You are on page 1of 36

DIDAKHE : March April, 2008

Vol. XXXVII No. 2 March-April, 2008

A
Zi rl a

a il L Hr

T
Zirtir Rawh

MIZOTE HI |AM TUR KAN NI EM ? ... p 18

A Bi-Monthly Journal of Christian Thought, Life and Work

DIDAKHE : March April, 2008

Vol. XXXVII No. 2 March-April, 2008


: Rev. Dr. C. Lalhlira Ph. 2361685 (R) 2361134(O) Joint Editors : Dr.T.Vanlaltlani Editor

Manager: Ph.2362087

Rev.K.Lalhmingliana Rev. Lalchungnunga Rev.H.Lalrinthanga Rev. L.H. Rawsea

(Kum khat lk man:Ram chhngah Rs.30)

A chhnga thu awmte


Phk
1. Editorial ......................................................................................... 2. Keimahni ....................................................................................... 3. Kristian |halaite Thlirna a\anga Media Zirchianna : Rev. B. Lalnunzira ................................... 4. Mizote hi \am tur kan ni em ? : Rev. Lalchungnunga ................ 5. Kohhran hotu leh Nupui pakhat : T. Vanlaltlani ....................... 7 20 30 3 5

Didakhe-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw ngaihdn a ni kher lo.
Published by the Didakhe Board, Aizwl, Post Box 167, PIN - 796001, Mizoram

DIDAKHE : March April, 2008

Editorial ....?
|HALAITE THA HRUI Tun hnai mai khan Aizwl khawpuiah |halaite an pungkhwm a, Mizoram politics kalphungah an lungawi loh thu leh \halaiten ram an hruai ve a hun an tih thu an sawi ho a. Pwl thar hial dinin inrlbwlna fel leh dik, mi zawng zawng huapzo sorkr siam tra hmalk tumin an inruahman mk a ni. Hei hian thil tam tak a hril awm e. Mizoram nihna kan sawiin Kristian ram kan nih kan sawi lo thei lo va, Kristiante chu midangte hmangaih tra zirtr kan ni a. Keinin kan tlkchham loh chuan midangte pawh tlachham lo tra ngaihtuah ve tr ni wm tak kan ni. Tun hun chauh ngaihtuah lo va, \hang lo thar zlte dam khawchhuahna tr ngaihven chunga rorltuten hma an lk a pawimawh hl a. Leibat tam lutuk te, sum chang thlai chngtute hmakhua ngai hauh lo anga kalhmang mumal thei lo te, ram ngaw tih chereu te, thing leh mau leh leilung hausakna humhalhna mumal thei lo te, mipui nwlpui kairual tr zwnga kal loa a huangtau leh kwlhrwng apiang dingchang maite han hmuh hi chuan \halaite tan chuan awm mai mai a harsa ta a ni ngei ang. Kan ram roreltute hi mi puitling, kum leh zia-ah pawh mi belhfkawm tak tak tra ngaih rual chu an ni teh meuh mai. Mahse, ngaih a \ha lo chu a ni phawt mai. |halai thahrui ngah zwkten hmalk ve an tum hi a mawh lo ve. Hetiang a nih lai hian \halai thahrui ngahte hian mahni thlrna zwn ngawta thil k an thlr hian fel lo a awm ve thei bawk. Chhngkuaah pawh pa berin chhngkua a enk awl dnah fapa a lungawi loh chuan

DIDAKHE : March April, 2008

chhngkua a buai thei khawp mai. Fapa lungawi lo huai-kawmbwl ching chu pa nn an inrem thei lo. Pa ber pawhin fate khawthlir a hriat thiam pui loh a, pa nihna hmachhuana ka tih chu ka tih a tih deuh tlat chuan chhngkua a buai zual duh khawp mai. Mizoram, ram zim te hi India ram zau taka state pachhe tak leh hnufual tak kan ni; kan leibat lah chu a pung tual tual a. Kan sakhaw thurin lungphm nghet taka vuan chunga \angruala kan thawh loh chuan mahni ngawtin engmah kan ang thei chuang lo ang. |halaite aw hian Kohhran pawh min nghawng ve thei tho tih hi sawi tel hrm ila. Kohhrana \halaite pawh hian rual u zwkte rorl duhtwk lo va, kan duh duh ti theia inngaih mai a hlauhawm swt hle. Biak In bungrua lksawn leh hman thuah ngawt pawh hian kan zalen dn a inchen lo hl mai si. Kan duh dn anga thil a kal lohva dan siam \hat rawt thuai thuai maite pawh a awm \hin. Kohhran rorlnaah pawh Pa chan chang taka Kohhran hruaituten rorl thiam a ngai a, \halaite pawhin pa chan changte thu-hla ngaihchn thiam a pawimawh. Rorltu dinhmuna ding tih vnga mi dangte tuar tr ngaihtuah chang lo lka thu hraw pui pui rl emaw, hmaswnna dl tlat emaw a awm thei. Kohhran rorlna sng lamah pawh hian kum rei tak hotu lo ni tawhte hian \hangthar, tha chak zwk, zuan zng zwkte ken nachang hre mang lo va a bu zawl luah lum reng trah k an inngaih chuan a dik bk lo ang. |halaite thahrui chhawr tangkai zawnga kan insiamrem thiam a \l khawp mai. |hangthar naupang zwkte pawhin rual ute an fin zwkna hriatpui thiam a pawimawh hl bawk. Lungpui pawh lungtein a kam-ki loh chuan a awm thei lo an tih \hin kha. I \angrual ang u.

DIDAKHE : March April, 2008


KEIMAHNI

Hotute Zinna 1. Rev. Dr. Vnlalnghka Rlte chuan K|P General Conference Febraur y 28 March 2, 2008 chhnga Blkhawthlra neihah Isua Krista Manifesto, Luka 4: 1419 tlawhchhanin Bible Study a neihpui. 2. Rev. Dr. Vnlalchhuanawma chu February 22 - 24 Thlarau Bo Zawngtute Inkhwmpuiah thu a sawi. March ni 15 &16 khan Phlln Vngthar Kohhran Biak In hawnnaah kalin thu a sawi bawk. 3. Dr. T. Vanlaltlani chu Land and Property Rights of Women [Hmeichhiate leh In Hmun lo ram neih chungchng] inrwnkhwmna Guwahati-a neihah paper a zuk chhiar. 4) Kan Principal Rev. Dr. Roger Gaiwad chu Consultation on Theological Educators and Church Leaders [Pathian Thuthiamte leh Kohhran Hruaitute inrwnkhwmna]-Jorhat, Assam-a March ni 78-a neihah a kal a. Hetah hian Pathian thu zirna leh Kohhranah HIV/AIDS vei dam lote enkawl dn leh ngaihsak dn tr an zir ho. Kan Principal hian he mi hun hi remchngah hmangin India Hmarchhak Kohhran hruaitute a tam thei anga hmelhriat tumin, nakin hnu zlah thawhho leh \anho a \ul pawha hma la tlang trin a rawn sawm nghal. 5) ATC Zirlaite Final Exam: Senate of Serampore College hnuaia Theological College Zirlaite chuan March ni 25 a\anga \anin final/Promotion exam an nei a, Kan college zirlaite chuan April ni 11 thleng exam an nei. He mi hnu April ni 16 hian final Year ho thlahna Dedication-cum-Farewell neih a ni ang. April ni 17 a\angin nipui chawlh kan hmang ang a, June ni 11, 2008-ah session thar kan \an leh dawn. An chawlh veleh hian B.D. Second Year zirlaite chuan chawlhkr hnih chhng Practical work an nei nghal dawn bawk. Khawpui hmun kilhawr leh khawlaia mite nunphung zir te, nunphung kal fuh lote enkawlna hmun (Rehabilitation Centres) hrang hrang riahchilha tlawh te an Practical work hian a huam ang.

I.

DIDAKHE : March April, 2008

II. M. Th. Zir tur Lak: Synod Theological Education Board (TEB) chuan March ni 13 khan committee meeting a nei a. Chutah chuan ATC-a M.Th. zir tur hetiang hian a la. A. Theology Zirtur: 1. Ms. Hori Rungsung Tangkhul Naga (Baptist, Manipur) 2. Rev. Pheitha (Evangelical Church of Maraland, Mizoram) 3. K. Laltlankima (Presbyterian, Churachandpur, Manipur) B. Missiology: 1. C. Kaphmingthanga (Presbyterian, NE Khawdungsei) 2. Halelujah Khawm Lian Suum,(Baptist, Myanmar) 3. Vanlalhriata (Salvation Army, Ramhlun South, Aizawl) 4. Kavikato Jimo (Baptist, Dimapur, Nagaland) C. New Testament: 1. Albert Kawldingliana (Presbyterian, Durtlang) 2. Makanmi Kasomva (Baptist, Manipur) III. Rev. B. Lalnunzira Bishops College lamah: Bishops College, Kolkata chuan Thuthlung Hlui zirtirtu an indaih loh avngin kan Synod min rawn dl a. Kum 2007 Synod chuan SEC kutah a dah a, SEC chuan Officers Meeing (OM) kutah a dah leh a. OM chuan Rev. B. Lalnunzira M.Th., Thuthlung Hlui thiam chu pk trin a rawt a. Synod Theological Education Board chuan an rawtna hi a lo pawmpui. Kum khat atan a hlawh pangngai chhawmin kumin June thla hian a kal dawn. Rev. B. Lalnunzira hi lehkha thiam thei tak, B. D. leh M. Th. pawh first Class-a passed a ni a, zirtr pawh a thiam khawp mai. Doctorate pawh zir mai tra beisei zinga mi a ni. A awm loh hian ATC lam chu kan kaw deuh hawk dawn a, Thuthlung Hlui Subject kan zirtir zat pawh a kiam phah mai thei a ni. Mahse, kan Kohhran tan mi chhuanawm tak thehchhuah tr kan nei hi thil lwmawm tak a ni e.

DIDAKHE : March April, 2008 KRISTIAN |HALAITE THLIRNA A|ANGA MEDIA ZIRCHIANNA

Rev. B. Lalnunzira, Lecturer, Aizwl Theological College.


