Pandangan Al-Ghazali Terhadap Falsafah Suatu Tinjauan

Ringkas
PANDANGAN AL-GHAZALI TERHADAP FALSAFAH : SUATU TINJAUAN RINGKAS

Oleh : Najahudin Lateh

Pada kurun kelima hijrah, berlaku pertentangan aliran dalam proses mencari kebenaran. Pada ketika itulah, muncul
al-Ghazali (450-505h) mewarnai persaingan tersebut lantas membuat penghakiman dengan metodologi tersendiri
terhadap pemikiran dan aliran-aliran yang ada.

Pada zaman al-Ghazali, terdapat empat aliran yang berusaha mencari kebenaran, iaitu : i) Ahli Kalam, iaitu golongan
yang berusaha menjaga aqidah daripada kekeliruan ahli bid’ah. ii) Mazhab Ta’lim, iaitu golongan batiniyyah yang
percaya kebenaran diperolehi daripada imam mereka yang maksum. iii) Ahli Falsafah, iaitu mereka yang banyak
menggunakan logik dan akal bagi membuat pembuktian. iv) Ahli Sufi, iaitu mereka yang mengaku rapat dengan
Allah sebagai ahli musyahadah.

Daripada penelitian al-Ghazali, beliau mendapati hanya golongan terakhir sahaja yang benar-benar layak untuk
mencari kebenaran. Puak ahli Kalam memang benar, tetapi belum memuaskan hati beliau kerana sering
menggunakan hujah yang berbelit-belit dan salah. Mazhab Ta’lim ataupun fahaman Batiniyyah pula dianggap beliau
sebagai sesat dan perlu dijauhi.

Sementara aliran falsafah pula ada yang betul dan ada yang dikritik oleh al-Ghazali kerana melampau hingga lebih
mengutamakan akal bagi mencari kebenaran, terutama dalam masalah ketuhanan (metafizik). Sebelum menolak
falsafah, beliau bersungguh-sungguh mempelajari ilmu itu dengan menelaah kitab-kitab ahli falsafah, walau pun
tanpa guru. Setelah dihalusi, difahami dan diteliti pemikiran falsafah, beliau mendapati falsafah mempunyai
kepalsuan, kekaburan, kesamaran dan khayalan.

Dalam buku ‘al-Munqidh Min ad-Dhalal,’ Imam al-Ghazali telah membahagi ahli falsafah kepada tiga golongan;

1. Pertama: Ad-Dahriyyun (Materialist), iaitu golongan silam yang tidak mempercayai kewujudan Tuhan
Pencipta. Mereka berpendapat alam ini wujud dengan sendiri tanpa ada penciptanya.
2. Kedua : At-Tabieyyun (Naturalist), iaitu golongan yang menumpukan kajian kepada alam dan tabie. Mereka
mengakui kewujudan Tuhan Pencipta, tetapi mengingkari adanya Hari Akhirat, syurga, neraka dan kiraan
amal.
3. Ketiga : Al-Ilahiyyun (Theist), iaitu golongan terkemudian daripada kalangan ahli falsafah seperti Socrates
(469-399 S.M), Plato (427-347 S.M) dan Aristotles (385-322 S.M).

Al-Ghazali menyatakan golongan pertama (Materialist) dan kedua (Naturalist) adalah sesat kerana masing-masing
mengingkari kewujudan Tuhan Pencipta dan kebangkitan semula manusia. Beliau juga menolak golongan ketiga,
walau pun mereka juga bertentangan dengan fahaman Materialist dan Naturalist. Tidak ketinggalan, al-Ghazali telah
menyesatkan pengikut-pengikut mereka daripada ahli falsafah Islam seperti Ibn Sina (370-428 H) dan al-Farabi (873-
950 H).

Menurut Mahmud Qasim ketika berucap sempena Perayaan Memperingati al-Ghazali di Damsyik pada tahun 1961,
perkara yang tidak disenangi oleh al-Ghazali berhubung dengan ahli-ahli falsafah Islam seperti al-Farabi dan Ibn
Sina ialah sikap mereka yang bertaklid kepada golongan terdahulu dalam persoalan-persoalan agama berdasarkan
apa yang didapati tentang kebenaran ilmu pengetahuan mereka dalam matematik, kejuruteraan, astronomi dan ilmu-
ilmu yang tidak disentuh oleh agama. Al-Ghazali seterusnya menyerang ahli-ahli falsafah, terutama Ibn Sina dan al-
Farabi dalam kitabnya ‘Maqasid al-Falasifah’, dan turut diperkukuhkan serangannya kepada kebatilan falsafah
dalam bukunya ‘Tahafut al-Falasifah’. (Awang, 1998)

Menurut al-Ghazali, ahli falsafah banyak melakukan kesalahan dalam bidang Ilahiyyat (Metafizik), iaitu ilmu yang
membicarakan hal-hal ketuhanan. Terdapat dua puluh persoalan dalam hal ini yang dianggap bid’ah oleh al-Ghazali
dan tiga daripadanya menjadi dihukumkan sesat dan menyalahi pandangan Islam, iaitu:

1. Pengingkaran kebangkitan semula jasad manusia.

2. Pembatasan ilmu Allah hanya kepada perkara-perkara kulliyyat (umum) sahaja da tidak tahu secara
terperinci.
3. Pandangan bahawa alam ini qadim.

Hasil daripada kritikan al-Ghazali, beliau telah berjaya menjatuhkan nilai ilmiah falsafah dari takhta keagungan yang
selama ini dipandang mulia oleh masyarakat. Beliau juga berjaya mendedahkan secara terperinci segala kelemahan
dan tembelang ilmu falsafah, terutama menerusi karyanya,‘Tahafut al-Falasifah.’ Falsafah Islam yang ketika itu
dipopulari oleh Ibnu Sina dan al-Farabi dan disanjung oleh masyarakat menjadi hina dan dijauhi oleh umat Islam.

Walau pun begitu, falsafah kembali bermaya selepas munculnya Ibn Rusd bersama bukunya ‘Tahafut at-Tahafut’
untuk mempertahankan ilmu falsafah dan menjawab balik kritikan al-Ghazali. Dalam hal ini, ada sarjana barat yang
menulis, “...al-Ghazali telah menikam ilmu falsafah di sebelah timur dengan tikaman maut, hampir begitulah juga
keadaannya di barat, tetapi Ibn Rusd telah mempertahankannya. Falsafah terus hidup untuk tempoh seratus tahun
lagi.”

BIBLIOGRAFI

Al-Ghazali, al-Munqidh Min al-Dhalal, Maktabah al-Jundi, Mesir, t.t.

Awang, Pauzi bin Haji, Al-Imam Al-Ghazali : Satu Tinjauan Bidang Falsafah, Kertas kerja Seminar Al-Imam Al-Ghazali dan Sumbangannya anjuran
Akademi Islam Universiti Malaya dan Bahagian Hal Ehwal Islam, Jabatan Perdana Menteri pada 23-25 September 1998.

Rafa’ei, Ahmad Farid, al-Ghazali Muallafatuhu Ma’a Muqaddimah Anhu, Dar al-Ma’mun, Kaherah, 1936.

Za’bub, Adil, Al-Imam Ghazali dan Metodologi Kajiannya, terjemahan Osman Haji Khalid, Dewan Bahasa &

Pustaka, Kuala Lumpur, 1993.

http://citu.uitm.edu.my/component/content/article/53-artikel-citu/35-pandangan-al-ghazali-terhadap-
falsafah-l-suatu-tinjauan-ringkas.html