You are on page 1of 44

Bhagavad-g t chapter 18

Chapter 18

Verse 1

3H=
FFF N H H" l
F = 9d ~d d9" ll!ll

r dhara :

nysa-tyga-vibhgena sarva-g trtha-sagraham |
spa am a dae prha paramrtha-viniraye ||

atra ca

sarva-karmi manas
sannyasyste sukhava | (G t 5.13)
sannysa-yoga-yukttm (G t 9.28)

ity di u karma-sannysa upadi a | tath

tyaktv karma-phalsaga
nitya-t pto nirraya |
sarva-karma-phala-tyga
tata kuru yattmavn || (G t 4.20)

ity di u ca phala-mtra-tygena karmnu hnam upadi am | na ca paraspara-viruddha
sarvaja parama-kruiko bhagavn upadiet | ata karma-sannysasya tad-anu hnasya
cvirodha-prakrabubhutsur arjuna uvca sannysasyeti | bho h kea sarvendriya-
niymaka | he ke -nisdana ke -nmno mahato hayk te daityasya yuddhe mukha
vydya bhak ayitum gacchato atyantavytte mukhe vma-bhupraveya tat-k aam
eva viv ddhena tenaiva bhun karka ik-phalavat tavidrya nisditavn | ataeva he
mahbho iti sambodhanam | sannysasya tygasya ca tattvap thag vivekena veditum
icchmi ||1||

Vivantha :

sannysa-jna-karmdes traividhyamukti-niraya |
guhya-sratam bhaktir ity a daa ucyate ||

anantardhyye

tad ity anabhisandhya
phalayaja-tapa-kriy |
dna-kriy ca vividh
kriyante mok a-kk ibhi || (G t 17.25)

ity atra bhagavad-vkye mok a-kk i-abdena sannysina eva ucyante | anye v yady anya
eva te, tarhi sarva-karma-phala-tygatata kuru yattmavn iti (G t 12.11) tvad-
uktnsarva-karma-phala-tyginte sa tyga ka | sannysinca ko sa
sannysa iti vivekato jijsur ha sannysasyeti | p thag iti yadi sannysa-tyga-abdau
1
Bhagavad-g t chapter 18
bhinnrthau tad sannysasya tygasya ca tattvap thag veditum icchmi | yadi tv
ekrthau tv api tvan-mate anya-mate v tayor aikyrtham arthd ekrthatvam iti p thag
veditum icchmi | he h keeti mad-buddhe pravartakatvt tvam eva imasandeha-
mukhpayasi | kei-nisdana iti taca sandehatvam eva keinam iva vidrayas ti
bhva | mahbho iti tvamah-bhu-balnvitohakicid bhubalnvita ity etad
aenaiva may saha sakhyatava | na tu srvajydibhir aair atas tvad-datta-kicit-
sakhya-bhvd eva prane mama niakateti bhva ||1||

Baladeva :

g trthn iha sag han harir a daekhiln |
bhaktes tatra prapatte ca sobrav d atigopyatm ||

sarva-karmi manas sannyasyste sukhava | (G t 5.13) ity dau sannysa-abdena
kim uktam -- tyaktv karma-phalsaga(G t 4.20) itydau tyga-abdena ca kim ukta
bhagavat tatra sandihnorjuna p cchati sannysasyeti | sannysa-tyga-abdau aila-
taru-abdv iva vijt yrthau kiv kuru-pava-abdv iva sajt yrthau | yady dyas
tarhi sannysasya tygasya ca tattvap thag-veditum icchmi | yadyantas tarhi
tatrvntaropdhi-mtrabhedakabhvi, tac ca veditum icchmi | he mahbho k a
h keeti dh -v tti-prerakatvt tvam eva mat-sandeham utpdayasi | kei-nisdaneti tva
mat-sandehakeinam iva vinayeti ||1||

Verse 2

H 3H=
d d F FF dH H" l
FHd F H= ll-ll

r dhara : tatrottarar -bhagavn uvca kmynm iti | kmynputra-kmo yajeta
svarga-kmo yajetety evam di kmopabandhena vihitnkarmanysaparityga
sannysakavayo vidu | samyak-phalaisaha sarva-karmam api nysasannysa
pait vidur jnant ty artha | sarve kmynnitya-naimittiknca karma
phala-mtra-tygaprhus tygaprhus tygavicak a nipu | na tu svarpata
karma-tygam |

nanu nitya-naimittiknphalravad avidyamnasya phalasya kathatyga syt |
nahi bandhyy putra-tyga sambhavanti |

ucyate yadyapi svarga-kma paukma ity divad aharaha sandhym ups ta yvaj-j vam
agnihotrajuhot ty di u phala-vie o na ryate tathpy apuru rthe vypre
prek vantapravartayitum aaknuvan vidhir vivajit yajetety di v iva smnyata kim
api phalam k ipaty eva | na ct va-gurum ata raddhay sva-siddhir eva vidhe
prayojanam iti mantavyam | puru a-prav tty-anupapatter du paraharatvt | ryate ca
nitydi v api phalam sarva ete puya-lok bhavat ti | karma pit -loka iti | dharmea
ppam apanudanti ity evam di u | tasmd yuktam uktasarva-karma-phala-tyga
prhus tygavicak a iti |

nanu phala-tygena punar pai ni phale u karmasu prav ttir eva na syt | tan na, sarve m
api karmasayoga-p thaktvena vividi rthatay viniyogt | tath ca ruti tam eta
vednuvacanena brhma vividi anti yajena dnena tapasnakeneti | tata ca ruti-
padoktasarvaphalabandhakatvena tyaktv vividi rthasarva-karmnu hna
2
Bhagavad-g t chapter 18
gha ata eva | vividi ca nitynitya-vastu-vivekena niv tta-dehdy-abhimnatay buddhe
pratyak-pravaat | tvat paryantaca sattva-uddhy-arthajnviruddhayathocitam
avayakakarma kurvatas tat-phala-tyga eva karma-tygo nma | na svarpea | tath ca
ruti kurvann eveha karmi jij vi ec chatsam ( o 2) iti | tata parantu sarva-
karma-niv tti svata eva bhavati | tad uktanai karmya-siddhau

pratyak-pravaatbuddhe karmi utpdya uddhita |
k trthnyastam ynti prv aste ghan iva ||

uktaca bhagavat yas tv tma-ratir eva syd ity di | vai hena coktam

na karmi tyajed yog
karmabhis tyajyate hy asau |
karmao mla-bhtasya
sakalpasyaiva nata || iti |

jna-ni h-vik epakatvam lak ya tyajed v | tad uktar -bhgavate

tvat karmi kurvta
na nirvidyeta yvat |
mat-kath-ravadau v
raddh yvan na jyate || (BhP 11.20.9)

jna-ni ho virakto v
mad-bhakto vnapek aka |
salignrams tyaktv
cared avidhi-gocara || (BhP 11.18.28) ity di |

alam atiprasagena prak tam anusarma ||2||

Vivantha : prathamaprcyamatam ritya sannysa-tyga-abdayor bhinna-
jt yrthatvam ha kmynm iti | putra-kmo yajeta svarga-kmo yajeta ity eva
kmopabandhena vihitnkmynkarmanysasvarpeaiva tyga
sannysavidur na tu nitynm api sandhyopstd nm iti bhva | sarve kmyn
nitynm api karmaphala karma pit loka iti | dharmea ppam upanudati ity
dy rutaya pratipdayanty eva ity atas tyge phalbhisandhi-rahitasarva-karma-
karaam | sannyse tu phalbhisandhi-rahitanitya-karma-karaam | kmya-karma
tu svarpeaiva tyga iti bhedo jeya ||2||

Baladeva : evap o bhagavn uvca kmynm iti | putra-kmo yajeta svarga-kmo
yajeta ity evakmopanibandhena vihitnputre i-jyoti omd nkarma
nysasvarpeatygakavaya pait sannysavidur na tu nitynm
agnihotrd nm ity artha | te u vicak as tu sarve kmynnitynca
karmaphala-tygam eva, na tu svarpatas tygasannysa-lak aatygaprhu |
nitya-karmaca phalam asti karmapit -loko dharmea ppam apanudati ity di
ravat | yadyapi aharaha sandhym ups ta, yvaj-j vanam agnihotrajuhoti ity dau,
putra-kmo yajeta ity dv iva phala-vie o na rutayas tathpi vivajit yajeta ity dv iva
vidhi kicit phalam k iped eva | itarath puru a-prav tty-anupapatter
du pariharatpatti | tath ca kmya-karmasvarpatas tygo, nitya-karmatu
phala-tyga sannysa-abdrtha | sarve karmaphalecchtyaktvnu hna
khalu tyga-abdrtha | prvokta-r ty jnodaya-phalasya sattvd aprav tter
du pariharatvapratyuktam ||2||

3
Bhagavad-g t chapter 18
Verse 3

"9H"d d 9 l
"d = llll

r dhara : avidu a phala-tyga-mtram eva tyga-abdrtha | na karma-tyga iti | etad
eva matntara-nirsena d h kartumata-bhedadarayati tyjyam iti | do avad
dhisdi-do akatvena kevalabandhakam iti heto sarve m api karma tyjyam iti eke
skhy prhur man ia iti | asyyabhva m hisyt sarva-bhtn ti ni edha
puru asynartha-hetur his ity ha | agn om yapaum labhetety di-prkaraiko
vidhis tu hisy kratpakrakatvam ha | ato bhinna-vi ayakatvena smnya-vie a-
nyygocaratvd vdhyavdhakat nsti | dravya-sdhye u ca sarve v api karmasu
hisde sambhavt sarvam api karma tyjyam eveti | tad ukta d avad nuravika
sa hy aviuddhi-k aytiaya-yukta iti | asyrtha guru-p hd anuryata iti anuravo
veda | tad bodhita upyo jyoti homdir nuravika | tatrviuddhir his | tath k ayo
vina | agnihotra-jyoti homdi-janye u svarge u tratamyaca vartate | parotkar as tu
sarvn dukh karoti |

apare tu m msak yajdikakarma na tyjyam iti prhu | ayabhva kratv-arthpi
sat yahis puru ea kartavy | s cnyoddeenpi k t puru asya pratyavya-hetur eva
| yath hi vidhir vidheyasya tad-uddeyennu hnavidhatte | tdarthya-lak aatvc
che atvasya | na tv evani edho ni edhasya tdarthyam apek ate prpti-mtrpek itatvt |
anyathjna-pramddi-k te do bhva-prasagt | tad evasamna-vi ayakatvena
smnya-strasya vie ea bdhn nsti do avattvam | ato nityayajdi-karma na
tyjyam iti | anena vidhi-ni edhayo samna-balat bdhyate smnya-vie a-nyya
sampdayitum ||3||

Vivantha : tyge punar api mata-bhedam upak ipati tyjyam iti | do avat hisdi-
do avattvt karma svarpata eva tyjym ity eke skhy | pare m msak yajdika
karma stre vihitatvn na tyjyam ity hu ||3||

Baladeva : tyge punar api mata-bhedam ha tyjyam iti | eke man io do avat na hisyt
sarva-bhtn ti ruti-nidarina kpil karma-do avat pau-hisdi-do a-yukta
bhavaty atas tyjyasvarpato heyam ity hu | agn om yapaum labheteti rutis tu
hisy kratv-agatvam ha tv anartha-hetutvatasy nivrayati | tath ca dravya-
sdhyatvena hisy sambhavt | sarvakarma tyjyam iti | apare jaimin ys tu
yajdikarma na tyjyatasya veda-vihitatvena nirdo atvd ity hu yadyapi
hisnugrahtmakakarma tathpi tasya vedena dharmatvbhidhnn na do avattvam
ata kryam evety artha | na hisyt iti smnyato ni edhas tu krator anyatra tasy
ppatm heti na kicid avadyam ||3||

Verse 4

F l
9 H Fd llHll

r dhara : evamata-bhedam upanyasya svamatakathayitum ha nicayam iti |
tatraivavipratipanne tyge nicayaye vacant u | tygasya loka-prasiddhatvt kim
atra rotavym iti mvamasth ity ha he puru a-vyghra puru a-re ha | tygoya
durbodha | hi yasmd ayakarma-tygas tattvavidhbis tmasdi-bhedena trividha
4
Bhagavad-g t chapter 18
samyag-vivekena prak rtita | traividhyaca niyatasya tu sannysa karmaa ity din
vak yati ||4||

Vivantha : svamatam ha nicayam iti | trividha sttviko rjasas tmasa ceti | atra
tygasya traividhyam uktramya niyatasya tu sannysa karmao nopapadyate | moht
tasya paritygas tmasa parik rtita || iti tasya eva tmasa-bhedai sannysa-abda-
prayogd bhagavan-mate tyga-sannysa-abdayor aikyrtham evety avagamyate ||4||

Baladeva : evamata-bhedam upavarya svamatam ha nicayam iti | mata-bheda-graste
tyge me paramevarasya sarvajasya nicaya u | nanu tygasya khytatvt tatra
rotavyakim asti | tatrha tygo h ti | hi yatas tygas tmasdi-bhedena vijais trividha
samprak rtito vivicyokta | tath ca durbodhosau rotavya iti tyga-traividhyam | niyatasya
tu ity dibhir agre vcyam ||4||

Verse 5

"d dH l
" H H 9 ll7ll

r dhara : prathamatvan nicayam ha yajeti dvbhym | man ivivekin
pvanni citta-uddhi-kari ||5||

Vivantha : kmynm api madhye bhagavan-mate sttvikni yaja-dna-tapsi
phalkk -rahitai kartavyn ty ha yajdikakartavyam eva | tatra hetu pvann ti
citta-uddhikaratvd ity artha ||5||

Baladeva : prathamatasmin svanicayam ha yajeti dvbhym | yajd ni man i
kryy eva na tyjyni yad amni vi a-tantuvad antarabhyudita-jna-dvr pvanni
sas ti-do a-vinakni bhavanti ||5||

Verse 6

d F] = = l
d ~ llll

r dhara : yena prakrea k tny etni pvanni bhavanti taprakradarayann ha
etn ti | yni yajd ni karmi may pvann ty uktam etny apy eva kartavyni |
katham? sagakart tvbhiniveatyaktv kevalam varrdhantay kartavyn ti |
phalni ca tyaktv kartavyni iti ca me matanicitam | ata evottamam ||6||

Vivantha : yena prakrea k tny etni pvanni bhavanti taprakradarayati etny
ap ti | sagakart tvbhiniveaphalbhisandhica | phalbhisandhi-
kart tvbhiniveayos tyga eva tyga sannysa cocyata ity bhva ||6||

Baladeva : yajd npvanat-prakram ha etny ap ti | sagakart tvbhinivea
phalni ca pratipaoktni pit -lokd ni ca sarvi tyaktv kevalam varrcana-dhiy
kartavyn ti me may nicitam ata uttamam idamatam | kart tvbhinivea-tygasypi
pravet prtha-srather matavar ya ||6||

Verse 7

5
Bhagavad-g t chapter 18
F FF d U l
F FF d llOll

r dhara : pratijtatygasya traividhyam idn darayati niyatasyeti tribhi |
kmyasya karmao bandhakatvt sannyso yuktam | niyatasya tu nityasya puna
karmaa sannysas tygo nopapadyate | sattva-uddhi-dvr mok a-hetutvt | atas tasya
parityga updeyatvepi tyjyam ity evalak an mohd eva bhavet | sa ca mohasya
tmasatvt tmasa parik rtita ||7||

Vivantha : prakrntasya trividha-tygasya tmasabhedam ha niyatasya nityasya |
moht stra-ttparyjnt | sannys kmya-karmay vayakatvbhvt parityajatu
nma, nityasya tu karmaas tygo nopapadyate iti tu abdrtha | mohd ajnt | tmasa
iti tmasa-tygasya phalam ajna-prptir eva | na tv abh psita-jna-prptir iti bhva ||7||

