Professional Documents
Culture Documents
r-lakmdhara-viracit
r-bhavavan nma-kaumud
praka-kopet
praka-sthnam
acyuta-grantha-ml-krylaya
k
acyuta-grntha-mly
prathama pupam
r-bhagavan nma-kaumud
mmsvra-pra-r-lakmdhara-viracit
mms-dhurnantadeva-nirmitay
praka-kay sahit |
r-man-mdhva-sapradycarya-daranikasrvabhaumashitya-darandycrya-tarka-ratna-nyya-ratnagosvmi-r-dmodara-stri
ippany pariktya saodya; sampdit
kym
acyuta-grantha-ml-krylayt
prakit
vi-sa 1984
prakaka-r-gaur-akara goyanak, acyuta granta-ml
krylaya, k |
mudraka-r-madhava viau parakara, jna-maala yantralaya,
kabra-caur, k |
r |
prakakya mantavyam |
phe
sampdakya vaktavyam |
prakayant kusaskra-santam asam utsrayant sttvat locanajva jvn tarpayant nirmatsara-vipa cinmnasakairavyullsayant srasata-rahasya-vidnanda-payodhn
taragayant nirvicikit samanvarthbhidhn nirmit r-bhagavan
nma-kaumud nma-tattva-vubhutsu-durdaiva-paalkd
ambinydyvadhi tirohitpy adhundhiki prakamn vijayate |
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
++++++++++++++++++++++++++++
pariccheda-traytmake smin nibandhe nibandh tvad dime
paricchede pura-vacannm aidamprya nirinur etem
avivakita-svrthatva-svrtha-paratve vikalpyntye'pi bhagavan nmakrtanasya ppakaya-hetutvam apargat pratipadya svato vety
eva dvaividhye'pi ee raddhdispekyea tan nairapekyea veti
vicgni saayn pradarya, yadyamate vede'pi
kryatparabhgasya iva svata prmnya tad itaramantropaniadan tu tad agatasyaiva katha cittattva-tasya
guror matena purya-svata-prmnyasya duraivetya-vivakitasvrthatvam em pdayanna upaniada-vie rty gurumata
pratikipy opaniad-prmyam abhyupagamypi pura-vacasm
rthvdikat vyavasthpaya-tm e matena purnm
avivakitrthat prva-pakayitv, siddhnta-patham avataran
pukarkarty dharmntare paura prmyam urat-ktypi
nma-krtane 'rthavdat pratipdayanty artha-vdatvasyvidhitva-vidhi
eatv-tatparatva-rpatnupapatt pradarya, vivakitrthaparatva puravkyn vyavtihipat |
dvityasmina tasmistu bhagavan nma-ktanasyeappakaya-sdhanatva-siddhntam virbhvayan pratikiptam api
tasya pargatvena tathtva dvirbaddha-subaddha bhavat
tinyyena puna pratikipan vyavasth-vikalpa-samuccayeu
adbasvrasya-bhaga-bhayena vyavasth-vikalpau bihya smrtapryacittgat-mukhena samuccayam avalamvya tarka-pramasudhena prabandhena kevalya-savistaram upavarya tadanvayapratiyogina copadara nma-krtanasthpargat-bodhakya-mnavacana-vien samanvyya ravadn prateka-paramapumartha-sampdakatva-parypti prasdhya karma-janya-saskrasthayo aktyor narakot-pdakatvacchedakatvena siddhm ekm
ucchindnenpi smrtapryacittennivarty
sajtyotpdakatvacchedakatvena siddh parmen samlaghta
ghnata sdhana-bhakti-smnyasyaivdharmavsanty antanirsapaimna nirya, sva-pradhnam eva bhagavan nma-krtana
ktsnappakaya-hetur ity upasamahrt |
ttye tatra nma-krtane prati-tipayiitavyasya kaivalyasya
yvad durita-nivartakatvacchedaka-koau tat sahakri-kukau v
sdhanntar-nivea-phala-katy paryavasannasya pari-panthinm
api vyavasth smrtopynm api stryatvenn anuna-lakao
iti am
r-bhagavan nma-kaumudstha-viaymnukramika
scipatram
pura-vacanya-vivakitrthatva-pratipdana-nmake prathame
paricchede
bhagavan-nmtmaka-vastu-nirdea-rpa magalam |
vihhalkhyrc-vigrahasya bhagavatas tda tad |
rpa tad |
punarapdam eva bhagyantarea tad |
harasya bhagavato nirdetmaka tat |
sva-guru-sabddhrrtmaka tad |
samsokty guru-bhagavator nirdea-rpa tad |
prayojanakathana-prvako granthod dea |
vicrrambha |
vicrgni saayay |
granthasya parama-prayojanod dea |
prva-paka |
matntarea prva-paka |
uktobhayamatya-prva-paka-nirsrambha |
pukarka-mata-pradaranam |
punarkepa |
kepa-nirsopakrama |
kepnugua-vikalpita-paka-traye'vidhitva-rpa-prathama-pakakhaanam |
atra vidhieatva-rpa-dvitya-pakoccheda |
tatrivtat paratva-rpa-ttya-paka-nirsa |
punar apykepntaram |
tat samdhnam |
prathama-particcheda-sampi |
bhagavan nma-krtanasya purrthatva-pratipdana-nmake
dvitye pariccede
magalcra |
nma-krtanasya svtantryea ppakaya-sdhanatva-vicrrambha
|
tatraiva prva vicrga saaya |
atriva nma-krtana smrta-pryacittgam iti prva-paka |
prva-pakerayayeu vikalpa-vyavasth-samuccayeu katama
prakra svraya iti prastv |
ukta-prakreu samuccayasya samarth-karaam |
nma-krtanasya smarta-pryacitta-samuccitasygatve sapramkaraam |
ukta-prva-paka-nirsrambha |
kaevasyaiva nma-krtanasyea-ppakaya-sdhanatva-siddhnta
|
sdhana-svarpa-sdhanntarbhvetar-sdhanatva-vikalpair nmakrtanasthasya kaivalyasya vicra |
sdhana-svarptmakasya prathamasya nirsa |
sdhanntarbhva-rpasya dvityasya nirkaram |
itarsdhanatvasya siddhntya-svarpam |
siddhntita-kaivalye prakrntarekepa |
tan nimittatvpekayoktkepa-nirsa |
kaivalyasya bhaktau kraatve v vieaateti vicra |
kevala-nma-krtanasya ppakaya-hetutvopapdanopa-sahra |
prva-pakyasya nma-krtangatva-bodhakatvbhimataprakrasya samanvaya |
prsagiko bhakti-vibhga |
nma-krtandi-bhakti-nivartya-vsan-janak-dharma-nirpaam |
tatra siddhnta |
avntara-bahula-vicra-ghaita-tad upashra | magal-saanam |
dvitya-pariccheda-sampti |
bhagavan-nma-krtanasya kevalasyiva
pururthatva-pratipdananmake ttyasmin
paricchede
magalam |
