T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

METAL TEKNOLOJİSİ

EĞME BÜKME

ANKARA 2007
 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
 Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak
yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim
materyalleridir (Ders Notlarıdır).
 Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve
geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
uygulanmaya başlanmıştır.
 Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması
önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
 Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.
 Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.
 Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
 İÇİNDEKİLER

AÇIKLAMALAR ii
GİRİŞ 1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 3
1. EĞME BÜKME 3
1.1. Eğme Bükmenin Tanımı 3
1.2. Eğme Bükmenin Gereği ve Önemi 3
1.3. Eğme Bükme Bölgesindeki Değişimlerin ve Tarafsız (Nötr) Eksenin Tanımı 4
1.4. Eğme Bükmede Açınım Boyu Hesabı 5
1.4.1. Dolu Malzemelerin Açınım Boyu Hesabı 5
1.4.2. Sac Malzemelerin Açınım Boylarının Hesaplanması 6
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 8
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 11
2. ÇEKİÇLE MENGENEDE EĞME-BÜKME YÖNTEMİ 11
UYGULAMA FAALİYETİ 13
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 15
ÖĞRENME FAALİYETİ-3 17
3. PROFİLLER ARASINDAN PARÇA ÇIKARARAK EĞME BÜKME 17
UYGULAMA FAALİYETİ 19
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 23
ÖĞRENME FAALİYETİ-4 25
4. KENET TEZGÂHINDA EĞME BÜKME YÖNTEMLERİ 25
4.1. Kenet tezgâhında Bükme İşlerinde, Dikkat Edilmesi Gerekli Hususlar 28
UYGULAMA FAALİYETİ 30
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 32
ÖĞRENME FAALİYETİ-5 34
5. SİLİNDİRDE EĞME BÜKME YÖNTEMLERİ 34
UYGULAMA FAALIYETI 37
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 40
MODÜL DEĞERLENDİRME 42
CEVAP ANAHTARLARI 43
KAYNAKÇA 44

i
 AÇIKLAMALAR

AÇIKLAMALAR

KOD 521MMI041
ALAN Metal Teknolojisi
DAL/MESLEK Ortak Alan
MODÜLÜN ADI Eğme Bükme

Eğme bükme işleminin, el ve makinelerde yapımının verildiği

MODÜLÜN TANIMI
öğrenme materyalidir.

SÜRE 40/24
Markalama, Ölçme-Kontrol, Kesme ve Eğeleme Modülünü
ÖN KOŞUL
Almış Olmak
YETERLİK Eğme Bükme Yapmak
Genel Amaç
Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında, tekniğine uygun
olarak el ile ve makinada eğme-bükme yapabileceksiniz.
Amaçlar
1. Eğme-bükme işleminin tanımı ve önemi, nötr eksen
kavramını, açınım boyunun hesaplanmasını öğreneceksiniz.
2. Ölçü ve toleransları belirlenmiş iş parçasını, resme uygun
MODÜLÜN AMACI mengenede çekiç ile bükeceksiniz.
3. Resimde belirlenmiş ölçü, açı, toleranslara uygun olarak
profiller arasından parça çıkararak, bükme
yapabileceksiniz.
4. Modülün içinde açıklanan, kenet tezgâhı kullanma
tekniklerini uygulayarak kenet tezgâhında bükme
yapabileceksiniz.
5. Tekniğine uygun silindirde bükme yapabileceksiniz.
EĞİTİM ÖĞRETİM Ortam: Sınıf ve atölye ortamı
ORTAMLARI VE Donanım: Mengene, markalama takımları, çekiç, bükülecek
DONANIMLARI gereç, bükme makinaları
 Bu modül içerisinde her öğrenme faaliyetinden sonra
çoktan seçmeli sorular ve uygulamalı sorularla kendi
ÖLÇME VE kendinizi değerlendirebileceksiniz.
DEĞERLENDİRME  Modül sonunda öğretmeniniz tarafından yapılan
uygulamalı sınavla, kazandığınız bilgi ve beceriler
değerlendirilecektir.

ii
 GİRİŞ

GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,

Dünyada ve ülkemizde her geçen gün sanayi ve endüstri gelişmektedir. Sizde dünyada
önemli yer kaplayan metal sektöründe yer almaya adaysınız. Günümüzde bilgili, becerikli ve
iyi yetişmiş personele bu sektör ihtiyaç duyar. Bu modülde size öğretilmek istenen eğme–
bükme işleri de, bu sektörün can damarlarındandır.

Günümüzde eğme bükme konusunda faaliyet gösteren büyüklü küçüklü binlerce

işletme vardır. Bu işletmeler için makine, takım, kalıp imalatı yapan işletmelerde
azımsanmayacak kadar çoktur. Bu modülde elde edeceğiniz bilgi ve beceriler ile sektörlerde
iş imkânı bulacaksınız. Bu işletmelerden bazıları; çelik eşya, konstrüksiyon, makine, süsleme
demirciliği, otomotiv, demir doğramadır.

Başarı dileğiyle.

1
2
 ÖĞRENME FAALİYETİ–1

ÖĞRENME FAALİYETİ-1
AMAÇ

Bu öğrenme faaliyeti ile sınıf ortamında, açınım boyu hesaplamasını doğru olarak
yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA

 Yaşadığınız ortamlarda, eğme bükme işlemi ile imal edilmiş cisimleri

araştırınız.
 Eğme bükme konusunda faaliyet gösteren işletmeleri araştırınız.
 Araştırdığınız cisimleri ve işletmeleri rapor halinde sınıfa sununuz.

