BÖLÜM 3

LAPLACE DÖNÜŞÜMLERİ

3.1 Laplace Dönüşümü:Laplace dönüşümü, integral alma işlemine dayanan bir

yöntemdir. Bu dönüşümler kullanılarak bir diferansiyel denklem bir cebirsel denkleme
dönüştürülür ve elde edilen problem integral teknikleriyle önceki halinden çok daha
kolay çözülebilir. Laplace dönüşümlerinin en yaygın kullanıldığı alanlar;

• Elektrik-elektronik devre uygulamaları

• Fiziksel sistemlerin çözümü

olarak açıklanabilir.

Tanım 3.1: t ≥ 0 için tanımlı bir f(t) fonksiyonunu ele alalım. f ’nin laplace dönüşümü:

∞
{ f (t)} = F (s) = ∫ e−st ⋅ f (t)dt ........ (3.1)
0
şeklinde tanımlanır. Bu laplace dönüşümü has olmayan integralin yakınsak olduğu bütün
s değerleri için tanımlıdır.

(3.1) deki has olmayan integral t integral değişkenine ilaveten s parametresine

bağlıdır. Bundan dolayı (3.1)’deki integralin yakınsak olması, s’ye bağlı F(s)
fonksiyonuna yakınsaması anlamındadır.

Şimdi, belli başlı f(t) fonksiyonları için {f (t)} dönüşümünü s’nin değerlerine
bağlı olarak hesaplayalım.

Örnek 3.1: f (t ) =1 ise { f (t )} = ? (t ≥ 0 )

 1 − st ∞
∞ − st  1 −bs 1 
Çözüm : {1} = ∫0 e dt=  − e | = lim − e + 
 s b →∞
 3 s
 0
1
{1} = ( s > 0) ........ (3.2)
s
Örnek 3.2: f (t ) = e at , t ≥ 0 için {f (t)} =?
∞  e − ( s − a )t ∞

Çözüm : {e } =
at
∫
∞
e −st
⋅ e dt
at
=∫ e −( s − a )t
dt =  − |
 s−a
0 0
0

 e −( s −a )t b
= lim − | Burada, s-a>0 için t → ∞ iken
b→∞
 s−a 0
−( s −a ) t
e → 0 olur. Böylece,
1
{eat} = , (s > a) (3.3)
s− a

bulunur. s ≤ a için yukarıdaki has olmayan integral yakınsak olur.

75
Örnek 3.3: Varsayalım ki f (t ) = t n , t ≥ 0 ve n ∈0 + olsun. Buna göre,

{f (t) = }{tn) = ?

n ∞
−st n −st n b
Çözüm : {t } = ∫0 e ⋅ t dt = lim ∫0e t dt
b→∞

kısmi integral yardımıyla;

t n = u ⇒ n ⋅ t n −1 = dt = du  1 n − st b n b
= lim − t e | + lim ∫ e t dt
− st n −1
1
e −st dt = dv ⇒ − e −st = v
s
b→∞
 8 0 s b→ ∞ 0

0 {t n −1 }
b
lim ∫ e−st ⋅ tn−1dt = {tn−1} elde edilir. Buna göre;
b→∞ 0

n
{tn} = ⋅ {tn−1} , s > 0
s
elde edilir. Bu eşitlikten, n>1 için;
n −1
{tn−1} = ⋅ {tn−2}
s

bulunur. {tn−1} değeri {tn} ‘de yerine yazılırsa;

n( n − 1)
{tn} = 2
⋅ {tn−2}
s
olur. Bu şekilde devam edilirse;

n( n − 1)( n − 2) .......⋅ 2⋅1

{tn} = n
⋅ {t0}
s
ve
1
{t0} = {1} = değeri son eşitlikte yerine yazılırsa;
s
n!
{tn} = , s> 0 (3.4)
sn+1
olarak elde edilir.Buna göre;
1
{t} =
s2
2
{t2} = 3
s
6
{t3} = 4
s
olduğu görülür. Laplace dönüşümü bir lineer dönüşümdür. Aşağıdaki teorem Laplace
dönüşümünün lineerliği ile ilgilidir.
76
Teorem 3.1: a ve b sabit sayılar olmak üzere;

{a ⋅ f (t) + b ⋅ g(t)} = a ⋅ {f (t)}+ b ⋅ {g(t)} (3.5)

özelliği her s için geçerlidir.

İspat: Laplace dönüşümünün tanımından;

{a ⋅ f (t) + b⋅ g(t)} = ∫ e −st ⋅ [ a ⋅ f (t ) + b ⋅ g (t )] dt

∞

= lim ∫ e − st ⋅ [ a ⋅ f (t ) + b ⋅ g (t )] dt
æ

æ →∞ 0

= a lim ∫ e −st ⋅ f (t ) dt  + b lim ∫ e −st ⋅ g (t )dt 

æ æ

 æ →∞ 0   æ →∞ 0 
= a ⋅ {f (t)}+ b⋅ {g(t)}
olarak bulunur.

3.2. Gamma Fonksiyonu

∞
Γ( x ) = ∫ e −t t x −1 dt
0
( x > 0) (3.6)
fonksiyonuna gamma fonksiyonu denir. Burada, has olmayan integral x>0 için
yakınsaktır.

x’ in bazı değerleri için Γ( x ) fonksiyonunun değerlerini bulalım.

∞ b  −t b
Γ (1) = ∫ e ⋅ dt = lim ∫ e dt = lim − e | = 1
−t −t
(3.7)
0 b→ ∞ 0 b→ ∞
 0
şimdi de;
b
Γ( x + 1) = lim ∫ e −t t x dt değerini bulalım.Kısmi integral yardımıyla;
0 b →∞

t x = u ⇒ x ⋅ t x −1 dt = du
Γ( x + 1) = lim − e −t ⋅ t x + x ∫ e −t ⋅ t x −1 dt 
b

−t
e dt = dv ⇒ −e −t
=v b →∞ 
 0 

= lim ( − e −t t x ) + x ⋅ lim ∫ e −t t x −1 dt
b

b →∞ b →∞ 0

0 Γ( x )

Γ(x +1) = x⋅ Γ(x) (3.8)

bulunur. (3.8) eşitliğinden:

Γ( 2) =1 ⋅ Γ(1) =1!
Γ(3) = 2 ⋅ Γ( 2) = 2 ⋅1! = 2!
Γ( 4) = 3 ⋅ Γ(3) = 3 ⋅ 2! = 3!
ve bu şekilde devam edilerek;
Γ( n +1) = n! n ≥ 0 olur. (3.9)
77
 1
Γ( x ) fonksiyonunun önemli bir özelliği x = değeri için ortaya çıkar. Buna
2
göre, u 2 = t dönüşümü yapılırsa;

 1 ∞ −1 ∞ 2
Γ  = ∫ e−tt 2dt = 2⋅ ∫ e−u ⋅ du= π (3.10)
 2 0 0

ve buradan;

∞ −U 2 π
∫0 e du =
2
(3.11)

bulunur.Gamma fonksiyonun diğer özelliklerine burada değinilmeyecektir. Sadece, bu

anlatılan bilgiler bizim için yeterli olacaktır.Şimdi, Örnek 3.3’deki tn fonksiyonunun
laplace dönüşümünü Γ( x ) fonksiyonu kullanarak bulalım.

n ∞ − s nt
0∫
{t ) = e t d t
u du
olduğunu biliyoruz. Eğer, u = st dönüşümü yapılırsa, t = ve dt = olur. Bu
s s
değerler, {tn} eşitliğinde yerine yazılırsa;
1 ∞ Γ(n + 1)
{tn} = n+1
⋅ ∫ e−uundu = (3.12)
s 0
sn+1
olarak bulunur. s>0 için u = s ⋅ t > 0 olduğundan ve Γ( n +1) = n! olduğundan;
n!
{tn} = n+1 , s>0 (3.13)
s
olarak bulunur.

Şimdi hem Teorem-1; hem de Γ( x ) fonksiyonunun özelliğini kullanacağımız

basit birörnek yapalım.
3
Örnek 3.4: {5t 2 + 2t 2 }= ?

