DN ve YARN T e r c m e klliyat Say - 16

L. T O L S T O Y lianzade #7 Hakk

QAZETE-M ATBAA, KTPHANE ( istanbul 1934

Fiat

50

Kuru.

VAKT Kitaphanesi stanbu', Ankara caddesi. Dn ve Yarn Tercme Klliyatndan kan saylar : 1. Safo, A. Dode Haydar Rifat Bey. 2. _ Aile e m b e r i , A. Mora . H. lisan Bey. 3. Ticaret, Banka, Borsa Dr. M. Etem Bey. 4. Devlet ve htill, Lenin Haydar Riat Bey. 5. Snf Kavgas,So*yalizm,ft"fl/sWS. ZekeriyjH. 6. R as i Klliyat, Rasin H. Nazm Bey. 7 . i Snf htilli, Lenin Haydar Rifat Bey. 8. Ruh Hayatta Lauur, Yung.-Prof. Hayrullah B. 9. sfahana doru, P. Loti I. H. lian Bey. 10. J. Rasin Klliyat II, H. Nazm Bey. 11. Deliliin Psikolojisi,Z)/\Z?.//tfr/Dr. zeddin B. 12. Gorio Baba, Balzak Haydar Rifat Bey. 13. lkbahar Selleri Samizade Sreyya Bey. 14. Engerek Dm, Franois Mauriac P.Safa Bey. 15. Rasin Klliyat H, _ H. Nazm Bey. kmak zere olanlar : 1. - Cemiyetin Asllar, Engel s Mhiddin Bey. 2. Etika, Kropotkin Aaolu Ahmet Bey. 3. sa, Prof. B. Sangle Haydar Rifat Bey. 4. Krmz ve K a r a . 5. Kapitalizm Buhran,Profesr Pirit-A.Hamdi Bey 6. Salambo, Flober _ I. H. an Bey. 7. - o c u k Drtenler, //. Gonzalve, Menusier Fikri Rasim Bey. 8. timaiyat Kanunlar,G.deOreef Rauf Ahmet B. Haydar Rifat Beyin Dastayevski'den Cinayet ve Ceza t e r c m e s i 75, Sta/in'i 150 ve Lenin'i 100 kuru fiatle kitaphanemizde satlmaktadr.

. H.

lian'n

dier tercmeleri

Rafael : Lamartine'den ki H a k i k a t : Paul Bourget ve Jean Lorrain'den (Arakel Kitaphanesi cep romanlarndan) Aile emberi : Andr Maurois'den (Dn ve Yarn klliyatndan) Kk K o n t e s : Octave Feuillet'den Elem iekleri : Baudelaire'in (Fleurs de Mal) Veren : Verlaine'in mntahap iirleri (Baslmam) Geceler : Alferd de Mtsset'in e'an (Baslmam) Salambo : G. Flaubert'in roman (Baslmam) Fransz Edebiyat Tarihi 4 c i l t : G. Lanson'un (Baslmam)

DN v e l Y A R I N Tercme klliyat

L.

TOLSTOY smail Hakk

Alianzade

4 %

6ZETE-M A B A TA -- KTPHANE ; stanbul 1934

Muhterem

Hamiyet

Civanir

Hanmefendiye

SAMM SAADET

i Geen s o n b a h a r d a len annemin m a t e m i iin de kii Katia, Sonia ve ben k y d e geiriyorduk. K a t i a bizimle beraber yayan ve birlikte yiyip ien ihtiyar bir kadn idi. Bize dadlk et mi ve hepimizi bytm idi. O n a ait hatrala rm ve m u h a b b e t i m o kadar eski ki, bunlarn nasl ve ne vakit baladklarn tayin etmek be nim iin bile kabil deildir. Sonia k k kzkardeim idi. P r o k o v s k ' d a k i eski evimizde k, bizim iin kederli ve m a m u m geiyordu. Bazen rzgr o k a d a r sert, s o u k o k a d a r k e s k i n olurdu ki, kar pencerelerin yksekliine k a d a r ydrd. Cam lar buzlanr ve ekseriya karla kapanrd, ve b t n mevsim zarfnda hemen ne evden dar k tk ve ne bir gezinti yapabildik. Bizi g r m e e

 10 gelenler nadir idi. Ve gelenler de evimize nee ve h a y a t getirmezlerdi, Hepsi mahzun tavr alr sanki birini uyandrmadan ekiniyorlarm gibi k o r k a k o r k a konuurlard. Glmezler, bilkis i lerini ekerler ve vesile d t k e ve bahusus kk Sonia'y siyahlar giyinmi g r d k e alar lard. Evde henz her ey ly hatrlatyordu; sanki teneffs ettiimiz h a v a k e d e r l e mebu' ve lm aclar ile dolu idi. A n n e m i n odas kapal duruyordu ve bu kapnn kapal d u r u u n d a n id detli bir ac duymakla beraber her a k a m yat m a a gitmek iin nnden getiim vakit odann iine gz a t m a a beni br ey sevkediyordu. O vakit on yedi yanda idim ve a n n e m tah silimi bitirmak iin ehirde y e r l e m e k zere idi ki, lmn penesine dt. Bu ziadan hissetti im keder, pek bykti. Bununla b e r a b e r aka itiraf edeceim ki, bu kedere r a m e n ayni isiz lik ve tenhalk iinde k y d e ikinci bir k geir m e k benim iin,ki gen idim ve gzel olduumu soyuyorlard, p e k g olacakt. Hulsa, kn nihayetine doru bu perianlk, yalnzlk ve sknt hissi o d e r e c e y e vard ki, artk mutaleay ihmal ve piyanoyu t e r k e d e r e k o d a m d a n kmaz oldum. Katla filn veya falan eyle megul olmaya beni tevik ettii vakit, ondan birey anlamad m ve yapamyacam sylerdim... ve iimden ilve ederdim: Neye yarar? En gzel zamanm bu

 11

neticesiz varlk iinde geecek o l d u k t a n s o n r a niin s u n u n l a , bununla uramal? Neye iyi?.. Ve bu suale gzyalarndan baka cevap bulmazdm. O z a m a n benim ok zayflam ve irkinlerai olduumu sylediler: Buna o vakit t a m a m i l e kaytsz kalyordum. Niin ve kimin iin bunu dnmeli idim? Btn hayatm bu yalnzlk ve mhlik sknt iinde geecek sanyordum. Bun lardan k u r t u l m a k iin ne kuvvet ve ne de arzu b e n d e yoktu. Kn sonu yaklayordu. Katia be nim halimden endeye dt ve ne olursa olsun beni seyahate karmay t a s a m m m etti. Lkin bunun iin p a r a lzmd; halbuki annemin vefa tndan sonra bize ne kaldm henz bilmiyor duk., ve bugn yarn vasimizin gelmesini bekli y o r d u k . O ilerimizi t e t k i k ve tanzim edecekti. Nihayet m a r t aynda bu vasi geldi. Ben, kafam bo, kalbim l odadan odaya g i d e r k e n Katia bir k e r e : A l l a h a kr, dedi! k r Allaha! Serj Mihalovi burada., haber gndermi, y e m e e bize g e l e c e k m i . Bir az kendini topla, yavrum Maa, y o k s a seni byle grrse ne der? Sizin ikinizi de o k a d a r severki.. Serj Mihalovi yakn akrabamzdan idi ; bir de b a b a m d a n gen olmakla beraber onunla p e k d o s t idi. O n u n gelii yalnz b t n tasavvurlar mz deitirmek ve bu yeri terkedebilmemizi temin e t m e k l e kalmyordu; ben onu her z a m a n m u h a b b e t v e afkatle sevmee V e o n a h r m e t e t m e e almtm. Kendimi t o p l a m a y tavsiye

12

. .1. l. u Katia iyice biliyordu ki, btn tandkI.inim/, iinde g r n m e k istemediim yalnz erj Mihalovi vard. O n a kar muhabbetim, onun vaftiz kz olan Sonia'dan ve K a t i n a ' d a n evin en ufak hizmeti sine kadar, herkesin o n a gsterdii m u h a b b e t e asla benzemezdi. Bu his annemin benim yanrr.da syledii bir kelimeden sonra mstesna bir ehem miyet almt: Sana onun gibi bir k o c a isterdim demiti. Bu t e m e n n i bana garip ve h a t t a tatsz grnmt. nk benim dndm bsb t n baka idi. Dncelerimin k a h r a m a n gen, uzun boylu, zayf, renksiz ve m a m u m idi; Serj Mihalovi ise aksine artk gen deildi, iri, kuvvetli ve farketdiime gre daima en idi. Maamafih annemin bu sz bo y e r e sylen mi deildi. Alt sene evvel Serj benimle oynar, senli benli konuur ve b a n a " K k menekem,, derdi ve bazen benimle e v l e n m e k isterse nasl davranacam kendi kendime k o r k u ile sorardm. Serj Mihalovi y e m e k t e n az evvel geldi. Katia yemee fazla olarak bir spanak ile kre mal g a t o ilve etmiti. O n u u n kzakla geldiini bir p e h c e r e d a n g r d m . Lkin evin kesini d ner dnmez bekliyor gibi g r n m e m e k iin he men salona k o t u m . Lkin onun gr sesini, ve K a t i a ile beraber sofada a y a k seslerini iittiim vakit daha ziyade duramadm ve k a r l a m a y a gittim. K a t i a ' n m eli elinde idi ve onunla tebessm ederek konuu-

 13 y o r d u . Beni g r n c e sustu, bir lahza h a r e k e t s i z kald ve s e l m l a m a d a n d i k k a t l e beni szd. S kldm ve kzardm hissettim. Nihayet m u t a t m u h a b b e t l e : H a k i k a t e n b u siz olabilir misiniz? dedi ve kendini K a t i a ' d a n k u r t a r u p b a n a geldi. nsan bu k a d a r deiebilir mi? D a h a dn siz k k m e n e k e d e n b a k a birey deildiniz. Bu gn ite alm bir gl. Byk elile benim elimi tuttu ve o k a d a r m u h a b b e t ve iddetle skt ki, d e t a canm actt. Ben elimi pecek zannetmi ve o n a doru eilmitim. Lkin o gzn gzme dikerek ge ne elimi skmakla iktifa etti. Alt senedenberi grmemitim, ben de onu ok deimi buldum, ihtiyarlam, yanm ve sakal brakmt, bu ona o k yakmamt. Bununla b e r a b e r daima ayni sade tavrlar, ayni sert izgili halis ve doru ehreyi, ayni zeki p a r l a k gzleri ve zerafetle mali ayni t e b e s s m bir ocuk t e b e s s m n muhafaza etmiti. Be d a k i k a s o n r a artk d bir misafir deil di; bizim hepimizle, hizmetiler de dahil olduu halde, aile dostu gibi davranyordu. Hizmet iler onun evde bulunuundan hissettikleri mem nuniyeti ak bir tehalkle izhar ediyorlard.Tarz h a r e k e t i taziyet ifasna kendini m e c b u r sanan bir k o m u n u n hareketi deildi. K o n u u y o r d u , cerbezesini gsteriyordu. A n n e m e taallku olan bir k e l i m e azndan karmad, o derecedeki

 14 iptida bu kaytszlk b a n a garip grnd ve canm skt. Az sonra bu suretle h a r e k e t i kayt szlktan deil kast olduunu anladm, b u n d a n dolay ona m t e e k k i r oldum. Akam K a t i a cay salonda verdi. Annemin hayatnda bu det olmutu. Sonia ile ben K a t i a ' nn yannda o t u r d u k , Serj Mihalovi ise ua mz ihtiyar G r e g o r ' u n bulduu babamn bir pi posu ile ttn ierek dolayordu. Serj birdenbire d u r a r a k : Bu evde ne mt hi deiiklikler olmu! dedi. K a t i a iini e k e r e k : Evet, diye cevap verdi. Ve semaveri k a p a y a r a k misafirimize bakt ki, gzleri yaarmt. Bana hitap e d e r e k t e k r a r sze balad: Pe derinizi hl hatrlar msnz? P e k az. imdi yaam olsayd sizin iin ne gzel olurdu... Ve Sej'in bulank nazar bamn s tnde kayboluyordu. D a h a yava sesle ilve etti: Pederinizi ok severdim., ve gzlerine rutubetli bir parlaklk geldi. Mendilini a l m a k ve alamak iin peetesini gymn zerine atan S o n i a : t e Allah annsmizi de ald, dedi. Serj d n e r e k t e k r a r l a d : Evet, evet, bu ev de mthi deiiklikler olmu! Bir skutu mte akip yandaki odaya geerek: Hadi Sonia bana. oyuncaklarn gster! Gzlerim dolarak onlar nazarmla t a k i p e t tim.

15

Ne kymetli d o s t ! dedi K a t i a . Ve filvaki yabanc bir adamn bu derin mu habbetinin kalbimi celbettiini ve b a n a byk bir iyilik olduunu hissettim. O n u n l a oynyan Sonia'nn gllerini iittik. O n a bir fincan ay gn derdim. Az sonra p i y a n o y a o t u r d u ve k e m i k dilere kzkardeinin k k ellerile v u r a r a k e lendi. Maria Aleksandrovna, diye b a n a haykrd., geliniz de bize bir az musiki dinletiniz.,. O n u n byle teklifsiz ve dostane tavrile ben den piyano almam istemesi h o u m a gitti ve he men kalkp yanna gittim. Betofen'i aarak Quasi una fantasia sonatnn adagio'sm gsterdi v e : Bunu alnz, bakalm nasl alyorsunuz? dedi: Fincann ald ve odann bir kesine ekildi. Bilmem nasl oldu, iyi alamadm b e h a n e ede rek o n d a n bu zevki esirgemek veya kendime ri ca e t t i r m e k b a n a gayrikabil g r n d . Hemen pi yanoya oturdum ve o n u n musikiye byk istida d ve vukufu olduunu bilmekle beraber elimden geldii k a d a r almaya baladm. Bu adagio b a n a aydan evvelki muhaveremizi hatrlatt ve neti cede o l d u k a iyi aldm. Bununla b e r a b e r so natn son scherzo ksmn istemedi. Y a k l a a r a k : Hayr, dedi* onu lykile alamazsnz, onu brakalm. Lkin adagio iyi oldu. Musikiye istidadnz olduunu gryorum. Bu halisane m e t h beni o k a d a r sevindirdi ki,,

 16 kpkrmz o l d u m . O n u g r m e k t e n bsbtn yeni bir haz duyuyordum. O b a b a m yerinde ve onun dostu bir a d a m , b a n a eskisi gibi k k bir kz deil kendine muadil biri gibi m u a m e l e ediyordu. Katia, Sonia'y y a t r m a y a gitti ve biz odada yalnz kaldk. Bana b a b a m d a n bahsetti, ben vazifelerimi ya p a r k e n ve bebeklerimi giydirirken o n u n l a bera ber geirdikleri m e s ' u t hayat anlatt ve bu hik yeler bana babamn n e k a d a r iyi ve s a d e bir adam olduunu retti. Ben bunu asla zannetmemit i m . Benim ne sevdiimi ne o k u d u u m u da sor du. Birok nasihatler verdi. imdi benim iin o yalnz neeli bir a r k a d a deil, m u h a b b e t ve ihls ile dolu vekarl bir adamd. O n a kar gayr irad h r m e t ve m u h a b b e t duyuyordum. Bu, b e n d e p e k tatl ve p e k ho bir duygu uyandrd. Bununla b e r a b e r k o n u t u u m u z vakit bilmediim bir sklma iinde idim. Kelimeleri min herbiri beni tereddde dryordu; onun muhabbetine layk olmay o k a d a r arzu ediyor d u m , ve bunu bizzat kendim iin deil babamn kz olduum iin istiyordum. Katia yanmza dnd v a k i t misafirimize benim kaytszlmdan ve engeliimden ik yet etti. Ben imdiye k a d a r buna dair bir imada bulunmamtm. G l m s e y e r e k ve ban s a l l a y a r a k : y l e ise bana en mhim eyini bildirmekte ihmal etmi, dedi.

17

Ne diyebilirdim? Size syleyecek bir eyim y o k t u . . Yalnz canm sklyor.. Lkin bu da ge ecek.. Zaten imdiden bu canskntsnn haki k a t e n geeceine ve bir d a h a gelmemek zre getiine k a n a a t i m vard. Yalnzla t a h a m m l e d e m e m e k iyi bir ey deildir. Halbuki siz tahsil grm gen bir kz snz. Glmseyerek zannederim, dedim. Lkin siz s a d e c e kk bir hanm kzsnz ki syledike ve t a k d i r edildike h a y a t kabili t a h a m m l buluyor., yalnz kaldn grnce ce saretini kaybediyor ve artk iyi bir ey yapam yor., siz kendinizi g s t e r m e k istiyorsunuz., baka bir ey deil. Bir ey sylemi olmak iin Hakkmda ne gzel fikriniz var, dedim. Biraz sustuktan sonra Evet, dedi, tevekkeli babanza benzemiyorsunuz... Sizde bir ey varki.. Dikkatli ve muhabbeti! bak h o u m a gitti ve ayni zamanda beni garip bir t e r e d d t iine sok t u . O k a d a r neeli bir ehre zerinde, kendile rine has bir surette parlak bu gzlerde ilk defa m a h z u n l u a yakn bir karalt farkettim. Siz sklmamalsnz. Kitaplarnz, ileriniz var, o kadar istidadnz olan musiki var. Sonun da piman olmak istemezseniz imdiden b t n hayatinizi hazrlamalsnz. Bir sene s o n r a vakit gemi olacaktr. Benimle bir baba veya a m c a gibi konuuyorSamim Saadet 2

 18 du ve szlerine mnasip bir tavr v e r m e k iin nefsine cebrettiini hissediyordum.Beni ne k a d a r kendi d u n u n d a tasavvur ettiini grm biraz h o u m a gitmedi, lkin benim iin ihtiyarna mecbur olduumu zannettii bukadar mezahimden dolay holanyordum. Akamn m t e b a k i ksmnda Katia ile ileri miz h a k k n d a grt. Ve n i h a y e t : imdi Allaha smarladk sev gili dostlarm, dedi ve yerinden k a l k a r a k geldi elimi ald. K a t i a s o r d u : N e vakit t e k r a k g r e c e i z ? Elimi b r a k m a d a n : lkbaharda, diye cevap verdi; Danilofka'da (ikinci arazimiz) ne olup bit tiini grmek iin oraya gitmeliyim. Lzm olan tedbirleri aldktan sonra Moskova'ya gideceim. Husus ilerim bunu icap ediyor. Yalnz gzel mevsimde grebileceiz. Hemen mahzun bir tavr ile dedim ki: Lkin niin bu k a d a r uzun z a m a n bizden uzak k a l m a k istiyorsunuz ? O n u her gn g r m e k mit ediyordum. Sknt mn t e k r a r balyabilecei fikir beni imdiden zebun ediyordu. phesiz sesimden ve bakm dan bunu anlad; zira bana dedi k i : Evet, kendinizi megul e t m e e alnz, bu ocuka fikir ve hevesleri defediniz. Sesi b a n a ok sakin ve ok souk geldi ve bana b a k m a d a n elimi b r a k a r a k d e v a m etti, ilk baharda sizi yakndan tetkik edeceim.

 19 Y a n d a k i ufak o d a y a k a d a r ona refakat ettik, o r a d a acele ile k r k n srtna k o y d u . Nazar daima benden ekiniyor gibi idi. Beyhude kendine z a h m e t veriyor, diye d n d m . O n u n bana bakmas benim iin bu k a d a r byk bir saadet olduunu nasl tasavvur edebi l i r ? Saf, ok saf., ite bu k a d a r . . Mamafih Katia ile ben ok zaman uyuyamadk. Muttasl k o n u u y o r d u k , o n d a n deil, lkin gelecek yaz nasl yaayacamzdan, k geire ceimiz y e r d e n bahsediyorduk. Artk k e n d i k e n d i m e bu mthi suali soruyor dum : Neye yarar ? D a h a imdiden yalnz bahti yar olmak iin m e s ' u t bir tiyi mit etmei p e k sade ve tabi b u l d u m . P r o k o v s k ' t e k i eski evi miz sanki birdenbire nur ile, hayat ile dolmu idi.

II

lkbahar geldi; skntm gelmemiti. O n u n yerine m p h e m mitlerden ve henz tasavvur halinde arzulardan yaplm dnceli bir hzn kaim olmutu. F a k a t eski yaaymdan t a m a m e n vaz gemitim : Sonia ile megul oluyordum, pi yano alyor veya o k u y o r d u m . Sk sk baheye iniyor, saatlerce aal y o l l a r d a dolayor, sonra bir p e y k e zerinde oturup k a l y o r d u m . N e dn dm, ne hlya ettiimi, ne mit beslediimi Allah bilir. Bazen m e h t a p olduu vakit geceleri s a b a h a k a d a r odamn penceresinde o t u r u y o r d u m ; bazan de Katia'nn duymamas iin yavaa ve sade gecelikle dar svyor, btn jalelerle slak otlar zerinden havuza kadar gidiyordum,hatt bir gece tarlalara kadar ktm ve parkn etrafn dola tm. Bugn bu halleri h a t r l a m a k t a n ve bahusus o zaman kuvvei hayaliyemi besleyen bu dnceleri

a n l a m a k t a n mteellim oluyorum. Ve onlar yeni den gzlerimin n n e g e t i r m e e muvaffak oluyor sam bunlara kendimi kaptrm olduuma glkle inanyorum, nki o k a d a r gariptirler, Serj Mihalovi evvelce haber Mays nihayetinde avdet etti. verdii gibi

Bizi ilk z i y a r e t ettii vakit akamd; onu artk beklemediimiz bir s a a t idi.Teraada ay i m e k zere idik. B a h e btn gzelliini yeniden bulmutu. Aalklarda blbller yerlemi, ilk bahar tes'it ediyorlard. u r a d a b u r a d a leylk toplar beyazms veya sarms salkmlarla donanyor, zarif ieklerini amaya hazrlanyor ve yolun iki tarafndaki aalarn y a p r a k l a n g u r u p eden gnein klarnn nfuzu ile effaf gibi grnyorlard. Teraa glgede, serin bir glgede, kalyor ve imenler zerine kuv vetli bir jale dyordu. Arkamzda, avluda, gnn lmek zere olan grltleri ahra giren hayvanlarn brmeleri iinde b s b t n kaybo luyordu. Yar, budala, biare Nikon elinde bir sulak muttasl gelip geiyor ve yeni apalarn t o p r a k l a r d a izilmi siyah daireler, yldz iek leri fidanlarnn etrafnda szgeten den souk su altnda u k u r l a n y o r d u . n m z d e semaver parldayor ve bir tepsi zerinde st ana, pasta ve g a t o l a r arasnda fkr fkr kaynayordu. Katia, fincanlar doldurdu. Ben bir b a n y o n u n verdii itiha ile bir dilim e k m e k zerine taze k a y m a k srerek yiyordum.

konuuyorduk. Kalktm ve t u v a l e t yapmaya gitmek iin sa vumak istedim fakat kapdan ktm srada beni yakalad. Basmdaki mendile b a k a r a k tebes smle :

K y d e bu k a d a r tekellfe ne h a c e t ? dedi; Gregor'dat sklmayorsunuz; sizin iin ben Gregor kadar da deil m i y i m ? Ben e k i l e r e k : imdi gelirim, d e d i m .

Yine bard:--Ne yapacaksnz! Bu mendilinizle bir kyl k a d n a benziyorsunuz.

O d a m a gidip esvabm deitirirken dn dm : Ne garip t a r z d a bana bakyordu., hele Al laha kr, ite avdet etmiti. Sayesinde evde biraz d a h a hayat, d a h a nee olacaktr.

Aynama bir gz a t t k t a n s o n r a sevine sevine merdiveni indim, acelemi gizlemei dndm. Nefes nefese teraaya yetitim. Sofraya o t u r m u

teklif ettim. Ya a n n e m ?Ve erazim ? Bunu brakal imdi b a n a b t n bu zaman nasl geirdiin anlatnz. Gene k a r a hlyalarnza dtnz m O yokken bile kendimi megul ettiimi, bir sknt hissetmediimi sylediim vakit b bir ok tebrik e t t i . Sanki ben bir o c u k m u ve onun da byle bir hakk varm gibi b n a s i h a t etti. Yaptm btn iyi eyler h a k k n ona uzun, uzadya ve inceden inceye izahat v meyi bor addettim ve ona itiraflar dinley p a p a s gibi ihsla her eyi syledim, ihtimal kendisinin p e k h o u n a gitmemitir. Aksam v a o k a d a r gzeldi ki, aydan sonra t e r a a d a k dk, m u h a v e r e beni o k a d a r a l k a d a r ediyo ki bizi k u a t a n byk s k u t u n farkna v m a d m . H e r taraftan gzel k o k u l a r yayl ve ayrlar jae altnda parlyordu. T

 24 Geri ekildim ve b a r m a k zere iken hayvan yol bulup u t u ve p a r k n nim zulmeti iine dald. Serj Mihalovi birdenbire ve hi bir intikale h a c e t g m l e k s i z i n : Evinizi ok seviyorum, dedi; b a n a yle geliyor ki m r m n s o n u n a ka dar bu teraada kalabilirim. K a t i a cevap verdi : Peki, yle ise o r a d a kalalm. Evet, kalalm, fakat rnaetteessf h a y a t ha r e k e t t e n kalmyor. Niin evlenmiyorsunuz ? Siz iyi bir k o c a olurdunuz. G l e r e k cevap verdi : Beni sakin bir hal de grdnz iin byle zannediyorsunuz ! Ha yr, K a t e r i n Karlovna, evlenme zaman sizin gibi benim iin de gemitir. o k t a n b e r i ben ar tk bir evlenecek a d a m gibi telakki etmiyorler, ben de oktanberi bunu dnmiyorum ve r a h a t edi yorum. Bana bu son szler tabi bir sada ile sylen memi gibi geldi. Nasl,siz henzjohz alt yanda,her eyden bkp usanm msnz? phesiz, o k a d a r usanmm ki imdi yal nz bir ey arzu ediyorum : dinlenmek; ve gr yorsunuz ki bir koca iin lzm olan evsaf haiz deilim. Ba ile beni iaret e d e r e k ilve etti : Lkin Maa iin byle deildir : onun yandaki ler evlenirler. Sizin ve benim gibiler artk a n c a k bakalarnn saadetile m e s ' u t olabilirler.

 25 Sesinde bir m a h z u n l u k ve kendini zorlama vard ki gzmden k a m a d , Serj bir an sktu muhafaza etti, ne K a t i a ve ne ben bunu ihll etmei dnmedik. Sofraya doru d n e r e k devam e t t i Bak nz Maa, benim on yedi yanda bir gen kzla, faraza; Marya Aleksandrovna ile, evlenmek fikri m e ' u m u n d a b u l u n d u u m u tasavvur ediniz.. Mi sal pek gzeldir, p e k iyi intihap edilmitir. D a h a gzelini bulamazdm. Tebessm eder gibi oldum. F a k a t misalin ni in ok gzel intihap edilmi olduunu bir trl anlyamadm. Haydi bakalm, b a n a aka ve elinizi vic dannzn zerine k o y a r a k syleyiniz, hayatnz yal ve imdiden y o r g u n ve dinlenmeden b a k a bir ey arzu etmiyen bir adamn hayatna b a l a m a k sizin iin byk bir felket olmyacak mdr ? Halbu ki sizin bin trl arzularnz vardr, ve Allah bilir bunlardan b a k a bir ey dnmezsiniz.. o k mahcup oldum ve ne cevap vereceimi bilmediimden bir ey sylemedim. O g l e r e k d e v a m etti : D i k k a t ediniz ki bu bir izdiva talebi de ildir. Lkin doru syleyiniz, akamlar bahe nin aal yollarnda dolarken bu cins bir ko ca m tahayyl ediyorsunuz. Bu sizin iin byk bir felket olmaz m ? Byk bir felket m i ? . . T a m a m i l e deil... F a k a t byk bir s a a d e t te deil, diyecek tiniz.. Deil mi ?

