Adapted from 嘻嘻外的涩加辣笔记 http://ccsejarah.blogspot.

com/
Form 1 Bab 2
Zaman Prasejarah di Malaysia

Zaman prasejarah dunia terbahagi kepada 4 zaman, iaitu:

a) Zaman Paleolitik
b) Zaman Mesolitik
c) Zaman Neolitik
d) Zaman Logam

不过，马来西亚只经历过 Paleolitik, Neolitik & Logam.

Because, Universiti Sains Malaysia telah membuktikan bahawa alat batu seperti alat batu
Hoabinh (Zaman Mesolitik) telah wujud diBukit Jawa, Lenggong, Perak kira-kira 200,000 hingga
300,000 tahun dahulu iaitu pada awal Zaman Paleolitik.

Zaman Paleolitik 
- 200 000~ 300 000 years ago.
- Petempatan Paleolitik:
a) Bukit Jawa, Kota Tampan, Bukit Bunuh di Lenggong
b) Gua Niah, Sarawak
c) Tingkayu, Sabah
- Manusia Perak(一个 Paleolitik 人的骨头)是在 Gua Gunung Runtuh 找到的.

Ciri-ciri petempatan masyarakat P:

-Hidup berpindah-randah 搬来搬去
-Tinggal di kawasan terbuka, di dalam gua dan di sekitar tasik

Kegiatan masyarakat zaman P:

-Berburu 杀生
-Memungut hasil hutan　乱採水果
-Mengamalkan cara hidup sara diri.　自给自足
-Menggunakan alat batu.　用石头
只要记得他们是最老牙的就对了
－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－
Zaman Neolitik
比较先进了，开始用 tembikar, bercucuk tanam & menternak binatang

-7000 years ago.

- Gua Cha, Bukit Tengkorak

Ciri-ciri petempatan

- Gua, berhampiran sungai
- menjalankan kegiatan perdagangan 做生意
- wujud sistem masyarakat seperti kewujudan ketua.有领袖
- terdapat pembahagian kerja dalam masyarakat 分工合作

-Mengamalkan kepercayaan animisme.
-kegiatan dan peralatan N
a) mencipta peralatan tembikar seperti bekas air, periuk dan belanga.
b) bercucuk tanam, menangkap ikan dan menternak binatang.
c) memungut hasil hutan
d) Berdagang secara tukar barang
e) mencipta barang-barang kemas seperti kalung, anting-anting dan gelang 做美美的东西来装饰自己
－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－
Zaman Logam 

- 4000 years ago.

- menggunakan alat yang diperbuat daripada gangsa dan besi
- Sungai Tembeling, Gua Harimau, Changkat Menteri.
- Hidup menetap　有家
- mempunyai kepercayaan, adat resam dan pegangan hidup yang tertentu　有信仰
- Menjalankan pengebumian menggunakan kepingan batu.　用石头埋人

Kesimpulan 
Kita patut mencontohi:
a)Kegigihan
b)Semangat berusaha
c)Daya kreativiti masyarakat zaman prasejarah.

Form 1 Bab 3
Kerajaan awal di Asia Tenggara

有两种:
a) Kerajaan Agraria
b) Kerajaan Maritim

Kerajaan Agraria
-pertanian(大多数的人民都是种东西的)
-地区: tanah subur, lembangan sungai & kawasan pedalaman.
-主要的 kegiatan: berburu, mengutip hasil hutan, pertanian, penternakan dan menangkap
ikan.(不要以为 Agraria 是种东西的就没有捉鱼)
-Hasil utama: ubi taro, padi huma dan padi sawah.*
-建 empangan & sistem saliran untuk menjalankan kegiatanpertanian dan penternakan.

Angkor
- Pusat kerajaan terletak di kawasan hilir Sungai Mekong.
-主要的 kawasan pertanian:  sekitar tasik Tonle Sap.
- membina *baray* untuk memudahkan sistem pertanian

Ciri-ciri pentadbiran:
-raja mempunyai kuasa mutlak.
-Raja = wakil tuhan di bumi =  *Devaraja*.

-兴盛时期(kegemilangan): zaman pemerintahan *Suryavarman ll* -

-宗教: Hindu-Buddha.
-Candi Angkor Wat* = bukti kewujudan kerajaan Hindu-Buddha.

Funan
-diasaskan pada abad pertama masihi (最早的 kerajaan)
-pusat kerajaan: *Vyadhapura*.
-pelabuhan utamanya: Oc-Eo*(在 muara Sungai Mekong)
-empangan, sistem saliran dan takungan air dibina
-Bekalan air diperoleh daripada Sungai Mekong
-第一个国王是 *Kaundinya* yang menggunakan gelaran *Kurung Bnam*.
-*Fan Shih-man*(烦死 man) merupakan seorang jeneral yang agung.

--------------------------------------------------------------------------------
Kerajaan Maritim
-地区: persisiran pantai.
-人民的 kegiatan 都跟 laut 有关.
-Perdagangan menjadi kegiatan terpenting.
-sungai berfungsi sebagai laluan perdagangan ke kawasan pedalaman.
-Dalam urusan perdagangan, kerajaan maritim berperanan sebagaiorang tengah*.中间人,就是那些住在
pedalaman 的人把东西都卖给 kerajaan maritim, kerajaan maritim 再转卖给外国坐船来的商人.

Champa
-diasaskan sekitar tahun 192M. oleh Chu-Lien* (初恋 haha)
-ditadbir oleh 14 dinasti
-Nama Champa wujud pada tahun 655M.
-pelabuhaannya yang terkenal ialah Inderapura*.
-Hindu

Chih-Tu
-menurut I-Ching(爱情 zz), Chih-Tu bermaksud tanah merah [赤土]
-diasaskan oleh *Raja Guatama* pada kurun ke-6M.
-Raja Chih-Tu berkuasa mutlak  dan dibantu oleh 3 orang menteri.
-Sistem pemerintahan mengikut corak pemerintahan Srivijayayang menerima pengaruh Hindu.

Srivijaya
-Berpusat di *Palembang*, Sumatera.
-Kebesaran Raja Srivijaya digambarkan melalui catatan  Arab yang menyebut rajanya sebagai Raja di
Gunung dan Maharaja di Pulau.
-Catatan Batu Bersurat Telaga Batu 683M. mencatatkan bahawa terdapat 3 bahagian pentadbiran
dalam Srivijaya iaitu
a) Pentadbiran *diraja*
b) Pentadbiran *ketenteraan*
c) Pentadbiran *daerah*

-Menguasai Selat Melaka, Selat Sunda dan Laut Jawa untukmengawal seluruh kegiatan

perdagangan maritim di Kepulauan Melayu.

Kedah Tua
-I-Ching  menyebut Kedah Tua sebagai *Cheh-Cha*.
-Kedah Tua juga dikenal dengan nama Kataha.
-Hindu
-Gunung Jerai menjadi panduan kepada pedagang untuk singgah di pelabuhan Sungai Mas dan Lembah
Bujang
-merupakan pengeluar padi yang utama kerana mempunyaibentuk muka bumi yang rata.
-Penemuan artifak wang perak, manik dan barangan kacamembuktikan kegemilangan Kedah Tua sebagai
pelabuhan entrepot.

Majapahit
-Diasaskan oleh Raden Wijaya.
-Raja dianggap sebagai *Devaraja*
-Raja dibantu oleh 4 orang menteri
-Hindu-Buddha.
-Sistem pemerintahan berasaskan Undang-undang Manu
-Kegemilangan = Hayam Wuruk (Raja Senagara) + Patih Gajah Mada.
-Pelabuhan utama ialah Kataha dan Temasik.

记得，第一个(Angkor)和最后一个(Majapahit)都是 Devaraja.

Form 1 Bab 4
Pengasasan Kesultanan Melayu Melaka

Parameswara mengasaskan M pada tahun 1400.

Srivijaya 灭亡后, Mahapahit 占领了 Srivijaya 的地盘(Temasik + Palembang). Palembang 的王子

(Parameswara) 不爽, 就 cuba membebaskan Palembang daripada Majapahit,可是失败, 因为 Majapahit 立刻
攻打 Palembang, so P 跟他的随从跑到 Temasik(under naungan Siam).

The ruler of Temasik(Temagi) 对 Parameswara 很好. 可是 Parameswara 知道 Temasik berkedudukan

strategik 后, 就忘恩负义杀掉 Temagi. After he killed Temagi , Siam wanted to take revenge* andMajapahit
wanted to menaklukinya* (dua masalah).

So to avoid serangan M and S, P and Orang Laut ran to Muar but found that Muar tidak sesuai untuk
didirikan kerajaan. So they ran to the north melalui Sening Ujung dan Bertam and reached Melaka.
That time Melaka was a perkampungan nelayan, the villagers terdiri daripada Orang Melayu, Orang
Laut dan Orang asli.

Parameswara chose to menetap in Melaka because:

1. Kedudukan strategik
2. Clean water
3. Berbukit-bukau can dijadikan petunjuk untuk pelayar dan mengawal keselamatan Selat Melaka.
4. Pokok bakau [nama saintifik= rhizophora mangle] dijadikan benteng pertahanan.
5. Muara sungai terlindung daripada angin monsun.

Asal Usul Nama Melaka

- Sejarah Melayu 
你们知道的啦，那个鼠鹿把那个拜里米苏拉的狗踢死了 (不懂有没有死)

-Istilah Arab 
Mulaqah- pertemuan
Malakat- perhimpunan segala dagang

- Mitos Hindu 
In bahasa Sanskrit, pokok melaka = Amalaka.
Amalaka=
1. Pokok pertama yang tumbuh in the universe
2. Tempat kediaman dewa agama Hindu i.e. 
Brahma, Vishnu & Shiva.
3. The fruit got special powers.

And Parameswara
1. Menyusun Sistem Pemerintahan Yang Teratur.
He melantik:
Pembesar- mengendalikan hal-ehwal balairung seri
40 orang bentara- menjalankan perintah raja
Biduanda kecil- Membawa alat- alat kebesaran raja

Biduanda are also called budak kundang, budak raja, juak-juak, hamba & orang suruhan raja.

2. Kemudahan Pelabuhan.
- Membaiki kapal
- Air bersih & makanan
- Tenaga kerja
- Tempat penginapan

So the foreign peniaga tertarik and came to berniaga la.

3. Hubungan Diplomatik
-Menjalinkan hubungan dengan Siam [for safety purpose]
-When Laksamana Yin Ching melawat melaka pada tahun 1404, P menjalinkan hubungan dengan China.
- Laksa. Cheng Ho came in 1405 and 1409.

China gave melaka:

a. Cap Mohor
b. Sepersalinan pakaian
c. Payung kuning

As China was a strong country, Siam and Majapahit never mengancam Melaka again la.

4. Bantuan Orang Laut

Orang laut are also called: Orang Selat , Cellates, Seletar by orang Barat.
Menurut Tome Pires dan De Barros, pusat petempatan Orang Laut terletak di Bentan, Temasik dan
Lingga.
OL membekalkan hasil laut and Parameswara used OL to menjaga keselamatan because they
-Menpunyai ciri-ciri kepahlawanan
-Mahir tentang selok belok selat Melaka.

5. Ikatan Konsep Daulat

Perpaduan dan sokongan rakyat menyumbang kepada kejayaan Melaka.
Menurut Sejarah Melayu,
"Rakyat itu umpama akar, raja itu umpama pohonnya, jikalau tiada akar, nescaya pohon tiada akan dapat
berdiri"
-Orang Asli membekalkan hasil hutan.
-Orang Laut menjaga keselamatan & membekalkan hasil laut
-Orang Melayu menjadi ketua-ketua masyarakat

Semangat yang ditunjukkan:

a. Semangat sedia berkorban
b. Menghargai pemimpin
c. Taat setia kepada raja
Form 1 Bab 5
Kegemilangan Melaka

Sistem pembesar empat lipatan is used to:

-MELICINKAN PENTADBIRAN KERAJAAN MELAKA-

Sultan's kerja:
1.Menyelaraskan semua kegiatan ekonomi
2.Menjadi lambang perpaduan rakyat Melaka
3.Mengetuai hubungan diplomatik
4.Mengetuai  angkatan tentera
5.Menjadi ketua Islam & adat istiadat Melayu
6.Melantik pembesar negeri

Bendahara: 
1. Penasihat raja
2. Menteri utama
3. Ketua turus angkatan perang
4. Ketua  hakim
5. Pemangku sultan

Temenggung:
1. Ketua polis
2. Mengawasi penjara
3. Penguasa bandar dan kota M
4. Menjaga protokol istana
5. Hakim di darat
6. Menyelesaikan masalah jenayah

Laksamana:
1. Ketua angkatan laut
2. Pengawai  peribadi  raja
3. Ketua duta [大使]
4. Ketua  utusan

Penghulu Bendahari:
1. Pemungut  Hasil
2. Ketua bendahari
3. Ketua urusetia istana
4. Ketua segala Syahbandar

Untuk MENINGKATKAN SOKONGAN pembesar, sultan Melaka telah memberi kuasa pentadbiran tempat
tertentu kepada mereka.