bhakti-karmao sabhya sdhanatve niraste, sth-nisvanananyyena punar api vikalpa-vyavasthayor vyavasth jyyasti prvapaka |
ke cinmatena vikalprayd kepa |
vikalpa-paka-nirsa |
prakrntarea nma-krtanasyetargatvoktyvantara-prva-paka |
ukta-prva-paka-khaanam | prasagato vyavasth-nirsa ca |
matntarea punarvyavasthpdanam |
araddh-prayukty vyavasthy ak |
etan nirsa |
prsagikasya bhakter adhikri-vieaatvasya vicra |
atraiva bhakti-abda prtipara sdhanapraro veti vicra |
devnn gua-lignm tydi-r-mad-bhgavatya-pramena
bhakti-padrtho-ratir eveti nirpaam |
ukta-prama-vkyasya vykhyntaram |
bhakter vaidyena varanam |
bhakter lambana-varanam |
tasy uddpana-kathanam |
tadynubhva-sacri-pradaranam |
bhakte svarpe punar kepa |
uktkepa-parihra |
bhakter nma-krtangatvam |
raddh-bhakti-jna-vad adhikria paura pryacittam itarasya tu
smrtam iti vyavasthy upa-sahra |
bhagavan nmny eva sakd asakt krtana-dvraka-virodhak |
tat parihra |
vtti-svarpa-viayikak | tad uttaram |
raddhdimata krtane'dhikra ity atra virodhod bhvanam |
atraiva prasagd gati-smnya-nirpaam |
sketydi-nibandhane bhagavan nmoccrae 'dhikrikathanam |
smti-pura-virodhe siddhntyavyavasth |
ukta-vyavasthy punarkepa |
tad uddhra |
nama-krtane raddhdinairapekya-vyavasthnam |
atraiva punarkepa | etan nirsa |
prakrntarea raddhy punar adhikri-vieaatvak |
atraiva punr kepa |
etan nirsa |
prakrntarea raddhy punar adhikri-vieaatvak |
tat samdhnam |
nma-krtanasya kaivalye punar kepa |
tat parihropakrama |
prasagn mahad darana-mhtmyam |
bhakter adhikri-vieaatva-khaanopasahra |
praka-sahit
r-bhagavan-nma-kaumud |
|| r-gaeya nama ||
om nama r-kya |
aha saharad akhila sakd udayd eva sakalalokasya ||
tarair iva timira-jaladhi jayati jagan-magala harer
nma ||1||
kruymta-nirjhara surasarij janmkara rvadh
llbja vraja-kmin-kuca-ta-kastriksthsaka ||
uttasa surayoit muni-mano-varayauadhpallavo
yasyghri sura-vallabha sa jayati r-puarkapriya ||2||
praka-sahit
r-r-gaura-ka araam |
bhagavat premada tasya nma nma naman yate |
savykya-bhagavan nma-kaumudyippan prati ||
1atreda vivecanyambhagavad-vcakat sahasra-nmastava-ghaaka-nmn y k-ktokt s na prmik, tath hi te
nmn bhagavad viayaka-bodha-janakatvbhve viyartham eva,
bodhakatve crtha-bodhaupayika sabandha abdev vayaka, sa
cbhidh laka v, dy ced vcakatva durnivram eva, dvity
cet katham dim-vinnyasy avasara, akya-sabandho hi laka,
aktyabhve katham iva lakay-ummeo, vcakatvbhve ca
kutasty aktir iti sudhioy vidkurvantu | yad apy ukta sahasranma-stotrntargatn nmn na bahi-ppakayrtha viniyoga iti
tad api nirmla, stotrd bahis te ppnakatva, ki kasypi pratibandhakasya sad-bhvduta bhagavad anupasthpakatvd, ndy,
tasya duvacatvd, nntya, tathtve suktotpdakatvam api te
durupa-pdm, eva ca prama pra-nilaya itydita pramaabdasya bhgavad upasthpakatvena magalrthakatydi-rp
nyya-darana-prathama-stra-vykhyne vivantha-nyyapacnandyabhi-yuktnm uktayo virudhyeran, syaya ca svapitkta-nyya-praka-k-bhlakre granthrambha-magalapadya-vykhyne nando nandano nanda iti iti sahasra-nmaghaaknanda-nma bhagavat paratvena vycakaa katham ivtra
pratpamcaran na sacukoca | etennupadamevtmdi-bdn
bhagavad-vcakatvoktir apdamynupdeya va, tma-abdasya
jvevara-sdhraasya cetanatva caitanyatva v
vcyanvacchedaka-nevaratvam ity anyadetad |
nanu rma-kdi-abdnma-sagrahpatti te
paramevara-vcakatv-bhvd bhve v rme ka-padaprayogpatti ke rm-pada-prayogpatti na caiva pureu
loke v dyata iti cet ? te'pi tad vcak eva tad viie paramevare
v akti, evamanyevapi abdeu draavyam | nma-abdena
prtipdika, tac ca dvividha rha yaugika ca, rma-kgovinda-nryaa-iva-akaretydi ram-ramaa-prvarramaetydi ca, tac ca vibhakti-sahita tad rahita v yath rma
ka itydi hari viu itydi, na ca vibhakti-rahitasypa-abdatvt
tasya ca niiddhatvd anuccraam iti vcya, viornmnukrtayedi ti vidhi-vihite niedh-pravtte, ki ca aktinyatvam apa-abdatva, na ca hari-vivdi-prtipadikasya akti-
__ em idam ktamaghta-aktikcchabdd artha-pratty anudaycchaktijnasypeky sat-svapi vykaradiu tad-grhakeu pravtti-nivtti-rpavyavahrd eva sdhrayena jagati sarve akti-grahd vyavahra eva tadgrhaka-iromair iti stritau caitra gmnayva vadhnetydykrottamavddha-prayukta-pravartakdi-vkyt prayojya tath kurvatdamya-ceay
prayojaka-vkyasya tdrtha-bodhakatm anupya vyutpisu paras td g
nayvamnayetydi-prayojaka-vkyt tad anusri-krya-darand
anvayavytirekbhym itho'nvitayor eva kriykraka-padrthayo akti nicinvna
upajvyatayvagatacarnvayama-pariharann eva gavdi-padam, nayantmakakrynvita-gvdyartha-aktam, asatyanupapatti-prati-sdhne tath-vidhakrynvita-gavdibodha-ttparya-nivandhana-prayojakoc caritatvditydi-vyatireky
anumnata krynvitrtha eva padn aktim avadhrayati, tato'vadhritaaktika-tda-pada-ghaita-vkyato'pi krya eva tatparya-madhya-vasyatti |
dharma projjhita-kaitavao'tra paromo nirmatsar satvedya vstavam atra vastu ivada tpatrayon
mlanam |
rmad bhgavate mahmunikte ki v parair
vara
sadyo hdyavarudhyate'tra ktibhi urubhis
tatkad||
iti purasya trika-rpatva-pratipdant,
rmah-bhrare ca
dharme crthe ca kme ca moke ca bharatarabha !
