READII

ftOOM

\
/f
JOANNIS DUNS SCOTI
DOCTORIS SUBTILIS, ORDINIS MIXORUM

OPERA OMNIA.
1
JOANNIS DUNS SGOTl
DOCTORIS SUBTILIS, ORDINIS MIXORUM

OPERA OMNiA.
 fp' r-^jf
- YT/ ^^

JOANNIS DUNS SCOTI

DOCTORIS SUBTILIS. ORDINIS MINORUM

OPERA OIYINIA
EDITIO NOVA

JUXTA EDITIONEM WADDLXGI XII TOMOS GONTINENTEM A PATRIBUS FRANGISGANIS

DE OBSERVANTIA AGGURATE REGOGNITA

TOMUS SEXTUS

Melaphysicae textualis libri V. — XI f.

Conclusiones Metaphysicae

PARISIIS
APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM
VI A VULGO DIGTA DELAMBRE, 13

MDCGGXCII
TH£ INSTfTUTr CF IHrciArVAL STUOIES
10 tLM^LtV f-LACE
TOhOUlO 6, CAi^ADA,

0CT23 1S3i
76 S
 .

R. P. E JOANNIS

DUNS SCOTI
DOCTORIS SUBTILIS, ORDINIS MINORUM,
IN XII LIBROS METAPIIYSIGORUM AKISTOTELIS EXPOSITIO
CUM SUMMARIIS ET NOTIS R. P, F. HUGONIS CAVELLI HIBERNI

LIBER QUINTUS.
Anforpiam de rebus ipsis Iraclet, prcQinitlil in toto lioc lihro (qui unicam tantiim
Summam continet in 19. capita divisam) rjuorumdam nominnm spectantium ad
considerationem hujus scientice, acccptiones, ex rjuornim notitia tractandorum veritas
maxime dependet. Imprimis ponit cap. 1. varias aeceptiones principii^ iit comparatur
ad rerum cognitionem^ generationem et factionem.

libro quaelibet scientia versatur

SUMMA UNICA. circa tria considerata, scilicet cir-
ca subjectum, circa passiones sub-
Nonnxdlorum nominnm midtipliciter die-
jecti, et circa principia subjecti.
torum significationes distinguuntur.
Secundum lioc ergo quintus
iste

GAPUT PRIMUM. liber dividitur in tres partes quia :

primo Philosophus distinguit sig- hic iiber

De principio. nihcata, siveintentionesnominum, trespartes^

quoe signiflcant causas et princi-

Text. Principium dicitur aliud quidem unde
com . 1 aliquid rei movel^ilur primum, ut longitu- pia; secundo qu?e significant ens
dinis et viae. Hinc quidem hoc principiLun, et partes entis, quod est subjec-
ex opposito autem alterum.
1.
tum hujus scientia) tertio quoB ;

Postqiiam Philosophus inquarto signihcant passiones entis. Secun-

hujus declaravit ambitum hujus da ibi Unum dicitur. Tertia ibi
: :

scientio^, ostendens ad qu?e se Perfectum vero dicitur. Prima in duas :

extendit consideratio Metaphysi- primo eniin f cit, quod dictuin

ca, nunc in quinto libro, ne la- est. Secundo divtinguit unum no -
boret in oequivocis, distinguit in- men signihcans quoddam conse-
tentiones, sive acceptiones, sive quens causas, et principia, scili-
significata nominum, quo) subsunt cet necessarium, nam causaneces-
Scientia
considerationi hujus scientise. sario influit ad esse causati. Se -
versat iir
circa tria.
Ad cujus evidentiam notanihim, cuuda i])i Necessarium dicitur. Priina
:

quod sicut dictum est in quarto in quatuor nam primo distinguit

:

Toin. VI. 1
 c^ IJH. V. METAPll.

Srcin.lo hoc nin-nitndinc sive spatio,

tci-ins in unde^s^^^^^
hnc uninrn rrnu'i.
noinrn rnnsn. 'rci-Lio hoc nonicn snniitnr piMns ot postcinns mo- m eu^osten^^^

rlcnrnhiw. (}\u\v\n hoc nonicii na- Ln, Lcmporc. Ex isto crgo'"etmX^

ct in

mrn, .inornin .luodlihcL si-nilicnL modo pi-incipii acccpto pcnes spa-

sno modo rnLioncm cansalitatis. tinm in qno cst motns, potcst
SccnndM ihi (:<n'sa roo. Tcrtin ihi: : accipi cori-cspondcnter principinm
Elrmrndin, rrm diriinr. (juarLa ihi in moL'i illa pars, qnrc respondct

Siitnru ^iunlrm. VvwwA (Uias, qnia '\\\ primrc parLi spatii; ct principinm
primo «listingniL divcrsos modos in tcmporc illa pars, qncC respon-
principii. Sccnndo rcdncit cos ad det i^rimrc parti motns, ct spatii.
nnamcommnncm rationcm. Secnn- Deindc cnm dicit :

da ihi : 0////</////i /(//////•. Circa primnm Aliud unde ulique oplime fieL ununi-
Lria laciL: (inia pi'imo poniL modos quodque, ul docLrimc non a primo rei
' * ^ . . principio aliquando inchoandum esl, sea
sccnndnm (inod prnici-
pi'iii(ipii, unde facillime addiscet.
piiim comparaLnrad rcrnm coi^ni- poniL sccnndn^m modnm dicens,
Lioncm. Sccnndo poniL modosprin- aliml id cst, alio modo dicitur
ci[»ii, sccnndiim (iuod principinm principinm; unde opporlune ftt umun-
comp.iraLnr ad rcrnm gcncratio- quodquo/\{\ cst, illnd nnde qnis op- Aiia accep-

.v-^'^^'*^
*'^ lacLiomMn. 'lYM^Lio ponit portnne incipit moveri,vel optime, pnrrpii.
Ai.a.i
sccnndnm
"^^^^"^ principii, „t liabet ^W^iWiiQV^, ui est disciplina-
jr^^eimirJ^^^''^
liomm.' .piod comparatnr ad rernm cogni- yrnn, id cst, sicut videmns in disci-
tioncm. Sccnnda ihi Miud undc :
pUnis; nam ibi aliquando non est
in-imum f/rncraiur. TcrLia ibi :
Am inchoandum scilicet addiscere a
jdius nnde noia rcs. Prima in dnas,
ppimo rei principio. Scd unde facile
sccnndnm modos principii, ita addiscci, id est, quod qnandoque
(inod primus snmiLnr simpliciter; aliqnis incipit addiscere, non ab
sccnndns vcro sccundnm qnid, et eo quod est principium simpliciLer
Friuc.pu nd hominem. Secunda ibi Miud :
pnnium secundum naturam, sed
''^*'^
"'Sm.r ^''''''''' ab eo, quod est magis notum
~':''' /''''''' ''''''/'^'- ^'^''^^' 7'^^
quoad nos, qnod est quandoque
niodo, undc aliqnis movci primum ip-
postcrius sccundum naturam, ct
.sv///Mv.m.idcsL,illaparsniagniLudinis, ex hoc patet, quod dicebatur m
nndc primo inciiuL illa rcsmoveri, dividcndo quia primus modns est
;

uL in longitndinc ct in via; hinc piqncipii simplicitcr accepti, sed

quidcmhnc prinripium^cconlrariovcro
sccnndus modus cst principii ac-
divcrsum, u\ cst, qiiod in longiLndinc
^epti secundum quid et ad homi-
sn'(^ in via, cx partc illa cst princi- nem; nam illud quod isto modo est
pnim qno motns incipiL; cx parLe
a
primum, est quandoque posterius
vcro contraria divcrsum, id csL,
simpliciter, ut patet ex praedictis.
(inis vel tcrminns motus.
Deinde cum dicit :

NoLaudnm qnod sicut habctur ,,.

.-j , t r» T-,1
• Ahud^ unde prmium generaLur mexis-
(^\ .J. et (). hysicorum, text.
1-. 1 tenle, uL navis sedile, et domus funda-
com. 70. tcxt. com. 99. tcxL. com. ni^ntum et animalium alii cor, alii cere-
-.
.).
M
et ina^
inde, o,^.,,v.i,
sccimdnm prins •
L
cL pos-
' brum, ahi quodcumque sortiantur lale
pmant.
 1

SUMM^E UNIG^ CAP. I.

Ponit modos principii in compa- sententiam Aristotelis prima pars

ratione ad rerum generationem et animalis est cor, sicut patet 3. de
factionem. Circa quod duo facit : Animalibus cap. 3. et inde non
Primo enim ponit unum modum, longe a principio, et de Somno et
secundum quem principium factio- Vigilia ; nam omnes
animse et spi-
nis est intrinsecum. Secundo ponit ritus a corde sumunt originem, et
alios modos, secundum quos prin- inde vadunt ad alias partes corpo-
cipium est extrinsecum. Secunda ris animalis. Deinde cum dicit :

ibi AUiid autemundc.DiGit ergo,quod

:

Aliud unde fit primum non inexistente,

aliud, id est alio modo dicitur prin- el unde principium molus nalus initiari,
Alireaccep- cipium; uude primum generalur res ine- et permutali(7, ut puer ex paire el matre,
'

tiones . •
i • • . et bellum ex convicio.
xistenie, idest, illa pars reiest prm-
. 1

principii.

cipium generationis ex qua rei ge- Ponit modos principii secundum

neratio inchoatur, ut navis sedile, et quod principium factionis est ex-
domus fundamcntum. In navi enim trinsecum, et ponit duos modos :

primo fit sedile, id est, carina qu^e quorum primus est secundum quod ai. mora-
. . , . . libus.
est quasi fundamentum navis, si- principium extrmsecum reperitur
militer in domo primo fit funda- in naturalibus; secundus est se-
mentum; et animalium alii suscipiunt, cundum quod tale principium re-
id est, opinantur illam partemesse peritur in mobilibus et artiticiali-
cor^ alii cerebrum, alii r/uwcuinfjue ta- bus : Secunda il)i ; Aliiid cujus secun-

lium, secundum diversas opiniones. dum. Dicit ergo, quod aliud, id est,
3. Notandum, quod sicut habetur alio modo
dicitur principium illud
1. et2. de Anima, text. com. 19. et nnde fit primum non in existente, et iinde ,,. ,
Alije dufe
text. com. 13. animal distinguitur motus natus est initiari primum, ut pner acceptiones
principii.
varite opi- a nonanimali motu et sensu; prin- ex patre ct matre, qui sunt princi-
nioues de ,

principio
. .
,

cipium autom motus est a corde,

, ,

pium suse generationis, et bellum

mranima- ^^t habotur iu libro de Somno et bellum enim ori-

ex convicio incipit,
iium.
vigiiia. Principium autem sensus turex convicio provocante bellan-
licet etiam sit a corde, ut ibidem tes adbellandum; similiter est in
dicitur, tamen operationes sensus aliis mutationibus naturalibus, et
maxime apparent in capite circa qnod illud dicitur principium mo-
cerebrum. Aliqui ergo Philosophi tus extrinsecum, unde est ille mo-
considerantes animal ex parte mo- tus initiotus. Deinde cum dicit :

Corestpri- tus dixeruut, cor esse primiim in Aliud secundum cujus voluntatem mo- 4.
ma pars .

animaiis. generatioue animalis. Aliqui vero venlur, qucC moventur et mutantur, quia
mutantur, ut secundum civitates principa-
considerantes ex prrte sensus di- tas, et potestates imperia, et tyrannides.
xerunt, cerebrum esse primum in Principia dicunlur, et artes, et liarum ar-
chitectonicai maxime.
generatione animalis. Aliqui etiam
considerantes animal, secundum Ponit secundum niodum prout
aliquas operationes dixerunt par- principium extrinsecum factionis
tem aptam illi operationi esse reperitur in mobilibus sive artifi-
principium animalis, ut hopar, aut cinlibus dicens, quod aliud, id cst» ai. moraii-
bus.
aliquod hujusmodi; secundum vero alio modo dicitnr principium, se-

1^81
 : :

Mli. V. METAPll.
4

rnlnnltihnn mnvcnlnr nin- pln, licct 11011 COdoili lliodo naili

rnmhim nijus ;

biliu, rl mnlanlnr mnlnhHin, nl srrnn<lnm \\\ plns SC liabct princiljiuin qiiani

^^^^^^f^^
civiinirm (licuntni* jiriiicipia prinri- caiisa, nam tcrininiisaqiio in inotu quani cau-

miins, ri jtnirsinirs. ri imprrin: naiu cx potcstdici principiuni unde inotus,

voluntatc istonim llimt, ct movcn- non tamcncausa. Dcindccumdicit
tur omnia int(M- civcs. Addit ctiam omniumigilur prinnpioruni connimne
simil<* cssc in nrtilicialibns possc esl prinium esse unde auL esl, aui fil, aul
.• •
cognoscitur: lioruni auLem luec quidem
"^*'*'
. inexislentia sunl, illa voro extra; quaprop-
Circa qiiod scicndum, ([iiodprin- ter, et natura principium, et elemenlum,

artiliciatorum dicun- et mens, etvoluntas. etsubstanlia,eLquod

cinia sunnlc
* **
.
... cujus causa multorum enim et cognilio-
;

Ciimipia tur artcs, (|Uia ab artc incipit nis, etmolusprincipium est bonmn et raa-
lum.
''^m'i^ inotus, ct actio artidcii construcn-
di, ct harum scilicct artiuin archi-
•"''*'''•
Reducit omnes modos principii
tcctonica^ inaximc, supplc dicun- ad unam comminKMn rationem, di-
tiir principia ; nain ars architecto- cens, quod ommum principiorum, id omnibus
nica principiatur ct imperat aliis est, omnium prccdictorum modo- commSne
sibi servientibus, sicut dcclaratum mm e^/ hoc communc unum, scilicet pHmum^.

Principa-
ruit in [>riino

potcstates dicuntur essc

tatc, ([ui [)
....
Notandiim, quod principiatus et
libro.

civi-
ra^fcrunt ur in ofticiis
m
csse
<:•/////•,

vel
primum, aul
id est,
quantum ad esse sicut prima
pars rei quantum ad tertium mo-
aliquid
^
csl, aut fit,

diciturprimum,
aut cognos-
ai. pri-
muni mo-
Jum.

*etc."
tus, potes- .,.,
pa rticularibus,
iT- •T-ki
[uita ^ icaru, Bal- dum; vel quantum ad tieri, quan-
taieset
imperia
qui.ii.un-
,.._,.
livi,
ii'
Judiccs ct hujusmodi. Dicun-
i--r\- ,.
tum ad primum, secundum, quar-
tur autcm imperia illi qui domi- tum, quintum modum, ut patet in-
nantur civitatibus, et imperant, tuenti sive quantum ad cognitio-
;

puta Reges. Deinde cum dicit nem, quantumadultimummodum;

haec autem scilicct principia haec
Amplius unde co2:noscibilis res primum,
el ija^cdidlurprindpiumrei, ut demons-
.

Q^inlem
,

sunt
. . •

mcxistentia,
. .•
ut
.

m
•

Iralionum supposiliones; toLies autem et tertio modo;haec autem extra, ut

causa' dicunlur;
(.jpjj^
omnes enim causa^ prin-
^
m
•
-i
omnibus
^ ^i-
aliismodis; quaprop- v
ter et natura, et elementum sunt
ronitunum mo(Uim i^rincipii inor- principium intrinsecum , ut infe-
'pdnc.pii
^^^^^^ ^^^ reruin cognitionem dicens, rius patebit, ct mcns, id est intellec-

iVrmnn
^^^^^^ ^(^^^^^^^1^ supplc (Ucitur priuci- tus, ci vohmias, qu?e sunt principia
pi^^ni iUud, ?(?j(/eprrw?//» //Mio/r/ mv, e^ artificiaUum, supple sunt princi-
"'nom'^
iUud tale dicilur rei principium.undQ res pium extrinsecum ;substantia eliam,
primo innotescit, ut sunt supposi- id est, forma dicitur principium,
tiones, id est, principia demonstra- sciUcet intrinsecum, et quodestcujus
tionum. Dignitates eniin et suppo- causa. id etiam
est, flnis dicitur
sitionesdicuntur principiadcmons- principium, sed extrinsecum, quod
trationum. Addit autein, etiam di- probat, qmtx multorum est principium,
cuntur cauScT, quoties supple, et ct cognilionis, et motus id quod esl bo-
quot modis dicitur principium ; nnm etiammahim ;Q.ms autem ha-
ct
omnes cnim causa^ sunt quwdam princi- bct rationcm boni, ut dicetur capi-
 SUMM^ UNIC^ GAP. II.

tiilo seqiienti; boniim autem dici- cunda ibi Alio vere modo species.
tur principium in prosequendo, Tertia ibi : Amplius imde principiiim. causa ma-
sed malum in fugiendo; omne er- Quarta ibi Amplius ut fmis. Dicit
: ^^^^^}{^

go principium reducitur ad ratio- ergo quod causa dicitur uno modo ex

nem primitatis, nam idem dico qiio aliquid fit ut inexistente, id est,
principium et primum, ut patet 1. intus existente, ut aes statuae, et
Posteriorum. argentum phialae et horum gene-
ra.
Notandum, quod aliquid
^ dicitur Fien ex
SUMM.E UNIC.E CAP. II.
fleri ex aliquo non tantum ex ma-
^
aliquo con-

^it^.^jJi^-
pliciter.

De Causa. teria, sed etiam ex privatione et

contrario, ut diciturprimo Physic.
SUMMARIUM. text. com. 43. et inde, differentcr
tamen; nam ex privatione et con-
Ponit varias acceptiones quatuor causarum
quic ad multas ditricultates solvendas deser-
trario flt aliquid non ut ex exis-
viunt, de quarum proprietatibus, speciebus tente, nam si album flt ex non al-
et modis fusius in reliqua parte capitis, ut bo, vel ex nigro ipsum nigrum, vel
suis locis notabitur. ^on album, non manet, nec inexis-
Causa vero dicitur uno quidem modo tit ipsi albo, quinimo corrumpun-
Q
Text. ex quofitaliquid inexistenle, utaisstatua?, tur ad generationem albi; sed ex
com.2. et ar^entum
° phialce, et horum genera. . r.,• ,. .,
materia flt aliquid ut ex mexisten-
,

Postquam Philosophus distinxit te, nam inanet et inexistit ipsi

ses
hoc nomen prma/)mm, nunc distin- statuse factm ex ^re, et similiter
guit hoc nomen cfm^rt. Circa quod argentum phialse non solum ; au-
duo facit. Primo enim distinguit tem ist^ sunt de »«renere causse ina-
causarum species. Secundo causa- etiam eorum genera.
terialis, sed
rum modos. Secunda ibi Modi vero :
Sicut igitur aes dicitur materia
caiisarum. Prima primo
in tres :
statuse, argentum phiaL^e, sic
et
enim distinguit species causarum. etiam metallumet corpuset hujus-
Secundo declarat quasdam condi- modi quae sunt genera seris et ar-
tiones et proprietates consequen- genti, possunt dici genera statu^B
tes ipsarum causarum species. et phial^. Deinde cum dicit :

Tertio, ut facilior appareat ejus

Alio vero modo species et exemplar,
doctrina, resumit species causa- 7.
ha3c autem est ratio ipsius quod quid erat
rum reducensad quatuor, et exem- esse et hujus genera, ut ejus quod dia-
pliflcans de eis. Secunda ibi Acce- :
pason duo ad unum, et totaliter numerus
et partes quee in ratione.
dit cmtem muUoties. Tertia ibi Om- :

nes vero cauKe. Prima in quatuor Exponit speciemcausse formalis

secundum quod distinguit quatuor dicens, quod alio modo supple dici-
species causarum : primo enim tur causa species, id est, forma, et
exponit speciemcausae materialis ; exemplar, hwc autem est ratio ipsius
secundo speciem causre formalis ; quod auid ei^at esse; i^ovmaommmaxi- Di^p-^son

tertio speciem causae eiucientis; me pertinet ad quidditatem rei, et

quarto speciem causse flnalis. Se- ejus genera, id est, quod sicut genus
 LIB. V 'Al'll.

(dtnr 7. linjns, text. coni. 3'!-. qn?e- Materiapo-

iiiat('rULMc»lu.:itiira(lc;Misniuinat(;- - , , test dici
cansain daiiisnnt pa:-tcs formales, et qua3- pars for-
ri.ikMU, sic^jcnns ronn.-cad 1 -rv: 1. • 1 malis rei.
<;nin snl)- daiu snnt partes materiales. i)i-
rormalcni, «inod dcclarat
ost cnntnr antem partesformales illae,
dit, nt rji(S(iU(Hl rs/ illnjHison, SIIl>|do
cansa roi-nialis, ilnn ud >imim, id (»st, quae i^ertinent ad speciem et quid-

proportio diiornin ad nmnn ;

f ra- ditatem speciiicam rei, utqnidditas
dnnt onini Mnsici, <|no(l (in.indo est; et hoc modo cum materia per-

dno soni so halKMit ad inviconi in tineat ad esse specificnm rei, ut

dn|da proportiono dicitur xwWv ,
iludem probat riiilosoi)lins, text.
(^os esse consonantin, (\\w dicitnr com. 2. et inde, non tantum forma,
diapason, et ideo dnalitas, sive sed etiam materia est pars forma-
proportiodnpla (in.-v oritnr o\ dna- lis rei. Sed dicitnr pars materialis

litate, est forina ipsins diapason, illa qnae non respicit, nec pertinet

ct iofalifer inimcrus, (jiii sciUcet est ad quidditatem speciflcam rei, ut

f^enns dnalitatis, est etiam snpple specificaest, sed magis ut individua
rorm.i ijisins diapason iternmywr-;
est; et hoc modo, ut ihidem dici-
(cs iiwc sunf in rafione, id est, in defi- tur, semicirculus est pars mate-
nitione, snpple snnt etiam formse. rialis circuli , et non formalis.

Fnnna 'H-
Notandnm, (juod forma rei vo- Quando ergo dicitPhilosophus quod
ciUir spc-
cies, et
catnr species, qnatenns est princi- omnes partes definitionis sunt for-
exftnplar. piiim essendi et speciiicandi ; nam m?e, non intendit excludere mate-
Fonna ap-
propriate nna^ina^qne res jjonitnr in specie riam, cnm materia sit de essentia
«iuMlur
qnod qui*l per snam formam, et distingnitnr speciei, et pars definitionis rei, ut
erat es-e,
et rei es- specifice qnocnmqnc. ^'ocatnr
a liabetn.r secundo Physic. text. com-
>^«^ntia.
etiam exemplar qnatenns est prin- 33. et inde, et 7. et 8. hujus, text.
cipinm generandi, et assimilandi com. 6. et 9. quinimo ipsa materia
genitnm generanti, generatione in sicntest pars formalis rei, sic po-
nnivoca, nt sic ipsa forma gene- forma rei isto modo, ut
test dici
rantis sit qnoddam exemplar, ad perpartem formalem intelligamus
cnjnssimilitndinem ipsnm genitnni partemessentialemrei, modo prae-
nnivoce generatnr; ita (tiam et exposito. Deinde cum dicit :

forina appropriate vocatnr ratio

Amplius unde principium permutaLionis
Nota de ejns, et »inod qnid erat esse, non primum, aut quieLis, ul consilialor etpater
partilnis
tormalibus qnin materia pertineat ad detini- pueri, et omnino efticiens facLi, et permu-
et niateria- tans permuLati.
lilnis- ro-
tioniMU rei, et qnod qnid erat esse
runi.
ri-., sient vnlt Pliilosoi^hns 7. et 8. Exponit speciem causae efficien-
hn jns text. com. 33. et infra. text. tis, dicens quod amplius supple, di-
com. 6. ety. expresse; sed hcTc di- citnr alio modo causa unde princi- :

citnr per qnamdam

appropriatio- pium primum pcr^nufationis aut rjuietis,
nem qnatenns forma est principa- uf consiliator, dicitur causa, ct patcr
lior pars detinitionis, et principa dicitur causa pucri, et omnino, id est,
lins faciens ad qnidditatem rei. universaliter, efficiens facfi, et per-
8. Notandnm etiam, qnod partes mutans permutati.
rei snnt in dnplici genere, sicnt di- Notandnm quod causa efficiens
 SUMM.^ UNICit GAP. 11. 7

Nota (ieef-(|i>;;tingiiitnr : quio qiiaedam est El quecumque movente aliointennedia

liciente du-
,,^1-^,,, ^.f .^. ..,^
^ fiunt finis, ut sanjtatis allenuaLio, aul Dur-
Pi-^n^ipahs, et (iuno(lam est ^ecun- ^^^^.^^ ^^^ pharmacia, aut organa
cii&- luec :

nem. claria, et coadjuvans. Iterum po- namque omnia sunt. Differunt

finis crralia
«/^tem ab invicem tanquam entia hcec qui^
tcst distingui,
^ quod qufpdam est uni-
^
i
dem ut ori^ana, illa vero ut opera; ergo
;

versalis, et qutedam est particula- caus» fere toties dicuntur.

ris. Ouantum ergo adcausam prin-
cipalemet secundariam dicit un- ; Determinat de his qUcT sunt ad Dednrat
de primum principium ut consilia- finem ostendens qua:^ se habent ad Zha'or-
tor, ita quod per primnm princi- finem dicens quod qurecumque nw-
,
^^^Z^^'^^
pium intelligatur causa principa- vente alio sunt, intevmecUa fiunt ftnis,
per consiliatorem causa se-
lis, et id est gratia finis ; vult dicere quod
cundaria. Quantum vero ad cau- omnia quce sunt media inter pri-
sam particularem et universalem, mum movens et ultimum tinem,
dicit, pater pueri, et efdciens facti, sunt gratia linis, sive sunt ad ti-

et permutans permutati; efticiens nem, ut sanitatis scilicet gratia,

enim est universalius quam pater, fit attenuatio, aut purgatio, aut phavma-
et commutans et permutans quam da, id est, medicina laxativa, aut or-
efdciens,ut hahetur primo de gene- ffana, instrumenta per qua?
id est,
ratione, text. com. 25. capitulo de ministratur aliqua medicina ad sa-
tactu. Deinde cum dicit : nitatem ordinata, ut clyster quo
ministratur pharmacia, et lanceo-
A<1 luinc AmpUus ut finis,ha:'C autem quod est cu- , r.. i i i . • ,

textum est jus causa, ut ambulaudi sanilas : nam

prop- ^'^ '1^^^ tit phlebotomia hwc namque ;

' "^- " ter quid ambulat? utsanetur ; et dicenles omnia sunt (jratia fnis, id est, sanita-
ila pulamus reddidisse causam. ,. ..^. , , l • •

tis, af/ferunt tamen ab invicem tanquam

9. Exponit speciem caus?e finalis. entia, hiec quidem ut organa, iUa vero

^(^filrsit Circa quod duo facit quia primo :

^'t opera. Patet etiam quod puri^a-
^^"'j;^^"^- determinat de tine. Secundo de his tio et attenuatio dicunt quasdam
quoesunt ad tinem. Secunda ibi Et :
operationes ; clyster vero et hnn-
qucecumqne movente. Dicit ergo quod ceola et hujiismodi, quc^dam or-
ampUus, supple dicitur causa, ut fi- gana sive instrumenta.
nis, hcec aufem est quod cujus causa, ut Xotandum quodista, quae enume-
ambulandi sani tas ; nam si su\:^i:^\e hi- rata sunt, habent secundum
se
terrogetur, propfer quid ambulat? quemdnm ordinem ad ipsam sani-
dicimus ut sanetur; et dicentes, id est, tatem, nam attenuatio est propin-
respondentes, Ua putamus reddidisse quissima sanitati purgatio vero ;

ex hoc ergo probatur, quod

cfnrsrtm; est per quam acquiritur attenua-
tinis habet rationem causae, quia tio organa vero siveinstrumenta,
;

ad quaestionem factam propter sunt quibus pharmacia ministra-

quid, quce quaerit de causa, res- tur. Ultimo epilogat quod c«?/5fe/<?- lu.

pondemus per finem, et putamus re toties dicantur el ^mii ^eve secun- ,

nos respondisse et assignasse cau- dum Alex. super 2. Physic. text.

sam ejus quod quc^ritur, et hoc com. 30. propter causas per acci-
modo sanitas est causa ambuLandi. dens nam omnes causae dicta^?
;

Deinde cum dicit : sunt causae per se, vel hoc dicit
 .

Lin. V. METAPIi.

|H'()j»t('r iii(j(l(j^ (iiiisai-imi iiirciins causa efflciens;

pinin moius, id est,

jjoncndos. DlmikIc ('imi dicit :

labor enim moderatus causat bo-
nam dispositionem effective malos
SUMMAKll M liiimores corporis consumendo;
Tros c(3inlitioii(;s scu propiititatcs, (lua^cau- ista autem dispositio est id ad quod

sas coiisu(iuiiiitMi', oxplicaiitur; de ({uibus labor ordinatur ut ad finem.

pulcliras liabut iJoctoi' uotationos. Notandum, quod sicut efficiens j,||.^lens
et linis sibi hoc modo correspon-^estcausa
*
AcridiL autoiii iiiull(jlios diclis causis; et imis, et e

iiiullas ojusdoiii osso causas iioii socuiidum

dent, sic etiam materia et forma; converso.
P,,
. .
ft .
t
Quomodo •

accideus, ut statua^ slatuai factiva et a*s, eiliciens enim est causa nnis, etemateriaest
iiDii socuiiduni ali(|uid aliud, sed in quan- causa lor-
,.
converso, tamen dirierenter; nam mse, et e
. , . ,

tuni statua, vorum iiuii oodeiii modo; sed

^^'^'•'^^^^
lioc quidem ut maleria, illudvero ul unde efficiens est causa finis quantum
mulus.
ad esse, nam producit formam quse
Declarnt qiiasdaiii conditiones et est finis; sed finis est causa efft-

proprietates consequentes dictas cientis,non quantum ad esse, sed

Adoam- causas, et sunt tres. Secunda po- quantum ad causare, quatenus fi-
dem rem
concumini nitni* i])i Fj (id nwicem. Tertia ibi
: : nis movet efficiens ad causandum,
s:o. Ainphns (iniein. Dicit ergo quod ipsis et efficiens agitex appetitu finis;
cdusis diclis multolies, ut pi'?edictum similiter forma est causamateriae,
cst, accidit muUas esse causas ejusdeni et e converso, etiam quantum ad
rei, uon secnndum accidens, sed supple esse, quatenus forma dat materi^e
pcr se, ut statuw ipsa res statme fac- esse et actum specificum, materia
tiva, vel ipsne stature factor, ut lia- vero sustentat foriiam; nam lo-
bet alia littera, et etiam (cs, non se- quendo naturaliter, sicut est im-
cnndum aliijnid ((lind, sed inqiiantuni possibile materiam existere sine
statna, id est, non per accidens sed forma, sicet formam sine materia.
per se, sed non eodem niodo sunt cau- Qualiter autem aliqua duo possent
sae ; sed hoc fjuidem, scilicet ses , ut sibi invicem esse causse, non obs-
matevia, illud autem scilicet statuae tante quod causa sit prior simpli-
iactor, ut unde motus, id est, ut cau- citer quam causatum; ex quo vi-
sa efticiens. Deinde cum dicit : detur sequi, quod idem respectu
Elad invicem causa^ sunt, utlaborare cau-
ejusdem sit prius et posterius sim-
sa esl evexiic, et ha^c laborandi, sed non pliciter, et secundum naturam,
eodem modo verum hoc quidem ut tinis,
;
patebit in qu?estione inferius po-
illud vero ut principium molus.
nenda. Deinde cum dicit :

1'onit secundam conditionem,

dicens quod aliqUcT sunt causie ad AmpUus aulem et idem quandoque con-
Lrnriurum esL causa quod enim prasens
;
invicem sibi ipsis, nt Uiborare est causa hujus causa est, hi\3c absens causa vide-
evexiw, boUcT dispositionis
id est, lur quandoque de contrario, ut absentia
gubernaLoris deperditionis, cujus eraLpra}-
qune est in sanitate; a luvc evexia sentia causa salutis utraque vero pra^-
;

est causa hdwrandiy scd non eodem sentia et privatio causae sunt ut moven-
tes.
modo, vcrum pro sed, sed /nvc quideni
scilicet evexia est causa ut finis; Ponit tertiam conditionem cau-
illud vero, scilicet laborare nt princi- sarum dicens, quod amplius autem
 : :

SUMM.E UNIC^ GAP. II.

fjuodhoc idciii (juando(iue est causacon- Resumit omnes dictas species Exempiifi.
Irariorum; (juod eniin prcvsens cst causa caiisariim, ostendens eas esse qna- oener"a^cau-
sarum.
hujus, hoc ahsens, caiisamur, id est, tuor tantum, exemplificans de eis
accusamiis, id est, dicimus ^?(f/m/o- iWQQVi^, (\Vi0^omnes dictw causce cadunt
(jue esse causam de contrario, id est, in rjuatuor mani festissimos modos; nam
quod idem quandoque quod est elementa, id est, litter?p syUabarum et
causa unius contrarii per sui prae- materia factorum, puta artiflcialium,
sentiam, cst causa alterius per sui ignis, terra et hujusmodi corporum sim-
absentiam, quod exponit cumdicit plicium elementorum, etiam partes
nt absentia gubernatoris est causa per- totius et suj^wsitiones, id est, principia
ditionis, cujus erat prcesentia causa salu- respectu conclusionis; omnia sup-
tis ; utraque vero et jjrcesentia et privatio, ple ista sunt causce ut ex cjiio, id est
id est, absentia, sunt causce lU moven- de genere causcT materialis, et
tes, id est, do genere causa? effl- sic exempliflcat primo de causa
cientis; Iioc autem
ne forte dicit materiali dicens quod horum supple
aliquis crederet referendum esse exquo res constituitur,h8ec supple
ad diversa genera causarum, sicut \\^\)(i\iicjuasi subjectum, et materiam,
duae prinicB conditiones. ut j)artes et ca^tera supradicta. Se-
Est autem attendendum quod cundo exempliflcat de causa for-
Quomodo
idem est quando idem est sic causa contra- mali, dicens, sed illa, id est, alia se
causa con-
trariorum ? riorum non est eodem modo, sed hcabent ut cjuod quid erat esse, id est,
unius est causa per se, et alterius ut formalis causa, n/ ^o;?/m, comjm-
per accidens; gubernator enim per Tertio exempliflcat de
sitio, species.

se salvat navem, sed per accidens causa efflciente, dicens sperma vero
perdit, quando non est pra^sens. et medicus, et consiliator , et omnia effi-

Deinde cum dicit ciens, omnia supple hcCC sunt causoi,

imdeprincipinm j)ermiUationis ant statiis,

SUMMARIUM. Ponit autem sperma

id est quietis.
intercausas efflcientes rationevir-
Quatuor taiitum esse causarum genera, et
tutis activse, quae est in spermcate;
exempliftcat in singuli.s, cui apponit Doctor
optimas notas.
nam secundum suam o]3inionem
sperma viri habet virtutem acti-
Text. com. Omnes vero causa^ dicla» in quatuor ca- vam generatione foetus; mens-
in
13. dmit modos manifeslissimos; nam eie- ^ nntpm lemm.je «p linhpnt
fpniincp se n^
^^^^^' ^^^^^^^ liabentut
menta SYllabarum et materia facLorum,
ul el ignis, et terra, ei lalia omnia cor- materia, et cedunt in substantiam
porum;etpartestotius, et suppositioiies f^^^-^^g ^i^ ^^^^ utrum veiMim sit,
12. conclusionis, ut ex quo caus^e sunt. llo- , i i i

rum autem ha3c quidem quasi subjectum vel non, habet declarari in8. hujus.
ut partes illa vero ut quod quid erat es-
;
Quarto exempliflcat de causa flnali
se, ut toLum et composilio et species. ,. ,. i i i .

Sperma vero, medicus et consiliator, et (hcons, quod aha causa se hcabet,

onmino efHciens omnia sunt causa^ unde uf fuiis, ct bonum aliorum nam quod ;

principium permutationis, aut status alia ; , . ,. ^. , • .

''^ ^'^^''^^ ^'^'"^^^ ^*"^ opttmum mter alia,

vero ut finis, et bonum aliorum, nam
quod cujus causa oplimum et finis alio- et vult essc ftnis aliorum, vult esso, id
rum vult esse. Niliil auteni difte.t diceie ^ aptitiulinem, iitv sit
, ,_ j ^i.u flnis
sive bonum sive apparens bonum. Causa) \ ^

quidem igitur hse et lot sunt specie. aliorum ; addit autem, quod nihil re-
 10 Ml^ V. MF/rAPII.

//'/•/ iliirrt' hnmun, slrr nftp/irrns hnmini, citur totum, (.'t c ompositio et spe-
'="""•"')"• hoc, ;iii(,riii (licif si [\)\'W dicoretiii', cies aliter, et aliter secundum qnod
[ihx Al,
|.r;.'ii-iii.t
,|ii()(| iioii s<'m|H'i' (iiiis boiiiis ost; materia siimitur tripliciter in di-
tmint. ii.Miii ;ili(|ii;iii(l() ;ili<|iii j)i*;r'li(Miiiir. versis ({ua^dam enim est materia
:

sihi iii;iliiiii (iiiciii, (iiiiindo inoivli- secundum compositionem, ntlapi-

nato .n«^'nnt, jnHn Intro vol honii- des sunt materia domns, et isti
cid.M ; i(l(N) (licit, (|ii()(l niliil difrert, correspondet forma, qna? dicitur
siv(^ ill(» liiiis sit boniis (^xistenter, compositio. Alio modo est materia Materia
* „ po-
, .

siv(^ nppar^niter; nam onme agens secnndnm alterationem quamdam, te.stsuini in

diversis tri-
;i,L:it

i*(d
|)i*()i)t(M' illiid

hoiiiiin, hoc, ciiiiii p(M' se inten-

((uod sihi aj^pa- 11 1

teria
cibus alteratus dicitur esse ma-
.

corporis vel
.

et
, ...
sangumis,
piiciter.
totiens
mitur
Et
su-
nr-
ma.
dit, licct illiid sit nialnni seonndnm isti materia^ correspondet forma,

csse; latro antem intendit ditari, qnse dicitur species; nam alimen-
et liomicida vindicare injnriam, tum corruptum et conversum sus-
i[\\:v eis videntnr hona magis (]nam cipit speciem, et formam aliti.
opposita, niillnm enim agens agit Aliomodo accipitur materia se-
respiciens per se ad malnm; nlti- cundum alterationem simul, et
mo epilogat, ([\\0{\ camcp. qiiidem hw compositionem, ut quatuor ele-
suiif, r/ fo/ species, sicnt dictnni est. menta sunt materia mixti, eo modo
^•^-
Notandnm, qnod omnia ennme- quo manet in mixto, et isti mate-
rata in prima parte littera? redn- risecorrespondet forma, quae po-
cuntnr ad cansam materialem ; test dici totum, sicut ex aqua et
nam littera> snnt materia syllaba- melle fit quoddam totum, quod di-
rnm. ])atet de se, et materia arti- citur hydromeli.
(icialinm, puta lignum vel lapis,
ignis etiam et terra, SUMMARIUM.
aqna et aer,
(^)iiaiiter
suu t uia tcria corpo mni mixtornm, Varii modi seu combinationes causarum ;

i-e.peiu partes etiam; nam qnse, umqne ^ ^

sunt enim communes vel proprise ;
per se
coneliisio- .

nis sunt in quautitates seii qnantitativ^e, et vel per accidens ; actu vel potentia ; simpli-
genere cau- l •

sio emcien-
i
materialos sunt materia totius.
, . .
ces vel composita3 ;
quorum quilibet duo
membra opposita continet, et varie subdivi-
'teHaiir" Prjmmissae etiam dicnntnr materia
di possant, quse bene explicat Doctor.
conclusionis; nam in prsemissis
est considerare medium et duas Modi vero oausarumnumero quidem mul- 14.
li vero, el hi pauciores.
suiit; capilulati
extremitates, quarum una diNnlte- Dicuntur enim causae multipliciter, et ip-
ra concluditurvirtute medii, quod sarum speciei ejusdem prius, et poslerius
alia quam alia, ut saiiitatis medicus, et
non intrat conclusionem; pra>mis-
artifex, et ejus, quod est diapason dupium,
sa^, igitnr possunt dici cansa efli- et numerus, et semper continentia qua3-
ciens conclusionis ratione medii, cumque singularium.
sed sunt inateria conclnsionis ra- Postquam Philosophus distinxit
tione (^xtremitatis majoris et mino- causarum species, nunc distinguit
ris, qua^ snnt partes conclusionis. causarum modos. Circa quod tria
Notandnm etiam, quantnm ad facit; quia primo ponit quatuor
secundam partem litterc-e, qnod modos sive combinationes causa-
rorma comparata ad matcriam di- rum. Secundo reducit eos in se
 ; .

SCMM.E UNIC.E CAP. II 11

invicem. Teitio ponit quoddam do- versaliter; nam quilibet eorum Modi jam
assiguali
cumentum circa prredicta. Secunda habet sub se multos modos, qua- possuut ul-
terius sub-
ibi : Attamen omnia, Tertia ibi : />///<?- tenus possunt accipi secundum dividi.
vunl in tantnm. diversa genera causarum. simili-
Ad evidentiam primse partis sci- ter est de per se et de per accidens
endiim, quod modi causarum pos- iterum per se et per accidens sunt
conbinatio- ^y^Yii combinari.
u^ nadrupliciter dno modi, et tamen ducuntur ad
nes moJo- *

rum cau- Prima combinatio est, vel sunt unum commune, et adunam eom-
-arum sunt
-lua.irupii- propTia^ vel commuues. Secunda, binationem. Iterum causae dicun-
vel sunt per se vel per accidens. tiir multipliciter non solum quan-

Tertia, vel sunt actu vel potentia. tum ad diversitatem generis vel
Quarta, vel sunt simplices vel speciei, sed etiam quantum ad cau-
complex^p. Primo ergo exponit sas particulares, qu^e reducuntur
primum modum. Secundo secun- ad idem genus; bene ergo dicitur,
dum. Tertio tertium; et quarto quod modi causarum sunt multi
quartum. Secunda ibi Amplius au- : numero, sedcapitales et sub com-
tcm, ut accidens. Tertia ibi : Prwter pendio accepti sunt pauciores.
Causa com-
omnes autem. Quarta ibi : Amplius au- Notandum etiam, quod causa munis. et
propria su-
tew complexa. Dicit crgo quod modi communis et propria in eodem ge- mitur du-
causarum multi fpiidem mnnero, capitu- nere causce dupliciter sumi pos- pliciter.

inti vero, id est, principales et capi- sunt, scilicet vel secundum com-
tales sunt pauciores, et hi qui sequun- munitatem causalitatis, vel secun-
tur; dicun'ur enim causa.' multipliciter dum communitatem prcedicationis.
etearum conspicialium, id est, causa- Exemplum primi, Sol el homo
rnm, qufe sunt in eodem genere, hominem;
ofenerant Sol est causa
supple est aliqua diversitas, quia communis isto modo, et homo
altera, supple causa est prius, et altera est causa propria et particularis.
est posterius, id est propria et ille : Exemplum secundi, artifex ut com- Continen-
duplex
tia
est primus modus. et prima com- munis, et medicus ut propria. Pa-
binatio causarum, quod exponit tet autem quod artifex de medico
cum subdit, ut causa sanitatis est pr^edicatur, non Sol de homine,
medicus, et medicus
artifex, scilicet sicutpatet; utroque autem modo
est causa proprin. artifex causa commune se habet ut continens,
communis, sicut patet; et istcC et proprium ut contentum, licet
causae pertinent ad genus causae ditformiter. Universalia enim. et
supple ipsiusdia-
eflicientis; simihter genera continent sua inferiora, et
pason est causa duplum el numerus; virtutes coelestes continent infe-
duplum ut causa propinqua, et nu- riores, illa continentia, quae com-
merus ut communis. Addit autem, petitcausisessentialiter ordinatis;
quod semper quce sunt continentia sin- praetermisso autem primo modo,
fjularia se habent supple sicut causae exempliticat de secundo. Deinde
communes et universales. cum dicit :

i.5. Notandum, quod modi causarum Amplius aulem ul accidens, et horum

hic traditi sumuntur multum uni- genera veluli staUui' alilerPolycletus, el
 12 IJH. V. ME'IAl'll.

;ilil«T sl;ilii;i' t;i<-L;>r, quia Jicriflit slaturn ct ideo nt stat sn!) isto attribiito,
Polyclotuin esse. Kt ('ontiiieiiti;! ac-
fjictori <|iiod cst cssc talem artilicem acci-
c\i\('Ui, uL linino cans;! statu;i', aut et to-
lalilcr anini;il, qui;i IN)lyr,lotns lioino, el dit sil)i cssc Polyclctnm ; sicut au-
Suntaulein (;t accidenlium
lionio aniinal. tcm causa pcr se dividitnr in uni-
ali;i Jiliis remolius et i^ropinquius, ut si
;ill)ns etmusicns causa (lic;inLur slalu;i', v(M*saleet i)articulare,sive in prins
et iion solum l'olycletus, aut iiomo. ct postcrius, ita etiam causa per
KxiioiiiL scciindiiiii inodiiin di- accidens, scilicet non solum Poly-
iG.

ccns, ([\nn\ (nnpliiis, supplc cst (jua)- etiam homo vel animal.
clctus, scd
17.

dnni (;nusn, ul accidcns, cl horwn fjc- Notandum etiam quod per accidens pg^ acci-

ncvd, (in.-rMlnni snp[)lc pci* sc ccbtli potest dupliciter sumi, scilicet vel ^f^"^ gUJjJ-

s/f/lini', (dilcr cst c«ansa Poljjclctns ;U0- ex parte cfFectns, vel ex parte can- ^"^-

nicn csL pi'(.)inMnin nt Socrates, ct sse. Primo modo causa per

dicitur,
(ililcr naui snpplc sta-
slatiKc faclor ;
accidens respectu ejus, quod acci-
tinc Tactor sniiplc cst causa pcr se, dit effectni per se, quod potest

rolyclctns vcro cansa pcr acci- etiamdupliciterintelligi.Unomodo,

dcns; sic ct univcrsaliacontincntia quia habet ordinem necessarium ad
rolyclctnni, nt lionio ct animal; effectum per se, sicut remotio im-
idco snbdit, qnod cl continentia pcr pedimenti habet ordinem necessa-
acctdens, id cst, cansam pcr acci- rinm ad effcctnm, et propter hoc
ifjJL- dcns, snnt snpple causa pcr acci- agens removens impedimentum di-
dcns, 1(1 lionio cst causa statiue^ aut ex citur agens per accidens. Exem-
lolo, id cst, nniversalilcr aninial, quia plnm, aperiensfenestram est can-
Polyclctus lionio cst, et Jiomo animal. sa illnminationis domus, et remo-
Snhdit vcro qnod accidentiuni, id est, vens trabem est causa descensus
cansarnm pcr accidens, alia sunt rc- lapidis existentis super ti\ibem.
niotiora aliis, aliapropinquiora, ut sinon Alio modopotestesse,quando effec-
solum Pobjcletus aut lionio, dicantnr tus per accidens habet aliquem
snpple causse ])cr accidens statnae ;
ordinem ad effectum per se non
scd alhus, cl musicus cliani dicantur cau- necessarium, nec ut in pluribus,
sastahnv isto modo, nam snpple al- sed ut raro. Exemplum, ut in-
bus et mnsicus sunt causae per ac- ventio thesanri ad fossionem fo-
cidcns rcmotiores, quam Polyclc- vcae, et hoc modo casus et for-
tns, ant homo. tuna dicuntur causse per acci-
Notandnm, qnod per se causa dens, secnndo Physicorum, t. c. 50.
statnre- est ipse statufc factor, nam et inde; sed dicitnr causa per ac-
liabct propriam formam, scilicct cidcns ex parte causae, quando sci-
artcm, qnae pcr se ordinatnrad ta- licet dicitnr causa effectus id quod
lem cfFectum, ct est sihi j^rinci- accidit cansae per se. Exemplnm,
pinm quo formale; ipsi antemsta- lioc modo album et musicnm, ct
tnre factori nt sic acoidit, qnod sit etiam Polycletus dicuntur causae
Polyclctns, vcl Socrates; nam da- statuae per accidens, quia quodli-
Aiciau
lilui,
ar-
(luod
to, (luod nou csset T^olvcletns vel •
bet corum accidit statnae factori,
sii poiycie- Socratcs, niliilominns ])osset face- nt statuoe factorcst; sedsunt ibj
tus, vel So- , .
, ,
statuam per artem quam habet,
.

crates. rc gradus secundum propinquius et re-

 :

SUMNL^ UNIC.E GAP. II. la

motius, nam licet Polycletus, al- poteniia, id est, sunt causse in poten-
bum et musicum, sint causae per tia; aliavevo nt agentia, id e^l, sunt
accidens ipsius statucC factoris, causae in actu, ut cedificationis mlifi-

nihilominus tamen Pol^^cletus est ca/or est causa, scilicet in potentia,

causa propinquior quam album et «^^/ etiam wdifcans, scilicet est cau- 18.

musicum, quatenus Polycletus est sa in actu enim signifi-

; rediticator
magis idem cum statuae factore, cat habentem habitum quo potest
quam album et musicum; nam Po- sediticare, aediflcans autem signi-
lycletus est sibi idem realiter et ficat actum jam cedificandi. Deinde
perse;album autem et musicum cum dicit :

sunt sibi idem per accidens et non

Similiter autem dicuntur, et in quilDus
idem realiter; iterumalbumet mu- causa3 sunt causa3 dictis, ut hujus statuce,
autstatua}, et omnino imaginis, aut seris
sicum inter se habent ordinem
hujus, aut aeris, aut omnino malerice, etin
propinquioris et remotioris, qua- accidentibus similiter.
tenus musica est in eodem subjec-
Ostendit dictos modos similiter
to proximo cum arte statuse facti-
esse in effectibus dicens, quod simi'
Ya qu?e est principium formale
liter dicentur causce, et in quibus sunt
per se ipsi artilici; nam tam mu-
causce, scilicet effectus clictis modis,
sica quam talis ars sunt in intellec-
utsupple c^dificator est causa hujus
tu, ut in subjecto, licet altera sit
statuce, quod est particulare et pos-
inteiiectus in intellcctu practico, altera in
tamen non
terius, autstatuce, quod est univer-
erspecuTa- speculativo, realitcr
sale et prius, etomnino imaginis,quod
Wem^fu-
^^^^^ ^^^^ unus intcllectus ;
albedo
est magis universale et magis
l^elhiTv
^^^temest in corpore,ut insubjecto,
prius. Similiter est aliqua causa
in quo non est ars statuse factiva,
hujusceris, quod est particulare et
etideo licet utraque sit causa per
posterius, aut ceris, quod est univer-
accidens statu?e, musicum tamen
sale et prius, cmt omnino matericp,
est causapropinquior, etalbum re-
quod est universalius, simiUter au-
motior. Deinde cum dicit
tem, et in accidentibus.id est, in effec-
Prseter omnia autem,et proprie dicta, et tibus per accidens ; nam supple sta
secundum accidens, bsec quidem ut poten ^ ^

tia dicunlur, illa vero ut agentia, ut ipsius tuae factor, qui est causa statuae
a3dificariaedidcator,aut ?editicans aedificator. per se potest dici esse causa per
accidens albiet nigri, quaeaccidunt
Exponit tertium modum causa-
rum. Circa quod duo facit, quia
ipsi statuce, ut causantur ab ipso
statuae factore.
primo facit quod dictum est. Se-
Notandum, quod sicut causa po-
cundo autem ostendit istos modos,
test accipi specialiter et generali-
et istascombinationes similiLorre-
ter, per se et per accidens, in ac-
periri in causis et effectib/us. Se-
tu et potentia, similiter et etfec-
cunda ibi Similiter autem. Dicit er-
:

tus sedde actu, et potentia tacuit

go, quod praeter omnes hujusmodi
;

forsan Philosophus causa brevita-

causas dictas proprie, id est, per se,
tis. Deinde cnmdicit :
et secundum aecidens adhuc supple,
htec quidem, scilicet cauSce dicuntur
 1

IJIi. V. MbTAlMI
1

cl illa <li- t(\st distin^^ni pcr potentiam et ac-

VMi|)liu^ auhMii roiuplcxa Ii;l*c,
stalua' lac- com-
cinilur, ul iKM- P()ly.-k'lus, ne^ tnm; cnm ergo sint ti'es
lor, scd Polyflelus slaluM'
fa(;l<'r.
binationcs rcductae ad aliam, tnnc
K\jK)iiil, (|ii;ii'Umi nioilum (lic.ens, hal)ent sex modos, qnorum (lui-

i
:uiKr\.»-i\\\iu\nmplin.K >\\\*\)\r ilirnnhir Cfllism lil)et distingnitur per actnm et
rl Hln, sci- ex seqnitnr,
:;:;;l:r.11i;.MlniU rnmplr.rarll,a'r, jiotcntiam; (juo

licrt |M'i' sc cL |M'r n(M;i(iens, cl <li- ((110(1 onincs modi sic mnltiplicati
cnnliir sii|)i>l(^ (•lj;iiii iiic.oniploxc criintdnodecim, ut dicit Commen-
ct sinj^ii In ri tc r, "///'•'• /'''///'•/''/"•^•'''"^•''^"'' tator cap \\. hujns, ideo dicit quod
(•ansn complcxn scorsnm, ///v- .s7./////r
nllmnen oiniiia, quSB dicta Slint, sunt
SC()l'slim,.V''// 1'nli/rlrlns rl slnlun- exeo
pluralilale sex, sed dupliciler dicla,
f.nlnr
fnrinr simiil. viill, (liccrc, (juod c-nn- scilicet, qnod quilibet illorum mo-

sfT> possnnt nccipi diiplicilcr. Uno dorum dividitnr per potentiam et

niodo compositc ct compl(^xc. Alio actnm aui enim dicuntur cansse,
; Moiicau-
. , , . , sarum quot
modo simplicitcr ct incomi»lcxc. ut sinfjulce, aul ut genus, id est, Sicut numero.

Kx(Mnplum primi, Polycletns sta- singulares aut sicut generales,

tnrc factor, liic enim accipitnr si- quantum ad primam combinatio-
mnl cnusa per per accidens. se, et nem ; aul secundum se, aut secunduni
Kxemplum sccundi, si ipsc Poly- accidcns, aut ul genus accidentis, qnan-
td(Hus accipitur seorsum, vel sta- tum ad secundam combinationem,
tna^ factor seorsnm, et ista est qu.T sive secundum quod causae
combinatio causarnm. Dcinde cum possnnt accipi per se vel per acci-
dicif : dens, et genns accidentis, aut ut
complexa, hcec autem ut simpliciter dic-
SUMMARlUiM.
quantnm ad tertiam combinatio-
ta,

Omnos pri-ecUctos causar.im modos reduci nem ct quia omnes istse combina-
;

ad ultimum, scilicet actum et potentiam, tiones possunt distingui per poten-

liunc tamcn docet c;\)teris dilTerre.
tiam actum, ut prsedictum est,
et

sunl pluraliter sex, ideo subjungit amplius snpple om-

:

10. Atlamen ouinia lia3c

(lupllcileraulein dicla; aul enim ut singu- nia prsedicta dicuntnr uiagentia, id

lare, aul ul genus, el ipsius secundum se ;
est, cansa in actu, aut secundum po-
aul secundum accidens, aut ut genus ac-
cidenlis; autul cnmplexa h;ec, aut ut sim- tenliam.
pliciter dicta amplius, ut agentia, aut
secundum polentiam.
:

Xotandumcirca prcedicta,
^ quod
^
Distinctio
causarura
alia est distinctio cansarum per tiupiex.

modos ct combi-
Pvcdncit dictos species, et alia per modos prsedic-
nationcs cansarum in se inviccm. tos; nam distinctio per species est
Ad cnjus cvidentiam notandnm, quasi per diffcrentias essentiales,
(luod tres combinationes de pra^dic- qnatcnus snmitur penes diversas
tis possnnt rc(bici ad aliam, qn?e rationes causalitatis constituentes
est tertia ; nam proprium ct com- divcrsas speciescausarnm ; divisio
mnnc, per se et })er accidens, sim- vero per modosaccipitur penes di-
plcx et compositum, sive comple- vcrsas habitndinescausarum, ideo
xum reducuntur ad potentiam ct cstquasiperditferentias accidenta-
actum, cnm ([uodlibct illorum po- les, qnre speciem cansDB non diver-
 SUMM.£ UNIC/E GAP. 111. 15

sitioant ;nam tales habitudines sunt ejus, et juxta quatuor particulas, quje et

in his, quDe habent eamdem ratio- coQveniunt, secundum quartuni modurn

ejus. Doctor contra D. Thomam ostendit esse
nem essendi in genere vel in spe-
materiam secundam, explicatur dicta des-
cie, sicut sunt per se per accidens criptio tribus exemplis.
propinquum et remotum,etc. sicut
patet per dictos modos, sive per Elementum vero dicitur, ex quo compo- T. c. 4.

nilur primo inexislente indivisibiU specie

dictascombinationesintuenti.Dein- in aliam speciem.
de cum dicit :

In ista parte, ut dicehatur, dis-

20. Differunt autemin tantuin, quod agenlia •-?i

quidem et singularia simul sunt et non sunt, tinguit Philosophus hoc nomenele-
el ipsa, et quorum causa?, ut hic medens
mentum. Circa quod duo facit.
cum hoc convalescente, et hic redificator
cum hoc cedificio. Qux autem secundum Primo enim ponit diversos modos
potestatem non semper, corrumpuniur elementi. Secundo exuonit istorum
enim non simul domus et adificalor.
modorum convenientiam ostendens
Ponit quoddam documentumcir- quid habeant commune. Secunda Elemen-
tum sumi-
ca dictas combinationes dicens, ibi : Omnium autem commune. Prima tur duplici-
tei.
quod supple licet omnes causce di- in duas secundum duos modos ele-
vidantur per potentiam et actum, menti. Primusmodus est proprius.
tamen cH/ferunt in tantnm quidem quod Secundus modus est improprius et
arjentiaetsingularia, Ul c^t.CRUS^m transumptivus. Secunda ibi : Et
actu, et singulares simulsunt et non Descriptio
transferentes. Primainduas, quia pri- elemeuti
sunt, et ipsa et quoruni sunt causce, id est
mo praemittit elementi proprie proprie
sumpti.
effectus eis correspondentes, ut /lic
sumpti rationem quamdam si-
meclicus cum hoc convalcscente, qui sci-
ve descriptionem. Secundo sub-
licet sit sanus per medicinam, et
jungit descriptionis declaratio-
hoc cedificans cum hoc cedifcio ; quce ve-
nem. Secunda ibi : Ut vocis ele-
ro sunt secundum potestatem non semper, menfa. Indescriptione autem ele-
id est, qiiod causae effectus accepti menti ponit quatuor particulas.
in potentia non semper simul sunt Prima est, quod elementum est id
et non sunt, non enim simut corrum- ex quo componitur, scilicet res ;

puntur cedificium et cediftcator; patet perquod apparet quod elementum

enim quod aedihcium potest mane- pertinetad causam materialem, et
re corrupto aediticatore, et e con-
distinguitur a Corma, ex f/xo dieit
verso, sed impossildle est aliquid habitudinem causse materialis. Se-
aediflcari actu, nisi sit aliquis aedi- cunda est. primo, nam elementum
ficans actu, et hujusmodi. debet esse primum ex quo aliquid
tit, etper hoc distinguitur elemen-
SUMM.E UNILV^ tum a materia proxima disposita,

CAP. III.
quae non
prima in compositio-
est
ne, nec per consequens ultima in
De elemento. resolutione, et propter hoc corpus
SUMMARIUM. organicum non est proprieelemen-
Ponit in hoc eapite usque ibi : /rfln.9/>ren/^5
toim hominis nametiam COrpus
;

descriptionem elementi, et diversos modos est resolubik^ iualiquid prius, puta

 i()
Lll^ V. MKTAPH

Tcrlia pn r- riiis rationis, nt pntet 1. phys. t. c. Prjefatara-

111 iu-iinniu m;il(H'i;iin. tioeleinenti
(»st,, Inr.risfrnh' : ('IfMncntiini ^. (»t alibi freqnenter, et statini in- non conve-
Li(;llla
nit quatuor
incxistcns, ot IVn dicetur ibi Siniiliter aulem
: ri
cnini rsl |)i'in(;i|)iiini communi-
buselenien-
nintcria corpovnni dirnnl rlenienla,%c\\\Q.Q\j an-
jMT 1h)(' (listini^iiitni- ,n
tis.

ti'ans('iint<\ vcl n (•onti-ario, vd a ti(iiii.Philosophusnominat ea non

|H-ivation(^; nnin lic(»t(*x cjontrario, elementn simpliciter, sed vocata
vcl privntionc (licatnr res lieri, elemeuta; sic enim dic(d)antur ab
non fninen privatio, vel contrn- anti^inis (|iii [)onebant illa quatuor

riiiin inexistit rei, (|na> lit, nt dic- corpora, vel omuia, vel qusedam
I iiin i'iiit capitnlo (lecausa. Elemen- esse rerum principia prima, nec
tiiiu antemoportet manerc. Qnarta etiam ulterius resolubilia in alia
particilla est : inilirisihili specir in priora. Deinde cumdicit :

fdinni sprciem, id ost, (inod eleuien-

Ut vocis elementa, ex quibus vox com-
tiim debet essc unins rationis indi- ponitur, et iii qu?e dividitur ultimo. lila 22.
vero non adliuc4n alias voces ab ipsis
visibilis in partes alterins rationis,
specie diversas, sed et si dividantur,
et per hoc distingnitnr a toto hete- particulae sunt ejusdem speciei, ut aquae
qnod particula aqua, sed non syllabae.
iinpii-aa- ro.iTeueo. Kx istis colligltur,

lios^JTho- ista ratio elemeuti proprie compe- Declarat dictam rationem, et

"''"^ '''"'
titmaterise primcT,nt patetdiscnr- specialiter quantum ad ultimam
reudo per singnlas particnlas, nn- particulam per exemplum, et divi-
dcmaledicit quidam expositor, qni ditur intres partes, secundum tria
lii materiam primam dicit esse exper- exempla, quae adducit. Primum est
tem ab hac ratione elementi, ex in vocalibus, sive insermocinali-
hoc quoddicitnr, quod elementum bus. Secundum est in naturalibus.
est indivisibile specie, et ideo ut di- Tertium est in scientialibus. Se-
cit, quia materia non est in specie, cunda ibi SiniiUter auteni et corpo-
:
Al. et (ju£e
sunt (lia-^
non est proprie elementum, sed runi. Tertia ibi : Similiter autem ceque
gramma-
hoc non valet, quia sequivocat de diagrammaton. ergo primo,
Dicit tum.

specie, uon enim loquitur hic Phi- quia dictum est qnod elementum
losophus de specie, qucie dicitur es- est indivisibile specie; patet, quia
se generis; sic enim materia non supple dicimus vocis elementa ex qui-
est ingenere, vel in specie, nisi per bus vox componitur, scilicet primo, et
reductionem, sed accipit speciem in quw dividitur ultinio ; litterse enim

pro substantiali et ratione formali, dicuntnr elementa vocis, quatenus

et hoc modo materia prima est in- ex litteris primo voces componun-
divisibilis, quiaejus substantianon tur, et in litteras ultimo resolvun-
ost resolubilis in principia sive in tur quod enim est ultimum in re-
;

partes alterius rationis. Ulterius solutione, est primum in composi- Elementa

vocis.
patet,quodha^c ratio elementi non tione, sed iUa scilicet elementa vocis
convenit primo quatuor corpori- non, supple dividunlur in alias species
bus vocatis elementis. quia iUa ab eis spccic diversas, at pro sed, sed
corpora, puta ignis, aqua, terra, si dividantur, scilicet ipsa^ litterae,
et '. utique sunt resolubilia in ma- particuJw snnt conformes, id est, ejns-
teriam et formam qua? sunt alte- dem rationis : ut particuta aquce est
 , i

SUMMiE miCJE GA.P. III. 17

aqua, non syllabcv, naiTi pars syllabse litterse dividantur, supple ponendo
non est syllaba. impossibile, illae particulse littera-
,
Argiut
'. Sed hic est unum dubium : quo- riim essent conformes unius ra-
conira ex- modo scilicot littora slt divisibiUs, tionis specifice, quod non potest
s! Thomie. ut Aristotcles innuit. Dicitur a dici de syllaba, sicut patet. Deinde
quodam expositore, quod littera cum dicit :

in prolatione est divisibilis secun-

Similiter autem et corporum dicunt ele-
aum tpmnorn
diim lempoi a, niintpnim
quatenus liffprn
iiuera lon-
lon
^^^^^ dicentes in quee dividuntur corpora
gahabet duo tempora; brevisunum, ultima. Illa autem non adhuc in alia specie

ct hoc modo particute in quas differentia corpora, et sive unum sive

^. . .
plura talia lisec elementa dicuntur.
littera divideretur unius essent
rationis specitlce. Sedcontra, tum Ponit se undum exemplum in
quia secundum Grammaticam, di- naturalibus dicens, quod similiter
visio intempora, sive habere duo ^^^^^"^ <^^«'^^»^^ scilicet antiqui, illa ele-

tempora, vel ununi; non competit ^'^^^^^^^ corporum in cjuce clivkhmtur cor-
litterse, sed syllaba); non enim di- P^^^^^ nt miiltiiiia illaautemnoji aclhuc,
;

cituruna littera longa, aliabrevis scilicet dividuntur in alia corpora

inquantum littera est, sed si sic, differentia specie, sed supple in par-
hoc est, ut per se facit syl-
littera ticulas consimiles, sicut quselibet
labam et accentum, competit au- pars ignis est ignis ; et sive talia ele-

tem syllabse per se tum quia esto. ;

menta clicantur esse unum sive multa
quod ita esset, adhuc non esset ad secundum diversas opiniones de
mentem Philosophi, quia tempus principiis inprimolibro tractatas.
cum sit mensuraextrinseca prola- Deinde cum dicit :

tionis litterse vel syllabse, neclitte-

. Similiter autem, et quse diagrammaton 24.
nec syllabapotestdividi in tem-
ra, dicuntur elementa, et omnino qu?e de-
pora, ut in particulas habentes monslrationum; nam prima^ demonstra-
tiones, et in pluribus demonstrationibus
rationem elementi, nam elemen- existenteshaec elementa demonstrationum
Veritaspro-tum cst iuexistens. Dicendum ergo dicuntur, sunt aulem tales syllogismi pri-
batur du- i i •
•
•
i • •
mi ex tribus per medium unum.
piiciier. aliter, quod littera est simpliciter
indivisibilis inalias voces, nec ha- Ponittertiumexemplum inscien-
bet quoad hoc rationem elementi. tialibus, dicens quod similiter clicun-
Sciendum tamen, quod aliquando tur elementa, et quco cliagrammatum, id
bene arguitur, et ostenditur veri- demonstrationum Geometrica-
est,
tasalicujusnon solumex positione rum; et omnino, id est, universaliter
possibilis, sed etiam impossibilis. demonstrationes, supple quce sunt

iti-
Littera non E xc m pl u m ui p s s ilc e s t h
, i ':
m i-
inexistenles in demonstrationibus dicun-
lU]
'
nem non esse risibilem; sed illo tur elementa, sunt autem tales sijllogismi

posito adhuc esset verum, quod primi, supple concludentes aliquid

homo esset rationalis, quia homo ex tribus iermmis per aliquod medium.
Notadesyl-
nonesset nonrisibilis per esse pos- Notandum, quod (ut dicebatur in loLrisniis
priniis, et
sibilis, sedmagis forte e converso; 3. lib.) demonstrationes Geometri- non primis
hunc modum loquendi servat hic coe, et qusecumquo
universaliter ot denions-
trationibus
Aristoteles cum dicit, quod et si demonstrationes non semper pro- lalibus.

To:n. VI. 2
 Mii. V. Mi':TArii

imincli.His, aulem eleinenlum vo-

Kt tivinsforfinle.s
((mIiihL v.\ siiiiplK-ih'!-
(•;iin qundcuii.quo unum ons, el par-
hiiic
s(m1 n(!(^ii)iiinl- ({iiniKloqiM' |>i';''inis- vum ad nmlLa fueriL ulile, quapropler eL
s.Ms |.r;i'svll()L'i/Ml)il('s, cl, ill;»' pi-io- parvuiiL el simplex, oL indivisibile dicilur
(demonLum.
i-cs (lcinonslrMlioncs (li(;nnLiir clo-

Tncnl;! iiosLcriornin, <|un Lcnns pos- roiiit sccundniii elcmen- modum

virLn;ili-
Lorioros cx illis iirioriliMs Li, nts'imitnra (luibusdam impro-

Lcr ('oniiioniinliir, <'L in (';\s nlLiino sive transumptive. Circa

pric,
rosolvnnLnr. Kxcniplnin^siL prinin quoddiio rrimo enim ponit facit.
(loinonsLrntio istn Omnis hom(> rsl :
illnm modum.Secundojuxta istum
homo; Socia-
risihilis ; Socnilrs cs/ crijo
modum sic acceptum a quibusdam,
rrimro i\o- tcs cst risihilis. 1 sta (lcmonstratio ac- iniert dnas conclusiones ibi : Unde
niajorcin niediatam possibi- -r^ . . ,
II- Transum-
'nr.mme^-ipi venil maxime. UlCit ergo, quod hine, ptivaaccep-

'''.^lwra^ ^''>i'
(l(Mnonstrari pcr alinni prio- id est ex praemissa ratione, sive des- In^emf.^'
,.^.,j^ (lcmonstrat ioncm, accipiendo
in.-.iiata-
ruin, (liciin- criptionc elementi, quidam iransfe-
luni.u' ^vi- p,.() niedio dclinitioncm sic : Omne renles vocanl elementum, ad significan-
'''''

ralionale esl risihile omnis homo

m'i.'"'r///////rJ
cslanimal ralionale
snpple posito qnod illa se-
risihilis,
cnnda dcmonstratio proccdat cx
praemissis simplicitcr immcdiatis,
ipsa arj^nitcx tribns terminis per
nnnm medium sed prima demons-
;
tratio procedit virtnaliter ex qna-
Lnor terminis, qnatenus accipit
mnjorem mediatnm includentem
;
dum supple qiiodcumqne iinum ens, et
; ergo omnis honio est
parvum quod ad multa fuerit utile ; qua-
propter secundum eos illud, qnodest
parvum, scilicet inquantitate, et sim-
plex, noncompositum ab aliis, et in-
divisihile, scilicet in alia diversa,
elcmentum dicitur.
Notandum, quod ex eo quodele-
mentum est indivisibilc secundum
speciem, modo praeexposito, acce- Quare dici-

quartum terminum, quod est me- , , .

perunt aliqui quod elementum sit

. , T ,
. , tur elemen-
tumesse
dinm; idcosccundademonstratio
ct
unum parvum; sed ex eo, quod
et "'^"
csL clcmentum primse, quatenus est primum, quod sit simplex; ex
pi'ima in sccundam rcsolvitur ulti- eo autem quod ex elementis alia
mo, et ista ultcrius non est resoTu-
ilunt, dixerunt elemcntum esse ad
I ])ilis aliam priorem, et ideodici-
in
multa utile. Deindecum dicit :

tur syllogismns primus. Similiter

diccndum esset dc minori })roposi- Unde veniL maxime universalia elemen-

tionc prim<T dcmonstrationis, dato

la esse, quia unumquodque eorum unum
ons, et siniplex in muUis inest, aut omni-
quod cssct mcdiata; nam esset de- bus, auL quamplurimis. ELununi, oL punc-
monstrabilis pcr aliam priorcm, et lum principium quibusdam videnLur esse.
I 2."). tnnc prima dcmonstratio proccdit Juxta modumelementi sic accep-
virtualitcr cx quin(|uc tcrminis, et tum, infert duas conclusiones, qua-
tunc idem quod prius. rum secnnda ponitur ibi Quoniam :

SUiMiMARlUM. ercjo vocata. Dicit ergo, quod supple,

ex eo quod aliqui sic transumpti-

l^xpUcat secuiuluni nioclum improprium
olementi, ot juxta oum duas conclusiones,
vc accii)iunt elementum; venit hoc, Quj^i^atione
tiuas claro oxplicat Doctor, et (luomodo ele- quod supple habent dicere, maximc universaiia
. ,
dicuntur
mentum dicitur indivisibile. universalia esse elemcnla, qiiia iiniim- elemeuta.
 :

SUMM.^ imCIE CAP. ill. 19

quodque eorum est unum ens et simplex. quam cons-

differentiam, quae scilicet
Universale enim dicitur iiniim se- tituit speciem; quoniam genus est ma-
cundum rationem; dicitur simplex gis universcde, nam cui differentia inest,

ratione abstractionis, quia quanto sequitur, quod et genus, quia de quo-

abstractius tanto simplicius; incst cumque praedicatur difFerentia,
etiam muHis, et hoc sive omnibus, sicut praedicatur et genus, sed non con-
sunt unum etens; aut quamplurimis, vertitur, ideo subdit: Sed cui genus
sicut sunt alia universalia, et prop- non omnino differentia.
ter hoc universale potest dici esse Notandum, quod ^
«"enus dicitur Quomodo
"-'
universa-
utile ad multa. Subdit autem, quod esse indivisibile, et habere unam simplicias,
.iiu?est

supple per eamdem rationem unum rationem, quatenus genus quod et magis
11 1 . . elementura,
et punctum videnfur quibusdam esse prin- nullo modo est species,
,

non potest
,

cipia sive elementa, quia scilicet habere rationem vel definitionem,

utrumqueistorumest unum et sim- quae ex genere vel dififerentia com-
plex, et utile ad multa. ponatur, unde definitio nonest nisi
26. Notandum, quodnec universalia, speciei. Unde et si aliquod genus,
Necuniver-
salia, neo nec unum, nec punctus proprie puta subalternum dicatur deflniri,
unani, aat
punetus participant rationem elementi ; hoc est, ut habet rationem speciei,
participant,
rationem
universalia quidem, quia non ha- et ideo species est proprie divi-
elrimenti bent rationem materiae, ex quibus sibilis; et propter hocdixeruntisti
proprie.
particularia componuntur, reali- genera esse magis elementa quam
ter loquendo, sed magis praedicant species, et etiam quam difFerentia,
eorum quidditatem; punctus vero licet difFerentia sit ?eque simplex,
non est materia linearum, quia et forte simplicior quam genus,
linea non componitur ex punctis. de quo alias. Ex his omnibus po-
Unitas videtur forte posse dici ele- test patere solutiocujusdam qu^es-
mentum numeri, nam unitati res- tionis, quae fuit in tertio libro t. c.
pectu numeri competunt omnes 2. et inde, disputata, utrum scili-
particul?e positae in descriptione cet genera sint magis elementa ?

elementi. Deinde cum dicit :

Deinde cum dicit
Quoniam ergo vocata genera universa- Omnium autem commune est elemen-
(una enim est ipsorum
lia et indivisibilia turn esse cujuslibet, quod primo inest
ratio) elementa genera dicunt aliqui, et cuique.
magis quam differentiam. Quoniam univer-
sale magis genus; nam cui differenlia Ostendit quid habent commune
inest et genus sequitur sed cui genus,
;
omnes modi elementi, dicens
dicti
non omnino differenlia.
quod omnium, scilicet dictorum mo-
Infert secundam conclusionem, dorum, est lioc commune quod elemen-
dicens, quodquoniam ii^sa univer- tiim cfiam cujuslibef^ dicitur csse id quod
salia qune dicuntur genera, sunt inest primo cuicumque, modo praeex-
supple magis universalia, et indi- posito, etc.
visibilia quam species, mim ipsorum
scilicetgenerum, csi una ratio, et
simplex; quare, inquam, sic aliqui
dicunt genera esse elementa, et maijis
 . :

20 IJh. V. METAIMI.

(luod ipsum nomen sonare vidctur,

ut si quis extendens \y y dicat />////-

SlJMiM/K liMCyi: CAT. l\ snn

Notandum quod plnjsis signiQcat ^,
H^ysis^^

l)c Natura. naturam ai)ud Graecos, et quando turaiitine.

accipitur pro generatione viven-

{SUMiMARIUM
tium habet primum y productum.
!ii lioc caiiite usqiic ibi: ^a$ci vcro, ponitur Si vero pro principio accipiatur,
triplcx acccptiu uatura-.Tertia coincidit cum
sicut communiter utimur isto no-
dcfiiiitiono cjuy, 2. Fhys.in n.tst principium
mine, hal)et primum y breve. Dein-
motus ct ([uietis, ubi bcne notat Doctor sumi
principium passive, non activo, de quo agit
de cum dicit :

(1.1. piol. ct 2. d. 18. ct 4. d. 43. q. 4.

Uno vero ex quo generalur primo, quod
nascitur inexislenle.
27. Naturn vero dicilur uno quideni n^.odo

T. ('.* ). nascenlium geiieratio.

Ponit secundum modum dicens,

(licebatnr; dis-
quod rmo vero, id est, alio modo
In ista parte, iit

Philosoplius lioc nomen im- natura id ex quo ut inexistente genera-

tiniiiut
tur primum quod nascitur.
tura, qurr ctiam habet rationem
Notandum, quod iste secundus 2. Acceptio
principii, ut dicetur. Circa quod
quia primo prsemittit
modus non videtur distmgui a
duo lacit :

Secundo quarto, quia hic et ibi capiturpro

diversos modos naturse.
unum principalem materia ut patebit, sed tamen po-
reducit eos ad
testdici quod ille et istemodusdis-
cui attribuuntur. Secunda ibi Ex :

tinguuntur sicut speciale et com-

dicds irjiiur. Prima in duas, quia
mune; nam secundus modus acci-
primo facit quod dictum est. Se-
pit naturam pro principio intrin-
cundo exponit et declarat magis
seco, ex quo quod est in rebus nas-
quosdam illorummodorum. Secun-
lYalura autem rnateria prima.
centibus, qualia sunt sola viventia,
da ibi :

primo pra^-duas, quia ut dictum quartus modus

est; sed
Prima in
accipit illud principium generali-
mittit quinque modos accipiendi
naturam. Secundo concludit ex ter in omnibus quomodolibet gene-
ratis, utpatebit. Deinde cum dicit
his, quid sit habens naturam. Se-
:

Natura su- cuuda ibi : Nafura quidem igitur. Pri- Amplius unde moLus primusin quolibet
modiL^" ma in ([uinque secundum quinque natiiraentium in ipso inquanlum ipsurn ^^-
existit.
modos naturcP. Secunda ibi : Uno
vero. Tertiaibi : Amplius unde molus. Ponit tertium modum. Circa 3. Acceptio
"^*"''^^*
(Juarta ibi AmpUus autem natura. quod duo facit. Primo ponit illum
^. .

