY[jnqw mihsUs krdI hY ik jdo puils krmIAw
au`qy irport drj krn Aqy doSIAw nUM PVn dw dbwA pwieAw jwdw hY qW
auh kwrjSIl ho jwdy hn qW jo auh jWc pVqwl Aqy muk`dmybwjI o bc
skx[ies leI auh ivroDI DiVAw drimAwn sihmqI bxwaux leI ivcolgI
surU kr idMdy hn[jdoN kwnUMn ivvsQw dI hwlwq iv`c Awey inGwr nUM suDwrn
dy audys nwl keI nvy FMg qrIky Apxwaux bwrysvwl kIqy gey qW pqw l`gw
ik jnqw cwhuMdI hY ik puils kol AwDuink swjo -smwn lYs pu`Cig`C kmry hoxy
cwhIdy hn ij`Qy iek nvI Koj vjo ie`k mnoivigAwnk vI hwjr hoxw cwhIdw
hY[sInIAr AiDkwrI cwhuMdy sn ik v`fy sihrW i`vc kimnrtryt isstm surU
kIqw jwvy jdo ik Qwxw mu`KI cwhuMdy sn ik AYvIfYs AYkt iv`c soD kIqI jwvy
qW ik BwrqI puils syvw dy iksy APsr dy swhmxy jurm svIkwr krn nUM
sbUq vjo svIkwr kIqw jw sky[ jnqw cwhuMdI hY ik AprwiDk kwrjpRxwlI
jwbqw iv1c soD krky iSkwieqW dI jWc nUM kwnUMnI mwnqw pRdwn kIqI jwvy
jdo ik Qwxw muKI cwhuMdy sn ik ivigAwnk FMgW nwl pu`Cig`C krn dI
ivvsQw kIqI jwvy[
puils pRqI jnqw dIAw pRqIikirAwvW:- puils vI smwj dw hI ie`k AMg
hY ijs dw kMm smwj iv`c Amn cYn kwiem krn dy mnorQ nUM hwisl krnw hY
Aqy iesdy huMidAw jurm nUM smwj iv`c ko eI QW nhI hY[iesdw Bwv hY ik SWqI
BrpUr Aqy suivvsiQq smwj dI sQwpxw krn dw tIcw hwisl krnw hI
puils dw buinAwdI audys hY[ies qo ielwvw puils hor vI jo kuJ krdI hY
auh auprokq audys v`l A`gy vDxw hI hY[audwhrn vjo jykr puils auhnw
ivAkqIAw jw v`fIAw sMsQwvw nUM sur`iKAw pRdwn krdI hY ijnHw nUM iksy qo
koeI Kqrw hY qW ies ipCy mksd sWqI Aqy siQrqw hwisl rnw hI hY[ieQo
q`k ky pwsport sbMDI pVqwl ,hiQAwrw dy liesMsW jW nOkrI l`gx vyly hox
vwlI jWc pVqwl ipCy soc iehI huMdU hY ik AprwiDk id`K vwly ivAkqI nUM
ieh shUlqW kdy icq vI nw iml skx[jdo dI nym b`D smwijk ivvsQw dI
sQwpnw hoeI hY puils ny smyN smyN qy AnykW pirvrqn dyKy hnpr iPr vI
ieh hI pwieAw igAw hY ik puils vicly pirvrqn dI rPqwr aqy mwqrw
lOVIdy imAwr dI nhI hY[Awm jnqw dy mYbrW nUM jnqw dy nuimMdy Aw vjoN
svIkwr kridAw hoieAw aunHw qo puils dy v`K v`K kMmkwj dy v`K v`K p`KW
bwry jwxkwrI hwisl krn leI keI swry svwl pu`Cy gey sn ijnHw dy juvwbw
nuM swr rUp iv`c hyTw pyS kIqw jw irhw hY:-
dw muFlw kMm qW jurmW nUM rokxw hY[jurmW nUM rokx dI qulxw iv`c hor koeI vI
kMm mh`qqw nhI r`Kdw hY[ies qoN bwAd ie`k hor mh`qvpUrn kMm jnqw dI
rwie vi`c jurmW dw pqw lgwauxw vI hY[jwn nUM Kqry vwly ivAkqIAw nUM