||
yad ihsti tad anyatra yannehsti na tat kvacid iti
dharma-brahmaora-vieea pratipdyatvapratijnt pratipdanc ca,
bhaviottara-matsya-purdiu ca dharmapratipdanasau-bhgyasyaiva bhyastvc ca
ntiakanyam eva dharme prmya-purn,
tatra yath kabhedena nnrthatvam
aviryuddha-vedn, tath purnm api
bhaviyati |
atha pukark-siddhnta-ttparylocanay ved
brahmtma-viay eva
brahmtma-viay vedstrika-viay ime |
parokavd aya paroka ca mama priyam ||
parokavlo vedo'ya blnm anusanam |
karma-mokya karmi vidhatte hyagada yath ||
itydiastra-parylocanay ca trikasyaikavkyatva vedeu, eva purev api, tata ca
yasmd vkydyo'rtha svara-sato'vagamyate
siddha kryo v tatra tat-pramam eva puravacanam iti |
--aupaniada-prasthns tu tvad-dvaita-vii-dvaita-uddhdvaita-dvaitdvaitasiddhnta-vdina pacpi gurumata gurutayaivvadhrayanto gurumatyakryaparatva-jvtu-bhtopa-jvya-virodham ativiea-akti-grahd ativientaraba-bodhasynubhavikatay durnivram upadarayanto'nvitopasthitydidurgrahamarocayamn siddhavkyato'pi abda-bodham abhiprayantti bhva |
paripakvasakala-phala-pradm iti scitam, anena tda-vastunirpakatvd api purntarebhya rehatva rbhgavatasyokta, yady api tda vastu nirpyate tathpy atra
yath prdhnyena nirpyate tath nnyeu dharmrtha-kmapradhneviti bhva | prakrntarea rehatvam ha---ki v
pagair iti | parai purai rutai sandir varo hhi sadya ki v
varudhyate nvarudhyata ity artha | atra uruubhi
ravaecchvadbhis tatkad avarudhyate ktibhir iti ravaecchpi
r-bhgavatasya puyavat bhavati na sarveam iti scitam,
avarudhyata iti vartamnatva-nirdeena bhgavata-ravae hdhi
paramevarvarodhana ktinm anubhava-siddham iti scitam,
purasya r-bhgavatasya, triketi | karmaka-rpatva,
dvitya-pde vstaa-para-brahma-nirpakatay jna-ka-rpatva,
ki v parair ityadin devat-ka-rpatva pratipdyata iti |
bhyastvd iti | paramtma-pratipdanam api tatrlpa vartata iti
bhva | nti-kanyam iti | saaya-viparyayau na mantavyvity
artha | dharma iti | paramtmany apti ea | na caiva
nnrthatva doyety hatatreti | vedntyeka-deinas tu sarvo
veda paramtmapara eva, na ca yga-svargayor his-narakayo ca
sdha-sdhanabhv-siddhi-prasagonyaparatvd iti vcyam,
anyaparebhyo'pi vajra-hasta-purandara itydibhyo devat-vigrahasiddhivat tad upapatter iti vadanti, tat pakvalambanena puravacannm api paramtama-paratvam eva, nma krtana-vkyn tu
svrtha-paratv-bhve'pi yajeta svrga-kma itydi-vatsvrthe
prmya syd evetyayen haatha pukarketi | nanv eva
sarvasya vedasyaika-vkyatva syd iyakm ipatty pariharati
ved iti | trika-viay ved brahmtma-viay, katham anyaviay anya-viayatva-tatrhaparoketi | havd ity artha |
ayo ved, tad uktam ietydau vaidika-prayoga i-abdasya
vedrthatva-darand, via bhukvetydivdhyavad ghavdatva
vednm iti bhva | ghavda stauti-parokam iti | mameti
paramevarokti, amusana vidhi-nietm vedo'ya-vlnm
ajn parokavda | nanu karmi vidhatte, satya vidhatte na tu
tatra ttparya kintu karma-mokya sasra-nivttaye, yath vlnn
agada-bheaja roga-nivttaye na tu tad anantara pitr dyamnaguvptaye, ata paramtmapara eva ved yatpadam mananti
sarvaiva vedair aham eva vedya itydi-abdrtha | svamatenopasaharati-tata ceti | svarasata iti | pvamate'svarasa-pradaranam |
udhta-vkyni tu skt-paramparay paramtma-vidyy eabhta sarvo veda-ity eva vyravyeyni, siddha paramtmdi rpa
kryas tad upsannma-krtandi-rpa |
smrta-pryacitta-vidhi-virodhe prmyan na
yujyate ?
iyam avidita-mms-vttntn vibhik,
tath hi kim idama arthavdatvam, avidhitva, vidhieata, v-tatparatva v ? yadi tvad avidhitva tat
ki li dipratyaya-viraht tad vcya-virahd v na
tvalli dipratyaya-viraht p prapia-bhgo yad
gneyo'kaplo-bhavat tydnm apya-vidhitvaprasagt | nanu tatra li di-pratyaya-virahe'pi
tadvcyam asti klatrayn avacchinnena dravyadevat-sambandhena yga-vidhi-parikalpand, iha tu
na tad asttya-vidhitva, tad ayuktam, ihpi
pryacittantu tasyaika hari-sasmaraa param
ity dau kla-trayn avacchinnena sdhyasdhana-sambandhena vidhe kalpant |
atha harir ity avaenha pumn nrhati ytanm
[bh.pu. 6.2.15]
viramya vypra vttir iti yvat | phalaparam iti | reyo-hetutvavyavasth-vidhi-param ity artha | nanvitara-vkyn paratnyyena nma-krtanasya kratvagatva-bodhakatva bhaviyatti
dvitya katipayam iti paka akate-nanviti | itarem iti | harir ity
avaenhapumnnrhati ytanm itydnm ity artha |
paramay-nyyeneti | yath yasya paramay juhr iti paraty
kratvagatvena vidhir, na sa ppa loka-oti ity arthavdas tath
harir ity avaenheti nma-krtanasya kratvagatvena vidhir nrhati
ytanm ity arthavda, evam anyatrpi-yojyam | nanvitaravkyebhya kratvagatve'pi nma-krtanasya vyavasth-vkyt
pururthatvam api bhaviyati-tatrhatata ceti | vyavasth-vkyam
arthavda nma-krtana-viayatvd itara-vkyavad ity anumnt
tasyrthavdatve kevala-kratvarthatvam eva nma-krtanasyeti
bhva | aprva-vyavasth-vidhi-paratvd vyavasth-vkyasya tad
virodhe smnyato dam anumnam apramam ityayenha
maivam iti | dantaram hashiddha iti | yadyaptara-vkyeu
parat-nyyo na vyavasth-vkyasyrthavdatvam apekate ki
tvavyabhivarita-kratau-sabandha-mtram apekate tathpi
pururthat-parihrea parat-nyyo na vyavasthvkyasyrthavdatvam apekate tataa ca siddhe vyavasthvkyasyrthavdatve itara-vkyeu harir ity avaenhetydiu
pururthat-parihrea parat-nyya, tasmi ca sati nrhati
ytanm itydnm arthavdatva, tata ca tat smnydvy avasthvkyabhyrthavdatvam iti cakrakam | prakrntarea parat-nyya