 26 Evet, lkin aldanabilirim. Gryorsunuz ya K a t i a ! O n u n t a m a m i l e hakk var ve dndn aka sylediinden dolay ona ok mteekkirim... Bundan sarfna zar felket benim iin daha b y k olurdu. Katia, a k a m yemei ile k a l k t ve : megul olmak iin

Ne garip hikattassmz Asla deimiyeceksiniz. Dedi. O gittikten sonra ikimiz de sakin kaldk.. Et rafmzda en byk sknet h k m f e r m a idi. Yalnz blbl tmee balamt. F a k a t evvelki gibi kesik ve kuru cmlelerle deil, bu sefer srekli notlarla a h e n k t a r sesi b t n baheyi kapl yordu, ve birinci defa, uzakta, b a k a bir blbl, dere tarafndan ona cevap veriyordu. O vakit bizim yanmzdaki, tekini dinliyormu! gibi sustu. S o n r a sesini k a b a r t a r a k , ahengi tesri ede rek ve bizim yabanc kaldmz bu gece leminde hkimiyetini bir tavr amiriyetle teyit ederek tek r a r t m e e balad. Bahvan k bahesine git m e k iin geti. Geceleri o r a d a yatyordu. Ve uzakladka admlarnn sesi yava yava kayb oldu. Dadan iki keskin slk sesi bize k a d a r geldi. Sonra herey t e k r a r s k n e t e g a r k o l d u . D a h a sonra y a p r a k l a r a hissolunur olunmaz bir t i t r e m e riz oldu. Bamzn stnde t e n t e iti ve dalgaland, birdenbire etrafa mnteir k o k u mevceleri bize k a d a r ykseldi. Btn bu sessizlik sonunda b a n a tahammlfersa oldu, lkin onu

27

ihll iin ne diyeceimi bilmiyordum. O n a bak t m . Ve karanlk iinde parlyan gzlerinin bana dikilmi olduunu g r d m . Y a a m a k ne iyi ey ! diye mrldand. Sebebini bilmeden iimi ektim. Neniz var ? diye sordu. Y a a m a k ne iyi ey diye t e k r a r l a d m . G e n e sessiz kaldk. Ve ben eski rahatszl ma t e k r a r duar oldum. Beynimin iinde lyenk a t ' i bir dnce dolayordu. O n u ihtiyar bul duumu anlatarak s e b e p olduum kedere mukabil sevimli bir k a sz sylemei ok isterdim, lkin nasl balyacam k e s d i r e m i y o r d u m . Birdenbire k a l k a r a k Haydi, Alaha smar ladk ! dedi; a n n e m ] beni y e m e e bekler, bugn onu hemen grmedim gibi. Size yeni bir sonat almak isterdim. B a k a bir sefer alarsnz, diye olduka souk cevap verdi, yahut b a n a yle geldi. Uurlar olsun! imdi artk onu gcendirmi olduum hakkn daki k a n a a t i m a r t t ve beni hakik s u r e t t e mah zun etti. Katia ve ben onunla b e r a b e r kapnn nndeki ta merdivenleri indik ve avluda onu gzden kaybouncaya k a d a r t a k i p ettik. Atnn nallarnn sesi artk kulamza gelme dii vakit t e k r a r t e r a a y a ktm ve orada g zm bahenin derinlikleri ve g e c e sisinin dalga lar iinde kaybolduu halde g r m e k ve iitmek istediimi dinliyerek veya g r e r e k hareketsiz

 28 kaldm. O bir ikinci defa, sonra bir nc k e r e gene geldi ve bizim' garip muhaveremiz zerine duymu olduum elim his bir daha gelmemek zere tamamile mndefi oldu. Yazn bize haftada iki ve bazen k e r e geliyordi. O n a o kadar almtm ki m u t a t t a n zi yade bir zaman gzkmezse yalnz y a a m a k be nim iin mkl oluyordu. O vakit iimden ona kzyor ve beni byle t e r k ediinin kendi tarafn dan hakszlk olduunu s o y u y o r d u m . Bana kar p e k muhabbetli bir a r k a d a vaziyetinde bulunu yordu. Bana imal deil aktan aa sualler sorard ve cevaplarn da dolambal olmamasn isterdi. Bassa nasihat eder, cesaret verir, ve ba zen azarlard; bazen de olduka ihtiyat teklif ettii olurdu. Benimle msavi ve ayni iktidarda grnmek iin sarfettii b t n g a y r e t l e r e ramen onda bs btn ayr bir lem b u l u n d u u n u ve onun iine beni s o k m a k istemediini hissediyor ve bu da her eyden ziyade ona hrmetimi taz'if j ve beni ona doru cezbediyordu. K a t i a ' d a n ve kom ulardan iiterek biliyordum ki yalnzca birlikte yaad annesine mecbur olduu dikkat ve itina dan maada, bizzat idare ettii serveti ve bize vasilii yznden bir takm ihtilfata maruz kal yor ve bu da kendisi iin bir ok mklt mucip oluyordu. Lkin onun skntlarna, tasav vurlarna ve mitlerine dair kendinden bir ey renemedim. Mklemeyi bu eyler zerine g-

 29 t r m e k isteyince kendine mahsus surette kala rn a t a r ve sanki rica ederim, bunlar braka lm, bundan size ne ! d e m e k isterdi ve hemen sz deitirirdi.ptida bu hareketi beni gcendirmiti, lkin gitgide onunla yalnz kendimden ve b a n a tealk eden eylerden bahsetmee altm; sonunda bunu p e k tabi g r d m . Zahir meziyetlerime kar tamamile kaytsizlik ve hatta olduka istihfaf g s t e r i y o r d u ve onun bu h a r e k e t i iptida beni dilgir etmi ise de sonralar bana ho g r n m e e balad. Hi bir vakit ne bir szle ve ne bir bakla benim gzel olduumu anlatmyordu. Bilkis, o n u n yannda benim gzelliimi methedecek olsalar aln buruur d u . Benim hatalarm gstermei ve bununla beni kzdrmay severdi. Yortu gnleri K a t i a ' n n beni sslemek istedii m o d a esvaplar, salarmn meharetle dzeltilmesi onun istihzasn t a h r i k eder ve Katia bundan ok mteessir olurdu. Ben de iptida haksz olmyarak buna hiddetle gcendim. K a t i a mutlak s u r e t t e emin idi ki ben Serj Mihalovi'in houna gidiyordum ve holand bu gen kzn daha gzel grnmesini istememesini bir trl anhyamayordu. o k gemeden kalbinde ne olduunu anladm : Kendimi beendirmek ve sslenmek merak olmadn g r n c e mes'ut oluyordu. Bundan iyice emin olduum vakit tuvaletimde, salarmda ve tarz h a r e k e t i m d e zerre k a d a r uh mereblie dellet edecek bir ey brakmadm, Kendimi p e k sade yaptm.

30 Bu da b a k a bir trl sslenmek idi, nk o yata sadelik zevki bende bulunamazd. Beni sevdiini biliyordum. Bir ocuu sevdik leri gibi mi veya bir kadn sevdikleri gibi mi, bunu dnmedim. Bu m u h a b b e t bana kymetli idi ve onun indinde btn gen kzlarn fevkmda olduumu bildiim iin bu fikri daima muha faza etmesini bittabi arzu etmeliydim. Ve ben onu bilmiyerek aldatyordum. Lkin onu aldata r a k daha iyileiyordum. Vcudumdan ziyade ru humun evsafn o n a t a n t m a k benim iin d a h a mreccah ve daha lyk olduunu hissediyordum. Salarm, ehrem, ellerim, tavrlarm nasl olursa olsun, bir bakta onlar takdir edebilirdi ve bu cihette onu aldatmak istesem bile buna bir ey ilve e t m e k benim iin kabil deildi. R u h u m a gelince, onu tanmayordu, nk onu seviyordu, nk o nevnema buluyordu, nk bu hususta onu h a t a y a d r m e k kabildi. Ve ben de bunu yapyordum. Bu hali aka grdm vakit ne k a d a r msterih oldum. O k a d a r sk duar oldu um zihn karklklar, beni b o m a k t a olan bu h a r e k e t ihtiyac tamamile zail oldu. Bildim ki, onun n n d e ayakta d u r d u u m veya yannda otu rdu um salarm rgl v e y a bama kaldrl m olduu vakit daima o n u n gz altnda idim ve benim k e n d i m d e n m e m n u n olduum k a d a r onun da b e n d e n m e m n u n olacan dnyordum. Zannediyorum ki h e r k e s gibi o da bana gzelsiniz! demei aklna getirseydi, b u n d a n hiddetlenirdim.

 31

Lkin benim tarafmdan sylenen bir sz zerine b a n a uzun uzadya bakp ta aka tarznda gs t e r m e e cebri nefs ettii heyecanl bir s e s l e : Evet, evet sizde bir ey var... Siz fevka lde bir kzsnz, b u n u itiraf etmeliyim, dedii vakit kalbime ne sevin ve ne tatl bir his dol duunu duyardm. Beni s a a d e t ve gurur ile dolduran bu m e t h ve sitayi neden ileri geliyordu ? G h t o r u n u k k kz h a k k n d a G r e g o r ' u n m u h a b b e t i n e iti rak ettiimi anlatm olduumdan, gh bir iir ve bir r o m a n o k u r k e n ahyacak k a d a r mteheyyi g r n d m d e n veyahut Mozar' ulhof'a tercih ettiimden idi. Ne iyi ve ne gzel hakkn da hi bir kat' fikrim olmad halde b a n a iyili i yaptran ve syleten fevkalde dirayete hay r a n kalyordum. Eski detlerimden, eski zevk l e r i m d e n ekserisi ona ho grnmiyordu. Kala rnn tek bir h a r e k e t i , bir bak syliyeceim eyin h o u n a gitmiyeceini anlatmaya kifayet ederdi. Bir m e r h a m e t veya istihfaf tavr ald m benim iin o k t a n beri kymetli olan bir eyi artk sevmiyorum zannederdim. Bana bir nasihat verse ne sylemek istediini biliyorum sanrdm. Gz bebeklerimin u m k u n a k a d a r nfuz eden bir bakile benden bir ey so r a r d ve bu bak r e n m e k istedii fikri o r t a y a karmaya kifayet ederdi. Artk fikirlerime ve hislerime hkim deildim; n k onun fikirleri ve hisleri bana geiyor, benim oluyor ve haya-

 32 timi gzeletiriyorlard. Bu tahavvln farkna varmakszn her eyi, gerek Katia'y ve adamla rmz ve gerek onia'y ve kendimi ve megu liyetlerimi bir baka ekilde griyordum. Evvelce can skntsn def iin o k u d u u m ki taplar; mahza birlikte onlardan bahsettiimiz, birlikte okuduumuz, ve bana onlar getirdii iin en saf bir srr kayna oldular. Evvelce onia'ya verdiim dersler ar bir vazife idi. Bunu batan savna yapardm; lkin imdi oda ha zr bulunduundan onia'nn telakkilerini takip e t m e k benim en iddetli sevinlerimden bri oldu. Bir musiki parasn tamamile r e n m e k ev velce benim iin mmknsz bir eydi; imdi onun tarafndan dinleneceimden ercin olduumdan onun bir takdirine nailiyet midile hi bir ey den ftur getirmiyordum. Ayni notlar k r k de fa tekrarlyordum, o deercede ki zavall Katia kulaklarn p a m u k l a t k a m a y a mecbur oldu, ben bilkis sabrszlanmay asla hatrma getirmiyor d u m . Eski sonatlarm bana yeni hisler ifade edi yor grndler. Benim tandm ve kendim ka d a r sevdiim o halim Katia g z m d e deimiti. imdi anlayordum ki onun bize kar, ayni za manda bir valde, bir dost ve bir esir olmaya as la mecburiyeti yoktu; ondaki s a d a k a t ve feraga ti hissediyor ve onu bunun iin daha ziyade seviyordum. Bana kyllerimizi ve hizmeti kadnlarmz da t a k d i r etmeyi retti; bu b a p t a benim eski

33 n o k t a i nazarm onunkine tamamile muhalifti. Ne k a d a r gln grnebilirse g r n s n b e n on yedi yana geldiim halde onlarn arasnda asla grme mi olduum m t e a d d i t ehas ile imdiye kadar y a b a n c k a l a r a k yaadm. Asla dnmemitim ki bu adamlar da benim gibi sevmek, strap ek mek, m i t etmek kabiliyetindedirler. o k t a n b e r i tandm bahemiz, ormanlarmz ve tarlalarmz yeni bir manzara aldlar ve gzlerime bilmediim gzellikler arz ettiler. Bu d n y a d a yegne sa a d e t i n dierleri iin yaamak olduu h a k k n d a k i iddias haksz deildi. ptida bu prensipi anlama mtm, lkin yava yava b a n a nfuz e t t i . Vel hasl beni her gnk hayatm tadil veya o n a bir ey ilve etmeksizin bir ok tatl meselelerle do lu yeni bir hayata altrd: beni sadece en ufak ihtisasat duyacak k a d a r hassas yapt. imde da i m a bir aksi sada uyumutu. Serj Mihalovi'in vcudu bu saday uyandrmaya, k o n u t u r m a y a ve kalbimi saadetle d o l d u r m a y a kifayet etti. Bu yaz, ekseriya o d a m a kar, yatamn s t n e kendimi a t a r d m ve eski dgnlimin yerine bir endie k a i m olurdu. imdiki bahtiyar lmn endiesi. Bazen hi uyuyamazdm. O va k i t kalkar, Katia'nn yatana oturur ve saade t i m d e n ona bahsederdim, bu saadet g z d e n ka mayacak k a d a r aikr o l d u u n d a n bundan bahis t e n kolayca sarfnazar edebilirdim. O da kendi ni m e s ' u t hissettiini itiraf e d e r ve beni kucak lard. Buna kolayca inanrdm, hepimizin bahtiSamim Saadet 3

_ 34 yarlndan daha tabi, daha mantk ne olabilir di? Lkin Katia'nn bahtiyarl uykusunu kar mazd. O vakit kzyor gibi grnr, beni kald rr ve uyurdu. Ben bilkis saadetimi mucip olan her eyi dnrdm. Bazen yatamdan iner yeniden dua ederdim ve benim duam Cenabhakka bana verdii b t n s a a d e t e t e e k k r iin kendi ilhamma gre yaplmt. O v a k i t odamda h e r ey s k n e t e m s t a r a k olurdu. Artk uyuyan K a t i a ' n n m u n t a z a m va sakin nefes alndan baka bir ey iitmezdim, bir k a kelime mrl d a n a r a k ve ha k a r a r a k boynumda asl ufak salibi perdim. Kaplar kapal idi, k e p e n k l e r e kilmemi idi. Yalnz bir kede rpman bir si nek vzlts kulama k a d a r geliyordu. Bu oday hi t e r k e t m e m e k , bu hisleri d a t a c a k ve ruhu mun bu halini ifna edecek olan gnn geldi ini asla g r m e m e k isterdim. Bana yle geliyor du ki hlyalarm, dncelerim ve dualarm be nimle beraber bu karanlkta yayan ve yata mn etrafn k u a t a n canl mahlklar idi ki ba mn stnde, kanatlarn am duruyorlard. Lkin benim fikirlerimin h e r biri onun fikri idi, nasl ki duyduklarmn her biri ondan geliyordu. Ben o vakit bunun sadece ak olduunu bilmiyordum,, zannediyordum ki bu hal daima devam edecek ve ben alacama mukabil k e n d i m d e n bir p a r a t e r k e t m i y e m e c b u r olmyacam.

IIL

Bir gn yemekten sonra Katia ile ben bahe ye indik ve bir hlamur aac altna k o n m u bir p e y k e zerine oturmya gittik, Burasn severdik, nk oradan baklnca nazar vsi bir sahay ih a t a ederdi. Serj Mihalovi gndenberi gel memiti. O n u bekliyorduk ve geleceinden emin idik nk k h y a y a haber vermi ve biilmi ekinleri kaldrmadan evvel muayene edeceini bildirmiti. S a a t ikiye doru onlar bir avdar tarlasn lerken g r d k ; K a t i a g l m s i y e r e k b a n a bakt ve ona ok sevdii kiraz ve eftali gnderdi. Sonra p e y k e y e t e k r a r yerleti ve uyuklamya balad. Ben y a p r a k l a r zle p a r h y a n bir dal krdm ve o k u m a y a d e v a m ederek yavaa Katia'y yelpazeledim. Bununla beraber onun ge lecei kei yolunu da gzden k a y b e t m i y o r d u m . Sonia iki hlamur k k arasnda b e b e i n e bir yeil adr k u r m a k l a urayordu. Havada

yf^

- 3 _

ar bir scaklk vard, hi rzgr yoktu ve sa b a h t a n beri ufku sktran bulutlar yaklam birbiri zerine ylm ve bizi bir frtna ile t e h dit ediyorlard. D a i m a byle zamanlarda olduu gibi sinirli idim. F a k a t a k a m a doru bulutlar dalm, gk yz alm, g n e t e k r a r grn mt; yalnz u z a k t a siyah bir n o k t a kalmt ve ara sra mavimtrak ziya ile bir imek parlts ve bir gk grlts dikkati celbediyordu. O gn iin frtnadan korkmya m a h a l yoktu. Ye illikler arkasndan yer yer grlen yol zerinde bir ok araba grlts iitiliyordu, ykl ara balarn ar ve derin g r l t s rzgrda gm lekleri dalgalanan hasatlarn bindii bo ara balarn ser'i takrts. K a s r g a eklinde k a l k a n toz ne yere dyor, ne uuyordu. allarn s t n d e aalarn effaf yapraklar arasnda hava da muallk gibi kalyordu. D a h a u z a k t a saman lk istikametinde sesler karyordu, b a k a teker l e k sesleri de duyuluyor; ot demetleri elden ele uuyor, birbiri zerine t o p l a n a r a k byk ynlar tekil ediyor ve kyller bunlarn zerinden ge lip gidiyorlard. n m d e , krda yk arabalar ilerliyorlard. Sar otlar kalkyor, ve t e k e r l e k gcrtlar, armalar, arklar b a n a kadar geliyordu. Bir taraftan tar la gittike tenhalarken s a d a demetleri bala yp istif eden kadnlarn ak r e n k elbiselerini farkediyor ve yaz mevsiminin sonbahara tahavvlne ahit oluyorum sanyordum. Toz ve scak

 37 bizim sevgili kemizden m a a d a her taraf kap lamt ve a t e gibi bir gnein altnda bu s c a k t a ve bu t o z d a b t n renber lemi konuu yor, glyor ve abalyordu. Patiska mendilinin altnda uyukhyan Katia'ya, bir t a b a k t a parlyan kirazlere, gnein a k s e t t i i srahinin b e r r a k su, yuna bakyor ve garip bir saadet his ediyor dum. Kendi kendime: ne y a p m a k ? dedim, m e s ' u t isem k a b a h a t bende mi? Lkin bu bahtiyarlm nasl bildirmeli? K i m e itimat, kima itiraf etmeli? Gne artk yoldaki aalarn tepelerine do ru dokunnya balamt, toz dyordu ve et rafndaki menazr gurub eden gnein mail ziya s altnda enleniyordu; bulutlar t a m a m e n kay bolmutu. Samanln yakininde, b a k a ot y n tepeler tekil ediyor ve zerinden adamlar ini yordu. Kadnlar taraklar omuzlarnda, balar kemerlerinde iden dnerek ark sylyorlard! Ve Serj Mihalovi gelmiyordu.Halbuki ok zaman evvel onun t e p e d e n aa indiini g r m t m . Birdenbire yolun ucunda hi beklemediim taraf tan grnd. phesiz dereden dolanmt. Bana doru kotu ba ak, ehresi sevin iinde idi. Lkin arkadamn u y u m a k t a olduunu grnce dudaklarm skt, gzlerini kpt, ve ayaklarnn ucu ile yaklat. Derhal anladm ki o n a m t e n a hi bir sevin ihsas eden m e s ' u t bir haleti zihniye iinde idi. Bizler buna meserretin ifrat deriz. O imdi hocann deneinden kam bir m e k t e p

 38 ocuunu hatrlatyordu ve batan aa t a m a m e n ocuk gamszlnda ve bahtiyarlnda idi. Bonsuvar, kk m e n e k e . Naslsnz ? yi mi ? Dedi ve elimi sktt. Ben pek ok iyiyim. Zannediyorum ki on be yandaym, seve seve at oyunu oynyabilecem ve p e k ziyade lezzet alarak bir aaca kacam. Nihayetsiz bir sevinle mi ? dedim, bu se vincin beni de kapladn hissediyordum. Bir gzn k p a r a k ve k a h k a h a ile g l m e m e k iin cidd surette cebrinefes ederek : Evet, de di, lkin Kati a K a r l o v n a ' n n burnunu niin r a h a t brakmyorsunuz ? Vaka d i k k a t etmeksizin Kati'ay yelpazeleme ye devam e t m i idim lkin mendili drmtm ve imdi ehresine dokunuyordum, glmeye bala dm. Katia'y u y a n d r m a k t a n k o r k u y o r m u gibi g rndm, h a k i k a t t e ise onunla y a v a sesle ko n u m a k t a n mtelezziz olduum cihetle mrlda narak : K a t i a uyumadn iddia edecektir de dim. O da beni t a k l i t etti. Sanki ben ihtiat ses karmamak derecesine vardrmm gibi o da yalnz dudaklarn kmldatmakla iktifa etti. Son ra kirazlar g r e r e k onlar k a p d ve gizlice al m gibi h a r e k e t l e Sonya'ya k o t u . Maatteessf bebein stne oturdu ve Sonya kzd. O n a bir oyun oynamay teklif ederek barmaya muvaffak oldu; bu oyun sadece kirazlar kimin daha abuk yiyeceini g r m e k t i .

 39 Size d a h a kiraz getireyim mi ister misiniz dedim, y a h u t beraber t o p l a m a y a gidelim mi ? T a b a ald z e r i n e bebei k o y d u biz de so bal b a h e l e r e doru yrdk. S o n y a glerek ar kasndan k o t u ve bebeini v e r m e s i iin etein den ekti. O n u n dediini y a p t ve benim tarafma d n e r e k etrafmzda u y a n d r m a k t a n k o r k t u umuz kimse b u l u n m a m a k l a beraber yava sesle dedi : Niin kk bir m e n e k e o l d u u a u z u itiraf etmiyorsunuz ? Btn bu sca, bu tozu ve bu yorgunluu e k t i k t e n s o n r a size yaklatm vakit bir nefis m e n e k e kokusu teneffs etiim. A m a b a a v u r a n sert k o k u l u m e n e k e deil gl g e d e yetien ve k a r l a r eriyince ilk ayrlar ko kutan meneke. Bu son kelimelerin bende uyandr d tatl teevv gizlemek iin dedim ki : Lkin ba na ilerimizin nasl gittiinden bahsetsenize.. F e v k a l d e . Bu adamlarn hibir kusuru yok. O n l a r tandka insan daha ziyade seviyor.. Evet, evet, biraz evvel onlarn nasl al tklarn g r d m vakit b u k a d a r z a h m e t ektik lerini g r m e k bence bir vicdan azab oldu. Ben k i o k a d a r bahtiyarm, o k a d a r . . Szm k e s e r e k v e b a n a m u h a b b e t l e b a k a r a k cidd bir sesle : Bu hissiyatla oynamaynz. Aziz dostum dedi. B u n l a r m u k a d d e s eylerdir.. Bunlarla tefahurdan Allah sizi hfzetsin. Sade size s y l y o r u m .

40 Evet, biliyorum. Peki kirazlar ne oldu ? Sobalar kapal idi ; bundan baka bahvanla rn hepsini t a r l a l a r a yollam olduklarndan kimse y o k t u . Sonia a n a h t a r a r a m a y a kotu. Lkin Serj daha ziyade beklemek istemedi ve bir aa ca aslarak ieri atlad, ve bana : Taba verir misiniz ? Diye haykrd. Hayr ben kendim t o p l a m a k isterim. Anah tar a r a m a a gidiyorum. Sonia bulamam ola cak... Lkin ayni zamanda onun halini ve orada ne yaptn grmek, hulsa kendini t a m a m i l e yal nz zannettii vakit onu t e t k i k e t m e k fikrinde bulundum. Belki de onu bir lhza gzmden kay b e t m e k istemiyordum. Duvarn daha az yksek olduu bir yere k a d a r ayaklarmn ucu ile dola tm, bo bir f zerine ktn, eildim ve ieri ye bir gz gezdirdim, kiraz aalar eski yu*m gvdelerini ykseltiyor, kaba yapraklarn yay yor ve bunlarn zerinde kiraz demetleri ayrl yordu. Sobann zerine k o n m u hasrn altna bam s o k a r a k Serj Mihalovii bir kiraz aacnn altnda oturmu grdm. phesiz beni gitmi ve kendini yapayalnz zannediyordu. Ba ak, gzleri kapal idi ve p a r m a k l a r arasnda gayriihtiyari, nebati bir z a m k yuvarlyordu.Birdenbire omuzlarn kaldrd gzlerini at, ve glmsiyer e k yavaa azndan bir kelime kard. Bu ke lime ve bu t e b e s s m onun haline okadar az mu tabk idi ki onu gzetlediimden dolay utandm, onun Maa dediini iittim sanmtm. Bunun h-

41 tim ali olamyacan dndm,. O daha hafif daha muhabbetti bir sesle t e k r a r etti : Sevgili Maa. Lkin bu defa bu iki kelimeyi iyi iittim. Yreim o k a d a r iddetle arpt ve ben yle bir heyecan ve birdenbire yle bir sevin duydum ki d m e m e k iin duvara sarlmm. Grlty iit ti ve k o r k u ile etrafna bakt ve bir ocuk gibi kzard. Lakrd sylemek istedi muvaffak ola mad. Krmzl gittike artyordu, Bununla be raber beni grnce glmsedi, ben de glmse dim. Yz ne'eli idi o artk bana nasihatler ve ren beni himaye eden yal bir amca deildi be nim gibi gen ve benim onu sevdiim ve ondan k o r k t u u m k a d a r beni seven ve benden k o r k a n adam idi. Bir ey sylemeksizin birbirimize ba kyorduk. Birdenbire kalarn att, gzlerinin parlakl ve tebessmndeki efkat kayboldu. Bir k a b a h a t ilemiiz gibi sakin ve p e d e r a n e bir tavr ald kendine sahip oldu ve benim de yle olmam istiyor gibi idi. niniz, bir yerinizi actacaksnz, dedi. Sa larnz dzeltiniz., Kendinizi grseniz.. Niin byle fikrini gizliyor ? Beni niin z yor? d n y o r d u m . O n u n skntsn bsbtn ziyadeletirmek ve zerindeki h k m m n n e r e y e k a d a r gittiini r e n m e k arzu ettim. Hayr ben kiraz koparacam diye cevap verdim. Ve yanmdaki bir dal t u t a r a k duvarn stne atladm. Bana yardma gelinceye k a d a r yere sram tm onun yannda bulunuyordum.