1. EĞME BÜKME
1.1. Eğme Bükmenin Tanımı
Metal parçaların kalıcı biçim değişimine (plastik şekil değişimine) uğrayacak şekilde,
eğme kuvvetleri altında, şekil değiştirmesine bükme denir. Şekil 1.1’de, eğme kuvveti
uygulanarak bükme işleminin yapılması gösterilmektedir.
EĞME KUVVETİ

MENGENE MALZEME

Şekil 1.1: Bükme işlemi

1.2. Eğme Bükmenin Gereği ve Önemi

İş parçalarının tasarlanması ve üretilmesinde değişik işlemler uygulanabilir
(markalama, kesme, delme, kaynak ,vb.). Bu işlemlerden biri de bükme işlemidir. Sacların,
içi dolu malzemelerin ve boru profillerin, eğme-bükme işlemlerini, çelik eşya, dekoratif
demircilik, makine imalat, çelik yapı gibi bir çok sektörde görmekteyiz.
Bükme işlemi:

3
  İş parçasını değişik şekillerde üretmek,
 İnce saclara, şekle bağlı olarak dayanım kazandırmak amacı ile yapılır.

1.3. Eğme Bükme Bölgesindeki Değişimlerin ve Tarafsız (Nötr)

Eksenin Tanımı
Bükme esnasında iş parçasının dış yüzeyi çekme kuvvetleri etkisiyle uzar. İç yüzey
basma kuvvetleri etkisi ile kısalır (Şekil 1.2). İkisinin arasında bulunan bir merkez eksen ise
sabit kalır, uzama ya da kısalma meydana gelmez. Bu uzama veya kısalmanın olmadığı
eksen, nötr eksen adını alır. Şekil 1.2’de çekme ve basma bölgesindeki değişim
görülmektedir.

Şekil 1. 1: Bükme esnasında eksenler

Şekil 1. 2: Bükme sonrası malzemede meydana gelen değişimler

4
1.4. Eğme Bükmede Açınım Boyu Hesabı
1.4.1. Dolu Malzemelerin Açınım Boyu Hesabı

Parçalar yay oluşturacak şekilde bükülecekse, oluşacak yay boyu hesaplanırken, nötr
eksen, dolayısıyla nötr yarıçap esas alınır. Aşağıda bununla ilgili iki örnek verilmiştir:

Örnek1: Şekil 1.3’te, 10x10 kesitli malzemeden, 55mm yarı çapında bir halka yapılmıştır.
Malzemenin kaç mm uzunluğunda kesilmesi gerektiğini bulunuz?
10

10
)
45
B(
R RN (? )

Şekil 1. 3: Dolu malzemelerin bükülmesine ait örnek

Parçanın iç yarıçapı 45 mm ve kalınlığı 10 mm olduğuna göre, nötr yarıçap 50 mm
olur. Dolayısıyla kesilecek boy:
L= Açınım boyu (Kesilecek parça boyu ) (mm),
RB= Bükülen parçanın iç yarı çapı (mm),
RN=Bükülen parçanın nötr ekseni (mm),
RÇ= Bükülen parçanın çekilen ekseni (mm),
a = Bükülen parçanın kalınlığı(mm),
α= Bükme açısı
L= 2 x Л x RN x αo/360o
L= 2 x 3,14 x 50 x 360o / 360o
L= 314 mm (Kesilecek parça boyu)

5
 Örnek 2: Şekil 1.4’te, 10 mm kalınlığındaki malzemeden, yarı çapı 60 olacak şekilde
bükme işlemi yapılıyor. Resme göre açınım boyunu (malzemenin kesilecek boy ölçüsü)
hesaplayınız ?
S(10)

L1(150)
=?
RN
L2(200)

)
70
4(1
L

L3(200) 45°
0
R6

Şekil 1. 4: Dolu malzemelerin bükülmesine ait örnek

Bükümün iç yarıçapı 60 ve parça kalınlığı 10 mm olduğuna göre, nötr yarıçap 65
mm’dir.
Dolayısıyla açınım boyu:

L=L1+ ( 2πRN90o ) / 360o + L2+( 2πRN90o)/ 360o +L3+( 2πRN45o )/ 360o +L4
L=150 +(2 x3,14x65x90) /360 +200+(2x3,14x65x90)/360 +200+(2x3,14x65x45)/360+170
L=975.125mm (Kesilecek boy)

1.4.2. Sac Malzemelerin Açınım Boylarının Hesaplanması

Sac malzemeler kenet tezgâhında köşeli olarak (yay oluşturmayacak şekilde)

bükülecekse, parçaların iç köşe ölçüleri dikkate alınarak açılmış boy hesabı yapılır. Şekil
1.5’te bükme işlemi yapılan sacların açınım boylarının bulunması verilmiştir.

6
 I II
2 (56)
35
33

35
(38)
40

(28)

30
30

15
15
2
60 25

38 56 28
30

L=122

Şekil 1.5: Açınım boyları hesaplanacak sac malzemeler

I II
L=(40-2)+(60-4)+(30-2). L=(35-2)+(30-4)+(25-4)+(15-4 )+ (35-4)+(15-2)
L= 38+56+28 L=33+26+21+11+31+13
L=122 L = 135

Sacların bükme resimlerinde, ölçülendirme genellikle dış köşelerden yapılır.

Hesaplamalarımızı yukarıda örnekte görüldüğü gibi, iç köşelere göre yaptığımızda, ölçüden
sac kalınlığını düşeriz.

7
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Öğrenme faaliyetinde edindiğiniz bilgileri ölçmeye yönelik çoktan seçmeli test

hazırlanmıştır. Bu testi kendinize uygulayınız ve bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri
kazandığınızı belirleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi bükme işleminin amaçlarındandır?

A) İnce saclara dayanım kazandırmak.

B) Sacların boylarını kısaltmak.
C) Kalın parçalara dayanım kazandırmak
D) Kalın parçaların boylarını kısaltmak.

