Professional Documents
Culture Documents
krttirpopameyasyaikasya sudhdhrdyupamnnm
anekn ca kathant vaidharmye mlopam ||39||
kasyga rranupam agarriva mdhur
anupam mdhurvsya gulyanpam | gulva
sutal anupam | upameyasya upamnatvamuttaratra yadi
bhavati | yadi abhinnahetutve dvidh s rasanopam |
upameyasyopamnatvam uttaratra yadi bhavati | tad
rasanopamlakro jeya | s upam dvidh |
upamnopameyayorabhinna eko dharmaced
upamlakrasya hetus tad ek | evam
upameyopamnn bhinn nn dharm cet hetavas tad
any | atra kga rrdau upameya s agarmdhur
rpopameyasyopamna | evam agrepi | gulermdhur
upamnam atra anupamarpbhinna dharmasya hetutva |
sdharmye rasanopam ||40||
hare kntval premn pariplut | asy vidagdhat
kntvalva pracur | asya rasajat vidagdhatevottam |
asya vilsit rasajatevanupam | atropameya kntval s
vidagdhat rpopameyasya upamna | evam uttarottare
upameyasyopadnatva | upameyopamn bhinn nn
dharm hetavacto vaidharmye rasanopam ||41||
suvaldn sakhya vicitra | ye suvaldaya
kasya nig atigupt rin vijya nikuje ay
viracaya yatnt kntmnya amu ka ramayanti |
rasavatpreya urjsva samhita-samkhyay | raslakritayopyany
catasro rasapoik | yatra rase sphuatay abdrthlkr
riti ||11||
dhr rdh adhare artht kasydhare adhara
dhr dhitv dhar-dhara-dhara govardhana-dhara
dharo-dhre govardhanodhre dhurandhara daka
kia adhara ghra ralayo svary-dalam atiaya
v rurodha | dhak-rakrkardya padyam ida
dvyakara ||12||
atrrnnikae tre tre yamundn taavartibhmau, kdie? tat vistit-taravo vik yatra tatra |
rtyatte rtir nayas-tasy atte | atra vindvane
taitirtati titirkhya-pki-re tai prasidhais-trai ruccai
rutai bdai rati rtitarm atiayena rti dadti | atra
takra-rakra-dvyakara ||13||
sr svevary rdhy uko'pasya kiasya pipallave uypatat | tau sr-ukau etau rdh-kiau
punar-appahat phaymsatu ||14||
he sri ! he li ! bhramara-megha-tamla-samgaknter-aghrer-llli bhaa | kdi | para-candana
hra kundapupa indu-candra candra karpura |
karak varopala, etebhyo vimal tal cetyuhya |
saphulla-padmasya makaranda-rasdati-manoj
madhur | prvavat samaka ||15||
gokulendo krtir narnarti puna punar atiayena v
nityati | itya-samasta-rpaka | artht gu eva ghu
ka-vies-tai | kdi ? yasy krter-guair vivanr hrad-rp vaasya santati re jarjar-kriyate ||
16||
he sri ! rse rasa-sasamhe rsa-vilse v
rso'systti rsaras so'surri kia ara ghra saro
rdh-kua sasra jagma | kdia sara srai
reai sarryoralayo svaryt sarlyas-t ca te tai
vrasth candra-vadan sadant sadant pratisadant | yayu | kdiya | suikharavat supakva-dimavjbhamikyavat radan dant ys t | lathitni
chadanni vrastri ys t | apagatni kadanni
dukhni ys t ||86||
vata hare kie citrabhnau carya-srye udayati
sati vraje vasatir ye te jann netrotpale
phullatbht | smita-rpa-kumudasya viko'bht | agarp
induknamaauy svinnat gharmo'bht | jvana
virahgnitapta pra jalaca talamabhdityadbhuta |
syodaye e vaipartya bhavet ||87||
atrpi candrodaye mukha-padma pullamst | arati
p viutir viyoga cint ca ghukapl pecaka-re s
viln st | tanurpa-kokn cakravkn sahati
samha pra-rpakokai cakravkai saha
milaityadbhta | candrodraye e vaipartyadarant ||
88||
vrajgann netrliml lajj-rpa-pratikulavty
vyu-samha vilaghya samucchalatkntirpa-madhuni
luvdh kia-mukhapadme papta ||89||
harer netrdidvay latmadhyasthni gop-vaktri
phullmbujni matv hr-vtyay vabhramit puna puna
bhramitpi kntinaranda-luvdh iha gop-vaktra-padmepapta ||90||
gopiklya r-harer vadanakamala dara div
div | tasya harer vapya sagivyu spara spara