 42 Heyecann saklamaya alarak dargn bir ta vrla : Ne delilik ! Diye haykrd. Bir yerinizi incidebilirdiniz. Ya imdi buradan nasl ka caksnz. Mahcubiyeti artmt fakat imdi beni elen direcek yere mteezzi ediyordu. Biraz sonra ben de bu mahcubiyete itirak e t t i m . O n d a n uzak latm ve artk ne diyeceimi bilmiyerek kiraz t o p l a m a y a baladm sonra ne yapacam bilmi y o r d u m . Kendime itap ediyordum. Yaptma te essf ettim, nk bu h a r e k e t i m l e onun hrme tini k a y b e t m e k t e n korkuyordum, ikimizde susu y o r d u k ve ikimizin ruhu bir tazyik altnda ezi liyordu. Hele Sonia anahtarla geldi ve bizi bu naho vaziyetten k u r t a r d lkin g e n e ok z a m a n birbirimizle k o n u m a k t a n ekindik. Sonia ile ko numay tercih ediyorduk. K a t i a ' n n yannda biraz s k n e t buldum. O bize bir dakika uyumam ve herey iitmi ol duunu te'min etti; Serj bile bana kar t e k r a r p e d r a n e vaziyet almay ve hami tavrn taknma y tecrbe etti; bu t e c r b e d e n bir netice kma d. Bana gelince a n c a k birka gn evelki u ga rip mklemenin szleri daha hatrmda idi. Ka ti a, e r k e k l e r iin ak hissetmek ve onu meyda na karmak kadnlardan d a h a k o l a y olduunu iddia etmiti. K a t i a u neticeyi karmt : Bir erkek sevdiini syliyebilir bir kadn bunu yapamaz" Serj Mihalovi cevap vermiti : Benim fik-

43

rime gre bir e r k e k sevdiini ne syiiyebilir ve ne de sylemelidir. Bu niin ? Diye s o r d u m . n k bu halde daima bir yalan syler. Bir erkek iin sevdiini anlamak gzel bir keif' tir sanki yalnz seviyorum dese h e m e n i olup biti verir: bir, iki, seviyorum, sanki derhal fevkalde bir ey, bir mucize husule gelmesi iin yalnz bunu teleffuz etmesi yetiir. Bana yle geliyor ki bir "sizi seviyorum,, cmlesile aklarn alenen itiraf eden adamlar ya aldanyor veya dierlerini aldatyorlar, bu ise d a h a fenadr. Kati a mukabele etti Lkin bir kadna sev diini sylenmezse onu nasl bilir ? Onu bilmem, herkesin bir ifade tarz vardr lkin hisler vardr ki derhal anlalr. Ben bir r o m a n okuduum vakit, mlzm Shelski ve ya Alfred'in: E l e o n o r e seni seviyorum dedii za m a n k i mkl vaziyetini d n m e k t e n kendimi alamam, ihtimal o, fevkalde bir hdise vukubulabileceini tehayyl eder; lkin ne k e n d i ve ne de sevgilisi iin byle bir ey yoktur. Gzleri, az lar, burunlar, hlsa o n l a r d a her ey eskisi gi bi kalr. Ben o vakit bu a k a y a ciddi bir m a n a vermi idim, Katia bizim r o m a n k a h r a m a n l a r i l e megul olmamza asla m s a a d e etmezdi. Katia Her vakit garip szler! diye haykrd. Bakalm ak syleyiniz : Siz hi bir kadna sizi seviyorum demediniz mi ? Glerek cevap verdi..

 44 Asla demedim, asla bir k a d i m e nnde diz kmedim ve bunu asla yapmayacam. Ben dndm - O n u n sevilmee ihtiyac yok. Beni seviyor ve ben bunu biliyorum. Kayt sz g r n m e k iin gayretleri bu kanaatimi izale edemezler. Mahut gnn akam benimle az k o n u t u ; Sonia ve Katia'ya hitap ettii szlerin her bi rinde, her baknda ak anlayordu ve ben bundan phe edemezdim. Yalnz beni mkedder eden ve kzdran, onun meramn gizlemek ve kaytsz g r n m e k istemesi idi. H e r ey o k a d a r sade, o k a d a r ak idi ve bize her tazyikten azade olarak m e s ' u t olmak, o k a d a r m e s ' u t ol m a k ne k a d a r kolay idi. Bununla beraber bugn k bahesinde ki hareketimi bir cinayet gibi t a l a k k i ederek bu h a t r a ile muazzep oluyordum, onun hrmetini kaybetmi olmaktan onun azarndan korkuyor dum. Y e m e k t e n sonra piyanoya doru yrdm. O da beni t a k i p etti. Salonda bana yetitii vakit : Bana bir ey alnz., oktan beri sizi dinlemedim, dedi. O n u n yzne dikkatle b a k a r a k : Memnuni yetle... Serj Mihalovi b a n a gcenmediniz y a ! Size niin gceneceim ? K z a r a r a k cevap verdim. Bugn sizi dinlemediim iin.. Beni anlad ve ban kaldrak glmsedi. Ve bu tebessm bana retti ki eer biraz gcenmi

45

bile olsa imdi artk k e n d i n d e bu ibirar kuvve tini hissetmiyordu. Piyanoya o t u r a r a k Artk bitti deil m i ? D a i m a iyi dost kalacaz., dedim. phesiz. ki mum beni aydnlatyordu. P e k yksek ve p e k b y k olan odann sair taraflar hafif bir karanlk iinde idi. Ak pencereler nefis bir gecenin parlak tklarn gsteriyor ve etrafmz k u a t a n ar s k n e t yalnz arasra salonu geen K a t i a ' n m m u h t e r i s admlar veya Serj Mahalovic'in avluya bal olan ve sabrszlkla topra bir ayaile ka zan beygirinin kinemesi ile muhtel oluyordu. A r k a m d a bir yere oturdu, onu gremiyordun fakat her yerde odann karanlnda, oday dol d u r a n seslerde h a t t a kendi iimde o n u n vcudu nu hissediyordum. Her bir h a r e k e t i ve her bak kalbime onu gryormuum gibi nfuz ediyor. Mozarn bir sonatn aldm buna o y o k k e n almtm; musikiyi d n m y o r d u m , fakat zan nediyordum ki iyi aldm ve o beendi. O n u n his ettii telezzzden bende bir ey duydum ve benim zerime dikdii nazarn hissediyordum. Parmaklarm gayri irad surette k e m i k l e r zerinde kaydrdm ve istemiyerek onun tarafna d n d m . Eline dayam olduu ba gecenin ak zemini zerinde teressm ediyordu ve parlayan gzleri beni gzden gaip etmiyorlard. Gzlerim gzlerine tesadf edince tebessm ettim ve al may braktm. O da glmsedi ve bir ba ia retiyle sanki devam etmekliimi isteyor gibi bana

 46 defteri gsterdi. Bitirdiim v a k i t ay, btn revnakile parlayor ve haly nurani bir beyazla g a r k ediyordu. Katia benim bsbtn zevkiselime;muhalif hare k e t ettiim fikrinde idi, nk en gzel yerinde durmu idim. ok fena aldm iddia e t t i . Serj Mihalovic imdiye k a d a r bu derece m a h a r e t gsterme mi olduumu syledi ve yerinden kalkp salon dan odaya ve odadan salona gezindi. Her defa b a n a bakyor ve glmsyordu. Bende tebessm edi yordum, beni bugn gndz ve a k a m h a y r a n etmi olan eylerden o k a d a r m e s ' u t idim ki h a t t a kahkalarla glmee a m a d e idim. Bir aralk k a p , onu gzlerimden gizledii iin Katia'nn k u c a n a atldm ve onu acele ile yznden pdm, sonra h e m a n y e r i m e geldim ve sevincimin eserlerini g s t e r m e m e k iin nefsime cebrettim. Katia ona sordu Bu a k a m nesi v a r ? Lkin o cevap vermedi, glmsemekle iktifa etti : Benim nem olduunu o p e k iyi biliyordu. Baheye nazir b a l k o n u n penceresi n n d e d u r a r a k : Baknz ne gzel g e c e ! dedi. Bizde y a n m a gittik, vaka sonra bir d a h a asla grmediim gecelerden biri idi, seyrine devam, eden ay imdi evin arkacna gemi, gzlerimiz den saklanm idi, atnn glgesi yollarn kumu ve imenzarn otlar zerine uzanyordu, mte baki her taraf nura g a r k olmu, ve mehtabn parlatt jale damlalarile bezenmi idi. kenar i ekli ve bir taraftan yldz ieklerinin glgesiie

 47 yivlenmi geni bir yol u z a k t a baka bir k e h k e an gibi k a y b o l u y o r d u . K bahesinin ats aalarn arkasndan grnyor ve d e r e d e n dal gal bir sis ykselerek gittike d a h a ziyade ke safet p e y d a ediyordu.Yaprakarm altnda yle bir ziya ve glge cmb vard ki zarif ve h a n k kubbei asmann havada yavaa salland g rlyor gibi idi Sada evin n n d e her ey karanlk, belirsiz ve k o r k u n idi ve btn bu karanln iinden ucu bir sorgula biten ha yal gibi beyaz bir k a v a k aac fkryordu ki ilk rzgr nefhesile u a c a k saniliyordu. Haydi biraz gezinelim dedi. Katia muvafakat etti ve kmadan evvel ls tiklerimi giymemi ihtar etti. Buna lzum yok, dedim, b a n a kolunu v e r e c e k . Serj Mihalovic

Sanki ayaklarm slatmaktan m e n e t m e e bu kifayet edecekti. F a k a t bu itirazm kimseyi mteaccip ettmedi ve bunu tabi bulduk. imdiye k a d a r o b a n a kolunu vermemiti; k o l u n a girdim b u n a hi amad. T a r a a y getik ve his ettim ki bu hava, bu bahe, bugn benim iin artk eski hava, eski bahe, eski gk deildi. Yrye ceimiz yolu n m d e g r d m vakit d a h a zi yade ilerilemiyeceimizi, h a k i k a t lkesinin ora da bittiini ve bundan s o n r a hereyin byle kalaca n, gzelliinin deimiyeceini sandm. L kin biz yrdke gze grnmeyen duvar geri ekiliyordu ve bana oktanberi altm eyleri

48

tekrar gryorum gibi geldi. Ayaklarmzn altn da yrdmz hakiki bir yol vard, karanlk ve ziya m m t a k a l a r n geiyorduk, kuru y a p r a k l a r biz yrrken ezildike trdyordu, aalarn dal lar yzmze d o k u n u y o r d u . Yanmda yava ya va yryen, k o l u m u dikkatla t u t a n o idi. Ku lama gelen kundura sesleride Katlann idi ve kmldanmyan aa dallar iinde zerimize bu b e y a z nuru dken ay olacakt. Lkin ziya daima bizi kuatyordu ve hakikati d n m e k b a n a m kl idi. Bir s e s : Ay, bir k u r b a a diye haykrd. Bunu kim s y l y o r ? Niin sylyor diye dndm. Sonra hatrladm ki ses K a t i a m n se si idi ve Katla daima kurbaalardan k o r k a r d . Ayaklarma baktm minimini bir kurbaa srad ve yine n m e dt ve hafif glgesini yolun aydnl zerinde brakt. Serj Mihanilovi bana adan k o r k m a z msnz? sordu : -- Siz kurba

O n a baktm : Ak bir y e r d e d u r m u t u k , o n u n yz btn aydnlk iinde bana grnd. O k a dar gzel, okadar bahtiyar bir yz !.. Siz kork maz msnz diye s o r m n t u . Lkin bu szleri san ki seni seviyorum, sevgili ocuk seni seviyorum, seviyorum diye itirafta bulunurmu gibi telffuz etmiti! Ve bak ve eli zannmda da h a t a etmedii mi tastik ediyor ve h a v a ile ziya ve glge de bu nu te'yit ediyorlard. Bylece btn baheyi dolatk : Katia yor-

_ 49 gunluktan nefes alamyor ufak admlarla yr yordu. Nihayet d n m e k zaman geldiini bize ih t a r e t t i ; Ben o n a acdm rve dndm ki o ni in bizim duyduklarmz duymuyordu ? Niin b t n insanlar bizim gibi ve byle br gecede hep gen ve mes'ut deildirler ? Eve d n d k . O, bir zaman daha bizimle beraber kald, Evde her kes uyumu,horozlar tmee balamt; onun at sabrszlkla kiniyor ve ayaklarile t o p r a eiyordu. K a t i a vaktin ge olduunu bize sylemei unut t u . Ve biz bylece en ehemmiyetsiz eylerden k o n u a r a k saat e k a d a r kaldk. Horoslar im diye k a d a r m t e a d d i t defa tmlerdi ve o gitti i vakit gn d o m a a balyordu. M u ' t a t vehi le bizden m s a a d e ald, b u n a husus bir sz il ve etmedi. Lkin onun bundan byle benim ol duunu ve onu k a y b e t m e k t e n k o r k u m olmadin biliyordum. O n u sevdiimi kendi k e n d i m e syler sylemez hereyi Katiaya itiraf ettim. Bu i t i m a t eseri onu m e s ' u t ve mteessir etti ve btnrgece gzlerini k a p a y a m a d . B e n t e r a a d a kal dm yahut baheye indim, b e r a b e r y r d m z ayni yollarda yrdm. Sylediklerinin her s zn tekrarladm, her hareketini gzmn n n e getirdim. Uyuyamadm ve hayatmda birinci defa afakn aarmasna ve gnein domasna ahit ol d u m . D a h a sonra hi bir vakit byle bir gecem ol mad. Lkin beni sevdiini niin sylemedi ? Ni in mklt k a r m a k t a n holanyor ? Ben onu Samim Saadet 4

 50 o kadar sade ve o k a d a r gzel bulurken o niin ihtiyar olduunu syliyor ? Niin bir d a h a kaza nacamz kymetli bir vakti k a y b e d i y o r ? yle ise, yle ise elimi eline alsn ve ban e e r e k ve k z a r a r a k : Seni s e v i y o r u m ! desin, ve o vakit ben de ona her eyi syleyeceim., yahut., hayr hi bir ey slemiyeceim, onu kollarmda ska cam, gsne yapp alayacam... S o n r a birden bire b a n a bir fikir g e l d i : Ya aldanyorsam.. Ya beni s e v m i y o r s a ? Benim kendi hissiyatm beni k o r k u t t u : Allah bilir beni n e r e y e k a d a r gtrebilirlerdi., k b a h esinde bulutuumuz v a k i t ikimizin de kark halini hatrladm. Kalbim skld, gzlerim yaar d : D u a e t m e e b a l a d m . O vakit garip bir fikir zihnimden geti b a n a biraz sknet ve m i t ver di : Doduum gnn dnm ylma k a d a r oru t u t m a a k a r a r verdim. O g n k u r b a n tenavl aynm icara edeceim ayni gnde de onun nian ls olmak iin ne lazmsa yapacam... Niin ? Bu nasl olacak ? Bilmeyordum emin idim ki bu olacakt. fakat

Bu arada gn b t n revnakn almt, ve ev uaklarn uyanmasile canlanyordu: odama girdim. Meryemin orucuna msadif yevmi m a h s u s idi, benim din vazifelerimi y a p m a k istediime kimse a m a d . Btn hafta Serj Mihalovi bir k e r e gelmemiti. B u n a h a y r e t etmek, endie e t m e k ve gcenmek yle dursun, memnun oldum: O n u doduum gn bekliyordum. Bu h a f t a

- 51

zarfnda e r k e n kalkmtm ve atlar k o a r l a r k e n ben bahede dolayor, dn ne yapm olduumu ve gnm ho geirmek ve hi bir g n a h ile m e m e k iin ne yapacam d n y o r d u m . Bu bana pek kolay grnyordu. Biraz kendime dikkat etmekliim kfi idi. Araba hazr olunca Katia ile veya bir hizmeti kzile biner, fer sah uzakta bulunan kiliseye giderdik. O r a y a varnca Allah k o r k u s u ile o r a d a bulunanlarn d u a ettiklerini hatrlar ve otlar k a p a t m iki ayak d merdiveni karken b e n d e bu hisse yk selmee g a y r e t ederdim. G n n bu s a a t i n d e orada alelade on kii ka d a r kyl veya esir ifti vard ve hepsi g n a h karmaya hazrlanyorlard. O n l a r n selmna elimden geldii k a d a r mtevazne m u k a b e l e ettim ve mumlarn bulunduu e k m e c e y e yak latm. Bu benim tarafmdan bir c r ' e t idi. hti yar bir askerin elinden bir ka mum aldm ve m u k a d d e s tasvirlerin nne dikmeye gittim. Ma'bedin byk m e t h a l i n d e mihrabn rtsn onu annem ilemiti ve azizlerin resimlerile mzeyyen kanatl byk erivenin s t n d e yldzlarla donanm iki melei ki k k kz iken bunlar bana pek byk grnm lerdi sonra d a h a y k s e k t e yaldzl hlesi iin de benim genlik muhayyelemi o k a d a r igal et mi olan gvercini gryordum, ilhi okuyanla rn yerlerini ayran parmaklln a r k a s n d a vaftiz mahallerini g r y o r d u m ki onlarn z e r i n d e

 52 kendim vaftiz olduktan s o n r a bir ok mizin ocuklarn da t u t m u t u m . iftileri

O n d a n sonra ihtiyar papaz geliyordu. stn de babamn lm uhasndan biilmi bir atk vard. Ayinini icraya balad. O n u n sesini bizim evde gerek Sonia'nn doduu ve gerek babamn ve annemin ldkleri vakit yaplan din mera simde iitmtim. S o n r a mezamir okuyan biri, baka bir sesle teganniye balad. O n u n sesi de bence tannmt ve o r a d a daima ayni yerde, duvara dayanm ve yal gzleri azizlerin resim lerinden birine dikilmi ve disiz enesi yava sesle mrldand bir dua ile kmldanan ayni iktiyar kadna tesadf ettim. Bu eylere, bu in sanlara beni yaklatran artk d bir m e r a k veya hatra deildi; imdi benim iin bunlarn hepisinin ehemmiyeti vard, sanki onlara birdenbire esrar an iz bir kymet verilmiti. Tilvet olunan dualar dikkatle t a k i p edi yordum ve hazr bulunanlarn syliyecekleri sz leri byk bir ak ile tekrarlyordum. Anlama dm yerlerde Allahtan istiane ederek beni tenvir etmesini niyaz ediyordum veyahut bunlar kendi ilhammla t a m a m l a y o r d u m . Tvbe ve is tifar bahislerine getikleri vakit benim gemi gnlerimi dnyor ve ocukluun bu masum mazisi imdi bulunduum hale nisbetle bana p e k karanlk grnyordu : alyordum ve kendi ken dimden k o r k u y o r d u m . Af ve mefheretin h e r eyi silmi olduunu hissediyordum ve gnahlarn

 53 d a h a byk olsa n e d a m e t te daha t a t l olacakt. Ayinin hitamnda p a p a z : Allahn ltuf ve mer hameti hakknzda daim o l s u n ! dedi. Derhal k e n d i m d e bu ltuf ve merhametin tesirini duy d u m . Leziz bir saadeti hal beni k a p l y o r d u : San ki ziya ile h a r a r e t kalbime dalgalar ile nfuz ediyordu. Bunu m t e a k i p p a p a z yanma yaklat ve bana le ile ikindi arasndaki duann evimizde yaplmasn arzu edip etmediimi ve hangi saatin muvafk olacan sordu. Benim iin gsterdii bu ltufkrlktan dolay h r m e t l e t e e k k r ettim ve kiliseye bizzat geleceimi syledim. Bu zahmeti ihtiyar edebilir misiniz, Ne cevap vereceimi bilmiyordum. g n a h a girmekten k o r k u y o r d u m . dedi. Kibirile

K a t i a benimle beraber deilken daima araba y gnderir ve yayan dnerdim.? Yolda herkesi muhabbetle selmlar, ebnai cinsimize muavenet e t m e k , onlara nasihat vermek, onlara fedakr lkta bulunmak iin vesile arardm ve asl yolu onlara brakp araba izlerine geerdim. Bir a k a m k e h y a n n K a t i a ' y a S e m e n isminde bir kylnn gelip kendisinden kznn mezar iin bir t a h t a ve bir d u a o k u t m a k iin g m bir ruble istediini anlatrken iittim. stediini vermiti. O k a d a r fakir mi imi ? diye sordum. o k fakir, matmazel, h a t t a tuzu bile yok. Yreim ald; maamafih bu sefaleti ren-

54

eliimden dolay bahtiyar oldum.Katiaya gezmee gideceimi syledim. O d a m a ktm biriktirdiim btn paralar (az bir ey fakat b t n tasarruf larm) aldm ve ha kardktan sonra teraeyi ve baheyi getim, Semen'in kulbesine doru yollandm. Buras kyn ta ucunda idi; kimseye g r n m e d e n pencereye yaklatm, paray oraya braktm, pencereyi v u r d u m . Biri k t : Kapnn gcrdadn ve bir sesin beni ardn iittim. F a k a t ben hemen bir mcrim gibi titriyerek kam ve bir nefesde eve komutum. K a t i a nereye gittiimi sordu ve nen var ? dedi. Sylediini anlamyor ve hi cevap vermiyordum. Btn bu eyler bana ehemmiyetsiz grnyordu. O d a m a kapandm ve aa yukar yrmee baladm; benim iin bir ey yapmak veya bir eyi dn m e k veya duyduumu a n l a m a k imknszd. Ben bu b e d b a h t ailenin sevincini, veli nimetlerine kar duyduklar hissi krann inkiafn dn dm ve paray bizzat onlara vermediime teessf eder gibi oldum. Bu vakay re nince Serj Mihalovi'in ne diyeceini dn dm, fakat hi bir vakit haber alamyacandan dolay kendi t e b r i k ettim. Beni yle bir nee kaplad, kendi mkemmeliyetim ve dier insan larn mkemmeliyetile yle meb oldum, ve btn dnyay yle msait bir ekilde g r d m ki lm fikri bende bir saadet hayali gibi zuhur etti. G l y o r d u m . D u a ediyordum, alyordum ve bu esnada byk bir evkle btn hemcin-

 55 simi ve kendimi seviyordum. ncili aldm ve oku maa b a l a d m : Ben o k u d u k a kitap benim iin m a n i d a r oluyordu, o ulv hayatn hikyesini, sade ve messir ve halaskarn tenbihatnda efkr ve hissiyatn derinliini namtenahi buluyordum. S o n r a iinde h a r e k e t ettiimiz muhiti t e t k i k iin kitab elimden braksam her eyi sadeleiyor ve anlalyordu. Benim iin iyi olmamak mkl grdnd, bilkis herkesi sevmek ve herkesin muhabbetini celbetmek kolayd. H e r k e s benim iin o k a d a r iyi ve muhabbetli idiki daima ders verdiim Sonia bile benimle bsbtn baka ol mutu; ciddi s u r e t t e a n l a m a y a ve beni h o n u t e t m e y e ve bana z a h m e t ve klfet v e r m e m e e g a y r e t ediyordu. Ben bakalar iin ne isem, bakalarda benim iin ayni idiler. S o n r a itiraf znup e t m e d e n evvel afivlerini istihsal e t m e k ar zusunda olduum dmanlarma geerek bir sene evvel bir ok kimsenin yannda kendisile elen diim ve o gndeberi evimize gelmiyen gen bir kz hatrladm. O n a hakszlm itiraf ettim ve beni affetmesi iin m e k t u p yazdm. O d a bana cevap vererek beni affettiini ve benden de af dilediini bildirdi. Bu p e k sade satrlar o k u r k e n sevincimden aladm. Onlarn iinde byk bir ruhun vasfn g r y o r u m zannettim.Hizmeti kadn da kendinden af dilediim z a m a n alad. Niin bunlar benimle byle yapyorlard ? Bu k a d a r muhabbete lyk olmak iin ne yapmtm ? Gayri ihtiyar o l a r a k Serj Mihalovi'i dndm

 56 ve istemiyerek fikrim onun yannda durdu, Birde b e n bunu bir kabahat: a d d e t m e d i m . p hesiz imdi onunla beni sevdiini rendiim gece k a d a r megul olmayordum. imdi o benim bir b a k a ahsmd. Ve benim istikbalime taallk eden h e r ey n a d a taallk ederdi. O n u n yann da duyduum znt m p h e m bir h a t r a olmutu. imdi ben onun akran idim. Ve bu srada iinde bulunduum ykseklikleri m k e m m e l e n anlyor d u m . O v a k t e k a d a r bana nfuz edilemez gibi g r n e n her eyi ak gryordum.Sahih saadetin ancak bakalar iin y a a m a k olduunu bana niin kat' surette temin ettiini anlyor ve fik rine itirak ediyordum. Bana yle geliyordu ki ikimiz de gayet b yk ve tatl bir saadeti hlden mstefit oluyor duk. Artk seyahatleri kibar mehafilini, sefaheti dnmiyordum, ancek kyde daim bir feragati nefs iinde pek sakin ve bsbtn aile hayat n, Allahn ltuflar iin ifade edilmiyecek kraniyet, sarslmaz bir ak arzu ediyordum. Arzum vehile ikrar din ve itiraf znup iba detlerimi doduum gnn senei devriyesinde y a p tim. Kiliseden ktm v a k i t kalbim yle bir se vinten mtehassl hayretle dolu idi ki mtema di k o r k u l a r , hayatm iin, ihtisasatm iin bu hayreti ihll edebilecek her ey iin, k o r k u l a r beni istil ediyordu. Lkin merdivenin n n d e ayamz t o p r a a basar b a s m a z k p r d e n geen pek t a n n m iki tekerlekli arabann grlts

 57 iidildi; h e m e n erj Mihalovi i g r d m . Beni tebrik etti ve birlikte salona girdik. Onu tandmdanberi yannda b u g n k k a d a r k e n dimden emin olmamtm. Nefsimde yle me hul bir lem tadm hissediyordum ki ona ya banc gelmeli idi; en ufak bir karklk duymu yordum. phesiz bunu farketti; fevkalde hr m e t k a r grnd, deta mahcup oldu. P i y a n o y a o t u r m a k istedim, lkin onu k a p a d ve a n a h t a r cebine s o k t u . Ruh halinizi bozmaynz, dedi. Sizde im di bir musiki var ki onunla btn arz a h e n k l e r m u k a y e s e edilemez. Ben bu szlerinden mteekkir oldum, bunun la beraber h e r k e s iin mehul kalmas lzm ge len bir eye bu k a d a r kolayca nfuz ettiini gr d m d e n zannmda aldandm anladm. Y e m e k t e b a n a h e m tebriktm t a k d i m ve ay ni z a m a n d a veda iin geldiini syledi, nk bir gn sonra Moskova'ya gidiyordu. Katia'ya bakt, s o n r a b a n a gizli bir nazar att, sanki y z m d e iddetli bir heyecan g r m e k t e n korkuyor du. Ben bu h a b e r d e n ne bozuldum, ne ardm; ona bu gaybubeti ok srecek mi diye sorma dm bile: biliyordum, emin idim ki gitmiyecekti. Bana bu e m n i y e t n e r e d e n geliyordu? Bugn bu nu anlamak b a n a m m k n deil; lkin o vakit her eyi, hli ve istikbli biliyor gibi idim. yle bir vecd hlde bulunuyordum ki ne olmu ve ne olacaksa ve htt bu ne suretle vki olacaksa