Media Chu Engnge ni? Mihringin hriatna kan inhlanchhwnna hmanruate hi Media chu a ni a. Chu chuan inbiakpawhna hmanrua chi hrang hrang khawl leh thuziak hmanga kan inhlan chhawnna te a huam ang. Media chu hlawm lian pui pui pahnihah \hen theih a ni a. Chungte chu: 1) Thuziak hmanga thu inhlanchhawnna hmanrua (Print Media) heng lehkhabu leh chanchinbu te; 2) Khawl hmanga thu inhlanchhawnna hmanrua (Electronic media) heng Radio, TV, Telephone, Cinema, Computer leh Internet etc. te an ni. Media chu mihring nuna bet tlat, mihring nun khawih leh mihring nuna hnuhma lian tak nei a nih avngin zir chian a \l hle. |halaite nun ngat phei chu Media hian a hruai thui hle. Tunlai \halaite nun phei chu Media-ah a innghat a ni ber a; chuvangin, tnlai \halaite nun chu Media culture tiin sawi theih a ni. Kristian |halaite nun leh rawngbwlna pawh media avng hian a danglam zel a; chuvangin Kristian |halaiten Media kan buaipui dn hi zir chian a \ul a, chubkah, tunlai Media te hi Kristian |halaite mit a\anga ngun taka thlir a hun ta hle mai. He paper-ah hian tunlai Media chi hrang hrang kan thlirho ang a; Media-in eng nge a ken (media content) zirin media kan bihchiang dawn a ni. Chumi ng a\ang chuan Mediaten |halaite eng tin nge a nghawng tih te, eng tin nge Media chu kan hmachhawn ang tihte kan zir ho bawk dawn a ni. Print Media: Thu inhrilhchhawnna hmanraw hlui ber leh tlo ber, a hlut dn tlahniam thei hauh lo chu Print media hi a ni. Print media chuan thuziak lehkhabu leh Chanchinbu hmanga inhlanchhawn te a huap a. Print media thiltihtheihzia chu hai

DIDAKHE : March April, 2008

rual a ni lo. Print Media zingah lehkhabu hian hmasang a\angin hnuhma lian tak a nei reng a. Ram leh hnam pum nun pawh a sawi danglam hial \hin. Sakhaw hrang hrang lo pian chhuahna leh dinchhuahna pawh hi sakhaw lehkhabute avng a ni kan ti thei ang. Bible hi Print media hnuhma nei lian ber a ni ang. Communist thurin puanchhuahna thuziak Das Capital an tih pawh hi lehkhabu tereuhte a ni. Khawvel chawkbuaitu te zingah Salman Rushdie-a ziak, The Satanic Verses tih lehkhabu hi kan hre \heuhin a rinawm. Tunhnai maia Dan Brown-a thuziak The Da Vinci Code chu Kristiante tibuai laihtu a ni a; Mizoramah pawh kan duhlohna kan lantir ve hial a nih kha. A ziak dn leh thu ken a zirin lehkhabu hian kalhmang hrang hrang a nei a. Novel te, history te, biography te, Pathian thu lam te, thuziak tluang (article) lkkhwm te, fiamthu bu leh zahmawh bu (pornography) te pawh a awm bawk. Chanchinbu hi chi hrang hrangin a thliar theih bawk ang: Daily news paper te, Weekly/Monthly News Magazine te, hun bi neia chhuah journal te pawh chi hrang hrang hmuh tur a awm. Chanchinbute hi hriatna min petu an nih bkah mihring rilru kaihruaitu an ni thui hle. Chanchinbu mite hian an tihtur dik tak tiin chanchinbu hi chhuah se chuan vntlng nun thui takin a siam \hain a kaihruai ngei ang. A nih loh vk chuan vntlng nun hruai khawlo tu a ni thui hle ang. Tunlai Print Media Bihchianna: Mizoram chhng bk kan hawi hman lo ang. Mizo \awng thuziakah inkhur-khung mai i la. Tun hnai (August-November 2007)-a Mizoram Synod Bookroom-in Lehkhabu Mizo \awng lehkhabu chhuak thar 60 vl zet a dawn te chu:1 Pathian Thu lam 20 vl zet, Novel 15 zet, Biography 10 chuang, Comics 5 vl leh \awng zirna, thufing, zirtirna \ha nei thu leh thusawi lwrkhwm (collection of articles & quotations) te an ni hlawm.
1

Lehkhabu dawn zat hi 60 aia tam deuh a ni a; \henkhat chu reprint te a nih avangin lehkhabu thleng Entir nan, Lehkhabu chhuak thar chhiar hlawh tak Harry Potter pawh hi Synod Bookroom hian zawrh turin a dawng lo a ni.

DIDAKHE : March April, 2008

Synod Bookroom hi Kohran ta a ni bawk a, an lehkhabu hralh tam ber te chu Vanram hi a lo awm chiang a ni, tih Richard Emmanuela lehlin te, Thlarau Thianghlim leh a hnathawh Dr. P . C. Biaksiama ziak te an ni. Lehkhabu chhuak zawng zawng hi Synod Bookroom hian hralh turin a dawng lem lova, Kohhran lehkhabu dawra zawrh wm deuhte chauh a zuar \hin. A lehkhabu zawrh te hi a thar/chhuak thar anga chhiar hleih theih a ni lo Lehkhabu zuar hlun leh lian pawl tak Sailo Book House, Bara Bazr Aizwl-ah thung chuan Ruamrai Thurk C. Lalnunchanga ziak te, Thihsak pawh ka ngam Drrokima ziak leh Thiangzau tih article thawhkhwm C. Lalrochhara buatsaih te chu hralh hnem pwl a ni. Student Book Store-ah chuan Keimah Sanghalhriama pa C. Lalhmingmawia ziak te, Thih sak pawh ka ngam Drrokima ziak te, An tia lawm3(Fiamthu Phawkphawhraw) C. Lalnunchanga ziak, fiamthu hlimawm tak tak, phawk-phaw-hraw pui pui, lem maksak pui pui chuang phuahkhwmte chu hralh tam pwl a ni.2 Heta \ang hian thil langsr tak chu Synod Bookroom hian fimkhur takin lehkhabu zawrh tr a thlang a; Pathian thu lam hawi a zuar tam deuh bk a ni. Lei tra kalte pawh Pathian thua tui mi an ni tlangpui. Lehlamah Bazra lehkhabu dawn tam ber chuan Novel lam chi te, thu hlimawm leh chhiar nuam, Pathian thu teh ngun lo deuh, fiamthu leh thu phawk-phaw-hraw lam te a ni ber. Chhiartute duhthlan pawh chuti-ang lam hawi chu a ni deuhva, lehkhabu leitute pawh \halai lam an ni deuh ber. Chanchinbu lam lo hawi ila. Chanchinbu hi Monthly, Weekly, Daily tein \hen ta i la. Tn hnaia Chanchinbu chhuakte i han belchiang teh ang. Tunlai \halaite chhiar hlawh tak Sports & Music Style November Issue-ah chuan Sports thu thar leh tunlai heavy metal group \henkhat Metallica, Kurt Cobain (Nirvana ) te chanchin bkah Pian nalhna thurk, I virgin leh duh em? tih te chu a langsr hl. He chanchinbu-ah hian
2

Heng hi a zuartute interview a zawh an ni. Dt. 29.11.2007 ah khan Interview an ni.

10

DIDAKHE : March April, 2008

Mizo Idol 2007 Top ten Alex Lalchhuankima leh Freddie Lalremruata Sailo bkah Nancy Zothanmawii te thlalk an langsr hl. Lngzm te, Kumtluangte hi monthly magazine hralh tam pwl tak niin a zuartu ten an sawi. Lngzm hi a thu a puitling khat viau. Kumtluang November Issue kwma a chhnga thuawm inziakte chu hngte hi an ni: 1) Zing\ian Arsi Mata Hari Sex Spy a ni tak tak em ? 2) Khawchhak Dng chhuak Nula Pindan Chhng Thurk; 3) Sex Spy-te leh an dinhmun; 4) Saruaka Sakawr chung chuang Lady Godiva; 5) Rangkachak khawpui El-Dorado; 6) Ka Nu khawnge i awm ? 7) Sex hmanpui manah Car thar; 8) Zaithiam ropui a thinrim bon top; 9) Lu ti hai tuPolitician ho; 10) Anne Hathaway. Weekly bkah magazine hi kan ngah ve tawh viau a. Chung zngah chuan Lelte, Zozm, Zoram Today leh Zoram Reporter-te hi chhiar hlawh pwl tak an ni. Heng chanchinbu Issue thar berte hian \halaite hptu news, novel, article, music leh sports-te an huam \ha hle. Zozm ah hian Lalruotmawi pasal neih tr chu thu langsr ber a ni a. Routmawii thalk hi a kwmah lian tak, hmun 5 dangah a la awm cheu! Zoram Today chuan ATC kum 100 tlin thu chu Cover Story-ah a hmang a. A chhnga free poster Cameron Diaz chu \halaite tan np zawh a har hml khawp mai! Lelte leh Zoram Reporter-ah te chuan cover star-ah Lalmalswmi leh Pensy B. Lalthangliani-te nalh takin an in-pose bawk. Heng Monthly leh Weekly Magazine-te hi kwm mawihnai tak tak neia siam an ni a. A kwm hnung lam chu advertisement atan hman niin \halaite hip tr Computer zirna te, Mobile Handset te, fitness equipment te zawrh (advertise) a ni. Mizoram leh Aizwl khawpuiah hian Daily News Paper a tam ve ta hle mai. Heng zingah hian Vanglaini hi upa ber pwl leh darh zau ber, News leh feature-te keng kim pawl tak a ni wm e. Hei bkah The Aizwl Post te, Tawrh Bwm leh Dingdi te hi darhzau leh chhiar hlawh pwl an ni. English Daily News