These are called KAWASAN PEGANGAN*

Bendahara: Muar & Bentan [MB = Menteri Besar=Bendahara]

BendaHARI: Sening Ujung & Kampar
Temenggung: Tiada kawasan pegangan [Temenggung= T= Tiada]
Laksamana: Temasik
Hulubalang: Sungai Raya dan Siantan (咸蛋)

Kawasan Pemakanan [EAT MONEY]

= Kawasan pemungut cukai

历代 Sultan
1. Parameswara [1400- 1414]
2. Megat Iskandar Shah [1414-1423/4]
3. Sultan Muhammad Shah [1424-1444]
4. Sultan Abu Syahid [1444- 1445]
5. Sultan Muzaffar Shah [1445-1459]
6. Sultan Mansor Shah [1459-1477]
7. Sultan Alauddin Riayat Shah [1477-1488]
8. Sultan Mahmud Shah [1488- 1511]
9. Sultan Ahmad Shah [1511- 1513]

历代 Bendahara
1. Tun Perpatih Besar
2. Seri Amar Diraja
3. Tun Perpatih Sedang
4. Tun Ali
5. Tun Perak
6. Tun Perpatih Putih
7. Tun Mutahir
8. Paduka Tuan
(我写爽的，不用背)

Kegemilangan dalam bidang perdagangan:

KEDUDUKAN GEOGRAFI
Semasa Angin Monsun Timur Laut, dilindungi oleh BanjaranTITIWANGSA (BUKAN Banjaran Tahan)
Semasa Angin Monsun Barat Daya, dilindungi oleh Pulau SUMATERA [NOT PULAU JAWA *]

Tugas-tugas Syahbandar
1. Mengurus pasar dan gudang
2. Mengurus perdagangan dan pelabuhan
3. Menjaga kebajikan dan keselamatan pedagang
4. Memeriksa  alat timbang, alat sukat dan mata wang.
5. Hakim di pelabuhan
6. Meguatkuasakan peraturan
7. Menguruskan  cukai

They used Undang-undang Laut Melaka untuk MEMASTIKAN AKTIVITI PERDAGANGAN BERJALAN

LANCAR & ADIL
Undang-Undang Laut Melaka have 24 fasal.

Kemudahan di pelabuhan [as told in Bab 4]

Sistem cukai:
Normal = 6%
Tinggal tetap di Melaka = 3%
China & Jepun 必须给 Sultan, Temenggung or Syahbandar 礼物 [NO LAKSAMANA]

Sistem mata wang:

M menggunakan mata wang timah yang dipanggil Calains dan wang emas tempatan
Mata wang emas, perak dan timah yang dibawa dari  Pedir, Pasai, Kembayat dan Gujerat  juga
digunakan.
Mata wang ini memudahkan urusan perdagangan danmenggalakkan pedangan asing to come.

Pelabuhan entrepot:
Melaka 跟其他 pelabuhan Melayu 不一样, 因为其他的只是 memperdagangkan hasil tempatan 而 Melaka
is antarabangsa.

Bahasa melayu became Lingua Franca because:

1. Lebih mudah difahami [.....]
2. Bahasa utama masyarakat di rantau ini.
=Hubungan Serantau=
--------------------------------------------------------------------------
with PASAI-
Melalui  perkahwinan antara Megat Iskandar Shah and Puteri Pasai.
Hubungan antara M dan P = setaraf
Apabila berutus surat mereka menggunakan istilah SALAM

Pasai membekalkan:
Lada hitam, emas, beras
--------------------------------------------------------------------------
with JAWA:
-no reason-

Jawa membekalkan:
Beras, Bahan makanan, rempah
--------------------------------------------------------------------------
with SIAK and KAMPAR
-when Melaka menakluki  kerajaan-kerajaan tersebut-

S & K membekalkan:
Emas

Kerajaan Melaka memberi taraf naungan terhadap Siak dan Kampar

= Kedudukan negeri-negeri ini lebih rendah daripada Melaka.
Apabila berutus surat, negeri-negeri ini menggunakan istilah"sembah".

--------------------------------------------------------------------------
=Hubungan Antarabangsa=

with CHINA [as told in bab 4]

--------------------------------------------------------------------------
with SIAM -
M menghantar utusan diplomatik yang diketuai oleh
Tun Telanai dan Menteri Jana Putera.

Siam membekalkan:
Kayu jati, beras dan bahan makanan.
--------------------------------------------------------------------------
with RYUKYU {JAPAN}

= hubungan diplomatik & perdagangan.

Sultan Mansor Shah 寄过信给 Ryukyu 王说有 Pedagang Ryukyu 没有遵守规矩. 然后 Ryukyu 王就 reply 说他
会解决, 这证明 Ryukyu 重视两国之间的交情。 (其实最后还不是 jajah 我们)
--------------------------------------------------------------------------
with GUJERAT
=hubungan perdagangan.

Gujerat membekalkan
KAIN

and they need REMPAH from M.

--------------------------------------------------------------------------
with ARAB

They bought EMAS and REMPAH from M

and get KAIN SUTERA & TEH from China.
--------------------------------------------------------------------------

Pusat Perkembangan Agama Islam

Kerajaan awal di Tanah Melayu yang menerima agama Islam is:
KEDAH
-penemuan batu nisan di Tanjung Inggeris
-kurun ke-9

and TERENGGANU.
- Batu bersurat di Kuala Berang
- kurun ke-13

就是因为 Megat Iskandar Shah married Puteri Pasai, 所以 Melaka 才会有伊斯兰教.

Before that Pasai already memeluk agama Islam.

Hikayat Raja-raja Pasai & Bustanus Salatin says that Islam disebarkan ke Melaka by mubaligh Arab
i.e. Syeikh Abdul Aziz dari Makkah

Agama Islam meliputi aspek:

Toleransi, Adil, Rasional

Semasa pemerintahan Sultan Muzaffar Shah, beberapa institusi agama seperti masjid, madrasah and
surau telah diwujudkan.

(还有其他关于 Islam 的东西不用特别去背)

Penyebaran Islam dilakukan melalui:

a. Perdagangan
b. Perkahwainan
c. Penaklukan
d. Tentera upahan
e. Peranan ahli agama
f. Peranan pemerintah Melaka sendiri 

=PERLUASAN KUASA=
by:
a) Penaklukan 
b) Perkahwinan
c) Kerelaan

Penaklukan is Kampar and Pahang

Perkahwinan is Pahang, Kelantan and Siak.
Kerelaan is Jambi and Lingga.

Form 1 Bab 6
Kemerosotan Melaka

马六甲在 Sultan Mansor Shah 的统治下 mencapai kegemilangan,

卻在 Sultan Mahmud Shah 的统治下 mengalami kemerosotan.

马六甲王朝灭亡的原因:
a) Kelemahan kepemimpinan 统治者烂
b) Masalah perpaduan　人民不团结
c) Kelemahan tentera Melaka　马六甲兵烂
d) Kedatangan Portugis　葡萄牙人来

Kelemahan Kepemimpinan 
Bendahara Tun Perak 死后，Tun Mutahir 就当上了 Bendahara Melaka.　Bendahara Tun Mutahir 偏心，所
以其他的 Pembesar 妒忌，然后就诬赖他 cuba mengatasi kekayaan sultan.　Sultan Mahmud Shah 没有经过
调查就给他家族灭亡。过后他意识到自己错了, 于是就让他的儿子 Sultan Ahmad Shah 登基。

Sultan Ahmad Shah 很烂，而且 Tun Mutahir 的继承人 Tun Perpatih Putih 又老又多病，所以没有优秀的统
治者，就谣言 fitnah 满天飞，那些 cukai 制度又没有好好实行，所以外国的商人因为马六甲的税太高，选择了
其他的港口做生意。如：
a)Acheh
b)Bantam
c)Patani
d)Brunei

Masalah Perpaduan
Tun Mutahir is India-Muslim.
所以他做了 Bendahara 过后，Orang Melayu 和 Orang India-Muslim 的竞争又开始了，为了要保住自己的政
权

所以发生了一些竞争像是：
Laksamana Khoja Hassan & Bendahara Tun Mutahir bersaing untuk mengukuhkan pengaruh.
Raja Mendeliar menfitnahkan Bendahara Tun Mutahir  cuba mengatasi kekayaan sultan.

所以马六甲的人民变得四分五裂，不团结。

Kelemahan tentera Melaka

马六甲兵士在跟葡萄牙人打战的时候用老牙的兵器
如：
a) Keris　
b) Panah　箭
c) Sumpit beracun
d) Perisai　盾
e) Tombak　长枪／茅

虽然他们有炮，但是葡萄牙人的炮更好，因为能够从更远的地方射。
马六甲也不像葡萄牙，没有完整的 Struktur peperangan
然后那些爪哇的 askar-askar upahan［雇佣兵］又在葡萄牙攻打马六甲的时候逃之夭夭。
基于以上几点，葡萄牙人在一五一一年成功占领马六甲。

Kedatangan Portugis
葡萄牙人是最早开始航海的、也是最早到达马六甲的欧洲人。
他们喊着 Gospel[宗教］，Gold ［钱／经济］，Glory［光荣？］这个口号，来占领马来亚。

Gospel
葡萄牙人来到东方是为了要传播基督教，他们想要消灭东方的伊斯兰教，包括传播伊斯兰教的马六甲。

Gold
他们来到西方找 rempah，如：
Lada hitam
Kayu manis
Bunga cengkih
Buah pala
因为伊斯兰教的人从马六甲拿这些 rempah 到西方卖，赚到很多钱。
所以如果葡萄牙人能够占领 perdagangan rempah，他们就不用花钱跟那些穆斯林买。

Orang-orang Eropah memerlukan rempah ratus untuk

a) Mengawet makanan
b) Menyedapkan makanan
c) Memanaskan badan

Glory
Prince Henry menggalakkan orang Portugis menjelajah ke Timur.　Oleh itu, rakyatnya telah berani
menjelajah ke Timur melalui jalan laut.

i. Bartholomew Diaz berjaya sampai di Tanjung Harapan pada tahun 1488.

ii. Vasco da Gama tiba di India pada tahun 1498.
iii. Lopez de Sequeira tiba di Melaka  pada tahun 1509.

葡萄牙国王派 Lopez de Sequeira 到马六甲 untuk  memulakan hubungan dua hala.

Kedatangan mereka disambut baik oleh Sultan Mahmud Shah dan mereka dibenarkan berniaga di Melaka
dengan jaminan keselamatan daripada baginda sultan sendiri. Kedatangan pedagang Portugis
untukmenguasai perdagangan rempah dan menentang agama Islamdiketahui oleh pedagang Islam
dari Jawa dan Gujerat. Mereka membuat aduan kepada Bendahara Tun Mutahir yang menasihati Sultan
supaya menangkap orang orang Portugis, termasuk pegawai kanan rombongan yang bernama Ruy de
Araujo. Beberapa orang Portugis yang ditangkap telah mati terbunuh tetapi Lopez de Sequeira dan
beberapa orang pengikutnya yang lain berjaya melarikan diri keGoa. Pada tahun 1510, raja Portugal
menghantar angkatan laut yang dipimpin oleh Alfonso de Albuquerque untuk menyerang Melaka.
Alfonso mengemukakan tiga tuntutan kepada Sultan Melaka: (这段抄的)

a)Sultan Melaka membebaskan semua tawanan Portugis.

b)Melaka membayar ganti rugi kepada Portugal.
c) Orang-orang Portugis dibenarkan mendirikan kubu di Melaka.

Alfonso 威胁说若这三个条件被拒绝，他将会攻打马六甲。可是马六甲苏丹还是拒绝了他。

Serangan pertama dilancarkan oleh orang-orang Portugis pada 25 Julai 1511.

i. Dalam serangan tersebut, Portugis berjaya menguasai jambatan Sungai Melaka.
ii. Orang Portugis memperoleh kejayaan kerana mereka mendapat maklumat kekuatan pertahanan Melaka
daripada Si Kitol　＜＜出卖国家.
iii. Angkatan tentera Melaka mengukuhkan semangat dengan mendengar kisah Hikayat Muhammad Ali
Hanafiah.　

Serangan kedua Portugis dilancarkan pada 10 Ogos 1511. 

i. Dalam serangan itu, Alfonso berjaya menguasai Melaka.
ii. Kejayaan Portugis disebabkan mereka berjaya menguasai Sungai Melaka.