Baladeva : pratijtatyga-traividhyam ha niyatasyeti tribhi | kmyasya karmao
bandhakatvt tygo yukta | niyatasya nitya-naimittikasya mah-yajde karmaa
sannysas tygo nopapadyate | tmodded vi rdivad antargata-jnasya tasya
mocakatvd dehaytr-sdhakatvc ca tat-tygo na yukta | tena hi devat-bhagavad-
vibhtir arcattac-che ai ptai siddh deha-ytr tattva-jnya sampadyate |
vaipar tye prvam abhihitanityatakuru karma tvam ity dibhis t t yae tasypi mohd
bandhakam idam ity ajnt parita svarpea tygas tmaso bhavati mohasya tamo-
dharmatvt ||7||

Verse 8

"H d d_ l
F dH F H llll

r dhara : rjasatygam ha dukham iti | ya kart tma-bodhavin kevala
dukham ity evamatv ar rysa-bhayt nityakarma tyajet iti yat td as tygo rjaso
dukhasya rjasatvt | atas tarjasatygak tv sa rjasa puru as tygasya phala
jna-ni h-lak aanaiva labhata ity artha ||8||

Vivantha : dukham ity eveti | yadyapi nitya-karmam vayakam eva tat-karae gua
eva na tu do a iti jnmy eva | tad apii tai ar ramay kathav th kleayitavyam iti
bhva | tyga-phalajnana labheta ||8||

Baladeva : ni kmataynu hitavihitakarma muktihetur iti jnann api dravopyrjana-
prta-snndin dukha-rpam iti kya-klea-bhayc caitan mumuk ur api tyajet | sa
tygo rjasa dukhasya rajo-dharmatvt | tatygak tvpi janas tasya phalajna-
ni hna labheta ||8||

Verse 9

dH d ' l
F] = =H F FHd ll\ll

r dhara : sttvikatygam ha kryam iti | kryam ity evaniyatam avaya-kartavyatay
vihitakarma sagaphalaca tyaktv kriyate iti yat td as tyga sttviko mata ||9||

6
Bhagavad-g t chapter 18
Vivantha : kryam avaya-kartavyam iti buddhy niyatanityakarma, sttvika iti
tygt tyga-phalajnasa labhetaiveti bhva ||9||

Baladeva : kryam avaya-kartavyatay vihitakarma niyatayath bhavati, tath
sagakart tvbhiniveaphalaca nikhilatyaktv kriyata iti yat sa tyga sttvikas
td a-jnasya sattva-dharmatvt ||9||

Verse 10

8Hd d d 9 l
FHFH8 H F ll!ll

r dhara : evambhta-sttvika-tyga-parini hitasya lak aam ha na dve ty di | sattva-
samvi a sattvena savypta sttvika-tyg | akualadukhvahaiire prta-
snndikakarma na dve i | kuale ca sukha-kare karmai nidghe madhyhna-
snndau nnu ajjate pr tina karoti | tatra hetu medhv sthira-buddhi | yatra para-
paribhavdi mahad api dukhasahate svargdi-sukhaca tyajati tatra kiyad etat
ttklikasukhadukhaca ity evam anusandhnavn ity artha | ataeva chinna
saayo mithy-jnadaihika-sukha-dukhayor updits-parijih r -lak aayasya
sa ||10||

Vivantha : evambhta-sttvika-tyga-parini hitasya lak aam ha na dve ty di |
akualaasukhada te prta-snndikana dve i | kuale sukha-gr ma-snndau
||10||

Baladeva : sttvika-tygino lak aam ha dve ti | akualadukhadahemanta-prta-
snndi na dve i | kuale sukhade nidgha-madhyhne snndau na sajjate | yata sattva-
samvi otidhro medhv sthiradh chinno vihitni karmi klenu hitni jna
janayeyur na vety evalak aa saayo yena sa || d a sttvika-tyg bodhya ||10||

Verse 11

" d9 l
F d F ll!!ll

r dhara : nanv evambhutt karma-phala-tygd varasarva-karma-tyga | tath sati
karma-vik epbhvena jna-ni h sukhasampadyate tatrha na h ti | deha-bh t
dehtmbhimnavat nie ea sarvi karmi tyaktuna hi ckyam | tad uktana hi
kacit k aam api jtu ti haty akarma-k d ity din | tasmd yas tu karmi kurvann api
karma-phala-tyg sa eva mukhas tyg ty abhidh yate ||11||

Vivantha : itopi str yakarma na tyjyam ity ha na h ti | tyaktuna akyana
akyni | tad uktana hi kacit k aam api jtu ti haty akarma-k d iti ||11||

Baladeva : nanv d t phala-tygt svarpata karma-tygo var yn vik epbhvena
jna-ni h sdhakatvd iti cet tatrha na h ti | deha-bh t karmy ae atas tyaktuna
hi akyana akyni | yad uktana hi kacit k aam ap tydi | tasmd ya karmi
kurvann eva tat-phala-tygo, sa eva tyg ty ucyate | tath ca sani hodhikr
kart tvbhinivea-phalecch-nyo yath-akti sarvi karmi jnrth san kuryd iti
prtha-srather matam ||11||

7
Bhagavad-g t chapter 18
Verse 12

88 = H d l
H FF H = ll!-ll

r dhara : evambhtasya karma-phala-tygasya phalam ha ani am iti | ani am
nrakitvam | i adevatvam | miramanu yatvam | evatrividhappasya puyasya
cobhaya-mirasya ca karmao yat phalaprasiddham | tat sarvam atyginsakmnm
eva pretya paratra bhavati | te trividha-karma-sambhavt | na tu sannysinkvacid
api bhavati | sannysi-abdentra phala-tyga-smyt prak t karma-phala-tyginopi
g hyante | anrita karma-phalakryakarma karoti ya | sa sannys ca yog cety
evam dau ca karma-phala-tygi u sannysi-abda-yoga-darant | te sttvikn
ppsambhavd varrpaena ca puya-phalasya tyaktatvt trividham api karma-phala
na bhavat ty artha ||12||

Vivantha : evambhta-tygbhve do am ha ani anaraka-dukhai asvarga-
sukhamiramanu ya-janmani sukha-dukham atyginevambhta-tyga-
rahitnm eva bhavati pretya paraloke ||12||

Baladeva : d a-tygbhve do am ha ani am iti | ani anrakitvam | i asvargitva
miramanu yatvam | dukha-sukha-yog ti trividhakarma-phalam | atyginm ukta-
tyga-rahitnpretya para-kle bhavati | na tu sannysinm ukta-tygavatm | te tu
karmntargatena jnena mok o bhavat ti tyga-phalam uktam ||12||

Verse 13

N d N l
F d F{ FHd ll!ll

r dhara : nanu karma kurvata karma-phalakathana bhaved ity akya saga-
tygino nirahakrasya sata karma-phalena lepo nst ty upapdayitum ha paceti
pacabhi | sarva-karmasiddhaye ni pattaya imni vak yamni paca-krani me
vacann nibodha jn hi | tmana kart tvbhimna-niv tty-artham avayam etni
jtavyn ty evam | te stuty-artham evha skhya iti | samyak khyyate jyate
paramtmneneti skhyatattva-jnam | prakamna tma-bodha skhyam |
tasmin k takarma tasynta samptir asminn iti skhyam | k tonto nirayesminn iti
k tntaskhya-stram eva | tasmin proktni | ata samyanibodha ity artha |

Vivantha : nanu karmakurvata karma-phalakathana bhaved ity akya
nirahakratve sati karma-lepo nst ty upapdayitum ha pacamn ti pacabhi | sarva-
karmasiddhaye ni pattaya imni paca-krani me mama vacann nibodha jn hi |
samyak paramtmnakhyti kathayati iti sakhyam eva skhyavednta-stra
tasmin | k d e k takarma tasynto no yasmt tasmin proktni |

Baladeva : nanu karmi kurvattat-phalni kuto na syur iti cet svasmin
kart tvbhinivea-tygena paramevare mukha-kart tva-nicayena bhavat ty ayenha
pacaitn ti pacabhi | he mahbho sarva-karmasiddhaye ni pattaye etni paca-
krani me matto nibodha jn hi | pramam ha skhya iti | skhyajnatat-
pratipdakavednta-stram skhyatasmin | k d ty ha k tnte k ta-niraye
sarve karma-hetnpravartaka paramtmeti niraya-kri ty artha | antarymi-
8
Bhagavad-g t chapter 18
brahmae viditam etat | ihpi sarvasya chah di (G t 15.15) ity dy ukta| vak yate ca
vara sarva-bhtnm (G t 18.61) ity di ||

Verse 14

B ~ d d = ~H l
HH ~=8 "H =H ll!Hll

r dhara : tny evha adhi hnam iti | adhi hnaar ram | kart cid-acid-granthir
ahakra | p thag-vidham aneka-prakram | karaacak u-rotrdi | vividh kryata
svarpata ca | p thag-bhta-ce prpnd nvypr | atraitad eva pacama
kraadaivam | cak ur-dy-anugrhakam ditydi-sarva-prerakontarym v ||14||

Vivantha : tny eva gaayati adh ti | adhi hnaar ra| kart cij-jaa-granthir
ahakra, karaacak u-rotrdi | p thag-vidham aneka-prakram | p thak-ce
prpnd np thag-vypr | daivasarva-prerakontarym ca ||14||

Baladeva : tny eva gaayati adh ti | adhi h yate j venety adhi hnaar rakart j va
asya jt tva-kart tve rutir ha e a hi dra sra ity (PranaU 4.9) din | strakra ca
jota eva (Vs 2.3.18) iti kart strrthavattvt (Vs 2.3.26) ity di ca | karaa
rotrdisamanaskam | p thag-vidhakarma-ni pattau p thag-vypram | vividh ca
p thak-ce prpnd nnn-vidh p thag-vypr | daivacety atra karma-
ni pdake hetu-pracaye daivasarvrdhyaparabrahma pacamam | karma-ni pattv
antarym harir mukhyo hetur ity artha | dehendriya-pra-j vopakaraosau karma-
pravartaka iti nicayavatkarma tat-phale u kart tvbhinivea-sp h-virahitn
karmi na bandhakn ti bhva |

nanu j vasya kart tve pareyatte sati tasya karma sva-niyojyatvpatti, k hdi-tulyatvt |
vidhi-ni edha-stri ca vyarthni syu | svadhiy pravartituna akto niyojyo d a |
ucyate -- pareena dattair dehendriydibhis tenaivhita-aktibhis tad-dhra-bhto j vas
tad-hita-aktibhis tad-dhra-bhto j vas tad-hita-aktika san karma-siddhaye
svecchayaiva dehendriydikam adhiti hati | pareas tu tat-sarvnta-sthas tasminn
anumatidadnas taprerayat ti j vasya sva-dhiy prav tti-niv ttimattvam ast ti na kicic
codyam | evam eva strakro ni tavn part tat tac chakte (? part tac-chrute, 2.3.40)
ity din | nanu muktasya j vasya kart tvana syt, tasya dehendriya-prnvigamd
iti cen na, tad sakalpa-siddhndivynte sattvt ||14||

Verse 15

HSd l
H H H F H ll!7ll

r dhara: ete m eva sarva-karma-hetutvam ha ar reti | yathoktai pacabhi
prrabhyamnakarma tri v evntarbhvyam | ar ra-v-manobhir ity uktar ra
vcikamnasaca trividhakarmeti prasiddhe | ar rdibhi yat karma dharmyam
adharmyav karoti naras tasya karmaa ete paca hetava |

Vivantha : ar rdibhir iti r ravcikamnasaceti karma trividham | tac ca
sarvadvividham | nyyyadharmyavipar tam anyyyam adharmya| tasya
sarvasypi karmaa ete paca-hetava |
9
Bhagavad-g t chapter 18

Baladeva : ar reti -- nyyyastr yam, vipar tam astr yam || 15 ||

Verse 16

H F d dH l
dN{H F " ll!ll

r dhara: tata ki? ata ha tatreti | tatra sarvasmin karmai ete paca hetava iti | eva
sati kevalanirupdhim asagam tmnatu ya kartrapayati
strcryopadebhym asask ta-buddhitvd durmatir asau samyak na payati |

Vivantha : tata ki? ata ha tatreti | tatra sarvasmin karmai ete pacaiva hetava ity
evasati kevalavastuta nisagam evtmnaj vaya kartrapayati, sohak ta-
buddhitvd asask ta-buddhitvd durmatir naiva payati | sojn anda evocyata iti
bhva |

Baladeva : tata ki? ata ha tatreti | tatreti | evasati j vasya kart tve parenumati-
prvake tad-datta-dehdi-spek e ca sati, tatra karmai kevalam evtmnaj vam eva ya
kartrapayati | sa durmatir ak ta-buddhitvd alabdha-jnatvn na payati yathndha

Verse 17

F d H N{F H l
H F $[d N ll!Oll

r dhara: kas tarhi sumatir yasya karma-lepo nst ty uktam ity apek ym ha yasyeti |
aham iti k tohakart ity evambhto bhva | yad v ahak tohakrasya bhva
svabhva | kart tvbhiniveo yasya nsti | ar rd nm eva karma-kart tvlocand ity
artha | ataeva yasya buddhir na lipyate i ni a-buddhy karmasu na sajjate | na
evambhto dehdi-vyatirikttma-dar imn lokn sarvn api prino loka-d y hatvpi
viviktatay sva-d y na hanti, na tat-phalair nibadhyate bandhana prpnoti | ki
puna sattva-uddhi-dvr parok a-jnotpatti-hetubhi karmabhis tasya baddha-akety
artha | tad ukta brahmay dhya karmi sagatyaktv karoti ya | lipyate na sa
ppena padma-patram ivmbhas || (G t 5.10)

Vivantha : kas tarhi sumati cak u mn ity ata ha yasyeti | ahak to ahakrasya
bhva svabhva kart tvbhiniveo yasya nsti ataeva yasya buddhir na lipyate i ni a-
buddhy karmasu nsajjati, sa hi karma-phalana prpnot ti kikartavyam | sa hi karma
bhadrbhadrakurvann api naiva karot ty ha hatvp ti, sa imn sarvn api prino loka-
d y hatvpi sva-d y naiva hanti | nirabhisandhitvd iti bhva | ato na badhyate
karma-phalana prpnot ti |

Baladeva : kas tarhi cak u mn sumatis tatrha yasyeti | yasya puru asya manov tti-
lak ao bhvo nhak ta sva-kart tve pareyattenusandhite sati karmy aham eva
karom ty abhimna-k to na bhavet | yasya ca buddhir na lipyate karma-phala-sp hay, sa
iml lokn na kevalabh md n hatvpi na hanti, na ca tena sarva-loka-hananena
karma nibadhyate lipyate || 17 ||

10
Bhagavad-g t chapter 18
Verse 18

H d=" l
d d d H dF ll

r dhara: hatvpi na hanti na nibadhyate ity etad evopapdayitukarma-codany
karmrayasya ca karma-phald nca trigutmakatvn nirguasytmanas tat-
sambandho nst ty abhipryea karma-codankarmrayacha jnam iti | jnam
i a-sdhanam etad iti bodha | jeyam i a-sdhanakarma | parijt evambhta-
jnraya | evatrividh karma-codan | codyate pravartyatenay iti codan | jndi-
trayakarma-prav tti-hetur ity artha | yad v codaneti vidhir ucyate | tad uktabha ai
codan copadea ca vidhi caikrtha-vcina iti | tata cyam artha ukta-lak aa
trigutmakajndi-trayam avalambhya karma-vidhi pravartate iti | tad ukta
traiguya-vi ay ved iti | tath ca karaasdhakatamam | karma ca kartur psitatamam |
kart kriy-nirvartaka | karma sag hyatesminn iti karma-sagraha | karadi trividha
krakam | kriyraya ity artha | sampradndi kraka-trayatu parasparay kriy-
pravartakam eva kevalam | na tu sk t kriyyraya | ata karadi-trayam eva
kriyraya ity uktam ||