DIDAKHE : March April, 2008

11

papers heng The Aizol Times/The Chronicle, leh a dangte kan nei ta te hian kan hmaswnna a lantr a. Heng nitin chhuak Chanchinbute hi i han en thuak thuak teh ang (Thawh\anni 27th Nov. 2007 Issue): 1) Headlines-ah: Vanglaini US a cham mk Minister Thangtean IAYS leh Mizoram thawhho dn tr sawipui, The Aizwl Post Pawisa hlawha PMRY loan hmuh sak tiam an awm, Tawrh Bwm- Sawrkr chu lo vah chem ang chauh a niZoramthanga, MNF President, Dingdi Myanmar ramri sumdwng harsatna twk mk, tih te an ni. Newspaper-te dah pawimawh chu politics leh ei bar zawnna lam a nihzia kan hmu thei. Editorial-ah Vanglaini chuan, Thil tidik lo hrem a thai lang a, The Aizwl Post-in Mipuite kan thu ngam a \ha; Tawrh Bwm- MUP Memorandum a zuzi a nih chuan a beidawnthlk ngawt ang Dingdi chuan, Mithiam chawh loh damdawi tih a ziak thung. Heng Newspaper-ah te hian |halaite hptu thu chi hrang hrang kan hmu hnem hle a. Vnglaini hi vnglaini tih takah \halaite chhiar duh zawng Music & Sports tr lan kawngah a ti \ha hle a. Nov. 27 2007 chhuak-ah hian dn pangngaiin phk 2 zet chu \halaite puala dah a ni. The Aizawl Post-ah chuan phk li a phk khat chu music & sports atan hman a ni a. Tawrh Bwm-ah chuan phk 4 a phk 2 a chang a; Dingdi-ah chuan phk li-a phk 1 a awh thung. Heng chanchinbute hi chk zwkin kan la zirho dawn a ni. Print media kan thlir kual thuak thuak a\anga kan hmuh theih chu Mizorama lehkhabu chhuak thar zingah Pathian thu lam hawi a chhuak tam viau a, chhiartu pawh an \hahnem fu mai, Amaherawhchu, puitlingin an chhiar tlangpui a, \halaite erawh chuan Synod Bookroom-a mite aiin Bazar-a zawrh thu hlimawm leh Novel lam an lei nasain an chhiar nasa zawk a ni. Print Media zingah monthly leh weekly lamte hian \halaite hip nan zahmawh lam rawngkai deuh thu leh hla an uar viau mai a; chubakah poster ah leh milem magazine-a pho chhuahah te kan hmu hlawm. Daily newspaper-te erawh chuan politics leh ei bar zawnna lam an vei viauin a lang a; chutih rualin \halaite hip turin sports leh music an uar hle bawk a ni.

12

DIDAKHE : March April, 2008

Electronic Media Electronic Media chu khawl hmanga inbiakpawhna tiin a sawi theih ang. Chutih rual chuan inbiakpawhna (communication) satliah mai nilovin mit leh beng titlaitu thil mawi leh hmuhnawm tinrengte pawh a huam. Electronic media lama khawvel hmaswnna hi a la rei vak loh ngaihtuah in hma a swn chak hle. TV leh Telecomunication lama hmaswnna phei chu a zuanin a zuang a ni ber e. Tunlai |halaite nasa taka hiptu chu electronic media hi a ni kan ti lo thei lovang. |halaite nun phung (culture) a thlksak a, an ngaihsn zawng a tidanglam a, an nun dan (lifestyle) pawh a tidanglam zo ta. Electronic media-in hma a swn dn te, Electronic media chuan engnge a ken tihte kan luhchilh dawn a ni. Electronic Media Bihchianna Television: Tunlai |halaite chu BC emaw, AD emawah ni lovin BTV (Before TV) ah an awm tawh a ni an ti. Khawthlang ram ten Television an buaipui dan chu kan chhui hman lovang. TV hi India ramah kum 1959 khan a rawn chhuak ve \an a. India rama TV Network hmasa ber chu Doordarshan hi a ni. Sorkar thuneihna leh enkawlna hnuaia awm a ni a, abikin thingtlang lamah en a la hlawh hle. A hlutna a tlakhniam mai loh nan tihchangtlun chhoh ve zel a ni a. Mizoramah pawh 2004 a\ang khan DTH (Direct to Home) hmangin Doordarshan hian \an a la chho mk zl a, Tunah phei chuan monthly fee ngailo chi DD Direct, channel 20 chuang pe thei an tichhuak bawk. Private TV India rama rawn inbun hmasa ber chu Star-TV (Satellite Television for Asia Region) a ni. Satelite a\anga direct-a TV tihchhuahna a ni. Kum 1991-ah din \anin a tira neitu leh enkawltu chu Hongkong khawpuia mi Hutch Vision Group a ni. Kum 1995-ah khan Murdoch News Corporation neitu Rupert Murdochan USA Dollar maktaduai 871 zetin a lei ta a.3 Mizorama
3

L.H. Rawsea, Tunlai Khawvela Mizote Harsatna, Aizawl: Lengchhawn Press, 2005, 16.

DIDAKHE : March April, 2008

13

TV operators te hian STAR TV behchhan hian channel 40 vel zet an pe chhuak a. STAR TV bakah ZEE TV programme, Sony, MTV, Discovery, etc. leh khawchhak lam channel dangte a awm a. Heng TV programme zingah hian |halaite hiptu English Movie 10 chuang zet a awm a.4 Music Channel 5 vel leh Sports channel 5 vel an pe chhuak. Khawvel \halaite rn nasa ber channel chu Music channel - MTV hi a ni. Tunah chuan MTV bakah Trace, VH1, Channel V te a awm. Heng Music TV te hi a sexy bakah zaithiam inchei dn mak pui pui leh chet vl dn dangdai tak tak hmuh theihna a ni a; chuvangin en nasat a hlawh hle a ni. Hei hi Mizoramah \halaite mit fkna tak a ni. |halai kum 14-25 inkar ten an en nasat ber leh an chezia an zir ber chu MTV-a zaithiamte hi an ni. Khawvel pumpuiah Music Television thlir tu hi maktaduai 350 zet an awm a, chung zinga hmun li a \hena hmun khat zet chu India mi an ni.5 TV programme rau rauvah chuan Local Channel-te hi en hlawh ber pawl an ni. Tunah hian local operators hriat lar tak pathum LPS Vision, Skylinks leh Zonet an awm a. LPS-in an programme pangangai bakah Ka Vei Zawng tih leh Zonetin Fakslna an tih chuan lawm a hlawh hle a. Pathian fakna hla leh Lngzm hla nikhata drkr 24 chhng thlan theihna Demand Channel an nei bawk. Hei hian kan zaithiamte a tilarin a phochhuak \ha hle; popular culture ah min hruai lt mk a ni. Hun engemawti a\ang khan Serial pakhat Kasauti chu Local TV ah te hian a lr hle reng a. Kasauti ah hian Hindu sakhaw zirtirna hnuma hmuh theihin a awm a. Mizote, abkin \halaiten kan buaipuizia leh naupang zwkte pawh a nghawng nasatzia hi chhuituten hnial rual lohvin an
4

English Film channel atang hian film chi hrang hrang, heng: Santa Barbara, Bay Watch, The Craft, leh a dangte tihchhuah a ni thin a. Heng hian Thalaite nunah thu a sawi hle nia hriat a ni. Vanneihtluanga, Mizo Thalaite leh Computer, Engtin nge ni ang? Kum Sang bi tharah Mizo Thalaite, Aizawl: SCM, ATC Unit, 1999, 91. Lalfakzuala, Media in Mizo Chhungkua a nghawng Dan, Aizawl: Venghlui Presbyterian Kohhran, 34.

14

DIDAKHE : March April, 2008

hmuchhuak a ni.6 Thu lawmawm tak chu Local TV operators pathumte hian Dt. 1. 12. 2007 a\angin Kasauti, Mizo \awnga lehlin \hin chu an titawp ta.7 Tunlai reality show lar tak pakhat chu Youth Icon/Idol hi a ni wm e. Hei hi Kum 2006-a LPS in Youth Icon 2006 a rawn tihchhuah a\anga lo in\an a ni. Kalhmang dang deuhvin Zonet chuan Mizo Idol a rawn ti ve leh a; LPS chuan Youth Icon 2007 a buatsaih leh a. Mipuiten kan hlut hle a ni ang Top Ten tling chin phei chu an chanchin kan ngaihven a; Aizwl Bazr-ah an chanchin ziahna lehkhabu a chhuak hial a ni.8 Local Channel-te hian \halaite ngaihsn zawng a thlk dwrh a tih theih ang. Youth Icon/Idol ngat phei chuan Pathian biaka biak tr zawnna (Iconism/ Idolism) ah kan \halaite a hruai lt mk a ni. Mobile Phone: Electronic media zngah telecommunication lama hmasawnna hi a chak hle. Chung zingah chuan mobile phone lo chhuak hian \halaite nun a khawih nasa lehzual. Mobile phone hi India ramah chuan kum 1995 a\anga hman \an chauh a ni. BSNL in Mobile connection a pek a\anga reilo te ah khan Mizoramah mobile connection (pre paid & post paid) nei mi 42,835 an awm thuai mai a ni.9 Airtel leh Reliance-hote pawhin connection sing chuang zet ve ve chu an pe chhuak tawh bawk a ni awm e. Mobile phone hi a \angkai hle rualin hmansual theih tak a ni a; kan hman dan en hian nawmsipbwlna lam rawng a kai deuh a ang hle. |ul lova sum tamtak khawhralna a ni. Kan Pastor senior pakhat Netherlands-a zin chuan a zu zinna
6

7 8

Hei hi Zoram Today Weekly magazine in Naupang 111 te Kasauti chungchanga zawhna an chhantir atangin a hriat theih a ni. Hei hi Zoram Today Aril 22, 2006 a tar lan a ni. Vanglaini December 1 ah tar lan a ni He lehkhabu thelep hi phek 32 a chhah a ni a. Youth Icon 2007 Top Ten-te thlalak leh an chanchin (bio-data) tarlanna a ni a. Hriatpuia leh Johnny-a te chhuah niin Mizoram Govt Press a chhut a ni. A copy siam zat leh a man zat tar lan a ni lo. Bazarah Rs. 20/- in zawrh a ni. Vanglaini, October 28, 2006