2. Bükme eksenlerinde ne tür değişmeler meydana gelir?

A) Çekme yüzeyi kısalır, nötr eksen uzar, basma yüzeyi değişmez.

B) Çekme yüzeyi uzar, nötr eksen kısalır, basma yüzeyi değişmez.
C) Çekme yüzeyi uzar, nötr eksen değişmez, basma yüzeyi kısalır.
D) Çekme yüzeyi kısalır, nötr eksen değişmez, basma yüzeyi uzar.

3. Parçaların açınım boylarını hesaplarken, nötr eksene göre hesaplama yapılır ise, bükme
işleminde aşağıdakilerden hangisi gerçekleşir?

A) Parçanın boyu ölçüden kısa olur.

B) Parçanın boyu ölçüden uzun olur.
C) Parçanın boyu ölçüde olur.
D) Hiçbiri

4. Kenet tezgâhında bükme işlemi yapan bir kişi, parçanın ölçüden büyük olduğunu görüyor.
Nasıl bir hata yapmış olabilir?

A) Dış ölçülere göre hesaplama yapmıştır.

B) İç ölçüler göre hesaplama yapmıştır.
C) İç ölçülerden sac kalınlığını düşmemiştir.
D) Dış ölçülerden sac kalınlığını düşmüştür.

8
 (?)
RN
RÇ

20
45
0
20

30)
RB(4

5. Yukarıda resmi verilen, dış çapı 900 mm olması istenen, 20x20 içi dolu kare parçanın
açınım boyu ne olmalıdır.?

A) 2825.1
B) 2763.2
C) 2700.4
D) 2900.6

6. Aşağıda şekli ve ölçüleri verilen iş parçasının ilkel (açınım) boyu hangisidir.?

200
0
R2
4

250

200

A) 650.75 B) 719.08 C) 812.03 D) 811.75

9
7. Aşağıdaki resimde, 1mm kalınlığında sacdan bükülen bir parçanın açınım boyu
hangisidir?

50
30

30
20 10
1

A) 133 B) 134 C) 131 D) 132

8. Aşağıdaki resimde, 2 mm kalınlığında sacdan bükülen bir parçanın açınım boyu

hangisidir?

25
45

35

78

A)169 B)171 C)173 D)175

10
 ÖĞRENME FAALİYETİ–2

ÖĞRENME FAALİYETİ-2
AMAÇ

Gerekli araç gereç ve ortam sağlandığında, tekniğine uygun, mengenede çekiçle

bükme yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA

 Çekiç ile mengenede, eğme-bükme işlemi yapılarak üretilmiş iş parçasının,

yüzey düzgünlüğünü, makinelerde yapılmış iş parçası ile karşılaştırarak, sonucu
rapor halinde sınıfa sununuz.

2. ÇEKİÇLE MENGENEDE EĞME-BÜKME

YÖNTEMİ
Mengenelerde eğme-bükme işlemi, çekiç, tokmak ve yardımcı araçlardan yararlanarak
gerçekleştirilir.

Eğilecek ince parçalar tokmak

yardımıyla eğilmelidir. Elin baskısı ile ilk
gerilim alınır. İlk darbeler eğilme çizgisinin
yanına vurulmaz. Tokmak darbeleri baş
kısımdan başlayarak eğilme çizgisine doğru
yavaş yavaş yakınlaştırılır.

Eğerken darbeler daima sabit çene

üzerine indirilir.
Şekil 2.1: Tokmakla eğme-bükme

Daha kısa parçalar, mümkün olduğu

kadar düzgün bir yüzey elde etmek amacıyla,
düzeltme parçası ile bükülür.

Böylece parça yüzeyinde darbe izleri

meydana gelmez.

Şekil 2.2: Düzeltme parçası ile eğme-bükme

11
 Geniş ve kısa bükümlü
malzemeler kademeli olarak birkaç
defa yatırılarak, istenen açıya
getirilir.
Bir defada eğme işlemi
yapılmaya çalışılır ise; yüzeyde
ondüle (katlanma) oluşur.

Şekil 2.3: Geniş gereçlerin mengenede bükülmesi

Sonunda bir düzeltme takozu

ile yüzey düz hale getirilir (Şekil
2.4).

Şekil 2.4: Yüzeyin düzeltilmesi

Parçalara istenilen şekilleri

vermek için biçimlendirme parçası
kullanılır. Bükülecek parçalar
şekillendirme parçası ile birlikte
mengeneye bağlanır.
Bundan sonra bükülecek
parça mengene üzerine yatırılarak
bükme yapılır.

Şekil 2.5: Biçimlendirme parçası ile bükme

12
 UYGULAMAFAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
İşlem Basamakları
 Ölçme ve değerlendirme kısmında
verilen resmi inceleyiniz.
Bükmeden önce açınım boyunu
bulunuz.
 Parçayı, resimde belirtilen ölçülere
göre markalayınız.
 Parçayı, markaladığımız açınım
boyuna göre, tekniğine uygun
kesiniz.
 Açınım boyuna göre kesilen
parçayı, eğeleyerek köşelere pah
kırınız.
 Markalama çizgisi, mengenenin
bükme köşesine gelecek şekilde
parçayı mengeneye bağlayınız.
 Aşağıda şekilde gösterildiği gibi
parçayı biraz bükünüz.
 Bir önceki işlemde büktüğümüz
büküm çizgisini, 20mm çapında bir
şekillendirme parçasının ortası ile
aynı hizada mengeneye bağlayınız.
Öneriler
Açınım hesaplarını dikkatli yapınız.
Yanlış bulacağınız açınım boyu, parçanın
hatalı kesilmesi ve hurdaya atılmasına sebep
olur.
Markalama modülünde öğrendiğimiz
yöntem ve teknikleri dikkate alınız.
Kesme modülünde öğrendiğiniz
yöntem, teknik ve güvenlik kurallarını
uygulayarak işlemi yapınız.
Eğeleme modülünde öğrendiğiniz,
yöntem, teknik ve güvenlik kurallarını
uygulayarak işlemi yapınız.
Çekiç ile eğme-bükme işlerinde
kullanacağımız çekicin sapının çatlak
olmamasına, çekiç sap kamasının olmasına,
güvenliğiniz için dikkat etmelisiniz.
Çekiç ile eğme-bükme işleminde aşırı
güç kullanmayınız. Aşırı güç parçanın,
mengenenin ve diğer takımların zarar
görmesine neden olur.
13
 Şekillendirme parçası ile parça arasında Mengeneye parçayı çok sıkmadan
boşluk bırakmadan mengeneye bağlayınız çekiç ile, malafa ve sac arasındaki boşluk
ve bükme işlemini bu kenar içinde, alınmalıdır.
tekrarlayınız.