hares tanuparimala ghya ghrya | tasydhara-madhun
saha sphtavaninda svada svda | svni
pacendriyi pupuu | vandsvdena madhun
rasanendriya | dvanin karendriya ||91||
sa kia rdhik-kaka-vena saspia marm
san yath vykulo'bhavat | tathnyanyik-re-kakavair nkulo'bhavat | sabhinna-sarvvayav'ptyanena |
atra marma-spara-kathanena r-rdhikpremderdhikya vodhyamevamagre'pi ||92||
sa rdhik-smita-loasekt yad-vat
sunirvitimnandamavpa | tadvannirvitimanya-gopn
smita-pravha-samha-snndapi na prpa ||93||
gokulevara kia gokulai kntisamhai gokulastr gokula netra-samha haran gav kulai hih
yamun-klindtydivkyn kulai gokula dhenu-vinda
gokula goha gokulair valvardai saha ninye | gaur
nditye valr vade kiraa-kratubhedayo | strtu sydii bhraty
bhmau tu surabhvapi | ni-striyo svarga-vajrmbu-ramidigvalomasu ||94||
80||
ime r-kidaya | tiripdikn pacadaa-gamakn
jagu | tatra cldi vahubheda ca sthya ca ramya
manohara yathsyt tath jagu | gamaka-lakaa
tatraiva | svarasya kampo-gamaka rotu citta-sukhvaha |
bhed pacadaaivsya kathits tiripdaya | laghiho-amaru
dhvna-kampo 'nukiti-sundara | druta-turya-vegena tiripa sa
prakrtita | evan tu upa-kndolita valaka-rudara
pacadaa-gamak sagta-darpae jey | sthy api
bhavanty atra gamakvayavtman prasidhs tadvid tetu nokt
vistrabhtita ||81||
prvandhe pravandha-vastu rpak madhye udhaviee nnvidhn svara-phdi bhedn jagu | nnprakrn rg ca jagu nysa-sayutn grahca jagu
te r-kidaya iti | tatraiva rg-grahanysn
lakani | yo'ya dhvna-vieas tu svara-vara-vibhita
| rajako-jana-cittn sa rga kathito vudhai | gtdau
sthpit yastu sa graha svara uccate | nysa-svarstu vijeyo
yastu gta-samapaka | iti ||83||
saprn sa-prkhyn sapta-svarn avkhyn
a-svarr auavkhyn paca-svar ca | eva
tribhedakn svarthe ka strn bhedn te jagu | ki v et
strn bhedn svarn tn prvokt strn bhedn udhaslaga sakrn rg ca jagu ||84||
atha rgn nmabhir vyajayanti mallretydi | mallrakaraketydn mlava sahitn rgn te kidayo
'gyan | mallrdn mla-vacgyan ity artha | na tu
sarvatra mlavasya shitya | mallrasya dhyna yath
r-nrada-kita-pacama-sra-sahity vidvn sulo
'tisuknti-deha knt-priy-dhrmika ojashya ! kvtura piganetra-yugmo-mallra-rga kusuma-priya ceti | eva sarvom
mityamara ||22||
naa-nartakn r-kia-vraja-sundar
majrdi-janm yo'ya mahn dhvanir abht | atra
varanveena sakdiva sphurat ayamity agraprasritgul nirdia | sa dhvani pattla-sampad
anugmitay pattl pdatlsta eva sampada
svapoikas tsm anugmitay | t anugminyo yasya v
tat tay | tat tleti phe tu | tat sa tlo ghana-pradhna
kasyatla sampads tasya sampadas taddi-vdya-rp
tata uirnadha-rp ca | sa ca t ca te | tem
anugmitay te anu gmino yasya v tat tay artht tat tatsahityena teu caruru ghandiu madhye pacamat
lebhe |23||
tad tasmin nitya-kle vallavnmsye gtir gta |
r-karai tasya gtasya abhinayana artha-vyajana | rpadbje tla | grv-kaiu dhuvana kampana | netrayor
dolanamitas tata calana | trak netra-kanniky
savy-savyau vma-dakiau bhgau prati gamana ca
gama ca tat | trakko kannike tyamara | r-kiasya
mukhbje manasija-sukha st r-kia-mukha-darane
sambhoga-sukham sdityartha | daranasya sambhogavieoktatvt | sditi akarmka-prayogt pryatna
vinaivaitat sarvam sditi jeya ||24|
puna sc-mlam iva tad yath sa-uira y jtaya
rutayo mrcchan ca ye ca gamak v vin
noccaranti t jtyds t ca gamakn t gopya kahe
jagu ||25||
y ev kcit gopvara-taterjtir asamira-vyakt
ruti-gamakaramy ca kitv unnnye uccair agyat | iya
s gop tena mudita-hari sdhviti gir pupje tad |
tadapi ca t svaratater jtir api ca y gop dhruvbhoga