Vivantha : tad evabhagavan-mata ukta-lak aa sttvikas tyga eva sannyso
jninm, bhaktntu karma-yogasya svarpeaiva tygovagamyate | yad uktam
ekdae bhagavataiva

jyaiva gun do n
maydi n api svakn |
dharmn santyajya ya sarvn
mbhajet sa ca sattama || (BhP 11.11.37) iti |

asyrtha svmi-caraair vykhyto yath may veda-rpedi n api svadharmn
santyajya yo mbhajet sa ca sattama iti | kim ajnato nstikyd v ? na dharmcarae
sattva-uddhyd n gun vipak e do n pratyavy cjya jtvpi mad-dhyna-
vik epatay mad-bhaktyaiva sarvabhavi yat ti d ha-nicayenaiva dharmn santyajya ity
atra dharmn dharma-phalni santyajyeti tu vykhy na gha ate | na hi dharma-phala-
tyge kacid atra pratyavyo bhaved ity avadheyam | ayabhvo bhagavad-vkyntad-
vykhyt ca jnahi citta-uddhim avayam evpek ate, ni kma-karmabhi
citta-uddhi-tratamye v tte eva jnodaya-tratamyabhaven nnyath | ataeva samyag
jnodaya-siddhy-arthasannysibhir api ni kma-karma na kartavyam eva | yad uktam

ruruk or muner yoga
karma kraam ucyate |
yogrhasya tasaiva
ama kraam ucyate || (G t 6.2) iti |

yas tv tma-ratir eva syd
tma-t pta ca mnava |
tmany eva ca santu as
tasya kryana vidyate || (G t 3.17) iti |

bhaktis tu param svatantr mah-prabal citta-uddhinaivpek ate, yad uktam

vikr itavraja-vadhbhir idaca vi o
raddhnvito ya uyd ity dau
11
Bhagavad-g t chapter 18
bhaktiparbhagavati parilabhya kma
h d-rogam v apahinoty acirea dh ra || (BhP 10.33.42) iti |

atra tv tma-pratyayea h d-rogavattve vdhikrii paramy bhakter api prathamam eva
praveas tatas tatraiva kmd nm apagama ca | tath

pravi a kara-randhrea
svnbhva-saroruham |
dhunoti amalak a
salilasya yath arat || (BhP 2.8.5)

iti ca ity ato bhaktyaiva yadi td citta-uddhi syt, tad bhaktai kathakarma
kartavyam iti |

atha prak am anusarma kica na kevaladehdi-vytiriktasytmana jnam eva
jnam, tathtma-tattvam api jeyam, td a-jnraya eva jn , kintv etat trike karma-
sambandho vartate | tad api sannysibhir jeyam ity ha jnam iti | atra codan abdena
vidhir ucyate, yad uktabha ai codan copadea ca vidhi caikrtha-vcina iti |
uktalokrdhasvayam eva vyca e karaam iti yaj jnatat karaa-krakam |
jyateneneti jnam iti vyutpatte | yaj jeyaj vtma-tattva, tad eva karma-krakam |
yas tasya parijt sa kart iti trividha karaakarma kart iti trividhakrakam ity
artha |

karma-sagraha karma ni kma-karmnu hnenaiva sag hyata iti karma-codan
pada-vykhy | jnatvajeyatvajt tvacaitat trayani kma-karmnu hna-
mlakam iti bhva ||18-19||

Baladeva : jna-kavat karma-kepi jndi-trayam asti | tac ca sani hena
karma hena bodhyam iti upadiati jnam iti | jnajeyam parijtety evatrika-
yukt karma-codan jyoti omdi-karma-vidhi codan copadea ca vidhi caikrtha-
vcina ity abhiyuktokte | tat trikasvayam eva vykhyti karaam iti | yaj jnatat
karaajyatenena iti nirukte karaa-krakam ity artha | yaj-jeyakartavya
jyoti omdi tat karma-krakam | yas tu tasya paritonu hnena jt, sa karteti kart -
krakam | evakarma-sagraho jyoti omdi karma-vidhis trividha karadi-kraka-
traya-sdhya codan-sagraha-abdayor aikyrtha || 18 ||

Verse 19

d = d = H " l
F ~H ll!\ll

r dhara tata ki? ata ha jnam iti | gu samyak krya-bhedena khyyate
pratipdyantesminn iti gua-sakhynaskhya-stram | tasmin jnaca karma ca
kart ca pratyekasattvdi-gua-bhedena tridhaivocyate | tny api jnd ni
vak yamni yathvat u | tridhaivety eva-kro gua-trayopdhi-vyatireketmana
svata karmi prati edhrtha | caturdeedhyye tatra sattvanirmalatvd ity din
gunbandhakatva-prakro nirpita | saptadaedhyye yajante sttvik devn ity
din gua-k ta-trividha-svabhva-nirpaena rajas-tama-svabhvaparityajya
sttvikhrdi-sevay sttvika svabhva sampdan ya ity uktam | iha tu kriy-kraka-
phald nm tma-sambandho nst ti darayitusarve trigutmakatvam ucyate iti
vie o jtavya ||19||
12
Bhagavad-g t chapter 18

Baladeva jnam iti gua-sakhyne gua-nirpake stre caturdae tatra sattva
nirmalatvd ity din gunbandhakat-prakra | saptadae yajante sttvik devn ity
din gua-k ta-svabhva-bheda cokta | iha tu gua-sajnjnd n
traividhyam ucyata iti bodhyam ||19||

Verse 20

FH9 d H l
H H9 H{ FHd ll-ll

r dhara tatra jnasya sttvikdi-traividhyam ha sarva-bhte v iti tribhi | sarve u
bhte u brahmdi-sthvars te u vibhakte u parasparavyav tte v avibhaktam
anusyutam ekam avyayanirvikrabhvaparamtma-tattvayena jnenek ata
locayati taj jnasttvikaviddhi || 20||

Vivantha sttvikajnam ha -- sarva-bhte v iti | ekabhvam ekam eva
j vtmnann-vidha-phala-bhogrthakramea sarva-bhte u manu ya-deva-tiryag-
di u vartamnam avyayanavare v api te v anavaravibhakte u paraspara
vibhinne v apy avibhaktam eka-rpayena karma-sambandhin jnenek ate tat
sttvikajnam ||20||

Baladeva sttvika-jnam ha -- sarveti | sarva-bhte u deva-manu ydi u dehe u
nn-karma-phala-bhogt kramea vartamna-bhvaj vtmnayenaikav k yate |
avyayanavare u te v anavaravibhakte u mitho-bhinne u te v avibhaktam eka-
rpaca yena tav k yate taj jnasttvikam aupani ad-avivikttma-jnatad ity
artha ||20||

Verse 21

~= H ~H l
H FH9 9 H{ F ll-!ll

r dhara : rjasa-jnam ha p thaktveneti | p thaktvena tu yaj jnam ity asyaiva
vivaraam | sarve u bhte u nn-bhvn vastuta evnekn k etrajn p thag-vidhn
sukhitva-dukhitvdi-rpea vilak an yena jnena vetti taj jnarjasaviddhi
||21||

Vivantha : rjasajnam ha sarva-bhte u j vtmana p thaktvena yaj jnam iti |
deha-na evtmano na ity asurmatam | ataeva p thak p thag dehe u p thak p thag
evtmeti tath stra-karat p thag-vidhn nnbhvn nnbhipryn | tm sukha-
dukhraya iti | sukha-dukhdyanraya itii jaa iti cetana iti vypaka iti | au-svarpa
iti | aneka iti itydi kalpn yena eka itydi veda tad rjasam ||21||

Baladeva : rjasa-jnam ha p thaktveneti | sarve u bhte u deva-manu ydi-dehe u
j vtmana p thaktvena yaj jnadeha-vina evtma-vina iti yaj jnam ity artha |
yena ca nn-vidhn bhvn abhipryn vetti | deha evtmeti dehd anyo deha-parima
tmeti | k aika-vijnam tmeti nityvajna-mtra-vibhur tmeti | dehd anyo nava-
vie a-gurayojao vibhur tmety evalokyatika-jaina-bauddha-myi-trkikdi-vdn
yena jnti tad rjasajnam ||21||

13
Bhagavad-g t chapter 18
verse 22

dmH"dF d Fd l
H~H" = F" ll--ll

r dhara : tmasajnam ha yad iti | ekasmin krye dehe pratimdau y k tsnavat
paripravat sattama etvn eva tmevaro y ity abhinivea-yuktam ahaituka
nirupapattika| atattvrthavat paramrthvalambana-nyam | ataevlpatuccham |
alpa-vi ayatvt | alpa-phalatvc ca | yad evambhtajnatat tmasam udh tam ||22||

Vivantha : tmasajnam ha yat tu jnam ahaitukam autpattikam eva ataeva
ekasmin krye laukika eva snna-bhojana-pna-str -sambhoge tat-sdhane ca karmai
saktam | na tu vaidike karmai yaja-dndau | ataevtattvrthavat tatra tattva-rportha
kopi nst ty artha | alpapanm iva yat k udratat tmasajnam | dehdy-
atiriktatvena tat-padrtha-jnasttvikam | nnvda-pratipdakanyydi-stra-
jnarjasam | snna-bhojandi-vyavahrika-jnatmasam iti sak epa ||22||

Baladeva : tmasajnam ha yat tv iti | yat tu jnam ahaitukasvbhvikana tu
strd dhetor jnam | ataevaikasmin laukike snnaa-bhojana-yo ita-prasagdau krye |
na tu vaidike yga-dndau saktak tsnavat prantodhikam ast ty artha |
ataevtattvrthavad yatra tattva-rportho nsti | alpapav-di-sdhrayt tucchatal
laukika-snna-bhojandi-jnatmasam ||22||

Verse 23

F]9 d l
F d FHd ll-ll

r dhara: idn trividhakarmha niyatam iti tribhi | niyatanityatay vihitam |
saga-rahitam abhinivea-nyam | arga-dve ata putrdi-pr ty vatru-dve ea v yat
k tana bhavati | phalaprptum icchat ti phala-prepsu | tad-vilak aena ni kmea
kartr yat k takarma tat sttvikam ucyate ||23||

Vivantha: trividhajnam uktv trividhakarmha niyatanityatay vihita
saga-rahitam abhinivea-nyam ataevrga-dve ato rga-dve bhyvinaiva k tam
aphalepsun phalkk -rahitenaiva kartr k takarma yat sttvikam ||23||

Baladeva: atha karma-traividhyam ha niyatam iti tribhi | niyatasva-varrama-
vihitam | saga-rahitam kart tvbhinivea-varjitam | arga-dve ata k tak rtau rgd
ak rtau dve c ca yan na k ta, kintv varrcanatayivphala-prepsun phalecch-nyena
yat karma k tatat sttvikam ||23||

Verse 24

dF d Fd H l
NF "F" ll-Hll

14
Bhagavad-g t chapter 18
r dhara: rjasakarmha yad iti | yat tu karma kmepsun phalaprptum icchat
shakrea mat-sama
1
konya rotriyost ty evanirhhakra-yuktena ca kriyate |
yac ca punar bahulysam atiklea-yuktatat karma rjasam udh tam ||24||

Vivantha: kmepsunlphakravatety artha | shakretyahakravatety artha
||24||

Baladeva: yat kmepsun phalkk i shakrea kart tvbhinivein janena
bahulysam atiklea-yuktakarma kriyate tad rjasam ||24||

Text 25

N F = 9 l
" d F ll-7ll

r dhara: tmasakarmha anubandham iti | anubadhyata iti anubandha pacd-bhvi
ubhubham | k ayavitta-vyayam | hispara-p m | pauru aca sva-smarthyam
anapek yparylocya kevalamohd eva yat karmrabhyate tat tmasam ucyate ||25||

Vivantha: anu karmnu hnnantaram yatybhvinabandharja-dasyu-yama-
dtdibhir bandhana| k ayadharma-jndy-apacayam | hissvasya naca
anapek yparylocya pauru avyavahrika-puru a-mtra-kartavyakarma mohd
ajnd eva yad rabhyate tat tmasam ||25||

Baladeva: anu karmnu hnnantaram bandharja-dta-yama-dta-k tam | k aya
dharmdi-vinam | hispri-p m | pauru asabalacnavek ya yat karma
mohd rabhyate tat tmasam ||25||

Verse 26

F]'H" FFH l
F{HF{HHd d FHd 3 ll-ll

r dhara: kartratrividham ha mukta-saga iti tribhi | mukta-sagas tyaktbhinivea
| anahavd garvokti-rahita | dh tir dhairyam | utsha udyama | tbhysamanvita
sayukta | rabdhasya karmaa siddhv asiddhau ca nirvikro har a-vi da-nya |
evambhta kart sttvika ucyate ||26||

Vivantha: trividhakarmoktam | trividhakartram ha mukta-saga iti ||26||

Baladeva: atha kart -traividhyam ha mukteti tribhi | mukta-saga kart tvbhinivea-
phalecch-nya | anahavd garvokti- nya | dh tir rabdha-karma-prti-
paryantvarjan ya-dukha-sahi ut | utshas tad-anu hnodyata-cittat tbhy
samanvita | nu agika-phalasya siddhv asiddhau ca nirvikro sukhena dukhena ca
rahita | d a kart sttvika ||26||

verse 27


1
Text reads m yat sama.
15
Bhagavad-g t chapter 18
dF= Fd'= l
9dH d F d ll-Oll

r dhara: rjasakartram ha rg ti | rg putrdi u pr timn | karma-phala-prepsu
karma-phala-km | lubdha parasvbhil | histmako mraka-svabhva |
lbhlbhayor har a-okbhym anvita sayukta kart rjasa parik rtita ||27||

Vivantha: rg karmay sakta | lubdho vi aysakta ||27||

Baladeva: rg str -putrdi v sakta | karma-phala-prepsu pau-putrnna-svargdi v
atisp haylu | lubdha karmpek ita-dravya-vyayk ama | histmaka parn prap ya
karma kurva | auci karmpek ita-vihita-uddhi-nya karma-phala-siddhi-tad-
asiddhyor har a-okbhym anvita | d a kart rjasa ||27||

verse 28

d F= dd'F l
H9" "F = d F 3 ll-ll

r dhara: tmasakartram ha ayukta iti | ayuktonavahita | prk to viveka-nya |
stabdhonamra | a ha akti-ghana-kr | naik tika para-v tti-chedana-para |
alasoprav tti- la [vi d ] kartavye v api sarvadvasanna-svabhva | d rgha-str ca
kartavynd rgha-prasraa sarvad manda-svabhva | yad adya vo v kartavyatan
msenpi na karoti | ya caivambhta sa kart tmasa ucyate ||28||

kart -traividhyenaiva jtur api traividhyam uktabhavati | karma-traividhyena ca
jeyasypi traividhyam uktajtavyam | buddhes traividhyena karaasypi traividhyam
uktabhavi yati ||28||

Vivantha ayuktonaucitya-kr prk ta prak tau sva-svabhva eva vartamna, yad
eva sva-manasi yti tad evnuti hati, na tu guror api vaca pramayat ty artha |
naik tika parpamna-kart |

tad evajnibhir ukta-lak aa sttvika eva tyga kartavya sttvikam eva karma-
ni hajnam raya yasttvikam eva karma kartavyasttvikenaiva kartr
bhavitavya| e a eva sannyso jninm iti me jnaprakarartha-ni kar a |
bhaktntu trigut tam eva jnatrigut tame karma bhakti-yogkhya
trigut t eva kartra | yad uktabhagavataiva r mad-bhgavate

kaivalyasttvikajna
rajo vaikalpikatu yat |
prk tatmasajna
man-ni hanirguasm tam || (BhP 11.25.24) iti |

lak aabhakti-yogasya
nirguasya hy udh tam || (BhP 3.29.11) iti |

sttvika krakosag
rgndho rjasa sm ta |
tmasa sm ti-vibhra o
nirguo mad-apraya || (BhP 11.25.26) iti |
16
Bhagavad-g t chapter 18

kica na kevalam etat trikam eva bhakti-mate gut tam api tu bhakti-sambandhi sarvam
eva gut tam | yad uktatatraiva

sttvikydhytmik raddh
karma-raddh tu rjas |
tmasy adharme y raddh
mat-sevytu nirgu || (BhP 11.25.27) iti |

vanatu sttviko vso
grmo rjasa ucyate |
tmasadyuta-sadana
man-niketatu nirguam || (BhP 11.25.25) iti |

sttvikasukham tmottha
vi ayotthatu rjasam |
tmasamoha-dainyottha
nirguamad-aprayam || (BhP 11.25.29) iti |

tad evagut tnbhaktnbhakti-sambandh ni jna-karma-raddhdau sva-
sukhd ni sarvy eva gut tni | sttviknjninjna-sambandh ni tni sarvi
sttvikny eva | rjasnkarmitni sarvi rjasny eva | tmasnm
ucch khalntni sarvi tmasny eveti r -g t-bhgavatrtha-d y jeyam |
jninm api punar antima-dayjna-sannysnantaram urvaritay kevalay
bhaktyaiva gut tatvacaturdadhyya uktam ||28||