Bu işlem safhasından sonra,

yandaki şekilde görüldüğü gibi parçanın
kenar uçları aynı seviyede olmalıdır.

 Markalama çizgilerini mengenenin

bükme köşeleri ile aynı hizaya getiriniz.
Aşağıda, şekilde görüldüğü gibi bükme
işlemini tamamlayınız.

Bükme işlemi tamamlandıktan

sonra ölçü ve kontrol aletlerini tekniğe
uygun kullanarak, iş parçasının ölçülerini
kontrol ediniz.

14
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
UYGULAMALI TEST

Aşağıdaki uygulama faaliyetini yapınız.

Aşağıda ölçüleri ve büküm şekli verilen iş parçasını mengenede bükünüz.

2x45
0
R1

22
0
Ø1
2

40
58

Kalınlık 2
25

NOT: Açınım boyunu öğrenci kendi hesaplayacaktır.

Verilen faaliyetler doğrultusunda yaptığınız çalışmaları aşağıdaki ölçütlere göre
değerlendiriniz.

15
 KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayir

 İş önlüğü, eldiven,vb. güvenlik kurallarını uyguladınız mı?

 Alet, takım ve çekiç kamalarının kontrolünü yaptınız mı?

 Açınım boyunun doğru buldunuz mu?

 Doğru markalama yaptınız mı?

 Parçayı ölçüsünde kestiniz mi?

 Eğeleme ve pah kırma yaptınız mı?

 Markalama çizgilerini, mengene bükme çenesine doğru

bağlandınız mı?

 Başlangıç bükümünü yaptınız mı?

 Parçayı şekillendirme parçası ile büktünüz mü?

 Kenarları 90o olacak şekilde büktünüz mü?

 Parçayı gönyesinde ve ölçüsünde büktünüz mü?

 Parçanın yüzey ve kesilen kenarlarının temizliğini yaptınız mı?

 Parçanın yüzeyinde çekiç izleri olmamalı. Kontrol ettiniz mi?

16
 ÖĞRENME FAALİYETİ–3

ÖĞRENME FAALİYETİ-3
Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın
tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

AMAÇ

Gerekli araç gereç ve ortam sağlandığında, tekniğine uygun, profiller arasından parça
çıkararak eğme-bükme yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA

 Atölyemizde kullanılan profil çeşitlerini ve ebatlarını araştırınız.

 Profillerin eğme bükme işlemlerinde, bükme bölgesinde görülen şekil
değişikliklerini araştırınız.
 Araştırma konularını rapor halinde hazırlayınız. Öğretmeniniz ve arkadaşlarınız
ile tartışınız.

3. PROFİLLER ARASINDAN PARÇA

ÇIKARARAK EĞME BÜKME
Profil borularda, yay oluşturacak şekilde veya köçeli bükme yapıldığında bükümün iç
kısmında kalan basma bölgesinde ezilme ve yanlara doğru yayılma meydana gelir. Şekil
3.2’de bu şekilde bozuk olarak bükülmüş bir profil görülmektedir. Profiller Şekil 3.1’de
görüldüğü gibi, köşeli bükülecekse, söz edilen şekil bozukluklarının oluşmaması için, bükme
bölgesinin iç kısmında parça çıkarılarak, bükme yapılır. Profiller yay oluşturacak şekilde
bükülecekse, içleri doldurularak bükülür veya bükme makinalarında kalıplar yardımıyla
ezilmeden bükülür.

17
 Şekil 3.1 Resim 3. 2

Şekil 3.3
Şekil 3.4

Profiller arasından parça çıkararak eğme bükme yöntemi, sacların bükülmesi ile
oluşturulan özel sac profillerin bükülmesinde sıkça kullanılır. Sacların bükülmesi ile
oluşturulan profiller arasından parça, profil halinde bükülmeden çıkarılır.
Sac malzeme, profil şeklinde bükülmeden markalanır. Şekil 3.3’te görüldüğü gibi
taranmış bölge, bükülmeden çıkarılır. Parçanın çıkraılmasından sonra sac, profil oluşturacak
şekilde bükülür ve daha sonra bu profil Şekil 3.4’teki gibi, bükme işlemine tabi tutulur.
Böylece profil halini alan sactan parça bükümden önce çıkarılmış olur. Şekil 3.3’ü
inceleyiniz. Profil halini alan malzemeden parça çıkarıldığı için bükme işlemi
gerçekleşmiştir.

18
 UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

 Ölçme ve değerlendirme kısmında Açınım hesaplarını, öğrendiğiniz bükme
resmi verilen parçanın açınım boyunu hesaplamaları konusunu inceledikten sonra
hesaplayınız. dikkatlice yapınız.