sur`iKAw pRdwn krnw qIsry nMbr qy Awaudw hY[pui ls dy kMmW dI sUcI iv`co
trYiPk nUM TIk FMg nwl kwbU krnw,v`FIAw v`FIAW sMsQwvw nUM sur`iKAW
pRdwn krnw,KuPIAW jwxkwrIAw hwisl krnw,jnqk iskwieqW dw inptwrw
krnw,lwiesMS pwsport qy srkwrI nOkrI dy mwmly iv`c jwc pVqwl
krnw ,AprwiDk mwmilAw dI qPqIs krnw,muk`dimAw dI pYrvweI
krnw,dPqrI kwrvweIAw mukMml krnw ,Aqy dUjIAw iejMsIAw nwl sMprk
kwiem krnw Awid ijhy kMmw nUM jnqw v`lo dUjy kMmw qo G`t mh`qvpUrn mMinAw
igAw hY[Bwvy ik puils dw Aidkqr smwN jnqw dIAw iSkwieqW dw inptwrw
kridAw bIq jwdw hY pr iPr vI ies kMm nUM jnqw bhuq G`t mh`qv idMdI
hY[ ieMj jwpdw hY ik jykr puils duAwrw kIqy jwdy dUjy swry kwrjW ijvy ik
jurmW dI sUh lgwauxw, auhnw dI rokQwm krnw ,KuPIAw jwxkwrIAw iek`qr
krnw Aqy trYiPk nUM sUcwrU rUp dyxw Awid v`l puils jykr vDyry iDAwn dyvy
qW jnqk iskwieqw dy inptwry dw kMM dw mh`qv Awpxy Awp hI G`t ho jwvygw
ikauik jykr puils Awpxy Asl Aqy pySwvwrwnw FMg nwl kMm krnw surU kr
dyvy qw jnqw dy p`ly ivco iSkvy iSkieqw dw Bwr G`t jwvygw[
2. puils kol ikau jwieAw jWdw hY :- jdoN Awm lokW kolo ieh AqI
ivSyS suAwl pu`iCAw igAw ik auh QWxy ikau jwdy hn qW anHw iv`co bhuiqAW
ny ikhw ik auh Qwxy AprwD drj krwaux leI jwdy hn[auhnw v`lo Qwxy jwx
dw d`isAw igAw dUjw kwrn doSIAw nUM PVvwauxw Aqy qIjw kwrn corI Sudw
cIjW dI brwmdgI sI[hYrwnI dI g`l ieh sI ik gYr kwnUMnI ihrwsq iv`c
r`Ky gey iksy ivAwkqI nUM irhw krvwaux leI Qwxy jwxw Awm lokW dIAw
pRQwimkqwvW ivco cOQy sQwn qy sI[Qwxy jwx dy bwkI kwrn jo auhnw biAwn
kIqy ,auh hyT ilKI qrqIb Anuswr sn:-
1) do ivroDI DiVAw ivckwr smJOqy nUM AmlI rUp dyx leI[
2) pwsport sbMDI pVqwl ,hiQAwrw dy liesMsW jW nOkrI l`gx vyly hox
vwlI jWc pVqwl dw inptwrw krwaux leI[
3) smyN isr cwrjsIt drj krn leI[
4) mwmly dI TIk qrHw pYrvII krn leI Aqy doSIAw nUM sjW dvwaux leI[
5) guAwcy ivAkqIA, guMm hoey dsqWvyjW A`g nwl hoey nukswn jW jnm mOq
sbMDI jwxkwrI drj krvwaux leI[
6) nw-nijTy jwx vwly kysW iv`c puils nUM kwrvweI krn ih`q kihx leI[
7) puils krmcwrIAW nwl dosqwnw sbMD bxaux leI[
8) inAW ADIn mwmilAw Aqy rYvIinau mwmilAw nUM qih krn leI[
9) iksy duAwrw auDwr leI geI rwSI (rkm) vwips lYx leI[
10) puils nUM sUcnwvw pRdwn krn leI[
ieh AiDAYn d`sdw hY ik AprwiDk mwmilAw nUM qurMq drj