Çözüm : Teorem 3.1’den;

3 3
{5t 2 + 2t 2 }= 5⋅ {t 2}+ 2⋅ {t 2 } yazarız ve (3.12) ile ( 3.13) nolu
 5
3 Γ 
2 2
denklemlerden {5t2 + 5 2 + 2 5 
2t 2} =
s s 2
elde edilir. Γ( x ) fonksiyonunun özelliklerinden;

5 3 3 3 1 1 3

Γ  = Γ  = ⋅ ⋅ Γ  = π
2 2 2 2 2 2 4
olduğuna göre;
78
 3 10 3 π
{5t 2 + 2t 2 }= bulunur.
s3 2 s5
Örnek 3.5: {sinhat} = ?
e at − e −at
Çözüm : sinh at = (a>0) olduğuna göre;
2
 −at
e − e 
at

{sinhat} =   yazılır ve Teorem-1’den;

 2 

1 1
⋅ {eat}− ⋅ {e−at}
=
2 2
1 1
ve {e−at} =
at
bulunur. Örnek3.2’den {e } = değerleri yerine yazılırsa;
s− a s+ a

1 1 1 
{sinhat} =  − 
2 s − a s + a 

a
{sinhat} = , s>a>0 (3.14)
s − a2
2

olarak bulunur. Benzer şekilde,

e at + e −at
cosh at = ifadesinden;
2

s
{coshat} = , s>a>0 (3.15)
s − a2
2

olduğu açıktır.

Örnek 3.6: {cosat} = ? {sinat} = ?

Çözüm : Bu değerlerden sin at fonksiyonunun laplace dönüşümünü hem Teorem-1’i

kullanarak, hem de {f (t)} tanımından bulalım.
e iat − e −iat
1.yol: sin at = olduğuna göre;
2
 iat −iat 
e − e 
{sinat} =  

 2 

yazılır ve Teorem-1 uygulanırsa;
1 1
{eiat}− {e−iat}
{sinat} =
2 2
1 1
olur. Örnek-2 uygulanarak {eiat}= ve {e−iat} = değerleri son eşitlikte
s − ia s + ia
yerine yazılırsa;

1  1 1 
{sinat} = ⋅ − 
2  s − ia s + ia 
a
{sinat} = , s > Re( ia ) = 0 (3.16)
s2 + a2
olarak bulunur.
79
 ∞
2.yol: {sinat} = ∫0 e−st sinat ⋅ dt (t>0)
b
= lim ∫ e −st sin at ⋅ dt yazılır ve kısmi integral uygularsak;
b →∞ 0

 e − st  b
= lim 2 2 ⋅  s ⋅ sin at + a ⋅ cosat |
b→ ∞ s + a
  0

 e − st e − sb 
= lim  2
b →∞ s + a 2
− ( s ⋅ sin ab + a ⋅ cos ab ) 
 s +a
2 2

a
{sin at} = , s >0
s + a2
2

olarak bulunur. Benzer şekilde;

s
{cosat} = , s>0 (3.17)
s + a2
2

olarak bulunur.

Örnek 3.7:  {4e−2t + 3sin2 t − 5cos2 t + t3} = ?

Çözüm : Teorem-3.1’den;

{ }
 4e−2t + 3sin2 t − 5cos2 t + t3 = 4{e−2t }+
3
2
3 5 5
{1}− {cos4t}− {1}− {cos2t}+ {t3}
4 2 2

1 olur ve yandaki özdeşlikler ve (3.17)’den;

sin 2 t = (1 − cos 2t )
2
1 1 3 1 3 s 5 1 5 1 5 s 6
sin 2 2t = (1 − cos 4t ) = 4⋅ + ⋅ − ⋅ 2 − ⋅ − ⋅ − ⋅ 2 + 4
2 s + 2 2 s 4 s + 16 2 s 2 3 2 s + 4 s
1
cos 2 t = (1 + cos 2t )
2 4 1 3 s 5 s 6
= − + ⋅ 2 − ⋅ 2 + 4
s + 2 s 4 s + 16 2 s + 4 s

olarak bulunur.

3.3 Ters Laplace Dönüşümleri

Eğer F(s), f(t) sürekli fonksiyonunun dönüşümü olarak yazılabiliyorsa; f(t) tek
türlü belirlidir. Bunu varlık ve teklik teoreminde ele alacağız. Bu açıklamadan sonra; ters
laplace dönüşümü aşağıdaki gibi tanımlanır.

Tanım 3.2: Eğer F ( s ) = { f (t )} ise f(t) fonksiyonuna F(s)’nin Ters Laplace dönüşümü
denir ve;
f (t) =−1{F (s)} (3.18)

şeklinde gösterilir.

80
 Şimdiye kadar verdiğimiz örneklerde, belli başlı fonksiyonların laplace
dönüşümlerini vermiştik. Şimdi de birkaç örnekte ters laplace dönüşümünü inceleyip,
bunları bir tablo halinde sunalım.

Örnekler:
1 1
 {t} = ⇒ −1  = t
s  s
1  1 
3t
 {e } = ⇒ −1 =e
3t
s− 3  s − 3
 2 2
 {sin2t} = ⇒ −1 2
2  = sin2t
s +4  s + 4
s  s 
 {cos3t} = 2 ⇒ −1 2  = cos3t
s +9  s + 9

Tablo 3.1: Laplace Dönüşüm Tablosu

No f (t) =−1(F (s)) F (s) = ( f (t))

1 1 1
, s >0
s
2 e at 1
, s>a
s −a
3 sin( at ) a
, s>0
s + a2
2

4 s
cos( at ) , s>0
s + a2
2

5 a
, s> α
e αt
⋅ sin( at ) ( s − α) 2 + a 2
6 s −α
, s> α
e αt
⋅ cos( at ) ( s − α) 2 + a 2
7 n!
, s >0
t n , n ≥0 s n +1
8 Γ( p + 1)
t p , p >1
, s >0
s p +1
9 s
cosh( at ) , s> a
s − a2
2

10 a
sinh( at ) , s> a
s − a2
2

11 e −as
u (t − a ) , s >0
s
12 n!
, s>a
t n e at ( s − a ) n+1
13 s 
f (ct ) − F 
c 
81
 14 e bt ⋅ f (t ) F ( s −b)
15 2as
t sin( at )
(s 2
+ a2 )
2

16 s2 − a2
t cos( at )
(s 2
+ a2 ) 2

17
f (n)
(t ) s n F ( s ) − s n −1 f (0) −........ − f ( n −1)
(0)

Tanım 3.3: f (1) fonksiyonunu ele alalım ve sonlu bir a ≤ t ≤ b aralığında sonlu
sayıda alt aralığa bölelim. Bu sonlu aralıkların her birinde;

a) f fonksiyonu bu alt aralıkların iç bölgelerinde sürekli ise

b) t, bu aralıkların uç noktalarından her birine yaklaşırken f(t) limiti
sonlu

özelliklerine sahip ise f fonksiyonu a ≤ t ≤ b aralığında parçalı süreklidir denir.