最后他们就在 24 Ogos 1511 成功占领马六甲。

Form 1 Bab 7
Johor Menegakkan Semula Kewibawaan Kesultanan Melayu Melaka
之前有提到葡萄牙占领马六甲。
Ok, 现在 Sultan Mahmud Shah 被打败了.
所以他就跟他的随从离开马六甲。

他们经过的地方：
Melaka-> Pagoh-> Bentayan, Muar [他们在这边建一个 kubu pertahanan] -> Pahang -> Pulau
Bentan [Pulau Riau]

1521 年，Portugis menyerang Bentan. Sultan Mahmud Shah 就跟他打，打到 1526 年

过后 Sultan Mahmud Shah 跑到 Kampar,然后 1528 年在那边驾崩.

Sultan Mahmud Shah 死掉后，他的儿子 Raja Ali 就变成新 Sultan.

Raja Ali = Sultan Alauddin Riayat Shah ll [1528~1564]
这个 S.A.R.S. ,就是 pengasas Johor.
他也被称为 Raja Ujong Tanah dan Bentan.
Ujong Tanah = Johor

Johor 的名字来自 perkataan Arab Jim, Ha, Ra yang disebut  Jauharyang bermakna permata

Seri Nara Diraja 就是 Penghulu Bendahari 的另一个称呼。

Seri Nara Diraja 的工作：
1）Mengawal semua pendapatan negara
2) Mentadbir istana
3) Mengawal hamba  raja

Sebuah kota pertahanan [Kota Kara]* telah dibina untuk menjaga keselamatan ibu negeri Johor.

Sultan Alauddin Riayat Shah ll memperkukuh kuasanya denganmenguasai semua jajahan takluk
Melaka dan menjadikannya jajahan takluk kerajaan Johor.
Laksamana Tun Abdul Jamil telah memperkukuh penguasaan Johor terhadap jajahan takluknya
dengan menempatkan wakilnya di Bengkalis, Kampar, Jambi, Siak, Rokan.

可是 Johor 一直受到外来势力[Portugis, Acheh dan Jambi] 的干扰,所以

kerajaan Johor 的 pusat pentadbiran 一直换来换去.

Pada Jun 1551, angkatan Johor telah bergabung dengan angkatan perang Perak, Pahang dan
Japara[Jawa]  untuk menyerang Melaka.
-他们包围 Melaka 三个月
-最后失败了,因为 Portugis 有很厉害的兵器, 而且 kota Melaka 很坚固。

Dua orang pembesar Johor yang terlibat dalam usaha menawan semula Melaka ialah:
a) Tun Sri Lanang
b) Laksamana Tun Abdul Jamil

1608 年，angkatan perang Johor telah bergabung dengan askar Belanda untuk menyerang Portugis
di Melaka.
-Laksamana Tun Abdul Jamil mengetuai angkatan perang Johor mengepung Melaka dari darat
-Belanda menyerang dari laut.

打败 Portugis 之后，Belanda 就马上占领 Melaka. 所以 Johor 还没成功把 Melaka 抢回来。

Kebangkitan Acheh
1. Kuasa Portugis mengamalkan dasar menghapuskan monopoli perdagangan di kalangan pedagang
asing dengan:
a) Mengenakan pelbagai peraturan yang ketat
b) Kadar cukai yang tinggi

2.所以其他的商人都跑到 Acheh 做生意。

3. Sultan Iskandar Mahkota Alam telah berjaya menjadikan Acheh kuasa yang kuat.

4. Acheh menyerang
a) Perak  - 1575 & 1620.
b) Pahang - 1617
c) Kedah - 1619.

5. Dengan menakluk Pedir dan Pasai, Acheh telah dapat menguasai perdagangan lada hitam.

Perang Tiga Segi* (打了 100 年)

Johor, Acheh dan Portugis bersaing antara satu sama lain untuk menguasai jalan perdagangan di Selat
Melaka. 所以就打战。

Kegemilangan Kerajaan Johor

1. Faktor- faktor utama yang menyumbang kepada kegemilangan kerajaan Johor ialah:
a) Kecekapan sultan dan pembesar mentadbir negeri << 主要原因 b)Kemajuan perdagangan
c) Perkembangan kegiatan persuratan.

2. Johor merupakan pelabuhan entrepot.

3. Cara perdagangan dijalankan di pelabuhan Johor:
a) Tukar barang [sistem barter]
b) menggunakan mata wang.
3. Pelabuhan Johor berkembang pesat kerana pelbagai jenis barang dagangan diperoleh.

4. Mata wang emas Johor - mas

Mata wang perak - kupang
Mata wang timah - katun

5. Mata wang asing seperti dolar Sepanyol, dolar Mexico dan duitBelanda juga digunakan di pelabuhan

Johor.
6. Kerajaan Johor mengamalkan sistem naungan untuk menjamin keselamatan pedagang asing.
7. Pada tahun 1612, Tun Sri Lanang berjaya menyusun karyaSejarah Melayu.
8. Pada kurun ke-17, Hikayat Hang Tuah telah dihasilkan.
9. Antara pengarang yang terkenal pada masa itu ialah Raja Haji Ahmad dan Raja Ali Haji.

Kemerosotan Kerajaan Johor

Faktor- faktor utama yang membawakan kemerosotan kerajaan Johor ialah
a) Perang Johor- Jambi
Jambi 是 jajahan takluk Johor. 可是当它变强大的时候，他就跟 Johor 竞争, 然后试着 membebaskan diri
daripada Johor. 因此 Johor & Jambi 就打战。Jambi 找 Belanda 帮忙打 Johor，过后又攻打 Johor Lama &
Batu Sawar. 这使到 perdagangan Johor terjejas.

1677 年， Sultan Abdul Jalil Riayat Shah lll 被迫跑去 Pahang，因为 Johor 对他来说已经不安全了。于是，
国王走了之后，其他的几个 jajahan takluk Johor 也跃跃欲试，要 membebaskan diri。

Laksamana Tun Abdul Jamil 拯救了 Johor。他雇用 Bugis 的 askar upahan 打败了 Jambi。战胜后，他被封
为 Paduka Raja. 他的孩子也都担任 Johor 那些很高的职位，像 Temenggung, Sri Bija Diraja & Sri Amar
Diraja.

b) Perebutan kuasa
Laksamana Tun Abdul Jamil 在 1623 年抢掉 Bendahara 选苏丹和继承苏丹的权利。1677 年，他选了他的女婿
做 sultan Johor(Sultan Ibrahim Shah). 他也选他的孙子做 sultan (Sultan Mahmud Shah). 而且他的孙子那时
才十岁。于是 Bendahara Tun Habib Abdul Majid 就不爽，因为他本来应该做苏丹的。所以这两个 pembesar
开始吵，吵到 menjejaskan kestabilan politik.

1688 年 Laksamana Tun Abdul Jamil 死掉，所以 Bendahara Tun Habib Abdul Majid 又有权利了。他
berusaha menyatukan semula pembesar Johor. 他死掉之后，他的孩子 Tun Abdul Jalil 当上 Bendahara
Johor.

c) Perebutan takhta
Sultan Mahmud Shah ll 是一个暴君，所以他被一个 pembesar 杀死了。这件事就叫 "Sultan Mahmud
Mangkat Dijulang". 他死掉后也没有继承人，所以在 Pembesar & 人民的支持下，Bendahara Tun Abdul Jalil
dilantik menjadi Sultan Johor. 他的 gelaran 是 Sultan Abdul Jalil Riayat Shah IV.

-Pelantikan Bendahara Tun Abdul Jalil sebagai Sultan Johor memulakan pemindahan kuasa daripada
keturunan Kesultanan Melayu Melaka kepada keturunan Bendahara.

Penguasaan kesultanan Johor oleh keturunan Bendahara 弄到在 Siak 的 Raja Kechil 很不爽，于是他假装自
己是那个已故 Sultan Mahmud Shah 的儿子, 要夺取王位。刚开始，他找 orang Bugis lima bersaudara 帮忙。
1717 年，他又跟 Minangkabau 军队联手攻打 Johor.

Orang Laut 很笨，相信 Raja Kechil 就是 Sultan Mahmud Shah 的儿子，所以都很支持他。Pada 21 Mac 1718,
Raja Kechil berjaya menguasai Johor dengan memakai gelaran Sultan Abdul Jalil Rahmat Shah.

d) Penglibatan orang Bugis dalam pemerintahan Johor.

Raja Kechil 当 Sultan Johor 的时候，Raja Sulaiman (putera Sultan Abdul Jalil Riayat Shah IV)　membuat
pakatan dengan anak raja Bugis lima bersaudara 来赶走 Raja Kechil。

Anak raja Bugis lima bersaudara 答应帮他，条件是他们必须 diberi kuasa sebagai Yamtuan Muda dalam
kerajaan Johor. Raja Sulaiman 在别无选择之下只好接受他们的条件。最后 Raja Kechil 终于被赶走了
(1722)。Raja Sulaiman ditabalkan sebagai sultan Johor dengan memakai gelaran Sultan Sulaiman Badrul
Alam Shah.

Sultan Sulaiman 兑现承诺，Daeng Merewah dilantik menjadi Yamtuan Muda Johor dengan gelaran Kelana
Jaya Putera. Daeng Menampok- Raja Tua.

虽然 Sultan Sulaiman 看起来好像是苏丹，但其实那些 kuasa 都在 Yamtuan Muda 手中。Johor 的马来人觉得

他们的 kuasa terhakis, 而 Orang Bugis 又极力维护自己的权益。Orang Bugis 鼓励 Bugis 人跟那些马来王子／
大臣结婚，这样才能保住他们的地位.　他们生下来的孩子名字都有 Raja，如 Raja Haji, Raja Ali & Raja
Jaafar.

最后，那些马来人找 Belanda 帮忙后，终于赶走了 Orang Bugis。可是 1802 年，他们又回来了，这次变得一

发不可收拾，最后：
i) Riau dikuasai oleh orang Bugis
ii) Sultan Johor bersemayam di Lingga
iii) Temenggung Johor bertapak di Pulau Bulang dan menguasai Singapura dan tanah besar Johor.
iv) Bendahara Johor bertapak di Pahang
v) Orang Laut berpecah
vi) Kerajaan Melayu Johor menjadi semakin lemah.　

e) Pengaruh Syarikat Hindia Timur Belanda [VOC].

VOC bertapak di Betawi.
VOC ditubuhkan oleh pedagang Belanda.
VOC mula menjalankan perdagangan di pelabuhan Batu Sawar pada tahun 1602.

VOC bimbang penguasaan Bugis dalam kerajaan Johor akan mengancam kedudukan Belanda di Melaka.
Pertempuran telah berlaku antara pihak Belanda dengan orang Bugis di Teluk Ketapang dan Riau.
Selepas itu, Belanda melantik David Ruhdemenjadi gabenor Belanda di Riau. Oleh yang demikian, VOC
dapat mengusir orang Bugis. Ini menyebabkan orang Bugis memusuhi Belanda.

-Apabila Belanda menguasai Riau, jawatan Yamtuan Muda dan sultan dihapuskan.

Form 1 Bab 8
Kerajaan Negeri-negeri Melayu

Kerajaan Melayu yang tua-Kerajaan yang wujud sebelumKesultanan Melayu Melaka.

Kerajaan Melayu yang baru-Kerajaan yang wujud selepasKesultanan Melayu Melaka.

Kerajaan Melayu yang tua

Kedah
Panggilan Kedah oleh pedagang asing:
Cina- Cheh Cha
India- Kataha, Kalagam, Kadaram
Arab- Kalah/ Kalah Bar
Siam- Sai

Sultan Muzaffar Shah membahagikan Kedah kepada 3 pusat pentadbiran:

a) Kota Palas
b) Langkawi
c) Kota Ulu
1. 1735- pusat pentadbiran Kedah berpindah sehinggalah Kota Setar[现在是 Alor Setar] menjadi pusat
pentadbiran yang baru.
2.Kedah 给 Siam bunga emas sebagai tanda persahabatan 因为有 Siam 的支持就安全.
3. 1619-Acheh 攻打 Kedah, Sultan Kedah 跑去 Perlis 找 Siam 帮忙.
4. 1767-Burma 打败 Siam, Kedah 就去跟 Burma 好.
5. Pada kurun ke-18, kerajaan Kedah kurang stabil. Ini kerana:
a) Kedah diancam oleh Siam.
b) Berlakunya perebutan takhta dan pertikaian di kalangan kerabat raja.
6. Hubungan baik Kedah dengan Inggeris serta keengganan Kedah akur pada Siam menyebabkan Siam
menakluk Kedah pada tahun 1821.
7. Kedah berjaya mendapatkan semula kemerdekaan dari Siam pada tahun 1842.
8.Kedah terkenal sebagai sebuah pelabuhan entrepot.
9. Dalam menguruskan pelabuhannya, Kedah mengamalkanUndang-undang Laut Melaka.
10.Kedah menggunakan sistem sukat dan mata wang untuk memudahkan urusan perdagangan.