58 -ona malm olur. Derhal ekileceini mit edi yordu; lkin Katia y e m e k t e n sonra, uykusunu uyumak iin bizi yalnz braktndan ona da veda' e t m e k iin avdetini beklemiye m e c b u r ol du. Salonda oturmamza g n e mni olduundan traeye ktk. D a h a henz o t u r m u t u k ki akmn kibetini tayin edecek olan muhavereyi c e s r a n e atm, binaenaleyh bir k e r e yerlerimize oturunca, he m e n vakit geirmeden sze baladm. Sylemek istediim eyi ifadeye mni olacak aramzda bir sz gememiti. Bu soukkanll, bu ak ifa deyi n e r e d e n bulduumu anlamyordum; sanki k o n u a n ben deildim ve irademe tbi olmyan bir kuvvete itaat ediyordum. erj Mihalovi kar rada o t u r m u ve p a r m a k l a dayanmt. Elin de bir leylk dal ile oynuyordu. Lkrdya b a . ladm vakit dal brakt ve ban bir elinin zerine k o y d u . Bu hem p e k mteheyyi ve h e m pek kaytsz bir adamn tavr idi. M e t a n e t l e : Niin g i t m e k istiyorsunuz? diye sordum ve gzlerimi dikerek ona baktm, Bir az sukutten sonra, gzlerini ierek cevap v e r d i : lerim var! Bu k a d a r aktan sorulan bir suale bir yalan u y d u r m a k onca pek mkl olduunu anladm. Dinleyiniz, dedim, bu gnn benim iin n e k a d a r mhim olduunu biliyorsunuz; bu h e r hususta m e s ' u t ve ymnl bir g n m d . Size bunu soruyorsam yalnz size n e k a d a r a l k a d a r

 59 olduumu g s t e r m e k iin deildir. Size n e k a d a r altm ve sizi sevdiimi bilmiyor deilsiniz. Lkin niin gittiinizi bilmekliim lzm. Hakikati size sylemek ve azimetimin ha kik sebebini sizden gizlememek b a n a ar geli yor. Bu hafta sizi ve kendimi ok d n d m , neticede bunu buldum: ben gitmeliyim... Niin olduunu biliyorsnz ve beni seviyorsanz d a h a ziyade sormazsnz. Eliie alnn sildi ve gzlerini rtt. Benim iin ardr... -Bunu siz de biliyor sunuz... Kalbim iddetle arpmya balad. Ben bir ey bilmiyorum, dedim, bir ey bilmiyorum. Lkin Allah akna size rica ederim syleyiniz! Her eyi iitebilirim., sknetimi mu hafaza edeceim. Bana bakt ve vaziyetini d e i t i r e r e k leylk daln eline ald. Yeni bir sukutten sonra sesini kuvvetlendir mee alarak t e k r a r sze balad: Bir de bu eyleri szle bildirmek imknsz olmakla bera ber b a n a her n e k a d a r g geliyorsa da ben size a n l a t m a y a alacam... Ve bu esnada bir yeri iddetle aryormu gibi aln burutu. P e k i , anlatnz, dedim. Yal ve hayal tasavvur ediniz, ismi var ki, gen, mes'ut, ile uramyan bir adam A... dr. Bir de gen kz dnya nedir, hayat nedir

60

bilmiyor, o da B... dir. Muhtelif sebeplerle A..., kendi kz imi gibi B... yi seviyor, lkin onu b a k a trl sevebileceini asla hatrndan geirmemi. Sustu; ben birey sylemiyordum. Bana bakmakszn birdenbire serbest bir sada ile d e v a m etti: Lkin, A... B...nin gen ve ha yatn onun indinde bir elence, bir oyun oldu unu ve belki onu b a k a trl sevebileceini ve onun da kendisile elenebileceini unutmutu... Bir gn kendinde yeni bir his, vicdan azab gibi bir ey hasl olduunu grd ve k o r k t u . . Eski dostluk rabtalarnn krldn g r m e k t e n kork tu ve bu m n a s e b e t i n deimesine meydan b r a k m a d a n u z a k l a m a y a k a r a r verdi. Ve yeniden ihtiyar haricinde gibi gzlerini rtt. Heyecann defederek: Niin b a k a bir ak ile s e v m e k t e n k o r k u y o r d u ? diye sordum. Sesim hafif fakat metindi. phesiz b u n a bir istihza k o k u s u karm zannetti ve gcenmi bir t a r z d a cevap verdi: Siz gensiniz, ben deilim. E l e n m e k sizin hakknzdr, fakat ben baka ey dnmeliyim. Benimle elenmeyiniz, muztarip oluyorum, siz de bir gn buna n e d a m e t edersiniz: te A... byle syledi. Lkin bunlarn hepsi ocuka ey ler. imdi niin gitmek istediimi anladnzya, rica ederim, artk b u n d a n bahsetmiyelim. Lkin evet, evet b u n d a n konualm! diye alar gibi bir sesle haykrdm. O n u seviyor

 61 muydu? Sevmiyor muydu? Sevmiyorsa niin onunla ocuk gibi o y n y o r d u ? Evet, evet A... kabahatli idi, diye sert bir cevap verdi. Lkin her eyin sonu vardr: O n l a r ayrldlar... iyi dost gibi.. -- F a k a t bu dehetli bir ey!. Baka bir son olmaz myd? dedim, ve bu sylediimden ben de k o r k t u m . Elini i n d i r e r e k ve gzlerini b a n a dikerek;Evet, b a k a bir h a l yolu vard. Bunun iki trl kibeti kabildi, lkin Allah akna s zm kesmeyiniz ve beni sktla dinleyiniz... Bazlar diyorlar ki - b u r a d a ac ve m a m u m bir tebessm etti - bazlar diyorlar ki A... akln kaybetti. B... yi lgnca sevdi, ona bunu itiraf etti.. Gen kz b u n a gld.. O n u n iin bu bir sade elenceden baka bir ey deildi. H a i b u k i A... iin btn hayatnn en mhim vakas idi. Titredim ve beni byle h a r e k e t e t t i m e e m saade etmiyeceimi bildirmek istedim. F a k a t mu vafakat etmedi ve elini elimin z e r i n e koyarak, titrek bir sesle: Bakalar da iddia ederler ki b e d b a h t ocuk o n a acm ve tecrbesizlii hasebile onu sevebileceini tahayyl etmi ve onun kars olmutur. Aklsz A... z a n n e t m i , evet zan netmi ki onun iin yeni bir h a y a t kabil olacak tr, lkin ok gemeden onun kendini ve kendi nin de onu aldatm olduklarn grm,, o r a d a kalalm. G r n r d e d a h a ziyade syliyemedi: t e k r a r karma oturdu. O r a d a kalalm demiti. F a k a t bir cevap beklediini iyice g r y o r d u m . Syle m e k istedim, muvaffak olamadm. Boazm o k a d a r sklmt.

 62 O n a baktm, rengi umutu, duda titriyor du. O n u n iin hadsiz bir m e r h a m e t hissettim; yeniden kendimi zorladm ve beni boan bir s ktu bozmaya muvaffak oldum. Sakin ve b i r lahze krlacak sanlan t u t k u n bir sesle:nc bir hal sureti var, dedim - d u r d u m lkin o sustu ben devam e t m e e mecbur oldum - Bu nc suret u ki A... gen kz sevmiyordu, o bed baht, pek b e d b a h t oldu, onu t e r k e t m e k iin ken dinde bir h a k b u l d u . Ve fazla o l a r a k bununla mftehir oldu. Eer dierile elenmei d n m ise o sizsiniz, ben deilim. lk gndenberi ben sizi sevdim, evet sevdim. Ve bu son sz yle haykrarak syledim ki ben bile k o r k t u m . Serj birden bire kalkmt. Rengi d a h a at mt, dudaklar daha kuvvetli titriyordu. lk byk gzya yanaklar z e r i n e yuvar land. iddetle: Bu iyi bir ey deildi! dedim. n k hiddet ve gzyalar beni bouyordu, ve kmak iin ben de ayaa k a l k a r a k ilve ettim: Ve niin? Lkin heni brakmad ve ban dizlerimin s t n e koydu, ellerimi buselerle r t t . Bilseydim, Y a r a b b i ! diye mrldand. Buna liyakat kazandm m? d e d i m . R u h u m u n yle bir m e s t olduunu hissettim ki bir d a h a avdet e t m e m e k zere kayboldu. Be d a k i k a gememiti ki Sonia k o a r a k K a t i a ' y a ve b t n ev halkna Maa'nn Serj Mihalovi'e varacan iln ediyordu.

Evlenmemizi geciktirmeye hi bir sebep yoktu; ve biz bunun gecikmesini arzu e t m e k t e n ok uzak idik. phesiz Katia, cihaz s m a r l a m a k ve birok eyler satn almak iin m o s k o v a ' y a git m e k t e srar etti. Serj'in annesi de olunun yeni bir araba yeni bir mobilye tedarik etmesini ve evin btn divar ktlarn deitirmesini musurrane arzu etti; lkin o da bende bunlarn hep sinin sonradan yaplmasn ve doduum g n d e n on be gn sonra grltsz, ieksiz, davetsiz, ziyafetsiz, ampanyasz velhasl bir izdivata alela de yaplan eylerden hi biri yaplmakszn d nmzn icrasnda dayandk. Serj Mihalovic annesinin m e m n u n olmadn syledi. Muzka olmyacak, sandk ynlar bulunmyacak, ev altst o l m a y a c a k ! Annesi bunu anlamayordu, o istiyordu ki olunun dn de otuz bin rubleye mal olmu olan kendi d-

 64 n n e benzesin., bir ok sandklar boaltyor, ve g y a bahtiyarlmz iin mutlaka lzm olan hal lar, perdeler, g m takmlar iin hizmeti ka dn Mariuka ile uzun uzadye meveretler akde diyorlard. K a t i a ' d a benim hizmetim Kuminina ile b u n d a n az almayor ve bu hususta asla l tife dinlemiyordu. stikbalden bahsetmek bahanesile Serj ve ben birbirimeze hal ve z a m a n icabat muhabbetti szler sylediimizden atideki saade timizin amarmn iyi dikilmi ve sofra bezile havlularn m u n t a z a m ilenmi olmalarna bal olduuna kani idi. Hazrlklar zerine P r o k o v s k ile Nikolask arasnda her gn gizli muhabereler balad ve her n e k a d a r Serj'in annesile Katta samimi surette bir birine merbut grnyorlarsada onlarn m n a s e b e t i n d e n sk ve hafife hasm a n e bi diplomatlk zahir oluyordu. Semonova T a t a n i a eski zaman gr tarzlarn muhafaza etmiti. Bu bir nizam ve pirensip ka dn idi. Serj onu yalnz olu olmak sfatile va zife ten deil dnyann en sevimli, en muhabbetti, en akll ve en iyi kadn diye severdi. O daima bize ve bahusus bana kar sevimli grnmt,binaenaleyh olunun benimle teehhlnden dolay bahtiyar oldu. Lkin evlenmeden evvel onu ziyaret ettiim vakit bana olunun d a h a iyi bir izdiva yapabileceini ve ona bunun iin mteekkir olmaklm lzumunu anlatt veya bana yle geldi. Ben onu ok iyi anladm ve ben de ayn fikir de bulundum.

65 Bu son iki hafta zarfnda h e r g n grtk. Akam yemeine geliyor ve gece yarsna k a d a r kalyord.Fakat benden uzak y a a m a y a c a n a emin ve ben de b u n a kani o l m a k l a b e r a b e r hi bir vakit btn gn benimle beraber geirmez ve ilerini ihmal e t m e k istemezdi. Zahiri mnase betlerimiz daima eskisi gibi idi. Birbirimize siz diye hitap etmekte d e v a m e t t i k . Elimi bile p myor ve benimle yalnz b u l u n m a k t a n ekiniyor d u . Sanki ona mahsus iddetli bir efkat buhra n n a kendini kaptrmaktan k o r k u y o r d u . kimizden hangimizin deitiini bilmiyordum fakat imdi ben kendimi onun a k r a n hissediyorum. O n d a h o u m a gitmiyen o zoraki sadelikten eser kal mamt ve bana bu k a d a r h r m e t ve k o r k u tel k i n e d e n bu adam bahtiyarlk deitirmi hakiki bir o c u k olmutu. Kendi k e n d i m e onun h e r k e s gibi bir adam oduunu sylerdim. O n u olduu gibi gryor, tamamile biliyor ve tabiatnda her eyi benimkine mutabk b u l u y o r d u m . stikbalimiz iin t e r t i p ettii p u a n l a r t a m a m e n benimkilere tevafuk ediyordu, yalnz u farkla ki o d a h a iyi bunlar anlayor ve d a h a iyi tabirlerle ifade ediy o r d . Btn bu on be gn hava fena gitti. Ve bir yere kamadk; istediimiz gibi k o n u m a k iin p e n c e r e ile piyano arasndaki keyi i n t i h a p etmitik. Gecenin karanlnda camlar mumlarn ziyasn aksediyor ve bazan camlara vu r a n y a m u r u n grlts iitiliyordu Darda oluk l a r d a n su boanyor ve su birikintileri iine dSamim Saadet 5

 66 klyordu. Kemiklere ileyen bir r u t u b e t bize doru ykseliyor,ekildiimiz keyi daha aydn lk, daha scak daha h o gsteriyordu. Bir a k a m kemizde m t a t d a n d a h a ge va kit yalnz k a l m t k b a n a dedi k i : Biliyormsnz iimde bir ey v a r k i size sylemek istiyo rum; siz piyano alarken ben hep onu d n d m . Bir ey sylemeyiniz hepsini biliyorum. Hakknz var b u n d a n konumayalm.. Bununla beraber nedir o? yle ise dinleyiniz., size anlattm A... ve B... hikayesini hatrlayor musnz ? Bu hikyeyi nasl h a t r l a m a m . D a h a ya knda bitti. Az kald kendi ellerimle kendi saadetimi kryordum. Beni siz kurtardnz. Lkin en va himi o vakit daima yalan syledim. te yrei me dertolan budur. imdi size btn hakikati iti raf edeceim. A h ! rica ederim bunu yapmayn. G l e r e k Korkmaymz dedi, ben kendimi hakl karacam. Balarken bir m b a h e s e ka ps a m a k fikrinde idim. N i i n ? Mnakaaya hi lzum yok. M n a k a a l a r d a n daima zararl karm! Btn tasavvurlarm k a y b e t t i k t e n ve btn aldanma lardan sonra k y e geldiim vakit k e n d i kendime: Bundan byle benim iin ak bitmi bana ancak vazifelerimle uramak kalmtr dedim. ok z a m a n sizin iin duyduum hislerin ve bundan

 67 kabilecek neticenin k n h n e v a r m a d m . Nebetle mitlenir ve midi gaybederdim; b a z e n sizi ive ediyor, kendinizi beendirmee alyorsunuz sanrdm, iime bir p h e girerdi; hlsa ne yapacam bilmezdim. Lkin o akam dan sonra hatrlayormsnz ? b a h e d e gez m e e ktmz o a k a m d a n sonra bahtiyarlm bana o kadar byk o k a d a r payansz grndki beni k o r k u t t u . mit iin k e n d i m e m s a d e etseydim ne olacakt ? Tabi ben yalnz kendi ahsm d n y o r d u m o kadar m k e m m e l hod bin idim. Bir lhze sustu ve d e v a m etmeden evvel ba na bakt. Lkin size sylediim o k a d a r b e y h u d e deildi.Vakay byle evrilebilirdi ve ben o vakit k e n d i m iin k o r k a r d m . Sizden o k a d a r ok al yor., size p e k az v e r i y o r d u m ! Siz henz ocuk sunuz, bir gl koncas ki almasn bekliyor. Bu sizin ilk aknzdr, halbuki ben.. Evet, bana h a k i k a t i syleyiniz! diye hay krdm. Lakin verecei cevaptan k o r k t u m ve ilve e t t i m : Hayr, hayr bir ey sylemeyiniz. Siz benim d a h a evvel bakalarn sevmi olup olmadm bilmek istediniz deil mi? P e k i sizi temin edebilirim ki ben imdiki gibi asla sevmedim ve bu d a k i k a hissettiime benzer bir ey duymadm. Lkin birdenbire bir hatra onu y o r gibi grnd. ta'zip edi

 68 Burada iin bana sizin itiraf etmeden ediyordu. Size bile sizi sevmee h a k k a z a n m a k kalbiniz lzmd. Ve sizi sevdiimi evvel bir ok d n m e k iktiza ne getiriyorum ? Ak... phesiz..

O n a bakarak sordum Bu o k a d a r az ey midir ? Evet sevgili dostum az ey, sizin iin p e k az eydir. Siz gensiniz, gzelsiniz.. Ekseriya mes'udiyetin ifrat beni u y u m a k t a n menediyor, bizi bekliyen m t e r e k hayat dnyorum. Ben ok yaadm, g r d m , bununla b e r a b e r bahtiyar la lzm olan eyi imdi kefettim sanyorum.. Etrafmzda iyilikten mtehasss olanlara ve az iyilik g r e n l e r e ok iyilik y a p m a k imkn ile be raber t e n h a krlarda pek sakin ve mnzevi bir hayat yaamak.. S o n r a alma.. Faideli alma, elenceler, tabiat, kitaplar, musiki hemcinsinin muhabbeti : te benim saadetim... imdiye k a d a r asla daha mkemmelini tasavvur etmediim bir s a a d e t . . Ve sonra bunlarn hepsinin stnde sizin gibi bir a r k a d a , bir aile.. nsann btn arzu edebilecei.. Evet. Genlii mazi olan benim iin evet, fakat sizin iin hayr. Siz d a h a hayat tanmyor sunuz, siz saadeti b a k a erait iinde arayabilir diniz ve belki de b u l u r d u n u z . . Bugn bunlarn hepsi size bahtiyarlk g r n y o r nk beni se viyorsunuz. Hayr ben bu samim ve asude saadetten baka ne sevdim ve ne arzu ettim, siz benim fik-

 69 rimi ifadeden baka bir ey yapmadnz. Siz yle tasavvur ediyorsunuz,sevgilim;fakat emin olunuz ki h a k i k a t t e sizin iin bu az bir eydir., (musrrane t e k r a r ederek) siz gensiniz,gzelsiniz. Bana i n a n m a k istemidiini g r e r e k kzmaya ve bir dereceye k a d a r gzel ve gen oldmdan dolay k e n d i m e itap etmee balayordum. Sknt ile : y l e ise niin beni seviyor sunuz, dedim, genliim iin mi yoksa benim iin mi ? Ateli ve sehhar gzlerini bana d i k e r e k cevap v e r d i : Bilmiyorum fakat sizi seviyorum. S k t u muhafaza ettim ve bunu gayri ihtiya ri olarak muhafaza ettim. Birdenbire garip bir ey o l d u : Etrafmdakileri grmez oldum, onun ehresi bile silindi yalnz b a n a doru evrilmi byk gzlerinden b a k a bir ey fark etmedim, sonra onlarn nazar varlmn en derin n o k t a sna k a d a r iniyordu; zihnim kart h e r ey kay boldu ve gzlerinin b e n d e hasl ettii dehet ve h a y r e t hissini datmak iin gzlerimi k a p a m a y a mecbur oldum. Evleneceimiz g n n arifesinde h a v a a k a m a doru ad ve son baharn ilk ve son ak gecesini g r d k . Hava t e k r a r b e r r a k oldu ve bahe gz lerimize p a k ve temiz grnd. Aalarn yap raklar dklmt, bu mevsimin pasl r e n k l e r i h e r yerde g r n y o r d u ; gk, saf, sakin ve sert idi. Evlenmem iin havay b u k a d a r msait gr-

 70 dmden dolay sevinerek dinleneceim; ok e r k e n uyandm vakit "bugn dn,, fikri bana olduka bir korku ve bir az aknlk vermekten geri kalmad. Baheye indim. G n e d o m u t u ve ilk ua lar hlamurun plak dallar iinden geiyordu, kuru y a p r a k l a r yollara dklmt. vez aa larnn yemileri kzarm idi halbuki yldz i ekleri souktan burumu ve kararmt. Beyaz bir jale imen zerine gm bir rt gibi seril miti ve effaf g k t e bir t e k bulut bile y o k t u . Henz saadetime inanamyarak Bugn m o l a c a k ? d e d i m ! O halde yarn b u r a d a bulunma yacak mym ? Nikolsk'deki gzel evdemi uyana c a m ? Artk onu beklemiyecek miyim ve Katia ile h e r akam y a t m a d a n evvel o n d a n bahsedemiyecek m i y i m ? Salonumuzda artk onun yannda piyonaya oturamyacak mym? K a r a n l k gece lerde onun yannda k o r k u iinde yrmiyecek miyim? Ve onun bir gn evvel akam st son defa gelmi olduunu hatrladm. H a t t a Katia "yarn iindiyerek beni gelinlik esvabm tecrbe e t m e e bile zorlamt. O hale geldim ki bazen inan yor bazen phe" ediyordum. B u n d a n byle Nadejda'sz, G r e g o r ' s u z , Katia'sz bir kayn valde yannda y a a m a k m lzm olacakt? Y a t a a ya t a r k e n ihtiyar dadm artk pmiyeceim ve o da b a n a deti vehile " R a h a t uyuyunuz, matmazel!,, demiyecek. Sonia'ya a r t k ders vermiyeceim, onunla oynamyacam, onu armak iin artk

 71 d u v a r vurmayacam, onun ocuka gln iitmiyeceim. mitlerimin ve arzularmn vcut bulup benim iin yeni bir h a y a t balyaca gn h a k i k a t e n bugn mdr? Ve bu yeni h a y a t d a i m a davam edecek midir? Serj Mihalovi'in gelmesini sabrszlkla bekliyordum. E r k e n geldi ve gelir gelmez b u g n d e n bile onun kars o l d u u m a itminan geldi ve o vakit bu fikir a r t k bana k o r k u n grnmedi. Y e m e k t e n evvel kiliseye gittik, babamn r u h u n a dua ettik. Eve d n d m z vakit kendi k e n d i m e niin hl ya amyor! diyor ve onun en iyi d o s t u n u n k o l u n a d a y a n y o r d u m . D o n m u kaldrmlara doru bam iili kaldm esnada babamn hayalini gzmn n n e getirmee o k a d a r altm ki h a k i k a t e n r u h u n u n tepemizde d u r a r a k benim intihabm tes'it ettiini zannettim. Bu hatra, bu mitler, bu saadet ve bu hzn birbirine karyor ve bir n e v ' i kuvvetli r i k k a t v e t e e s s r e kalboluyordu. Ve bu his gn s k n e t i n e , tarlalarn tenhal na ve birdenbire yanaklarmz renkletirmee uraan bu zayf gnein uukluuna tamamile u y g u n d u . Sanki yanmda yryen b t n , iimden geenleri anlayor ve ona itirak e d i y o r d u . S k n e t l e ve yavaa ilerileyordu; a r a sra gizlice t e t k i k ettiim ehresi vekarl idi. Ne en, ne mahzun ve t a m kalbimin hissettii ve bu manzarala rn ifade ettii eye muvafkd. Birdenbire b a n a d o r u dnd ve b a n a birey s y l e m e k istediini grdm.

 72 Babanz bir gn ltife tarznda bana " S e n Maa ile evlenmeliydin,, dedi. imdi b u r a d a bulunsayd ne bahtiyar ola cakt, dedim ve k o l u m u n dayandi k o l u n u sktm. Evet, o vakit siz henz bir ocuktunuz; ve ben semaya benzedii iin gzlerinizi perdim. O vakit hi phelenmezdim ki bu gzler son radan b a n a gene benim y z m d e n bu kadar ky metli olacaklard. Sizi sadece Maa diye arr dm. Benimle senli benli k o n u u n u z . Sanki yalnz bu d a k i k a d a n itibaren tamamile benim olmuun gibi ber.de yle konuacak tm: Ve sakin ve m e s ' u t nazar muhabbetle be nim gzlerime initaf etti. Bir taraftan nmzde bir buday tarlas uzanyordu ki dereden o r m a n a k a d a r kyordu. Bir kyl, sapannn arkasndan yryor ve git tike genilenerek giden daha k o y u bir izgi iziyordu; bir at srs tarlann k e n a r n d a n ka r a k bize geliyordu. t e tarafta k t o h u m l a r imlenmiye balyor, bizim b a h e y e k a d a r ya ylan eraziyi yeile boyuyordu. D a h a a r k a d a evimiz grnyordu. Gnein soluk ziyalarna uzun ua telleri karyordu,bunlar havada dalga lanyor tarlay kaplyor, esvaplarmza ve salar mza iliiyorlard. K o n u t u u m u z vakit sanki ses ler bamzn stnde muallakta duruyor, sanki bu vsi dnyada, bu deimez g k altnda, bu hararetsiz ziya iinde yalnz biz mevcut imiiz

 73 gibi, seslerimizde bir t a n n a n i y e t d u y u l u y o r d u . B e n d e memnuniyetle ona sen d e m e k istiyor, lkin muvaffak o l m u y o r d u m . Yava sesle: Niin bu k a d a r hzl yryor sun? dedim ve istemiyerek kzardm. Admlarn yavalatt ve bana d a h a muhab betle bakt. Eve dndmz vakit Serj'in annesi ve da vet e t m e m e k kabil olmyan bir k a kii gelmiti. Evlenme merasimi bitip a r a b a y a bindiim zama na k a d a r onunla yalnz kalmya frsat dmedi. Kilise bo gibi idi. O r a y a s a d e bir gz atmak, bir hal zerinde o t u r m u ilhi o k u y a n l a r a ya kn bir yerde T a t i a n a Semenovna'y, m o r eritli apkasile Katia'y ve beni t e t k i k eden bir k a davetliyi g r m e k iin kifayet ediyordu. O n u , Serj'i grmedim fakat y a n m d a olduunu hisse diyordum. Ayini takip ediyor ve duann szle rini t e k r a r ediyordum. Lkin bunlar r u h u m a aksetmiyorlard. D u a e t m e k benim iin m m k n deildi. Resimlere, mumlara, yini y a p a n papasn giydii libasn arkasndaki byk h a a , s o n r a bir p e n c e r e y e bakyor lkin bir ey anlamyordum. Yalnz bu e s n a d a fevkalde bir ey cereyan et tiini farkediyordum. P a p a s b a n a d n p t e bah tiyar olmam t e m e n n i ettii, ve beni vaftiz eden kendisi olduunu hatrlatt, Tatiyana ile Katia'nn gelip beni p t k l e r i ve G r e g o r ' u n sesi beni arabaya binmek iin ard vakit her e yin bitmi ve maamafih fevkalde bir ey olma m olduunu ve bu takdis resminin kudsiyetinden

 74 bir ey duymadm grnce hayret ve k o r k u iinde kaldm. Biz p t k ve bu p b a n a o kadar garip ve hissiyatma o k a d a r yabanc grnd ki, bil ihtiyar kendi kendime "Hepsi bu mu? dedim. ktk. Arabann sesi kilisenin kubbelerinin nihaye tine kadar aksetti. Serin bir hava yzme arpt. O apkasn bana koyuyor ve beni arabann sedirine oturtuyordu. Sisli bir hle iinde ayn getiini c a m d a n g r d m . Yanma o t u r d u ve kapy tekrar k a p a d . Sanki bu k a d a r kuvvetle h a r e k e t etmesi beni dilgir etmi gibi kalbim s kld. Katia seslenerek bam r t m e m i tavsiye e t t i . Tekerlekler akl talar zerinde salland lar, s o n r a yavaa dz bir yol zerinde dndler ve hzl gitmee baladk. Bir keye bzlm, ay aydnlnda beyaz grnen tarlalar ve uzaklara kayor sanlan yolu seyrediyor ve kendi k e n d i m e tekrarlayordum.Ite bu lahzann bana hazrlad..halbuki ben, ondan ok byk eyler bekliyordum. O n u n yannda ve onunla yalnz b u l u n d u u m d a n dolay kendimi ne k a d a r ufalm ve krlm b u l u y o r d u m . Lkrd sylemek iin, ona d n d m , lkin du daklarmdan bir kelime kmad. S a n k i btn muhabbetim mahvolmu, onun yerine h a k a r e t g r m ve dehet iinde kalm o l m a k hissi gemiti. Benim bakma cevap olarak: Son d a k i k a y a k a d a r bu saadetimden phelenmitim.