Tanım 3.4: a ≤ t ≤ b aralığında tanımlı bir f (t ) fonksiyonunu ele alalım. a < t 0 < b
şartına uyan bir t0 noktası için;

lim f (t ) = lim f ( t 0 + ε ) (3.19)

t → t0 + ε →0

lim f (t ) = lim f ( t 0 − ε ) (3.20)

t → t0 − ε →0

limitlerine sırasıyla f(t) fonksiyonunun t0 noktasındaki sağdan ve soldan limiti denir ve

bazen f ( t 0 +) , f ( t 0 −) olarak da gösterilir.
Tanım 3.5: f : A ⊂ R → R, ∀t ∈ A, t ≠ t 0 , t 0 ∈ A olmak üzere; ∀ε > 0 için ∃δ > 0
sayısı bulunabiliyorsa, ε, t −t 0 < δ iken f (t ) − f (t 0 ) <ε kalıyorsa f fonksiyonu t=t0
noktasında, noktasal süreklidir denir ve;

lim f (t ) = f (t 0 ) olarak gösterilir.

t →t 0

Not: Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi, bir f(t) fonksiyonu t = t0 noktasında aşağıdaki

durumlarda süreksiz olur ve bu süreksizliğe sıçrama (atlama) süreksizliği denir. Bu
durumlar;

i) lim f (t ) yoksa [ (3.19) ve (3.20) birbirine eşit değilse ]

t →t0

ii) f (t 0 ) yoksa ( f(t) fonksiyonu t0 noktasında tanımsızsa )

iii) (i) ve (ii) mevcut, fakat birbirine eşit değilse

82
şeklinde özetlenir.Bunlara ilaveten, f(t) fonksiyonunun t0 noktasındaki sıçraması;

+ −
f (t 0 ) − f (t 0 ) (3.21)

olarak tanımlanır. Aşağıdaki şekilde parçalı sürekli bir fonksiyonun grafiği verilmiş ve
belirtilen noktalarda sıçrama değerleri verilmiştir. (Şekil.3.1)

Şekil 3.1: Parçalı sürekli bir fonksiyonda sıçrama değerleri

Buna göre;

− +
t0 noktasındaki sıçrama; f (t 0 ) − f (t 0 )
− +
t1 noktasındaki sıçrama; f (t1 ) − f (t1 )
− +
t2 noktasındaki sıçrama; f (t 2 ) − f (t 2 )

olarak tanımlanır.

Tanım 3.6: Parçalı sürekli fonksiyonların en bilinen örneği;

 0, t < 0
u (t ) =  (3.22)

 1, t ≥ 0
olarak tanımlanan birim basamak fonksiyonudur. Bu fonksiyonun grafiği;

83
 Şekil 3.2 . Birim basamak fonksiyonu [ u(t) ]

şeklindedir. u(t) fonksiyonunun laplace dönüşümü;

1
{u(t)}= {1} = , s>0 (3.23)
s
sadece u (t ) = 1 ( t ≥ 0 ) için tanımlıdır.Genelleştirecek olursak;

 0, t < t0
u(t) = u(t − t0 ) =  (3.24)

 1, t ≥ t0
birim basamak fonksiyonu t=t0 noktasında sıçrama değerine sahiptir ve grafiği aşağıdaki
gibidir.(Şekil.3.3)

Şekil 3.3: t=t0 noktasında u(t) birim basamak fonksiyonunun sıçraması

Örnek 3.8: {u(t − t0 )}= ? ( t > t0 )

Çözüm : t>t0 için u(t-t0)=1 olduğundan;

∞ ∞
{u(t − t0 )}= ∫ e−st ⋅ u( t − t0 ) dt = ∫ e−st ⋅1⋅ dt
0 0

 e − st b
t0 s
= lim − | =
e
(s>0, t0>0) olarak bulunur.
b→ ∞
 s t0
s
Tanım 3.7: t>t0 için tanımlı f(t) fonksiyonunu ele alalım. α sabit sayısı ve t0, M pozitif
sabitleri için;
f(t) ≤ M .eαt , t ≥to (3.24)

84
oluyorsa f fonksiyonuna üstel mertebeli fonksiyon denir. Burada, t → ∞ için
f (t ) → ∞ olduğu aşikardır.

Teorem 3.2: Laplace Dönüşümünün Varlığı:

f(t) fonksiyonu t → ∞ için üstel mertebeli bir fonksiyon ve t>0 için parçalı
sürekli olsun. Bu durumda, f(t)‘ nin laplace dönüşümü:

{f (t)} = F (s)

mevcuttur. Yani, bu f(t) parçalı sürekli fonksiyonu (3.24) şartını sağlanırsa, F(s), bütün
s>α için mevcuttur.

İspat: İlk olarak (3.24) formülünde t0=0 alalım. Bu durumda, f (t ) parçalı sürekli
fonksiyonu [0,t0] aralığında sınırlıdır. f (t ) ≤M olacak şekilde 0 ≤ t ≤ t 0 için f(t)
üstten sınırlıdır. t ≥ 0 için e αt ≥ 1 olduğundan f (t ) ≤ M ⋅ e αt her t ≥ 0 için doğrudur.
Mutlak yakınsak bir integral yakınsak olduğundan;
∞
∫0
e −st ⋅ f (t ) dt
integralinin s>α için mevcut olduğunu göstermemiz ispat için yeterli olacaktır.

Buna göre;

∞ b
∫0
e −st ⋅ f (t ) dt = lim ∫ e −st ⋅ f (t ) dt
b →∞ 0

olduğundan f(t) değeri yerine (3.24)’deki eşitsizlikten;

∞ M
⋅ f (t ) dt ≤ ∫ e −st ⋅ Me αt dt = M ∫ e −( s −α) t dt ≤ M ∫ e −( s −α) t dt =
b b b
∫0 e
−st
, ( s > α)
0 0 0 s −α

yazılırsa, teorem ispatlanmış olur. Bununla birlikte, s > α için;

∞ M
F ( s ) ≤ ∫ e −st ⋅ f (t ) dt ≤ (3.25)
0 s −c
olduğu görülür. s → ∞ için (3.25) eşitsizliğinin limiti alınırsa; aşağıdaki sonuç ortaya
çıkar.

Sonuç: Varsayalım ki, f(t) fonksiyonu parçalı sürekli ve üstel mertebeli bir fonksiyon
olsun. Bu durumda;

lim F ( s ) = 0 olur. (3.26)

s →∞

Teorem 3.3: Ters Laplace Dönüşümünün Tekliği

f(t) ve g(t) fonksiyonları Teorem-2 ile verilen sürekli ve üstel mertebeli iki
fonksiyon olsunlar. Ayrıca, f(t) ve g(t)’ nin laplace dönüşümleri mevcut ve sırasıyla F(s),

85
G(s) olsun. Eğer, bütün s>α değerleri için F(s)=G(s) ise f(t)=g(t) olup f ve g her ikisi de
süreklidir.
3.4 Başlangıç Değer Problemlerinin Dönüşümü
Sabit katsayılı lineer diferansiyel denklemlerin çözümünde laplace dönüşümünün
nasıl olacağı ve bu türevlerin, integrallerin dönüşümünün nasıl yapılacağı bu bölümde ele
alınacaktır. Öncelikle,

a ⋅ y ′′(t ) + b ⋅ y ′(t ) + c ⋅ y (t ) = f (t ), y (0) = y 0 , y ′(0) = y1 (3.27)

sabit katsayılı lineer diferansiyel denklemini göz önüne alalım. Laplace dönüşümünün
lineerliğinden (3.27)’deki denklemi;

a ⋅ {y′′(t)}+ b⋅ {y′(t)}+ c ⋅ {y(t)}= {f (t)} (3.28)

denklemine dönüştürülür. Burada, {y′′(t)} ve {y′(t)} türevleri bilinmediğinden
bunların nasıl bulunacağı aşağıdaki teorem ile verilmiştir.

Tanım 3.8: f(t) fonksiyonu bir [a,b] aralığında parçalı sürekli ve bu aralığın bazı
noktaları dışında bu aralıkta diferansiyellenebilir ise f ′(t ) fonksiyonu [a,b] aralığında
parçalı sürekli olur. Bu durumdaki f(t) fonksiyonuna parçalı düzgün (pürüzsüz = smooth)
denir. Aşağıdaki grafikte f fonksiyonunun grafiği üzerindeki bazı köşe noktalarında
f’ türev fonksiyonunun süreksizliği gösterilmiştir. (Şekil.3.4)

Şekil 3.4. f ′ ’nün f ’in grafiğine göre süreksizlik grafiği

Teorem 3.4: Türevlerin Dönüşümü

86
 Varsayalım ki, t ≥ 0 için f (t ) fonksiyonu sürekli ve parçalı düzgün (pürüzsüz)
ve üstel mertebeli bir fonksiyon olsun. Yani, M, α , t0 pozitif sayıları için;

f (t ) ≤ M ⋅ e αt ( t ≥ t0 ) olsun. O halde;

{ f ′(t )} = s ⋅ { f (t )} − f (0) = s ⋅ F ( s ) − f (0) (3.29)

olarak bulunur.Bu teoremin ispatı için tanımda;

∞
{f ′(t)} = ∫ e−st ⋅ f ′(t) dt yazılır ve kısmi integral yardımıyla;
0

u = e −st  − st ∞
∞
du = se −st dt =  e ⋅ f (t ) | + s ⋅ ∫ e − st f (t )dt

0
dv = f ′(t ) dt  0
v = f (t ) olarak bulunur. Burada, t → ∞ için e −st ⋅ f (t ) değeri ( s > α) iken 0’a
∞
yaklaşırken t=0 için f(0) olur. ∫
0
e −st f (t ) dt değeri F(s) olduğuna göre;

{f ′(t)}= − f (0) + s ⋅ F (s)

veya
{f ′(t)}= s ⋅ F (s) − f (0)

bulunur. (3.28) nolu denklemde L{ y ′′(t )} ile ifade edilen 2. mertebeden türevin laplace
dönüşüm değerini yine yukarıdaki mantığa benzer olarak aşağıdaki gibi elde edebiliriz.

