Εισαγωγή

« 'Ο Hegel μας δίδαξε...ότι τίποτα δεν είναι λάθος ,τίποτα δεν είναι απόλυτα
σωστό...και ποτέ δεν είχαμε νιώσει καλύτερα την χρησιμότητα του σχετικισμού από την
Υπόθεση Ντρέυφους,η οποία νοείται με εμβρίθεια ως όργιο των οπαδών της
μεταφυσικής .Αυτοί κρίνουν τα πάντα αφημένα .Εμείς κρίνουμε το κάθε πράγμα σε
σχέση με τη Γαλλία.» Maurice Barres , Le Journal,14 Δεκεμβρίου 18911.

Στο κατώφλι τού 20ου, αιώνα, και με αφορμή την πολύκροτη υπόθεση
κατασκοπείας κατά τού εβραϊκής καταγωγής αξιωματικού Alfred Dreyfus ,η πολιτική
ρητορεία των παραμερισμένων από το σταθεροποιημένο κοινοβουλευτικό σύστημα της
Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας, πολιτικών δυνάμεων της δεξιάς στη Γαλλία
,επικεντρώνεται στην ευαισθητοποίηση και την κινητοποίηση της γαλλικής κοινωνίας
εναντίων όλων εκείνων πού μέμφονται και αλλοτριώνουν ένα σύνολο αξιών πού
βασίζεται στους δεσμούς της με την παράδοση .Σε αυτήν την άκρως επιθετική
ρητορική ,την οποία μετουσιώνει όλη αυτήν την αίσθηση της πτώσης των αξιών και της
ηθικής παρακμής τού «τέλους τού αιώνα»(fin de sciecle),δεσπόζει η μορφή τού
λογοτέχνη, εκδότη και πολιτικού Maurice Barres,ενός σημαντικού εκπροσώπου της
ριζοσπαστικής δεξιάς εκφραστή ενός ιδιόμορφου και καινοτόμου πολιτικού λόγου ο
οποίος συνέβαλλε καθοριστικά στην διαμόρφωση της φυσιογνωμίας των κινημάτων της
δεξιάς στον 20ο αιώνα.
Στόχος της παρούσας εργασίας είναι μία συνοπτική παράθεση τού πολιτικού
στοχασμού στον Barres μέσα από την σταδιοδρομία του στη λογοτεχνία και την
πολιτική, σταδιοδρομία ,.όπου αναπτύσσει το εύρος των προσωπικών του αναζητήσεων
πάνω στις έννοιες λατρείας του «Εγώ», της παράδοσης και του έθνους .Η εργασία
χωρίζεται σε δύο ενότητες: Στην πρώτη, γίνεται μία αναφορά στα βιογραφικά στοιχεία
και τις πολιτικές ιδέες του Maurice Barres,όπως και μία πιο διευρυμένη περιγραφή της
πολιτικής και κοινωνικής κατάστασης στην Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία κατά την
«ανήσυχη»εποχή τού fin de sciecle.Η δεύτερη ενότητα, χωρίζεται σε δύο υποενότητες,

1 George F. Putnam,«The Meaning of Barresisme», The Western Political

Quarterly,Vol.7:2(Ιούν,1954),σελ.161-182.σελ.172.

1
και επιχειρεί μια αποτίμηση στον στοχασμό του Barres μέσα από τo λογοτεχνικό του
έργο :την αφήγηση των έργων της τριλογίας του Cult du Moi(1888-1891),το οποίο είναι
έργο αναφορικό σε προσωπικά βιώματα του Barres και στο οποίο αναπτύσσεται το
εννοιολογικό πλαίσιο γύρω από την ιδέα της λατρείας του «Εγώ» ,και τη δεύτερη
τριλογία, Romans de l'Energie Nationale, στην οποία μέσα από την παραβολική δράση
των ηρώων του Barres στα έργα Les Deracines(1897),L'Appel au soldat(1900) και Les
Figueres(1902),παρατίθεται το σύνολο των πολιτικών του πιστεύω, την ιδέα της
«ενέργειας» του έθνους και της παράδοσης και την μισαλλόδοξη στάση για τις αλλότριες
αξίες του φιλελεύθερου αστικού κοινοβουλευτισμού.

Ενότητα 1η :«Η επιβίωση της παράδοσης στο fin de sciecle:ο βίος και το έργο του
Maurice Barres »
Ο Maurice Augiste Barres γεννήθηκε το 1862 στην επαρχιακή κωμόπολη Charmes-sur-
Moselle της επαρχίας της Λορραίνης .Λόγω της ευαίσθητης υγείας του, πέρασε τα πρώτα
παιδικά χρόνια μέσα σε ένα ιδιαίτερα προστατευτικό περιβάλλον, γεγονός, που
συντέλεσε στη διαμόρφωση ενός χαρακτήρα εσωστρεφούς και έντονα διφορούμενου,
όπως παρουσιάζεται μέσα από το λογοτεχνικό και πολιτικό του έργο2.
Η έκρηξη του Γάλλο-Πρωσικού πολέμου το 1870 και η δυσμενής έκβασή του, είχε
άμεσο αντίκτυπο για το νεαρό Barres και την οικογένειά του. Η σκληρή κατοχή των
Πρώσων στα εδάφη της Λορραίνης και ο θάνατος του παππού του στην αιχμαλωσία, τον
εμποτίζουν με απέχθεια για τους Γερμανούς , παρόλο που στο λογοτεχνικό του έργο ο
Barres φαίνεται να έχει επηρεαστεί αρκετά από Γερμανούς συγγραφείς ,όπως τον
Fichte , τον Heine και ιδιαίτερα τον Goethe το αισθησιακό ,λυρικό ύφος του οποίου
αναγνωρίζεται από τον ίδιο ως βασική του επιρροή3.Η εμπειρία του πολέμου από την
άλλη, η εικόνα των στρατιωτών της Γαλλίας να προελαύνουν για το μέτωπο και να
επιστρέφουν μετά από λίγο καιρό καταπονημένοι ,ντροπιασμένοι και ηττημένοι,

2 Puntam,ο.π.,σελ.165
3 Frederic D.Cheydleur ,«Barres as Romanticist», PMLA,Vol.41:2(Ιούν.1926),σελ.462-487
σελ.467,469

2
δημιούργησε στον ίδιο μια ιδιαίτερη σχέση με την ιδέα του θανάτου εμποτιζόμενη με την
αντίληψη του ηθικού καθήκοντος το οποίο μετουσιώνεται στην σχέση του ατόμου με την
παράδοση και το έθνος. Στον αντίποδα, η στρατιωτική ήττα και η απώλεια πάτριων
εδαφών , συντέλεσε στην υιοθέτηση μιας μνησίκακης στάσης απέναντι στο πολιτικό,
διανοητικό και ευρύτερο κοινωνικό κατεστημένο της χώρας του, μια στάση απαξίωσης
και καχυποψίας που τον σημάδεψε δια βίου.
Στο Lycee Malbance στη Nancy,ο Barres ήρθε σε επαφή φιλοσοφία του
Κant,παρακολουθώντας τις εισηγήσεις του E.Bourdeu πάνω στην ηθική του μεγάλου
Γερμανού διανοητή. Η σταθερή προσήλωση της καντιανής φιλοσοφίας στον Λόγο και
οι οικουμενικές ηθικές αξίες που πρεσβεύει το καντιανό σύστημα σκέψης ,όπως
εκφράζονται ευρύτερα σε όλο το φάσμα της σκέψης του Διαφωτισμού, απορρίπτονται
συνειδητά από τον νεαρό Barres,ο οποίος ομολογεί πως βρίσκει πραγματικά νοήματα
περισσότερο μέσα στην ποίηση του Lecond le Lisle και τουBauldere,«των πραγματικών
του συντρόφων»,των εκφραστών ενός αισθησιακού ρομαντισμού και πεσιμιστικού
συμβολισμού ,αυτών, πού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει:«Με τον πεσιμισμό τους και
την αδυναμία τους μπροστά στις απογοητεύσεις της ζωής, ήξεραν πώς να μιλήσουν σε
παιδιά που μεγάλωσαν σε μια υπόδουλη χώρα»4
Η ενασχόληση του Barres με τη λογοτεχνία ξεκίνησε στο Παρίσι την δεκαετία του
1880, όταν με προτροπή του πατέρα του πήγε για να σπουδάσει νομικά. Εκεί κάνει την
παρθενική του εμφάνιση στον κόσμο των γραμμάτων τον Μάιο του 1881, με δύο άρθρα
που έγιναν δεκτά στο λογοτεχνικό περιοδικό La Jeune France ,(το ένα από τα δύο
άρθρα ήταν αφιερωμένο στην 10η επέτειο του θανάτου του Charles Hugo, γιό του ποιητή
Victor Hugo), αποσπώντας κολακευτικά σχόλια από τους λογοτεχνικούς κύκλους της
εποχής του. Το ιδιαίτερα λυρικό, επιτηδευμένα κυνικό, οξύ και ενθουσιώδες ύφος
γραφής του νεαρού Barres,προσέλκυσε το ενδιαφέρον γνωστών λογοτεχνών όπως ο
Lecond le Lisle,ο οποίος θα τον φέρει σε επαφή με έναν επιφανή κύκλο διανοούμενων
όπως ο Pierre Loti, o Anatole France και οBourget.5
Στα 1884,ο Barres δημοσιεύει το μηνιαίο λογοτεχνικού ενδιαφέροντος έντυπο
Taches d’Encre,με το οποίο αποκτά επαφή με ένα μεγαλύτερο αναγνωστικό κοινό. Σε

4 Putnam,ο.π.,σελ.165
5 D.C.Cabeen, Maurice Barres and the “Young” Reviews, Modern Language Notes
,Vol.44,No8(Δεκ.,1929),σελ.532-533.