 75 Ben k o r k u y o r u m . , bilmem neden? Nasl sevgili Maa'm, benden mi korkuyor sun? dedi, ve iilerek elimi t u t t u . Elim elinde hareketsiz kald ve souk bir ac yreimi szlatt. Evet, diye mrldandm. S o n r a kalbim d a h a iddetle arpmya balad. Elim isindi ve onunkini skt, gzlerim karanlkta gzlerini arad ve artk o n d a n hi k o r k m a d m hissettim. D a h a ateli, d a h a kuvvetli yeni bir ak b e n d e uyanyordu; ben tamamile onundum v e o n a kendimi v e r m e k t e n bahtiyardm.

VI

Gnler, haftalar, t a m a m iki ay, haberimiz olmadan, a s u d e bir yaay iinde geti ve bu nunla beraber bu iki ayn heyecanlar sermestlikleri bir hayata kifayet edebilirdi. Kyde geir diimiz hayat, yapm olduumuz hlyann tamamile t a h a k k u k u deildi fakat tehayyl ettiimizden d a h a gzel idi.Bu,evlenmeden evvel k e n d i m e tan zim ettiim gibi sade ie,doslua ve feragete has redilmi dar bir h a y a t deildi : D a h a ziyade mn hasran sevdamza ait h o d k m a n e bir sevin, d a i m a seivlmek arzusu, sebepsiz ve nihavetsiz meserretler, bu aleme mteaallik eylerin kat'iyyen unudulmas idi. phesiz o bazen odasn da u veya bu sebep iin kalr, ehre gider, em lkinin ilerile megul olurdu, lkin benden ay rlmak iin o n a ne g a y r e t sarf e t m e k lzm gel diini iyice g r y o r d u m . D a h a sonra bana, o bizzat b a n a itiraf ettiki benim bulunmadm yer-

 77 de o n a her ey bo, mamum ve hi bir faydesiz grnyordu. Benim iinde yle idi, okuyordum, muzika alyordum, T a t i a n a S e m e n o v n a ile megul olu yordum, lkin mahza bunlar az ok ona taalluk ettii veyahut az ok onun h o u n a gittii iin idi. O n u n fikrine uymayan bir eyden bahsolundumu ellerim der ve onun haricinde bir eyin mevcut olabilmesi fikri bana gln g r n r d . Belki bu, hodbinane ve hatal bir his idi lkn beni m e s ' u t ediyor ve hayatn adilikleri s t n e ka ryordu. Benim iin yalnz o mevcut idi ve ben o n u yeryzndeki mahlkatn en gzeli ve en iyisi talkki ediyordum. Binaenaleyh yalnz onun iin yaayabilirdim ve onun iin olduum gibi kal m a k isterdim. O beni kadnlarn en gzeli en mkemmeli tanyordu bende insanlarn en iyisi iin bu kadn olmaya alyordum. Bir gn ben ibadet ederken o d a m a girdi, i b a d e t e fasla vermeksizin ona baktm; oturdu ve bir k i t a p at lkin his ettim ki gzlerini ba na dikmi idi.Dndm, glmsedi ve b e n d e onun gibi glmsedim, daha ziyade ibadet e t m e k im kn kalmad. Sen dua ettin mi ? diye s o r d u m . Evet, devam et, t e k r a r gelirim. Lkin h a k i k a t e n ibadet ediyor musun ? C e v a p vermeden savumak istedi. F a k a t onu tuttum. Sevgilim, gel hatrm iin benimle birlikte dua et.

 78 Yanmda oturdu, kollarn acemice birakt ve anlalmaz bir surette okumaya balad. Arasra sanki kendine m u a v e n e t etmekliim iin b a n a bakyordu, bitirdii vakit k a h k a h a ile gldm ve onu ptm. Yavrum, kendimi on yanda s a n y o r u m ! dedi. Elimi p e r k e n kpkrmz olmutu. ikamet ettiimiz mahal .ayn rktan bir ok zrriyetleri ats altnda barndran eski mesken lerden biri idi.Her eyden bir takm iyi ve temiz htralar intiar ediyordu ki eikten ieri adm ettmdan beri bunlar benim htralarm olmu lard. T a t a n i a Semenovna o r a d a eski usule gre iddetli bir nizam vazi etmiti; her eyin gzel ve zarif olduu tasdik edilemezdi. Lkin ev halkndan yemee varncaya k a d a r mobilyeler de dahil olduu halde her ey bol, sade temiz idi. Her ey dikkat ve itinaya dellet ediyordu. Salondaki eya mtenazran k o n m u idi; dvarlar tablolarla mzeyyen idi ve d e m e parekeleri resimli bir h a h altnda k a y b o l u y o r d u . Eski bir p i y a n o , muhtelif slpte iki e k m e , sedirler, ince maran goz ii masalar, bu mobilyay i k m a l ediyorlard. T a t a n i a ' n n btn dikkat ve e h e m m i y e t l e tefri etmi olduu odam b t n devirlere ait eya ile dolu idi. Onlarn iinde bahusus ince uzun bir ayna vard ki iptida beni hayli rktmsede ok gemeden onu bir dost gibi sevmitim. T a t a n i a S e m e n o v n a ' n m sesi hi Bununla b e r a b e r lzumsuz bir ok iidilmezdi. kimselerin

 79 bulunmasna ramen her ey iyi ayar edilmi bir saat gibi m u n t a z a m a n ileyordu. Lkin bu saysz hizmetkrlar kesiz k u n d u r a giydiklerin d e n hi grlt etmezlerdi. T a t a n i a ' n n kavlince dnyada k u n d u r a tabannn gcrds ve k elerin arpmas k a d a r tatsz bir ey yoktur ve bu hizmetilerin kafesi hizmetlerinden mftehir grnyorlard. htiyar kadnn n n d e hepsi titriyor ve be nimle k o c a m a kar h i m a y e k r tavrlar alyor lard. Vazifelerini d i k k a t e ayan bir gayretle ifa ediyorlard. C u m a r t e s i akam btn demeleri ykayor, hallar dvyorlard ve h e r ayn birinci gn din bir yin yaplarak su t a k d i s edilirdi. Tatiyava'nn ve olunun yortularnda - b u n d a n byle benimkinde de - k o m u l a r a bir ziyafet ve riliyor ve bu hal oktanberi,Tatianiya S e m e n o v n a ' n n hatrlad z a m a n d a n beri, byle olmu ve byle devam edip gidiyordu. Kocam ev idaresine karmazd, yalnz dardaki ilerle fakat p e k faalne s u r e t t e megul olurdu. Kn bile sabahleyin e r k e n d e n kalkard, ben uyandm vakit ekseriya onu gitmi bulur d u m . Umumiyetle ay vakti gelirdi ve yalnzca aymz ierdik. Byk bir almann verdii yorgunluklara ve eziyetlere r a m e n d a i m a fikren yle mes'ut bir halde bulunurdu ki biz buna fert teheyy derdik. kide bir, sabahlar ne yaptn anlatmasn isterdim. O vakit yle inanlmyacak eyler naklederdi ki glmekten baylrdm. Cidd bir malmat isteyecek olursam, onu g sakla-

 80 yabildii t e b e s s m ile verirdi. O vakit gzlerine bakar, dudaklarnn hareketlerini t a k i p ederdim, fakat bir ey a n l a y a m a z d m : O n u g r m e k t e n ve sesini d u y m a k t a n bahtiyar idim. Haydi bakalm, ne dedim ? Bana tekrarla, derdi. F a k a t ben bir ey tekrarlayamazdm. G a r i p ey o ne benden, ne kendinden bahsetmezdi yal nz nc bir ahstan k o n u u r d u . ok sonra onun ilerine vkf ve a l k a d a r olmaya baladm. Tatania Semenovna le yemeine k a d a r g rnmezdi. ayn yalnz ier ve birile bize sa bahlar hayrolsun dedirirdi, bizim o k a d a r gen o k a d a r bahtiyar hayatmzda onun bsbtn ayr bir yeri vard. O n u n iin ne vakit onun oda hizmetisi gelipte ellerini gsne k a v u d u r a r a k ciddi tavurla, dnk gezintimizden sonra iyice dinlenip dinlenmediinizi m a d a m n s o r d u u n u ve madamn arlarile rahatsz olduunu ve gece bir k p e i n havlamasile uyuyamadn bildirince k a h k a h a l a r l a g l m e m e k iin kendimi zorlardm. Bundan b a k a a Nikolann t e c r b e iin pi irdii rei nasl bulduumuzu m a d a m tarafnsorard. Nikola pastalar y a p m a k t a olduka bece rikli imi fakat biskvitlerde... Y e m e k t e n evvel n a d i r e n b u l u u r d u k . Ben ya piyono alar veya o k u r d u m ; k o c a m yazlarn ya zar veya kard;lkin saat drde doru salonda top lanrdk. Ninem (kayn valdem) odasndan kar k e n onunla beraber fakir asilzadeler veya hac-

 81 larda beraber kard. nk evde daima bunlar dan en az iki t a n e bulunurdu. Eski bir adete gre yemek odasna girdiimiz vakit k o c a m an nesine kolunu verir, lkin teki k o l u n a d a benim g i r m e m e srar ederdi. Bunun iin kapdan inti zam ile gemek iin ok zahmet ekerdik. T a t i a n a S e m e n o v n a sofrann bana o t u r u r d u . Muhavere ar, cidd ve resmye yakn bir suret te ceryan ederdi. Yalnz kocam ile teat ettiirriz daha sade br ka sz bu yemek sah nelerine biraz deiiklik verir idi. Bzan ana oul arasnda fikir ihilf yznden m k l e m e kzr d. Ben bu ufak m n a k a a l a r d a n p e k ziyade haz duyardan. Bunlarda iki muhasm tarafn birbirine kar besledikleri derin efkat ve m u h a b b e t ak a zahir olurdu. Y e m e k t e n s o n r a ninem byk bir koltua oturur, ya t t n n ufalar veya son gelen kitaplarn sahifelerini keserdi. Biz yksek sesle okur veya piyano almak iin byk salona girdik. O e s n a d a beraber ok okuduk. F a k a t bizim en esvgili elenceli meguliyetimiz daima musi ki olduki her defasnda kalbimizde yeni sesler uyan drr ve ikimizi birbirimize yeni bir ekilde gs terirdi. Sevdiimiz paralar aldm v a k i t o biraz uzakta bir sedirin zerine otururdu. O n u o r a d a pek az grrdm. Bir n e z a k e t eseri olarak almn kendi zerinde hasl ettii tesiri gizle mee alrd. Ekseriya onun pek az bekledii zamanda kalkar ve benden b e y h u d e yere saklaSamim Saadet 6

 82 m a k istedii yzndeki heyecan nianelerini ve gzlerindeki hemen fevk ttabi parlakl g r m e k iin ona koardm. Ninem ka defa bizim byk salonda r a h a t edip etmediimizi g r m e k iin gelmek istemise de phesiz bizi rahatsz e t m e k korkusu b u n a mani olmutur. Bununla beraber onu bir k a ke re bize dikkat etmiyormu gibi s a l o n d a n serbest bir tavrla geerken grdm. O d a s n a gitmek ve abucak oradan kmak iin elbette sebepleri olacakt, bunu biliyordum. Akam byk salonda ay datma iini ben grrdm. O vakit herkes orada bulunurdu. Par lak semaver n n d e bu mhim toplanmalar ve benim iin ay datmak ve Piyer Ivanovi ve Mari Miniena iin diyerek kadehleri hizmet inin tepsisi zerine k o y m a k ok zaman en iddetli bir heyecan mucip oldu. Byle k o c a m a n bir semaverin musluunu evirmek ve e k e r i n kfi olup olmadn sorarak, kfi deilse eker gndermek iin fazla gen ve dalgn olduumu sanyordum. K o c a m b a z a n : Mkemmel, m k e m m e l ! T a m bir byk hanm g i b i ! diye barr ve he lecanm b s b t n artard. aydan sonra ninem bir iskambil fal aar ve Mari Miniena'ya ktlar ekmesini sylerdi; sonra bizi per ve t a k d i s e d e r d i : O n u m t e a k i p bizde dairemize ekilirdik. Umum kaide, babaa kaldk m gece yarsndan sonraya k a d a r yat-

83 en iyi saatlarmz

mazdk. Bu bizim en tatl ve idi.

Bana gemi hayatn anlatrd. Bir ok tasavurlarda bulunurduk, beyhude eyler grrdk ve k o n u t u u m u z , erken yattmz istiyen Tatania S e m e n o v n a ' n n k a t n d a n iidihnemek iin se simizi ksmaya d i k k a t ederdik. azan karnimiz ackrd ve o vakit kileri ziyaret ederdik ve y a h u t souk bir y e m e k ister ve Nikita'nn himayesi al tnda o d a m z a g t r r d k . Bu byk e v d e k o c a m ile yabanc gibi ya yorduk, o r a d a her eyin s t n d e T a t a n i a Seme novna'nn eski detlere uygun fikri ve aile an'analar hkim idi. Kayin valdem gibi hizmetiler, mobilyeler ve t a p l o l a r d a bana bir h r m e t hissi ve hatta olduka bir k o r k u telkin ediyordu. His ediyordum ki ne ben ve ne kocam kendi yerimiz de deildik ve daima mtekayyiz ve ihtiyatl bulunmya mecbur idik. imdi hatrlyorum ki bu iddetli ve bozulmaz intizam, isiz gsiz ve mtecessis adamlarn bu kesreti, bize arca ykle niyor ve fakat buna kar muhabbetimizi kuvvet le t a h k i m ediyordu. O da, bende holanmad mz bir eyin mevcut olduunu a n l a t m a k t a n sa knyorduk. Beiki kocam iin fenal g r m e m e e cebri nefis ediyor denilirdi. Nasiki ninemin D i m i h i Sidera ismindeki bir biz metisi vardi ki dehetli bir t t n mptels idi; Biz yemek ten s o n r a byk salonda oturur iken o koca-

 84 mn yaz odasna girerek oradan t t n almay d e t edinmiti ve crm h a l i n d e grldnn hi farknda deildi. Kocamn onu gzle ve evzaile iaret ederek ayaklarnn ucuna basp bana g e l i r k e n ald sevinli k o r k a k tavrdan daha garip bir ey olamazd. Dimitri bizi g r m e d e n ekilirdi. Kocam her eyin grltszce gediine ve benim p e k ltif bir mahlk olduuma yemin eder ve beni perdi. Ben : O bir ocuk mudur, istemekten niin korkuyor ? derdim. Bir gn bu hale t a a c c p ettiimi o n a syle diim vakit cevap olarak d e d i k i : Sevgili Maacn, insan, benim kadar bahtiyar iken nasl olupta bu veya u iten honutsuzluk gsterebi lir ? Bakalarna hak v e r m e k onlar hakkndan vaz geirmekten ok daha kolaydr; ben buna o k d a n b e r i kaniim. Hi bir hal ve vaziyet yok t u r k onda bir en mei saadet bulunmasn, biz o k a d a r iyiyiz ki artk kzmak elimden gelmi yor? Benim iin a r t k fenalk yoktur, ben yalnz keder veya elenceden baka bir ey grmiyorum. Artk kzmak elimden gelmiyor benim iin artk fenalk Lkin hereyden evvel d n y o r u m k i daha iyiyi arayan iyiyi elinden karr, daha iyi iyinin dmandr. nanr msn ki saatin aldn iittiim, bir mektubu atm, hatta uyandm vakit k o r k u y o r u m , y a a m a k t a n k o r k u y o r u m . Bizim varlmzda tahavvller hu sulnden k o r k u y o r u m ; nki hi bir vakit imdi kinden daha mes'ut olamyacaz.

 85 Bu n o k t a d a onunla bir fikirde idim. Lkin tamamile anlamiyordum. Ben kamilen b a h t i y a r idim. Zannediyordumki bizim iin h e p byle ola cakt ve baka trl olamazd; baka insanlarda b a h t i y a r idi. F a k a t onlarnki baka bir saadetti ve d a h a az m k e m m e l d i . ki ay geti. K bize t e k r a r souk ve k a r frtnalar getirdi. Serj Mihalovi yanmda kal makla beraber t e n h a l k hissini, hayatmzn ayni s u r e t l e muttasl t e k e r r r ettiini, ne onun ve ne benim iin yeni hi bir ey zuhur etmediini, bil akis geriye dnerek eski m a k s a t l a r a a v d e t etti imizi duymaa baladm. lere her vakitkinden ziyade megul oldu ve bana yle geldiki ruhunun derinliinde benim iin girmesi memnu olan bir lem saklyordu. Deimeyen skneti beni hiddet lendiriyordu. O n u evvelkinden daha az sevmiyor dum ve onun muhabbetine nailiyetten d a h a az mes'ut deilim; lkin benim akm ayni n o k t a d a kalyordu bymiyordu ve kalbime yeni ve endi e verici bir hissin h u l u l n e msait oluyordu. lk defa sevmek sevincini t a t d k t a n sonra benim iin sevmee devam etmek azd. Bana heyecan, ha r e k e t , tehlike, ve sevgimi isbat iin fedakrlk lzmd; b e n d i o k a d a r kuvvet toplanmtki s knetti ve muntazam hayatmz onlar sarfa vesi le vermiyordu. Bana mahzunluk nbetleri geliyordu ki b u n lar k a b a h a t gibi ondan saklamaya g a y r e t edi y o r d u m , naslki ne'e galeyanlar ve lgnca mu-

86

h a b b e t t e onu k o r k u t u y o r d u . Eskiden olduu gibi muttasl beni tetkik ediyordu ve bir gn bana ehire gitmemizi teklif etti; ben byle bir ey yapmamasn ve hayatmz deitirmemesini ve bahtiyarlmza dokunmamasn rica ettim. Bende eziyyet e k m e k ve fddakrhk ihtiyac mutlak su r e t t e bir faaliyet sahas arad h a l d e bu bahti- .. yarln bence hi bir m e a k k a t ve fedakrl istilzam etmemesi strabm mucip olmakla bera ber gene bahtiyar idim. O n u seviyordum ve iyi ce gryordumki onun iin ben her ey idim. Lkin her eye r a m e n onu sevdiimi g s t e r m e k iin a r a m z d a manialar zuhur ettiini g r m e k is t e r d i m . Beynim ve kalbim yalnz bununla me guld. Mamafih birde genlik vard ki h a r e k e t arzu ediyordu. Bir hareketki bana reddedilmiti. Niin istediim vakit ehire gideceimizi ba na sylemiti ? Bu boucu temayllerin bir hayal h a t t a bir tasavvur olduunu, o k a d a r arzu ettitiim fedakrln elimin altnda bulunduunu ve bu temayllerin, bu arzularn geri pskrtlmesinden ibaret o l d u u n u d a sylememi miydi, ya hut sylediklerinden ben yle anlamam m idim? Bu gam ve melalimden ehirde o t u r m a k l a kurtu labileceim fikri istemiyerek zihnimden geiyor du. Lkin ehire gitmekle onu sevdii her eyden ayracaktm ve bu kederin benim yzmden ol masn g r m e k bence bir vicdan rahatszl idi. Gnler geiyordu ve k a r Nikolsk'n duvarna

87 ~ ylyordu. Biz daima yalnzdk ve babaa idik. H a l b u k i t e d e lemin grltleri ve hretleri iinde insanlar h a r e k e t ediyor, ztrap ekiyor; bizim vcudmzden ve metrukiyetimizden ha b e r d a r olmyarak yaiyorlard. Vaziyet benim iin d a h a mkld. n k hayatmzn iinde yava yava tlen detlerin kuvveti her gn a r t m a k t a idi ve bunu hissediyordum. Hisle rimizin serbestisi hayatmzn usul dairesinde ve muttarit hrriyetine gittike daha ziyade intibak e d e r e k kayboluyordu. Sabahleyin ne'eli, yemek te resm, akam muhabbetti g r n m e k : Artk bunun haricine kamyorduk. Kendi k e n d i m e diyordum : yi h a r e k e t et m e k ve n a m u s k r a n e y a a m a k ok gzeldir, l kin bunun iin vaktimiz dar bize d a h a baka eyde yapmaya k e u d i m d e kuvvet ve arzu hisse diyorum. B a n a mcadele l z m d : Hayatta benim hissiyatmn bize rehberlik etmesini g r m e k t e is tical ediyordum. Hayatn hissiyatmza rehberlik etmesini beklemek deil. Serj ile beraber bir u u r u m u n kenarna gitmek ve ona bir adm da ha atnca dyorum ve mahvolacam demek, o n u n sarardn ve kuvvetli kollariye beni kapp ikrn gtrr gibi arzu ettii yere g trmesini grmek istiyordum. Bu hal shhatim zerine tesir e t m e k t e gecik medi. Ve asabm h a s t a l a n d . Bir sabah k e n d i m d e m u t a t t a n fazla fenalk hissettim. K o c a m eve neesiz geldi bu ona p e k

 88 nadir vaki olurdu. D e r h a l bunu anladm ve ne ye can sklm olduunu sordum ; phesiz bana sylemek istemiyordu ki iin bahse deeri olmadn temin ederek batan savma cevap verdi. D a h a sonra rendim ki ky muh tar kyllerimizden bir ounu celbetmi ve k o c a m a dmanlndan, tehdit ederek onlara kanuna muhalif bir ey yaptrm. Ko cam bu muameleyi hazm edememi velhasl b tn bunlar miskin ve g l n eyler olduundan bana anlatmay lzumsuz grm. Ben zannet tim ki bana bundan b a h s e t m e k istemeyii beni kendini alkadar eden eyi anlamak kabiliyetinde o l m a y a n bir ocuk gibi t e l a k k i etmesinden ileri geliyordu. Bir lakrd sylemeden ayrldm ve evimizde misafir bulunan Maria Minina'y ay imee ardm. ay abucak itikten sonra Maria Minina'y byk salona gtrdm ve onunla bir muhave reye giritim. phesiz onun iin bunun byk bir ehemmiyeti ve cazibesi yoktu : K o c a m oda sna geti ve g e e r k e n de bize b a k m a k iin birka k e r e a r k a s n a dnd. Bilmem niin bu baklar benim k o n u m a k ve g l m e k merakm tahrik ediyordu. Sylediklerimi ve arkadamn cevaplarn nihayet derece gln buluyordum. Ni hayet k o c a m odasna ekildi ve k a p a n d . O n u iitmez olduum d a k i k a d a b t n cerbezem kay boldu o s u r e t t e k i Maria Minina hayretle b a n a bakt ve n e m olduunu sordu. C e v a p verecek

89 bir halde sedirin

yerde hemati alamaya hazr zerine o t u r d u m .

Bunun ehemmiyetsiz bir ey olduunu bana d u y u r t m a k ne garip bir fikir, diye dn dm ; d e m e k ki a n l a m y a c a m a zahip olmu. Sakin azam etile beni kk drmee b a n a kar daima kendini hakl gsterme e ne ihtiyac var ? Benim de sklmaa, etrafmda yalnz bo luk grmee, nihayet y a a m a k ve zamann gediine b a k m a k iin yerimde hareketsiz kalma m a k istemee hakkm yok mudur ? Ben hergn s e b a t ile nde yrmek isliyorum, o burada kklemek ve beni de yannda t u t m a k istedii srada ben daima yenilik arayorum. Bununla beraber beni m e m n u n etmek onun iin n e k a d a r kolay olurdu. Benimle beraber gelsin onun iin ben ne isem o da benim iin yle olsun. Artk kendini saklamasn, benden gizlenmesin, haki k a t t e ne ise yle g r n s n . te benden istedii ve kendinden istemedii ey budur. Gz k a p a k l a r m n yala itiini duydum kalbimi ar bir yk eziyordu. K e n d i m e kar k e n d i m d e bir aclk hissettim. K o r k t u m ve onun yanna kotum. O t u r m u yaz yazyordu. Beni iittii vakit nezaketle ve souk bir tavurla ba n kaldrd, iine devam etti. Bu hareketi beni skt ve ona yaklaacak yerde masann yannda a y a k t a durdum ve k i t a p ap sahifelerini evir mee baladm. Benden yana dnd ve ikinci defa bana bakt.

 90 Maa, senin bir eyin var, dedi. Gzel sual ! B u k a d a r sevimlilik sana ne reden geliyor ? diye cevap verdim ve ona baktm. O vakit ban sallad ve hem muhabbetli ve hem muhteriz bir tavrla bana tebessm etti lkin ilk defa onun tebessm benim tebess mm mucip olmad. Ben y i n e : Ya senin nen var ? Bana niin sylemek istemiyorsun ? Budalaca bir v a k ' a , ufak bir gaile. Eer istiyorsan anlataym. Kyllerimizden ikisi... a y d a n evvel s a n a sorduum v a k i t bunu niin anlatmadn ? Hiddetli idim belki mnasebetsiz bir ey Byyebilirdim. F a k a t ben s o r d u u m vakit sen bana her eyi sylemeli idin ! Niin ? Niin benim sana hi bir ite faydam dokunamyacan zannediyorsun ? Bunu nasl zannedebilirim ? dedi ve ka lemini att. Ben sade unu z a n n e d i y o r u m ki sensiz y a a m a k benim iin m m k n deildir. Ve sana t e k r a r ediyorum ki sen benim yalnz alma arkadam deilsin b u r a d a h e r ey senin sayende yaplyor ve glerek ilve etti ne garip fikrin var ? Ben yalnz senin iin ya yorum gzlerim yalnz seni gryor ve iyi ve gzel bir ey buluyorsam senin b u r a d a bulun duun iindir.

 91 Evet bunlarn hepsini biliyorum, ben bir m e r t ocuum, bana e m n i y e t g s t e r m e k lzmdr. Bunu yle bir sesle syledim ki arm gibi b a n a b a k t ve beni hi grmemi gibi szd, lkin ben bu st gibi sknetten artk usandm, usan m a k t a n fazla bile oldu. Sanki szm bitirmee meydan brakma m a k iin iddetle : yle ise iin ne olduunu dinie de dndn bana syle. Dedi. Hayr, imdi artk bir ey dinlemek iste miyorum. H e r n e k a d a r hepsini zevkle dinlemek istiyor sam da onu alm olduu sknetten karmay tercsh ettim. Ben h a y a t oyunu oynamyorum, yaamak istiyorum ve senin k a d a r yaamak istiyorum. En hafif heyecann akis brakt ehresinin o k a d a r oynak hatlar zerinde iztirap ve fev k a l d e gergin bir dikkat o k u d u m . Senin gibi y a a m a k istiyorum, senin gibi ayni erait iinde... Lkin iztirab o k a d a r keskin idi ki bitirmee m u k t e d i r olmadm bir lhza s k t u muhafaza etti. Sordu : Hangi eyde benimle beraber ayni erait iinde bulunmayorsun ? Muhtarn ve sahy kyllerin ii sana deil bana t a a l l k edi yordu. Evet, fakat yalnz bu i deil. Ruhum, Allah akna beni iyice anla ! Biliyorum ki hiddet ve heyecan saadetimiz iin

92 m e ' u m olabilir bunu tecrbemle biliyorum : Seni seviyorum ve senin hiddetlenmene meydan v e r m e k istemem; benim vazifem budur bunu yap mama mani olma. O n a b a k m a d a n : Her vakit sen haklsn, dedim. O n d a hkim olan s k n e t ve r a h a t kar snda beni t e k r a r h i d d e t ald, halbuki ben de bir vicdan rahatszl duyuyor gibi idim. Maa ne oluyorsun ? imdi benim hakl olup olmadm mevzubahs deildir. O r t a d a b s b t n baka bir 'iy var. Senin bana kar infialin, imdi syleme ; dn ve o zaman fik rni b a n a bildir. Benden memnun deilsin, bu sebepsiz olamaz lkin hangi eyde sana kar haksz davrandm bana gster. R u h u m d a henz taayyn etmemi karkl ona nasl anlatabilirdim. Lkin onun beni anla m olmas ve onun nnde ocuk gibi bulun duum ve onun anlamyaca ve evvelden bilemiyecei hi bir eyi yapamyacam fikri beni hiddetlendirdi. S a n a kar bir eyim yok, dedim. F a k a t sklyorum ve artk sklmak istemezdim. Lkin sen h e r eyin iyi olduunu iddia ediyorsun... H a k k n var bunda da hakkn var... Hem sylyor hem ona bakyordum. Bu defa m a k s a d m a erdiimi grdm. O n u n gzel sk netinden eser kalmad yznde yalnz k o r k u ve iztirap hisleri okunuyordu.