Varsayalım ki, g (t ) = f ′(t ) Teorem 3.4’deki hipotezleri sağlasın. Buna göre;

{f ′′(t)}= {g′(t)}= s ⋅ {g(t)}− g(0)

yazılır ve {g(t)} yerine {f ′(t)} değeri yazılırsa;

= s ⋅ {f ′(t)}− f ′(0)

= s ⋅ [ s ⋅ {f (t)}− f (0)] − f ′(0)

= s2 ⋅ {f (t)}− sf (0) − f ′(0)

bulunur. {f (t)} = F (s) değeri yerine yazılarak;

{f ′′(t)} = s2 ⋅ F (s) − s ⋅ f (0) − f ′(0) (3.30)

olarak elde edilir.Eğer bu şekilde devam edilirse aşağıdaki sonuca ulaşırız.

Sonuç: Varsayalım ki, f , f ′, f ′′, ....... , f ( n −1) türev fonksiyonları t ≥ 0 için sürekli
ve parçalı düzgün olsun. Ayrıca, bu fonksiyonların herbiri üstel mertebeden olsunlar.
Buna göre;

87
 {f (n) (t)} = sn ⋅ {f (t)}− sn−1 ⋅ f (0) − sn−2 ⋅ f ′(0) − ....... − f ( n−1) (0)

( n −2 ) ( n −1)
= s n ⋅ F ( s ) − s n −1 f (0) − ....... − s ⋅ f ( 0) − f (0) (3.31)
sonucu elde edilir.

Örnek 3.9: y ′′ − y ′ − 12 y = 0, y (0) = 1, y ′(0) = −2 başlangıç değer problemini

çözünüz.

Çözüm : Laplace dönüşümünün lineerliği kullanılırsa;

{y′′(t)}− {y′(t)}− 12⋅ {y(t)}= {0} (*)

yazılır ve türev değerleri yerine yazılırsa;

{y′′(t)} = s2 ⋅ {y(t)}− s ⋅ y(0) − y′(0)

{y′′(t)} = s2 ⋅ y(s) − s ⋅ y(0) − y′(0)
{y′′(t)} = s2 ⋅ y(s) − s + 2
{y′(t)}= s ⋅ {y(t)}− y(0)
= s ⋅ y ( s ) −1
bulunur. Bu değerler, (*) ifadesinde yazılırsa;

s 2 ⋅ y ( s ) − s + 2 − s ⋅ y ( s ) +1 −12 ⋅ y ( s ) = 0
[ ]
y ( s ) ⋅ s 2 − s − 12 = s − 3
s −3 s −3
y(s) = 2 =
s − s − 12 ( s − 4 )( s − 3)

olur. Kısmi kesirler yönteminden;

s −3 A B
= +
s − s − 12 s − 4 s + 3
2

1 6
s − 3 = A( s + 3) + B( s − 4 ) ⇒ A = , B = bulunur.
7 7
Böylece;
1 1 6 1
y(s) = ⋅ + ⋅
7 s −4 7 s +3
1  1  6 −1 1 
−1{y(s)}= ⋅ −1 + ⋅  
7  s − 4 7  s + 3

1 4t 6 −3t
y (t ) = ⋅e + ⋅e olarak bulunur.
7 7

Örnek 3.10: y ′′ + 4 y ′ + 13 y = sin 2t , y (0) = 2, y ′(0) = 1 başlangıç değer problemini

çözünüz.

Çözüm : İlk olarak, laplace dönüşümü uygulanırsa;

88
 {y′′(t)}+ 4{y′(t)}+ 13{y(t)}= {sin2t}
ve türev dönüşümleri;
{y′′(t)} = s2 ⋅ {y(t)}− s ⋅ y(0) − y′(0))
= s 2 ⋅ y ( s ) − 2 s −1
{y′(t)}= s ⋅ {y(t)}− y(0)
= s ⋅ y(s) − 2
bulunur. Bu değerler, laplace dönüşümünde yazılırsa;
2
s 2 y ( s ) − 2 s − 1 + 4 s ⋅ y ( s ) − 8 + 13 ⋅ y ( s ) = 2
s +4
ve y (s ) yalnız bırakılırsa;
2
2s + 9 + 2
y(s) = 2 s +4
s + 4 s + 13

gerekli düzenlemeler yapılırsa;

2s + 9 2
y(s) = + 2
s + 4 s + 13 ( s + 4 )( s + 4s + 13)
2 2

y( s) = 2 ⋅
( s + 2) +
5
+ 2
2
s + 4 s + 13
2
( )(
s + 4s + 13 s + 4 s + 4 s + 13
2 2
)
s+ 2
= {e−2t cos3t} olur. Diğer yandan;
( s + 2) 2
+9

5 5 3 5
⋅ = ⋅ {e−2t sin3t}
=
s + 4s + 13 3 ( s + 2) + 9 3
2 2

bulunur. Ayrıca,
2 As + B Bs + D
= + 2
(s 2
+ 4)( s + 4 s + 13)
2
s + 4 s + 4 s + 13
2

eşitliğinden;
8 18 8 14
A=− , B= , C= , D=
145 145 145 145

bulunur. Bu değerler yerine yazılırsa;

2 8 9 8 2
=− {cos2t}+ {sin2t}+ {e−2t cos3t}− {e−2t sin3t}
(s 2
)( 2
+ 4 s + 4s + 13 ) 145 145 145 435

 8 14 
 s+ 
 145 145 
=
8
⋅
( s + 2) − 2 ⋅ 3
s + 4 s + 13
2
145 ( s + 2 ) + 9 145 ( s + 2 ) 2 + 9
2

8 2
= ⋅ {e−2t ⋅ cos3t}− ⋅ {e−2t ⋅ sin3t}
145 435

89
elde edilir. Sonuç olarak;
5 8 9
y(s) = 2{e−2t cos3t}+ {e−2t sin3t}− {cos2t}+ {sin2t}
3 145 145
8 2
+ {e−2t cos3t}− {e−2t sin3t}
145 435
olarak bulunur. O halde, y(t)’yi bulmak için −1{y(s)} = y(t) kullanılarak;
1
y (t ) =
145
(
9 sin 2t − 8 cos 2t + 298 e −2t cos 3t − 241 e −2t sin 3t sonucu bulunur. )
2 at 2
Örnek 3.11: {t e } = olduğunu gösteriniz.
( s − a) 3
Çözüm : Eğer, f (t ) = t 2 a at ⇒ f (0) = 0 ve f ′(t ) = 2 t e at + at 2 e at olur. Bununla
birlikte;

a t2a t
{f ′ (t) = }{2te + a e t= s⋅ {f (t) − }f (0)
yazılır ve  ’ nin lineerlik özelliğinden;

{f ′(t)} = 2⋅ {teat }+ a ⋅ {t2eat } = s ⋅ {t2eat } (*)

bulunur. {t eat } değerini bulmak için aynı mantıkla;

f (t ) = t e at alınırsa; f (0) = 0 ve f ′(t ) = e at + a t e at

{f ′(t)} = {eat + at eat }= s ⋅ {f (t)}− f (0) = s ⋅ {teat }

{eat }+ a ⋅ {t eat } = s ⋅ {t eat }

{eat } = ( s − a) {t eat }

1
= {t eat} bulunur. {t eat } değeri (*) eşitliğinde yerine yazılırsa;
( s − a) 2