r-rdhy chlikya-nitye chlikya iti nityavieas tasmin tuena tasai deyamanyat kim apyayat
kiaenliganac chalt tasyai tma 'rpita ||27||
iha nityasthale kvpi samaye r-kio vapragai knt mud naayati sat tasya vr-kiasya
skhalana gnn skhalana s knt r-rdh
narmonnta narma kautukenoc chalita sthpita yath
syt tath diy diant sat gyanta ta kimv
payantrany darayant sat tasy skhalita tlamapi
drk ghra sambhlayant | kvpi samaye e r-rdhpi
tmano vdignais ta ca kia tath naayati ||28||
atra raga-sthale kiena sama rdh | athntara
tay sama hari ca yath nanarta jagva-vdayat | tath
tayo shyake sahyatve utk utkahit 'pi sakhtati
nitye gne vadane'pyala samarthya nst ||29||
tlasyvasne ante harirtmana svasya pinysa
priy-vakasi savidhatte karoti priy tupi savyena
karea asya kiasya kara rueva nirasyati nivrayati ||
30||
ek gop jnubhy kiti pithiv-mlamb bhjau
tatau kitv vmadaki-ayor-vistrau kitv prasrya
lambayitv jughre keva vegena kipt kcananirmit
smarasya cakrikeva ||31||
any kcid gop llayot sarppa-sarpbhy doo
vhvo prasrair nikucanai cgair ragni spiant sat
nita cakra | kimbht anyadukar anyai kartu
duaky ||32||
par kcid go kvacit rse kvacit samaye kvacit
pradee v karaikena ekena karea bhva spiv divi
ke deha muhur muhu parvitya bhramayit bhuvi
patant sat anityat | soktsau gop puna kadpi samaye
tadlambana pithivylambana vinpi para kevale
ambare kke tath deha muhur muhu parvitynityat | aram ityavya | gopnm ke nitya ncarya
sarva-aktimatvt | agre vakamasya gta vdya ca
nityam ityetat loke varitasya brahmdin nityde
krtitvc ca ||33||
ek go pihe tat sayojit ijin guo yasy
tathbht sat kiy atano kandarpasya hema-nirmit
dhanurlat tad vat uttna-tayor dvesthit sat ka
pie lagnamiva udara yasys tathbht pri-lagn
veir yasys tathnbht vibhugn vakr sat nanarta |
dhanurjy ijin gua iti amara | tadgranth ghuike gulphau
pumn pkarir adhastator iti ca ||34||
kvpi gop pdau clayant sat majrntargatavivaragn npurayor madhyastha-vivaragatn kalyn
caaka-sadia-svardi-nirmita-vien tlnurodht
tlnurodha kitv tln anusitya ekadvi-tri-kramavaatay ekaca dvau ca tr ca iti kramea kitv sarvn
vdayant sa sthagayati tlanivitau nivartayati | kvpi
samaye atya-prva nityant sat akhilair guibhi rkdibhi sabhyai sdhuvdai sdhu sdhviti vdai
pupje ||35||
vaikuha-loke vidhiiveti vidhiivdibhi devai racita
bhavat-santortha ati prayatnena iva kita yat gta
vdya nitya ceti trika | lakkntena rmannryaena lakcayena ca nayena nty tatprtvena
ravita yadgtditrika | aygamya anyair agamyaceti tat
yat trika | bhi r-vrajavara-lalan-rpa-nartakbhi ca
sia yat trika | tad etat sarva kutuk r-kia bhi
r-rdhdi-vraja-sundarbhi saha rse muhur vyatnt
prvato vistraymsa ekaika koi-koi-gucakretyartha ||36||
sa hari r-kia nitye bhraman san atarkita
yathsyt tath kcid gop payati | k ca cumvati | par
any skuta sbhiprya yath syt th-lokate payati |
kscid daanacchad-vauhdharau pivati | anysy
kucau karati ks ca vakoje nakharnadht | eva
rsasya miea vyjena rasbdhau t r-rdhd
ramayan svaya reme ||37||
sa ukta r-kia ev tn svadrn r-vrajasundarr gyayan nartayan san | tair gto nartita ca svaya
citra yath syt tah gyan nityan tai lghita etn
lghayan san tai sahtyuccair atiaya reme | kai ka iva |
svavimbai sva pritivimbair vlako yath krati tath | vabda upamrtha ||38||
kcid gop nijse, svasy skndhe nyasta sdhupareotta-candanena lipta harer-bhuja samghrya
nanda-magnot-pulakru-kamp sat avbhre meghe sthir
ampeva vabhau ||39||
s nitena jt rnti sneh-kul sakhva