3
αυτήν την πρώτη, «λογοτεχνική» φάση της σταδιοδρομίας του, o Barres δείχνει να
ενστερνίζεται το ιδεώδες ενός οικουμενισμού, που έχει ως αφετηρία τις πολιτικές και
πολιτισμικές κατακτήσεις του Γαλλικού έθνους μέσα στην πορεία του στην ιστορία,
κατακτήσεις, που προάγουν αξίες και ιδανικά τα οποία είναι πανανθρώπινα. Σε μια
αυστηρή κριτική που έκανε μέσα από τις σελίδες του Taches d’ Encre ,προς το
παρωχημένο, προσβλητικό υβριστικό- κατά των Γερμανών κατακτητών-περιεχόμενο των
βιβλίων του Victor Tissot, o Barres με καθαρά παρεμφατικό τόνο αναγνωρίζει ότι
καθήκον των Γάλλων τώρα και στο μέλλον, είναι η επανεγκαθίδρυση του Γαλλικού
ιδεώδους στο παγκόσμιο προσκήνιο ,το οποίο για επιτευχθεί πρέπει να αποδεσμευτεί
από ρητορείες(όπως του Tissot) και τις τυφλές επικλήσεις για εκδίκηση που
προπαγανδίζουν τα πολεμικά τραγούδια της Ligue des Patriotes( Λίγκας των
Πατριωτών),του Paul Deroulede.Η επίκληση αυτών τον πανανθρώπινων αξιών μέσα από
την αφύπνιση του έθνους φαίνεται να παραπέμπει καθαρά στο αλτρουιστικό πνεύμα και
την προσήλωση στις προοδευτικές αρχές που είχε διαδώσει στην Ευρώπη ο εθνικισμός
των Ιακωβίνων:«Ο ιδιαίτερος σκοπός που εμείς οι νέοι έχουμε μπροστά μας, είναι να
ξαναπάρουμε την κατεχόμενη γη και να επανιδρύσουμε το Γαλλικό ιδεώδες [….].Ας
διδάξουμε στον λαό της Γαλλίας ότι είναι μεγάλο έθνος, και με την ενθάρρυνση κάθε
ατομικής προσπάθειας, αυτός ο λαός θα συντηρεί τον εαυτό του προς υπηρεσία της
ανθρώπινης διάνοιας, στο μυαλό των λαών της Ευρώπης. Τότε, όταν το τύμπανο
χτυπήσει, θα δείξουμε πως ένα ικανό έθνος έχει τόση μεγάλη εκτίμηση για τον εαυτό
του, αρκετά υψηλή, ώστε να εκτιμά την αξία του αντίπαλού του».6
Αυτή η επίκληση στο Γαλλικό ιδεώδες όπως αναπτύσσεται μέσα από το εμφατικό,
λυρικό ύφος της γραφής του Barres, εμπεριέχει αφενός την αντίληψη της ιστορικής
συνέχειας ,την συνταύτιση των στοιχειωδών αρχών της ελευθερίας και της ισότητας του
1789 με την ιδέα του εθνικού πεπρωμένου και του ιδιαίτερου σκοπού που έχει το
Γαλλικό έθνος ως φορέας προοδευτικών ιδεών, αποκρυσταλλώνοντας αφετέρου , το
εύρος των νέων πολιτικών τάσεων που εμφανίστηκαν στην Γαλλική πολιτική σκηνή
κατά τη δεκαετία του 1880.Η εθνική ταπείνωση στον Γάλλο-πρωσικό πόλεμο και η
αιματηρή καταστολή της Παρισινής Κομμούνας στα 1870-71, σε συνάρτηση με την
υποβάθμιση του κύρους της χώρας στο παγκόσμιο προσκήνιο, δημιούργησαν σταδιακά

6 D.C.Cabeen,ο.π.,534

4
ένα γενικότερο αίσθημα απαξίωσης του νεόδμητου κοινοβουλευτικού πολιτικού
συστήματος, κυρίως από τις πολιτικές εκείνες ομάδες η οποίες ένιωθαν παραμερισμένες
από το υπάρχον πολιτικό σύστημα.
Σε ένα πρώτο επίπεδο, η ταπεινωτική ήττα της Γαλλίας στον πόλεμο, προκάλεσε μια
έξαψη ενός πατριωτικού δυναμισμού εφάμιλλου του επαναστατικού πατριωτισμού της
Γαλλικής Επανάστασης7.Επιπλέον, ο Γάλλο-πρωσικός πόλεμος σηματοδοτεί την
ανάπτυξη πιο οργανωμένων μεθόδων καταστολής στον εσωτερικό μηχανισμό του
κράτους. Η συντριβή της Κομμούνας των Παρισίων από την προσωρινή κυβέρνηση των
Βερσαλλιών, τελειώνει οριστικά την ηρωϊκή εποχή των παλλαϊκών εργατικών
εξεγέρσεων. Έκτοτε, καμία μορφή ανοικτού κοινωνικού αγώνα δεν θα είναι σε θέση να
έχει τα μέσα εκείνα με τα οποία θα μπορέσει να καταφέρει ένα αιφνίδιο χτύπημα στον
κρατικό μηχανισμό καταστολής.8 Μετά την παλινόρθωση του κοινοβουλευτισμού και
την συνταγματική κατοχύρωση του καθολικού δικαιώματος ψήφου, η αντίληψη του
πολιτικού στις προοδευτικές αρχές και αξίες της τυπικής δημοκρατίας του ύστερου18 ου
και 19ου αιώνα, δείχνει να ενσωματώνεται σταδιακά αλλά οριστικά στους θεσμικούς
μηχανισμούς του φιλελεύθερου αστικού κράτους.
Οι δυσμενείς ,μετά το 1873, μεταπτώσεις στον οικονομικό τομέα ,θα φέρουν στην
επιφάνεια εκ νέου το ζήτημά της πολιτικής συλλογικότητας , αλλά επιπλέον , και το
πολύ πιο βαθύ για την Γαλλική κοινωνία , ζήτημα της πολιτισμικής ταυτότητας , του
συνόλου των ηθικών αξιών και δεσμών που άρρηκτα συνδεδεμένες με τον τρόπο ζωής
και τις αντιλήψεις του ευρύτερου κοινωνικού σώματος. Ο Barres, ανήκε σε εκείνη την
ομάδα διανοητών που διέβλεπαν μέσα στον αστικό τρόπο ανάπτυξης , τον φιλελεύθερο
οικονομικό ωφελιμισμό και τον κοινοβουλευτισμό , την ροπή της Γαλλικής κοινωνίας
στον ηθικό εκμαυλισμό, την παρακμή και τη βαρβαρότητα.
Στην δημοσίευση του πρώτου του άρθρου ,ως συνεργάτης του μηνιαίου λογοτεχνικού
περιοδικού La Reuve independante στα 1888,o Barres αναφέρεται στον στρατηγό

7 Marcel Gauchet ,Η Άνοδος της Δημοκρατίας, ι) Η Επανάσταση των Νεότερων Χρόνων ιι)Η Κρίση του
Φιλελευθερισμού, μ.τ.φ., Αλέξανδρος Κιουπκιόλης , εκδ.Πόλις , Αθήνα 2009,σελ.318
8 Όπως αναφέρει πολύ χαρακτηριστικά ο Gauchet,ο.π.,2009,σελ.319:«Και, πράγματι, στο Παρίσι δεν θα
πραγματοποιηθεί καμία άλλη λαϊκή εξέγερση. Το ρομαντικό Παρίσι των «επαναστάσεων του 19ου αιώνα»
πήρε τέλος. Ο πολιτικός αγώνας είναι πλέον μονόδρομος . Και αν θα πρέπει να γίνει μία κοινωνική
επανάσταση, δεν μπορεί να στηριχθεί στα γελοία μπλανκιστικά μέσα της συνωμοσίας και του
αιφνιδιαστικού χτυπήματος. Προϋποθέτει την αναγωγή σε μία άλλη κλίμακα και την εξασφάλιση αρκετά
ισχυρών μέσων για την αντιμετώπιση μηχανισμών κυριαρχίας οι οποίοι διαθέτουν μία συμπαγή δύναμη
που είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη απ’ ό,τι στο παρελθόν»