Perak
1. Dikaitkan dengan sejenis logam yang dikenal sebagai perak.
2. Buku Sejarah Perak karya A. Halim Nasir menyebut tentang asal usul nama negeri Perak
a) Nama Perak diambil sempena nama Sungai Perak yang terletak di Chegar Galah.
b) Dalam sungai itu terdapat sejenis ikan berwarna putih seperti perak.
3. Sejarah awal negeri Perak dapat dikaji melalui dua sumber:
a) Sejarah Melayu
b) Salasilah Perak.
[考试的时候不要被骗，它有时会有 Salasilah Melayu / Sejarah Perak 的选择]
Menurut kedua-dua sumber di atas,
i) Kesultanan Perak diasaskan pada tahun 1528 apabila Tun Sabanmenghadap Sultan Mahmud Shah,
memohon seorang putera baginda untuk dirajakan di Perak.
ii) Sultan Mahmud Shah menghantar Raja Muzaffar ke Perak berserta alat-alat kebesaran negeri termasuk
sebilah keris yang dinamakanCura Si Manjakini*.
iii) Raja Muzaffar menjadi sultan Perak yang pertama.

4. Keunikan negeri Perak = sistem giliran(儿子不能直接继承父亲的王位).

5. Perak terkenal sebagai pengeluar bijih timah yang penting sejak zaman kerajaan Beruas dan Manjung.
6. Kekayaan hasil bijih timah Perak menyebabkan kuasa luar cuba menguasainya.
-1575, Acheh menawan Perak.
Keadaan ini menyebabkan Belanda sukar berdagang dengan Perak.
Pada tahun 1651, Belanda mengepung Perak dan memaksa sultan Perak menandatangani perjanjian
dengan VOC.
d) Pada 13 Mac 1753, perjanjian ditandatangani di antara Sultan Iskandar Zulkarnain & Thomas
Acheppers.
e) Dalam perjanjian tersebut, Perak bersetuju menjual bijih timah kepada Belanda.
7. Sultan Mansor Shah 统治 Melaka 时, Bendahara Megat Terawistelah menentukan sempadan
antara Perak dengan Siam.
a) Penentuan sempadan ini memudahkan pembesar Perak memungut cukai.
b) Cukai yang diperoleh daripada lombong bijih timah di Klian Intan yang diusahakan oleh orang Reman
dari Siam menjadikan negeri Perak kaya.

8. Kekayaan bijih timah negeri Perak telah menyebabkan Siam berminat untuk menguasainya.
- 1816, 1818 dan 1819- Siam 叫 Kedah 打 Perak.
9. Perak 在 1819 输了. Kesan-kesan:
a) Perak terpaksa menghantar bunga emas kepada Siam pada setiap tahun.
b) Perak perlu membenarkan orang Siam membeli bijih timah dengan tidak membayar cukai.
10.Rancangan Siam tidak dapat dilaksanakan berikutan Perjanjian Low [British]

Pahang
1. Wujud pada akhir kurun ke-9 atau awal kurun ke-10.
2. 叫法
-Orang China -Phang/Pahangh.
-Chao Ju-Kua -Pong-Fong
-Orang Arab -Fahan
-Sejarah Melayu- Pura.
3. Cerita tradisi orang Melayu, nama Pahang sempena nama pokok Mahang yang tumbang merentangi
Sungai Pahang di Kampung Kembahang.
4. Diasaskan oleh Sultan Muhammad Shah, putera Sultan Mansor Shah.
a) Pada tahun 1470 Sultan Mansor Shah menabalkan putera baginda Raja Muhammad menjadi sultan
Pahang dengan gelaran Sultan Muhammad Shah.

Peristiwa Pembunuhan Tun Besar

- Pada suatu hari, Raja Muhammad melalui tempat Tun Besar dan kawan-kawannya bermain sepak
raga.
- Tun Besar menyepak sepak raga terkena pada destar Raja Muhammad.
- Destar Raja Muhammad jatuh ke tanah menyebabkan beliau marah, lalu menikam Tun Besar.
- Pengikut-pengikut Bendahara mahu memberontak tetapi dihalang oleh Bendahara.
- Bendahara meminta supaya Raja Muhammad tidak dirajakan di Melaka.

5. Pemerintah Pahang dari keturunan raja Melaka berakhir apabila Pahang diletakkan di bawah pemerintah
Yamtuan Muda Johor iaituRaja Bajau.
6. Apabila berlaku perpecahan dalam kerajaan Johor, Pahang diletakkan di bawah penguasaan Bendahara
Johor.
7. Pada tahun 1882, Bendahara Wan Ahmad berjaya merampas kuasa daripada Bendahara Tun Mutahir dan
menjadi sultan Pahang dengan memakai gelaran Sultan Ahmad al-Muadzam Shah.

Kelantan
1. Shen-Yau [炫耀 z] mancatatkan nama Kelantan sebagai Ho-lo-tanatau Kuo-lo-tan.
2. Gerini menyatakan bahawa nama Kelantan adalah gabungan perkataan "kolam" dan "autam".
Kolam= tanah
Autam= sempadan
Gabungan itu kemudian menjadi "Kolantam" dan akhirnya disebut Kelantan.
3. Pada mulanya, Kelantan diperintah oleh beberapa orang raja di daerah yang berasingan.
4. Apabila Long Yunus menjadi raja, masyarakat sudah bersatu.
5. 1777- Raja Long Yunus memindahkan ibu kotanya dari Kota Kubang Labu ke Kota Bahru.
6. Kelantan 和 Terengganu 关系不好.
a) Raja Long Yunus 跟 sultan Terengganu 吵架.
b) 1794- T cuba menyerang K.
c) 1795 & 1800-Kelantan diserang dan ditewaskan oleh Terengganu(mendapat bantuan Patani)
d) 1801- Long Muhammad iaitu putera raja Long Yunus melancarkan serangan balas dari Ulu
Kelantan dan berjaya membebaskan K daripada kekuasaan T.
e. Long Muhammad = Sultan Muhammad l
7) Sultan Muhammad menjalinkan hubungan diplomatik dengan Siam untuk memelihara kemerdekaan dan
mengelakkan serangan kuasa luar.
a) 1818- Kelantan 开始给 Siam bunga emas.
b) Siam 也回礼.
c) Hasil hubungan dengan Siam itu, Terengganu tidak lagi mengancam K.

8. Negeri Kelantan juga dikenali sebagai "Negeri Cik Siti Wan Kembang"
9. Menurut catatan Rentse, Kelantan terletak di laluan perdagangan antara Timur dan Barat. Kuala Sungai
Kelantan menjadi tempat persinggahan yang terkenal di kalangan peniaga sebelum ke Teluk Siam , Kemboja
dan China.
10. Negeri Kelantan mengeluarkan wang emas yang dinamakan dinardan wang timah yang dikenal
sebagai pitis.

Terengganu
1. Menurut Sultan Umar, sultan Terengganu yang ke-9, asal usul nama Terengganu bermula dengan
sebutan taring anu. (Anu = harimau)
2. Menurut catatan Wang Ta Yuan, negeri Terengganu telah wujud sebagai sebuah negeri sebelum tahun
1386. Pada masa itu, Terengganu disebut dengan nama  Tong Ya Nong dan  Teng Ya Nung.
3. Raja pertama Terengganu = Tun Zainal Abidin Paduka Maharaja [Sultan Zainal Abidin l] yang
berasal daripada keluarga Bendahara Pahang.
4. Kerajaan Terengganu mencapai zaman kegemilangannya pada zaman pemerintahan Sultan Mansor Shah
l, sultan Terengganu kedua. [Melaka mencapai kegemilangan 时也是 Sultan Mansor Shah]
5. Sultan Mansor Shah l melibatkan diri dalam perdagangan lada hitam, emas dan bijih timah.

6. Terengganu menjalinkan hubungan persahabatan dengan kerajaan Siam.

a) Hubungan ini berterusan apabila Siam meminta bantuan Terengganu untuk menyerang Raja Ligor pada
tahun 1765.
b) Permintaan itu dipersetujui oleh Sultan Mansor Shah l.
c) Sebagai tanda persahabatan, Sultan Mansor Shah l 给 Siam bunga emas,可是 Siam 以为 Terengganu
mengakui ketuanan Siam.
7. Terengganu adalah antara negeri Melayu yang terawal menerima pengaruh agama Islam. Bukti-buktinya
ialah:
a) Tembaga purba [1254 M.]
b) Prasasti [1303 M.]

8. Sultan Omar merupakan Sultan Terengganu yang berpegang kuat pada ajaran agama Islam.

Selangor
1. Nama Selangor dipercayai diperoleh sempena nama Sungai Selangor.
2. Sultan Selangor pertama= Raja Lumu yang berasal daripada keturunan Bugis.
3. Sebelum itu, pemerintahan di Selangor berasaskan kampung kecil yang berajakan kerajaan Melayu
Melaka.
4. Pada zaman Kesultanan Melayu Melaka, daerah-daerah di Selangor seperti Jeram, Klang, Langat dan
Kuala Selangor terletak di bawah jajahan kerajaan Melaka.
5. Pada zaman pemerintahan Sultan Muzaffar Shah, Tun Perak dilantik menjadi Penghulu Klang oleh
orang-orang Klang.
6. Pada kurun ke-17, Bugis mendiami kawasan pantai Selangor, khususnya di Kuala Selangor dan
Klang.
7. Klang dikuasai oleh Orang Besar Klang bergelar To' Engku Klang.
a) To' Engku Klang berasal daripada keturunan sultan Johor yang berketurunan Bendahara.
b) Pada tahun 1700, Orang Besar Klang menghadiahkan cap mohor kepada Yamtuan Selangor untuk
mentadbir kawasan Sungai Selangor.
8. Orang Bugis membuka petempatan di Kuala Selangor danKuala Linggi.
a) Menjelang kurun ke 19, kedudukan orang Bugis semakin kukuh di Selangor.
b) Mereka melantik Raja Lumu sebagai raja Selangor.
c) Raja Lumu kemudian ditabalkan oleh Sultan Mahmud, sultan Perak sebagai sultan Selangor dengan
memakai gelaran Sultan Salehuddin Shah.
9. Sultan Ibrahim yang menggantikan Sultan Salehuddin berjayamemajukan
Selangor sebagai pengeluar bijih timah.
10. Kekayaan bijih timah telah menyebabkan Belanda ingin menguasai Selangor.
a) Belanda 攻打 Kuala Selangor, Sultan Ibrahim 跑到 Hulu Selangor,然后去 Bernam 和 Pahang.
b) Pada tahun 1785, Sultan Ibrahim berjaya menawan semula Kuala Selangor melalui bantuan Pahang.
c) Pada tahun 1786, Sultan Ibrahim mendapatkan bantuan Perakapabila Belanda mengepung Kuala
Selangor.
11. Perjanjian kerjasama dibuat di antara kerajaan Selangor dengan kerajaan Perak selepas itu.
12. Sultan Muhammad Shah menggantikan Sultan Ibrahim sebagai Sultan Selangor.

Negeri Sembilan
1. Terbentuk daripada gabungan sembilan daerah atau luak.
2. Kemajuan Melaka telah menarik kedatangan orang Minangkabaudari Sumatera.
a) Mereka menetap di Naning, Sungai Ujong, dan Rembau.
b) Mereka menunjukkan taat setia kepada Sultan Melaka kerana Sultan Melaka berasal dari Melayu-Jambi.
3. Pada masa itu, terdapat 4 buah daerah penduduk asli yang beradadi bawah kerajaan Melayu Melaka,
iaitu
- Sungai Ujong
- Klang
- Jelebu
- Johol
4. Keadaan di N.S. tidak aman kerana:
a) Kejatuhan Melaka di tangan Portugis.
b) Perkembangan kuasa orang Bugis di Johor.
c) Bermulanya kesultanan Bugis di Selangor.

5. Penghulu-penghulu di N.S. memohon sultan Johor untuk mendapatkan seorang putera raja yang akan
mentadbir negeri mereka.
6. Johor tidak dapat membantu tetapi memberikan kuasa kepada penghulu tersebut untuk mendapatkan
seorang anak raja dari Pagar Ruyong(Raja Melewar)
8. Raja Melewar pergi ke Siak dan Johor untuk mendapatkan keizinan memerintah N.S.
9. Amalan melantik pembesar dari Pagai Ruyong diteruskan sehinggaRaja Lenggang menjadi Yamtuan
Besar.
10. N.S. kaya dengan bijih timah, beras dan hasil hutan.

------------------------------------------------------
有送 bunga emas 给 Siam 的州:
a) Kedah
b) Kelantan
c) Terengganu

Perak 没有因为那个 Perjanjian Low.

Form 1 Bab 9
Warisan Kesultanan Melayu 

Sistem pemerintahan = cara pentadbiran dan pengurusan sesebuah kerajaan.

Struktur pentadbiran Negeri-negeri Melayu

这个统治 struktur 可以让 pelaksanaan arahan pemerintah 更有效.