Markalama Modülü’ nde kazandığınız

 Parçayı, hesaplanan açınım boyu ve yöntem ve tekniklere uygun markalama
bükme açısına uygun markalayınız. yapınız.

 Markalama çizgilerine uygun kesme Kesme Modülü’ nde öğrendiğiniz

işlemini yapınız. yöntem, teknik ve güvenlik kurallarını
uygulayınız.
 Kesme yüzeylerini gönyesinde
eğeleyiniz. Eğeleme Modülü’ nde öğrendiğiniz,
yöntem ve teknikleri uygulayınız.

 Parçayı, mengeneye gönyede

bağlayınız. Şekilde görüldüğü gibi
parça ile mengene arasındaki gönyeyi
kontrol ediniz.

Gereci gönyede bağladınız mı?

Gereç gönyede bağlanmaz ise bükme
işleminden sonra parçada çaprazlık oluşur.

19
 Markalama çizgisini, mengene bükme Markalama çizgisi, mengene bükme
köşesi ile aynı hizada olacak şekilde köşesi ile aynı hizada mı?
bağlayınız.
Markalama çizgisi, bükmenin
yapılacağı mengene köşesinden, düşük ise
ölçü kısa, yüksek ise ölçü fazla olur.

 Çekiçleme işlemini, mengenenin sabit

çenesine doğru yapılacak şekilde, Parça, mengenenin sabit çenesi
parçayı bağlaıyınız. yönünde, çekiçlenecek şekilde, bağlanır.

Parça, hareketli çene yönünde

bağlanmış ise, parça gevşeyebilir ve
mengene içindeki vida dişleri hasar
görebilir.

Sabit çene

Bükülecek parça, mengene çenesinin

yan kenarına mümkün olduğu kadar yakın
bağlanmalıdır.

20
 Mengeneye bağlanan parça, profiller
arasından çıkarılan boşluk kapanacak Bükme işlemi, zayıf çekiç darbeleriyle,
şekilde, gönyesinde, çekiç ile bükünüz. bükme açısı aşılmadan tamamlanmalıdır.

 Çekiç darbelerini, bükme ekseninden Çekicin, parça yüzeyinde darbe ve

uzağa indiriniz.Bükme işlemi zedelenme izleri bırakmamasına dikkat
esnasında, darbeleri eksene doğru ediniz.
yaklaşınız.

Çekiç darbeleri parçanın köşesine

indirilmelidir.Kenara vurulması halinde
parçada burulma meydana gelebilir.

 Bükme işlemine, parçanın arasından

çıkarılan boşluk kaybolana ve bükme
açısı oluşana kadar devam ediniz.

Bükme işleminde, çekiç darbeleri parça

yüzeyine dik indirilir. Çekicin köşesi, parça
yüzeyine indirilirse, yüzey zedelenir.

21
 Bükme işleminden sonra parçanın ölçü lçme ve kontrol modülünde
ve gönyesini kontrol ediniz. öğrendiğiniz, yöntem ve tekniklere uygun
işlemi tamamlayınız.

Açılı bükme işlemlerinde açılı gönye

kullanılmalıdır.

 İş parçasının diğer açıda bükme işlemi

için, aynı işlem basamaklarını tekrar
ediniz.

22
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
UYGULAMALI TEST

Aşağıdaki uygulama faaliyetini yapınız.

Aşağıda yapım resmi verilen köşebent profili, arasından parça çıkararak bükünüz.

30

30
12 °
0° 90
55
50

95

30° 30°
45°
45°

23
 Verilen faaliyetler doğrultusunda yaptığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre
değerlendiriniz.

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayir

 İş önlüğü, eldiven vb. güvenlik kurallarına uydunuz
mu? Çekiç sapları ve kamaları kontrol ettiniz mi?
 Parçanın açınım (kesilecek ölçü) boyunu buldunuz
mu?
 Resme uygun markalama yaptınız mı?

 Açınım boyu ve resme uygun kesme yaptınız mı?

 Kesme yüzeylerini eğelediniz mi?

 Parçayı mengeneye gönyesinde bağladınız mı?

 Markalama çizgisi ile mengene çenesi ile bükme
kenarını hizaladınız mı?
 Parça yüzeyinde çekiç izleri olmamalı; kontrol ettiniz
mi?
 Bükme işleminden sonra gönye ve ölçülerin resme
uygunluğunu kontrol ettiniz mi?
 Parçanın kesme kenarlarını ve yüzeylerini
temizlediniz mi?
 Bükme işlemi zamanında tamamladınız mı?
 Bükme işleminde kullanılan takımları yerinde
kullandınız mı?

Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın

tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

24
 ÖĞRENME FAALİYETİ-4

ÖĞRENME FAALİYETİ-4

AMAÇ

Gerekli araç gereç ve ortam sağlandığında, tekniğe uygun olarak kenet tezgâhında
(Kenet tezgâhı) eğme bükme yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA

 Kenet tezgâhı ile üretim yapan işletmelerin faaliyetlerini araştırınız.

 Kenet tezgâhında eğme-bükme işlerini, diğer eğme–bükme yöntemleri ile
karşılaştırarak, rapor halinde sınıfa sununuz.

4. KENET TEZGÂHINDA EĞME BÜKME

YÖNTEMLERİ
Genellikle sacları bükme işleminde kullanılan bir makinedir. Çeşitli kapasitelerde
üretilen makine, genellikle 2 mm kalınlıktaki ince ve yassı gereçlerin bükülmesi amacıyla
kullanılır.

Resim 4.1

25
 Resim 4.2

Kenet tezgâhı üç kısımdan oluşur. Şekil 4.1’de kenet tezgâhıyla kısımlar

görülmektedir.

 Sabit çene,
 Üst sıkma çenesi,
 Hareketli eğme çenesi.