5
Boulanger .Θίγοντας το ερώτημα πως ένας μέτριας υποστάθμης στρατιωτικός κατάφερε
να κρατήσει γύρω του την συμμαχία ατόμων όπως ίδιος και οι υψηλά ιστάμενοι
πνευματικά άνθρωποι του κύκλου του, o Barres , περιγράφει τον στρατηγό ως την
εξιδανικευμένη μορφή, τον άντρα ,ο οποίος «εξελέγη από το λαϊκό ένστικτο» τη
ρομαντική φιγούρα του σωτήρα, του ενσαρκωτή των προσδοκιών του Γαλλικού λαού για
την αποκατάσταση του χαμένου μεγαλείου της πατρίδας , του ανθρώπου, που όπως
αναφέρει,«φαίνεται ,να έδειξε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για αυτή την ελίτ, επειδή
γνωρίζει ότι από τους χιλιάδες αυτούς νεαρούς διανοούμενους θα αναδείξει περίπου
εκατό που θα κυριαρχήσουν στην εποχή τους.»9
Το βραχύβιας διάρκειας άλλα σημαντικό για την μεταγενέστερες εξελίξεις στην
πολιτική σκηνή της Γαλλίας ,κίνημα του στρατηγού Boulanger στα 1888- 89 , αποτέλεσε
την πρώτη οργανωμένη επίθεση στο κοινοβουλευτικό καθεστώς ,αναδεικνύοντας όλο το
φάσμα των πολιτικών εκείνων δυνάμεων που συστρατεύονταν εναντίων της αστικής
δημοκρατίας. Ο εξωκοινοβουλευτικός ακτιβισμός πολιτικών ομάδων που μετείχαν
ενεργά στο Μπουλανζικό κίνημα, όπως η Ligue des Patriotes του Paul Deroulede και
άλλα πολιτικά γκρουπούσκουλα μικρότερης πολιτικής αλλά ριζοσπαστικής
φυσιογνωμίας, όπως ο κύκλος του Μαρκησίου ντε Μορέ (Mores et Ses Amis)10την ίδια
περίοδο ,θα επανεισάγουν την έννοια του εθνικισμού στο πολιτικό πεδίο, η οποία, μετά
τον απόηχο του κινήματος της Revanche, θα αποτελέσει το σημείο αναφοράς των
απογοητευμένων του κοινοβουλευτικού καθεστώτος11. Ο ίδιος ο Barres, αφότου
προσχώρησε στο κίνημα του Boulanger, θα εισέλθει ενεργά στον πολιτικό στίβο, την
πρώτη φορά καταλαμβάνοντας έδρα βουλευτή με τον συνδυασμό του στρατηγού το
1889, και έπειτα ,σε άλλες δύο εκλογικές αναμετρήσεις το1893 και 1896, κάτω από την
σοσιαλιστική πλατφόρμα των «Εθνικών Ρεπουμπλικάνων και Σοσιαλιστών»
(Republicain Nationaliste et Sosialiste ),όπου και θα ηττηθεί και τις δύο φορές. Η ενεργή
του επαφή με την πολιτική τον ώθησε στο συμπέρασμα, ότι τίποτα δεν είναι τόσο
σημαντικό, ιδιαίτερα όσον αφορά της πολιτικές υποθέσεις ,πέρα από την επιτυχία.12

9 D.C.Cabeen ,ο.π.,536
10«Αυτή η ομάδα προσπάθησε να συνδυάσει τον εξτρεμιστικό εθνικισμό με τον περιορισμένο οικονομικό
σοσιαλισμό ,το ρατσισμό και την άμεση δράση» Stanley G. Payne, Μια Ιστορία του Φασισμού, 1914-
1945,μ.τ.φ. Κώστας Γέωρμας ,εκδ.Φιλίστορ, Αθήνα 2000,σελ.77
11 Μ.Gauchet,ο.π.,σελ.229
12 Putnam,ο.π.,σελ.166:« Όλοι οι οποίοι σταθήκαν στην εκστρατεία αυτών των εκλογών συμφωνούν ότι
οBarres έχει δυναμικό ταπεραμέντο ,μια αδιαφορία στην κούραση, μία εγκράτεια που είναι περισσότερο

6
 Την ίδια περίπου περίοδο, ο Barres θα ταξιδεύσει στην Ιταλία όπου θα ασχοληθεί με
τη συγγραφή της πρώτης του τριλογίας , το Cult du Moi,έργο,το οποίο θα ολοκληρώσει
το 1891.Έχοντας έντονες αναφορές στα κυρίαρχα λογοτεχνικά ρεύματα του 19ου
αιώνα ,τον ρομαντισμό και τον συμβολισμό ,ο Barres, αναδεικνύει με αρκετά γλαφυρό
τρόπο την εικόνα της πολιτισμικής κρίσης του Fin de Siecle. Η ιδιόμορφη αναφορά στο
«Εγώ»,αποτελεί το σημείο ρήξης με το ιστορικό παρόν ,την πρόσβαση στην σφαίρα της
«ουσίας του εαυτού»,του μόνου πράγματος που όπως υπαινίσσεται ο Barres, έχει
σημασία στον κόσμο13. Η ιδέα της αποξένωσης, ο αισθητισμός και ο περιρραίων
πεσιμισμός, εστιάζονται γύρω από μια αντίληψη απαξίωσης του παρόντος και
εξιδανίκευσης της παράδοσης, στοιχείο που είναι πλέον σαφές και συγκεκριμένο στη
δεύτερη τριλογία του Barres, Romans de l’ Energie Nationale, η οποία ολοκληρώνεται
στα 1902.
Μεταξύ των ετών 1893-97,ο Barres παρακολούθησε τις διαλέξεις του ψυχολόγου και
φιλόσοφου Jules Soury στην Σχολή Ανώτερων Σπουδών του Παρισιού. Ενστερνίζεται με
θέρμη τις απόψεις του Soury πάνω στην θεωρία της μεταβίβασης επίκτητων
χαρακτηριστικών δια μέσου του ασυνείδητου ,πολλά στοιχεία της οποίας χρησιμοποίησε
αργότερα για να στηρίξει μια «παραδοσιοκεντρική» θεώρηση της κοινωνίας. Η
προσήλωση του Barres σε μία sine qua non «επιστημονική» προσέγγιση της παράδοσης,
προσδιόρισε σε μεγάλο βαθμό και την εξέλιξη του πολιτικού του λόγου ,που
χαρακτηρίζεται ουσιαστικά από τη μετάβαση από τον εγωϊσμό στον εθνικισμό.
Οι πολιτικές θέσεις του Barres αναπτύχθηκαν σε όλο τους το εύρος στο απόγειο της
Υπόθεσης Ντρέυφους. Με αφορμή την υπόθεση της κατηγορίας για κατασκοπεία του
εβραϊκής καταγωγής αξιωματικού Alfred Dreyfus , οBarres ,αναπτύσσει έναν καθόλα
εξτρεμιστικό πολιτικό λόγο, που έχει αναφορές αφενός σε μια ρομαντικού τύπου
«ιστορικότητα» που παρέπεμπε νοσταλγικά στο επαναστατικό πνεύμα της Ιακωβίνικης
παράδοσης όπως εκφράστηκε από τις ακτιβιστικές εξωκοινοβουλευτικές ομάδες κατά το

χαρακτηριστική στους ηγήτορες παρά στους αναλυτές. Είναι ικανός να πετύχει την υποστήριξη
κερδίζοντας την ”αξιοπερίεργη” συμπάθεια των ταπεινότερων χωρίς να αποξενώνεται από τους λιγότερο
αφελείς ψηφοφόρους…Έχει την τέχνη να αναμιγνύει όση βία απαιτείται στον εκλογικό λόγο, μία
αλαζονική ’’αφέλεια’’η οποία τραβάει την προσοχή του κοινού…’’O Barres θα μπορούσε κάλλιστα να
γίνει ένας άλλος Disraeli ,το οποίο όμως δεν φαίνεται να γίνει εξ αιτίας της βαθιάς αυταπάτης που
βρίσκεται στην πηγή του χαρακτήρα του και η οποία κανεί αδύνατο το να συγκεντρωθεί για
παρατεταμένες περιόδους σε σκοπούς οι οποίοι δείχνουν γι ’αυτόν στο τέλος χωρίς νόημα»
13 .Puntam,o.π.,σελ.168