Nasci est
Ouinta ibi : Amnlius
*
autem alio modo. modum. Secundo quia supra men-
vivoniium Dicit 6^12:0, quod natura dicitur uno tionem fecerat de nasci, exponit
duintaxat.
modo generatio iiascentium, id est, na- quid sit proprie nasci. Secunda ibi
tivitas yiventium, nasci enim pro- Nasci vero. Iste autem tertius mo-
prie est viventium quae dicitur na- dus est idem cum natura definita 2.
tura ;
generatio autem non viven- Phys. text. com. 3. perhocquodest
tium non dicitur proprie natura, principium motus et quietis, (^tc.
 SUMM-E UNIC/E GAP. IV. 21

et hoc est qnod dicit, qiiod mripUus sic naturaliter inclinatur ; ergo
Xatura ut
suppledicitur natura entium illud : ista naturalitas est ex parte prin- est princi-
piummotus
unde est primus molus in quolibet, et cipii passivi naturaliter inclinati. naturalis
est intrin-
existit in ipso inqunntum ipsum est, di- Praeterea secundo natura, ut est secum.

cit autem in ipso inquantum ip- principium motus et mutationis

sum est; quia natura quae est prin- naturalis, est principium intrinse-
cipium motus et quietis inexistit cum, quia principium motus et
est
mobili per se, et non secundum quietis ejus in quo inest; sed natu-
accidens, ut liabetur difFusius 2. ra respectu principii passivi est
Phys. text. com. 3. et inde; unde li- principium intrinsecum, et non ra-
cet in medico quicTgrotatinsit prin- tione principii activi ergo ista ;

cipium sanitatis, puta ars medici- naturalitas accipienda est ex par-

nae, non tamen inest sibi per se te principii passivi, et non activi.

inquantum inflrmus est, quiaalias Minor probatur ex secundo Phy-

omnis infirmus haberet tale prin- sic. text. com. 3. etinde, ubidicitur
cipium, sed inest inquantum sibi quod accidit intirmo, qui mutatur
medicus, sanatur autem non in- ad sanitatem quod sit medicus, vel
quantum medicus, sed inquantum habeat artem, quse principium esfc

segrotus; et ideo principium sana- activum sanitatis, quia tunc sana-

tionis in me lico non est princi- retur inquantum medicus, quod est
pium motus sanationis per se, sed falsum, accidit enim infirmo qui
per accidens, et per consequens sanatur esse medicum. Prseterea
tale principium non est in eo, na- tertio hoc idem patet ex definitione
29. quia natura principium
tura sic accepta. naturse, est
In deliiii-
lione natu-
Sed advertendum quod hoc piun- motus et quielis ejus in quo inest primo
rse liic. et
2. Physic cipium motus quod dicitur natura, et perex secundo Physic. text.
se,
sumitur
principiuni a quo dicitur motus naturalis dis- com. 3; sed impossibile est quod
passive.
Vide q. tinctus contra violentum, aceipi- principium activum motus sit in
1. prol. et
d. 18. 2. tur non pro principio activo, ut moto primo et per se, quia quod
et d. 43.4.
q. 4. quidam dicunt, sed pro principio movens et motum concurrant in
29.
passivo, quod probatur primo sic :
eodem quod patet, quia
accidit,

quia naturalis mutatio est secun- possunt separari; ergo natura sic
dumquam passum mutatur, sicut accepta non dicitur de principio
aptum natum mutari est a quo- activo ergo de passivo. Deinde
;

cumque agente. Unde 8. Phys. Phi- cum dicit :

losophus assignans causam quare SUMMARIUM.

elementa naturaliter moventur ad Explicatur quid sitnasci,et tres conditio-
sua loca, puta levia sursum, et nes nascentium ; item alire duce naturii3 ac-

gravia deorsum, dicit quod causa ceptiones, una qua sumitur promateria,alia

hujus est, quia sic apta nata sunt ^^^ ^^^^'

Nasci vero dicuntur quoecuinque m^- 30.
moveri, sed nunquam passum est
1 ,

mentum habent per aUemm in langendo;

sic aptum natum, propter princi- connasci aulemet adnasci ut embrvo.Dif-
pium activum inexistens
^ -
sibi,
'
sed ^''''''^''}'\'''''T'^'^^^^^^^^
ennn mlnl pra.der tactumalterum
^'''
necesse
propter principium passivum, quo est esse. Insimul autem natis est aliquid
 oo Un V. METAPH

uiiuiu iddii iii ;iiiiIm)1,iis, (jikmI f;icil, ju-r tactum, v(d p(M' solam connascen-
simul nasci ol uiiuin csso secun-
laiiKi tiani, ot (;oai)tation(Mn nniiis alteri
(Imii coiilinuuiii vi (juanluiii, sed iion sc-
cuuduui (jualc. iii o\(r( inis. Exemplnm primi, pa-
ries additus parieti. Exemplnm se-
CiMiditio-
Kxi^onii <iiii(l siL iiroiiric iinsci,
iir-s iiascfii
(Mindi, capilli cx capite; in
nati
tuiiii tn'S
d" (1110 lr('(M'nl iiHMilioiicni, rl |K)iiib
1. U"""'
Prinin cst ((iiod
generatione antem viventinm ntra-
nas<,'ontiii ti-os (^ondilioiios.
liiihcnnl
ilicKHhtr projfiii' iiii(i'(iini<in(' h(thcnl qnc fit aiipositio, nt jiatet in eni-
jm).'iiK'n- nf(S(f
tiiin.
«Miini ;^vn(M'atio bryonil)us, qni nonsoliim tangunt
(tit(/nirnf>i,n : dillrrl

viv(Miliiiin a L;(Mi(M'ntiono non vi- matricem, sed etiam alligantur et

non vivens, non connascuntur, dif/cri anicm illa con- Diiierunt
V(Mitinni, (inia
nascenlia a taclti; hic cnini scilicet in connascen-
nni»in(MU.'Uiir, noc conjnnctnm iini- ^'^*

sed divisiun, ntcnni tactu nihil alterum est necesse esse prce-
tiir «^-cnernnti

iyne; generatio tcr tactiim, id est, nihil est necessa-

i^^nis g-eneratnr al)

antem vivcntinm, qn?e proprie di- rium prseter tangentia quod faciat
cnntiir nasci, nt per dictnm est, fit ipsa esse unum, sed in simul naiis,
connatis, vel annatis est aliquid idem
(jnamdam nnionem ad principinm
<^-enerationis, sicnt cnm in arbore
unum in ambobus quod facit pro tangi,

nascitnr frnctns, vel ramnscnlns; id est, loco tactus simid ea nasci, id

et qnia additio qnanti ad qnantum

est, conjuncta et ligata, ct unum csse

facit angMnentnm, idco in genera- secundum continuum etquaiitum, sed non

tione viventium videtur esse aug-

sccundum nucUe, quod
^
dicit propter
Al. pro tac-
2. 0»'0'1 mentum qnoddam. Secunda condi- hoc; quia illud nnum, quod est li- lu.

illud auf^-
luentuin tio est, quod illa dicuntur nasci, gamentum adnatorum, non opor-
hnbeant
pernltenuu quse liabent dictnm augmentum tet quod alteret ligata a suis dispo-
per alterum, id est, per appositio- sitionibus, et ideo licet faciat ipsa
nem alicujus alterius diversi, et esse unum secundum continuita-
per hoc distinguitur istud augmen- tem quamdam quantitatis; non ta-
tum ab augmento proprie sumpto, men oportet quod faciat ea unum
quod est distincta species motus; secundum qualitatem. Deinde cum
nam in augmento proprie dicto dicit :

augetur aliquid in seipso, per hoc Amplius nalura dicitur ex quo primo aul
31.
quod quod additur transit in
illud est, aut fit aliquid entium natura, inordi-
nato existente et immutabili a sua propria
substantiain ejus qnod angetur, polestale, ut statuse, et vasorum sereorum
sicut aliinentum transit in sub- ?C'S natura dicitur, et ligneorum lignum,
similiter aulem et in aliis. Ex his enim esl
stantiam aliti et nntriti; sed illud unumquodque salvata prima materia hoc ;

quod nascitur, non transit in sub- enimmodo et existentium natura elemen-

ta dicunt esse naturam ahi ignem, ahi
stantiam illius a quo nascitur, sed ;

terram, alii aquam, ahi aerem, alii ahquid

magis ei apponitur tanquam alte- aliud lale,dicentes alii qua^dam horum,ahi
rum et diversum, nt patet inexem- vero haic omnia.
Quod tale
aus::men- plo dicto. Tertia conditio est, quod Ponit quartum modum dicens, ^- -^ccepiic
tum liat naturje.
•^er tac- tale angmentnm fit in tangendo et quod amphus id est, alio modo dici-
^umet con
nascen- in connasci et annosci, ul cmhnjo. Om- tur natura id ex quo primo, aut est, aut
tiam.
ne enim faciens angmentum potest fit cdiquid entium, et hcCC est prima
tieri dupliciter : vel per solnm con- materia, quae est principium rei.
 ; ;

SUMM/E UNIC.-E CAP. IV. 23

et quantum ad esse, et quantum ad duni diversas opiniones, sicut di-

ficri exislenle natura inonlinalo, et versi diversimode opinati sunt de
inimulabili a sua propria potestate, id principio materiali, sic et de natu-
Quod 111 ale-

ria est na-

est, quod ipsa matcria existit in
tura osten- natura de sc inordinatum quod-
dit.
dam, pro quanto caret de se omni
forma; ipsa tamen est immutabilis
in sua potestatc, quia ipsa non po-
test seipsam transmutare ad for-
mam, scd habet transmutari ab ex-
tcriori agentC; ut ces
ra rcrum, quam ponebant sohini
esse materiam, alii ignem, alii ac-
rem, etc. Terram enim nullus Phi-
losophorum posuit essc princi-
pium seorsum, scd cum aliis, ut
Empcdocles qui posuit principia
rerum quatuor elcmenta. Dcinde
dicitur natura cum dicit :

staluce, et vasoruni cereorum, ei licjnum

lifjnccjrum, similitcr autcm rf in aliis.

Amplius aulem alio modo dicilur nalu- 32 a
ra exisLenlium nalura substanUa, ut dicen-
Modus do- Excmplitlcat autcm in artiticiali- tes naturam primam composilionem essc,
cendi Aris-
totelis. bus dans intelligere naturalia mos ;
Empedocles dicit quod nalura nulUus
11 1

est exislentium, sed solum mixtio, et per-

enim cst Philosophi adduecre no- mutalio permixtorum esl. Natura vero in
tiora ad notiflcandiim minusnota; hominibus nominatur; quapr:>pter et quce-
cumque natura sunt,aut tiunt jam existen-
materia ergo ex qua jjrimo res lit, te ex quo nata sunt fieri, aut esse, non
dicitur natura rci isto modo. Idco dicimus naturam habere si non habent
speciem etformam.
subdit : ex his enim, scilicct aere et
ligno, quae sunt materia est unum- Ponit quintum modum dicens. forma est
natura.
cpioclcpie safvata prima materia; /locenim quod cdio modo dicitur natura existcn- ^. Accei>i[o
. -1 n naturce.
moclo nalurce existcntium clicunt supple tium natura
j
saljstantia, id est
,

lorma
antiqui clementa esse natura, alii ignem, ut dicentes naturcnn primam essc compo-
alii acp(am, alii tcrram, alii acrem, alii sitioncm ipsorum, scilicet mixto-
aliquocl aliud tale dicentes, puta ali- rum, ut Empedocles clicil cp.iod nullo
quod medium inter ignem ct ae- existentium natura supple est aliquid
rcm, Ycl intcr aerem et aquam; alii appositum, sed solum mixtio ct pcr-
cpiaxlam horum non omnia cdii omnia ; mixtio mixtorum ; natura vero in homi-
supple dicunt haec esse elcmcnta et nihus nominatur iioc modo, ut homi-
materiam rerum secundum divcr- nes, qui sunt diversae permixtio-
sas opiniones de principiis rerum nis, dicant habere diversam natu-
positns in primo libro. ram; subdit autem rationcm qua
Iinairinatio Notandum, quod, ut tactum fuit usi sunt ad probandum formam
antiqao-
runi de in primo libro, antiqui nihil vel esse naturam rei, dicit cjuapropter
fcubstantia
rerum, parum tetigerunt de forma sub- cjucecumcjue natura sunt, aut fiunt, non
quam p:)-
suerunt so- stantiali, sed totam substantiam dicimus habere naturam, jam cxis-
lam mate-
riam.
rerum putaverunt esse materiam tentc, supple principio materiali,
semper manentem ct salvatam ex cpw nata sunt fieri, aut esse si non ^*^"^"^ ®^'

formas autem essc qua^dam acci- hcdjcnt speciem rt formam, id cst quod ^^j^^
"^^^^-
na.
dentia, ac si naturalia essent qu?e- nulla res dicitur habere naturam
dam artificialia, quorum form^e ac- ex hoc solo quod habet materiam
cidentia sunt ut dicitur 8. hujus. cx qua tit, nisi ctiam habeat spc-
tcxt. com. 5. ct inde; et idco secun- ciem ct formam, quod est idem
 21 IJB. V. METAPll.

unnqnaMjiic cniin r<'s (liciLui* lia- liquahilia aqua, vultdicere qnod res-
nntm-am ot spc- pectu eorum quse fiunt ex ?ere,
hcve proin-JMni
cicni j>rinci|)nlit(M' \)cv sunm lor- prima materia, scilicet non sim-
mnm. DcMudc; cnm dic-it :
pliciter, sed secundum qnid, puta
materia immediata et proxima est
Nalura quideni i.i:ilur quod cx liis ulris-
quocst,iil jminmiia el eorum partcs. a^s; materia autem prima simpli-
Conclndit (^\ prnrMJictis qnid sit citer est aqua, quia in aquam om-
linb(ms nntnrnm; nnm si nntnrn nia liquabilia resolvuntur ; nam ut

"1ur"a.r dicifnrdc mnt^^^rin ot formn, seqni- liabetur quarto Meteororum, text.

'1'^"^^
tnr qnod illnd qnod est ex liis com. 28. et inde, omnia illa qua? Aqua est
X principium
1 .
1 t • 1

ntris(ine, est ({nidem nntnrn, id liquescunt calido, et mdurantur omnium

rt . . , T- metallorum • 1

ens nntnrnle, et Imbens nntn- frigido, sunt aqua magis. Lnde materiaie.
,

est,
rnm, nt nnimnlin, et eornm pnr- omnium metallorum aquavidetur
tes, [)utn ossn et cnrnes, et Imjns- esso primum principium materia-
modi. Deinde cnm dicit :
le. Deinde cum dicit :

Nalura aulem materia prima, et haec du- SUMMARIUM.

plicitcr,ul qua^ ad ipsum prima, aut om-
^^- nino prima, ul operum ;creorum,ad ipsum Declaratur fusius natura sumpta pro forma.
quidem primum ccs lolaliLer vero forsan
;

Doctor rejicit expositionem D. Thom?e de for-

aqua si omnia liquabilia aqua.
ma totius.Reducuntur cseteri modi naturaead
Exponit declarnt quosdam
et hunc, quia forma est maxime natura.
modos prnpdictornm, scilicet qnar-
Et species, et substantia, hcec autemest
tnm et qnintnm; primo qnartnm, generalionis. Melaphora vero jam
finis
Ahter cK- ^t secnndo qnintnm ibi Spccies :
et omnis omnino subsLaniia natura dicitur
ponuntaiii auicm ci subsianiiw. Dixerat enim de propter hanc, quia et natura subslanUa
nunc locum
qnnrto modo, qnod natnra dicitnr quKdam est.

id, exquo primo aliqnid fit, b?ec est Exponit quintum modum, dixe-
materia; nnncexponit ly pr/monam rat enim quod forma est natura;
primamateria,qn9o dicitnr natnra, hic dicit qua^dam de forma, scili-
I Materia potcst dupUciter accipi; materia cet quod ipsa est species, et sub-
pnma du- ^ ^ ^

piex. primn, qnin vel prima simpliciter, stantia rei, et finis, id est, ter-
vel prima ad aliqnid, qnia scili- minus formalis generationis, quia ai. et «o-

cet immediata et proxima linic. illa forma est substantia rei; ideo "ensionem"
Dicit ergo, qnod prima maleria dicitur secundum quamdam metaphoram
natiira duplicitcr, id est, quod prima extensam, omnis substantia est
potest dici duiiliciter, aut quod ad ip- natura. Dieit ergo quod supple
sumprima, id est, respectu alicujus, forma qua? dicitur natura quinto
aut omnino vel ex toto prima, id est, modo est spccies ct substantia : /ucc
simpliciter prima, ut operum a^rco- autem cst finis generationis, metaphora
ru)n ad ipsum quidem primum a\s, id vero jam ct omnino, id est universa-
est, quod respectu nrtiticialinm, liter omnis substantia dicitur natura
quae fiunt ex aere, prima materia proptcr /tanc, idest, propter formam
est a^s, id est, materia proxima quae natura id est forma, substantia
et immediata; totaUtcr autem, id est, qucedam cst.
universaliter forsan aqua, si omnia Notandum, quod ut habet decla-
 ; ,

SUMMi^ UNIG.E GAP. IV. 25

34. rari in 7. hujiis, text. com. 27. actii. Dicit ergo quod ex diciis igi-
Terminus
generatio- et 32. terminus generationis dii- tur patet, quod prima natiira, ei
nis duplex
ut quo, el plex est quidam formalis quo
: propter clicta, id est principaliter,
quod.
quidam principalis et primus qiiod,. est substantia, id est forma rei, quce

Primus est forma, secundus au- est principium motiis rerum habentium in
tem compositum; nam composi- se inquantum quod ipsa
ipsa, id est,

tum per se generatur, ut ibidem forma est per se principium motus

forma autem per accidens.
dicitur, eorum qua) in se habent princi-
Argnitcon- Notandum etiam, quod hanc lit- pium motus eorum cujusmodi sunt
tra 1). Th.
formam de teram exponit quidam de forma omnia naturalia; unde ad formam
qua l»ic lo-
quitur totius, quse est ipsa totalis quiddi- omnes modi naturse reducuntur,
Arist. non
tas et substantia rci; sed Iioc non ideo subdit : materia namque dicitur Omnes na-
esse quiddi- turte redu-
tateni rei.
videtur bene dictum, quia forma, esse natura, quia est susceptiva hujus, cuntur ad
formam.
de qua loquitur hic Philosophus, scilicet forma3, et generationis et ge-

est terminus generationis, ut patet nerari, similiter ^t^m sunt motus ab hac

exlittera; quidditas autem ut quid- id est, a forma, ut a principio quo,

ditas est, abstrahit ab omni genc- et natura est /principium motus existen-
ratione; nam equinitas est tantum liuni, id rerum existentium
est,

equinitas secundum Avicennam, secundum naturam hoc est inexistens,

quinto Metaphysicae suae cap. 1. aut potestate, aut actu; forma enim

Deinde cum dicit : non semper facit motum in actu,

Ex diclis igitur prima nalura, et proprie
dicla estsubstantia quse principium mulus
habentium in se inquanlum ipsa. Materia
namque quia hujus est susceptiva esse di-
citur natura, etgenerationis, et generari,
quia sunt abhacmolus et principium mo-
lus naturaexistenti^um, hsecestinexistens,
aut potestate, aut aclu.
Reducit omnes modos naturse ad
unum principalemx, intendens quod
omnes modi naturse reducantur ad
naturam, quae est forma; forma
Text. com, enim est magis natura, ut patet 2.
12. et inde,
Physic. materia enim dicitur na-
tura, quia susceptiva formse; nati-
vitas vero et universaliter omnes
generationesdicuntur natura, quia
sunt ad formam ut ad terminum;
quia potest impediri vel propter
extrinsecum prohibens vel propter
indispositionem materise, vel quo-
vis alio modo.
Notandum, quod cum forma di-
citur hic principium motus, vel
potest referri ad principium acti-
vum ut expositum est, vel ad prin-
cipium passivuma quo motus sor-
titur naturalitatem, ut dictum est;
nam forma quandoque, ut patet,
est principium passivum, sicut pa-
tet in omnibus subjectis respectu
propriarum passionum; nam esse Quod for-
ma polest
risibile competit homini ratione dici princi-
puim pas-
propriee formse, etdescenderedeor- sivum mo-
tus et sta-
sum competit gravi propter for- tus.

vel ut sunt a forma ut a principio mam propriam, et ideo quod hic

formali quo, quia omne agcns agit diciturnon repugnat illi quod prse-
propter formam; ipsa autem for- dictum est, scilicet quod natura a
ma est principium motus in rebus, qua dicitur motus,naturaliter dici-
vel in potentia, vel in actu, non tur principium passivum.
enim movens semper movetur
 ;

20 IJIt. V. METAPH.

respirarc eniiii ct cibus licet non

sint causc^e princii^ales vitae, sunt
s( MMi: UNi(:;i': tamen (luredam concausae quatenus
sine res|»irationc, qure est ad con-
CAP. V.
temperamentum caloris naturalis,

Dc iieccssario. (lucm restauratur

et sine cil)0 \)vr
aliquid deperditum, et impeditur
SUMMARIUM. totalis consumptio humidi radi-
ostenditur necessarium
calis, animal vivere non potest.
Iii toto hoc capite
sumi quatuor mutli.<,quos clarissiiiieexxjlicat Deinde cum dicit :

Doctor, ct reliquos tre< reducit ad qiiartum,

Et sine quibus liomini bonum non con- -^-
rojiciens D. Thomie expositionem. tingit,aul esse,autfieri, auLaliquod malum
oxpellere, aul privari, veluLi bibere pliar-
Q Necessarium dicilur, sine quo non con- macum necessarium ut non laboret, et ad
'
osse aut vivore, quasi concausali, ut
lin.Lrit .TJginam navigare ut pecuniam recipiat.
respirare, el cibus aniniali necessarium,
nam sine liis esse est impossibile. Ponit secundum modum dicens, -• accepiio
necessaria.
^^* quod supple necessaria dicuntur
rostiiuam Philosoplius distinxit
illa, sine quibus non continr/it aitt esse,
intentiones sive significata nomi-
aut fi^ri aliquod bonum, aiit expellcre,
num quae significant causas et
aut privari aliquod malurn, ut bibere
principia, nunc distinguit lioc no-
pharmacum, id est medicinam laxati-
men necessarium signiticans quod-
vam, est neeessarium ut non laboret, id
dain consequens causas et princi-
est, ut non febricitet aliquis; est
pia, (juatenns necessario causa
enim hoc necessarium, non quia
induit ad esse causati. Circa quod
sine hoc non possit animal vivere,
tria facit. Primo enim praemittit
sed quia sine hoc non posset bene
modorum necessariidistinctionem.
vivere, quia hoc confert ad ex-
Secundo subjungit illorum modo-
pellendum vel vitandum malum,
rum reductionem. Tertio conclu-
puta aegritudinem, et navigare ad
ditex dictis multiplicem conclusio-
^Eginam, supple hoc est necessa-
nem. Secunda ibi Ef sccundum hoc :

rium, u! pecaniam recipiat, id est, ^^^^^^**n^'.

um
1. a.eepiio nccessorium. Tertia ibi : Iloc quidcm ' '
illad
necessaria. „ quod navigare ad illum locum quod con-
.

itaque. Prima
,

secundum m quatuor
.
,
,
^
lert ad me-
qui dicitur ,Egina est neces- lius esse.
quod ponit quatuor modos neces-
sarium; non quia sine hoc non
sai4i. Secunda ibi : Ei sinc quibus.
possit esse homo, sed quia sine
Tertia ibi : Amplius vim facicns.
hoc non posset aliquod bonum
(}uarta il)i : Amplius )inn contingit.
adipisci, puta pecuniam, quae for
Dicit ergo, quod ncccssarium dicitur,
san sibi in tali loco daretur, et
uno modo illud sine quo non continfjit,
ideo talis navigatio est sibi neces-
scilicet aliquid vivcrc aut cssc quasi
saria ut pecuniam recipiat. Deinde
concausali, id est, quod licet non sit
causa rei principalis, est tamen
cum dicit :

vide 3j.li. Q^i^T^dam concausa, ut respirare, et Amplius vim faciens et vis, boc autem
^^^^^-'^ »ccc.s.v(/r/^/y/? animali ; nam sinc
^^'^^
est quod praHer impetum ot prffivolun-
lv'^mntnia talem iinpediens et proliibens, violenlum
^- ^- hls impossihilc cst cssc ipsum animal enim necessarium dicitur.
 SUMM/E UNIC^ GAP. Y. 27

3. acceptio tertium uiodum. Circa

Pouit poeta sic dicLus, cujus verba sub-
neressani,
qna vioieu- qviod duo facit quia primo ponit ;
dit : omnis enim res necessaria tristis
luin neces-
•n •

saiium di-illum modum. Secundo ex illo m- est, et vis, idest, violentia, estqncudam
fert (lu})lex coroUarium. Secunda necessitas, nt Sophocles dicit, quidam
ibi : Quapropter ^t triste. Dicit ergo, poeta sic dictus, cujus subdit : sed
quod ampUus, id est, alio modo dici- vis, id est, necessitas, vel violentia
tur necessarium, vis, id est violen- me hoc facere coegit.
tia, et vim. faciois, id est violentiam Notandum quod prsedictum ut Quomodo
,, . , • 1 I
• 1 • • I ( • 1 £
• 1 • • • 1 •
vioJentum
laciens, unde violentia dicitur quse- est, violentia dicit impedire volun- contristat?

dam necessitas ; hoc autem, scilicet tatem; illa vero quse sunt contra- ^^is.^"^*

YiolQXitiR, est aliquid impediens et jjvo- ria voluntati contristant nam ,

hibens prcetcr impetum et jjrwvohmlalem., tristitia est de his qure accidunt

id est,contra appetitum naturalem nobis nolentibus, et ideo omne ne-
et rationalem, violentum cnim necessa- cessarium isto modo quod est vio-
rium dicilur. lentuni est contristativum. Dein-
37. Notandum, quod ut declaratum de cuin dicit :

Anpetilus ,. .,... . . . . ,

luit lu primo libro, quidam est

dupiex na-

Snaiis^^appetitus naturalis, quidam ratio- Et videUir necessilas non aliquid incre-

.. . ... L L ^- • pabile esse recte conlrarium enim molui ;

nahs; primusappetitus potest dici secundum prcBvoluntalem et secundum

quidam impetus quatenus non est cogitationem.

liber, unde quod movetur secundum

talem appetitum movetur quadam secundum corollarium,
Infert 38.

necessitate et impetu naturae, ut dicens quod necessitas, isto modo

dicta, videtur esse aliquid non increpa-
gravia moventur deorsum propter
quia est contrarium molui se-
bile recte,
appetitum centri secundus appe- ;

cundumprcevoluntatem^etsecundumex-
titus prc^voluntas vel
potest dici
corjitattonem.
propositum, quia est ipsa voluntas
Idem 3. qua. est appetitus rationalis; iUud
Notandum quod non recte culpa- , Etmc c.

Etaie. i^^^^^^ ^isi de his qu^ voluntarie fa- ^^;^}^-

cap. 2. ergo quod prohibet vel impedit illa
qua3 sunt supple
tum naturalem vel rationalem, est
violentum et dicitur necessarium
isto modo. Deinde cum dicti
Quapropter et triste sicut Z enonus ait:
omnis enim res necessaria Irislis est, et
vis necessitas qu{«dam est, ui Sopliocles
bujeces-^
secundum appeti- ^^^''^-Unde Augustinus dicit quod
peccatum adeo est peccatum (luia es^t^^ -re-
voluntarium, quod si non esset vo-
luntarium jam nonesset peccatum.
et ideo dicitur communiter; quod
necessitas magis meretur veniam
quam increpationem quia igitur ;

dicit, sed vis me lioc facere coegit. necessitas violentiae est contraria
prsevoluntati et excogitationi; ut
duplex corollarium ex
Infert
pra^dictum est; ideo recte dicitur
dictis.Secundumponituribi:^^ vicle-
quod talis necessitas, sive violen-
tur necessitas. Dicit ergo, quod qua-
tia, non est increpabilis, sive re-
propter, supple necessarium
quia
prehensibilis. Deindecum dicit :

Ai. zeno-dicitur isto modo, ideo oinne vio-

ww^
lentum est triste, et flebile, sicjit ait
Amplius quod non contingit aliter se lia-
Eneus, quidam Philosophus, vel bere necessarium dicimus sic se habere.
 28 \A\\. V. MKTAlMi

4. a 'Ceitlio lN)iiiL <i;iarLiiiii niodiini, dicons sed intrinseci, quia vivere viventi-
ueci'85arin.
1). Tlionias qiiod ffnijfllKs, id cst, alio niododici- biis cst esse. :2. de An. t. c. 37. NisiQuomodo
bii; ilfidarat,
quarla ac-
riii coucor- Inr nocossarinni, v^/oJ y*o// ronflnf/it dicas qnod accipitur vivere non ceptio,
Alcxan- 1 1 , distingui-
ilat
(ler. ahfrrsr /tahrrr^ Lalo diclnins nercssn- |)ro secundo actn,tur
primo, sed ])ro a tri-
•
'x^ ^ u i^us 1 priniis.
(ini est ipse motui^vitae; sed hoc
I *

rium sic sr /lahere.

Notandnm (jnod ille (piartns nondicitnr nd rem, qnia etiam res-

niodns distingiiitnr a tribns pri- pirare, et alimentnm sumere quod
mis, qnia qnartns modns est est necessarium secundo modo,
simjdiciter, alii vero secnndnm isto modo est necessarium. Acci-
(|nid,qnod sic ostendit qnidam ex- pit ergo pro vivere quod est pri-
positor; dicit enim qnod neces- mus actus, non pro vivere quod
sitas absolnta competit rei secnn- est secundns actus, nisi consequen-
dnm illnd qnod est intimnm, sive ter et qnasi per accidens. Aliter
illnd sit forma, sive materia, sive ergo dicendum^ quod quartus mo-
ipsa rei essentia, sicntdicimns ani- dus est absolutns; alii A^ero duo
mal necesse esse corruptibile, qnia primi modi ad nliquod bonum in-
hoc seqnitnr ejns materiam, in- trinsecum, vel extrinsecum acqui-
qnantum est compositnm ex con- rendum, vel malum possibi'e evi-
trariis. Iterum dicimns qnod ani- tandnm. Tertius per comparatio-
mal necessario est sensibile, qnia nem ad agens extrinsecum violen-
hoc seqnitnr ejns formam. Iternm tum. Sed quartus modus accipitur
dicimns animal necessario esse absolute et in se, sicut patet. Dein-
snbstantiam animatam sensibilem, de cum dicit :

qnia hocestejns essentia. Sed ne-

Et secundum hoc necessarium, et alia
cessarinm secnndnm qnid non ab- dicuntur aliqualiter omnia necessaria vio- ;

solnte, est illnd cnjns
dependet ex cansa extrinseca, pntn
ex line vel ex efflciente finis autem
vel est ipsnm esse absolutnm, vel
est aliquodbonumhabere. A primo
finesnmiturnecessitasprimi modi,
necessitas lentum enimnecessarium (Jicitur aut fa-
cere, aut pati tunc, quando non contingil
secundum impetum propler cogens, ut
;
lianc necessitalem existentem, propter
quam non contingit ahter, et in concausa-
nbus vivendi, et boni similiter. Nam cum
non contingit, liic quidem bonum, iUic
vero vivere et esse sine aliquibus neces- ;

saria hsec, et causa necessitatis qusedam

a secundo vero fine accipitur ne-
est hsec.
IinpuLTiial cessitas secnndi modi; sed neces-
«li<Mnm D.
ThoniiP. sitas qn?e est ab efficiente, pertinet omnes modos necessarii
lieducit
ad tertium modnm nam violentia ; ad qunrtum modum, sicut omne
est, quando aliqnid movetur ab compnratum reducitur ad aliquod
exteriori agente ad id ad quod ex absolu.tum. Circa quod duo facit.
})roprin natnrn non potcst hnbere Primo enim reducit omnes modos
nptitndinem. Sed illa expositio vi- repertos in rebus. Secundo modos
detur deficere, nam primus modus repertos in actibus intellectus, sci-
siimitnr per comparationem nd licet in demonstrativis. Secunda
31». vivere; vivere autem, etsi linbet ibi Amplius demonslralio. Dicit ergo, Omnes mo-
:

forsan rationem finis, non tnmen 1 , T,

'-^os neces-
.

quoft secundum /loc necessarium dictum sani redu-

,

finis extrinseci, nt iste imaginatur, scilicet quarto modo dicuntur um

«//- t^um modur
 ,

SUMM^ UNIG^ GAP. V. 29

et prinio qualiter uecessaria

*
omnia alia ; violen- clitur necessariuiii ; /m/?«A- autem ^ci-
repertos . .
P^
modos in ium enim dicitur necessarium aut facere licet conclusionis demonstratae
rebus. .

aut pati tunc quanclo non conlingit,

, . .

sup- causa esl quce sunt principia si impossi-

. ^
i;!S°°5*,
P^®^-
^""

ple, secundum impedimentum aliter hile est cditer se habere principia, ex

propter
Sigere, propter cogens, id est, quibusestsyllogismus, scilicet demons-
violentiam agentis, ut supple talis, trativus.
necessarium habeat, necm/^a^e e.riV Notandum , quod demonstratio
tente, propter qiiam 7ion contingit aliler simpliciter est ex necessariis, ut
se habere, et iste fuit tertius mo- patet primo Posteriorum , text.
dus. Consequenter ostendit idem c. 8. et inde; et quia priemissae si-
de primo et secundo, dicens quod ve principia demonstrationis sunt
et in concausalibus vivendi, quantum causse conclusionis, ut ibidem dici-
ad primum modum, et similiter in tur, ideo oportet et ipsa esse ne-
causis boni, quantum ad secundum; cessaria non contingentia aliter se
nam hcec dicuntur necessaria, cum non habere, quia exnon necessariis non
contingit hic quidem bonum, quantum necessario sequitur contrario ne-
ad secundum modum; ilUc vero vi- cessaria, sicut causa non necessa-
vere et quantum
esse sine cdiquibus, ria non causat effectum necessa-
ad primum modum; causa enim rium. Deinde cum dicit :

h^c sine qua supple non contingit

SUMMARIUM.
esse, vel vivere, vel bonum habe-
re, et malum vitare, est cjucedam ne- ex praiinissis de modis necessarii tres col-
cessitas, ut ex hoc sit prima ratio ligit conclusiones bene explicatas a Doctore.

necessarii, quia impossibile est ali- Horum quidem utique altera causa es-
ter se habere. Deinde cum dicit : sendi necessaria horum autemnulla, sed ;

propter haec aUa sunt ex necessitate.

40. Amplius demonstratio necessariorum Concludit ex pr^dictis triplicem 41.

est, quia non contino;it aliter se habere, ^^^^^1 n
si demonstratum est simpliciler; hujus
ic-^rM-ioiiT
conciusionem, quarum
o
secuiKia ex i

aulem causa est, qua3 primasunl, siimpos- prima, et tertia ex secunda secun-
sibileahtersehabereexquibus est syllo-
gismus.
^^^^^ quemdam ordinem
^ .
sequitur.
^
.

Secunda ibi : Quare primum. Tertia

Reducitad R^ducit ad quartum modum mo- ibi : Ergo si quce Prima ergo
sunt.

roduiT
^^^^ necessitatiS; repertos in de- conclusio est quod quia, ut imme-
modos monstrativis, in quibus invenitur diate et statim dictum est, princi-
reperto!? in ^ . •
i i
demonstra- necessitas, quautum ad principia, pia et conclusiones demonstratio-
et quantum ad conclusiones. Dicit nis sunt necessaria, utpatet; prin-
crgo, quod amplius supple clemons- cipia autem sunt causse conclusio-
tralioest necessariorum, quantum ad nis, ergo sequitur quod necessa-
conclusiones, quianon contingit aliter riorum quaedam sunt causa^, qua)-
se hcdjcre, si demonstratum est simplici- dam causata. Dicit ergO; quod ho- ..

/er ; quod
^ dicit ad difFerentiam de- rum quidem, id est, necessariorum ^"nt dupii-
cia, qure-
monstrationis, quae est ad homi- alia sunt quorum, cdtera est causa dam cnus-cG
6t qujTcdani
nem non
, .

simpliciter,
.

m
.

qua
,

de- necessarm essendi

.
I
•

;
I
horum autem . II
null(t, cau^ata.

monstratione non semper conclu- supple est causa^ scd propter hcec alia
 M) \A\\. V. MRTAPII.

snnt c.r ui'crssil((l(\ id cst, (|II0(1 Siiut concei)tus siiupliciter siuiplex, pu-
nliis citiisa iicccss.i i'i;i ('Ss^Muli. tn ens. Siuiiliter in ordine comple-
Dciiidc (
'11 111 (licif, :
xorum devenire ad aliquam
est
propositionem nrfirmativnm pri-
eL iiecessarium, proprie
ouaro priinuin
(luidein simi)lcx esl. lloc- eiiiin non con-
mnm simplicciu, immedia- id cst,

ijimnl, plnribus modis liabcro, quqre ncc taiu, (lurenon potest dividi in duo
;ini(M' el aliLcr, jain cnini pluribus niodis accepto medio, cum sit simpliciter
ulique liabere.
indemonstrabilis. Deinde cum di-
Esso ali- ronit s(H:iiiidniu (^oiiclusionom, cit :

sequitur ex prima si enim

'^"saH^^^^^^^^^^^^ :
Ergo si qua sunt sempiLerna
et inimobi-
3 P;'"^'''"'""'
nli(|ua nec(;ssaria sunt cnusnn, et lianihilillis est violenLu.n, ne: eLiam prae-
Lernaturam.
oisimi.i.'x.
j,lj,p,,^ sunt effectus, et in causis
noii estprocessus in infinitum; er- Ponit tertiam conclusionem qu3e ^^^"'p^^*'^

go
" aliquod est
principium neoessa- sequitur ex secunda, quia enim est "lobiiibus
* . ^ , ^ ^ , nihil es
rium, et illud oportet esse sim- dare aliquod primum necessarium, pr^ter na-

plcx.Dicitergoquodsupple^^je^asic quod non se habet aliteret aliter ;

Gstpnmum propnenecessarium est quod si qua sunt hujusmodi necessaria,

.s'/m/>/ejce.9^ quodprobat;quiaea qu?e ibi non potest esse violentum ali-
sunt compositasunt materialia, et quod, nec pra-ter naturam ; nam
per consequens possunt pluribus violentum est quod contra natura-
modis et aliteret aliter se habere, lem, vel rationalem appetitum
quodest contra rationem necessa- movetur ab aliquo extrinseco
rii; ideo enim, scilicet
dicit, //oc agente, et per consequens jam illud
primum necessarium, non contingit non estnecessarium, vel sempiter-
phirihus modis sc hcdjcrc, qudrc nec ali- num, vel immobile. Dicit err/o si qua
lcr et alitcr ; quia si sic, ja(n plurihus s?/?i^supple necessaria, sempitema et
modis ulique sic se haberet, et ideo immohilia, ut sunt substantiae sepa-
oportet primum necessarium om- ratse, nihil cst illis violentum, nec prce-
nino esse simplex. ter naturam.
Necessaria Notandum, quod necessariorum
complexa , , i ,

et incom- qua^dam sunt complexa, et quae-

^
nYnsqlie'^ daui incomplcxa, et in quolibet or- SUMM.E UNIC.E CAP. VI.
rf IdTii- ^li^® devenire ad aliquod pri-
<^st
De uno.
mimi sm!-^^^^^^' ^^ ^^^'^kI oportct cssc sim-
v^^^- plex simplicitate sibi competente, SUMMARIUM.
(juia in ordine incomplexorum si
In priori parte hujus capitis usque ibi:
sit secundum rem,aliquod est pri- Seciindum 5e,exponit nomen ens ejusque par-
mum necessarium simplex omnino tes, etprimo varios modos unius per acci-
indivisibile, puta prima Intelligen- dens et partes unius per se. De utroque uno
tia ; sivero sit secundum intellec- vide Doctorem, 1. d. 1. 3. d. 26. n. 48. et 2.
d. 12. q. 1. et 3. d. 2. q. 2. n. 10.
tum, est devenire ad aliquem pri-
mum terminum dicentem concep- Unumdicitur aliudsecundum accidens, Text.co.i
tum omnino simplicem, et irreso- aliud secundum se secundum accidens:
'^-

quidem uL Coriscus et musicus, et Goris-

lubihMn in alios conceptus, qui erit cus musicus idem enim est dicere Coris-
;
 ,

SUMM/E UNIC^ CAP. Y\. 31

42. cus, quia musicum, el Coriscus musicus, tiim est in primo, et 4, liiijus. ^rer-
et musicum et lusLum, et musicus et jus- ,. • •
i-. . • '
i •,•
tus Coriscus. Omnia enim liccc unum di-
^i^ prmcipalitei^ est circa nobiho-
cuntur seeundumaccidens;juslumquidem rem partem siii siibjecti primi;
et musicum, quia uni subsLantire accidunt; ^ii^ o,, + ^,^^ v.«^^;^.-^^-> ^i
'^^'* ^^"^*^"^ passiones ab luw smit
4.

musicum vero el Coriscus, quia allerum

alieri accidit. Similiter aulem et modo posteriores ct respectii hujus mi-
quodam musicus Coriscus cum Corisco „„3 principaliter intentfe;' et pro
unum quia altera partmm alteri accidit , '
^

eorum qu^ sunt in oralione, ut musicum tanto ipsum inmm jjotest connu-
Corisco,etmusicusCoriscusjusLoCorisco; merari inter nomina siOTiflcantia
quia uLriusque pars eidem uni accidit; ni-
liil enim differL quam Corisco musicum subjectinn, et hoc moclo haec pars
accidere. potest distingui ab illa. Perfectum
vero secundum hoc ergo ista pars
Postquam Philosophus distinxit dividitur in duas; quia primo dis-
nomina significantia principia et tinguit nomina signiflcantia sub-
causas, nunc distinguit nomina jectum. Secundo nomina signifi-
significantia subjectum, scilicet cantia partes subjecti. Secunda
ens, et partes entis. quae sunt sub- ibi : Eadem Prima in
vero dicunlur.
jectum hujus scienti^e. tres, quia primo distinguit ipsum
43. Sedstatim occurritdubium, quia unum. Secundo ens. Tertio substan-
cum unum sit passio entis, ut os- tkim, quc^- quomodo se habeant dic-
tensum est in i. liujus, Aidetur tum est. Secunda ibi : Ens diciiur.
quod non debeat liic poni inter no- Tertia ibi : Substanlia autem dicitur.
mina signiflcantia subjectum hujus Prima in duas, quia primo prae-
scientic^. Respondeo, quod loquen- mittit quamdam bimembrem divi-
do large, ut subjectum accipitur sionem. Secundo exponit membra
pro materia, sicomniaconsiderata ibi Secundum accidens quidem. Dicit
:

in scientia dicuntur subjectum, et ergo, quod unum aliud dicitur secun-

hoc modo ipsum unum, pertinet ad duni accidens et aliud secundum se. Dein-
considerationem hujus scientiae. de cum dicit Secundnm accidens qui- :

Contra, quia similiter omnes pas- c/m, exponit membra dictce divi-
siones pertinent ad subjectum hu- sionis, primo primum de per
et
jus scientiae, et per consequens ista accidens. Secundo secundumdeper
pars non distinguitur ab illa. Per- se. Secunda ibi Secundum se vero :

fectum vero di itur, ubi, ut diceba- unum. Prima in duas quia primo :

nomina significantia
tur, distinguit exponit illud interminis membrum
Nota bene passiones. Dicendum quod inter sinorularibus. Secundo in terminis
quomodo
J unum cum illa quae sunt materi hujus scien-
^,
communibus. Secunda ibi : Similiter
sitpassio
j
entis dici- tic^, et per consequens subjectuni, autem Sententia prinic^
sive in genere.
I
tur subjec-
quia quaedam sunt prim partis est quod unum per accidens^^ccuenr'
I

tum, vei
est ordo,
I
materiahu- quadru-
I
a jus scientire
cipalius, et quaedam minus princi- dicitur quadrupliciter. Primus mo- plex
i
secus de paliter considerata. Intentio enim dus est secundum quod unum acci-
» aliis passio-

I
nibus entis. Metaphysici primo et principaliter dens comparatur ad suhjectum, ut
est circa en.s; secundo principaliter Coriscus musicus. Secundus est 44

AI, unius. circa unum, qu^ esi passio imme- cum unum accidens comparatur
diatius adhaerens ipsi enti, ut dic- ad aliud, ut musicum justum. Tev-
 32 ij»{. V. mi:taph.

tius est cnni accid(msconiparatnr cidit (Md(3iu siil)j('cto, scilicet Coris-

nd subjcclnni coniplrxnin cx sub- co, et iste fnit .

qnartns modus.
j(»cto, et alio accidente, ut Coris- Patet aiiteinex pra^dictis (]naliter
cus et Coriscns ninsicus; vel e isti inodi distingunntnr inter se.

converso, nt ninsicns (^t Coriscns Deinde (•nni dicit :

mnsicns. ()nartus est cum comi^le-

Simililer autem sive in genere, sive in
xnm compai'atnr ad complexnm. nuiversalis alicujus nominibus dicatur ac-
Exemplnni nt Coriscns mnsicus ad cidens, ul quia homo idem et musicus
lioino, aut eaini, quia homini uni existenti
Coriscnm jnstnm, hroc enim omnia substantiJie acciciiL musicum esse, aut quia
snnt nnum per accidens; et lioc est ambo singularium alicui accidunt, ut Co-
risco, tamen non eodem modo anibo in-
Ai. (licit. qnod dicitnr secundum accidens qni-
sunt, sed homo quidemforsan, ut genus,
dcm supple dicitnr unum, ul Coriscus et substantia; illud vero ut habitus, aut
rt musicus ; idem enim esl dicerc Coris- passio substantia}. Ergo quaecumque se-
cundum accidens dicuntur unum, hoc
cum musicum, et Coriseus et musicus, et
modo dicuntur. ,

iste fnit primus modus; et nmsicum

etjustum, et musicus justus Coriscus, et Exponit quod dixerat interminis Ar>.
iste secundus modus; omnia
fuit communibus, et possunt accipi tur^ denuo
enim/uvc dicuntur unum per accidens ;
quatuor modi correspondentesqua- gfi^^^j^g^^^^j^
justum quidem et musicum, ^imiunum, tuor prsedictis, licet Philosophus ^J^^JJj^J^'
quia nni substantice accidunt, scilicet non exprimat nisi tres modos;
subjecto quantum ad secundum unum cum res complexa compara-
modum; musicus vero et Coriscus, sup- tur ad simplicem, ut si homo mu-
ple sunt unum, qnia altcrum cdteri sicus comparetur ad hominem,
accidit, quantum ad primum mo- ideo homo, et homo mnsicus sunt
dum, et inhoc tangit difFerentiam unum per accidens; alius est si

primi modi ad secundum. Postea accidens comparetur subjecto, ut

accedit ad tertium modum dicens, musicum homini; tertius est cum
similiter autem et modo quodam sunt ambo insunt, et comparantur ter-
unum musicus Coriscus, cum Corisco; tio, scilicet termino singulari, pu-
quia cdtera partium alteri accidit eorum ta Corisco, ut si dicatur Coriscus
quce sunt in oratione, id est, in termi- est homo musicus. Dicit ergo, quod
no complexo, ut musicum, quodam- similiter autem accipitur, supple
modo f/cc/c/«7 Cor/sco, et istefuittertius unum per accidens, sive in (jenere,

modus. Addit autem quantum ad siveinnomine alicujus universalis dica-

quartum modum, quod musicus Co- tur accidens, id est, si ipsum nomen
riscus estunum Corisco justo, quiautrius- accidentis accipiatur universali-
cpie, scilicet termini complexi, pars ter, ut quia homo idem, et musicus ho-
e/(/cm ?</i? «cc?V//^, puta subjecto, unde mo, quantum ad primum modum;
subdit, nihil enim differt, supple hoc (^ut quia uni homini existenti substantice
{Wceve, quam musicum accidere Corisco; accidit musieum esse, puta si dicatur
pro tanto enim justum et musicum homo musicus, et iste est secundus
snnt unum, quia musicum accidit modns] aut quia ambo, scilicet homo
Corisco, cui inest justnm, et ideo et musicus, accidunt alioii sinrjida-
utraque pars termini complexi ac- rium, ut Corisco, puta si dicatur Co-
 :

SU^nL^ USICJE GAP. VI.

risciis est homo miisiciis, non lamen cunda ibl : AmjAius autem cdio modo. Impropna
r,, . . . , .
ri • acceptio u-
eodc/H niodo insunt, qiiia scilicet ho- iertia ilu : Dicuntur autem unum. niussecuu-
-1 •
, • 'Inm conti-
mo , i .

inest Corisco, nt prcedicatnm (iUarta ibl : Ainptms autem unuin. nuitatem.

substantiale, musicum
vero, nt ac- (,Uiinta ibi Prima in : Omnino vero.

cidens. Ideo snbdit, scd Jioc quidon duo, secundum duos modos conti-
forsan. pnta si accipiatur
ui genus, nuitatis, quorum primus est im-
animal loco hominis, ei in subsianfia, proprius secundum quod se exten-
id est, ut prccdicatumsubstantiale; dit ad contiguitatgm. Secundus
illud vero, musicum, ul hahilus, cel vero est proprie sumptus. Secunda
passio substantice ; concludit, ergo rjuce- ibi Secundum
: se autem continua. Dicit ^^j-'^^'^^'"

curnque dicuntur ununi secunduui accidens^ ergo, quod diciorum, id est, eorum
dicuniiir hoc niodo. Deiude cum dicit quse dicuntur unum secundum se,
alia dicunlur, scilicet unuiil, eo quod
T. com. 8. Secundum vero unum dictorum alia
continu.a Primo supple ac-
dicuntur.
dicunlur eo quod conlinua sunt, ul onus
vinculo, eL lignum cnin visco : Et linea et cipiendo continuum pro contiguo,
si reflexa siL, continna, aut una dicilur,
quod est continuum per aliquod,
sicut et partium sin^^ula.' tibia, et bra-
chium. Ipsorum autem magis unum con- ut onus, supple lignorum est unum,
tinuum natura quam arte continnum ;
supple vinculo, quod ligat onus, et
vero dicitur cujus motus unum secundum
se, et non possibile aliler ; unus autem ligna cum visco ; ligna enim convis-
cujus indivisibilis ; indivisibilis autem cata ad invicem dicuntur unum
secundum lempus.
propter viscum, quod conjungit;
•i<3.
Declarat, sive exponit secunduni sed hoc contingit dupliciter, quia
Modi unius
per serea-membrum dictse divisionis. Circa quandoque talis contiguatio liga-
literaccep- n , , t ,
• • . •

toiuim secundum lineam rec-

sunt 5. quod duo lacit, qnia primo distm-
tit
ti
principales. ^-4.1
' *
gnit modos umus per se. Secundo
•
r. i
tam, quandoque secundum lineam
modos sui oppositi quod est mnlta. reflexam, et hoc modo partes ani-
Secunda ibi Pcdam autem et quce:
malis dicuntur unum continuum,
niulta. Prima in duas quia primo :
sicut tibia coxa, et brachium cum
distinguit modos nnius per se se- cum ulna; \uec enim sicut patet
cundum divisionem, qua unum di- conjunguntur per quamdam refle-
viditur realiter. Secundo secundnm XLOiiem, ideo subdit, quod iinea etsi

divisionem, qua unum dividitur rt'/lc'ca sit continua, aut una dicilur sicuf

Logice. vSecnnda ibi Amplius autem :

singuJce ivtrfiu^n ailimal, ut ulna, et

cdia secrndum numerum. Prima in brachiuiH modo pr?edicto; subdit ve-

duas, quiaprimo facit quod dictum ro, quod ipsorum supple, qua? sunt
est. Secundo reducit omnes illos continua per aliu<l magis sunl unum,
modos ad unum principalem. Se- qme sunf continua natura quam quce arte;
cunda iVu : Universaliter enim qucecum- nam illud unum per quod flt conti-
que. Prima in ({uinque, secundum nuo, per naturam non est extra-
quinque modos. Primus modus neum a natura rei ; est enim inter
est unum continuitate. Secundus, ulnam, et brachium meum aliquod
unum subjecto. Tertius, unum ge- conjungens, puta aliquis n(M'vus,
nere. Quarhis, unum delinitione. vel cartiLago, v(d aliiiuod hujus-
Quantus, unum indivisibilitate. Se. modi, (luod est (luid denatura ejus,

Tom. V. 3
 .

3J LIB. V. MITAPIl.

iion sic ;intoni ct nlio motn, vel pliiribus aliis per

(jiiud conliininliii-;
cst in his, r|nsR conjnnji;nntnr nrtc, accidens. Kxemplum, homo in navi
nani vinciilnni, sivc viscns, sive existens potest moveriperse motu
nli(iiiO(l hiijnsniodi, cst oinnino cx- proprio contra motnm navis, et
nntni-a eoniin, ({uii' mliiloiiiiniis pcr accidens movetur
tranciiin ;i

li^-antni'. Kx (pio patet, (inod ea, nd motum navis; definit antem

qnre natnraliter ligantnr, magis continunm motum, et
pcM^ non per
accednnt ad ea, qnso vere snnt con- unitatem termini, ad quem partes
tinna qnam ea (inre per artem col- continui copulantur, ut in lib. Prse-
Der.nitio lii^-antnr. Unde ad majorem cviden- dicamentorum cap. de Quantitate,
pnipnliaL Liam pi\Tdictornm snbdit defini- quia cx definitionc data ex parte
''^»'^'-
Lionem veri continni, dicens, qnod motus possunt sumi diversigradns
conlinmuH esl cujus inolus esl unus se- unitatis in divcrsis continnis, ut
cunduni sr, el non esl possibile aliler patcbit, non autem ex definitione
sc habere; impossibile est enim, data per termini unitatem.
qnod partes continni diversis mo- Scd videtur dubium, quod dici-
tibns moveantnr. Quis autem sit tur, scilicet continui esse motum

motus unus ostendit cum subdit, indivisibilem secundum tempus,

xmus auteni supplc est motus, qui esl nam 6. Phys. t. c. 33. probatur
indimsibilis ; indivisibilis auleni secun- quod tempus dividitur secundum
duin tempus, ut scilicet dum movetur divisionem spatii et mobilis; sed
una pars continui, simul et alia nullum mobile, vel spatium cst
moveatur; non enim potest esse, indivisibilc, ut probatur in eodcm
quod una pars continui moveatur sexto, t. c. 4. et indc, ergo nec ali-
alia quiescente, nec in diversis quod tempus mensurans motum.
temporibus diversae partes conti- Dicendum quod motus duplicitcr Dubium.
Molus su-
nui moveantur. potest sumi; uno modo absolutc niitur du-
plieiter
47- Notandum quod continuum est et in sc; alio modo in comparatio- Vide 2. d.
2. q. 9.
(luplex, sicut potest haberi ex 4. ne ad aliquod dctcrminatum si-
Met. text. c. 42. et inde, quoddam gnum, quod signatur in spatio.
flexibile, ut virga lignea; quoddam Primo modo loquitur hic Philoso-
inflexibile, ut later, aut lapis. Pri- phus, et sic verum est quod dicitur
mum continuum est continuum quod una pars continui non prius
secundum lineam reflexam. Secun- incipit moveri quam alia. Sccundo De quomo-
tu est ve-
Coniinuum duin continuum est secundum li- modo loquitur 6. Physic. nam iliud rum, quod
una pars
xibiieet n~- noam rectam, tale enim continuum signum signatum in magnitudine, continui
rtexibiie. non prius
|j^^]3(^(. niotum indivisibilcm, quan- vel spatio transit prior pars mo- incipit - m
tnm ad omnes suas partes; non sic bilis in priore partc tcmporis,licet veri quam
alia ?
est decontinuo flexibili, et secun- simul moveantur cretcrae partcs
diim lineam reflexam, ut patet in mobilis, si mobilc continuum sif.
exemplo supraposito. Dicitautem, Deinde cum dicit :

quod continni est unus motus se-

SUMxMARlUM.
cundum se; nam possibile cst con-
Modus unius per se, de continuo proprie
tinuum moveri uno motu per se, sumpto, ut distinguilur a contiguo, explica-
 :

SUiMMiE UNIC.E GAP. VI. 35

t ir. Quod hic notat Doctor text. 9. aiiqua flexa potest moveri pluribiis, puta
posse continuari in diversis subjectis, diffi-
si una pars intelligatur quiescens
cile est, de quo dixi Schol. 3. ab quaest,
et alia mota, ut patet in exemplo
20. lib. 7. hujus.
dato, quia coxa quiescente potest
Secundum se autetn continua quaecum- tibia moveri, vel e converso; non
que non tactu sunt unum;nam si ponis
se langentia ligna, non dices hoc unum sic est cle tibia seorsum accepta,
esse, nec lignum. nec corpus, nec aliud et ideo continuum secundum li
continuum nullum. Qua3 iLaque omnino
sunt continua unum dicunlur, quamvis
neam i^ectam est magis unum et
reflexionem habeant, et adhuc magis continuiim, quam secundum li-
quse non habent reflexionem, ut tibia,
neam reflexam, et boc est, quod
aut crus quam femur quia contingil ;

non unum esse motum femoris, et recla subdit quare contingit non unum esse
:

quam reflexa magis unum, reflexam vero motum femoris id est, compositi ex
et angulum habenlem unam, et non u-
nam dicimus quia contingit non simul
;
tibia et crure vel coxa, et recta sunt
esse motum ejus, et simul recte vero
:
magis nnum quam reflexa ; re/texamvero,
semper simul, nulla f)ars habens ma-
gnitudinem, hccc quidem quiescit, ha3c scilicet lineam, et anguluui hahentem
autem quidem movetur, quemadmodum unam et non unam dicimus, quia contin-
reflexae.
git simul et non simul esse motus ejus,

48. Juxta primum modum unius quantum ad partes suas;

scilicet
quodest unum continuitate, exquo ^'^'^^^ ^^^'^ linece semper simul, supple
posuit unum modum improprium, est motus ejus quantum ad omnes
prout continuum se extendit ad partes suas, et nulla pars talis lineae,
contiguum, ponit secundum mo- liabens magnitudinem; hcec quidem quies-

dum, ut continuum proprie accipi- cit, hcec quidem movetur quemadmodum

Propria tur diccus, quod secundum se autem reflexa, sed omnes supple partes
acceptio
continui. dicuntur continua, qucecumque non swit simul moventur, vel simul quies-
unum solo tactu ; quod declarat per cunt.
exempla, nam si ponis ligna se tangen- Notandum, quod ut patet ex pr^- 49.
Conlinuum
tia, non dices ea esse unum lignuni, nec dictis, tam in continuo improprie secunclum

unum corpus, nee cdiquod continuum accepto quam proprie, potest dis- lineain rec-
tam est
magis u-
imum, id est, nec aliquid aliud quod tinguicontinuum secundumlineam num conti-
sit de genere continui. Ex quo pa- rectam, et secundum lineam refle- nuo secun-
dum rerte-
tet differentia inter continua, et xam, et utrobique est magis unum xam.
contigua, quce itaque sunt continua om- continuum, quod est continuum
nino umim dicuntiir.qnamvis habeant re- socundum lineam rectam undc ;

ftexionem, puta du^ line^ reflexse continuum secundum lineam refle-

continuat?e ad unum punctum in xam in secundo modo nonvidetur
quo constituunt angulum adhuc ;
ditferre a continuo secundum li-

uji
magis, supple sunt unum iVa conti- ncam i^cfloxam in primo modo, ut
m](\, quce non habent reftexionem, iit tibia patet per exempba, quae utrobiqne
seorsuni; et crus ^eorswm quam fe- eadom ponuntur. Dcindocumdicit
Linea rec-
ta non po-
'^'^'''^ id os couipositum ox tibia ot
t, Amplius alio modo dicitur, eo quod 'Vexl. c-om.
iesthabereerure, vol coxa simnl. Ratio bujus subjectum specie indiftVrens; indiffe-
sit 9.
nisi unnm ^ l^ reus voro, ut quorutn indivisibilis snecies
•
i- ^^,. ,.^+' i-

flet"^e';"*^'^"
*1"''^ '"'^'^ '^"^*^' """ l'"^"^"^ secundun. seniu.n sub.jeclum autem out
;

piures. babere nisi unum motum, sod re- ultimum, aut primum ad linem. Vinum
 ^

;{(') LIH. V. MKTAIMl

oniiii iimnii (lirifnr, ol aqu:i iinn inr[u;iii- roi*mam, pnta ramus siccus ramo
luin iii(liv)sil>ilo soruiKluiii spociPiii, ol, li- vir(;nti iii ;irl)oro, et manus arida
(juoros omiios uiiuni (lirunlur, ul oleum,
vimuu ol nui(in, ([uia omiiium uUimum ('()nJMn(;t.'i bracliio vivonti, talia
sul)JC('lum. Nam nrjua aul aor omnia Iimm-
(Miiiii sniitprimo modo, non
niiniii
sunt.
socundo. Dicitautem subjectnm in-
oiiicdiciin- ponil, s(M*,iin(lnni nKxlnni nnins, diflorens specie, cujus indivisibilis
liir iiniun
/

(1110(1 (llltplnis (llio liuxlo illCllHr

/• •

est specics secnndnm sensiim, per

ratinn»'HMl)-(li('(MlS

'
|(!(liindil-
IVTentis 111111111, ''"
II-. ,

({Hod Sllhjcrhllll Slt Sj)CCU',

-1 1(J formam sonsibilom dans intellige-
IjuJnn^iliii-N^st, roniin nidi/fcrcns; Indl/fcrcns vcro i'o (Uiam formam substantialem,
m' res^JIiu-J^^ijppl^' (li^*if'"i' sociuKlnm spociom ut [)er notiora intelligantur illa,
*'*' ^
cnjns Indlrlsihliis cst spccics secnnduin qua^ sunt minus nota nobis. Deinde
scnsinn, id ost, (jncnndo en(Jcm spo- cnm dicit :

cios sensil)ilis non dividitnr in ac-

SUMMARIUM.
tn; nnm si alicnjns snbjocti nna
pars sit alba, ot alia nigra, talo Alii duo modi unias, secundum
scilicet
genus etsecundum difrerentiam, expUcan-
snbjoctnm non orit nnnm, ut liic
tur. Omnes alii modi ad ultimum reducun-
lo(|nimnr. Snbdit antem, qnod is-
tur. Doctor ostendit horum modorum suf-
tnd snbjcctnm sit unum, potest a(3-
ficientiam.
cipi dnpliciter dicens, snbjccltun au-
Dicuntur autemunum, et cjuorumgenus Text. com
lcm, aul crit primum, id ost proxi-
unum differens opposilis differenliis, et lo.

mnm; ant nltimum adfinem, id ost, ha3C dicuntur omnia unum, quia genus
(inale ad (juod porvenitnr in flne unum, quod subjicitur differenliis, ut ho-
mo, equus, canis; unum quidem, quiaom-
resolntionis; mnum
seorsum cnini nia animaha, et niodo itaque simili sicut
i acceptum dicilur uniim, ex eo quod materia una.
omnes partes ejus communicant in Ponit tertium modum unius cir-^ ,.
Qii£e dicun
aliquo subjecto primo, quod est ca quod duo facit. Primo enim po- ^"'' "f^""
genere *•
?

indifForens secundum speciem, et nit illum modnm. Secundo subdivi-

similiier aqua, dicitur unum inquan- dit illum ibi Hcec autem qucmdoque.
:

lum indivisihilis secundum specicm; om- Dicit ergo, quod dieunlur alio modo
nes autem liquorcs, ut okmm, vinum et inium quorum cjenus unum est di/ferens,
omnia fluida dicuntur unum, ciuia id est, divisum oppositis differentiis,
omnium cst idem subjcctum ultimum in et hcee dieuntur omnia ununi, quia genus
quo resolvuntnr, nam omnia cnit sunt est unum quod subjieitur hujusmodi clif-

Radix hu- ^''/''^^ ^'^'^ «^'^*. qiise est radix omnium fcrcntiis, ut liomo; equus, canis, sunt
mKiorum
hnmidorum, scilicet aqna; facit unum, quia sunt omnia ista animalia,
mentionem de aere non quod aer sicut illa sunt unum, quorum ma- ,

sit omnium flnidornm

princii)ium teria est una.
secundum opinionem snam sedfor- Notandum, quod illa quse dicun- Convenm
^ ^
to secundnm opinionem aliorum. tur unum
materia, distinguuntur genuse
co. Notandum, qnod isLe secundus per formas, sicut genus per diffo- ditterunt
modns videtur aliquid addere supra rentias, et ideo aliqualiter est si-
primum; nam aliqna possnnt esso mile hsec et ibi; genus enim licet
continna, qu?e tamen in snbjecto
proprie non sit materia, quatenus
sunt divorsa secundum speciem et
prcTdicatur de specie et significat
 : :;

SUMi\L£ INIC^ GAP. VI. 37

totiim, materia antem est pars, figura, quia amho sunt Irianfjulus, qni
tamen genns snmitnr a re, sive a est nna species snperior primi ge-
realitate materiali et determinabi- neris quod est flgura, scd trianguH
li, differentia vero a formali et de- non idem ; Isosceles ergo et aeqnila-
terminativa similis ergo modns
; terus non dicuntnr nnus triangn-
isti est ille, qno aliqna snnt nnum lus, sed possunt dici eadem fignra,
materia. ex eo quod conveninnt iu nna spe-
51. Notandnm, quod etiam iste ter- ciesupremi generis, qui est trian-
tins modns convenit in aliqno gulus; figura enim est nnnm genns
cum secundo, et in nli(|uo dif- snpremnm continens snb se species
fert :convenit, qnia sicut aliqna diversas, pnta circnlnm, qnadra-
dicnntnr nnum, qnia snbjectum est tum, triangulum, etc.
nnnm, itaha3C dicuntnr nnum, quia Ratio hujus dicti est, qnia isti
genns est nnnm, qnod est subjec- dno triangnli, scilicet Isosceles et
tnm differentiis; sed differnnt in aeqnilaterns non dividuntur per dif-
hoc, qnia in illo modo snbjectnm ferentias, quibns dividitnr trian-
manet unum indistinctum secnn- gulns; et quia illud dicitur idem, a
dum formam; sed in isto modo quo aliud non differunt differentia,
genus distingnitur per differentias, ideo possnntdicieademfignra, cnm
sicnt qnasi per diversas formas. cadant snb nna differentia fignrse,
Deinde cum dicit et non idem triangnlns cum cadant
snb diversis differentiis triangnli.
Haec autem quandoque quidem ita unum
dicuntur, quandoque vero genere supe- Deinde cnm dicit :

riore quod idem dicitursi sint ultima' spe-

cies generis superiores liis, ut Isosceles Ampllus autem unum dicuntur quorum- Text. com.
et Isopleuros sunt una et eadeni figura, cumque ratio, qua3 quod quid erat esse '^-

quia ambo triangulus, sed trianguli non dicit, indivisibilis est ad aliam significan-
idem. tem quid erat esse rei, ipsa enim secun-
dum se omnis ratio divisibilis; sic vero
Snbdividit tertium modum quod augmentatum et diminutum unum sunt,
hwc, id est, aliqua dicuntur unum ge- quia ratio una, sicut in superficiebus qua>
speciei una.
nere, ita ut dictum est, qnia scili-
cet habent unum
genns, (juandoque Ponit quartum moduni dicens, b2.

vero superiore genere quod idem dicitur, quod amplius dicitur unum quorumcum-
id est,qnod qnandoque dicnntnr que ratio, id est, definitio qnae dicit
aliqna unnm genere qnod idem di- quod quid erat esse est indivisibilis, id

citnr, id est, cnm idem genus prao- est, eadem ad aliam, scilicet detlni-
dicatur de mnltis speciebus, si sint iionem, significantemquid erat esserei
IfeOSCGlsS fet

isopieuros aliqucB idtimcc spccies generis, scilicet ip^ci enim omnis ratio, id est, dellnitio,

tignra, primi supcrwns /iis, supple inierio-

sed cst dtvisibitis secundum se; nam oinnis
nec 'uTusribus; nam tunc supple in una illa- definitio est habens partes, ut dici-

Yusr""' ^''ii^ specierum snperioris mnltae tur hnjns ct 8. enim snp{)h^ Iioc
7.

inferiores species conveniunt, ut non obstante nna definitio dicitur

;

Isoseeles, id est, triangnlus habens indivisibilis ab alia, quando aliqua

duo latera seqnalia, et Isopleuros, id duo habent eamdem definitionem
est, aeqnilaterns, swit una ct cadem sic enim aut/mcnfatuin ct diminutum
 :

:}R LIB. V. METAPll.

siinl iiniiin: ijiii't nilin^ id csl, (l^-lillinu nnn possunt scparari nec tempore, nec

i'si nna (lclinitio, scilicot comiunnis, /oco, ncc ratione, rt ideo sunt maxime
ntrnuHiiK' niovctiii' se- unn)n, cl /lorurn qucccumquc subslanlia,
qnntcniis
ciindnni niotnni, <|iii <'sf in (|iinnti- id est, qnod id qnod est sic indivi-
tatc, siinf rsf in .snjHT/ictrhffs^ ijinrcst una sibile in genere snbstantire, estma-

si)i'iii'i, i(i cst, (inod onines snperli- xime unnm, quod potest dnpliciter
cies snnt iiiiiiiii isto niodo, qnia exponi : Uno modo sic, quia licet
onmes liabent nnnni delinitioneni, indivisibile de genere accidentis

(in.-r est snperlicitM, nt snpcrlicies non sit incompositum, est ta-

se

est. men alteri compositum, scilicet

Notnndnni qiiod delinitio de re snbjecto in quo est; sed indivisibi-
potest nssi.unari dnj^lex, scilicet le de genere substantise neutro
projiria ([uvc cst sj^eciei; et com- modo est compositum, quia quod
11^'iiii^ '1'!«'^ ^^^ gencris; aliqna er- vere est, nulli accidit ex primo
du')iex''

go possnnt dici nnnm definitione, Phvsic. text. com. 26. et 27. Alio ^^-

qnia halientnnam delinitionem pri- modo exponitur ut ly substantia sit

mo modo, nt Socrates et Plato, et ablativi casus, et tunc erit sensus,
(inselibet individnaejnsdem speciei; quod licet aliqua dicantur unum,
aliqna vero dicnntnr nnnm defini- qnia sunt indivisibilia secundum
tione, qnia habent eamdem defini- tempus, vel locum, vel rationem;
tionem commnnem, pnta homo et tamen illa maxime dicuntur unum
asinus, et qiunelibet species snb eo- inter ista, quae sunt indivisibilia
dem genere nam sicnt definitio ; secnndum substantiam, et redit
speciei est commnnis omnibns in- idem quod prins.
dividnisejnsdem speciei, sic defi- Notandum, qnod ista qnae sic di-
nitio generis omnibns speciebns cuntnr unum, quia eorum intelli- 5^[|^™^ia^'
snb genere; Philosophns vero so- gentia est indivisibilis, sunt pro- ^.*^./°''^''^-

Inm exempljficat de secnndo modo, prie indivisibilia et simplicia, non

nt patet in littera, licet veriori composita ex aliquibus principiis
modo sint nnnm definitione, qnae intrinsecis; et sic intellectus intel-
snnt nnnm detinitione primo mo- ligens eorum quidditatem non com-
do ; magis enim snnt nnum isto ponit definitionem de eis ex diver-
modo Socrateset qnam ho-
Plato, sis principiis, sed conceptu irreso-
mo et asinns. Deinde cnm dicit lubili attingit eorum quidditatem,
sicut forte se habent prima mate-
Omnino voro quorum inlelligentia indi-
visibilis inlelligens quid eral esse, et non ria et prima forma genere sub-
in
potesl separari neque tempore, neque stantia^, et pnnctus in genere con-
loco, neque ratione, maxime hoc unum,
et liorum qua3cumque substantia. tinui, et unitas in genere numeri,
quae omnia videntur habere intel-
Ponit qnintnm modnm dicens, lectum indivisibilem modo praeex-
Quode^tin- qnod omniuo, id est, maxime perfec- posito; lioc etiam modo conceptns
in trenere te dicnntnr nnnm, qnoriim inieUecius entis, et conceptus ultimarum dif-
substantise,
esi niaxime intcUifjcns quocl quid crat esse est incUvi- ferentiarum habent unitatem, qua-
unum, ut .. ' 4. -11 •

inteuigitur. s/oni.s ; et illa qna^ sic snnt nnnm, tenus snnt conceptus simpliciter
 SUMM^ UNICiE CAP. VI. 39

simplices, ct irrcsoliibilcs in alios quorum non una species, aut quorum ra-
tio non una.
conceptus partiales ex quibuscom-
ponantur. Postquam Philosophus distinxit 54.

Notandum, quod sufficientia ho- modos^mm^dictisecundum se, nunc

rum quinque modorumzm/?^^ potest reducit omnes illos modos tmius ad
sic haberi, qua de ratione miius, unum principalem. Circaquod tria
est esse indivisibile, ut halietur 10. facit primo enim reducit omnes
:

sufiicieniia ^^^^j^^s, tcxt. com. 2. ct indc, ct hic modos ad quintum modum. Secun-
mSioram' ^^ littcra ; aliquid autem esse indi- do addit unum modum, qui est qua-
unius lea-
litersiunp-
yjg|]jj|(3 potcst essc duplicitcr, vel
^ *-
si idem primo modo, sed aliquid
tj- simpliciter, vel secundum quid; si addit, scilicet perfectum esse se-
simpliciter, sic est ultimus modus, cundum speciem. Tertio dat quam-
qui est principalis ad quem omnes dam proprietatem ipsius miius ])ro-
alii reducuntur ut pate')it; si se- prie et principaliter accepti. Se-
cundum quid, aut ista indivisibili- cunda ibi : AmpUus aiitem Tertia Reducit
est.

tas attenditur penes quantitatem, ibi : Uni vero esse. In prima parte losimmr
aut penes naturam, et quidditatem intendit talem rationem : llle mo-p^.^J^crpa^im
rei. Si primo modo, sic est primus dus tinius, cujus participatione di-

modus; continuum enim licet sit cuntur unum qusecumque sunt

divisibile simplic^iter, tamen secun- uhum, modus principalis, ad
est
dum se acceptum est quoddam quem omnes alii reducuntur; sed
unum et indivisibile ut sic. Si se- quintus modus est hujusmodi, er-
cundo modo, aut istaindivisibilitas go, etc. Minoremin qua stat virtus
in natura rei attenditur penes sub- rationis, declarat dicens : nniversa-
jectum reale, et sic est secundus liter enim qucecumque non hahenl divi-

modus; aut penes subjectum con- sionem, inquanlum honio, sunt unus ho-
ceptibile et mathematicum, et hoc mo, puta Socrates vel Plato, qui
dupliciter, quia aut penes subjec- nondividuntur in ratione hominis;
tum conceptibile commune, aut si vero inqnantnm animal, supple ali-

proprium si primo modo, sic est

: qua non habent divisionem, sunt
tertius modus; si secundo modo, mium animal, puta homo et asinus;
sic est quartus modus. P]t hoc pa- simiUter si inquantum magnitudo, ut
tet quod sic distinguuntur quinque omnes magnitudines similiter si ;

modi imius qui dicti sunt. inquantum mensura, est una men-
sura. Ex his autem modis imius
Universaliter enim qu^cumque non ha- oriuntur (luidam alii, ideo subdit :

bent divisionem, mquantum tamen non lia- /

beiitsic, unum dicunLur, ut si inquantum phira quulem dicimtur unum ;>er alte-

homo non habet divisionem unus homo; si ^.^^^^^ plurimi ho-

aliquid facere, sicut
vero inquantum animal, unum animal, et j.^ j
a-
nimes ^dihcantes domum dicuntur
.
x x.

si inquantum magailudo, una magnitudo.

Plura quidem igitur unum dicuntur per ^m\xm, wi ^IQ] autquantmn ad pati, ut
alterum aliquid facere, aut pati, aut habe- _^..i.: i,^T..inpQ r»ntipnfp<^ tppMnnnm
re, autad ahquid esse unum. Quce autem
"^"^^.i hommes
patientes tei Lianam
priino dicuntur esse unum quorum
sub- dicuntur unum, ut sic ;
aut quantum
stanliauna, uno yero aut continuatione, homines possi-
^ j^^^^^, ^.^^ ^i,,^
aut specie, aut ratione; etemm numera- ' *
i- 4.

musulplura, aut qua3 non continua, aut dentes unam rem dicuntur unum.
 40 l.IIi V. MI'TAPii.

aiil >iii<ii,(i(h, i/<l fili'/ii<»l iiniiiii iii propter coiiLinuitalein. Sedsi sit, ut calce-
\\l si(j
aiMeiihimet speciem liabeal aliquam jam
;

rris/nuhi, piif,:i iiiulLi lioinincs nlhi unani. (Juaj)ropter et quce circuh maxime
,li,.,,iihir miiiiii, (iiinLriiiis (inilibct una linearuni, quja lota et perfecla est.

rsl nllnis, cL sicdc nliis; i/nn' anfcm Ponit sextnm modnm nnius, ([\\\ o. Acceplic
I jirinin (liriiiifiir iiiiinii, S(;ilic('t (jiinil- est (|nasi idem primo, addens lioc unius.

liiin nd istos iiiodos sccimdnrios, qnod est esse perfectnm secnndum

sinif ilf'1 (/iiorniii siif)sf(Uifi(i csf inta; speciem, dicens quod amplim autcm
aiif ((nifiiiiiafionc, qiioad priiniuii nio- csf qnidem snpple imum, quoclcumqi(e

dnni, aaf s/H.uic, ([iinntnni ad socnn- continuitatc cUcimus esse si sit (jiiantum

dnni ot t(M*tinni, socnndnni qnod ct continuum, et iste est primus mo-

nnitas gen(M'is lial)ct aliqnid si- dns secundum quem aliqua dicun-
mile cnm
nnitate speciei, nt sic tur unum ex sola continuitate; est unumspe-
., ,. 1 cie secua-
dicantnr nnnni aliqua vel ex nni-
, ,
; ciutem ut non, si non sit aliquod totum, dumquam-
dam totali-
tate speciei, sive rationis in gene- perfectum, hoc est, si non ^3^^^^^^ ^^
id est,
re, autsnpple qnornni est nna snb- habet speciem unam et ideo iste ^^^^"^^ ;

stantia rafionc, qnantnm ad qnar- modus addit unitatem speciei ultra partium.
tnm qnintnm modnm. Ex hoc
et unitatem continuitatis, ut viclentes
patet, qnod illi qnin^ine modi prins utique qualitercumque partes calceamenti
dictisnnt primiet principales, om- esse compositas, non dicemus simili-
nes antem alii snnt consequentes teresse unum nisi tantum propter con-
et annexi. Prohat antem qnod illis tinuitatem, ut accipitur unum pro
qninqne modis dicantnr aliqna continno, qui fuit primus modns :

nnnm per snnm oppositnm qnod sed si se liabct ul calccamentum , sic et

est mnlta dicens, ctcnim pro qnia, habcatjam aliquam unam speciem^ tunc
numeramus aliqua ut plura, aut quce non supple dicimus omnes partes cal-
sunt continua, per oppositum ad ceamenti esse unum illo modo, ex
primummodum; aut quorum non cst quo concludit unam contradictio-
nna species, quantum ad secundum nem, dicens quajiropfcr ct qucc circu-
:

et tertium modum ; aut quorum ratio Ji, id est, linea circnlaris est, maxi-
non cst una, per oppositum ad quar- mc una linearum, id est, inter lineas,
tum et quintum. Deinde cum dicit :
quia cst tota et perfecta.