Baladeva : ayuktonaucitya-k t | prk ta prak tau svabhve vartamna sva-prak ty-
anusreaiva, na tu strnusrea karma-k d ity artha | stabdhonamra a ha sva-
akti-gopana-k t | naik tika parpamna-k t | alasa prrabdhe karmai ithila | vi d
okkula | d rgha-str divasaika-kartavyavar epi yo na karoti | d a kart
tmasa ||28||

verse 29

N{" H MH l
9 ~= ll-\ll

r dhara: idn buddher dh te ca traividhyapratijn te buddher bhedam iti |
spa ortha ||29||

Vivantha: jnibhi sarvam api vastu sttvikam evopdeyam iti jpayitubuddhy-
d nm api traividhyam ha buddher iti ||29||

Baladeva: evajna-jeya-parijt traividhyam uktv buddhi-dh tyos tad vaktu
pratijn te buddher iti | sphu rtham ||29||

verse 30

H = H = dd l
N = H N{ F ~ FHd llll

17
Bhagavad-g t chapter 18
r dhara: atra buddhes traividhyam ha prav tticeti tribhi | prav ttidharme |
niv ttim adharme | yasmin dee kle ca yat kryam akryaca | bhaybhaye krykrya-
nimittau arthnarthau | kathabandha kathav mok e iti y buddhir antakaraa
vetti s sttvik | yay pumn vett ti vaktavye karae kart tvopacra k hni pacant tivat
||30||

Vivantha: bhaybhaye sasrsasra-hetuke ||30||

Baladeva: tatra buddhes traividhyam ha prav tticeti tribhi | y buddhir dharme
prav ttim adharmn niv ttica vetti, yay vett ti vaktavya y vett ti karae kart tvam
upacaritam | ku hra chinatt tivat | ni kmakarma kryasa-kmatv akryam iti
krykrye y vetti astr ya-prav ttito bhayastr ya-prav ttitas tv abhayam iti
bhaybhaye y vetti, bandhasasra-ythtmyamok atac-cheda-ythmyaca y
vetti s buddhi sttvik ||30||

verse 31

= d =dH = l
~H N{ F ~ F ll!ll

r dhara: rjas buddhim ha yayeti | ayathvat sandehspadatvenety artha | spa am
anyat ||31||

Vivantha: ayathvat asmayaktayety artha ||31||

Baladeva: rjas buddhim ha yayeti | ayathvad asamyatvena ||31||

verse 32

FH l
FH~ H N{ F ~ F ll-ll

r dhara: tmas buddhim ha adharmam iti | vipar ta-grhi buddhis tmas ty artha |
buddhir antakaraaprvoktam | jnatu tad-v tti | dh tir api tad-v ttir eva | yad v
antakaraasya dharmio buddhir apy adhyavasya-lak a v ttir eva | icch-dve d n
tad-v tt nbahutvepi dharmdharma-bhaybhaya-sdhanatvena prdhnyd ets
traividhyam uktam | upalak aacaitad anysm ||32||

Vivantha: y manyata iti | ku hra chinatt tivat yay manyata ity artha ||32||

Baladeva : tmas buddhim ha adharmam iti | vipar ta-grhi buddhis tmas ty artha
| sarvrthn vipar tni sdhum asdhum asdhuca sdhu, paratattvam aparam
aparaca tattvaparam ity evasarvn arthn vipar tn manyata ity artha ||32||

verse 33

" l
= F ~ FHd llll

18
Bhagavad-g t chapter 18
r dhara: idn dh tes traividhyam ha dh tyeti tribhi | yogena cittaiggrea
hetunvyabhicriy vi ayntaram adhrayanty yay dh ty manasa prnm
indriyca kriy dhrayate niyacchati s dh ti sttvik ||33||

Vivantha: dh tes traividhyam ha dh tyeti ||33||

Baladeva : dh tes traividhyam ha dh tyeti tribhi | yay mana-prendriy
yogopya-bht kriy puru o dhrayate, s dh ti sttvik | k d ety ha yogeneti |
yoga partma-cintanatenvyabhicriy tad anyavi ayam ag hantyety artha ||33||

verse 34

d~ ' l
F] d_ F ~ F llHll

r dhara: rjas dh tim ha yay tv iti | yay tu dh ty dharmrtha-kmn prdhnyena
dhrayate na vimucati | tat-sagena phalkk ca bhavati s rjas dh ti |

Vivantha no comment

Baladeva : sa-kma-vidvat-prasagena phalkk puru a | yay dharmd n tat-
sdhana-bht mana-prendriya-kriy dhrayatee, s dh ti rjas |

verse 35

FH d H9" "H = l
H " F ~ F ll7ll

r dhara : tmas dh tim ha yayeti du viveka-bahul medh yasya sa durmedh
puru o yay dh ty svapnd n na vimucati puna punar vartayati | svapnotra nidr s
dh tis tmas ||35||

Vivantha no comment

Baladeva : yay svapnd n na vimucati durmedhs tn dhrayaty eva, s dh tis tmas |
svapno nidr, mado vi aya-bhoga-jo garva | svapndi-abdais tad-dhetu-bht mana-
prendriya-kriy yay dhrayate s tmas dh tir ity artha ||35||

verse 36-37

F H" H 9 l
F" " = llll
" H9H ' l
F FHd N{F" llOll

r dhara: idn sukhasya traividhyapratijn terdhena sukham iti | spa ortha ||36||
tatra sttvikasukham ha abhysd iti srdhena | yatra yasmi ca sukhebhysd
atiparicayd ramate | na tu vi aya-sukha iva sahas ratiprpnoti | yasmin ramama ca
19
Bhagavad-g t chapter 18
dukhasyntam avasnanitargacchati prpnoti | k d atat ? yat tat kim apy agre
prathamavi am iva mana-sayamdh natvd dukhvaham iva bhavati | parime tv
am ta-sad am | tma-vi ay buddhir tma-buddhi | tasy prasdo rajas-tamo-mala-
tygena svacchatayvasthnam | tato jtayat sukhatat sttvikaprokta
yogibhi ||37||

Vivantha sttvikasukham ha srdhena abhyst punar anu land eva ramate, na tu
vi aye v ivotpattyaiva ramata ity artha | dukhntanigacchati yasmin ramama
sasra-dukhatarat ty artha ||36|| vi am iveti indriya-mano-nirodho hi prathama
dukhada eva bhavat ti bhva ||37||

Baladeva : atha sukha-traividhyaprat jn te sukhatv ity ardhakena | tatra sttvika
sukham ha abhysd iti srdhakena | abhyst puna puna pari land yatra ramate, na
tu vi aye v ivotpatty | yasmin ramamo dukhntanigacchati sasratarati ||36||
yac cgre prathamavi am iva mana-sayama-klea-sattvd vivikttma-prakc
ctidukhvaham iva bhavati | parime samdhi-paripke saty am topamaviviktma-
prakt p y a-pravha-niptavad bhavati | yac ctma-sambandhiny buddhe prasdj
jyate tat sttvikasukham | tat-prasda ca vi aya-sambaandha-mlinya-viniv tti ||37||

verse 38

H9"FU"' l
H9H F F F llll

r dhara : rjasasukham ha vi ayeti vi aym indriyca sayogd yat tat
prasiddhastr -sasargdi-sukham am tam upam yasya td abhavaty agre
prathamam | parime tu vi a-tulyam ihmutra ca dukha-hetutvt | tat sukharjasa
sm tam ||38||

Vivantha : yad am topamapara-str -sambhogdikam ||38||

Baladeva : vi ayair yuvati-rpa-spardibhi sahendriycak us tv agd nsayogt
sambandht yad agre prvam am topamam atisvdu-parimevasne tu niraya-hetutvd
vi opamam atidukhvahabhavati tad rjasasukham ||38||

verse 39

" =N = F l
"F"~ F" ll\ll

r dhara : tmasasukham ha yad iti | agre ca prathama-k aenubandhe ca pacd api
yat sukham tmano moha-karam | tad evha nidr lasyaca pramda ca
kartavyrthvadhraa-rhityena mano-grhyam etebhya utti hati yat sukhatat
tmasam udh tam ||39||

Vivantha : no comment

Baladeva : yad-agrenubhava-kle anubandhe pacd vipka-kle ctmano mohana
vastu-ythtmyvaraka, yac ca nidrdibhya utti hati jyate tat tmasasukham |
lasyam inidriya-vypram ndyam | pramda krykryvadhnbhva ||39||

20
Bhagavad-g t chapter 18
verse 40

"F ~ H "H "H9 H l
FH d " F llHll

r dhara : anuktam api sag han prakarartham upasaharati na tad iti | ebhi prak ti-
sambhavai sattvdibhis tribhir guair muktapri-jtam | anyad v yat syt tat |
p thivymanu ya-lokdi udivi deve u ca kvpi nst ty artha ||40||

Vivantha : anuktam api sag han prakarartham upasaharati neti tat sattvapri-
jtam anyac ca vastu-mtrakvpi nsti yad ebhi prak tijais tribhir guair mukta
rahitasyd ata sarvam eva vastu-jtatrigutmaka| tatra sttvikam evopdeya
rjasa-tmase tu nopdeya iti prakaraa-ttparyam ||40||

Baladeva : prakarartham upasahann anuktam api sag hti na tad iti | p thivy
manu ydi u divi svargdau deve u ca prak tisas e u brahmdi-stambnte v ity
artha | tat sattvapri-jtam anyac ca vastu nsti | yad ebhi prak tijais tribhir guair
muktavirahitasyt | tath ca trigutmake u vastu u sttvikasyaivopayogitvt tad eva
grhyam anyat tu tyjyam iti prakarartha ||40||

verse 41

NQH " = l
d H FHHH llH!ll

r dhara : nanu ca yady evasarvam api kriy-kraka-phaldikapri-jtaca
trigutmakam eva tarhi katham asya mok a ity apek ysva-svdhikra-vihitai
karmabhi paramevarrdhant tat-prasda-labdha-jnenety evasarva-g trtha-sra
sag hya pradarayituprakarantaram rabhate | brhmaety di yvad adhyya-
sampti | he parantapa he atru-tpana | brhmank atriyvica drca
karmi pravibhaktni prakar ea vibhgato vihitni | drsamst p thak-karaa
dvijatvbhvena vailak ayt | vibhgopalak aam ha svabhva sttvikdi prabhavati
prdurbhavati yebhyas tair guair upakak aa-bhtai | yad v svabhva prva-janma-
saskra | tasmt prdurbhtair ity artha | sattvopasarjana-raja-pradhn k atriy |
tama-upasarjana-raja-pradhn vaiy | raja-upasarjana-tama-pradhn dr ||41||

Vivantha : kica trigutmakam api pri-jtasvdhikra-prptena vihita-karma
paramevaram rdhya k trth bhivat tyha brhmaeti abhi | sva-bhvenotpattyaiva
prabhavanti prdurbhavanti ye gu sattvdayas tai prakar ea vibhaktni p thak-k tni
karmi brhmad nvihitni sant ty artha ||41||

Baladeva : yadyapi sarvi vastni trigutmakni tathpi brhmadaya cet sva-vihitni
karmi bhagavad-rdhana-bhvennuti heyus tad tni jna-ni hm utpdya
mocakni bhavanti ti vaktuprakaraam rabhate brhmaeti a kena | dra
samst p thak-karaadvijatvbhvt | brhmad ncaturkarmi svabhv-
prabhavair guai saha strea pravibhaktni, svabhva prktana-saskras tasmt
prabhavanti ye gu sattvdys tai saha strea te karmi vibhajyoktni | eva
guaka-brhmadayas te m etni karm ti tatra sattva-pradhno brhmaa
prantatvt sattvopasarjan-raja-pradhna k atriya vara-svabhvatvt, tama-
upasarjana-raja-pradhno vi ihpradhnatvt rajaupasarjanatamapradhna dro
mha-svabhvatvt | karmi tv agre vcyni ||41||
21
Bhagavad-g t chapter 18

verse 42

"F = HH = l
HF NQd FHH llH-ll

r dhara : tatra brhmaasya svbhvikni karmy ha ama iti | ama cittoparama |
damo bhyendriyoparama | tapa prvoktar tdi | aucabhybhyantaram |
k nti k am | rjavam jutaiva ca | jnavijna| stikyam stika-bhva
raddadhntgamrthe u | brhmyakarma brhmaa-jte karma svabhvajam | yad
uktasvabhva-prabhavair guai pravibhaktn ti tad evoktasvabhvajam iti ||42||

Vivantha : tatra sattva-pradhnnbrhmansvabhvikni karmy ha ama iti |
amontarindirya-nigraha | damo bhyendriya-nigrahas tapa ar rdi jna-vijne
strnubhavotthe stikyastrrthe d ha-vivsa evam di brahma-karma
brhmaasya karma svabhvajasvbhvikam ||42||

Baladeva : brhmaasya svbhvikakarmha ama iti | amonta-karaasya sayama |
damo bahi-karaasya tapa str ya-kya-klea | aucadvividham uktam | k nti
sahi ut rjavam avakratvam | jnastrt parvara-tattvvagama | vijnatasmd
eva tad-eknta-dharmdhigama | stikyasarvaveda-vedyo harir nikhilaika-karaasva-
vvihitai karmabhir rdhita kevalay bhakty ca santo ita sva-paryantasarvam
arpayat ti strdhigaterthe satyatva-vinicaya | etat svbhvikabrahma-karma | tathpi
sattva-prdhnyd brhmaasyeti bhaiti | evam uktavi un

k am satyadama auca
dnam indriya-sayama |
ahis guru-ur
t rthnusaraaday ||

rjavalobha-nyatva
deva-brhmaa-pjanam |
anabhyasy ca tath
dharma-smnya ucyate || iti ||42||

verse 43

" { = l
"H d FHH llHll

r dhara: k atriyasya svbhvikni karmy ha auryam iti | auryaparkrama | teja
prgalbhyam | dh tir dhairyam | dk yakaualam | yuddhe cpy apalyanam
aparmukhat | dnam audryam | vara-bhvo niyamana-akti | etat k atriyasya
svbhvikakarma ||43||

Vivantha: sattvopasarjana-raja-pradhnnk atriykarmha aurya
parkrama teja prgalbhyadh tir dhairya vara-bhvo loka-niyant tvam ||43||

Baladeva: k atriyasyha auryam iti | auryayuddhe nirbhay prav tti | teja parair
adh yatvam | dh tir mahaty api saka e dehendriynvasda | dk yakriy-siddh-
kaualam | yuddhe sva-m tyu-nicayepy apalyanam tatrvaimukhyam | dnam
22
Bhagavad-g t chapter 18
asakocaena sva-vitta-tyga | vara-bhva praj-planrtha itavye u santige u
prabhutva-akti-praka | etat k atriyasya svbhvikakarma ||43||

verse 44

d9H Hd FHH l
=d d "F FHH llHHll

r dhara: vaiya-drayo karmy ha k ti | k i kar aam | g rak at ti gau-rak a |
tasya bhvo gaurak yam | puplyam ity artha | vijyakraya-vikraydi | etad
vaiyasya svabhvajakarma | travarika-paricarytmakadrasypi svabhvajam ||44||

Vivantha: tama-upasarjana-raja-pradhnnkarmha k ti | g raksat ti go-rak as
tasya bhvo gaurak yam | raja-upasarjana-tama-pradhnndrkarmha
paricarytmakabrhmaa-k atriya-viparicary-rpam ||44||