krnw Aqy doSIAW nUM smyN isr igRPqwr krnw, Qwxy jwx vwly lokw iv`c 50%
lokW dI sMquStI dw ih`sw bx skdw hY[ puils q`k sUcnwvW nUM pu`jdw krn dw
kM jo ik puils ivBwg dI kwrgujwrI nUM pRBwvSwlI bxwaux leI bhuq mh`qv
r`Kdw hY, nUM jnqw AwpxIAW pRQwimkqwvw iv`c sB qoN hyTlw sQwn id`qw hY[
3. puils dI auqpwidkqw:- jdo jnqw dw swhmxw auhnw suAwlw nwl
hoieAw ik puils gI GtIAw auqpwidkqw leI ikhVy ikhVy q`q juMmyvwr hn
qW bhu igxqI ny ieho juvwb id`qw ik rwjnIqI dw APrwDIkrn Aqy
Aprwidk mwmilAw ivc rwjnIiqk dKl AMdwjI hI sB qo ieklOqw Aqy sB
qo v`fw q`q hY jo puils dI GtIAw kwrgujwRI leI juMmyvwr hy[ jnqw duAwr
d`isAW igAw i dUjw v`fw q`q krmcwrI pRbMDn dIAw doS pUrn nIqIAw ijnHw
iv`c brqI inXukqI Aqy qbwdilAw Awid sbDMI nIqIAw hn[so bhu gixqI
dI ieho rwie sI ik GtIAW kMmkwjI hwlq hI puils ivBwg dI bhuq hI G`t
auqpwidkqw leI juMmyvwr sn[ kMm dw loV qo v`D smwN ivBwg dy v`K v`K
AMgW ivckwr AwpsI qwlmyl dI mMdI hwlq ,jnqw dw AsihXog Aqy sMcwr
swDnw duAwrw inBweI jwrhI nkwrqmk Buimkw,Awid puils dI cMgI kwrgujwRI
dy rwh iv`c rukwvtW hn[ ies qoN ielwvwG`t qnKwh Aqy ADuinkIkrn
dIkmI vI GtIAW kwrgujwRI dy kwrn hn[puils dIAw mOjUdw skqIAW nUM
Gtwaux jW vDwaux dy h`k iv`c bhuw G`t lok sn[awm lokW iv`co bhu igxqI
puils nUM imlIAw SkqIAW dy mOjUdw drjy qo sMquSt sn[
4. puils dw Aks:- jdo Awm lokW qo puiCAw igAw ik puils dw
Aks ikvy suDwirAw jw skdw hY[qW bhu gixqI dw juvwb sI ik puils nUM
Ajwd Aqy inrp`K bxwauxw hI aijhw ieklOqw Aqy v`fw qrIkw hY ijsdI
vrqO puils dw Aks suDwrn leI kIqI jw skdI hY[
Bwvy ik kwnMUn ivvsQw dI sQwpnw krn Aqy iskwieqW dy inptwry
dy rUp iv`c jnqw nUM puils qo v`fIAw AwsW hn pr iPr vI Awm lok
mihsUs krdy hn ik pRBwvSwlI FMg nwl Prj inBwaux leI puils Ajy q`k
Awvw jwEI ,sMcwr qPqIS Aqy pu`CigC krn dy ADuink swDnw nwl lVIdI
mwqrw iv`c lYs nHI hY[ievy hI bhuqy lok ieh mihsUs krdy hn ik kuJ AYsy
Kyqr hn ijQy puils dI durvrqo huMdI hY[ ieh durvrqo tYks Adw krn vwly
aunHw lokW dIAW jybw qy pey fwikAw dy qu`l huMdI hY ijhVy aus srkwRI Kjwny
nUm Brn iv`c Awpxw Xogdwn pwaudy hn ijsdI vrqoN puils Pors dI sWB
SMBwl leI vI kIqI jwdI hY[ svwlw dw juvwb dyx vwly lokW ny kuJ Aijhy
KyqrW dI pCwx kIqI hY ijQy puils krmIA dI jrUrq qo ijAwdw vrqo kIqI
jwdI hY[ ieh Kyqr hn:-
1. rwjnyqwvw dI sur`iKAw
2. APsrW dy GrylU kMmw kwrW iv`c md`d[
3. puils APsrW Aqy nOkr swhw dI sur`iKAW[