dayati viaveviti | viu-abdnu-viddhatayeti | viuabdopahitatayety artha | tasya vio, tatra ygeu, tat
sajalpitamyaiva viu-abda-sajalpitasyaivoddeatay ygntar
gatoddea-viayatay vidhndity artha | tenaiva viuabdenaivoddea sakrtana ygeu na abdntarenyath
daami1ka-nyya-virodha iti bhva | viava iti rte pakva-dugdhe
vior anyo viu ipivia iti devatbhedo mmsaka-samata
sao'pyata eveti sabandha anyath abdntara-pravee'pi saiva
devat syt tasmc chabdopahita evrtho devat n svarpeeti
bhva | astu tata ki tatrhakrtanetviti | viu1
ayam abiprya, harir ity avaenha prmnnrhati ytanm itydiu paratnyyvatrerthavdatva tadakyeta, yadi nma-krtanasya kratvagatva
niryeta, tat tu na sabhavi dhyyan kta itydibhir-vyavasth-vidhnena
pururthatpratter-nma-krtanasya kratvagatva-pratibandhakatvt, tath ca
prva, vyavasth-vkyam, arthavda, nma-krtana-viayakatvd, itara-nmakrthana-vkya-vadity anumnena vyavasth-vkyasyrtha-vdat vaktavy, tato
harir ity avaenhe tydau parat-nyyvatra sughaa, eva cetaravkyeu parat-nyya spaam eva vyavasth-vkyasyrtha-vdatvam apekate,
vyavasth-vkyasyrtha-vdatvena nrhattydnm arthavdatvam
apekyate'numnaprayoge dnta-vidhay nrhati ytanm
itydivarthavdatva parat-nidaranenaiva vcyam itit tat parat-nyym
apekata, iti svagraha-speka-graha-speka-graha-speka-graha-viayatvarpa-cakrakam anivryamatreti |
udcya-mmsy ttydhyye ttya-pde karmgva-baddhopsanniyama-rhitydhikarae tan nirdhraniyamastad-de prathagdhyapratibandha phalam [3-3-42] iti stre advaita-bhye ometyetad akaram
udgtham upste tydni karbhritni vijnni nitynya-nityni veti
sadihya, prayoga-vacana-parigrahnnitynti prva-pakayitv, teppsankarmasu nirdhraasyopsanasy-niyamo'nichndogye, tad de=aniyamadarand, yukta caitad hi-yata karmpekayopsany pthak phalam
apratibandh karmasamddhi, tatraiva vryavattara bhavattyatratyatarap
paka-dvaye'pi phala-scand iti akarcrya-pd abhiprayanti sam | viidvaite
r-bhye rmnujcrya-pd yda pratyappadan tdo'tra k-kd
abhnuguyam dhtum udsna | dvaitdvaite vednta-prijtasaurabhabhye'pi nimbrkcryapd prathama-patha-dvayam evtusasru | dvaite prapraja-darane r-govinda-bhye c r-madnanta-trtha-bhagavat pdatad
anugcrya-vihittratya-vykhynyda-siddhnta-par naitakeopodbalinti,
atraupaniad apaca-prasthn-pradaranasyedam eva ttparyayan
mlakrairydrtha prampayitu satram upanysi nainam uttarammsprasthneu ko'pi viruaddhi mang apti |
iti r-mad anantnanda-raghunthappdapadmopajvino lakmdharasya ktau bhagavannma-kumudypura-vacann vivakitrthatvapratipdana nma prathama pariccheda |
nma-krtana-vidhim agktya phalam kipati-nanviti |
tatrahetum hasakrtayed iti-samabhibyhrd iti | nitya-vebhysasahaphdity artha | tata ceti | payasa kuly hdn pitn svadh
abhivahant-tydi-phala-ravaa-madhyayanasya yathrthavda
eva ppakaya-phala-ravaa nma-krtana-virodher arthavda ity
artha | avied iti | nityasya kmyasya v vidhe phalkky
aviedity artha | tad evhanahti | aharaha
svdhyydhyayanasypi nityatvt ppakaya eva phalam |
upasaharatitasmd iti | prathama-pariccheda-samsau
nmoccraa-rpa magala kurvannm-mhtmya-pratipdakasya
granthasya pracayagamana-rpa phala prrthayateketi |
r-bhagavan-nma-kaumud |
dvitya pariccheda
r-kya nama |
r-kntnta ka karukara kajanbha
kaivalya-vallabha mukaunda murntaketi ||
nmval vimala-mauktika-hralakma
lvaya-bandhanavat karvi kahe||
eva sthite nma-krtanasya ppakaya prati
sdhanatve punar ida vicryateki kasya cit
sdakatamasyga-bhta tad, uta svayam eva
sdhakam iti ?
nanu nirtam etat phala-ruter arthavdatvanirkaraena, satya, tad eva punarkepntaranirkaraena dh-kiyate sthni-khanananyyena | tatra manvdyukta-pryacittgam iti
tvatprpta, tath hivikalpa-samuccayavyavasthnm anyatam rayea smti-puravirodhas tvad avaya parihartavya, samna-
dvitya pariccheda |
||r-gopamaya nama ||
dvitya-paricchedrtha pratijnteevam iti | prvaparicchedena paunar uttaya akate-nanviti | nma-krtanasya kicid
agatve phalarutir arthavda eva syd ata sva-pradhnam eva tad
etad ili bhva | tad eveti | sva-pradhnam evety artha
kepntaram hatatreti | vikalpeti | ppakaya-kmena nmakrtana kartavya, manvdy ukta-pryacitta veti vikalpa |
ubhaya kartavya na tvekena ppakaya iti samuccaya | kasya cid
adhikrio nma-krtana ppakaya-sdhana-kasya cinmanvdy
ukta-pryacittam itydi vyavasth | smtti | ppakayo deena
manvdi-smtibhir-dvdabddi vidhyate pura-vacanais tu
nmakrtana vidhyate tatra vikalpa-samuccaya-vyavasthnm
anyatamasynrayae smti-pura-vacannm aprmyam eva
syd iti bhva | ayam eva virodha-abdrtha | tayor aprmyam
eva ki na syd ata hasamneti | ruti-mlakatvt-smti-puravkynm aprmy-yogd ity artha | aga-pradhna-bhvena
samuccaya vaktu vikalpa-paka vyavasth-paka ca nirkaroti
tatreti | nityavad iti | ppakayoddeena nma-krtana dvdabddi
ca nityavacchruyate yayor vikalpe tu pkikatva syt tata ca nityavacchravaa-bdhc-chabdasvrasya-bhaga syt, adhikri-vieea
v dea-vieea v vyavasthrayae smnya-rutasya viee
lakaay abda-svrasya-bhaga syd ity artha |
nanvevam api smauccitayor anayor dara-pauramsayor iva kraatvam eva ki na syd viparto
vga-pradhna-bhva ? pura-vacanebhya eva
bhagavad bhajanasya pryacittakarmgatvvagamditi brmar-bhgavate tvat
pryacittni crni nryaa-parmukham |
na nipunanti rjendra sur-kumbham ivpag ||
[bh.pu.06.10.83]
iti bhagavad bhajanasya pryacittgatvam