2⋅ {t eat }= ( s −a) {t2eat }

1
2⋅ = ( s − a) {t 2eat} ve böylece;
( s − a) 2

2
{t2eat} = , s > a olarak bulunur.
( s − a) 3

Teorem 3.5: İntegrallerin Dönüşümü

α
Eğer, f(t) fonksiyonu t ≥ 0 için parçalı sürekli ve f (t ) ≤ M ⋅ e , t ≥ t 0
koşulunu sağlayan üstel mertebeden bir fonksiyon olsun. Bu durumda,

90
 { t
 ∫ f (r ) dr =
0
} 1
s
⋅ {f (t)} =
F (s)
s
, ( s > α) (3.32)
tersine;

 F (s)  t
−1  = ∫0 f (r )dr olur. (3.33)
 s 
İspat: f (t ) parçalı sürekli olduğundan, analizin temel teoreminden;
t
g (t ) = ∫ f (r ) dr
0

süreklidir ve g ′(t ) = f (t ) olup f süreklidir. Böylece, t ≥ 0 için g (t ) sürekli ve

parçalı düzgündür.Bundan sonra,

t
g (t ) ≤ ∫ f ( r ) ⋅ dr ≤ M ⋅ ∫ eαt ⋅ dr =
0 α
t

0 α
M
( )
⋅ eαt − 1 <
M
⋅ eαt

olup g (t ) üstel mertebedendir. g (t ) için türev dönüşümü kullanılarak;

{ f (t)} = { g′(t)} = s ⋅ { g(t)} − g(0)

bulunur ve g (0) = 0 yerine yazılarak;

{
 ∫ f (r ) dr = { g(t)} =
t
0
} { f (t)}
s
elde edilir.

Teorem 3.6: Eğer, s > α için F (s) = { f (t)} ise

{
 eat ⋅ f (t) , } s > a + c için mevcuttur, ve

{ }
 eat f (t) = F (s − a) (3.34)
tersine;
−1{ F (s − a)} = eat ⋅ f (t) olur. (3.35)
İspat: Laplace dönüşümü tanımında;
∞
F ( s − a ) = ∫ e −( s −a ) t ⋅ f (t ) dt
0
∞
[
= ∫ e −st ⋅ e at f (t ) dt
0
]
{
=  e at f (t ) }
elde edilir. −1 operatörü uygulanarak;
−1{F (s − a)} = eat ⋅ f (t) bulunur.

Sonuç: Bu teoremin bir sonucu olarak e at ile çarpılan t’ ye bağlı fonksiyonların laplace
dönüşümü bulunurken s yerine s-a yazılır. Bunu aşağıdaki tablo ile aşağıdaki gibi
verebiliriz.
Tablo 3.2. - e at ⋅ f (t ) şeklindeki bazı fonksiyonların laplace dönüşümleri.

f (t) =−1{F (s)} F (s) = {f (t)}

91
 n!
, s>a
e ⋅t at n
( s − a ) n +1
s−a
, s>a
e ⋅ cos kt
at
( s − a)2 + k 2
k
, s>a
e ⋅ sin kt
at
( s − a) 2 + k 2

3.5. Konvolüsyon

Tanım 3.9: t ≥ 0 için tanımlı olan f ve g parçalı sürekli fonksiyonlarının konvolüsyonu:

( f ∗ g )( t ) = ∫0 f (τ ) g (t −τ ) dτ
t
(3.36)
şeklinde tanımlanır.

Teorem 3.7: Konvolüsyon Özelliği; varsayalım ki, f(t) ve g(t) fonksiyonları t ≥ 0 için
parçalı sürekli ve f (t ) ile g (t ) fonksiyonları da t → ∞ için M eαt ile
sınırlı olsunlar. Bu durumda, f (t ) ∗ g (t ) konvolüsyonunun laplace dönüşümü
s > α için mevcuttur ve;
{ f (t) ∗ g(t)} = {f (t)}⋅ {g(t)} (3.37)
tersine;
{F (s) ⋅ G(s)} = f (t) ∗ g(t) (3.38)
özelliği geçerlidir.

Teorem 3.8: Dönüşümlerin Diferansiyeli

f(t), t ≥ 0 için parçalı sürekli ve f (t ) ≤ M e αt koşuluna uyan üstel mertebeli

bir fonksiyon olsun. Buna göre,

{−t ⋅ f (t)}= F ′(s) , (s > α) (3.39)

veya
1
f (t) = −1{F (s)}= − 2
⋅ −1{F ′(s)} (3.40)
t
ve
{tn ⋅ f (t)}= ( − 1) n ⋅ F ( n) (s) ( n =1,2,..... ) olur. (3.41)

Örnek 3.12: {t2 ⋅ cos at} = ?

Çözüm: Formül (3.41) uygulanarak;

d2  s 
{t2 ⋅ cosat} = ( − 1) 2 ⋅ ⋅ 
ds2  s2 + a2 
d  a2s2 
=  
( )
ds  s 2 + a 2 2

2s ⋅ ( s − 3a )
2 2
=
(s + a )
2 2 3

bulunur.

92
 −1  1
Örnek 3.13:  arctan  = ?
 s
Çözüm: Formül (3.40) uygulanarak;

  1 1 −1 d  1

−1arctan
  = − ⋅   arctan  
  s  t  ds  s 
 1 
 
1 −1 s2 
= − ⋅  2
t   1 
1+  s  
 
1  −1  1 sint
= − ⋅ −1 2  = − ( − sint) =
t  s + 1 t t
bulunur.

Teorem 3.9: Dönüşümlerin İntegrasyonu:

αt
Varsayalım ki, f(t) fonksiyonu t ≥ 0 için parçalı sürekli ve f (t ) ≤M e
şartını sağlayan üstel mertebeli bir fonksiyon olsun. Ayrıca, f(t) fonksiyonu için;

f (t )
lim+ limiti var ve sonlu olsun. Bu durumda; (3.42)
t →0 t
 f (t)  ∞
  = ∫s F (r ) ⋅ dr , (s >α) ve benzer olarak; (3.43)
 t 
∞
f (t) = −1{F (s)} = t ⋅ −1{∫s F (r ) ⋅ dr} olur. (3.44)
sinht 
Örnek 3.14:  =?
 t 
Çözüm: Öncelikle (3.42)’deki limite bakarsak;

sinh t e t − e −t  0 
lim+ = lim+ = 
t →0 t t →0 2t 0 

L‘ hospital kuralından;
sinh t e t + e −t
lim+ = lim+ = 1 limit mevcuttur. O halde; (3.43) nolu eşitlikten;
t →0 t t →0 2
f (t ) = sinh t alınırsa;
sinht  ∞ ∞ dr
  = ∫s {sinht}⋅ dr = ∫s 2
 t  r −1
1 ∞ 1 1 
= ⋅∫  −  dr
2 s  r −1 r + 1
1   r −1 ∞
= ⋅  ln |
2   r + 1  s
olur. Böylece;

93
 sinht  1 s +1
  = ⋅ ln bulunur.
 t  2 s −1
 
 4s 
Örnek 3.15: −1 =?
2

 s 2
(+ 4 
 )
Çözüm: (3.44) nolu formül kullanılarak;
   4r ⋅ dr 
 4s  −1 ∞ 
−1  = t ⋅  ∫0 2
 2
(
 s +4 
2
 
 ) r + 42
2
( ) 

∞
−1
  2
r +4 = u
2

∫ (r
2rdr du
=∫ 2 = t ⋅   − 2 |
2rdr = du 2
+4 ) 2
u  r + 4 s 
1  2 
=− = t ⋅ −1 2 
u  s + 4
1
=− = t ⋅ sin2t
r +42
olarak bulunur.

