Esperanta Finnlando 1983:5

Romano pri senelirejo

István Nemere: Sur kampo granita. Originala
romano. 127p. Hungara Esperanto-Asocio,
Budapest 1983.

En la daŭro de nur unu-du jaroj aperis jam

kvar originalaj verkoj de István Nemere: la
novelaro La naŭa kanalo kaj la romanoj
La fermita urbo, La blinda birdo kaj la jen
trafoliumata Sur kampo granita. Kaj la
fluo daŭras: jam oni anoncas lian kvinan
titolon, Febro, orginala romano. Samtempe
la aŭtoro verkas ankaŭ en la hungara, en
kiu li aperigis jam pluraj titolojn, kelkaj el
kiuj furore vendiĝis. Laŭ mia scio, ĝis nun
ĝuste Sur kampo granita fariĝis lia plej
furora verko, kies hungara traduko vendi-
ĝis jam en 180 000 ekzempleroj. Ankaŭ
germana traduko jam pretas.

Por la nuna romano la aŭtoro estis inspirita
de vera okazintaĵo. En 1968 oni demaskis
help-episkopon de Munkeno, kiu dum la
dua mondmilito, kiel leŭtenanto de la nazia
armeo, mortpafigis kamparanan familion
en iu itala vilaĝo. Post la demaskiĝo li
volis veturi al la vilaĝo por mesi tie, sed
Vatikano ne allasis tion. En sia verko
Nemere prezentas al ni Martin Dregger,
altrangan oficiston de la Internacia Ruĝa
Kruco, simile denuncitan, kiu decidas –
antaŭ ol li estos kaptita – reveni al la
vilaĝo, kie li kun sia trupo kvartiris dum la
militfinaj tagoj kaj kie li lasis okazi ekze-
kuton de ses samfamilianoj, kies krimo
estis tio, ke ili flegis vunditan partizan-
knabon.
La ekzekuto estis tertremo en la vivo de
Martin. Poste nenio plu estis sama kiel
antaŭe. Komenciĝis lia dua vivo, dum kiu
li al neniu malkaŝis sian iaman faron, eĉ ne
al siaj plejproksimuloj. Li transloĝiĝis
Svislanden por pli bone forgesi la pasinton
kaj dungiĝis ĉe la Ruĝa Kruco por tiel re-
kompenci la faritan krimon. Sed ĉu temis
pri krimo? Ĉu li estas krimulo, kiu meritas
punon?
…ŝajne estas terure maljuste, se oni
prijuĝas mezaĝan homon pro tio, kion li
kulpis kiel junulo. Tiam, kiam li estis
ankoraŭ juna kaj malmatura. Intertempe
pasis liaj maturaj jaroj, dek, dudek aŭ eĉ
pli multe da tiaj jaroj… Ofte mi pensis pri
tio. Kiu prijuĝas la germanan leŭtenanton
Martin Dregger – en la persono de Martin
Dregger, svisa oficisto de la Internacia
Ruĝa Kruco? Tiu juna Dregger ordonis
mortpafi iun familion, ĉar ili kaŝis en la
domo partizanon. Tiam estis milito, kaj la
leŭtenanto sur malamika tero kondukis
sian taĉmenton, kaj li estis respondeca por
la vivo kaj sekureco de siaj soldatoj…
En Svislando Martin ne bezonas ion timi,
eble nur maldungon. Li estas serĉata kiel
milit-krimulo nur en Italio. Kaj tamen tuj
post la demaskiĝo li decidas reveturi tien.
Kial? Ĉar dum la pasintaj jaroj li ne povis
liberigi sin de tiu fatala okazintaĵo. La me-
moro pri ĝi turmente sekvas lin tra la jaroj.
Ja li ne celis malbonon en la vilaĝo, per-
forto kaj murdoj vekis en li nur naŭzon…
Poste li devas ekkonscii, ke li ne povos
atingi internan trankvilon per bonaj faroj.
Nuna bono ne sufiĉas por nuligi iaman
kulpon. Martin strebas esti bonulo, sed
tamen li sentas, kvazaŭ li fuĝas sian pasin-
tecon. Necesas reveni.
Martin serĉas komprenon. Nun li jam povis
esperi ion nur rilate al homoj, kiuj tiam
estis ĉi tie, kiuj tiam en Lavello spiris la