avagamyate, pryacittni na punantti na
tasyrtha, manvdi-vacanavykopd, nryaaprmukham iti vieaa-vaiyarthyc ca, api ca
pryacittny anuhitny api nryaa-parmukha
na punanti nrryaa-paryaantu punantty artha |
ata svata punat te nryaa-praryaatvam
agam ity avagamyate, tath tatraiva
mantratas tantrata chidra dea-klrhavastuta |
sarva karoti nichidra nma-sakrtana hare ||
iti tveti v, sarva-karma-sdguyrthatva hi
hari-krtanasya siddhavad andyate, tath skandapure'pi
yasya smty ca nmokty tapo-yaja-kriydiu |
nyna samprat yti sadyo vande tamacyutam ||
iti anuvda ca prptim anmpayati
nivtdhikaraa-nyyenaopavyna-vidhyaka-vkyaea nivtnuvdavat |
viu-pure'pi
vsudevo mano yasya japa-homrcandiu |
tasyntaryo maitreya ! devendratvdika phalam ||
iti karmgatvam avagamyate hari-smraasya,
yady atra smaraa svtatryea vivakita kim ida
japa-homrcandiviti, ata sarva-karmgatvd
bhagavat krtana-smaraayo, pryacittasypi
tadanta ptitvt pryacittgatvenaiva nmakrtana ppkaya-heturnna svatantram iti |
nanu samuccaye'pi manvdy ukta-pryacitta prdhna
nma-krtana tad agam eva eva kuta ? ki tu svarga-phale darapramsayor iva ppakaye manvdy ukta-pryacitta nmakrtanayo samatvena samuccaya ki na syd iti akatenanviti |
viparta iti | nma-krtana pradhna mnvdy ukta-pryacittam
agam ityeva rpa k na syd ity artha | prva-pak pariharati
pureti | na ca bhajanasya karmgatve'pi ki nma-krtanasyeti
vcya, bhajanasya navavidhatvena krtanasypi tad agatvvagamt
| nryaa-parmukham iti dvitynta purua-vieaa,
pryacitta-caraa-kriy-vieaa v, tad eva darayati
pryacittni neti | tasyeti | bhgavata-vacanasyety artha | api tviti |
nryaa-parmukha-abdasya dvityntatve spaaiva yojan |
phalita vacanrtham hanryaa-paryaam iti | bhgavatavacanrtham upasaharati-ata iti | svata iti | prdhnyenety artha |
paryaatva bhajanam | mantrato nyna tantrato nyna vastuto
dravyato nyna sarva karma nichidra-pra kariti nmakrtanam iti vacanrtha | sd-guya sgatva, tad arthatva-tad
agatva | siddha-lakrendyata ity artha | na cnuvde'pi kathanma-krtanasya pryacittgatvena vidhis trhaanuvda iti |
pryacitta-tapo-yajdy agatay vidhim anumpayati kalpayati,
nivtdhikara1anyyenetyukta vivoti-upavyneti | upavyayate
deva-lakmam eva tat kurute ity upavynavidhe ee nibta
manuym iti nivtnuvdo yath nivtasya manuyapradhntithydi-karmgatay vidhi kalpayati tathety artha | ttye
vidhiee nivtam iti manuya-dharma abdasya tat-pradhntvd
[3-4-1] iti, ida ca ktvcintdhikaraa, nivta manuyam ity
1
__moka kilndi-dukha-parampartyantocchedo, nitya-sukha ceti prathamadvidh, eo'pi nitya-sukhtmat tad anubhava ceti, atrdima syujykhya,
caramas tu slokya-srti-srpya-smpya-bhedc caturvidha, sarvam etad
avasara-viee sapraa nirpayiyate | muc-dhtvarthnuguyato
dukhtyanta-nivttir eva tat-svarpa, dukhtyanta-nivttis tu tannntaryiketi
kvacit tad anullekho'pi na nynatvaha |
r-narasiha-pure'pi
ityudritamkarya ka-vkya yameritam |
vedntin1m | ata katham ekasya tad ukta, kevalay bhaktyaitydirpam ity artha |
ucyatenimitta-kraa-viayam etat
paukalybhidhna, nopdna-viaya,
phalopdnasytmana prasiddhatvena strn
apekad, ukta hi bhya-kdbhi jantyevsau
mayaitat kartavyam iti, upyantu na veda tasyopya
kathanya iti | nanu nimitta-kraasypi katham
ekasya paukalya ? na hi ninitta-kraa-mtrt ki
cit krya sidhyati, tad ayuktam, loka-sayogamtrd andhakra-nivtter darant | nanu yadi
paukalyam eva nirapeka, katha yarhi vrhiyavayo ? ucyatetatra kraatvasy aiva pratyeka
parisamptatvt | anyonya-nirapekatvam eva na
sarva-nairapekyam iti-kartavyat-skkatvt
paukalya tu svavyaritikta-sarva-nairapekyam,
ata ca kevalay bhaktyety artha, madhubhid
abhidhnam eva mang uddiyamnam aea-ppapradhvasasya pukala kraa tarair ivagaganganam avatras-timira-paala-panasya,
tac ca paukalya kraatvasya vieaa na
bhakte, bhakte kaivalye kraatve ca vidheye
vkya-bhedo m praskd iti |
prasiddhatveneti | aha pratyaya-gamyatvenety artha |
tmana strn apekaa avara-svmi-samatypi darayati
ukta hti | asau purua etat phalamay kartavya sdhanyam iti
jntyeveti yojan, eva-kran naitacchstra-gamyam iti bhva |
nanvitydi-codyaparihrau spaau | kraasya paukalya kaivalya
tad eva ca nairapekyam iti prva-granthoktam kipatinanu yadti
| katha tarhti | nairapekyam ity anuaga | vrhibhir yajeta yavair
yajeteti ttybhy nairapekya brhi-yavayo pratyate tan na
sabhavati prokad ti-kartavyat-spekatvd iti bhva |
tatr=vryi-yavasthale | anyonyeti | vrha yava-nirapekatva
yavn vhi-nirapekatvam ity artha | upasaharati ataceti |
mang=at | ullikhya-mnam uccryamabhity artha | kevalay
bhaktyetyder vivakita vkyrtham hatacceti | vipake daam
__aya bhvavidheya-bhedd vkya-bhedo durnivro yato vidheya-bhedd vidhibheda vayaka sakd uccarita abda sad evrtham avagamayati
nsakd iti-nyyenaika abda ekay vtty khalu sakd atha bodhayed, asakd
artha-buvodhayiym vtti kry s ca sati gaty antare'prmikti pramapratipannym asy bhavaty api kva cid vkya-bhedo nnyatheti bhva |
tath
tais tny aghni pyante tapo-dna-vratdibhi |
ndharmaja tad-dhdaya tad apghri-sevay ||
[bh.pu. 06.20.173]
ity etad api savdaka, yasmin yasmin nimitte
yadyat-pryacitta vihita tapo-dna-vratdi ca tai
pryacittais tny aghny eva pyante nyanti, na
punar adharmajam adharmebhyo-jtam, anyaiugrahaa | tata ca tat tat-saskra-viiatayotpanna hdayam, ghri-sevay tau tad apipyate, api abdn na kevalam aghni nyanti, api