3.5 Periyodik ve Parçalı Sürekli Zorlayıcı Fonksiyonlar

Elektrik veya mekanik sistemlerin matematik modelleri incelendiğinde ortaya

harici kuvvetlerin çıktığı ve bu modellerin süreksiz fonksiyonları içerdiği görülür. Bunun
en basit örneği, on-off fonksiyon olarak da adlandırılan ve Heaviside tarafından
geliştirilen birim basamak fonksiyonudur. Formülü ise;

U t0 (t ) = U ( t − t 0 ) = 0, eğer t < t0
1, eğer t ≥ t0
ile verilmişti. Ayrıca,
e−t0s 1
{u(t − t0 )}= idi. {u(t)} = iken bağımsız değişkende t yerine
s s
t-t0 yazılarak aşağıdaki özelliklere sahip fonksiyonlar için dönüşüm yapılır.

Teorem 3.11: Eğer, {f (t)} = F (s), s > α için mevcut ise;
{u(t − t0 ) ⋅ f (t − t0 )}= e−t0s ⋅ F (s) ve (3.45)

−1{e−t0s ⋅ F (s)}= u(t − t0 ) ⋅ f (t − t0 ) ( s > α + t0 ) (3.46)

elde edilir.Burada,

 0, t < t0
u( t − t0 ) ⋅ f (t − t0 ) =  (3.47)

 f (t − t0 ) , t ≥ t0
94
olarak elde edilir. Böylece, Teorem 3.11’ in sonucu olarak şunu söyleyebiliriz:
{ }
−1 e−t0s ⋅ F (s) fonksiyonunun t ≥ t 0 için grafiği, f(t) fonksiyonunun grafiği t0 birim
kadar sola kaydırılarak çizilir. Aşağıdaki şekilde bu taslak bir trafikte verilmiştir.
(Şekil.3.5)

Şekil 3.5: f(t) ‘nin t0 birim sağa kaydırılması.

3.6.Impulse Fonksiyonları: Dirac Fonksiyon

Fiziksel problemlerin çoğu küçük bir zaman periyodunda büyük niceliklerin

ortaya çıktığı impulse (itici, zorlayıcı) davranışa sahiptir. Bu problemlerin çoğu
diferansiyel denklemlerde karşımıza çıkar. Burada, g (t ) homojen olmayan terim
[ t 0 − ε ,t 0 + ε ] gibi çok küçük bir aralıkta çok büyük iken aksi durumlarda sıfır olur.
g (t ) ’nin toplam impulse’ı (itici gücü);

∞ ε
I (ε ) = ∫ g( t) dt = ∫ g( t) dt (3.48)
−∞ −ε

şeklinde bir integralle tanımlanır. Bundan başka;

1
 , − ε < t< ε
g( t ) = dε ( t ) =  2ε (3.49)
 0 , A kh sa il d e
şeklinde bir parçalı fonksiyon ile de tanımlanır. Burada, ε çok küçük bir değere sahip
olup, I (ε ) =1 ’dir. Buna göre,

lim I ( ε ) = 1 iken (3.50)

ε →0

lim d ε ( t ) = 0 , ( t ≠ 0) (3.51)
ε →0

olur. Bunlara bağlı olarak;

95
  δ ( t) = 0 t ≠ 0
 ∞ (3.52)
 ∫ − ∞ δ ( t) ⋅ d =t 1

fonksiyonuna Dirac-Delta fonksiyonu denir.Eğer, ( δ ) = εlim

→0
( dε ( t) ) denirse;

( δ ) = lim
1
ε →0 2εs
(
⋅ esε − e− sε = 1 ) (3.53)

olur. Daha genel olarak;

∞
δ∫ (t 0) ⋅− f(t) d = f(t0) t olur. (3.54)

−∞
Not: H 3 (t ) =Heaviside fonksiyonu olup U 3 (t ) olarak da gösterilir.
f (t ) laplace dönüşümüne sahip bir fonksiyon olsun.
( H c ( t) ⋅ f ( t − c) ) = e−cs ⋅ { f ( t)}
ve
{ H c ( t) ⋅ f ( t)} = e−cs ⋅ { f ( t + c)}
veya
{ }
−1 e−cs ⋅ F ( s) = H c ( t) ⋅ −1( F ) ⋅ ( t − c) olur.

Örnek 3.16: y ′′ + 3 y ′ + 2 y = 2δ ( t − 3), y ( 0 ) = 0, y ′( 0 ) = 1 başlangıç değer problemini

çözelim.
Çözüm: Öncelikle denkleme laplace dönüşümü uygulanırsa;

( y′′) + 3( y′) + 2( y) = 2{δ ( t − 3)}

s2 y( s) − s ⋅ y( 0) − y′( 0) + 3⋅ ( s ⋅ y( s) − y( 0) ) + 2⋅ y( s) = 2e−3s

ve gerekli düzenlemeler yapılıp y ( s ) yalnız bırakılırsa;

1 + 2 e −3 s
y( s ) = olur.
s 2 − 2s + 5

Bu son ifadeye ters laplace uygulanarak;

96
  −3s 
 1+ 2e 
y( t) = −1{ y( s)} = −1 2 

 s − 2s + 5 
1 t
y ( t ) = e ⋅ sin 2t + H 3 ( t ) ⋅ e t −3 ⋅ sin 2( t − 3) bulunur.
2

3.7 Laplace Dönüşümü İle Devre Çözümü

Bir elektrik yada elektronik devresinde geçici olayların oluşması için R direnç
elemanıyla birlikte bir endüktans veya bir kapasite bulunmak zorundadır. Devre çözümü
için endüktans ve kapasite elemanlarının ilk koşullarının olup olmadığı da gözönüne
alınmalıdır. R, L ve C elemanlarının Laplace transformasyonu ile devre çözümünde nasıl
kullanıldığını inceleyelim.

R (direnç) elemanı: Lineer bir R (direnç) elemanı için gerilim;

V ( t ) = R ⋅ i ( t ) ‘dir. V(t) ‘nin laplace dönüşümü alınarak;

{V ( t)} = R ⋅ {i ( t)} = V ( s) = R ⋅ I ( s) ‘dir.

L (endüktans) elemanı: Bir L endüktansının uçlarında indüklenen gerilim:

di ( t )
V (t ) = L ⋅ ‘dir.
dt
di( t) 
{V (t)}= L ⋅  
 dt 
(
V (s) = L ⋅ sI ( s) − I 0+ ( ))
I (0 ) endüktansın başlangıçta yani t=0 anında uçlarından çıkan akımdır. Eğer
+

I ( 0 + ) = 0 ise V(s);
V ( s ) = sL ⋅ I ( s )

C (kapasite) elemanı: Kapasite uçlarından akan akım;

dV ( t )
i( t ) = C ’dir. Laplace dönüşümü:
dt
 dV( t) 
{ i ( t)} = C ⋅ 
 dt 
[
 = C ⋅ sV( s) − V 0( )]
+

V (0 + ) kapasitenin t=0 anında uçlarında mevcut bulunan gerilimdir. V (0 + ) = 0 ise

1
V ( s) = I ( s ) olur.
sC

Bir devrenin analizi sırasında laplace dönüşümü kullanılacaksa L ve C

1
elemanlarının yerine sL ve empendans değerleri yazılır. R direnç elemanı aynen
sC
bırakılır ve bir direnç devresiymiş gibi çözüm yapılabilir.(Tablo.3.3)

Tablo 3.3 t düzleminden s düzlemine geçiş tablosu

97
 t domeni s domeni
V(t) V(s)
I(t) I(s)
R R
L sL
1
C sC
d s
dt
1
∫dt s

Şekildeki devrenin s domeni karşılığını bulunuz.

3.8 Laplace Dönüşümü ile Elektrik-Elektronik Devre Uygulamaları:

Örnek 3.17: Şekildeki devrede t=0+ anında s anahtarı kapatılıyor. Anahtarın

kapanmasıyla devrede oluşan i(t) akımının denklemini laplace yöntemi ile bulunuz.
(Anahtar kapatıldığında C kondansatörü yüksüz durumdadır)

 1 
R s + 
Empedans = 1  RC 
Z ( s) = R + =
sC s

98
  
V ( s) V V 1 
I ( s) = = =  
Z( s)  1  R 1 
R s +  s+ 
 RC   RC 
t
V −RC
i ( t) = −1{ I ( s)} = e
R
Örnek 3.18: Seri bağlı bir R-L devresinde R=40Ω , L=0,8 H’dir. V gerilimi 100V’dur.
t=0+ anında S anahtarı kapatılıyor. Devreden geçen akımı (i(t)) bulunuz.