 93 Titrek ve heyecanl bir sesle : Maa, dedi b t n bu eyler ltife deildir. Bizim saadeti miz mevzubahistir. Rica ederim bunu b i t i r m e d e n evvel beni dinle., niin beni byle t a z i p etii yorsun ? Szn keserek : Biliyorum ki sen hakl kacaksn. Fazla bir ey syleme : Sen haklsn. Bunu yle buz gibi bir ses ile syledim ki sanki k o n u a n ben deildim iimde o t u r m u bir eytan idi. Alamaya baladm ve biraz aldm. O, yanmda sakin duruyor, phesiz b a n a ac yordu bense yaptma kzyor ve u t a n y o r d u m . Bana ancak sert ve skntl bir nazarla baka bilirdi. Dndm, grdm ki zerimdeki nazar efkat ve tatllkla dolu idi ve b e n d e n af diieyordu. O vakit elini t u t t u m ve ona dedim ki : Beni affet, ne sylediimi bilmiyordum. Lkin ben biliyorum ve sen hakl idin. yle ise ne idi ? -- Biz P e t e r s b u r g ' a gideceiz. B u r a d a artk yapacamz bir ey y o k . Nasl istersen. Beni kollar arasnda skarak ve p e r e < : Beni affet, dedi, ben hakszdm. Bu a k a m ben m u t a t t a n ziyade p i y a n o n u n banda kaldm ; o salonda aa y u k a r dola y o r ve yava sesle k o n u u y o r d u : Bu e k s e r i y a o n a vaki olurdu. O n a ne dediini s o r d u u m v a k i t dnr ve bana onlar t e k r a r l a r d . Ek-

 94 ssriya bunlar beyitler ve bazan elenceli bir kelime idi. Lkin bu kelimeden onun ruh ha lini anlardm. O n a sordum : imdi ne diyordun ? Durdu ve bir lhza dndkten sonra gl mee balad ve T e r m o n t o f ' u n u iki msran inat etti : "Frtnay armak m ? Bu mecnun O n d a s k n e t bulacan m dnmt ? Kendi kendime : Hayr, dedim bu sade bir adam deildir. Her eyi gryor, her eyi biliyor. O n u nasl sevemezdim ? Kalktm, onun koluna girerek yannda yr dm ve admlarm onunkine uydurmaya a ltm. Glmseyerek bana b a k a r k e n : Ey, ne olacak ? Dedi. Yava sesle tekrarladm : Ey ne olacak ? Bana yle geldi ki g a y e t byk bir s e v i n bizi kaplad. Gzlerimiz p a r l a d . Hareketimiz daha hafif leti ve Gregorun byk aknl ve kt falna dalm ninemin hayreti n n d e btn odalar g e e r e k yemek salonuna g i r d i k . O r a y a varnca durduk ve birbirimize b a k a r a k bir k a h k a h a salverdik. O n b e gn sonra yortulardan ok evvel P e tersburg'da yerlemitik.

VH

Seyahat, Moskovada bir hafta ikamet, aile lerimizin akrabalarn ziyaret, apartmanmzn tanzimi, yeni bir ehir, yeni simalar, btn bun lar benim n m d e n bir rya gibi getiler. Bunlar o kadar mtenevvi, ne'eli, parlak idi ve beni o k a d a r aydnlk, h a r a r e t ve m u h a b b e t l e kuatt ki kymzn s a k i t hayat bana ok uzak ve ok ehemmiyetsiz g r n d . ntizar ettiim souk m u a m e l e ve azametle kanck n e z a k e t yerine her yerde ve deil yalnz tandk larmz iinde, yabanc ehas arasnda da tesadf ettim ve dorusu b u n a ok t a a c c p e t t i m . Sanki h e r k e s yalnz beni d n m ve byk bir sabr szlkla benim gelmemi beklemiti. B u n d a n maa da en mmtaz kibar mahfillerinde kocamn bana asla sylememi olduu bir ok dostlarna tesa df e t t i m . B a n a fevkalde tabiatte g r n e n bu d o s t l a r d a n bazlar h a k k n d a onun iddetli h-

 96 kmlerile garip n a h o surette mteessir olurdum. Onlara souk muamelesini ve benim noktainaza rmdan bize faydalar dokunabilecek ehas ile lfetten kanmasn anlamyordum. yi adamlarla ne k a d a r ok tanlrsa o k a d a r menfaat elde edilecei zannnda idim ve ben bu adamlarn hepsini iyi buluyordum. Azimet esnasnda bana yle d e m i t i : unu unutmamalyz ki burada biz Krezoslarz. Lkin P e t e r s b u r g t a zengin bile saylmayz. Binaenaleyh eer muzaykaya girmek istemezsek o r a d a yalnz paskalyaya k a d a r kalalm ve byk yortularda ha zr bulunmyaln ve h a t t a senin iin istemem ki... Yortulardan bize ne ? Bizim akrabalarmz var, tiyatrolar var, bahusus operada gzel musi ki dinleriz. Lkin oraya varr varmaz btn bu gzel sz ler bitti. Birdenbire tanmadm o k a d a r gzel bir muhit iine dmtm,o kadar elenceler beni ekiyor, o kadar mhim eyler beni zaptediyordu ki bir hamlede bilmiyerek mazimi ve memduh niyetlerimi inkr ettim. Bu ana k a d a r nmde hayatn snk bir suretinden baka bir ey yok tu, bu ana kadar yaamamtm. Halbuki imdi hakik hayat bana alyordu. Benim iin ne sak lyordu ? N i k o l s k ' t e duar olduum sknt ve endie ler sanki sihir tesirile tamamile kayboldular. K o cam iin muhabbetim daha az ihtirasl oldu. Hi bir vakit onlar beni daha az sevebileceini d-

 97 nmedim. Vaka onun muhabbetinden p h e et m e k benim iin m m k n deildi. n k S e r j Mihalovi dndklerimin hepsini anlyor hisle rime itirak ile beraber her a r z u m u is'af ediyor du. O n u n mlayim skneti a r t k k a l m a m t v e y a hi olmazsa bence eskisi gibi hiddeti mucip olmyordu; ve hissediyordum ki onun eski akna daha bir ey ilve olmu idi; buda beni o k a d a r cezbediyordu. Birini ziyaret ettiimiz, yeni birka a h b a p edindiimiz veya bir budalalk yapm ol m a k korkusile titriyerek btn a k a m ev sahibe si vazifelerini yaptm vakit ekseriya b a n a derdi: M k e m m e l ! ocuum g a y r e t ! Bravo p e k gzel!... Bu t a k d i r szleri kalbimi sevinle doldururdu. Buraya geldiimizden az s o n r a annesine m e k t u p yazd ve b u n a b e n i m d e birka satr ilve etmekliimi teklif etti ; fakat kendi yazdiklarn oku mam istemedi. Tabi srar ettim ve ite unlar okudum: "Maay tanmayacaksn, ban de tanmyorum. O bu cazip serbestiyi, bu canll, bu k i b a r tav r, bu sevimlilii n e r e d e n alm ? O k a d a r tabi, o k a d a r zarif ki h e r k e s ona hayran oluyor. Ben yalnz lzumu k a d a r hayraniyet gsteremiyorum ve zannediyorum ki - e e r bu kabilse-onu daha ziya de seviyorum.,, K e n d i k e n d i m e dndm D e m e k ben by le imiim ! Samim Saadet 7

Bu m e k t u p bana o k a d a r iyi tesir etti ve y le h o u m a gitti ki k o c a m iin muhabbetimin iki k a t olduunu sandm. Muvaffakiyetlerim benim iin umulmadk baz eyler arzediyordu. H e r y e r de her p e r d e d e n b a n a t e k r a r ediyordularki bu rada bir amca beni p e k ziyade seviyormu, ora da bir hala benim iin bayhyormu, beyhude yere benim bir eimi P e t r e s b o r g ' t a arayorlarm ve ben en ziyade modaya muvafk kadn o l m a k iin bir iaretim kfi imi. H e l e bir a m c a zadem prenses D . . . vardki en byk kibar lemine mensup idi. O k a d a r gen olmamakla beraber bana hakikaten meftun o l m u idi. , Her g r t e bin trl temellkler e d e r ve aklm elmek isterdi. lk defa bir baloya da vet iin geldii ve k o c a m d a n izin istedii v a k i t Serj bana bakt ve hemen fark edilmiyecek ka dar hafif ve eytan bir tebessmle oraya gitme- i arzu edip etmediimi sordu. Bir ba iaretile arzu ettiimi bildirdim ve kzardm hissettim. K a h k a h a ile g l e r e k : ite itirafta bulunan suluya benziyorsun... Lkin sen byk y o r t u l a r d a bizim burada bulunmyacamz ve senin bunlar sevmediini sylemitin diye cevap verdim ve ona msterhim a n e bir n a z a r l a baktm. S e n istersen kalrz. H a k i k a t o r a y a gitmemek d a h a iyi olacak. Szn ksas, gitmek istiyor musun ? Kolayca tefsir edilecek bir skt ile c e v a p verdim.

 99

'

Ziyafetler, davetler haddi zatinde p e k fena deildirler, diye devam etti. F e n a ve m e ' u m olan tatmini gayri kabil elence meyilleridir. Metin bir sesle ilve etti F a k a t bunlar grmeli ve biz de greceiz. D o r u s u n u istersen, bu baloya k a d a r arzu ettiim bir ey y o k t u r . gitmek

Binaenaleyh o r a y a gittik ve o r a d a aldm zevk btn intizarm geti. Sanki her vakitden ziyade merkezi sklet olmu idim ve etrafmda herkes bana meyil ediyordu. Sanki bu salonlar yalnz benim iin byle a'aa ile aydnlanm, bu orkestra, bu halk h e p benim iin toplanm idi. Beni seyreden oda hizmetisi kadndan be nimle dans edenlere, h a t t a ihtiyarlara varncaya k a d a r herkes bana meftun olduunu sylyor veya byle duyuyor sanyordum. Amcazademden rendiime gre hasl ettiim umum tesir be nim baka kadnlara benzemediim, b e n d e ken dime mahsus s a d e ve tesir ve teshir edici bir ey bulunduu merkezinde imi. Bu muvaffaki yet beni o k a d a r sevindirdi ki baka iki ba loya da g i t m e k arzumu k o c a m a itiraf ettim. Ve ilve ettim : Bu benim samim k a n a a t i m e muhalif ol m a k l a beraber frsat dmken bir defa bun l a r a iyice d o y m a k iindir. K o c a m b u n a memnuniyetle muvafakat etti. lk zamanlar b a n a seve seve refakat etti, muzafferiyetlerimden hissedar oldu, evvelce syle-

 100 diklerini u n u t m u grnd veya hatrlamak is temedi. Sonralar, aikr s u r e t t e bu hayatmzn tarzndan sklmaya ve usanmaya balad. Lkin b e n bunu m p h e m surette gryor ve benim zerime dikilmi gizli ve isticvap edici nazarn g r d m vakit bu bakn btn manasn anlamyordum. Etrafmdakilerin kalplerinde uyan drm olduum bu a k t a n , bu ince kokulardan, bu elencelerden, ilk defa iine daldm bu zevk ve sefadan m e s t olmu idim ; imdiye ka dar kocamn ahlk tesiri altnda bulunurken imdi bu tesir bu heyecanl muhit iinde kay bolmu idi. Ben yalnz onun a k r a n gibi mua mele g r m e k deil, onun fevkinde t u t u l d u u m bir lemde kendimi msterih buluyordum. O n u n hakknda daha emin ve daha mnevver bir ak duyuyordum ve bu elence hayatnda beni bu- k a d a r bahtiyar g r e r e k o n u n sklacan kabul edemiyordum. S a l o n a girdiim vakit btn gzler bana ev rildiinden yeni bir gurur ve memnuniyet hissedi y o r d u m . O benim zerimdeki h u k u k u n u bu ka labalk nnde tasdik e t t i r m e k t e utanyor gibi benim, yanmdan ayrlp siyah libaslar arasnda kayboluyordu. Bazan onu bir tarafa ekilmi, h e r k e s t e n ayr ve skntl bir halde g r e r e k yle d nyordum : Bekle, bekle ki evimize dndmz vakit kimin iin bukadar g z e l olmaya alt m ve etrafmdakiler iinde kimi en ziyade

101

sevdiimi greceksin. Hakikaten muvaffakiyet lerime b u k a d a r e h e m m i y e t yerdiim a n c a k bun lar ona feda e t m e k sevincini duymak iindi. Bu yeni yolda beni t e h d i t edebilecek yalnz bir tehlike olabilirdi. B e n i m l e dans edenlerden biri veya dieri hakknda k o c a m n duyaca kskan lk. Lkin benim h a k k m d a t a m ve m k e m m e l itimad vard ; okadar s a k i n ve kaytsz gr yordu. Btn adamlar ona nispetle b a n a o k a d a r ehemmiyetsiz grnyorlard ki bu yegne teh like hi telm mucip o l m u y o r d u . Bununla be raber b u k a d a r adamn bana d i k k a t edii h o u m a gidiyor ve izzetinefsimi o k a y o r d u . Bu hal ko cama kar m u h a b b e t i m d e bir deerim olduunu bana gsterdi ve onunla mnasebatmda biraz daha emniyet ve h a t t a bir p a r a umursamanaz.I'k tevlit etti. Bir a k a m balo dn, P e t e r s b u r g ' u n en maruf k a d n l a r n d a n brinin ismini z i k r e d e r e k ona : Sen N. N. ile sk fk g r y o r d u n ben farkna vardm dedim, ve parmamla tehdit ettim v a k a bu kadnla a k a m st bir lhza konumutu. Onu yalnz biraz keyflendirmek iin byle sylyordum. n k m s t e s n a bir durgunluu vard ve h e r vakitten z i y a d e sklm grn yordu. Bir y e r i a y o r m u gibi kalarn a t a r a k : Ah ! Niin byle s o y u y o r s u n ? Diye mrl dand. Sen ne diyorsun M a a ? Byle szler ne

102 sana ve ne b a n a yakmaz ? Bunlar bakalarna brak, aramzda hkim olan veya mit ederim ki yerine t e k r a r gelecek olan uygunluu b u n l a r ihll edebilirler. Utandm ve skt ettim. Maa bu vifak t e k r a r gelecek mi ? Ne dersin! Lkin o deimemitir ve deimiyecektir. Dedim ; sylediimden t a m a m e n emin idim. nallah! Z a t e n kye gitmemiz iin vakit gelmitir. Bana ilk defa byle soyuyordu ; bu vakte k a d a r bizim yeni hayatmz benim gibi onun da kolayca kabul edeceini sanmtm ve bunun iin gamsz ve neeli idim. Bazan can sklsa bile ben de onun iin Nikolsk te ok sklm tm diye mteselli oluyor ve aramzda hafif bir anlaamamazlk hadis olsa dahi T a t a n i a Semenovna'nn evine dndmz vakit her eyin yoluna gireceini dnyordum. Bu erait ile k benim iin sr'atle geti ve biz p a s k a l y a d a n s o n r a da hl Petersburg'da idik. Bununla beraber paskalyadan s o n r a gelen pazar gn azimet hazrlklarmz yaptk. Sandklar mz hazr idi. K o c a m satn alaca eyleri al mt. iekler ve k y d e ikametimiz iin l zm olan baz e y a ve fikren p e k mlayim ve p e k bahtiyar bir halde b u l u n u y o r d u . Hi bek lemediimiz bir z a m a n d a amcazadem gelip k o n t e s M... in verecei byk svarede bulun-

 103 m a k iin azimetimizin cumartesi g n n e ta likini srar edii bizi artt. K o n t e s bana o k gvenivormu, prens D... bana t a k d i m olun may ok arzu ediyor ve s u v a r e y e srf bu mak s a t l a gidiyormu. P r e n s benim btn Rusyann en gzel kadn olduumu iln ediyormu., btn ehir o r a d a bulunacakm. Hulsa b e n gitmez sem suvarenin de tad olmyacakm. K o c a m salonun teki ucunda birile konu uyordu. P r e n s e s : Gelecek misiniz Mari ? Diye sordu. Kocamn tarafna b a k a r a k m t e r e d d i d a a e : b r s gn gidiyoruz. Diye cevap verdim. Gzlerimiz birbirine iliti ve iddetle dndm. Ben onu kalmaya raz e d e c e i m . Ve cu martesi gn hepsinin ban dndreceiz. Anlald m ? Artk zayf surette m u k a v e m e t e d e r e k cevap verdim Bu bizim puanlarmz a l t s t e d e c e k . Bu srada k o c a m bize yaklamakszn ve im diye k a d a r iitmediim s u r e t t e sesi titriyerek dedi ki: Bu a k a m prensi g r m e e ve arz t a z i m a t e t m e e gidemez mi? O imdi kskan olmu!. Ben farknda de ildim: Lkin Serj Mihalovi onu prens iin deil kontes M.... dahi dahil olduu h a l d e hepi miz iin d a v e t ediyorum.

104 cevap verdi : Bu

K o c a m souk bir tarzda Maann keyfine tabi..

Her vakitkinden ziyade heyacanl olduunu pek iyi gryordum. Buna canm skld ve hi bir k a t ' cevap v e r m e d i m . P r e n s e s gittii vakit k o c a m n yanna yaklatm. O dalgn bir halde bir aa bir yukar dolayordu. Ayaklarmn ucuna b a s a r a k yrdmden beni grmedi ve iitmedi. O n a b a k a r a k kendi k e n d i m e : phesiz Nikolsk'deki sevgili evini dnyor, dedim. K e n d i n i salonda ay masasnn n n e o t u r m u sanyor, tarlalarn, kyllerini, a k a m st sa mimiyet zamanlarn, geceliyin gizlice yediimiz yemekleri gryor. Hayr, btn dnyann balo lar ve yer yzndeki btn prenslerin mdaheneleri onnn r a h a t n a ve tatl o k a m a l a r n a mua dil olamaz. Ve o n a bu suvareye gitmiyeceimi sylemek zre idim ki birdenbire dnd ve beni grnce kalarn att, derhal ehresi dzeldi. Kuvvetli ve d a i m a sakin akl ve ferasetle mttesaf himayekr tavurlu adam oldu, benim nm de her vakit adi fanilerin fevkinde bulunmak ve bu mevkii muhafaza e t m e k isterdi. Kaytsz ve halim bir sesle sordu Nen var sevgili Maa ? Bu t e c a h l n e ve benim onu sevdiim gibi g r n m e k istememesine kzarak cevap vermedim. C u m a r t e s i suvaresine gideck misin ? Memnuniyetle g i t m e k ismek isterdim. L-

105

k i n sen istemiyorsun; hem yolculuk iin hazr landk. B a n a asla b u k a d a r s o u k b a k m a m ve hitap etmemiti..* K y e sal g n gideriz ben eyalarmz adrrm.Rica ederim suvareye gitmemezlik etme. Byk bir h e y e c a n his eitii vakit adeti olduu zere b a n a b a k m a d a n ve gayri m u n t a z a m admlarla y r m e k t e d e v a m ediyordu. Y e r i m d e n kmldamadm ve cevap verdim: Sahiden seni a n l a m a y o r u m sen ki o k a d a r sakin o l d u u n u sylerdin(bunu bana hi sylememiti) bu t a r z d a k o n u m a n a m a n a v e r e m i y o r u m ! Ben sana bu fedakrl y a p m a y a hazrm sen b a n a bir ey y a p m a m a m syleyorsun, hem de s a n a yaktramadm bir istihza ile. Ya, sen mi fedakrlk ediyorsun? dedi ve bu fedakrlk kelimesini uzatarak syledi. P e k l, ben; de ayn fedakrl yapyorum. D a h a ne istiyebiliriz? Bir cmertlik kavgas ediyoruz. Bu rikkatli a n l a m a y a b a k a ne denir. Ben imdiye k a d a r onun b u k a d a r m e r h a m e t sizce mstehzi lkrdlar sylediini iitmemitim; istihza b a n a d o k u n d u , sertlik beni isyan ettirdi ve h e m e n ayn szleri d u d a k l a r m a kar d. Aramzda gcendirici szlerden daima ka nan ve daima s a d e ve ak szl olan o nasl byle olabilirdi;ve bu tahavvle sebep ne idi;nk m a h z a benim m a s u m a n e telakki ettiim bir zevki ona feda e t m e k istediim iin, ve bu ni-

 106 yetimi ona atm iin idi. Roller tersine dn mt; o btn bu ak yreklilii, btn sade lii inkr ediyordu. Ben onlara malik olmaya gayret ediyordum. imi ektim Sen ok deimisin dedim; sana kar ne k a b a h a t t e bulundum ? Bu yaptn balo iin deil hatrasn kalbimde d i k k a t l e sak ladm bilmediim bir k a b a h a t iindir.Niin aka sylememeli; eskiden samimi olmaktan bukadar k o r k m a z d n . Syle benden ne ikyetin var ? Ve iimden memnuniyetle diyordum ki onun P e t e s b u r g d a ikametimiz esnasnda her hangi bir hadiseden dolay bana bir t e k itap tevcih etmee h a k k y o k r u r . O d a n n ortasnda yle bir surette d u r d u m ki benim yanmdan g e m e e mecbur idi. O n a baktm.imdi yaklap beni kollarna alacak ve her ey unutulacakt :Bu fikir zihnimden ge ti ve akebinde ona n e k a d a r haksz olduunu gsteremediime teessf e t t i m . Lkin o, odann ucunda kald ve b a n a b a k a r a k dedi ki: D e m e k anlamyorsun ? Hayr yle ise sana anlataym. Duyduumu duy m a k t a n nefret ediyorum bununla beraber kendi mi k u r t a r a m y o r u m . Sesinin b o u k l u u n d a n ai k r s u r e t t e k o r k a r a k tevekkuf etti. Hiddet ve infial yalar gzlerimi y a k a r k e n ona s o r d u m : Ne d e m e k istiyorsun ? Seni gzel bulduu iin, kocan, kendini ve kadnlk erefini u n u t a r a k bu prensin arka-

 107 sndan k o t u u n u g r m e k t e n nefret ediyorum. Haysiyet krc bu h a r e k e t i n d e n dolay k o c a n n ne hissettiini a n l a m a k istemeyorsun; sonra da bu ko c a n a gelip fedakrlndan bahsediyorsun! B a k a t a b i r l e : Esaletli p r e n s hazretlerine k e n d i m i gs t e r m e k benim iin tarif olunamyacak bir saadet olacaksada ben bu saadeti sana feda edi yorum. Syledike heyecan artyor ve sesi sert, ms tehzi ve zalimane oluyordu: Onu hi byle gr memi, byle greceimi hi zannetmemitim.Bt n kan yzme kt, o n d a n k o r k t u m bununla beraber, haksz y e r e h a k a r e t e duar o l m a k hissi, y a r a l a n a n izzeti nefsim b e n d e intikam almak a r z u s u n u uyandrd. Cevap v e r d i m : Devam et, ben o k t a n be ri h e r eyi iitmee hazrm. Sen nasl a n l a m a k istiyorsun bilmem, l kin ben bu a m u r u n , bu isizliin, bu sefahetin, bu budaa halkn iine dalm grerek seni daha fena olacak s a n y o r d u m . Ben bugn imdiye ka dar hissetmediim hicab ve acy duyuran h e r eyi bekliyordum. O senin dostunun kirli ellerile kalbimi aratrp beni kskanlkla itham ettii vakit s a n a kar duyduum hicab ihsas eden her e y e muntazrdm.Kskan m ? K i m d e n ? Ne senin ve ne benim grmediimiz bir adam dan m ? Lkin a n l a m a k istemiyorsun., ve ken dini feda e d i y o r s u n ! Kimin iin ? Ve ne feda ediyorsun ? Ayp sana, ayp senin zilletine ! Bir fedakrlk !..