1. Ciri-ciri pentadbiran di peringkat negeri

a) Sultan 最大
b) Sultan dibantu oleh kaum kerabat diraja dan para pembesar
c) Sultan melambangkan kedaulatan negeri.

2. Kedaulatan sultan dapat dilihatkan melalui kemampuannya melaksanakan undang-undang dengan

adil.

3. Raja atau sultan yang berdaulat memiliki

-kesempurnaan
-kebolehan 
-keistimewaan
dalam pentadbiran kerajaannya.

4. Kedaulatan dapat menjamin:

- Keamanan
- Kesetiaan
- Sokongan rakyat

5. Unsur-unsur penting yang memperkukuhkan daulat seseorang raja atau sultan:

a) Kecemerlangan 
b) Keunggulan peribadi
c) Kepahlawanan raja menentang musuh

6. Cara-cara konsep daulat diperkukuhkan:

a) Alat-alat kebesaran
i. Cap mohor, tengkolok atau destar, keris, pedang, lembing, payung kuning etc.
ii. Cap mohor diraja digunakan untuk mengesahkan arahan/menjadilambang surat rasmi kerajaan.
b) Warna kuning
-digunakan sebagai hiasan pada sapu tangan, tepi tabir, ulasan bantal besar, dan tilam.
(国王的孩子用 payung kuning, 国王自己用 payung putih)

c) Nobat
i. Alat-alat muzik nobat terdiri daripada
- Semambu(ketua nobat 用的)
- Gong
- Nafiri
- Serunai
- Dua gendang besar [Nakara]
- Dua gendang kecil [Tabal]
ii. Nobat dimainkan semasa:
- Upacara pertabalan* raja
- Kemangkatan* raja
- Keberangkatan* raja ke balairung seri

d) Bahasa Dalam
Bahasa istana. 只有 sultan 可以用.

e) Segala titah perintah raja mestilah dipatuhi.

i. 没有遵从国王的命令就是 menderhaka.
ii.谁 derhaka 就会 ditimpa tulah
[tulah=bencana yang menimpa individu, masyarakat atau negara]

7. Pembesar di peringkat negeri 的工作:

a) Membantu melaksanakan perintah sultan.
b) Mentadbir dan mengutip cukai di kawasan tertentu.

8. Jajahan/daerah 的 pembesar 是 sultan 通过给 surat tauliah 直接选出来的.

a) Pembesar pada peringkat daerah 的工作:
- menjaga dan mengekalkan keamanan
- mempertahankan kedaulatan negeri
- menyerahkan sebahagian hasil cukai kepada kerajaan
- Menyediakan tenaga kerja

9. Ketua kampung (也叫 penggawa/penghulu)的工作:

- Memungut cukai
- Membekalkan tenaga tentera
- Mengekalkan taat setia masyarakat kampung
- Menjadi perantara antara pembesar dengan rakyat.

10. 其他参与政治的人有:
a) Golongan agama
-Kumpulan cerdik pandai Islam yang berjawatan seperti penasihat sultan, kadi, mufti atau pembesar negeri.
-berdakwah, mengendalikan pengajian agama, dan menghasilkan karya agama.
-Di peringkat kampung, ahli agama menjadi
-imam,
-khatib,
-bilal
-juru nikah.

b) Ahli magis
-Terdiri daripada bomoh dan pawang.
-Mahir dalam bidang perubatan.
-会医病

Sistem pemerintahan dan pentadbiran Negeri Sembilan

1) Negeri sembilan negeri yang unik kerana sistem pemerintahan dan pentadbirannya berasaskan Adat
Perpatih.
[其他的州都是 Adat Temenggung]
Adat Temenggung dan Adat Perpatih
- Kedua-dua adat ini berasal dari  Sumatera, Indonesia. 
- Adat-adat ini terbentuk apabila seorang pembesar membahagikan kawasan pentadbiran kepada dua
orang anaknya iaitu Datuk Perpatih dan Datuk Ketemenggungan. 
- Adat Temenggung diasaskan oleh Datuk Ketemenggungan yang memerintah Palembang.
- Adat Temenggung kini diamalkan di semua negeri di Malaysia kecuali  Negeri Sembilan dan
Naning.

Struktur pentadbiran Negeri Sembilan

1)Yamtuan besar 的工作跟其他州的王一样

2)Undang= ketua segala luak atau luhak

i. Empak luak yang diperintah oleh Undang =  Sungai Ujong, Jelebu, Johol dan Rembau.
ii. Undang 选 Yamtuan Besar.

3)Lembaga ialah ketua suku atau waris.

Lembaga 的工作:
-选 Undang
-menjaga keselamatan dan keamanan
-menyelesaikan pertelingkahan antara suku
-mengendalikan pembahagian harta pusaka
-menjadi orang perantaraan masyarakat suku dengan Undang.

4. Buapak = ketua Perut.

i. Setiap anggota Perut merupakan anak buah.
ii. Buapak menjadi tempat rujukan soal yang berkaitan denganadat dan hukum.

5. Pemilihan pemimpin dalam Adat Perpatih dilakukan mengikut prinsip demokrasi.

6. (废的) Alat-alat kebesaran diraja Negeri Sembilan:

-16 kaki payung kuning
-16 bilah pedang
-16 bilah keris panjang
-16 batang tombak benderang
-8 buah tepak sirih
-8 buah tempat abu
-8 batang tiang lilin
-4 tunggul [panji-panji] yang berwarna kuning
-2 tunggul [panji-panji] yang berwarna merah
-2 tunggul [panji-panji] yang berwarna hitam.

Sistem Perundangan Kerajaan Melayu

Undang- undang adat
-undang-undang tidak bertulis yang berdasarkan amalan kebiasaan dalam masyarakat
-dihafal secara turun-temurun dan menjadi peraturan yang mesti dipatuhi.

Adat Temenggung:
- Sistem pemerintahan bercorak autokratik [独裁,专制]
- Kuasa tertinggi terletak di tangan sultan.
- Sultan menjadi ketua pentadbir, ketua agama dan menjadi simbol kedaulatan dan perpaduan rakyat [总之
就是国王最大]
- Sistem kekeluargaan berasaskan hukum syarak[某种回教条规]
- Anak lelaki diberi keutamaan kerana mereka menjadi ketua keluarga.[重男轻女]
- Nasab bapa diutamakan.
- Perkahwinan dilakukan mengikut hukum syarak.
- Anak lelaki diutamakan dalam pembahagian harta pusaka kerana anak lelaki mempunyai tanggungjawab
yang lebih besar. [儿子继承更多财产]
- Hukuman keras bertujuan memberi pengajaran [重刑, 例如偷东西手就被砍掉]

Adat Perpatih:
- Sistem pemerintahan berdasarkan konsep demokrasi dan pemuafakatan.
- Setiap suku mempunyai wakil dalam pemerintahan.
- Yamtuan Besar sentiasa berunding dengan Undang untuk membuat keputusan[国王作决定前会先跟其他人
讨论]
- Setiap ahli suku dianggap bersaudara.
- Anak perempuan diberi keutamaan kerana jurai ini melahirkan suku.[重女轻男]
- Nasab ibu diutamakan.
- Perkahwinan sesama suku dilarang kerana suku yang sama dianggap bersaudara.
- Anak perempuan diutamakan dalam pembahagian harta pusaka kerana anak perempuan menjadi asas
wujudnya suku.
- Hukuman bertujuan memulih dan memberi kesedaran.

总之，Adat Temenggung 是重男轻女，然后全部用 Islam 的，然后王最大最不公平的

然后 Adat Perpatih 就比较民主，公平一点

Undang-undang bertulis
1. Undang-undang bertulis merupakan himpunan peraturan, larangan, dan adat istiadat dalam bentuk
bertulis.
2. Antara undang-undang yang terawal ialah:
a) Hukum Kanun Melaka
i. Terdiri daripada 44 fasal
ii. Digubal pada zaman Kesultanan Melayu Melaka.
b) Undang-undang Laut Melaka
i. Digubal bagi menentukan peraturan pelayaran dan perdagangan
ii. Digubal pada zaman kegemilangan Kesultanan Melayu Melaka.

Undang-undang bertulis 里面写的东西：

Hukum Kanun Melaka:

- Hak dan keistimewaan raja dan kaum kerabatnya
- Peranan dan tanggungjawab raja dan pembesar
- Unsur Islam yang berkaitan dengan jenayah, muamalah, keluarga, keterangan, dan acara.

Undang-undang Laut Melaka:

- Tugas nakhoda dan anak kapal
- Langkah keselamatan dalam kapal
- Penyewaan dan penumpangan kapal dagang
- Kuasa nakhoda menjatuhkan hukuman
- Peraturan perdagangan di kapal

Undang- Undang Pahang:

- (Digubal pada tahun 1596 semasa pemerintahan Sultan Abdul al-Ghaffar Muhaiyuddin Shah)
- Adat lembaga negeri, keistimewaan raja serta pembesar.
- Undang-undang jenayah, penderhaka, penzina dan undang-undang awam.

Undang-undang Kedah
- Undang-undang pelabuhan seperti cukai, peraturan keselamatan pelabuhan, serta peraturan timbangan
dan ukuran.

Undang-undang Perak
-( Berasal dari Parsi dan digunakan di Perak pada kurun ke-18.)
-( Memperkata tentang 99 kesalahan dan hukuman)
-Syarat memegang jawatan kerajaan.
-Peraturan adat istiadat menghadap dan melantik raja.
-Hukuman jenayah, undang-undang dan pertanian.
-Undang-undang kekeluargaan seperti perkahwinan, penceraian dan zina.
(懒惰翻译, 不是很重要)

Kegiatan Ekonomi di Negeri-Negeri Melayu

1. Kegiatan ekonomi masyarakat Melayu tradisional adalah dijalankan secara kecil-kecilan atau sara diri.
Antaranya:
- Pertanian
- Perikanan
- Pembuatan kraf tangan
- Perlombongan

2. Kegiatan ekonomi tersebut memperlihatkan ciri-ciri berikut:

a) Dijalankan secara sara diri (自给自足)
b) Pengeluaran adalah untuk memenuhi keperluan harian dan selebihnya akan dijual
3. Perkembangan perdagangan telah mewujudkan konsep baru dalam masyarakat Melayu tradisional.
a) Sistem mata wang
b) Sistem cukai
c) Sistem timbang dan ukuran
d) Sistem pengangkutan

Pertanian
1. 他们以种田为生
2. 他们种 padi huma, padi sawah, sayur-sayuran, buah-buahan dan ubi.
(多数种在河边, 因为土地肥沃, 而且有水源供应)
4. Kawasan delta sungai di Kedah dan Kelantan merupakan kawasan utama penanaman padi sawah.
5. Masyarakat Melayu tradisional menjalankan kegiatan pertanian secara tradisional.
a) 他们用传统工具如 tajak, cangkul, bajak, tenggala, penyisir, dan kuku kambing
b) 他们用水牛(kerbau)耕田
6. 为了增加收成,那些农夫建 empangan 来蓄水然后 salur 进稻田 melalui terusan seperti Terusan Wan Mat
Saman di Kedah.
7. 一些种田工具的用处：
Sabit- menuai padi
Kuku kambing- menanam anak padi
Pisau tuai - menuai padi

Perikanan
1.马来人用传统工具捉鱼, 如 serkap, tangguk , bubu dan tanggul.
2.捉到的鱼自己吃, 剩下的卖掉,或者拿去做 ikan kering,  belacan,  budu & keropok.

Kraf Tangan
1. 他们用天然资源来做手工艺品。
2. Daun-daun mengkuang, daun pandan dan nipah digunakan untuk membuat tikar, bakul dan tudung
saji.

Perlombongan
1. Negeri-negeri Melayu 有 bijih timah dan emas.
2. Kawasan utama bijih timah ialah:
a)Perak- Lembah Kinta, Larut, Dinding, Beruas
b)Negeri Sembilan- Sungai Linggi & Sungai Ujong
c)Selangor- Sungai Bernam, Sungai Selangor, Sungai Klang
3. Masyarakat Melayu tradisional melombong dengan menggunakan kaedah
a) Melombong
b) Melampan
c) Lombong Siam
4. Emas dilombong di Kelantan, Terengganu dan Pahang.