tu tat saskr-apti | ghri-sev ctra na caturth
pda-sevana-laka-bhaktir vivakyate, ki tarhi
krtana-laka tad adhikratvt, tath hi sev
bhajana bhaktir iti paryy, s ctra
ravaa krtana vio smaraa pda-sevanam |
arcana vandana dsya sakhyam tma-nivedanam
||
[bh.pu. 07.50.233]
iti navadh bhidyate, s capratyeka ktsnappakaya-hetu tat tan mhtmya-pratipdakavacann pureu bhyas tvd iha tu
krtanasyaiva setihsam prakaraa-parisampte
pratipdant krtana-lakaopdyate |
bhkte ppavsan-nivartakatve sam atyantaram hatatheti
| vkyrtham hayasminn iti | na cdhrajam ity asdhu prayoga,
saptamyanta-upapade janerdhtor a-pratyaya-vidhnd, yath
kulajam iti, pracamyante, tpapade jti-vyatirikta-vcini a-pratyatyavidhnd yath tajjam iti, adharma-abdasya jtivcitv apratyaynupapattes tatrhaanyeviti | anyevapi dyate 3|2|101| iti
di-dhtu-grahaasya sarvopdhi-vyabhicrrthatvt sarvaprayojanakatvt kevald api saptamy antopapad-bhve'jtivcipacamyantopapadbhve'pi janer a-pratyaya | adharmajatva
hdayasysa katha ? prva-nipannatvt tatrhatata ceti | tad
hdaya-sakra-viiatayot-panna,--lokasya caturtha-caraa
vycaeeti | nanvghri-sevanasya ppa-saskranivartakatve'pi kim tayta krtanasya tatrhaghri-sev ceti |
atra=loke | caturth vakyama-loke | tad evhatath hti | iha
tviti | setihsam iti | ajmilopkhyna ity artha |
r-kya nama |
yasya nmny adhynai akair api ukyitam |
vineyair ballavastr sa ka kurutt kpm ||
prakasya
ttya pariccheda
||r-kya nama ||
uttara-vicrrtha magalam caratiyasyeti | gopn iyai
ukai pakibhi yasya nmny uccrayadbhi uka-yogndravad
carita sa ka kp karotvity artha |
te san nidhir avyavadhna tena sasjyamna mana evamukuramaalam dara-maala tad antarabhi-vyajyamnatayety artha |
tat tad nandatayeti | srag nanda candannanda-itydi-rpeety
artha | upadhyamne=updhita pratyamne | avivakitatvt
ttpary-viayatvd | vipakse doam havivakitatve veti |
amumd ditya-maald deva-km eevnand, ata ca
sarvajannanda-prade paramtmani pthivgata-jvnanda-pradatvavivak na yukti-matti bhva | tasmd iti | katha nididhysanasya
ppakya-hetuta jna-karaatvdi-ty akya, neda jna-karaa
ki tu ravaa, tad aga nididysana, tasya ca dvra ppakaya
ity hatasya ceti | ravaasygatva nididhysanasya
phalopakryagatva csmbhi siddhnta-tatve prapacitam |
asabhvaneti | yath ravaam ananayo prama-prameysabhvannirso-dvra tathety artha | tat prati-bandhaketi | tac
chabdena sktkro nirdiyate | parama praktam upasaharati
krtanasyeti | nedam iti | pe guri gurutydi-vacana-dvaya na
pramam ity artha |
iha dtdna-sapradna-bhvasyaupacrikatvd
na ah-paryanu-yoga, muktim api na
katipayn vitrya viramati murabhid itara-dnivad,
api tu ye manasi sthita te-sarvem eveti
s ca purua-bhedena viaya-bhedeu
vyavatihate tasmd vyavasthito 'dhikara iti |
yukta caitad vidhi-purua-sambandho v tad dhetiur
v byutpatti-bhedendhikra-abdrtha iti nyyavid sthiti | tatra reya-sdhana-lakaasya
vidhe sva-sdhya-bhogya-reyo-dvrea bhoktr
puruea sambandho vidhi-purua-sambandha, tad
hetur jvana-kmandi |
niyoga-vdinas tu niyojya-niyogayor
boddhbddha-byalakaa sambandho vidhi-puruasambandha sa ca karmay aivaryam ity evalakad adhikarad anya eveti manyante |
sa srvo'pi na rddhm antarea sabhavati,
anavagatpta-bhvasya puo vkyd viia-
nanv anya iva bhaktir anya iva ca prti, nirdeabhedeva, anyath hi paunar uktya prsajyeta, anyac
ca neha prti prrthyate, api tu he mpa lakpate !
avivekin viayeu y prti s tvm anusmarato
me hdayt sapetu gacchatd iti rga-nivtti
prthyate tat katham eka-vkyatvam iti ?
r-bhgavate ca
ratir eva bhaktir ity avagamyate
devn gua-lignm nuravika-karmam |
sattva evaika-manaso vtti svbhvik tu y ||
[bh.pu. 03.25.323]
animitt bhgavat bhakti siddher garyasty atra,
tasya hy ayam arthagua-lign guamayaarr nuavika ruti-purdi-gamya karma
carita ye te tathokt te devn madhye
sattva eva uddha-sattvamaya-magala-mrtau
sarasvat-tra-vsi-bhgu-mukhya-muni-janasiddhnta-prasiddha-mahimani rvatsa-lchana ekamanasa puruasya ekgrasya v manaso y vttir
animitt phalbhisadhi-ny svarasata eva viayasaundaryd ayatnena iva jyamn na bald pdyamn s bhgavat bhakti s ca siddher jnd
garyasti | garyas tvam eva vivoti
jarayatyu y koa nigramanalo yatheti |
[bh.pu.23.05.333]
yath nigram annapndi jharo jtad jarayati
tath y koam annamaydi paca-prakram u
nayati, anubhava-iraskatvd, na jnam iva tattvayuktibhi kramea ikaikamapohati, tata ca tasy
garyas tve katama sandeha-iti mukter garyasti
v vykhyeyam,
slokya-sri-smpya- srpyaikatvam apy uta |
dyamna na ghanti vin mat-sevana jan ||
[bh.pu. 03.29.133]
itydi-darant | jarayatyu y koam iti tu
svayam eva bhaktir anviyam mukti bald
r-nara-siha-pure'piikvkucarite
cakra-meghe tad vare bahumna-rati npa |
paka-ptena tan nmni mge padme ca tdi ||
itydi-premtiayasya iva bhaktitva daritam,
skanda-pure'pi
bbhatsite durbiaye kadcidyo
vpi rgo bhavit janasya |
sa ced bhaviyaty api nma rudre
ko nma mukto na bhaved bhavdhbi ||
ity etad eva darita bhakti-prakramt,
r-ligdiu ca
svara-netrga-vikriyety atrnubhvnm
anukrntatvt te ca bhvnm aga-bhvd ag
bhva eva bhaktir iti gamyate | sa cyam dyo bhvo
vtty antarair antar niviamnair apy aneka-janmavsanvsite cetasi na vyavacchidya-mno
vibhvdibhr asarpatm pdyamno nija-sukhasavid nirbharam ligita svayam evnanda-savid