Notandum, quodlinea circularis 5(3.

SUMMARIUM. . Linea cn'-

nonsolumest unaunitate contmui- cuiaris es\

Ponit sextum modum unius coincidentem tatis,sedetiamunaunitatecujusdam peWedior

fere cum primo. Item proprietatem unius pro- totalitatiset perfectionis, qnodnon
prie dicti, nempe \j[uod sit principium nu-
habet linea recta; nam licet linea
meri, sive sumatur ut ali(iuid de genere
recta sit continua, non dicitur ta-
(juantitatis, sive ut transcendens, cxuodexpli-
cat Doctor, vide eum hic q. 4.
men esse perfecta ex eo quod sibi
potest aliquid addi, non autem sic
55. Amplius autem iii quocumque unum line?e circulari, sicut patct; per-
continuilate dicimus esse, si sitcontinuum
etquantum; esL aulem ut non, si non fectum antem dicitur cni nihil
aliquod lolum sit; lioc autem, si non spe- deest, 3. Physic. 1. c. 63. et ideo
ciem habeant unani, ut non videntes uti-
que dicimus similiter unum qualitercum- linea circularisdicitur perfecta, et
que partes compositas calceamenti, nisi totalis, non autem linea recta.
 SUMM.E UiNIG/E CAP. VI. 41

AdverteiKliiiii tameii, qiiod ista rationem iiiciisiirce, ideodiuit: nam

unitas seciindiimspeciem, qiise per- illud quo primo cof/noscimus, hoc est,

tinet ad istnmmodum, non est nni- prima mensura cujuslibel generis entis,

tas speciei, sive generis solnm qnae jwincipium errjo coQnoscibilis, sive noti
pertinet ad secnndnm modnm, sed circa cpiodlibet est unum; vult dicere
est nnitas speciei nt est existensin qnod illud qno j^es mensnratur et
qnadam totalitate,reqnirens etiam cognoscitnr, liabet rationem prin-
debitum ordinem partinm, nt patet cipii, quia res per sna principia
in exemplo posito de calceamento, cognoscitnr, nam unum est princi-
ita quod nnitas speciei reqnisita pinm cognoscendi inquolibet gene-
pro isto modo, addit aliqnid snpra tamen nnum qnod
re entis; boc est
unitatem speciei requisitam pro principinm cognoscendi, non est
secundo modo, sicnt patet intnenti. idem in quolibet genere, ideo snb-
Deinde cum dicit : dit, non autem idem in omnibus generibus
unum : liic enim scilicet in consonan- Diesisquid?

Text.com. Uni vero esse principiuni esl alicui nu- tiis illnd unum est discrimen \el(\iesis> ;

i:^. mero prima nanique mensura princi-

esse,
piuni alicui esse est; nam quo cognoscimus diesis enim, nt dicitur, est semi-
primo lioc esl prima mensura cujuslibet tonium. namtonus dividitur in dno
generis. Principium ergo cognoscibile circa
quodlibel unum. Non idem aulem in om-
semitonia inaequalia, qnorum nnns
nibus generibus unum liic enim est dis-
; Yocatnr diesis in mnsicis. Illic au-
crimen, illic autem vocalis, aut consonans;
tem, scilicet in vocibns illud primnm
gravilatis autem alterum, et motus etiam
aliud. Ubique vero unum, aut quantitate, et unnm est littera vocalis aut conso-
aut specie indivisibile. Secundum quan- nans, sed snpple magis vocalis pro-
tum quidem igitur et inquantum quan-
tum indivisibile. Quod quidem igilur om- prie e^i wwmw \ fjravalis autem alte-
nino tale, et sine positione dicitur unitas ; rum, id est. quod in gravibns, et in
quod autem omnino tale el posilionem
habens punclum; quod autem secundum ponderibns est etiam proprium
unum linea; quod vero secundum duo su- nnum, quodest principinm et men-
perficies; omnino vero et tripliciter divisi-
bile secundum quantitatem corpus est; snra in tali genere, puta uncia. vel
facta vero conversione dualiter quidem aliqnid bnjnsmodi; et motus alte-
divisibile superticies unice aulem linea;
:

nuUatenus divisibile secundum C|uantita-

rum, id est, quod in motibns etiam
tem punctus et unitas; lioc autem nonha- est aliqnod nnum, qnod est mensn-
bens positionem unitas, illud vero habens ra omnium motunm, sciiicet mo-
positionem punctus.
tns simplicissimus, qni cst motus
57. Ponit qnamdam proprietatem primi mobilis, nt babetnr secnndo
unhiT^^est ^''*'^*^ proprieetprincipaliteraccep- de Coelo et Mundo, text. com. 28. et
e.=seprinci-
j^i (luse
i
cst, quoddc
^
Tationc unins circiter Ubique vero unum esf indivi-
:

pium.
est esse principinm nnmeri, ideo sibile, aut quantifate, aut specie, id est
Ralio men-
dicit qnod uni esse est alicui numero quod omnibns istis est boc com-
in suri:e
competit
esse principium, qnod ex lioc patet, mnne qnod illnd qnod babent pro indJYisibili.

quia prima mensura /tabef. rationem prin- mensura prima, est indivisil^ile,
ex boc qnod mensnra est prin-
cipii, vel secnndum qnantitatem. vel se-
cipinm cognoscendi mensnrata, cnndnm specieni; secundum quantifa-
nam res mensnrat?o cognoscnntnr tem igifur et inquanfum quantum indivi-
permensuram; unum autem liabet siljih. id est. illnd ([uod est indivisi-
 ,

42 ijii. V. Mi:rAPn.

l)ilc, (•( |>i-iiiiiiiii iii ^^onofc (jii.Mntitn- sopliiis qiiod r.Mli(j ituius est qiiod
f/lS, iiuod (iiinlriii innninOy S('illC('fy <'st sit priii(;i|)iiim alicujns numeri.
ill(livisil)il(\ rl sinr jtnsilinnc, dirilnr Notandiim etiam, qnod sicut liic
nnili/s, ilifinl inilrin nninino c/ posil innrin dicitiir, ct magis cxpresse in 10.
hdhrns (\sl, imnchis ; \\rA'X (^lliin tnm liiijus, tcxt. com. "2. et indc, ratio
U'>i»<«-^- iiniLMs (|ii;im ' '
hiiiuiLiis sit omnino mcnsiirrMn primo competit uni ([\\o(\
Pmicliis.
Lin.';.. indivisibiU^ s^Mmndiim (|ii.Mntit<Mtem, est i^rincipium numcri, et cx hoc
corpus. t.Mnn^n i)iinctns siipcr nnitatcm nd- transfertur ad alia genera, ut sci-

dit positioncm; (jnod aiilem seciindum licet aliud sit mensura in qnolibet
iiniiin, u\ cst, s(MMindiim iin.Mm tan- genere. advertendum, quod
Ubi
tnm diiiHnisioncm, est divisibile, unum in comparatione ad numernm
cst iincft ; fjuod aulcm sccundum duo, id Iiabct duplicem rationem, scilicet
cst, secnndiim dnasdimensionesest rationem mensurantis per appli-
supcr/icics ; oinnino aulcin et Iripliciler^ cationem, ct rationem declarantis
id cst, secnndnm tres dimensiones, et dantis cognitionem de numero;
i>e i-ationt
58. divisihile sccundum f/uantitatcm est cor- unitasenimaliquoties sumptaadse-
^ ^ unius acl
pus, ct illrMe descriptioncs conver- quat omnem numernm datum, et"umerun
^
comparati
tnntnr;nam sicnt omnis linea est mensurat ipsum per unitatem sunt duo.
;

secnndnm nnam dimensionem, sci- etiam cognoscitnr,nam per nnita-

longitndinem, ita e converso
licet tem habet nnmerus deflniri ex ipso ;

omne divisibilc secnndum iinam ergo nno transfertnr ratio mensu-

dimcnsionem cst linea, et sic de rse, nt sic in qnolibet genere illud
aliis; ideo snbdit, ({uod facta convcr- dicatur esse mensnra, quod habet
sionc dualitatis rpiidem divisibilis est alteram harum rationum respectn
supcrficics, unice aiitem linea; nullatenus omnium, quse sunt in illo genere.
autem divisihile secundum quantitatcm, Exemplnm ponitur, albedo ponitur
unitas ct punctus licet differant, qnia mensura genere colorum, et pa-
in
hoc iiuidem, scilicet nnitas est non tet quod non est dicendnm, quod
hahcns positionem ; illud vero, scilicet albedo per sui replicationem ali-
pnnctus est hahcns positioncm. quoties sumpta, mensuret omnes
unuin e.st Notandum, quod sicut dictum alios colores, et ideo non compe-
numen si- luit luquarto huius qucmadmodum tit sibi illa prima ratio unius; ha-
ve quanti- l i i •
i
est duplex w/mm, ita est duplex nn-
, -i

taiivi, Hve bet tamen rationem mensurae, qua-

deniiS?*'"' merus correspondens; de ra-
sibi tenus albedo ut perfectior color,
tione ergo nnius est quod sit princi- et habens quasi rationem habitus
pinm numcri sibi correspondentis, respectu aliorumcolorum, est apta
unum crgo quod est de genere natadare notitiam de aliis colori-
quantitatis est principium nnmcri, bus. Similiterse habet in aliis
g^- DQ^^n^ensn-
qui est de generc quantitatis, qui neribns, ut illud dicatur mensnra ^a pertecti-
', onis et
scilicetcansaturcx divisione con- in quolibet quod habet
orenere, quanti mo-
lis.
tinui; unum vcro quod convertitur hanc, vel illam rationem uniiis, si-
cnm cntc, est principium numeri cnt cubitus, vel aliquod tale dici-
transcendcntis, qui cst numerns tur mensnra in genere pannornm,
entitatum. Bcne ergo dicit Philo- quia per sui replicationem aliqno-
 ;

SUMM^ UNIC/E CAP. VI. 43

ties sumptiis, dat notitiam de pan- cumque sunt eodcm Pradica- in

no. Demde ciim dicit : mento; quodlibet enim Praedica-
mentum liabet proprium modum
SUMMARIUM. proedicandi^distinctum ab aliis Prse-
dicamentis, sicut omnes qualitates
Unum dividitur Logice, in unum genere,
praedicantur de subjecto per mo-
specie, numero et proportione, de qua divi-
sione Doctor hic agit q. Impugnat S. Tho-
4.
dum formse informantis. Secundum
mam asserentem materiam esse principium vero propovtionem, id est, secundum
individuationis. De quo late agit 2. d. 3. q. 5. analogiam dicuntur ununi; qme-
6. et 7. hujus, q. 1. ExpHcatur habitudo isto- cumque sicse kabent ut aliud ad aliud.
rum modorum, et quomodooppositum unius
Quod dupliciter exponitur uno :

nempe multa, tot modis dicitur, quot ipsum

unum.
modo, ut duo comparantur ad
unum secundum diversas habitudi-
Amplius aulem secundum numerum
alia
nes, puta urina et medicina com-
sunt unum: secundum speciem; alia
alia
secundum geims alia secundum analu-
;
parantur ad sanitatem, altera ut
giam; numero quidem, quorum materia signum, altera ut causa. Alio mo-
una; specie, quorum ratio una; genere,
quorum eadem tigura pra?dicationissecun- do exponitur, ut comparantur duo
dum proportionem ; quaecumque se habent diversa ad alia duo diversa, ut sicut
uL almd ad aliud.
se habet serenitas ad aerem, sic
Divisio Lo- Ubi dividit unum secundum dispo- tranquillitas ad mare ; et ideo sere-
^ica unius
in 5. mo-
sitionem Logicam. Circa quod duo nitas et tranquillitas sunt unum
dos.
facit, quia primo ponit illorum proportione, et utrumque signifi-
modorum distinctionem. Secundo cat quietem quamdam, reddendo
eorum mutuam habitudinem et re- singula singulis.
ductionem. Secunda ibi: Semper ita- Notandum, quod ex hoc loco quo 60

que. Dicit ergo, quod amplius alia dicitur quod illa sunt unum nume- Thomteet'
, . Averrois.
quorum materia est una, su- Quid
,

sun( unum secundum numerum alia se- ; ro, sit

cundum speciem ; alia secundum genus munt quidam argumentum, quod,PnXidua-"

alia secundum analogiam ; numero qui- materia quce est altera pars com-*^;^'^^'*^,'''^!
^-
dem sunt uiium, quorum materia est una, positi,
^ est causa individuationis. ^- luijns,
^: ^^
q.
id est, differentia, sive proprietas Sed contra istam opinionem
^
argui- ,^3.
Probat ma-
individualis, quaeest prsecisa causa tur, quia si materia est causa in- teriam non
. . , . . , . . . esse prin-
individuationis ; specie vero sunt unum, dividuationis, ubi eadem materia, cipium in-
., . . , . , . dividuatio-
, . . , ,
Geniissub- ciuorum ratio, id est, definitio est una; ibi erit idem mdividuum sed ea- nis. ;

alternum
non defi- defiuitio euim proprie est speciei, dem materia in generato et
est
ut hibet cum dehnitio constet ex
genere corrupto; ergo generatum et cor-
rationem i-^ -
-i
specui. et
i j.

dinerentia, ex
quibus proprie ruptum erunt idem individuum,
constat species. Unde si aliquando quod est evidenter falsum. Confir-
genus, puta subalternum definia- matur si primo ex aqua genere-:

tur, hoc est ut habet aliqualiter tur ignis, et secundo ex igne gene-
rationem speciei, sicut dictum fuit retur aqua, patet quod aqua primo
supra capitulo, de Elemento. Gene- corrupta, et aqua secundo genera-
re vero dicuntur unum, quorum eadem ta habent eamdem materiam, et
est fignra prcedicationis, id est, qu?e- sunt ejusdem speciei ergo aqua ;
 IJH. V. MH'IAI'11
(I

piiiis ,uiriii)l;icL socundo ^^em^ra- titnrns cnm furnm nnnm ons per

esset eadcm nnmoro, (inod est se ; (inrednm est materia (pia^ op-
f.M

r.Mlsnm, (piia tnnc per naturam ponitnr forma^ totins, et ipsi qnid-
possent redire eadem ditati, et per conseqnens est extra
corrnpta
jiiiu^,,,.,,
rntionemqnidditntis reifbrmaliter,
Pra^terea, qnod est cansa indivi- et ha^c est materia qnse est diffe-

dn.Mtionis est cansa distinctionis ;

rentin, sive proprietas individnalis

sedmateria non est causa distinc- qnse est cansa propria hrecceitatis

tionis, qnia actus distin^Miit ex ". et individnationis, qnae potest no-

Metnphysicrp, text. com. 0. ^l), ma- minari hrecceitatis. Cnm ergo di-
teria non cst actns; ergo, etc. cit Philosophusquodilla sunt unum

Pr^terea, materia est de essen- numero, quorum materia est una,

tia speciei, ut probatur 7. liujus loquitur de materianon primo mo-
text. com. 113. et 8. Imjns text. do, secundo modo dicta, quse
sed
com. C). 29. sed qnod est de essen- congrue et proprie vocatur mate-
tia spcciei, non est causa indivi- ria, quatenus constituit rem in es-

dnationis, qnia tnnc species esset se ultimo subjicibili, et materiali, ^^y^^;^^^^'^^^

individua, et ha^c ers'o materia ;
*~'
non autem in esse formali, quia, causa ind
\ iciiiatiO"

non causa individnationis.

erit ut dictum est, non pertinet forma- ms.

Confirmatur, quia semper contrac- liter ad formalem quidditatem rei,

tivnm est extra rationem ejus et ista expositio consonat litterse

(piod contrnhitnr; sed materia est Philosophi; subdit enim quod illa
de rntione speciei, ergo species, si- sunt unum specie, quorum ratio
ve nntnra specifica, non potest per est una ;
ratio quidem sumitur pro
materiam contrahi nd ha-cceita- quidditate, quae dicitur forma res-
tem, sive individnationem ; nec pcctu esse individualis.Deinde cum
anctoritas hic posita cogit, nam dicit :

liic a^quivoce capitnr materia, Semper ilaque posteriora pra^cedenlia

61. Ad cujus evidontiam notandum, sequuntur ut qua^cumque numero specie
•'
. unum sed qucecumque specie non omnia
;

quod materia et forma opponun- numero; sed genere omnia unum qua^-
tur relative, ex 2. phvsic. text. cumque et specie. Qufficumque vero
^,. ,.,.'., ffenere non omnia specie, sed proportio-
com, 2b. et quot modis dicitnr nnum
, ,

^^^ ^t qu^cumque proporlione non omnia

oppositorum, tot modis dicitur et genere.
reliqunm, ex primo Topic. c. 12. Ostcndit istorum modorum mu-
Fonna du- Fomia autcm (quantum ad prse- tnam liabitudinem et reductionem,
^*^'^"
sens spectat) accipitur duplicitcr, qune est ista, quod in istis modis
scilicet pro forma partis, qua^ cst scmper posterius sequitur ad prse-
altera pars compositi; vel pro cedens, et non convertitur; quse-
forma totius, qua^ est ipsa qniddi- cumque enim sunt unum numero,
(urpier
^''^^' ^i^^"^^^it(M^ materia correspon- sunt unumspecie,sed nonconverti-
denter dicitur (hipliciter, qnia qnae- tnr,etsic dealiis;ethocquodestdicit
da m est matcria qnse opponitur for- (|u od sempcr ipsa posleriora senuuntiir ad
,. X . 1 •
.
QualiU
ma^ partis, et liaec est materia quoe
4. I

imrcedcntia, uf qucecumque simt imum nu- se mkm

est principium essentiale rei cons- mcro, sunf unum specie ; sed qucecumque ^ dinnm
 :

SUMiM E UNIC.^E CAP. VII. 45

Logice i\\- suntunum specie, iion n?mtero siipple modis dioitur et reliriiiiim; qiiia
sunt iinum: sed omma sunt wium cje- igiturunum et multa opponuntur,
neve, (jucecumque sunt uniim specie ; quce- ideo juxta modos ipsius unius [{cce\)-
cumque 1'erounum genere, non omnia ti sunt modi ipsius multi, pr^ter-
sunt unum specie, sed pvoportione, id quam de quinto modo, cujus ra-
est, quod qu?ecumque sunt unum tio assignatur; quia quod opponi-
genere,sunt unumproportione;5ef/ tur quinto modo unius, non pro-
qmecwnque sunt unum proporlione ppie habet rationem multi, nisi se-
nonomnia, supple sunt xmwmgenere. cundum quid et in potentia; quin-
Deinde cum dicit tus enim modus wiius fuit propter

Palam aulem et quod mulla opposite di- ^^^^!^\^^\ ^l.^\^^^ ^^i^i^^^^^ ^^^^^"^ unitate
cunturuni; nam alia non existendo con- indivisibilitatis exlioc autemquod
;

linua, alia in liabendo materiam divisibi- noi- r>T^i^r.cifnni oa+ ni;rMii-i.ii^'i-ii^;L^

^^^^ oppositumest aliquiddni.ibile,
lem secundum speciem aut primam, aut
ullimam, alia in liabendo rationes plures non propter hoc est multa simpli-
quid erat esse dicenies. citer, nisi in potentia et secundum
62. Distinguit modos oppositi wiius quid; sic enim quod est unum pri-
({uod est multa, dicens palam esse nio niodo, est multa, ut opponitur
(juod multa dicuntur opposita uni, nam quinto modo, ut dictum est.
alia supple dicuntur inulta non
exisiendo continua, et hoc contra pri-
inum modum; alia supple dicuntur SUMM.E UNIC.E
multa in habendo materiam dimsibilem
CAP. VII.
secundum speciem aut primam, id est,
proximani, aut idtimam, id est fi- SUMMARIUM.
nalem, ad quam ultimo stat reso-
Ens dividitur in per se et per accidens, et
lutio,ethoc est contra secundum et
hoc secundum in tres modos, quibus Doctor
tertium modum unius; per divisio- alios duos addit. Secuudum scilicet ens per
nem enim proximae materiae di- se, in omnia quie in prcedicamentis conti-
cuntur multavinum et oleuin, sed nentur. An vero eus bene dividatur in decem
per divisionem ultimae, et finalis genera, tractat Doctor hic q. 5. An haec de-

materise dicuntur multa vinum et cem distinguantur realiter, q. G. ubi vide

Scholia.
oleum et lapis si ergo materia
;

accipiatur large pro subjecto, vel Ens dicitur, hoc quidem secundum acci- Text. com.
dens, illud vero secundum se. i3.
pro genere, patet quod iste modus
multi opponitur illi secundo modo Postquam Philosophus distinxit Ensdupiev,
et tertio modo unius «//« vero di-;
boc nomen unum, mmc distiniiuit ^!,^^,,^^' .;^^

cuntur multa, in habendo rationes hoc nomen ens, et duo facit, quo- ^^"*-

p/i<re5,idest,detinitiones dicentes quod niam primo dividit ens in ens per

quid erat esse, modus sumitur
et hic ens per accidens. Secundo
se, et in
per oppositionem ad quartum mo- subjungitdivisionisdeclarationem.
dum unius. Secunda ibi Secundum accidcns qui-
:

Notandum, quod ut pr?edictum (/em. Dicit ergo, quod 6'/^sM//r/////' //oc

est, et habetur primo Topic. c. 12. quidem secundum accidens, illud vero
quot modis unum oppositorum, tot secundum se.

ii
 ;

Lin. V. mf:taimi

••^-
NoL-iikIniii, <|ii(h1 ist,'i divisio cii- entis per accidons. Primus modus
( is iii j)('r sc cl |M'i' .'iccidcns, ost ost cum aticidons comparatnr, et

;il, i||;i, .|ii;i (JividiUir iii snl)- j)rrodicntnr d(> alio accidento, ut
;ili;i

sL.Miil i;iiii cL nccidriis; (|ii(jd pnLc^t, ciim dicitnr, jnstnm ost musicum.
(|iii;i ciis pci- sc dividiliir pos- S(»cundus modusest cum accidens
l,c;i iii dc(!(nn j)i',*c(lic.-iniciiLn, iiiLcr lirsedicatnr de subjecto, ut diccndo,
(|ii;c siniL novom pr.nfMlioamcnta lionio ost musicns. Tortius modus
accidcntis. Scicmdinn i^itni' ({nod ost cnm subjectum praedicatur de
snbstantianu^t acoi-
(livisio cntis in accidento, nt dicondo, musicus est
dcns ost socnndnm (|nod ons abso- liomo; qni modi nnomodo differant Primus

liito consid(M'atni'; onim acci-

sic specie ipse tangit ni littora. Dicit tisperac-
, , , .
,
cidens.
d(Mis in s(^ considoratnm dicitnr orgo, qiiod snpple .s<?cMn(/u?n accidens
Dichuiivi- (>iis, ct similitcr snl)stantia dicitnr dicitur ens, ut cnm dicitur justumcssc
sii) ililToit

a (livisioneons; por se ot
s(m1 (livisit) ontis m musicum ei iste cst primusmodus;
m suWsian- pop accidons cst sccnndnm (|uodons et etiam dicimus^hominem esse musicum,

''"cide^iis? considcraturin rcspectu,puta com- quantum ad secundum modum; et

parando accidens ad substantiam musicum esse hominem, quantum ad
dicendo homo albiis, vcl accidons tertium modum, quod declarat per

ad accidens, ut dicendo albiun musl-

simile in causis per accidens, di-
cons similiter dicentes, supplo ons
:

rum, ct sic est ens por accidens ; cir-

per accidens, ut musicum ledificare
cnmscripta autem ista compara-
nam supple ideo dicimus musicum
tione, puta accipiendo hominem
apdificare, eo quod accidit cedificatori
seorsum, vel albedinem seorsnm, musicum esse, aut e converso musi-
orit ens per se. Deinde cum dicit :

co cedificatorem, hoc enim esse hoc, id

Secundum accidens quidem, uljuslum est, musicum a^.diflcare, significat

musicum esse dicinms, et hominem musi- hoc accidere huic ; sic aulem et in diclis,
cum, et musicum iiominem, similiter di-
centes, ut musicum tcditicare, quia acci-
quando dicimus hominem esse musicum,
dil a^diticatori musicum esse, aut musico quantnm ad secundum modum, et
ciiditicatorem, lioc enim esse lioc,significat
musicum hominem, quantum ad ter-
accidere hoc huic. Sic autem et in dictis
quando hominem musicum dicimus, et mu- tinm aut album esse musicum, aut e
;

sicum quando hominem, aut album mu-

converso hunc scilicet musicum esse
,
sicum, auL hunc album. iloc qiiidem quia
ambo eidem accidunt; illud vero quia en- quantum adprimum modum;
album
li accidit, hoc autem musicum hominem, quorum difFerentiam subdit dicens,
qui;i huic accidit musicum, sic auLem
dicilur et esse album, quia enim acci- qiiod hoc quidem supplo dicitnr ons
dit ille est. Qua3 quidem igilur, secun- por accidens, quia ambo eidem acci-
dum accidens esse dicuntur sic di-
r.untur, aut eo quod eidem enti ambo
dtin/qnnntum ad primum modum ;

insunt, aut quiaillud enli inest, aut quia pro tanto enim album et musicum
ipsum est cui inest, de quo ipsum
pniedicatur.
sunt nnum, quia ambo accidunt
tertio, scilicet subjecto //W i^ero ;

Mocfi^;ni:s
T)eclarat dictam divisionom. Pri- quia enfi, id OSt, subjecto, accidit hoc,
per acci-
mo quantum ad mombrnm do per scilicot accidons quod prsedicatur,
f/cc/(/e»s. Socundo quantum ad mem- quantum adsecundum modum aut ;

brum de/)e/-seibi : Seanulum se vero. dicendo musicum esse hominom,

In prima parte ponit tres modos quiahuic, scilicet homini, rtcc?V//7 esse
 ; .

SUMNL€ UJNIC.E CAP. VII. 47

nuLsicam, quantuiii ad tertium mo- Prosequitur de alio membro di- qq.

dum; pro tanto enim est yerum Yisionis, scilicet de ente per se.
quod musicus est homo, quia ipsum Circa quod uo facit, secundum <

musicum accidit homini sic et ip- ; duas divisiones, quas ponit de ente pi^jj^a di-
sum musicum dicilur esse cdbum, quia cui per
^
se. Prima est, ut dividitur in ^isio entis
per se in
accidil, scilicet musicum^ inesl album, decem praedicamenta. Secunda est, dfcem, vi-
, . . , delicet sre- ,

utjam dictum tuit exponendo pri- ut dividitur per potentiam et ac-nera.

mum modum. Concludit ergo, qute tum. Secunda ibi : Amplius autem et

quidem igitur dicuntur secundum acci- esse significat. Prima in tres, primo
dens, aut eo quod eidem entiambo insunt, enim quod dictum est. Secun-
facit
quantum ad primum modum; aut do i^emovet quoddam dubium. Ter-
quia enti, id est subjecto illud inest, tio incidentaliter addit cjuamdam
pra^dicatum quod est acci-
scilicet divisionem, sive acceptionem entis
Alii duo dens, quantum ad secundum; aut prout ens et non ens extenduntur
modi en-
tis per ac- q^iia ipsum, scilicet subjectum quod ad ens et non ens rationis. Secun-
cidens.
ponitur a parte praedicati et illud da ibi .•
Nihil cnim refert. Tertia ibi :

cui inest, scilicet accidens, de quo ip- Amplius esse et esl. Dicit ergo quod se-

sum subjectum quando sci-

prcedicatur, cundum se dicuntur esse qucecumque sig-
licet accidens ponitur ex parte sub- nifcant fguras prcedicationis, id est,
jecti, et hoc est quantum ad ter- diversa prsedicamenta; quoties enim
tium modum. diciiur, scilicet aliquid esse, ioties

Notandum quod possent etiam esse significai, id est, tot modis signi-
addi duo modi entis per accidens; ficatur ens ;
quoniam Prcedicamento-
unus quando terminus complexus rum alia cjuid est significant, id est,
I per accidens prsedicatur de termino substantiam, cdia quale ; cdiaquantum;
incomplexo exemplum, ut homo
; alia ad cdiquid; alia facere, id est, ac-
est musicus. Alius est, cum
homo tionem; aliapati ; cdia ubi ; alia quan-
terminus complexus per accidens do. Horum unicuique significat esse iclem,

comparatur, et praedicatur de alio quod est dictum denominative ab

similiter complexo, ut si dicatur, ente.
homo musicus est homo justus. Sed esL dubium oum communiter
Sed quia per istos modos tres po- ponantur esse decem Praedicamen-
sitos in littera, possunt etiam in- ta, et Philosophus non enumeret
telligi isti duo modi, pro quanto nisi octo, c. 14. hujus. Respondet
ad istos reducuntur, sicut patet, Commentator. quod id fecit causa nas duas
ideo forsan Philosophus de illis non brevitatis. Contra, quae prolixitasi^J^f^g"^!
curayit. Deinde cum dicit : fuisset dicere duo verba ,
'
maximc \"=^s!'p^^'
noc o. e-
cum sint necessaria, non videtur. «"cieatas.
i'e nume-
Secundum se vero dicuritur esse qme- Unde nec intota Metaj)hysica inve- ro, etdis- '
ixt. com. tinctione
14. cumque significant figuras pra^dicalionis, nitur, quod aliquando decem enu- Pra'dica-
qaoUes enim dicituiCloties esse signifi- TT mentorum.
1
•
1 •

cat. Quoniam ergo prcedicalorum alia quid merat- Unde occasione hujus quae-
est signiticant alia quale; alia quantum
; ; runt ali(jui utrum sint pliira vel
alia ad aliquid alia alia facere alia pati
pauciora quam decem PrcTdica-
; ;

alia ubi ; alia quando; horum unicuique

idem esse signiticat. menta quserunt etiam juxta hoc,
;

,
 MKr.MMl.
48

nLi'iiiii ist.iiii (UvisioiUMii, <|ua Incidcntalitcr addit qunmdam vide sco

i»(M'

(1(m;('1u rrrndica- ncccptioncm entis, prout cns ctelVi.^i

cns (lividilui' iu

iiKMitfi, ii)SM(listin^,niauLui'r(saliter ;
iioucns cxtcndiintur ad cns, ct non '^^1'%'
scd (luin n(uiLi'a linnim (lua^stionuni cns rationis, diccns quod esse ct cst g^jSeg
(piia rcrtnn, id CSt, qna
possct lu-cviLcr i»('rtra(^tai'i, idco siipiifl(anf, '^^ l [j
i '"J*!^^^^^^^^

causa l)rcvitatis us^hk* ad nliud propositio, ct aliquod dictiim est f^jJ-IJj-

vcriim, non cssc autem, (^iuia non ve- Uonibu

tcnipiis diircrantur, supponcndo veri et is

(jiini coniniuni scholn, ct^iuod pra- rum, scd falsuni ; et hoc similiter in af- si.

di(;amcnta rcalitcr distini^Miantur, firmationeet negalione, quia sive pro-

ct quod non sint plurn (luam dc- positio sit affirmativa, sive ncga-

ccm, nc(inc pauciora, (piando om- tiva, cum

nc ens pr«ncdicanicntalcsit inaliquo
istorum dcccm, vel saltcm rcdnca-
tur. Dcindc cum dicit
dicimus ipsam esse, sig-
nificamus ipsam esse veram, et
cum dicimus ipsam nonesse, signi-
:
ficamus ipsam esse falsam veram, ;

ut dicentes afflrmando quod Socra-

Nihil enim refert, homo convalescensest,
vadens vel liomo tcs est musicus, quia /loc verum est ne-
aut homo convalescit ;
;

est, aul secans vel hominem ;

vadere, aut gando etiam dicendO; quod Socra-
secare. SimiUler autem, et in aliis.
tes non est musicus, quia hoc ve-
66. Rcmovct quoddam dubium, quia rum est; hoc autem dicendo, quod
cnim quaedam pra^dicantur, in qui- diameler mm cst incommensurabilis, sci-
l)us hoc vcrhum non os(, explicite licet lateri quadrati dicimus quod
ponitur, ut cum dicitur homo am- cst falsum cnim est diame-
falsum;
bulat, forte crederet aliquis, quod trum non esse incommensurabi-
laomni tales prsedicationcs non pertine- lem, et ideo sic negando dicimus
neT^dndC- rcut ad prsedicationem entis, lioc falsum. Similiter possumus dare
'suhstr i-cmovct dicens, quod ni/ul refert exemplumquandoaffirmandoetiam
tivum. aut Jiomo
diccre, /lomo cst convaJescens ,
dicimus esse falsum, puta dicendo
cn)ivalescit ; (xwUWceYe, /lonio estvadens, hominem esse asinum.
ant sccans ; vcl diccrc /tominem vadcre Notandum, quod istemodus acci- 67.
Ens di

vel sccarc, similitcr antem, et in aliis.

i)iendi ens, diffeiH ab ente accepto plex.
„.
\\\\i dicere, quod inomni pr?edica- in prima divisione entis, prout ens tm- divis

tione ponitur verbum essendi, im- dividitur in decem genera quia ;

eutis i

... ensreak
plicite, vel explicite nam si ibi ;
., .
X
ibi accipitur ens reale et extra m-
1
'

i.
•

rationis

ponitur aliquod verbum, illud re- tellectum; hic autern accipitur

solvitur per participium, et per ens intentionis prout scilicet sig-
cst; unde idcm cstdicere, homo est niiicathabitudinem praedicati ad
convalescens, quod liomo convales- subjectum in propositione quae ;

cit, et sic de aliis. l^einde cum di- habitudo capitur ab intellectucom-

cit :
ponentC; et dividente, et compa-
Amplius autem, et esse significat, quia ranto tcrminum subjectum, et illa
verum; non esse, quia non verum, sed fal-
sum. SimiUlerin affirmatione et negatio-
habitudo dicitur esse, vel non esse
ne, ut quod est Socrates musicus, quod est ipsius compositionis secundum
verumaut quod est Socrates albus, quod quod propositio cst vera vel falsa.
est verum hoc autem non est diameter
;

commensurabilis, quod est falsum. Ex quo patet, quod iste modus ac-
 SUMM/E UNIC^ C\P. VII. 49

oipiendi ens comparatiis ad pri- est, imaginem Mercurii dicinnisesse

miim se habet ad ipsum sicut effec- inlapide supple in potentia,eMnef/?V
tus ad causam; quia a.b eo, quod tatem linece supple dicimus esse in
res est, vel non est, oratio vera, linea, similiter in potentia, sicut
vel falsa dicitui% ut habetur in omnes partes continui sunt in con-
Prredicamentis. lleinde cum dicit : tinuo in potentia, quia vero fuit
opinio quorumdam Mathematica
SUMMARIUM.
esse substantias, ut dictum est in 1.
Explicatur divjsio eiitis in potcntiam ot ac- libro; ideo lineam hic connumerat
tiiin. Doctor benc explicat potentiam objecti- inter substantias, ex 00 quod is-
vam et siibjectivam, dequoa^it 2. d. 12. q. 1.
tam opinionem nondum plene re-
et dist. 15. ad 3. pro Goirredo. Notat etiam
probavit, siiniliter frumentimi nondnm
divisum bic non dici de memb^Ms, quia alte-
ram est distrabens, nempe potentia.
pcrfectnm,puta quando est in her-
ba, dicitur supple frumentum in
Amplius esse significat et ens, hoc qui- potentia. Subdit autem quod qnan-
dempotestate dicibile, iliud vero quod ac-
do aliquid fit potens, id est, in poten-
lu ; horum enim dictorum terminorum es-
se dicimus, et quod potestate dicibile est tia, et quando non, sed supple est in
terminorum, et quocl aclu, et scire simi- actu, in cdiis determinandum est, sci-
liter, et polens uti scientia, el utens, et
quiescens, et cui jam inest quies, nono hujus.
licet in
et potens quiescere, similiter aulem Notandum, quod sicut dictum ^"^-
^ ., .

et in substanUis. ELenim Mercurium in Potentn

lapide dicimus esse et medietatem li- fuit in quarto libro, duplex est actusdu-
... , , ple.< objec-
nea3 et frumentura nondum perfeclum. potentia scilicet objectiva et sub-
. .

tiva,sub-
Quomodo veio potens, et quando nondum,
in aliis delerminandum. jectiva; et dicitur potentia subjec- quibSs^4-;

tiva respectu subjecti, ut cum di-^piet^actul

Ponit secundam divisionem en- cimus, quod forma est in potentia^""'^'^^^-
tis per se, prout scilicet dividitur materiae sed dicitur potentia ob-
;

per potentiam et actum, dicens jectiva respectu termini in compa-

csse sicpiiflcat, quod hoc qnidem ens est ratione ad agens, et hoc modo rosa
Secunda
Jivisio en- dicibile potestate, id est, in potentia, non existens, sed possibilis pro-
i1isper se
per ]R ten- iUudvero actu ; subdit autem, quod duci, dicitur hoc modo esse in po-
iani et ac-
um. horum dictoruni terminorum, qui sci- tentia. Similiter est duplex actus
licet significant decem Prsedica- huic duplici potentiae oppositus,
menta, dicimns esse et cpiod cst dicibile actus oppositus potentiae subjecti-
'ii

potestafc, ct ^?^or/ ac//^; poteiitia enim, vae est actus formalis, qui est ip-
et actus dividunt omne ens, et om- sa forma actus autem oppositus
;

ne Praedicamentum, quod exponit potenti?e objectivse est actus exis-

per qu?edam exempla, dicens quod tentire actualis, et tunc dicitur ali-
,s-/r>??7/7-'Taliquisdicitursc/>c, vel quia quid esse isto modo, quando actua-
est potcns uti scicntia, vel quia est liter existit. Ad propositum cum
utens, scilicet in actu ; similiter di- Philosophus dividit ens per actum,
citur aliquis cpiiesccns, ct illc cui jam ct per potentiam, accipit poten-
incst quics in actU; ct qni cst poicns tiam objectivam, et actum sibi
quicscere ; similitcr autem, et se habet oppositum, sic enim actus et po-
in substantiis, efenim Merrurinm, id tentia suuf dilferentia) entis. Sed
Tom. VI. ^
 d; : ^

r,0 Lin. V. MKT\IMI.

conli-n, (|iii;i oiiiiic (livisiiin prrrdi-

cnLiir (lc |»('r sc (lividciil ilms ; s(

(Mis iioii pr.MMlicntiii* (lc cnf,o in po- Sl-MM.K I.NIC/K GAP. \III.

t.n.fin ol.i..H,ivn. cn.n illnd sit non

^^ Substantia.
('iis, nniii i'os,'i non oxisfcns cst
rnnnnlifoi* non ons, ol niliil; or^o SUMMARIUM.
(.'iis iion (lividil.nr iior tnlcm i)ot(Mi-
... ,. i:.\])licatur iii toto hoc capite divisio sub-
co
,

Divisiodu- Lmni. K('.>|)on( (inod divisio nli- ,• . •*

ploxdistra- .
,
stantijc 111 pnmam,
.
i-
secundam ;tangit aliam
et
i *

hensioi cnjiiscst (inplc.x, «inin (lunndnm c^st

accoptionem sub.tanti* secundum Flatoni-
K.s.'^ '"'''divisio distrnlions, ot (innednm non. eo>, item rjuod accipitur pro forma, reducit
K\'om})liim pidmi, si dicntnr (jiiod tamen quatuor lios modos ad 1. et 2.

homo (inidnm vorns, qnidnm pic- substanlia dicitur el simplicia corpora, „ .

^^^
tns, nnm (^sse pictnm distrnliit lio- ul lerra, etignis, et aqua, et qurecumque 15

mincm,sicntosse mortnnm. Exem- ^^^^ et universaliter corpora ex his con-

sislentia, et annpalia, et dsemonia, el par-
plnm sccnndi, nt cum dicitur, quod tes omnium liorum h^ec auLem dlcunlur
;

nnimnl qnoddnm est rationnle, «mnia subsLantia, quianon de subjecto di-

T T , • cuntur, sed de his alia.
xonpnccu-quoddnm irrntionnle. In primn di-
!iniJnnwie
^^ (livisum uon prcBdicntur In istn pnrte, ut dicebntur, dis- 69.

.Uvi.ionte. ^l^
dividente distrnlicnte, istn enim tinguit Philosophus, hoc nomen
est falsn, homo picius est /lomo, sicut suhstantia, qun3 est principnlior pnrs
et istn, homo movtuus est homo. In subjecti primi hujus libri. Circa
secundn divisione concedo, quod quod duo fncit : quia primo distin- gjjbstanii

divisum praedicatur de utro- guit modos substantiae. Secundo ^^^'|g"''

(lue dividente, ut pntet in exemplo reducit omnes modos ad duos. Se-

dicto, quia animnl sive rationnle,
sive irrationale, est vere animal
divisio autem entis per actum, et
pot(^ntinm est omnino
cnm\^\h\\ Accidititaque.Vr\m^([\\\-
ditur in quatuor, secundum quod
quatuor modos substantiae ponit.
dis-tractiva Secunda ibi AUo vero modo. Tertia
:

divisio, nam potentia distrahit ab ibi AmpHus qucecumque. Quarta ibi

:

(uite, et non sequitur quod

ideo AmpHus quod quid erat esse.J)[Q\t evgo
ens in potentia sit ens. Quando er- primo, quod substantia dicitur uno
go nrguitur, quod omne divisum scilicet modo ipsa simplicia corpora,
prnndicatur de per se dividentibus, ^'^ terra, ignis, aqua et quamimque talia,

dico quod falsnm est de divisione et universcditer corpora qucecumque^iwi,

(ncta per distrahens, qunlis est sive simplicin, sive mixtn, et etinm
divisio entis per nctum
poten- et animalia constantia ex his, scilicet
tiam, ad dilTerentiam primne divi- corporibus simplicibus, vel mixtis
sionis entis i)er se prout dividitnr qunp sunt homogena, puta carni-
in decem genera, quin verum ens bus, et ossibus et hujusmodi, et
distingnitur decem 1'rcTdicn-
in damionia et partes horum, hwc autem
nHuita, secundum diversos, etc. omnia dicuntur suhstantia, quia non di-
cuntur dc suhjecto, sed alia cle his di-
cuntur; linec est descriptio primse
substanti?e data in Praedicamentis,
 :

SUMVL^ UNIC.E CAP. VIH. 51

cap. (lo Substantia. Per quod Plii- Amplius qusecumque parLiculaj exisLen-
tes sunl in Lalibus LerminanLes, eL lioc ali-
losophus (lat intclligere, quod per quid significaiUes quibus desLrucLis des-
;

istum primum modum intelligit iruiLur Lolum, uL superlicie, corpus, uL qui-

dam dicunL, eL superticies linea, eL LoLnli-
primam substantiam, quae est sub- liler riuniei*us videlur esse quibusdam la-
stantia particularis. lis, nam deslrucLo niliil esse, eL lei'mina-
re omnia.
Notandum, quod per daemonia
n?emones Philosophus hsec intelligit idola, Ponit tertium modum, quiest se-
apu.l Phi- .. -, . .
,
i..boi.hum quae ut Diiab antiquis ponebantur,
cundum opinionem Platonicorum
'

teiii-1 du- vel intelligit qua^dam rationalia et Pythagoricorum, dicens quod

^'^"^'^^'
animalia, quae Platonici, ut eis amplius supple dicuntur substantia
imponitur, duo esse ponebant, et quwcumcpic particulw sunt existcntes in

esse similis speciei cum homini- lalilms, scilicet in pra^dictis sub-

bus, secundum aliquos, ut dictum stantiis, quse sunt tcrminantcs, id
fuit in tertio hujus; unde quidam, est, terminum earum, ct hoc aliquid
ut dicitur, vocatus Apuleius Doe- sif/nificantcs secundum eos, quibusdes-
monessicdefinit: Baemones, inquit, trucfis dcstruitur tolum, ut supcrficie
Dsemon ...
quid,secuii- animalia sunt corpora aerea, men-
,

supple qua corpus terminatur

^'"
leium? te rationalia, animo passibilia, destructa, et corpus scilicet destrui-
temporeasterna. Deinde cum dicit tur; numerus vidctur cssc talis, scilicet

quodsitsubstantia omnium rerum,

Alio vero modo quodcuinque fucril cau- nara dcstructo numero ni/iil esse di-
sa exislendi iiiexistens in Lalil)us; queeoum-
cunt, et tcrminarc omnia supple dicunt
que non dicunlur de sul)jeclo, iiL anima
animalis. ipsum numerum.
Notandum, quod secundum illos 71
70. Ponit secundum modum dicens, linea est pars superficiei, et m
super-^tPJ°[.'J,^,Jf^
Quod (|uo(l alio modo dicitur substantia ttesubstan
n-
ntnnsecv.m
ett
ficies corporis; dicebant enim ji- tia rerum.
substaniia-
le aliorum
(jiuecumquc fucvit caiisa esscndi incxis- neas componi ex punctis, et super-
diciiursub- lcns in lahous cjiuvcumquc non dc subjcclo ficies ex lineis, et corpus ex supei^-
^ejus. dicuntur, id est, in prsedictis sub- iiciebus, de qua opinione habetur
sLantiis primis quae non dicuntur prolixius 3. de Cc^elo, et Mundo,
de subjecto; et dicit, inexistens, ad text. c. 5. et inde; ex quo sequitur,
removendum causas extrinsecas, quod puncta essent substantia li-

unde subdit, quod anima supple est nese, et linea superliciei, et super-
causa essendi inexistens animali, ficies corporis. Iterum secundum
etenim dicitur esse substantia ani- hanc opinionem videtur numerus
mal. esse universaliter substantia om-
Notandum, quod ad istum mo- nium entium, quatenus remoto
dum substantise potest reduci ma- numero, secundum eos, nihil vc-
teria, quae est principium inexis- manet in i*ebus; (piia quod non est
tens primfe- substantice;possunt unum, nihil est, et similiter, qucT
etiam ad hunc mo(him reducise- non suut plura, nihil sunt. Nume-
cundae substantia^, quse de conceptu rus etiam dicitur terminare om-
formali et intrinseco sunt yjrimnn nia, hoc quod omnia per nume-
(\x

substantioe. Deinde cum dicit : rum mensurantur. Sed tamen istud

 ;

52 MB. V. METAPII.

iiiol ivimi (M)i'iiiii iiiilliini ost, ;

noii diios, dicons suhsfau/ln uno modo
('iiiiii -('(|iiil iir (jiKid illiid, sino (jnr) osL, secundnm qnnm dicliur suhjec-
i*('s cssf non poLcst, sit subsLnnlia him nlihnum, id osL. prima substan-
illins rci, scd pofosf, osso nliqna Lin, quro iLn snbjiciLur quod non
|)i'(>|)i'i(>(ns ('onso(|ii(Mis i'(*i snl)sLnn- (kIIkic de (illo j))ii'dl('(iltn\ cl quod esl /toc

(,iniii, scoiindiiin riiKMii modnni so ali(/uid c)is, qnnsi por se existens,

hnlxnif. proprinn pnssionos ad snl)- el sepcirahile fueril, id CSt, distinctum

I iiiiiii iiii-
jo(*(,n proprin. foccnhnni (d^ininisfi nl) omnibns nliis; tcde rero, id ost,

sjKHMnliLor (innnf.nin rn\ nnmornm, alio modo dicitur snbstantiai/?im'?-

non(lisLin.i>nontos inLornnnm, qnod oijusriue forma el specirs^ sicut ctinm
conY(M'Litnr onm onto, ot qnod ost dictnm fnit, in quo concludit sc-
principinm nnnuMM; nam bcnc to- cundnm, ot quartum modum; nam
rnm ost, qnod nnllnm ons potcst tam forma partis quam forma to-
osso non nnnm, qnod ost passio tins, dicitur forma et species, sicnt
ontis, licot sit non nnnm, qnod ost otiam dictum fuit in prnpcedentibus,
principinm nnmopi, qni cst do gc- distinguendo dc materia, prout op-
noro Qnnntitntis, dc qno loqucbnn- ponitur formnc partis vel formse
tnr poncntes Mnthematica cssc totius. Sed tcrtium modnm prne-
rcrnm snbstantias, dc qna opinio- tcrmittit pro eo, qn.od est secun-
ne fnit dictnm in primo hnjns. dnm opinioncm aliorum falsum.
Deinde cnm dicit :

Amplius quod quid eral esse cujus ralio SUMAIyE UNICtE

esl delinitio, el lia^c subslantia dicilur uiii-
uscujusque. CAPUT IX.

Forna dii- Ponit quartnm modum diccns, De eodem, diversO; et diflerenti.

(\uod amplius, id cst, alio modo, dici-
Item do simili et dissimili.
tnr snbstantia quod quid cral esse,
Item de oppositis, contrariis et
id cst, quidditas rei, cujus ratio est
diversis specie.
(le/biitio, id cst, quam significat dc-
finitio, et hwc dicitur substantia u)iius- SUiMMARIUM.
cujiiscjue. Ex quo quomodo patet
In lioc capite ns'xne ibi : Contraria dicun-
diiiert istc quartus modus a secun- tur, explicantur nomina, idem per se etper
do. Nam sccundus modus accipit acci(lens,cujusque oppo.situm,scilicet, divei^-
substantiam proforma partis; isLc sum seu differens. Item simile et dissimile.
vcro pro forma totius, qune est ipsa Ponit quatuor modos oppositionis, eorumque
suriicientiam, de quo cap. de oppositis. Vide
rei totalis quidditas, comprehon-
Doctorem qusest. 'M. et33.de Pra^dicamentis.
dens non tantum formam, sod
etiam mntcriam.Doindecnm dicit: Eadem vero dicuntur, haec quidem se- Te^t. no
cuiidum accidens, ut album et musicum i'a*'eiis
Accidil ilaque secundum duos modos idem, quia eidem accidunt; etiiomoetmu-
subslanliam dici subjeclum uUimum, (juod sinum, quiaalterum alleri accidit; etmusi-
non adliuc de alio (iicilur, oL qun lcum- cum aulem li<)ino, quia musicum homiiii
que hoc aliquid ens, et separabile fuerit accidit,utrique aulem hoc, et horum
lale vero uniuscujusque forma el species.
utrumque illi elenim, honiini musico, et
:

homo, et musicum idem dicilur, et his

Reducit omnes dictos modos nd lud.
il-
 SLMM.E iJNlG.E C.VP. IX. 53

"^'^-
Postquam Pliilosophus distinxit scilicet per se et per accidens. Pri-
noinina signiticantia subjectum lia- mo ergo distinguit idem per acci-
jus scientiae, nunc distinguit no- dens dictum. Secnndo idem per se
mina significantia partes subjecti. dictum. Secunda ibi Alia vero secun- :

Circa quod duo facit : quia primo dum se. Prima in dnas, quia primo
distingiiit nomina signiticantia ponit modos ejns.lem per acci-
partes unius. Secundo nomina si- dens. Secundo infert conclusionem
gnificantia parfces entis. Secunda qnamdam ex praedictis. Secunda
ibi : Polestas dicitur. Prima in duas. ibi : Quapropter.
Primo enim fncit quod dictumest. prima parte ponit quinque mo-
In idem per
Secundo distiniiuit noniina sia^nifi- dos eiusdem per accidens. Primns
•' i
f.cf:';i^"s
dicilur o.
cantia ordinem, scilicet prins et modns est, cnm accidens dicitnr "^o-'i-^-

posterius, quod consequitur ad idem accidenti, puta dicendo, qnod

unum; nam unum esse est princi- albnm et musicum sunt idem. Se-
pium esse, ut dictum fuit supra cnndus est cum accidens dicituresse
capit. de uno. Secunda ibi : Priom idem subjecto, puta musicum esse
et Prima in duas. Primo
posteriora. idem homini. Tertins modus est
enim distinguit nomina significan- conversivns secundi, cum subjec-
tia partes tuiius et sui oppositi, tnm dicitur idem accidenti pnta
quod est multa. Secundo distinguit liomo musico. Quartus modns
quaedam nominasignificantia quas- est, qnando accidens incomplexum
dam secundarias partes multitudi- idem dicitur esse complexo ex sub-
nis, quse reducuntur ad diversum jecto et accidente. nt si musicum
et ditferens. Secunda ibi : opposita dicaturesse idem hommi musico.
dicuntur. ()uintus modus est, cum terminus
Coiisidera Ad evidcntiam prima^ partis no- complexns dicitnr esse idem snb-
qnomodu 1.

taudum cst, quod ut dictum iuit m

o , •

.intpar- jecto simplici vel accidenti sim[)li-

3.
les uuius,
cum lamen
11«
quarto hujus, partcs
i

unius
•

sunt
i.

ci, quod liomo musi-

ut si dicatnr,
eoiutiones ^(^'^^^^ similc ct fcqualc ; partes autem cus est idem homini seorsnm, vtd
1^!^^^^!!!!'
supor uiu-
multitudinis sunt diversum, '
dissiinilc insi musico seorsum. Dicit ergo
talebeue.
^j^ inci^qualc. Ill loCO autcm istOCSt, (|Uod dicuntur /uvc rpiidem secundum
ut dicitur, vel dicuntur, qnia in eis accidens, ut album et musicum dicuntur
est nobis occulta mnlti[)licitas; idem, y[\\m eidem scilicet subjecto
secundum lioc ergo, ista pars divi- accidnnt, etistefuit modusprimus.
ditur in duas : quia ]U'imo distin- Pro tanto ista est vera albnni est :

guit hoc nomen idcm. et suum op- musicnm, qnia nirumque accidit ah'-
positum. Secundo hoc nomen, simile cuA icvtio, in quo sunt nnnm; et

et suum oppositnm. Secnndn il>i : ii^erum /tomo ct musicum, id (*st, qnod

Similia outcm Prima in
dicuntur. musicum p oedicatur, et dicitur
duas : quia primo distingnit ipsnm esseidem homini peraccidens, (piia

idem. Secundo ejus oppositum, sci- alterum scilicet musicum accidit altc-

iicet diversum. Secur.da ilu Divcr- : ri, scilicet liomini; et iste fuit se-

sa vero. Prima in duas, secundum cundns modns, ubi pra?dicatum

quod idem potest dupliciter accipi, accidit subjiHdo. Iterum musicum el
 ;

51 IJH. V. MF/rAPH

Aomo, i(l ost, qiiod liomo piTrMlica- sit idom mnsico, cnjus cansamsub- Diirerunt
, ,
'
,
. idem per
tnr, et dicitui* ossc idcMU mnsico, dit :nam untt^ersalia secundum se exis- se, ei iden»

ct istc liini; accidentia autem non secundum se,

mmo-
(juid inusinon nccidil lnnnint : fXeuI

t(M'tins niodns, nl)i sn1)Joctniii id cst, qnod in propositione nni- ^""J^^j;;

1'nit
vorsali in (jua prsedicatnm dicitnr
accidit praMlicato. Itcrnni nf)i'/tn',

id ost, tcrmino complcxo ex snb- de snbjecto nniversaliter, prsedica-

jocto ot accidcnto dicitnr esse idem tnm convenit ipsi nniversali secnn-
/inr, id ost, accidens qnod de illo duni non ratione singnla-
se, ct

termino prrcdicatnr, ot illc fnit rinm; non sic antem est nbi prapdi-
(piai^tns modns, puta diecndo, ho- catnm est idem secundnm accidcns
mo musicus est mnsicns. Iterum subjecto, prsedicatum
qnia tale

/intnn ninonfpie, idcst, tcrminnscom- non inest secnndnm se ipsi univer

i)lcxns ntroqno dicitnr cssc
ox sali, sed rationc singnlarinm, de

idom ////, id est, termino incomple- quibns illnd praedicatum praedica-

xo; ct istcfnit qnintus modns, pnta t'ir simpliciter, ideo subdit : sed in

diccndo liomo cst homo mnsicns. singularibus simpliciter dicuntur, idem

Potest antcm accipi cx parte snh- eiim videlur esse, scilicct subjecto,

jecti, nt dictnm est, terminns in- Socrates et Socrates 7misicus, nam Socra-
complcxns signiticans snbjccUim i\s non est in multis, quia scilicct non
vcl accidcns. Ideo snbdit, qnod - /i' cst nniversale, propter quod non dici-
mini scilicet seorsnm, et niusico, scor- tur omnis Socrates, quemadmodum om-
sum dicitur esse idem /lomo, et musicum, nis /lomo, et haec cst ratio, quia prse-
simnl ei /tis, scilicct homini mnsi- dicatum idem per accidens non
co, illudputa homo, vcl mnsicns, prsedicatnr nnivcrsaliter de ter-
quando accipituro convorso secun- mino singulari, quia singutare non
(bim (|uartum modum. Doindo cum est universale, licet praedicetnr
dieit : simpliciter dc eo ; quia talia acci-
Quapropter et oiiinia luec universaliter dentia primo insunt singulari, et

I non dicunUir; non enim est verutn dice-

re quod omnis homo idein, el musicuni,
ex consequenti dicuntur inesseuni-
versali, idco enim homo est albus,
nam universalia secundum se exislunt
accidentia vero non secundum se, sed in quia Socratcs cst albus. Concludit
singularibus simpliciter dicunlur idem ;
ergo, quod hwc eadem sic dicuntur.
enim videtur esse Socrates e[ Socrates
musi^us, nam Socrates non in multis ; Doindo cum dicit :

propter quod non omnisSocrates esse mu-

sicus neque S-^crates dicilur, quemadmo- secundum se, quemadmodum idemper
Alin vero
dum omnis homo.et hiec quidem sicdicun- et unum elenini quorum materia una, &edicitur5.
;

lur eadem, aut spe^ie, aut numero, eadem dicuntur, i"<^'^i*-

et quorum subslanlia una.
74. Infert ex dictis qnamdam conclu-
sionem, dicens quapropter ontnia /iwc, modos ejusdem per
Distinguit 75.

in omnibns modis praedicandi, in se. Circa quod duo facit. Primo

qnibus scilicet praedicatur idem cnim facit quoddictnm est. Secnn-
per accidens, non dicunlur universafi- do infcrt conclusionem quamdam
ter : non enim est t)erum (//cere scilicet ox praedictis ibi Quare paiam. Dicit:

necessario, quod omnis /lomo est idem, ergo, qnod alia vero snpple dicnn-
et musicutn. id ost, qnod omnis honio tur eadem secundum se^ quemadmodum
 : ;

SUMNLE l NIC^ CAP. IX. 55

cl unam, quod eisdem modis,

id est, Distinguit oppositum unius quod Diversum
qiiibus dicitur unum per se, dicitur est divcrsum. Circa quod duo facit :
^^tieset'''"

et eidem per se elenim eadem dicun-

: quia primo distinguit ipsum diver- ''^^'"-

lur quorum materia est una, aul specie, suni. Secundo ipsum differens, quod

aut mimero, et in iioc tanguntur duo est quasi idem cum diverso ibi :

modi ejusdem per se correspon- Di/ferentia vero. Dicit ergo, quod di-
dentes secundo et tertio modis vcrsa dicuntur uno modo, quorum spe-

unius, dicuntur etiam eadem quo- cics svnt plures, puta homo et asinus
rum substantia est una, et in lioc tan- alio modo quorum m iteria cst alia, et
guntur tres modi ejusdem per se, potest accipi materia pro subjecto
co)'respondentes primo, et quarto vel genere, et sic possunt sumi duo
et quinto modis unius; nam sub- modi diversitatis juxta alietatem
stantia una potest dici, vel ratione materi?p. Alio modo dicuntur di-
continuitatis, quoad primum mo- versa, quorum ratio substantice, id est,
dum; vel ratione unitatis in defini- definitio substantialis est alia, et
tione et ratione, quoad quartum et subdit, quod omnino diversum opponi-
quintum modum. Deinde cum dicit tur eiclem, ideo tot modis potest ac-

cipi, quot modis ipsum idem quia ;

Quare palam quia

idenlitas unitas qua> quot modis dicitur unum opposito-
dain plurium essendi, aut quando ulitur
uno, ut pluribus, veluti quando dixerit rum, tot modis et reliquumcorres-
ipsum ipsi idem, nam ut duobus ulilur pondenter. Deinde cum dicit :

eodem.
Differentia vero dicuntur qua^cumque '^e.

Intert ex dictis conclusionem diversa sunt idem aliquid entia, et non so-
lum numero, sed specie, aut genere, aut
quamdam, dicens pcdam esse : quia
proportione.
identitas est qucedam unitas, aut plurium
quando Distinguit ipsum differens. Circa Diiierc-ns
essendi, id est, illa quse di-
cuntur idem, sunt plura secundum quod tria facit. Primo enim ponit dapiiA>r

esse, et tamen dicuntur idem in-

unum modum. Secundo alium. Ter- lu^do^d.uu-
^^"^^^-
tio ostendit qu;p proprie sunt difi*e-
quantum in aliquo conveniunt, aut
rentia. Secunda ibi Amplius. Tor-
^deinq. Q^^i^ sunt unum secundum esse, et
:

tia ibi : fit contraria. Dicit ergo quod

rerehtiJ^-"
^amen intellectus unus utitur uno,
differcntia dicuntur qucecumque dicuntu)
e.
tanquam duobus veluti quando : dixc-
diversa idem cdiquid entia, id est, in
rat ipsum idem nam codem utitur ut
ipsi,

duobus, puta dicendo idem sibiidem.

aliquo uno convenientia, sive illnd
sit unu)n numero, ut Socrates scri-
Exhocsumitur argumentum, quod
identitas numeralisnon sit relatio
bens Socrate non scriben-
difi^ert a

te; tamen sunt idem in Socrate

realis, nam relatio realis requirit
duo extrema distincta realiter, sive illud sit idem /// spccic, ut So-
crates et Plato, qui conveniunt in
idem autem a seipso non distin-
liomine; sive illud uniim f/cncrc,
sit
guitur realiter. Deinde cum dicit :

ut homo et asinus convenientes in

Diversa vero dicunlur quorum, aut spe- animali ; sive illud sit unum propor-
cies plures, aul materia, aul ratio substan-
tion'2, sicut tranquillitas maris et
[\dd. Et opposite omnino eidem dicitur di-

versum. serenitas aeris, quoe difterunt, et

 50 IJli. V. METAPll

t.iiiHMi (•onuiiunicaiit s(m;iii)<1iiiu diversa idcm aliquid entia, ut dic-

(iii;iiii(l.i 111 i^roporl iouciu iu Imjc tiiin cst. Dcinde cum dicit :

(liiod cst essc ()iii<'tuiu. Dciiidc

Similia dirunlur qua'cumque idem pas-
cuiu (licit :
sa, el plura idem passa, auL diversa, et
quorum qualitas una.
Amplius quoruiii (liversum crenus.
Ilic distinguit hoc nomen simile. 77,

Tonit sccuiiduni nioduni diccns, Circa quod tria facit. Primo enim
quod Ampliiis,'u\ (^st,aliomodo dicun- ponit modos similis. Secundo os-
tendit, qnse debeant dici maxime
tnr (lincrcntin (inonnn (jcnus esl diver-
sum, et idc^o non sunt ali^iuid idein similia. Tertio innuit distinctio-

entia in ali^iuo uno speeie velgene- nem oppositi quod est dissimilc. Se-

re, etc. sed ibrte in aliquo trans-

cunda ibi : Et sccundum qucecumquc.

cendente,ut snbstantia et quantitas Tertia ibi : Opposita vero. Innuit au- simiiia

in ente. Deinde cum dicit :

tem tres modos similisdicens, quod p^ucUer.'

similia dicunturuno modo, quce sunt

Et contraria el quiccumque Iiabenl in omnino idcm passa, puta duo patien-
subslanlia diversitateni.
tes febrem similes dicuntur alio ;

Ostendit quse proprie snnt difFe- modo dicuntur similia aliqua plura
rentia, dicens qnod conlraria et qucv- quce sunt passa idem, aut diversa, sicut
cumque hahenl in suhstantia divcrsitatem, duo homincs dicuntur similes non
supple sunt proprie differentia, si- soluni si patiantur idem, puta am-
cut duse species sub g(?nere; qua^ botertianam,sedetiam si patiantui'
duabus contrariis differentiis et diversa, puta unus febrem, alius
substantialibus difFerunt, et conve- vcrberationem alio modo dicun-
;

niunt in genere; posset tamen tota tur similia, cpiorum est qucditas una,
ista littera praecedens exponi sic, puta duo equi albi, et iste est pro-
quod totum sit unus modus, et pi-ius modus ad quem reducuntur
exemplificat de diversis, quomodo etiam praedicti, pro quanto istse
sint differentia, et aliquid idem en- passiones possunt dici qu?edam
tia. qualitates, unum enim in qualitate
DirtVrentia
Notandum, qnod sicut potest elici facit simile. Deinde cum dicit :

et (liyersi- (.^^
tas dilie-
littcra, divcrsR propric
^ i
dicun-
Et secundum qusecumque alterari con-
runt. et tur qufe ut sic non respiciunt
^
ali-
tin^^it contrarioruni liorum quod plura ha-
conve-
munt. quam convenientiam , sed solum bet, aut niagis propria, Iiuic est siinile ;

opposita vero similibus dissimilia.

dicuntur diversa, ut non conve-
niunt; et ex lioc sequitur, quod illa Ostenditquce debentdici maxime
quse in nuUo simpliciter conve- similia, dicens quod secundum quce-
niunt, sunt proprie diversa, et di- cumque contrarioruia contingit alterari,
cuntui- primo diversa, ut sunt uIli- id est, ciim sint multae contrarie-Quisdic:
m.T differentia^ secundum quod
, tates, in quibus fit alteratio : horum miVi^sf

fuit ostensnm quarto hujus; sed quod plura hahet, aut macjis propria, est
differentia, non tantum respiciunt haic simile, id est, ille qui alteri
diversitatem, sed etiam convenien- similis secundum plures contra-
tiam in aliquo uno, et ideo dicuntur rietates, aut secundum magis pro-
 .

SUMNLE UNlCyE CAP. IX. 57

prias, est maxime illi similis. tantes; vero utrumque non est
si

Exemplum primi, iit dvio liomines ali([nid positivum, sed alterum ne-
qiiorum uterqiie sapiens, uterque gativum, vel est negatio simplici-
liberalis, etc. Exemplum secundi, ter, sicsunt contradictoria; vel est
aqua est magis similis aeri quam negatio in subjecto apto nato et
ignis, pro quanto assimilatur si])i determinato, et sic sunt opposita
in humiditate qu?e est principa- privatione. Deinde cum dicit :

lior, et magis propria qualitas ae-

Et ex quibus, et ad quje ultinia, ut ge-
ris quam qua sibi assi-
caliditas, in
neraliones, et corruptiones, cL quiecum-
milatur ignis. Ultimo innuit dis- que vero non conlintrunL simul adesse am-
tinctionem dissimilis dicens, qnod borum suscei)libili, lia^c opponi dicunlur
aut ipsa, aut ex quibus sunt. Nam paUi-
dissimilia dicuntur opposifff similibus, et dum et album suuul eidem non insunl,
ideo juxta modos similis possunt propler quod ex quibus sunt, opponunlur
liis.
accipi per oppositum modi dissimi-
lis. Tunc sequitur illa pars : Ponit duo docuu^.enta ad cognos- Documenta
1
, •iT-i- notanda
cendum aliqua esse opposita. Pri- ad coirnos-
Opposila dicunlur conlraria, conlradic- cendiim
tio, et ad aliquid, elprivatio, elhabilus.
mum m X
comparatione X•

ad motum, opposita.
1

ut si aliqua duo sic se habent, ut

"^s.
Ubi distinguit qucTdam nomina alter-nm sit terminus a quo motus
\^JJion^s^4!'^igniticantia quasdam secundarias et mutationis, et alterum sit ter-
partes multitudinis, qUcT reducun- minus ad quem, illa erunt opposi-
tur ad differens et diversum. Circa ta. nam omnis motus est ab oppo-
quod duo facit quia primo distin-
: sito in oppositum; ideo dicit, quod
guit molos oppositionis. Secundo iUa cx quibus, ut a terminis a qui-
dat documenta ad cognoscendum, l)us, e.t ad quiv ultima, ut ad terminos

aliqua esse opposita. Secunda ibi :

ad quos, ut Qcncrationcs et corruptioncs

Ef cx rjuibus. Distinguit ergo qua- supple sunt opposita. Secundum

tuor modos sive specics oppositio- documentum est in comparatione
nis, dicens quod opposita dicnniur ad subjectum, nam illa qune simul
contradictiones, id est, contradicto- non possunt inesse eidem subjecfo,
ria, ct contraria et ad aliquid, id est, opponuntur, vel ipsa, vel ea ex qui-
relativa, et privatio, cl habitns. Inis su.nt; ideo dicit quod qua^cuinquc

Notandum, quod sufflcientia ista simul non continr/it adcsse susceptibili

quatuor specierum oppositionis amborum hrec opposita dicuntnr, aut ipsa,

s.ifncientiaPot.^st sic habcri, quia opposi^a, ut sunt extrema, puta album (^t

™i'poS- ^^^^ ponunt se, vel excludunt se. nigrum; aut cx quibus sunt, supple
'*^^'
Si primo modo, sic sunt relativa, media contrariorum, quae non etsi

quae ratione mutuoe dependentioe sint proprie opposita, sunt tamen

simul sunt, et non sunt si secun- : opposita ista ex quibus sunt, scili-
i extrema; num album
do modo, vcl utrumque extremum cet paltiduui et

ponit aliquid, vel nihil; si utrum- si)nul eidcm non insunt proptcr quod
que ponit aliquid, sic sunt contra- extrema scilicet, ex quibus sunt, sci

ria, qucCsub eodem genere dic^uit licet media, opponuntur his, scilicet
duasnaturaspositivas maxime dis- uKMliis: nam sic i^x incompossibili-
 58 LIH. V METAPIl

tatc extroiiioniiii ai*^Miitiir ipsa di/ferentium secunduni rjenus, id est, Primo coi

incdia cssc opposita cxtrcmis. licet dilferant genere, nt si dicere- cuntur dl

p^'^^^^^"'
Non oiimia Xotandiiiii, (iiiod si^'nantci' dicit tur, quod albedo, et scientia sunt
''him.rnn^ ^i'PO^ita illa, (jua) non possunt in- contraria, ncc possunt essc in eo-
''jecto'sun't"
^'^^^' siniiil cidcni susccpti])ili ani- dcm subjecto; iste cnim modus cst
oppoMta.
quia aliquando non opjjo-
])()i'nin^ iinproprius, nam
contraria pro-
sita possunt siinul cssc in codcin prie acceptaoportet csse in codem
subjccto, pro quanto illud subjcc- gcncre. Sccundum modum subjun-
tum non cst susccptibilc amborum, git diccns, quod supple contraria
ut albedo ct soicntin, qua^ Imbct dicuntur, cime plurimum differunt eo
subjeota distincta; ct idco cx ista rum cptce sunt in eodem genere^ el quoo
inL^oinpossibilitatc non arguitur, plurimum differunt eo quod in eodem
quod ipsa sint opposita, quia ista susceptibili, scilicct habent essc; et

in(;onipossibilitasnon cstex eorum quce plurimum differunt eorum cjuce sunt

oppositione, sed ex carentia sub- sub eaclem potestate, id est, scientia
j(^cti susceptibilis amborum. Dein- quae dicitur potentia rationalis, 9.
dc cum dicit :
hujus text. com. 3. et 10. et inde,
una cnim scientia est contrario-
SUMMARIUM.
rum subdit etiam quamdam ra-
;

Gontrarioruiii cluo mocli exponuiitur, et

tionem generalem contrariorum
modi contrarietatisproprie dictie, ad cfuamtria 1 1 ,.^•
. D. Thom
re([uirantur, scilicet in eodem genere circa,
quod contraria sunt. quorum aiyfc- hic sic ex-

maxima, aut P^"'''

deni objectum, a cjuo sa mutuo expellant rentia est simpliciter, aut
et ab eadvim scientia considerari. Ponit cfua- secundiim genus, aut speciem, quod CX-
tuor modo^ specificce diversitatis. ponitur sic quidem,
: simpliciter
Contraria dicunlur quajcumque non pos- ut in motu locali duo puncta ter-
sunt simul adesse eidem differeiiLium se- minantia motum cijeli, puta punc-
cuadum genus ; et quae plurlmum diffe-
runteorum, quoesunt in eodem o-enere et
tus Orientis, et punctus Occiden-
;

quse plurimum differunt eoru n qme in eo- tis secundum genus vero, id est,
;

dem susceptibili; et qua^plarimumdifferunL

eorum.que suut sub eadem potestate et ;
in eodem genere, id est, duse spe-
quorum differentin inaxima, aut secundum cies per duas differentias divisi-
genus, auL simpliciter, auL secundum spe- vas generis constitutse; secundum
ciem.
speciem autem, ut duo individua
^*^'
Distinguit modos contrarietatis. per duas accidentales et contra-
Circa quod tria facit. Primo rias differentias diversa. Aliter
distinguit modos contrarietatis exponitur magis ad mentem
et
in primo contrariis. Secundo Philosophi, videtur quod differen-
in secundo contrariis. Tertio tia maxima secundum speciem in-
removet dubium. Secunda ibi : telligatur in duabus speciebus sive
Coiitrana
dupiicia. Alia vero. Tertia ibi Quoniam autem : differentiis contrariis, scd secun-
ens. Ponit autem duos modos con- dum genus duobus generibws
in
trarietatis : unum improprium, subalternis, simplicitcr autem in
alium magis proprium, dicens duobus generalissimis, et in qui-
quod contraria clicuntur uno modo, buscumque quomodocumque ma-
(puecumque non possunt adesse eiclem xime distantibus.
 .

SUMM^ UiNIC.E CAP. IX. 59

Deratione Isotanclum, qiiotl Gx clescriptione lefactibile et frigefactibile. Exem-

contrario- . . ,
i.
rumsunt secundi niodi accipiendi conferaria, plum secundi calefaciens et frige-
*"^'
qui est proprius modus, colligitur faciens actu, calefactum et infrigi-
qnod tria sunt dc ratione contra- datum actu : aut abjectiones, aut ac-
riorum, scilicet esse in eodem ceptiones, aut habitiis, aut privationes
genere, et habere idem subjectum, esse talium, in quo tangit quod ge-
et comprehendi sub ejusdem scien- nerationescontrariorum,et habitus
tiae consideratione ; dicitautem et privationes contrariorum, quse
contraria differre plurimum, ut sunt termini generationis et cor-
excludat genera contrariorum, qui- ruptionis; omniaista dicanturcon-
bus etsi conveniant tres dictse con- traria, quia per comparationem
ditiones, non tamen distant plu- ad ipsa primo contraria, ut non
rimum, et ideo non sunt vere tantum album et nigrum dicantur
contraria sanum ergo et segrum
; contr ria, sed etiam generatio albi
sunt vere contraria, quia cadunt et generatio nigri, et similitercor-
sub eodem genere, et habent fieri ruptio, et iterum privatio nigri,
circa idem subjectum, scilicet ani- et privatio albi, etc. omnia enim
malis, et pertinent ad eamdem prsedicta dicuntur contraria se-
scientiam, scilicet medicinam, cundum aliquam habitudinem is-
plurimum etiam distant Deinde tam, vel iUam ad primo contraria.
cum dicit : Deinde cum dicit :

Alia vero conlraria dicuiilur IhTc qui- ; Quoniam autem ens et unum multipli-
dem in talia Iiabere, alia in lalium sus- citer dicunlur, sequi est necesse, et alia
ceptibilia esse alia in acliva, alia in pas-
; quaecumque secundum Iisec dicunlur ;

siva esse tnlium, aut agentia, aut palien- quare idem et diversum et contrarium ut
lia, aut abjectiones, aul acceptiones, aut sic diversum secundum unamquamque
habitus, ciiit privationes esse talium. Cateo^oriam.