Şekil 4.1 Resim 4.3

 Sabit Çene

Yüzeyi düzgün ve sertleştirilmiş çeliktir. Kenet tezgâhının döküm gövdesine vidalar ile
bağlanmıştır. Malzeme bu kısım üzerine yerleştirilir.

26
  Üst sıkma çenesi

Bükme kavisini parçaya veren ve sıkma işlemini yapan kısımdır. Yüzeyi düzgün ve
sertleştirilmiş çelikten yapılan çene, döküm hareketli gövdeye, vidalı birleştirme ile
bağlanmıştır. Aşınma ve bükme kavisinin zedelenmesi halinde sökülebilir. Üst sıkma
çenesinin aşağı yukarı en fazla hareket ettiği boya, kurs boyu denir. Sıkma hareketi, motorlu
ya da bir kolun döndürülmesi ile verilir. Yukarıda resimlerde (Resim 4.1 ve 4.2); motorlu ve
elle sıkma ve gevşetme yapan kenet tezgâhı resimleri verilmiştir.

 Hareketli eğme çenesi

Bükme kavisinin ekseni etrafında döndürerek parçanın bükülmesini sağlar. Eğme

kuvvetini gerece uygulayan kısımdır. Gerecin kalınlığına göre sabit çene seviyesinden aşağı
yukarı hareket ettirilir. Sabit çene seviyesinden sac kalınlığı kadar aşağı indirilir.

Hareketli eğme çenesi ayarının yapılmadığı durumlarda, bükme bölgesinde hatalar

oluşur.Şekil 4.2 ve 4.3’ te hatalı bükümler görülmektedir.

Resim 4. 4 Resim 4. 5

Parçanın kalınlığına göre, hareketli eğme çenesinin ayarlanması, yukarıdaki resimlerde

gösterilmiştir (Resim 4.4 ve Resim 4.5).

27
 Şekil 4.2: Hareketli eğme çenesi sac Şekil 4.3: Hareketli eğme çenesi sac
kalınlığından düşük iken bükülmüş hatalı kalınlığından fazla iken bükülmüş hatalı
parça parça

4.1. Kenet tezgâhında Bükme İşlerinde, Dikkat Edilmesi Gerekli

Hususlar

Markalama çizgisi, bükme çenesi ile aynı hizada olmalıdır (Resim 4.6 ve 4.7).

Resim 4. 6: Markalama çizgisinin, bükme çenesine yanlış bağlanması

28
 Resim 4.7: Markalama çizgisinin, bükme çenesine doğru bağlanması

Resim 4.8: Uzun parçaların yanlış Resim 4.9: Uzun parçaların tekniğe uygun
bükülmesi bükülmesi

Resim 4.10: Bükme hatası olan gereç Resim 4.11: Tekniğe uygun bükülmüş gereç

29
 AMAÇ
UYGULAMA FAALİYETİ
İşlem Basamakları
 Ölçme ve değerlendirme kısmında
resmi verilen kutunun açınım boyunu
hesaplayınız.
 Parçayı, yukarıda verilen resme uygun
markalayınız.
 Resimde gösterilen kesik çizgileri,
parçanın arkasından markalayınız.
 Markalama çizgilerine uygun,
malzemeyi kesiniz.
 Parçayı ölçü ve gönyesinde eğeleyiniz. tekniğine kullanmak markalama işleminin
 Kenet tezgâhında bükme işlemine
başlamadan önce hareketli eğme
çenesini, sac kalınlığına uygun
ayarlayınız.
Öneriler
Açınım boyunu hesaplamak için
sacların açınım boylarının hesaplanması
konusunu inceleyiniz.
Açınım boylarının hatalı hesaplanması
parçanın hatalı ölçüde üretilmesine neden
olur.
Markalama modülünde öğrendiğiniz,
yöntem ve teknikler kullanılarak
markalama işlemini
tamamlayınız.Markalama takımlarını
doğruluğunu etkiler.
Kesme modülünde öğrendiğiniz,
teknik, yöntem ve güvenlik kurallarını
uygulayınız.
Eğeleme modülünde öğrendiğimiz,
yöntem ve teknikleri uygulayınız. Uygun
eğe çeşitlerini kullanınız.
Eğme çenesinin sac kalınlığına uygun
ayarlanmaması halinde; bükme kavisi
ekseni etrafında dönen eğme çenesi uygun
bükme işlemi yapmaz. Bükme bölgesinde
hatalar oluşur (Bakınız Şekil 4.2 ve Şekil
4.3)
Kenet tezgâhlarında dairesel kesitli ve
lama gibi dar kesit parçalar bükmeyiniz.
Kenet tezgâhının çenelerine zarar verirsiniz.
30
 Markalama çizgileri, bükme çenesi ile aynı Kenet tezgâhı parçanın
hizaya gelecek şekilde, parçayı kenet tezgâhına kalınlığından, çok fazla açılmaz.
bağlayınız. Sacın kalınlığı 1mm ise, kenet
tezgâhının üst bükme çenesi 2mm-
2.5mm açılır.

Üst çene, gereğinden fazla

kaldırılırsa, markalama çizgisinin
ayarlanması zorlaşır.

Sıkma sırasında, el ve
 Bükme işlemini, resimde belirtilen bükme parmaklarınızın zarar görmemesi
sırasını dikkate alarak tamamlayınız. için markalama çizgisi
ayarlandıktan sonra, kenet
 Hareketli eğme çenesini istenilen açıda tezgâhından uzaklaşmalısınız.
kaldırırarak bükme işlemini yapınız.

Bükme işlemi belli bir sırada

olmalıdır. Bu sıraya uyulmaz yada
sıra yanlış belirlenirse birkaç
bükümden sonra parça kenet
tezgâhının çenelerine yanaşmaz.