7
κίνημα του Μπουλανζισμού, και , αφετέρου, σε μια υπερβατική αισθητικότητα και έναν
ιρασιοναλισμό που αγγίζει τα όρια του «παράλογου» και έχει ασφαλώς τις καταβολές
του στη λογοτεχνία. Ο Barres, σχηματοποιήσει όλα αυτά τα στοιχεία σε μία
μεγαλόσχημη ρητορική, η οποία στόχευε να κινητοποιήσει το Γαλλικό λαό κατά του
στάσιμου καθεστηκυίου συστήματος του κοινοβουλευτισμού, του οικονομικού
ντετερμινισμού και ωφελιμισμού που επέβαλε ενάντια στον παραδοσιακό τρόπο ζωής η
καπιταλιστική ανάπτυξη και υψηλόβαθμη κοινωνικά μπουρζουαζία ,και, τέλος ,των
Εβραίων, αυτής της ξεχωριστής από τη γαλλική παράδοση και κουλτούρα φυλετικής
ομάδας, η οποία δρούσε μειοδοτικά κατά πολιτικής και πολιτισμικής ανάτασης του
έθνους.
Για τον Barres,ο εθνικισμός ήταν εξ’ ορισμού σοσιαλιστικός, εφόσον η έννοια του
έθνους θα μπορούσε να ορθωθεί ως απάντηση στα κοινωνικά ζητήματα. Όπως ο ίδιος
αναφέρει σχετικά:«[….]να τους δέσω με την ιδέα της πατρίδας (patrie). Αυτός είναι ο
σκοπός της εκστρατείας μου για την προστασία των εργατών».14Το στοιχείο αυτό
συσχετίζεται απόλυτα στην ρητορική φρασεολογία του μυστικισμού της Γης και των
Νεκρών(la Terre et les Mortes),την οποία ανέπτυξε αρχικά ο Deroulede,αλλά και σε ευρύ
βαθμό ο Barres μέσα από λογοτεχνικό του έργο, στοιχείο, που συνέδεε την
διαταξικότητα των συμφερόντων με το έθνος και την φυλή, μέσα από την αναζήτηση
μίας «ζωώδους» ενεργητικότητας και ενός ελιτίστικου βιταλισμού που παραπέμπει σε
ένα είδος φυλετικού δαρβινισμού15.Στην εξέλιξη της Υπόθεσης Ντρέυφους ,o Barres
προπαγάνδιζε με θέρμη τον φυλετικό αντισημιτισμό ,αντιλαμβανόμενος τις δυνατότητες
κινητοποίησης που εμπεριείχε. Ακολουθώντας σε πολλά σημεία την αντιεβραϊκή
προπαγάνδα του εκδότη της εφημερίδας La France Juive και ιδρυτή της αντισημιτικής
Γαλλικής Λίγκας (Ligue Francesaise)Edouard Drumont , o Barres , τόσο στην
αντισημιτική καμπάνια της περιόδου 1889-98 με άρθρα του στην εφημερίδα Courrier de
l’ Est,όσο και σε αυτή του 1894-95 , την εποχή της βραχύβιας εκδοτικά, La Cocarde
,προσπάθησε να συνδέσει τον αντισημιτισμό και την επίθεση στον αστικό
κοινοβουλευτισμό ,με ένα στοιχείο σοσιαλισμού. Η επαφή του με κύκλους σοσιαλιστών
όπως αυτών της Reuve Sosialiste(Σοσιαλιστικής Επιθεώρησης) του Benoit Malon,

14 Zeev Sternhell,« National Socialism and Anti-Semitism: The Case of Maurice Barres », Journal of
Contemporary History,Vol.8:4 (Οκτ.,1973),σελ.(47-66).σελ. 52
15 .Payne,ο.π.,σελ.78

8
συντέλεσε στην αντίληψη της διεξαγωγής της αντισημιτικής εκστρατείας με άξονα την
ιδέα μιας κοινωνικής επανάστασης, που εν γένει θα αποτελούσε παράδειγμα της
ταυτόχρονης εξολόθρευσης του κοινού εχθρού: του «εκμεταλλευτικού» αστικού
κοινοβουλευτικού κράτους και των Εβραιών και μασόνων υποστηρικτών του16.
Στον πολιτικό στοχασμό του Barres, αυτός ο οργανικού χαρακτήρα εθνικισμός, είχε
σαφέστατα μια έντονη «αριστερή» απόχρωση. Σε αντίθεση με τον «συσσωματικής»
αντίληψης εθνικισμό που εξέφραζε ο νεομοναρχικός αυταρχισμός της παλινορθωτικής
(λεζιτιμιστικής) δεξιάς της Action Francesaise,που αποτελούσε το εταίρο προπύργιο των
αντί Ντρευφουσικών εκείνη την εποχή, ο εθνικισμός του Barres εμπεριείχε ipso facto,
έναν αρκετά διαφοροποιημένο ιδεολογικό προσανατολισμό. Ήταν λίγο πριν το 1900,
όταν ο Barres διαχώρισε την θέση του από την Action Francesaise πάνω στο ζήτημα της
μοναρχίας, τονίζοντας ότι ο ιστορικός της ρόλος έχει διεκπεραιωθεί και το ενδεχόμενο
της παλινόρθωσής της δεν μπορεί να είναι εφικτό. Η επικράτηση των ιδεών του
1789,όπως ανέφερε17 ,ήταν ένα ιστορικό πεπραγμένο, σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνο για τα
καλά όπως επίσης και για τα κακά γνωρίσματα της σύγχρονης Γαλλικής κοινωνίας. Η
εμμονή των λεζιτιμιστών στον πολιτικό επανασχεδιασμό του κράτους γύρω από την
πεπαλαιωμένη αντίληψη του Ancient Regime, είναι για τον Barres προχυμένη γιατί ήταν
αδύνατη.
Ο Barres κατά συνείδηση δεν ήταν οπαδός της αριστοκρατίας ούτε καθολικός. Είχε
όμως την πρόθεση να αναδείξει τις αξίες και τα διδάγματα του καθολικισμού, αναφορικά
με το αισθητικό του βάθος και το πολιτισμικό του βάρος σε σχέση με την παράδοση.
Αναγνωρίζοντας την συνεισφορά του καθολικισμού στην διαμόρφωση του Γαλλικού
πολιτισμού, ο Barres δείχνει να προσδιορίζει ορισμένες θέσεις του πάνω στην αντίληψη
που είχε για τον ρόλο της θρησκείας στην κοινωνία και την παράδοση. Αναφορικά στα
έργα, La Colline Inspirre(1913) και La Grande Pitie des Eglises de France (1913) ,ο
Barres αναδεικνύει το ζήτημα των σχέσεων κράτους – Εκκλησίας ,κρατώντας, κυρίως
κατά το ύστερο έργο του, μια διφορούμενη και απολογητική στάση απέναντι στην
δύναμη και το κύρος αυτού του διακρατικού και «υπερκόσμιου» θεσμού18.
Η αντίληψη του Barres για το ίδιο το κράτος και την εξουσία αντίθετα,

16 Sternhell,ο.π.,σελ.66
17 Puntam, ο.π., σελ.169.
18 Cheydleur,ο.π.,σελ.479-80.

9
αναπτύσσεται γύρω από όρους που έχουν να κάνουν με τις απόλυτες αξίες τις εποχής του
τέλους του 19ου αιώνα, της επιστήμης και του έθνους. O Barres, ανήκε σε εκείνη τη
μεγάλη κατηγορία διανοητών που έβλεπαν με περισσότερο αρνητικούς όρους την
υπόσταση της ανθρώπινης φύσης. Όντας ο ίδιος ο εκφραστής ενός ιρασιοναλιστικού
τρόπου σκέψης που είχε ως βασικό αξιακό του στοιχείο την «άλογη» προσήλωση στο
Εγώ και στα αισθησιακά περιεχόμενα που παράγει,o Barres , έβλεπε, έχοντας βιώσει την
εμπειρία του κινήματος του Boulanger , ότι οι ενέργειες των περισσοτέρων ανθρώπων
νοηματοδοτούνται από συναισθηματικά παρά από αντικειμενικά κίνητρα, γεγονός , που
συνδέεται απόλυτα με την αντίληψή του για τον οργανικό χαρακτήρα του έθνους. Για να
στηρίξει την ορθότητα του παραπάνω ισχυρισμού,o Barres , στηρίχθηκε εν πολλοίς στις
θεωρίες του Jules Soury, ενισχύοντας την πεποίθησή του, ότι ο τρόπος του «σκέπτεσθε»
των περισσοτέρων ανθρώπων καθορίζεται ασυνείδητα και ότι αυτός ο τρόπος θεώρησης
μπορεί να επιβεβαιωθεί σε επιστημονικό επίπεδο19.
O Barres , ήταν πεπεισμένος ότι πέρα από την απαρέγκλιτη εξάρτιση των
ανθρώπινων πρακτικών από το ασυνείδητο, οι πιο ισχυρές δυνάμεις παρόρμησης, ήταν οι
καταστροφικές δυνάμεις της ανθρώπινης φύσης και ειδικότερα το μίσος. Στοχεύοντας
στην κινητοποίηση του Γαλλικού λαού ,το μίσος ,είχε χρησιμοποιηθεί απερίφραστα από
τον Barres και το στρατόπεδο των αντί-Ντρεϋφουσικών ,υπερτονίζοντας την ιδέα της
φυλετικής συγγένειας και της αγάπης για την πατρίδα, προβάλλοντάς το ως στοιχείο
συναίνεσης και ηθικού καθήκοντος κατά αυτών που επιβουλεύονται τις τύχες του έθνους
και της πατρίδας ,στοιχείο,που ήταν έκδηλο στο απόγειο της υπόθεσης Ντρέυφους. Όπως
αναφέρει σχετικά ο Barres στο έργο του, Du Sang, de la Volupte et de la Mort στα 1894 :
« Το πραγματικό μίσος τα περιλαμβάνει όλα : είναι η απόλυτη βασίλισσα της ψυχής ,
μπροστά στην οποία τα άλλα αισθήματα εξαφανίζονται. Και ανάμεσα σε όλα τα μίση ,
το πιο έντονο , το πιο όμορφο , η βασίλισσα όλων των βασιλισσών, κυριολεκτικά , είναι
αυτό που έχουμε επάνω στον εμφύλιο πόλεμο».20
Με όρους μιας ηθικής και πολιτικής δεοντολογίας , η αντίληψη του ανθρώπου ως
όντος με ορμέφυτη καταστροφική συμπεριφορά όπως στοιχειοθετείτε στο πεδίο του
πολιτικού στοχασμού από τον Barres, ήταν κατά μια έννοια συνυφασμένη με την
κατανόηση της εξουσίας όπως την αντιλαμβάνονταν οι παλαιοί συντηρητικοί και οι
19 Puntam, ο.π., σελ.171
20 Puntam,ο.π.,σελ.172