81. Distinguit modos contrarietatis Removet quoddam dubium : qu£e-

Secundo •
i i.
• •
t i

contraria n^ secuudo contrariis, dicens quod reret enim forte aliquis, quare
a//rt vero dicuntur contraria, hwc <juidem
8. niodis! praedicta, scilicet idem et diver-
in Jiahere talia, scilicet vere contra- sum, etc. dicuntur multis modis,
ria supradicta, scilicet aqua et ad quod respondet dicens, quod
terra dicuntur contraria, quia al- quonicnn ens et nniim multipJiciter dicun-
tera est humida, et altera est sic- tur, vel intelliguntur, ideo necesse
ca ;dicuntur esse contraria,
alia est seqni quod alia qucecumque sccundum
pro eo quod sunt suscepiiva taliuni, h(pc dicuntur, etiam multipliciter,
scilicetcontrariorum primorum, scilicet idem et diversum, etc. ideo
sicut sanativum et ^egrotativum, subdit, quare idem et diversum, et con-
quorum unum est susceptibile in trarium ut est quoddam diversum, sup-
potentia sanitatis, altenimapgritu- ple dicuntur multipliciter, ut sic
dinis ; alia sunt contraria in esse diversum dividatur secundum unam-
activa, alia in esse passiva taliiim, et quamquc Categoriam, id est, in uno-
hoc in potentia, aut esse agentia, aut quoque Praedicamento.Deinde cum
paiientia in actu. Exemplum primi, dicit :

calofactivum ot fricrefactivum, ca-

 00 Llli. V. MKTAPll.

Kiis o\ II-
DivfTsa vero spocie (liriiulur fju^rcujiii- (jii.c j)rin(;ij)alitci' (liciintur. (^iiar-
niKii
II mulu-
mul li- j-jj^j^. cjusdoin .i,foi!oris oxislonLia, ikju suh
tiis niodns cst qiinndo sunt dUcC
el Tianim
in invic('m suiiL*, ol (|ua'<'U!iique in eodein
l^assioiies. i^encTG exisleiilia hal)enl, el,
(litTci-enl.iain sj)ccics s[)ccialissinirc, ut liomo ct
qua'cuniqn(5 liaboiiL conlrarioLalom. VA (Mjuus, qurri distin^uuntur propriis
roiilraria divcrsa suiiL sj)Ocio ab invicoin,
auL oinnia, auL di.da jniinuni, eL quo- diUcrcntiis ct dcfinitionibus ;
i(.lco

nimcuin(jii'iii liiiali uMMiorisspecie raLionos di^^it^ (jiiod divcrsa spccie dicuntur,

diversa', uL liomo oL oquus individua go- .

rj,forumcumquc sunt divcrsfc ralioncs in

nere ol raLiones corum divorsa'. Et qua-
cumquoin oadem suhsLanLia onlia differen- fniali, id Cst, in spccialissima spccie
tiain
I..U11h.ihonl
u j^ii^. endoin
u voro spocie his oppo-
1 r
. ^ ,

oeneris, ut homo et cquus

;
, 1

n '
quce
i
sunt in-
sile dicLa. /

dividua fjencrc, ct coruni rationcs sunl

j2. Distinguit niodos specificj» di- divcrsfc, \0Qf\i autcm species spc-

^^enoX vcrsitatis, (juonim jirimus cst, cialissimas individua, quatenus

.inTntupil qnando aliqua sunt in eodcm gc- sunt indivisibilcs in ulteriorcs
"'''-''
nciv, non tamcn sunt subalteima ;
species, umle ct vocantur qnando-
'\i\QO(\\Q,'\i, ([\\o(\divcrsasiiccicdicuntur que specics atomrc, id cst, indivi-
fimecumquc existentia ejusdcm f/cncris sibiles. Quintus modus cst, quando

non sunt sub invicem, Gw^uswiOiW snr^t aliqua accidcntia sunt in codem
liomo ct nsinus snb nnimnli vcl ;
subjecto simMJ, modo quo dicetur
ctinm sci(mtia ct dulccdo sub qua- in quacstione; idco dicit, quod di-

litatc, licet non dividantur ab in- versa spccic dicnntur qnwcumf/uc

viccm (;ontrariis diffcrcntiis, ycI cxistcntia in eadnn substantia diffcrcn-
oj)j)Ositis. Sccundus modus est, ii^^^^^ habcnt; subdit autcm quod cfi-

(jnaudo aliijua sunt in codcm gc- flcm specic dicunfur opjwsitc his, k\ es\,
nciv, cL dividnntur cont]%n inviccm pcr oppositum ad dicta, quia quot
contrariasivc
differcntiis, sivc sint modis dicitur unum oppositum, tot
non; idcodicit, quod divcrsa specic modis dicitur ct reliquum.
dicuntur, qH(rcu)nquc in codem f/cnerc
cxistcnlia diffcrentiam hfdjcnt,
pnta ra-
tionalc ct irrationale, bipcs ct qua-
SUMM.E UNIC.^':

drupcs. Tcrtius mo(bis cst, quando

CAPUT X.
aliqualiabcntcontrarictatcminsub-
jecto, ut ea qua^ diviibiutur dit- Dc ])riori ct postcrioii
fcrcmtiis contrariis, sive ipsa sint
contraria, ut all)um et nigrum, qufe SUMMARIUM.
dividuntur pcr congrcgativum et Explical in hoc capite varios modosprioris
disgivgntivum sivc non sint con-
; ct po?teriori.s, secundiim locum, tempus.
traria, Ut liomo Ct cqnns, qUcT di- motam, quantitatom discretam, co.^^nitio-
vidnntnr pcr rationale ct ir-ra- nem, et reriim substantiam seu quidditatem,
reducens reli(iuo> modos ad hunc uUimum,
tionalc; idco dicitnr, quod ctiam
de (iiio vide ipsum cap. lie x>riori, et Docto-
dicuntur divcrsa spccic qufecumquc
rem,([. \'). de !'raNlicam. et hic q. 8.
in substantia hfd)ent contrfirietatcm^ mo-
species do pra?dicto. Et subdit (juod Priora oi. posteriora dicuntur qusedam
contrfi- Te.vt. c

m.i indivi- ria sunt divcrsa snecic quidein, lan^juani exisLente ahquo primo ^^-
fib invicem, aut
tlua nomi- .
oL j)rincipio iii unoquoquc geneie. qu )d
paiur. omnia^ aut dicla principium, id cst. proj)inqnius quidoni j)rincipio alicui de-
 SUMM.E UMC.E CAP. X. 61

terminalo, aiU simpliciter, aul nalura, aul indmum dicetur ali<iuod pi-ius. ut
ad aliquid, aul ubi, aul ab aliquilius.
illud (|Uod estpropinquius primo,
8;}. Postqiiam Philosophiis distinxit est prius: similiter intelligendum
nomina siiiiiiticantia paites innus, est de posteriori per oppositum,
nunc distingnit nomina siiinitican- utillul dicatnr posterdus quod est
tia ordincm, scilicet i»rius et pos- remotius a prdmo. Deinde cum di-
teriiis,qnod conseqnitur ad iintDn. cit :

ut pra^dictum est. Circa quod duo

lacit.Primo enim pra^mittit quam- rt hoc quidem secundum locum ine-
xisLendo propinquius, aut nalura alicuijo- *

dam communem rationem ipsius co delerniinato, ut medio, aut uilimo, aut

prioris et posterioris. Secundo sicut evenU ({uod vero remotius posle-
rius.
juxta illam rationem distinguit
diversos modos. Secunda ibi ff : Distinguit
"
modos prioris iuxta
'^
. Orclo prio-
Priusquui? dafam rationem. Circa quod duo
y^^p^ /yj//f/e»i secunclu))} lociim. Dicit er- ris. ei j.os-

go quod priora ct po.sleriora dicuntiir i'<-!ciL. Primo ponit modorum prio- miturN^i-iT
^^^"''''
qufcdam quideni tftnqudm existente ati- lis distinctionem. Secundo eorum
quo primo, et principio iti unoquoque reductionem ad unnni principalem
fjoiere, et tunc supple illud dicitur modum. Secunda il)i Modo itfique :

prius, quod est propinfiuius illi prinri- quiedain. I^rinin in tres secundum
pio determinato ; sic quod talis ordo quod urdo prioris et posterioris
principii, et illius quod est pro- potest sumi tripliciter. Primo pe-
pinquum principio, aut est supple nes reruni quantitatem. Secundo
tale principium primum simpliciter penes rerum cognoscibilitatem.Ter-
in natura, puta pater est principium tiopenes reruni substantiam et en-
filii, fiut fid com-
aliquid, id est, in titatem sive quidditatem. Secunda
paratione ad aliquid quod non est ilu : Alio vcro mtjdo. Tertia ilu : Atia
primum simpliciter, et secumhim verosecundum naturfim. Prima induas
naturam; sed potest esse poste- secundum quod quantitas est du-
rius naturaliter, puta quod est ph-?x, continua scilicet et discreta.
principium quantum ad cognitio- Prinio ergo distinguit istos modos Modi prio-

nem, quomodo principiata sunt penes t|nnntitatem continuam. Se- buTLunnp-

prius nota et notiora quoad nos, (jundo penes quantitatem discre- ^'^*j^f'"^t

non secundum naturam; vel potest tani. Secunda it)i .1//V/ sccundum or- :

esse sic principium quoad perfec- dinem. Prima

secundum tresin tres
tionem et dignitatem, vel aliquo modos, quorum primus accipitur
quovis modo; aut potestesse prius secundum locum. Secundus penes
et principium secundurn ufji, aut nti- tempus. Tertius ])enes motum. Se-
quibus aliis modis. cunda ihi : Afia secunduiri tempus.
inquocon- Notandum est, rationem prioris Tertia ibi : Atia secund>nn mntum.
bisiitratio
prjoris ? m
•
i • i

hoc consistcre, quia, uc supra,

•
.

Continuatur ergo sic, dictum est

in quocumque genere est aliquod quod priusestquodest propinquius
primum in illo genere, vel simpli- primo, ul hoc quideuf ine.ristcwto pro~
citer, vel ad aliquid, etc. ut dictuni pinqiiius secundum tocum, aliquem de-

est; et in comparatione ad illud terminatum, sive iUe locus sit de-

 . ;;

62 Lin. V. METAPIl

trrminntus csse prius secundiiin iliiiu lempus licet dilierenier : lavc qui- P'^<'"'t

Ai. s.ve
co qitod sunt rcmoliora a prresenti propinq
natui-am, sivo ad |)lacitum; idco
•"''''"• (Irni
' * !••»
iM nu
r«ii

est, iu pra^teri- pr^ter

subdit, ^ntt essc supple propinquius niinc, iif iii farfis, i<l

T- • •
I i.
et qu
alicni loco dftcnniudln nafura, id est, a tis, priora namfpie sunt Troica, \(\ est, nunc p

nntupa, nt mrdio, id cst, centro ;

<int hella Trojana Medis, id est, (juam
ultimo, id (^st circumferentia); ^ntt ])c\\i\ Medorum, atque Persarum
supple determinato sicut cvenit. id ratio hujus est, quia bella scilicet

est, secundiini placitum : 7?/of/ m'o Ti^oica sunt remotiora a pnesenli nunc ;

(^st remotius, scilicet a tali loco de- alia vero dicuntur priora, quiasunt
terminato, cst posterius, secundum propinrpiiora et magis aftinia prae-

locum. senti nunc, uf in futuris, prius enim esl

Principium Notandum, quod locus centriet \emea nonima sunt festorum

Pythiis;

circumferentiae sunt loca determi- futurorum, ut si dicatur tempore

'dupie/.'^

nata anatura, ut quoddam princi- Paschali, quod prius est festum

pium motu locali, ut gravia mo-
in Ascensionis, quam festum Pente-
venturad medium, et levia a medio costes, quia propinquius pr^esenti
Qucdest ad ultimum; si ergo centrum ac- nunc; unde in tali ordine nsi snnf,

qumspl-imocipiatur pro primo principio in scilicet homines ipso nunc prsesenti,

pi-iur tali ordine, propinquius

quod erit ut principio, etprimo. Alia littera, ubi

terrae erit prius, et remotius erit nos habemus nomina dictorum fes-
posterius, puta aqua prior aere, et torum, liabet sic prius enim Me- :

aer prior igne si vero circumfe-;

nelaus Pyrrho, sed est, ut dicitur,
rentia cieli accipiatur pro princi- littera corrupta, quatenus tempo-

pio, in tali ordine e converso ali- ;

re AiTstotelis, {Sic dicit D. Thomas)
quando vero istud primum princi- uterque illorum erat pr?eteritus
pium est determinatum secundum in pra3teritis autem non est prius
placitum non a natura, secundum quod propinquius praesenti
est

quod in nli<[U0 loco vel magnitudi- nunc, sed quod est remotius, ut
ne possunt homines signiticare, ut dictum est. Sed posset littera sal-
placet aliquam partem esse pri- vari, si ^lenelaus et Pvrrhus acci-
mam quam volunt, et tunc quod perentur pro duobus hominibus
eritpropinquius illi erit prius, et futuris, quorum unus propinquior
quod remotiuserit posterius. Dein- esset prcesentinunc, quamalius; in
de cum dicit : tali ergo ordine utimur ipso prop-
senti nunc, utprincipio in tempo-
Alia secuiidum tempus; hoc quidem re respectu cujus dicatur aliquid
enim eo quod remolioranunc, uL in factis;
priora namque Troica Medis quia remotio- prius vel posterius, secundum pro-
ra nunc: lioc auLem eo quod propinquius pinquitatem vel remotionem et ;

nunc, utinfuturis, priores enim pnelerea

ludi Jovis, ludis Apollinis esse dicunlur: hoc habuit dicere Aristoteles po-
quia propinquius nunc et ipso nunc, ut in nens tempus aeternum, quo posito
principio etprimo usi sunt.
non potest dari aliquod primum in
85. Ponit secundum modum accep- tempore, nisi aliquod nunc inter
rriora se- ,
, . . . ,

cnmium tum peucs orduiem temporis, di- pr<Tteritum et futurum, cum ex

cmTtSrdu- cens quoda/w dicuntur priora secun- hypothesi tempus sit infinitum ex
 .:

SUMM/E UXIC^ CAP. X. 63

utraque parte. Deinde cum dicit : Distinguit modos priores peres

quantitatem discretam; et estunus
Allasecunduni molum; propinquius e-
nim primo movenliest prius, ut puer viro, modus, dicens quod alia supple di-
principium autem et hoc quoddam simpli- cuntur ^viorsi secundum orclinem, qui
citer. Alia secundum potestalem; exceden-
scilicet invenitur quibusdam rebus
te enim potestate el quod potentius, est
prius; tale vero est cujus secundum pra.'- non continuatis, sed quadam dis-
voluntatem sequi est necesse alterum et
creta ordinatione ordinatis hcecau-
posterius, adeo ut non movente illo non ;

moveatnr, el movenle moveatur, et est tcm sunt qucecumque ad cdiquod unum

pran'olunlas principium. determinatum distant secundum ratio-
ncm, id est, secundum aliquam pro-
sij. Ponit tertium modum acceptum
portionem determinatam, ut jmras-
penes ordinem in motu, dicens quod
tata et tritostata, ita quod parastata
cdia supple dicuntur priora «ecwu-
est prius, tritostata posterius. Pa- Parastata
dnm motum pvopinquius enim primo
;
rastata dicitur ille qui stat juxta ^"uuw'"
movcnli est prhis, ut puer viro, quia
aliquem, puta Regem, et dicitur
scilicet propinquior est primo mo-
a -xpx quod est juata, et Wr^-jJ. sto,
venti, scilicet generanti hoc autcm, :

stas, quasi juxta stans; sed tritos-

scilicet primum generans, est princi-
tata dicitur qui stat tertius ab
ille
pium quoddam simpliciler, et secun-
eo,et ideoparastata estprius quam
dumnaturametnonadplures, sicut
tritostata, cum sit propinquius illi Triostn a
evenit, ut dicebatur de loco in pri-
primo, puta Regi. Similiter secun- ^"'^ •

mo modo juxta etiam istum mo-

;

dum istum modum paranetce sunt

dum cdia dicuntur priora, scilicet
priores netis, ubi sciendum quod in
sccvndum potcstatem, ut in motibus
instrumentis Alusicis chordae gra-
voluntariis; nam
supple inter ho-
ves dicuntur hipatae, sed acut^ di-
mines in potestatibus constitutos
cuntur netcT, mediae autem mesae;
excedcns potestatc et quod est potentius,
paranetse vero dicuntur quse sunt
Uinccori' est prius ; tcde vero est secundum cujus
juxta netas propinquiora mesis, id
nr!:umen- prcevoluntcdcm, id est, propositum
lum Scoti •
. ' 1
est, mediis, et ideo chordae mediae
contraPiii- imperaus, neccsse esl sequi cdterum ; ct
habent hic locum principii, quibus
lTcon?il-P^^^^™^^ scilicet quod habet obedi-
trentia re-
propinquiores prioresesse censen-
rum.
y^ ^^^ ^^q^^ movcntc Hlo, uon inovccdur, et
tur, scilicet paranetse netis. Et ex
movente movetur, qualiter se ha-
hoc dat differentiam inter exempla
bet Rex in regno, et Princeps in
data dicens, hcec quidem enim, scili-
civitate, et hsec prcevoluntas est princi-
cet parastata et tritostata ; ille qui
pium respectu cujus quod est pro-
cst summiis, puta rex habet ratio-
pinquius, est prius, et quod remo-
nem principii : ha^c autem chorda
tius, posterius, et iste est ordo di-
quoe est media est priiicipium. Concludit
gnitatis. Deinde cum dicit
ergo quod hcec quidem dicuntur prio-
Alia secundum ordinem, Imc autem sunt ra hoc modo. Deinde cum dicit :

qujccumque ad aUquid unum determina-

tum distantsecundumrationem, zacaTTaT-r;^ Alio vero modo quod cognitione est pri- 87.
Tp'.To::TaTO'j TpOTspov, xai 7:apavY,TT, vr,Tr,;; hic qui- us, ut est simpliciterprius.
dem enim qui sumitur, ha^c autem qua- me-
dia principium; hcec quidem igilur priora Ponit modos prioris et posterio-
dicuntur lioc modo. ris sumptos penes rerum cogni-
 6i LIB. V. METAIMI

tioneiii. Dicit r///o ;//o</o (piod s\i|i|)lc ^oqiic primo, et idco universalia
(licitiir aliqnid |n*ins, tjuod rst cofpii- snnt priora sccnndnm intcllcctnm,
tifme piiiis^ ut siinpliciler prifts, id cst, singularia sccundnm sensum. he-
«inod talc cst siniplicitcr prius, nint secumlum rationcm prius est acci-

cnni ics sna i»rincipia co.irnos-

i)cr (tt-ns ipso loto, scilicct composito cx
catnr, ct non cst prins sccnndnni subjecto ct accidcntc, lU musicum.
«luid, ntdc loco diccbatnrin primo cst \wi\\s musico /lominc, cujns ratio-
modo. Deindc cum dicit : nem sul»dit : non enim erit tota ratio,

scilicct Iiominis mnsici sine parte,

Horum aulein aliler, el qun' secundum
etcni4n non continrjit musicum esse non
ralioncin cl qutc sccunduin scnsum, nnm
S3cu:i!luni rali taein universalia priora, se- exislente aliquo subjecto musico ; ideo
cundum aulem sensum singularia. El se-
cundum rationem accidens toto prius, ut crgo tota ratio hominis musici non
musicuin music j homi no. Non enimesLra- potest cognosci sine ratione par-
tio lola sine parte; e quidem non conlin-
tis quare secundum rationem
git musicum esse. non exislente aliquo
;

musico; amplius priora dicuntur pri( rum simpliciora sunt priora composi-
passiones, ut rectiludo lenitale, Iioc enim tis, cujus oppositum est aliquando
line;p secundum se passio esl; illud vero
superficiei; luec quidem itaque sic dicun- in sensu prius cognoscente com-
tur priora et posLeriora. positum, (luam simplicia ct partes,
Subdistinguit istum moduni. rin et iste est secundus modus Amplius.
Triphc-it^r

""li^Iil^^.^^^^cicndnm est quod cognitio cst du- Tertio modo dicuntur priora seciindum
gnitione
pj^^ scilicct intellectiva ct sensiti- rationem passiones priorum, ut rectitu-
sensus va alitcr u tcni suut ali<i ua prio-
;
do est prior /e/i/7«/e; hax enim, scili-
est sinjjru-
laiisperse sccundum scnsum, ct alitcr se-
ra cet rectitudo, secundum se est passio
lutellecti.s •
11
iiiius,cundum rationem et intellectum,
1. 4-
4-
lincte; illud vero, scilicet lenitas est
saiispersect idco secunduui quod varmtur passio superficici, et ideo quia linea
non
pr ^T coonitio, variatur illud quod est
est prior superticie, rectitudo erit
prius cognitione. Dicit ergo quod prior lenitate ; cujus oppositum
horum, scilicet quse sunt priora co- quandoqueaccidit in sensu cognos-
ii\\\\j\o\\e, aliier sunt, scilicct priora, cente prius passiones composito-
qu^e secundum rationem, id est, rum et posteriorum, quam passio-
coa^nitionem intellcctivam, et ali- nes priorum. Concludit ergo quod
ter qme secundum sensum.Ei ponit hicc quidem itaque sic dicunlur priora et

tres modos qnibusaliquid est prius posteriora, scilicet secundum ordi-

cognitione intellectiva , secundum nem cognitionis rerum. Deinde
ralionein priora stinl universalia, sin- cum dicit :

gularibus, serundum autem sensum sin- Alia vero secundumsubslanliam el na- 88.
Uu-am qufccumque contingit essesinealiis,
fpdaria ; ct istc est primus modus, el illa non sine ill;s, qua divisione usus
cujus ratio est, quia sensus non est Plalo. QuoniamauLem esse multiplici-
ler dicilur; primum quidem substanliam
scntit per acci-
universalia nisi prius; deinde aliler qu«e secundum pgLen-
dens, ut C3 gno scendo Socrateni Liamet secuadum actum; nam alia secun-
dum poLeslalem prir»ra sunt. alia secun-
cognoscit hominem, qui in Socrate dum acLum, ut secundum poLesLatem qui-
includitur: intellectus autem per dem, dimidieLiis loto,etpars toto, et male-
se intelliirit universale, siniiHilaria ['''
.""^^'^^^^''^^ :
secundum acLum vero p..s-
terius, nam dissoluLa secundum acLum
autem vel non intellii^nlt, vel non erant.
 SUMM.^ miCJE CAP. X. 65

ordoprio. Ponit modos prioris et posterio- omnia praedicta sunt posteriora,

tenoris^se- ris, snmptos penes rerum snbstan- iiam cUssoluta secundum actum erunt, id

juSatem tiam, siYO quiOilitatem. Dicit ergo est, quod pr^dicta non sunt in actu,
tripiex.
quod r//?rt 1'erosuppledicuntur prio- nisi per resolutionem, in qua re-
ra^secundum naturam et substanfiam, id solutione ipsum totum est prius;
est, secundum ordinem quidditatis nam resoluto toto in suas partes,
natura:^ in essendo, et Iioc triplici- ipsae partes sunt actu, quc^ prius
ter. Uno modo qiicecumrjue contingit erant in potentia. Deinde cum
esse sine cdiis, et illa non sine illis, et dicit :

89.
illud est prius, a quo non conver- at , ^
, . ^ ,. ^. ^ Mocio itaquequodamomniaprius et pjs-
titur subsistendi consequentia, ut terius dicta sic dicuntur. Qucedam enin m
dicitur in Pra^^dicamentis, cap. dc secundum generationem. qu» sine aliis
.... -1
priori; et hac diviswne, id est, hoc
.1 esse contingit, ut Lotum partibus; hsec au-
tem secundum corruptionem ut pars toto,
modo accipiendi prius et posterius, similiter autem et alia.

Yolcns scilicet propter

usus est Plato,
Reducit omnes modos prioris et
lioc quod uniYersalia sint priora
posterioris ad hos modos ultimos,
in essendo, quam singularia, et et sic generaliter ad primum, se-
superflciesquam corpora, et lineae cundum quod dicitur quod potest
quam superficies,et numerus quam esse sine aliis, et non e converso.
Applica
omnia alia, quemadmodum dictum Dicit ergo, quod modo quodam omnia ubique ad
tLituin et
fuitcapitulo de Substantia.Alio mo- dicta secundum prius et posterius se- partem et
eorum
(hj dicuntur sic priora substantia? cundum hoc dicuntur;qucedamenim ^os- identitatem
et dislinc-
accidentibus, ideo dicit quod ry^^o-
simi e^se sine alus, secundumrjenera- tionem.
niam esse, id est, ens dicitur multipli- tionem ut totum partibus, nam cum to-
nVer, scilicetdesubstantia, de qua- tum generatum est, partes non
litate et aliis accidentibus, primum sunt nisi in potentia ; etideo secun-
quidem subjectum est prius, isto modo, dum generationem totum potest
propter quod substantia est prior esse in actu, et secundum corruptio-
accidente. Alio modo dicuntur sic nem partes possunt esse in actu si-
priora ciuce sehabent secundum poten- ne toto in actu similiter autem,;

tiam el actum, id est, secundum et alia, id est, quod similiter se ha-

quod ens diYiditur per potentiam bet in aliis modis prioris et poste-
et actum; nam cdia sunt priora secun- rioris. Prius enim in suo priori, et
dum potestatem, alia secundum actum. ut prius est, non dependet a poste-
Secundum potestatem quidem priora i^iQi.i^ g^d magis e couYerso et ;

sunt, dimidietates toto, id est, dimi- ijeo priori non repugnat esse sine
dium rei quam totn res, et pars posteriori, sed posteriori repugnat
tnio,et materia subsiantiaM est,forma. ^sse sine priori, (piod liabet magis
Patetenim quod hoee omnia eom- declarari 7. hnjus, qucTstionede
parantur ad illa, quibus dicuntur prioritate SubstanticT ad omnia
priora, ut potentia ad actum; nam alia entia secundiim temi^us.
et sunt potentia resijectu
partes
totius, et materia respectu form?e.
Secundum actum vero posterius, id est,
Tom. VI. 5
 Q(;
LIB. V. METAPll.

ciciida niai:na vis in ])roposito,

(liiinmodo intontio fliilosoplii et

-'^'- littcra' ^Socnndnni lioc

lialicntnr.
SliMM 1"- rNK'!'^ <'AJ'
criio lia'c pars dividitnr in dnas :

]),. pnLcnliM (d possihili. (im.i pr-inio distin.uinit varios nio-

dos potontire ot inipotontire. possi-
si MM.Miii M.
])jli^ pI^ inipossibilis. Secnndo rodu-

,„ ,„,...;. i.arir i..uus eap.o.vi.ncat .i..at...,i-

cit oninos ad nnnm primnm princi-

m.Mios potciiiia-. Oocior ivjicit I). Tiioiuani palom. Socnnda il)i Quce vero secun- :

a so niove.-i <io qiio ^/^^^^^ poieniimn. l^rima pars in duas

^navc r.isi' a«iit
ih'{.'a.ii<'.u :

i.ui.is .lu.Tst. 14.

2. (i. 'i (i.ia'st. i'). c't D.
^^,j-,^ primo ponit modos potentia^

Text Poiosiasdiciiur nlia quidei.i piincipiuni Sccundo modos impotentiae opposi-

17."""
iuolus, aul nnralionis; aul in altero; aul |..^ Secunda ibi : Impolenlia aulem
irKiuaiilumallerum, ut a'(liticativa poleslas
Prima m dnas, quia primo po-
• •
i. i

cs! qua' .)on exisiit in aMliHcato. Sod ars

esL
inedirinalis poLesLas ens existit uiique in iiit modos potentiae in abstracto.
saualo, sed non inquanlum sanatuin est. .•
Socundo modos potentife m concre-
. •

Er-o t;)i,a!itor prin.ipiuni muiaiionis, aut

ni(?lus, dicitur potestas in altero, aut iii- to, puta modos potentis, sive pos-
quanlum allerum.
sibilis. Secunda ibi : Diela vero po-

9(3.
Postqnnm rhilosophus distinxit Prima in quatuor, secnn-
tesiaie.

nomina significantia partes iniius, dumquatuor modospotentire, quos

nunc distingnit nomina significan- ponit. Secunda ibi : Ikee autem ab al-

tia partes entis. Circaquod duo l'a- tero. Tertia ibi :Adhue autem. (,)uarta
cit. Primo facit quod dictum est, ibi : ArnpUus riuieumque. Primus mo-
secundum quod ens dividitur per dus pertinet ad potentiamactivam, poteniia

potentiam actum. Secundo utet quam describit, dicens quod po- ^XVi.'."

dividitur perdecem Prsedicamenta. tentia, id est, potestas, dicitur hoc

^QQvm{)i^\\)'\: Quantunivero dieitur. quidem principium, scilicet acti-
Sed ista assignatio non videtur vum motus, aut mutationis, aut in
propria, quia potentia qucT est dit- altero, aut inquantum alterum;
ferentia entis, est potentia objecti- i)assum enim mobile. vel mutabile,
va, ut dictum fuit supra, de qua ali(|uando est distinctum et sepa-
potentia nullafitmentio in pr;esen- ratum ab agente, et tunc potentia
ti capitulo; similiterde actu sibi activa est i^rincipinm simplicitcr
opposito et sibi condiviso niliil hic transmutondi alterum aliquando ;

ob,i'it 'on- ^rit^^i'- Posset dici quod liceL po- vero illud passum non est separa-
neln^D!''''^^^^^^''^^^^" ^^l'^^"^
^^^i^ ^^ritur, non sit il- tum, nec alteriim simpliciter ab
iaiviuconM^'^
potcntia, qua^ proprie est ditre- agente, puta cum aliquid agit in
sequenier pentia eutis, ut dictum est supra, seipso, vel movet seipsum, et tunc
capitulo de ente, tamen largo mo- potentia activa est principium
do et forte secun lumaliam.llvisio- trnusmntandi .nlterum. non tnmen
nem entis, ista potontia posset di- simpliciter, quia idem inquantum
quatenus omne
ci dilferentia entis, uUun non ngit in seipsum unde ;

ens vel est in potentia de qua hic exemplicat de utroque dicens, ut

ogitur, velnon; et sic uon est fa- a^diticativa potestas, puta ars a?di-
 SUMM.^ UNIG^ CAP. XI. 67

licandi, c^t (juw non cxisiU in wdi/lca- potentia activa, et sic distinguitur
/o, principium transmu-
et ideo est secundus modus a primo, ut pate-
tandi simpliciter alterum. .Sec/ «r^ bit tum quia supponit falsum,
;

mcdicinalis, quce cst potcstas, scilicet quod scilicet forma gravis non sit
ad sanandum, existit utique in sa- principium activum motus gravis,
nato, puta cum medicus est inflr- sed quod principium motus sequi- fmpugnat.
dictam ex-
mus et sanat seipsum tunc enim ; tur ad eam, quasi ad materiam, positionem
Qutere 2.
ista potentia est in sanato, sed non nam ostendetur 9. hujus quod ,
dist. 2. q.
10.
inquantuni sanatani, (\m?i. me{\\Q,\\^ \^ev gravia et levia moventur a seip-
accidens sanat seipsum, ut dicitur sis effective tum quia moventibus
;

secundo Physicorum text. com. :]. se cujusmodi sunt animalia, prin-

et tunc potentia activa est princi- cipium, sive potentia activa motus
pium transmutandi alterum non est in toto, ut patet ex 7. et 8.
simpliciter, sed inquantum alte- Physicor. cujus oppositum dicit
rum. Unde concludit, ergo totalitcr iste; tum quia aliquod indivisibile,
potcsfas dicitur principium, scilicet ac- puta Angelus, potest se ipsum mo-
ivwmVL, nmlationisin altcro, aut inquan- vere effective, ut veri Theologi
tuni attcrum. tradunt, et tamen non habet par-
Notandum, quod quidam ex[)Osi- tem et partem, quarum una movet
91
1), Thom. tor aliter exponit istam litteram, aliam; tum quia contradicit sibi
dicit enim quod illa potentia isto ipsi,uam infra ibi Dicia vero potes-
:

modo dictn, est quoddam princi- tate^ dicit quod iste primus modus
pium motus, vel mutationis in eo possibilis accipitur corresponden-
quod mutatur, scilicet ipsa mate- ter primo modo potentia^, et iste
ria, vel aliquod principium forma- modus est de possibili, sive de po-
le ad quod sequitur motus ; sicut tente active sumpto, ut ipse idem
ad formam gravis et levis sequitur dicic. Deinde cum dicit :

motus sursum et deorsum, et hoc

principium non potest dici poten- [laec autem ab allero inquanlum aUerum. 92.

Secunduni quani enini paLiens paLilur ali-

tia activa, ad quam pcrtinet iste quid quando([ue quidem, si quodcumque
motus, quia omne quod movetur, paU sit possibile; dicinius esse auTo:raOi:r,
quandoque aulem non secunduni onmem
ab alio movetur; nec aliquid mo-
passioneni, sed si ad melius.
vet seipsum nisi per parteS; in-
quantum una pars movet aliam, Ponit secundum modum, qui Pali al) al-
teroconUii-
ex 8. Physicor. text.com. 28. e'c pertinet nd potentiam passivam <;it duplici-
ler.
inde. Potentia ergosecundum quod dicens, quod /uec autcrn, id est, alio

est principium in eo in quo est, modo dicitur potentia principium

non comprehenditur sub potentia motus, vel mutationis, «y>fl//m), aut
activa, sed sub passiva. Sed ista inquantuni altcrum, quod dicit prop-
expositio,vel non est ad intentio- ter hoc, quia aliquando passumpa-
nem litterse, vel exponit litteram titur vel movetur ab altero simjjli-
de potentia passiva, et tunc minus citer; aut inquantum alterum, puta
valet tum quiaest contra mentem
; cum movetur vel patitur a seipso,
Philosophi, quia loquitur hic dc^. ut prjiedictum fuit, et Iutc potentia
 ;

68 LIB. V. METAIMI.

csL jKjLcnlia scnnulHin (/lunjt /ja/icns (lucnlrs non bcin- an/ non, nl ccllcnt, antenoma:

n/l(/ni«l /jalihn-; ii;im illnd |) riinn |>i ii iii jioji diciniiis /jDssc. loqui aul ambularc ;

|)i-()|i(('r (jiiod nliciii coiiipcLiL pnLi, oL ido() snjijilo j)or o|)j)ositniu l)ene

\('l iiiovcri .il) ;ili(jiio, csL ipsn po- ;iinbnlantes, oL hxinontc^s dicimus
L(;nLin passiv.i : li;rc auLcMii poLcsL j)oss(» lo^jni, oL j)0sse ambulare ;
si-

(^sso (hiplic/iLoi' ; ;ili<jn;iinlo (jnidoni jjiiHlcj- aiilciji cl inpfili, ut scilicot il-

(liciLnr pnLi sinipli^^nLcr (ini(l(iiii<l Ind dio;iLiir jiosse j)ati, (juod potest

siL illiid (inod poL(^st pati siv(3 siL l)ene ])aLi, oL non posse pati,quod
honnni, siv(^ nmlnin; ali^innndo vo- non potestbene])ati. Exemi)lum,di-
ro o\ lio(3 (jnod poLosL j^nLi non cimus lignum posse comburi quod
nialnni, sed ali(]nod bonnni (wcol- est bene, et de facili combustibile,
lontins cL nudins; (^L Iioc ost (piod et non posse comburi quando male,
(liciL, (|nod socnndiiin potontiani et de difficili comburitnr. Deinde
passivnni patiens aliqnid patitnr, cum dicit :

(/uandoquc quidcm si possibilc sil pali

Amplius quicumque liabilus secundum
fpio(lcum(/uc, scilicot sive bonnm, quos impassihilia omnino el immuLahilia,
aut n )n facile in pejus mohilia poLesLales
sive mt\\\\n\,(licintus tale esso,3!jT::-a-
dicunLur.I^rangunlurautcm et conterunLur
Oi^ id est,potens passive, sive i^a- et curvanLur, eL omnino corrumpunLur,
tiens, quamlo(]uc aulcm mni sccumlum non per posse, sed per non posse, eL de-
licere in aliquo. Impassihilia vero LaUum
omncm passioncm , sed secnndnm autvix, auL et modicum patiuntur propLer
ali(inid excellentins, nt si sit pos- potentiam, et posse aliquaUter sehahere.

sibilis ad aliquid melins. Ratio Ponit qnartnm modnm, dicens y,

hnjns est, qnia posse pati ali- (]uod ampJius, id est, alio modo di-
qnem defectnm qnandoqne attri- cnntur potestates, id est, potentise
bnitnr impotenLiao, nt patebit infra (/uicunKjue habitus, id est, forma6 sive
parnm })ost, nt posse vinci, vel dis])Ositiones, secundum quos aliqua
superari; et })osse non pati, attri- snnl im/wssibiiia climmutabilia, vel om-
buitnr potentise, ut qui vinci non nino, vcl non facile niobilia in pcjus
potest potcns dicitnr. Deinde cnm ea enim quse in pejus mutantnr,
dicit :
magis hoc liabent ratione impoten-
Adhuc auleni ul bene hoc efficialur, auL
tiae, quam potentise ; ideo dicit, quod
9}. secunduui volunlalem. (luandoque enim corrnptibilia, supple frfuuiunlur el ^[.^„^^
soluni ulique anibuUinles, auL k)(juenLes ^'"poj^nti^
non hene auleni, auL non uL vellenL; non
conlcrunlur, '
cl curvanlur, '
ct omnino eor- aebet a
dicimus posse loqui, auL amhulare, si- rum/nmtur non pcr /wssc, idest, non ra- *^'''^"^ "^'^'

mililer auLem el inpaLi.

tione i)otentia\ scd /wr mm possc ct <^i^^^^^ P0|

Ponit terLinm modnm, dicens dc/iccre ui puta qnia deficit

aliquo,
quod adhuc aulcm dicitnr ])otentia eis aliqnod principium, per qnod
supple principium faciendi aliquid, ])ossunt resistere corrnmpenti, et
non qnocumque modo sed bene, ui ideo corrumpens damnatur super
bcne lioc cfficialur, aul sccundum pr(vvo- ea. Illa vero qn?e non possunt ])ati
lunlalcm, id est, secundnm qnod ho- talos dofectns, f//// vix oL panlatim,
mo quod declarat per
disposuiL, vel modicnm ])aLiunLur, habent
exempla ad oppositnm quandocjue : liaec i)ro|)ter i^otentiam, ideo dicit,
re ei ^ati ^nim solum uliquc ambulanlcs, aul lo- quod inipassibilia laliurn , aut vix et
 :

SUMM.^ UNIC^ CAP. XF. 69

paalalim, id est, tartlc aat modicnm vum, molus et mutationis ; eteilim sis-
patinntnr, accidit snpple eis propter titivum dicitur , tamen potens ali-
potentiam et propter liabere aliqnaliter (/nid in altero, aut inquamtum alterum.
posse, aliquam passionem
id est , Uno vero dicitnr, sic potens, si qnid
vel lierlectionem, nua possunt re- '^
aliud kabet ab inso
'
talem 'notestatem''^'' ^^'^^ yo-
ro modo.
sistere contrario corrumpenti; et et m
.

hoc tangit duos modos possi-

forsan iste habitus vel dispositio bilis, sive potentis, secundum po-
est illa potentia, vel inipotentia, tentiam activam; nam potens acti-
quae est de specie secunda qualita- ve dicitur uno modo, quiaper seip-
tis, secundum quam sanativum di- sum potest immediate agere, ut
potentiam ad sa-
citur, ({uod habet sistitivum, id est, potens facere
nandum, etimpotentiam per oppo- stare, vel sistere aliud per se et im-
situm. Deinde cum dicit : mediate; alio modo dicitur sic po-
tens, quia agit mediante alio, cui
SUMMARIUM. potentiam suam committit, sicut
Quatiior modi possibilis, seii potontijB in Rex agit mediante Ballivo.Deinde
concreto declarantiir. Item modi his oppositi cum dicit :

scilicet impossibilis, seu impotontiai in con-

creto. De potontia ot impotentia logica quo- Uno autem
habet pernmtari in quod-
si
95.
modo liic tangit Doctor, vide eum d.7. num. libet secundum potestatem,
sive in pe-
jus, sive in melius, etenim corruptibile
7, et d. 20. reducuntur caUeri modi potentirc
videlur esse possibile corrumpi, aut ulique
et possibilis ad primum, ({ui est poteutia; ac- non corrumpi, si erat impossibile. Nunc
tiva\ autem dispositionem quamdam habet, el
causam, et principium talis passionis. Ali-
Dicta veropotestate toties, et potens quando quidem igitur per habere aliquid
uno quidem modo dicetur quod habeL mo- videtur, aliquando per'pnvari tale esse^ Si
lus principium, aut uuilationis. Elenini id a autem privatio est habitus aliquo modo,
quo status quiesve proticisci potesl, potens omnia in habendo uLique erunt aliquid,
aliquid in altero, aut inquantum alterum. oequivoce vero dicimus ens ;
quare in ha-
Uno vero si quid ab ipso aliud poteslatem bendo habilum quemdam et principium
habet lalem, est possibile, et habendo hujusmodi pri-
vationem si contingit habere privalionem.
Possibile Ponit modos potenti^e in concre-
i
vel potens
accipitur 4,
to, scilicet modos possibilis, sive Ponit secundum modum possi-
^ ^
Secunaaac-
moiis.
quod quatuor facit,
potentis. Circa bilis correspondentem secundo mo- cepiio pos-

secundum quod ponit quatuor mo- do potenti?e, scilicet potentise pas- respomieus

ili I
dos, possibilis vel poteniis, correspon- sivse, dicens quod alio modo, sup- passi^vl^!

dentes dictis quatuor modis poten- ple dicitur potens, \e\ possibile, si

tise. Secunda ibi Uno antem si habet. :

habet potestalem, scilicet passive per-
Tertia ibi : Uno vero in non habendo. mntari in qnodlibet, sive nielins, sive in

Quarta ibi : Amplius autem hwe om- P<^jus, etenim corrnptibile videtur, hoc
nia. Dicit ergo primo quod dicta po- modo possibile csse corrumpi, et hoc est
testaie, id est, potentia quatuor sup- in pejus esse permutari nui non uti- ;

ple modis, totics dicitur potens, et qnecorrnmpi, id est, nonesse corrup-

possibile, quod pro eodem habetur til)ile per oppositum,.^/e?v// impossibi-
uno quidem modo dicetur, supple po- le, scilicetcorrumpi nnnc anlem illud, ;

tens, qnod habet, supple immediate supplequodest possilule aliquid pa-

liabet qnamdam dispositionem et cansam
ii>i>ere
et de se, principium, scilicet acti- ti ,
'
 70 IJIi. V. METAPli

piincipium i„ ^c /alis nHftalhfiis, (ilirc

'
Scilicot CSt privationem sit quoddam habcrc.
passiviirii
contm-.i principiuiii i^nticiuli,
'
(luod dicitur Deinde cum dicit :

dupliciler. , .
, , ,1 1
potcntia passiva. Suhdit auteni
Vno vero in non habendo ipsius potes-
quoniodo istud prin^dpiuni passi- tatem, aut piiiifipium in alio, inquanlum
est aliud corrupLivum.
vuni potest inesse possibili, duplici-
tcr, scilicet vel positive,vcl innva- Ponit tertium modum possihilis, xertia a^-

tive; ideo dicit ([\\od alif/tfa)ido iiafjffc sivc po/e/i//5,corrcspondentem quar- ^"^^
gf^jj^
videtur supple ali(|uid esse possi- to modo potentia3,
^
qui
A
erat non '^:"^p''"'^^°''
potenlufc
bile pcr /iabf:re alirjuiil, ali<iuando per possc corrumpi, ncc in peius per- "'^'^ p^^tent
^ ^ A 1 .^ COlTUUlpl.
privari talc Exem[)lum primi,
esse. mutari. Dicit crgo quod alio modo
homo dicitur possibilis mori per dicitur potens in non hahcndo ipsius,
babere principium
in se i^ositive id est, in ipso, potestatem, aut princi-
corruptionis, puta materiam, vel pium in alio, inquantum cdiud corrupti-
aliquem inordinatum humorem. vum, ex eo sci4icet
quod habet vir-
Exemplum secundi, si dicatur po- tutcm.ut non possit corrumpi ab
tens vinci vel superari, propter aliquo cxtrinseco corruptivo. Dein-
privationem fortitudinis naturalis. de.cumdicit :

Aliquando autem isti duo modi pa- Amplius autemlitiec omnia aulinsolum 93.
tiendi in unum reducuntur si au- ; accidere fieri, aut non fieri, aut in bene;
tem inquit, privatio aliquo modo cst nam in inanimatis inest talis potestas, ut
in organis aliam enim dicunt posse sonare
;

hahitus, tuuc omnia supple erunlutiqffe lyram, aliam vero non, si non est bene
possibilia in hahendo aliquid, et sic sonans.
-p. ., , ..... Quarla ac-
uterque modus erit in habendo ali- Ponit quartum
,

modum p<jssihil ts cep[io cor

quid, quod erit principium patien- sive correspondentem ter- poteniicc"'

potentis
Subdit autem probationem (]uo-
di. tio modo potentiae, qua aliquid di-a^^iendum
modo privatio hirgo modo dicatur cebatur potens ad bene agendum, dum^''*^'''""
habitus : wquivocc, 'm(\\\\i, dicinufs ens, velbcnc patiendum; ideodicit quod
scilicet de aftirmatione et negatio- amplius h(ec ofnnia, id est, omncs dic-
ne,habitu et privatione, ut dictum ti modi pertinentes ad agerc ct pa-
fuit in quarto hujus nam negatio ; ti, sunt aut in solujn accidere fieri, aut

et privationon particii^ant natu- non ffcri simplicitcr,^?^/ in ^e»e,sicut

ram entis formaliter, cum forma- ex empliticat in rebus inanimatis ;

litersint nihil, et ideo solo nomine nam in ifianimatis est talis polestas ut in
entia dicuntur, et sic aequivoce lo- orrjanis, id est, in instrumentis mu-
quendo negatio sicis, dicunt scilicet musici, aliam
et privatio dicun-
supple Ifjram posse sonare, aliam non
tur habitus quemadmodum et ens,
posse sonare, si est non bene sonans.
ideo concludit quarc, scilicet uni-
Notandum, quod ^
sicut patet
^ ex p*^'^"*^-^
re vel
Quando versalitcr, possihile est in hahcndo queni- ]ial

privatio .
, , . . .
praedictis, aliquid potest dici po- tijciiur du
esihMusdam nabituni ct pnncipfum, ct habcrc pliciter
et neiratio tens agere, vel quia potest agere
ens. hujusmodi privationcm, si contingit Ifabc-
simpliciter, vel quia potest bcnc
rc privationcm, largo modo potest agcre. Similiter potcns pati dupli-
dici habitus, sicut dicitur forma citer dicitur, vcl quia potcst pati
primo Physicorum, ut sic habere simpliciter, vel quia potest bcne
 SLMM.E UNIC^ CAP. XI 71

et faciliter pati, et lioc pertinet ad Socundus ut est,

est subK^tio
istiiin moduin possihilis, vel potenlis. in sul)Jecto apto nato, non res-
Deinde ciim dicit :
piciendo ad teinpus determinatum,
ut si catulus antenonum diem di-
linpoLenLia aiUeFii esl. privalio poLenLiie,
el lalis prjncipiisublatio qiuTedani qualis catu r cnecus, et puer privatus po-
dicla esl aut omniuo, aut in apto nalo lia-
;
tentia generandi. Tertius est, ut
bere, aul quando aptum natum esL jam
liabere non enim dicunL siniililer impos-
;
pidvatio (^st sublatio habitus in
sibiie izenerare puerun.i, et eunuchum. subjecto apto nato, et secundum
Distinguit modos impotentice, teinpusdeterminatuin,scilicetquan-
quae opponitur poteniice. Ciixva do jain est aptuin natum habere, ut
quod duo facit. Primo distinguit sihoino vel simpliciter frigidus vel
modos impotentice in abstracto. Se- eunuchus dicatur privatus poten-
cundo in concreto. Secunda ibi : Et tia generandi. Priinus modus est
impossibilia. Prima in duas, quae prcT- improprius. Secundus minus im-
mittit quamdam rationem commu- proprius. Tertius propriissimus.
nem hujus quodest Secun- impotentia. Deinde cuin dicit :

do innuit modos impotentiae.Secun-

Amplius aut secundum utramque poten-
ipotenUa^laibi AmpUus autem. Dicit eroro pri-
:
tiam est impotentia opposila ei, qua? so-
Duo reqni- mo quod impotentia est privatiopotentia\ lum motivio, et ei qua,' bene molivse.
raiionem quod probat cx duobus, (pia? sunt Innuit inodos
'~'''- de impotentioe. Ad i'"potentia
ratione privationis proprie dic- • 1 , .

cujus evidentiam 'scienduir quod "^'^::^

. , lotiessuini-

tve unum est quod tollat habitum

; ; sicut potentia est duplex, scilicet
'"'"''"

aliud est quod requirat determina- potentia activa et passiva; utraque

tum subjectum, ideo dicit quod etiam istarum dupliciter potest su-
impotentia c.^^ sublatio talis principii, mi, vol ut est principium a-endi
quodestqucTdam potentia,ethocest yei patiendi simpliciter. vel ut be-
primum requisitum ad privatio- ne, sic et impotentia per opposi-
nem;proptersecun(buncadditquod tum potest totidem modis sumi- .

supple talis sublatio et remotio ideo dicit quod amplius secundum

potentiae, aut omnmo, id est, univer- utramque potentiam est impotentia oppo-
saliter ut sic quc^cumque remotio solum motivce,
sita ei, qua^ et ei quw benc
potentic^ impotentia dicatur aut :
motivfe: \e\ ut habet alia littera, ct
in aptonato habrre, id est, solum tunc solum mobili, et benc mobili, id est, po-
quando subjectum est natum lia- tentia activa, qua^ est ad moven-
bere potentiam secumbnn teinpus duin simpliciter, vel bene moven-
determinatum, quod declarat quia :
duin et similiter potentic^ pnssi-
;

non similiter dicunt, scilicet homines vae, quse est ad simpliciter moveri,
pucrum impossibilc (jenerarc ct vir>nn ct vel ad movcii bene. Deinde cum
cunuclium. dicit
Privalio Notandum, quod hic tanguntur
Iriplex, lmpos>iJ)ilia vero hivc ((uidem secun-
impropria, tres modi privationis. Primus est 1)7.

dum polenliam lianc ciicunlur,

'"I"p^-J"\"
propi
secundum quod privatio dicitur
Inipo.-sil)iI:;
propnisEima. qy-ecumque ublatio habitus sim- Ponit mo(k:>s iuipotentia» iu t-on- ''"p'^^ ^^^t

. -. ulrnniquL'
, /.
pliciter, ut si dicaturlapis cai^cus creto. Circa quod diio lacit, secun- 'miitipiex.
 :

72 I^IB. V. METAPIl.

(Iniii (Inos iiiodos jiii|)ussil)ilis, (pio- potentiff, vel potcst suiui pro eoquod
i*njii pi-iiuns cst rc.ilis. S(M:nu(lns pcr se si^^midcat quod est ipse res-
Loi^icns. Sccnudn il»i : .1//'/ ftlfo nto- pctus, vel pro eo quod connotat,
<h).Dicit eri^o (pKjd inipossibilin /urc ct dcnoininat quod est proximum
(jmdvin diruniur scrundum hunc impo- rundainentuin talis relationis, et

tentiam, qucO dicta est ct divisa in illud est proximum agendi vel pa-

(juatuor; et correspondenter
id(^o tiendi.

potestaccipi imi^ossibile quatuor Similiter impotcntia per oppo- M^j^^temia

modis, secundumquod potentia di- situin est dnplex, Logica scilicet

citur activa vcl passiva ; et utra- et realis ita quod impotentia Lo-
;

que dupliciter, ut est principium gica est quidain moduscompositio-

simplicitcr vel principium ut be- nis facta3 ab intellectu iundatus
nc, et lia?c est impotentia realis, a super repugnantiam terminorum
qua denominatur inpossibile.Dein- nt dicendo, homo est asinus. Im-
de cum dicit potentia realis' est, qua aliquid non
est potens ad agendum, nec reali-
Alia alio modo puta
ter patiendum et sicut impoten-
1^^^^^^^ ;

sibile impossibile quidem cujus conLra-

;
^ ^

rium ex necessilale verum, uL diameLrum tia est duplex per oppositum,siini-

commensurabilem esse est impossibile ;
Hter et impossibile dicitur duplici-
quia falsum lale cu)us contrarium nonso- ^ ^

lum verum, sed eL iiecesse non commen- ter : vel impossibile reale, vel im-
surabilem esse ergo commensurabile non
;

solum falsum, sed ex necessitale talsum.

possibile
i^, .,
^
i
Philosophus. Secundum hoc ergo
^
Logicum, de nuo aait hic
^ ^

Ponitsecundummodum impossibi- haec pars dividitur in tres. Primo

^'^nui est Lo^icus. 'pr 0])onit quod possibile et impossibile

poteniia Ad cujus evidcntiam notandum, accipiuntur «/^o mo(/oa prcedictis,et

ifal's%t^^ quod potentia est duplex quaedam : declarat quid sit impossibile isto

Impo^entia estLogica, et qu?edam realis. Po- modo. Secundo ostendit quid sit

^'ondenr'"
tcutia Logica dicit quemdam mo- possibile per opp^situm. Tertio in-
vide 7-.' d. juni compositionis factae ab intel- cidentaliter addit quemdam modum
1 . et 2. 9
Met. '
lectu, qua3 est non repugnantia ex- potentiae metaphorice sumptae.
tremorum ; hoc modo
et potentia Secunda ibi Contmrium : vero. Ter-
non dicit aliquod principium, quo tia ibi Secundum metaphoram. Dicit
:

quis sit potens, sed sufficit solanon ergo, quod alia alio modo dicuntur,
repugnantia terminorum, ut posi- piif^^ possibHe et impossibile,(\ictSisn])-

to quod nullus homo esset, nec ali- ple denominative a potentia, vel
quod agens potens hominem pro- impotentia Logica. Impossibile est
Impossibilt
ducere m
"T
esse, si esset aliquis in-
. , . . . 1

lioc modo
-,

cujus
.

contranum
.

est ex ne- Lo-icuni.

tellectus componens istam propo- cessitate verum, ut diametrum, scilicet

sitionem, Homo erit, ista esset possi- ({U s.i\r Siii, esse commensurabilem ; et ergo
bilis quatenus termini non repug- commensurabile esse, non solum est fal-
narent. Alio mododicitur potentia sum, sed cx necessitatc falsum, et tale
realis, quce est principium agendi falsum est impossibile hoc modo.
vel patiendi, et quia potentia est Deinde cum dicit :

nomen relativum, ideo hoc nomen

 .

SUMNLE UNIC^ CAP. XI. 73

??. Contrarium alia liuic impossibile qunn-

; Xotandum, quod in Geometricis
do non necesse fuerit conlrarium falsum
esse, ut sedere hominem possibile est, non
sumitur quandoque potentia, cum
enim exnecessitale non sedere estfalsum. dicitur quod linea est in potentia
Ergo quideni possibile uno modo. sicut
ad quadratum, et quod ternarius
dictum est, quod non ex necessitate fal-
sum siirniticat alio vero verum esse, alio
: est in potentiaad novenarium. Ra-
contingens verum jam.
tio liujusest quredam similitudo ad

Possibiie Ostendit qiiid sit possibile per potentiam

*
realem nam sicut exp';^'^ ;
p^'
test in qua-
I.oi:icum
et e t iii- oppositiiiii, diceiis quod possibile, eo quod est in potentia, lit illud fi''^^"^^ ^^
^ ^
ternarms
quod contrariuui liabet, scilicet <[U0d est actU, siC ex duCtU alicuiusif^ n-^^ena-
, .
rium.
impossibile, de quo dictum est, di- Imea} in seipsam resultat quadra-
citur quando ejiis conlrarnun non faeril tum ejus, et ex ductu ternarii in

de nccessilate falstim, ut sedere honiineni seipsum consurgit novenarius, nam

cst possibiley (|uia ipsum non sedere ter tria novem sunt, et ideo dici-
non est de nccessitate falsum. Ex quo mus, quod linea potest in quadra-
subjungit, quod possibile isto mo- tum, et ternarius potest in nove-
do potest sumi tripliciter; uno mo- narium; et ista potentia potest ali-
do quod est falsum, non tamen de quo modo reduci ad potentiam
necessitate, ideodicit, ergo possibile sic Logicam, ut sicut possibile, et im-
diclum, uno tnodo cst^ cjuod sir/niftcat possibile Logicum dicuntur non
falsuni non ex necessitate, puta liomi- secundum aliquam potentiam rea-
nem sedere quando non sedet, nam lem, sic nec possibile metaphori-
ejus oppositum non est verum ne- cum; ideo dicit, quod talia pijssilti-

cessario. Alio modo dicitur sic pos- liadicuntur non secundum poten-
sibile, quod est verum, sed supple tiam modo praeexposito. Deinde
non de necessitate, quia ejus op- cum dicit :

positum non est falsum necessario, (jua' vero secundum potentiam omnia 99.

ut Socratem sedere, quando sedet dicunlur ad priinam unam hoc autem est ,

principium mutationis in alio inquantum

est hoc modo possibile. Alio aliud alia namque dicunlur possiltilia.
;

modo dicitur impossibile jam con- boc quidem eorum in habendo ad aliquid
aliud talem potentiam illa vero in non
tingens vertim, id est, quod licet non- ;

habendo sic alia in sic habendo simihter

; ;

dum verum sit, tamen contingit in autem et impossibiUa. Ouare propria deti-
proximo ipsum esse verum. Dein- nitio primie potenticc utique erit principium
permutaLjvum in alio iuquantum aliud.
de cum dicit.
Ileducit omnes modos potentia^ Omnesmo-
Secundum Metaplioram autem, qme in liipotentiie
Geometria dicilur poLentia ; Ilaec quidem et possibilis ad primum modum re lucuntur
acl potenti-
igilur possibilia non secundum poten- potentia:^, qua^ est potentia activa, amactivam
tiam. et impossi-
et similiter omnes modos impoten- bilia adim-
potentiam
Addit incidentaliter quemdam tic-e, qUcP opponitur prinicT poten- oppositam
modum metaphorice
potentiae tice; ex quibus ultimo concludit illi.

sumptce. Dicit ergo quod potentia detinitionem potenti?e activa^, quod

quic dicitur in Geometria est secundum est principium transmutandi aliud,
tnetaphoram; unde hcec quidem dicunt inquantnm aliud. Dicit ergo, quod
jtentia ia
\athemd[i- possibilia Hon scctindum potentiam^ sci- ca quw dicunlur secttndum potoitiam.
b, qute et , . ,

aiis? licet
,

realem. scilicet realem. nmnin (ticunttir ad

 71 LIH. V. MKTAIMI.

iinatn jn-lmnui potjnitin 111, (lllrT' S(;i 1 i- <^)u;inluiii vcro di(ntur, (fiKjd est fjivisl-
l)il(3 iu ca quoruiii uli'uin(|U(3,
qu;i' insuril,
(;('L csL )K)t,('iili;i .'icLivn /tor (tiihnn cst
;iut slu<zuluin ununi aliquid, et lujc aliquid
:

jninciitiinti I t'<instttnl(il ionis in (tlio ni- inUuiii est esse.

i/ininfnni nlind, vl \\\\\\r, reductioneill i*ostqu.'uii Pliilosophus distinxit

(locl.'ll'nL : <ili'i tn.nn/ur (licuitlur possi- noiiiinn significnntia partes cntis,
hilin citfinn ; lioc (/iiidftn iti liffhcndo (lli- prout ens dividitur per potcntiam
(/iiiil (iliiid Idlciii jtofciUiani, scilicct et actuni, nunc distinguit nomina
activaiii iii ipsiiiii, (^L tale est |)0S- signiiicantia partes entis, prout
sil)ile secini(iuiu potentiain passi- ens dividitur decem genera. in
vani; illa vcro iit tton Ituhcndo, sciiicet Ad cujus evidentiam notandum,
aliquid .aliiid taleni potentiam in quod pivnetermissa substantia, de
ipsa, (*t lia}c sunt possibilia tcrtio qua supra actum est, capitulo de
modo possibilis, qua) scilicet non Substantia, onmia alia membra
possunt corrumpi abexterioricor- possunt reduci ad tria membra
ruptivo; alia dicuntur possibilia, universalia, scilicet Quantitatem,
in sic Jtahcndo, ut sunt possibilia in Qualitatem et Relationcm, nam
quarto modo possibilis, qujB sic Prsedicamenta alia a tribus primis
liabent potentiani; ut bene agant, sunt formaliter respectus quidam.
vel bene patiantur; siniilitcr autctn Secundum hoc ergo Philosophus
et impossihilia, id est, quod sicut om- tria facit. Primo distinguit nomen
nia possibilia reducuntur ad unam quantitatis. Secundo nomen qualitatis.
primam potentiam, scilicet acti- Tertio nomen relationis. Secunda
vani; sic omnia impossibilia adali- ibi : Qualc dicitur. Tertia ibi : .i(/ ali-
quam primam impotentiam, quae quid dicuntur. Prima in duas : quia Ratio con-
Poiontia opponitur potentise primae, et ideo primo prsemittit quantitatis quam- ^„31^61
:;tiva quul.
act i i -i. •
i y^ -^ •

concludit : quarc propric dcftnitio pri- dam communem rationem. Secun-^^t'^,o\'^|;|/,:

mit' potcntuc crit uli(juc principium pcr- do juxta illam rationem subjungit'''''^'';^''^^^''

mutativum tn aliud inquantum aliud, quantitatis distinctionem. Secunda

haec est potentia activa, ut patet ibi : Multitudo crgo. Dicit ergo, quod
ex dictis. quanlum dicitur, quod cst divisihilc in ca
qme partes suas pro-
insunt, id est,
prias et inexistentes; quorum utrum-
SUMM.E UNIC/E quc, aul sinrjulum cst aptum natum essc

CAP. XII. unuin aliquid, id est ejusdem ratio-

nis, ct essc Jtoc aliquid, id est, indivi-
De ()unnto.
duum quantitatis.
SUMMAUIUM. Notandum, quod in ista ratione vkie 3. <i.

100. Tn ho(^ capite ponitui' descriptio (]uanti sou sive descriptione quanti, ponuntur?.* hujns,/!

quantitati-, et variie eju.-< divi-iones et sub- tres particulae. Prima est quod sit '"''

(Uvisiones, de ({uibu^ Doctor \. d. 10. ([. 1.

divisibilis partes qu^e insunt,
in
et de Unvdic. q. 17. 18. et se^iq. et hic q. 9.
per quod differt a divisione corpo-
et 10. K.\plicat beno, ({uantuni por se et per
accidens, secuiidum varios accidentalitatis
ris mixti; nam corpus mixtum,
niodo.<. Rcsolvit dotempore et loeo, quomodo etsiresolvatur in elementa, ele-
fi,i\ quantitatem spectant. menta tamen non inexistunt mix-
 :

SUMiNLE UNIG.E GAP. XII. 75

Eiementa nuia sint eo actu, sed
^oulinenlnr
|;o ^
11011 iii Dicit ergo, quod niultitmlo est alirjuid
laniumvir- viptute ot tantnm, eo
iii poteiitia quantuni, id est quantitas discreta,
luahler i'i .

mixto. modo quo lorinse imperiectiores si fuerit numerabilis ; marjnitudo autem,

continentur virtualiter in forma supple dicitur quantitas continua,
perfectioris; et hoc inodo formre si fuerit mensurahHis, et hoc intelli-
elementorum continentur virtua- gendum est passive; naiii passive
liter in forma mixti. eo modo quo numerari pertinet ad quantitatem
loquitur Philosoplius 2. de Aninia, discretam, et mensurari ad conti-
text. coni. 31. quod negativum est nuani, licet mensurare active deri-
in sensitivo, sicut trigonum in te- vetur ex quantitate discreta ad
tragono. Secunda particula est, continuam, ut habetur 10. hujus,
quod utraque pars, aut singula, iii text. coni. 3. et inde, nam ratio
quas dividitur quantuni, sit unuin mensurse prius competit quantita-
aliquid, id est, ejusdem rationis in ti discretse. Deinde cum dicit :

Qufciibet toto et in partibus. Et per hoc dif-

Licitur aulem nmltitudo quidem divisi-
?eit qiian- fert a divisionc corporis hetero- bile potestate in non continua; magnitu-
genei; nain quantum ut quantuin, do autem quod in continua.
est totum homogeneum, nam quse-
libetpars quanti est quaiita. Tertia Describit menibra divisionis dic-Mnititndo

particula est, quod utraque pars toe, dicens quod multitudo dicitur , "^l^l^^^^^^^^

sit apta nata esse hoc aliquid de quod est divisihile potestate, id est, in "i"'^ •

se, et per hoc differt divisio quanti

potentia, in non continua; macjnitudo
autem est, quod est divisibile in con-
a divisione compositi in partes es-
sentiales, scilicet iii materiam et
tinua. Deinde cum dicit

forinam; nam
nec materia, nec MagniLudinis vero qua^ quidem ad ununi
forma est apta nata esse de se lioc conlir?ua, longitudo qu» autem ad duo, ;

aliquid, et individuum. Deinde cuni latiludo qme aulem ;

ad tria, profunditas.

dicit :

Subdividit alterum membrum, continna

• 1 • , dividjlnr \n
1 • 1
• •

scilicet quantitatem contmuam, miineam, sn-

i. 1

MulLitudo ergo quantum aliquid si fue-

101. rit numerabilis magnitudo autem si men-
I
;
tres species, secundum quod nia-^t^'c(ip^^^^^
surabilis fuerit.
gnitudinem essedivisibilem iii coii-
Posita descriptione quantitatis,
tinua potest essetripliciter, secuii-
subjungit ejus divisionem. Circa
dum tres magnitudinis; species
quod duo facit, secundum quod po-
ideo subdit quod magnitudinis, quw
nitduas divisiones quantitatis. Se- quidem est continua, et divisibilis ad
cunda ibi Amplius alia. Priiiia in
:

unum, idest secundum unam dinien-

quatuor naiii primo distinguit
:
sionein, est longitudo, id est linea;
i
quantitatem in continuam et dis- qiuv autem ad duo, id est, ad duas di-
rima di-
cretam. Secundo describit niembra mensiones, est superficies; (luw au-
sio qnan-
tatis in
hujus divisionis. Tertio subdividit tem ad tria, est profunditas , id est
miinnnni, alterum membrum. (,)uarto addit corpus. Deiiide cum dicit :
discre-
tani. quoddam necessarium. Secunihi
lantilati ., . ^. .
rn i- -i • »# Horum uulem pluralilas quidem tinita, i02.
mpetit ibl : Dicitnr antcin. iertia ihi : Mafjni'
numerus sed iongitudo, linea et
; ; lalitu-
sunJ/"* tudinis vcro. Quarta ibi : Eorumaufon. do, supeHicies ; el profundum, corpus.
 1 :

7G \AU. V. Mfc:TAPH.

Oiimis nia-
V(|(|j(, ( i 1 1 ()(|< | M| II U(H'.('SS;i I' 1 N 1 1 H 1
- crLM), (inod coruin qnd- snnt (luanta Ouanta
'
p(
;.'llllil(lo ct
'
se duplicii
""•'"•'"^ (jcns, <jih)(l hnrnin , (i ii;r (1i(*J,n SllllL, />//'- s"cnn(lnin sc, aiia sun/ scrandnm snhstan-
rnHhis (| II idciil, id csl , lil ill I \\.\\^\n linihi. /iain, id cst, si^^u ifica utu p p(n* mo-
(licilii r nnnicriis ; srd /mH/i/ndo, Scilicct diiin snl)stantia3 et snbjecti; vel
lillifn, dicilill' /incn; cl /a/i/inlo filliLn ,ilia siint secundnm snbstantiam,
siijfcr/icics ; c/ jimfii ndnin ^ rillihini co)'- id cst, snbstantialiter ([uanta, et in
uuiuun^de 1*''^- lv-n''i<> ImiJiis dicLi (.'sL, (jiiia si- primo modo dicendi per se, ut linca

c'it (licLiiin rnif,, oninis innlLitndo cst (pian/um quid ; nam in rationc, id
in'iimii. (K
T..|). <•. K).
^jy^, niiinci-ns cst nninoi'a])ilis; sed cst, dclinitione linea) dicente, quid
*-'i-2. infinifjun novi potost nniuerari, cst, cxistit (piftntum quid, id est, poni-
(M'.L!() onmis nmltitndo est flnita; tur quantitas, nam linea est quan-
(inid si sit inlinita? jaiii non est nn- titas continua; similiter est de
inerns. Similiter onmis magnitndo aliis, puta de superiicie et de cor-
est niensnrcibilis, nt dictuni est; pore, nam si ista detiniantur, in
sed infinitnni non potest niensnra- eornm definitione babet poniquan-
ri, et ideo oninis magnitudo est titas. Deinde cum dicit
(inita, sive sit linea, sive superfi-
Alia passiones et liabitus talis sunt sub- 1^3
cies, sive corpus. Deinde cum dicit: ."tantia^ ut multum et paucum, et produc-
tum etbreve, et latum et strictum, et pro-
Amplius secundum se quan-
alia dicunlur fundum eL humile, et grave et leve, elalia
ta (]ua'dam alia secundum accidens, ut
;
talia; sunt autem et magnum et par-
linea, quanlum aliquid secundum se mu- ;
vum, et majus et minus, et secundum se
sicum vero secundum accidens. eLad invicem dicta quanli passiones secun-
dum se transferuntur etiam et alia lia^c
;

Pouit divisionem secundaui nomina.

secuniia

^|'J,','J^t,,,i,
([uantitatis. Circa (juod duo facit :
r^onit secundnm modum dicens, vari«? pas
""i"^>"ta (niia nrimo ponit eam.
^ ^ Secundo quod (dia, supple per se pcrtinentq^/aTi^tati,
per se, et ^

quanta per
acciuens.
eam (leclarat et exponit. Secunda ad genus quantitatis, qu?e ^\mi pas- ll^^^^lll^ll
., . ^
*^^""
ibl : Eonini vcro qud' sccundum sc. Bicit sioncs ct kabitus talis substctnticc , id est, ^?'^P^'
' '
cem ejus
ergo, quod (luijMus alia dicuntur quan- taiium qu^e sunt substantialiter ^"^;f^^f'^*-
nem.
la; quwdam sccnndum sc; alia secundum quantitas, puta iinese, superficiei,
accidcns, ttt quidcm est quanta
linca etc. ul multum ct paucum, qufe sunt
sccundum sc; musicum vcro pcr accidcns. per se passiones numeri; et produc-
Deinde cum dicit : /um ct brcvc, qn?e sunt per se passio-
nes linea3; et latum et strictum, quse
Eorutn vero ((ua» secundum se sunt, alia
secuudum substauLiam suiU, uL lifiea quan- sunt passiones superticiei; ef pro-
Lum quid, nam in raLione quid esL dicenLe fundum c/ Jiumitc, quae sunt passio-
quanLum quid exislit.
nes corporis; ct (jrave et leve, et ctlia
Exponit propositam divisionem. talia, qua) sunt passiones corporis,

Circa quod diio Cacit ([uia pidmo :

exponit membrnm ^\(' pcr se. Se-
cundo de pci' accidcns. Secnnda
il)i : Sccnndn^n accidcns vcro.
dnas secundnm duos modos, qni-
l)ns ali(jua dicuntnr (juanta per se.
Secunda ibi
non secundum veritatem, quia ma-
gis pertinent ad genus qualitatis,
ut dicctur infra capite sequenti,
Prima iu sed secundnm opinionem aliorum,
qui dicebant multitmiinem superfi-
cierum, vcl atomorum, causare
: Alia passioncs. Dicit gravitatem in corporibus, et eorum
 ;;

SUMM^ UiNIG^ GAP. Xfl. 77

paiioitatem caii^are levitateiii, de dc/n .y?c (//c//<«?% scilieet 4uantiim per

qua opinione habetur prolixe 3. de accidens, sicut dictum cst, quia inusicum
Coelo et mundo.5?/>?/ mitcm similiter dicitur quantum cialhum, similiter per
maf/)ium ct parvum, ct mar/is ct minus, essc quantum quidcm cui insunt, id est,

quae scilicet sunt passiones com- per quod insunt subjecto quan-
lioc

munes omnium quantitatum ct sc- to; et ideo dicuntur quanta ratione

cundum sc, id est, absolute dicta ad subjecti, quia quanta est superfi-
invicem, id est, relative dicta; hcTC cies, tantum album esse dices, ut

inquam sunt secundum se passio- dicitur in prfedicamentis cap. de

nes quare dicuntur hoc
quanti, Quantitate. Deinde cum dicit :

modo pertinere ad ^enus quantita-

^. ,, ^- ,' A- .
1
-^^i^ ut molus et tenipiis.etenim Imjiis-
tis. LLtc enim dicta alKiuando su- modl quanta qua^dam dicuntur et conli-
muntur absolute et in se, aliquan- nua, eo quod illa divisibilia sunt, quorum
T -1 sunt liii' passiones; dico autem non auod
,

do m
.

respectu,
, .

puta ciim aliquid movetur, sed quod molum est, nam per
dicitur maa^num et parvum in com- esse quanlum iltud, et molus est quantus;
'^"'Pus veroperipsum, scilicet motum.
paratione^id alin.l; nddit avitcm,
([\\0i\ Juvc nomina ([WfywlWjhii^ tmnsfc- Ponit secundum modum, secun-
runtur {[\\i\m\o([\\i^ cfi<im ad alia, puta dum qiiem aliqua dicuntiir qiianta
cum albedo, vel dulceiUj dicitur \)ev ^(dQ\([ew<>, ut motuset tcmpus; etenim

maglia, vel i^arva, vel hujusmodi. l)ro quia, /luju.smodi qucedam dicuntur
Xotan(hiiii, quod isti (hio modi quduta et continua, co quod illa sunt
sicdistinguuntur, ({uia secunchim divisibilia, quorum sunt hae passiones
primum aliqua dicuntur i^er se per- nam motus qu?edam passio mo-
est
tinere adgenus quantitatis directe, bilis, et tempus est passio motus,
ut subjecta; secundum autem nio- tempus enim est divisibile et con-
dum secunihim dicuntur pertinere tinuum propter motum; motus au-
qucedamindirecte, ut passiones. Pa- tem propter magnitudinem mobi-
t(^t per exemphi qure inducuntur, lis, motus, ideo
et spatii in qiio est
nam linea et superficies sunt sub- sub(Ut dico autcm quod supple mo-
:

jectum, et similiter numerus; pau- tus et tempus sunt quanta et divi-

cum et multum. productum et hre- sibiUa propter aUud, non quod w^ore- j^^^ ,-^^,,t

ve, etc. sunt passiones. Deinde tur, id est, non propter mobile f|uodP'\T"'10-

cum dicit : movetur, scd sccundum naod motum^^'^

Anueli.
^^^^'^^^

^ , . , ,. est, id est, propter spatium in (luo

104, Secundum accidens vero dictorum quan- , i i i i

lorum hoc quidem sic dicitur, sicut dic- ^^t motus; nam pcr cssc quantum il/ud,
tum est, quia musicum (lUcintum etalbum id est, spatium, c( motus c.sf (pnnitus
per esse quantum aliquid cui insunt.
tcmpiis vero siq^ple est quantum ;)t^/'

^uantum Expouit secundum modum de ipsum, sciUcet motum.

Snsdutie.^
pcr accidcns, et ponit duos modos, Sed occurrit duplex duhium. Pri-
quibus aliqua (Ucuntur quanta per mo (juia Philosophus in Ul)ro Pr.T-
accidens. Secundusponitur il)i : /Arc dicamentorum cai>. d(M )uantitate ue quanti-
^'^^'^'
autemmotus.T>'\c\tevgo, quod dictorum enumerat tempus inter quantita-
quantorum, id est, eorum quae dicun- tes per se, hic aufem ponit ipsum
tur quanfa sccundum accidcns ; /loc qui- (|uantitatein per accidens. Secundo
78 I.IH. V. METAIMI.