 108 Dndm te erkeklik kuvveti vicdanna kar hi bir kabahati olmayan kadn nasl tab ir ediyor ve yaralyor. te erkein hukuku fakat ben bu h u k u k a itaat etmiyeceim : Yksek sesle : Hayr, hi bir ey feda etmiyeceim. De dim ve burun deliklerimin kabardn ve yanak larmn kzardn hissettim. C u m a r t e s i gn o baloya gideceim. phesiz gideceim. Ben senin iyi elenmeni t e m e n n i ederim ! Lkin a r a m z d a h e r ey bitmitir! Diye bard. Hiddetine sahip olamyordu. Sen daha ziyade beni tazip etmiyeeksin. ben deli idim ki.. Dudaklar iddetle titriyordu. Azndan ka cak olan szleri k a r m a m a k iin kendi nefsine cebretti. Bu esnada ondan hem korkuyor, h e m istikrah ediyordum ; daha ok zaman sylemek ve bana cezaen ettii h a k a r e t t e n intikam almak istiyordum. Lkin sadece gzyalarna gark ol dum. O d a y terketti ve artk ayaklarnn sesini iitmediim vakit g e e n eyden dehet iinde kaldm. Benim btn saadetimi tekil eden bu birliin bsbtn krlm olduunu sylemek ne mthi bir ey idi. Aramzda geen hadiseyi tas hih etmee hazrdm lkin sadece ona b a k a r a k elini sknetle t u t t u u m vakit beni anlamak iin lzm gelen skneti bulmu olacak m ? Alicenaplm takdir edecek mi ? Ya benim kederimi y a p m a zannederse ? Y a h u t h u k u k u n a

 109 istinat e d e r e k beni azametle k a b u l eder ve ke mali m e r h a m e t i n d e n bir af ihsan e d e r s e ! Niin, niin sevdiim a d a m beni b u k a d a r m e r h a m e t sizce tahkir e t t i ? Ben de onu aramyacam. O d a m a ktm. O r a d a alayarak ve onun syle dii szleri dehetle t e k r a r e d e r e k ve geen ha diseyi t e k r a r d n m e k iin bu szlerin yerine d a h a mfik ve d a h a tatllarn k o y a r a k ok z a m a n kaldm. O a k a m ay itiimiz z a m a n bizi z i y a r e t e gelmi olan nc bir ahs S... nin yannda kocamla beraber bulundum. Aramzda bir uurum alm olduunu hissettim. S... b a n a ne vakit k y e gideceimizi sordu. O n a cevap v e r m e e muvaffak olamadm. K o c a m bana hitap ederek : Sal gn, k o n t e s M... bir s u v a r e veriyor, oraya gidiyorsun deil mi ? Dedi. Bu suali s o r d u u vakit halindeki tabiilie atm. Ve k o r k a r a k ona b a k t m . B a n a dikilen gzlerinde bir istihza ve garez ifadesi vard. Evet diye cevap verdim. Yalnz kaldmz v a k i t bana geldi ve elini uzatarak : -- Rica ederim sylediklerimi affet dedi. H e m a n elini yakaladm. Dunaklarm bir te bessm amaya ve gzlerimden yalar a k m a y a hazrd. Lkin o, elini ekti ve benden biraz uzakta oturdu sanki hissi bir m n a k a a d a n kor k u y o r d u . Ha hakl olduunu tasavvur edece-

110

ini sanmadm ve bu baloya gitmekten vazge tiimi syliyecekken lakrdm boazmda kald. A n n e m e h a b e r vermeli dedi; yoksa m e r a k eder. -- Ne vakit gideceiz ? Sal gni^. Bu tehir, mit ederim ki benim sebebime deildir, dedim ve yzne dikkatle baktm. Gzleri benim zerimde durdu ; lkin birey sylemedi. Birdenbire ehresini ihtiyarlam ve irkinlemi buldum.. Kontes R... nn suvaresine gittik. Mnasebe timiz ayni muhabbeti! tavrda cerayan ediyor gibi g r n y o r d u , lkin h a k i k a t t e eski zaman kinden n e k a d a r farkl idi. Ben orada br takm kadnlarla b e r a b e r bulun duum srada p r e n s b a n a doru ilerledi, o su retle ki ayaa kalkp onunla k o n u m a y a mecbur oldum. Gayrihtiyari olarak gzlerimle kocam aradm onu salonun br ucunda grdm : B a n a bakyordu. Sonra ban evirdi. yle bir ac ve mahcubiyet duydum ki ardm ve pren sin nazar altnda omuzlarmdan alnma k a d a r kzardm. Lkin asaletmeabn b e n ! tetkik etmesi bitinceye k a d a r a y a k t a k a l m a m iktiza e t t i . Mu haveremiz ksa oldu benim sandalyemin yannda ki bir o t u r a c a k yer y o k t u ; z a t e n phesiz be nim ne hissettiimi anlad. S o n balodan, ve yaz nerede geireceimden ilh. k o n u t u k . Yanmdan ayrlrken k o c a m t a n m a k arzu ettiini bildirdi

 111 ve biraz s o n r a onlar birlikte k o n u u r k e n gr dm. P r e n s o n a benden bahsetmi olmal idi nk birka k e r e b a n a gimsiyerek b a k t . Birdenbire k o c a m kzard ve kemali h r m e t l e eildi ve kayboldu. Kendi k e n d i m e prensin be nim ve bahusus k o c a m n h a k k m z d a ne dn dn s o r a r a k kzardm. O n u n skldn ve beceriksizliini h e r k e s grm sanyordum. Bun dan ne netice karacaklarn Allah b i l i r ! Ya kocam ile aramzda- geen hadiseden h a b e r d a r olsalar ! Amcazadem beni evime k a d a r g t r d yolda k o c a m d a n bahsettik. Bu b e d b a h t suvareden ev velki hadiseyi ona a n l a t m a k t a n k e n d i m i alama dm. Bunun her ailede daima grlen ufak ve ehemmiyetsiz m n a z e a l a r d a n biri olduunu ve asla bir netice vermeyeceini syleyerek beni teselliye urat.Kocam kendi grne gre h k m etti; onun p e k kibirli olduunu ve hissiyatn gizlediini syledi; bu iki n o k t a d a ona hak v e r m e k t e n ba ka bir ey yapamazdm. Ve bana kocam daha iyi anlayorum gibi geldi. K o c a m ile b e r a b e r yine yalnz kaldmz za man, bu zem ve takbih r u h u m u z zerine ar bir yk gibi dt ve aramzdaki u u r u m u n al dn hissettim.

VO

Bu g n d e n itibaren hayatmz ve mnasebatmzda tamamen bir deiiklik hasl oldu. Biz yalnz ve b e r a b e r b u l u n m a k t a n eskisi gi bi bahtiyar olmuyorduk; itinap ettiimiz mese leler vard ve bizim iin nc bir ahs yann da k o n u m a k ba baa k o n u m a k t a n daha ko layd. Kyl hayatna ve balolara dair en ufak bir telmih bizi dikenler zerinde yaatyordu, ve o vakit birbirimize b a k m a k h o u m u z a gitmeyordi. Gya ikimiz de bizi ayran uurumu g r m t k ve ona yaklamaktan k o r k u y o r d u k . Kocamn ok kibirli ve pek iddetli olduuna k a n a a t getirmitim. O n u n iin h a r e k t m d a ihti yatl davranmam lzm idi. O benim kibar le minden uzak yaayamyacama, ky hayat be nim iin tahammlfersa olduuna ve benim fantazilerime boyun imiye mecbur olduuna inan mt. Bylece muhaverelerimiz dorudan do-

 113 rya bu eylere t a a l l k ediyorsa onlar bertaraf etmiye dikkat ederdik ve ikimizde birbirimiz hak knda fena hkm verirdik. Hayli zamandan beri ikimizde dorusu mkem mel ve kusursuz olmaktan uzak bulunuyorduk. imdi birbirimizin yaptklarn tahlil ve m u k a y e s e ediyorduk. Hareketimiz esnasnda ^ok hasta ol d u u m d a n doruca Nikosk'a gidecek yerde bir vill kiraladk, oradan k o c a m annesini grmiye gitti. Ben ona refakat etmek iin kfi derecede iyilemitim.Lkin o shhatimden k o r k t u u n u ileri s r e r e k b e n i bundan vaz geirdi. Halimin ona hi bir endie vermedii ve fakat k y d e m e s ' u t olmamak fikri onu igal ettiini hissettim. Ben de srar etmedim, ve yalnz kaldm. Avdet ettii v a k i t g r d m ki o artk hayatmda eski yerini tutmuyordu. Evvelce ona sylemediim h e r fikrim, her hissim bana bir kusur gibi yk olurdu. Onun dncelerinden her biri benim iin bir emir ve tenbih m a k a m n d a idi. Bunlardan artk hi biri kalmamt ve tahavvl o suretle vaki olmutu ki farkna varmamtk. imdi ikimizin de ilerimiz ve menfaatlerimiz ayr idi. Artk bunlar m t e r e k y a p m a k istemi yorduk. Hatt her birimizin kendine mahsus ve tekine yabanc bir leme ekilmi olmas fikrin d e n bile artk mteheyyi oltmyorduk. Bu haya ta altk ve bir s e n e nihayetinde a r t k birbiri mize b a k m a k t a n sklmyorduk. O n u n keyifli Samim Saadet 8

 114 n e ' e l e r i ve ocukluklar kaybolmutu. Lkin her eye kar gsterdii ve beni o k a d a r hiddetlendiren kaytszl da kalmamt. Eski den zihnimi kartran ve beni ayni zamanda o k a d a r asabi yapan o derin nazar da artk y o k t u . Artk eskisi gibi m t e r e k dualarmz ve s a n ' a t a ait sevinlerimiz y o k t u . Z a t e n birbirimizi p e k nadir g r y o r d u k . O hemen daima evde bulunmyor ve beni yalnz b r a k m a k t a n artk k o r k m y o r d u . B e n i m yaadm m u h i t ise onun m e v c u t bulunmasna ehemmiyet vermiyordu. Artk hi m n a k a a etmiyorduk. Ben elimden geldii k a d a r evdeki hayatndan m e m n u n olma sna alyordum. O da benim btn arzula rm yapyordu. Bizi grenler eskisi gibi sevii yoruz sanyorlard? Yalnz kaldmz v a k i t - ki o l d u k a nadir vki oluyordu - onun yannda ne sevin, ne heyecan d u y m a y o r d u m . O b a n a bsbtn yalnz grnyordu. Biliyordum ki ora da d u r a n adam bir yabanc deil benim hocam d, h e m m k e m m e l bir adam, hlsa k o c a m ki kendimi bildiim k a d a r onu da biliyordum; ya paca ve syliyecei eyden bilmediim y o k t u . Ve szleri ve yaptklar tahminime tevafuk et meseler bile onun sadece aldanm olduu neti cesine varrdm. H a k i k a t i halda o n d a n bir e y b e k l e m i y o r d u m : benim kocamd, b a k a bir ey deil. Bana vaziyetimiz p e k tabi gibi grn yordu. B a k a trl olamazd ve hi bir v a k i t baka trl olmamt.

115 -

lk z a m a n l a r d a o gittii vakit kendimi p e k yalnz b u l a r a k zerimdeki himayesinin kymetini d a h a iyi takdir eder ve avdetinde sevinle boy nuna sarlrdm, l k i n bir k a saat iinde bu te sir silinirdi ve o n a ne syliyeceimi bile bilmez dim. Kederli sakin zamanlarmzda kalbimi bir gn istil etmi olan eyin artk m e v c u t olmad n hisseder ve onun gzlerinde de b u n u n ayni ni o k u r gibi olurdum. Muhabbetimizin muayyen hududu vard, bunlar amay k o c a m istemiyor ve ben de buna muktedir olamyordum. S a z a n b u n a mahzun oluyordum. F a k a t bu eyleri uzun uzadya dnmiye artk vaktim yoktu, ve b a n a lyenkat' teklif edilen binlerce elenceye ken dimi vererek bu kederi u n u t m a y t e c r b e edi yordum. Parlakl ile beni ifal etmi olan kibar le mi hayat ve izzeti nefsimi okaylar beni bsb t n teshir e t m e k t e gecikmediler. Bu h a y a t benim iin bir itiyat halini ald. beni kendine perinle di ve r u h u m d a b a k a hislerin igal edecei yeri zaptetti. Yalnz bama k a l m a k t a n itinap edi y o r d u m . n k hal ve vaziyetimi d n m e k t e n k o r k u y o r d u m . Bundan baka btn v a k t i m , sa b a h t a n a k a m a k a d a r - h a t t a kmadm g n l e r bile - igal edilmiti. Ziyaretler beni ne m e m n u n ediyor, ne skyordu; ve her eyin byle devam edeceini d n y o r d u m . Bylece sene geti. Bu z a m a n zarfnda mnasebetlerimiz sanki m u t l a k a ne d a h a iyi ve

116

ne d a h a fena o l m a k ihtimali yokmu gibi hi deimedi. Bu sene iinde iki mhim hdise, cidd de iiklie sebebiyet vermeksizin hayatmzda baz karklklar ihdas etti. lk ocuumun douu ve kayin valdemin l. Evvel valdelik muhab beti kalbimi yle teshir etti ve benim iin yle me serreti mucip oldu ki kendimde yeni bir hayatn doduunu zannettim. ki ay sonra kmaya ba ladm vakit, bu his sknet buldu ve sade bir det hkmn alarak nihayet sakinane bir vazi fe ifas haline girdi. K o c a m , bilkis, olu dnya ya geldiinden itibaren eski gnlerin sakin, tatl ve muhabbetli adam oldu ve btn muhabbetini o n a verdi. Ekseriya balo kyafetile evi terketmeden evvel ocuumu takdis iin odasna girdiim z a m a n kocam orada b u l u r d u m . Nafiz ve tevbih miz nazarile bana bakard. O vakit birdenbire r u h u m u n s t n e bir arlk kerdi.Kaytsizliimden r k e r ve kendi kendimin baka kadnlardan daha fenam olduumu sorardm;fakat ne yapma l? phesiz olumu seviyordum, lkin gnlerce onun yannda kalamyordum, canm sklyordu. Tatiana S e m e n o v n a ' n m lm kocam derin bir acya soktu. Bu k e d e r d e n sonra artk Nik o l s k ' t a oturmay p e k mnekkatli buldu. Ben de kaynvaldeme cidden acm ve kocamn elemine itirak etmitim. Bununla beraber o g n d e n itibaren kydeki evimizde hayat bana daha h o , daha sevimli grnd.

117

Son seneyi ehirde geirmi ve yalnz iki ay Niklsk'ta ikamet etmitik. Ecnebi memle k e t l e r i n e , su ehirlerine gittik. Yirmi bir yanda idim; mal vaziyetimizi p e k p a r l a k sanyordum. Artk izdivatan bir ey bek lemiyor ve b t n yanradakiler tarafndan sevil/ diimi tahayyl e d i y o r d u m . Shhatim fevkalde idi, tuvaletlerim en iyi tabiatile yaplmt; gzel olduumu biliyordum. Mevsim ok ltif idi, Bir zarafet ve gzellik hevesi beni i h a t e ediyordu. Binaenaleyh h a y a t t a n istifade iin en iyi vazi y e t t e b u l u n u y o r d u m . Bununla b e r a b e r saadeti k e n d i m d e hissettiim z a m a n n ue'esi a r t k yok t u . O vakit mes'ut idim, nk ona lyk idim, o vakit bahtiyarlm p e k byk olmakla bera ber daha byk bir s a a d e t e kar t e m a y l l e r e yer brakyordu. Evet, o vakit her ey baka idi ! Lkin ne ehemmiyeti var, artk bir ey arzu ve m i t etme diimden ve bir eyden k o r k u m olmadndan m e m n u n idim. Hayatm iyi gemi idi, vicdanm msterih idi. Mevsim esnasnda g r d m g e n a d a m l a r arasnda bir t a n e s i y o k t u ki dierlerine tercih edebileyim.Hatta sefirimiz ihtiyar p r e n s K... bile b a n a biraz kur yapyordu. Biri ok g e n , teki fazla yal idi; bu Ingliz ok sarn t e k i Fransz kei sakall idi. Hepsi benim iin ehemmiyetsizdi; bununla beraber hepsi b a n a lzm idi. Bunlar, iinde rpndm lemin m t e m m i m czleri idi.-

118

Birde talyan marki D... vard ki bana hayraniyetini ilande gsterdii cesaretle dikkatimi celp etmiti. Bana tesadf iin, balo, gezinti, teferr ve ilh. gibi hi bir vesileyi karmazd ve buna muvaffak olunca gzelliimi senaya balayp biti remezdi. Birka k e r e villamzn etrafnda dola tn pencereden grdm. Ekseriya ateli gzle rinin cretkr bak beni kzartm ve onu ken dimden u z a k tutmaya mecbur etmi idi. Marki D... gen idi, gzel ve zarif idi. Hele gl ve aln kocama ok benziyc rdu. Mamafih k o c a m onun k a d a r gzel deildi. Bu benzeyi benim hayretimi celp e t t i . Halbuki kocamn fev kalde sknet ve hilim ve mlyimeti yerine bunun bak, az ve uzun enesi sert ve hemen behimi bir ifadeyi haizdi. Beni ihtirasla ve can dan seviyor grnyordu, onun iin mteazzmane bir m e r h a m e t l e bazazan onu dnyordum. Birka k e r e eve gtrmek, onunla nm meveddet ve nm i ti m at kr bir m s a h a b e t t e bulun m a k istedim.Lkin her defasnda bu teebbslerimi sertlikle ret etti ve lgn hevesinin nianelerini gs t e r e r e k canm skt. Bana henz akn itiraf et memiti. Lkin bu, dakikadan d a k i k a y a p a t l a m a k tehddini arzediyordu.Tanmadm halde bu adam dan k o r k u y o r ve onu dnmei sevmiyordum. Mevsimin nihayetine doru hastalandm ve on be gn kamadm. Oday t e r k e t m e m e m saade verildii vakit bir a k a m bir kor.sere git tim. Biliyordum ki ben hasta iken Ledi S., ismin-

 119 de gzelliile m e h u r bir ngiliz kadn gelmiti. Sadk dostlarmdan bir t a k m etrafm ald, dier bir takm ki daha ehemmiyetli idi yeni arslann etrafn kuatt. Yalnz ondan ve onun gzelliinden bahsoluN y o r d u . O n u b a n a gsterdiler. Vaka ok g zel idi. Lkin ehresinin azameti b a n a fena t e s i r etti ve bunu saklamadm. Bugnden itibaren b a n a ltif grnen her ey beni skt. Ertesi g n Ledi S... atoya bir tenezzh tertip etti; ben b u n a itirak e t m e d i m . Benim yanmda h e m a n kimse k a l m a d ; o vakit h e r ey n a z a r m d a deiti, budalalklardan ve beenilmiyecek hallerden ba ka bir ey grmedim ve alyacak oldum. Teda vimi biran evvel b i t i r m e k ve Rusyaya dnmee k a r a r verdim; irkin bir his beni istil etmiti; lkin bunu henz itiraf e t m e k istemiyordum. Binaenaleyh rahatsz olduumu syledim ve elentilerde hazr bulunmaktan istinkf ettim.Ar tk yalnz sabahlar t e k b a m a m e m b a d a n su imee gidiyor vey?hut dostlarmdan bir Rus ka dn L. M... ile beraber geziniyordum. Bu e s n a d a k o c a m Haydelberge gitmi idi. Beni g r m e k iin arasra Bad'e geliyordu. Bir gn Ledi S... btn avenesini bir elen ce partisine srklemiti. L. M... ile ben a r a b a ile atoya gittik. Araba yava yava iki taraf ok gzel k e s t a n e aalar dikili d o l a m b a yolu trmanyordu. G u r u p eden gnein ualar altnda aalarn arasndan g r l e n m a n z a r a fevkalde

 120 di. Aramzda cidd bir m b a h a s e ald. imdiye k a d a r byle bir ey asla vaki olmamt. o k zamandanberi tandm halde L. M... ilk defa bana akll bir kadn grnd. O n u n l a konuu labilir ve byle bir k o n u m a d a n istifade edilirdi. Ailelerimizden, ocuklardan burada geirilen bo h a y a t t a n bahsettik. Vatan topran t e k r a r zledik. Birdenbire ikimizi de tatl bir melal al d ve byle bir zihni halde atoya vardk, O r a da glge ve serinlik vard. Halbuki yksekte g nein son ualar h a r a b e l e r e hafife dokunuyor du. En hafif admlar, en gizli ses kemerler al tnda aksi sada brakyorlard ve bir yarktan san ki bir erive iinde gibi bu ltif fakat biz Rus lar iin pek souk olan Bad manzaralarn seyret tik. Dinlenmek ve gnein gurubunu sknetle t e m a a etmek iin oturduk.. Biraz sonra fark olunacak s u r e t t e sesler duyuldu ve bu ara ismi min teleffuz olunduunu iitir gibi oldum. Dinledim ve en ufak kelimesine k a d a r anla dm. Sesleri t a n y o r d u m / m a r k i D... m ve dostu bir Franszm sesleri idi. Bu Franszda tanyordum. Benden ve Ledi S... den konuuyorlard. Fransz iki gzellii m u k a y e s e ediyor ve bundan netice ler karyordu ki benim iin k a b a ve h a k a r e t amiz olmamakla beraber kanm t e p e m e kartt.. Her birimizin letafetini tafsiltile izah etti; be nim bir ocuum olduunu, Ledi S... in henz on dokuz yana basmadn, benim rengim gzel fakat onun biimi daha zarif valhasl o byk br

 121 hanm bense her su ehrinde sk tesadf olunan kk bir Rus prensesi idiimi anlatt ve neti cede eer ben akllca d a v r a n m a k istersem Ledi S...ile mcadeleye girmeyi kabul etmenekliim l zm olduunu y o k s a Bad ehri benim mezarm ola can h k m e t t i . Cidden ona acyorum. Fransz ne'e ile zalimane bir k a h k a h a a t a r a k Haydi onu teselliye gidiniz, diye mukabele et ti. Kuvvetli bir talyan ivesile kark ses : Eer o giderse ben onun peinden rim dedi. Hl ka inanan mes'ut fani ! gide

Bir lhza susmu olan ses t e k r a r e t t i : Ak m! Benim iin sevmemek gayri kabildir.Sevmeden yaamak,yaamak deildir.Hayatndan bir r o m a n yapmak tan gzel bir ey var mdr ?. Ve benim roman larm asla na t a m a m kalmazlar. Bunu da tekiler gibi sonuna erdireceim. Taliin ak olsun !.. D a h a ziyade iitmedim. n k bir duvarn kesini dnyorlard ve ayaklarnn sesi baka bir istikametten geldi. Bir merdivenden iniyor lard ve biraz sonra yan tarafta bir k a p d a n g rnyorlard ve bize o r a d a tesadften olduka h a y r e t t e kalmlard. Marki b a n a yaklat vakit kzardm ve atoyu t e r k etmek iin kolunu b a n a verdii zaman dehet iinde k a l d m . Maatteessf r e d d e d e m e d i m ve L. M., nin arkasndan yrye r e k arabaya d o r u ilerledik.

i 22

Franszm benim iin syledii szlerden skl mtm.O vaka sadece benim ak h a k k n d a k i d ncemi ifade etmiti. F a k a t talyann k a b a sz leri beni artm ve hayret iine drmt. Onlar istemiyerek duyuum benim iin mellim idi. O, hi bir sknt duymiyordu. Ben onu okadar yaknmda hissetmekten ireniyordum ve ona bakmadan, ona cevap v e r m e d e n ve bana sylediklediklerinden hi bir ey iitmiyecek surette kolumu t u t a r a k iddetle tekileri t a k i p ettim. Marki bana manzarann gzelliinden bu te sadfn umulmadk saadetinden ve buna benzer baka eylerden bahsetti, lkin ben onu dinlemi yordum. Bu esnada -kocam dnyordum. Rusyadaki ocuumu d n y o r d u m . Hicap ve tees sf duyuyor, ve Bad otelindeki r a h a t odama gir mekte istical ediyordum. O r a d a iimden neler getiini dnecektim. L. M... y a v a fyryordu ve a r a b a daha u z a k t a idi. Yanmdaki adamn da beni a r k a d a b r a k m a k niyetile admlarn ya valattn fark e d i y o r d u m . Kendi kendime mkn yok,dedim ve daha abuk y r m e k istedim. Marki k o l u m d a n t u t t u . Bu srada L. M... bir keyi dnyordu. Beni bir k o r k u ald. SoukaAffedersiniz dedim. Ben kendimi k u r t a r m a y a u ratm. Lkin kolumun d a n t e l l a r esvabnn bir dmesine takld. Eildi ve eldivensiz ellerinin koluma d o k u n d u u n u hissettim. imdiye k a d a r tanmadm bir his ile - ne sevin, ne k o r k u hissi

123 btn vcudum zerinde buz gibi bir titreme geti, onun h a k k n d a duyduum b t n h a k a r e t i gzlerimden oltuya bilmesi iin ona baktm,lkin gzlerim b a k a ey ifade e d i y o r d u : Byk k o r ku ve ruh karkl. O n u n gkleri ratip bir par laklkta idi ve h a r a r e t l e hayran hayran bana doru eiliyorlar ve boynuma, g s m e kayyor lard; iki eile bileimi yakalad, yar ak dudak lar beni sevdiini, onun iin her ey olduumu, sylyor ve elleri bileimi skarken dudaklar ba na doru uzanyordu. Damarlarmda a t e akyor du, gzlerim perdelendi ve onu r e t iin sylemek istediim kelimeler azmda tkld kald. Birdenbire yanamda bir puse sesi nlad ve t i t r e y e r e k buz gibi souk bir halde ona baktm. K o r k u beni k t r m etmiti. Ne sz sylemee ne kmldanmaya mecalim yoktu. Bu hal bir an srd. Lkin bu an mdhi idi; imdi ehresinde aka o k u y o r d u m : Bu alak aln, ucfar kalkk bu uzun byklar, itina ile tra edilmi bu yanak lar, gneten yanm bu boyun... O n d a n nefret ediyordum. Bununla beraber onun ateli ihtiras r u h u m d a kuvvetli bir akis buldu.. Bu zarif aza puselerine p a r m a k l a r yzklerle dolu bu beyaz ellerin tazyiklerine kendimi brakmak iin dayanlmaz bir arzu duydum. Ayaklarmn altn da alan memnu sermesti u u r u m u n a ba aa atlmak istedim. O k a d a r b e d b a h t idim ki phe siz daha byk hi bir felket beni arpamazd. K o l u n u belimin etrafna geirdi ve kocamn se-

124

s i n e ok benzeyen bir sesle "Sizi seviyorum,, di ye mrldand ve kocamn ve ocuumun hatras t e k r a r zihnime geldi. Birdenbire L. M., in sesini iittim. Beni aryordu. Kendimi topladm ve elimi k u r t a r a r a k L. M., doru k o t u m . A r a b a y a bindim ve o vakit ona baktm. Glmseyerek apkasn kard, bir ey ler syledi. Bu esnada ona kar hissettiim ta rif edilmez adavetin hi farknda deildi. Haya tm bana o k a d a r bedbaht, istikbal mitsiz ve maz karanlk grnyordu. L. M... benimle k o n u t u . F a k a t sylediinden bir kelime anlamadm. Bana kar hakaretini gs t e r m e m e k iin n e r h a m e t e n lkrd sylyor gibi geldi ve her kelimesinde veya her baknda bu h a k a r e t amiz m e r h a m e t e kark istihkar gr yordum. Puse hal mucibi r br yara gibi yana m yakyordu ve kocamn ve ocuumun d ncesi benim iin t a h a m m l f e r s a olmu idi. O d a m d a yalnz kaldm vakit dnebilmei mit ettim, lkin yalnzlk beni k o r k u t t u . Getir dikleri ay iemedim. O akam Haydelberge gi dip k o c a m a mlki olmaa k a r a r verdim. O d a hizmetim kadnla beraber bir kompar t m a n d a yer t u t t u m ve t r e n h a r e k e t ettii ve ak p e n c e r e d e n giren hava yzme g z m e arp t vakit aklm bama topladm ve timi dn dm. P e t e r e s b u r g iin sik hareketimizden beri b t n hayatm bana baka bir r e n k altnda g rnd ve beni byk bir vicdan azab iinde ezdi.

 125 lk defa olarak kydeki yaaymz aka g r d m ; ilk defa kendi k e n d i m e s o r d u m : Bu son z a m a n l a r d a k o c a m a ne meserret t a t t r d m ? O n a -kar kendimi kabahatli hissettim. Lkin o da bana niin yolumu gstermemi, niin b a n a itimat etmemiti; niin btn izahat vermekten kan yordu, niin benim hatrm kryordu ? Niin mu habbetinin kudretini kulianmyordk ? Y a h u t beni sevmiyor mudu ? Lkin k a b a h a t l i olsun olmasn yanamda bu yabancnn pusesini d a h a az duymiyor deildim. Haydelberge yakladka kocamn yznn izkileri gzlerimin nnde sarahatla belriyordu ve ilk grme anlar iin k o r k u m artyordu. O n a hereyi sylemek, gz yalarmla nedameti mi gstermek ve affn istihsal e t m e k isterdim. B e n d e bu her ey ne d e m e k olduunu ok bil miyor ve beni af edeceini mit etmiyordum. Lkin kocamn odasna girdiim ve onu sa kin ve biraz mteaccip g r d m vakit ona bir ey s y l e m e m e k bir ey itiraf e t m s m e k ondan hi bir af talep e t m e m e k lzumuna kail oldum. Misli olmyan bir k e d e r ve derin nedametler vic danmn zerine kyordu. Ne fikir ! dedi. Ben yarn sana gelecektim. Lkin yzme baknca k o r k t u v e : Nen var ? Ne oldu ? diye sordu. Gz yalarm z a p t e d e r e k : Hi bir ey, diye cevap verdim. Bad' bs btn t e r k ettim ve kabilse yarn Rusyaya d neceiz.