Bükme açısı, hareketli eğme

çenesinin üzerindeki açı göstergesi
ile belirlenir.
 Bükme işlemi gerçekleştirildikten sonra,
hareketli eğme çenesini aşağı indiriniz ve Hareketli eğme çenesi tam
bükme üst çenesini gevşeterek parçayı kenet olarak aşağı indirilmezse parçanın
tezgâhından çıkarınız. çıkartılması zorlaşır.
 Bükme sırasını dikkate alarak tüm bükme
kenarlarını sırası ile bükünüz. Ölçme ve Kontrol Modülü’nde
öğrendiğiniz, yöntem ve teknikleri
 Bükme işlemi tamamlanan parçanın, ölçüsünü, uygulayınız.
gönyesini kontrol ediniz.

31
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
UYGULAMALI TEST

Aşağıdaki uygulama faaliyetini yapınız.

Aşağıda resmi verilen kutuyu, kenet tezgâhında bükerek yapınız.

Verilen faaliyetler doğrultusunda yaptığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre

değerlendiriniz.

32
 KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayir

 Resme göre açınım boyunu doğru hesapladınız mı?

 Parçayı resme uygun markaladınız mı?

 Markalama çizgisine uygun parçayı kestiniz mi?

 Parçayı ölçüde eğelediniz mi?

 Hareketli eğme çenesini sac kalınlığına göre ayarladınız

mı?
 Markalama çizgilerini kenet tezgâhı çeneleri ile aynı
hizada sıkıştırdınız mı?

 Bükme sırasına göre bükme yaptınız mı?

 Bükme işleminden sonra ölçü ve gönye kontrolü yaptınız

mı?

 İşi zamanında bitirdiniz mi?

 Parçanın kesme kenarları ve yüzeylerini temizlediniz

mi?
 Kullandığın takım, makina, araç-gereç ve ölçme-kontrol
aletlerini tekniğe uygun kullandınız mı?

 İş önlüğü, eldiven kullandınız mı?

Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın

tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

33
 ÖĞRENME FAALİYETİ-5

ÖĞRENME FAALİYETİ-5

AMAÇ

Gerekli araç gereç ve ortam sağlandığında, tekniğe uygun, silindirde eğme bükme
yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA

 Silindirde bükme işlemiyle üretilmiş cisimleri araştırınız.

 Silindir makinalarıyla üretim yapan işletmeleri geziniz. Üretim tekniği hakkında
rapor hazırlayınız.
 Araştırdığınız konuları rapor halinde sınıfa sununuz.

5. SİLİNDİRDE EĞME BÜKME

YÖNTEMLERİ
Silindir makinası, parçaları silindirik (boru) şekilde bükmek amacıyla kullanılan
makinadır.
Makinanın kapasitesi ve büyüklüğüne göre eğme kuvveti, elle ya da motor ile
uygulanabilir.
Silindir makinalarında, yay şeklinde, tam daire, yarım daire, konik parçalar bükülür.
Sac ve yassı gereçlerin büküldüğü silindir makinesi Resim 5.1’de görülmektedir.

Resim 5.1: Elle çalışan silindir makinası

34
 Sac bükme işleminde kullanılan silindir makinası 3 merdaneden oluşur. Silindir
makinası merdanelerin düzenlenme şekline göre kendi arasında; tek yönlü asimetrik, çift
yönlü asimetrik ve simetrik olarak ayrılır (Şekil 5.1).

I.tip II.tip III.tip

I Tek Yönlü asimetrik II Çift yönlü asimetrik III Simetrik merdaneli silindirler
Şekil 5.1:Merdane tipleri
I.Tip: Genellikle tercih edilen tip silindir makineleridir. Parça iki merdane ile
sıkıştırılır, iki merdane dönme hareketiyle parçayı diğer merdanenin üzerine sürer. Dönme ve
sıkıştırma işlemi motorla ya da elle yapılabilir. Üçüncü merdaneye bükme kavisine uygun
yükseklik verilerek istenen çapta bükme işlemi yapılır. Bu merdane eğme işlemini yapar.
Bu tip merdaneli silindir makinelerinde hareket tek yönde, bu yönde eğme yapan
silindire doğru olmalıdır. Aksi halde parçanın bükme kavisi değişir. Resim 5.3 de tek yönlü,
asimetrik merdaneli, hidrolik ve elektrik motorlu silindir makinası görülmektedir.

Resim 5.3
II.Tip: Merdane sayısının fazla olması, üretim maliyetinin artması nedeniyle, tercih
edilmez. Tek yönlü asimetrik merdaneli silindire göre farkı, hareketin çift yönde de
olabilmesi ve dolayısıyla bükmenin de çift yönlü yapılabilmesidir. Bükme zamanı kısalır.

III.Tip:. Simetrik merdaneli silindir makineleri, kalınlıkları fazla, büyük ebatlı ve

fazla eğme kuvveti gerektiren bükme işlerinde tercih edilir.Eğme kuvvetini üstteki merdane
uygular. Merdane aşağı yukarı hareketi, vidalı sistemi elle sıkıştırarak ya da hidrolik sistem
yardımı ile yapar (Resim 5.4 ve 5.5).

35
Resim 5.3 Resim 5.4

36
 AMAÇ
UYGULAMA FAALIYETI

İşlem Basamaklari Öneriler

 Ölçme ve değerlendirme kısmında resmi Açınım boyunu hesaplamak için
verilen iş parçasının açınım boyunu açınım hesapları konusunu inceleyiniz.
bulunuz.