jdo lokw qoN ieh puiCAW igAw ik inAW hwisl krn leI
Aqy AwpxIAw iskwieqw dy inptwry leI v`K v`K srkwrI ivBwgw iv`co auh
ikhVw ivBwg hY ijsnUM auh sB qo v`d psMd krdy hn qW ies svwl dy juvwb
iv`c bhuqy lokW ny inAw pwilkw iv`c Awpxw ivsvwS pRgtwieAw SI[auh sn:
rYvIinau ivBwg ,puils pRSwsn ,inAW pwilkw Aqy Aqy hor
dUjy ivBwg ijvy ik ngr ingm ,pIf`blXUfI,Aqy rwj ibjlI borf Awid
[inAw pwilkw nUM pihlw sQwn dyx mhro auhnw dI dUjI v`fI psMd puils
pRSwsn sI,Aqy qIjw sQwn auhnw ny rYvIinau AiDkwRIAw nUM id`qw sI [iehnw
swry ivBwgw qo bwAd bwkI ivBwgw dw nMbr AwieAw sI[ies qo pqw l`gdw
hY ik lokW dw inAW pwilkw iv`c byh`d ivSvws hY[Aqy inAw hwisl krn
leI auh iesy q`k phuMc kn nUM pihl idMdy hn[puils dw dUjy sQwn qy rihxw
ieh d`sdw hY ik sB kuJ kihx Aqy krn dy bwvjUd lok puils nUM ie`k
AijhI eyjMsI mMndy hn jo ik g`l vI suxdI hY Aqy kwrvweI vI krdI hY pr
sMkoc qo kMm lYdI hY[ hor A`gy Koj krn leI ieh ie`k bVw hI idlcsp
mwmlw hY ik lok ie`k pwsy puils nUMmMdw vI boldy hn Aqy dUjy pwsy Awpxy
mwmly h`l krwaux leI dUjy ivBwgw dy mukwbly iesnUM qrjIh idMdy hn[
ijAwdwqr lok Aws krdy hnik pui ls bhuq hI inmr bxy
aqy pySwvrwnw FMg nwl awpxw kwrj kry aqy ies g`l dI prvwh nw kry ik
ausdw vwh iknHw iksmW dy lokW nwl ipAw hY[ lok qW ieh vI Aws krdy hn
ik puils kTor qo kTor AprwDIAw pRqI vI inmr bxy[ Aqy auhnw dy nwl
kwnUMn anuswr ivhwr kry[auh cwhuMdy hn ik puils ieMntyrogySn Bwv pu`Cig`C
leI qIjy drjy dy qrIikAw dI vrqoN nw kry[
puils-pbilk sbMDW nUM suDwrn ih`q cu`ky gey kdm
puils pRkwSn koiSsW nUM mjbUq krnw :-hyT ilKIAw geIAW gqIivDIAw
pbilk sbMD APsr duAwrw krnXog Aqy nw krnXog g`lW :-hyT id`qIAw
geIAw g`lW jo pI.Awr Ej nUM krnIAW cwhIdIAW hn Aqy Awpxy Awp iv`c
pYdw krnIAw cwhIdIAw hn:-
a. sMcwr iv`c kuSlqw hoxI cwhIdI hY Aqy mws mIfIAw qy pRMprwgq mIfIAw
dI pUrI jwxkwrI hoxI cwhIdI hY[
A. jwxkwrI dy swDn dy qOr qy kMm krn leI ausnMU sMgTn bwry pUrI
jwxkwrI hoxI cwhIdI hY[
e. aus iv`c suxn dI,bolx dI ilKx dI Aqy pVn dI v`K v`K Xogqw hoxI
cwhIdI hY[
s. mnu`KI vwqwvrn nUM smJx Aqy bdlx dI aus i`vc Xogqw hoxI cwhIdI hY[
h. AwXojn krn Xogqw, lokW nwl iml ky rihx dI smr`Qw hoxI cwhIdI hY[
k. ausnUM imlxswr,tIm Bwvnw vwlw, pojitv soc hoxI cwhIdI hY[
K. swP qsvIr lYx leI cMgy mIfIAw sbMD hoxy cwhIdy hn[
g. ausnUM ivBwg Aqy mIfIAw dw kMn Aqy A`KW hoxw cwhIdw hY Aqy ivBwg