10
νεομοναρχικοί της λεζιτιμιστικής δεξιάς, που εννοεί ότι η υποταγή στην αυθεντία της
εξουσίας πρέπει να βρίσκεται στην εθελουσία συναίνεση των υπηκόων και την αγάπη
τους για την πηγή αυτής της εξουσίας, ή στον φόβο των επιπτώσεων μιας ενδεχόμενης
ανυπακοής τους. Για τους οπαδούς της συντηρητικής δεξιάς η ιδέα αυτή αποτελούσε τον
συνδετικό κρίκο με μια αντίληψη της παράδοσης που περικλείει εντός της μία
«νοσταλγική» προσήλωση στην προεπαναστατική τάξη πραγμάτων, της θεμελιωμένης
μοναρχίας του κλήρου και της αριστοκρατίας. Για τον Barres αντίθετα ,ήταν το έθνος ,η
Γαλλία , ένας οργανισμός , σαφής και ανώτερος από τα άτομα που τον αποτελούν.
Συχνότερα , το αυτό το ίδιο το έθνος είναι η πηγή όλων των αγαθών και έντιμων
πραγμάτων της ανθρώπινης ύπαρξης:« Αν τα έθνη εξαφανιστούν ,οι υψηλότερες και πιο
πολύτιμες ηθικές και πνευματικές σχέσεις στον κόσμο θα κινδυνεύσουν…Ο εθνικισμός
δεν είναι μόνο ζήτημα συναισθήματος, είναι μία ρητή, δη μαθηματική , αναγκαιότητα».21
Στην ύστερη φάση της πολιτικής και λογοτεχνικής του σταδιοδρομίας ,ο Barres,άρχισε
να επαναπροσδιορίζει τις πολιτικές του αντιλήψεις κάνοντας μία στροφή προς τον
συντηρητικό κοινοβουλευτισμό. Το 1905 εισηγήθηκε την είσοδό του στην Γαλλική
Ακαδημία άλλα απορρίφθηκε, για να γίνει τελικά δεκτός το επόμενο έτος . Την ίδια
εποχή εκδίδει το έργο La Voyage de Sparte ,οπού γίνεται εμφανείς η σταδιακή ροπή του
λογοτεχνικού του ύφους από τον ρομαντισμό προς έναν πιο εκλεπτυσμένο κλασικισμό.
Μετά την έκρηξη του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου, ο Barres ,στο έργο του Les
Diverses Familles Spirituelles de la France (1917), αναλαμβάνει να δείξει μέσα από
επιστολές αξιωματικών και απλών στρατιωτών από το μέτωπο του πολέμου, ότι η
Γαλλία , δεν είναι πλέον μια χώρα διαιρεμένη από τις ατέρμονες πολιτικές και
θρησκευτικές της διαιρέσεις, φιλονικίες και έριδες όπως πριν το 1914,άλλα μια Γαλλία
22
ενωμένη, κάτω από την ιδέα μίας union sacree , μιας «ιερής ένωσης» όλων των
ετεροκλήτων, πολιτικών και θρησκευτικών ομάδων που μάχονται από κοινού για την
προάσπιση των ιδανικών της πατρίδας. Σε διάσταση με την προπολεμική του ρητορική, ο
Barres ,αναμορφώνει τον πολιτικό του λόγο σε μια ιδέα της θυσίας για ιδανικά ,πολύ
ανώτερα όπως απέδειξε η εμπειρία του πολέμου, από τις επιμέρους αντιθέσεις των
Γάλλων. Το πλέον σημαντικό στην προκειμένη περίπτωση, είναι ότι η ιδέα της patrie ,

21 Puntam, ο.π.,σελ.174
22 Maurice Barres, The Faith of France, Studies in Spiritual Differences & Unity, Boston & New York
Houghton Mifflin Company, The Rideside Press Cambrige,1918,σελ.9

11
της πατρίδας , μετουσιώνεται σε σύμβολο της ένωσης των Γάλλων πάνω από την
διχαστική έννοια που της είχε αποδώσει ο Barres στο παρελθόν:« Οι Γάλλοι μετά την
ηλικία των 15,που έμειναν σταθεροί από την Βόρεια Θάλασσα έως το Ρήνο οποιαδήποτε
και αν ήταν τα οικονομικά τους ενδιαφέροντα ,οι πολιτικές τους απόψεις ,η πίστη τους,
τα ιδανικά τους , δεν αισθάνονται την ανάγκη να βασανίζουν άλλο ο ένας τον άλλο, αυτό
το παλιό Γαλλικό πνεύμα της αντιπαλότητας , το οποίο πάνω απ’ όλα περιείχε κάτι από
νομιμότητα, θα γίνει σύμμαχος σε ενα Γαλλικό πνεύμα εγκαρδιότητας τέτοιο το οποίο
ούτε η Γαλλία ούτε το συμπάν έχει γνωρίσει ποτέ». 23O Maurice Barres παρέμεινε μέχρι
το τέλος της ζωής του μία σημαίνουσα μορφή της πνευματικής και πολιτικής ζωής της
χώρας του. Πέθανε το 1926.

Ενότητα 2η : « Ο εθνικισμός ενός εγωιστή : Η λατρεία του Εγώ και η μυθιστορία

της εθνικής ενέργειας »
I.Η λατρεία του Εγώ
Η τριλογία του Cult du Moi , αποτελεί ένα έργο ουσιαστικά αναφορικό προς τις
προσωπικές αναζητήσεις του δημιουργού του Maurice Barres , στην λογοτεχνία, αλλά
και -κατά μία έννοια- στην πολιτική. Το πρώτο μέρος της τριλογίας Sous l’ Oeil des
Barbares ,γράφτηκε στα 1888, κατά την διάρκεια της περιήγησης του νεαρού Barres
στην Ιταλία. Σε αυτό το πρώτο μέρος της τριλογίας εγκαινιάζεται η ιδέα της λατρείας του
Εγώ μέσα από ένα ιδιαίτερο λυρικό ύφος ,που έχει σαφείς επιρροές από διάφορα
λογοτεχνικά ρεύματα του ύστερου 18ου και19ου αιώνα, κυρίως τον ρομαντισμό και τον
συμβολισμό. Δημιουργοί της νεότερης γενιάς όπως ο Baudlaire και οMarlame και μια
πλειάδα άλλων, όπως ο Heine , o Goethe, o Cervantes και οLamartine, o Rousseau και o
Chateubriand ,υπήρξαν, όπως αναφέρει ο ίδιος , οι βαθύτερες καταβολές του24.
Σε αυτό το πρώτο μέρος της τριλογίας ,ο Bares εξιστορεί την ιστορία της νιότης του
κάνοντας μια αναφορά στην ιδιαίτερη πατρίδα του την Λορραίνη, την πικρία και την
αντίθεσή του προς στο στερεότυπο εκπαιδευτικό σύστημα της εποχής και την εμπειρία
της αστικής ζωής στο Παρίσι όπου πήγε για να ολοκληρώσει την νομική . Η επαφή του
με τον αστικό τρόπο ζωής και τα αποξενωμένα ήθη της μεγαλούπολης ,του
δημιούργησαν αποστροφή .Ο μοναδικός του στόχος ήταν να καλλιεργήσει το Εγώ, να
23 Barres, ο.π.,σελ.196.
24 Reino Virtanen ,« Barres and Pascal », PMLA,Vol. 62:3 (Σεπ. 1947),σελ.802-823.σελ.802