DIDAKHE : March April, 2008

15

Netherlands aiin Mizoramah Handset kan nei changkang daih zawk niin a sawi ! Mobile phone hman dikloh (abuse?) hian mipat hmeichhiatna lama suahsualna a thlen ngeia hriat a ni bawk. Computer & Internet: Kum 1995 hma lam kha chuan Mizoramah mahni puala Computer nei an la tam lo hle a. Tunah erawh chuan Mizoramah Computer nei hi kan tam ta hle mai. Tam takin kan neih chhan leh hman dan erawh chu hnathawh nan aiin Games kh elhnan leh intihhlimnan a ni zawk mahin a hriat. Kum 1980-ah chuan internet hi hriat lar a lo ni ta a ni. Khawvel puma a rawn lar chhoh tak tak chu kum 1990-ah a ni. Mizoramah pawh kum 1999 a\angin internet connection kan nei \an a, tunah chuan mi tam takin internet connection an nei leh tawh a ni. |halai tam takin Internet kal tlang hian infiamna bawlhhlawh (chating) an ching \an mek a; Khap theih ve hauh loh film \ha lo pornography lam pawh hmuh theihin a awm reng. Mahni a nei ve thei lo tan man chawia hman theih a awm ta bawk a. Kum 2000 vel a\ang khan Aizawlah Cyber Caf hi a rawn awm \an a, \halaiten an bawh hle. VCP/VCR leh Cinema: Star TV a lo chhuah hma kha chuan VCP (Video Cassette Player), Video Cassette recorder (VCR) leh Cinema te hi \halaite nun hiptu lian tak an ni a. Tunah erawh chuan an lar lutuk tawh lo. Amaherawhchu, Video Cassette zawrhna (library) la awm zel hian kan la hmang \angkai bawk tih a tilang. |henkhat sawi dan chuan VCR/VCD cassette library a\ang hian Blue Film hawh zin ber a ni. Cinema erawh chu kan hlut ta lo khawp mai. Print Media & Electronic Media-a Fakna (Advertisement): Media chu inbiakpawhna hmanrua a nih ang ngeiin print leh electronic media-te hi thil zawrhna leh fakmawina hmanraw \ha tak an ni. Chik taka kan thlir erawh chuan media hi thil zawrhna satliah mai nilovin mihring rilru sukthlk dn kaihhruaina (ideology) chak tak a ni. Print media lama fakna te hi Chanchibu lamah kan hmu tam ber a. A tlangpuiin bungraw zawrhna te, institution fakna te a ni ber. Bungraw zawrhna a fakna

16

DIDAKHE : March April, 2008

(advertisement) te hi hmeichhe taksa nalhna nen hian hmehbel a ni fo. TV a fakna lo lan \anna chu Kum 1980 vel kha a ni awm e. USA sahbawn siamtu company te chuan an sahbawn siam tihlarna atan TV serial tawi te te hi an chhuah \hin a. Film chhuah karah an sahbawn chu an fak \hin a. Chutiang chuan Advertisement hi lo lar chho ta niin an sawi.10 Tunah chuan TV programme hrang hrang hi advertisement-in a cheimawi a ni ta ber mai. Kan sawi tawh ang khan a phena an thil neih zuartu te hian thiam takin fakna an kalpui a. Mi hip tur, sei si lo, rilru chawk phr thei (tisa chkna titho thei?), mi dilchht tir, hlim awm leh rilru tawk thei site an hmang \hin. Fakna hmutu leh entute thinlungah hmun thuk tak a luah a, ngaihdan danglam a siam sak a, nun dan (cultue) thar a siam sak a, sakhaw thar a siam sak bawk. Tunlaia fakna kan hmuh tam ber pakhat chu sports goods company Nike fakna hi a ni awm e. Nike fakna chu thu mal pathum just do it (ti\huai mai rawh) tih nen a \ang kawp a. Hei hian thuhnu dawn hauh lovin i duh ang chuan ti tawp mai rawh tih zirtirna ah mi a hruai lut a ni. Local TV a fakna kan hmuh zin pawl tak chu Kamis Marco Polo fakna hi a ni. Nula zei takin pawnfen/kekawr ha lovin Marco Polo kamis hi a hk thlk vel a. Chuta a \awngkam chu: Be a man, just like a man, wear marco polo, tih hi a ni. Enge a sawi tum ni ang? Marco polo kamis i hak chuan mipa dik tak i ni ang a, tuna a han fak veltu nula nalh tak tawnah ngei pawh hian tihna a ni thei ang.(?) Fakna (advertisement) kalhmang hi zirchian tham tak a ni e. Media-in |halaite Nun a nghawng: Media kan bihchianna a\ang khian Media thiltihtheihzia leh \halaite nun a nghawng nasatzia kan hmu thei ang. A darhzauva, a luhchilh thuk a, a che rang a, mi a hip a, \halaite nun a luhchilh thuk tial tial a; kan \halaite chu media culture ah an cheng ta a ni ber mai. Media in |halaite nun a nghawng dan hi sawi kim sen a ni lovang. Hetiang hian kawng thum chauhvin i han khaikhawm dawn teh ang:
10

Fiah zawk deuhva zir duh tan S. Lalrinzuala, Kasauti leh A Behbawm, The Annual Magazine Students Body 2006-2007 (Aizawl: Students Body Aizawl Theological College, 2006), 74-76 en rawh.

DIDAKHE : March April, 2008

17

1) Media Nun (Media culture) ah a hruai lut: Tunlai hunah chuan engkim mai hi media kaltlangin kan chhiar a, kan en a, kan zir a ni ta ber mai. |halai tam berte nun dan chu media zirtirnain a kaihruai a ni. Chanchinbu, lehkhabu, TV, Computer, Internet leh Mobile Phone-te hmangin nun kan zir a; Hnathawh nan kan hmang a, intihhlim nan kan hmang a, hun awl hman nan media bawk kan bel a ni. Media tellovin kan nung thei lo a ni ta ber e. |halai pawl thiltih reng reng pawh media chi hrang heng sound system, music, etc., tel lo chuan kan ti hlei thei ta lo. 2) Media-in Nungchang/Nunphung a thlkdanglam: A chunga kan sawi tak ang khian \halaite nun peng tinreng hi media in a chiah tawh a. An duh emaw, duh lo emaw media thiltihtheihna hian a run a; chu chuan \halaite nunah hnuhma thuk tak a nei ta a ni. Ka mit hmuh leh benga ka hriat te hian sualah min hruai lut tih ang deuh khan \halaite nungchang/ nunphung chu media-in a hruai a. Lehkhabu leh Chanchinbua an chhiar ang nun chu an \awmpui a, TV a an hmuh an ngaihsan zawng tak te chetzia leh nun dan (life style) chu an nunphung a lo ni ve ta zel mai a ni. Pathian zawn leh rinna nghet tak neih aiin pathian dang zawnna (Iconism/idolism) chu \halaite nun peng pakhat a ni ta. Media chuan Pop Culture-ah te, tharum thawhna (violence) ah te, mipat hmeichiat kawnga thiangzauna (sexual promiscuity) ah te \halaite a pen chaktir mek a ni. 3) Eithladuak Nunah a hruai lut: Kan sawi tak advertisement avangte hian thil mawi, thil tui leh thil \ha duhna leh awhna ah kan \halaite hruai luh in an awm a. Thawhchhuah nei lo eithladuak kan tam ta hle a ni. Media chuan hralh \euh tur leh sum hai lut \euh turin neinung zawk leh company-te a pui a; lehlamah media hmangtu (audience) te chu lei tam deuh deuh tur, ei tam deuh deuh tur leh nei tam deuh deuh tur in a tur si a. Chuvangin ei thla duak culture (consumerist society) ah mi tam tak, a bik takin \halaite chu a hnuk lut mek a ni. Thawhchhuah nei mang si lo Mobile Handset duh changkang si \halai kan tamzia hian he culture hi a tifiah ber mai.

18

DIDAKHE : March April, 2008

Engtinnge kan hmachhawn tak ang? Thil reng reng hi engtin nge (the How) tih hi a pawimawh lai ber a ni e an ti \hin a. Media kan hmachhawnna turah phei hi chuan a pawimawh lehzual a ni. Kan hriat angin Media hmasawnna hi a nasa hle mai a; Media hian thlipui angin kan inrin hmain min nuai thut thut a ni ber mai. Kristian |halai kan nih anga Media chungchanga kan hma lak vena tur te kan ngaihtuah a \ul ta hle a ni. Hetiang hian rawtna han siam ve i la: 1) Media thuken (content) chik: Print media a ni emaw, electronic media a ni emaw chik taka zir hi a \ul hle. Media chuan engnge sawi a tum a, eng hmanruate nge a hman tih te, eng ang zirtirna nge puak chhuah a tum tih te kan chik tur a ni. Kristian thurin a\anga tehin a him em? tih pawh kan ngaihtuah tur a ni. Kristian \halaite nun a hruai dan te kan chik ang a, Media hmasawn dan kan ngaihven tur a ni. 2) Media thuhnuaia kun loh: Media bawiha awm tur kan ni lova, kan mamawh anga kan hman tura media chu hmanrua mai a ni zawk tih hi hriat reng tur a ni. Kan nun leh hun hman dan te hi media in a thunun tur a ni lo. Kristian \halaite chuan media hi kan kaihruai tur a ni a, \halaite nun siam nan kan hmang zawk tur a ni. 3) Nungchang dik ken kawh tlat: Media chuan culture a nei kan tih kha. Kan hriat loh lai hian media nunphung kan lo zawm thui viau thei. Kan hriat tur chu media hian eng hmanrua pawh hmangin eng anga thil tithei pawh ni se nungchang dik, media-in a tihdanglam loh, Kristian principle hi kan vawng nung reng tur a ni. 4) Media hman \angkai: Media in min run kan tih hian inven tuma bihruksan tur tihna a ni lo. Media chu \angkai taka kan hman chuan rawngbawl tiawlsam tu leh tinuam tu pawh a ni. Print media ngat phei hi chu kan hmang \angkai viau mai. Kan hmabak chu electronic media hmanga rawngbawl hna thawh zel hi a ni. Rev. L.H. Rawsea chuan khawiah nge K|P com chu tiin computer leh internet hmanga . rawngbawl \ul a tihzia a tar lang.11
11

L.H. Rawsea, Tunlai Khawvela Mizote Harsatna, 36-37.