Aqy mIfIAw iv`c imlxswr hoxw cwhIdw hY[iemyjInySn krn Aqy Avwj dI
pihcwx krn dI smJ dw mwlk hoxw cwhIdw hY[
G. ausnU iemwndwr ,snsIAr Aqy imhnqI hoxw cwhIdw hY[
pI.Awr ivMg stwP nUM hyT ilKIAw g`lW nhI krnIAW cwhIdIAw:-
a. auhnW nUM ieh nhI smJxw cwhIdw ik pbilk sbMD puils dIAW swrIAw
sm`isAwvw dw rwmbwx hY[
A. kdy vI cwplUs nhI hoxw cwhIdw [
e. kdy vI prsnl pblIistI nhI l`BxI cwhIdI hY[
styt ienPrmySn Aqy pbilk rlysn ivBwg iv`c sMprk :-hryk srkwr
kol sMpUrn XMqr Aqy rwj p`Dr sMgiTq pbilk sbMD nytvrk hY jo
jwxkwrI leI kimSnr duAwrw clwieAw jwdw hY [suivDwvw ,XMqr, Aqy
buinAwdI shUlqW Aijhy swDn swrIAw srkwrW dy swry ivBwgw, puils
ivBwg nUM vI Swiml krky kol huMdy hn[ inaUj mIfIAw nwl lgwqwr sMprk
bxweI r`Kx leI auhnw kol hryk ijly Aq Sihr iv`c inmuMdgI krn vwly
XUint huMdy hn[pI.Awr sMgTn nUM hryk rwj ieMnPrmysn ivBwg nwl nyVly
sbMD bxw ky r`Kxy cwhIdy hn Aqy auhnw nUM hr lOVIdI puils ivBwg nwl
sbMDq jwxkwrI dyx iv`c shwieqw pRdwn krnI cwhIdI hY[ivBwg dI pbilk
sbMD muihMm qw hI sPl ho skdI hy jykr ieh rwj pbilk sbMD ivMg dI
shwieqw nwl clweI jwvy [AYs.AYs.pI/sI.AYs.pI syvwvw ,XMqrw ,buinAwdI
FWcy, Aqy hor suivDwvw ivBwg nwl sbMDq hn ,jo auhnw dy ijlHy jW sihr
iv`c mOjUd hn nUM vrq skdy hn[auhnw Aqy puils APsrW iv`ckwr qyjqrwr
sMprk hocw cwhIDw hY qw jo v`fw buinAwdI FWcw puils dI lokW nwl byhqr
kimaUnIkySn krn iv`c md`d krn[ Bwrq srkwr kol bhuq swry SMgTn hn
ijvy fwieryktoryt AWP PIlf pblIistI Aqy AwfIE vYjUAl
pblIistI .pblIkySnj ifvIjn,dUrsrSn ,Aqy Awl ieMfIAw ry fIE, jo
ienPrmySn Aqy brOfkwsitMg ivBwg nwl sbMDq hY[ieh swry styt
hYfkuAtr Aqy hor bhuq swry Qwvw qy siQq hn[iehnw sMgTnW nwl shI
sMprk bhuq hI jrUrI hY ,ieh sMgTn iksy vI srkwr dI pbilk nUM
jwxkwrI dyx dI juMmyvwrI lYdw hY[ies qo ielvw dUrdrSn Aqy Awl
ieMfIAw ryfIE kol idlcsp qy AYmrjYsI mYsyj pihl dy ADwr qy muh`ieAw
krn dI suivDw vI hY[dUrdrSn ivSys rUp iv`c lokl cYnl hy iesnM puils
ivBwg dy pRogRwmw leI Kws tweIm PYks krnw cwhIdw hY [ieh bhuq hI
jrUrI hY ik puils ivBwg dy pI.Awr sMgTn nUM puils nwl sbMDq pRogrwm
rYgulr bxwauxy cwhIdy hn Aqy ibnHw rukwvt hoxy cwhIdy hn[
2-kimaUntI polisMg
kimaUntI polisMg: Dwrnw, AYplIkySn, Kyqr:- kimaUntI polisMg sDwrn
polisMg hY jo v`fy p`Dr qy slwh ,sihXog,Aqy pwtrniSp nwl pUrI kIqI
jWdI hY:-