Baladeva: vaiyasyha k ti | anndy-utpattaye haldin bhmer vilekhanak i |
puplyagorak yam | vaik-karma vijyakraya-vikraya-laksaam | v ddhau dhana-
prayoga ku dam apy atrntargatam etat svabhva-siddhavaiya-karma | atha
drasyha par ti | brhmad ndvijanmanparicary drasya svbhvikakarma |
etni cturramya-karmam upalak ani ||44||

verse 45

FH FH d FF{ l
FHd F{ ~ H" llH7ll

r dhara: evambhtasya brhmadi-karmao jna-hetutvam ha sve sve iti | sva-
svdhikra-vihite karmay abhirata parini hito nara sasiddhijna-yogyat
labhate | karmajna-prpti-prakram ha sva-karmeti-srdhena | sva-karma-
parini hito yath yena prakrea tattva-jnalabhate tat prakra u ||45||

Vivantha: no comment

Baladeva: uktnkarmajna-hetutm ha sve sve iti | sva-sva-varrama-vihite
karmay abhiratas tad-anu ht nara sasiddhivia-tantuvat karmntargatajna-
ni hlabhate | nanu bandhakena karmavimocik jna-ni h katham iti ced
buddhi-vie d ity ha sva-karmeti ||45||

verse 46

H FH" l
FHd F{ H" H llHll

r dhara: tam evha yata iti | yatontathmia paramevard bhtnprin
prav tti ce bhavati | yena ca kratman sarvam idavivatatavyptam | tam
varasva-karmabhyarcya pjayitv siddhilabhate manu ya ||46||

Vivantha: yata paramevart | tam evbhyarcya ity anena karma paramearas tu yatv
iti manas tad-arpaam eva tad-abhyarcanam ||46||
23
Bhagavad-g t chapter 18

Baladeva: yata iti | yata paramevard bhtnjanmdi-lak a prav ttir bhavati ,
yena cedasarvajagat tavyptatam indrdi-devattmanvasthitasva-vihitena
karmabhyarcya etena karma sva-prabhus tu yatu iti manas tasmis tat samarpya
mnava siddhijna-ni hvindati ||46||

verse 47

FH H FHB l
FHH d dH dN9 llHOll

r dhara: svakarmeti vie aasya phalam ha reyn iti | viguopi sva-dharma samyag-
anu hitd api para-dharmt reyn re ha | na ca bandhu-vadhdi-muktd yuddhde
svadharmd bhik andi para-dharma re ha iti mantavyam | yata svabhvena
prvoktena niyataniyamenoktakarma kurvan kilbi anpnoti ||47||

Vivantha: na ca kriydibhi sva-dharmarjasaca v k ya tatra anabhirucy
sttvikakarma kartavyam ity ha reyn iti | para-dharmt re hd api svanu hitt
samyag anu hitd api svadharmo viguo nik opi samyag-anu htum aakyopi
re ha | tena bandhu-vadhdi-doavattt sva-dharmayuddhatyaktv bhik andi-
rpa-para-dharmas tvay nnus heya iti bhva ||47||

Baladeva: nanu k atriydi-dharmrjasditvt te u ruci-nyai k atriydibhi
sttviko brahma-dharma evnu heya iti cet tatrha reyn iti | sva-dharmo vigua
nik opi samyag-anu hitopi v para-dharmd utk t svanu hitc ca reyn atipraasto
vihitatvt |

verse 48

F d d F"9 l
FH "9 HH llHll

r dhara: yadi puna skhya-d ya sva-dharme his-lak aado amatv para-
dharmare hamanyase tarhi sado atvapara-dharmepi tulyam ity ayenha
sahajam iti | sahajasvabhva-vihitakarma sa-do am api na tyajet | hi yasmt sarvepy
rambh d d rthni sarvy api karmi do ea kenacid v t vypt eva | yath
sahajena dhmengnir v ta itivat | ato yathgner dhma-rpado am apk tya pratpa
eva tama- tdi-niv ttaye sevyate tath karmaopi do avihya gua eva sattva-
uddhaye sevyata ity artha ||48||

Vivantha: na ca sva-dharme eva kevalado ost ti mantavyam, yata para-dharme v api
do a kacid asty evety ha sahajam iti | sahajasvabhva-vihitahi yata sarvepy
rambh d d a-sdhanni karmi do ev t eva | yath dhmena do ev ta eva
vahnir d yate | ato dhma-rpado am apk tya tasya tpa eva tama- tdi-niv ttaye
yath sevyate tath karmaopi do avihya gua eva sattva-uddhaye sevya ity
bhva ||48||

Baladeva: na khalu k atriydi-dharm eva yuddhdaya sa-do | brahma-dharm ca
tathety ha sahajam iti | sahajasvabhva-prptakarma sado am api hisdi-miram
api na tyajed api tu vihitatvt kuryd eva | nirdo atva-buddhy brahma-karma cared ity
artha yata sarveti | sarve brhmadi-varnm rambh karmi
24
Bhagavad-g t chapter 18
trigutmakatvd dravya-sdhyatvc ca smnyata kenacid do ev t vypt eva
bhavanti | dhmenevgnir iti yathgner dhmam apk tya tdi-niv ttaye tpa
sevyate | tath karmabhagavad-arpaena do anirdhytma-daranya jna-
janakatva sevya iti bhva ||48||

verse 49

FN{ FH HF l
dF{ FF llH\ll

r dhara: nanu karmai kriyame kathado a-prahena gua eva sampadyata
ity apek ym ha asakta-buddhir iti | asakt saga-ny buddhir yasya | jittm
nirahakra | vigata-sp ha vigat sp h phala-vi ayecch yasmt sa | evambhtena
sagatyaktv phalacaiva sa tyga sttviko mata (G t 18.9) | ity evaprvoktena
karmsakti-tat-phalayos tyga-lak aena sannysena nai karmyasiddhisarva-karma-
niv tti-lak asattva-uddhim adhigacchati | yadyapi saga-phalayos tygena
karmnu hnam api nai karmyam eva kart tvbhinivebhvt ( yad uktam naiva kicit
karom ti yukto manyeta tattvavit (G t 5.8) ity di loka-catu ayena ), tathpy anenokta-
lak aena sannysena paramnai karmya-siddhisarva-karmi manas sannyasyste
sukhava (G t 5.13) ity eva-lak aa-pramahasypara-paryym pnoti ||49||

Vivantha: evasati karmai do sn kart tvbhinivea-phalbhisandhi-lak an
tyaktavata prathama-sannysinas tasya klena sdhana-paripkato yogrhatva-day
karmasvarpepi tyga-rpadvit ya-sannysam ha asakta-buddhi sarvatrpi
prk ta-vastu u na sakt sakti-ny buddhir yasya sa | ato jittm va k ta-citto vigat
brahma-loka-paryante v api sukhe u sp h yasya sa | tata ca sannysena karma
svarpepi tygena nai karmyasya paramre hsiddhim adhigacchati prpnoti |
yogrha-daytasya nai karmyam atiayena siddhir bhavat ty artha ||49||

Baladeva: evam ruruk u san-ni ho jna-garbhay karma-ni haynubhta-svarpas
tata karma-ni hsvarpatas tyajed ity ha asakteti | sarvatrtmtirikte u vastu v
asakta-buddhir yato jittm svtmnandsvdena va k ta-man ataeva vigata-sp ha
tmtirikta-vastu-sdhye u nn-vidhe v nande u sp h-nya | svtmnandsvda-
vik epaknkarmasannysena svarpatas tygena paramnai karmya-lak a
siddhim adhigacchati yogrha san | evam evoktat t ye yas tv tma-ratir eva syd
(G t 3.17) ity din ||49||

verse 50

F{ R ~ NQ ~ N l
FFH d B F ll7ll

r dhara: evambhtasya paramahasasya jna-ni hy brahma-bhva-prakram ha
siddhiprpta iti abhi | nai karmya-siddhiprpta san yath yena prakrea
brahma prpnoti tath taprakrasak epeaiva me vacann nibodha | prati hit y
brahma-prpti tm imtath darayitum ha ni h jnasya y pareti | ni h
paryavasnaparisamptir ity artha ||50||

Vivantha: tata ca yath yena prakrea brahma prpnoti brahmnubhavat ty artha |
saiva jnasya ni h par paramonta ity artha | ni h ni patti-nnt ity amara |
25
Bhagavad-g t chapter 18
avidyym uparata-pryyvidyy apy uparamrambhe yena prakrea jna-
sannysak tv brahmnubhavet tabudhyasvety artha ||50||

Baladeva: siddhim iti | vihitena karma harim rdhya tat-prasda-jsarva-karma-
tygnttma-dhyna-ni hprpto yath yena prakrea sthito brahma prpnoti
virbhvita-gu akasvarpam anubhavati | tath taprakrasamsena gadato me
matto nibodha | jnasya y par ni h parea-vi ay jna-ni h tvprati mayocyate
tca u ||50||

verse 51-53

N{H H{ = l
="" H9F= 9 "F = ll7!ll
HHFH H HqF l
H F ll7-ll
d N " d l
H NQ d ll7ll

r dhara: tad evam ha buddhyeti | uktena prakrea viuddhay prvoktay sttviky
buddhy yukto dh ty sttviky tmnatm eva buddhiniyamya nicalk tv
abdd n vi ays tyaktv tad-vi ayau rga-dve au vyudasya buddhy viuddhay yukta
ity d nbrahma-bhyya kalpata iti t t yennvaya ||51|| kica vivikteti | vivikta-sev
uci-devasthy laghv mita-bhoj etair upyair yata-vk-kya-mnasa sayata-vg-
deha-citto bhtv nityasarvad dhynena yo yogo brahma-sasparas tat-para san
dhynvicchedrthapuna punar d havairgyasamyag uprito bhtv ||52|| tata
chakram iti | viraktoham ity dy ahakrabaladurgrahadarpayoga-bald
unmrga-prav tti-lak aaprrabdha-vat prpyamne v api vi aye u kmakrodha
parigrahaca vimucya vie ea tyaktv bald panne u nirma
ma san nta paramm upantiprpto brahma-bhyya brahmham iti
naicalyenvasthnya kalpate yogya ca bhavati ||53||

Vivantha: buddhy viuddhay sttviky dh typi sttvikytmnamano niyamya |
dhynena bhagavac-cintanenaiva ya paro yogas tat-paryaa | balakma-rga-yukta
na tu smarthyam | ahakrd n vimucyety avidyoparama | nta sattva-guasypy
upantimn iti k ta-jna-sannysa ity artha | jnaca mayi sannyaset (BhP 11.19.1)
ity ekdaokte | ajna-jnayor uparamavin brahmnubhavnupattir iti bhva |
brahma-bhyya brahmnubhavya kalpate samartho bhavati ||51-53||

Baladeva: taprakram ha buddhyeti | viuddhay sttviky buddhy yuktas td y
dh ty ctmnamano niyamya samdhi-yogyak tv abdd n vi ays tyaktv tn
sannihitn vidhya rga-dve au ca tad-dhetukau vyudasya drata parih tya | vivikta-sev
nirjana-stha laghv mita-bhuk yatni dhyeybhimukh k tni vgd ni yena sa | nitya
dhyna-yoga-paro hari-cintana-nirata | vairgyam tmetara-vastu-mtra-vi ayakam |
aham iti | ahakro dehtmbhimna | balatad-vardhakavsan-rpam | darpas tad-
dhetuka prrabdha-e a-vad upgate u bhogye u kmobhil a, te v anyair apah te u
krodha | parigraha ca tat-karmaka | tan etn ahakrd n vimucya nirmama san
brahma-bhyya gu aka-vii a-svtma-rpatvya kalpate tad anubhavati | nto
nistaraga-sindhur iva sthita ||51-53||

verse 54
26
Bhagavad-g t chapter 18

NQ F = d_ l
F FH9 9 ll7Hll

r dhara: brahmham iti naicalyenvasthnasya phalam ha brahmeti | brahma-bhto
brahmay avasthita prasanna-citta na ana ocati na cprptakk ati dehdya-
abhimnbhvt | ataeva sarve v api bhte u sama san rga-dve am dik ta-
vik epbhvt sarva-bhte u mad-bhvan-lak aparbhaktilabhate ||54||

Vivantha: tata copdhy-apagame sati brahma-bhtonv tta-caitanyatvena brahma-rpa
ity artha | gua-mlinypagamt | prasanna csv tm ceti sa | tata ca prva-daym
iva na ana ocati na cprptakk ati dehdy-abhimnbhvd iti bhva | sarve u
bhte u bhadrbhadre u blaka iva sama bhynusandhnbhvd iti bhva |

tata ca nirindhangnv iva jne ntepy anavarjnntarbhtmad-bhakti
ravaa-k rtandi-rplabhate | tasy mat-svarpa-akti-v ttitvena my-akti-
bhinnatvd avidyvidyayor apagamepy anapagamt | ataeva parjnd anyre h
ni kma-karma-jndy-urvaritatvena kevalm ity artha | labhata iti prvajna-
vairgydi u mok a-siddhy-arthakalay vartamny api sarva-bhte v antarymina iva
tasy spa opalabdhir ns d iti bhva | ataeva kuruta ity anuktv labhata iti prayuktam |
m am udgdi u militte u na e v apy anavarkcana-maikm iva tebhya
p thaktay kevallabhata itivat | sampry prema-bhaktes tu pryas tadn lbha-
sambhavosti npi tasy phalasyujyam ity ata par-abdena prema-lak aeti
vykhyeyam ||54||

Baladeva: tasya brahma-bhyottara-bhvinalbham ha brahmeti | brahma-bhta
sk t-k t a-guaka-sva-svarpa | prasanntm klea-karma-vipkaynvigamd
atisvaccha nadya prasanna-salil ity dv ativaimalyaprasnna-abdrtha | sa
evambhto mad-anyt kcit prati na ocati na ca tn kk ati | sarve u mad-
anye ccvace u bhte u sama heyatvvie llo ra-k havattvni manyamna d a
san parmad-bhaktini hjnasya y par ity (G t 18.50) uktmad-anubhava-
lak amad-v k aa-samnkrsdhybhaktivindat ty artha ||54||

verse 55

H H >F H l
H H H " ll77ll

r dhara: tata ca bhaktyeti | tath ca paray bhakty tattvato mm abhijnti |
kathambhtam, yvn sarva-vyp ya csmi sac-cid-nanda-ghanas tathbhuta| tata ca
mm evatattvato jtv tad-anantaratasya jnasya uparame sati mviate
paramnanda-rpo bhavat ty artha ||55||

Vivantha: nanu tay labdhay bhakty tadn tasya kisyd ity atorthntra-
nysenha bhaktyeti | ahayvn ya csmi tamtat-padrthajn v nnvidho
bhakto v bhaktyaiva tattvatobhijnti | bhaktyham ekay grhya iti mad-ukte (BhP
11.14.11) | yasmd evatasmt prastuta sa jn tatas tay bhaktyaiva tad-anantara
vidyoparamd uttara-kla eva mjtv mviati mat-syujya-sukham anubhavati |
mama myt tatvd avidyy ca mytvd vidyaypy aham avagamya
2
iti bhva |

2
Bishwas has agamya.
27
Bhagavad-g t chapter 18

yat tu skhya-yogau ca vairgyatapo bhakti ca keave | paca-parvaiva vidy iti
nrada-pacartre vidy-v ttitvena bhakti ryate | tat khalu hldin -akti-v tter bhakter
eva kal kcid vidy-sphalyrthavidyypravi | karma-sphalyrthakarma-
yogepi praviati | tay vin karma-jna-yogd nrama-mtratvokte | yato nirgu
bhakti sad-guamayy vidyy v ttir vastuto na bhavati, ato hy ajna-nivartakatvenaiva
vidyy kraatvatat-padrtha-jne tu bhakter eva |

kica sattvt sajyate jnam iti sm te (G t 14.17) sattvajajnasattvam eva |
tac ca sattvavidy-abdenocyate yath tath bhakty-utthajnabhaktir eva saiva
kvacit bhakti-abdena kvacit jna-abdena cocyata iti jnam api dvividhadra avyam |
tatra prathamajnasanyasya dvit yena jnena brahma-syujyam pnuyd ity
ekdaa-skandha-pacaviaty-adhyya-d ypi
3
jeyam | atra kecid bhakty vinaiva
kevalenaiva jnena syujyrthinas te jni-mnina klea-mtra-phal ativig t eva | anye
tu bhakty vin kevalena jnena na muktir iti jtv bhakti-miram eva jnam
abhasyanto bhagavs tu myopdhir eveti bhagavad-vapur gua-mayamanyamn
yogrhatva-dam api prpts tepi jnino vimukta-mnino vig t eva | yad uktam

mukha-bhru-pdebhya
puru asyramai saha |
catvro jajire var
guair viprdaya p thak || (BhP 11.5.2)

ya evapuru ask d
tma-prabhavam varam |
na bhajanty avajnanti
sthnd bhra patanty adha || (BhP 11.5.3) iti |

asyrtha ye na bhajanti ye ca bhajantopy avajnanti te sannysinopi vina a-vidy apy
adha patanti | tath ca hy uktam

yenyeravindk a vimukta-mninas
tvayy asta-bhvd aviuddha-buddhaya |
ruhya k cchrea parapadatata
patanty adhond ta-yu mad-aghraya || (BhP 10.2.32) iti |

atra ghri-padabhaktyaiva prayuktavivak itam | and ta-yu mad-aghraya iti tanor
gua-mayatva-buddhir eva tanor andara | yad ukta

avajnanti mmh
mnu tanum ritam | (G t 9.11) iti |

vastutas tu mnu s tanu saccidnandam apy eva | tasy d yatvatu dustarkya-
tad ya-k p-akti-prabhvd eva | yad uktam nryadhytma-vacanam

nityvyaktopi bhagavn
k (y)ate nija-aktita |
tm te paramnanda
ka payet tam imaprabhum || iti |