Çözüm:

100
Şekilde, devrenin s domeni eşdeğeri görülmektedir. V ( s ) = ve Z ( s ) = 40 + 0,8s
s
olur.
V ( s) 100 125
I ( s) = = =
Z ( s ) s ( 40 + 0,8s ) s( s + 50 )
K K2 125
I ( s) = 1 + =
s s + 50 s ( s + 50 )
125 125
s = 0 ⇒ K1 = = = 2,5
( s + 50) 50
125 125
s = −50 ⇒ K 2 = ⋅ ( s + 50 ) = − = −2,5
s( s + 50 ) 50
2,5 2,5
I ( s) = −
s s + 50

i ( t) = −1{ I ( s)} = 2,5 − 2,5e−50t [A]

Örnek 3.19:Şekil 3-a ‘daki LC devresinde t=0+ anında anahtar kapatılıyor. i ( t ) akımı ile
kondansatör uçlarında oluşan gerilimi bulunuz. (C kondansatörü başta yüksüzdür.)

Seri LC devresi t=0+ anında devrenin s domeni eşdeğeri

Çözüm:

99
 V ( s) V S V S VC V L
I ( s) = = = = =
Z ( s) 1 1 + s LC
2
 1  1
sL + LC  s 2 +  s +
2

sC sC  LC  LC
V L V sin 1 LC t
= = ⋅
s +
2
( ( LC ) − 1 ) L 1 LC
−1  1  1
Hatırlatma:    = sinω t
 s2ω 2  ω
Hatırlatmadaki fonksiyona göre son bulduğumuz eşitliği düzenleyerek;
V L
I ( s) = 2
s +
 ( LC ) 
2 −1

 
V
i ( t) = −1{ I ( s)} = sin 1/ LC t [A]
L (1/ LC )
1 V
VC ( t ) = ∫ i (t )dt
t t

C 0
=
LC 1 / LC
∫ sin
0
1 / LC t dt

VC ( t ) =
V
LC 1 / LC
(
1 − cos 1 / LC t ) [V]

Örnek 3.20: Şekil’ deki RLC devresinde t=0+ anında anahtar kapatılıyor. Anahtarın
kapatılmasıyla oluşan i(t) akımını bulunuz. (Başlangıçta C yüksüzdür.)

RLC devresi

Çözüm:

Anahtar kapatıldığında devrenin

s domeni eşdeğeri.

V 1 s 2 LC + 3CR +1
V ( s) = , Z ( s ) = R + sL + =
S sC sC

100
 VC V V
I ( s) = = 2 =
s LC + sCR + 1 s + 2 s + 1 ( s + 1) 2
2

i ( t) = −1{ I ( s)} =V t e−t [A]

Örnek 3.21: Şekildeki seri RL devresinde R=1 ohm, L=1 H, V=12 V’dur. t=0+ anında
anahtar kapatılıyor.
a) Devreden akan i(t) akımını, R ve L elemanları üzerindeki gerilim düşümünü
hesaplayınız ve zamanla değişimlerini çiziniz.
b) t=1 sn. olduğunda akımın değerini bulunuz.

Seri RL devresi
Çözüm:

t=0+ anında devrenin s domeni eşdeğeri

V ( s) V S 12 12
a) I ( s) = = = =
Z ( s ) R + sL s ( s + 1) s + 1

i ( t) = −1{ I ( s)} = 12−12e−t = 121− e−t ( )

(
V R ( t ) = R ⋅ i ( t ) = 12 1 − e −t
) [V]
( )
V L ( t ) = V − V R ( t ) = 12 − 12 − 12e −t = 12e −t [V]

Örnek 3.22: Şekildeki devrede kararlı hal durumu için anahtar yeteri kadar uzun süre
kapalı kalıyor. t=0 anında anahtar açılıyor. V0(t) ifadesini bulunuz ve t=0,1s için
hesaplayınız.
101
 V=40V
R1=20Ω
R2=4Ω
L=1H
C=0,0125F

Çözüm: t=0 anında anahtar açıldığında basamak fonksiyonu oluşur. Bu yüzden V(s)=V/s
olur. Başlangıçta kapasitenin uçlarındaki gerilim sıfırdır. Bundan dolayı q(0+)=0’dır.
Başlangıçta endüktans üzerinden akan akım iL(0+)=V/R1’dir.

t=0 anında R=R1+R2

[ ( )] [ ( )]
V ( s ) = (1 sC ) I ( s ) + q 0 + + L I ( s ) − iL 0 + + R I ( s )

V s = (1 sC ) I ( s ) + L s I ( s ) − VL R1 + R I ( s )
V VL  1 + RCs + LCs 2 
+ = I ( s ) 
s R1  sC 
V ( Ls + R1 )
I ( s) =
[
R1 L s + ( R L ) s + (1 LC )
2
]
V ( Ls + R1 )
VO ( s ) = I ( s ) (1 Cs ) =
[
R1 LCs s + ( R L ) s + (1 LC )
2
]
Eleman değerlerini yerine koyarsak;
40 ( s + 20 ) 160 ( s + 20 )
VO ( s ) = =
( 20 )(1)( 0,0125 ) s( s + 24 s + 80 ) s( s 2 + 24 s + 80 )
2

160 ( s + 20 ) 160
VO ( s ) = =
s ( s + 20 )( s + 4 ) s( s + 4 )
(
−1{VO ( s)} = VO ( t) = 401− e−4t ) ve t = 0,1s ⇒VO ( 0,1) = 13,19V bulunur.

Örnek 3.23: Şekildeki devrede t=0 anında anahtar kapatılıyor. Geçici hal için R’ nin
etkisi ihmal ediliyor. V=100 Vdc ise kapasite uçlarında meydana gelen maksimum.
gerilimi hesaplayınız.

Seri RLC devresi

Çözüm: Başlangıçta kapasite uçlarındaki gerilim sıfırdır.

102
 1 1 + LCs 2
V
Z ( s) = + sL = ve V ( s) =
sC sC s
V ( s) VC V
I ( s) = = =
Z ( s ) 1 + LCs 2
L s + (1 LC )
2
[ ]
Laplace dönüşüm tablosundan:

VC ( t ) =
{
V 1 − cos t ( LC ) [
1/ 2
]}
= V 1 − cos t ( LC ) {
1/ 2
[ ]}
LC (1 LC )
dVC ( t ) V sin t ( LC )
=
[ 1/ 2
]
dt ( LC ) 1 / 2
[
sin t ( LC )
1/ 2
]=0
t
=π
( LC ) 1 / 2
t = π ( LC )
1/ 2

VC ( t ) = V (1 − cos π ) = V (1 + 1) = 2 ⋅ V = 200 V

Örnek 3.24: Şekildeki devrenin girişine basamak fonksiyonu uygulanıyor. Akım dalga
şeklinin asla negatife geçmemesi isteniyor. Bu şartlar için R’nin minimum değeri ne
olmalıdır?

L =10 −3 H
C =10 −6 F

Çözüm:
1
Z ( s) = + Ls + R
Cs
L Rs 1 
= s2 + + 
S L LC 
V ( s)
I ( s) =
Z ( s)
V L
= 2
s + ( R L ) s +1 LC

Laplace dönüşüm tablosundan I(s)’nin ters laplace dönüşümü alınarak;

1
F ( s) = 2 ve b 2 = a 2 alalım.
s + 2as + b 2
1 1
R 1  4 L  2  4 ⋅10
−3
2
a= ; b= ise R =  =  ohm
2L LC  10 −6  = 63 .2
C   

Örnek 3.25: Şekildeki devrenin girişine 100 Volt genlikli basamak fonksiyonu
uygulanıyor. Çıkışta tepe değeri 20 Volt ve 10 µ s’de 4V genlik elde etmek istiyoruz.
R1=100 ohm olduğuna göre; R2 ve C’nin değerini hesaplayınız.