<|iii,M il»i(lein iii rr.i^dicaiiicntis io-

ciiin pDnit intei' sjK^cios .iii;iiitita-

tis; hic antcni tacct dr loco, vidc- si:mm/K iinic/e. cap. xiii.
tni' ciiiin sihi (Mjntradicero proi)tei'
T)e ^)nali.
lM'iniiim, insnrii(;i('ns propter se-
(nindnin. DiciUir ct sntisbene, qnod
SUMMARIUM
i-ntio primi est : (inia in l*rsedica-

mciilis I1iil(»s()|diiis distinxit spe- Ponitiii lioc capite (luatnor mo(lo.s Qualis
sed eos duos. De
cies (piantitatis secnndnm diver- seii Qiialitati.s, i'e(-lucit acl

(fiiibus vide Doctorem i.d.C.q. 10. ot de Pr;L'-

sani rationeni niensmve; tempns
dicam. ([. 'AO. 30. omisit F^hiio.sophus liic (£uar-
antein liabet aliam rationem men- tum modum, (j[uem posuit cap. de Qualitate,
snrseamagnitndine, qnatenns tem- ratione a Doctore assignata.
pns est mensnra extrinseca; ma-
Ouale dicilur uno quidein modo diffe- Cap. 13,
gnitndo antem rei est ejns mensn- renlia subsLanli;e, ut quale quid liomo ani-
ra intrinseca, ideo ponitnr ihi tem- mal,quia bipes, sed et equus quadrupes,et Text. coii
19.
circulusquidem iequalis; quia qua^dam ti-
pns alia per se species qnantita-
gura, quia agonon, quasi difterentia secun-
tis; hic antem considerat species dum substanliam qualitate existente. IJno
qnantitatis modo Metaphysico se- quidem itaque mo(io luec dicitur qualilas
differentia substanti».
cnndnm esse qnantitatis, qnae igi-

tnrhabent esse qnantitatis effecti- 11 ic, ut dicebatur, distinguit Phi- IOj.

ve ab alia qnantitate non ponuntnr losophus nomen qmditatis. Circa

per se qnantitates, sed per acci- quod duo facit, quia primo distin-
dens; hnjnsmodi snnt tempns et guit qualitatis modos. Secundo re-
motns, ut dictnm est, et dicetnr ducit eos ad duos principales. Se-
amplins in qu?estione. Ratio se- cunda ibi Fcrc utique. Prima in
: Mod i qu;
htatis qii;

cnndi est qnia locushabet distinc-

:
quatuor secundum quatuor modos tiior.

tam rationem mensnr?e, et ideo qualitatis. Secunda ibi AJio vero. :

in Pr?edicamentis ponitur species Tertia ibi Amplius quoecumque. Quar-

:

quantitatis, et non hic ex eo, quia ta ibi : Ampliussccunchonvirtutcm. Dicit

non habet distinctum esse quanti- ergo quod uno modo dicitur qucdc dif-

tatis a superticie, quia locus est fcrcntia substanticc, id est, differentia

superflcies, ex Physic. text. com.
'i-. substantialis,qua substantialiter
3;). et inde; et propter rationem ab aliquo distinguitur, et ex boc
oppositam motns etiam ibi non ditferentia dicitur praedicari in
ponitur species quantitatis, quate- qnale, ut siquoeratur quale animal Acceplio
qualitalis
nus non liabet aliam rationem cst /lomo, respondetur quod quadru- pro dil'l«-

renliaesr
mensura^, quam tempus, vel ma- pcs; et qualis figura est circulus, sentiah.
subslanti.
gnitudo. respondetur quod agonon, id est,
carens angulo; quasi diffcrentia se-
cundum substantiam existentc qualitate,
id est,quodex lioc patet, quoddiffe-

rentia quaedam
substantialis est
qualitas; nam illud per quod res-
pondetur ad interrogationem fac-
 ;;

SUMM.E UNIC^ GAP. XIII, 79

tam pcr qnale, videtur esse qiia^- unitas, ut ternarius; sed nnmerus
dam qualitas. Coiicludit ergo, quod compositus dicitur, qnem mensu-
uno itaqui' nioilo dicilut' (jualitas diffc- rat aliquis alius numerus, sicut
rcntia sub.staniice, id est, differentia senarius et octonarius, qui non
substantialis. mensurantur sola unitate simili- ;

^'^qi»a-
:t;Ue
Sed est dubium quai'e istum mo- ter dicuntnr nnmeri <|nales, quorum
dum qualitatis, ponit liic Pliiloso- irnitatio csf supcr/icies, e( solidu}n. id
phus, et in Prsedicamentis ppfeter- est, secundum «[namdam imitatio-
misit. IMcitur quod Pliilosoplius nem superflciei. qna^ habet duas
in Prscdicamentis agit de ipsis dimensiones, longitudinem et lati-
Proedicamentis, et de his qua^ in tudinem, inquantum numerns dn-
Praedicamento continentur; quia citnr in nnmerum eumdem, vel
igitur qualitas isto modo non con- alium nno dnctn, nt dicendo bis duo,
tinetur sub Prsedicamento (jnali- bis fria : qnia per hoc quod dicitur
tatis, ideo il)i praHermisit istnm tria,designatnr prdma dimensio
modum; hic autem quia agit de per hoc quod dicihir ter tria, desi-
signiticatione nominum pertinen- gnatur secunda dimensio, ideo di-
tium ad considerationem hnjns cit, quod hi numeri dicuntur quales
scientise, ideo loquitur de qnali- secundum imitationem snperdciei,
tate isto modo, cum nomen quali- aliquoties quand, id est, qnantnm ad

tatis uno modo signilicet ditteren- istum unumdnctnm, sed ad imita-

tiam substantialem. Deinde cum tionem corporis, vel solidi quando
dicit : est duplex ductus, vel ejusdem nu-
meri in seipsum, vel diversorum
iO<).
Alio aulem modo,ul immobilia eLMaLhc-
malica sicuL numeri quales ({uidam sunl, in unum. Exemplum primi ter tria :

quemadmudum composili,el non solum ad tcr, vel bis tria bis. Exemplum secun-
unum enLes, sed quorum imiLaLio superli-
cies eL solidum; lii vero sunL quolies quan- di, dicendo bis tria quatcr, et boc est
li, auL quoLiesquoL quanli, eL L)LaliLer prLt- quod dieit ^l^^^ quoties quot quanti,
:

Ler quauLiLaLeni exislil in subsLanLia; nam Al. secun- •

sic enim et nnmerus consideratur.iumqmn-

, 1 I

subsLanLia cujuslibeL quod semel, uL ipso-

rum sex, non qme bis, auL Ler sunL, sed qnasi ad tres dimensiones corpo-*'^^*''"'"
qua} semel; sex enim semel sunL sex.
ris. Et addit quod totalitcr prwtcr
Secunda Ponic secundum modum dicens, quantitatcm existit in substantia, id est,
tccepl io
[ualitatis. quod alio modo supple dicuntur qua- quod numero-
in tali ordinatione
lia Mathcniatica inunobilia , qua^ abs- rnm consideratnr aliqnid per mo-
trahunt motn magnitudines
a ;
dum substantia^; sic ipse numerus
enim et numeri snnt qu?edam Ma- qui ducitur in alium pnta tria, et

tbematica, in quibus utimurnomi- aliquid per modum quantitatis,

ne qualis sic numeri quidcm dicuntur
:
scilicet ipseductus numeri in seip-
qualcs, quemadmodum id est, inqnan- sum, vel in alium, ut dicendo bis
tum sunt compositi, ct non sohun ad tria, binarius signiticatur per mo-

umerus unum cntcs enim dictnm fnit

; sicut dnm quantitatis mensurantis, qua^
j.iacom- ui primo libro, numerus mcompo- etiam cst qualitas numeri, et ly
fpoHus.
gj|-,jg dicitur, qnem non mensurat tcrnarius per modum substantia^
aliquis alins nunierus, sed sob^ illnd enim quod existit in substan-
 : :

80 IJB. V. METAPIl.

(iiinntjtatein Ainj)liu.s .socuiiduiii virluloiu el viliuiii,

tia niiincri iirrrlcr
el (jiniiino bonuin el maluin.
ipsani, <|ii.'r (licitnr (pialitas (^iw^,

cst snbstantia nnniori, sic intclli- Ponit (inartum modum, dicons Onaiia
j^endo qnod snl)stantia nnmori dici- quod auiplius, id ost, alio modo dici-iiioquo

tnr ipso nnmorns somol prolatns, tui* qunlitas, voi qualo secundum ivr-quis pt
• / tiumet
in lioc, (jnod (lico //wV/ ; ({nantitas lulcut ct vihum, et omnino Ixmum ,
tt >Ha- tatem,

antom socnn(.lum (inam attonditnr lum, id ost, istadicunturqnalitates,

ejns (jnalitas, dicitnr mnltiplicatio, per qnse aliquid disponitur, vel por
sivo dnctns nnmori in nnmornm. vitium, vol virtutom, ot intoUigi-
Undo snlxlit, nam suhslanlia cujaslihcl, tur per bonum ot malum, scilicot
Al. siint
scilicot nnmori ost, rjuod scmcl dici- por sciontiam ot ignorantiam, sa-
tnr, ui ipsorum sex, snpplo substan- nitatom ot aogritndinem, continon-
tia ost somel sox; scx cnim est scmcl tiam ot incontinentiam, ot haec est
sc.r, ct non quod diciiur bis aui ic}\ id c^i, prima spocios qnalitatis, ([n?e est
bis tria, aut ter duo, nam lioc por- habitus vol dispositio.
tinet ad ojus qualitatem; nam dico- Notandum. quod liic PhilosophusQuare
ro numorum osso suporficialem, praetormittit socundam speciem ^"spe^Ji.
vol solidum, quadratum, vel cuhi- qualitatis. Cujus ratio est, quia y.^^fpp^g
e
miUit
cum, vol hujusmodi, est dicere ip- illa species est potontia vel impo-
sum qualem, et iste modus
osso tentia, qua aliquis disponitur ad
qualitatis est quarta specios, qua^ feliciter agondum, vel patiendum ;

ponitur in Prsedicamentis, scilicet tal s autem potontia vel impoten-

forma, vol circa hoc aliquid cons- tia, potost reduci ad tertium, vel
tans ti^ura. Doindo cum dicit ad quartum modum potentiae, ut
dictum ost supra capitulo de potes-
101 Amplius quaecumque passiones earuin, tato, et idoo in loco isto ipsam
qua; moventur substantiarum, ul calor, et p^^niittit. Deinde cuni dicit :
^
frigiditas;albedo et nigredo gravitas et ;

levitas; et quiecumque talia secunduin

qu« dicimtur mutari corpora permuLan- Fere namque secundum duos modosdi- 108.

jij^^^^-j
cere quale esL, et horum uno principabs-
simo; prima quidem qualitas subslanlice
differentia, hujus auteni qua^dam pars,
Tertia ac-
i>
l'onit
-4. + <-•
tertiuiu
^
modum, diceii^
,..^-1.1,^^
.ij^.^ii -

^^ ^^^ ^J^^^^.^ qualilas; nam diffe-

-^^

cst, alio modo di-

ceptiu pro
I amplius, id rentia quiedamsubstautiarum est, sed aut
'^^'] motorum aut non mquantum sunt
rubstaatia-^,^nt^iP qualitates qUcTcumquo pas-
^^ hu' autem passiones moLorum m-
i
rum qiiie ^ 1 1 ' mota ;

moventur. sioucs carum substantiarunt, fpuv movcn- quantum sunL mota, et motuum differen-
socnndnm hujiis- tia^; virtusauLem et vitiumpassionum pars
///r, et alterantur
quiedam est, differentias enim ostendunt
modi passiones, ut calor cl frigidilas, motus et actus secundum quos faciunt auL
ct albcdo ct nifjredo, cl gravitas cl Icvi- patiuntur, aut bene, aut prave, quae sunt
in motu; possibile namquesic moveri aut
tas, ot quaocnmquo talia, sccundum
agere bonum, quod autem sic et contrarie
quw corpora permutantiuin, id ost, de pravum. Maxinie autem bonum et maluiu
significant quale in animatis, et horum
numero permutabilium, dlcuniur
maxime in habentibus prohci^resim.
permutari motu scilicet alteratio-
nis, et ista est tertia species quali- Reducit dictos modos ad duos Quaii
qufe
tatis, scilicet passio, vel passibilis principales dicons, quod fere itaque Math<

qualitas. Deinde cum dicit (iicitur quale secundum duos modos, ita citu
 SVmiJE UiNIC^ GAP. XIV. 81

pnnuim quod aliiduo ad istos reducuntur; virtus et vitium dicitur qualitas;

moduni, virtus, et
scilicat dil'- /ionfmautemdiciturqualitasimomo- hic enim modus quaxlam pars est qi-^'^
ferentiam
essentia- q\o principalisslme,soi\iGet pnma quali- passionum, et reddit causam, quia
lem.
to, quse secundum primum modum scili.et virtus et vitium osten-
dicitur di/ferentia specie, id est, dif- dunt quasdam dif[erentias motus, et

ferentia substantialis et specifica; actus secundum bene, et male se-

et ad liunc modum reducitur qua- cundum quos motus scilicet et actus
litas, quse est numeris, et in
in faciunt, aut patiuntur, aut bene, aut
aliis Mathematicis; ideo subdit, prave quce sunt in motu ; nsnw virtus
quod hujus, scilicet modi est quccdam est secundum quam aliquis se bene
pars qualitas, qucc est in numeris ; nam habet ad agendum vel patiendum,
differentia quccdam substantiarum, id vitium autem secundum quod ma-
est, quod hujusmodi qualitates le; k\eo dicit, qiiod jwssibile namque
sunt differentiae substantiales Ma- sic moveri, aut agere, scilicet secun-
thematicorum, et dicuntur mathe- dum virtutem est bonum, quod autem
maticae substantice forte secundum et conlrarie pravum. Et subdit quod
Q^aiitates
* 1 animalo
opinionem Platonicorum et Pytha- maxiine bonum et mcdum, id est, habi- rum nobi-
• • • liores.
r -n I i.

goricorum, qui Mathematica re- tus secundum quos aliquis dispo-

rum substantias posuerunt, ut dic- nitur bene, vel male, puta scientia
tumfuitinprimo libro.Suntautem et ignorantia, sanitas et aegritudo
hujusmodi qualitates supple diffe- nmxime signiflcant qucdeM est, qua-
rentire substantiarum, aut nonmo- litatem rebus animatis, qwia ma-
in

tarnm, aut non inquantum sunt xime in his reperiuntur, sicut pa-
mota; quod dicit propter hoc, quod tet horum rnaxime in habentibus pro-
;

quantum ad propositum non dif- hceresim, id electionem, cujus-

est,
fertsiveMathematica sint qucedam modi sunt animalia participantia
substantiae per se existentes sepa- rationem nam inter animata ista
;

ratse a motu, sive insint substan- sunt magis capacia talium habi-
tiis mobilibus secundum esse, se- tuum, ut apparet quantum maxi-
paratse autem secundum conside- me in habitibus animae, sive sint
rationem; nam primo modo essent mortales, sive intellectuales.
qualitates non motarum; secundo
vero motarum, licet non inquan-
tum mota. Subdit autem quantum SUMM-E UNIC.E
ad secundum modum principalem CAP. XIV.
dicens : hx autem supple dicuntur
qualitates passiones motorum inquan- De Ad aliquid.
tum mota^ et etiam differentice motuum,
SUMMARIUM
quia scilicet secundum eas diffe-
runt alterationes, quse sunt secun- Tresmodirolativorum, in hoc capite expU-
cantur.PrimusfuDdatarsaper
\ Pr unitate.Secun.
dum hujusmodi qualitates, puta
passione. Tertius super
. , . r. . •. . 1 dus i<uperactionoet
tper
caletieri et mfrigidari, secundum ,,^,^3 ^.ensura^ De auibus vide Doctorem
calidum et frigidum. Ad hunc an- i.a.:3. q.5. et d.30.etliicq.l2. etPriedicam.q.
tem modum reducitur illc quo 25. et sequentibus.
Tom. VI. ^
 \A\\. V. MliTAlMl.
82

iw. Adaliqiiid (licunlur alia por se, ul du- quod alia supple dicuntur ad ali-
Teji. com. pij^j,,, ;,(! (liinidiuin, ol Iriplnm
ad tcrliani
(jiiid, uf mensurahilc ad mensuram, el
pnrLcni, cL lolaliLcr iiiuUiplicaLum ad nmlti-
^^'

f)artom,etcunlinens ad cunlenLum.
j)licali scihile ad scientiani.etsensibile ad sensum.
D.TUomas
Alia ut cMlefaclivum ad calefacliljile, et Notandum, quod ut dicit quidam
soclivum ad scc;iljile, ct umnino activum
Hd passivum: alia vero ut mensurabile ad expositor, mensura et mensurabi-
F»)cnsuram, el scibile ad scienliam etsensi- le non accipiuntur hic secundum
l)ile ad sensum.
quantitatem proprie dictam, quse
Distin^uit riiilosophns nomen est de genere quantitatis (quia hoc
Circa quod diio fncit. Pri-
vrlaiionifi. pertinet ad primum modum, ubi
nio distingiiit modos rclativorum, mutua) sedaccipitur se-
estrelatio
(|na3 sunt relativa per se primo. cundum commensurationem esse
Secnndo eorum qua3 non sunt per rei et veritatis, ut veritas scientise

se primo, sed per aliud et per ac- mensuratur a scibili, et veritas

cidens. Secunda ibi : Secundum se qui- sensus ab objecto sensibili, et
(leni ujiiuv. Prinia in duas : quia propter hoc, ut patebit inferius,
prinio proponit tres modos relati- in isto modo non est mutua rela-
Modi vorum. Sccundo exponit et prose-
reia. tio ; sed in quo deficit hoc dictum,
per'se'suutqnitnr de eis. Secunda ibi Dkuniur : dicetur infra. Deinde cum dicit :

^*^'*
auiem. Ponit tiTS modos relativo-
Dicuntur auLem prinia quidem secun- 101.
rum quornm primus sumitur pe- dum numerum, aut simpliciLer aul deter-
nes rerum quantitatem sive nu- minate ad ipsos, aul ad unum, ut duplum
quod ad quidem ad unum ut numerus determina-
merositatem. Ideo dicit,
tus.MulLipliciLer vero secundum numerum
Excedens aUquid, id cst, rclativa dicunlur, alia
ut conUnet ^ '
ad unura non determinatum autem, ut
excessum. ad dimidium, liUQc, aut hunc. Hemiulium autem ad
quidcm ut dupluni et tri-
subhemiolium secundum numerum ad
plum ad lertiam partem, et totaliter mul- numerum delerminatum; superparticulare
tiplicatum, id est multiplex ad multi- autem ad sub superparticulare, sed inde-
terminatos, ut multiplex ad uumerum.
plicaii partem, id est, ad snbmulti-
plex, et contincns ad eontentum^ id est, Prosequitur de dictis tribus mo-
excedens ad excessum; nam omne dis. Primo de primo. Secundo de
exccdens secundum quantitatem secundo. Tertio de tertio. -Secunda
quodammodo continet illud quod ibi Activa vero et passiva. Tertia
:

exceditur, quia esttantumdem et ibi Secundum numerum quidem.

:

amplius. Secundus modus sumitur Ad evidentiam primae partis no-

penes rerum actionem et prssio- tandum, quod relationes primimo- Reiatione

nem, sive passibilitatem et activi- di fundantur super aliquid de ge- cu fundan

tatem. Ideo subdit qnod alia supple nere Quantitatis, scilicet super ^ahquid'"
dicuntur ad aliquid, ut calcfactivum numerum, vel super continuum; qu^j^ntSs
ail ccdefactibile quantum ad actiouem prius tamen reperitur relatio is-
etpassionem naturalcm, et sectivum tius modi in numeris, et inest
(id sccabile, quantum ad actionem dupliciter; uno modo comparando
artiticialem, et a^eneraliter omne numerum ad numerum, ita quod
acfivum ad passivum. Tertius modus oportet utrumque extremum esse
sumitur penesrerum perfectionem numerum. Alio modo comparando
et mensurabilem, unde subjungit, mimerum ad unum, ita quod so-
 SmMJE UNIGiE GAP. XIV. 83

liiui altcinun extremum est nume- comparetur ad unum, tunc est

rus, ct sic est multiplex proportio comparatio numeri determirati ;

secundum primum moclum abistis ; mulliplex secundum numevum ad

vero
autem discretis derivatur ad conti- unum, non determinalum ^aut ad hunc vel ,

nua, sed tamen aliqua reperiturre- ad Iiunc, id est, quod si multiplex

latio in discretis, qucB non reperi- secundum numerum comparetur
tur in continuis sicut dicetur pos- ad unum, tunc est comparatio nu-
tea. Ratio hujus est, quia in nume- meri indeterminati, nam numerus
ris est mensuraquod unitas
sic, multiplex non dicit liunc vel illnm
aliquoties replicata reddit alterum numerum determinatum. Subdit
extremum, sed in continuis non est etiam exempla prout numerus ad
sic, sed aliquandoproportio est numerum comparatur diccns,quod
incommensurabilis, sicut diametri si Hemiolium comparetur ad subhe-
ad costam. Secundum hoc ergo ??iio/2'/«m est supple comparatio sr-

h?ec pars dividitur in duas quia : cundur.inumerum ad numerum defer-

primo prosequitur de relativis pri- minatum ; si vero comparetur

mi modi, secundum quod conse- superparticulare ad subsuperparliculare,
quuntur ipsum numerum. Secundo eritsupple comparatio secundum nu-
proiit sequunturipsumunum, quod meros inieterminatos, ut cnm multiplex
est principium numeri. Secunda comparabatur «(r^fm^m in exemplis
ibi : Et amplius cequale. Prima in prius.
duas.Primo facit quod dictum est. Ad evidentiam hujus litterae no- iti.

Secundo removet quoddam dubium. tandum, quod cum omnis mensu-

Secunda ibi : Continens autem ct con- ratio, vel proportio in continuis
tcntum. Dicitergo quod relationes derivetur a numeris, ut prcTdictum
sive relativa prima, id est primi est ; ideo omnes relationes primi Dupiex

modi dicuntur qnidcm secundum numc- modi, quae attribuuntur quantitati, universaiTs.

com-
rum, scilicet prout nunierus appropriantur numero. Proportio
paratur ad numerum, vel compa- autem numeralis dividitur in duas,
ratur ad ipsum unum, quorum quarum una dicitur inaequalitas,
qaodlibet potest esse dupliciter :
et altera cequalitas.
^
Inaequalitas ,,,,..
^ ^ Notabi.is

quia vel est utrobique secundum habet duas species, scilicet exce- ^iocirina
de propor-
comparationem ad aliquod deter- dens vel majus, et excessum vel tionii.us
^ . , , . , . nuniero-
minatum, vel ad aliquod indeter- mmus. Sciendum etiam quod ip- nun.

minatum. Ideo dicit quod talia sum inaequale excedens, ut tra- TUom. luo

prima relativa secundum nume- dunt Arithmetici, habet quinque h^beMuec.

rum dicuntur aut simplicitcr, id est, species, quarum duae recitandcT V.^^Ariiu!*
c. II.
indeterminate, aut delerminate ad ip- sunt solum pro exemplis Philoso- et inde.

sos, numeros, ut quando

scilicet phi positis, ut aliqualiter intelli-
numerus comparatur ad nume- gantur. Ubi sciendum quod nume-
rum, autad unum; et subdit exempla rus major respectu minoris quan-
pro utraque parte dicens, quod du- doque est multiplex, quaudo scili-
jluui quidcm ad unum, ut numcrus dc- cet aliquoties continet numerum
terminatus, id est, quod si duplum minorem, sicut sex continent (hio
 :

84 LIB. V, METAFH.

ter;ctsi (luidem contineat ipsuni rehatio dupli j^cr hoc est, quod
l)is, (licitur duplnni, (jucmadnio- comparatni* numerus determina-
dum dno ad nnum, et
se linlicnt tus al unnm, non sic est (U' aliis
senarius ad tcMmarium; si continet proportionibus. De tribus specic-
ipsum ter dicitui* triplum si (lua- ;
bus aliis non est curan(hjm, quia
tei* (|uadruplum, et deinccps, et niliil facinnt ad propositum prce-
ista est iirima species. Ulterius sens, ncc ad sensum littcra^ sed ;

sciendum (juod numerus major apparct cx dictis, quod si com-

(luando(iue continet totum mino- paretur multiplex ad unum, est
rem semel, et ultra ali^iuam par- comparatio numeri indetcrminati;
tem ejus, et tunc dicitur super- si vero comparetur duplum ad di-

particularis; minor verocontcntus midium, est comparatio numeri

dicitur subsuperparticularis. Et si determinati, nam duplum est qu3e-
(juidcm continet totum et mcdiam dam dcterminata spccies, ut dic-
partem vocatur sesc[uialter
ejus, tum est. Apparct etiam qucd si
sive liemiolius, quod idem est si- comparctur numcrus sesquialter,
cut se liabcnt sex adquatuor; si vel hemioliussubhemiolium,
ad
autem tertiam, dicitur sesquitcr- comparatur numerus determina-
tius, sicut sc liabcnt quatuor ad tusad detcrminatum si vcro com- ;

ti'ia ;vcro quartam, dicitur ses-

si
quiquartus, sicut se habcnt quin-
que ad quatuor, et sic deinceps, et
ista est secunda spccics.
Notandum quod prima
ctiam,
spccies proportionis, scilicet mul-
tiplicitas consistit in comparatio-
ne numeri, ad unum; qucclibet
enim ejus species repcritur primo
in aliquo numero rcspectu unita-
tis; duplum cnim primo convcnit
binario comparato ad unum, simi-
literproportio tripla ternario rcs-
pectu unitatis, et sic de aliis quia
igitur proportio dupla primo re-
paretur supcrparticulare ad sub-
superparticulare, comparatur nu-
merus indeterminatus adnumerum
indetcrminatum, ut patct cxdictis,
quia supcrparticuharc est quod-
dam genus inditierens ad multos
numeros in ista secunda spccie,
ct similitcr subsupcrparticulare.
Dcindc cum dicit
GonUnens auLem ad conLentum omnino il;
indelerminalmn secundmn numerum, nu-
merus enim commensurabilis. Secundum
non commen^urabilem aulem numerum
dicuntur; conlinens enim ad conlenlum
;
tanlum quid est et amplius, bcec auLem
indeterminaLa quodcumque enim eveniL,
;

esL aul squale, auL non cequale luec igiLur ,

peritur inter duo et unum, ideo ad aliquid omnia secundum numerum di-
cunLur, eL numeri eL passiones.
accipit inde ista proportio denomi-
nationem, et dicitur proportio Rcmovet quoddam dubium, quia
duorum ad unum. Unde tiuicum' cnim dictum est et innuit in litte-
que numerus dicitur duplus ad ra quod proportio et mensnratio
alium, semperminor numcrus lia- a discretis ad continua derivatur :

bet rationcm unius, et majorduo- credcret forte aliquis, quod unifor-

rum, quia talis est proportio qua- miter esset hic et ibi, sed hoc non
lis duorum ad unum, sicut se est vcrnm, qnia, ut dictum fuit
habent sex ad tria ; ideo dicit (juod aliqiia proportio cst hsec in discre-
 . .

SUMM^ miCm GAP. XIV.

tis, non cst in continiiis con-

qucB ; concludit ergo quod /ucc igitur omnia
tinuas enim quantitates contiugit dicuutur ad aliquid secundum numerum,
lialiere proportionem ad invicem, et numeri passiones, id est, commen-
sed non secundum numerum ali- surationes, sive proportiones.
quem determinatum, nec indeter- Notandum ad majorem eviden-
minntum. Xam licet omnium qunn- tiam hujus quod quia pro- vani'^pro
litterae,
titatum tinitarum sit aliqua pro- portio primo quidem reperitur in ^^^^[.'^"^e^o!

portio, non tamen omnium est numeris, nam omnes numeri sunt ^"'"-
proportio materialis, sed aliqua mutuo commensurabiles, quatenus
numeralis; quorumlibet enim duo- omnes communicant in prima
rum numerorum una mensura
est mensura scilicet unitate; sunt au- •

communis, quae aliquoties sumpta tem vari?e proportiones numero-

reddit quemlibet numerum datum, rum secundum quoddiversi nume-
non sic in continuis, sed sunt qua?- ri diversimode comparantur ad in-

dam quantitat( s incommensurabi- vicem nam alia est proportio

;

les sicnt diametrum quadrati se trium ad duo, qu?e dicitur hemio-

habet ad latus quadrati. Cujus ra- lia vel sesquialtera, et alia quatuor

tio est, quia non est proportio dia- adtria qu?e dicitur sesquitertia, ut
metri ad latus, sicut proportio nu- praedictum est tamen quia quanti- ;

Hino patet
qualiter meri ad numerum. Ideo dicit quod tntes continua^non resolvuntur in
diatnpter
est in- continens ad contenlnni omnino indeter- aliquod indivisibile quemadmo- ,

cominen-
surabilis minatum secundiim numerum, id est, dum numeri in unitatem; ideo non
costfe. Vi-
de 4. 6. et quodcum in quantitatibus una di- est necessarium omnes continuas
proposi-
quantitates esse ad invicem com-
7.
liones 10. citur major alia, et se habet sicut
EucliJis,
et y. q. 1.
continens ad contentum, non so- mensurabiles , sed contingit esse
2. Doct:)-
rem
lum aliquando ista proportio non aliquas, quarum una exceditaliam,
attenditursecundum aliquam spe- qusetamen non habent unam com-
ciem determinatam numeri sed ,
munem mensuram, ut dictum est
, Qua? qnan
quaecumque autem
,
,

etiam nec secundum aliquem nu- de diametro ; titates.on

merum simpliciter. Cujus causam continucT quantitates habent mu- bentVe^"

subdit numerus enim supple omnis

:
tuam proportionem. sicu.t est pro- '\';f;/^;,;^'7

dictum est,
commensurahilis, quia, ut portio numeri ad numerum, illae
omnes numeri habent unam com- habent unam communem mensu-
munem scilicet unitatem sed con- ;
ram. Exemplum, si una sit trium
tinens ad contentum non semper palmorum, alia qu.atuor, utraque
supple dicitur secundum numerum mcnsuratur palmo. Deinde cum
commensurabilem : nam continens dicit :

siniile, et idem,
El amplius eequale, et
dicitur ad contentiim, quia est tantum ct
secundum alium modum, secundum enim
amplius, hoc auJem est indeterminatum :
ununi dicuiitur onniia; eadem namque
utrum commensurabi- quorum una esl subslantia; simlHa vero
scilicet sit
suntquorum quaUlas estuna.a^qualia quo-
lis, quodcumquc enim evadif, id est,
rum quanlitas csL unn. Unum autcm nu-
quod quantitas qua^cumque accep- ineri principiumest et melrum:quarelioec
omiiia arl aliquid dicuiilur secundum
ta est wqualis, aut non ccqualis, esto tnmen eodem
numerum quidem, non
quod non sit commensurabilis ; modo.
 m LIB. V. METAPII

Proscfiuitui' (lo rclaiivis jirinii primo cxponit illuni secundum

iiiodi, iit riindantui* supcM* ununi moduin. Sccundo distinguit ipsum
dicons, (juod (implins sccunduni a primo. Tcrtiosubdividit illum per
aliiini nioduni a |)i';rdictis dicun- comparationem ad tcinpus. Sccun-
tur supplr rclativa : cwpuilcet similc, da il)i E(jru)n fjiue sunt. Tcrtia ibi
: :

et idcm, oinnia cniin h(f'C (liciiiilnr sccun- Eorum autem qucc secundtnn poloxtiam.
iliiin nnton, cadcm namqnc dicunlnr, Dicit crgo primo quod activa et pas-
qvurum nna cst suhstatitia ; similia vero siva, quae sunt rclativa, secundo
quorum ijiialilas csl una, a^qualia YCro modo dicuntur secundum jxjtentiam
quorum quantilas est una. Unum aulcm activa)n et jjassivam, et sccu)xdu)n aclio-

csl mctriiiii, id cst, nicnsura, cl princi- ncs potoitiarwn, velsupple passioncs,

pium niimcri, quarc /ticc omnia dicuntur quae sunt agere et pati, ut calcfacti-
ad aliqiiid sccundum )ii(mcrum, id cst, vuni ad ccdcfaclihilc, supple refcrtur,

sccundum aliquid pcrtincns ad ge- ciuiapotest,\{\ Q>^i^ sccundum poten-

nus numcri, }W)i auton eodc))i modo, tiam activam passivam, nam
et
quia sicntdictum cst, primae rcla- calefactibile dicitur, quod potest
tioncs crant secundum numerum calefieri; calefactivum vero, quod
comparatum ad numerum vcl ad potest calefacere, et iteim)n calefa-

unum, istae autem sunt simpliciter ciens dicitur ad illud quod calcfit, et

secundum unum. secari ad illud quod secatur, tanquain

acjcntia, id cst, secundum actus po-
SUMMARIUM.
tentiarum activae scilicet et pas-
Explicat relativa secundimodi, qiu"e diciin-
sivae.
tur secundnm potentiam activam et passi-
vam; ha^relationesnonfundantur super ac-
Notandum, quod Philosophus vi-

tione et passione,ut notat bic Doctor, et tenet4. detur hic innuere quod relationes
d.lS.q.i.ad quintum, sed saper ipsis poten- secundi modi
fundentur super
tiis;actio autem et passio, sunt ratio, seu dis- actionem ct passionem. Sed contra, vide in4.
positio fundationis.
quod non est, nihil fundare po- /|'
g|q
Activa vero el passiva secunduni poten- test scd transeunte actione et pas-
;
^^'y^l^''^'^'
H4_ liani activam et passivam sunt, et actiones
sione inanet relatio, ut patet de
potentiarum ut calefa^tivum ad calefacti-
bile, quia potest, el iterum calefaciens ad patre et fllio, nam transeunte actu
id, quod calefil, et secans ad id, quod se-
generandi, adhucmanet paternitas,
catur tanquam agentia.
quamdiu inanet filius, et e conver-
Postquam Philosoplius prosecu- -rx 11,-
1
so. Rcspondco quod relationes se-
Fund.mien-
i.im pro^i

tus cst de primo modo relativo- cundi modi non fundantur supcr 31 mo-
rum, nunc prosequitur de secun- actioncm et passionem propter ra- ^i.uTil'non*

Superquod do. Circa quod duo facit. Primo fa- tionem dictam verumtamen actio
;
^^7po|e,^-
seclindus cit quod dictum est. Secundo osten- ct passio sunt quaedam dispositio- ^'^-

hUvonmi" ^^it quod privatio rcducitur ad ha- nes praeviae, et necessaric requisi-
bitum, et ideo negatio ad afnrma- tae ad hujusmodi rclationes si po- :

tionem ideo ad hunc modum rcdu-

;
tentia, potentia; si actu, actu ;

cit relationesdictas secundum pri- pater eniin dicitur ad filium, quia

Yationem potcntise. Sccunda ibi : in ipso prsefuit generatio activa ;

A)npliusqu(cdam. Priina in tres, quia filius etiain dicitur adpatrem, quia

 : . .

SmmJE UNlCiE GAP, XIV. 87

in ipso praefuit generatio passiva, ille genuit, iste genitus est, et ali-
ethoc modo intelligit hic Philoso- quid passum est; similiter aliqua
phus in littera; si ergo quseras dicuntur secundum tempus futu-
quid sit fundamentum proximum rum, nl factunnn ad facicndum. Dein-
harum relationum, dicitur quod de cum dicit :

ipsa potentia activa vel passiva.

Amplius quaedam secundum privationem
Deinde cum dicit :
potentioe, ut impossibile, et quaecumque
sic dicuntur, ut invisibile.
115.
Eorum vero quae sunt secundum nume-
rumnon sunt acliones, sed quomodo inaliis Reducit ad hunc modum relatio- impossibi-
le, mvjsi-
dictum esl; quod autem secundum motum nes dictas secundum privationem i^iie, et im-
flexiones non exislunt. ... , , - jusmodi
potentise dicens, quod amphus sup- quaiiter
'"'''^""^"^"
Distinguit istum secundum mo- pje dicuntur i^elativa illo modo, va ?
Al. relati-
vorum. dum a primo dicens, quod eorum, qucucumque sccundum privationem poten-
scilicetrelationum quce sunt secun- tice, ut impossihile, et qucecumque sic di-
c/«(m?mmer?fm,quifuitprimusmodus, cuntur, ut invisibile; nam invisibile
7ion sunt actionesjioc autem quomodo sit et impossibile dicuntur respectu
dictum estinaliis, scilicet in 2. Phys. alicujus, puta impossibile, vel in-
text.com. 18. et circiter, ubi os- visibile huic velilli. Tunc sequitur
tensum est quomodo Mathematica jjia pars :

abstrahunt a motu; ideo subdit,

quod actiones quce sunt secundum mo- SUMMARIUM.
tum non existunt, scilicet in Mathe- Prosequitur idem, explicans tertium mo-
maticis. dum relativorum, ejusque differentiam ab
Notanduni; quod in Mathemati- aliis duobus.
Actio du- cis non sunt actiones reales, cum Secundum numerum quidem
plex. igitur et 116.
sicut dictum est, abstrahant a mo- potentiam dicla ad aliquid; omnia sunt ad
aliquid, eo quod ipsum, quod est alterius,
tu; tamen communiter,
dicitur
dicitur ipsum quidem, sed non eo quod
quod ibi sunt actiones metaphori- adillud aliud. Mensurabile vero, etscil^ile,
et intellecluale, eo quod aliud ad ipsum
ce dictne, puta multiplicare, divi-
dicitur ad aliquid dicuntur, nam intellec-
dere, etc. Deinde cum dicit tuale aliquid significat quod ipsius intellec-
tus est.
Eorum autem qua^ secundum poten-
tiam, et secundum lempus jam dicuntur Ubi prosequitur de tertio modo
ad aliquid, ut quod fecit ad factum, et
factururn ad faciendum, sic eaim pater relativorum. Circa quod duo facit.
filii quidem enim
dicitur pater; lioc fecit, Primo distinguit ipsum a duobus
illud autem passum
^ quid
^ est. . . , . i i
•

primis. becundo removet dubium

Subdividit istum secundum mo- sive errorem. Secunda ibi Non :

dum in comparatione ad tempus, autem intellectus. Dicit ergo, quod

dicensquod eon^m, scilicet qusesunt dicta igitur ad cdiquid secundum numc-
secundum potentiam, qui est
re\dit\YSi rum, quantum ad primum modum,
secundus modus, dicuntur jam ad et sccunduin potentiam quantum ixd SG-

aliquid secundum tempusnf\m aliqua ; cundum omjiia sNut ad aliquid eo,

:

dicuntur ad aliquid secundum tem- quod ipsum quod quidemcst altcrius ip-

pus prseteritum, ut quod fccit ad sum quod est, dicitur, sed non co, quod
factum, puta pater ad filium, quia aliud ad illud ; vult diccre, quod rc-
 88 LIB. V. METAPII,

Intiva sociindnm diiosprimos mo- so habere; sirniliter aulcm visus non

(los rcfcinmtnr miituo non ex (»o, csi aUcujus visus , id est, videntis,

(piod alind tantnm rofcratnr, ct quamvis Jioc sit vcrum quod

dicere,

proptor lioo nlind dicatnrad ipsnm scilicet visus est videntis, licet non

r(^ror!'i; mnltipl(*x onim rcfortnrad ut correlativum, sed u' actus, vel

snbmnltiplox, ot oconvorso, ct ca- accidens; sed supple, ut ad correla-
lefactivnmad calofactibilcetocon- tivum dicitur visus ad coJorem, vel
vorso, non sic onim est in tertio mo- ad aliqnod tale, quod dicit ex hoc,
in quo (iit-
^JQ j(]qq snbdit, qnod mcmnrahile ct
.

^
quod multa sunt visibilia qu?e non
terl lerlnis
mo.ius re- scihllccf intcUeclunlc (licinitiir ad aliqnid, sunt colorata, uthabetur2. de Ani-
Intivorum
aduobus snp])lenon de se, sed quod altcrum mn, text. com. 72. et inde; iUo vcro
priuiis, et •
ii •
i
ebt inteutio dicitur «(/ ?7?5?n>?; nam infetlcctuatc,
i
ici modo, scilicet si visus refertur ad
^^q^ue."
'"
ost, objectum intellectuale5/y/???/?ra/, videntem bis idem diceretw% quia visns

quia ipsius est intellectio; similiter cst ex alia pnrte ipsius, supple visi-
est de sensibili respectu sensus; bilis, ciijns cst visus, ut correlativi.
h?ec enim quantum est de se, non Tunc sequitur illa pars :

referuntur, quatenus alia re-

nisi
Secundum sequidem igitur dicla ad 117.
feruntur ad ipsa, puta sensus ad aliquid hnec quidem sic dicuntur; illa ve-
sensibile, et intellectus ad intelli- ro si ipsorum genera sunt talia, ut medi-
cina eorum qu» ad aliquid, quia ipsius
gibile. Constat ergo in hoc ista dif- genus scientia videtur esse eorum quae
ferentia, quia in tertio modo rela- ad aliquid. Amplius secundum quaecum-
que habentia dicunlur ad aUquid, ut <£-
tivorum non est mutua relatio, qualitas quia [equale, et simiUtudo quia
sicut est in primis duobus modis. simile vero secundum accidens, ut
; alia
homo ad aliquid, quia accidit ei duplum
Deinde cvim dicit :

esse hoc autem est eorum quae ad ah-

;

quid, ut aU^um si acciderit eidem album

Non est autem intellectus, ad hffic cujus et duplum.
est intetlectus. bis enim idem dictum uti-
queerit;similiter autem et alicujus visus Ubi agitde relativis per aliud, et Modi rela-
estvisus, et non cujus est visus, quamvis tivorum
lioc verum sit dicere, sed ad colorem, aut
quasi per nccidens. Et ponit tres quasi per
ad aliquid tale, lllo vero modo bis idem modos, quorum primus est, cum accideus
sunt tres.
diceretur, quia est visus cujus est visus.
aliquid refertur ratione sui gene-
Removet dubium errorem, et ris, iste utique modus est per se,
posset enim aliquis credere quod sed non primo, ut dictum est se- ;

sicut scientia, vel intellectus refer- cundus modus est cum aliquid dici-
tur pcr se primo ad ipsum scibile, tur referri in abstracto. quin re-
ita per se primo referatur ad ip- fertur in concreto, et iste quidem
sum scientem, vel intelligentem, modus per aliud, et quasi per
est
Relatio est
quodexcludit dicens, quod intcUectus accidens et non per se. Relatio quo el noii
(juodreler-
idest, actus intelligendi non, supple enim in abstracto putn similitudo, tur.
Sod consi-
dicitur ad hoc cnjns cst intcUcctus; itn hnbet rationem qiio, quod non
dera ius-

nam supplecum jam referatur ad habet rationem quod. Tertius mo- tantiaspro-
pter relali-
ipsum intelligibile, sequitur quod dus est proprie per accidens, puta ones com-
numes.quie
vide 3. q.
^^^''^' ^'^ ntiquc crit por con-dictum, et cum subjectum dicitur referri rn- in omni en-
quodiib. te lundan-
sequens quod idem haboret duplex tione accidentis sibi inhserentis, ut tur, lege
9. dist.Coa-
esse, cum esso relativi sit ad aliud cum dicitur homo duplus vel simi- flat.
 :

SVmJE UNIG^ GAP. XV. 89

lis, ratione qiiantitatis, vel albedi-

nis, qiiae sibi insimt. Dicit ergo,
q II 0(1 dicta ad aliquid secanditm se, hcec SUMMiE UNIC.E
quidem sic dicuntur, ut pr?edictum
CAPUT XV.
est ; illa vero, id est, alia dicimtur
ad aliquid si ipsorum sunt gcnera talia, De perfecto, teiunino, et secun-
qiine scilicet dicantiir ad aliqnid, ut dum se.

medicina eorum quce cid cdiquid, quia

SUMMARIUM
ipsius c/enus scientia videtur esse eorum
Ostondit in lioc capite usque ibi: Terminus
quw ad aliquid, et iste fuit primus
dicitur, perfectuni sumi tribus modis, quos
modiis ; amplius secundum qucecumqxic
redacit ad diios. Exponit etiani modos per-
habentia dicunlur ad aliquid, id est, fecti secundum respectum. Quod ait liic Doc-
aliqua abstracta dicimtur ad ali- tor ex Pliilosopho dari terminum magnitu-
quid, quia COncreta habentia abs- dinisin naturallbus, tradit 2. d. 2. q. 9. et i.

^^- ^-
tracta dicuntur ad aliquid ut ^^- ^i-

cequalitas, supple dicitur ad aliquid Perfectum vero dicitur unum quidem. rp^^^
^^^^^
quia cequale, et similitudo quia simile, cujus uun est exlra aliquid accipere nul- '-^{^

lam particulam, ut tempus perfectum

et iste fuit secundus modus. Alia uniuscujusque hoc extra quod non acci-
vero dicuntur ad aliquid secundum pere lempus ahquod quod sit hujus tem-
poris pars.
accidens, ut homo dicitur ad cdiquid,
quia ei accidit duplum esse ; hoc autem Postquam Philosoplius distinxit ns.
scilicet duplum e«^ eorum quw dicun- nomina significpntia caiisas, et
tur ad aliquid, ut etiam a/6um siipple principia, et nomina significantia
quia accidit ei, scilicet homini album subjectum, et partes subjecti hu-
et duplum esse, ut sicut homo dicitur jus scientiae, nunc distinguit nomi-
duplus, quia duplum ei accidit, ita na signiticantia quasdam conditio-
supple dicatiir similis, quia album nes entis, qu?e extenso nomine
sibi accidit. Ditfert autem dicere possunt dici passiones, vel quasi
fundamentum relationis et subjec- passiones commiines entis. Et di-
undamen-
tum. Fundamentumdicitur illud, in viditur in duas partes. Primo
iim,etsub-
^cluin re-
nuo rclatio immediate fundatur,
^
enim distinguit nomina signiilcan-
tionis dif- puta similitudo in albedine sub- ; tia perfectionem entis. Seciindo
jectum vero dicitur id, quo lun- m nomina signiflcantia defectum et
datur mediante fundamento proxi- imperfectionem entis. Secundaibi
mo, puta similitudo in homine me- Fcdsum dicitur.
diante albedine; fundamentum au- Ad|evidentiamprim?ppartisscien-
tem per se refertur, albedo enim dum, quod totum et perfectum
per se est similis, sed subjectum sunt qiiasi idem ex 3. Physic. text.
per accidens refertiir, ideo dicitur coin. 6i. Secimdum hoc ergo h?ec
hic, quod homo per accidens est pars dividitur in duas. Primo dis-
similis, vel duplus. tinguit nomina significantia cntis
perfectibilitatem. Secundo entis
totalitatem et partialitatem. Se-
cunda ibi : Ex aliquo esse. Prima in
 «i

90 L\\\. V. METAPII
]

(luas ;
qui.*i priuio racit «iund dic- sccnndum quod illc modus potest
tuni cst. Sccundo distin^uit nomi- accipi ])roprie vel transnmptive.
nn si<^nilicantin (luasdani conditio- Secunda ibi Sic aulem transferentes.
:

ncs consoqucntos rationcm pcrfcc- Dicit ergo qnod supple alio modo

ti. Socunda ibi Tvrnnnna dicilar. :

dicitur pcrfectum quod .secundum vir-

Priuia iu duas. ri'imo distinpuit futem non habet hjj perbolen, id est exce-

niodos ])crrccti sccundum quod ali- dentia ejus quod bene, id est, ad hocUt aiiqui

qtia dicuntur ])crfccta sim]:)liciter quod aiiquid iiat bene, ad gemis, id lectum se
. ,
•n 1
cundum
ct absolutc. Secnndo sccundum est, sccnndum illud genus, ut /^er- virtuiem

(juod dicuntni' ]^erfecta in respec- fectus medicus et p^n-fectus fistulator, ^ ''^neref*

tu.Sccunda i1»i AUa vcro. Prima :

quando secundum speciem projmcc vir-

induas nam ])rimo ]irapmittit mo-

:
fufis in nullo deficiunt ; vult dicere,
dorum i^crfecti distinctionem. Se- quod tunc aliquid dicitur perfec-
cnndo eorum reductionem adduos tum secundum virtutem in aliquo
modos princii^alcs. Secnnda ibi : genere, cui nec deficit aliquid se-
Secundum se dicta. Prima in tres se- cundum illam vii'tntem, nec habet
cnndnm tres modos, quornm pri- excedentiam ad hoc qnod aliqnid
mus sumitur penes entium quanti- bene flat; nam ut dicitnr secnndo
tatemdimensivam. Secundus penes Ethic. cap. 5. dicimns illud bene se
entium quantitatem perfectivam. habere secundum quod non habet
Tertius penes entium perfectionem plus nec minus quam debet habe-
vel tcrminationem finitivam. Se- re, virtus enim est quae habentem
Perfectnm
accipitur 3,
cunda ibi Et qnod secundum. Tertia
: perficit, et ejns opnsbonum reddit.
moiis. ibi Amplius quihis. Dicit ergo, quod
: Deinde cnm dicit :

perfectum dicitur uno quidem, id est,

Sic aulem transferentes et ad mala di- U9.
nno modo, cujus non est extra accipere
cimus, calunmialorem perfeclum, et la-
quidem nullam particulam, uf tcmpus Ironem perfectum quoniam et bonos di-
;

uniuscujusque dicit
cimus ipsos, ut lalronem bonum, et ca-
perfectum, hoc esf
lunmiatorem bonum
e.vtra quod non est accipere tempus quod
sit pars Iiujus temporis, ut si dicatur Ostendit qnomodo iste modus su- Metaphon
annus perfectus, qnoniam nulla mitur quandoque transumptive, di- lun""!
coniraass<
pars anni potest extra accipi quae cens quod.s/c autrm fransferentes, ^Qi- rit.

deficiat. Beinde cum dicit : licetnomen perfecti, ad mala dicimus

sycopliantam, id est, ccdumniatorem
El quod secun(Jum virLuLem, et quod
ejus quod bene, non habens exceden- perfectum et latronem perfectum, quan-
liam ad genus, ul perfectus medicus; do snpple non deficiunt ab aliquo,
perfectusfistulator, quando secundum spe-
ciem propria} virlulis in
quod eis conveniat inquantum hu-
nu'lo defii^iunt.
jusmodi sunt, nec supple hoc mi-
Ponit secundum modum. qui su- randum est, qnoniam etiam ipsos dici-
mitur penes rei quantitatem per- mus bonos, ut bonum latronem; si igitur
fcctivam. Circa qnod duo facit. istoscumsint mali, bonosvocamus,
Primoponit illum modum. Secun- nimirum si ea quae sonant imper-
doassignat causam ejus. Secunda fectionem, perfecta vocamus. Cu-
ibi /T/ virtusperfectio. Prima in jus ratio est, quia sicut boni se
:
duas,
 ;

SUMM.E UNICiE GAP. XV. 91

habent in opeiationibus suis bonis, et virtutis sibi debitae secundum

sic etiam istiinsuis operationibus. propriam naturam. Deinde cum
Deinde cum dicit : dicit :

Test.com.4. Et virlus qua^dam perfectio unumquod- ; Amplius quibus inesl finis studiosus, 120.
que enim lunc perfeclum, el suljstan- hcec dicuntur perfecta, secundum habe-
lia omnis tunc perfecta, quando secun- re enim finem perfecta.
dum speciem propriiv virtutis nulla defe-
cerit pars ejus qua^ secundum naturam Ponit tertium modum, qui sumi-
mao^nitudinis.
tur penes perfectionem, vel termi-
Ciijuslibet
nalurse est
Assignat causam hujus, dicens nationem linitivam. Circa quod
delermina-
ta quanti-
quod virlus est rjiiwchnn perfectio, nam duo facit, secundum quod ille mo-
tas secun- virtus perticit rem, et ideo liaec est dus potest accipi dupliciter scilicet
dum aug-
nientum et , causa quare aliquid dicitur perfec- proprie vel transumptive. Secunda
decrem e n-
tum. Vide tum secundum virtutem; unumquod- ibi Quare quoniam fuiis. Dicit ergo,
:

2. d. 2. q.
9.et 10. que enim tun? est perfectum, cum sub- quod amplius, id esL, alio modo, sup-
d. 4.q. 1.
stantia ejus est perfecta, et tunc pie dicuntur perfecta, quibus inest
ejus substantia est pcrfecta quando ei fmis, id est, quae jam pervenerunt
nulla dcficit pars secundum speciem pro- ad finem, sitamen sit flnis studiosus,
price virtutis ejus marjnit^idinis, quce se- id est, bonus, puta homo, qui jam
cunclum naturam est. adeptus
^
est felicitatem. Secundum^'^'^^. '"
malis est
Notandum, quod ut habetur se- enim haberefincmdicunturtaliapcrfectaimeiwracin
' potentja, 9.
autem consequitur m malis
•
X . .

cundo de Anima, text. 41. omnium

. 1 » . r , . . .

qui bujus.

natara constantium est certus ter- finem suum, magis meretur dici
minus magnitudinis, secundumau- imperfectus quam perfectus. Dein-
gmentum etdecrementum,ita quod de cum dicit :

quaelibetresnaturalishabetdetermi
Quare quoniam ultimorum aliquid
finis
natam quantitatem virtutis sucena- est, et ad prava
transferentes diciinus
turalis est
; enim aliqua quantita s di- perfecte perJilum esse, et perfecte cor-
mensiva determinata in specie hu- ruptum esse, quia nihil deest corruptio-
nis et mali, in uUimo est. Quaprop-
sed
mana, ultra qunm nuUus homo ter el mors secundum Metaplioiam dici-
tur tinis, quia ambo uUima tinis autem
protenditur in mngnitudine, et si- ;

et cujus causa fit uUimum.

militer est aliqua quantitas deter-
minata, citra quam nuUus homo Ostendit quomodo iste modus ac-
procedit in parvitate; similiter est cipitur transumptive, dicens quod
de virtutenaturalihominis,quia est quoniam finis est cdiquid ultimorum;
aliqun virtus in natura humana, iiXe o si\\:^^\e istum rnodum ad prava, id
qua major in nuUohomine reperi- est ad mala transferentes, dicimusali-

tur, et est aliqua ita parva, quod quem perfecte perditum esse, et per-
nulla minor homine
est in aliquo fecte corruptum esse, quando nihil
sicut igitur primus modus accipi- deest corruptionis et mali, sed est in ulti-

tur ex hoc, quod nihil deflcit rei de mo,quapropter et eadem ratione et mors
quantitate dimensiva sibi naturali- dicitur fnis secundujn Metaphoram.

ter competente, ita secundus mo- Sed quia ambo, scilicet tam per- p-^i^^j j^^.

dus accipitur ex hoc, quod nihil ditio quam corruptio non sunt, ^"^11^;^;^^^^^^^^^^

quia na- q^^^re

deflcit rei de quantitate perfectiva, cujus causa aliquid flat,
 ,

02 Lin. V. METAFII

Scot. q. 3
tnra iion iiitriidif iiinliiin iicc cor- ne, vel l)onitate competente liomi-
proIoj,'.6ent.
nijjtioncin : n^jtnndnin (piod, nt 1'iiit ni, nec exceditnr nb nliqno in spc-
(lictnni snprn cnpitnlo de cansn, cie hiimana. l) inde cnm dicit :

linis ct bonnni idcMn snnt qnod ;

jam secundum
Alia vero ipsa, aut in
(Tiio hnbct i*ntion(nn niali ot non faciendo ali<juid aut in habendo,
tale,

boni, non projnMc^ liabet rationem aut congerendo tali, aut In aliqualiter
dici ad primo dicla perfecta.
tinis; niors er^''^ et corrnptio licet
sint qnrednin nltinm, non tamen Ponit et distingnit modos per-
rationem linis, qnatenns
linl)(Mit fecti secnndnm (^nod aliqna dicnn-
snnt qna^dnm mnln in nntni-a; nd tnr i^erfecta in respectu, qnod aliri Modi per

rationem antem finis non snfticit vero snpple dicnntnr perfecta, non pe^.\'u"sfv

sola nltimitas, nisi etiam adsit rn- secundum sc ipsa, id est absolute, sed "°°P'er se

tio bonitntis. Deinde cnmdicit: snpple in respectn, scilicet per

comparationem ad ea qna3 abso-
Spcunduni dicta quidem sic perfecta
"^- tolies dicuntur, alia quidem quia secun- Inte snnL perfecta; aut in faciendo
dum iDene in nullo deficiunt, nec hyper- aliquid tah, ex eo qnod fa-
id est,
bolen habent, nec ahquid extra accipitur;
alia omnino secundum quod omnino non cinnt ad perfectionem, sicnt medi-
habent hyperbolen in unoquoque gene- cinn dioitnr perfecta, qnia indncit
re, nec aliquid est extra.
sanitntem; aut in /labendo, scilicet
omnes qnomodo omnes modi
Ostcndit aliqnid perfectnm, nt si dicatnr lio-
modi per-
fecti redu-periecti redncnntnr nd dnos modos
cuntur ad . . , •
mo perfectns qni babet scientiam
•
-rx
duos mo- p r n c p n e s D c u e r g o q n o d perfec-
1 1 1 . i , perfectam; aut in congercndo tali, sci-
(a quideni dicla secnndirn se tolies dicun- licet perfecto, ut si imago dicitnr
(u)\ scilicet dnpliciter : alia quidem perfecta qune habet similitndinem
snpple dicnntn.r perfectn qme secun- et reprnesentat bominem perfec-
dum bene in nulln deficiunf, id est, qni- tnm ; aut in aliqualiter dici ad primo
bns omnino nihil deticitdebonitnte dicta perfecfa quod etinm
id est,
Deus ergo simpliciter nec /mhenf Iniperbolen, id
; dicitnr nliquid perfectnm qnaiiter-
est quo .

majus co-est, excedentmm, itn scilicet qnod cumque referatur ad ea qua3 secun-
i:itari non i• •
i . n
potestet in oonitnte a nnllo excednntnr, nec dnm primis modis dicta sunt
se
'"fectur^^^^^trn nliqnid nccipinnt, qnin scili- perfecta. Tnnc seqnitnr illa pars :

cet non egent aliqna exteriori bo-

nitate, et hnec videtnr esse conditio SUMMARIUM.
primi entis, cni nihil defieit per- Explicatio termiiii et qiiataormodorum qai-
lectionis, nnm in eo est snnimn et has sumitur ; explicatur etiam particiila, se-

perfeotn bonitns qna^n nnlloexcedi cujidiim quod, et quatuor etiam modi quibas
potest; alia v^ro, id est, secnndnm sumitur, de quo vide Doct. 4. d. 12. q. 1. art.

1. et Quodl. q. 3.
nlinm modnm dicnntnr perfectn se-
cundum quod in unoquoq^te r/enere deter- Terminus dicitur quod est cujusque -r.^xt com
minnto non habenf, scilicet /njp-rho- uUimum, et cujus extra nihil est accipe- 22.
re primi, et cujus infra omnia primi. Ai.conse-
len, id est excedentin ; n^c est aliquid queules.

extra, qnno sibi debentnr secnndnm Ubi distingnit nomina siCTifican-

illndgenns, pntn si dicntnr perfec- tia quasdam conditionessignifican-
tns homo, nibil deticit de perfectio- tes rationem perfecti.
 :

SUMMyE UNIC.E CAP. XV. 93

m. Ad cnjiis evidentiaiii notandum, turibi : Ei finis. Tertius ibi : C ii j us Ter.mnns

quod ut patet ex pr.Tdictis perfec- ca^^sa. Quartus ibi Ei subsiantia. Di- :
qSrlipU-
tum dicitur esse aliquid termina- cit ergo quod tinis dicitur uno mo- '''''''''

tum et absolutum, non dependens (\o quodcumque fuerit specics nuifjniludi-

ab alio, sed habens ea qure sibi nis, aut /tahcntis magnitudiaem, id est,
competunt secundum proprium ge- quod in quolibet species magnitu-
nus, et non privatum aliquo sibi dins, vel habentis magnitudinem
competente; secundum hoc ergo dicitur terminus, ut si linea dica-
ista pars dividitur in tres. Primo tur terminus superticiei, et super-
distinguit hoc nomen tenninus. Se- ficies corporis, vel etiam hominis,
cundo hoc nomen, sectindum quod, vel asini habentis magnitudinem
vel in eo quod. Tertio hoc nomen corporalem. Deinde cum dicit
habitus. Secunda ibi: Sccundumquod.
Et finis cujusque. Tale vero ad quod
Tertia ibi : Ilabitus vcro. Prima in moLus el aclus el non a quo, et quan-
tres. Primo assignat rationem doque anibo el a quo et in quocl.

communem termini. Secundo jux- Ponit secundum modum dicens,

ta illam distinguit modos. Tertio quod supple terminus dicitur alio
comparat ad principium. Secunda modo finis cujusqne; tale vero est
ibi : Et quodcumque. Tertia ibi : Quia illud ad quod est motus ct actus, et non a
rerrainus palam. Dicit ergo quod terminus cu- quo, terminus ad quem, et
id est,
quid ?
juslibet rei est quod cst ultimum ejus, et
non terminus a quo, sicut si ter-
extra quod nihil est accipere primi, et
minus generationis dicatur esse,
cujus primi omnia sunt infra, vult di-
et non esse quandoque tamen am- ;

cere quod illud est terminus rei, bo a quo ct ad quem dicuntur ter-
extra quod nihil est pertinens ad mini, secundum quod communiter
iUam rem, et intra quod sunt om- dicimus omnem mutationem esse
nia pertinentia ad integi-itatem rei duos terminos a quo,
intei- et ad
terminatce. Dicit autem primi, id
quem. Deinde cum dicit :

est, adaequati et praecisi, ad difFe-

Et cujus causa.
rentiam termini communis, puta
si diceretur CLelum esse terminus Ponit tertium modum dicens ai. taie

cpositio
viventium, nam infra talem termi- quod alio modo, supple dicitur ^Jjj^^JJ/^
ThOxii
num multa continentur, quse sunt terminus c^n^f^ c«?f.sa aliquid fit tale '"^^"^^'^"'^ ;

extra ipsa viventia; aliter exponi- enim est motus et actionis ulti-"^'»"^ se-
tur primi, ex eo scilicet quod con- mum, et sic terminus. Deinde cum 'lo" aietul
est motus,
tingit illud quod est ultimum pri- dicit :
elc.

mi esse principium secundi, sicut

Et substanlia cujuslibet, et quod quid
nunc quod est ultimum praeteriti erat esse cuique. Cognitionis enim liic
est principium futuri. Deinde cum lermiaus, si autem cognitiunis et rei.

dicit :
Ponit quartum modum dicens,
Et quodcumque fuerit species magni- quod alio modo, supple dicitur ter-
Quod tlefi-
ludinis, aut habentis matrnitudinem. minUS Substantia CUJUsllbct, Ct quod mtio recle
. . .
,
. • 1 j. 1 -» • t • terminus
123.
Distmguit modos termini, et po- quid erat esse cuique, id est, dehnitio dnMur.Vi-
de i. et 6,
nit quatuor. Secundus modus poni- substantialis cujuslibet rei, indi- xopic
 IJH. V. MI-TAPii
91

rci, hic enim est ri)i distinguit hoc nomcn, sccnn-

cans quid erat ossc
/rniufitis rof/nilionis; s/ ((nlrin cofjnitio- dnm */uod vcl in eo qnod. Circa quod
itis, rr(/o ri rri. l)(Mlnitio enim cxpli- tria facit. rrimo facit quod dictum
cat principia csscntialia ct intrin-
cst. Secundo distinguit modos per
scca iHM, (iiiibns rcs cognoscitur; sc, ct sccundum sc, quia h.^ec ambo
ununKiuodcpic cnini cognoscitu.r sunt propinqua. Tertio quia ipsum
secundum (/uod ultimo modo signifi-
pcr sua principia, ct idco definitio
dicitur tcrminarc rcm quatenus cat dispositioncm quamdam, ut pa-
tcbit, ideo distinguit nomcn dispo-
claudit omnia cssentialia rci, per
qua^ rcs cognoscitur perfcctc. sitionis. Secunda ibi : Qnare sccun-

Notandum, quod distinctio mo- dum se. Tertia ibi : Dispositio dicitur.

dorum termini magis est ma- Ad evidentiam primi notandum

tcrialis quam formalis, su- quod secundum quod vel in eo quod,
mitur cnim pencs
sicut patet, quod idem est, dicit quamdam re-
ipsas rcs quae terminantur. Deindc duplicationem; unde distinctio ip-
cum dicit :
sius secundum.qnod potcst applicari
ad omnes dictiones, vel modos rc-
Text com.
Quare palam quia quoties principium duplicationis, maxime quantum ad
dicilur, tolies et lerminus, el adhuc am- tres primos modos, nam quselibet
plius principium enim terminus est qui-
;

dam, sed lerminus non omnis princi- reduplicatio reduplicare

potest
pium. quodlibet genus causse. Ponit er-
go quatuor modos ipsius secundum
124. Comparat terminum ad princi-
qnod. Secunda ponitur ibi Alio vero. :
y-^g g^^,^
pium concludens ex praedictis pa-
Tertia ibi Omnino vero. Quarta ibi
: :
^^^g^e^lJu^.
lam esse, quia quoties dicitur prin-
Amplins
^
secnndnm nuod. Dicit erfi^O '
^^^°^ .^i"*^''
vide scot.
cipium, toties dicitur terminus, et *-"
accipitur
in 4. d. 12. i
quod secundum qnod dicitur multiplici- quadrupii
adhuc ampUus; quia omne princi- ^ ^ '
art.i.q. i. ciler.
ter, nno qnidem modosubstantia etspecies
pium terminus quidam, sed non
est
cujuslibet rei, id est, forma substan-
omnis terminus principium. Patet
tialis rei, ut secundum opinionem
enim ex prsedictis quod uno modo
Platonicam ipsn^n per se bonnm, id
accipitur terminus pro eo, ad
est, idea boni est illud secundum qnod
quod cst motus et mutatio, qui
est aliquid 6o?i?<m. Secundum istum
dicitur terminus ad quem, et ta-
primum modum, ly secundum qnod,
men non potest dici illud princi-
notat et reduplicat causam forma-
pium motus, vel mutationis; in
lem, ut si dicatur quod homo in-
aliis autem modis omne illud quod
quantum rationalis, vel in eo quod
dicitur terminus, potest dici prin-
cipium, sicut patet inducendo; om-
rationalis, est homo et intelligens.

ne etiam principium potest dici

Deinde cum dicit :

terminus largo modo. Tunc sequi- Alio vero in quo primum et aptum
pars:
nalum est fieri, ut color in superficie.
tur illa
l^rimo quidem ergo dictum secundum
quod species est. Secundo autem ut ma-
Secundum quod dicilur multipliciter ; leria cujusque et subjectum unicuique
uno quidem modo species et substantia primum.
cujusque rei, ut secundum quod bonum
per se bonum. Ponit secundum modum, dicens
 SUMM.E UNIC.E GAP. XV. 95

qiiod alio modo clicitur secundum quantuni ad causam eflieientem.

quod, in quo primum natum cst aliquid Deinde cum dicit :

/ieri, ut color in superficic, et hoc modo

Amplius aulein secundum quod qui- 125.
ly sccundum (/uod notat et i-eduplicc^t dem secundum posilionem dicilur, ut
causam materialem, ut si dicatur secundam quod stelit, aut secundum
quod vadit luec namque omnia pusilio-
;

quod corpus est coloratum secun- nem significant ei locum.

dum quod habet superticiem; nam
Ponit quarLum niodum dicens. Iq idoma-
superiicies est materiaetsubjectum
primum et proximum coloris. Un- (|U0<1 amplius, id est. aiio modo se- me modns

de subdit differentiam hujus secun-

ciinaum qiu)i, signmcat qnOvl srcun-
dum positionem dicitur, ut secunduni
di libri ad primum, dicens quod
quod stetif, aut secundum quod vadit,
primo modo quidem ifjitur diclumsecun-
dum quod
hccc omnia namque positioncm signifi-
species est, id est forma. Se-
cant et locum si enim dicatur. iste
;
cundo autem modo ut materia cujusli-
stetitsecundtim quod hiinc. aut va-
bct, et subjcctum primum unicuique.
dit secundum quod liunc, est sen-
Deinde cum dicit :

sus quod stat aut vadit juxta hune,

Omnino vero ipsuin secundum quod qua^ quamdam positionem secun-
pariler el causa exisLlL nam secundum ; (him locum dicunt.
quud venit, aut eujus causa venit dici-
lur.et secundum quod pnralogizalum esl, SUMMAmUM
aut syllogizalum esL,aut cujus causa syl-
iugismi sunt, aul paralogismi.
Qainque modi per se, seu secundam se, ex-
plicautur quomodo correspondeut quatuor
Ponit tertium modum, dicens ;

modis positis 1. Post. explicat I;octor ; vida

quod omnino, id est universaliter eum 1. Post. q. 15. explicatur etiam quid sit
ipsum secundum qutd tuties, ct cwisa dispositio, et tres acceptiones e.jus.
quod tot modis dicitur
cxistit, id est,

quot causa; nam si quaeratur .9ec///i- Quare et secundum se multipliciter

dici est uno quidem enim mo-
necesse ,

dum quod venit, idem est ac si qUcera- do secundum se, quod quid erat esse
iwr cujus causa vcnil et similiter di-:
unicuique. ut Callias, et quod quid erat
esse Calliam.
citur secundum quod paralogizatum
:

cst, aut syllogizatum, aut cujus causa Distinsuit

^ modos ipsius
quinque Modi se-
- . cuodum se
syllogismi, aut paralogismi sunt, per se, vel secundum se, quod vi- sunt qum-
^"^"
aut facti sunt. detur propinquum ipsi secundum
Notandum, quod tertius modus qiLod. Secundus ponitur ibi : AUa
includit duos priores et a!dit alios vero. Tertius ibi : Amplius autem.

duos, ex eo quod sccundum quod, vel Quartus ibi : Ampjiius cujus. Quintus
in eo quod, notat et reduplicat non ibi : Amplius qucecumque. Dicit ergo,
solum causam formalem vel mate- quasi concludens ex praedictis :

rialem, sed etiam efflcientern et quare et secundum se necesse est dici mul-

tinalem, ut sidiceretur quod homo tipliciter : uno modo quidem dicitur se-

est secundum quod ordinatus ad cundurn sc, quod quid erat essc, id est,

beatitudinem, quantum ad causam detlnitio uniuscujusque, ut Callias,

finalem, vel secundum quod gene- ef quod quid erat esse Cattiam; hoc
ratus ab alio homine generante, enim modo tota delinitio inest se-
 90 Llli. V. METAIMI.

(;mi(liiin s(3 rci (nijiis cst deliriitio, r(5 ;

potest etiarn accipi pro primo
Pliilosopliiis niitcin iion (^iirnt do actu, qiiia etiam licet insit toti
ille

oxcinplis (iii«nn(lo(jii('. Callias eniin conjiincto communicative, inest

(iiiin sit sin^Milare non liabet pro- tamen per animain communican-
prie (l(>linif ionein, nt (licitiirT. text. t(un esse et vivere corpori, quia
(loin. 'h\. tainen eo modo qno de- vivere viventibiis est esse, ut habe-
liniri potest, V(d si habet, illa inest tur i. de Anima. Deinde cum dicit :

sibi p(M* se. l^einde cnin dicit :

Amplius cujus non aliqua alia causa Text. com.

esl, hominis enim muUai sunt causa? ani- ^^*
Alia vero (^Uiucuiii(|ue in eo, quod quid mal bipes. Attamen secundum se homo,
120.
esl existunt, ut aiiimal Callias secundum homo est.
se; nam in ralione inest animal, animal
eniiii (juoddani Caliias.
Ponit quartum modum dicens,
quod amplius dicitur secundum se
Ponit secundnm modnm dicens,
\\\\\{\ cujus non est aliqua causa alia,
qnod alio modo dicitnr secundum ^

se qiuummque existunl in eo, quod quid

sicut est propositio immediataper
csf, id est, qnaecumqne partes posi-
se nota, quse non habet medium
quod causa inhaerentise pi^sedi-
sit
te in definitione rei, ut Callias est
cati ad subjectum; licet enim homi-
animal secundum se ; nam in ratione, id
nis multce sunt causce, scilicet animal
est, definitione Callice ponitur ani-
quoddam animal. et bipes, quse sunt causae intrinsecae
mal, Callias enim est
hominis, altamen homo secundum se est
Deinde cum dicit :

homo; unde nullum medium est ad

Amplius autem si in ipso ostensum est probandum istam propositionem,
primo aut in ipsius aliquo ut superticies
;

secundum sealba, et vivens secundum se

homo est homo, quia quaei^ei^equa-
homo anima namque
; pars qu?edam est lio- i^e ipsum est ipsum, nihil est qu?e-
minis in qua primo est ipsum vivere.
rere, ut habeturT. hujus, capitu-
Ponit tertium modum^dicensQuod lo ultimo text. com. 59. Deinde

dicitur secundum se : si in ipso os- cum dicit :

tensum est primo, aut in aliquo ipsius,

Amplius quaicumque insunt soli et in
id est, si aliquid sit inaliquo sicut quantum solum, quia separatum secun-
in subjecto priino, vel toto, vel in
dum se.

aliqua parte subjecti ul superficies est Ponit quintum modum dicens,

alba secundum se totam primum ; quod amplius supple dicuntur secun-
enim subjectum coloris est super- dum se qucecumque soli insunt et in
licies ; homo autem est vivens secundum quantum solum, id est, quod istudse- ai. iaquan-

se supple ratione partis ; animanam- cundum se dicitur ratione solitudi-

que qumlam est pars hominis, in qucc nis, quia ipsum secundum se dicit
primum est ipsum vivere, scilicet sicut cdiquid separatum ; per hoc ergo iste
in subjecto primo. Et accipitur modus distinguitur a prsecedenti-
hic vivere, ut nominat actum se- bus, in quibus non dicitur aliquid
cundum, qui est opus vitae talis ; inesse, ut solum ibi aliquid soli
enim actus convenit homini per inesset, ut delinitio et propriapas-
animam in qua est, ut in subjecto siosubjecto.
proximo sicut est ipsum intellige- Notandum, quod istorum quin-
 : :

SUMM/E UNICiE CAP. XVI. 97

Quaiiter nue modorum primi qui reali-

diio quantitas qusedam est habens po-
inoaiper tcr suut uHus, pertineut ad primum sitionem ut superncies, quaeaam
Ter.^assi- modum pev sc posituml. Poster. et non, ut tempus. Deindc cum dicit
•Ispondent respondetur primo modo ipsius
Positionem enim oporLet quamdam es-
^^^0^x1%-. secundum quod, sicut patet intuenti. se sicul et ipsum hoc nomen dispositio
Tertius autem modus reducitur ad ostendit.
i"c tnume-
ratis.
secundum positum 1.Posteriorum. Ostendit quoddam suppositum,
text. com. 2i. Quartus vero ad quod scilicet dispositio significet
quartum licet extenso modo. Sed oixlinem sicut ipsum nomen osten-
quintus ad tertiumlicet aliqualiter dit, et suppositum istud
ideo
improprie quatenus ibi accipiatur probat dicens, quod dispositionem
solitarium incomplexe, hic autem oportet positionem quamdamesse, positio
complexe. Deinde cum dicit :
autem oi^linem dicit.
Disposilio dicitur habentis partes ordo.