DIDAKHE : March April, 2008

19

5) Media bawlhlawh then thianghlim: Hun kal tawh a\ang khan media bawlhlawh hian harsatna a thlen nasa hle. Lehkhabu \ha lo te, chanchinbu bawlhlawh tak tak te, TV programme \ha lo tak tak te hi dodal ngam i la. Computer, VCR/VCD, Internet leh Mobile phone hmanga zahmawh lam (pornography) thehdarh mek hi hmeh mih tumin Kristian |halaite hian \an kan la thei ang em? 6) Media education: Media chungchang zirna tam zawk kan mamawh a ni. Media lam hriatna (media awareness) hi ngaipawimawh i la. Hre lova media-in min run nasatzia hi |halai memberte hrilh hria i la. Mipuite pawh i zirtir zel ang u. Chanchinbu buatsaih (Jounalism) lamte pawh hi Kristian \halaiten zir chik ila; Print media leh electronic media thiltithei tak te hi awmze neia kan chhiar theih nan inzirtirna \ha kan mamawh a ni. (He Thu hi Students Christian Movement of India, ATC Unitin Seminar on Dec. 3-4, 2007-a a buatsaiha paper chhiar a ni a, tlem tlema siam \hain kan rawn chhuah a ni. Tunlai hunah he lam thu hi kohhran mite tan bengvar a \ul hle. Editor )

20

DIDAKHE : March April, 2008


MIZOTE HI |AM TUR KAN NI EM? Rev. Lalchungnunga

I.

Sawi hawnna Kum zabi 21-naah, hmaswnna kawng hrang hranga India ram leh kan Mizoram ngei pawh, a zuan-a-a-zuan mk laiin leh, Mizoramah chuan thlichhia emaw, tui lian emaw, khawkhng emaw avanga harsatna kan tawh miah loh laiin, thlai engkim \hat duhna rama kum 50 dana lo thleng \hin Mautam vanga |amna kan tuar leh mk hi, kil tinrng a\anga thlirin thil mak tak niin a lang. Kum 1959-ah kha chuan Mizoram hi a la hnufual hle a, \m kan twk pawh kha a la hriatthiam theih hle. Tunah erawh chuan Mautam |am hmasain a hrin chhuah, Assam sawrkar min enkawl dna lungawi loh vanga nunna tam tak senga Independence hial min sual puitute rorelna hnuaiah kum 10 lai kan awm hnu pawha kan la \m cheu mai hi a ngaihna tak pawh hriatthiam a har hle mai. II. Kan \m chhan. Kan chaw pui ber BUH kung Sazu-in min seh chhiat sak avangin Buh thar tur kan nei lova, chaw chi danga thlk kan tum si lova, Buhfai lei tur Bazar-ah tam hle mahse, a leina tur pawisa kan nei bawk si lova, kan |m ta a ni. III. Tute nge |m ? Engzat nge awm ? |am tuartute hi thingtlng lama Loneia eizawng te an ni ber. |am tuar zat hi a sawitu an tam ang zelin a zat pawh a dang lam emaw tih mai tur a ni. February ni 15, 2008-a Supply Minister Pu K. Sang\huama hova \hukhawm, Famine Emergency Committee-naa Disaster Management & Rehabilitation Secreatry Pu K. Riachho report pek, Vanglaini Feb. 16, 2008-a tarlan dan chuan Mautam |am tuartu chhungkaw zat chu:

DIDAKHE : March April, 2008

21

1) Annual crops (buh, chhawhchhi, aieng, hmarcha, sawhthing, etc)-ah chhungkaw 1,30,621 an ni a, suma chantirin Rs. 4,11,38,57,000/- hu a ni hem mai. 2) Perennial crops (fu, oil palm, citrus, etc)-ah chhungkaw 10,763 an ni a, suma chantirin Rs 2,23,72,24,000/- hu a ni leh bawk. 3) Sericulture (pangang khawi) lamah chhungkaw 441-in Mautam sazu an tuar bawk a, a pawisain Rs 1,30,54,000/- a ni! Hetih lai hian Synod Social Front-in Agriculture Dept. thuchhuah, |am \anpuina tur campaign pamphlet-a a chhuah chhawnah chuan |am tuar chhungkaw zat chu 29,888/- an ni. |am tuartu chhungkaw zat dik tak hi kan hre thei ngang lo em ni dawn? Sawrkar-in a hre fuh thei lo a nih chuan Kohhranho tal hian Pastor Bial tin a\angin a hriat fuh theih dan a awm lawm ni le, Sawrkar statistic ring ringawt lo hian? IV |am kan tuar hi tu mawh nge? . 1. Mawhphurtu pui ber pakhat chu Loneitute kan ni: Mautam avanga Buh, Sazu seh chhiat tur thu hi chu kum 50 kal taa kan tawn tawh a\ang khan hriatsa a ni tawh. Mimal \hahnemngai leh sawrkar ngei pawhin an lo ur lawk hle. Mahse, Loneituten tih tak taka inbuatsaihna kan tlachham niin a hriat. Buh kan thar mumal dawn lo tih hriat reng a ni chungin, sum chang thlai (Sazu seh chhiat loh chi) lama, buhfai leina tur sum lo intuak lwk tum lovin, buh bawk kan ching lui leh a, heti hi kan lo ni ta a ni. 2. Mawhphurtu pui ber (a dawttu ni chuang lo) pakhat leh chu Sawrkar a ni: Kan sawi tawh ang khan tuna kan sawrkar ngat phei hi chu Mautam |am hmasain a hrin chhuah, Mizote chunga rorelna dik a lo awm theih nn leh mipui ten \am kan tawh tawh loh nna, Mizo sawrkar siam tura nunna thptute kha an ni. Independent sawrkar-a chak taka kan ram

22

DIDAKHE : March April, 2008

hmaswnna lama ke min pn pui tura kan hmachhuante an ni. Anni tluka Mizoram leh a chhunga mite hmangaitu tur hi an awm kan lo ring ngai lo. Mahse, hei kum bul kan \an chauhva, \am avanga ruai \heh ngam loh, bahra laih, vehbur khawn tih velin pawl hrang hrang mai ni lo, sawrkar hnathawk leh Kohhran chenin kan buai luih luih chu a ni ta mai. V. Engtinnge tunah hma kan lk? 1. Sawrkar hmalkna: Sawrkar hian |am lo thleng tur hi a hre lo em ni, eng a ti nge tun ang hun, sazu bk harsatna awm si lovah kan \am? Tih zawt ta i la, kan Chief Minister zahawm takin tun Assembly neih lai mka Baffacos chungchang zawhna a chhanna khan a ti fiah hle. Chief Minister sawi dan kha chuan, sawrkar-in \am lo thleng tur hi a hre chiang hle a, theih tawpin invnna tur pawh duangin \an a la a. Mahse khu lama hotuten a hun taka pawisa an rawn pk loh avanga ruahmanna buai zo ta niin a sawi a. Tawrh Bawm Nitin Chanchinbu March 13, 2008-in Baffacos sum kan hmuh dan (Chief Minister thusawi) hetiang hian a tarlang: Hmuh Dan Kum 2004-2005-ah Cheng Vaibelchhe 20 = Rs 20,00,00,000/Kum 2005-2006-ah Cheng Vaibelchhe 40 = Rs 40,00,00,000/Kum 2006-2007-ah Cheng Vaibelchhe 30 = Rs 20,00,00,000/ Kum 2007-2008-ah Cheng Vaibelchhe 35 = Rs 20,00,00,000/TOTAL= Cheng Vaibelchhe 125 =Rs 1,25,00,00,000/(Cheng nuai sing khat sanghnih zanga)

DIDAKHE : March April, 2008


Hman Dan Agriculture Dept. Rs 6,40,00,000 = Vaibelchhe Horticulture Dept. Rs 15,70,00,000 = Vaibelchhe Soil & W C Dept. Rs 2,78,00,000 = Vaibelchhe Land R & S Dept Rs 4,25,00,000 = Vaibelchhe Industries Dept. Rs 17,72,00,000 = Vaibelchhe Food, CS Dept. Rs 5,78,00,000 = Vaibelchhe Info.& PR Dept. Rs 1,76,00,000 = Vaibelchhe L.A.D Rs 50,00,000 = Vaibelchhe AH & Vety Dept. Rs 6,84,00,000 = Vaibelchhe Fisheries Dept. Rs 3,35,00,000 = Vaibelchhe Rural Dev. Dept Rs 24,03.03000 = Vaibelchhia Envir. Forest Dept. Rs 6,40,00,000 = Vaibelchhe Sericulture Dept. Rs 2,90,00,000 = Vaibelchhe Health & FW Dept. Rs 3,35,00,000 = Vaibelchhe PWD Dept. Rs 6,40,00,000 = Vaibelchhe TOTAL= Rs. 1,24,96,00,000 6.4 15.7 2.78 4.25 17.72 5.78 1.76 0.5 6.84 3.35 9.6 6.4 2.4 3.35 6.4

23

A tam tham hle. A zat hi sawitu hrang hrangin an sawi dang \heuh mai. Hei hi Chief Minister-in Assembly- a a sawi dn a ni. Mizoram Synod Social Front-in mamawh zat a chhut dan angin, |am tuar zawng zawng chhungkuate hi thla 10 chhng sawrkar hian chwm hlwm tawp dawn ta se, an bul \an lehna tur buh chi tum sak vek bawk se Rs. 72,24,59,840/- a seng dawn a ni. Hei hi Baffacos sum khan pe ta se Rs. 52,75,40,160/- (Cheng nuai sangnga zahnih sawmsarih panga leh singli za sawmruk) zet hman bang a la awm dawn a ni. A la tam \iah \iah hle. Eng atan tak chuan hman ral ni hlawm maw? Zoram hmel tidanglam vwk thei khawpa tam a ni si a. Josepha Pathian \ihtu kuta awm ni ta se tumah kan \am lovang le? Kei chu Josepha hming lam fo pawh hi ka tim deuh nia! Tunah hian kum kal laia mi tlem hman tur bk hi chu hman zawh deuh vek ni tawhin sawi a ni si a. A mamawhtu tak te mamawhna zwnah a thleng tlem a nih hmel, |am tuar chhungkua kan la tam danah hian. A policy hrim hrim hian Loneitu mamawhna a phuhru lo tih a chiang hle. Hei hi sawrkar thiam loh ni lo se tunge puh tur awm chuang le.