kimaUntI polisMg, PlospI (socx dw qrIkw)Aqy sMgiTq rxnIqI ( PlospI
nUM AMjwm dyx dw qrIkw) dovy hI hY[ijhVI ik jnqw Aqy puils dovW nUM
rcnwqmk qrIky nwl iek`Ty kMk krnw dw mOkw idMdI hY ijvy ik jurm dIAw
sm`isAwvw nUM h`l krnw,njwiej fr`g,jurm dw fr,iPjIkl Aqy Sosl
ASwqI ,Aqy eyrIey dI swrI jnqw di ijMdgI sbMDI Awid[iPlospI ieh
kihMdI hY ik lok Kud nMU puils pRikirAw iv`c ih`sw lYx ,Xogdwn pwaux Aqy
sihXog dyx dy h`kdwr smJdy hn[ieh ies g`l qy XkIn r`KdI hY ik puils
Aqy jnqw dovy hI ielky dIAW jurmW sbMDI sm`isAW nUUM nvyN Aqy rcnwqmk
qrIky nwl h`l krnw cwhuMdy hn nw ik auhI SOVy purwxy qrIikAW Anuswr[
kimaUntI polisMg dy isDwq :-
1. puils dw byisk imSn jurmW qy ivkwrw qo bcWa hY qy jurmW dy jbr qy
imltrI Pors dy ivkwr lIgl sjW dI jldI iv`c bdlwA ilAwauxw hY[
2. puils dI ifaUtIAw sbMDI Xogqw lokW dI mMnjUrI qy inrBr krdI hY jo
auh puils dy srUp, kwrvweI ivvhwr,Aqy puils dI sr`iKAw nU myntyn krn
Aqy lokW dw Awdr krn sbMDI idMdy hn[
3. puils nUM ies sbDMI sur`iKAq hoxw cwhIdw hY jykr jnqw Awpxw ie`Xw
pUrn shiXog idMdI hY kwnUMn dI pwlxw krn iv`c [ieh sur`iKAw leI Aqy
jnqw dw Awdr myntyn krn iv`c shweI hovygw [
4. jnqw dy sihXog dI ifgrI nUM sur`iKAq kIqw jw skdw hY iehnw
ivckwrly Anupwq nMU Kqm krky iesdy leI iPjIkl Pors dI jrUrq hY Aqy
puils audys pRwpq krn dI mjbUrI hoxI cwhIdI hY[
5. puils nUM jnqw dw Pyvr brkrwr r`Kxw cwhIdw hY nw isrP jnqw dI
rwie hwsl krn leI blky kwnUMn nUM iblkul inrp`K swbq krn leI jrUrI
hY[iesdy leI puils APsr nUM smwj dy hr ie`k mYbr nwl ibnW iksy ausdy
smwijk pRBwv dy ivvhwr krnw pvygw [hr ivAkqI nUM brwbr siqkwr dyxw
pvygw ibnw iksy inAW jW AinAw dy[
6. puils nUM iPjIkl SkqI dI vrqo krnI pvygI jykr ausny kwnUMn dI
pwlxw krvwauxI hY jW ivvsQw nUM bhwl krn leI jdo pRyrxw ,slwh Aqy
vwrinMg dI jrUrq hY [upils nUM isrP auny hI bl dI vrqo krnI cwhIdI
ijMny nwl iksy Kws Avsr qy ausnUM audys pRwpq hudy hox[
7. puils nUM hmySw jnqw nwl AwpsI sbMD myntyn r`Kxy cwhIdy hn[auhnw
nU ies isDWq qy kMMm krnw cwhIdw hY ik jnqw hI puils hY Aqy puils hI
jnqw hY[
8. puils nUM Awpxy kMmW sbMDI pRq`K hoxw cwhIdw hY Aqy kdy vI iksy
ivAkqI jW rwj jW iksy sMsQw Awid qo bdlw lYx leI kwnUMn dI glq vrqoN
nhI krnI cwhIdI[
9. puils dI kuSlqw dw pqw jurmW Aqy ivkwrW dI gYrhwjrI qoN pqw
l`gdw hY nw ik jnqw dy nwl vrqwE krn dw pRq`K sbUq [