Distinguit nomen dispositionis SUMM.E UNIC^

127.
Dispolitio
sposit
ppopter causam dictam. Circa
CAP. XYI.
quid ?
quod tria facit. Primo praemittit
rationem communemdispositionis. De habitu, passione, privatione, et
Secundo juxta illam distinguit mo- habere.
dos dispositionis. Tertio ostendit
SUMMARIUM.
quoddam suppositum. Secunda ibi
Aui secundum locum. Tertia ibi Posi- :
In hoc cap. usque ibi : Passio uno, exponit

tionem enim. Dicit ergo quod disposi- tre3 acceptiones habitus. Quod ait Doctor, ac-
tionem sumi pro re acta, vide eum 4. d. 13.
tio dicitur habitus, ct ordo habentium
q. 1. num. ii. 12. ubi probat actioiiem de ge-
partes, id ordo partium in ha-
est, nere Actionis, sumi pro respectu extrinsecus
bentibus partes. Deinde cum dicit :
adveniente. Vide eum q. 7. de An. et ibi

Aut secundum locum, aut secundum commentarium.

speciem, aut secundum potentiam.
Habitus vero uno modo dicitur qui- i28.
Text^_com.
Distinguit tres modos, quorum dem lanquam actio qu?edam habentis et
liodi dis- primusest secundum ordinem par- ^^^^iiti quidam actus aut moius; nam
ut
lositionis ,• . . . quando hoc quidem tacU, lilud vero ht,
jes. Vide tium Ul loco, ct SIC cst Praedica- est factio intermedia, sic et habenlis ves-
fcqufmentum positionis vel situs. Se- tem, et liabils veslis est inLermedius habi-
* ^ tus. Nunc quidem igitur mHnitesLum, quod
Ku'*, se.r' cundus est ordo partium, secun- non contingit habere habitum; in intini-
hubtiib?
^^^^^^^ potentiam id est, virtutem lum enim vadet si habiti fuerit habere lia-
bitum.
naturalem et sic ; est species qua-
litatis secundum quam aliquis In ista parte, ut dicebatur dis-
dicitur dispositus ad sanitatem vel tinguit hoc nomen habitus. Circa
segritudinem, ex eo quod partes quod duo facit. Primo quod dictum
ejus habent aliquem oixlinem in est. Secundo distinguit quaedam
virtute activa vel passiva. Ter- alia nomina habentia propinquam
tius ordo
est partium secun- considerationem et habitudinem ad
dum speciem, et sic est differentia habitum. Secunda ibi Passio dicitur. :

, ,
quantitatis quse dicitur positio, ut Sed occurrit dubium, quare hic
|ap. de
T
iantitate.
J. .

dicitur
x^
m
•

Praedicauientis, quia
.

tractnt de his cumdispositio et ha-

Tom. VI.
 :

98 IJIJ. V. METAI'1)

Quare hlc l)itus, socuuduiu Mli(iunni sunui ac- Notanduiii, quod actio ct passio
^ '
,,^29.
Al.eln
jiKilur <le
suut idoni niotus, ut (licitur3. Pliy- habere,
lialiilii ? coiUionom, sint l'r;o(licamenta (^t
lioc inte!
sicoruni, text. com. 18. et circiter,
pai't(^s ontis.
facit pi'opt(M'
Dicoudum
(juasdam alias accoi)-
(luod iioc
.....
ficcipicnao actionom pro i*e
,

acta;
go acc
jiiendo
iiitum (
1

suhhlral
tiouos, socuudiim (juas non signill- sod difrorunt in hoc, quia actio di- sedT
caut PiTodicanumta, scd (|uasdnm citiir, ut est ab agcnte, et passio, ^•nTeiiig,
;ilias comlitiouos, quro sunt quasi ut rocipitur in passo; utroquc ^;;^S'hat

Moili hal)i -qii.TMlam i)assioncs entis. Prima aiitem modo est medium intcr "f;^,^^^"^;
lus trt's.
l)ars dividitur in trcs secundum agens ot passiim, sive significetur, ^edj^nt

tres modos habitus. Secunda ibi : ut actus, id est, active ct cx partc

Aliovcro ???o(/o. Tortia ibi Amplius : agcntis; sive ut motus, id est, pas-
mifnn Jiahitns. Dicit crgo quod Jiahi- sivc, ct cx partc paticntis. Unde
iiis (liri/ur uno quidori modo fanrpiam alia translatio habct pocsis, quod
arfio r/uicdam Jiahcntis ct Jiahiii, ct signiflcat factioncm, ut si transca-
loquitursimilitudinaric ; nam sicut tur ab agenle in patiens, est me-
actio ost quoddam modium intcr. dium factio activa, quse cst actus
agcns ot passum, sic habitus isto facientis ; si vero a paticntc in fa-
modo cst quoddam medium inter cicns, sic est mcdium factio passi-
habcns ct habitum, licct habitus ya. Similitcr intelligendum cst in
non sit actio ;
idco subdit quod ha- proposito dc habitu, qui si consi-
bitus supple est; w^ acius rjuidam aut dcretur ex parte habentis, intelli-
moius.n^msiGutquandoJiocquidcmfacit, gitur quasi ut actio, et significatur
illudverofit,estactioinlermcdia,ilaJtahitis p^p \^qq q^^Qj dicitur habcrc si ;

vp.stcmclJiahitce vesliscst Jialntus inlcrme- yero ox partc rci habitas, sic intcl-
dius; addit autom quod Jiahitum scili- ligitur, ut qusedam passio motus,
cot •\Q<^iQ.m,manifcstum quod non con- et sic dicitur habcri, id cst, signi-
iinf/ithabcre habitum alium sic, ficaripcr hoc, quod cst haberi;
scilicet quod adhuc sit alius habitus habitus autom hoc modo dictus cst
intormedius inter vestem ot habi- imum de dcccm Prsedicamcntis.
tum, vol intcr habitum, et ipsum Deinde cum dicit
habitum, sic quod habitus habeat
alium habitum in infiniluni cnim va-
:
Alio vero modo habitus dispDsilio dici-
tur secundum quam bene, vel male dis-
del si Jiahiii, id ost, roi habitae fucrit, ponitur disposilum, el aut secundum se,
id ost, contigerit Jtahcre Jmhitum; ho- aut ad aliud, ul sanitas habilus quidam,
dispositio namque talis.
mo cnim habet ipsam vestcm
sic
habitam, quod non dicitur habere Ponit modum sccundum, dicens Secum
habitum roi habit?e, sicut agens qu od alio inodo Jiahitus dicitur disposi- Sul
producit 1'actum inediante factione, tio sccundum quam ipsum dispositum dis-

non tamen producit ipsam factio- ponitur vel puta sanitatc et

hcne,
nom; actio enim sic ita habetratio- scicntia, velmalc, puta aegritudineet
nom quo, quod non liabct rationem ignorantia; subdit autcm, quod
quod; sic habitus ita habet rationem utrumquc scilicct bene et male dis-
quo, quod non habct rationcm cpiod ponidicitur, aut secunclum se, et ab-
ut ipschabitus dicaturhabcri. solutc, aut pcr respectum ad aliud,
 : :

SUMVL^ UNIC^ CAP. XVr. 99

nani sup-
lU sanitas est qxiidam hahitus ; Distinguit quaedam nomina ha- ^3o.

plc est talis dispositio, secundiim bentia propinquam consideratio-

qiiam aliquid supplc est bene dis- nem, habitudinem ad habitum.
et
positum in se et absoliite. Potest Circa quod duo facit. Priino distin-
ctiam accipi exemplum pro alio guit ea quc^e respiciunt habitum per
membro de respectu, nam cursor modum oppositionis. Secundo ea
dicitur, qui est bene dispositus ad quae per modum efFectus denomina-
aliquid agendum, puta currcndum. tionis. Secunda ibi: Haberc nadtipUci'
Deinde cum dicit tcr dicitur. Prima in duas. Primo
agit de passione, quse videtur op-
Amplius habitus quidem dicilur si est
pars disposilionis lalis; quapropler et par-
poni habitui per modum imper-
lium virlus liabitus quidam est fecti. Secundo de privatione, quse
directe et per se opponitur habitui.
Tertia ac- Pouit tcrtium modum dicens,
Secunda ibi Privatio. Prima in
:

C[\\od amplius dicitur habitus si est pars

quatuor secundum quatuor modos
talis dispositionis^ quapropter et virlus
passionis. Secunda ibi Alia vero. :

partiiim est quwdam dispositio; Yult di- Tertia ibi Et maxime tristes. Quarta
:
,, ,.
Modi pas-
Hahitus, cere quod habitus etiam dicitur AmpUus. Dicit ergo, quod ]Kiri siones 4.
seu disposi-
solum dispositio
•,•++• 1
ii3i :

tio dupie.v,non totius, sed modo dicitur uno modo qucditas secun-
et utraque , .
t
. ... ,
.
,

adhuc du- etiam dispositio partis, qua? est duui quam continrjit alterari, ut album
^^^^'
pars dispositionis totalis, sive sit nifjrum, dulrc amarum, gravitas ct lcvi-
dispositio corporalis, sive animae. tas, et fpuccumquc alia taUa, et hcCC est
Primo modo bonae dispositiones tertia species qualitatis, quae dici-
partium animalis sunt partes bonae tur passio et passibilis qualitas in
dispositionis totius animalis, puta Prsedicamentis, cap. de Qualitate, in
sanitas capitis, vel hepatis. Se- qua specie qualitatis est alteratio
cundo modo virtutes partium ani- proprie dicta, ut probatur 7. Phy-
mse,ut temperantia,qu8e est invir- sic. text. com. 14. et inde. Deinde
tute concupiscibili, prudentia in cum dicit :

rationali parte animae ; unde patet,

x\lio vero modo liorum acliones et al-
quod iste tertius modus est qure-
teraUones jam. Amplius horum magis no-
dam pars secundi modi. Deinde civa"! alterationes et molus.

cum dicit Ponit secundum modum dicens,

quod alio modo dicuntur passiones
SUMMARIUM.
cictiones et alterationes, et motus ho-

rum, id est dictarum qualitatum; Actio et

Passionem sumi quod
quatuor modis,
bene explicat Doctor. Item privationem sumi et hoc modo passio est unum Prae- lormaiiier

quinque modis, de qiio A'ide Scot. I. d. 18. dicamentum distinctum, ut cale-''^''^'^^^"^'

q. 1. quod tangitur, inter bonum et malum fieri, dealbari, inquantum tamen
dari medium, probat Doctor. 2. d. 41.
respectum, qui est
illum
dicunt
Passio UQO quidem modo dicitur qua- passi, ut transmutati ad agens, ut
eit. com.
27. litas secundum quam alterari conlingil, transmutans passio enim sicut et
;

ut album et nigrum, dulce et amarum, formaliter respectus;

quiiecumque
actio sunt
el gravitas el levitas, et alia
lalia. nnm (Hsi deall)ari, et alii motus
 100 LIH. V. METAIMI.

iion n(;(M|)i<'jnLur pi'o «rK^Lo rospec- Privatio dicitur uno quidem modo non Text. com
^'-
lial)et aliquid nalorum iiaberi, etsi non
t'1, s(mI pro ipsn jni'in,'t lliicntc; (juse
sit id naLuiii sic liabere, ul oculis privari

csL ipsa rcs (\cli\ cX jirodiicta ;

sio dicilur planla.

niotus ost in oodoni ^oiiore cuiii re,

Distinguit hoc nomen privatio,
ad (|inun niotus ost, noc sic racit
([wod rccte opponitur habitui. Cir-
1'raMlicaniontiini do so, sed est in
ca quodduo facit nam privationon :

(^odoiu ^onoro cuni termino ut di-

solum includit in sua ratione ne-
citur :i. 1'hysic. toxt. coni. i. (^t
gationem, sed etiam aptitudinem
indo. Doindo cuni dicit
primo distinguit mo-
:

subjecti. Ideo
Et maxime trisLes nocivae. dos privationis ex parto aptitudi-
nis. Secundo ex parte negationis.
131. Ponit tortiuni niodnni, dicens
AlU'iatio Secunda ibi Et quotie^is. Prima in :

porlV'cla (iuod supplo alio niodo dicnntur

quatuor secundum quatuor modos
est j)<)liiis
perteclio
passionos dictsc alterationos, non
sic acceptos. Secunda ibi AHavero. :
qiiam p s-
(iua3cuniqno, sod maxime qua) sunt
sio.
Tertia ibi Amplius si aptum. Quarta
tristcs ef nociviP, et lioc modo non di-
:
i^xodipriva

ibi Amplius autem. Dicit eroro

:
^ quod tionis es
citnr pati, qui sanat, sed qui inflr- *
^ parle apl,
privatio dicitur uno modo si aliquid non ludinissun
matur; (luod non habet rationom quatiior.
Iiabet aliquid natorum haberi, id est,
mali, puta ad sanitatem, vel albe-
aliquid eorum quae sunt apta nata
dinem, magis dicitur perfici quam
haberi, etsi pro quamvis, ipsum
pati, nam talis forma quse per hanc
non sit natum habere illud, iit planta
alterationom acquiritur, est quse-
dicitur privari oculis ; oculi enim sunt
dam perlectio mobilis et passi.
apti nati haberi, licet non aplanta,
Deinde cum dicit :

quse dicitur oculis privari ; et ideo

Amplius magniLudines calamilaluni el
trislium passiones dicunlur. istemodus sumitur secundum quod
aptitudo consideratur non ex par-
Ponit quartum modum, dicens
te subjecti sed ex parte rei, qua
quod amplius magnitudines calamitatum
dicitur privari, et ideo iste modus
et tnstium, sive lamentantium, et
est improprie dictus. Deinde cum
etiam magnitudines oxultantium
dicit :

passiones clicunlur ; yu\t dicere, quod

quia oa, quse parva et modica sunt Alio vero si aptum iiabere aut ipsum,
132.
aul genus, et non babet, ut aliler homo
quasi reputantur, ideo hoc quarto
coBCus visu privari dicitur et talpa hoc ;

modo dicuntur passiones non quse- quidem secundum genus, illud vero se-
cumque alterationes nocivae, sed
cundum se.

si habent magnitudinem nocumen- Ponit secundum modum sump- ,,. , «^

^ Vide 28.
ti, ut magnae tristitiae et magnas tum ox parte aptitudinis subiecti, ^^•.
^ ^ ^ Privalic
Vide 15 d calamitatis; hoc etiam modo di- dicens quoda//o wioc/O; suppledicitur
.

secundun
3.
cuntur passiones magnae Isetiti^e, T -1 • -77
j. •
7 7 f
genus e
aliquid privatum, si non habet illud secundui
se.
quatenus excessus laetitiae est no- quod aptum est habere, aut ipsum, aut
civus; unde quandoque aliqui infir- suum fjenus, ut aliter homo ccecus dicitur
mati, et inventi sunt mortui prop- privari visu, et aliter talpa; homo enim
ter excessivam Isetitiam. Deinde secundum se est natus habere vi-
cum dicit •
sum, talpa vero secundum se, et
 :

SUMM^ UNIG JE CAP. XVI. 101

sccimdnm rationem speciei non tis, ut liomo non (licitur calvus, si

est nata habere visum; sed qnia non habet pilos in ociilis, sed si
sinnn geniis scilicet animal est na- non habet in parte illa, in qiia est
tiim habere visnm, ideo dicit hoc :
natus habere;e/ ad qaod, qnantnm
quidcm, idest, talpa dicitur secundum ad circiimstantiam termini deter-
gcnus snpple privari visii ;
lUud au- minati, ut homo non dicitur par-
tem, id est, homo supple, secundum yns, nec privatus statura debita,
sc, dicitur privari visu pro quanto sinon sit magnus sicutunusmons;
secundum se est aptus habere vi- et ut quantum, quoad circumstan-
sum, et non tantum secundum ge- tiam modi, sicut homo non dicitur
nus. Deinde cum dicit csecus si non videt ita acnte sicut
aquila.
Ainpliusaplum nalum, et quando ap-
si
tum nalum habere, et non liabeL. CcOcilas Notandum, quod istorum trium 133.
enim privatio quaedam est, sed caecus non modorum privationis primus est
esl secundum omnem [ctalem, sed in
quantum esL babere, si non habet; simili- impropriissimus, secundus est mi-
ter aulem el in quo, et secundum quod, nus proprius, sed tertius est pro-
el ad quod, ut si non habet aptum na-
fum. priissime acceptus. Deinde cum
dicit :

Privatio Ponit tertium modum qui sumi-

sunipta in Amplius cujusqiie per vim ablatio priva-
paiie di- tur non ex parte subjecti tantum,
tio dicitur.
versarum
circums- sed etiam temporis, et aliarumcir-
tantiaruin.
cumstantiarum. Dicit ergo, quod l^onit quartum modum, dicens
amplius supple dicitur aliquid pri- quod amplius dicitur privatio cujusque
vatum, si non habet quod natum est ha- per vim ablatio, scilicet violenta. Vio- Privatio
quie est
bcre, ct qua^ido, quantum ad tempus ;
lentiaenim est contra impetum ex violen-
lia.

etinquocumquescilicetloco fuerit, naturalem et voluntarium, ut dic-

etsecundum qu.od scilicet quantum tum fuit supra, capitulo de Neces-
ad partem; et ad qu.od, qu.antum sario; et ideo ablatio violenta dici-
ad terminum determinatum et ut ; tur privatio ejus quod quis natus
quantum, quoad modum habendi : est habere, secundum impetum.
ccecitas enim est qucedam privatio, scd vel appetitumhunc vel iUum. Dein-
ccecus non est secundum omnem cetatem, de cum dicit :

puta catus ante nonum diem, sed , . .

Et quoties ab eo quod a pnvativa parti-

si non habet
,^ ,
X
aetate m
.

qua est
^
m
. ,

cula ne.o-ationes dicunlur, toties et priva-

aptushabere; similitcr autem etsi non tiones dicuntur; nnm inrequale non habe-
re?equalitatem aptum natum dicitur.
habet aptum natum, et in qiiocumque
fuerit, quantum ad circumstantiam Distinguit modos privationis ex
loci, sicut nox dicitur privatio in parte negationis quse in privatione
loco ubi nata est esse lux; unde formaliter includitur. Et dividitur
nondicitur esse in locis, ad quos in quinqiie secundum quinque mo- Modi priva-
tionis ex
lumen Solis non consuevit perveni- dos. Secunda ibi : Invisibile vero. paite ne-
ga lionis
re, puta in occultis cavernis mon- Tertia ibi Amplius ctco. Quarta ilu
: :
5.

tium et terrarum, et secundum quod Amplius quod non. Ouinta \h\: Amplius
quantum ad circumstantiam par- omnino.
 : :

lO^ Lin. V. METAPll.

Ad cvidontiain istornni, notan- qnod ille tertins modus contine-

dnni (inod Grreci iiliintni' liac prso- tnr snb secnndo, pro quanto pa-
positionc, «, ad signilicandnni nc- rum habere estqnoddam prave, vel
gationcs ct iirivationes in comi^o- turpiter habere; ubi antem nosha-
sitionibns, sicnt nos ntinmr ista bemus non igneum, littera Gra3ca
prapositionc, in, ct hoc cst (jnod liabet azjp:v et est nomen Grsecnm,
dicit (jnod fjuolies dicunlur negaiioncs et idem est; nam aTTjcsv Gra^ce idem Apyron

ab eo quod a particula privata posita a est quod non ignenm Latme. Dem- «cat?

principio dictionis per compositio- dc cnm dicit

UGn\,l()ties dicuntur ct privationes ; nam
non hahere ij)sum ap- Amplius quod non facile, aut non bene,
inwfjuale dicilur
ut insecabile,non solum quia non secatur,
Uun natum qnod
cequalitateni, id Cst, sed quia non facile, aut quia non bene.
ina}qnalc nno modo dicitnr quod
Ponit quartum modum, dicens
non liabet seqnalitatem si aptnm
quod amj)Hus, supple dicitur, priva-
natnm cst liabere. Deinde cum di-
tive, vel negative quod non est facile
cit
aut non bene, ut insecabile, scilicct dici-
Invisibile veru et eo quod non liabeat tur non solum quia non secatur,
ODinino colorem, et eo quod turpiler, et
sine pede, et eu quod non habeat omnino sed quia non est facile, aut quia non
pedes, et eo quod turpes. bcne, scilicet secatur. Deinde cum
dicit
Eadem ha- Ponit tcrtinm modum, dicens
:

de Auima. hujusmodi su[)ple privationes et Amplius omnino non habere: csecus

negationes dicuntur puta invisibi- enim dicitur monoculus, sed qui in ambo-
bus non habetvisum.
lis, vel eo quod omnino non Iiabeat colo-

rem., ut vox dicitur invisibilis ; vel Ponit quintum modum, dicens

eo q^'od turpifnr /labet, sicut etiam quod amplius supple dicitur aliquid •

quod non lia-

sine pede dicitur, eo privative, ycI negatiye omnino non
beat omnino pedes, et eo quod tur- habere ; ccecus enim hoc modo non dicitur

pes, sicut claudus pedibus.

Adver- monoculus ,sed cjui in ambobus oculis no}i

tendum autem quod iste secundus habet visum.

modus incidit cum primo, et pos- Propter quod non omnis homo bonus
snnt ambo sub uno comprebendi, aut malus, aut jusius, aut injustus, sed et
secundum quod satis innuitlitterae medium.
processus. Deinde cum dicit :
Ultimo infert quoddam corolla-
Amplius et eo quod parum liabeat, ut rium dicens quod quajrrojUer quia ,

^3^
non igneum; lioc autem est prave aliquo supple non ex quocumque defectn
niodo liabere.
bonitatis aliquis dicitur malus, ut
tertium modum dicens
Ponit patet ex pr?edictis; ideo non omnis
qnod amj)lius supple significatur ali- homo est bonus, vel ^aalus, aut justus, aut
qnid privative, vel negative eo quod injustus, sed est dare medium. Cujus
parum habeat, ui non irjnrum dicitur ratio est, quia bonitas et virtus ^edmm
abns-
snpple quia habct modicum de igne; non stantX X
m puncto,
•

scd
T
m
.

quadam
P^^'
gaiionem
et addit quod hoc autem est aliquo i^i'. i- x-i •
T • boni el ma-
latitudme, et ideo si aliquis parum ii datur

modo prave habere, per qnod innuit recedit a virtute, vel bonitrte, non ^'\o'!^''
 SUMM/E umCJE GAP. XVI. 103

statiiu cadit in liabitiiiii contra- /lahere hominem, ex eo scilicet quod

rium. Unde secnndo Ethic. dicitnr febris distraliit hominem a sna na-
(Hiod aliiinis non vitnperatur ex tiiralidispositione, et ducit eum,
hoc qnod pariim recedit a medio et trahit ad naturam, et disposi-
virtutis; et ideo talis non potest tionem febris hoc etiam modo
;

dici nec omnino bonus, nec omni- Tymnni hahent civitates, et induti ha-
no malus, sed est dare medium, henf vestimentum,
pro quanto secun-
sicut carens uno oculo, vel uno dum impetum voluntatis Tvran-
pede, vel pravoshabens oculos, vel norum aguntur res in civitate;
pedes; nec dicitnr omnino Ctccus, vestimentum etiam assignatur ip Al. Assinii-

vel privatus pedibus; nec omnino si induto, et trahitur ad figuram latur.

videns, nec liabere pedes, sed est cjus; ad hunc etiam modum perti-
dare medium. Tunc sequitur illa net habere possessionem, quate-
pars :
nus homo secundum voluntatem
ntitur re possessa. Deinde cum
SUMMARIUM. dicit :

Qaatnor modi verbi habere explicaiitur

AHo in quo utique aliquid extiterit. ut
De octo modis essendi in, quos hicDoctor re- in sus?eptibili,ut ses habetspeciem statUcC,
ducit ad quatuor ipsius haberc, vide eum 4. et infirmitatem corpus.
Pliys. text. 23. c. de Loco.
Ponit secu.ndum modum, dicens Secuuda
Ilabere muUipUciler dicilur. L'no qui- acceptio
demmodo ducere secundum suam natu- quod aJio modo dicitur habere illud liabere.

ram, aut secundum suum impetuin, prop- i)i qno utiqne aliquid exisfit vt in suscep-
ter quod febris dicitur liabere liominem,
tihili, uf a\s hahct speciem statua\ et
et Tyranni civitaLes, et veslimenium in-
duti.' corpus hahet infirmifatem ; nam ses est
subjectumstatuae,et corpus inflrmi-
Ubi distinguit ea qu?e recipiunt
habitum per modum effectus deno-
tatis, et similiter de aliis. Deinde
minationis, scilicet ipsum habere.
cum dicit :

Circa quodduo facit. Primo distin- Alio ut continens contentum, nam in m.

quo est contentum haberi ab hoc dicitur,
guit modos Secundo
ipsius habere.
ut iairenam habere humidum dicimus, et
innuit similem distinctionem mo- civitaLem homines et navem nautas, sic
dorum essendi in, de quibus agitur ^^^^^"^ ^^ ^^^^"^ ^^^^^^^ P^^^e^-
lodi babe-
s quatuor
4. Physic. cap. de Loco, t. c. 23. Ponit tertium modum, dicens
Secunda Ex aliquo esse. Prima
ibi : quod alio, scilicet modo dicitur
in quatuor, secundum quatuormo- hahere ut continens habet conten- Terlia r.c-

dos. Secunda ibi Alio in quo. Tertia : tuni; nam contentum dicitur ha- ceplio.

ibi : Alio uf continens. Quarta ibi : beri ab hoc in quo est, ut hagenam
Ampliiis prohihens. Dicit ergo, quod dicimus habere humiibim, puta vi-
hahere dicifnr mulfiplicifer, iino quidem num, vel aquam, et civitatem dici-
modo supple est habere aliquid, mus habere Iiomines et navem
ducere illud secundum suam nafuram nautas, sic autem secuncbnn liuno
in rebus naturalibus, aui secundum mobmi totum liabet partes.
suum inipetum, qunntum ad res vo- Xotandum, quod ut halietur \.

luntarias, propter quod fehris dicifur Pliysic. cap. de Loco, t. c. 3i. (^ cir-
 .

104 LIH. V. METAPII,

citcr, totnm continct partes sicnt fictio Imbiiit ortum ex aliqiia vc- i

locns locntnm; scd cst (lifTcrcntia ritntc; nnm Atlns dicitur fnissc !

nnidnm map^nus Astrolo^nis, qni a\1^v?

in liO(; (picd locns (^st scparatns a 1 n n > i
luerit

lo(;ato ct divisns, non sic totnm a snbtilitcr motns omninm coeles- vide
1.
pi.
7. cap.

partibns, nndc locatum cst qnasi tium corpornm pcrscrntntns cst, piamusi
odor. 1.

qna^dam j^ars divisa, ct idco con- cx qno dictnm cst ipsnm totnm anretilie
tincntia totins habcntis partcspcr- coelnm snstincrc. Patct antem cx
tinct ad hnnc modnm. Dcindc cnm dictis qnaliter istc modns distin-
dicit :
gnitnr a primo; nam ibi liabens
cog^it liabitnm, nt seqnatur snnm
Amplius prohibens secundum suum
et
impelum aliquid moveri, aut operarihabe- impetum, et est ei cansa motns
rc dicitur hoc ipsum, ut columnre ponde- violenti; hic autem ipsnm habens
rosa supposita, ut Poetre faciunt AthTnlem .i i i_-, i
prohibet habitnm a sno motu na-
. ,

coelum iiabere tanquam casurum super

terram, quemadmodum Physiologorum tnrali, ct est ci causa qnictis vio-
quidam dicunt.
^^^^^^ ^^-^^^ ^^^^^^ ^^.^.^ ,

Ponit quartnm modum. Circa

Hoc autem modo continens dicitur quse
quodduo facit. Primo ponit ipsum. continet habere quasi separata utique se-
Quarta ac- Sccundo comparat ipsum ad ter- cundum suum impetum singula.
ceptio.
tium modum. Secunda ibi Hoc :

Comparat hunc modum ad ter-

antem modo, Dicit ergo, qnod (uwplixis
tiumreducensillnmadistum,dicens
ipsum prohibcns aliquid movcri, aut ope-
quod hoc modo continens prohibet,
rari secundum suum impctum dicitur
sicut patet in vase continente vi-
hahcrc hoc ipsum, scilicct quod pro-
num, prohibet enim separari ab
hibet, ut columnce dicuntur hahcre pon-
invicem partes vini. Deinde cum
derosa supposita, ex eo scilicet quod
dicit :

prohibent moveri deorsum

illa

secundum suum impetum, vel ap- Et in aUquo autem esse simiH modo di-
citur ut consequenter ipsi habere.
Fictio poe-
petitum naturalGm,.s?"c?<« etiam Poeiw
tica de At •faciunt, id cst ponnnt Atlantem ha- Innuit similem distinctionem
lante.
bcrc coelum tanquam casurum supcr modorum cssendi in, dicens quod
tcrram, nisi supple Atlas coelum essc in aliquo dicitiir conscquentcr ct

sustinerct ; sicut etiam dicitnr simili modo ipsi hahcre.

secundo de Coelo Mundo, t. c. 4.

et Notandum, quod 4. Physic. cap.
quidam Poetae finxerunt quod At- de Loco, t. c. 23. distinguuntur
las sit quidam gigas sustinens ip- octo modi essendi in aliquo, quo-
sum coelum ne super terram ca- rum duo sunt prout totum inte-
dat, qucmadmodum quidem Physiolo- grale cst in partibus, et e conver-
gorum, id cst,Xaturalium dicunt, so ; alii duo secundum quod totum ?. moj
ponentes coelum esse compositum universale est in partibus subjec- rJcfurJn

ex elementis, ut Empedocles, et tivis et e converso. Quintus est se- doshabe

per consequens ponnnt ipsum esse cundum quod formaestin materia,
corruptibile aliquando, et sic cor- sive sit forma substantialis, sive
ruptum caderet super terram. accidentalis. Sextus est secundum
137. Notardum, quod ut dicitur, ista quod movens est in moventc, et
 :

SUMM-E UMCJE GAP. XVII. 105

effectus in efficiente, regnum in iit tiir esse ex partibus, ideo primo

rege. Septimus secundum quodali- distinguit modos ex quo. Secundo
quid dicitui^ esse in suo fine. Oc- distinguit nomen partis. Secunda
tavus est secundum quod aliquid ibi : Pars dicitur. Prima in sex se- ^^odiessen-

est in vase continente, et omnino cundum sex modos. Secunda ibi : quo^'' sunt

in loco. Isti autem octo modi es- Aliovcro. Tertia ibi Alio ex opposito. :
^^^'

sendi in, possunt reduci ad qua- Quarta ibi Hoc autcm, ut cx parte.
:

tuor modos ipsius haherc, nam qua- Quinta ibi Alia vcro si sccundurn.
:

tuor primi, et etiam octavus redu- Sexta ibi Alio vcro post. Dicit ergo,
:

cuntui' ad habere tertium. Quintus quod cx aliquo dicitur psse alirpdd, uno
vero ad secundum. Sextus ad pri- quidcm modo ex quo cst, ut matcria. £/ Matemdu-
^^^'
mum. Septimus autem ad primum hoc dupUciter, aut scoindum priutuni gc-
vel quartum, secundum (|Uod ex ^^'/s', idest, accipiendo materiam re-
tine moventur, vel quiescunt res motam et commnnem : a/// .smf?u/^nn
quae sunt ad tlnem sicut de se est ultimam speciem, id est, accipiendo
manifestum. materiam proximam. Exemplum ai. fiuida.

primi, pjutaf qucedam sunt ut omnia

liquabilia Aqua enim est
ex aqua.
SUMM.E UMC.E materia remotn, et communis om-
CAP. xvn. nium liquabilium, nam in aquam
ultimo resolvuntur. Exemplum se-
De ex aliquo, et parte. cundi, veluti statua cst cx wre ; ?es
enim est materia statuae proxima.
SUMMARIUM
Deinde cum dicit

In prima parte hu.jus capitis expUcantur sex Alio vero e^ priino movente principio,
modi, quibus unum ex aUquo fieri dicitur; ut ex quo pugna ex convicio hoc enim ;

quatuor primis modis aUquid fit ex aUo per principium pugn^e.

se,et proprie ac primo quinto modo, per se,
sed non primo. Ultimo
;

modo improprie
Ponit secundum modum dicens,

tantum. quod alio scilicet modo dicitur esse

aliquid ex aliquo, ut cx primo princi-
138. Ex aUquo esse dicitur uno quidem mo- pio nwvcnte, ut pugna cst ex convicio, ausa pu-
Tfxt. com, do ex quo esL ut materia, et hoc dicitur
29. aut secundum primum genus, aut secun ut ex quo, /ioc cnim scilicet con- ^"''^•y^Y^"
(lumultimam speciem,puta sicutquoedam, vicium est principum pugnw ; ex con
ut omnia hquabiUa ex aqua est autem
veluliex a^restatua.
;

vicioenim et moventur
injuria
homines ad pugnandum. Deinde
Postquam Philosophus distinxit cum dicit :

nomina significantia entis perfecti-

Alio ex composito ex materia et forma, 130.
bilitatem, nunc distinguit nomina ut ex toto parles, et ex Iliade versus, et ex
siorniftcantia entis totalitatem et domo lapides finis enimest forma per-
; :

fectum vero habenstinem.

partialitatem. primo significan-
I]t

tia partialitatem.. Secundo signifi- Ponit tertium modum, dicens

cantia totalitatem. Secunda ibi : quod alio scilicet ali([uid modo tit
Totum dicitur. Ad evidentiam primi ex aliquo, ut cx composito cx matcria
notandum, quod totum ipsum dici- et forma, et hoc modo fiunt simplicia
 :

lOG LIH. V. METAlMi.

p(M' viniii 1'csolutionis, m ex lo/o fumi pai*U3 scilicot spocioi ot cssontiali,

pidivs^ cl rcrsns r.r Iliadr, i(l (*st, OX Ut lioino cx ljip"dc, ([W^ SUpponitUl'
tota liistorin Ti-ojana, (jua^ dicitur dillbrontia hominis spociiica; cUwy/-

rosolvi in niultos vorsus, ox qui- laha ex ekmenlo, (piod otiam cst ojns
bus comi)onitui% sicut totum ro- pars essontialis; subdit antom dif-
solvitur in partes, et similiter ex forentiam hujus modi ad primum
(lomo liunt lapides isto modo, cujus dicons aliter enim est hoc, ct aliter
:

Ai. habens
causaiii su])(lit : (pna finis est fonna; stalua est quod pertinet ad
ex wre,
nneiu.
pcrfW/irm rero dicitur liabcns formam, primum modnm nam ipsa supple :

in natuia Notandum, quod in natura est statua est qusedam substantia compo-
M.Uupiex'<^'M>^^^ processus :
unus compo- sita ex sensibili ox
materia, scilicot
"^''^9
^^'^' sitivus, alius resolutorius ; sicut sere; sed species componitnr ex ma-
2.

igitur in primo ])iocessu totum teria speciei, quantum ad istum mo-

dicitur fieriex partibus, ita in dum concludit orgo, quod laec qui-
;

secundo e converso partes dicun- dem sic dicuntur.

tur fieri ex toto resoluto, nam Notandum, quod ut habetur 7.
unumquodque resolvitur in ea hujus, cap. de partibus definitio-
ex quibus componitur; quia er- nis, t. c. 3i. et inde, partes rei
go forma est finis generationis, sunt in daplici genere; qusedam
ideo perfectum est,quod habet cnim dicuntur partes speciei et Pa^jtes^^iu-
formam, nam perfectum dicitur formales; quaedam individui et ma-
cum attingit finem, utjamdictum teriales; dicuntur autem partes
Forma ost ost, supra cap. do perfecto. In pro- formales et speciei, quae compe-
fertunrest cossu orgo rosolutorio cum ipsum tunt rei secundum suum esse quid-
habens (or-
j-Qj-^^j^ perfoctum rosolYitur in par- ditativum et specificum, et hae par-
niam.
tes, est motus quasi a forma ad tes sunt quae intrant definitionem
materiam, sicut in processu com- habentelementaadsyl-
rei, sicut se
positivo est e converso nam cum ; labam, et materiaet forma univer-
partes componunt totum, est quasi saliter sumpta ad speciem partes ;

motus a materia in formam, et ideo autem materiales dicuntur quae ac-

ista pra3positio ex, quae significat cidunt rei, et hoc pars modo ?es est
principium, competit utrobique; statuae, et semicirculi sunt partes
quia in processu compositivo de- circuli, et digitus est pars homi-
signat materiale principium, scd nis. Distinguitur ergo iste quartus
in processu resolutorio denotat for- modus a primo, quia primus acci-
malo principium. Oeinde cum dicit pit partes materiales ex quibus i'es

noc autem uL ex parle speciei species,

materialiter constat; quartus au-
ut homo ex bipede, et syllaba ex eleinen- tem partes formales, qucO dicuntur
lo, aliler emm lioc, et sLalua ex aere; nam
pai^tes speciei. Deinde cum dicit :

8K sensibiii materiaest compositasubstan-

tia, sed et species ex specieimateria. Ha3c
quidem igitur sic dicuntur. Alia vero si secundum partem aliquam 140.

horum aliquis extiterit modorum, ute x

Ponit quartum modum, dicens patre et matre puer, et ex terra planlse,
quia ex aliqua parte ipsorum.
quo.l hoc, id est, alio modo dicitur
aliquid ex aliquo, ut species ex Ponit quintum modum, quod alia
 .

SUMM.E UNIGiE GAP. XVJI. 107

siipple diciintur tleri ex aliquo si sofniK secu.nduin lenipus se Iiabeut, con-

secioulum aliquam partem horum, id est, sequenter supple, non hal^ent et
dictorum modorum alicjuis extilerit, ordinem terminorum ejusdem mo-
^^^p^/er dicitur tieri e.r patre et mafre. tus, ut si dicatur, quod navirjatio fie-
et plantce ex terra, quia fiunt ex ali- bat ex cecjuinoctio, id est, tiebat post
qua parte ipsorum patet enim, ; aequmoctium; patetenim quod ista
quod puer non tit ex tota substan- non sunt termini ejusdem motus
tia patris vel matris, quae sunt sicut priora, sed pertinent ad di-
principium efFectivum generatio- versos.motus : hoc etiaui moclo ex
nis pueri similiter nec plantae
, Dionysiis fiunt. T/iO,vielia, quia SCilicet Dionysia,

tiunt ex tota terra; sed puer tit ex jvjst Diomjsia, nomina sunt Graeca, chrnaiia?^"
aliqua parte substanticX^ parentum et signiticant festa, quorum unumi^dnf 'ifo

ab eis ministratcT, et planta flt si- post aliud celebratur, ut si diceiT-pXni.^"

militer ex aliqua parte terrse. tur, quod ex festo Sancti Michaelis
Deinde cum dicit : flt festum Sancti Francisci, quia
fit post illud.
Alio vero post quod Lempore,ul ex die
nux, et ex sereiilLale hiems,quia bor. posL Xotandum. quod isti sex modi 141.

hoc. Horum aulem htec quidem quia ha- praedicti sic se habent, quia secun-
benL Iransmulalionem ad invicem ita di-
cunlur, uL eL quaj nunc suiiL dicLa hsec :
dum quatuor primos dicitur ali-
auLem eo quod secundum tempus, eL quidfleri ex aliquo per se, et pro
consequenLer solum,uL ex aquinocLio tie-
baL navigaLio.quia posL cequinocLiumfiebaL prie, et primo ; secundum autem
et ex Dionysiis Thargelia, quia posL Dio- quintum modum per se quidem,
nysia.
sed non primo, quia solum secun-
Ponit sextum modum dicens, dum partem. Secundum autem sex-
loc modo quod cdio scilicet modo fit supple tum modum tit aliquid ex aliquo
reatura lit , . . , ,
^
Dihiio aliquid ex aliquo, quia fit jxjst tem- imprbprie, quia fleri aliquid ex
?rTicet' P^^^^> ^f^ ^^ f'^^ fif ^^o^ ^f ^^ serenitate aliquo non sobim dicit ordinem. ut
^'^'^^^^^
' ^^ isto modus flendi hoc ex quia facit hoc post hoc, sed etiam
rdfo^^^natu-
^*- hoc solum ordinem, scilicet
dicit dicit causam aliquo modo. Tunc
quia hoc pt j^ost hoc. Cum enim dici- sequitur iUa pars :

tur quod ex die flt nox, est sensus,

SUMMARIUM.
quod post diem flt nox addit au- ;

tem quod horum quce, scilicet sic se Pars sumitur quatuor modis, quos bene
explicaL Doctor oiteudens eos non coincide-
habent, quod unum flt ex aliquo is-
re.
to modo^contino^it dunliciter : hfec
quidem ita dicuntur cjuia habent ad Pars dif^itur quidemuno modo in quam
dividiLur uLique quanLuui quocumque mo-
quod ha-
invicem transmutationem, ita do semper enim ablaLum a quanlo, ut
:

bent ordinem non solum secundum quanLum esL, pars ilhus dicitur, ul trium
duo pars quodammodo dicunLur.
tempus, sed etiam secundum mo-
tuin, ut quce nunc sunt dicta, quia sci- Ubi distinguit nomen j)artis. Circa pa,.s q^,^^_

licetconsequunturterminosmotus, quod quatuor facit, secundumquod '^^XS*'^

scilicet diversa uhi Solis, ut patet ponit quatuor modos, quibus pars
de nocte et die, hieme, a^^state : hcec dicitur. Secunda ihi Amplius in qua\ :

autem, id est, alia dicuntur eo quod Tcrtln \h\ Amplius in q"n>. Quarta
:
 108 IJB. V. MErAPIl,

il)i: Ampflifs ([iiii' snnl . rriiu.i iii (lnas, trinm aliqnota, nt patct cx prrcdic-
sccnnddin (inod [^rimns niodns po- tis. Dcindc cnm dicit :

tcst (Inplicitor accipi. Sccnnda ibi :

Ampliusin qua3 dividitur ulique species
M(i> vcvo iitodo. Dicit crgo, qnod jHirs sine quantiUile, et lia3 partes hujus dicun-
tur; quare species generis dicunlur esse
(lirilKr ((iio iKodo iii (jkoik ufif/Kc rpian-
partes .

fifiK (firiifi/nr f/danfiDKCHmrpfc, id CSt,

Ponit sccnndnm modnm, dicens
(piantacnnuinc fncrit minor qnan-
qnod«m/)//?/.9snppledicnntnrpartes, ^^^1""^^
titas, in qnnm major dividitnr ;

illa,z/i quw afiquid dividitur sine quanti- ^P^5 les

visione "

sonper enim afAafurn a quanlo infpfan- sentia

tafe^et /ue partes dicuntur itfius,qiiod sic
luiK cst (juanfum dirifur pars qnanta
dividitnr, quafiter species dicunlnr esse
iftius, ul duo r//c?/u/?/?' aliqnalitcr pars
pa rtes r/eneris. Genu^ emm dividitnr in
tritfiK, non al'qnota,
ct liseccstpars
species, nondivisioneqnantitativa,
qnia scilicct aliqnotics snmpta non
sed formali et essentiali, qnod fit
rcddit ipsnm totnm. Dcindc cnm
pcr differenlias specificas. Dcinde
dicit
cnm
:

dicit :

Alio vero modo quae talia mensuranl so-

Amplius in quae dividitur aliquid ;aut ex
lum, propter qiiod duo trium sunt quidem componitur totum,aut species ija-
qiiibus
ut dicitur pars, suntautemut non. bens speciem, ut sphsrce tere», aut cubi
a:'rei,et ees pars ha^c autem est materia
142. Ostendit qnomodo potest accipi
in qua
;

species, et angulus pars.

aliter istc primns modns, diccns
(jnod afio )nodo, snpple dicitnr pars, Ponit tcrtinm modnm dicens, ^^^-

qu(c sofum, id cst, prsecise mensurat qnod ampfius snpple dicnntnr par-
totum, et haec diciturpars aliqnota :
tes, illa, in quw afiquid dividitur, aut

propter quod duo sunt, ut dicit pars triuin, ex quibus totinn componitur, sive illnd

scilicet primo modo, sunt autem ut sit species, aut pnta in-
liafjens speciem,

non isto, scilicet sccnndo modo. dividnnm; dictnm est enim snpra,
Pars du- Xotandnm, qnod pars quanta quod quaedam snnt partes forma-
plex. scili- !••. i-^j. les ct speciei; qnaedam materialcs
.
1 ,

cetaiiquo- rci quantse dicitnr dnpliciter, qnia

Qii^edam est pars aliqnota, qnae- et individni, nt ces est pars sp/icerai
luquota''.'^''

dam non aliqnota dicitnr pars ali- cprea\ aut cufn cerei : /ia3c auteni materia
;

qnota, qn?e aliqnoties snmpta est, id est, pars materialis in qua,

reddit, etmensnrat praecise totnm, scilicet species recipitnr, vel haec

sicnt duo snnt pars qnaternarii et autem, id est individna, pnta sph?e- spmlii

senarii, nam his dno prcTcise fa- ra aerca, et cuhus ?ercus, sunt ut
cinnt qnatnor, et ter dno sex; dici- materia, id est materialia, in qui-
tnr antem pars non aliqnota qnse hus species inclusa rescrvatur;
aliqnoties snmpta ncn reddit prae- individna enim quae contrahunt
cise ipsnm totnm sed vel plns, vel speciem per aliquam differentiam
minns, hoc modo duo snnt pars
et individualem, dicnntur large mate-
trium ct quaf>(or svmt pars ipsornm ria, ut dictum est supra capite de
scx; ideo ait Philosophns, qnod duo Uno, ideo dicnntur materialia res-
snnt nno modo pars trinm, scilicet pectu speciei, et anrjulus est pars spc-
pars non aliqnota snnt antcm nt ;
cici, et formalis ipsius trianguli.

non, (piia scilicet non snnt pars Deinde cum dicit :

 SUMMvE UNIG.E GAP, XVIII. 109

Anipliusqujesunl inralione unumquod- etiam quidam Sancti ; nec ratione convinci

que ostendente, et ea partes sunt tolius, potest oppositum, de quo Doctor. 2. d. li.
propLer quod et genus speciei pars di- quaest 1. et ibi Schol.S.socundum membrum
citur; aliter autem species generis pars.
subdividitur in coalinuum per naturam, et

Ponit qiiartum modiim, dicens continuum per artem.

qiiod amplius siipple dicuntur par- Tolumdicitur et cujiis nulla pars abest, TexL com.
tes, ea quce sunl in ratione, id est, de- ex quibus dicitur totum natura, et conti- ^^-
nens contenta, ut unum aliquid sint illa.
finitione oslcndentc unumquodque , et
i| Genusest hoG quidem modo genus et differen- Postquam Philosophus distinxit 144.
pars speci-
*

4 ei et e con- tia sunt parics speciei et lotius, Et quia nomina signitlcantia entis partia-
tra diver-
litatem, nunc distinguit nomina
i

tsimode ta- suprain secundo modo species di-

men.
cehantui^ partes generis, hicautem significantia entis totalitatem. Cir-
dicitur e converso; ideo subdit, ca quod duo facit : quia primo de-
quod hoc non est eodem modo, di- terminat de toto in communi. Se-
cens proptcr quod genus pars spccici, cundo in speciali de quodam toto
aliter autem species dicitur pa^^s generis; scilicet est genus. Secunda ibi :

species autem generis

est pars Genus dicitur. Prima in duas nam :

subjectiva, genus autem est pars primo determinat de toto. Secun-

speciei integralis et essentialis. do de ejus opposito. Secunda ibi :

Notandum, quod isti quatuor Colobon dicitur. Prima in duas nam :

Qualiler modi sic distinguuntur quia in :

primo assignat quamdam totius
membra communemrationem. Secundo jux-
non coinci- secundo modo accipitur pars sub-
dunt
jectiva, ut dictum est, sed in aliis ta illam rationem declarat modo-
ostendit.

tribus accipitur pars integralis, rum totius distinctionem. Secunda

differenter tamen; quia in primo ibi Itoc autem dupliciter. Ponit ergo
:

modo accipitur pars integralis rationem totius, quse includit duo.

quantitativa; in tertio vero modo Primum pertinet ad totius integri-
pars integralis essentialis rei in se tatem. Secundum ad ejus utilita-

consideratse in qimrto autem mo-

;
tem, dicens quod totu^n dicitur cujus Totum
^"'^ "

do pars essentialis integralis rei nulla pars abest ex quibus totum dicitur,

consideratse ut est quoddam defi- id est, constituitur natura, id est

nibile. secundum naturam propriam, et
hoc fuit primum iterum totum ;

I
est continens contenta, id est partes,
SUMM^ UNIC^ quse se habent, ut contenta, ad hoc
scilicet ut illa contenta sint aliquid
CAP. XVIII.
unum in toto, et hoc fuit secundum.
De toto, et multo, etgenere. Deinde cum dicit :

SUMMARIUM. Hoc aulem dupliciter; aut enim ut unum-

quodque unum, aut ut ex his unum.
In hoc capite usque ibi Amplius quanto,
:
Distinguitmodos totius. Circa
describitur totum,et dividitur in univer ale
quod duo facit. Primo pra)mittit
et utrumquo mem-
integrale, et explicatur
brum,quodtangitDoctor secundum qucsdam
quamdam bimembrem divisionem.
antiquos,coelosesseanimatos,doeodubitarunt Secuudo subdit membroruni ejus
 :

IJB. V. METAPII.
IIQ

,l,>^.l;n;Hi()n(Mu. Socundn ibi : f'ni' Notanduin, qnod sicut dictum

rrrsnlniuiilrw. WwM (M'Li'o, (piod hor fuiLiu 1. lil). ot etiam in 3. aliqiii

scilic^n. lolnm (^st </''/>/'>//'>*. ^/"/

''^''"'^' anti^ini posucrunt corpora coeles-

nniimiino(lqii(\ scilicct conlcMdnm a tia. puta Solem et Lunam, et alias

ioto (^sl ipsum Hniim, scilicct totum stcllas essc corpora animata, et

(M)nlin(Mis- (iiii (w liis, scilicct con- quosdan\ Dcos alii dixerunt, ntVamlT ;

. . . , . terprelati.
Toivnw iio-
j^^^^l j^ ciuislituitnr ipsum nniu)), qnaedam animalia, nommisd
riatonici, esse
"*
^umvVrJuo, v<^»ilu'cl (olum. Kl lUM^hoc dat in- ct (l:vmoncsappellabant, et ntDeos cimdu
oi '"1'^^'^'''
1^,11 jj^.^,,.^, ^l^^q^x^; iotum, scilicet to- quidcm colebant alii antem pone-''"*"^ ;

Inm nnivcrsaU\ cujus (|ua^libet bant quoslam homines deificatos

pars csi ipsum ioinm, quaienns et esse ejnsdem speciei cum homi-

ialc (oium pra\licaiur dc suis par- nibus sensibilibns, incorruptibiles

iibus praHlicatione diccnie, hoc est tamcn et perpetuos, qnos Deos ap-
hoc: aliudtoium inicgrale quod ex pcUabant hbrnm antem opinione
;

suis partibns constitniinr, tamcn ntitnr Philosophns hic non curans

nulla cius pars esi ipsum totnm, de exemplo,compntans Deum inter
quia uuUum iale totum de suis animalia. Deinde cum dicit :

pariibus praHlicatur. Deinde cum Coiuinuumvero el finilum quando

^^^.j^
. unum aliquid ex pluribus est, qua? insunt,
inaxime quidem poteniia, si autem non
quod et energia.
ir> rnivoi-sale euim quidem, el loUi-
Uter dioilur, ut lolum aUquid ons sic esk >^ .„,, q„,,, ,...:.,..k,,,,».^
i-^,.^,,u
univei^aU^ quasi ooutinens muUa in pra-
:
Exponitsecnndnm membrum.
dioari de unoquoque, el unum omnia es- Oirca quod duo facit. Primo ipsum
so, ei }\»W;Hique^^^
exponit. Secundo ipsum subdividit.
eqmim, Oeumque, omma anuuaUa. «^
^
.. ... Secunda ibi Horum vero. :

Tojttmnnk Kxnouit mombra praHiicU^ divi- q *• . -,

w!!!->l - .^ . , , X -^^^ evidentiam nrimi notandum,

nruuo membrum de
quod41*4.*
J^^" siouis, ot to- ^ •
*
licet totum mtes^ralenon tan-
1
'«^^ •
,-
. . ^ . . , .
"
to uuiversah, ^eouudo de toto in- ...
,
to^rali. ^ocundaibi: Cow/tnHMiwivra.
.^ . ^ .
.

tum sit m .•
contmuis, sed etiam
+-
j .-

•+
•

m
* ;i-
...
•
+•
.^: . , . non
^
contmuis et discretis, exponit

.
._" ^ ,, ., ,
^ ,. tamen ulud totum contmuis, m
^
tur commumtor,
.. ,.
aicitur
., ^quoadam
„ uDi forsan est masris manifestum,
,. ..
, ^. .." . ,
^ . , quod dioitur. Dicit eriio quod conit-
^ ^. nnvm H finttujn^ id est, perfectum
rttimiH^, scilioet ut parte^ subioc- x^f„„, ^- -+ «
^ , -' totum ;„+^^^.i
mte^rale dicitur, quandoj ftt
^^,

Xxxti^ ox eo, soilicet quod esi pnfdi- i- -j . -1 - ,

"^
'^ wnvjn aitqmd ct piurtbus quT tnmni^
^„^,^ j^jf^ ^wwfewi «I insunt poienUa m
qiieiUarumtiartium
\ ^
contentai ^m ^.
^« non ^ + ^„«f ;^ ^.+ ^
,-i,v
scilicet sunt poten- m
^ . , 'd msmt emergta^ id est, m
ta s.r^; ^ .^, scihcet lo-
^..tn.idem enim si-nilic^t ener-ia,

^ " >::.::„- /:: : i ut probatar 3.

C4 ; e; ^>i:v;iii, qu^ ::::::i
Fnysie. cap, de i . t. c 66.
^
ji magis . rati<Mieffi
^ i.iii j*r^ p:i: ;.s qu^m totias, et kieo Philo-
. ci. aoc sopaus loqo^^ de hoc toto inte-
 . : ; ;

SllMM/K IIMC/K CAI\ XVIII. lU

^rali (lic-it ipsmn conliuimin, <'l, in- qnod ill;i, (pi;c sniit coiiliiiii;i pcr
liuitnin. natnr;iin, sniit in;igis nniiin (|ii;iin
laites Im
Notauduni cti.-nn (jnod p.Mrtcs, ox <|n;c sniit coutinna, ab ;irtc, f((nffuam
int accipi (iuihns totnni coust.Mt, }>ossnnt .mc- lohdilnle e.ristenle nnionr fflifjna^ id (»st,
)liciter.
cipi (ln|)li('it('i', ct i^ossnut oss(^ iu <'ic si totjilitas sit (|ii;cdam iinio, ita

toto (in|)licit(M' scilic(M, vcl in po- (jiiod luagis totiini cst ol inagis
tcuti.'\, V(d in ;ictn; in potcuti.M (pii- iiniiin; c\ his ha,b(Mnns iiuam divi-
(l(Mn snnt iu toto, (jnod (^st V(n'c sioiKnn incinhri iHiiis, strilicet (piod

nnnin, nt li.Ml)(^tnr 7. Iinjns, t. c. (il). ([ii;cd;iin siint contiuna [icr uatn- o,„|.in„,,
''"'''''''^-
ct 7. Phys. circa liiicin, t. c. 'M scd .
r;iiu, ([n;rMlam [icr art(Mn. Deiudc
partcs suut a^^tn iu toto, iinod nou cnm dicit :

ost vcro unnin, uisi .dcut accrvns SUMMAIUUM.

uiaiiis autcui cst nuniu ct pcr con-
sc(|ncus totuui, (juod li.'\l)(*t partos Totiim inlc^Tah;, soii coiitijiiiiirn, ratifnie
positionis, (JivicJitiir in tros sp(jcies de una
iu potcuti.M, (pi.iin (inod liabct in ;

(licitiir omiKv, do alttjra, totiim ; d.; tertia

actn, li(;ct sit oppositnin, .Mspicicn-
utriim(iu(3 noiiKin.
do ;i(l [i.irtcs ; ii.Min p;ii'tcs inaji'is

liabcut csso cniu snut iu actn, Ami)]ius ([uanlo liabente principium ot

medium et ulLinium. Quorum quinem
qnain cnin snnt in potcnti;!. Alia iion f.icit f)o.siUo differontiam, omne di-
I.Thoiu littcra sic li;il)(*t, (piod mnhnuinH cst citur (|uoi'mn vero tacit, toLum
; et qu;j> ;

Ic nolavil
'

unnni ih' p'itrfhi(s i/inv insnnl ind.rinm

cumque ambo dicunlur et totum et omne.
Sunt aulem liuec quorum n;ilura quidem
(inldrni jii'rf<'</i(inr, id cst, iu actn, sin eadem m;inet Iransposilione forma voro ;

anlrni polcsffthj, (»t postoa scqnitnr non ut cera el vestis etenim lotum et ;

omne dicuriLur habent enim ambo. Aqua

;

littcra nostra; scd nt dicitnr, ot vero et qmecumque liumida sunt, et nu-

boue ill;) littera snpcrduit, ct Cnit merus, omne quidem dicuntur totus ve- ;

ro numerus et tola aqua non dicitur nisi

forte vitiniu transHMTntis, qni for- metaphorice. Omnia vero dicuntur in qui-
te invenitdnas littcras ct transtn- bus omne, ut in uno, in his omnia, ut in
diversis omnis hic numerus; omnes ha3
;

lit utraiuqne, et sic fecit errorein, unitates.

nt ambcT litterre in nnnin conjnnge-
rentnr. Deinde cum dioit Ponit secundam divisionem di-
cens, quod ampHus, ipso quanto
vero eorumdem m.ngis, qua3
Iloruin
sunL nalura quam arle lalia, quemadmo- hahente principium medium et ullimum,
dum el in uno dicimus tanquam existente secundum scilicet quemdam ordi-
tolalitate unione aliqua.
nem positionis in partibus conti-

147
Hicsubdividitsecundum membrum nui, nam omne totum continuum
postquam ipsum exposuit. Circa est quantitas habens positionem
quod duo facit, secundum quod in- hoc inquam supposito horum, sci-
nuit dnas divisiones. Secunda ibi : licet continuorum, quorum positio
Amplius quanto. Dicit ergO; quod non facit differentiam, omne dicitur,
horum eorumdem, scilicet continuorum talia autem sunt omnia humida, ut
magis sunt talia, scilicet tota qute sunt dicetur; partes enim aquae c[\\o-
^^ ^^^^^^^

supple continua natura quam quce ar- cumque modo transponantur noii
5^^^'recte
te, quemadmodum diximus, et in uno faciunt diflferentiam in subiecta
^
dicuntur
seorsum.
supra cap. de Uno, ubi dictum est, aqua, et ideo in talibus ad signi-

1
 ;

112 MB. V. METAFH.

licandiim totnlitateiii iitimnr hac forto socnndnm proprietatem Grae-

(lictione, omnh, dicendo, omnis ci idiomatis, licet apud nos dicatur
acpm; supple positio
f/uoruin antcni tota aqua, et totus numerus ; addit
facit diHerentiam, dicimus totum autem quod omnia illa dlcunlur in

ct non omnn, sicut patet de homine, quibus dicimus omne ut in uno, nam in
et de domo et hujusmodi; non enim his dicuntur omnia nt in diversis, vnlt
est homo qualitercumque partes dicere quod in quibus utimnr hac
hominis ordinentur, puta si pes dictione, omnis, sicut ipsum totum
esset in fronte, et cor in mann, unnm acceptnm in singulari di-
et
etc. inij^ossibile enim esset homi- citur omne, sic partesejusdiversse
nem sic posse vivere vel stare, et dicuntur omnia in plnrali, ut di-
ideo talis dispositio facit differen- cendo omnis liic numerus, ct omnes hw
tiam in substantia hominis, simili- unitates in plurali; similiter sicut
ter est de domo
hujusmodi in
et ;
dicitur omnis-aqua, ita potest dici
talibus ergo dicimns totum et non de partibus ejus, omnes aquse.
omne, ut totus homo, et tota do- Ex una divisio trimem-
his patet i^s.
T • • 1 • '^- L
Continiia
mus,et non omnis, accipiendo ali- bris, sciiicet quod qusedam sunt tnpiicia.

quem hominem, vel aliquam do- continna, quorum positio partium

mum; qucecumque vero ambo dicuniur, non facit differentiam in substan-
scilicet illa in qnibus ambo acci- tia, ut sunt nnmerns et omnia hu-

dnnt, qnod scilicet positio facit in mida, et in talibus utimnr hac dic-
eis differentiam quodammodo, in tione, omnf^. Et nota quod de ratio-
talibus dicimns, toium ct omne, sunt ne talinm sunt duo unum est, :

autemquorum hcee aliqua natiira, scili- quod sint tota homogenea, ejus-
cet materia manet eadem, ut cera et dem scilicet rationis in toto et in
vestis, transponantur in snis
quae si partibus ; aliud est quod de se non
partibus mntata fignra, materia habeant propriam figuram, ut sint
tamen manet eadem, licet in se retentiva de se alicujus figurse, sed
qnantnm est de se retineant pro- terminentur et figurentur semper
priam figuram; quod non est de termino atieno; qu^edam sunt con-
aqua et de aliis humidis cum ter- tinua quornm positio in partibus
minentur et per consequens figu- facit differentiam in substantia, et
rentnr termino alieno; talia ergo in talibusutimurhacdictione/o^?(>yi.
de quibus nunc loqnimnr, dicuntur Et nota quod de ratione talium est
totnm et omne habent enim ambo,
: quod sint tota heterogenea, ut ho-
scilicet quod positio in eis quodam- mo et asinus, et hnjusmodi. Quse-
modo facit differentiam, et qno- dam qnorum positio
sunt continua,
dammodo non; per hoc differunt
et in partibus quodammodo facit dif-
ab humidis, qnse cadunt sub pri- ferentiam, et quodammodo non, et
mum membrnm, ideo subdit quod in talibus utimur utraqne dictione,
aliqua vero et 'qucecumque sunt humida, scilicet; Et nota
omnis et totum.
et etiam numerus dicuntur quidem omne quod de ratione talium sunt duo :

totus vero numerus, et tota aqua non unum est, quod talia sint tota ho-
dicitur nisi metaphorice, quod dicit mogenea, ut dicebatur de primis :
 ;

SUMM/E UNIC/E GAP. XVill. 113

Quare ly
aliiul ost fiuod sint, reteiUiva tisii- Determinat de opposito totius
)mnis, ap-
)iicatur ranim propriarum, et non semper quod est colobon, id est truncatum,
lomoge-
leis, et ly
^ termmo alieno, et per
termmentur
. .

unde alia littera habet quantum

otam lie-
i
• .
•
t-4- .
• •

;erogeneis. Iioc distmguuntur a primis. Lt ex diminutum, vel defectivum. Est

Iioc patot causa liujus divisionis, Philosophi ostendere
ei^go intentio
quia enim hcTc dictio ontuis, est dis- quid est colobon vel truncatum.
tributiva, ideo in termino cui addi- Circa quod duo facit primo nar- :

tur, requirit multitudinem, vel in rat ea qu?e requiruntur ex parte

actu, vel in potentia propinqua totiusquod truncatur. Secundo ea
quia ergo liumida, et ea quse sunt qu9e requiruntur ex parte partis
homogenea, sunt divisibilia in par- truncatce, et quae a toto deflcit.
tes ejusdem rationis, quia quaelibet Secunda ibi : Adhuc auiem. Quan-^^^^^cob-
pars aquae est aqua, ideo in una tum priinum enumerat sep-^^?'
ad ^ i f^-
quiruntur.
aqua sunt multce aqua^, licet in tem, quae requiruntur ad hoc quod ~-

potentia, sicut in uno numero sunt aliquod totum sit colobon. Pri-
multnn unitates, licet etiam in po- mum est, ut illud totum sit ali-
tentia ; alioquin numerus non esset quid quantum, habens partes quan-
per se unus, et propter hoc in tali- titativas, in quas dividitur, ideo
bus dicimus, omnis numerus, om- dicit quod colobon dicitur quantoi um,
nis aqua, etc. Propter causam vero id est, quod sit de numero quan-
oppositam in totis heterogeneis, torum et per hoc distinguitur
;

non dicimus omncs, dicimus tamen a toto universali, quod non est
loium, ex eo quod fotum perfectum divisibile secundum quantitatem,
requirit simultatem partium, et et ideo sublata una parte sub-
talia sunt hujusmodi tota, quorum jectiva, non potest dici colobon.
ratio et perlectio non est commu- Secundum est, quod colobon non
nicabilis alicui de partibus, et ideo dicitur quodcumque quantum, sed
ji. toturn dicimus totum nomen et non omne. quod sit partibile in partes alte-
fumal. -TN •
T 1 •

Demde cum dicit : rius rationis, et sit totuin consti-

tutum ex diversis partibus; ideo
SUMMARIUM. dicit quod non quodcumque supple
Explicat quid sit colobon sea diminatum;
quantum est colobon, shI oportet

quod est oppositum totius, ad quod septem per hoc

illud esse partibile ct totum : et

requiri, bene ostendit Doc'or ; atque tria distinguitur colobon a partibus ho-
requiri ad partem diminutam, seu colo- mogeneis, in quas totum heteroge-
bam. neuin dividitur, et ideo caro vel
149 Diminulum vero quaiiloiULn iiou clicilur os, non possunt dici colobon, licet
quodcumque, sed parlibile oportet illud sint quanta. Tertium est, quod co-
esse, et loLum nam duo non sunt dimi- ;

nuta aUero ablalo uno non enim un- ;

lobon non potest dici aliquid ha-
quam id cujus ablalione diminulum bensduas partes, sialtera toUatur,
quippiam sit, et id.quod restat, ^qualia
([uia pars ablata a colobon non de-
sunt. Neque omnino quisque numerus est
diminutus ; elenim subslantiam oportet bet esse nequalis residuo; ideo dicit
manere ; si calix diminulus esl, adliuc
quod duo. puta numerus binarius,
oportet esse calicem. Numerus autem
adimc non idem pnrtc sublaLi. )ion sun' colGoa atte.o uno abtalo, »|uia .vi.reliquo

Tom. VI. 8
 ;

iJH. V. Mi-rrAiMi.
II 1

i^on pnrs nl>l;»Ln, ct Lur, dicLum rniL siij^ra, capiLnlo de

Ai. colohoiiin, i(l <'sl,

]ia. i'('li(iiiiiiii (|iM)(l r(Mii;'iiol,, iion r>l ()u;uiLo. Scxtnm est, (inod colol)on Ai. pan

oiiortoL (juod scin- oportct csse tale, qnod hal)eat de-partesdi

;,Mlii;ilis, ol, i(l(M) ... bimiles, .
•

r(^si(liiiiiii sil iiin.jns illo (piod tcrmin;it;un positionem partinm,

j)or
(P.hirLnni osL, (Hiod sub- (^t ideo (pubns positio non
illa in
;iiilri-Liii'.

colobi in;nHd. (*Li;un nnioLa Tacit dilferentiam, non possnnt dici

sL;inLi;i
propLiM^ lux; niun(3r'ns non coloba ideo dicit qnod totaliter,
;

|)nrL(\ (d.

oss(^ oolol)ns, (iiiia al)lnLa id est, nniversaliter nnllnm est

pot(^sL
(|nacnni(pu^ nnitato statini vaiMa- colobon eornm, (piornm positio
tur substanLia nuniori, id(?o diciL non lacit difierentiam, sed oportet
(jnod nrr loinliiev, id osL, universali- esse talia qnse habent in snbstantia

\,QV niiUiis }inu}('rns supplc csl colohus positionem, scilicet determinatam,

elrnnn pro (luia, oporld nianeve snb- ntliomo, eqnns, et alia tota hetero-
sianiinni, scilicct colobl, sicut si ca- genea. Septiinnmest, qnodcolobon
lix tnincoLur pcde, adhnc manet oportetesse totnm continunm, non
calix; ideo diciL (jnod adlinc oporlel discretnm; et ideo harmonia, qnae
csse raliccni si cali.v sil colobon, id est, componitnr ex numeris mnsicis,
colobus ,
niiincrns anlcni non ad/iiic non })otest dici coloba, esto qnod
ideni, nna parle.
scilicet nianet ablala sibi aliqna pars subtrahatnr, ideo
Non omuia onintum est (piod colobon dicitur dicit quodamiilins continna snpple

partesdis- habere partes dissunnes, licet non

oportet esse coloba nam harmo- ;

'''cdobr^convertatur; nam nunuMMis liabet nia licet sit ex eis, qnae sunt dis-

ali([uo modo partes dissimiles, pn- similium partium, et habent posi-

ta (juinarius dnalitatem et trinita- tionem (qnod dicit pro qnanto vo-
tem, et tamen numerus non est ces acntae, et graves non quomo-
colobus; ideo dicit (luod adhnc snp- documqne ordinatae habent hanc,
plc oportet qnod coloba sint dissi- vel imnc harmoniam, licet liarmo-
milium partinm, nec tamen IicTC nia non habeat proprie positio-
omnia, qucC scilicet habent partes nem, qnse est differentia quantita-
dissimiles, sunt supple coloba;nu- tis, sicut nec numerus), licet in-

merus enim habet pai^tes dissimi- quam tamen harmonia non

sic sit,

les, nLdnaliLatem et trinitatem, et tit coloba, ex eo scilicet quod non

tamen numerns non est colobus. est continua, sed discreta. Deinde
Ratio bujns dicti assignatnr. quia cum dicit :

in toto homogeneo, quod est simi- Adhuc auLem etsi parliuni dissimilium 150.
sint, nec li?ec omnia dimiimla dici pos-
lium partium, ratio totius salva-
sunl; numerus enim esl ut dissimiles
tur in (lualibet parLe, ideo si una liabont partes, ut dualitalem et Irinilatem,
pa rs anleratur, rerK|ua non dice- Sed totaliter quorum non facit differen-
tiam positio, nullum est diminulum, ut
Lur coloba; oportet ergo colobon aqua ;iut ignis sed oportet talia esse
:

esse totum lu^t^u^ogenenm. et dis- (]u;i' in substanlia positionem habeant.

Amplius continua sint oportet nam
similium partium. (,)ualiter autem
;

liarmonia e.^t ex eis qua^ sunt dissimihum

sit intelligendum (luod numerus parLium, et positionem li;)bent diminuta ;

aulem non lit. Adhuc autem nec qua^li-

habeat partes dissimiles, et per bet tota. nec luec cujuscunique particu-
conseqnens divisibiles, nt hic dici- la^ privatione dmiinuta sunl ; eteniin di-
 SUMM.E UNiCJE GA.P. XVIII. 115

minutum non faciunt, neque quie princi- puta manum, aut aurem. Tertia ai. debet.
palia substanlia', nec quce ubicumque en-
tia, ut si perforetur calix non diminu- couditio est, quod ista particula in
tus, sed siansa, vel extremitas aliqua et ; exti^emitate, ex cujus subtractione
liomo dicitur dlminutus, non si carnem,
dioitur colobon, dicitur esse talis
autsplenem, sedsi extremitatem. et hanc
non quamvis, sed qute non habet gene- quod iterum non renascatur; quod
rationem ablata tota. quapropter calvi
si sic, non propterea dicetur colo-
non sunt, nec dicuntur diminuti.
bon, ideo dicit quod et luec pars, sci-
Ut par:j di- Enuinerat conditioncs requisitas licet a qua dicitur colobon, non
calur culu-
ba, vel lo- ad colobonex partepartisquaetrun- oiiinem supple parlem oportet esse, sed
liiQi in or-
dine ad catur et aufertur, et sunt tres. cum non luihef generationem ahlata a
partem re-
quiruntur Prima est, quod pars ablata non toto, puta sicut sunt manus, vel
tria.
sit principalis, qua scilicet
sine pedes, ideo infert r/uapropter calvi

substantiarei esse nonpossit; ideo non sunt colohi, si supple capilli de-
dicit quod adhuc autent sicut nec rjuce- beant iterum renasci, ut cum ali-
Ubet tola supple dici possunt coloha, quis ex intirmitate perdidit pilos.
ita nec lioc scilicet totum dicitur Tunc sequitur iUa pars :

coloboii ex privatione cujuscum-

SUMMARIUM.
que particuke non enim oportet
;

nec qua3 propria, vel principalia Kxplicautur quataor modi quiba.s sumitur
genus. Primo pro contiiiua generatioiie. Se-
substanticT, id cst, quod oportet
cundo pro primo morente. Tertio pro sub-
partem ablatam non esse principa^ jecto. Quarto pro eo qu('d primum inest in
lem substantiae rei. Ratio hujus deflnitione, quomodo sumitur apud Logi-
est, quia ut dictum est supra, opro- co>. Quodinnuitur hicmatrem nonconcurrere
tet colobon etiam manere ablata active,non ita est, ut h^nQ probat Doctor 3.
d. tantum dicitur hic eam ministrare
parte; sublata autem parte princi- i.

materiam, et torte quia ejus semen magis

pali rei, jam non remanet res,
materiale est, mlnusque activum.
ut liomo trimcato capite. Secunda
est, quod pars ablata debet esse in
Genus dicitur, hoc quidem si sit gene- rp
ratio continua speciem eamdem haben- ^3!^°"*'
extremitate colobi, et non interior, tium, ut dicitur donec utique Iiominum
ideo dicit quod nec uhicumque enlia, genus sit, quia donec est generatio con-
tinua ipsorum.
id est, quod ista quoe auferuntur,
non sunt ubicumque, ut si perfora- Ubi agit in speciali de quodam 151,

tur cali.r; et supple de medio ejus toto, quod est genus. Circa quod
pars aliqua auferatur, scilicet duo facit quia primo distinguit
.

calix:, non erit colobus : sed si aufe- niodos .ueneris. Secundo modos
ratur auris, id est, aliqua particula quibus ali(iua dicuntuiulifferi'e ge-
calicis,ad instar auris, autaliqua nere. Secunda ibi Diversa genere. :

ejus extremitas, tunc supple diee- Prima in duas. Primo facit quod
tur colobus , similiter homo non dictum est. Secundo resumit illos
est colobon amittat carnem, id
si modos et concludit intentum. Se- oenus dici-

es^., aliquid de carne pedum, vel cunda ibi : Genns igiiur. Pi'iuia in puX^-'!'''"

brachii, aut si amittat splenem, quatuor secnndum qnatuor modos

aut aliquam partem interiorem, generis. Secunda il)i Hlud vrro. :

sedaliquam extremitatem amittat, Tertia ilu ; Amplius autem. Quarta

 : :

116 LIH. V. METAPH.

il)i : Amplids ii/ ut r<(li(>nihus. Dicit Ponit tcrtium modum, ut genus

(»1'"(), (Miod (icnus (licilur /ku: (juidcm si accipitur jiro subjccto dicens quod
(jcncrfdio conliuii(( ((li^juoruiK hdhcn' amplius, supplc dicitur genus, ut su-
sif

ita (|il()(l tnllS pcrficics dicitur /76'/iw.s- ftfjurarum sujier-

liiuji c((ni(lcin sjiicicni,
solidum, id CSt, COrpus
<>oncratio coiitinua dicitur gcnus, ficialium, et

ut cum tiicil, donec uliquc sit fjcnus

lio- solidorum, id cst,figurarum solida-
minuni, U\ cst, (loncc est gencratio rum. Causam autcm hujusmodi
continua ipsoruin; ct iste est i^ri- subdit dicens, quod uncujua^que figura-

mus inodus prior, scilicct multitu- rum licec cjuidem est superficies talis, ita

quod superllcies praedicatur

do liominum ad invicem, et ad unuin talis

primum principium liabitudinem de figura superficiali; hoc autem,

rclationcm liabens, ut
ali(iuain ct id est, solidum tale, ita quod ipsum
omnes Romani ad Romulum. Dcin- solidum, hoccst corpus pra^dicatur
dc cum dicit de tali figura, -scilicet solida; subdit
autem quod hoc autem, id est subjec-
lUud vero a (juo sunl primo movente
Ellines ge-
tum est, cjuod suhjicitur diffcrentiis, et
ad osse ; sic enim dicunlur
ncre, el lones, quia lii ab Elline illi vero ;
in hoc tangit duplicem causam,
a lone primo generante, et magis qui a
quare proprium subjectumdicatur Subjectiim
dicun- dicitur ge-
generante quam qui a maleria ;

lur enim et a femina genere ut et genus. Una est, quia sicut gcnus nus prop-
ter duo
Pyrrha. prsedicatur de specie, et ponitur in Genus est
prima pars
modum, dicens ejus definitione, ita et proprium definitionis
Ponit secundum
quod ilhul a quo ut a jwirno movente ad subjectum de accidente, nam su-
perficies praedicatur de figura su-
csse, idest, a primo generante sunt,
procedunt aliqua, dicitur perficiali, et ponitur in ejus defi-
id est,
cnim dicuntur aliqui nitione, et similiter solidum de so-
supplcgenus; sic
Denomina- Ellincs qenere et lones, quia hi scilicct lida. Alia causa est, quia sicut ge-
tio plerum- ^ '

qne lit a
EHines suut ah Elline, et illi a lone nus subjicitur contrariis differen-
Addit autem tiis, sic proprium subjectum se
ut a primo generante.

quod magis denominantur a patre habet ad accidentia; dicitur enim

quam a matre, idco dicit quod ma- quod h^ec figura solida est talis
solida, et haec figura superficialis
fjis quidem a generante quam a materia,

id est, quam a matre, id est, qu?e

ministrat materiam generationis;
licet quandoque accidat opposi-
tum, scilicet quod denominantur a
matre, ideodicit, (\\\oA eXmm ducun-
tur a focmina genere^ ut a PyrrJia
ple dicuntur aliqui
est talis superficics, quasi figura
sit qusedam difFerentia quaiificans
superficiem vel solidum, et praedi-
catur de subjecto in quale, ad mo-
dum difFerentise, ut sicut dicimus
sup- animal rationale, ita dicimus su-
Pyrrhani ycI perficies quadrata Ycltriangularis,

Pyrrhades. Deinde cum dicit ita quod subjectum subjicitur ac-

cidcntibus, supple difTcrentibus ad
Amplius autem ut superficies figura-
152.
rum genus superficialium, et solidum so- modum generis. Deinde cum di-
lidorum; tigurarum enim magis unaquae- cit :

que ha}c quidem superficies tahs, hoc

autem sohdum lale; hoc aulem est, quod Amplius ut inrationibus, quod primum
subjicilur differenliis. inesl, quod dicitur in eo, quod quid est

1
 '

SUMM.^ UNIC^ GAP. XVIII. 117

lioc ,u"enus, cujus differennK dicuntur ad differentiam, sicut subjectumad

qualitates.
qualitatem.
aenus est
lirima pars
Poiiit nuartiim modum dicens,
jefinitiouis qiiod cDtiplins, ul cst, alio modo di- SUMMARIUM.
citur gcnus, (juod prinuun inest, id
Duo modi, quibus aUqua dicuiiLur diversa
est, pi'imo pouitur in raiionihus, id genere Docrn' explicat ganeris Physici et
;

est, definitionibus, quod diciiur, id logici differentiam.

est, praedicatur ineo, quod quid est, et

Diversa vero genere dicuntur, quorum
hoc est cfvius, cujus differentio' dicuntur
diversum primum subjectum, et non re-
qucditates^omm^.cmm definitio cons- solvilur alterum in aUerum, nec ambo in
tituitur ex duobus conceptibus, idem, ut species et materia diversum ge-
nere.
quorum unus t primus est quiddi-
tativus qui est conceptus generis
; Distinguit modos, quibu.s aliqua
^^"
tativ,us!^^^'
«"^li^isest qualincativus, quiestcon- dicuntur differre genere. Circa
DJversa
ceptus diiferentife, et ideo differen- quod duo facit, secundum quod po-genere^^di-
tiae dicuntur quredam substantia- nit duos modos. Secunda ibi ^'^
pHcTten :
""

les qualitates. Deinde cum dicit : qua^cumque. Dicit ergo, quod diversa
genere dicuntur, quorum prinium suhjec-
153. Genus igilur toties dicilur ; aliud qui-
dem secundum generationem conlinuam tuni est diversum, sicut dicimus, quod
speciei ejusdem quidem secundum
; aliud primum subjectum colorum est
primum movens ejusdem speciei aliud ;

vero materia. Cujus differentia enim et superiicies, et primum subjectum

qualitas est, hoc est subjectum quod dici- saporum est humidum; et ideo co-
mus materiam,
lor et sapor distinguuntur genere
Resumit dictos modos, etconclu- subjecto, quodestgenus Physic^nn,
dit intentum dicens, quod genus err/o et ideo subdit, quodtalia sunt quo-
todes dicitur, ut dictum est aliud qui- rum alteruni non resolvitur in alterum ;

deni secumhun generalioneni continuani et hpec est secunda conditio requi-

ejusdeni speciei, quantum ad primum sita, et propter hoc figurae superfi-
modum ; aliud quidem secunduni pri- ciales, et solidae erunt diversa^
muni movens, id est, generans ejus- genere, nisi forte dicatur, quod
Genus con- ^/^„^
grue sub-
speciei,
*
quantumad secundum
i
soiidum resolvatur in superficies,
iectum et
niateriale
modum; aliud vero, nt materia quan- secundum iliam opinionem, qurn
,
iicitur. tum ad tertium modum et quar- ponit corpora componi ex super-
tum; genus enim subjectum est ficiebus, et resoivi in ipsas; iterum
materia accidentium; genus etiam tertio oportet quod nec amho in idem
praedicabile dicitur materia, tum aiiquod resoivantur, ut sp:'ci'\% id

quia sumitur a re, sive a realitate est, forma, et materia sunt diversa
materiali rei, tum quia sicut ma- genere, ex eo (|Uod secundum suas

teria est in potentia, et determina- proprias entitates non habent ali-

bilis pcr formas, sic et genus per quod tertium commune iu ([uod vc- l^ZTnlJno
differentias specificas; ideo subdit, solvuntur, (^t iste mo(bis sicut
J^/.;>;;j'>^^^

cujns, scilicet generis, differentia est patet, correspondet tertio modoge- 'oi-jJiaii.

qucditas, hoc cst suhjectum, quod dicimus neris, quod est geuns IMiysifuui.
1 materiam, sic enim se habet genus "Deinde cum dicit :
 ,

118 LIB. V. METAPH.

loi. VX qu.fvnnnque spcuiiduin (livoi's;jni fi,L''u- nna alir|na tali roalitato prsodica-
r.ini (];il(';j()ri;i' oFitis (licnntur; ;ili;i n;nn-
l)ili (h' eis, ot qnro non, non.
que quid cst si^^nilicanl fnliuin ali:i qua- ;

lc quid alia aliud ul divisuni est prius

;
;
K\ qnopatet corollarie, qnod ali-
nec enim li;i'c resoivunlur, nof(ue invi- (|iia possnnt difrerre genore Phy-
cein, ne(jue in unuin aliquofi.
sico,qnfo tamen idem erunt genere
lN)iiit scciiikIiiiii jiiodiiiu, dicciis liOgico, nt omnos substantise cor-
<|ii()d siippli» div(M'sn £roTioi'o dicnn- porore, ot incorporese snnt idem
Lil I* ijn(('( tniu[i((' (Ifcnn/nr scciindnm (lircr- gonere Logico; quia omnes praeter
sifin /i(/iinmi (!(f(i'(/(iri<i', id Ost, [JrfOdi- T)enm snnt in aenere substantise,
00 tionis onf.is. Ali(f nmuf/fie cnliiim ot tamon differnnt genere Physico,
si(/ni/ic(tnf t/ttid csf, ]{\ cst, Sllbstan- qnia non habent nnam materiam
tiani, (ififf (/tuilc <ini(l\ (tli(f, scilic(*t communom, similitor omnes colo-
aliis niodis, ttf csf /)rifis, scilicet ca- reset sapores sunt idem genere Lo-
])ito do onte cUvisum, ncr otim Ikvc re- gico, quia omnos sunt de genere
solriDifnr iit inriccm, quia imnm Prae- Qualitatis, et tamen differunt in
dicamentnm non continotnr snb gonere Physico, quatenus non ha-
alio, ncc resolvnntnr/y< alifjnod nnn))i, bent idem snbjectum primuni; nt
qnod scilicet sitgenns; nam licet praedictnm os', nnnqnam tamen e
ens sit commnne praedicatnm in converso, quod aliqna sint idem
qnid de omnibns generibns, ens genero Phvsico, et differant gene- Considera
"^ instantias.
tamen non ost genns; iste antom re Logico, etc.
.