Sistem percukaian
1.Cukai 就是税.
2. Cukai merupakan sumber pendapatan pemerintah.
3. Jenis-jenis cukai:
a) Cukai labuh batu
i) cukai ini dipungut di tempat-tempat tertentu di sepanjang sungai.
ii) Kawasan sungai menjadi tempat yang penting kerana sungai menjadi jalan perhubungan dan
pengangkutan utama.
b) Cukai bebas kuala
i. Cukai ini dipungut di kuala sungai.
c) Cukai kepala
i)这个税是收来做 bunga emas 的.
ii)Negeri yang mengenakan cukai ini ialah Kedah, Kelantan dan Terengganu[就是那些有送 bunga emas 给
Siam 的啦，前面有提]
d)Cukai tanaman 
如果农作物收成好，就会跟他们收税

Sistem Serah dan Sistem Kerah

1. Sistem serah
为了感谢 pembesar 给他们地方来种东西，人民就把一些 hasil 送给他。收成越多，送的越多。
2. Sistem kerah
人民免费帮统治者做事情，如建皇宫，建堡垒，建路等等
这证明了人民有
i. Taat setia
ii. Sedia berkorban
iii. Berganding bahu
的精神。

Perdagangan 
1. Cara perdagangan= berjual beli(用钱) / tukar barang(物物交换).
a) Sultan atau pembesar menjadi pemodal, memonopoli kegiatan perdagangan.
b) Rakyat biasa berjaja di pasar atau di luar daerah.
c) Ekonomi berkembang 之后，就开始有 mata wang.
d) 以前的商人把 kulit siput geweng  和 siput gerus 当钱用。
e) 过后就有 emas 和 timah 做成的钱币.
2.Pusat perdagangan terletak di pelabuhan yang berhampiran denganmuara sungai.
3) Barang dagangan utama= rempah, garam, gambir, hasil tenunan, bijih timah, beras, dan lada
hitam.
b) Hasil hutan yang menjadi bahan dagangan penting = kayu-kayan, rotan, damar, dan madu lebah.
c) Kegiatan mengumpul hasil hutan untuk tujuan perdagangan dikenal sebagai meramu.
4. 各州用的钱币:
a) Melaka=wang logam kaleng (calains) (timah)
b) Terengganu = wang emas dan kupang yang berbentuk segi lapan, wang syiling keping atau pitis serta
jokoh
c) Johor= mas dan kupang (emas)
d) Kelantan=wang emas kijang, dinar, kupang dan pohon pitis 
e) Negeri Sembilan, Pahang, Selangor dan Perak = jongkong tampang/timah
f) Selangor = tampang sebuaya (timah)
g) Kedah = mata wang berbentuk ayam jantan.

Timbangan, Sukatan dan Ukuran

1. Sukatan
-mengukur isipadu sesuatu benda.
-menggunakan alat-alat seperti kaul, cupak dan gantang untuk menyukat beras, bijih timah, rempah,
garam dan kacang.
2. Timbangan
-mengukur berat sesuatu barangan.
-menggunakan  dacing dan pikul 
-menimbang barangan seperti emas, perak, bijih timah, dan rempah.
3. Ukuran 
-Di Kedah, unit relung digunakan untuk mengukur keluasan tanah.
-身体的部位(手/脚)用来量比较短的东西
-Jengkal dan Hasta digunakan untuk mengukur panjang dan pendek sesuatu benda.
-Ukuran jarak di antara kampung dengan kampung dibuat dengan berdasarkan masa berjalan atau
berkayuh sampan seperti sepelaung, setanak nasi, sehari, sepekan, dan sepurnama.

4. Penggunaan sistem sukatan, timbangan dan ukuranmemudahkan urusan jual beli.

Pengangkutan 
1. Masyarakat Melayu tradisional menggunakan jalan air dan daratuntuk tujuan perhubungan dan
pengangkutan.
2. Jalan air (sungai dan laut) 重要,因为运东西更快更方便。
3. 马来人用的水上交通工具= jalur, kolek, perahu dan sampan.
4. Masyarakat Melayu tradisional juga menggunakan Denai Penarikan.
a) Jalan ini menghubungkan Melaka dengan Pahang.
b) Penggunaan jalan ini memerlukan penggunanya terpaksa menarik perahunya untuk sampai ke sungai.
c) Penggunaan denai ini menjimatkan masa perjalanan.
5. Masyarakat Melayu tradisional juga menggunakan gajah, kerbau atau lembu untuk mengangkut barang.

Sosiobudaya
Sosiobudaya merangkumi  corak kehidupan  yang menjadi amalan masyarakat.

Struktur Masyarakat Melayu tradisional

1. Struktur masyarakat merupakan pembahagian masyarakat kepada beberapa lapisan sosial dalam
sesuatu hierarki kedudukan.
2. Kedudukan seseorang dalam hierarki ditentukan melalui dua cara:
a) Taraf sedia
Petukaran tugas atau pekerjaan tanpa menjejaskan taraf sosialnya.
b) Taraf percapaian
i. Kedudukan seseorang dalam susun lapis masyarakat berubah ke lapisan yang lebih tinggi.
ii. Perubahan dalam susun lapis disebabkan oleh  kebolehan istimewa atau khidmat baktinya kepada
pemerintah.

3. Masyarakat Melayu tradisional terbahagi kepada golongan pemerintah dan golongan diperintah.

4. Pembahagian ini menjadi satu cara untuk menjelaskan peranan dan tanggungjawab setiap lapisan
masyarakat mengikut fungsinya.

 
Golongan Pemerintah
1. Peranan raja/sultan dalam masyarakat Melayu tradisional:
a) Pemerintah tertinggi
b) Memelihara perpaduan, keamanan, dan kemakmuran negeri.

2. Raja dibantu oleh kaum kerabatnya.

a) Mereka membantu raja dalam pentadbiran dengan mengerjakan tugas rasmi yang diberikan oleh raja.
b) Mereka juga dilantik menjadi pembesar di daerah atau raja di jajahan.

3. Golongan pembesar membantu raja menjalankan pentadbiran.

a) Pembesar boleh mengarahkan rakyat melakukan kerja awam demi kepentingan negara.
b) Jawatan pembesar disandang secara pewarisan dan mereka dilantik oleh raja atau sultan.
- Di Melaka, jawatan Laksamana disandang oleh keluarga Hang Tuah.

4. Golongan ulama juga merupakan golongan pemerintah.

a) Golongan ulama terdiri daripada ulama tempatan dan ulama luar negeri.
b) Mereka membantu kerajaan mendidik rakyat supaya berakhlak mulia.
c) Selain menjadi penasihat sultan, mereka juga bertugas sebagaiguru agama, kadi atau imam.

5. Golongan pemerintah juga terdiri daripada pendeta.

a) Pendeta berkemahiran dalam ilmu pengetahuan.
b) Mereka mahir dalam bidang salasilah raja, kesusasteraan, kebudayaan, kesenian dan adat istiadat
Melayu.
c) Mereka juga menjadi pakar rujuk raja atau sultan dan rakyat.

Golongan Diperintah
Golongan diperintah terdiri daripada golongan merdehaka dan hamba.
1. Golongan merdeheka terdiri daripada rakyat biasa yang bermastautin tetap dan juga orang asing.
a) Rakyat biasa. 
i. Rakyat biasa menjadi pedagang, peniaga, petani, tukang ukir, pembuat senjata, dan barang tembikar.
ii. Ada di kalangan mereka yang menjadi penghibur raja, pelakon sandiwara, pawang atau bomoh.
b) Orang asing
i. Orang asing turut membantu kerajaan dengan menjadi askar upahan, pedagang, atau bomoh.
ii. Mereka mematuhi undang-undang dan adat yang sedia ada di negeri Melayu meskipun mereka bebas
melakukan sebarang kegiatan.

2. Golongan hamba 地位最卑贱。
Terdapat 3 jenis hamba dalam masyarakat Melayu tradisional, iaitu:
a) Hamba raja
b) Hamba berhutang
c) Hamba biasa.
Golongan hamba membuat kerja-kerja yang berkaitan dengan pertanian, perlombongan dan pertahanan.

Dalam masyarakat Melayu tradisional, hubungan antara golongan pemerintah dan golongan diperintah
berasaskan sikap hormat-menghormati.

Gaya Hidup Golongan Bangsawan

1. Gaya hidup raja dan kerabat diraja diamalkan di istana manakala gaya hidup pembesar dan rakyat jelata
diamalkan di luar istana.
2. Ciri-ciri gaya hidup golongan bangsawan
a) Golongan pembesar dan bangsawan mengamalkan gaya hidup yang unik dan tersendiri.
b) Gaya hidup mereka merangkumi adat istiadat, bahasa dan cara berpakaian.
3. Semasa upacara pertabalan Sultan Melaka,
a) Bendahara duduk berhampiran dengan singgahsana.
b) Laksamana dan Seri Bija Diraja membawa pedang kerajaan.
c) Alat-alat kebesaran kerajaan seperti keris panjang, cogan, tepak, ketur, tempat bara, dan kitab al-Quran
dibawa bersama.

4. Kemangkatan raja juga mengikut tatacara tertentu

a) Apabila berlaku kemangkatan raja, jenazah al-marhum disempurnakan mengikut hukum agama Islam.
b) Menurut adat kemangkatan raja, bendera kuning akan diturunkan dan digantikan dengan bendera putih.
［降黄旗，升白旗］
c) Tembakan meriam dilepaskan bagi menghebahkan kepada rakyat tentang kemangkatan raja.［还放炮，
好像庆祝酱］
d) Upacara pelantikan raja yang baru turut diadakan.　［旧的一死，马上选新的］

5. Adat menjunjung duli
a) Adat menjunjung duli dilakukan oleh pembesar sebagai tanda hormat dan taat kepada raja.
b) Istiadat ini dilakukan di balairung seri ketika menghadap dan menyembah raja.

8. Pakaian diraja dibuat dengan menggunakan emas dan dihiasi dengan permata.

9. Alat perhiasan yang dipakai terdiri daripada:
- Pending 胸饰
- Dokoh
- Bengkung 腰带
- Keris
10. Gaya hidup golongan bangsawan melambangkan status kedudukan yang tinggi.
11. Gaya hidup mereka juga membezakan mereka daripada rakyat biasa.

Gaya Hidup Golongan Rakyat

1. Antara nilai-nilai murni yang menjadi amalan masyarakat Melayu ialah gotong-royong.
a) Gotong-royong diamalkan semasa mengadakan majlisperkahwinan, bersawah, dan membina
jalan.
b) Di utara Semenanjung Malaysia, amalan ini dinamakan berderau atau berseraya.
3. Menghormati jiran juga menjadi amalan utama dalam masyarakat Melayu. Dalam masyarakat Melayu,
jiran dianggap sebagai keluarga terdekat.
4.Budaya budaya menghormati pemimpin dan orang yang lebih tua ditunjukkan melalui pelbagai cara.
i. Menggunakan panggilan pak long, mak long, pak cik, mak cik.
ii.Membongkokkan badan apabila berlalu di hadapan orang tua.
iii. Mencium tangan orang tua.
5.Masyarakat Melayu juga mengamalkan budaya ziarah-menziarahi.

a) Tetamu memberi salam dan dijawab oleh tuan rumah.

b) Tetamu membasuh kaki dan bersalaman dengan tuan rumha.
c) Tuan rumah akan mempersilakan tetamu masuk.
d) Tikar dihamparkan untuk tetamu duduk.
e) Tepak sirih disorongkan dan tetamu dihidangkan dengan makanan dan minuman.
f) Sebelum makan, mereka akan membasuh tangan dan membaca doa.
g) Mereka menggunakan tangan kanan untuk menyuap makanan.
h) Ketika makan, mereka kurang berbual atau ketawa kerana perbuatan itu dianggap tidak sopan.

6. Amalan tolong-menolong dan toleransi dapat memupuk perpaduan di kalangan masyarakat.

7. Gaya hidup golongan rakyat mencerminkan kehidupkan mereka yang bersatu padu, harmonis, dan
bersemangat masyarakat.

Kegiatan Sosiobudaya
Kegiatan Masa Lapang
a) Masa lapang golongan pemerintah ialah waktu mereka tidak menjalankan urusan
pentadbiran negara.
b) Masa lapang golongan rakyat pula ialah semasa menunggu hasil atau selepas menuai hasil.
c) Masa lapang juga merujuk kepada waktu petang atau malam.
2. Golongan bangsawan dan rakyat menggunakan masa lapang dengan melakukan pelbagai aktiviti.
Antaranya ialah:
a) Bermain sepak raga
b) Bermain catur
c) Bermain senjata
d) Bersilat
e) Menunggang kuda
3. Di istana, golongan penghibur seperti tukang cerita, penyair, penyanyi dan ahli
muzik menghiburkan sultan dan pembesar.
4. Antara persembahannya ialah:
a) Tarian Asyik
i. Tarian ini ditarikan di istana Kelantan.
ii. Asyik membawa maksud kekasih.
iii. Oleh itu, Asyik ditarikan secara lemah-lembut dan tertib.
iv. Tarian ini dipersembahkan dalam majlis perkahwinan dan hari perayaan yang lain.
v. Antara alat muzik yang digunakan ialah  rabab, gambang dan gedombak.
b) Tarian Mak Yong

5. Golongan rakyat jelata mengisi masa lapang dengan bermain:

a) Layang-layang.
b) Gasing
c) Congkak
d) Bersilat

6. Ada di kalangan mereka yang pandai bercerita, berpantun dan bersyair.

7. Aktiviti masa lapang penting kerana:
a) Memupuk persefahaman
b) Menggalakkan semangat saling bantu-membantu.
c) Dapat menajamkan fikiran dan ingatan.