12
προστατεύσει τη υπόστασή του από αυτόν τον νοσηρό, εκμαυλισμένο και παρακμασμένο
τρόπο ζωής στον οποίο δεν ήθελε να αφομοιωθεί25. Για κάποιο καιρό, υπήρξε ένας
κλεισμένος στον φιλντισένιο του πύργο εστέτ, αφοσιωμένος στον παράδοξο στόχο του,
στον οποίο έψαχνε να βρεί ένα σημείο αναφοράς: τον άγνωστο αφέντη , στον οποίο θα
έδειχνε υπακοή, αγάπη και πίστη26.
Μέσα από την αυτοαναφορίκη αφήγηση του πρώτου έργου της τριλογίας, ο Barres
υπερασπίζεται την λατρεία του Εγώ ενάντια στον κατεστημένο ηθικό κώδικα μιας
Γαλλίας εθνικά ταπεινωμένης από το 1870 και μίας θρησκείας με μειωμένο πνευματικό
ρόλο, επιμένοντας ότι η μόνη αξία που έχει πραγματικά αληθινό νόημα βρίσκεται μέσα
στα πράγματα του εαυτού. Αυτός ο αυθαίρετα ελιτίστικος εγωτισμός αναμφίβολα
παραπέμπει αισθησιακό μηδενισμό του συμβολισμού, από τον οποίο ο Barres είναι
ιδιαίτερα επηρεασμένος. Αλλά υπάρχει το στοιχειό της συναίσθησης και της ενέργειας
σε αντίθεση με τις επιρροές του. Στον Barres η λατρεία του Εγώ δεν έχει παθητική
σημασία : εμπεριέχει το στοιχείο της καλλιέργειας και μιας -τρόπον τεινά -
«αυτάρεσκης» αντίληψης για το Εγώ. Σε αντιδιαστολή επιπλέον, με την ανάλογή του
ανάπτυξη στον νιτσεϊκό στοχασμό, η λατρεία του Εγώ στον Barres, αναγνωρίζει μια
μορφή ηθικότητας ανοικτή προς τα άλλα υποκείμενα:« Το καλύτερο που μπορούμε να
ελπίζουμε είναι ο προσωπικός εγωισμός με τον εθνικό εγωισμό να έρθουν σε συμφωνία.
Πρώτο μας καθήκον είναι να καταλάβουμε και να αναπτύξουμε το Εγώ και έπειτα, να
εναρμονίσουμε τον Εαυτό με την υπόλοιπη ανθρωπότητα»27
Το δεύτερο μέρος της τριλογίας Un Homme Libre(1889),συνεχίζοντας τη θεματική της
λατρείας του Εγώ, βασίζεται στη εξιστόρηση της περιπέτειας δύο ηρώων, του Philip και
του συντρόφου του Simon ,οι οποίοι μελετώντας την Απομίμηση του Χριστού και τις
Πνευματικές Ασκήσεις του Ιγνάτιο Λογιόλα, έφτασαν στις ακόλουθες αρχές : «(1) Ποτέ
δεν είμαστε τόσο ευτυχισμένοι όπως όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση πνευματικής
ανάτασης ,(2) Η απόλαυση αυτής της ανάτασης μπορεί να ικανοποιηθεί περισσότερο,
διαμέσου της ανάλυσης,(3) Συνεπώς ,πρέπει να νιώθουμε όσο περισσότερο γίνεται για να
αναλύουμε το περισσότερο δυνατό»28.Εδώ η αναφορά από τον Barres στα αντικείμενα
του Εγώ περνάει με το στοιχείο της παραβολής μέσα από τις πράξεις των ηρώων του,
25 Cheydleur,ο.π,σελ.463.
26 Cheydleur,ο.π.,σελ.463.
27 Cheydleur,ο.π.,463.
28 Albert Leon Gueard,Five Masters of French Romance,Billing and Sons Ltd , London,χ.χ.,σελ.463

13
στοιχείο το οποίο είναι το πλέον χαρακτηριστικό στην εξέλιξη του λογοτεχνικού του
έργου όσο και στην έκφραση του πολιτικού του λόγου. Συνεχίζοντας την αφήγησή του ο
Barres , αναφέρει ότι οι δυο ήρωες εγκατέλειψαν την αστική ζωή για τη Νήσο του Jersey
και μετά για τη Λορραίνη , όπου διήγαγαν βίο ερημιτών , βάζοντας τους εαυτούς τους
σε συγκεκριμένες ασκήσεις διαλογισμού και απομόνωσης με πρότυπο τον μοναστικό
κανόνα ,αλλά, και σε αντίθεση με αυτό, ζώντας στην πολυτέλεια και επικοινωνώντας όχι
με αγίους , αλλά με εγωιστές σαν κι αυτούς, πληθωρικούς καλλιτέχνες όπως ο Benjamin
Constant και ηδονιστής ρομαντικός Sainte- Beuve. Έπειτα από αυτή την περίοδο έντονης
ανάτασης, ο Philip,επισκέπτεται την ιδιαίτερη πατρίδα του, και όντας εντυπωσιασμένος
από το προγενέστερο μεγαλείο και την τωρινή της παρακμή, δείχνει να αναγνωρίζει τις
καταβολές του. Στο τέλος της αφήγησης του δεύτερου μέρους της τριλογίας , ο Philip,
αφού αποχωρίστηκε τον Simon, πήγε ένα ταξίδι στην Ιταλία . Η Βενετία του αποκάλυψε
στοιχεία της φύσης του που ποτέ δεν είχε αγγίξει, στοιχεία, αναφορικά σε αυτόν και τον
εξωτερικό, απαράμιλλης ομορφιάς ,κόσμο.
Γενικότερα, στην εξέλιξη της σειράς των έργων της τριλογίας ,αναπτύσσεται ένα
στοιχείο αλληλεπίδρασης της διάνοιας με το συναίσθημα, στοιχείο που γίνεται ιδιαίτερα
αναφορικό όσο αφορά την παράδοση. Στο τρίτο μέρος της τριλογίας που τιτλοφορείται
Le Jardin de Berenice (1891), η ιστορία της οποίας εκτυλίσσεται πάντα με βάση την
δράση των ηρώων της δεύτερης τριλογίας, γίνεται μια γλαφυρή και «λυρική»ταυτόχρονα
παράθεση της ιδέας της παράδοσης από τον Barres.Στην εξέλιξη της θεματικής της
λατρείας του Εγώ ,όπως συνεχίζεται στο τρίτο μέρος της τριλογίας, ο Philip,ο ήρωας του
έργου, αρχίζει να αισθάνεται ότι υποτονεί η εσωτερική του ανάγκη για την προσωπική
του καλλιέργεια προς το ενδιαφέρον του για τα κοινά ,κατά την διάρκεια της παρθενικής
του εμφάνισης στον πολιτικό στίβο για την διεκδίκηση μιας έδρας στο κοινοβούλιο, την
οποία τελικά και κέρδισε .Ο ίδιος αντιπροσωπεύει τον ιδεαλιστή που προσπαθεί να
ενώσει ανόμοιες και αντίπαλες δυνάμεις της ζωής το ενστικτώδες του Εγώ με τον
πολιτικό πραγματισμό . Η Berenice, η ηρωίδα του έργου συμβολίζει με τη σειρά της,τα
ένστικτα και τις παραδόσεις της φυλής και ο Martin, ο πολιτικός αντίπαλος του
Philip,τον απεχθή για τον Barres , λογικό και πολιτικό κομφορμισμό του κυρίαρχου
συστήματος , την συνωμοτική επιβολή των αντιλήψεων βάρβαρων μετριοτήτων, που
επιθυμούν να υποβιβάσουν τον καθένα κατ’ ομοίωση του εαυτού τους.

14
 Η τριλογία του Cult du Moi , είχε κομβικό ρόλο στην εξέλιξη του έργου του Maurice
Barres , πλαισιώνοντας όλες τις περιοχές του στοχασμού του, από την λογοτεχνική-
τρόπον τεινά-σύλληψη της λατρείας του Eγώ , μέχρι την κεκαλυμμένη με παραβολικά
στοιχεία αναφορά στη παράδοση και τον εθνικισμό. Ο ιδιόμορφος αισθησιασμός ο
οποίος είναι αναφορικός στον Barres, όπως εμφανίζεται στην αγάπη του ίδιου για την
επαρχία του την Λορραίνη και την ιστορία της σε συνδυασμό με την πυγαία αποστροφή
του για την πολιτισμική και ηθική παρακμή της αστικής μεγαλούπολης ,δείχνουν την
επιθυμία του να μείνουν ανεπηρέαστες από την φθορά του αστικού τρόπου ζωής οι
παλαιές επαρχίες της Γαλλικής ενδοχώρας. Επιπλέον, το στοιχείο της συνειδητής
σύνδεσης του Εγώ με την παράδοση, στοιχείο που γίνεται αναφορικό μέσα από την
παραβολική δράση και συναισθήματα των ηρώων μέσα στο έργο του Barres, αναδεικνύει
με σαφήνεια δύο σταθερά χαρακτηριστικά της ψυχοσύνθεσής του : την αγάπη για το
καλαίσθητο και το ιδεατό και από την άλλη, τις αξίες της παράδοσης ,το βιταλισμό και
την ενέργεια των ενστίκτων29 , στοιχεία που αναδεικνύονται στην επόμενη τριλογία του
Barres , γύρω από την έννοια του έθνους.