modns, sicnt patet, correspondet

qnarto modo gen ris, qnod ost ge-
nns Logicnm primi autem dno ;
SUMM/E UNIC.E
modi generis non mnltnm perti-
nent ad Physicam, et realem con- CAP. XIX.
sidorationem, et ideo de diversita-
te generis illis modis correspon- De Falso.
dente Philosoplms non cnraTit.
Notandnm, qnod sicnt liic tangi- SUMMARIUM.
tur, et liabet declarari 10. Imjns,
dnplox est genns qnoddam Phy- :
Iii lioc^^capite us(xiie ibi : Homo aufem, ex-
plicaiitiir modi lalsitatis, proiit in re contin-
sicnm, qnoddam Logicnm; genns
git diipliciter. Item ut contingit in defiuitio-
Genus ciu-P]iysicnm attonditnr penes snbjoc- ne, et orationc. Rejicitiir Antisthenes, qni
Qu?e suntti idontitatom, scilicet primi, nt dixit niliil posse diei
Crjusdem .
^ de alio prater pro-
txeneris 'iHa
,

idom genero Phvsico

(licantnr priam definitionem. In qiio consistat lalsitas,
'
Physici et "^
i i i •

habont idem snbjoctnm, vol

i i . ,
dixi supplem. de An. disp. 3.
qu^jogici? ^V^^' sect. 9. Vide
Doctorem
eamdem materiam secnndnm ra-
0. hujiis ([. 3. et ibi Scholiam se-
cundum.
tionem, ot qna^ non, non gonns ;

antem Logicnm attonditnr pones Faisum dicitur uno modo, ut res falsa .-
identitatem et hujus hoc quidem per non componi,
alicnjns realitatis aut Te^rcon.
per inipossibile esse componi sicut di- 34.
unins de pluribns nnivoce prredica- cifur diametrum esse
;

commensurabilem,
bilis, ut
dicantnr idem genero
illa aut te sedere, horum enim falsum
hoc ;

quidem semper illud vero quandoque

Logico, quapcnmqno convoninnt in sic emm non entia hsec.
;
;
 ,
: ;

SUMMyE UxNIG^ CAP. XIX. 119

rostquam riiil0S()[)]ins distinxit aut non sunl, uL piclura et somnia

qu^ae ;

Ikx3c namque sunlaliquid quidem, sed non

nomina signilicantia entis pepfec- quorum faciunt pliantasiam. Hes ergo fal-
tionem, nunc distingiiit nomina sa3 sic dicunlur; aut quia non sunl ipsic,
aut quia ab eis phaniasiii non enLis est.
signiUcantia entis delcctmn et im-
perfectionem. Circaquodduofacit Ponit secundum modum, dicens
primo distinguit nomen fahi. Se- quod supple cdia dicuntur falsa in
cundo nomen accidcntis. Accidens re fpta^ snni, id est, qu?e in se sunt
enim comparatum ad substantiam cnliff, el apla nala snnf, scilicet ali-
defectum quemdam includit. Secun- (juid apparere, vel videri ; aut pro
da ibi : Accidem dicituv. Prima in tres :
non ^iiallf\\'[te-
sed, qucc non sunf, id est, qualia
ilsumtri- quia primo distinguit nomen falsi, sunt, ut sciographia et somnia, et ram.
plex.
ut falsitas reperitur in re. Secun- dicitur sciograpliia, id est, umbro-
do ut reperitur in ratione, sive sa descriptio; umbra enim videtur
detinitione. Tertio ut reperitur in esse res quandoque cujus est um-
homine. Secunda il)i : Batvf vero. bra, ut si umbra liominis videtur
Tertia ilii : Ilomo autcni falsus. Prima esse homo; similiter estdesomnio ;

induas secundum duos modos. Se- lucc narnqiic sunt quidcm aliquid, sednon
Isum m cunda ibi Mia vcro qu<v sunf. Dicit
: iUa qnoruni phantasiam, id est, appa-
iiiitione
;itingit ergO, quod fatsum dicitur u)io modo, ut rentiain faciunt. Ultimo comparat
pliciter.
res falsa et hujus, scilicet reifalsa^, dictos modos dicens, quod res crgo
hoc quidempernoncomponi/i(\csi,([Uod sic dicuntur f(dsw ; aut (/uia ipsa^ non
res dicitur falsa, uno modo per .s///j^ quantum ad primum modum
hoc, quod oratio signiticans rem aut quia ab ois est phantasia, id est, ap-
incongrue componitur; vel quia parentia y/o/i cu^/.v, id est, ejus quod
non est composita, puta si sit fal- non est, licet illa res sit aliquidin
sum contingens; vel quia im[)Os- se, quantum ad secundum modum.
omnino componi si sit
sibile est Notandum, quod ut potest habe-
falsum omnino impossibile, sicut ri ex littera, secundus modus dis-
dicitur dianietrum essc comniensurcdnlem tinguitur a primo dupliciter : uno
quod est exemplum secundi ; aut tc modo quia primus modus respicit
supple non sedeas, qtiod
sedcre, si tu res secundus autem
complexas :

est exemplum primi nam te sede- ; modus res incomplexas. Alio modoDitTerunt
-.., . dicti iluo
re, vel non sedere, est contingens ;
quia primus modus attenditur cir- modi du-

horum enim hoc quident cst falsum scni- ca res, qUcG simpliciter non sunt ;
^'

pcr, scilicet diametrum esse com- secundus autem modus circa res,
mensurabilem illud vcro quandoquc, ; quae simpliciter uti(pie sunt, sed
scilicet te sedere, quia licet non se- non sunt secundum quid, quia sci-
deas, contingit tamen te se- licet non sunt (luales, vel ([uomo-
dere, sic enim hcec dicuntur /k);i oitia, doapparent, et hanc dilferentiam
quia scilicet non est sic in re, sicut tangit Pliilosophus expresse. Dein-
exprimitur per orationem. Deinde decumdicit:
cum dicit :

Pvatio
^ , ....
vero falsa, qua; estnon enlium in- 157.
156. Alia vero qure sunt quidem entia, et ap- quantum falsa. Tnde omnis ralio falsa al-
la nata sunt videri, aulnon, qualia sunt, terius quam cujus est vera, ut quyo circuli
 120 LIB. V. METAPIl

falsa trigoni.CujusIibetauLem ralio estqui- quia, /Jt*/// est aliqualiter ipsiuu scilicet
dem, ul una qmn est ejus, quod quid erat subjectum prsecise sumj^tum et ip
esse esl autem ul multa', quoniam idem
;

aliquMliter ipsum, el ipsum passum, ut So- sum passum, id est; cum passione
crates et Socrates musicus falsa autem ;
sumptum, ut Socrates ct Socrates nai-
ratio nullius est simpliciter ralio.
sicus ;^\mi enim idem, non simpli-
Distingnit nomcn falsi pront re- citer et per se, sed per accidens;
periturin ratione, vel definitione. certum est autem, quod alia est de- i

Circa quod »l"o facit. Primo facit finitio Socratis et Socratis musici,
qnod dictnm est. Secimdo excludit ambae autem dicuntur esse ejusdem
quemdam errorem. Secunda ibi :
aliqualiter; loquendo tamen pro-
Quapropter Antistlienes. prie et per se, definitio non est ni-
Faisum in Ad evidentiam primi notandum, si unica univoci addit autem, quod
;

quoddctinitio et generaliter oratio falsa ciutem ratio iiullius est ratio sim-
JoniinSr
dupiiater. pliciter, et haec est falsa simpiiciter
^ij.^^^^ f^|^^ duplicitcr, scilicct vel
simpliciter, vel ad aliquid. Dicitur modo praeexposito. Deinde cum
autem falsa simpliciter illa, qu?e dicit :

includit repugnantiam in partibus,

Quapropler Antislhenes opinalus est fa- to8.
et ideo oratio nulli competit, sed tue niliil dici dignalus, nisipropria ralione

est penitus non entis. Exemplum, unum in uno, ex quibus accidit non esse
contradicere, fere autem neque menliri.
sidicatur animal insensibileincor-
poreum, haec oratio est omnino Excludit ex dictiserroi^em quem-
falsa simpliciter, quia in se claudit dam. Circa quodduo facit. Primo
repugnantiam terminorum. Dici- facit quod dictum est. Secundo ad Ai.prredu
. , , . .
1 • tie divisic
majorem evidenLiam improbatio-
,

tur autem falsa ad aliquid, quas nis.

quidem in se vera est, nullam re- nis addit quoddam notabile. Secun-
pugnantiam includens, et ideo est da ibi Est autcm unumc/uodque. Con-
:

alicujus entis quiatamen attribui-

; cludit ergoex dictis,dicens quaprop-
tur alicui enti cujus non est, idcir- tcr Antisthcnes fatuc cst opinatus nihil ^iTor Ar
tistlienis.
co falsa dicitur. Exemplum, si de- dicjnatus dici, id est, prsedicari de re
finitio hominis attribueretur equo nisi propria raiione unum in uno ; vo-
et talis oratio est non entis inquan- luit enim iste Antisthenes, quod
tum falsa ; ideo dicit, quod oratio, quia voces sunt signa remim, sicut
sive definitio dicitur falsa, cjuce cst res non habet nisi unam et pro-
non entiuni inquanlum falsa, et haec est priam essentiam, sic nihil possit
falsa ad aliquid non simpliciter; praedicari de re in propositione,
Linde omnis oratio estfalsa nlterius, nisi ejus propria definitio, ita quod
ut definitio quae est circuli, est fal- de uno subjecto nunquam dicatur
sa trigoni. id est, trianguli ; ratio nisi unum praBdicatum, cujus im-
autern, id est, definitio propria cujus probationem subdit dicens cx qui- :

est, licct quidem, ut una qua^ est, quod bus accidit non csse, id est, non con-
quid crat essc ; cst autcm, ut et mullce, tingere contracliccre : fere aufem ncc
id est, quod quodammodo sunt mentiri, quod sic patet, si de homine
etiam multae definitiones unius, praedicatur animal, quod est de ra-
quod exponit dicens quoniam, pro : tione ejus, non poterit praedicari de
 : : ,
:

SUMM-E VSICJE CAP. XIX. 1-2

ipsononaiiiinal,neci'ormaripropo- Ht.mo aulem falsus, qui promptus et ^^^-

electivus talium ralionum, non propter
sitionegativa,etsienoneritcontra-
aliud aUquid, sed propler idipsum.
dicere. non contingere
Simililer
mentiri, propria enim detinitio est
Distinguit nomen
prout fal- falsi

sitas reperitur in homine. Circa

vera de re cnjus est ergo de ; sic
quod duo facit. Primo facit quod
nullo potest pra?dicari nisi propria
dictum est. Secundo ex dictis ex-
detlnitio, nulla erit propositio nisi
cludit qiiasdam opiniones ibi Qua- :

vei^a, per consequens non erit

ei;
re et in Hippia. Prima in duas secun-
mentiri. Deinde cum dicit
dum quod ponit duos modos. Se- Homo fai-

Esl autem uiiumquodque dicere non so- cunda ibi Et qm alus. Dicit ergo,
: dupUcitcr.
lum sua raLione, sed el ea quge alterius quod homo dicitur falsus, qui estpromp-
falso quidem penilus, et aliqua etiam ex
parte vere sirut et octodupla dualitatis fus, et electivus talium rationum, scili-
mtione. lla^c quidem igitur ita dicuntur cet falsorum. Alia littera, habet
falsa.
prohaereticus, et est idem quod
Ai. impro- Addit quoddam notabile, ad majo- electivus, nam prohaeresis electio
Dationi^.
^,^^j^^ evidentiam praedicta^ divisio- dicitur. Homo ergo falsus tales
nis, dicens quode-v', id est, contingit eligit orationes, non propter aliud occidens

unumquodque dicere, id est, de unoquo- quidem, sed propter idipsum ; hi\h\ius ^^,v^^^^es%

qne prsedicari )wn solum md raiinne id ,

enim delectat et facilitat operantem {iomic?da.'"

est,secundum suain propriamdetl- ut sic liabens habitum operetur,

nitionem, sed etiam ea, quce estalterius, non propter aliquid extrinse-
falso quidem et omnino ; esi autem, ut
cnm, ut homicida propter delecta-
et vere, id est, quod si Iioc tiat uni- tionem actus occidendi, nam si oc-
versaliter, est omnino falsn talis cidat propier aliquodextrinsecum,

pi\pdicatio, aliquo tamen modo po- puta, ut furetur, mngis est fur

test esse vera, sicut octo dicuntur quam homicnda ; similiter in pro-

dupla ratione dualitatis; ratio enim posito, ille qui eligit falsum dicere
dupli stat in proportione duorum propteraliud,putapropterhicruin,
ad unum, sicut dictum fuit in ca- ut sunt quidam mimi. magis est ouis pro- *"
,, , prie 1'alsus.
,, , .

pitulo de Adaliquid; octo autem, avonis quamfnlsns: talsus proprie"^

ut sunt duplum, aliquo modo sunt est, qui eligi!: falsas orationes, non
duo, quatenus in duo ^equalia divi- propter aliud, sed propter idipsuni
quia scilicet delectatur in orte
duntur; conclndit ergo, quod hcec
quidem ita dicuntur falsa. Deinde cum mentiendi.Deindecum dicit

dicit :
Et qui aliis laliumfaclorraUonum sicut :

res dicimus esse falsas qurecumque falsam

faciunt phanlasiam.
SUMMARIUM.
Ponit secundum modum, dicens
Hominem esse falsiim, quia sibi eligU, vel quod supple homo etiam est falsus,
quia alios docet falsas opiniones. Hinc reji- qiii aliis est factor talium rationum, sci-
cit asserentes eamdem orationem esse veram falsarum; sicut dicimus rcs esse
licet
et faisam, et homintm voluntarie prava fa-
falsas, qua^cumquc falsam fociunt p/ian-
cientem, esse meliortm ; quia liic moraliter
pejor est eo, i|ui uolens prava facit, potest tasiam, id est apparentiam, ut d:c-
tamen quoad scientiam esse perfectior. tum fnit supra. Deinde cum dicit
 122 LIIJ. V. METAPil.

160. Quare oL iii llippia oralio refulalur, ul praca, id est, facientein prava vo- |
eadem vera et falsa potenlem enim men- antem
;
Inntarie esse mcUorein ; accipit
tiri accipil falsuin ; liic auleni sciens et
prudens. scilicet ista o])inio faha, (^juodponit
prr indnrfionon, scilicet in aliis si-
Exciudit IvxcliidiU^xdiclis opiniones quas-
milibiis; nam nt dicit vohnitarins
XT.irdo(lniii, ct siint (in.T, (innniin secnndn
rlaudicans esf mclior non rolunlario, id
])Onitni' l))l Amplnis rolenteni. Dicit
suam
:
laiso.
est, illo qni claudicat contra
er«io conclndens exdictis qnod snp-
voluntatem, dicens, ista scilicet
])le, (jnia lioino est falsns (]ni eli-
opinio prava sn])])le agere, imitari
git, vel (ini facit falsas rationes,
ipsnm claucfnm, ut scilicet sit simili-
et ideo lesiifwaiur ratio, idest, o])inio
ter ntrobique ;
quoniant si claudus vo-
in Ilippia, id est, in (inodain libro
Inntarius est deterior forsan sicut in more
Platonis sic dicto, qnre scilicet opi-
ct lioc. Viilt dicere, quod quodam-
niones ])onebat; qnod eadem ratuj
modo est verum quoddicitur; nam
csset rera et falsa; dicit enim illa
claudus voluntate est deterior
o]")inio, et accipit hominem potentem
quantum ad morem, qnia facit
ntcntiri cssc falsum, sed snp]3le hoc
opus fatni, tamen perfectior est
est inconveniens, quia hoc potest
quantum ad virtntem progressi-
homo homo prmlens, et
sciens, et sic
vam. Similiter et hoc, id est in
homo prudens, et homo sciens es-
proposito, qni prava agit volunta-
set falsns.
te, est deterior quantum ad mo-
Notandum, qnod cum idem liomo
rem, qnamvis forte sit perfectior
possit mentiri et yerum dicere,
quantum ad aliquam aliam poten-
seqnitur quod idem homxO sit verus
tiam, vel virtutem quemadmodum ;

et falsus; si ex hoc, quod potest

etiam voluntate dicens falsum, li-
mentiri, sit falsns, et sic similiter
cet sit ])ejor quantum ad morem, yides.
M oraiio.^''^^^!^^ ratio crit vera et falsa. Cum ^
tamen est perfectior et magis in- ^^^-^^^8.
igitur homo sciens et homo pru-
telligens quain ille, qni putat se
posseaddens possit mentiri, esset utique
verum dicere, et tamen falsum
seqiii^iir falsus, quod non est dicendum, qnia
iemper. dicit et mentitur; ista.tamen opi-
^^^ facit, nec eligit opiniones, sive
nio non est vera simpliciter,
rationes falsas, ex qua ratione, ut
qnia vitiosus nuUus dicitnr, nisi
dictum fnit, homo dicitur falsus.
qui voluntate et ex electione nia-
Deinde cum dicit :

Inm operatnr, quia si hoc facit

Amplius volentem prava melioreiu lioc ;
contra voluntatem, et ex necessi- xecessario
peccatin eo
aulem accipit falso per induclionem naiu ;
•! t
tate nonest sibi imputandnm;
, ,
• • .
1
nam quod vita-
volunlarius ciaudicans non voluntario nie- ^°"
hor claudicare dicens iinitari claudican- necessitas violentice non est incre- ''^esT
tem, quoniam si claudus voluntnnus de[e- utdictumfuit supra, cap.
l^abilis,
lor forsam sicul in more et lioc.
de Necessario. Tnnc sequitur illa
Excludit aliain opinionem, qu?B pars :

dicebat hominem, qui facit turpia

vel mala volens, esse meliorem
(luam ([ui facit nolens. Dicit ergo
quod ainplius lioc falsum est volcnfem
 ; .

SUNfMiE UMC.E CAP. XX. 1-23

id est, ad plantandnm aliqnam

plantam incenit thesaurum : hoc igitur
si MM.E umc;e cst accidens fodienti fossa/n, quod est
invenire thesanrnm, quia nec ex ne-
CAP. XX.
cessitate est hoc ex hoc, scilicet qnod
De Accidente. fovea sit cansa necessaria inve-
niendi thesanrnm; aut post hoc, nt
SUMMARIUM.
sitqnaedam conseqnentia, vel ordo
Iii hoc capite per totum exponiiutur duo
necessarins, nt hoc sit post hoc.
modi accidentis. Primus accidentis per acci-
sicnt dicimns qnod dies est post
dcns, et dupliciter exponitur. Secundus ac-
cidentis per se, per quod intelligitur
noctem, licet nox non sit cansa
omne aliud quod non est de essentia rei. De diei; nec rst ut sccundum mar/is, id est,
aliis acceptionibus accidenti^, vide Poct. 4.d, nt freqnenter, ut si quis plantat inrr-
12. q. I. et T. hujus q. I. De modis hic positis, niaf thesauruin, sed snpple hoc est et
vide eum de Universal. qua?st. 31. 32.
tit, nt raro. Deinde cnm dicit.

jgi
Accidens dicilur quodinestalicui, et ve-
Et quis ulique musicus erit albus sed 159.
xt. cou). i^uni esldicere tanieii neque ex necessi-
:
:

quoniatn nec ex necesiitate, nec ut secun-

35. late, neque secundum magis, pula jam ali-
quis fodiens plant^e fossam thesaurum inve-
dum magis hoc tit, accidens ipsum dici-
mus.
nit. Hoc igiiuraccidens fodienli fossam in-
venire thesauium nec enim ex necessi-
lale hoc ex hoc, aul post hoc
;

nec ut se- ;
Exponit istnin modum acciden-
cundum magis si quis planlat thesaurum tis, ut accidens attenditur penes
inveniet.
esse, et dividitur in duas : quia pri-
In qua distingiiit noinen acrnlcn- mo facit, quod dictum est secnn-
tis, et dividit in dnas secnndnm dum qnod accidens attenditnr pe-
(|nod ponitdnos modos accidentis. nes esse, in subjecto. Secundo ut
Primns modns snmitnr penes acci- attenditur penes esse, qnantum ad
dens per accidens. Secnndns penes alias circumstantias, pnta penes
accidens per se. Secnnda ibi Dici- :
esse in loco vel tempore. Secnnda
fn- ct alitrr. Prima in dnas, qnia ibi : Quare quoniam. Dicit ergo,

fpitur pi^in^o exponit illnm modnm. Se- qnod similiter suppU? dicitur per
jhciter.
(3iii^,|q assiana t causam jns ua ro <
i
accidens et si qui.s miquc musicus crit

>erPor- ^^jq dicatur. Secnnda ibi yec est ali- :

alljus : scd quoniam nec ex nccessitale,
Tiocap.
Proprio ^7?/r/. in Prima dnas secnndnm qnod ncc ut .secundunt magis, id est, nt fre-

ente. accidens potest attendi penes tieri, quenler //of //7, ut scilicet musicns
vel penes esse. Primo ergo expo- sit albns, ideo ipsum dicimus esse per

nit ipsnm penes tieri. Secnndo ex- accidenspenes esse in snbjecto. De-
ponit ipsnm penes esse. Secnnda inde cuin dicit :

ibi Et si quis utirpic. Dicit ergo qnod

: Quare quoniam esl existens aliquid, et
ahcubi et horum qua.Hlam, et alicubi, et
accidens dicitnr nno modo, q^md incsi
quandnqiie quodoumque exliteriL quidem;
alicui, ef quod cst verum dicere, id est, sed non quia hoc, aut nunc, aut hic acci-
aftirmare qnod scilicet inest, non dens exislit.

tauicn e.r necessitatc^ neque secunduut ma- Exponit

^
istum modnmpenesesse '
Accidens
secunuuin
rjis, id est, nt freqnenter, sed nt raro quantnm ad alias circnmstantias, varus oir-
, . 1 . . • cumstan-
dicens quod quomam atiqunl
1 ,

puta cum aliquis fodiens fossant plantu', rsf c.ris- tits.

 .

1^4 LIR. V. METAIMI.

tens siipph.' iKjii taiituiu in siibjccto, si non hoc incepit suum

])i'Opter

sod etiam aliculn, (|iinntnm ad lo- motum, ut ad talem locum veni-

cnm, horiiin scilicct qnw sunl alicuhi, ret; setl expulsus alj /(icnu\ id est, a
()\jetiam (piamloque quantnm ad tempestate maris, (iuam hiems
tempus in omnibns istis contingit commovit; aut captus a latronihus, qui
esse per accidens si non snnt se- ; supplc ipsum deduxerunt; evenit
ciindum quod liujusmodi; ideodicit, quideni etest per accidens, quia scilicct
quod quodcunu/ue extiteril quideni dici- praeter intentionem; ideo subdit
mus, sed non quia hoc, quantum ad aut, pro sed, 7ion inquantum ipsum, sed
snbjectum, pnta si albnm dicatur inquantuni alterum, propter id est,
musicum, quia mnsicnm non est aliam causam extrinsecam; hiems
in albo inquantum album cmt nunc, ; enini cst eausa veniendi, supple ad lo-

quantum ad tempus, pnta si sit cum non quo navir/ahat; hic autem erat
magnum frigus in aestate sub Ca- .'Egina, quia-supple non intendebat
ne, lioc enim accidit, quia non ac- .Eginam navigare. Beinde cum di-

cidit in sestate inquantum ^.stas cit :

est ; authic, qviantum ad locum, ut

si leve sit deorsum hoc erit per Dicitur et aliter accidens, ut quaecumque
inexistunt unicuique secunduni se, non
accidens, quia leve non est deor- in subslantia entia veluti triangu- ;

sum inquantum tale. Deinde cum lo duos rectos habere, et Iiffic quidem
contingit sempiterna esse, illorum vero
dicit
Hujus autem
:

nulluni^. ratio in aliis.

Nec causa determinata acci-

est aliqua
Ponit secundum modum acciden- Acciden
denlis, sed contingens, hoc aulem inde- , . . .
,
. , potest d
terminatum. Accidit enim alicui ^Eginam tis, qui sumitur penes accidens per iiiua qu.

venire si non propter hoc advenit, ut illuc

, II'
quod atiter
7 • .

dwitur accidens, dem

• j inest qi
se, dicens r.
veniat sed ab hieme expulsus, aut a la-
;

tronibus captus evenit quidem et est ac-

;
ut qucecumque inexistimt, id est, insunt eS-^de^^e

cidens, et non inquantum ipsum, sed in- ^ssenua

unicuique secundum se non in suh-
quantum alterum hiems enim est causa
;

non quo navigabat, veniendi. Hic autem stantia entia, id est, quod non sint
eratiEgina. de essentia illius cui insunt; et
per hoc ostendit, quod tale acci-
163.
Assignat causam talis acciden- dens, pertinet ad secundum modum
tis, quare sic dicatur, et est quia dicendi per se, non ad primum,
tale accidens non habet causam nam in prinio modo praedicatum
determinatam; ideo dicit, quod ncc
non
est de essentia subjecti, sic in
est cdiqua causa deternnnata talis acci-
secundo modo, ut triangulo inest lia-
dentis^ sed contingens, id est, contin-
here duos rectos, sicut accidcns pro-
genter et a fortuna; hccc autem, id
est, causa contingens et a fortuna
prium. Addit autem ad difFeren-
est quoddam indetcrniinatum, sicut tiam primi modi, quod hcec quidem,
patet per exempla, accidit enim cdi- id est accidentia secundo modo con-

cui venire .Eginani, id est, ad civita- tingit esse senipiterna, semper enim
tem sic dictani; si non propter hoc triangulus habet tria; illorum vero,
advenit, ut illuc vejiiat, id est, quod scilicct accidentium primi modi
 SUMM.^ UNIG/E GAP. XX. 125

nuUvm est sempiterniim, quia sunt et multo magis ipsi subsiantialiter;

ut raro, sicutdictum est; hujus sed accidens secundo modo non op-
auteniratio Imhelur in aliis, scilicetin ponitur ipsi per se, tantum ipsi
sed
sexto hujus, t. c. 5. et inde, et secun- snhstantialiter, nam proprium acci-

do Physicorum t. c. 48. et inde. Pa- dens sic per seinest subjecto, quod
tetautemexpraedictis, quod«ccu/eHA^ tamen est extra essentialem, et
primo modo opponitur ipsi per se, formalem conceptum sui subjecti.
 ;

m Lin. VI, METAPII

ijim:k shxtus
Pos/r/Hfnn Inirldlnni rsl iu lihro (/narlo ad (/n c se eclendfl /uuc scientla, et lih. 5.

de noniinihns, (jnn' snhsnnt ejns consideralioni inhoc scrlo pnr (Inas Snnirnas con-
;

lenlas, fradinnodnniconsideralirmis ejns circn pnedicla, (jnod specixditer exeqnitur

in Snnnna jirima ; in cdlera e.rclndens ali(jua cntia, (jwe non considerantur ah liac

scientia. In principio cap. 1. nsrjne ihi : Nec de ipsO; docet principia entis impian-
/uni ens ab ca considerari, relifjnas vero scientias comiderare (difjuoil par/iculare

(jenus enfis.

primum primo enim

sic procedit
SUMMA PRIMA.
:

proponit quamdam conclusionem

Dcclaratnr de qno ente prirna Philoso- jam positam quarto libro. Se-in

phia consideret, ex distinctione consi- cundo comparat hanc scientiamad

derationis, et modi definiendi aliarnnt alias, ut ex hoc venetur modum

scientiarnni. proprium considerationis hujus

^
scientiae. Secunda ibi Sed omnes :

CAPUT PRIMUM. u/fe. Proponit ere^o hanc conclu-Conciusio

principal»
sionem quod hujus scientise est 4. et 6.
De differentia Physicae a quibus- . ...
,

considerare prmcipm, entis mquan-

Melaphvsi
cre.'
, . •

dam aliis scientiis, qunp hic ex-

primuntur.
tum ens, et intendit eam probare
tali ratione : Ejusdem scientiae est
Priricipia el causae quitirunLur enlium,
Text.com. considerare subjectum et princi-
1.
palam aulem quod inquanlum sunt entia ;
esL enim aliqua causa sanitaLis et conva- pia subjecti, sed Metaphysicacon-
lescentipe. Sunt etiam Mathemalicorum siderat ens inquantum ens, ut pro-
principia, elementa et causje. Et lotaliter
omnis scientia intellectualis parLicipans prium subjectum ;ergo et conside-
aliquid intellectus circa causas et principia rat principia entis inquantum ens.
est, aut certiora, aut simpliciora.
In ista ratione primo prsemittit
1. PostquamPhilosophus quarto in conclusionem. Secundo lostendit
lihro (hclaravit ambitum hujus majorem per simile in aliis scien-
scienti9e,ostendens ad quseseexten- tiis, ibi : Est enim aliqna cansa. Mi-
datconsideratioMetaphysica, et in norem aulem supponit ex quarto
5. libro distinxitnomina, qusesub- libro. Dicit ergo (|Uod principia e/

suntconsiderationi hujus scientine ecmsfe entinm qnceruntnr in ista scien-

in sexto describit modum conside- i[(\,palam fin'eni qnod inquantum entia

rationis hujus scientise circa prae- sunt, quod patet per alias scientias ;

dicta, ad qu?e se extendit. Circa es/ enini aliqna causa sanitatis et conva-
quod duo facit primo facit (luod
: lcscen/if.e, quam scilicet considerat
dictum est. Secundo removet erro- medicus similiter Ma/hema/icorum,
;

rem, sive dubitationem possibilem putafigurarum et numerorum snnt

oriri ex pr^edictis. Secunda ibi : pri)icipia etelemen/a e/ causa, per qUce

Sed quoniam ens siniplici/er. Circa scilicet Mathematicus procedit, et

 SUMMyE I. CAP. I 127

toialUer, id est generaliter o^nnisscien- gis in speciali. Secunda ibi : Quo-

tia intellectualis part icipans aliqnid intel- niam vero PJnjsica. Prima in duas,
lectiis, piita sive sit scientia speciila- quia primo facit quod dictuni est.
Expositio tiva vel practica,
^ circa causas et prin- Secundo ex ditferentia dicta infert
S. Thomte. , ,

ci/na est, talis scilicet scientia aut, ; tres conclusiones. Secunda ibi :

scilicet illa principia sint certiora \ec de ipso (juod quid est. Dicit ergo
aut simpliciora, qiiod dvipliciter ex- quod oinnes istce scienti^e particula-
ponitur : nno modo ut percertiora res, de quibus mentio est facta,
intelligantur principia naturalia, sunt prcescriptce, Considerat
'
id est praecisae
^ et ergo Meta-
qu?B sunt certiora quoad nos, quia determinatae circa aliquod
^ unum tantum m p^'^^^^"^

sensui propinquiora; per simpli- genus entis particulariter ; et <:/e universaii.

ciora autem intelliguntnr princi- hoc tractant,

puta de numero, vel
pia Mathematicn, quae simpliciter magnitudine, sed non de ente simplici-
et secundum naturam sunt priora eiter, id est, universaliter ; nec in-
et notiora. Alio modo ut principia quantum ens secundum par- est, sed
certiora dicantur, qu.^B sunt magis ticularem rationem, inquantum
nota et exquisita; simj)liciora au- scilicet magnitudo est solus autem ;

tem quae magis superflcie tenus in- Metaphysicus tractat de ente sim-
quiruntur, ut sunt principia mora- pliciter inquantum ens est. Deinde
lia, quae sumuntur ex his quse cum dicit :

eveniunt utfrequenter.
^: Notandum autem, quod principia SUMMARIUM.
„ . .
i i i
iPnncipia .

entis du- entis inquantum ens possunt in- Ex diiiereiitia data liiijiis scientiie ab aliis
plicia.com- ,11..,.
piexa et in- telligi vcl mcomplexa, ut sunt sub- ad eani tantum spectat agere de eo, quod quid
complexa. ,
•
, , ,
stantiae separatae; vel complexa, est. Expiicat beiie Doctor, quomodo luec et
aliie scientise ag-unt de eisdem
ut sunt prima principia demons- objectis.
Hinc inlert primo non esse demonstrationem
trationis quse dicuntur dignitates,
de substantia secando alias scientias non
:

de quibus dictum est in quarto li- dicere nec quid

.VI csl, est suorum subjecto-
bro de utrisque tamenverum est
; riim.
quod hic Philosophus ]»roponit,
Nec de
ipso quod quid est uliam ratio-
nam scientia Metaphysicse conside- nem faciunt sed ex lioc alii quidem se-
;

rat haec et iUa. Deinde cum dicit :

cunduni lioc facientes ipsum manifestum,
alii per suppositiones accipientes quod
(luid est, sic qua^. secundum se insunt ge-
Sed omnes istcB circa unum quid, et ge-
neri circa quod sunt demonstrant, aut
nus aliquod circumscripta:' de lioc tractant,
magis necesse, aut infirmius.
sed non de ente simpliciler, nec inquan-
tum est ens.
Ex data ditfeixmtia infert tiTS ^*

Comparat lianc scientiam ad conclusiones, quarum secunda po-

alias, ut ex hoc liabeat proprium nituribi Quapropter pulain. Tertia
:

modum considerandi in ista scien- il)i : Sfniilifer autem. Dicit ergo, quod

tia. Circa quod duo facit. Primo quiasupplesic est, quod ista scien-
enim ostendit ditferentiam Iiujiis tia tractat de ent(^ inijuauLiini (mis,
scientise ad alias penes subjectum et quia ejusdem scientiae est trac-
primum, hocin generali. Secun-
et tare de ente inquantum ens, et de
do exponit illam differentiam ma-
•
„
ipsO
-. ,

mW
qunt est, [)ro
7

(jUauto
•
/ 1 , Piiina coii-
clusiG.
 ;;

128 Lin. VI. MErAPii.

uiuiiii(iii()<l(iii(' ost ciLs rormalitcr Motapliysico, si distinctam ejus est Lo.^ice

, . . . et MeU-
notitiam roquirunt, puta non scie-
, . . .

(jiind (jnid esl physic»,

por siiiiin propriiiiii ;

M. deho-. 'u\ro nVux) sciontim siciit nec trac- tui'(|uod liomo ost animal perfec- etiamYn q.

tnntd(3 cnt(^ siini)licitci', sic mc dc tissimum, sino notitia subjecti, anbe/"^Doct'

ipso qnod (jnid ca'/ nullani faciunl ralio- sit substantia vel accidens, et sic ^^1;;^^^^^^^^^

ncni, idost doterminationem ;

hoc, scilicot (luod
deni facienles ipsum manifestum, id est,
supple ponentes ut principium ex
sensu aliivero accipientes ijiswn quod
;
sed ex procedondo, ot hocaliquo modo ac-
quid est, alii (jui- cipitura Motaphysico; (pii Meta-
physicus do eo qmjd quid est distinc-
te cognoscendo, rationem facit,
prout est possibile rationom fieri

quidestper suppositionem, scilicot ab ^(\ quod quid cst inquirondum. Cum

aliqua scientia priori, sic supple enim talis ratio sit via divisiva, ox
supponentes ipsum quod quid est, secundo Posteriorum, t. 4. et inde,
demonstrant qme secundum se insunt ge- quae debet incipere a communissi-
neri, idest, proprias passiones quve mis, quae certum est inesso illi cu-
per seinsuntgeneralisubjecto, cir- jus quid quatenus illa
quaeritur,
ca quod negotiantur; aut magis ne- communissima a Metaphysico con-
cessnrie aut iifirmius, nam sciontise siderantur; eatenus Metaphysicus
Mathematic?e certius demonstrant juvat ad faciendum rationem de
naturales autem infirmius, quia quod quid est subjoctorum specia-
procedunt ex his qu?e non sunt lium, et etiam quatenus dividens
Matheinati- semper, sod ut frequenter. Patet in processu suo dirigitur per quse-
cus excedit .
i ^ i .

Physicum nutom quod loquitur hic de quod dam principia Metaph^^sica com-
in certitu-
dine (le-
. •

quul cst ^\vo]QQi\, quod ost primum

.
i . •
31 munia, ut de quoHbet affirmatio, vcl
monstratio-
j^^g^^^^^j^ \j^ demonstrationo potissi- negatio.
ma,ut hic diciturexpresse utrum : Sed contra istud instatur, nam
autem hoc habeat veritatem, magis Metaphysica non videtur ita neces-
est proprium considerationis Lo- sariaquin quicumque artifexutens
gicae* Logica, cujus usus est commu-
Notandumautem; ad evidentiam nis, etiam Metaphysice possit quod
hujus litterse, quod ejus qwjd ry?(/f/ e^^ sui subjecti inquirere.
quidestnow est demonstratio, sicut Respondeo, quod in tali inquisi-
nec in alia scientia, sic nec inMeta- tione nullus est artifex, quia ista
physica, sed aliae scientiae quodquid inquisitio praecedit omnomproces-
es^sui subjectisupponunt ex-sensu sum scientise, quse est per demons-
si tantum confusam cognitionem trationem, supposito quod quid est
illius requirunt, puta ad sciendum subjecti, sive confuso, sive distinc-
binarium esse parem, sufflcit quae- to; sed in dividendo Metaphysicus
libet cognitio confuse accepta de est, quoad processus rationis,
et
binario a sensu, cum quo etiam Logicus est.
stat ignorantia, an binarius sit Contra si procedatur per con-
:

4. accidens vel substantia, quantitas ceptus ossentiales ad Metaphysi-

Notatotum ^ t^ ., ,
•

de investi- aut qualitas aut quod quul est sui

;
.

cum non spectantes, ut per con- . . .

qSiVquod subjecti accipiuut aiiunde, id est, a coptus corporis, antequam divi-

 SUMMi^ I. CAP I. 129

(lendo liabeatur quid subjecti, num- et dequocumque subjecto speciali,

procedendo Meta-
(luid talis est in prima cognitio habeatur in scien-
physicus vel Naturalis ? tiapropria deipso. Secundoautem
Respondeo, praedicatum in (juid in Metaphysica, essentialius cog-
naturaliter notius est de subjecto noscit quselibet scientia specialis
(|uam qu^ecumque passio, sed non quid proprii subjecti, quam Meta-
nobis, et ordine naturalis
ideo si physicus. Metaphysicus etiam sine
notitiae procederet dividens, niliil isLa perfectus est, sed particularis
faceret, nisi abjiceret disconve- non sic nam apj^licando
sine illa ;

niens et acciperet conveniens sed ; Metaphysicam ad notitiam confu-

qui sibi notitiam acquirit ex ali- sam, potest perfectior haberi no-
(jua passionenota via sensus, unum titia de subjecto, quam habeat
abjicit et aliud assumit. Vel ex ali- particularis inquantum talis, et sic
quibus propositionibus sibi aliun- exposita videtur littora Philoso-
de notis, et quatenus illis utitur phi. Deinde cum dicit :

talis artifex, est talis qualis ille

Quapropter palam quia non est de-
ad quem propositiones spec-
illae monsLralio subslanLise ; nec ejus quod
^}!^^ ^'^ inductione, sed quidam
tant, licet imperfecte sit talis om-
^
;
'
f
ahus modus ostensioms.
^^^\

nis autem investigans quid per di-

visionem, etiamsi non per omnia Ponit secundam conclusionem,
Secunda
intermedia procedat, Metaphysicis quae sequitur ex prima, quia enim conclnsio.

uti oportet; nullus est ita particu- quod quid principium de-
est est

laris sciens prsecise, puta Arith monstrationis, palam est ex tali

meticus, vel Geometer, vel Physi- inductione, quia non est demons-

cus, nisiqiii pr^ecise confusam no- tratio substantice; nec ejus quod

titiam subjecti accipit ex sensu, et quid cst, scilicet subjecti; sed est
isto supposito, passiones ostendit quidam alius modus ostensionis,
illi inesse, quas ex tali notitia po- puta via divisiva et alii modi qui ;

test de eo ostendere. Et licet talis secundo Posteriorum pertractan-

turt. 17. capitulo illo Oportetautem
sit perfectus Arithmeticus, est ta-
:

men imperfecte sciens, quia etiam quo)nodo venari. Deinde cum dicit :

ipsum numerum binarium imper- Similiter aulem nec si est, aut non est
genus, cirea quod versantur, quidquam
fecte novit; potest enim ignorare
dicunL propter ejusdem rationis esse ip-
an sit substantia et an sit ens, si sum quod quid cst manifesLum facere, et
^i ^st lioc
nunquam conceptum entis ab illo
abstraxit, et hoc intellige, nisi in Ponit tertiam conclusionem quae Tertin con-
clusio.
demonstrando utatur aliquibus sequitur ex dictis sicut enim nuHa ;

principiis communibus, pr'o (juo- scientia particularis facit ratio-

rum intellectu oporteret conceptus nem de co quod quid est, similiter
communes abstrahere. Ex liis pa- nihil dicunt, nec si est, autnonest
tet quod cum rei cognoscibilis es- genus subjectnm, circa quod ver-
sentialior sit cognitio illa, qua} est santur. Cujus causam subdit, prop-
in particulari ad COgnoscendum ler esse ejusdmi ralionis ipsmn quod
ipsum in })articubiri et distincte, qnid es! farer'' nKinifeshim^rt si esl hoc,
'^
Tom. VI.
 130 LIH. VI. MF/rAPlI.

scilicct ipsuiii gcnus subjcctuni manilcstioribus primo incipiat,

cjus cst quod quid est. comparat ct distinguit Physicam a
Notandiini, (piod ut habctur sc- scientiis practicis. Secundo ab aliis
cnndo Postcrioruni t. "2. (*t ind(\ (^t scicntiis speculativis. Ex quibus
s[)ccialitcr, t. 8. (jua^stio quid cst colligitur diffcrentia hujus scien-
supponit (luaestioncm si est; si crgo tiaeMctaphysicae ad alias quantum
scicntioG particulares supponunt ad modum considerandi. vSecunda
quid est sui subjccti, multo magis ibi Oportet autem. In ista parte in-
:

supponunt ipsum si est, nam qui tendit talem rationem Scientia :

supponit posterius magis supponit practica versatur circa subjectum,

prius; et hoc cst quod dicitur pri- in quo non est principium motus et
mo Posteriorum, t. 2. etinde, quod quietis, sed Physica versatur circa
de subjecto oportet prsesupponerc subjectum, in quo est principium
6/ est et quid est. Deindc cum dicit : motus et quietis; ergo Physica
SUMMARIUM.
non est scientia practica. Dicit
ergo, quod quoniam scientia Physica Subiecii
Ponit differentiam inter scientiam practi-
quam bene DocLor decla-
e8t circa quoddam genus entis; namcirca phi«. na
cam et Pliysicam,
'^ "^ **"'
rat. Quod ait naturalitatem motus sami pc- talem est substantiam, in qua est princi-
ues principium passivum, tractat bene, 2. pium motus et status, id est, quictis
d. 18. et alias, in ea, palam quia nec est factiva, nec

Quoniam vero Pliysica scienlia est circa activa, quae sunt scientiae practi-
genus quoddam enlis nam circa talem
;
cae ; nam principium factivarum est in
est substanllam, qua est principium
in
molus, et slalus in ea, palam quia nec faciente, puta intellectus, aut ars, quae
activa, nec facLiva est faclivarum enim
;
est habitus practicus intellectus,
in principium, aut intellectus,
facienle
aut ars, aut potenlia quaedam. Activarum
quaedam, puta potentia
aut potentia
vero qujB agente prolici3resis idem enim ; executiva, qua mediante artifex
agibile, et eligibile. Quare si omnis scien-
operatur; haec enim tria concur-
lia aut activa, aut factiva, auL Theori-
ca. Physica Theorica quaedam est sed ; runt ad factionem. Actlvarum autem
Theorica circa Lale ens quod est possibile
supple principium est prohceresis, id
moveri, eL circa subslautiam quse secun-
dum ralionem, uL secundum magis, non est, electio quce est in agente ; nam
separabilem solum. idem est objcctum agibile et eligibile,

Exponit magis in speciali dic- quia circa idem versatur actio et

tam ditferentiam hujus scientiae ad electio; quare si omnis scientia est ac-
6.
alias. tiva, cwt factiva, quarum utraque est
Ad cujus cvidentiam notandum, practica, autest Theorica, id est, spe- physica

quod quidam antiquorum, ut dic- culativa, P%5/ca eritqmedam Theorica id fatrvam

*^"*^''
tum est in primo libro, opinantes est speculativa etnonpractica;«ec^
nullum ens esse praeter enti? sen- tamen talis Theoricaquceversatur circa

Ai scientia
^^^iUa, nccessario habuerunt po- talc ens quod est possibile moveri, et

nere Physicam esse de omni ente, circa substcintiam, quce secundum ratio-
et per consequens esse primam nem non est separabilis, scilicct a
Philosophiam; sensibilia auteni materia sensibili, ut secundum magis,
sunt notiora nobis, et per conse- id est, ut in pluribus ;
quod dicit
quens entia Physica. Ut ergo a propter animam rationalem, qua)
 SmUM 1. GAP. II. 131

aliqualiter cadit sub consideratio- guere esse in materia aliquod in-

nem luijus scientise naturalis, ut choativum formae coactivum, et ad
patet secundo Physicorum. t. c. generationem et ad naturalitalem
26. et circiter, et tamen ejus sub- generationis salvandum, de quo
stantia est a materia sensibili se- amplius dicetur 7. hujus.
parabilis.
7. Notandum, quod omnis scientia
Scientia
practica practica vel est activa vel factiva,
SUMM^ PRIM^
duplex.
sicut omnis praxis est actio, vel CAP. 11.
factio dicitur autem actio opera-
;

tio immanens, puta intelligere, et Differentia Physicse ab aliis Theo-

eligere sive velle. Et ideo scientise ricis, et modus considerandi, et
activse dicuntur istse, quse dirigunt deflniendi Metaphysici.
Actioet fac- in praxim, quse est actio, et sunt SUMMARIUM.
tio qiiid ?

scientiae morales, puta prudentia.

Factio vero dicitur operatio tran- Posita in primo cap. differentia Physicaa
a scientiis practicis,nunc ponitur in hoc ca-
siens in exteriorem materiam, ut
pite modus, diferentia ejusdem ab aliis
sedificare et secare ; et ideo scien-
speculativis, ex quo habetur modus proprius
tise factivae dicuntur, quae dirigunt considerandi Metaphysici, qui poniturin ini-
in praxim, quae est factio, ut sunt tio hujus cap. usque ibi: Si vero.

scientise mechanicse,puta ars.

Oportet auLem quod quid erat esse, el'^®^'-^<^"^'
'rincipium
notus et
Notandum etiam, quod princi- ralionem quomodo esL, non laLere, tan-
[uietis du- pium motus et quietis potest acci- quam sine hoc quaerere nihil facere sit.
plex. DefinienLium auLem eL ipsorum quodquid
pi active et passive ; sed tamen est hsec quidem ita sunt uL simum, illa
;

principium a quo dicitur motus, vero uL concavum. DifferunL autem heec,

vel mutatio naturalis, et de quo
hic loquitur Philosophus, est prin-
cipium passivum, ut probatum
fuit in quinto libro,
aturalitas
Natura. In hoc enim distinguun-
quia simum quidem conceptum est cum
materio, est auLem simum nasus conca-
vus, concaviLas vero sine materia sensibi-
li. Si ergo omnia Physica similiLer simo
dicunLur, uL nasus, oculus, facies, caro,
capitulo de os, totaliter animal, folium, radix, cortex,
totaUter planta nulhus enim ipsorum
;

otus penes sine motu ratio, et semper habent mate-

uid atten-
i debet et
tur naturaliaabartificialibus, quia riam, palam quomodo oportet in Physicis
i quibus omnia naturalia habent in se prin- ipsum quod quid est qua^rere et definire.
haturalia Ideoque de anima qucTdam est specu-
et
bartific^ia- cipium passivum, quo naturalitcr laii Physici quoecumque non sine mate-
ibus (litfe-
i punt. tendunt et inclinantur ad formam ria est. Ergo quia Physica est Theorica
manifestum est ex his.
naturalem inducendam artiflcia-;

lia autem non habent talem incli- Postquam Philosophus distinxit s.

nationem, sed vel sunt in potentia Physicamascientiispracticis,nunc

neutra, vel habent inclinationem
ad oppositum, sicut patet in aedifi-
ciis, ubi gravia ponuntur sursum,
quod est contra naturalem incli-
lide 18. d. nationem gravis. Ex quo apparct
2.
falsus intellectus illorum
hoc dicto, et similibns, volunt ar-
distinguit eam ab aliis sciontiis
Theoricis, seu speculativis, penes
modum definiendi, et considerandi,
cx quo habetur modus proprius
considerandi hujiis scienti.ne. Circa
qui ex quod (luo lacit. Priiuo exiionit hu-
jusmrMli (riilereuLiam. ScH^incU:) mo-
 132 LIB. VI. METAPH.

vctot romovotdiibitationem quam- ost, generaliter totum animal; si-

(l.Min cx |)i'.'(Hlictis. Socunda ihi l)n- : militer otiam in partibus plant?e,
hilahii cnini. Pi'inia iu tros. Primo ut folium, radix, corlex, et lotaliter, id

onim oxponit propriuni modum ost, generalitoi' omnis planta; nul-

(h^iniondi et considorandi scien- lius enim ipsorum (|use dicta sunt

tia> Pliysicro. Secundo scientiae ratio, id est definitio csl sine motu, cl

Metnphysica}. Tertio Matlionia- semper hahent maleriam, scilicet sen-

tic3e. Secunda ibi : Scd cl Mrd/ic- sibilom et mobilem, quia inquam,
malica. Tertia ibi : Si vcro cst immo- sic est, palam quomodo oportct in Phjj-
bilc. Dicit ergo, quod oportel non sicis ipsum quod quid cst qucerere et de-

laterc quocl (juid crat cssc ct rationcm^ fmire, (juia cum materia sensibili.
id ost, dolinitionem, ^uomodo sci- Ex hoc infert quod ipsius Physici
liceL sit assignanda in qnalibet est speculari qucedam de anima quce-
scientia ad videndum ditFerentiam ciimque, scilioet anima non est sine
scientiarum tanquam sinc lioc quw- materia. Concludit ergo quod moni-
rcrc, scilicot differentiam scientia- festum est ex his quod Physica est quce-

rum nihiJ sit faccrc. Cujus ratio ost, dam Theorica, habens supple pro-
quia utdictumfuit, omnos scientise prium, et determinatum modum
diversum modum observant in de- deliniendi, qui praedictus est.
Variantur Hniondo ; ot subdit quod dc/inien- Notandum, quod ut habetur ^. ^-
scientiie •
. .
i
•
i i ^
ad varieta- tlUiU Ct fpSOrUin quod quul CSt, ul OSt, Physic. t. c. 26. et circiter, consi-
tem modi i n • tt
definiendi eorum qu?e derinumtur
i

: Hccc qui- deratio Physica extendit se ad om-

et e contra, ; ., , , • .,;
nes formas, quae habent esse in
,

simum eidcm ita suut ut sunum, itla vero iit

qu"dsint" t ^^'^^^'^'^''^^ ; diffcrunt autcm, quia simum materia, ot ultra non procedit et ;

qualiterde-
Immntur.
qifi^if^jji
^
Qgi conccDtum cum matcria sensi-
'
ideo terminus ejus est ad formam
hili; nam simum et natus concavus, rationalem, non inquantum sepa- ^^^'/^.g^^'^^

concavitas vero supple est sumpta rabilis ost a corpore, sed inquan- ""^^^^^^^
et concepta sine materia sensihili; et tum est actus corporis; et ideoderatphy ^
S1CU3.
idoo detlnitio simi orit cum mate- socundo de Anima t. c. 6. et inde,
ria sensibili, non autem delinitio doflnitur anima, quod est actus,
concavi; nam in definitione con- vel forma organici corporis; et
cavi, vel curvi non ponitur aliquod ideo subdit hic Phiiosophus, quod
corpus sonsibile, puta natus, vel Physici est considerarc de anima, quce-
pes, etc. nam abstrahit a quolibet cumque non est sine mciteria ; et ideo
Est enim concavum, cujus
tali. de formis separatis nt sunt Intel-
medium exit ab extremis, quod ligentiae, non amplius se intromit-
potest competore non solum son- tit Physicus, sed transcendunt con-
sibilibus materialibus, sod etiam siderationom ojus. Deinde cum di-
Mathematicis; subdit autom si, pro cit :

Modus de- quia if/itur omnia Physica dicuntur, id

;
Sed est et Malhemalica Theorica, sed si
finiendi l i n - ,

Physici. cst, denniuntur simHiter simo, sci- immobilium est, eL separahiHum, non est
adlmc manifesLum. Quia tamen Mathema-
licet cum materia sensibili, sicut tica inquantum immobiha, et inquantum
patet in partibus animalis, utnasus, separabilia speculatur palam.
ocutus, facics, caro, os, et totaliter, id Exponit proprium modum defi-
 SUNfM^ I CAP. II. 133

immoHiia nieiidi et considernndi scienti;p sensibili secundum esse, et secun-ia quo drf-
et separa-
biiiaciupii- Matliematicne, dicens quod etiam dum considerationem, sic Mathe-g^is aiia-
cia. MoJus ^ . . ,- , m,
deiioienJi Scimtia Matliematica cst inconca, non matica abstrahunt a materia sen-*^^'''^''^^'
Matheniati- .
•
<» j.
•

sibili secundum considerationem,

, ,

enim
i

ci. est activa, vel lactiva, ciim

abstrahat a motu : Sed ncc adhuc csi licet non secnndum esse.
ntanifcsttfm si cst immobiliuni ct scpnva-
SUMMARIUM.
biliuni. secundnm esse, id
scilicet
Exponitur inodus considerandi Metaphysici,
est, quod adhue non est ostensum,
et quomodo ab aliis distinguitur. De quo opti-
utrum iUa circa qu?e versatur mas notas ponit Doctor. Vide eum liic q. 1.
scientia Mathematica sint immo- ubi fusius explicat sufficientiam divisionis
bilia, et separata secundum esse : scientia3 speculativa^, in Physicam, Mathe-
Quod tamcn scicntia Mathematica specu- maticam, Divinam seu supernaturalem, id
et

est, Metaphysicam. Vide ibi Scholiam quar-

latur quicdam inquantum immobilia, ct
tum. Redditur triplex ratio quare ha3c voca-
inquanlum scparabilia, palani cst.
tur Theologia.
10. Notandum, quod ut dictum fuit
Si vero esL immobile aliquid, et separa-
in primo libro, opinio fuit quo- bile, et sempiterimm, palam quia esLTbeo-
rumdam, scilicet Platonis, quod rica^ id noscere, non tamen est Physica?,
nam de mobilibus quibusdam esl Pbysica.
Mathematica, puta numeri et ma- Nec Matbemalica\ se 1 prioris ambarum ;

gnitudines, essent separata secun- Physica namque circa inseparabilia qui-

dein, sed non immobiba MaLbemalica.^ au-
dum esse a motu
materia sen-et a
tem quKdam circa immobiUa quidem, sed
;

sibili. Ponebant enim ipsa media inseparabiba forsan, verum quasi in male-
ria. Prima vero circa separabiba el immo-
inter ideas et sensibilia ; sed qnia
bilia. Neeesse vero quidem omnes causas
h?ec opinio nondum est improbata, sempilernas, eL maxime bas, biec namque
pertractata nsque ad. 13. et 14. causae sunt manifestis sensibibum.
et
libros, ideo hrec sub diibio relin- Exponit modum proprinm consi- n.

quit Philosophus, dicens non esse derandi, et definiendi scienticT Me-

manifestum ntrnm Mathematica taphysicce, de qna nnnc intenditnr
sint immobilia et separabilia, sci- dicens, qnod si est aliquod immobHc et

licet secnndum esse a materia sen- separabile, scilicet secnndnm esse,

sibili; hoc tamen est manifestnm et per onseq^^ens sempitemum, pa-iiodmd^-

c
.
X ,
liniendi .
T .
1

quod de ipsis considerant scient^?e lani quia nosccre mem, id est, tale ens Metaphy.
*"'''•

MathematiccT, inquantum sunt im- est scientiae Thcorica\ et non alicn-

mobilia et separabilia secnndum jns practiCcT; nam scientia practi-

considerationem, dato quod non ca cnm sit activa, vel factiva, non
secundum esse. Et per Iioc patet abstrahit a motu non ; tamcn est Phy-
differentia inter Mathematicam et sicic scienti^e supple considerare
Physicam scientiam: nam Physica tale ens immobile et sempiternnm,
considerat et deflnit concepta cnm nam Physica cst dc quibusdam, scilicet

materia sensibili, Mathematica au- entibus mobilibus, ncc etiam est Ma-
tem abstrahit materia, nt a tali thematicw; Mathematica enim non
sicnt deflnitiones Physicae sunt si- considerat separata secundum cs-
cut simnm, ita definitiones Mathe- se. sed solum secundum considera-

matic^e ernnt sicnt concavnm. Un- tionem, sed supple consideratio de

de sicut Phvsica sunt in materia tali ente ('/•// alicujus scientiae prio-
 ; '

134 L!B. VI. METAPH.

risamharum, cnjus caiisam subdit sunt prima materia et motus Solis

Physica namqun vcrsatur circa eniia in Zodiaco; ideo dicit hic quod ne- perpetui-

inseparabilia, scilicct a materia sen- cesse est omnes causas, scilicet i)ri- iLM^Ti
Numerusei ^i])ili^ W
nou inmwhilia, non cnini mas, sempiternas esse, et inter eas ^iui\S'"
J"'
iicientia et abstraliit a materia nec a motu. maximo lias fiuse scilicet sunt im-^^,^^*.
distin.tio ^^ , . • •
-•
. , .^ X t t X
trium pri-
,
MdlJiQmalicce aKlem qnwdam supple mobiles immateriales, ut sunt
et
1

TrVcarum! vcrsantur nVc« ?mmo6?7za ^mV/em, m/ substantiae separatae, de quibus

tamen inseparahilia, scilicct motu
a agit scientia Metaphysica, ex qui-
et materia sensibili, /bmm verum bus etiam sortitur primitatem di-
est; et dicit forte forsan propter gnitatis, ut proprie dicatur prima
causam jam dictam, quia scilicet Philosophia.
veritas hujus nondum erat deter- Notandum etiam, quod ex dis- ^^-

minata; pnrna wro scientia Theori- tinctione harum trium scientia-

ca versatur supple circa separahilia, rum speculativarum, qu9e assigna-
scilicet secundum esse et immohilia; ta est penes earum subjecta prima,
addit autem qiiod necesse est ojnnes patet causa distinctionis hujus,
qnidem causas sempiternas esse, et quam ponit Aristoteles in littera,
maxime has, scilicet quse sunt im- penes modos definiendi enim ; ideo
mobiles et immateriales; hce nam- Metaphysicus definiendo omnino
que sunt caiisce manifestis sensibilium, abstrahit a materia, quia sicut
id est, ipsis sensibilibus nobis ma- ens, quod primo considerat, ita et tmc^tionk
xime manifestis. quodlibet inquantum sub ejus con- dJfini-
Notandum, quod signiflcanter di- siderationem cadit, non includit Thjodca-'''
cit quasdam scientias Mathemati- materiam, secundum quod dictum ™^is^^"
cas esse circa immobilia, quia non est primo hujus in prologo. Ma-
est verum de omnibus, sicut enim thematica vero quia considerat
dicitur 2. Physic. t. c. 16. et inde, substantiam corpoream sub tali
aliquae sunt scientiaepure Mathe- conceptu, secundum quem includit
maticae, ut Geometria et Arithme- principia propria quantitatis, et
tica, qu9e versantur circa Mathe- ideo necessario mate- requirit
matica non applicando illa ad mo- riam, licet non ut principium po-
tum, et ideo versantur circa im- tentinle, sive mobile; ideo Mathe-
mobilia; quaedam non pure Mathe- maticus semper definit cum mate-
Mathema-
ticaduplex. ,• i-
maticae, quae quidem applicant
. , ,
. •

ria, non mquantum est principium

qua^dam Mathematica ad motnm,
sicut est Astrologia, et talis Ala-
thematica non versatur circa im-
mobilia.
Notandum, quod
1. de Generat. text. com.
text. com.ad salyandum per-
56.
petuitatem generationis, oportet
dare primas causas gencrationis et
corruptionis esse sempiternas, ut
, ....
motus. Physica vero quiaconside-
rat substantiam corpoream, in-
quantum in conceptu quemdecor-
pore habet, includuntur principia
sicut probatur motus et operationis; ideo per ma-
10. et 2. teriam sic definit, nonquodmotum
ponat in definitione, quia ille est
passio apud eum, sed materiam
secundum considerationem con-
tractam, secundum quam est prin-
 : : :

SUMM^ I. GAP. II.

135

cipium motus. Deinde cum dicit :

Metaphysica est de rebus divinis,
\d hunc Qnare tres erunt Pliilosophise Theoricse, et per consequens, potest diciTheo-
qSo Malhematica, Physica, Theologia. logia et divina. Dicit ergo quod
honorabilissimam scientiam oportet
xumerus Concludit cx pradictis numerum esse
circa notjilissimum genus entis,
JnT"pH- scientiarum speculativarum. Cir-
ad quod
'"^*""'"- genus pertinent res divin^. Hsec
ca quodduo facit. Primo facit quod
fuit major rationis, et addit pro
dictum est. Secundo probat quod-
minori quod scientice Theoricce sunt
dam suppositum in conclusione.
honorabiliores aliis scientiis, id est,
Secunda ibi Non enim immanifestum.
:

practicis; autm, scilicet Me-

hcec
Dicit ergo, quare supple patet ex
taphysica, est honorabilior aliis
praedictis, quod tres erunt Philosophice
scientiis Theoricis, et per conse-
Theoriccc, id est, speculativge scili-
quens ipsa est simpliciter honora-
cet Mathemalica, Physica et Theologia,
bilissima et nobilissima. Deinde
scilicet,Metaphysica et Philoso-
phia prima. D^inde cum dicit :
cum dicit

Dubitat enim utique ahquis, utrum pri-

Non enim immanifeslum, quia si aUcu- ma Text com '
Philosophia sit universalis, aut circa 3.
"

bi divinum exisLit, in tali natura exislit.

aliquod genus, et naturam unam, n-)n
quod.
enim idem modus, nec in MathemaUcis,
\i.
uare Me-
Probat per duas rationes quse
^ ^ quia Geometria, et Astrologia circa ali-
tphysica supposucrat,
*
hanc scilicet scien- quam naturam sunt, illa vero universahter
rheorica ^
est omnibus communis.
•ctedici- tiam dici Theoloo-iam. Secundaibi
Et honorahiliss^mam. In prima parte Removet quamdam dubitationem
innuit talem rationem : Scientia de ex pra3dictis. Circa quod duo facit
divinis potest Theologia, seddici quia primo movet dubitationem.
Metaphysica est hujusmodi, ergo, Secundo subjungit dubitationis so-
etc. Minorem tangit, dicens quod lutionem. Secunda ibi Si quiclem :

non cst immanifestum, quia si alicubi, id igilur. Dicit ergo, quod dubitabit uli-

est, in aliquo genere entium existit que aliquis utrum prima Philosophia, id
aliquicl divimim, exislit in tali natura, est, Metaphysica sit universalis, ut
scilicet natura entis, et sempiter- scilicet consideret ens commune
ni, et immobilis, et immaterialis, et universale, aut sit circa aliquod
de quo tractat illa scientia. Deinde genus et naturam, unam
determina-
cum dicit : tam; et tangit rationem pro parte
negativa, dicens, non enim est idem
Et honorabilissimam scientiam oportet
circa honorabilissimum genus esse ergo ;
modus, supple liujus scientiae, ui in
Theoricai aliis scientiis desiderabiliores Mathematicis, quia Gcometria ct Astrolo- Duhium de
sunt, haec autem de Theoricis.
gia, c[um sunt MathematiCcne, n>m [is"a'^£e^^^

Ponit secundam rationem, quse aliquam determinatam naturam siDti ;

^'^^y^^^^'

sic formari potest : Nobilissima illa vero, id est, prima Philosophia

scientia est circa nobilissimum est universalitcr omnilms commtoiis, et

subjectum ; sed Metaphysica est idoo considerabit de ente in coni-
nobilissima; ergo est circa nobilis- muni. Rationem pro parte opposi-
simum subjectum nobilissimum
; ta non ponit, sed potest haheri ex
subjectum sunt res divina^; ergo pra^dictis; nam si Metaphysica est

'1
:
 136 LIB. VI. METAPII,

(locnto immobili ot soparato, vi(l(- ot por hoc solvitur ratio tacta in

tur (niod sit alicnjus naturro dctor- oppositum.
minatno, ot non do omni ontc. Dcin-
dc cum dicit :

SUMMA SECUNDA.
14. Si quidom orgo non est aliqua altera
Doclarantur qua^damentis spocios,
subsLantia praHer naturas consistentes ;

Physica utique erit prinia scienlia, sed si qua) ab hac scientia secluduntur.
est^aliqna substanlia immobilis, hnec prior,
et Plnlosophia prima, et universalis sic. In hac summa declarantur illa entia, ad
Text. com. g^ q^jj^ prima de ente inquantum ens, qua3 so non extendit consideratio hujus scien
^'
hujus utique erit speculari, tunc etiam el tiie ; et secundum hoc in primo cap. usque
quid esl, et qufB sunt inquantum ens. ibi, et hoc, ostendit hanc scientiam non con-
siderare ens per accidens, cujus duplex poni-
Ponit dictc-edubitntionis solntio- turacceptio. Late probatur inductive, de quo
nem, dicens quod skpiidem non est disputat Doctor hic q. 5. Primo agit de ente
per accidens, ut opponitur enti per se diviso
aliqua altera suhstantia prceter nafuras
in decem Genera.
consistentes, id cst, prseter substan-
tias naturales, de quibus est Phy- CAP. I.
sica; Physica utique erit prima, quia
tunc omne ens esset Physicum et Excluditur a consideratione hujus
naturale, sed pro quia, est aliqua
si, scientise ens per accidens secun-
suhstantia immobilis, et per consc- dum varias ejus acceptiones.
quens non Physica, /uvc, scilicet
Sed quoniam ens diclum sim.pliciter di-
scientia erit prior; vel ha3c scilicet quorum unum est qui-
citur muUipliciler,
Metaphysica, quoe tractat de tali dem quod secundum accidens, et ahud
prima quod ut verum, et non ens est falsum.
substantia, erit prior, et P/ii-
Prseter haec autem sunt figuroe categoricae,
losop/iia, et pcr consequens universa- ut quid, quale, quantum, ubi, quando, et
prima vtique si quid aliud significat hoc modo. Amplius
lis ex 00, qnia est et /lujus
prseter hrec omnia quod potestate, et quod
erit speculari de ente inquantnm ens, et
aclu.

^cS^^d- ^^^ '^P^^ ^l^^^^ ^i^^^^ ^^^' ^^^ dictum fuit

maPhiio- circa principium
^
hujus sexti;
^
et Postquam Philosophus descrip- 15.
sophia du-
piici primi- etiam considerabit
.

Orn quxe insunt sit modum hujus

considerationis
tate.
enti inquantum ens, id est, passionos scientise, nunc removet errorem,

entis, ut dictum fuit in quarto li- sivc dubitationom oriri possibilem

bro, ut sic ista scientia sit prima ex pr?edictis; dictum estenim nunc
primitate dignitatis, quatenus con- proximo ot in principio hujus sex-
siderat de ente immobili et divino ;
ti, et in principio quarti, et alibi

ot primitate communitntis et uni- frequenter, quod liujus sciontiae

versalitatis, quatenus considerat ost considcrarc cns inquantum
de ente universaliter mquantum cns cx hoc aliquis posset crederc
;

ens ost, nam ojusdom scicntiae est quod de omni entc est hujus scien-
considerare de entc incommuni, et tise hunc orrorem cxclu-
specuhnri ;

de substantia immatoriali ot im- dit Philosophus ostendcns quod do

mobili, ut de nobiliori parte entis, non entc non est hujus scicntise
ut declaratum fuit in primo libro. speculari, et hoc ost quod intendit
 SUMM.^ II. GAP. I. 137

in sequenti littera demonstrare. est ens fortuitum et casuale. Se-

Circa qiiod tria facit qnia primo ; cundum hoc ergo ista pars dividi-
separat a consideratione hujus tur in duas quia primo separat a
:

scientise ens per accidens. Secundo consideratione hujus scientiae ens

ens verum. Tertio epilogat circa per accidens dictum primo modo.
determinata et continuat dicta Secundo, secundo modo ostendens
dicendis. Secunda ibi QuiamUeinut : quod neutrum, ut sic pertinet ad
veruni. Tertia ibi Quia quidem ut
: considerationem alicujus scientiae,
accidens. et per consequens nec hujus. Se-
En s per Ad evidentiam primi notandum cunda ibi Attendendum est. Prima
:

accidens
duples. est, quod ens per accidens duplici- in duas quoniam primo resumit
:

ter accipitur. Uno modo ut ly per quasdam entis divisiones positas ai. atta-
men dicen-
accidens, negat vel privat perseita- m quanto. Secundo accedit ad pro- dum est.

tem rei secundum se acceptae; et bandum intentum. Secunda ibi :

hoc est ens per accidens, aggrega- Quoniam itaque. Dicit ergo, quod qno- Resumit
,. .. • 1- divisionem
tum ex rebus diversorum generum, mam • 1

ens simphctter, id est universali- quadrupU-

,

ut homo quantus, velalbum quan- ter dictum, dicitur multipliciter ; qiiornm

^^
"
^" ^^*

tum vel ex rebus intermediorum,

; umim qiiidem erat^ quid quod est secun-
ut album dulce, et tale ens per acci- dum accidcns, et aliud quod ut verum,
dens, ut patet ex 5. hujus cap. de id est, verum propositionis et non
Ente text. com. lo, opponitur enti ens ut falsum; prceter aufem hcec sunt
secundum se, quod dividitur in de- tertio figurce categoriccc, puta tales in
cem Genera, quia tale ens per quae ens dividitur ut quid, id est,
accidens non habet unum concep- substantia et quale, et quantum, et ubi,
tum quidditativum, per quem pos- et qucnido, et si quid cdiud significat hoc
set in aliquo uno genere collocari. modo, scilicet ipsum ens^ Amplius
De isto ente per accidens loquitur quarto prccfer hcec omnia supple dici-
Aristoteles 5. hujus, cap. de Ente tur ens, quod potestate et (\uod actu;

t. c. 13. et c. de Uno, text. c. 7. de hsec enim quatuor divisiones entis

eo etiam est sermo 7. hujus, text. positae sunt in5. cap. de Ente. text.
c. 11. et inde, quando negatur ens com. 13. et inde. Deinde cum dicit:
per accidens habere, quod quid est,
Quoniam ilaque muUipliciLer dicitur ens
et iterum, text. com. 20. et inde, ^q
prinium (ie eo, quod secundum accidens
quod quid est non est idem illi. Alio est dicendum, quod nulla est circa illud
speculatio.
modo dicitur per accidens,
ens
prout \y per accidens, non privat Accedit ad probandum intentum. j^^ ^^^^

perseitatem in entitate rei secun- Circa quodduo facit^ Primo propo- ^^p^^'^
j;;:.^;;^

dum se, sed in comparatione ad nit intentam conclusionem. Secun- ''^o^i^^

laesL scien-
''^ii-

aliquam causam, et sic dicitur ens do subjungit conclusionis proba- i-i.

per accidens respectu alicujus tionem. Secunda ibi Signum autem. :

causa^, adcujus fleri, vel osse talis Dicit ergo, (luod quoniam ens dicitur
causa non ordinatur essentialiter, multiplicitrr, ut dictum est. Primo

sed evenit praeter intentionem ta- dicendum esf de eo, quod srcundum acci-

lis causse aliud intendentis, et tale clens, id est, de ente per accidens,
 138 LIB. VI. METAPII.

fjuod circd illud Hulla csl spccuhitio ali- [)er sc iusunt, et non alicujus
ciijus, scilicet scicntise. Deindecum eorum (luse domui per accidens
dicit : inexistunt. Deinde cum dicit :

Sif^num autem, nuHa scienlia enim ne- Eodem aulem modo, nec Geometria spe-
que aclivn, nequo factiva sludiosa est de culaLur sic accidenLia figuris nec si alte-
;

eo, neque Non enim faciens do-

Tlieorica. rum est trigonum, et tri^j^onum duos rec-
mum quyccumque
l^^aciL accidunt domui tos habens.
facltr, infinila enim sunL liis quidem enini ;

volupluosam, illis nocivam aliis autem ; Ostendit ideminducendoin scien- 17

ulilem niliil proliibet esse facLivam, et al-
tiis Theoricis, dicens quod codem
teram, uL esL dicere ab omnibus enLibus,
quorum nullius est factiva. modo nec Geometer spcculatur sic acci-

Probat propositam conclusio- dentia figuris, id est ea quse sunt in

nem. Primo per signum. Secundo figuris per accidens, sed supple il-

per rationem. Secunda ibi Et ra- •

la, quae sibi per se insunt nec etiam ;

lionahilHcr. Prima in duas, quia pri- speculatur si cdterum est trifjonum et

mo probat intentum per signum, trigonum duos rectos hahcns ; Geometer

inducendoin scientiispracticis. Se- enimutique speculatur, quodtrian-
cundo inducendo in Theoricis. Se- gulus habet tres, sed non si aliquid
cunda ibi Eodem vero modo. Dicit
:
alterum, putalapis velsesesttrian-
ergo, quod signum est supple, quod gulus ;
quia haec accidunt triangu-
circa ens per accidens nulla est spe- lo, ut triangulus est, quod sit lapi-

culatio, quia nulla scientia, nec activa, deus, velsereus, etsicde aliis, quse
nec factiva, quanlum ad practicas ;
per accidens sibi insunt, puta quod
nec Theorica, quantum ad speculati- sit magnus vel albus.
yas est studiosa, id est, inquisitiva
de eo, id est, de ente per accidens,
SUMMARIUM.
quod primo declarat in practicis, Scientiam non agere de eiite per acciden.s,
non enim faciens donmm facit, qnwcum- quia estnon ens. Probatur dupliciter. Doc-
qne accidunt domui factce ; infinita enim tor bene explicat quod ait Philosoplius, So-
sunt, id est, ea quae possunt domui phistas maxime versari circa fallaciam acci-
dentis. Vide eam super lib. 6. Elench. q. 4.
accidere ; nihil enim prohibet do-
5, et sequentibus.
mum esse factam, his quidem volup-
tiiosam, id est, delectabilem ad ma- Et hoc rationabiliter accidit, quemadmo-
dum enim solum nomine accidens est.
ncndum, illis autem nocivam, aliis au-

fem utilem, puta qni in domo aliquid Probat propositum per ratio-
Quare arsutilc acquirunt ; iterum ipsam do- nem, quae talis est Omnis scientia
:

de aliquo ^ ^ 1, ^^l ^ .{
non est de inilin, ut
, 4.
CSt CSSC atlcram, IQ Cbl, speculatur ens, quod est ens se-
bu^s^^^^us- tlissimilem vh omnihus entibus. scili- cundum rem, sed ens per accidens
idem2W-^^t ^^^^^^^^^^' W^^'^^^" >^?'-^?^''^, scilicet non est ens secundum rem, sed so-
sic. 1. c.
q.|gp accidunt domui cst factiva ars, lo nomine; ergo nuUa scientia
56.

id est, sedificativa, cum cnim tana speculatur ens per accidens. In is-
sint quasi infinita, non possunt ta ratione sic procedit quiaprimo :

cadere sub considerationem artis ;

ponit virtutem rationis. Secundo
ars crgo»diricativa solum est cTdi- probat minorem ibi Unde Plato. :

flcativa domus, et eorum quap silii Majorem autem supponit tanquam

 ;

SUMMyE II. GAP. I. 139

veram et mani(estam
omnibus in Grammatico musicus ;cstsed
scicntiis realibus. Dicit ergo, quod Grammaticus, ergo musicus est
et hoc, quoddictumest, scilicetquod aliud a se. Hic enim committitur
de ente per accidens nulla scientia accidens, quia major est vera per
S])ecu\et\ir,ralionabiliter accidil, quem- se, minor autem per accidens
adinodum enini accidens, id est ens per et ideo ipsi musico, ut est aliud
accidens solum est nomine et per con- a Grammatico quod sit accidit,
sequens non est reale; de quo ha- Grammaticus. Secundusest: Utrum
bet esse omnis scientia realis, et musicus et Coriscus, sint idem vel diver-
hsec estvirtusrationis. Deindecum sum, et formetur
Coriscus estsic :

dicit : alter a musico, sed Coriscus est

Unde Plato modo quodamnonmale, So- musicus; ergo Coriscus est alter
phislicam circa non ens ordinavit, sunt a se. Hic enim committitur acci-
enim Sophislicarum raliones circa acci-
dens, ut esL dicere maxime omnium; utrum dens sicut prius. Tertium paralo-
idem aut diversum, musicum et Grammati- gismum tangit cum dicit, etsiomne
cum et musicus Coriscus el Goriscus. Et
;

si omne quod est, et non semper, factum

quod est et non semper factum est^ quare
est. Quare si musicus ens Grammalicus est si musicus ens Grammaticus est factus, et
factus et Grammaticus ens musicus, et
Grammaticus ens musicus et formetur ,
quoecumque aliae lales rationum sunt; vi-
delur enim accidens propinquum quidem sic : Omne quod non sem- est, et
non enti.
per fuit, est factum sed musicus ;

18. Probat minorem suse rationis. est Gi\ammaticus et non semper

Primo auctoritate. Secundo ratio- fuit; ergo musicus Grammaticus
ne. Secunda ibi Palam autem. Dicit
: est factus, quod est falsum ex eo,
ergo, quod projj^er /?oc, supple quod quod nuUa una generatio termi-
ens per accidens est quodammodo natur ad esse musicum et Gram-
ens solo nomine ideo Plato modo ; maticum, sed altera ad esse Gram-
quodam non male, sed bene ordinat maticum, et altera ad esse musi-
Sophisticam esse circa non ens ; nam ut cum. Hic enim committitur acci-
diversas scientias ordinaret circa dens, quia major est vera de ente
So- diversa subjecta, ipsam Sophisti- per se, minor autem accipit ens per
pbistjca
secipue cam scientiam ordinat circa non accidens. Et addit quod similiter sunt
rsatur
'ca acci- ens. Cujus causam subdit, quiara- quwcumque aliarum rationum, tale enim
dens.
tiones sophisticarum maxime, ut est di- accidens videtur propinquum quidem
cere omnium, sunt circa accidens, id non cnti. Ratio liujus assignatur,
est circa fallaciam accidentis,
, quia unumquodque est ens in-
sic
qu9e paralogismos maxime latentes quantum unum est. Ex duobus au-
facit.Unde primo Elench. cap. 4. tem quorum alterumalteri accidit,
dicitur quod secundum accidens non ht unum nisi secundum no-
sapientes etiam maxime falluntur, men, prout scilicet alterum de al-

et exemplificat quibusdam pa- do tero prsedicatur, ut si dicatur homo

ralogismis accidentis. Primus est : Grammaticus vel e converso, ita
leScot. Utrum sint idem aut diversum, musicum quodex eis non fit proprie unum
er 6.
?nch. et Grammaticum et formetur sic pa-
, aliquid, ens per accidcns
ct idoo
ralogismus : Musicus est aliud a dicitur non ens, vel propinquum }K>n
 140 LIB. VI. METAPll.

cnli \ (ini.i iiiiljir sci^MiLia Soi)liistica ])or accid(Mis scicundo modo, ut pa-
ost nj)i)[ii'eiis('t iion cxistens, niaxi- to])it infrn
ni(; v(M*satiii'oirca (MisperaccidcMis,
non cns pona- SUMMAmUM.
nt sic congiMio cMrca
tur a PLntono. Deindo cnm dicit :
Kiis per accideiis casuale seu fortuitum
explicatur, et ostenditur non dari
de eo
Palain ox Imjusmodi ralioni-
aulem et
])us nnm
; alio modo enlium generalio el scientiam. i'robat variis oxempUs, qua3 bene
corruplio. Koruni vero, qua». sunt. secun- expUcat Boctor. Vide eum de effectu casuaU
dum accidens non esl. in QuodUb. et hic q. 2. ubi docet, quo sensu
scientia sit de ente per accidens, seu casuaU.
19. Probnt oamdeni niinorom ivatio- Vide ibi Schol. ^zccandum.
no, (lua? talis ost Entinm realium
:

Altamen dicendum est amplius de acci- xext.com

est generatio et corruptio, sod en-
denle, inquantum convenit, qua3 ejus na- 5.
tis per accidens non est genoratio tura, et propter quam causam est. Simul
et corruptio; orgo ens per acci- enim forsan palam erit, et quare ejus non
erit scienlia.
dens non est ens reale. Dicit ergo,
quod palam supple est intentum ex Postqunm Philosophusseparavit 20.

hujusniodi rafionibus, quibus supple a consideratione hujus scientia3

ntuntur Sophistae nam entium alio ;
ens per nccidonsdictum primo mo-
modo, scilicet quamper accidens, estge- do, nunc separat ens per nccidons
neratio et corruptio, eorum vero cjuce siint dictum secundo modo. Circa quod
secundum accidens non est; nam sicut duo facit. Primo facit quod dictum
dictum est supra, non ost aliqua st. Secundo oxcludit quamdam
una generatio musici et Gramma- opinionem, per qunm removetur
tici, sed altora ot altora seorsum; ab entibus per accidens isto modo.
ontis autom por so est una genera- Secu.nda ibi : Quod aulem sint princi-

tio vol corruptio, ot idoo ons per piaA^rima in duas : Primo propo- Prosequi-

accidens quodammodo dicitur non nit intentum. Secundo exequitur de "acciden!

ens, vol propinquum non onti. intento. Secunda ibi Quoniam igi- :
^inodo.°

Hactenus Ex apporot quod Phi-

pr?edictis tursunf. Proponit ergo tria dicenda

cide^ns pTi'- losophus hucusquo ubiquo locutus de tali onte per accidens, dicens
mo modo.
quod amplius attendendum estde acci-
^g|. ^i^ ^^i^ ^^^^, accidens primo
modo tum quia in principio capi-
;
dente inrpiantumcontingit, scilicottrac-

tuli resumit divisiones entis posi- tare de ipso. Primo qua; sit ejus na-

tnsiu quinto, ad ostondondum quod tura. Socundo propter quam causam

hic nccipitur ons pornccidens quod est ; simul enim ex his supple orit

opponitur onti por se diviso in tertium manifestum, scilicot et qua-

decem Prnedicamentn tum quia ;

re ejus non est scienfia. Doinde cum
oxemplificat do tali per accidons, dicit :

nnm domus deloctabilis est hoc Quoniam igitur sunt in entibus hsec ;

modo ons per nccidens, ct similitor quidem semper simililer se habentia, el

tigurn nlbn vel nigrn, ot trinngu.lus
lapidous vol a^rous; t'^m quia tale
ens per accidens dicit osso non ons,
quod non est ita
ex necessitate non secundum vini dicta,
sed secundum quod dicimus in non con-
tingere aliter; ilia vero ex necessitate qui-
dem non sunt, nec semper, sed quasi se-
cundum magis. Hoc principium, et haec
vorum de onte causa est ejus, quod est accidens esse.
 : :

SUMM^ II. GAP. I. 141

Exeqiiitnr de proposito. Circa esse, ut si sub Cane fuerit hiems, et frigus

hoc accidere dicimus, sed non si a^sLualio
qnod faoit tria. Primo enim qnse-
etcalor; quia hoc quidem semper aut se-
rit do ente per accidens isto modo cundum magis, illud vero non; et homi-
ejns causam. Secundo ejus natu- nem album esseaccidit, nec enim semper,
nec secundum niagis; animal vero non
ram. Tertio ex liis conclndit quod secundum accidens. Et a^dificatorem sani-
ejns non est scientia. Secunda ibi tatemfacere secundum accidens esl, quia
non est lioc natus facere ffidificator, sed
Quare quoniam. Tertia ibi : Quia au- medicus sed accidit medicum a^difica-
;

tem scienlia. Prinia in duas. Primo torem esse. Et coquus voluptatem con-
jectans, facit uUque aUcui salubre, sed
ostendit, causa talis entis
quae sit non secundum pulmenlariam. Quaprop-
peraccidens. Secundo exponit quod ter accidens dicimus, et esl ut facit,
simpliciLer autem non. AHorura autem
dixerat per exempla ibi Quia cnim :

aha3 quandoque potentia^facUvcB sunt; ho-

non semper. Dicit ergo primo, quod rum nec ulla ars, nec poLenUa deLermina-
quoniam in entibus sunt hcec quidem la, nam secundum nccidens enLium, aut
facLorum causa est secundum accidens.
vera semper similiter se hahentia et ex

necessitate non ^ecundum vim dicta, id Exponit qnod dixerat per exem-
est, non accipiendo necessitatem ])la, dicens quod illud Quod nec sem-

pro violentia; sed secundum quain di- sccundum magis, id est,

per, nec quasi
cimus in non contingere atiter, id est, quod freqnenter est Hoc dicimus esse : Quod nec
. • 1 semper.nec
secundum quam non contingit se
,
accidens, et
I I

ponit qnatnor exempla.