Karya Persuratan
1. Dalam masyarakat Melayu tradisional, pengarang menyampaikan buah fikiran melalui karya persuratan
yang dihasilkan dalam tulisan jawi.
2. Karya persuratan masyarakat Melayu tradisional dihasilkan dalam pelbagai bidang.
3. Antaranya termasuklah bidang agama seperti fikah, usuluddin, hadis, tafsir, dan tasawuf.
4. Terdapat juga karya kesusasteraan, ketatanegaraan, sejarah, bahasa, dan perubatan.
5. Selain sastera bertulis, terdapat juga sastera lisan yang juga dikenal sebagai sastera rakyat. Antaranya
adalah seperti berikut:

Cerita penglipur lara:

- Hikayat Raja Muda
- Hikayat Malim Deman
- Hikayat Anggun Cik Tunggal
Cerita Jenaka:
- Lebai Malang
- Pak Kaduk
- Si Luncai
Cerita Binatang:
- Sang Kancil dan Harimau
- Pelanduk dan Buaya
- Kura-kura dan Arnab
Cerita Dongeng
- Puteri Sa'dong
- Tasik Dayang Bunting
- Cik Siti Wan Kembang

Kesenian Rakyat
1. Kesenian Rakyat adalah hasil ciptaan rakyat yang antaranya termasuklah:
a) Seni muzik
b) Seni tari
c) Seni suara
d) Seni ukir
e) Seni bina
f) Seni tekat
g) Seni tenun
h) Seni mempertahankan diri

2. Kegiatan seni penting kerana:

a) Dapat mempamerkan bakat mereka yang berkenaan
b) Dapat menunjukkan nilai mutu kesenian masyarakatyang tinggi.
c) Kegiatan seni secara berkumpulan dapat membentuk masyarakat yang bersatu padu  dan
harmoni.

3. Seni kreatif dan hubungan yang rapat dengan alam sekitar dapat dilihat dalam reka bentuk rumah
Melayu.
a) Rumah orang Melayu memperlihatkan ciri-ciri berikut:
i. Berbumbung panjang
ii. Bertebar layar
iii. Tidak berpaku
b) Rotan dan akar kayu digunakan untuk mengikat persendian
c) Bahagian dalaman rumah dihiasi dengan pelbagai bentuk ukiran yang bermotifkan alam semula jadi.
d) Reka bentuk rumah Melayu dipengaruhi oleh unsur dari luar alam Melayu.
i. Rumah di Negeri Sembilan memperlihatkan corak seni bina rumah Minangkabau.
ii.Rumah di Kelantan, Terengganu dan Pahang dipengaruhi oleh seni bina Siam dan Majapahit.
iii.Rumah orang Melayu di Johor dipengaruhi oleh reka bentukBelanda.

4. Masyarakat Melayu pandai mengukir tembaga, memahat dan mengukir pintu serta membuat
mimbar masjid.
a) Ukiran yang dihasilkan bercorak ukiran timbul, terbenam , dan tembus.
b) Tema utama ukiran berbentuk daun, bunga dan ayat-ayat al-Quran dengan tulisan khat.

5. Seni tekat adalah sejenis seni kraf tangan yang popular di kalangan masyarakat Melayu.
a) Kain baldu dijadikan kain dasar dan disulami dengan benang emas yang berbentuk bunga dan pohon-
pohon.
b) Antara seni tekat ialah kipas, bantal, dan balutan tepak sirih.

6. Seni tenun juga merupakan seni kraf tangan yang popular di kalangan masyarakat Melayu.
a) Seni tenun terkenal di Kelantan, Terengganu dan Pahang.
b) Terdapat tiga jenis tenunan, iaitu tenunan biasa, benang ikat celip, dan songket.
c) Corak tenunan yang dihasilkan adalah berunsurkan tumbuhan, binatang, bunga, dan bentuk geometri.

7. Seni mempertahankan diri adalah hasil kesenian rakyat yang penting.

a) Kesenian ini turut merangkumi bermain senjata.
b) Kesenian ini dapat mendisiplinkan diri serta membentuk daya ketahanan diri seseorang individu untuk
menghadapi musuh.

Adat Resam 
1. Adat resam adalah amalan yang ditetapkan oleh masyarakat dan diwarisi secara turun-temurun.
2. Antara adat resam masyarakat Melayu yang masih diamalkan sehingga hari ini ialah:
a) Adat perkahwinan- 
马来人结婚前,
i. Merisik
-问那个女子结婚了没
ii. Meminang
- 男方带戒指去求婚
- akad nikah 和婚礼的日期会在那天定下
iii.Akad nikah
-在新娘家举办
-dijalankan oleh jurunikah.

b) Adat menyambut kelahiran bayi

i. 婴儿出生一个星期后要剃胎毛
ii.Kenduri dan upacara mencukur rambut bayi dilakukan sebagai tanda kesyukuran kepada Allah s.w.t.
iii.Di sesetengah tempat, bacaan berzanji dan marhabandiadakan.
iv.Majlis diakhiri dengan bacaan tahlil dan doa selamat.

c) Adat berkhatan (割包皮)
i. Seseorang kanak-kanak Melayu lelaki yang sudah baligh atau cukup umur akan dikhatankan.
ii. Lazimnya upacara berkhatan dilakukan secara beramai-ramai.
iii.割之前，那个小男孩要先洗澡。
iv.还要先游行
v.然后 Tuk Mudin 就帮他割.

Pendidikan
1. Pendidikan dalam masyarakat Melayu dapat dibahagikan kepada dua bentuk, iaitu pendidikan tidak
formal dan pendidikan formal.
2. Ciri-ciri pendidikan tidak formal
a) Pendidikan ini berbentuk tidak formal kerana dipelajari secara tidak langsung.
b) Pendidikan disampaikan melalui cerita lisan, peribahasa, pantun, dan teka teki.
c) Kanak-kanak mempelajari tentang pantang larang, adat istiadat, dan adab sopan daripada ibu
bapa atau orang dewasa yang berpengalaman.
d) Pendidikan ini berkesan khususnya di kalangan kanak-kanak.
e) Kemahiran pertukangan dan ilmu perubatan tradisional juga diajar secara tidak formal
f) Kemahiran ini diajar dan diperoleh melalui pemerhatian kanak-kanak itu sendiri.
g) Kemahiran lazimnya diwarisi daripada satu generasi kepada satu generasi yang lain seperti seni
mempertahankan diri.
h) Pendidikan tidak formal disampaikan agar seseorang itu dapat berdikari tanpa bergantung
kepada orang lain.

3. Ciri-ciri pendidikan formal.

a) Sistem pendidikan formal berkembang selepas kedatangan agama Islam.
b) Masyarakat mempelajari kitab muqaddam dan al-Quran, fardu ain, mengira, menulis jawi, tajwid, rukun
Islam, dan rukun Iman.
c) Pendidikan Islam diajar di istana, masjid, pondok, madrasah, surau atau di rumah guru
agama.
d) Pendidikan formal membolehkan seseorang melanjutkan pelajaran ke Makkah.
4. Pendidikan dalam masyarakat Melayu tradisional bertujuanmelahirkan individu yang berakhlak
mulia, berkelakuan sopan, bertatasusila dan berhemah tinggi.
Form 1 Bab 10
Sarawak

Latar Belakang
Sarawak 是 Malaysia 最大的州.
-名字的由来= Batang Sarawak/Sungai Sarawak.
-东南亚最早有人居住的地区之一(40,000 年前就有人住在 Sarawak)
*证据: 在 Gua Niah 见到古人用的东西, 如
a) Tembikar
b) Alat perkakas yang diperbuat daripada batu seperti kapak dan pisau.
c) Lukisan  yang diconteng pada dinding gua.

以前 Kesultanan Melayu Brunei 统治 Sarawak. Kerajaan Brunei 把 Sarawak 分成几个 unit jajahan, 每个

unit jajahan 由一个 pembesar 管理. 那些 pembesar diberi kuasa autonomi [有自主权].
i.  Sungai Skrang ditadbir oleh  Syarif Sahap
ii. Kawasan Sungai Sarawak (Kuching) ditadbir oleh Pangeran Mahkota.

Masyarakat Sarawak
1. Sarawak 总共有 27 个 kumpulan etnik.
2.人口最稠密的地区:
a) Di dataran pantai.
b) Lembah sungai di bahagian barat Kuching
c) Kawasan antara Sungai Kayan dengan Sungai Mukah.

4. 因为 Sarawak 地方大人又少, 那些 kumpulan etnik 全部分散在不同的地方,所以很少跟别人接触, 因此每个族

群都很有特色(identiti kebudayaan)

他们住的地方:
Persisiran pantai
Melayu
Melanau

Lembah Sungai
Iban
Bidayuh
Kenyah

Pedalaman
Penan
Kelabit
Murut

Kegiatan Sosiobudaya
1. 每个 etnik 的 corak sosiobudaya 都不同.
2. 他们继承祖先的 kegiatan sosiobudaya.
3. 他们尊重其他 etnik 的文化, 有 semangat kekitaan.

Pendidikan
那些土著接受 pendidikan tidak formal 和 pendidikan formal.
1.Pendidikan tidak formal
-amalan dan kepercayaan turun-temurun
-cara-cara berburu dan memungut hasil hutan.
2.Pendidikan formal (在 masjid dan sekolah agama 学)
-membaca al-Quran dan mengenal tulisan jawi (只有信奉 Islam 的人才学)
-hukum Islam seperti cara melaksanakan ibadat.
(guru al-Quran, imam, dan lebai  教他们)

Peraturan dan Adat Resam

Iban
-Menyimpan pasu, gong, dan tempayan yang dipanggil tajau:
@ Diwarisi secara turun-temurun
@ bernilai, suci & dihormati
@ Berfungsi sebagai harta simpanan.
@ Diperoleh secara tukar barang.

Kayan, Kelabit dan Kenyah

-Menindik telinga:
@ Menindik telinga melambangkan  kecantikan.
@ Mereka menggantungkan gelang timah atau tembaga hingga cuping telinga menjadi lanjut.
@ Anting-anting diwarisi secara turun-temurun.
-Melukis atau mencacah badan dengan pelbagai corak yang mempunyai makna yang tersendiri (tattoo)

Melayu
-Mengamalkan cara hidup Islam:
@ Adat resam berasaskan ajaran Islam
@ Hidup bermasyarakat
@ Saling bantu-membantu

那些 bumiputera 有 tuai rumah, 也就是他们的 ketua.

Tuai rumah 的责任:
-Menjaga keselamatan dan keamanan.
-解决 perkahwinan, penceraian, peraturan dan perayaan 的问题.
-定下  Hari Gawai  (pesta menuai) 和 perayaan "Beranyi" 的日期.

有些 Orang Iban, Orang Bidayuh 和 Orang Ulu 还住在 rumah panjang.

-Rumah panjang 就像一个 perkampungan, 住在里面的人好像一家人.

Kebudayaan
Masyarakat Melanau
-Merayakan perayaan kaul.
-diadakan untuk menjamu ipok yang mengawal laut.
-bertujuan untuk
i. Memperoleh  tangkapan yang memuaskan
ii.Selamat semasa berada di laut
iii.Mengelakkan penyakit.

Masyarakat Iban
-庆祝 Hari Gawai (Pesta Menuai)
Terdapat beberapa jenis Hari Gawai:
i. Gawai  Burung
ii. Gawai Batu
iii.Gawai Kenyalang
iv.Gawai Antu
他们庆祝的时候会跳 tarian Ngajat 表示感恩.

Orang Melayu Sarawak
-Bergendang
i. 只有 lelaki 跳舞
ii.Perempuan bermain gendang sambil bernyanyi danberpantun.

Agama dan Kepercayaan

1) 不同的 etnik 有不同的信仰.
2) 有些 Iban, Murut, Kelabit, Kenyah, dan Bidayuh 人还 mengamalkan kepercayaan animisme.
3) Animisme 就是他们相信万物(山, 树, 河等等)都有灵魂.
4) Melanau 人相信 Ipok 的存在. (就是他们的海神)
5) Orang Penan 被称为 Penan nomad,因为他们搬来搬去,没有固定的家(特别是发生 kematian 的时候)
6)Orang Penan 相信, 他们不可以定居在某个地方, 而且不可以砍大树.
7. Orang Iban 相信:
a) 要盖房子的时候, 那个地方要先 disemah.
b) 如果有 burung  ketupung dan burung beragai  的叫声, 就表示他们不可以在那里盖房子.

Kegiatan Ekonomi
-berbentuk sara diri.
-bergantung kepada bentuk muka bumi, kawasan penempatansuku kaum dan sumber alam.