3-sWJ
kimaUintI Aqy pMjwb puils dw iek imlvrqx
pMjwb puils AYkt Dwrw 14, 2007:- izly dw iek sInIAr puils kpqwn,
izly iv`c kimaUintI puils sroq kyNdr rijstrf Aqy sQwipq krvweygw,
ijs iv`c hor cIzW qoN ielwvw puils syvw pRdwn krn dI mSInrI Aqy puils
krmIAW nUM cusq-drusq hY, ies dw audyS sUcnw dw pRc`r krnw, jnqk
muSklW dw invwrn, GrylU ihMsw dI rokQwm, bzurjW dI shwieqw, tRYiPk
is`iKAw Aqy pRbMDn, bwl sur`iKAw, pIVqW nUM rwhq Aqy niSAW dI lwhnq nUM
rokxw Swml hY[
46. dMgw-Pswd vwly hwlwqW qy ibhqr FMg nwl kwbU pwaux leI cMgyry
p`Dr dw swjo smwn ijvy ik Fwl ,hYlmYt ,A`QrU gYs dy goly .plwsitk dIAW
goilIAW Aqy pwxI dI buCwV krn vwlIAW mSInW Awid puils nUM aupl`bd
hoxIAw cwhIdIAw hn[
47. puils kMtrol rUm nwl juVy vwhnW q`k kwnUMn BMg kIqy jwx dI iksy
GtnW bwry sUcnw dyx leI
48. muKbrW rwhI KuPIAW jwxkwrI iek`TI krn dw ie`k ibhqr nYtvrk
auswrn qy jor id`qw jwxw cwhIdw hY[
49. Coty rYkW qo hvwldwr Aqy iPr AisstYt sb ieMspYktr dy rYk q`k
pu`jx leI ivBwgI qOr qy pRomoSn tYst ley jwxy cwhIdy hn iesy qrW ie`k
ieMspYktr qo aup puils kpqwn bxwaux leI kwPI kTor pRomoSn tYst ilAw
jwxw cwhIdw hY[ieh kyvl slwnbw cir`qr qy AwDirq nhI hoxw cwhIdw hY
[slwnw cir`qr irportW ieMspYktr bxn dy cwhvwnw nUM pRomoSn tYst dyx dy
kwibl bxwaux leI ie`k Srq vjo vrqIAw jwxIAW cwhIdIAw hn[ ies qo
ielwvw bwkI q`qW ijvyN ik mYfIkl iPtnYs Aqy Awpxy hI kyfr iv`c ieMtr-
sInIArtI dw vI iKAwl r`iKAw jwxw cwhIdw hY[
50. iksy irtwier ho rhy hvwldwr , AisstYt sb ieMspYktr,sb
ieMspYktr Aqy ieMspYktr leI ibnw qnKWh vDwey Aglw au`c Aqy mwxXog
rYNk Awid pRdwn krn dI ivvsQw hoXI cwhIdI hY jo ik auprokq krmcwrIAw
dy pYnsn lwBW iv`c kMm AwvygI[
51. inAW ADIn kysW iv`c Awp hI mwmly nij`Tx leI puils Pors dI
vrqoN qy rok l`gxI cwhIdI hY[
52. puils Awm jnqw dy pRqI jvwbdyh hoxI cwhIdI hY[
53. aumr Anuswr ifaUtI sOpI jwxI cwhIdI hY[
54. jo ivAkqI puils krmcwrIAW nUM Aksr hI imldy-igldy rihMdy hn
aunHw bwry cMgI qrHw pVqwl kr lYxI cwhIdI hY qW ik puils dlwlW qoN bcI
rih sky[
55. nSw CufwE kYp jW mYfIkl kYNp Awid lgwky puils nUM jnqw dI BlweI
ihq kMm krny cwhIdy hn[
is`tW
smwj qy puils drimAwn auhI irSqw hY jo ie`k ipqw Aqy
ausdI AOlwd ivckwr huMdw hY AOlwd ieh Aws krdI hY ik ipqw ausdI
BlweI dw iPkr kry ,ausdI rwKI kry Aqy ausnUM shI qrIky nwl pys kry