abhidhnam amupacrsaha dadhno bhaktir ity
abhidhyate |
tad vare ka-sada-vare | tan nmni ka-nmni, tad di
kad dktulya ity artha | so'pi ced rudre bhaviyatti sabandha |
svara-vikriy sagad gadtvam | netra-vikriy aru, aga-vikriy romc
| bhakter anujymn bhv anubhv | bhvga-bhvad=bhakty
agatvt | ag pradhnam | dya ity anubhvpekay, vtty antarair
viaya-viayair na vyavacchidyamna | tatra hetur aneka-janmeti |
tasya clambana-vibhvo'vaj-kakusumyudha-saundarya-sarvasva kamal-kucatapatra-bhgo bhagavnananto v mang avalokanakharvo-kta-madana-garvo mugdha-mga-lchanaekhara akaro v, tv api ruti-pura-vkyai
karbhym avatrau v, abhinayair abhinayapratibhna-mrgam anusarantau v maj janmakarmbhinaya-ity etad artham evbhinayanasya
vihitatvd | uddpana-vibhvs tu vilasad amalamarakata-mai-marci-majar-pijarlibhrntibhmayo niryan makaranda-bindu-jla-jamblitagagangan parimala-tarpita-pavantithayas
tarua-tulas-vana-vthaya, mura-mathanarathga-lchana-ccha-pariv agasu-vyagyasubhgya-rei-r-mad-gopcandana-vidalni,
prasiddha-sakalbharaa-saundarya-sarvasvavacana-caranayanhldinyo nalinka-ml ca,
hara-nayana-dahana-dagdha-sahacara-smara-virahauk-vaia-katipaya-kalasya kalvata kalbharacra caya iva dhavalimn bahir antas tamas tiro
dadhna-mano-mukura-maal-mujjval vidadhad
bhsura bhasita, sakala-pururtha-sapat
suralat-jja-re-riyo rudrka-ml ca, hari-
dina-hara-ymin-mahot-savdaya ca |
anubhvvyabhicria ca bharatdi-muni-maniteva na punar ihbhinav, sarve caitem
udharani r-bhgavate sphua-taram
upalabhyante, purntareu ca ke cit,
tatrlambna-vibhvasya ca
svaya tv asmytiayas tryadha
svrjya-lakmy-pta-samasta-kma |
bali haradbhi cira-loka-plai |
kira-koy-eita-pda-pha ||
[bh.pu. 03.020.214]
itydi | uddpana-vibhvasya ca
tasyravinda-nayanasya padravindakijalka-mira-tulas-makaranda-vyu |
antar-gata sva-vivarea cakra te
sakobham akara-jum api citta-tanvo ||
[bh.pu. 03.15.434]
itydi |
eva-vrata sva-priya-nma-krty
jtnurgo druta-citta uccai |
hasaty atho roditi rauti gyaty
unmda-van ntyati loka-bhya ||
[bh.pu.11.20.404]
itydi | svara-netra-vikra-rpm anubhvn
tatrpi sttvikn
kvacid utpulakas tm ste saspara-nirvta |
aspanda-praaynanda- salilmlitekaa ||
[bh.pu. 070.40.413]
itydi, nirveddn ca vyabhicri
kva vha kitava ppo brahmaghno nirapatrapa |
kva ca nryaety etad bhagavan nma-magalam ||
itydi | eva aive'pi
asti kacid paryantaram aya-gurava |
a-vidhdhvamayasysya sarvasya jagata pati ||
tma-akty amtsvda-pramodarasiko yuv |
akhaa-jagadan pi-karaa-pita ||
anantnanda-sadoha-makaranda-madhruvata |
audrya-dhairya-gmbhrya-mdhuryam akarlaya ||
itydny lambandnm udhryi |
vibhvo janako bhva | di-abdennubhvavybhicribhvagrahaam | nijasva sukha tad eva savid, ata
evnanda-savidity abhidhnam | grdi-raseu pramaddir ivtr
lambana-vibhva r-govinda akaro vety hatasyeti | tayor
lambanatvam upapdayatitvatti | abhinayair anukarapradaranai, sva-kartkai para-kartkair v | abhineyn tat tatpramevara-caritr pratibhna sphuraa tan-mrgo viayat,
yath katha cid upasthita paramtm lamnbana-vibhvo bhaktirasasyety artha | marcn-majaryas tad vat pijar alayas te
bhrnti-bhramaa tad bhmaya, niryanto nirgacchanto
makarandasya bindavas te jlni tair jamblita abal-ktagaganam evgana ybhi, parimalena tarpita pavano ybhis t
prathamnta-traya-vthn vieaa, rathga sudarana
tadya-lchana-chan pariv aga sambandhas tena suvyagy
saubhbhya-reir yais tni gopi-candana-vidalni khani |
saundarya-sarvasvasya vacane ca nipu | nalina padmam | ivabhakti-rasasyoddpana-vibhvam hahareti | hara-mastaka-candra
prva-prakala evsd dhara-netrgnin dagdhasya madanarpasya sahacarasya virahea kcana kal ks ts crnva
bhasita, mukuro darpaa | bharatdn grdi-rasanirpakm abhimat evnu bhvdaya iti | akara nirgua
bramha | anubhvodharaam haeva vrata iti | tad vntarabhednm udharaam hatatrpti | a-vidheti | kma-krodhamada-moha-lobha-matsartmaka-a-vidha-ppamayasyety artha |
tmeti | sva-gumtsvda-praa d bhakts teu rasiko batsala,
yuv jar-rahita, pi-karaam=ek-karaa sahro, madhu-vrata
iva madhu-vrata prnanda ity atha | makarlaya=samudra,
etda iva dambana bibhva |
nanvevam api
sketya prihsya v stobha helanam eva v |
vaikuha-nma-grahaam aegha-hara vidu ||
[bh.pu. 6.20.14]
ity evam dn k gati ? parihsndarayor hi na
bhakti-raddhnutp sambhavanti, stobha-kety
ayos tu na jnam api, vttir api npekyate
yad dvy-akara nma girerita n
sakt prasagd agham u hanti tat |
iti, r-nradye ca
harir iti sakd uccarita dasyuchalenpi yair manujai
|
janan-mrga muktv mama padav niviate
martya ||
eva sarvatra |
abhysam kipatinanv iti | ekasya iveti | ekasya puna rutir
eva bhedik, avied=vidheya-viebhvt, ki tatas tatrha
anarthaka hi syd, samido yajati tannapta
yajatbhysasyaikrtha-ttparya-gamakatva dyate'ta ha
nandamay iti | asanneveti vyatireka | asti brahmety anvaya | iha tu
na tath, durbodhatvd ity artha | tirasktvd iti | pacamyanta na
virudhyata ity anena sabadhyate | na kevala durbodhatvam
abhysa-hetu ki tu sukaratvenraddheyatva-akpti bhva |
gati-smnya nirpayati-gatti |
ityuttarrdha-virodhd,
kevalayeti ruty krtandi-rpy bhakter avieato 'nyanirapekatva pratyate, vsudeva-parya iti vkyena bhvuknm
iti sakoca kriyate, na ca ruti-virodhe vkya pravartata iti
samdhattemaivam iti | tarhi vsudeva-parya ity anarthaka ?