Sara diri 
Sarawak 人的 kegiatan ekonomi:
a) Menanam padi huma atau padi bukit.
b) Menangkap ikan.
c) Memungut hasil hutan
d) Berniaga secara kecil-kecilan
3. Masyarakat Iban, Kayan, Kenyah dan Murut 住在内陆地区, 在自己的屋旁种稻米.
4. 住在 pedalaman 的人以打猎和 memungut hasil hutan 为生。
-Orang Penan 用 sumpitan 打猎.
-hasil hutan=jelutung, damar, dan rotan
-他们用那些 hasil hutan 来换日常用品例如米和盐.

Pertanian
1. Penanaman padi huma, padi sawah, lada hitam, dan sagumerupakan kegiatan pertanian yang
penting di Sarawak.
2. Padi huma 种在家附近.
a) Padi huma ialah makanan yang penting bagi kaum Iban, Bidayuh, dan Orang Ulu.
b) Penanaman padi huma tidak memerlukan sistem saliran dan boleh ditanam di kawasan yang berbukit-
bukau.
3. Penanaman padi sawah tidak diusahakan secara meluas.
a) Orang Kelabit 在 hulu Sungai Baram 种 padi sawah.
b) 他们种的 Bario 米很出名.
4. Perusahaan sagu diusahakan oleh kaum Melanau.
-Pokok sagu 生长在沼泽地区,要种 10 年才可以砍. 砍了之后把 ripo 拿出来然后晒干,最后制成 tepung
sagu(也叫 lemantak)
e) Sarawak merupakan pengeksport sagu dunia yang penting.
5. Penanaman lada hitam diusahakan oleh kebanyakan kaum etnik di Sarawak.
a) Lada Hitam merupakan tanaman tradisional terpenting di Sarawak.
b) Penanaman lada hitam diusahakan oleh kaum Kedayan dan Murut.

Perlombongan 
1. Sarawak 有 antimoni dan emas.
2. Pada peringkat awal, kegiatan perlombongan dikuasai oleh Datu Patinggi Ali.
3. Kaum Bidayuh mengusahakan kedua-dua jenis perlombongan tersebut.
4. Orang Cina di Bau, Paku  dan Bidi  melombong emas.

Perdagangan 
1. Sejak zaman Kesultanan Melayu Melaka, Sarawak telah menjalinkan hubungan perdagangan dengan
Melaka.
2. Barang-barang dari Sarawak yang diperdagangkan di pelabuhan Melaka ialah:
a) Lada hitam
b) Halia
c) Kapur barus
d) Sarang burung
e) Emas
f) Permata
g) Ikan
3. Sarawak juga dikunjungi oleh pedagang China untuk mendapatkan :
a) Lada hitam
b) Kapur barus
c) Emas
d) Kayu cendana
e) Sumbu badak
f) Telur penyu
4. Mereka juga menjual barangan besi, kaca dan pinggan mangkuk di kawasan tertentu seperti
di Santubong.
5. Kemajuan perdagangan Sarawak telah menarik minat pedagang dari China, Arab, India dan Kepulauan
Melayu.
6. Mereka membawa barang-barang seperti tembikar, sutera, barang logam, kain dan barang
perhiasan ke Sarawak.

Form 1 Bab 11
Sabah 

1. Sabah 也叫 Negeri di Bawah Bayu.

2. 名字来源:
a) 有一种香蕉叫 pisang saba.
b) Orang Bajau 也把 pisang saba 叫做 pisang jaba
c) 在 pantai barat Sabah 的人 种很多 pisang saba 当食物。

3. Sebelum kurun ke-16, negeri Sabah tidak wujud kerana tidak terdapat pemerintahan beraja, sultan atau
organisasi yang boleh diiktiraf sebagai negeri. 所以 Sabah diperintah melalui tiga cara, iaitu:

a) Sistem politik kesukuan
-di pedalaman (Kadazandusun, Murut,Orang Sungei)
-hidup dalam kelompok yang kecil.
-dipisahkan daripada kumpulan lain oleh bentuk muka bumi seperti banjaran, bukit bukau, dan sungai.
(pedalaman 有很多山嘛,他们就被隔离了)

b) Sistem politik kesultanan
-di persisiran pantai (ditadbir oleh Kesultanan Brunei dan Sulu)
ii. Sistem politik ini bermula sejak kurun ke-17 apabila Sabah dikuasai oleh Kesultanan Brunei.
iii. 1662-1674 年,Kesultanan Brunei 发生 perebutan kuasa.
iv. 1704 年, Sultan Sulu 帮 Sultan Muyiddin 打败敌人, 所以 Sultan Muyiddin 给他 kawasan timur laut
Brunei.
c) Sistem politik ketua bebas.

Penduduk persisiran pantai

 pendidikan tidak formal & pendidikan formal.
2. Pendidikan tidak formal disampaikan kepada kanak-kanak melalui keluarga.
-例:钓鱼,爬树,打猎,种稻 etc.
-目的:让他们 berdikari  apabila besar kelak.
-Ilmu lazimnya disampaikan melalui cerita lisan atau teladan.
3. Pendidikan formal terhad kepada pendidikan agama Islam.
-例: membaca al-Quran dan mengenal tulisan jawi.
-pendidikan disampaikan di masjid, surau, madrasah atau rumah tok guru.

Peraturan dan adat resam

1.Undang-undang adat berperanan memelihara dan menjamin kesejahteraan hidup.
2.Untuk mengeratkan hubungan masyarakat, ketua-ketua adat menjalankan amalan-amalan adat
seperti
a)Babas - hukuman untuk orang yang bergaduh
b)Sogit- hukuman untuk orang yang merosakkan harta benda orang lain
c)Kepanasan- hukuman untuk orang yang melakukan perbuatan sumbang dalam masyarakat.
3. Kadazandusun 人相信, 谁没有 mematuhi undang-undang adat,就会中 malapetaka(wabak penyakit,
bencana alam atau kerosakkan tanaman)

4. a) Adat Pertanian

i. Upacara memuja semangat padi(Monogit) diamalkan semasa menanam dan menuai padi.
ii.Pesta Menuai penting bagi masyarakat Kadazandusun.
iii.Dalam Pesta Menuai, tarian Sumazau dipersembahkan sebagai hiburan.

b) Adat perkahwinan
i.Bajau 人通常在 14 dan 15 hari bulan Hijrah 举行婚礼,因为 cahaya bulan terang.
ii. Cahaya bulan terang menandakan pengantin akan dimurahkan rezeki.
iii.Majlis perkahwinan juga diadakan pada hari Rabu dan Ahad.
iv. Majlis perkahwinan juga lazimnya dijalankan antara kaum kerabat dengan mengadakan
acara maglamilami (beramai-amai) di mana kaum kerabat sama-sama menjamu selera sambil
menyaksikan persembahan hiburan.

c) Adat Kematian
i. Apabila berlakunya kematian dalam masyarakat Murut, saudara-mara akan memukul tiang rumah.
ii.Mayat dibersihkan dan dilengkapi dengan pakaian sebelum dikebumikan dalam posisi duduk.
iii. Terdapat juga amalan mayat dibakar dalam tembikar dan disimpan dalam rumah selama 7 hari.

Agama dan kepercayaan

1.有些人 adalah pagan ，就是相信 animisme.
2.信 Islam: Bajau+Melayu-Brunei.
3. Bagi menjaga keharmonian:
a) Jawatan Orang Tua, iaitu ketua rumah panjang diwujudkan.Orang Tua menguatkuasakan undang-
undang adat di kalangan masyarakat bukan Islam.
b) Bagi kaum beragama Islam, ketua mereka akan menguatkuasakan hukum agama Islam.

Agama dan kepercayaan suku kaum Kadazandusun

a)Sebahagian besar masyarakat Kadazandusun mengamalkananimisme.
b)他们唯一的神叫 Kinorohingan, 在别的世界。
c)他们相信人死后, 灵魂会去 Gunung Kinabalu.过后那个灵魂又会去 syurga atau neraka. (天堂或地狱).
d)Upacara Magavau dijalankan selepas menuai padi setiap tahun untuk menghormati semangat padi.
e)Pesta Kaamatan diadakan sebagai tanda kesyukuran kepada Kinorohingan kerana memberi hasil yang
banyak kepada mereka.
f)Pertandingan Ratu Cantik (Unduk Ngadau) diadakan dalam Pesta Kaamatan kerana Ratu Cantik
melambangkan Huminodunyang telah dikorbankan menjadi padi.
g) Bomoh masyarakat Kadazandusun dikenal sebagai Bobohizan dan dikatakan dapat membuang
kepanasan.

Agama dan kepercayaan masyarakat Murut

a) Masyarakat Murut mengamalkan animisme.
b) Mereka menganggap Gunung Antulai atau Gunung Aru (Gunung Hantu) sebagai tempat yang suci.
c) Aki Kopuno 创造了一切。
d) Bomoh masyarakat Murut yang dikenal sebagai Babalian bolehberhubung dengan kuasa ghaib.

Kesenian 
TARIAN
i. Tarian Magunatip
-dipersembahkan dalam majlis menyambut Hari Magavau(memuja semangat padi)
-dipersembahkan dengan iringan pukulan gong.
-dua orang akan melagakan alu dan dua orang lagi memegang pangkal alu tersebut supaya tidak berganjak
dari kedudukannya.

ii. Tarian Sumazau
-dipersembahkan semasa pesta menuai, majlis perayaan dan majlis rasmi.
-disertakan dengan unduk ngadau (pertandingan ratu cantik).

iii. Tarian Mangalang
-Tarian dipersembahkan dalam upacara menyambut tetamu yang datang dari jauh, berpindah rumah dan
hari Monggotom (Hari Pesta Menuai Padi)

MUZIK
a) 他们很多乐器都是用 buluh 做的.
b) 他们的乐器包括：
i. Bas
ii.Kulintangan 
iii.Salun
iv. Suling
v. Sompoton
vi. Gabang

SENI BINA
a) Keunikan seni bina masyarakat Sabah dapat dilihat pada pembinaan rumah panjang kaum Murut dan
Rungus.
b) Kebanyakan rumah panjang di Sabah diperbuat daripada hasil hutan seperti buluh, rotan, dan daun
rumbia.
c) Penghuni rumah panjang dianggap sebagai satu keluarga yang besar.

KRAF TANGAN
a) Masyarakat Sabah mahir membuat kraf tangan daripada sumber alam.
b) Antara kraf tangan yang dihasilkan ialah kain tenun, senjata, alat muzik, dan anyaman bakul
atau tikar.

Kegiatan Ekonomi
1. Faktor penting yang menentukan kegiatan ekonomi masyarakat Sabah ialah bentuk muka bumi di
persekitaran tempat tinggal mereka.
2. Antara kegiatan ekonomi yang dijalankan oleh masyarakat Sabah ialah:
a)Pertanian sara diri
b)Perikanan
c)Perdagangan

3. Kebanyakan masyarakat Sabah masih mengamalkan ekonomi sara diri.

4. Kegiatan pertanian
a) Kegiatan pertanian dijalankan melalui dua cara, iaitu:
i. Pertanian pindah
-padi huma
-种两三年就搬走

ii. Pertanian kekal

-padi sawah.
-banyak diusahakan oleh kaum Kadazandusun.

5. Mereka juga menjalankan kegiatan menternak binatang.

6. Masyarakat Murut memungut hasil hutan seperti damar, rotan, dan madu lebah.
7. Memungut hasil laut menjadi punca pendapatan utama bagi masyarakat Melayu-Brunei, Suluk,
dan Bajau yang menetap di persisiran pantai.

Hasil laut:
i) Agar-agar
ii)Timun laut
iii)Karang laut

8.Mengutip hasil laut diusahakan oleh orang Bajau kerana merekamahir menyelam.

9. Kegiatan menangkap ikan:

i. dilakukan oleh penduduk yang tinggal di persisiran pantai
ii.Masyarakat Bajau menggunakan jaring dan kelong untuk menangkap ikan.

8. Kegiatan memungut sarang burung diusahakan di Gua Gomantong, Sandakan.

a) Sarang burung ini banyak dieksport ke China.
b) Terdapat dua jenis sarang burung, iaitu:
i. Sarang burung berwarna putih (lebih berkhasiat)
ii. Sarang burung berwarna coklat.
c) Pemungut menggunakan tangga atau memanjat dinding gua yang tinggi untuk mendapatkan sarang
burung.

Perdagangan
1. Di Sabah, masyarakat etnik berdagang melalui cara tukar barang. 
2.他们跟中国人做买卖的时候就用钱.
3. Masyarakat Sabah dapat bertukar-tukar barangan serta berjual beli di pasar tamu.
a) Orang Bajau, Melayu-Brunei dan Suluk memperdagangkanhasil hutan dan beras.
b) Orang Kadazandusun dan Murut memperdagangkan hasil hutan.
c) Melalui pasar tamu, hubungan antara kaum etnik menjadi erat.