amrmigk r-gop svedkurair bhla-kapolayor
vibhayant sat vilsa-vindt t virmaymsa |
yadyapi t r-kia-saga-vilse santatam atipts
tatpi samayanusitygaty rne sevm agkitya
viaramur ityartha ||40||
rse nityvasne et r-gopya klamajanitay ruc
kntypi prehasya r-kiasya netrayor atituim
adhika yath syt th pupuu | kdiya ? ithilatetydivii ||41||
phulln pudark sitmbhojn yaasya
samhasya garva khaitu la yayos tath tu te
caku yasya tasya asya kiasya hial aajeu
makarau tviva tadkre kuale yatra thbhte gaayor
maale | tave 'tip-pait kpi gopik sva-gaamaala nyasya tena datta para-pga-carvitam atti |
ndas tu gga kramuko guvka khapura iti amara ||42||
par gop kiasyse skndhe bhuja nyasya kaa
viarma | skandhe kimbhute svasy sparena
hetunotpulakai kre vypte | bhuja kimbhuta tasya rkiasya spardhetor utkiai pulakai acita maita
||43||
ek gop nityajay klny digdhopacit sat kucayo
irasyupari svasya ramaasya r-kiasya kara nidhya
rnti-nti jagma prpa | kucairasi kathmbhte
paraspara-sasparena hart pulakini svedavati | kara
kimbhta pulakhya sveda-yukta | evam api | atataaibhyo 'pi ta ||44||
kita-gurpasattir valt kitv naiva ucitaiva atas tva svaguro rdhay upasatti nijecchay careti bh | upasatti
sagamtre sevym api oyit ti medin | vaya iy na tva
gurur na | atraiko 'pi nakra ubhayatra yojya | na khalu
gopiknandanobhav neta-lokasya r-toayarthavat | tato
v yuvayo ramo'smyaka tvadupasattau tavsmatsvkitau ca yatnau viphala eva ||61||
he sakhi he bhogini he sarpi nakulgann no'smka
viudh vitti no jnsi iti netrasphra-bhr-viti-yuktatarjana-niedha | artht jnsyeva | tath'pi svasy smya
sampdayitu bhjaga sarpa tvapi prerya vith ki
kimartha khidyse | preraa-rpa-kheda prpnoi | anena
vyapaderthena skd arthas tu he sahi bhogini | sakhe
daraya sannidhi | sakha udeyivn satvat kule itydukte
sakh kias tena saha bhogo vilsa-sukha vidyate
yasy | bhog sukhe dhane srpaarra-phaayor ap ti medin |
kimv tasya bhoga sambhogo-vidyate yasy tathbhte |
sakhi-kartik-bhogale v | artht sakhi bhoginti bhrtur
bhogintivat bhartsana | he rdhe kulgann nosmka
viudh vitti no jnsi na jnsyeva | tathpi sva-smya
sampdayitu bhujaga sva kmuka purua | bhujaga
pannage ige iti nnrtha | kimv bhujaga bhuja-gata
kuje bhujbhy vadha | idnntu tad vat sva-va-kita
hasta gihta v | kia amu prerya vith ki
khidyase ||62||
sa i-kias tbhir gopbhi sama ittha puru
pra vihra-nitya vihya tat tacchramm
apanayanya nya kareubhir hastinbhi saha
madakarva kalinda-putry ryamuny vri-vihranitya kartu samrabhata ||63||
sa kutuk r-kia tad tasmin-kle urudvayase
uruparimite toye | kadcit samaye nbhimtre toye | kva ca
samaye kaha-daghne kaha-parimite toye dvayasamtra-daghn ete parimrtha-pratyay | t priy
kiya tbhir alam atiayena niikti san hasan t nyaicit
||64||
ekaikbhi pacabhi pacbhi abhi ca
samastbhir gopbhi saha hari pithak pithak ekaikamaale ekaiko-bhtv vytyuk jala-secana-krld
ittra dhanya iti-vieaa tanotu vistrayatu | r-cararavinda-sev santata prpayatvi tyartha ||96||
r-govinda-llmte r-rdh-kayo rajany ye
vilsas tair valitas trayo-via sarga pro 'bhd iti ea
||97||
r-mad-govinda-llmta-valita-sadarthlita kcid
arth
ik yatnd yath-dg vyaraci kila may rlavndbane asmin |
et kr kakhbdhi-kitiaradi saha-primendv
ahni pr
nmn vndbanena pracurataram uda sdhava
layantu ||
iti r-sadnanda-vidhyiny trayovia-sargrtha |
samapteya r-vndbana-cakra-varti-viracit sandnandavidhyin nma k ||
rla-ka-dsa kavirj gosvm viracita r-govindallmta mahkvya samapta |
{acnanda dsena kapoja kta}