saman aeron, tiutage same aŭdis la ton-
dron de mitraletoj… Kio vere okazis,
povas kompreni ja nur tiuj, kiuj mem tra-
vivis la okazon.
Sed Martin ne trovas komprenon. Male, lia
famo fariĝis ĉiam pli hida en la postmilita
tempo. …lia nomo-persono fariĝis legen-
do, malbonfama memoro, kaj kiam li agis
en tute alia mondo, sentis sin supreniĝanta
kaj nobliĝanta – ĉi tie dum vintraj vesperoj
oni blasfemante menciis lin, eble eĉ la
infanojn malbone kondutantajn oni timigis
per lia nomo, li fariĝis simbolo de ĉio aĉa,
obskura potenco, kiu feliĉe jam malaperis
el tiu ĉi mondo.
La dummilita incidento fariĝis mito, kiu
kuntenas la cetere kvereleman vilaĝanaron.
Oni ne povas nek rajtas ĝin sobre analizi.
Ĉio ligita al ĝi estas tabuo. Nun subite al-
venas la “amasmurdisto” kaj insistas pri
objektiva pritraktado de la afero. Tio mina-
cas disspliti la miton – ja la vilaĝanoj tute
ne montris ian heroecon “tiam” kaj la
vilaĝestro eĉ emis kunlabori kun la oku-
panto. Tial la tiamuloj kun obstina mal-
amikeco akceptas la nedeziratan gaston.
Do, por kompreni iun, ne sufiĉas, ke oni
mem ĉeestis saman situacion. Necesas, ke
onia rolo en la situacio estis la sama. Tial
nur la gastejestro kapablas kompreni Mar-
tin. Dum la milito li partoprenis masakra-
don de etiopia vilaĝo. De la aliaj oni povas
nenion atendi. Ankaŭ iu vilaĝa junulo vane
demandas sian patron: Vere, kio tiam oka-
zis ĉi tie…? Patro? – Unu el la maljunaj
kamparanoj forturnis sin, li ne respondis
al sia filo.
Finfine Martin ekkomprenas, ke por inter-
paciĝi kun sia pasinteco li ne bezonas par-
donon de la vilaĝanoj. Inter la homo kaj lia
konscienco ne povas esti peranto. La homo
devas esti sincera al si mem. Li ne rajtas
forgesi sian iamon, ĉar nur se li konfesas
ĝin, li povas superi ĝin. Tiel ankaŭ Martin
fine kvitiĝas de la krimfaro. La venonta
juĝeja puno jam havos nur formalan signi-
fon. La vera mondo de la homo kaŝiĝas
interne, diras Martin al sia filo, kiu post la
denunco de sia patro konjektas, ke tiu ĉi
revenis al la vilaĝo. Ankaŭ la filo venas
tien. Nur kelkajn minutojn antaŭ sia aresto
Martin vidas, ke tamen li ne estas forlasita.
Li povas komenci sian trian vivon.
Kaj kio estu la juĝo de la leganto? Ĉu
Martin estas krimulo? Jes kaj ne – tia
demando ne estas justa. La vera kulpulo
estas milito, ĉar kiel Martin eldiras al
vilaĝaj junuloj: Tio determinas ilian
pensadon, kaj se la milito daŭras kelkajn
jarojn, do ilia pensmaniero kroĉiĝas al ĝi,
daŭre, kaj ĝi deformiĝas… Tial do la
konkludo devas esti: ne plu militon!
Sed la mesaĝo de Sur kampo granita
povas esti eĉ pli ĝeneraligita. Temas pri la
limoj de libereco kaj respondeco de la
homo en truditaj situacioj, en malhomaj
sistemoj, kie la homo estas alpremita al
muro kaj ne povas senkatene disvolvi sian
homecon. Estas interese rimarki, ke ĝuste
la samon Nemere problemigas en la du
antaŭaj romanoj, kvankam ankoraŭ ne tiel
profunde kiel en la jena verko. István
Nemere certe havas ankoraŭ multon por
diri al ni, kaj ĝuste tiuj temoj, kiuj pensigas
lin, estas plej taŭgaj por esti objekto de nia
originala literaturo. Por ke ankaŭ ni pensu.
Osmo Buller