 126, Bir lhza sktu muhafaza ettikten s o n r a : Ne olduunu b a n a anlat, dedi. Istemiyerek kzardm ve gzlerimi indirdim. O n u n gzlerinin hiddetle parladn grdm. Benden bir ey pheleneceinden k o r k t u m ve m u k t e d i r olacam zannetmediim yapma bir sknetle cevap verdim : Bir ey olmad. Yalnz bama skldm ve mahzun o l d u m . te bu. Seni ve hayatmz ok dndm. o k t a n b e r i s a n a kar kakszhklarm hissediyorum.. Beni nereye istersen gtr. Evet oktanberi sana kar k a b a h a t l i olduumu duyuyorum, diye tekrarladm ve gzlerimden yalar boald. K y m z e gidelim ve oray bir daha terketmiyelim. S o u k a sevgili ocuum, b a n a byle he yecanl eyler syleme, dedi. K y e d n m e k steyorsun, m k e m m e l . . Zaten paralarmz t k e n m e ye balyor. Lkin bsbtn orada kalmak., bu sade bir hayaldir. Bilirm ki sen orada ok za man kalamazsn. imdilik bir fincan ay i, bu sana kuvvet verir. Ve ngrak almak iin ayaa kalkt. Bu esnada onun dnecei eyleri tasavvur ettim ve b a n a dikilmi nazarndaki itimatszl ve h a r k a r e t i g r n c e ona isnat ettiim btn fi kirlerden cerihadar olduumu hissettim. Beni a n l a m a k istemiyor, a n l a y a m y o r d u ve ocuu g r m e k bahanesile ekildim. Alamak iin yalnz kalmaya ihtiyacm vard, alamak, alamak, alamak...

IX

Nikolsk'taki o kadar zamandanberi metruk ve mamum eski evimizde h a y a t t e k r a r canland. Lkin eski hayat t e k r a r bahyamazd : Tatania Semenovna lmt ve biz kar karya yalnz kalyorduk. F a k a t imdi yalnzla artk ihtiyac mz yoktu, d a h a dorusu bize ar geliyordu. Ben muztariptim, kta o kadar meakkatli oldu. A n c a k ikinci o l u m dnyaya geldikten sonra t a m a m e n iyiletim. K o c a m l a aramzdaki mnasebet Petersburg'ta olduu gibi souk bir n e z a k e t t e n i b a r e t t i . Ky de en ufak bir ey eskiden benim iin ne oldu unu ve ne kaybetmi olduunu hatrlatyordu. Aramzda sanki affolunmam bir k a b a h a t vard: Kocam bir ey bilmiyor gibi grnyor fakat ba na k a r iddetli muamele ediyordu. Kabahatimi bilmeden nasl o n d a n af talep etmeli ? Kendini benden uzaklatrmak, kalbini b e n d e n e k m e k

128

suretile cezalanyordum. Bu kalbi o kimseye hi bir suretle vermiyordu, sanki artk kalbi y o k t u , Bazen kendikendime onun byle h a r e k e t edii, mahza b a n a iztirap vermek iindir yoksa eski gnlerin ak hl onun kalbinde mevcuttur, diye r e k bu ak feveran e t t i r m e e gayret ediyordum. Lkin o btn izahatten kanyor, benim iki yzlliimden pheleniyor, ve her hangi bir heyecan gsterecek olursa gln o l m a k t a n kor k u y o r d u . Bak v e s a d a s b a n a diyordu : Hepsini, b a n a itiraf ve tevdi etmek istediin her eyi bi liyorum ve senin ef alinin szlerine uymadmda gryorum, iptida bu ihls n o k s a n n d a n mteezzi oldum ve sonra onda eksik olan doruluk deil kalbini amak ihtiyac olduunu dnerek altm. Bana taallk eden cihete g e l i n c e : O n a sev diimi sylemek ve benimle beraber ibadet et mesini ve yahut ben p i y a n o alarken dinlemesini rica e t m e k imknsz olmutu. kimizde zmnen bir h a y a t nizamna m u t i ' idik: H e r birimizin ken dine mahsus yaay vard. O ilerile megul idi. Benim bunlara alka g s t e r m e e ne arzum ve ne de ihtiyacm yoktu. Ben isizliime dalm tm, bu onu eskisi gibi ne hiddetlendiriyor ve ne de mteessir ediyordu. o c u k l a r ise henz bizi bartracak y a t a deillerdi. Bylece ilkbahar bulduk, ve K a t i a ile Sonia bizi ziyarete geldiler. O n l a r yaz kyde geirmek istiyorlard. Nikolsk'da yaplacak ok t a m i r a t

129

b u l u n d u u n d a n hepimiz P r o t o v s k ' a gittik. Teraesi ve uzanan sofras ve piyanosile g e n e o eski m e s k e n e k a v u t u m . Beyaz perdelerile ve iinde braktm btn hlyalarmla benim sevgili oda l m a da kavutum.. imdi bu odada iki y a t a k vard. Biri benim gen kz yatam ki olum t o n b u l K o k a ' y a gemiti. teki ve daha k Vania'nn idi. O n l a r iin dua ettikten s o n r a ekseriya bu sakin o d a d a kalrdm ve derhal her k e d e n her b u c a k t a n hatralar hcum ederdi. Tandk sesler bana eski ocuk arklarn arrlard... Zaman geerek neler olmutu ? izharna bile cesaret edemediim arzularm vcut bul mutu, en ele girmez ve en m p h e m hlyalarm t a h a k k u k etmiti ve ite onlarn bu suretle zu h u r a gelmeleridir ki benim mevcudiyetimi o k a d a r ar, o kadar gaml ve" mellim yapmt. Bunun la beraber her ey eskisi gibi deil miydi ? ayn p e n c e r e d e n g r d m bahe gene o bahe de il mi ? Yollar ayn yol ve ayn imen tarhlar ve o r a d a dere k e n a r n d a duran ayn peyke d e i l mi ? Havuzun yannda blbln t e r e n n m e balad ayn n a m e deil mi ? Ayni leylklar btn gzelliklerile ayor, ayn ay evin zerinde parlyor fakat ne inanlmayacak, ne mthi tahavvller hsl oldu ? Y a n m a yaklaan ve benim iin p e k aziz ola bilecek her ey s o u k a bir tarafta d u r u y o r . E s k i z a m a n l a r d a k i gibi salonda bulunduumuz Samim Saadet 9

130^-

vakit Katia ve Sonia ile k o n u u y o r ve ondan bahsediyoruz. Lkin Katia'nn aln burumu,, yanaklar solmu, gzleri artk mit ve saadetle parlamyor: bilkis m e r h a m e t e yakn rikkatli bir k e d e r ifade ediyor. Serj Mihalovi'ten bahsetti imiz vakit artk o n a hayran olmyoruz; bilkis onu t e n k i t ediyoruz. Artk saadetimizin byk lne ve esbabna hi amayoruz, iimizdekini herkese a n l a t m a k ihtiyacn duymayoruz,Gizli fesat tertip edenler gibi yava sesle konuuyoruz ve belki yznc defa olarak bu tahavvllerin ne den ileri gelebildiini kendi kendimize soruyoruz. O daima eski halini muhafaza ediyor, yalnz kalarnn arasndaki izgi daha derinlemi ve a k a k l a r n d a k i salar bir az daha a a r m t r ; ve bir de daima benden kanan keskin ve dikkatli n a z a r bir bulut ile kapanm gibidir. B e n tpk eskisiyim. Yalnz bende artk ne ak, ne ak arzusu, ne alma hevesi, ne k e n d i m d e n m e m n u n i y e t hissi kalmamtr ve eski din teheyycm ona perestiimi ve o v a k i t k i ihtisaslar mn bolluunu imdi b e n d e n uzak hatta gayrim m k n gryorum. Bana o k a d a r ak ve sade g r n m olan bir eyi: bakalar iin y a a m a k saadetini artk anlamyordum. K e n d i m iin ya a m a k iradesine malik olmadm bu gn baka lar iin yaamay d n m e k ! P e t r e s b u r g ' t a yerletiimiz srada musikiden t a m a m i l e vazgemitim. P i y a n o m u ve eski musika defterlerimi g r n c e birdenbire hevesim u-

 131 yand. Bir gn rahatszlanm ve evde kalmtm. K a t i a ile Sonia ilerin nasl gittiini g r m e k iin onunla b e r a b e r N i k o l s k ' a gitmilerdi. a y iin sofra k u r u l m u t u . O n l a r n avdetini bekliyerek sa lona indim ve piyanoya oturdum. Quasi una fan tasia sonatn atm ve almya baladm. Evde kimse y o k t u ve bahe stndeki pencereler ka milen akt. Gemi zamann tantanal elhan salonu hazin namelerile doldurdu. Birinci ksm bitince gayri ihtiyar o l a r a k ve itiyadn sevkile onun beni dinlerken alelade oturduu keye b a k t m . Lkin o o r a d a deildi: yalnz ok z a m a n d a n beri dokunulmam olan sandalye hl eski yerinde idi. B a t a n gnein p a r l a k klarna g a r k o l m u leylk demetlerini g r d m . A k a m n serin havas etrafma hcum ediyordu. O vakit piyanoya dirseimi dayadm; yzm ellerimin iine kapadm ve d n d m . Hayli z a m a n byle kaldm. Kendimi tamiri gay ri kabil o l d u u n u bildiim ackl mazime ver dim ve muttasl d n d m . H a y a t ile alkam bi tirmi olmaklm kabil miydi? ve daha ziyade h a t r l a m a m a k ve d a h a ziyade d n m e m e k iin, Andante ksmn almya baladm. Kendi kendi me soruyordum: Yarabbi ben, mcrim isem, beni affet, b a n a o k a d a r gzel olan o hayat t e k r a r ver, ve ne y a p m a k , nasl y a a m a k lzm geldiini b a n a ilham et!. Bir t e k e r l e k grlts yaklat, sonra iyi ta-

 132 ndm bir ayak sesi ihtiyatla teraede ileriledi, ve gene eskisi bibi byk bir s k n e t h k i m ol du. Bu admlarn ilerlemesi bende vaktile duy duum hislerden hi brini uyandrmad. Piyano yu bitirdiim vakit ayakta duruyordu, ve omuzuma bir el dokundu. Bu sonat almay ne iyi dndm, dedi. Sesimi karmadm. D a h a ay imedin mi? Menf surette bam salladm. F a k a t yzm deki tebeddl g r m e m e s i iin dnmedim. Birazdan Katia ile S o m a buraya gelecek ler.. Beygir ahland. O n l a r da yoldan yayan gelmeyi tercih ettiler. Bekliyelim. Ve ben a r k a m d a n gelir midile teraeye k tm, lkin o ocuklar sordu ve onlar grmee gitti. Bu sefer,sesinin dostane olmasndan bana he nz herey kaybolmam gibi grnd. Kendi kendime dedim, ne arzu edebilirim? O halim ve mfik, iyi baba, iyi kocadr. Bana ne lzm ol duunu ben de biliyor muyum? Tentenin altnda biribirimize sevdiimizi itiraf ettiimiz ayni pey kenin zerine o t u r d u m . G n e batm ve gece hulul etmiye balamt. Bahenin ve evin s t u d e b y k bir bulut duruyordu. Aa dallarnn arasn d a n ufukta hl son bir ziya ve Zhre yldz nn parlamas farkolunuyordu. Bu bulutun karan l btn kyn zerine kyordu. Bereketli

 133 -iy a m u r bekleniyordu; rzgr t a m a m i l e dm t ve hi bir yaprak, bir ot paras kmldam y o r d u . Leylklar ve yabani kirazlarn iekleri o k a d a r k e s k i n bir k o k u nerediyorlard ki hava btn bununla mebu idi ve bu messir rayiha l a r bazan ar, bazan hafif dalgalarla b a n a geli yorlard. Bu mestedici kokular uzun uzun kok l a m a k iin gzlerimi k a p a m a k , artk bir ey gr memek, bir ey iitmemek arzu ediyordum. Yl dz iekleri, henz a m a m gller, yeni izil mi tarhlarn ortasnda sra ile diziliyor ve yava yava yanlarndaki srklara sarlyor gibi gr nyorlard. K u r b a a l a r b t n seslerile haykr yor, sanki kendilerini karacak olan yamurdan evvelki son dakikalardan istifade etmek istiyor lard. P e n c e r e l e r i n altndaki sk aalkta bir blbl yuva yapmt; ben ilerlediim vakit bir den bire yola doru utu ve bir iki k e r e ttk t e n sonra sustu ve d i k k a t l e bekledi.Beyhude y e r e sakin olmya altm; ben de itiraz ediyor, ben de bekliyordum. Serj nihayet geldi ve yanma o t u r d u . Zannederim ki y a m u r yaacak, dedi, Katia ile Sonia slanacaklar.. Evet. Ve ikimiz de gene sustuk. zerimizde duran bulutlar iniyordu, tabiat her vak ; 'k i n d e n ziyade k o k u l a r iinde h a r e k e t s i z duru y o r d u . Birdenbire bir damla t e n t e y e vurdu ve t e k r a r srad, bir ikincisi yolun ortasnda ezildi ve yamur gittike ziyadeleerek yamya ba-

 134 lad.Blbllerle kurbaalar susmutu. Artk yalnz yamur grlts ile azalp uzaklaan ve lkin daima duyulan su akrtsndan baka bir ey ii tilmiyordu.Bir yerde, teraenin yannda bir ke ye snm olan bir ku muttarit bir sesle t yordu.. Daima ayni iki n o t a . . Serj Mihalovi g i t m e k iin kalkt. Onu tutarak: Buras n e k a d a r iyi. Nereye gidiyorsun ? bir emsiye ile dedim. lstikler

K a t i a ile Sonia'ya gndermeliyim.

Lzumu yok, yamur kesiliyor. Bana hak verdi ve t a r a a n m k e n a r n d a ayak t a durduk. Kolumu parmakla k o y a r a k bam ne doru uzatyordum. Salarm ve boynumu ya m u r a brakyordum. Bulut tepemizde dald. Velhasl yamurun muntazam tprdsn dal lardan t o p r a a a k a n damlalarn sesi t a k i p etti. Kurbaalar yeniden barmaya balad, blbller seslerini ykselttiler ve yeryer birbirlerine cevap verdiler. Btn m a n z a r a aydnland. Ne gzel, dedi ve eilerek lerma geirdi. elini slak sa-

Bu sade okay beni bir azar gibi tehyic etti az kald alyacaktm. nsan iin bundan d a h a ziyade ne lzm dr ? Dedi. Bu d a k i k a d a o k a d a r bahtiyarm ki hi bir ey arzu e t m i y o r u m , saadetim, mkem meldir.

 135 Benim saadetimden b a h s o l u n u r k e n byle sylemiyordun, diye d n d m . Senin saadetin o vakit n e k a d a r byk ise d a h a bir byn t a l e p ediyordun. imdi sen ite sakin ve mem nunsun habuki benim kalbim anlatlamyan tees sfler ve geriye p s k r m gzyaarile i mistir. Evet gzel diye cevap verdim. Lkin ben etrafmdaki h e r eyi b u k a d a r gzel g r m e k t e n mkedderim. Kendimde o k a d a r boluk hissedi y o r u m ki daima arzu ediyorum. Bununla bera ber her ey gzel her ey sakindir. Bize tabia t t e n gelen meserretlere a r t k bir iztirabn ka rmamas mmkn mdr ? F a r a z a sen, maziden hi bir eye teessf etmiyor musun ? Bama koyduu elini ekti ve bir m d d e t sktu muhafaza etti, Evet, evvelce bana vaki oldu, bahusus ilk baharda.Bt n arzu ve mitler iinde uykusuz ge celer geirdim. Ne tatl geceler ! F a k a t o vakit n m d e istikbal vard ki imdi a r k a m d a kald. Artk hzrda ne varsa o n d a n isvfade ediyorum. Bu da bana yetiiyor. Bu son szleri o k a d a r emin ve sakin bir sesle sylemiti ki bunu byle sylediini iit mee k a t l a n a r a k o n a inanmaya m e c b u r oldum. D e m e k artk hi bir ey arzu etmiyor musun ? Benim fikrimi anlayarak: Mmkn olmyan hi bir ey, dedi. Lkin sen., nekadar slanm-

 136 sn !,. diye szn kesti ve okamalarn tek rarlad. Sen yamurdan slanan y a p r a k l a n , otlar kskanmsn. Sanki ayni y a p r a k olmak, ot ol mak ve yamur olmak istemisin... Ben bu dn yada gen, gzel ve m e s u t her eyden istifade ediyorum. Gittike arlaan bir ykn gsme indi ini hissederek srar ettim : Ya, sen maziden hi bir eye teessf etmiyor musun ? Dnd ve ceyap vermeden evvel bir lhza sesini karmad : Bu cevabn ak ve serih ol masn istiyordu. Nihayet ksa bir sesle : Hayr. Dedi. Gzlerinin iine b a k a r a k : Doru deil, diye haykrdm.. Maziye teessf etmiyor musun ? Hayr onu takdis ederim, a r a m a m . T e k r a r onu y a a m a k istemez misin ? Bu kanatlarm olmasn istemek gibidir. Bunun imkn y o k t u r . D a h a iyi bir mazi istemez miydin ? Sen kendine ve bana mnfail deil misin ? Hayr her ey en iyi suretle geti. Elini aldm ve dedim : Dinle, niin benden ne istediini b a n a asla bildrmedin ? Senin arzu ettiin gibi yaayabilirdim. Niin bana kullana madm serbestimi braktn ? Niin b a n a reh berlik e t m e k t e d e v a m etmedin ?Sen istemi olsay dn bu olan eylerin hi biri olmazd, hi bir ey.. Ben k o r k u ile ve gittike b o u k bir sesle

 137 k o n u u y o r d u m fakat bunda eski akmzdan eser yoktu. Bana t a a c c p l e b a k a r a k sordu : Ne oldu ki, hi., her ey iyi., p e k iyi. Gzlerim yala dolmutu kendi k e n d i m e : Beni anlamyor' mu, yoksa a n l a m a k m istemi yor ? diye dndm. Ne mi olmu ? Dedim, s a n a kar hi bir vehile kabahatli o l m a m a k l a beraber senin kaytszlnn h a t t a hakaretinin kur ban o l d u m . Sen benim en marur eyimi aldn ben buna m s t a h a k olacak bir ey y a p m a d m . Neler sylyorsun, yavrucam ? Diye haykrd. Hayr, brak s o n u n a k a d a r devam ede yim. Sen benden akn, itimadn, hrmetini geri aldn. Bu olan eylerden s o n r a artk beni sevdi ine inanamyorum. Szm kesmek istiyor gibi davrandndan, hayr, brak dedim, ok zamandanberi iimdeki eylerin hepsini d k m e k istiyo rum. Ben hayatn ne olduunu bilmedimse, sen beni kendi bama h a r e k e t e brak tnsa bu benim k a b a h a t i m midir ? Bir senedenberi seninle ba rmak iin sarfettiim g a y r e t l e r e r a m e n beni reddediyor ve beni anlamyor gibi grnrsen k a b a h a t benim midir ? Bunlar da o s u r e t l e yaptn ki gya b e n i m sana gcenecek hi bir eyim yokmu ve beni kabahatli ve b e d b a h t imiim gibi gsterdin. Evet ikimizin de bedbaht olmamz iin beni bu h a y a t a a t m a k istiyorsun. Bunu n e r e d e n karyorsun? dedi. ar m ve k o r k m u idi.

138

D n bana sylemedin mi ki, dn ve daima, b u r a d a kalamyacaktk , ve P e t e r s b u r g ' a dnmeli idik. Halbuki ben bu ehirden nefret ediyordum ! Bana yardm edeceine benimle aka k o n u m a k t a n kanyorsun bana iyi bir sz sylemiyorsun. Ve ben sukut edecek olur sam beni tevbih e d e c e k ve benim dmemden m e m n u n olacaksn. S e r t ve iddetli bir sesle : Yetiir, dedi. Ne fena eyler s y l y o r s u n ! G r n y o r ki bu srada bana kzgnsn ve beni artk... Ve seni artk sevmiyorum ! Syle, bunu da syle..Gzlerimden yalar boanmt.Peykenin zerine o t u r d u m ve mendilimle yzm sak ladm. Dndm, ve beni boacak gibi hnkrklartm z a p t e d e r e k ite beni nasl anlayor dedim. Akmzdan bir ey kalmad.. Benim imdadma gelmiyor beni teselli e t m e k istemiyor. Szlerim onu cerihadar ediyor sesi souk ve hissiz kalyor. Artk eskisi gibi seni sevmekten baka bana ne k a b a h a t buluyorsun bilmiyorum. Artk eskisi gibi d e i l ! . . Lkin bunda zamann ve h a t t a bizim bile byk kabahatlerimiz vardr. Hayatn her safha sna akn bir safhas t e k a b l eder. Biraz sustu Ak ak sylemekliimi istiyorsun : S a n a b t n hakikati s yleyi m mi ? S e n i tand m sene uykusuz bir ok geceler geirdim, yal-

 139 ni7 seni dndm ; akmn binasn t e k r a r kur may ve bu akn kalbimi k a p l a m a s n i s t e d i m . Lkin P e t e r s b u r g ' d a ve ecnebi diyarnda b a k a uykusuz geceler de girdim ki o vakit bu a k y k m a k , iztirabm ve ikencemi bitirmek iin altm. O n a muvaffak olamadm. Lkin beni m u z t a r i p ve muazzep eden eyi t a h r i b e muvaffak oldum. Seni daima seviyorum fakat baka bir S e n br iztiraptan baka bir ey olmyaca ak diyorsun. Eer kibar ve elence lemi beni s e v m e k t e n seni vaz geirecek k a d a r tehlikeli g r n y o r d u y s a bu k;mde y a a m a y a bana niin m s a a d e ettin ? O hayatn dostum. buna taallku yoktur, aziz

Niin kendi kudretini kullanmadn ? Beni niin balamadn, niin ldrmedin ? Ben bunu tercih ederdim nk hi olmazsa btn saade timi kaybetmiyecektirn ve hicabm da daha az olacakt. Ve yzm k a p a y a r a k hnkra hn kra ala m a y a baladm. Bu esnada Sonia ile Kati a taracada grndler k o n u u y o r ve ne'eli ne'eli glyorlard. Beni grnce sustular ve ekildiler. Bir zaman ikimiz de sustuk. Gz yalarmla biraz aldm. Nihayet o n a b a k t m . Ban eline daya mt. Bakma cevap olarak bana bir eyler sylemek istedi. L k i n kuvvetle iini ekti ve ban edi. O n u n yanna gittim ve elini ban-

140

dan ayrdm. Dalgn gzlerini bana evirdi. Evet dedi,ayni z a m a n d a hepimiz iin ve ba husus siz kadnlar iin hayatn hakik zevklerine vasl olmadan evel delilik namna ne varsa hepsini y a p m a k bitirmek lzmdr. Bir de bakasnn tec rbesi bakasna y a r a m a z . Sen dudaklarn onla rn ifalt iine batrmamdn. Bnnlar oktanberi benim iin letafetten ri idiseler de seni bun lardan mahrum etmee hakkm yoktu. Niin bu deliliklere benimle beraber sen de itirak ettin. Beni seviyorsan niin beni bunlarla uramaya braktn. Istemiyecektin, bana inanamryacaktn; sana bunlar kendin g r p t a n m a k lzmd, grdn ve tandn. Sen daima ii safsataya bodun nk be ni az seviyordun. Biraz s k t t a n sonra : Bu sylediklerin in safszlktr, dedi ve kalkp t e r a a d a dolamaya balad. Nihayet nmde durdu, insafsz ve fakat doru. Ben kabahatliyim. Ya sana beni sevme e m s a a d e etmemeli idim y a h u t seni d a h a sa dece sevmeli idim. htiraz ile teklif ettim : Bunlarn hepsini unutalm. Hayr, giden ebediyen gitti. Maziye rcu olunmaz. Sesi rikkatlandi. Bir elimi omuzunun zerine k o y a r a k : te g e n e herey geldi dedim. Elimi ald ve pt.

 141 Hayr, ben maziye teessf etmediimi idd e a ederken sana hakikati sylemiyordum. Senin a k n a teessf ediyorum ona alyorum o ak ki artk y o k t u r ve bir d a h a olamaz. K a b a h a t ki min ? Bunu bilmiyorum. A k hal m e v c u t fakat eskisi deil. tekinin yeri daima o r a d a , krl m, m k e d d e r ve h a r e k e t s i z duruyor. Hatras, minneti baki fakat... Gzlerimi onun sakin ve msterih gzlerinin iine daldrdm. Lkin daha bitirmeden evel ar zu ettiim ve istediim eyin hasl olamyacan hissediyordum. Tebessm etti. Bir ihtiyar tebes s m gibi halm ve tatl bir t e b e s s m . Sen henz gensin, bense ihtiyarladm. Se nin aradndan biz de hi yok : Niin beyhude h a y a l e kaplmal ? iimde sknet peyda oluuyordu,onun yannda a y a k t a sessiz duruyordum. O, devam etti : Eski hayat t e k r a r yaamay tecrbe etmiyelim, kendimizi aldatmaya kalkmayalm. Allaha kr, h e y e c a n d a n ve karklktan ri yaa m a k ta bir lutuftur. Artk aryacamz bir ey y o k t u r hiddetlenmemize de sebep y o k t u r . Bize den s a a d e t hissesini biliyoruz. Yapacamz ey b u n u n iin yollar dzeltmektir. Ve bir iaretle o srada y a k l a a n dadnn ku candaki Vania'y bana gsterdi. S o n r a bana d o r u eilerek ve beni perek kararn v i r d i : te sevgili d o s t u m yapacamz budur. Bu bir ak pusesi deil ihtiyar bir d o s t pusesi idi.

142

Bahenin kokular gittike daha sert ve kes kin olarak bize geliyordu. U z a k t a k i seslerin kon seri daha byyor, daha m u t a n t a n oluyordu.Gk yhdzlarla donanyordu. O n a b a k t m ve birden bire iimdeki sknet tamamlat, sanki benden hastalmn ve duyduum acnn merkezi olan bir sinir karmlard. Anladm ki nihayet hissi yat, ebediyen kaybolmutu ve onun t e k r a r gelii benim iin ancak azap ve iztirab mucip olurdu. Hayatmn bu devresi okadar tatl,okadar m e s ' u t olmutu... Ve imdiden o k a d a r uzaklamt. Yar s e s l e : Lkin ay imek zaman geldi, dedi ve salona girdik. Eiin stnde koanda ocuk, Vanyann st ninesine r a s t geldim. ocuu aldm; mini mini plak ayaklarn dikkatle sardm ve onu barma bastm. Evvelce bsbtn uykuya dalm iken el lerini kmldatt, kapal gzlerini y a r at, s a n k i bir ey hatrlamak istiyordu. S o n r a birdenbire nazar benim zerimde durdu;gzlerinde bir fera set kvlcm parlad ve dudaklar bir tebessm ile ald. Oh ! Sen benimsin ! Benimsin ! diye d ndm Ve bir s a a d e t titremesi btn a'zam do lat. Sonra onun ayaklarn, v c u d u n u , ellerini, t e k tk salar bulunan ban pcklere g a r k ettim. Kocam yaklat: Acele ocuun yzn r t t m . O n u n enesini Dedi. okiyarak van Sergevi !..

143

Lkin ben kk van t e k r a r sarmtm. Ben den baka kimse onu uzun uzadya t e m a a etmiy e c e k t i . K o c a m a baktm: B a n a dikilmi gzleri g l d ve bir ok aydan beri ilk defa o n a b a k m a k t a n bir haz duydum. O gn benim r o m a n m bitti. Gemi zamann ak benim iin kymetli bir hatra kald ki,avdeti imknsz idi.. ocuklarmn babas iin duydu um yeni bir his benim iin yeni bir hayatn mebdei o l d u , k i o h a y a t t a , henz nihayetine er mediim baka bir samim saadet b u l d u m .

SON