3
Quoted above in Vivanthas commentaries to
28
Bhagavad-g t chapter 18
evaca bhagavat-tano saccidnandamayatve k ptasac-cid-nanda-vigraham r -
v ndvana-sura-bhruha-tals nam iti (GTU 1.33) | bdabrahma vapur dadhat ity di
ruti-sm ti-para-sahasra-vacane u prame u satsv api mytu prak tividyn
myinatu mahevaram iti ( vetU 4.2) iti ruti-d yaiva bhagavn api myopdhir iti
manyante kintu svarpa-bhtay nitya-akty mykhyay yuta | ato mya-maya
vi upravadanti santanam iti mdhva-bh ya-pramita-rute | mytv ity atra
my-abdena svarpa-bht cic-chaktir evbhidh yate na tv asvarpa-bht trigua-mayy
eva aktir iti tasy ruter arthana manyante | yad v prak tidurgmyinatu
mahevaraambhuvidyd ity artham api naiva manyante |

ato bhagavad-apardhena j van-muktva-daprpt api tedha patanti | yad ukta
vsan-bh ya-dh taparii a-vacanam |

j van-mukt api punar
ynti sasra-vsanm |
yady acintya-mah-aktau
bhagavaty apardhina || iti |

te ca phala-prptau satym artht nsti sdhanopayoga iti matv jna-sannysa-kle
jnatatra gu -bhtbhaktim api santyajya, mithyaivparok nubhavatv asya
manyante | r -vigrahpardhena bhakty api jnena srdham antardhnd bhaktite
punar naiva labhante | bhakty vin ca tat-padrthnanubhvn m -samdhayo j van-
mukta-mnina eva te jey | yad uktam yenyeravindk a vimukta-mnina iti |

ye tu bhakti-mirajnam abhyasyanto bhagavan-mrtisac-cid-nandamay m eva
mnayn kramevidyvidyayor uparme parbhaktilabhante | te j van-mukt
dvividh | eke syujyrthabhaktikurvantas tayaiva tat padrtham aparok k tya
tasmin syujyalabhante te sag t eva | apare bhribhg yd cchika-nta-mah-
bhgavata-saga-prabhvena tyakta-mumuk ukdivad bhakti-rasa-mdhurysvda eva
nimajjanti, te tu parama-sag t eva | yad uktam

tmrm ca munayo
nirgranth apy urukrame
kurvanty ahaituk bhaktim
itthambhta-guo hari || (BhP 1.7.10) iti |

tad evacaturvidh jnino dvaye vig t patanti, dvaye sag ts taranti sasram iti
||55||

Baladeva: tata kitad ha bhaktyeti | svarpato guata ca yohavibhtita ca yvn
aham asmi tamm paray mad-bhakty tat tv abhijnty anubhavati | tato mat-parama-
bhaktito hetor ukta-lak aamtattvato ythtmyena jtvnubhya tad-anantara
tata eva hetor mviate may saha yujyate | purapraviati ity atra pura-sayoga eva
prat yate na tu purtmakatvam |

atra tattvatobhijne pravee ca bhaktir eva hetur ukto bodhya | bhakty tv ananyay
akya ity (G t 11.54) di prvokte | tad-anantaram iti mat-svarpa-gua-vibhti-
tttviknubhavd uttarasmin kle ity artha | yad v, paray bhakty mtattvato jtv
tatas tbhaktim dyaiva mviate | lyab-lope karmai pacam | mok epi bhaktir
ast ty ha stra-k t pryat tatrpi hi d am iti (Vs 4.1.12) pryad mok t tatrpi ca
mokse bhaktir anuvartate iti rutau d am iti strrtha | bhakty vina vidyn
bhakty svdo vivardhate sitay na a-pittnsitsvdavad iti rahasya-vida | itthaca
sa-ni hnsdhana-sdhya-paddhatir ukt ||55||
29
Bhagavad-g t chapter 18

verse 56

FHd F" dH H l
F""H " ll7ll

r dhara: sva-karmabhi paramevarrdhand uktamok a-prakram upasaharati
sarva-karm ti | sarvi nityni naimittikni ca karmi purvokta-kramea sarvad
kurva mad-vyapraya aham eva vypraya raya yo na tu svargdi-phalayasya
sa mat-prasdd vatam andi sarvotk apadam prpnoti ||56||

Vivantha: tad evajn yath-krameaiva karma-phala-sannysa-karma-sannysair
mat-syujyaprpnot ty uktam | mad-bhaktas tu myath prpnoti tad api v ity ha
sarveti | mad-vyaprayo mvie atopakar ea sakmataypi ya rayate sopi ki
punar ni kma-bhakta ity artha | sarva-karmy api nitya-naimittika-kmyni putra-
kalatrdi-po aa-lak ani vyavahriky api sarvi kurva kipunas tyakta-karma-
yoga-jna-devatntaropsannya-kmny abhakta ity artha |

atrrayate samyag sevata iti -upasargena sevy pradhn bhtatvam | karmy ap ty
api-abdenpakar a-bodhakena karmagu bhtatvam | atoyakarma-mira-
bhaktimn, na tu bhakti-mira-karmavn iti prathama- a kokte karmai ntivypti |
vatamahat-padamad-dhma vaiku ha-mathur-dvrakyodhydikam pnoti |

nanu mah-pralaye tat tad dhma kathasthsyati | tatrha avyayamah-pralaye mad-
dhmna kim api na vyayati mad-atarkya-prabhvd iti bhva |

nanu jn khalv anekair janmabhir aneka-tapa-di-kleai sarva-vi ayendriyoparmeaiva
nai karmye saty eva yat syujyaprpnoti | tasya te nityadhma sakarmakatve
sakmakatvepi tvad-rayaa-mtreaiva kathaprpnoti | tatrha mat-prasdd iti mat-
prasdasytarkyam eva prabhvatvajn h ti bhva ||56||

Baladeva: atha parini hitnm ha sarveti srdha-dvaybhym | mad-vyaprayo mad-
eknt sarvi sva-vihitni karmi yath-yogakurva | api-abdd gaua-kle mad-
ekntinas tasya mukhya-klbhvt | evam ha strakra sarvathpi tatra vobhaya-
ligt (Vs 3.4.34) iti | d a sa mat-prasdn mad-atyanugraht vatanityam avyayam
aparimi-jnnandtmakapadaparam-vyomkhyam avpnoti labhate ||56||

verse 57

=F FHd FF l
N{ F H ll7Oll

r dhara: yasmd evatasmt cetaseti | sarvi karmi | cetas mayi sanyasya
samarpya mat-para aham eva para prpya puru rtho yasya sa vyavasytmikay
buddhy yogam upritya satatakarmnu hna-klepi brahmrpaabrahma-havir iti
(G t 4.24) nyyena mayy eva cittayasya tathbhto bhava ||57||

Vivantha: nanu tarhi mprati tvanicayena kim jpayasi | kim aham ananya-
bhakto bhavmi, kivnantarokta-lak aa sakma-bhakta eva | tatra sarva-
prak onanya-bhakto bhavituna prabhavi yasi | npi sarva-bhakte v apak a sakma-
bhakto bhava | kintu tvamadhyama-bhakto bhavety ha cetaseti | sarva-karmi
30
Bhagavad-g t chapter 18
svrama-dharmn vyavahrika-karmi ca mayi sannyasya samarpya, mat-paroham eva
para prpya puru rtho yasya sa ni kma ity artha | yad uktaprvam eva

yat karo i yad ansi
yaj juho i dadsi yat |
yat tapasyasi kaunteya
tat kuru va mad-arpaam || iti | (G t 9.27)

buddhi-yogavyavasytmikay buddhy yogasatatamac-citta karmnu hna-
klenyadpi msmaran bhava ||57||

Baladeva: td atvd eva tvasarvi sva-vihitni karmi kart tvbhimndi-
nyenacetas svmini mayi sannyasyrpayitv mat-paro mad-eka-puru rtho mm eva
buddhi-yogam upritya satatakarmnu hna-kle mac-citto bhava | etac ca tvprati
prg apy uktayat karo ty din arpayitvaiva karmi kuru, na tu k tvrpayeti ||57||

verse 58

FH" F"F l
~ =Hd F HF ll7ll

r dhara: tato yad bhavi yati tac ch u mac-citta iti | mac-citta san mat-prasdt
sarvy api durgi dustari ssrika-dukhni tari yasi | vipak e do am ha -- atha cet
yadi punas tvam ahakrn jt tvbhimnt mad uktam evana ro yasi tarhi
vinak yasi puru rthd bhra o bhavi yasi ||58||

Vivantha : tata kim ata ha mac-citta iti ||58||

Baladeva : evamac-cittas tvamat-prasdd eva sarvi durgi dustari sasra-
dukhni tari yasi | tatra te na cint | tny ahabhakta-bandhur apane yami dsymi
ctmnam iti parini hitnsdhana-sdhya-paddhatir ukt | atha ced ahakrt
k tyk tya-vi ayaka-jnbhimnt tvamad-uktana ro yasi tarhi vinak yasi svrtht
vibhra o bhavi yasi | na hi kacit prink tyk tyor vijt prast v mattonyo
vartate ||58||

verse 59

"d F $ F l
~9 HFF dFH ll7\ll

r dhara: kmavinak yasi na tu bandhubhir yuddhakari ym ti cet tatrha
yad ahakram iti | mad-uktam and tya kevalam ahakram avalambya yuddhana
kari ym ti yan manyase tvam adhyavasyasi e a tava vyavasyo mithyaiva asvatantratvt
tava | tad evha prak tis tvrajo-gua-rpea pariat sat niyok yati pravartayi yat ti
||59||

Vivantha: nanu k atriyasya mama
4
yuddham eva paro dharmas tatra bandhu-vadha-
ppd bh ta eva pravartitunecchm ti tatra sa-tarjanam ha yad aham iti | prak ti
svabhva | adhun tvamad-vacanana mnayasi, yad tu mahv rasya tava svbhviko

4
mama not in Bishwas edition, who also reads necchas ti.
31
Bhagavad-g t chapter 18
yuddhotsho durvra evodbhavi yati tad yudhyamna svayam eva bh md n gurn
hani yan may hasi yasa iti bhva ||59||

Baladeva: yadyapi k atriyasya yuddham eva dharmas tathpi guru-viprdi-vadha-hetukt
ppd bh tasya me na tatra prav ttir iti k tyk tya-vijt tvbhimnam ahakram ritya
nhayotsye iti yadi tvamanyase, tarhi tavai a vyavasyo nicayo mithy ni phalo
bhv , prak tir man-my rajo-gutman pariat mad-vkyvahelinatvgurv-di-
vadhe nimitte yuddhe niyok yati pravartayi yaty eva ||59||

verse 60

FHH d N{ FH d l
d F dFH' llll

r dhara: kica svabhvajeneti | svabhva k atriyatva-hetu prva-janma-saskras
tasmj jtena sv yena karma aurydin prvoktena nibaddha yantritas tvamoht yat
karma yuddha-lak aakartunecchasi avaa san tat karma kari yasy eva ||60||

Vivantha: uktam evrthaviv oti svabhva k atriyatve hetu prva-saskras tasmj
jtena sv yena karma nibaddho yantrita ||60||

Baladeva: uktam upapdayati svabhveti | yadi tvamohd ajnn mad-uktam api
yuddhakartunecchasi, tad svabhvajena svena karma auryea man-
myodbhsitena nibaddhovaas tat kari yasi ||60||

verse 61

$ FH ' B l
FH ^" ll!ll
5


r dhara: tad evaloka-dvayena skhydi-mate prak ti-pratantryasvabhva-
pratantryacoktam | idn svamatam ha vara iti dvbhym | sarva-bhtnh n-
madhye varontarym ti hati | kikurvan, sarvi bhtni myay nija-akty
bhrmayas tat-tat-karmasu pravartayan, yath dru-yantram rhni k trimni bhtni
stradhro loke bhrmayati tadvad ity artha | yad v yantri ar ri rhni bhtni
dehbhimnino j vn bhramayann ity artha | tath ca vetvatrmantra --

eko deva sarvabhte u gha
sarvavyp sarvabhtntartm |
karmdhyak a sarvabhtdhivsa
sk cet kevalo nirgua ca || iti || ( vetU 6.11)

antarymi-brhmaa
6
ca -- ya tmani ti han tmnam antaro yamayati yam tm na
veda yasya tm ar ram eva te tmntarymy am ta || ity di ||61||

Vivantha: loka-dvayena svabhva-vdinmatam uktv sva-matam ha varo
nryaa sarvntarym | ya p thivyti han p thivy antaro, yap thiv na veda,
yasya p thiv ar ra, ya p thiv m antaro yamayati (BAU 3.6.3) iti |

5
Verses 61-66 are commented on extensively in K a-sandarbha, para. 82 and Sarva-savdin .
6
This reference to the B had-rayaka Upani ad. This exact text is not found there.
32
Bhagavad-g t chapter 18

yac ca kicij jagaty asmin
7

d yate ryatepi v |
antar-bahi ca tat sarva
vypya nryaa sthita || (Mahnryaa Upani ad 13.5)

ity di ruti-pratipdita varontarym h di ti hati | kikurvan? sarvi
bhtni myay nija-akty bhrmayan bhramayan
8
tat-tat-karmi pravartayan, yath
stra-sacrdi-yantram rhni k trimi pclik-rpi sarva-bhtni my
vibhramayati tadvad ity artha | yad v yantrrhni ar rrhn sarva-j vn ity artha
||61||

Baladeva: vijt tvbhimnam ivlak yrjunam atyjyatvd vidhnteropadiati vara iti
dvbhym | he arjuna tvacet svavijamanyase, tarhy antarymi-brhmat tvay
jto ya vara sarva-bhtnbrahmdi-sthvarntnh ddee ti hati myay sva-
akty tni bhrmayan san | sarva-bhtni viina i yantreti | yat karmnuguamy-
nirmitadehendriya-pra-lak aayantratad-rhni | rpakeopamtra vyajyate
yath stra-dhro dru-yantrrhni k trimi bhtni bhrmayati tadvat ||61||

verse 62

H FHH l
F" F~ FF ll-ll

r dhara: tam iti | yasmd evasarve j v paramevara-paratantr tasmd ahakra
parityajya sarva-bhvena sarvtman tam varam eva araagaccha | tata ca tasyaiva
prasdt paruttamntisthnaca pramevaravatanityaprpsyasi
||62||

Vivantha: etaj-jpana-prayojanam ha tam eveti | parm avidyvidyayor niv ttim | tata
ca vatasthnavaiku ham | iyam antarymi-arapatti antarymy-upsaknm
eva | bhagavad-upsakntu bhagavac-charapatti | agre vak yata eveti kecid hu |
anyas tu yo mad-i a-deva r -k a sa eva mad-gurur mbhakti-yogam anukla
hitacopadeam upadiati ca | tam ahaaraaprapadye ity aniabhvayeti | yad
uktam uddhavena

naivopayanty apacitikavayas tavea
brahmayuspi k tam ddha-muda smaranta |
yontar-bahis tanu-bh tm aubhavidhunvan
crya-caittya-vapu sva-gativyanakti || (BhP 11.29.6) iti ||62||