II.« Η λατρεία του Έθνους»

Ακολουθώντας το αφηγηματικό μοντέλο της πρώτης του τριλογίας Cult du Moi , ο

Barres, εκδίδει στα 1897, την περίοδο κορύφωσης της διαμάχης της Υπόθεσης
Ντρέϋφους , το πρώτο μέρος της δεύτερης τριλογίας του ,Roman de l’ Energie National,
υπό τον τίτλο Les Deracines. Η δράση της τριλογίας εκτυλίσσεται πριν ξεκινήσει η
Υπόθεση Ντρέϋφους ( μυθιστοριογραφικά αρχίζει από το φθινόπωρο του 1879 και
τελειώνει το Δεκέμβριο του 1893).Η εξιστόρηση του πρώτου μέρους αναφέρεται στην
πορεία του βίου εφτά νέων από τη Λορραίνη που αναζητούν την τύχη τους στο Παρίσι,
έχοντας κάνει – όπως αναφέρει ο Barres- ένα υψηλά επικίνδυνο και δυνητικά
καταστροφικό βήμα30. Εκεί , πράγματι επηρεάζονται από τη διδασκαλία ενός «ξένου».
Ενός ευφυούς, αλλά συνάμα ,φαύλου καθηγητή λυκείου, του Bouteiller, φιλόδοξου

29 Cheydleur ,ο.π.,σελ.466
30 Susan Rubin Suleiman, «The Structure of Confrontation : Nizan ,Barres ,Marlaux
»,MNL,Vol.95:4,French Issue(Μάϊος ,1980),σελ.938-967,σελ.951.

15
θιασώτη του εκπαιδευτικού συστήματος του Jules Ferry, o οποίος περιγράφεται από τον
Barres , ως ένας « υιός του λόγου, ξένος των συνηθειών της παράδοσης,, του τόπου ή της
οικογένειας»31. Συμφωνά με την αφήγηση , ο Boutellier θα αφήσει μετά από λίγο καιρό
τη διδασκαλία για να γίνει ένας από τους ηγέτες του «ριζοσπαστικού κόμματος »(partie
radical) ενός κόμματος που στήριζε την ιδεολογία του φιλελεύθερου αστικού κράτους .
Επηρεασμένοι από την επιβλαβή επιρροή του δασκάλου τους , οι νέοι μαθητές από την
Λορραίνη είχαν πλέον αρνηθεί της πατρογονικές τους ρίζες ασπαζόμενοι τις αντιλήψεις
ενός «αφημένου ουνιβερσαλισμού».Ο «ξένος», τους απομάκρινε από το πάτριο
περιβάλλον, τους μετέβαλλε όπως αναφέρει με εμφατικό τόνο ο
Barres ,«ξεριζωμένους»32.
Σε αυτό το έργο, όπως και τα επόμενα δύο έργα της τριλογίας, ο Barres, επιχειρεί να
αναπτύξει με άξονα πάντα τους χαρακτήρες των ηρώων και την παραβολική δράση που
εκτιλύσσεται κατά την πλοκή, έναν στοχευμένο πολιτικό λόγο μην διστάζοντας να
εμπλουτίσει την αφήγησή του με γενικεύσεις και αναφορές στο παρόν, προβάλλοντας
έμμεσα αλλά γλαφυρά τις δικές του πολιτικές ιδέες που εκφράζονται μέσα σε ένα
περιβάλλον αντίκρουσης.
Η σύγκρουση, και δη ο ιδεολογικός, πολιτικός, πολιτιστικός ή διανοητικός
χαρακτήρας αυτής της σύγκρουσης, η ορθότητα ή μη ,μιας αντίληψης ή μιας
πρακτικής ,παρουσιάζεται από τον Barres, σαν μια μικρογραφία της ατέρμονης
σύγκρουσης του Καλού με το Κακό33. Η εξέλιξη του βίου των εφτά νέων στο Les
Deracines, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του εν λόγω μοντέλου: Οι τέσσερεις εξ
αυτών που με την επιρροή του Bouteiller παρέμειναν αλλότριοι και μακριά από τις ρίζες
τους είχαν άδοξο τέλος. Ο ένας έγινε εκβιαστής και πληροφοριοδότης της αστυνομίας ,ο
δεύτερος πέθανε ως δολοφόνος στην γκιλοτίνα ,ο τρίτος , έγινε διεφθαρμένος
δημοσιογράφος και ακόλαστος «κοσμοπολίτης» της παρισινής ζωής. Τέλος , ο τέταρτος-
ο χειρότερος όλων- ριζοσπάστης πολιτικός. Δύο από τους ήρωες στο Les Deracines ,
φορείς «θετικών», κατά την πολιτική αντίληψη του Barres ,ιδεών έχουν διαφορετική
εξέλιξη από τους προηγούμενους. Απορρίπτοντας αμφότεροι την νοσηρή διδασκαλία του
Bouteiler και των όμοιών του, αυτοί βρήκαν νέους πνευματικούς δασκάλους που του

31 Suleiman,ο.π.,σελ.951.
32 Suleiman,o.π.,σελ.951.
33 Suleiman,ο.π.,σελ.949.

16
βοήθησαν να ξαναβρούν τις ρίζες τους και να γίνουν ξανά «μαθητές της
Λορραίνης»,όπως αναφέρει ο Barres χαρακτηριστικά34.
Ο Saint-Philip είναι η πρώτη θετική φιγούρα στο Les Deracines, που αποφεύγει την
αλλότριο τρόπο ζωής της αστικής κοινωνίας, γίνεται μαθητής του συντηρητικού
σοσιαλιστή Le Play και επιστέφει στις ρίζες του, τη γη και τα κτήματα των προγόνων
του. Η δεύτερη και πιο σημαίνουσα θετική φιγούρα είναι ο Roemerspracher, ιδεώδης
ενσαρκωτής της ιδέας της «εθνικής ενεργείας», ο οποίος μένει στο Παρίσι, αλλά
ιδεολογικά και πνευματικά παραμένει «αληθινός γιος της Λορραίνης». Μαθητής του
ιστορικού των θρησκειών και νατουραλιστή, γνωστού για τις αντισημιτικές του θέσεις
Jules Soury, ο Roemerspacher, αντιπροσωπεύει την ιδέα μιας προσωπικής πολιτικής
φιλοσοφίας του Barres κατά των δυνάμεων που επιβουλεύονται την πολιτική και
πολιτισμική συνοχή του έθνους, του αστικού κοινοβουλευτισμού, του «απάτριδου»
ορθολογικού κομφορμισμού και κοσμοπολιτισμού της διεφθαρμένης ιντελιγκέντσιας
των Ντρεϋφουσικών διανοούμενων και των Εβραίων.
Κεντρική θέση σε αυτό το πρώτο μέρος της τριλογίας κατέχει η μορφή του έβδομου
νέου της παρέας του Sturel. Στη μορφή του Sturel, κυριαρχεί μια αμφισημία. Στην
εξέλιξη της διήγησης ο Sturel, βρίσκεται μετέωρος όσο αφορά τις επιλογές του στη ζωή,
αλλά και διανοητικά. Σε σχέση με τους άλλους δυο ο Sturel δεν έχει βρεί μια αυθεντική
αίσθηση του εαυτού του. Αυτό συμβαίνει εν μέρει, διότι δεν έχει βρεί την κατάλληλη
ηθική και πνευματική καθοδήγηση που θα τον βγάλει από το τέλμα. Ο Sturel δεν
ξεπέρασε ποτέ την επιρροή του παλιού του δασκάλου του Bouteiller,αλλά
αναγνωρίζοντας τις σφαλερές αξίες που του μετέδωσε η διδασκαλία του, μετατρέπει την
αυταπάτη του σε μίσος. Αυτή η έκφραση της απογοήτευσης και μίσους μεταφέρεται με
αριστοτεχνικό τρόπο μέσα στην αφήγηση του Barres στο πεδίο της πολιτικής και,
ειδικότερα, στην προβληματική έναντι των κοινωνικών προβλημάτων της εποχής του fin
de siecle,και την πολιτική νωθρότητα της Γ’ Γαλλικής Δημοκρατίας. Ο Sturel ,είναι
αυτός που νιώθει μέσα από τις απογοητεύσεις του, την ανάγκη να ξαναγεννηθεί το
«l’esprit national»( το εθνικό πνεύμα) μέσα από την επίκληση στην ανάγκη εμφάνισης
ενός «homme-drapeu»,ενός ανθρώπου-λαβάρου, που ως νέος Ναπολέων θα μπορούσε να
ενώσει όλους τους Γάλλους35.
34 Suleiman,ο.π,σελ.952.
35 Suleiman,ο.π.,σελ.954.