nety haata iti | vsudeva-padrtham hasarveti | paryaaabdrtham haparam iti | tatparyrtham hasarvevareti | bhva
iti | vsudeva-parya ity asya ttparya-vsudeva-paryaa-abdaakyo na | dantaram haapi ceti | nanu sakn mana itydi-vkye
guargi-abdena bhva ppakaya-sdhanatvena pratyate tatrha
sakd iti | viaya paramtm | tat saundaryd eva prpta-rgasya
puruasya smaraa-saukarya-pratipdanrtham ity artha | nanv eva
vikrayetydi-vkye spata bhva-yuktn pus ppakayasdhana krtana pratyate tatrhaevam iti | urugya-abdrtham
habahbhidhnasyeti | anantnandeti ttparyrtha | papn
nisaraa-mrgam avidu bhavd d dtnm | gathabdrtham halakieti |
sva-pda-mla bhajata priyasya tyaktnya-bhvasya hari parea |
vikarma yac cotpatita kathacid dhunoti sarva hdi sannivia ||
[bh.pu.11.5.42]
iti loke bhvukasya puso vikarma-pada-vcya-niiddha-nivttiprati-pdann na krtana-mtrt ppa-nivttir ata hasvapdeti |
tam eta vednuvacanena brhma vividianti yajena dnena
tapas-nakeneti vividiv-vkyam | mukti-viruddha kmyam ity
artha | dadhnn pusm | nanu bhatknm upakramt katha
te naraka-pta-ak ? ata habhaktnm iti | dratareeti tarapabda-prayogd viu-bhakta-pratysan na varjanrtham ayam
rambha iti bhva |
jnbhve katham nm=paramtm | npy adhikreti | abhidheyajnavn adhikrty api nety artha | mnbhvd eveti bhva |
vidh-dvayam iti | anutaptm anutapta-kta nmakrtanam ity
artha | iha=nmoccrae | prptir iasya hnam aniasya tad
arthnity artha | dvityo=li dy artha | pvanatva ppakayasdhanatva, tata ctmrayatety artha | sva-mahimneti | nmakrtana-mahimnety artha | phalitam hasva-mahimna iveti |
ahas ppnm | uccanam abhva | ata-eva raddhdnm apy
uccanam ity anuaga | mihira srya | avayavnuvdnm iti |
yad aa-kaplo bhavati gyatraivaina brahma-varcasena punt
tydn vaivnara dvdaa-kapla nirvapedi tye tad vidhivihitaygrthavdatva yath, tatyety artha | prabandhena=vistarea |
anutaptasya sakn nmoccraam itarasy-sakd iti vyavasth |
mumukat trtha-padnukrtant ||
[bh.pu. 6.20.46]
ity atrpi mumukm adhiktatvd aty antauddhir eva vivakit |
kikar daa-pau v niyamo na ca ytan |
samarths tasya yasytmkevallambana sade ||
tyatrpi yasytm kevallambanas tasya sad na
samarth-ity anvaya, vacanntarnurodhd,
go-mtrayvak hro brahmah msikair japai
itydv api moka-sdhanatvd akarabrahma-vidyy, mokasya ca parama-uddhir eva
vivakit na ppakaya-mtra, tata ca tat tad
vtti-viet tat tat ppa-vsan-vinivttis tata ca
pukala-uddhir iti | atha v sakt-krtand eva
prake'pi ppe kasyacid araddhropitam
aptatvam tmani nanyamnasya tan nibandhana
dukha na nivartate, tasya tad rambhaka-ptakapradhvasy-vtti-viea-yukta mantrdhyayana
vidhyate, prrabdha-parikaye ca yuktam evvtty
apekaam, raogydiu tath-darant |
nanu yathokt-vtti-vihnbhym api ravaakrtanbhy prrabdha-parikayo'pi r-skndapura-nara-siha-purayor dyate ? satya, tat tu
r-mat packara-nraddi-mahpurunugrahasahacritayeti nicyate, tasmd vtti-vidhnm
anyrthatvd aprrabdha-prcna-ppakaye sakt
krtanam eva sdhanam iti nirapavdam, atra
vacanni santy anantni, tath hi
sakd uccarita yena harir ity aka-dvayam |
baddha parikaras tena mokya gamana
pratti ||
parikara-bandha ctra praka-ppatvam eva,
tat khalu prathama-sopnam apavargaprsdrohaasya, tath
hatyyuta pna-sahasram ugra
gurvaa-koi-nievaa ca |
styeynya-sakhyni hare priyea
govinda-nmn nihatni sadya ||
tath
avaenpi yan nmni krtite sarva-ptakai |
pumn vimucyate sadya sihatrastair vkaur iva ||
gunuvdo vihita eva, anyath paurikn-prkta-vkyair arthakathancro badhyeta | ata eva gopr adhiktya,
ys harikarodgta punti bhuvanatrayam
ity ukta r-bhgavate | ata eva tac chravaam api vihitam eva
bhagavat smrakatvt | tat smaraasya cpavitra pavitro ve tydivkye ppakaya-hetutva-pratipdant | ata eva grmya-gta na
uyd yatir vana-cara kvacit [bh.pu.11.8.17] iti vkye bhagavad
gta tu uyd evety ukta rdhara-svmibhi, ata ca prktavkyair aharnia paraninddi kurvanto ye prkta-vkyair bhagavadgunuvdam akartavya nirpayanti te bhagavad anurgbhvs
evpardhyatty alam ativistarea |
pura-vkya ca
yvaj jva praavam atha vvartayedrudriya v
yjur veda vasatim atha v vraasy vidadhyt |
hitv lajj kali-mala-kula-cchedaknrayed v
vior nmnya-niam amtatvptir e caturtha ||
iti, vras-vsasya traka-brahma-bodhadvre-mtatva-prpti-sdhanatva kkhadiu prasiddha, tat samabhivyhrd
anukrtanasypi tad vad eveti | eva cmtatvasdhanasya krtanasya dharm gatabhtvdayo, na
ppakaya-sdhanasya, ppakayas tu yath katha
cij jihvganam gatn nma-mtrd eveti, ata eva
saura-pure nirantara hananpahrdiu
pravttasyparn api tatraiva pravartayitum hara
prahara sahareti vyharato vyi-nmno vydhasya
padntarvayavatvena prasaggatd api hara-abdt
sarvgha-sahro varita, tad abhyshi-ttsaskra-prakra-pracayd nantara-janmani tatvajnam api varitam |
nanu yati na kcid iti-kartavyat krtanasya
katha vidhnam aga-pradhna-vaty bhvany
yugapat purua-niyoga-iti vara-bhya,
bhavrtika ca
kim dy apekitai pra samartha pratyayo
vidhviti ?
satya-vadandnm iveti bruma, na hi tatra ki cid
agam upadiyate, npy atideu akate, tal
ligbhvd, na caitvat pratyamno vidhir
apalapitu akyate, tathehpi bhaviyati |
nanu tatrpi laukika ki cid upakrakam asty
eva sarvathaivnupaktatve tu tatrpi vidhna
nbhaviyad eva ? ihpi tarhi mano-vk-kyasthnnm anyonya-sayogo laukika-evo pakrako
bhaviyati yena vin abdoccraam eva na
sabhavati, atha v kim asmka vidhy antarasdharmya-samarthanena ? ida evyam aprvo
vidhi svarpa-kathana v prmntarn avagata
krtanasya ppakaya-sdhanatvam avdhitam
avagamya-mnam apanhotu na aktama |
api ca
surasarita iva mah-mahcalo
gahana-guh-jya-jla-bhediny |
hari-caraa-janma-bhme
skhalitam api kter alaktir nu na ||4||
prtyuta tad etat skhalita gua ity hasurasarita iti |
mahnto'cals te gahan guhs t jya-jlni moha-jlni ca
bhinatti surasarit, ktir api mahcala-guhvaj jya-jlni moha-jlni
bhinatti ||4||
atha v
hari-bhakti-rja-mrge gurupada-nakhacandrikdhaute |
ruti-janan-pada-paddhatim anusarat na kuta
skhalitam ||5||
itdn na skhalitam eva nstty hahari-bhaktti | hari bhajatguru-sapradyavat rutim anusarata ca na skhalita na sabhatti
bhva ||5||
api ca
sva-pda-pakeruhas-karasya
nimajya mhtmya-mahrave ya |