iesy qrHw ipqw nUM vI AOlwd qo kuJ AwsW huMdIAW [AOlwd nUM Aijhw kuJ vI
nhI krnw cwhIdw jo ipqw dy nwm Aqy ie`jq nUM dwgdwr kr dyvy[sm`isAw
aus vyly pYdw huMdI hY jdo ipqw lwprvwh bx jwvy jw g`l g`l qy AOlwd dI
Alocxw krn l`g pvy Aqy AOlwd vI ie`k ipqw jW ausdI AOlwd dI hI nhI
sgoN smu`cy smwj dI sm`isAw bx jwdI hY ies leI pUry pirvwr dy i`hq ivc
ieho hI hovygw ik dovy iDrw ijMmyvrwnw FMg nwl iek` dUjy nwl pys
Awaux[puils Aqy jnqw drimAwn moh Bry irSiqAw dI pRwpqI qw hI ho
skygI jykr puils Aqy smwj dovy hI Awpo Awpxy h`kw qo ijAwdw AwpxIAw
ijMmyvwrIAw nUM pihl dyx l`g pYx[puils Aqy smwj dy irSiqAw iv`c mOjUd by
ivSvwsI nUM dUr krn dI loV hY nwl hI kuJ jrUrI qy suDwrvwdI kdm cu`ky
jwxy cwhIdy hn qw ik puils Aqy smwj ibnHw iksy p`Kpwq Aqy ivqkry dy
iek` dUjy nwl rih skx[
pusqk sUcI
puils ivBwg dy jnqw nwl sbMDW sbMDI jo pRojYkt mYnUM imilAw sI ,mY bVI
auqsukqw nwl Awpxy sInIAr Aqy sihXogI swQIAw nwl smyN smyN Anuswr g`l
bwq rwhI Aqy v`K v`K ikqwbw iv`co jwxkwrI hwisl krky pUrw kIqw sB qo
pihlw mY puils Aqy jnqw dy sbMDW ivckwr kVvwht dw kwrn jwxn leI
irtwierf puils APsrW nwl g`lbwq kIqI jo mY ies sbMDI mY imqI 11-2-16
nMU jwxkwrI lYxI /ie`kqr krnI AwrMB kIqI Aqy 17-2 -16 nMU iesnMU Kqm kr
id`qw [ies qo bwd mY mOjUdw sInIAr puils APsr Aqy Qwxy dy krmcwrIAW
Aqy hor sInIAr APsrW ijMnw dw pbilk/jnqw nwl hr-roj vwh pYdw hY
auhnw qo mY jnqw sbMDI auhnw dI rwie Aqy jnqw leI pRqIikirAwvw hwsl
kIqIAW ies sbMDI imqI 18-2-16 nMU jwxkwrI ie`kqr krnI sUrU kIqI Aqy
swrI kwrvweI imqI 28-2-16 q`k Kqm kIqI[ ies qo bwAd mY suswietI dy
sInIAr istIjnW Aqy hor Awm lokw ijnw dw puils nwl vwh pYdw hY Aqy hor
smwj syvI sMgTn dy mYbrw nwl mulwkwq kIqI ijMnw qo mY auhnw dI puils pRqI
rwie Aqy pRqIikirAw hwsl kIqI [ieh kwrvweI mY imqI 1-3-16 iek`qr
krnI surU kIqI ijs nMU pUrw krn iv`c mYnMU 15 idnw dw smw l`gw Aqy iesnMU mY
15 -3-16 nMU Kqm kIqw[puuils pbilk sbMDW nUM suDwrn ih`q surU kIqy gey
sWJ kydrW dy APsrW nwl mIitMg kIqI Aqy Aw rhy bdwlA bwry jwxkwrI
hwsl kIqI[pI.Awr ivMg Aqy kimaUntI puilisMg dy ieMcwrjW nwl mulwkwq
kIqI Aqy ies sbMDI jwxkwrI hwsl kIqI ijs i`vc mYnUM 7 idn l`gy ies nMU mY
imqI 22-3-16 nUM Kqm kIqw[ ies sbMDI mY hor ikqwbw qo vI jwxkwrI hwisl
kIqI [ies qo bwd mY imqI 28-4-16 nMU Awpxy pRjYkt irport nMU pUrw hox qo
bwd mwrikt iv`c vwieMifMg krvwieAw[