Baladeva: tarhi tam evevarasarva-bhvena kydi-vyprea araagaccha | tata
kim iti cet tatrha tad iti | parntinikhila-klea-vile a-lak a| vatanitya
sthnaca, tad vi o paramapadam ity di ruti-g tatad dhma prpsyasi | sa
cevaroham eva tvat-sakha sarvasya chah di sannivi a ity (G t 15.15) di mat-
prvokter deva-r y-di-sammati-grhi tvaypi parabrahma paradhma (G t 10.12)
ity-din sv k tatvc ca | viva-rpa-darane pratyak itatvc ca | tasmn mad-upadee
ti heti ||62||


7
jagat sarvam in the text.
8
bhramayan not in Krishnadas edition.
33
Bhagavad-g t chapter 18
verse 63

$ Q$Q l
H"9 ~F ~ d llll

r dhara: sarva-g trtham upasaharann ha it ti | ity anena prakrea te tubhya
sarvajena parama-kruikena may jnam khytam upadi am | kathambhtam |
guhyd gopyd rahasya-mantra-yogdi-jnd api guhyatara| etan mayopadi ag t-
stram ae ato parylocya pacd yathecchasi tath kuru | etasmin parylocite sati tava
moho nivarti yata iti bhva ||63||

Vivantha: sarva-g trtham upasaharati it ti | karma-yogasy ga-yogasya jna-
yogasya ca jnajyateneneti jnajna-straguhyd guhyataram ity
atirahasyatvt kair api vai a-bdaryaa-nraddyair api sva-sva-k ta-streprakitam
9

| yad v, te srvajyam pek ikamama tu tyantikam ity atas te tu etad atiguhyatvn
na jnanti | maypi atiguhyatvd eva te sarvathaiva naitad upadi iti bhva | etad
ae ea nie ata eva vim ya, yath yena prakrea svbhirucita, yat
10
kartum icchasi
tath tat kuru, ity antyajna- a kasampram | a ka-trikam idasarva-vidy-iro-
ratnar -g t-stramahnarghya-rahasyatama-bhakti-sampu abhavati | prathama
karma- a kayasydhra-pidhnaknakabhavati | antyajna- a kayasyottara-
pidhnamai-ja itaknakabhavati | tayor madhyavarti- a ka-gat bhaktis trijagad-
anarghy r -k a-va kri mahmai-matallik virjate, yasy paricrik tad-uttara-
pidhnrdha-gat man-man bhava ity di padya-dvay catu- a hy-ak ar uddh
bhavat ti budhyate ||63||

Baladeva: stram upasaharann ha it ti | iti prvokta-prakrakajnag t-stram
jyante karma-bhakti-jnny anena iti nirukte | tan-may te tubhyam khyta
samproktam | guhyd rahasya-mantrdi-strd guhyataram iti gopyam | etac chstra-
e ea smastyena vim ya pacd yathecchasi tath kuru | etasmin parylocite tava moha-
vino mad-vacasi sthiti ca bhavi yat ti ||63||

verse 64

FHQ H= l
$8'F "" H llHll

r dhara: ati-gambh rag t-stram ae ata parylocayitum aaknuvata k pay svayam
eva tasya srasag hya kathayati sarva-guhyatamam iti tribhi | sarvebhyopu
guhyebhyo guhyatamame vacas tatra tatroktam api bhya punar api vak yamaa
u | puna puna kathane hetum ha d ham atyantame mama tvam i a priyos ti
matv tata eva hetos te hitavak ymi | yad v tvamame osi may vak yamaca
d hasarva-pramopetam iti nicitya tatas te vak ym ty artha | d ha-matir iti kecit
pa hanti ||64||

Vivantha: tata ca atigambh rrthag t-straparylocayitum pravartamna
tu mbhyaiva sthitasva-priya-sakham arjunam lak ya k p-dravac-citta-nava-n to
bhagavn bho priyavayasya arjuna sarva-stra-sram aham eva lok akena brav mi |

9
Bishwas - strea prakitam
10
Both texts read svbhirucitas tat, but this readings seems grammatically problematic.
34
Bhagavad-g t chapter 18
alate tat-tat-parylocana-kleenety ha sarveti | bhya iti rja-vidy-rja-guhydhyynte
prvam uktam |

man-man bhava mad-bhakto
mad-yj mnamaskuru |
mm evai yasi yuktvaivam
tmnamat-paryaa || (G t 9.34) iti

yat tad eva paramasarva-strrtha-srasya g t-strasypi sraguhyatamam iti nta
parakicana guhyam asti kvacit kutacit katham api akhaam iti bhva | puna
kathane hetum ha | i osi me d ham atiayena eva priyo me sakh bhavas ti tata eva
hetor hitate iti sakhyavintirahasyana kam api kacid api brta iti bhva | d ha-
matir iti ca p ha ||64||

Baladeva: atha nirapek sdhana-sdhya-paddhatim upadeksyann dau tstauti
sarveti | sarve u guhye u madhyetiayitaguhyam iti sarva-guhyatamam | bhya iti rja-
vidydhyye man-man bhava ity din prvam api mamtipriyatvd ante punar
ucyamna u paramasarva-srasypi g t-strasya srabhtam | puna kathanena
hetu i o 's ti | tvamame a priyatamosi | mad-vkyad hanikhila-
pramopetam iti nicino y atas te hitavak ymi | tathpy etad evnu heyam iti
bhva ||64||
verse 65

H U Fd l
HF F 'F ll7ll

r dhara: tad evam ha man-man iti | man-man mac-citto bhava | mad-bhakto mad-
bhajana- lo bhava | mad-yj mad-yajana- lo bhava | mm eva namaskuru eva
vartamnas tvamat-prasdt labdha-jnena mm evai yasi prpsyasi | atra ca saaya
m kr | tvahi me priyo 'si | atha satyayath bhavaty evatubhyam ahapratijne
pratijkaromi ||65||

Vivantha: manman bhava iti mad-bhakta sann eva mcintaya | na tu jn yog v
bhtv mad-dhynakurv ity artha | yad v man-man bhava mahyaymasundarya
susnigdhkucita-kuntalakya-sundara-bhr-valli-madhura-k p-ka k m ta-var i-
vadana-candrya sv yadeyatvena mano yasya tathbhto bhava | athav rotrd ndriyi
deh ty ha mad-bhakto bhava | ravaa-k rtana-man-mrti-darana-man-mandira-mrjana-
lepana-puspharaa-man-mllakra-cchatra-cmardibhi sarvendriya-karaakamad-
bhajanakuru | athav mahyagandha-pu pa-dhpa-d pa-naivedyni deh ty ha mad-
yj bhava | mat-pjanakuru | athav mahyanamaskra-mtradeh ty ha m
namaskuru bhmau nipatya a gav pramakuru | e caturmac-cintana-
sevana-pjana-pramsamuccayam ekatarav tvakuru | mm evai yasi
prpsyasi mana-pradnarotrd ndriya-pradnagandha-pu pdi-pradnav tva
kuru | tubhyam aham tmnam eva dsym ti satya| te tavaiva | ntra saayi h iti
bhva | satyaapatha-tathyayo ity amara |

nanu mthura-deodbht lok prativkyam eva apathakurvanti satyatarhi
pratijne pratijk tv brav mi | tvame priyosi nahi priyakopi vacayait iti bhva
||65||

Baladeva: etad-vaca prha manman bhaveti | vykhytaprk man-manastvd vii o
mm eva n lotpala-ymalatvdi-guakatvad-atipriyam devak -nandanak am eva
35
Bhagavad-g t chapter 18
manu ya-sanniveitam e yasi | na tu mama rpntarasahasra- r atvdi-lak aam
agu ha-mtram antarymiav n siha-varhdi-lak aavety artha | tubhyam
aham tmnam eva tvat-sakhadsym ti te tava satyaapatha satyaapatha-
tathyayo iti nnrthavarga | atra na saayi h iti bhva |

nanu mthuratvt tava apatha-karad api me na saaya-vinas tatrha pratijne
pratijk tvham abruvam | yat tvame priyosi snigdha-manas hi mthur priya
na pratrayanti | kipuna pre ham iti bhva | yasya mayy atipr tas tasmin mampi
tath | tad-viyogasohum ahana aknom ti prvam eva mayoktapriyo hi itydin |
tasmn mad-vci vivasihi mm eva prpsyasi ||65||

verse 66

FH d H l
H FH = llll

r dhara: tatopi guhyatamam ha sarveti | mad-bhaktyaiva sarvabhavi yat ti d ha-
vivsena vidhi-kaikaryatyaktv mad-eka-araabhava | evavartamna karma-
tyga-nimittappasyd iti m uca mok am kr | yatas tvamad-eka-araa
sarva-ppebhyohamok ayi ymi ||66||

Vivantha: nanu tad-dhyndikayat karomi tat kisvrama-dharmnu hna-
prvakav, kevalav ? tatrha sarva-dharmn varrama-dharmn sarvn eva
parityajya ekamm eva araavraja | parityajya sannyasyeti na vykhyeyam arjunasya
k atriyatvena sannysdhikrt na crjunalak k tynya-jana-samudyam evopadidea
bhagavn iti vcyam | lak yabhtam arjunaprati upadeayojayitum aucitye saty
evnyasypi upade avyatvasambhaven na, tv anyath na ca parityjyety asya phala-tyga
eva ttparyam iti vykhyeyam asya vkyasya

devar i-bhtpta-n pit
nyakikaro nyam ca rjan |
sarvtman ya araaaraya
gato mukundaparih tya kartam || (BhP 11.5.41)

martyo yad tyakta-samasta-karm
nivedittm vicik r ito me |
tadm tatvapratipadyamno
maytma-bhyya ca kalpate vai || (BhP 11.29.32)

tvat karmi kurv ta
na nirvidyeta yvat |
mat-kath-ravadau v
raddh yvan na jyate || (BhP 11.20.9)

jyaiva gun do n
maydi n api svakn |
dharmn santyajya ya sarvn
mbhajet sa ca sattama || (BhP 11.11.37)

ity dibhir bhagavad-vkyaisahaikrthasyvaya-vykhyeyatvt | atra ca pari-abda-
prayogc ca | ata ekamaraavraja, na tu dharma-jna-yoga-devatntardikam ity
artha | prvahi mad-anya-bhaktau sarva-re hytavdhikro nst ty atas tvayat
36
Bhagavad-g t chapter 18
karo i yad ans tydi-bruvena may karma-mirybhaktau tavdhikra ukta |
samprati tv atik pay tubhyam ananya-bhaktau evdhikras tasy ananya-bhakter
yd cchika-mad-aikntika-bhakta-k paika-labhyatva-lak aaniyamasva-k tam api
bh ma-yuddhe sva-pratijm ivpan ya datta iti bhva | na ca mad-jay nitya-
naimittika-karma-tyge tava prayavya-ak sambhavet | veda-rpea mayaiva nitya-
karmnu hnam di am adhun tu svarpeaiva tat-tyga diyate ity ata kathate
nitya-karmkarae ppni sambhavanti ? pratyuta ata paranitya-karmai k ta eva
ppni bhavi yanti sk n mad-j-laghand ity avadheyam |

nanu yo hi yac-charao bhavati, sa hi mlya-kr ta paur iva tad-adh na | sa tayat
krayati, tad eva karoti | yatra sthpayati tatraiva ti hati | yad bhojayati, tad eva bhukte
iti arapatti-lak aasya dharmasya tattvam | yad uktavyu-pure

nuklyasya sakalpa prtiklyasya varjana|
rak i yat ti vivso gopt tve
11
varaatath |
nik epanam akrpaya
12
a-vidh aragati || iti |

bhakti-stra-vihit svbh a-devya rocamn prav ttir nuklyatad-vipar ta
prtiklyam | gopt tve iti sa eva mama rak ako nnya iti yat | rak i yat ti sva-rak aa-
prtiklya-vastu pasthite v api sa mrak i yaty eveti draupad -gajendrd nm iva
vivsa | nik epanasv ya-sthla-sk ma-deha-sahitasya eva svasya r -k rtha eva
viniyoga | akrpayannyatra kvpi sva-dainya-jpanam iti avastn
vidhtr-anu hnayasys aragatir iti |

tad adyrabhya yady ahatvaraagata eva varte tarhi tva-uktabhadram
abhadrav yad bhavet tad eva mama kartavyam | tatra yadi tvamdharmam eva
krayasi tad na kcic cint | yadi tv varatvt svaircras tvamm adharmam eva
krayasi, tad k gatis tatrha aham iti | prc nrvc nni yvanti vartante yvanti v aha
krayi ymi tebhya sarvebhya eva ppebhyo mok ayi ymi | nham anya-araya iva
tatrsamartha iti bhva |

tvm alambyaiva stram idaloka-mtram evopadi avn asmi | m uca svrtha
parrthav okam kr | yu mad-dikasarva eva loka sva-para-dharmn sarvn
eva parityajya mac-cintandi-paro maraam padya sukhenaiva vartatm | tasya ppa-
mocana-bhra sasra-mocana-bhropi mayg k ta eva |

anany cintayanto m
ye jan paryupsate |
te nitybhiyuktn
yoga-k emavahmy aham || (G t 9.22) iti |

hanta etvn bhro may sva-prabhau nik ipta ity api okamkr r bhakta-vatsalasya
mama na tatrysa-leop ti nta param adhikam upade avyam ast ti stra
sampt k tam ||66||

Baladeva: nanu yajana-praaty-dis tava uddh bhakti prktana-karma-rpnanta-ppa-
malina-h d pus katha aky kartuyvat tvad-bhakti-virodh ni tny anantni ppni
k cchrdi-pryacittai savihitai ca dharmair na vinayeyur iti cet tatrha sarveti |
prktana-ppa-pryacitta-bhtn k cchrd n sa-vihit ca sarvn dharmn parityajya
svarpatas tyaktv msarvevarak an siha-darathy-di-rpea

11
Krishnadas gives bhart tve as an alternative reading both here and further down.
12
The usual reading is tma-nik epa-krpaye.
37
Bhagavad-g t chapter 18
bahudhvirbhtaviuddha-bhakti-gocarasantam avidy-paryanta-sarva-kma-vinam
eka, na tu mattonyaiti-ka hdiaraavraja prapadyasva | araya
sarvevarohasarva-ppebhyo prktana-karmabhyas tvaragatamok ayi ym ti
mitha-kartavyat darit | tvam uca | aciryu may h d-viuddham icchatticira-
sdhy du kar ca te k cchrdaya katham anu hey iti okam kr r ity artha |

atra mat-prapattur na bhaved ity uktam | ruti caivam ha na karma na prajay
dhanena tygenaivkem tatvam nau iti | raddh-bhakti-dhyna-yogd avait ti caivam
dy | sani hnh d-viuddhaye parini hitnca loka-sagrahya yathyatha
krys te dharma | tam etam ity dibhya satyena labhyas tapas hy e a tm ity dibhya
ca rutibhya |

na ca vihita-tyge pratyavya-lak aappasyd iti okam kurv iti vykhyeyam |
veda-nideengni-hotrdi-tyge yater iva parenideena tat-tyge tat-prapattus tad-ayogt
| pratyuta tan-nidetikrame do patti syt | na ca svarpato vihita-tyge
pratyavypatte | sarvi dharma-phaln ti vykhyeyam | phala-tyge tad-anpatte |
tasmt prapannasya svarpato dharma-tyga | na ca na hi kvacit ity di nyyena
svadharmnu hnpattis tad-yajandi-niratasya tena nyyena tad-anpatte | tath ca
sanni hasytmnubhavntaparini hitasya ca partmnubhavnto yath dharmcras
tath prapattu uddhnta sa iti evam evoktam ekdae

tvat karmi kurv ta
na nirvidyeta yvat |
mat-kath-ravadau v
raddh yvan na jyate || (BhP 11.20.9) iti |

e aragati abdit prapatti a-agik --

nuklyasya sakalpa prtiklyasya varjana|
rak i yat ti vivso gopt tve varaatath |
tma-nik epa-krpaye a-vidh aragati || iti vyu-purt |

bhakti-stra-vihit haraye rocamn prav ttir nuklyam | tad-vipar tatu prtiklyam |
tma-nik epa araye tasmin sva-bhara-nysa | krpayam anughar a | nik epaam
akrpayam iti kvacit p ha | tatra krpayatatonyasmin svadainya-praka |
sphu am anyat ||66||

verse 67

$" Fd d"= l
=9H H = 'F llOll

r dhara: evag trtha-tattvam upadiya tat-sampradya-pravartane niyamam ha idam
iti | idag trtha-tattvate tvay atapaskya dharmnu hna-h nya na vcyam | na ca
abhaktya gurv vare ca bhakti-nyya kadcid api na vcyana cur ave
paricarym akurvate vcyam | mparamevarayo'bhyasyati manu ya-d y
do ropea nindati tasmai na ca vcyam ||67||