 Açınım boyuna, 10 mm nokta kaynağı Markalama Modülü’ nde

ile birleştirme payı ekleyiniz. öğrendiğiniz yöntem ve teknikleri
kullanınız.
 Parçayı açınım boyuna göre
markalayınız. Kesme modülünde öğrendiğiniz
yöntem, teknik ve güvenlik kurallarını
 Markalama çizgilerine uygun
uygulayınız
malzemeyi kesiniz.
 Silindir makinasının merdanelerini,
parça girecek şekilde açınız.

Parçanın merdaneler arasında

sıkışmış olmasına dikkat ediniz. Genelde
yağlı olan merdaneler, parçanın gevşek
kalması ile dönme esnasında ilerlemez.

İyi sıkışmayan parçaların gönyesinde

sapmalar olur.
 Parçayı merdanelere dik olacak şekilde
gönyesinde yerleştiriniz.

37
 Merdaneleri sıkıştırınız ve ayar kolunu
sıkınız.
 Merdaneleri döndürerek sacın ilerlemesini bükme merdanesine gönyesiz gelir.
sağlayınız.
 Bükme merdanesini kavise göre kademeli
olarak arkadaki kol yardımı ile
ayarlayınız.
 Merdaneleri döndürerek parçayı silindir
şeklinde bükünüz.Uygulama 5.6
Parça, gönyesinde sürülmezse,
Bükme işlemi de gönyesiz olur.
Bükme işlemine başlamadan, sacın
uç kısmına bir miktar kavis verilerek
başlangıç noktasının düz kalması
önlenmelidir.
Parça bir defada silindir şeklinde
bükülmez. Bükme işlemi kademeli
yapılır. Önce geniş bir bükme kavisinde
bükülür. Daha sonra istenen ölçü ve
kaviste işlem tamamlanır.
Tek yönlü silindir makinasında
merdaneler, sürekli bükme merdanesi
yönünde döndürülmelidir.Ters dönmesi
halinde, bükme kavisi değişir.
38
 Üst merdaneyi, resimde görülen
kolu kaldırarak sökünüz. Bükülen parçayı silindirin merdanesinden
çıkarmak, (parça boru halini almış ise)
merdanenin açılması ile mümkün olur.

Yarım silindirik gereçlerin bükme

işleminde merdaneyi açmayabiliriz.

Merdaneler ağır ve kaldırılması güç

olduğu için çalışma arkadaşlarınızdan yardım
isteyiniz.

 Üst merdaneyi yuvasından

Merdaneler yağlı ortamda çalışacağı için
açılarak, parça alınır.
yüzeyleri kaygandır. Bunların yüzeyleri
kaldırma esnasında temizlenmelidir.

 Alınan parçanın ölçüsünü ve

bükme kavisini kontrol ediniz.

 Markalanan kaynak payını nokta

kaynağı ile kaynatınız.

39
 ARAŞTIRMA
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
UYGULAMALI TEST

Aşağıdaki uygulama faaliyetini yapınız.

Aşağıda resmi verilen parçayı silindir makinasında bükünüz.

250

Kalınlık 1

0
R9
10

40
KONTROL LİSTESİ

Verilen faliyetler doğrultusunda yaptığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre

değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

 Resmi verilen parçanın açınım boyunu doğru hesapladınız
mı?
 Açınım boyuna 10 mm puntalama payı eklediniz mi?
 Parçayı açınım boyuna uygun kestiniz mi?

 Parçayı silindir merdanesine gönyesinde sıkıştırdınız mı?

 Resimde verilen bükme kavisine uygun parçayı
büktünüz mü?
 Merdaneleri doğru ve tek yönde döndürerek bükme
yaptınız mı?
 Silindir şekline gelen parçayı merdaneden güvenlik
kurallarına uygun çıkardınız mı? Merdaneyi yerine
yerleştirdiniz mi?
 Nokta kaynağı ile ölçü ve gönyesinde birleştirme yaptınız
mı?

 Işi zamanında tamamladınız mı?

 İş önlüğü, eldiven kullandınız mı? Merdanenin takılıp

sökülmesinde güvenlik kurallarına uydunuz mu?

 Merdanenelerin temizliği ve yağlamasını yaptınız mı?

 Ölçme ve kontrol aletlerini doğru kullanıp doğru ölçme
yaptınız mı?

Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın

tamamı Evet ise modül değerlendirmeye geçiniz.

41
 MODÜL DEĞERLENDİRME

MODÜL DEĞERLENDİRME

Eğme bükme modülünde, öğrenme faaliyetleri sonunda kazandığınız, bilgi, beceri,

tavır-tutum ve davranışları, öğretmeniniz, ölçme araçları uygulayarak değerlendirecektir.

Modül sonunda kazandığınız yeterlilikleri, ölçme sonunda öğretmeniniz

değerlendirilecektir.

Bu değerlendirme için öğretmeninize başvurunuz.

42
 CEVAP ANAHTARI

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENME FAALİYETİ – 1 CEVAP ANAHTARI

1 A
2 C
3 C
4 A
5 B
6 B
7 D
8 B

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz.

Cevaplarınızda yanlış var ise faaliyete dönerek, araştırarak veya ders öğretmeninizden
yardım alarak eksiklerinizi tamamlayınız.

43
 KAYNAKÇA

KAYNAKÇA
 Serfiçeli Y Saip, Metal İşleri Meslek Teknolojisi, MEB Yayınları, İstanbul
2002.
 Lalik Sıtkı. (Çeviren), Arbeitsstelle für Betriebliche Berufsausbildung, Bonn
ABB, BEUT-VERTRIEB GMBH. BERLIN W 15.KÖLN.FRANKFURT
(MAIN)
 Adsan K, A. O. Kumru, Y. Taymaz, A. Topçu, A.M. Topçu, Metal İşleri İş ve
İşlem Yaprakları Sınıf 1, MEB Yayınları, Ankara 2001.

44