103
Çözüm:

Z ( s ) = R1 + R2 + 1 Cs
( R + R2 )Cs + 1
= 1
Cs
Vi ( s ) = V s
Vi ( s ) VCs
I ( s) = =
Z ( s ) s[ ( R1 + R2 ) Cs + 1]
VC
=
( R1 + R2 )Cs + 1
 
VCR 2 VR 2  1 
VO ( s ) = I ( s ) R2 = =  
( R1 + R2 )Cs +1 R1 + R2 s + 1 

 ( R1 + R2 )C 

Laplace dönüşüm tablosundan;

 −t 
VR 2 exp  
VO ( t ) =  ( R1 + R2 ) C 
R1 + R2
başlangıçta birim basamak girişi için kapasitenin kısa devre olduğunu biliyoruz.
Bu yüzden:
VO R2 20V
= = = 0,2 R2=25Ω
Vi R1 + R2 100V

t=10µ s, R1=100Ω , R2=25Ω , V=100V ve VO(t)=4V

100 ⋅ 25  −10 −5 
4= exp 
 125 C 

125  
−10 −5 −10 −5 10 −5
0,2 = exp ise ln ( 0,2 ) = ve ln ( 5) =
125 C 125 C 125 C
C = 4,97 ⋅10 −8 = 49 ,7 nF

Örnek 3.26: Şekildeki devrede başlangıçta S1 anahtarı kapalı, S2 anahtarı açıktır. Kararlı
hale gelene kadar anahtar bu durumda kalıyor. t=0 anında S1 anahtarı açılıyor ve S2
anahtarı kapatılıyor. Kararlı halde C2 uçlarındaki gerilimi hesaplayınız.

104
 R1 = 10k V = 30Vdc
R2 = 20k C1 = 10µF
R3 = 10k C 2 = 20µF

Çözüm: Önce S1 açık olacağından C1 kapasitesi şarj olur. Uçlarındaki gerilim:

R (V ) 20 ⋅ 10 3 ( 30 )
VC1 = 2 = = 20 Vdc
R1 + R2 10 ⋅ 10 3 + 20 ⋅ 10 3
S1 anahtarı açık, S2 anahtarı kapalı iken toplam kapasite:

C1C 2
CT = = 6,67 µF olarak bulunur.
C1 + C 2
S2 anahtarı kapatılmadan önce C1 şarj olur. Uçlarındaki yük:

( ) ( )
q1 0 + = C1V = 10 −5 ( 20 ) = 20 ⋅ 10 −5 coulombs

S1 anahtarının açılması, S2 anahtarının kapatılmasından sonra devre eşitliği şu şekilde

olur:
1 1
+ + R3 I ( s ) = 0
[ ( )]
( C1 s ) I ( s ) + q1 0 +
[
( C2 s ) I ( s ) + q2 0 + ( )]
 1 1  1
I ( s )  + + R3  + =0
 C1 s C 2 s (
 ( C1 s ) − 20 ⋅ 10
−5
)
20  1 1 1 
= I ( s )  +  + R3 
s  C1 C 2  s 
20  1 
I ( s) =  
R3  s +1 R3 CT 
V2 ( s ) = I ( s )(1 C 2 s ) ve Laplace dönüşüm tablosundan:


   −t  
V2 ( t ) = ( 20 R3 C 2 ) R3 CT 1 − exp   

   R3 C T  

  −t 
= [ ( 20CT ) / C 2 ] 1 − exp  
  R3 CT 

t = ∞ V F = V2 ( ∞ ) = 20( 6,67 ⋅ 10 ) = 6,67 Volt olarak bulunur.

−6

−6
20 ⋅ 10

3.9. Bölüm Sonu Alıştırmaları

3.9.1 Aşağıdaki her bir diferansiyel denklemi Laplace dönüşümü kullanarak çözünüz.

105
 1. y ' − 3 y = 0 y ( 0 ) =1 y = e 3t
t
2. 2 y '+y =1 y ( 0) = 3 y = 1 + 2e
−
2

t
y ( 0) = 0
t
3. 4 y ' − 2 y = t y = −1 − + e 2
2
4. y '+5 y = e 2t y ( 0) = 2
1
(
y =   e 2 t + 13e −5 )
7
2t
y ( 0) = 3
 21  9 3 1
5. 3 y '−2 y = t 2 y =  e 3 − −  t −  t 2
 4 4 2 2
6. y '−3 y = sin t y ( 0) = 0
3 1
7. y '+2 y = cos 2t y ( 0) = 0 y =  e −2t − sin 2t
2 2
t
8. 4 y '−y = 3t 3 y ( 0) = 0 y = 1153 e 4 − 1152 − 288 t − 36 t 2 − 3t 3
 1  t  1  −3t
9. y '' + 2 y '−3 y = 0 y ( 0 ) = 0 , y ' ( 0 ) = 2 y =  e −  e
2 2
10. y '' + y '+y =1 y ( 0) = 0 , y ' ( 0) = 0
4 1 
11. y '' + 3 y ' = 3 y ( 0 ) =1 , y ' ( 0 ) = 2 y= + t −  e −3t
3 3
12. y '' + 2 y = 2 y ( 0) = 0 , y ' ( 0) = 3
13. 2 y '' + y = 4t y ( 0) = 3 , y ' ( 0) = 0
14. y '' + y '+5 y = t y ( 0 ) =1 , y ' ( 0) = 2
15. y '' + 4 y '+3 y = t y ( 0) = 2 , y' ( 0) = 2
3
y ( 0 ) = 0 , y ' ( 0 ) = 0 y = 2t − 3t +   sin 2t
3
16. y '' + 4 y ' = 2t 3
2
17. 3 y '' + y ' = sin t y ( 0) = 2 , y ' ( 0) = 3
t
18. 2 y '' + y '+2 y = 3 y ( 0 ) = 2 , y ' ( 0 ) =1 −
y = 4e − 3t + 4 2

19. y '' − 2 y ' +y = e t
20. 2 y '' + 32 y = cos 2t
21. y '' + 2 y ' + 3 y = te t
22. 3 y '' + 2 y ' − y = sin 3t
 1  2 2t
y ( 0 ) = 0 , y ' ( 0 ) = 0 y =  t e
2
y ( 0 ) = 0 , y ' ( 0 ) =1
y ( 0) = 0 , y ' ( 0) = 0
y ( 0) = 0 , y ' ( 0) = 0

3.9.2 Aşağıdaki fonksiyonların Laplace dönüşümünü bulunuz.

6
1. f ( t ) = 6 ..............................
s
2
2. f ( t ) = t 2 ............................
s3
1
3. f ( t ) = t .............................. 2
s
4
4. f ( t ) = 2t 2 ..........................
s3

106
 s
5. f ( t ) = cos 5t ..................... 2
s + 25
1
6. f ( t ) = e t . sin t ................... 2
s − 2s + 2

3.9.3 Verilen başlangıç koşullarına göre aşağıdaki türevleri içeren her bir terimin Laplace
dönüşümünü yapınız.

7. y ' + 2 y ........................... y ( 0 ) =1 .............................. s( y ) −1 + ( y )

8. 3 y ' + 2 y ......................... y ( 0) = 3 ............................. 3sL ( y ) − 9 + 2 L( y )
9. y ' − 4 y ........................... y ( 0) = 0 ............................. sL ( y ) − 4 L( y )
10. 5 y ' − 3 y .......................... y ( 0) = 2 ............................. 5sL ( y ) −1 − 3L( y )
11. y '' − 3 y ' − y ................... y ( 0 ) =1 , y ' ( 0 ) = 3 .......
s 2 L( y ) + 3sL ( y ) − L( y ) − s − 6
12. y '' − y ' + 2 y .................. y ( 0 ) =1 , y ' ( 0 ) = 0 ....... s 2 L( y ) − sL ( y ) + 2 L( y ) − s +1
13. 2 y '' + 3 y ' + y ................ y ( 0 ) = 2 , y ' ( 0 ) = 3 .......
2 s 2 L( y ) + sL ( y ) + L( y ) − 4 s −12
14. 3 y '' − y ' + 2 y ................ y ( 0 ) = 2 , y ' ( 0 ) = 1 .......
3s 2 L( y ) − sL ( y ) + 2 L( y ) − 6 s −1

107