Vivantha: evag t-stram upadiya sampradya-pravartane niyamam ha idam iti |
atapaskya asayatendriyya mana cendriyca aikgryaparamatapa iti sm te
| sayatendriye saty api abhaktya na vcyam | sayatendriyatvdi-dharma-traya-vattvepi
38
Bhagavad-g t chapter 18
yo mm abhyasyati mayi nirupdhi-pra-brahmai my-svarya-do am ropayati
tasmai sarvathaiva na vcyam ||67||

Baladeva: atha svopadi ag t-straptrebhya eva na tv aptrebhyo deyam iti
upadiati idam iti | idastrate tvaytapaskya ajitendriyya na vcyam | tapasvinepy
abhaktya stropade ari tvayi stra-pratipdye mayi ca sarvea-bhakti-nyya na
vcyam | tapasvinepi bhaktyur ave rotum anicchave na vcyam | yo m
sarvevaranitya-gua-vigraham abhyasyati mayi myika-gua-vigrahatm ropayati,
tasmai tu naiva vcyam ity ato bhinnay vibhakty tasya nirdea | evam ha strakra
anvi kurvann anvayt iti (Vs 3.4.50) ||67||

verse 68

$" Q HF l
dH HF llll

r dhara: etair do air virahitebhyo g t-stropade u phalam ha ya iti | mad-bhakte v
abhidhsyati mad-bhaktebhyo ya vak yati | sa mayi parbhaktikaroti tato
nisaaya san mm eva prpnot ty artha ||68||

Vivantha: etad upade u phalam ha ya iti dvbhym | parbhaktik tveti
prathamaparama-bhakti-prpti | tato mat-prpti | etad upade ur bhavati ||68||

Baladeva: stropade u phalam ha ya iti | etad upade ur dau mat-para-bhakti-lbhas
tato mat-pada-lbho bhavati ||68||

verse 69

= F 9 d d l
H = F" H ll\ll

r dhara: kica na ceti | tasmn mad-bhaktebhyo g t-stra-vykhytu sakd anyo
manu ye u madhye kacid api mama priya-k ttamotyantaparito a-kart nsti | na ca
klntare bhavit bhavi yati mampi tasmd anya priyatarodhun bhuvi tvan nsti | na
ca klntarepi bhavi yat ty artha ||69||

Vivantha: tasmd upade u sakt anyotipriyakarotipriya ca nsti ||69||

Baladeva: na ceti | tasmd g topade u sakd anyo manu ye u madhye mama priya-
k ttama parito a-kart prvanbhn na ca bhavi yati | mama tasmd anya priyataro
bhuvi nbhn na ca bhavi yati ||69||

verse 70

= $ FH"H l
8 F llOll

r dhara : pa hata phalam ha adhye yata iti | vayo r -k rjunayor imadharmya
dharmd anapetasavdayodhye yate japa-rpea pa hi yati tena pus sarva-
yajebhya re hena jna-yajena aham i a sybhaveyam iti me mati | yady apy
39
Bhagavad-g t chapter 18
asau g trtham abudhyamna eva kevalajapati | tathpi mama tac ch vato mm evsau
prakayat ti buddhir bhavati | yath loke ya cchaypi yad kacit kadcit kasyacit nma
g hti tadsau mm evyam havayat ti matv tat-prvam gacchati | tathham apitasya
sannihito bhaveyam | ataeva ajmila-k atra-bandhu-pramukhnkathacin
nmoccraa-mtrea prasannosmi | tathaiva asypi prasanno bhaveyam iti bhva ||70||

Vivantha : etad adhayana-phalam ha adhye yata iti ||70||

Baladeva : atha strdhyetu phalam ha adhye yate ceti | atra yo jna-yajo varitas
tenham etat-p ha-mtreaive obhyarcita sym iti me matirs tasyhasulabha ity
artha |
verse 71

{H F " l
F' [d d llO!ll


r dhara : anyasya japato yonya kacit oti tasypi phalam ha raddhvn iti | yo
nara raddh-yukta kevala uyd api raddhvn api ya kacit kim artham uccair
japati abaddha v japat ti v do a-d ikaroti tad-vyv tty-artham ha anasya csya-
rahito ya uyt sopi sarvai ppair mukta sann avamedhdi-puya-k tlokn
prpnuyt ||71||

Vivantha : etac-chravaa-phalam ha raddhvn iti ||71||

Baladeva : rotu phalam ha raddheti | ya kevalaraddhay oti anasya kim
artham uccair auddhav pa hat ti do a-d im akurvan sopi nikhilai ppair mukta
puya-karmam avamedhdi-yjinlokn prpnuyt | yad v puya-karma
bhaktimatlokn dhruva-lokd n vaiku ha-bhedn ity artha ||71||

verse 72

d" ~ Hd =F l
d"F 8F llO-ll


r dhara : samyag bodhnupapattau punar upadek ym ty ayenha kaccid iti | kaccid it
pranrtha | kaccid ajna-samohas tattvjna-k to viparyaya | spa am anyat ||72 ||

Vivantha : samyag bodhnupapattau punar upadek ym ty ayenha kaccid iti ||72||

Baladeva : evastratad-vcandi-mhtmyacoktam | atha strrthvadhna-tad-
anubhavo p cchati kaccid iti | pranrthevyayam | samyag-anubhavnudaye punar apy
etad upadek ym ti bhva ||72||

verse 73

3H=
8 F= HF" l
40
Bhagavad-g t chapter 18
F~'F F" d H= H llOll

r dhara : k trtha sann arjuna uvca na a iti | tma-vi aye moho na a yatoyam aham
asm ti svarpnusandhna-rp sm tis tvat-prasdn may labdh | ata sthitosmi
yuddhyotthitosmi, gata dharma-vi aya sandeho yasya sohatava jkari ye iti
||73||

Vivantha : kim ata parap cchmy ahatu sarva-dharmn parityajya tvaraa
gato nicinta eva tvayi virambhavn asm ty ha na a iti | kari ya ity ata paraaraasya
tavjysthitir eva arapannasya mama dharma | na tu svrama-dharmo na tu
jna-yogdara | te tv adyrabhya tyaktv eva | tata ca bho priyasakha arjuna mama
bh-bhra-harae kicid avai ak tyam asti | tat tu tad-dvraiva cik r m ti
bhagavatokte gati g va-pir arjuno yoddhum udati hd iti ||73||

Baladeva : evap a prtha strnubhavaphala-dvreha na a iti | moho vipar ta-
jna-lak aa mama na as tvat-prasdd eva sm ti ca yathvasthita-vastu-ni hay may
labdh | ahagata-sandeha chinna-saaya sthitodhunsmi | tava vacanakari ye |
etad uktabhavati deva-mnavdayo nikhil prina sarve sva-sva-karmasu svatantr
dehbhimnino mna-vairarcit devs tebhyobh a-prad | yas tv vara kopy asti | sa
hi nirguo nirk tir uds nas tat-sannidhnt prak tir jagad-dhetur ity evavipar ta-
jna-lak ao yo moha prvamambht | sa tvad-upalabdhd upaded vina a |
parkhya-svarpa-aktimn vijnnanda-mrti srvajya-srvaivarya-satya-sakalpdi-
gua-ratnkaro bhakta-suh t sarvevara prak ti-j va-klkhya-aktibhi sakalpa-
mtrea j va-karmnuguo vicitra-sarga-k t sva-bhaktebhya sva-paryanta-sarva-
pradokicana-bhakta-vitta | sa ca tvam eva mat-sakho vasudeva-snur iti tttvika
jnamambht | ata paratvm ahaprapanna sthitosmi | tvamkadcid api
na tyak yas ti sandeha ca me chinna | atha bhbhra-haraasva-prayojanacet
prapannena may cik r itatarhi tad-vacanatava kari ym ty arjuno dhanu-pir
udati had iti ||73||
verse 74

F 3H=
$ HF"HF ~F = l
FH"9 9 llOHll

r dhara : tad evadh tar raprati r -k rjuna-savdakathayitv prastut
kathm anusandadhna sajaya uvca it ti | lomahar aalomca-karasavdam
arau arutavn aha| spa am anyat ||74||

Vivantha : ata parapaca-loka-vykhy sarva-g trtha-ttparya-ni kar entima-lok
yatra vartante tpatra-dvay vinyaka sva-vhanendhun h tavn ity ata punar
nlikham | ttan-mtra-vdm | sa pras datu tasmai nama | iti r mad-bhagavad-g t-
k srrtha-darin sampt -bht satpr tayestd iti

srrthavar i viva-jan n bhakta-ctakn |
mdhur dhinutd asy mdhur bhtu me h di ||
iti srrtha-var iyhar iybhakta-cetasm |
g tsv a daodhyya sagata sagata satm ||

iti r la-Vivantha-cakravarti- hakkura-k t srrthavar i k sampt ||74-78||

41
Bhagavad-g t chapter 18
Baladeva : sampta strrtha | atha kath-sambandham anusandadhna sajayo
dh tar ram uvca ity aham iti | adbhutacetaso vimaya-karaloke v
asambhvyamnatvt | romahar aam dehe pulaka-janakam ||74||

verse 75

FF"H $Q l
dFd~ FH llO7ll

r dhara : tmanas tac-chravae sambhvanm ha vysa-prasdd iti | bhagavat vysena
divyacak u rotrdi machyadattam ato vysasya prasdt etat aharutavn asmi |
kitad ity apek ym ha parayoga| paratvavi karoti yogevart r -k t
svayam eva sk t kathayata rutavn iti ||75||

Baladeva : vyavahita-tat-savda-ravae sva-yogyatm ha vyseti | vysa-prasdt tad-
datta-divya-cak u-rotrdi-lbha-rpd etad guhyarutavn | kim etad ity ha param
yogam iti | karma-yogajna-yogabhakti-yogacety artha | paratvasampdayati
yogevard iti | deva-mnavdi-nikhila-prinsvabhvya-sambandho yoga | te m
adh n niyantu svaya-rpt k t sva-mukhenaiva, na tu paramparay kathayata |
rutavn asm ti sva-bhgyalghyate ||75||

verse 76

FF FF FH" l
dH = llOll

r dhara : kica rjann iti | h ymi romcito bhavmi har aprpnom ti v | spa am
anyat ||76||

Baladeva : rjan dh tar ra puyarotur avidy-paryanta-sarva-do a-haram | muhur
muhu prati-k aah ymi romcitosmi ||76||

verse 77

FF FF ^ l
HF = llOOll

r dhara : kica tac ceti | viva-rpaniridiati | spa am anyat ||77||

Baladeva : tac ca viva-rpayad arjunyopadi am ||77||

verse 78

d ~ l
H H llOll

r dhara : atas tvaputrrjydi-ak parityajety ayenha yatreti | yatra ye
pavnpak e yogevara r -k o vartate, yatra ca prtha g va-dhanur-dharas
42
Bhagavad-g t chapter 18
tatraiva ca r rja-lak m s tatraiva niciteti sambadhyate iti mama matir nicaya | ata
idn m api tvat saputras tvar -k aaraam upetya pavn prasdya sarvaca
tebhyo nivedya putra-pra-rak kuru iti bhva |

bhagavad-bhakti-yuktasya
tat-prasdtma-bodhata |
sukhabandha-vimukti syd
iti g trtha-sagraha ||

tath hi,

puru a sa para prtha
bhakty labhyas tv ananyay | (G t 8.22)

bhakty tv ananyay akyas
tv aham evavidhorjuna | (G t 11.54)

ity dau bhagavad-bhakter mok aprati sdhakatamatva-ravat tad-eknta-bhaktir eva
tat-prasdottha-jnvntara-vypra-mtra-yukto mok a-hetur iti sphu aprat yate |
jnasya ca bhakty-avntara-vypratvam eva yuktam

te satata-yuktn
bhajatpr ti-prvakam |
dadmi buddhi-yogata
yena mm upaynti te || (G t 10.10)

mad-bhakta etad vijya
mad-bhvyopapadyate |
prak tipuru acaiva
viddhy and ubhv api || (G t 13.19)

na ca jnam eva bhaktir iti yuktam | sama sarve u bhte u mad-bhaktilabhate parm
(G t 18.54) | bhakty mm abhijnti yvn ya csmi tattvata || (G t 18.55) ity dau
bheda-darant | na caivasati tam eva viditvtim tyum eti nnya panth vidyateyanya
iti ruti-virodha akan ya bhakty-avntara-vypratvt jnasya | na hi k hai pacati
ity ukte jvlnm asdhyanatvam uktabhavati | kica

yasya deve par bhaktir
yath deve tath gurau |
tasyaite kathit hy arth
prakante mahtmana || ( vetU 6.23)

dehnte deva parabrahma
trakavyaca e |

yam evai a v ute tena labhya ity di-ruti-sm ti-pura-vacanny evasati samajasni
bhavanti | tasmt bhagavad-bhaktir eva mok a-hetur iti siddham ||

tenaiva dattay maty tad-g t-viv ti k t |
sa eva paramnandas tay pr tu mdhava ||
paramnanda-pdbja-raja-r dhridhun |
r dhara-svmi-yatin k t g t-subodhin ||

43
Bhagavad-g t chapter 18
sva-prgalbhya-bald vilobhya bhagavad-g ttad-antar-gatam
tattvaprepsur upaiti kiguru-k p-p y a-d ivin |
ambu svjalin nirasya jaladher ditsur antarma
nvarte u na kinimajjati jana sat-kara-dhravin ||

iti r - r dhara-svmi-k tyr mad-bhagavad-g t- kysubodhinyparamrtha-
nirayo nma a daodhyya ||78||

Baladeva: evaca sati sva-putra-vijaydi-sp hparityajety ha yatreti | yatra yogevara
prvavykhyta sva-sakalpyatta-svetara-sarva-pri-svarpa-sthiti-prav ttika k o
vasudeva-snu srathya-paryanta-shyya-kritay vartate | yatra prthas tvat-pit -svas -
putro narvatra k aiknt dhanurdharocchedya-g va-pir vartate | tatraiva r -
k rjundhi hite yudhi hira-pak e r -rja-lak m vijaya atru-paribhava-hetuka
paramotkar a | bhtir uttarottar rja-lak m -viv ddhi | n tir nyya-prav ttir dhruv
sthireti sarvatra sambadhyate | yat tu yuddha-param etac chstram iti akyate | tan na
man-man bhava mad-bhakta ity de, sarva-dharmn parityajya ity de copadeas
tasmc catrvarnm ramca dharm h d-viuddhi-hetutay loka-
sagrahrthatay ceha nirpit ity eva su hu ||78||

upy bahavas te u prapattir dsya-prvik |
k ipraprasdan vi or ity a daato matam ||
p tayena yaod-stanyan taprtha-srathyam |
sph tasad-gua-v ndais tad atra g taparatattvam ||

yad icch-tariprpya g tpayodhau
nyamajjag h tti-citrrtha-ratnam |
na cotttum asmi prabhur har a-yogt
sa me kautuk nanda-snu priyastt ||

r mad-g t-bh aanma bh ya
yatnd vidy-bh aenopac ram |
r -govinda-prema-mdhurya-lubdh
kruyrdr sdhava odhayadhvam ||

iti r mad-bhagavad-g topani ad-bh ye daodhyya ||
44

You might also like