17
 Το δεύτερο μέρος της τριλογίας που τιτλοφορείται L’Appel au Soldat(1900),αρχίζει
εκεί που τελειώνει το πρώτο, με τους ήρωες τις τριλογίας να βιώνουν την ιστορική
στιγμή της εμφάνισης του «home-drapeu», στο πρόσωπο του Boulanger και του
βραχύβιου κινήματος της «Revance». Σε αυτό το έργο ο Barres αποδίδει έναν φόρο τιμής
στον άνθρωπο που όπως αναφέρει με έναν νοσταλγικό τόνο, θα μπορούσε να
«αναδημιουργήσει την ενότητα του Γαλλικού αισθήματος»,αυτόν, διαμέσου του οποίου
το «l’esprit national [το εθνικό πνεύμα]» θα ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει αμφότερους,
τους εξωτερικούς(τη Γερμανία) αλλά και τους εσωτερικούς «παντοτινούς» εχθρούς της
Γαλλίας, τους ξένους , τους διεφθαρμένους πολιτικούς και το ίδιο αυτό το
κοινοβουλευτικό σύστημα. Στην πορεία της αφήγησης ο Barres αφήνει να εννοηθεί, ότι
το κίνημα της« Revanche»,έχει δυνητικά τον χαρακτήρα ενός «ιερού πολέμου»36. Ο
κεντρικός ήρωας του έργου ο Sturel, που τώρα είναι μέλος μιας αντικοινοβουλευτικής
ομάδας από πρώην οπαδούς του κινήματος του στρατηγού, αντιλαμβάνεται πολύ θετικά
την παραπάνω διακρίβωση:«η περίσταση ορίζει για τη Γαλλία να εκπληρώσουμε το
σκοπό μας […] διότι ημέτερο καθήκον μας ως σύνολο είναι να προστατεύουμε τον
εθνικισμό της Γαλλίας»37. Ο Barres άνηκε στην περιορισμένη ομάδα πιστών οπαδών του
κινήματος της Revanche ,που ήταν όντας πεπεισμένοι , ακόμη και μετά τη σύντομη και
άδοξη πορεία του κινήματος, σε μια ενδεχόμενη μελλοντική του αναβίωση. Η προοπτική
αυτή και η άμεση σύνδεσή γύρω από την ιδέα του χαρισματικού και εμπνευσμένου
ηγέτη, αυτού που αναφέρει ο Barres, ως «ενσαρκωτή της ενέργειας», θα αποτελέσει τον
προάγγελο του μοντέλου ηγέτη που θα προβάλλουν τα κόμματα της ριζοσπαστικής
άκρας δεξιάς στον 20ο αιώνα38.
Στα 1902 κυκλοφορεί το τρίτο και τελευταίο μέρος της τριλογίας με τίτλο Les
Figures,που η δράση του ανάγεται χρονολογικά τον Ιούνιο του 1892, την χρονική
περίοδο που άρχισε να βγαίνει στην επιφάνια το Σκάνδαλο του Παναμά . Η υπόθεση της
παράνομης προμήθειας χρημάτων από διεφθαρμένους κρατικούς λειτουργούς στην
Εταιρία Διώρυγας του Παναμά και η ανάμιξη πολλών πολιτικών σημαινόντων πολιτικών
προσώπων στο σκάνδαλο, αλλά και Εβραίων χρηματιστών όπως ο βαρόνος de Reinach
και o Cornelius Herz(αμφότεροι έφτασαν στην αυτοκτονία εξαιτίας του

36 Suleiman,ο.π,σελ.956.
37 Suleiman,ο.π.,σελ.956.
38 Robert Soucy,«Barres and Fascism»,French Historical Studies, Vol 5:1(Άνοιξη,1967),σελ.67-69.σελ.85

18
σκανδάλου),γίνεται αφορμή να ξεσπάσει την εποχή εκείνη ένας έντονος πολιτικός
αναβρασμός. Το κυρίαρχο συναίσθημα που αποπνέει η αφήγηση της εξιστόρησης των
γεγονότων του Les Figures από τον Barres,είναι η οργή και το μίσος για το πολιτικό
σύστημα και όσους το συντηρούν. Μία δυναμική καταγγελία κατά του διεφθαρμένου
κατεστημένου πολιτικού και γραφειοκρατικού μηχανισμού, των οπορτουνιστών και των
εκπροσώπων του αντιπροσωπευτικού κοινοβουλευτικού συστήματος. Στην κατάσταση
ανατροπής που πάει να δημιουργηθεί οι δυνάμεις της διαφθοράς και του Κακού πάλι
υπερισχύουν. Η πάλη με το κοινοβουλευτικό κατεστημένο πρέπει να συνεχιστεί για να
συντηρηθεί το εθνικό φρόνιμα και η ενεργεία του έθνους ψηλά. Χωρίς όμως η πάλη για
την ανατροπή από τους «deracinates[ξεριζομένους]» να είναι η αιτία να προκληθεί χάος
και αναρχία. Το μήνυμα από τον Barres είναι σαφές και βγαίνει από την απόφαση του
ηρώα του Sturel,που καταλαβαίνει ότι η τρομοκρατία δεν μπορεί να δώσει τις
κατάλληλες απαντήσεις σε μία κρίσιμη πολιτικά στίγμη. Άλλωστε η ένδοξη εποχή των
κοινωνικών επαναστάσεων έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Και η στοιχειώδης προσήλωση
στις αξίες στις κοινοβουλευτισμού δεν έχει χαθεί ποτέ μέσα από τον στοχασμό του
Barres καθώς βλέπει μέσα του μια αντανάκλαση της παράδοσης που οριοθέτησε το 1789,
η οποία είναι άρρηκτα συνδεμένη με την ρομαντική αντίληψη της ενέργειας του έθνους.

Επίλογος
Ο Maurice Barres υπήρξε αναμφίβολα μια πληθωρική προσωπικότητα της εποχής του.
Συγγραφέας, εκδότης αλλά και πολιτικός, έδωσε σημαντικά δήγματα γραφής τόσο στον
χώρο της πολιτικής όσο και στη λογοτεχνία. Ο πυρήνας της πολιτικής του σκέψης αλλά
και βασική ιδέα της λογοτεχνικής του δημιουργίας είναι αναφορικοί στο cult du Moi,την
λατρεία του «Εγώ»,στην εμπνευσμένη παρουσίαση της εικόνας του Εαυτού ως την
απόλυτα αληθινή και πραγματική ηθική αξία. Στην λογοτεχνική της διάσταση ,αυτή η
απόλυτη προσήλωση του Barres στην ιδέα της λατρείας του Εγώ, αποτελεί απότοκο των
πλουσίων λογοτεχνικών του επιρροών που κινούνται στα πλαίσια του ρομαντισμού με το
συμβολισμό αλλά και τον κλασικισμό που αναφέρεται σε ένα μέρος του- υστέρου κυρίως
–έργου του .
Η ιδέα της λατρείας του «Εγώ» στον χώρο του πολιτικού στοχασμού, έχει επίσης μια
σημαίνουσα αλλά ιδιόμορφης φύσης χαρακτήρα. Αν και η λατρεία του «Εγώ» γεννήθηκε

19
μέσα από ορούς που δημιούργησε η λογοτεχνία για να αποδώσει τον βαθμό απαξίωσης
και απομάκρυνσης του εμπνευσμένου εστέτ από τα κοινωνικά δρώμενα και ήθη της
εποχής του, η επιστροφή της ή καλύτερα η ανάπτυξή της στο πεδίο του πολιτικού
σήμαινε την άμεση παρέμβαση από τον Barres στα ζητήματα αυτά. Σε όλη την περίοδο
της πολιτικής σταδιοδρομίας του Barres ,υπάρχει μια σταθερή προσπάθεια συνταύτισης
της καλλιέργειας του «Εγώ» με πολιτικά νοήματα και ιδέες που άλλοτε περνάει μέσα
από συμβολικές πράξεις των λογοτεχνικών του ηρώων και άλλοτε μέσα από την διαυγή
και πύρινη πολλές φορές πολιτική ρητορική, η οποία έχει πάντα ένα σαφή στόχο: τη
διαφύλαξη της παράδοσης της γης και των νεκρών (la terre et les mortes) που γίνετε το
στοιχείο αυτοαναφοράς σε ατομικό (στο Εγώ) και σε συλλογικό (στο έθνος) ,επίπεδο, και
είναι η βάση της πνευματικής τους ανάτασης και καλλιέργειας. Οι ιστορικές και
πολιτικές συγκυρίες την περίοδο της εδραίωσης της Γ’ Γαλλικής δημοκρατίας και η
ταχεία μετεξέλιξη του χαρακτήρα των παραδοσιακών κοινωνιών σε σύγχρονες
καπιταλιστικές και βιομηχανικές κοινωνίες την εποχή του fin de sciecle , ασφαλώς και
έπαιξε σημαίνοντα ρόλο και στην εξέλιξη των πολιτικών ρευμάτων που ανήλθαν εκείνη
την περίοδο στο προσκήνιο της πολιτικής στη Γαλλία. Ο ιρασιοναλιστικός, φυλετικός,
αντικομφορμιστικός ,αντιφιλελεύθερος ,αυταρχικός και κατά μια έννοια ρεβιζιονιστικός ,
εθνικός σοσιαλισμός του Barres, αποτελεί αναμφίβολα ένα ιδιόμορφο παράδειγμα της
πολιτικής μορφής του εθνικισμού των αρχών του 20ου αιώνα, παράδειγμα που θα
αποτελέσει υπόδειγμα του «μοντέρνου» εθνικισμού που επέβαλαν τα φασιστικού τύπου
καθεστώτα στην Ευρώπη του μεσοπολέμου.

20
21
22
23
24
25