24

DIDAKHE : March April, 2008

2. Mipui hmalk dan : Khiti zat khi |am lo tura inbuatsaih nn hmang tawh mah ila, mipui kan la \am mk bawk si a. Kohhran hrang hrang leh tlawmngai pawl hrang hrang te, mimal leh pawl tesep hrang hrang te, zaithiam rual te, Infiam mi te, Bike Rider intelkhawm te chenin, mahni seh seh mual hranah tih ang maiin, kan unau \am tuarte \anpui turin kan phu suau suau a ni ta ber mai. Mizoram Poor Federation hruaitute chuan a thlawna buhfai sem turin chaw ngheiin sawrkar an nawr mk bawk. Hetih lai hian Sawrkar hnathawk hotu lu ber pawhin Josepha Buhzem tiin vehbur a khawn ve hial bawk. Khing zozai pawisa a\ang khian Emergency Relief atan sum a awm tam lo a niang chu maw?! Engpawh ni se, mipui chezia hian Pathian mi kan ni tih ropui takin a tar lang a, a lawmawm hle a ni. Mizo mipui, ringtute hi a suak vek zawng kan lo ni lo tih a tilang chiang hle. 3. Synod hmalkna: Kumin Krismas dawna Thingtlang lamin eitur an neih loh thu TV News-ah te a lo chhuah chuai chuai khan Synod Inkhawmpui 2007-in a lo passed tawh bawhzuiin Mizoram Synod Social Front chuan, Buhfai Truct Trip engemawzat a thawn chhuak nghal rum rum a, chu chuan mangang zual chu a chhandam a ni. Tunah hian Ram pum huapin |am |anpuina Project a kalpui mk a. He Project hian Agriculture Dept. Plant Protection Wing-in |am tuar chhungkaw zat a tar lan a ring a ni. a) |am Chhungkaw zat (Member 5 ang zel) = 29,888 b) Chhungkaw 1 thla 1 buhfai mamawh = Kgs 150 c) Chhungkaw 29,888 buhfai mamawh zat = Kgs 44,83,200 d) Thla 10 atan mamawh zat (Rs 15/kg) = Rs 67,22,48,000 e) Kum 1 chhung chhungkaw 1 chwm nana sum mamawh zat = Rs. 22,500 f) Thla 1-a Chhungkaw 1 tana mamawh = Rs. 2,250 g) Bul \an nna Buh chi mamawh zat Kg 21 = Rs. 1,680 h) Bul \an nana chhungkua z.z. mammawh = Rs. 5,02,11,840

DIDAKHE : March April, 2008

25

Tichuan, |am tuar chhungkaw 29,888 te thla 10 chhung chawm hlawm nn leh an bul \an thar leh nna sum mamawh zawng zawng chu Rs 72,24,59,840/- (Cheng nuai sangsarih zahnih sawmhnih pali singnga sangkua zariat sawmli) a ni. Tunah hian Presbyterian Kohhran-ah hian Kohhran mal 876 kan awm a, chhungkua zawng zawng chu 96,158 kan ni. |am tuar te hi kan Kohhran mi vekah ngai ta ila, Kan Kohhrana tam tuar lo chu chhungkaw 66,270 kan awm tihna a ni. Chuti ni se, \amte hi chwm dawn ta i la Thla 10 atan chhung tinin Rs. 10,144/ - kan thawh a ngai tihna a ni a, Thla khat chhung chwm dawn i la Rs. 1,014/- \heuh kan thawh a ngai dawn a ni. An buh chi man chauh tum dawn ta i la Rs. 758/- \heuh kan thawh a ngai dawn a ni. Amaherawhchu, \am tuar chhungkaw zat hi sawrkar tih ring ringawt lo hian, Kohhran hian theih tawp chhuahin zawng chhuak i la chu hei ai hian a tlem a rinawm. VI. Bible-in |am chungchang a sawi dan. Bible-ah hian |am tlk thu kan hmu nual a, a tam ber chu khaw khen vang te, sipaiin kulh an hual beh avang te, hremna anga lo thleng te an ni ber. Bible-a \am tla sawina hmasa ber chu Gen. 12:10-ah khan a ni a. Abrama Kanaan a luh hnu khan nasa takin \am a tla a, Aigupta ramah \am a tlan a, a nupui pawh a farnu a tih phah nghe nge. A dang leh chu Gen. 41-47 chhunga Josepha hun laia Aigupta leh Kanaan ram vel a Kum sarih chhung \am tla kha a ni. Hetah hi chuan Josepha Pathian \ihna avangin mipuite chhanhimin an awm. Josepha chuan \am nasa tak tlk tur chu kum sarih hma lamah a lo hre lawk a, kum sarih dang \am kum lo thleng tur atan buh leh thlai tinreng mipui zawng zawng leh an ran te nn lama eikhawp tur chu kum sarih chhungin chhiah (tax) Panga-a-pakhat (20%) lain a lo chhek khawl hman vek a ni. Chu mai ni lovin ram leh ran te an boral loh nan Pharoa enkawl leh thunun turin a lei khawm sak vek bawk. Josepha chuan a Buh zm- a khawl khawm tur leh sem chhuak leh turin dik tak leh fel takin plan a siam a, chu chu strict takin a keng kawh chhuak leh parh a ni.

26

DIDAKHE : March April, 2008

Ruthi 1:1 ah chuan \am avangin Moab hmeichhe fel tak chuan Israel mite chanvo a chan ve phah a. II Samuela 21 ah chuan Saula leh a chhungten thisen an chhuah avangin Davida lal laiin a zawnin kum thum \am a tla a, Saula tu leh fate an tihlum a, \am a reh ta a. II Lalte 6-ah chuan Samari khawpui Suria sipai ten an hual avangin, an fate sa an ei hial a. Lal berin simna puan a pawh thler hnuah mak tak maiin phr palite hmangin Pathianin a chhandam leh a ni. Thuthlung Thar lamah chuan Tirhkohte Thiltih 11:28ah khawvel zawng zawng a \am a tlk thu leh Jerusalem-a Kohhran member zingah \m an awm thu leh chu mite \anpui tura Paulan Korinth khuaa Kohhran hote \hahnem ngai taka, malsawmna an dawn ang zela, \anpuina pe tura a fuih thu kan hmu. Hei hi Sawma-pakhat sawina a ni lo (II Kor. 9). Heta thil dang lam lo lang chu, Thuthlung Hlui ang lo takin, chhawmdawlna chungchangah Pathian thiltih mak tar lan a awm lo. |am tuarte chhawmdawl hna chu Ringtu \am tuar ve lote mawhphurhna liau liauah Thuthlung Thar lam chuan a dah a ni. Pathian thu chuan mirethei lu chunga vaivut tak ngial pawh t a, an chanai lak sak tute, hlepru te, rorel dik lo lal te, misual thurual pui tute chuan Pathian ramah chan reng an nei lo a ti a ni. Kan chhiat zawh hma hian simin Lalpa lam i hawi leh teh ang u, A zahngaihna nasa tak avangin kan dam leh mahna. VII. Engnge kan tih tk ang le? 1. Sawrkar tih tur: Sawrkar hi Pathian aiawha mipui te rorelsak tu a ni. Thil \ha titu tan belhfakawm a ni tur a ni a, thilsual titu tan a hlauhawm tur a ni. Hemi avang hian ani Roreltu thu thuin awm rawh u (Rom 13:1-4), min tih ni. Kan sawrkar hian mi dikte a hum himin, mi dik lote a hrem em? Kan Kristianna hi kan hmang dik lova, thil dik lo ngaihzam nn kan hmang nasa hle. Pathian thuawih chuan thil dik lo a ngaizam tur a ni lova, a en liam mai mai tur a hi hek lo. Sawrkar mawhphurhna pui ber chu dn leh thupk ken kawh a, mipuite

DIDAKHE : March April, 2008

27

kawng hrang hranga an \hanna tur economics-ah te, hriselnaah te, hriatna lamah te, vantlang nun hona lamah te, Policy fel tak neiin dan ding lai \hate a kengkawh tur a ni a. Tun lai kan ramin harsatna kan tawh lian deuh mai chu kan dan \ha ding lai kengkawhtu mummal an awm lo hi a ni. A duh duhin an duhna hmun hmunah in an sa a, zu khap burna state-ah police zurui lutukin a silai a ti bova, a hman hmanin khawpui chhung vantlang kawngpuiah Workshop kan siam a, plan awm miah lovin ram, kham pang leh zingzum te reuh te chenin In hmun atn kan patta a, a hman hmanin pawl an din a, an duh dan danin sum an khawn a, dan an siam thul, a huai huai an sa-patal ta a ni ber lawm ni. Khawnge dan siama kengkawhtu te, khawnge LSC petu te, Workshop licence petute hi. Sawipuitu nei ve lo tan chuan khawlai hi a \itawm ta a ni lom ni. Tlawmngai pawl ringawt ni lovin, Sawrkar hian \an la leh zual teh se. Ei leh bar zawnna lamah tunlai khawvelin Free and Fair Market Competition (Zalen leh dik taka sumdawnnaa inelna) a kal pui laiin Mizoramah chuan Restriction and Control hmangin Monopolised Market (Mipakhat ruat bik thuneihna bazar) siam kan tum tlat reng mai hi a luhai thlkin a hahthlk thlwt a ni. Sawrkar chuan sumdawngtute zaln tak leh fel tak, service \ha leh bungraw \ha hmanga an inel theihna tur leh chhiah lk dan tur fel tak Economic Policy \ha a duang ang a, chutiang tih theihna tur Infrastructures (Electric Power, Kawng, Tui, etc) \ha mipui siam theih loh chite min siam sak ang a, a bk zawng chu mipuiin kan tum dwn a ni. Tun hnaiah MAMCO hmanga restriction a siamte hlih a lo ni hi a lwmawm hle. Amaherawhchu, Silchar vaihovin an duh hun huna kan sumdawnna kawngpui min dan chah sak reng mai hi chu a sut kian vat a ngai a ni. Cement leh thil dang dangah pawh hian thlan bik nei lo se, Quality erawh control se, a duhawm hle. 2. Mipui tih tur: Tunlai chhanah ram leilungah harsatna awm si lo, ruahtui lah a \ha, boruak lah thlaiin a ngeih, kan \am

28

DIDAKHE : March April, 2008

chhan tur hi sawi tur vang tak a ni. Ngaihtuahna kan hmang \ha peih lova, boruak (politics)-a eizawn tum kan tam a ang ta hle. Sumdawn (lei leh hralh) dan te hi kan zir fe a ngai. Hmanlai mi ang maia kan tih dan hlui tleng tleng a inkhurkhung reng tur kan ni tawh lo. Eng pawh ni rawh se, sum dawn kan \an dek dek a, rinawm lohnain bul kan \an ngawt zel mai hi i sim ang u. Khawivah zu zuar chuan khawivah zu tak zuar se la, thil bk chi zuar chuan bk dik rawh se, chutilochuan Ip pawpah a kal ral zel ang, Pathian thuin a ti tlat a ni. Kan chaw pawh hi thlk danglam a hun ta. Buh chauh lo pawh chaw tui leh \ha tak tak a tam mai. CWM buatsaiha Jamaica-a Thlakhat leh a chanve, an hnamzia leh rawngbawl dn zira ka zuk kal ve khan, Jamaican ho chu an \am mai mai dawn lo tih a lang chiang tlat a ni. An chaw tam ber kha chu an in bul thing kungah a rah tuar mai a, lei chhunga bawk chi an ei nasa hle bawk. Balhlate pawh hi a helin an chhum hmin a, chaw a ni mai. Kan Chaw hi tipung i la, eitur kan ngah a ni mai. Buh (Rice) hi kan lo ngai chaw hle tih lanna chu ram tana ni 40 leh zan 40 \awng\aitute pawhin Buh an ngheia, Dal te, biscuit te, thingpui thlum te, tuisikte eiin in mah sela, chawngheiah an inngai hmiah tho! Kar khat chaw ngheite pawh an la harh \hain, an la sar vah thei a, TV interview pawh harh vang takin an ti thei tho. |am tuar ei tur nei lo tan chawngheia riah luh mai a va \ha zawk awm ve?!! A thu hrimah, |halai lehkha thiamte hi hnathawh tur avang tia iak iak tur kan ni em? Thla khata Rs 3000/4000 lek hlawh tura office leh politician te nwk nwk tur kan ni em maw ni le? Tunlai khawvelin kan mamawh min tihpun sak nasa tawh mai si a, Chhungkua kan chwm zo dwn em ni le? Bible-in min hrilh angin phili ruai lovin mahni hna \heuh nei tlatin mahni kut ngei hmangin hna thawk rawh u, tichuan miten an ngaisang ang che u a, engmah tlkchham in neilo ang (I Thes. 4:11,12). Tupawhin hna a thawh duh loh chuan

DIDAKHE : March April, 2008

29

ei pawh ei suh se, ... chung ang te chu, ngawi renga thawk tur leh, anmahni chhang ei turin Lalpa Isua Kristaah chuan thu pein kan fuih a ni (II Thes. 3:10-12). 3. Kohhran tih tur: Tun lai kan ramah corruption a hluar a, vantlang nun leh roreltute nun a tlahniam a nih chuan, chungho thlarau nun leh nun principle siamtu Kohhranho hian mawh kan va phur nasa em! Kohhran hruaituten mawh kan phur nasa lehzual. Mipuite kawng dika hruai tur leh Pathian thutak leh dik kawhhmuh a, a dik tawk lote hrefiah thei leh paihthla ngam Rawngbawltu kan va mamawh ta ve. Isua thawhlehna thutak hriatpuina hi nunna thap aia te a awm miah lo nia. Mi tupawhin mi zui a duh chuan mahni hrehawm pawisa lovin, nitin a kraws puin mi zui rawh se. Tupawh a nun humhim duh apiangin a chn ang a; tupawh keimah avanga a nun chan apiangin, chu mi ngei chuan a hunhim ang (Lk 9:23,24), tih a ni a, a hlna dang a siam miah lo. Tun laiah a hman hman leh a phur phurten Pathian thu zirtirtu a inngaia, Lal Isua rinna leh a thuawihna kawnga \hahnemngai si lova, tu tute emaw mumanga innghata Kohhran hruaitu te hruaitu nih kan tum hi in enfiah a \ul hle ta, kawng dik lova mi te an pen lohna turin. Hawh u, ring lo mite sawichhiata kan awm tawh loh nn mahni hmazawn \heuhvah, dik takin, rinawm takin, fel takin kan hna thawkin rawng i bawl ang u. Mi dang chanai laksaktu emaw, mipui mamawh phuhrukna tur tichingpentu emaw, thuneihna hmang dik lotu emaw, mi, thil dik lo tihtirtu te, mawhphurhna pawimawh chelha zawmthaw taka thawktute leh mi rinna tibuaitute chu kan phu tawk ang zelin, rorel sual ve ngai lo Lalpa Pathian chuan, ro min rel sak rawh se. AMEN.

30

DIDAKHE : March April, 2008


KOHHRAN HOTU LEH NUPUI PAKHAT (I Tim. 3: 2) T. Vanlaltlani

Kan Bible hman lar takah I Tim.3:2 hi Chutichuan Kohhran hotu chu sawiselbo, nupui pakhat nei tih a ni a. Lehlin tharah chuan hrilhfiahna a hnuaiah (footnote) siam a ni a. Kohhran hotu hi Greek \awngin episkopos a ni a, Latin \awngin bishop a niin a tar lang. Lehlin thara footnote-ah hian nupui pakhat nei tih hi nupui \um khat nei tih theih a nih thu a tar lang nghe nghe. Ngaihtuahna i han hmantg zui zel teh ang u.
A. Isua Zirtirte Zingah Hotu bik an awm em? Pathian Kohhran tia kan sawi Isua Krista, Lal leh Chhandamtua pawmte inhlawmkhawmna-ah hian engtik a\ang chiah khan nge hotu dinhmun hi siam \an a lo nih, a ni leh thla leh darkar hriat a harsa hle. Isua zirtir sawm leh pahnihte zingah khan Petera kha hotu (official taka hotu) a nih chiah loh pawhin upa ber chan chang a ang thei fu (Mt.16:16-20,22). Lal Isua hmel danglamna tlangah khan Isua khan Petera, Jakoba leh Johana kha a hruai a. (Mt.17:1). Gethsemani huana \awng\ai tura a kal hran khan kan sawi lan tak zirtir pathumte khi a hruai leh a (Mt. 26:37: Lk.14:33). Heng mi pathumte hi hotu chan chang an ni em tih erawh a chiang tawk chuang lo. B. Kohhran hotu chu tute hi nge? Tirhkohte Thiltih ziaktu min hrilh danin (Tirh.6:1-6) zirtirho an pun chhoh laia an nitin thil insemah Grik Juda hmeithaite ngaihsak hlawh tawk lova an awm lai khan Grik Judate kha Hebraiho chungah an phunnawi a. Zirtirten \awng\ai leh thuhril rawngbawl hna an thawh \ul zawka an hriat avang khan dawhkana rawngbawl hna (thil relfel hna) thawk turin an zingah Thlarau leh fina khat mi hming\ha hlir pasarih thlang turin ringtu hmasate kha an hrilh a, zirtirte thurawn chu zawmin mi hming\ha chu an thlang ta a. Heta thlan chhuahte hi Upa tia sawi ni lo mah se, Presbyterian Kohhran leh Kohhran \henkhatah chuan tualchhung Kohhrana Upate rawngbawl dan nen a inan deuh avang hian helai thu hian Upa pasarih thlan tia ngaih a hlawh zui deuh nghe nghe.

DIDAKHE : March April, 2008

31

An thlan lai chuan Upa tih a la awmin a lang lova; ringtu hmasate khawsakhonaa relbawl hna thawk tura mi rintlak leh hming\ha sawina niin a lang. Zirtir sawm leh pahnihte kha Kohhran hotu an ni ta nge, mi hming \ha hlir thlan chhuahte kha Kohhran hotu an ni zawk tih sawi leh hriatfiah a harsa. Paula Lehkhathawn tia hriat lar taka Kohhran hotu tia a sawite hi tunlaiah kan vuah dan nen hian a eng nge inmil ber tih thuah hriatthiam leh sawifiah dan a thuhmun lem lo. Tuna kan sawi tum chu hei hi a ni: Kohhran Pawl (denomination) hrang hranga hotu nihna (designation) kan vuah dan a inang lova; a lar zualte chu hengte hi an ni a. Pope, Archbishop, Bishop, Father, Brother, Moderator, Most Reverend, Right Reverend, Minister, Pastor, Probationary Pastor, Kohhran Upa, Tual[chhung] Upa, Rawngbawltu leh a dangte. Kohhran hotu tih hi Mizo \awnga kan sawi ngat phei chuan heng kan sawi zawng zawngte kawk hian a hman theih tlat. Heng mite zingah hian nupui neilo tam fe an awm a; nupui nei pawh an awm bawk. Nupui \um khatah emaw, a rual emawa pahnih nei erawh sawi tur an vang hle thung. Kohhran Pawl hrang hrangin a ruala nupui pahnih/pathum nei chu hotu atan an duh lo hle. Bishop leh Deacon sawina nia ngaih theih tak a ni a. Bishop leh Deacon nei lova Pastor leh Kohhran Upa dam chhunga nemngheh rawngbawl hna thawk tura ngaihte (Presbyterian Church India-in kan neih dan ang hi) kawka sawina pawh a ni thei ang tih a rinhlelhawm lova. Hetiang hian Kohhran Dan bawhchhiatna a awm loh chuan dam chhunga nemngheh rawngbawl hna thawk tura ngaihte chu Kohhran hotu tiin lo sawi ila a sual tam pui lovang. C. Kohhran Hotu leh nupui pakhat. Kohhran Pawl hrang hrangah hotu dinhmuna ding thei turin nupui neih hi \ul ngei ngei (compulsory requirement) a ngai chu sawi tur an awm tlem hle ang. Nupui an neih remti lo tawp eng emawzat an awm thung. Mipat-hmeichhiat hman lama insum thei lo, mualpho ru deuh an awm pawhin hmun dangahte an sawn daih a; Kohhrana an rawngbawlna hna thawk zui duh tlat an nih chuan hotu/puithiam nupui neih remti lo Kohhran chuan an hotu/ puithiamte chu an hmingchhiatna hre lotute awmna lam nia ngaihah an dah (posting) daih \hin.

32

DIDAKHE : March April, 2008

Kohhran hotu atana Pope, Bishop, Pastor leh Kohhran Upa nei \hin Kohhranho hian an hotu atan nupui pakhat neih hi tih ngei ngei tur (compulsory requirement)-ah an hmang em le? Kohhran hotu ni turin nupui neih hi \ul tlat leh tih ngei ngei tur a nih chuan Tlangvalte leh Nupui \hen tawh leh Nupuite thihsan tawh chu eng ang pawhin \ha se thlan leh nemngheh theih an ni dawn lova; lo thlanga lo nemnghettu pawhin thil diklo tak kan ti a ni thei ang. Tlangval chu Pro. Pastor atan pawh lak theih loh an ni hial thei ang. Chu mai a ni lovang, Tlangval reng reng Kohhran Upa atan thlan theih an ni lo bawk ang. Tichuan nupui neilo reng reng chu nemngheh theih loh vek an ni mai ang. Kohhran Pawl hrang hrang an Kohhrana hotute nupui neih phal miah lo chu Bible thu awihlo anga ngaih, kal sual, Pathian chhandamna pawh changlo tur leh rawngbawl thei lovah kan ngai mai dawn a ni awm e. Chuti-ang chu ni ta se kan va inhmu sakhi nasa awm ve le! Pathian rawngbawlna kawngah chuan thawhho leh inunau kan harsat hle dawn a ni. D. Eng ber chu nge pawimawh ta? Mi tam takin kan vawrh lar em em I Tim. 3:2-a Kohhran hotu chu... nupui pakhat nei... tihah hian tirhkohvin a ngaihpawimawh nia lang chu Kohhran hotu ni tur chuan a ruala, \um khata, vawi khata nupui pahnih/pathum nei kawp \n \n ni lo, pakhat chauh nei, mipa a nih chuan hmei [concubine] pawh nei lova nupui tak pakhat nei, a baka mipathmeichhiatna hman khawlohna lama inhnamhnawih lova inthunun thei mi nih \ulzia hi a ni. Hmeichhia mahni hmeichhepui bawk pasal/nupuia neite an lo awm zel hian hmeichhe nupui nei chu Kohhran hotu atan thlan a \ha tihna a ni chuang dawn em ni? Chuvangin Kohhran hotu ni tur chuan tirhkoh chuan nupui nei lote hnawlna leh pawm lohna lam ni lovin, nei duhte chuan pakhat bak \um khatah an nei tur a ni lo tih hi a sawi tum a ni zawk. Nupui neilo hi Pathianin kohhran hotu-ah Pathian leh khawvela Kohhran eng emaw zat hian an iai lova; Kohhran mipui leh Kohhran inkhawmpui rorelin an pawm chuan Pathian rawngbawl hna thawk tura mi inpe leh Kohhran mipuiin an pawmte chu Kohhran hotu a ni thei a ni.

DIDAKHE : March April, 2008


E.

33

Thih leh in\hen vanga nupui neih leh loh a thleng thei. Kohhran hotu chu Pastor a ni emaw, Kohhran Upa a ni emaw, hming dang kan vuah emaw, a nupuiin a thih san thei tih kan hria. A buluka nupui pakhat nei tih hi lak ngawt chuan nupui neih leh phalsak theih a ni dawn lova; a rem lovin a \ha lo. Naupang tak pawhin nupui a sun thei. Nupui a sun rualin Kohhran hotu a nihna hlih sak tur em ni ang? Chutiang chuan han ti ta ila Mizoram Presbyterian Kohhran pawh hi kan buai hle ang a; kohhran Pawl dang mite pawh an buai ve hle ang. |um khata nupui pakhat chauh neih hi Pathian rawngbawltu nunphung leh khawsak dan tur a ni tih hi dik leh ngil taka hriatthiam erawh chuan buaina a awm lo. Inthih san palh pawhin thianghlim takin midang neih lehna kawng a inhawng reng a. Uirena leh harsatna eng emaw tak avanga in\henna a lo thlen pawhin Kohhran hotu chuan a rawngbawlpui theih tur kawppui remchang a hmuh chuan a nei leh thei ang. Nupui pakhat tih lak buluka lak vawng vak chuan nghawng dik lo pui pui a nei thei a ni. Mizoram Presbyterian Kohhranah pawh kum 2007-a Presbytery Inkhawmpuiin a phalsak kohhrante chuan an kohhranah Upa tur an thlang chho zel a. Chutah chuan tlangval te, vanduaina avanga nupui nei tawh, tuna nei leh tawh lote pawh (uirena avang ni lo chu), kohhran mipuiin an duh chu an thlang tling chho mek zel a ni. Kan Mizo pa Bishop Stephen Rotluanga pawh nupui nei lovin India Hmarchhaka Roman Catholic kohhran eng emaw zat chungah hotu a ni a. Hotu an nihna chin (level) chu inang vek lo mah se, nupui nei lo mi tam tak hi Kohhran hotu hna thawk an awm reng tih hriat ve a \ha e. F. Mahni mipat/hmeichhiat-pui nupuia neite hi? Tunlai khawvelah chuan Kristian zingah pawh mahni nihna ang ni ve (hmeichhia pawh, mipa pawh) nupui/pasala nei an lo awm ta zel mai a. Sap ram kan tih lamah chuan chuti ang mite chu kohhran hotuah te an pawm nual tawh. Hmeichhia, mahni hmeichhiatpui nupuia nei tlatte hi nupui pakhat nei tia Kohhran hotu ni tura pawm theih an ni ang em? A nih leh, mipa mahni mipatpui nupuia nei tlatte hi kan pawm thei ang em? Pathianin mipat-hmeichhiat hman khawlohna (misuse of sexual intercourse) kawnga inthiarfihlim thei, fel-fai leh thianghlim taka mahni

34

DIDAKHE : March April, 2008

inthunun thei mi hi a mite kaihruaia Kohhran hotu ni turin a duh a. A ruala nupui/kawppui pakhat aia tam mutpui lo tura mi invawng thei a duhzia a chhiahhlawh (Tirhkohte) hmangin a lo sawi a ni zawk lo vang maw? Chuvangin nupui nei zawng zawng hi Kohhran hotu tlak an ni vek lem lo ang bawkin, nupui neilo zawng zawng hi hnawl tur tihna a ni lo vang a. Pathian \ihna leh mihring lama inthunun theihna hi Kohhran hotu ni mekte leh la ni turte, ni tura Kohhran hoten an duh an thlan leh nemngheh zel turte tan a pawimawh hle tih hriain Tirhkohten min lo zirtir a ni e. Tlangkawmna. Nupui/kawppui neih hi Kohhran hotu ni tura tihmakmawh (compulsory requirement or qualification) nia ngaih hi a dik zel ang em? Nupui pakhat nei mi inpe lo leh Pathian hmangaihna nei lo, Pathian \ihna nei miah lote hi kan pawm thei ang em? Pathian rawngbawla Kohhran hotu dinhmuna ding tur hian ngaihdan nghet tak, dik tawklo neih palh a \ha em? Nun vawng thianghlima Pathian tana mi inpete hi nupui/kawppui nei miah lo nise an thawk hlawk hlei hlei thei asin. Chuvang alawm Kohhran \henkhatin an puithiam, Kohhran hotute nupui/kawppui neih an duh loh zawk ni. Pathian rawngbawla a Kohhrana hotu dinhmun luahtute chuan mipat-hmeichhiat hman thu-ah te leh, nun kawng tinrengah belhchian dawl leh rintlak leh hming \ha nih an tum zawk tur a ni. Kohna dawnga Pathian thu zira hotu chan chang chho te, Kohhran hoten an thlan chhuah nih avanga hotu dinhmuna dingte pawh nungchang belhchian dawl leh mi invawng thianghlim thei nih a \ul thu Pathianin a Tirhkoh hmangin a mite a hriattir a ni tih hriat hi a pawimawh fo awm e.
(Kohhran hotu chu nupui pakhat nei tih hi \anchhanin hmeichiaten nupui an nei si lo a, upa/pastor-ah an tling lo, kan ti fo taka! Hmeichhiate hi chu Kohhran hotuah kan la duh lo a ni e, kan tih leh ti \ha ta hle hle ila; kan duh loh \anchhan atan chuan he lai thu hi a lo tling lo a nih hi! Ed.)

DIDAKHE : March April, 2008


DECLARATION FORM IV (See Rules 8) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Title of the newspaper Language in which it is published Periodicity of its publication Printers name & nationality Publishers name Whether citizen of India Address Place of Publication Mission Vng, Aizwl Editors Name

35

: Didakhe : Mizo : Bi-monthly : Upa F. Lalsangliana : Rev. Dr. Roger Gaikwad : Yes : Aizwl Theological College : Synod Press : Rev. Dr. C. Lalhlira Aizwl Theological College : Didakhe Association Mission Vng Aizwl : Mizoram

Owners name Where the printing is conducted and premises on which the press is installed :

9.

Name and address of individuals who own the newspaper and partners or share holders more than one percent of the total capital :

NIL

I, Rev. Dr. Roger Gaikwad, hereby declare that the particulars given above are true to the best of my knowledge and belief.

Dated, Aizwl The 1st April, 2008

Sd/Rev. Dr. Roger Gaikwad Signature of Publisher

36

Pi/Pu............................................... Didakhe lkna man i pk hnuhnung ber chu kum................... a ni a, rawn tithar leh ta che. Manager

DIDAKHE : March April, 2008

Regn. R.N. 24629/72 Postal Regn. No. MR-NE/627/99

Visit us at : www.atcmizoram.org

A man :Kum khatah Rs. 30 Bu mal : Rs. 5 Lkna hmun : Manager, Didakhe Aizwl Theological College, Post Box - 167 Durtlang, Aizawl - 796001 Mizoram, India Ph.2362087(R),2361126(0) Mobile : 9436159364

To

remchng loten Pi Khawvlthangi O/A, Synod Office, Aizwl hnnah pk theih a ni e.)

(A man pe duh, Manager hnna pe

Printed at Synod Press, Mission Vng, Aizwl - 796001, Copies -4,700

You might also like