(

frequenter

habere aliter, puta hominem esso Primumest secundum quod plura ^accidens.

risibilem; illa vero, id est, alia ex simul concurrnnt per accidens in

necessitate quidem non sunf, nec semper, comparatione ad tempus, ideo di-
sed quasi secundum magis, id est, ut in cit, tit sub can'^, id est, in diebus
pluribns hoc est principium, et hcec est canicularibus, Sifuerit hiemset frigus
causa ejus, quod est esse accidens ; isto hoc accidere dicimus; sed non si fuerit
modo est aliquis efFectns accidens, cestuatio, id est, siccitas et calor, quia

vel eveniens ut raro, ex eo, qnia hoc quidem semper aut secundum magis,
evenit praeter intentionem alicnjns id est, ut frequenter fit, illud vero

causce, ad quam comparatur; id- non.Secundum exemplum est se-

circo contingens, ut in plnribus cnndnmquod plnra concurruntper
dicitur causa et principinm talis accidens in comparatione ad sub-
entis per accidens, quod evenit ut jectum, ideo dicit qnod et hominem
Causaacci- raro. Exomplum, quod sit calor essc album accidit; quia hominem
dentis se-
cundo mo- sub Cano est ut m plnribus, est
. .
•
x i -i
esse album, nec est semper, nec est se-
^^"*
tamen quandoqne quod est frigns, cunclum supple homo est,
inagis, sed

et hoc frigus sub Cane est quando- animal non secundum accidens, quia
que ut raro, et est ens per accidens hoc est vernm semper et ex neces-
isto modo, ut sic contingens, ut in sitate. Tertium exemplnm est in
pluribus dicatur per sui defectum comparatione ad aliquod efdciens,
esse causa et principium ejus, quod ideo dicit qnod Julificatorcm facere
est raro et ens per accidens isto sanitatem est accidens, qnia cvdificator

modo. Deinde cum dicit non est natus hoc facere, secl medicus ac-
;

cidit autem medicum esse cvdificatoron,

21. Quod enim nec semper, nec quasi se-
cundum ma^is esl; hoc dicimus accidens et per hoc a\liiicator per accidens
 : !

142 LIH. VI. METAPH.

iriducit sanitatem, qnia non in- ponimus, non ut ita sit, etc et
(inantnm sodificator, scd medicus. frcquenter Philosophus non mul-
(iuartum cxomplum ost in compn- tum curat de exemplis; sufficit
rationc ad cflcctus, di- cns cofjwis ergo sibi quod primum et quartum
conjeclans, id cst intclligens volupln- cxemplum csset ad propositum de
lem, id est, dclcctationem; sive sa- ente per accidens secundo modo,
porositatem in cibo, faciet uiique ita quod licet appropriate et dis-

alicui salubre, nam cibus saporosus tincte agat de ente per accidens
cst quandoque sanus, tamen sed sic, vel sic sumpto, hic et supra,

hoc non facit secmidum artem pul- ponit tamen exempla mixtim non
menlariam; talis cnim ars pcr se curando de exemplis. Deinde cum
intendit facere cibum saporosum, dicit :

quod autcm sit salubris hoc est Quare quoniam quidein nori omnia sunt
praeter ejus intentionem, cjuaproptcr ex necessilate et semper, aut entia, aut
quoe fiunt, sed plurima secundum magis.
dicimns esse per accidens. Et subdit, Necesse esse quod secundum accidens est
quod supple coquus faciens cibum ens, ut nec semper nec secundum magis,
albus musicus est, quoniam vero fit ali-
sanum, est ut facit, scilicet secun- quando secundum accidens erit.
dum quid, simpliciter ciutem non, quod
enim evenit prseter intentionem Agit de natura talis entis per
agentis, evenit per accidens. Ideo accidens. Circa quod duo facit.
subdit, quod aliorum, scilicet en- Primo facit quod dictum est, con-
tium quse sunt sempervel frequen- cludens ex prsedictis quse sit na-
Ai. ratio- tcr, sunt quandoque aliquse factivce tura ejus. Secundo removet quas-
nales.
potcntioi, id est, quas poten-
artes, dam dubitationes. Secunda ibi :

tias reales vocat, 9. hujus; hormn Principium autem. duas Prima in :

vero, id est, entium per accidens quia primo proponit intentum. Se-
mdla est ars nec potenlia determinata, cundo probat quoddam suppositum
sed supple indeterminata, ex eo ibi Si aulem. Dicit ergo primo,
:

scilicet quod causa et effectus pro- concludens ex dictis Quare quoniam :

portionantur; ideo subdit, quod quidern non omnia sunt ex necessitate et

enlium aut factorum secundum accidens semper, aut entia, aut quoe fiunt, id est,

est causa secundum accidens, ubi nos quantum ad esse et quantum ad

habemus, coquus. Alia littera ha- fieri, sed suni plurima secundum magis,
bet opsopoeos, et est idem, quia6J;o- id est, frequenter, quia inquam sic
r.cCoq coquum signiflcat apud Grs^- est, necesse est quod ens secundum ac- Accldens
. , , . secundo
cos. cidens nec semper, nec secundum magis modo quid

22. Sed his sic dictis, oocurrit du- sit, vel fiat, ut hoc quod dico AUms :

bium quia secundum et tertium

:
est musicus ; quoniam vero fil aliquando

exemplum positum est de ente per ut raro, et non semper, erit secun-

accidens primo modo, cum tamen dum accidens. Dcindc cum dicit

prius dictum sit, quod hic agit phi- Si autem non,omnia ex necessilate erunt.
losophus de ente per accidens se- Quare materia erit causa contingens pra^-
terquam, ut in pluribus aliter accidentis.
cundo modo. Respondeo, ut dicitur
primo Priorum cap. 40. exempla Probat quoddam suppositum, 23.
 SUMM^ II. GAP. I.
U3
scilicet qiiod ens per accidens tit hic supponere, id est solutionem lia-
aliqiiando : quia si non, omnia erunt rum quaestionum oportet suppo-
ex necessilate, qiiia timc nuUnm ens nere in proposito, tanquam prin-
esset in paucioribus, nec ut raro. cipium; et subjungit primam qa^es-
Subdit autem, quod materia scilicet tionem utrum nihil est nec semper, nec
indisposita, erit causa contingens ip- secundum ntagis^sed supple omnia per Qucere 2.

sius prceter qitod ut in pliiribus aliter

„ •
1 «1 !
, 1 Piivsic.ce-
acciaens; et solvit dicens, aut h oc i>ioie hjec.
accidentis, id est, ipsius accidentis est impossibile, propter causam jam
ut raro, quod est aliud ab acciden- dictam : est igitur quod contingit prte-
te ut in pluribus. ter uirumque, scilicet prseter
semper,
Notandum, ex
quod, ut patet et praeter ut frequenter, et hoc est
prsedictis Philosophus loquitur
, secundum accidens. Deinde cum dicit.
hic de ente per accidens, prout per
Sed ulrum hoc quidem ut in pluribus,
accidens non privat perseitatem et quod semper nulh insunt, aut sunt
in entitate secundum se, sed
rei qutedam sempilerna. De his quidem igitur
posterius perscrutandum.
in comparatione ad aliquam cau-
sam, modo pra^exposito; qnia sei- Ponit secundam qusestionem, ^^-

licet evenit prccter intentionem quam dicit inferius, scilicet in duo-

talis causao aliud intendentis, nec decimohujus, esse perscrutandam,
obstat qnod dicit hic materiam, et est, utrum omnia sint possibi-
scilicet indispositam, esse causam lia, et nihil sit necessarium, nec
contingentis in paucioribus; nun- sempiternum; ideo dicit, quod
quam enim propter materiam in- Utrum hoc quod est ut in pluribus, et
^
auod
^
AliterPhy-
b.cus, et
„ .

dispositam agens deficeret ab in- semper nulh quod nihil sit

inest, ita aiiter xhe-
olosrus hic
semper; sed omnia smt ut m plu-
. .
T , , . ,

tento, si esset virtutis sufticientis. sentit.

Deinde cum dicit : ribus, et possibilia, Aut sint qucedam

sempiterna, de /tis quidem igitur poste-
Principium aulem hoc oporlet sumere,
ulrum nihil esl nec semper nec secundum
rius est perscrutandum, oportet enim
magis, aut hocimpossibile. EsL igilur aliud hic supponere aliqua esse semper;
prceier hoc quod ulrumque contingil, et inferius enim, scilicet in duodeci- .
secundum accidens.
mo,probabitur aliquas substantias
Removet duas dubitationes, qua- esse sempiternas. Deinde cum di-
rum solutiones oportet supponere cit :

in proposito, quarum secunda po-

Quia aut scientia non est accidentis pa- -j^^^j
nitur ibi Sed utrum. Est ev^o pri- ^^^
:
lam, scientia namque omnis, aut est ejus 6.
"

Nonomnian^^ dubitatio, utrum omnia entia

quod semper, aut ejus quod secundum Ad imnc
magis; elenim quomodo quispiam docebi- ^''^i^^ru^^'
p^r^^^acd-
^^^^ P^^' accidens, et nihil sit sem- tur, autdocebit alium? Oportebit enim de- ^' •
' '
*

dens. finiri, aut per semper, aut per magis, ut

pep^ n(P(3frequcnter; et solvit
^,|;
quia ulile mehcratum febricilanti uL se-
quod non, quia cum illud quod est cundummagis. Quod autem praiter hoc
ut in pluribus sit causa entis per non habebit docere, quando puta nova
Luna, aut enimsemper, aut in pluribus, et
accidens, oportet esseet illud quod
quod nova Luna, accidens autem prd3ler
est semper, et illud quod est ut in hoc.
pluribus. Prcemittit ergo quaestio- Quod quidem igitur est accidens, et
propLer quam causam, etquia scientia non
nem, dicens quod principium oporict est ejus dictum est.
 .

144 LIB. VI. METAPII.

Ostcndit torthiiu consiclcrandiiiii liinio fit pluvia, vel aliquid hujus- ^

dc tali entc pci- accidcns, conclu- modi. Litimo (^pilogat quid sit acci-
dcns (piasi cx pr^dictis qnod cntis dens, (juantum ad suam naturam,

|)cr accidcns non cst scicntia, ct et per quam causam, et quia ejus non est

lacit talcm rationcm Ea (luoriim : scientia, dicLum est; haec enim tria
cst scicntia vcl sunt sempcr, vcl de ente pcr accidens fuerunt pro-
rrcciucntcr, per accidcns scd cns posita, et ostensa supra.
ncc cst scmpcr, ncc frcquenter;
crgo dc entc i^cr accidcns non cst SUMMARIUM.
scicutia. Dicit crgo, quod auicm Kefiitat opinionem tenentem cujuslibet
scieniia non est accidenlis, id cst, cntis ellectus dari causam necessariam, et omnium
pcr accidcns, jmlam cnim per istam quie fiunt et corrumpuntur, dari causam per
rationem Omnis namque scientia aut
:
se, quia liinc sequitur tolli contingentiam,

aut ejus cjuod

quod probat fuse, et per exempla, quod bene
est ejus (juocl est semper,
explicat Doctor. Ostendit efrectum per acci-
secundum magis, quod probat dicens,
dens reduci ad causam per se ultimate, ta-
Quomodo enim docebitur, aut docebit men sa3pe ejus reductio fit in causam per ac-
Deenteper alium? quasi dicerct quod non. Vult cidens. Infert Doctor ex ipso hinc falli eos,
accidens
secundo diccrc,quod aliquis non potest do- qui ponebant Fatum.
modo non . i i i i
•
i
est scien- ceri ao alio, nec docere alium de Quod aulem sint principia, el causse, xext.com.
tia
eo quod non est semper, vel fre- generabilia eL corrupLibilia, sive generari 7.
et corrumpi palani.
quenter Oportet enim definiri illud,
:

supple de quo est doctrina; Ant per Postquam Philosophus separavit 25.

semper^ aut per mafjis, ut quia melicra- a consideratione hujus scientise

tum, id est, aliquid confectum ex ens per accidens, secundo modo
commixtione mellis et aquae, con- dictum, nunc ut dicebatur excludit
fert supple febricitanti, est ut secundum opinionem, quamdam, per quam
mafjis, ens determinatum et de-
et removetur ab entibus ens per ac-
tinitum, et in pluribus; cptod autem cidensisto modo. Fuit enim opinio
est prceter hoc, id est, prccter illud quorumdam, quod ad causam po-
. quod evenit semper, vel frequen- sitam necessario sequitureffectus,
ter, quale est ens per accidens, cui addendo aliam propositionem,
non habebit aliquis docere, quando sci- scilicetquod omnium quse fiunt et
licet sit, vel fiat puta nova Luna, id corrumpuntur, est aliqua causa
est, qurd sic, vel sic fiat in novi- per se, sequitur necessario quod
lunio; quia quidem supple deter- niliil contingens, vel per acci-
sit
minatur esse in nova Luna, .4^^^ dens, sed quod omnia eveniant de
est semper, aut in pluribus, accidens au- necessitate excludendo ergo hanc
;

tem est prceter hoc, id est, praeter ens opinionem, sic procedit, quia pri-
semper, et prseter ens frequenter. mo facit quod dictum est. Secundo
Ifec fuit minor rationis. Vel forte ex dictis mfert quamdam conclu-
hoc quod dicitur de nova Ijuna sionem. Tertio movet quamdam
potest esse aliud exemplum ejus, qusestionem. Secunda ibi Palam :

quod determinatur ad esse semper ergo. Tertia ibi : Sed ad principium

vel frequenter, puta quod in novi- quale. Prima in duas : quia primo
 SUiMM^ II. CAP. I.
145

proponit conclusionem, quani in- Probat dictam consequentiam. 26.

tendit. Secundo subjungit concliisi- Circa quod duo facit. Primo ponit
onis intentam probationem.Secun- probationem consequentem. Se-
1 neces- da ibi Si enim non Jioc. Dicit enim
:
cundo declarat eam, inducendo per
io pon]-
quiiibet ;j«/a??i esse ex dicendis, scilicet Quod exempla. Secunda ibi Quare hic
\3tns ad
tionem
.

.v//i^
...
pnncipia et cctusce generahilia et
:

moritur. Dicit ergo, quod supple si

amper corruptibiUa, id est,ponibilia in esse, quaeraturde aliquo utrum hoc erit
vel non in esse; sive generari et cor- h\i\\v\\m aut non
sequitur supple:

rumpi, id est, absque hoc quod effec- ex praedictis, quod dato anteceden-
tus ponatur necessario esse, vel te,quod omne quod fit habet cau-
non esse, ita quod posita causa sam per se, qua posita necesse est
non necessario ponatur effectus. ipsum tieri, quod alterum sit ve-
Deinde cum dicit :
rum de necessitate; quia si koc fiat,

quod ponitur ejus eausa,

scilicet
Si enim non omnia ex necessitate
haic,
sequitur supple quod illud tiat, de
erunt; si ejus quod fit et corrumpitur non
secundum accidens causam aliquam neces- quo quaeritur utrum sit futurum,
se est esse. autcm non^ non.
si Hoc aulem si aliud
erit, id est, quod similiter sequitur
.onomnia Probat
propositam conclusio- quod necessario illacausa sit fu-
^essi?ltt!i^6m, et intendit talem rationem :

tura, si aliud sit futurum quod po-

Si posita causa perse vel non po-
nitur ejus causa ; et ita manifestumest
necessario ponitur effectus Ycl
sita,
quia semper ahlato tempore a tempore
non ponitur, addendo aliam pro- finito venit usque enim
ad nunc. CoiislRt
positionem quod omnis ejus quod quod quantumcumque tempus fu-
fit vel corrumpitur, sit causa per
turum accipiatur, sive post unum
se et non per accidens; ergo om-
annum, sive post quatuor, quod
nia essent de necessitate conse-
;
illud tempus est finitum, inter prae-
quens est falsum ergo et antece- ;
sens nunc et terminumillum. Quia
dens. In ista consequentia sic pro-
igitur causa praecedit tempore ef-
cedit quod primo praemittit eam.
fectum in talibus, oportet quod pro-
Secundo probat eam. Secunda ibi :

cedendo ab effectu ad causam, aufe-

Utrum enim erit. Dicit ergo, quod si
ratur aliquid de tempore futuro ap-
enim non est verum hoc, scilicet
propinquando magis ad prsesens
quod posita causa, vel non posita,
non necessario sit effectus, vel non nunc; quia igitur omne iinitum re-

sit, sequitur quod ex necessitate om- secatura quodam finito aliquoties

nia erunt, si supple addatur quod sumpto, ut dicitur primo Pliysico-

ejus quodfil, vel corrunipilur, nccesse csl runi,t. c. 47. contra Anaxagoram,
^
esse aliquam causam non secundum acci- sequiturquod sic procedendo abef-
dens, sed per se. Deinde cum dicit :
fectu ad causam, et iteriim ab illa
causa ad ejus causam, et sic dein-
ULrum enim erit lioc, aut non; si hoc
fiat, erit; si autem non, non. lloc autemsi ceps, auferetur totum tempus fu-
aUud erit el ita manifestum, quia semjDor turiim, (|Uod ponit linitum, ui sic
lempore abklo a finito tempore veniet
usque ad nunc. perveniatur ad pr^esens nunc, et sic

Tom. VI. 10
 .

146 Lin. VI. METAPH.

illc nltiiinis cirocliis cvonieL de no- ponitur, quod videtur concordare

cossitato. Deindo cuni dicit : litteron sequenti, ut dicatur iste
oxire domum propter aliam cau-
27. Quaro liic niorlLur inflrmlLole, auL vi; si sani, puta, (piia vult liaurire
oxi\ hoc, auL sl facil scmI lioc si aliud, el
:

ilavenieL ad quod nunc esL. AuL in lacLo- aipiam, hoc etiam propter
sed
runi aliquid, uL si siLiL; hoc quidem si aliam causam, scilicet quia sitit,
conicdiL niordicanlia. Sed hoc auL esl, auL
non. Quare ex necessiLate niorielur, auL non ot sic veniet ad quod nunc est, et
mori^aur. SimihLer auLem eL si supersihaL est idem quod prius; aut in aliquid
.•ihfiuis ad facla, eadem jam enim
raLio;
auLeni facLuni. Ex factorum, id ost, pra?teritorum, ?/^ .s«
osL hoc in ah(|Uo, dico
necessiLaLe ergo omnia erunL qua' sunL dicatur quod iste silit, quia cornedit
luLura, uL morilurum fore vivenLem. .lam
in prcoterito mordicativa, id est, ali-
enim facLum esL aliquid, uL conLraria in eo-
dem corpore. Sed si infirmiLaLe, auL vi, qua acuta, vel falsa, ([ure inducunt Acuta, «t
nondum nisi hoc faclum fueriL. • .
•
I f , , ,
•
1 A mordican-
sitim ; scd lioc aul cst, aut non, id est, Uaexciiant
^''^"*
Deciaratio
Declaratdictam i)i'ol)ationem ^-
quod talis causa antecedons sup-
exeiiiplaris.
i.Kxem- consoqiienticT, indncen lo per exem- ponitur csse, vel non esse quare ;
\

pla, dicens snpple omnis

qnia si sequitur quod ex necessitate iste mo-
eirectus iiabot aliqnam p r se cau- rictur, aut non morietur, ita quod de
sam, ad quam necessariosequitur, necessitate ofFoctus orit futurus,
oportet quod /tic morilur, aiit infir- vol non futurus. Addit autem quod
mitalc, aaf r/, id est, por violen- similiter est cadem ratio, si aliquis
tiam si cxit, scilicet domum suam; supple procedens ab effectu ad cau-
ita quod exitus domus est causa sam supersiliat, id est, transeat ad
mortisejus, quae poterit accidere, facta, id est, prseterita reducendo,

vel ex intirmitate, puta si exions scilicet offectum futurum non so-

domum propter ?estum, vel frigus, lum ad causam praesentom, sed
incurrat in febrem propter quam etiam pr^eteritam. Cujus causam
moritur; vel ox violentia, puta si subdit, qiiia Hoc quod dico factum, id
exiens domum invenitur ab inimi- est, prseteritum 7«m est in aliquo, id
cis et occiditur ab ois, ita quod ost, quod jam
socundum ali- ost
exitus domus, ut dicitur,erit causa (|uom modum, scilicet inquantum
mortis hujus; a^tt si facit, id est, factum, vel prseteritum licet enim ;

quod ex nocossitate exibit domum diluvium non sit modo ut in pi^se-

propter aliquam causam, puta quia sonti, est tamen ut prseteritum,
vult repetere pocuniam a crodito- quia verum est dicere nunc dilu-
1*0, ita quod repotitio pecunise orit vium fuisse. Et sicut jam ponitur
causa exitus domus ; spcl Iioc si aliKcl, aliquo modo causa antecedens, ad
id est,quod similiter orit do nocos- quam ox conditionali necessaido
sitate, quod velit repetero pecu- sequitur otfectus, ergo cx nccessitate
niam proptor aliam causam, puta crunt omnia quce sunt futura, eo mo-
propter necessitatem,scilicet prop- do quo
dicimus viventem aliquem
ter indigentiam; et ita supple morilurum fore, sciUcet absolute, quia
procedendo ab effectu ad causam scilicot jam factum cst aliquid, ut con-
veniet ad quod niinc est, id est, ad traria simul csse in mixto, ad quod ne-
2. Exem- , , •

pium. aliquod prcesons. Ahud oxemplum

i i i i
cessario sequitur tale corpus esse
 : r . :

SIJMM.^ II. GAP. I. 147

corriimpendiim sed sHnfmnilale, aut

; per accidens; nulla erit, scilicet
vi, id ost, quod iste moriatur prop- causa prior, quse scilicet sit ejus
tcr infirmitatem vel violentiam, per se causa. Deinde cum dicit:
nondum, scilicet est necessarium,
Sed ad principium quale, et causam
nec liabet causam determinatam qualem reductio talis?
necessariam, ^iisi hoc faclum fuerif, TUrum ut ad materiam, aut ad quod cu- Text. com.

idest, de qua possit dici quod iste jus gratia, aut ut ad movens maxime per- ^-
scrulandum. Ergo de ente secundum agens
morietur, nisi talis causa fiierit. pnetermittalur, determinalum est enim
Deinde cum dicit sufficienter.

Movet quamdam qu^stionem

Palam ergo quia usque ad aliquod vadit
principiuni, hoc autein non ab lioc ad
quia enim statim dictum est quod
aliud; erit ergo ejus quod ulcumque eve- caus?e entis per accidens redncun-
nit ipsum, et causa generaUonis ipsius
tnr ad aliquod principium, cujus
nulla.
non est aliqua per se causa; nunc
28. Infert quamdam conclusionem quaerit Ad qiicde principium ct qualem
ex pr?edictis quia enim ens per
: causam fiet reduetio falis, ufrum ad ma-
accidens dicitur sic per aliquam teriam, auf ad quod cujus r/rafia, id est,

comparationem ad causam per ac- ad causam tinalem, auf uf ad mo-

cidens, esto quod efFectus per acci- vens, id est, ad causam efficien-
dens possit immediate reduci ad tem, maxime perscrutandum est.
ef /loc

aliquas causas per se, ultima ta- Notandum, quod in ista enume-
men reductio stat ad causam per ratione pr?etermittit causam for-
accidens, qua^ ulterius in aliam malein, ex eo qiiod incidit in idem
Irfectus non reducitur. Exemplum, ut iste numero cum fine, ut dicitur 2.
Qalis,vel . . . .

)p acci- moritur quia jugulatur jugulatu ;

Physic. t. c. 70. et ideo per flnem
ns cau-
iiper
-

seautem, quia mcidit

. '.

latrones,
. ,
.
,

m
. , ,

dat etiam intelligere formam.

dreuTa-l^sec omuia per se eveniunt ultra ;
Hanc autem quaestionem hic sol-
^^*^^^*^*
incidit in latrones, quia exivit do- vere prsetermittit, supponens so-
mum,lirec est causa per accidens; lutionem ejus, ex 2. Physic. text.
non enim exivit propter hoc ut com. 50. et circiter, uhi ostensum
incideret in latrones, et ideo mors est casum
fortunam, qu?e sunt
et
hujus evenit per accidens. Dicit causa? talium entinm per accidens,
ergo, quod pahim ex dictis, quia dehere reduci ad causam efficien-
supple reductio efFectuum futuro- tem. Ultimo ej)ilogat dicens Erfp :

rum, et contingentium in suas per de enfe per accidens prcefermiftafar, suf-

se causas vadit usque ad aliquod prin- ficienfer enim deferminafum est, de eo,
cipium, quod scilicet est causa per illo scilicet modo, qno de ipso est
accidens Hcac aulcm non adJiuc ad
; ] ) s s ih i 1 e d ete r m i n a re
aliud supple reducitur, quod scili- Notandum, quod ex sententia ^o.

cet sit ejus causa per se; Erit ergo Philosophi in loco isto, patet fal-
ejus quod lUrumque evenil, id est, ef- sam esse opinionem (inorumdam
fectus fortuiti, et per accid(?ns ip- lliilosophoriim, ponentiuin Katum
sum, scilicet principium, el causa et Providentiam ; di\:erimt enim
(jenerationis ipsius, scilicet causoe quod contingentia, qiia> hic liunt,
 :

148 LIB. VI. METAPH.

ctvidciitur pcM* accidcns cvcnirc, sideratione hujus scientiae. Secunda

rcdiiciintur in aliquani virtutcm ihi Quonimn aulem compilalio. Prima
:

conira po- (.ornoris ccjclcstis, quani Fatuni in tres.Primo enim facit quod dic-
nentes Fa-
tuniet pro- vocant, |)(U'cu)us actioncni cacjurc tum cst. Secundo movet quamdam
videnliam. /. • •

duhitationcm. Tertio prohat quod

.
, . i

vidcntur hcri pcr accidcns cuni

quodani ordinc producuntur. Si- dixerat. Secunda ihi : Quoniodo au-
niilitcr qui ponunt providentiani tciu. Non enini veruni el Vemm
Tertia ihi : e;

., , ri j falsum et
1

dicunt ca qua) aguntur ordi-
nata csse sccunduni ordinem pro-
vidcntirc vult cnim liic Philoso-
; ens de falso, dicit quasi duo de tali
phus non omnia qua3 fiunt rcduci
in causam pcr sc, ex qua necessa-
i'iosequantur, alitcr omnia esscnt
de necessitate,ut isti etiam habent
dicere sed istas opiniones pertrac-
;
tarc altioris
Theologis dimittatur.
liic falsum. Supponcndo ergo quod ens conditiones
dicaturuno modo de vero, et non pelnratcut.
ente, cx quibus potcst aliqualiter
intelligi quid sit tale ens. Primum
dictum est quod tale cns est circa
compositionem et divisionem, et
hoc sivevocum, sive conceptuum,
est negotii, ideo licet differenter. Secundum dictum
est, quod verum et falsum patiun-
tur sibi contradictionem quia ,

altera pars est vera et altera fal-

SUMM.E SECUNDvE. CAP. IT.
sa. Dicit ergo quod ens diclum ,

ut verum, et non ens iit falsuni, quo-

Quomodo excluditur a considera-
niam secundum compositionem et divi-
tione hujus scienticC ens verum.
sionem, id est, habent esse circa
SUMMARIUM. compositionem et divisionem, ita
quod per compositionem intelligi-
ni hoc capite usque Quoniam autem, ibi :

tur afflrmatio, nbi praedicatum no-

declarat ens verum esse circa compositionem
et divisionem, et Scepe contradicere falso, et
tatur inesse subjecto ;
per divisio-
non esse in rebiis. Girca quod ponit Doctor nem vero intclligitur negatio, ubi
bonas notas, et fuse tractat liic c^. 3. Vide ibi prsedicatum notatur separari et
quo varia ejus loca adduco, qui-
Scliol. 2. in dividi a subjecto ; sive talis com-
bus de hoc agitur. De quo late egi supplem.
positio, sive divisio sit in voce, et
de Anima,disp. 3. sect. 7. 8. 9.
in orationC; ubi estveritaset falsi-

Quod autem ut verum ens, et non ens tas ut in signo ; sive sit in concepti-
30.
ut falsum; quoniam secundum compositio- bus mentis, ubi est in subjecto, et
nem et clivisionem, totaliter vero circa
partilionem contradictionis. Verum qui- hoc fnii pinmum dictum. Et addit
dem enim affirmationem in composito lia- propter secundum quod totaliter, id
bet, negationem vero in disjuncto. Sedfal-
est, universnliter tale ens vel non
sum babet partitionis contradiclionem.
ens, quod est verum vel falsum,
Postquam Philosophus separa- sunt circa participationem contradictio-
vit a consideratione hujus scien- nis ; nam verum et falsum omnem
tiae ens per accidens, nunc separat contradictionem sibi partiuntur,
ens verum. Circa quod duo facit ita quod altera pars est vera et al-
quia primo inquirit quid sit tale tera falsa unde subdit quod Ipsum
;

ens.Sccundo excludit ipsum a con- verum habct affirmationem in composi-

 .

SUMM^ II. CAP. II. 149

/0, negationcm vero in disjuncto, sed rium; est ergo dubitatio Quomodo
est oppositiim de falso, ideo dicit, intellectus intelligit ista plura, quae
qiiod falsum habct partitionis contradic- componuntur et dividuntur : utrum
tioncm. simul aut separatini; alius cst sermo,
AI. partio- Notandiim, qiiod ciim contradic- quia lioc magis spectat ad librum
nis.
"i.etinde. tio constet ex afflrmatione et ne- deAnima; exponitdubitationem,
et
tirmatio
t negatio gatione, nt dicitur primo Periher- in quo etiain innuit solutionem, di-
cluplex.
menias ; affirmatio et negatio du- cens Dico autem qiiocl simul et separa-
;

pliciter possunt sumi, scilicet uno tim, ut non eo quod consequenter, sed in

inodo, circa terminos conjunctosin unum aliqjdd fieri.

re, sicuthoino et animal si igitur ; Notandum, quod esse simul quan- Simul ac-
cipitur du-
ex his terminis formetur una con- doque significat unitatem, ut cum pliciter.
Quod intel-
tradictio, dicendo, [fomo csl animal, dicimus aliqua esse simul secun- lectus si-
mul intelli-
homo non est animai, tunc aftirmatio dum teinpus, quae sunt in uno et git extre-
Quomodo erit vera et negatio erit falsa. Alio macomple-
verum et
eodem nunc temporis; quandoque xionis et
falsum par-
tiuntur si-
modo aftirmatio et negatio pos- significat quamdam propinquita- generaliter
qutecum-
bi contra- sunt sumi circa terminos disjunc- tem eoruin quae consequenter se que compo-
dictionem. nentia in-
tos in re, ut homo
equus si er- et ; habent, ut si duo homines dicantur telligendo
totum
go ex his terminis formetur una simul esse in loco, quorum loca
contradictio, dicendo, homo est sunt propinqua et consequenter se
equus, homo non est equus, tunc habentia. Primo modo intellectus
erit converso, quia afiirmatio
e componens, vel divi'^ens intelligit
erit falsa et negatio erit vera; et plura, et non secundo modo; nam
secundum hunc modum verum et si intellectus intelligat hominem
falsum partiuntur sibi contradic- et risibile quodlibet seorsum, et
tionem, ut dicitur hic in littera ;
secundum sunt quaedam duo,
se, ut
nam verum et falsum propositio- sequitur quod intelligat ea duobus
nis de quibus nunc est sermo, non conceptibus simplicibus, non for-
possunt esse circa voceset concep- mando compositionem vel divisio-
tus simplices, sed habent esse cir- nem si autem formet ex eis coin-
;

ca compositionem et divisionem, positionem, vel divisionem oportet

sive affirmationem etnegationem,
quae sunt partes contradictionis.
Deinde cuin dicit : tur;
31. Quomodo aulem qaod simul, aut quod
separatim inteltigere accidit alius sermo.
Dico auLem quod simul, elquod separatim
ut non in eo quod consequenter, sed in
unum aliquod tieri.
Movet quamdam dubitationem
dictum est enim quod verum et
falsum sunt circa compositionem
quod intelligat ea ut unum, inquan-
tum ex eis unum aliquid constitui-
sicut intellectus intelligens
partes alicujus totius , intelligit
eas, ut unum inquantum intelligen-
do eas, intelligit ipsum totuin; in-
telligendo enim liominem, nonprius
intelligitpedem,posteamanuin,pos-
: tea caput etc. sed intelligit omnes
partessimul.ut ex eis unum aliquid
tit; similiter in proposito intelligit

et divisionem omnis autem com-

; siinul prsedicatum et subjectuin, ut
positio et divisio debet esse plu- ex eis una affirmatio vel negatio
 150 LiB. VI. Mi:rAPii.

consLitiiitm'. DciiKlc <;iiiu dicif lihiis; aliqua enim dicunturde ta-

li ente, 9. hujus text. c. 21. et inde,
32. Noii oniiii osl vcruiii oL liilsuni in roljus,
ul (juod (|uid vorurn honuni, (juod nuLeni cap. ult. et aliqua tertio de Anima,
m;iluni f.ilsuni, sed in menLe. Circa voro text. c. 21. et multa alia in libris
sinipliciji, oL quod esl, nec in menLc esL;
ergo quiocunique oporLoL speculari circa Logicalibus.
sic ens, eL non ens posLerius perscruLan-
dum. SUMMARIUM.
Probat (jiiod dixerat, scilicet Ens verum, sensu explicato, non conside-
quod Ycrum et falsiim sunt circa laii ab liac scientia, alio tamen sensu consi-
compositionemetdivisionem, quod deralur ab ea, de quo optime Doct. agit hic
q. 3. Vide ibi Schol. 2. Epilogat dicto hoc
probat per quamdam divisionem,
li])ro de ento per accidens, et ente vcro.
Non in re- dicens quod vcrum ct falsinn non
:

bus sed in . •

intellectu sniit in vcbus, ut ffiod

i i
qmacni ijonnm
i
Quoniam auLem complexio eL divisio Ad hunc
sunt veruni , ^
- , ,
. , est in menLe el i:|on in rebus. Quod aulem textnm est
et ialsum. vcmii ; qiiod autcm fatsuni inatum, id ^-hbe.
ita ens alLerum ens a propriis,auL quia qui ^'

est,quod non sunt in rebus, sic in- esL, aul quia quale, aut quia quantum aut,

telligendo quod verumsit quoddam quod si aliud copuleL auL dividat mens.
bonum, quatenus verum perfectio- Excludit tale ens a consideratio- 33. .

De ente ve-
nem quamdam dicit, et falsum sit 1 . • I
•

ne hujiis scientia?, et mtendit ta-ro Physicai

1. L 1 •
I .

quoddam malum quatenus falsum lem rationem : Ens de quo conside- ^^"derat.""
dicit defectum quemdam, non ergo rat ista scientia est ens reale extra
snnt in rebus, scd in rnente, id est, animam; sed ens verum non est
in intellectu ; circa vero sintpHcia ct hujusmodi, ergo etc. Dicit ergo
quid est nec in mcntc cst, id est, quod quod quoniam complcxio ct divisio de
cum intellectus habeat duas ope- qua nunc est sermo, Est in mcnte et
rationes, unam qua intelligit sim- non in retms ideo sequitur qwod ita
;

plicia et quid est ; aliam qua com- ens, id cst, tale ens cst altcrum cns a
ponit et dividit, et intelligit com- propriis, id est, ab his quae sunt
plexa; nontamen verum et falsum proprie entia et extra animam, de
est circa primam operationem, quibus Metaphysicus considerat;
quia intellectus intelligit simplicia hoc autem ens reale est quod quid
et quid est, sed circa secundam; csf, id est, substantia, aut quia quale,
relinquitur ergo per locum a aut quia quantum, aut si quid aliud co-
divisione quod ex quo verum pulat rncns aut dividit ; intellectus
et falsum non sunt in rebus, enim componit vel dividit entia
nec in mente circa primam ope- realia ut sunt concepta, et intel-
rationem, quod sint circa secun- lecta apud ipsum. Tunc sequitur
dam, qnoe est compositio vel di- iUa pars.
visio mentis, et hoc principaliter;
Quia quidem ut accidens, eL quod ut Ad lumc
consequenter sunt circa composi- verum ens prDelermittendi, causa enim textumest.
tionem et divisionem vocis, ([ua? hujus quidem indefinita, illius vero mentis ^ ^- ^^'^-^'
aliqua passio, et utraque circa reliquum
est signum mentis addit autem, ;
genus etnon extra^oslendunt autem
entis
quod Qucecumque oportct spcculari circa aliquam naiuram enlis. Quapropter ea qui-
ens ct,non ens sic acceptum postcrius
dem pra3termiLtantur. Perscrutanda3 vero
sunt ipsius entis causoe, et principia in-
perscrutandum est, scilicet in aliis quantum ens. Palam autem in quibusde-
 SUMM.T^ II. CAP. II. 151

lerminavimus de quolies unumquodque non dicit aliquam naturnm entis

dicilur, quia multipliciler dicilur ens; si-
gniiicat enim lioc quod quid est.
quod sit cns per se unum extra in-
tellectuni; licet qu?elibet ejus pars
Epilogus. cii'ca praedicta iu
IJbi eiiilogat
sit ens per loquendo de ente
sc,
isto capite et in pra^cedenti, os
per accidens in comparatione ad
tendens quod ens per accidens et causamaqua sicdicitur,nonestens
ens verum, siint extra considera- perse extra, quatenus evenit prse-
tioneni hujns scientiae et postea ,
ter intentionem talis causse; sub-
continuat se ad dicenda. Dicit ergo dit autem, quapropter quia sic est,
quod Ens qaideni iit accidens, ct ens ea quidem, scilicet talia entia, prce- continuat
ul veriim est pneterniittenduni; et sub- termillanlur ; et continuat se ad di- ^ceudi^^'"
dit causani dicens, qaod hajus, scili- cenda, dicens Q[\\oA perscrutanda sunt
§"^j'fpi^u|!'
cet entis per accidens, est causa principia et causw entis iper se, inquan- q^oties ?
^ ^ ' 1
Text.com.
indefinita, id est, indeterminata, ct
tum cns, scilicet quod est ens per i3. et inde.

ideo non cadit sub a]*te, ut dictum so, de quo palam est in quibus deter-
\ec ens ve- fnit supra; illius vero, id est, entis
luin nec minavimus dc quoties, id est in 5. li-
ns per ac- yeri cst, scilicet cdiqaa causa mentis
:idens in bro, quem nominat librum de quo-
quantum passio, id est, operatio intellectus
iiale efct
ties, ex eo, quia ibi distinxit inten-
reale. componentis et dividentis, ct idco
nominum,
tioncs et significntiones
non est ens reale. Tangit etiam
quoties dicantur ibi enim ubi de-
;

unam rationemcommunem utrius-

terminatum est quoties unumquod-
que, dicens quod utraque, scilicet
tam ens per accidens, quam ens que dicitur; dictum fuit quia ens

verum ostendunt, vel sunt circa i^eli- multipliciter dicitur, sicut patct in

quum f/enus entis ab ente per se, ct capite de Ente, et hoc modo prose-
non extra, ostendunt aliquam naturam quitui' in principio septimi, ut pa-
entis ; ens etiam per accidens, ut sic tebit.
 152 LIB. VII. METAPH.

LIBER SEPTIMUS.
In /tor lihro incipil ar/cre de prfccipiio liujus scientice suhjecto, nempc dc suh-

sfcintia; quia /uvc esl prwcipuum cns.el ideo prcecipue in Iiac scientia consideraiur,

quod vero sit primum ens in prirna parle capitis primi dupliciter prohat, a pri-
mitateproductionis scilicet, et causationis. Primaergo Summa /nijus lihri proponit

de suhstanlia tractandum esse. Secunda tractat.

bus potest coUigi solutio qu^estio-

SUMMA PRIMA. num ibidem disputatarum, tenen-
De agendum cum pri-
tium se ex parte rerum considera-
suhstantia esse sit
tarum.
mum entium.
Ad cujus evidentiam notandum, scientia

CAPUT I.
quod sicut jam dictum est in quar-con^siderat
to et quinto, quselibet scientia ver- ^[erTria.'

Substantiam multis modis esse satur circa tria in genere, scilicet

primum omnium entium. circa subjectum, et circapassiones
subjecti, et circa principia. Secun-
Ens
multipliciter dicitur, sicut divisimus
1.
Text. com. in his qme de quoLies. Significat enimhoc
dum hoc ergo totum hoc, quod se-
^*
quod quid esL, et hoc aliquid; illud vero quitnr in toto libro Metaphysicae
quod quale, aut quanlum, aut ahorum dividitur in tres partes quia pri- :

unumquodque sic prtcdicamentorum.

Text.com. Tolies autem ente dicto palam ;
quia mo de ente, quod
subjectum est
2. horum primum ens est, quod quid est. primum hujus scientiae. Secundo
quod significat substantiam.
de uno et de aliis passionibus entis
Contimia- Postquam Philosophus determi- inquantum ens. Tertio de primis
^'^
^dinlsl^i^^^^^it
ori ^t exposuit ea, quae se tenent principiis entis inquantum ens. Se-
ox parte considerationis hujus cunda in principio 10. Unum quia
scientiae, qucB est sapientia, (nam muliis modis.Tertia in principio 12.
inquarto declaravit ambitum ejus, De suhstaniia quidem T/ieoria. Vel in
ostendens ad qua3 se extendit con- principio 11. Quia quidem igitur sa-
sideratio Metaphysica et in quinto ; pieniia circa principia. Prima in
distinxit intentiones nominum, quse duas : quia primo determinat de
subsunt considerationi hujus scien- ente, ut dividitur in decem Prse-
tise et in sexto descripsit pro-
; dicamenta. Secundo ut dividitur
prium modum considerandi in hac per potentiam et actum; hoc enim
scientia. Ex quibus omnibus potest duplici modo dividitur ens, ut pa-
colligi solutio quaestionum dispu- tet inquinto hujus cap. de ente.
tatarum in tertio, tenentium se ex Secunda in principio 9. text. com.
parte considerationis hujus scien- 13. et inde De primo igilur ente.
:

tise.) nunc in septimo incipit deter- Circa primum duo facit. Primo
minare de rebus, quse subsunt con- prsemittit quamdam conclusio-
siderationi hujus scientise. Ex qui- nem quam principaliter intendit.
 . ;

SUMMiE I. GAP. I. 153

Seciindo exequitur de intento. Se- /wc aliquid, id est substantiam ; lllud

cunda ibi : Dicitur ciutem suhstantia si vero quod quale, aut quantum, aut alio-

onc\ns\o.nonmultiplicius. Conclusio quam in- rum unumquodque sic Prcedicamoito-

Tust' tcndit est ista, quod cum Metaphy-

)1

huj
rum; totiens autem ente cUcto, id est,
luodMeta- gi(.c^ iutendat de ente inquantum
phvsica ^
cum ens totiens dicatur 2;«/«?», sci-
principaii- ens, ct pcr consequens
^
de omni licet ex dicendis Q?rm Aor?nnpr/m?«m
:
^
ter auit de . , ? •
j / • -^
nibstantia. ente, principaliter tamen mtendit ens est, quod quid est, quod sigmficat
de substantia, et secundum hoc suhstantiam. Deinde cum dicit :

haec pars dividitur in duas quia :

Nam quando dicimus
qiiale quid 2.

hoc, aut bonum dicimus, aut malum;

primo pr^mittit et probat dictam
^
\
,
r, j T 1 L sed non tncubilum, aut hommem;quando
conclusionem. Secundo dat ordi- ygro quid est; nec album, nec calidum,
nem procedendi circa ipsam. Se- nec tricubitum, sed hominem,aut Deum.

cunda ibi : Videtur autem substantia Probat dictum antecedens dupli- pHmitas
existere. duas secundum
Prima in citer. Primo ex primitate pi^^edi- p^dSo-
quod dupliciter probat dictam con- cationis. Secundo ex primitate "^^jjolii?'''
chisionem. Primo quidem per ra- causationis sive causalitatis. Se-
tionem a rei veritate. Secundo a
et cunda ibi : Alia vero dicuntur. In
rei judicio sive ab auctoritate, et prima parte intendit talem ratio-
consuetudine antiquorum. Secun- nem Prsedicatum simpliciter in
:

da ibi : Et quod olim et nunc. In pri- quid est prius quam praedicatum in
ma parte intendit talem rationem : quale quid, vel quam qualitas vel
Substantia est primum ens in ge- qnantitas; sed substantia est prae-
nere entium; ergo Metaphysicus dicatum simplex in quid, alia au-
de substantia principaliter inten- tem in quale quid, vel inquantum
dit;consequentia est evidens, quia quid, et sic de aliis; ergo, etc. Ma-
quod est prius in aliquo genere jor patet, quia simplex prius est
principaliter intenditur in illa quam compositum; prsedicatum
scientia, quae est de illo genere; autem in quid est simplex res-
quia ergo Metaphysicus conside- pectu prasdicati in quale quid, vel
rat de ente inquantum ens, sequi- quantum quid de ista ratione so-
;

tur quod principaliter intendit de lum tangit virtutem dicens quod

substantia, si substantia sit pri- supple manifestum est substan- :

mum hanc ergo ratio-

ens. Circa tiam esse primum ens, 7iam quando

nem sic procedit nam primo prae- : dicimus de aliquo quale quid sit, hoc

mittit antecedens. Secundo ipsum dicimus aut bonum, aut malum, quod
probat. Tertio ipsum expo- scilicet significat qualitatem, sed
mi. SeGunds.ibi: Namquandodicimus. non tricubitum, id est, quantitatem,
Primitatem Tcrtia ibi iMultipliciter quidem agitur.
:
substantiam et
aut hominem, id est, ;

?^spe??ua:Bicit ergo, qwod ens dicitur midtipli- ideo supple quando dicimus qualc
^''\l^^,x^'citersicutdiximusinhis,qu(sderiuoiics, est, aut quid non dicimus tricubi-
id est, in quinto libro, ubi osten- tum aiit hominem; quando vero di-

sum hujusmodi nomi-

est quoties cimus de aliquo quid est, ncc supple
na dicuntur; enim pro quia, hoc ipsum esse album, aut calidum dici-
scilicet ens significat quod quid est, et mus, qusD significant qualitatem
 :

154 LIB. VII. MKTAPII

Al. nVmo- jicc triciihinnn, i\\\(n\ sii^uilica t ([liau- sianes an/ nliqnid aJiiid tale ; omnia
titatoin, svv/ lioiuinriii, aul Dcnm, (\\}iv. cniin liiijiismodi simt talis entis, id
snbsLnnli.Miii si^^nilicnnt. Ilndo i^a- cst, sn])stanticC , vcl quantitatcs,
Lot cx liis, «jiiod siil)sLantia cst \)vro- v(d (lualitatcs, ctc. ut sni subjccti

(licnLiini siniphvK in qiiid; alia an- ct causjX3 propriso.

tein (MiLia snnL praMlicnta coin-

SUMMARIUM.
plcxn, sciliccL in (|iia]c (jnid, ant
Ai. rompo- inrninntinn qnid, cLc. RaLio Imjns Probat .substantiam esse priorern acciden-
sita. .
T . 1
quia hoc neciuit separari a substantia,
Quare sub- csL, qiiia accidcns i)i'r(ulicntnr dc te,

con- nairi de se est aptuin aUeri inesse; ideo ne-

^'prl!?(Hca^^^sn1)stantia dcnioniinativc ('t in
tum sini; gat separarl posse a substantia, non quod
(3P(qQ. concrcLiini aiiLcm accidcnLis
hsec secundum ipsum sit de essentia acci-
dens vero
coniposi-
incliidiL diio, sciliccL ipsnm snbjcc-
^ ''
dentis, sed quia posuit ordinem causarum
tiini-
tnm, rationc cnjns dicit qnid. Tn- necessarium, de quo fuse Doct. 4. d. 12. q. 1.

cliidit cLiam ipsam formam acci-

Unde eldubitabit aliquis, utrum vadere Ad hunc
dcntis, raLione cnjns dicit (jiialc, et sanare, et sedere unumquodque ipso- textum esi

aut qnantnm ct linjnsmodi, ct rum sil ens aut non ens; similifer autem *^"i'b^*7^"
enim ipsorum est,
el in aliis lalibus niliil
propLcr lioc dicnntnr pr^pdicari in necsecundum se aptum nalum, nec sepa-
qnale quid, vcl inquantnm quid. rari possibile a substantia, sed magis si-
quidem vadens entium aliquid est, et se-
Dcinde cum dicit
dens et sanans. Hffic autem magis appa-
rent entia, quia esl aliquid subjectum ip-
3. Alia vero dieunlur entia, eo quod laliter sis determinatum, li?ec autem est substan-
enlis; ha3cquidem qualitales esse, illa ve- tia, et unumquodque quod quidem in ca-
ro quanlilales, alia passiones, alia aliud tegoria tali apparet, bonum enim aut se-
quid lale. dens non sine hoc dicitur. Palam ergo quia rp^
^ ^
propter eam et illorum singuta sunt. 5'
Subsiantia
est causa
ponit sccundam rationcm sump- *-
Quare primum ens, et non aliquid ens,
omniumac- tam cx ])rimitate causalitaLis, sed ens simpliciter substantia uUque erit.
cidentium
in genere quam iutcudit talcm : Illud quod Probat quod dixerat a quodam
entis.
cst causa altcrins
1, •

m
•
1-
aliquo gcnc- signo dicens, quia supple sic
iinde

re est prius co in illo iicnere, quia est, quod talia sunt entia substan-
causa prior est causato; scd sub- ti?e modo prsedicto. Ex hoc ntique
stantia est causa omnium accidem Dubitabit aliquis ufrum vadere, et sanare
tium in gcnere entis, ergo substan- et sedere unumquodque ipsorum sit ens;
tia erit primum ens respcctu alio- similiter autem et in talihus, sumptis
rum; de illa ratione solum ponit in abstracto pro quanto ut sic, non
minorem nbi est virtus rationis. significant cum habitudine, vel de-
Circa quam sic procedit, quia pri- pendentia ad substantiam. Et ideo
nio proponit eam. Secundo probat est forte dubium apud aliquem
eam a quodam signo ibi : Unde et utrum sint entia vel non, sic ac-
titique. Dicit ergo, quod alia, scilicet cepta in abstracto; cujus causam
entia a substantia, dicuntur entia in- subdit, quia nihil ipsorum est, de fac-
quantum taliter vel totaliter entis, id to, nec est secundum se aptum natwn,
est, inquantum habent habitudi- nec possihile separari a substantia; quia
nem ad tale ens, quod est substan- Tmumquodque eorum est natum
tia, nt ad causam /uec quidem quan- : alteri inesse, et propter hoc quan-
titates esse, ista vero qualitates, cdia pas- do sumuntur in abstracto, ac si
 . ;

SUMM^ I. CAP. I. 155

essent a substantia separata, vi- subjectum de essentia accidentis,

dentur non esse entia; et propter imo ex eis constituitur ens per
hoc entia accepta in concreto ma- accidens ; nec quia de essentia ac-
gis videntur esse entia ideo subdit, ; cidentis absoluti ponit habitudi-
quod mrtgis siquidem csl aliquid cns nem, vel respectum quemcumque
entium sedens sunt ac-
el sanans, quce ad subjectum, quia esset contra-
cidentia accepta in concreto Jia^c : dictio, quod per se in ratione abso-
antem magis apparent entia, quia cst luti includatur aliquis respectus,
cdiquod subjectum cis determinatum, hoc tuncenim esset absolutum et non
'^oncreta autcm cst substuntia; et ideo unum- absolutum; sed tantummodo hoc QuarePhi-

a viden- quodque talium accidentium in asserit Pliilosoi)hus, quia ponitdixit acci-

, •
1 • • dens non
ordmem causarum
I

niia quam COncrctO, quod quidcni in talf cafrg(fna simpliciter ne- posse sepa-

vAvxL%%^Pp(^^'^^^ id est, videtur importare cessariuin ita quod prima causa XnUa^V'
,uius*7^'in
^^ includere prnpdicamentum Sub- non potest causare causatum se-
^^^^^'
stantiae. E/e?ii/7i \)vo qmn.bonumaut cunchie causa3 sinecausa secunda
sedens, qu9e sunt accidentia con- subjcctum autem habet aliquam
creta, non hoc dicitur, id est, sul)- causalitatem respectu accidentis,
stantia enim accidens con-
; licet loquendo de naturali ordine causa-
cretum, quantum ad principale rum et ideo sine ista causa posita
;

significatum, signilicet solam for- in ordinc sua) causalitatis, negare-

mam accidentis ; nam al])um so- tur a Philosopho accidens esse, et
lam qualitatem significat, ut dici- pro tanto 1. Physic. text. com. ;]9.
tur in Prsedicamentis, cap. de Sub- dicitur contra Anaxagoram quod
stantia, nihilominus tamen con- intellectus quaerens segregationem
notat subjectum cui incst; et ideo passionum a substantiis, erit quse-
non dicitur sine hoc, id est, sine rens impossibilia; sed non est im-
subjecto, quod est substantia, quia possibile quod includat aliquid re-
ergo sic est palam, quia propter eam, pugnans prima3 rationi, sive quid-
id est, propter substantiam, sunt ditati accidentisetiam absoluti,
singula aliorum; r/uare sequitur ulte- secundum mentem Aristotelis,nam
J.iiiorum.
pins^ quid substantia erit vtiquc primo 4. Physic. cap. de vacuo, text.com.

ens, et non aliquid ens, id est, non 58. qurerit istam qunestionem : si
ens secundum quid, et propterea esset spatium in quo tantum esset
-i.primum5. Phvsic. tcxt. com. 7. gcneratio
color; aut sonus, utrum illud esget
in substantia dicitur simpliciter
vacuum; si autein ex prima intel-
generatio, alteratio autem genera-
ligentia ejus, quod est colorem
tio secundum quid.
esse, intelligeret ipsum esse in
4. Notandum, quod Philosophushic
subjecto, cum subjectum ejus non
loU^biii^? inlittera, et alibi frequenter asse-
possit esse nisi corpus, tunc ex
^V^i^* rit, quod accidens non potest esse
sine subjecto dicit enim quod intellectu positi haberetur corpus
;

nihil ipsorum est, nec aptum na- ibi esse, et corpus ibi non esse, et

tum, nec possibile separari a sub- ita ista hypothesi posita i'espon-
stantia non quidem quia ponit
; dendum esset statim quod spatium
 156 LIB. VII. METAPH.

illiul ossct vacuiim, ct non Yacuuin, AlJorum enim calegorematum nullum

est separabile ; lucc autem sola separabi-
ct sic quaestio esset nulla. lis est.

Probat propositas conclusiones, substanti:

SUMM/E PRIMyl^: p , , est primu
.

circa quod tria tacit quia primo primitai.

.
,

:
. .

^^™p°^*^
probat substantiam esse primum
CAP II.
ens primitate temporis. Secundo
Probat varinni primitatem sub- probat substantiam esse primum
stantirc, ct varise dc substantiis ens primitate definitionis. Tertio
opiniones referuntur. probat substantiam esse primum
ens primitate cognitionis. Secunda
SUMMARIUM. ibi : Et raUone. Tertia ibi : Et scire.

Probat siibstantiam esse primum ens tem- In prima parte probat hanc con-
pore, cognitione et definitione. De prima par- clusionem, quod substantia est
te hujiis conclusionis habet Doctorhic qu?est. primum omnium entium tempore,
2. et de aliis duabus, alias duas sequentes Illud quod est sepa-
tali ratione :

qu3estiones, in quibus rem optime explicat.

rabile ab aliquo, et non e converso,
Vide ibi q. 2. Scholium tertium, hic et

mentem Philosophipnu^ tempore expli- est prius eo secundum tempus; sed

ibiad
cat Doctor, per esse separabile ab accidente, substantia est hujusmodi respectu
quod est esse prius ipso natura. omnium aliorum entium, ergo sub-
5. Mulipliciter qiiidem igitur dicilur ipsum
stantia est primum omnium en-
Ad iiunc
priixium, sed substanlia omnium primum tium secundum tempus. Dicit er-
T 6^%? ralione, et notitia, et tempore, et natura.
7.*
go, quod aUorum categorematum id ,

lib.

Primitas Postquam Philosophus probavit est Prsedicamentorum, nullum est se-

subslanti»
respeciu substantiam esso primum ens,
-, , ,
•
parahile, scilicet a substantia, hcec

^^''HpL^^^quod fuit antecedens principalis autem sola, scilicet substantia est

rationis, nunc exponit illud ante- supple separabiUs ab aliis. Deinde

cedens, qualiter, scilicet substan- cum dicit :

tia sit primum ens et qua primitate. Et ratione hoc primum, necesse enim in 6.

Circa quod duo facit quia primo :

uniuscujusque ratione substantiae, ratio- -^^ ^""^"
nem esse. 3!\'b 7.^
proponit intentum. Secundo pro- Priorita»
bat ipsum. Secunda ibi AUorum : Probat secundam conclusionem, definitionia
enim. Ponit ergo tres conclusiones scilicet quod substantia est pri-
postea probandas, scilicet quod m' m omnium entium deflnitione,
substantia est primum ens triplici et intendit talem rationem IUud :

primitate, dicens quod muUipUciier quod poniturin definitione alterius,

quidem dicitiir, quod primum, id cst et non converso, est prius illo
e
quod primum dicitur multis mo- definitione; sed substantia est hu-
dls, ut patet ex 5. hujus cap. de jusmodi respectu omnium aliorum
principio, text. com. 1. sed suhstantia entium ergo substantia est pri-
;

cst primum omnium, supple entium mum omnium entium deflnitione.

raUonc, id est, definitione, et notiUa, Ideo dicit quod et hoc, scilicet sub-
id est, cognitione, ct tempore. Deinde stantia e^^ primum omnium aliorum
cum dicit : rcuione, id est, deflnitione ; etenim
 ;

SUMM^ I. CAP. II, 157

pro quia ; necesse est in ratione unins- nosci proprie, inquantum aliqua-
cujusque esse rationem substantire. liter participant modum cognitio-
)efinitioet Notandum, quod definitio et de- nis quod est cognos-
substantiae,
i?cut"eu"o- tinitum sunt perfecte idem ; ideo cere quid est unumquodque, puta
t^kTsunr' ubi ponitur unum, potest etiam quid est quale^ aut quid est quan-
ideni.
^Qi^i reliquum ;
quia igitur sub- tum. Exquo patet, quod substantia
stantia ponitur in deiinitione acci- est primum cognitum primitate
dentis, similiter potest poni defini- perfectionis, ut dicetur. Deinde
tio substantise, accipiendo ratio- cum dicit :

nem pro nomine; ideo ait Aris- El quod olim, et quod nunc, et quod Text. com.
toteles quod necesse est in ratione semper qussiLum, semper dubitatumet 5.

est quid ens, lioc est qme subsLantia

uniuscujusque poni substantiae ra- hoc enim lii quidem unum esse dicunt,
;

tionem. Deinde cum dicit : illi vero plura quam unum et hi quidem ;

finita, iUi vero infinita. Quapropter nobis

Scire aulem tunc singula maxime puta- maxime, el primum, et solum, ut est di-
mus, quando quid esl liomo cognoscimus, cere de sic ente speculandum quid
auL ignis, magis quam cum quale, aut esL,
quantum, aut ubi quoniam tunc iiorum
;

eorumdem singula scimus, quando quid Probat ut dicebatur, conclusio- ''•

est ipsum quale, aut quantum scimus. nem principalem intentam a rei
Prioritas Probat tertiam conclusionem, judicio, sive ab auctoritate, et con-
cogni loms.
^^.^.^^^ quod substantia est pri- suetudine antiquorum, dicens quod
mum omnium entium coanitione, illud quod olim quantum ad prsete-
et intendit talem rationem IUud : ritum, et nunc quantum ad prse-
est prius cognitione, quod est ma- sens, et semper qucesitum et semper du-
gis notum et magis remnotiflcat; bitatum est, supple apud antiquos
sed substantia est hujusmodi res- Philosophos quid sit ens, hoc est quid ai. quce.
. , -1 -1 X substantia.
pectu omnium aliorum entium,
, 1

substantia, id est, nihil quserebant,

ergo, etc. Minorem ostendit in nec dubitabant nisi de substantia
littera, dicens quod scire ciiam sin- hoc enim, scilicet ens quod est sub-
gula, tunc maxinie putarnus, quando stantia, hi quidem dicunt esseunum, illi
^/onf^^j^j-

cognoscimun cujuslibet substantiam^ puta vero plura quam unuitt, et inter illos eubstantia.

quid est homo, aut (juid est ignis, quarn qui ponebant plura, /// quidem fmiia,
supple quando cognoscimus quale, illi secundum diversas
vero infniita;
aut quanlum, aut ubi est, quoniam pro opiniones de principiis rerum per-
quia, tunc etiam horum eorumdem, sci- tractatas in primo libro, quae prin-
licet accidentium singula maxime cipia ponebat rerum substantias,
scimus, quando scimus quid est ipsum et ideo tractantes de ente ad solas
quale, aut ipsum quantum. substantias intendebant; et quidam
Coguitio Notandum, quod res eo modo illud principium et substantiam
rerintita- ^1^^ est cns, cst iutelligibilis et rerum ponentes unum tantum, ut
tem.
cognoscibilis, cum ens sit objec- Thales et Anaximenes quidam ;

tum primum quia igi-

intellectus ; plura, quorum aliqui ponebant
tur alia Praedicamenta non sunt illa plura iinita, iit Empedocles;
entia nisi per substantiam, et quia aliqui intinita, ut Anaxagoras et

taliter entis, ideo dicuntur coa- Democritus. Ultiiiio cum dicit :

 158 LIB. VII. METAPH.

(^najn-opter ex ante-
nohis rl tnaximn, /lis irjiinr. Dicit orgo qnod stdjstantia nic Al.p.
.... .

existere
.

vtdetar
I , set rK)ni,

cedentc prol^nto conclndit concln- tpiidcin inattifc.^ittsstme ^^d hicii

sion(Mn princip.Mlitor intontnm, di- in corporiljtis, et idoo snbstantiam de^suS

cons (jtfapntjtiiT (jnla snpplo sic ost, esso manifostnm est. Uiide animalia ^^l^f^^^^

pidninni ons, ei planlas, cl eorum parlcs sidjstantias sitostend

(piod sii])stnntia ost
idctt titihis pi^rscriihindii nt rsl nia.rtinr et cssc dicimtis, et similiter alia iialuralia

primitm, id ost princip.Mlit(M% ct cttrpora, ut ifjnem, aut arpiam, aut ter-

S(fliim, t(t psl (licore dc sic enlc, id (^st ram, ct sinrpda talium ; qnod dicit

dc snbstantin, (]nid ost. proptor opinionom qnornmdam

Licet prin- Notandnni, (piod licot Metaphy- qni, nt dictnm fnit in primo li-

XSi- sica maximo ot i^rincipalitor con- bro, ponebant olementa media. Kt

tam;n"so- sidorot do snbstantin, nt hic dici- otiam dicimns snbstantias, rjiire-

tnr, ot dictnm fuit in \. hnjns circa cionrjuc snnt aut partes eorwn, scilicet
lieryMe-"
taphysica.
ppincipium, non tamen solnm nec elementorum^ nt lapis, etc. parti-
prsecise considerat de snbstantia, cn'aria mixta atu ex (jmnibus, nt ;

cnm sit de toto ente, et idoo sig- tota sphgera activornm et passivo-
nantor ait Aristoteles : sohim, nt rnm. Itcrtim crelum, qnod est alte-
est dicere de sic enle; hoc onim, qnod rins natnrro ab elementis, et partes

dicitnr, ut cst dicere, est additio di- ejus, puta astrasupplo dicimus
et So/,

minnons ; ([na additione solemns osse snbstantias natnrales. Deinde

non habent omnino
nti in his, qn?e cnm dicit :

Yoritatem. Tnnc seqnitnr illa pars: Utrum vero ha) sola' substantia^ sunt,
y.
aut et atioe aut horum quidem nu^a : al-
SUMMARIUM. terae aulem quiedam perscrutanlum.

Manifestum est dari substantias sensibiles Ostendit qnid dnbinm sit circa
et ponit varias sententias de substantiis substantiam et facit duo quia pri- :

separatis, de quibu^ dictum est libro primo,

mo proponit dubium. Secundo ex-
et plus dicetur lib. 12.
ponit ipsum ex diversitate opinio-
8. Videtur aulem substanlia inexistere ma- num. Socunda ibi Videntur autem :

nifestissime quidem corporibus unde ;

rjtiihtisdam. Dicit ergo, qnod licet Desubstan-
animalia, et planLas, et eorum partes sub- tia quid
'
Q L •
X •
1 L
slantias esse dicimus et naturalia cor-
; maniiestum sit sic osse substan- dubium sit

pora,ut Ignem, et aquam, el terram, et tias naturales : Utrum vero solre sint
'"'^'^'=^^-

talium singula et qua?cumque, aut partes

eorum, aul ex liis sunt, aut partibus, aut suhstantitv, ut posuerunt antiqui Na-
omnibus, ut coelum et partes ejus, ut as- turales, aui ci alirv, ut dixerunt
tra, et Luna, et Sol.
Platonici, vel etiam Itorum rjuidem
Ubi postquam Philosophns pro- nullum, supple sit substantia; cdlera
bavit intentam conclnsionem, dat aulem rjtuvdam ab istis scilicot sint
modnm procedondi circa ipsam. substanticT, jicrscrutandutn est, scili-
Circa qnod tria facit. Primo os- cet tanquam dubium quoad prae-
tendit de snbstantia qnid manifes- sens. Deindo cum dicit :

tnm sit. Secnndo qnid dnbinm sit.

Videntur aulem quibusdam corporis
Tertio qnid dicendnm sit, decha- termini, ut superficies, et hnea, et punc-
tus, et unilas esse substanLiic magis quam
rans ordinem procedendi. Secnnda corpus et sohdum. Amphus pneler sen-
ibi Utrum vero hce. Tertia ibi
: De : sibiha hi quidem non opinantur esse
;
 , . ;

SUMMi^ I. CAP. I. 159

aliquid talium; illi vero plura, et magis substantias primas ; atiud mafjnitu-
entia sempiterna, ut Plalo species ipsas,
dinum, quas
ponebat substantias
et Mathemalica, duas substantias tertiam ;

vero sensibilium corporum subslantiam secundas, deinde, supple ponebat

sed Speusippus plures substanlias ab uno
cujusHbet sub-
substantiam ftnimfc, et hoc modo pro-
inchoans, et principia
stantiic esse dixit; ahud quidem riumero- tendit suhstfintias, id est,ordinein sub-
rum aliud ma^nitudinum, deinde ani-
;
stantiarum supple usque ad cor-
ma:^, et hoc modo prolendit subslantias.
Quidam vero species et numeros eamdem pora corruptibilia. Quidam vcro,
dicunt habere naturam alia vero Hneas supple
;
ditferentes a Platone et
et superhcies usque ad primam coeU
substanliam, et sensibilia, secundas asse- Speusippo, dicunt species, id est
runt subsianlias esse. ideas, ct numerf)s habcrc eamdem }ta-

Exponit propositiiin diibinm ex tnram; et sicnon distinguebant in-

(liversitate opinionum dicens, qiiod ter ideas et primum ordinem Ma-
quibusdam videntur corporis lcrmini, ut thematicorum, scilicet numero-
supcrficics, ct linea, ct punctuSy et unifas ruin. Alia vero omnia dicunt csse

cssc rnafjis suhslanliw fpiam corpus ct hfdrita, id est, coiisequenter selia-

^^^^^^''"^' ut dlctum fuit in ;]. hujus. bentia ad numeros, puta linca et
anfvTrt*
opiniones
Amplius supplo ista opinio bifui^ca- superficies usquc ad primam substantiam
' i ^
e substan- i

iarum va- tur, ouia /// (/uidcm, scllicot Pvtha- cwli, ct alia scnsibilia, qucB in ultimo
^ "
rietate. \ \ .

gorici non opinantur atiquid tatnnn ordine ponebant; sic ergo ex diver-
csse prwtcr scnsibilia, ut Plato p^niois sitate istarum trium opinionum
ipsas spccics, vel ideas, ct Mathcmatica patet, quid dubium sit circa sub-
duas species, id est, duos ordinessub- stantias ipsas. Deinde cumdicit :

stantiarum separatarum ;
tcrtiam De
his igitur quid dicitur bene, aut non ^O-
^^^^'
bene, et qmi^ sunt subslanli^e, et uLrum q
vero substantiam ponil corporum scnsibi-
aHqua3 sunt praeter sensibiles, aut non
lium. Ex hoc ergo quod illa entia sunt, et ista3 quomodo sunt? Et utrum
est aliqua subslantia separabiUs, et quare
sunt separata, per consequens po-
eL quomodo, aut nuUa prieler sensibiles.
nebat ea magis entia quam sensibi- Perscrutandum cum descripserimus prius
lia, quse sunt corporalia; quiavero substantiam quid est. rp^^^
^^^^^

ponebat duos oixlines illorum en- Ostendit quid sit circa ipsam
tium, sclicet ideas et Mathematica substantiam dicendum, declarans
intermedia,unum autemtantum oi^- ordinem procedendi,dicens quod de
dinem sensibilium,ideo ponebatilla his ifjitur, scilicet de prredictis, quid
peusippus esse plura sensibilibus. Speusippus dicitur botc, auf no)i benc, diccndum
uccessor . ,
t . /? •
t^i
^iatonis. re?'oqui,utdicitur,iuitsuccessor rla- est ; iterum qua> SUnt SubstantifC, r/ Ordodicen-

tonis,et nepos ejus tilius sororis, utrum supple Mathematica, et i(lea3 snbstantia

posuit plures substantiaSy id est, ordi- sunt aliquic subsfantifo pnufcr soisibilcs, ^^^^'g!J^^^"^'

nes substantiarum, inchoans ab uno, aut nrm sunt; et isf(c dato, (|uod sint
id est, in unoqn oque ordine po- substanticie, quonwdo sunt, u\ est,
nens unum principium omnium quem modum essendi habent, etsi
substantiarum illius ordinis, et sic supple ista Mathematica, et idea)
ponens principia cujuslibet sub- non sunt prcTter substantias sensi-
stantise supple primo ipsas ideas. biles, utrum csl aliqua substantia scpa-

Aliud quidem principium posuit nu- rabilis, scilicet secundum esse, ci

merorum, quos post ideas ponebat quare aut quo}nod(t, aut }tulla est sub-
 : .

IGO LiB. VII. mi':taph.

I
stantia prceter sensihiles; hoc qnidem cipales divisiones de substantia,
perscrulandutn csi, scilicet 12. lib. et et dat ordinem et modum proce-
ultra; cunt priino descripscrimus snh- dondi circa membra et partes di-

staniiam, scilicet scnsibilem quid esi, visionis. Secunda ibi ConfUenlur :

qnod facit in lioc scptinio, et oc- aniem. Prima in duas primo prse- :

tavo hiijiis. mittit unam de substantia divisio-

nem. Secundo subjungit alterius
membri subdivisionem. Secunda
SUMMA SECUNDA ibi : Tale vero modo. Prima in duas :

De ipsa Substantia pertractatnr. nam primo ponit unam quadri-

membrem divisionem. Secundo ex-
Ponit divisionem substantise in quatuor ponit ultimum membrum divisio-
membra, et coincidit cum ejus divisione, nis, ibi : Suhjectnm vero est. Dicit i. Divisio
, , . . , substantiae.
in primam et secundam, de qua cap. de ergo quod snhstantia si non dicatur Substantia
Substantia. Describit primam substantiam, multiplicins, dicitur tamen maxime de quadrupU-
seu subjectum, et dividit in materiam, for-
^^^^^
quatuor ; etenim quid erat esse, id est,
mam et compositum ; de quo secundo de
Anima, text. 1. formam ait priorem esse quidditas, sive forma totius, dici-
materia, et composito, et perfectiorem ma- tur uno modo substantia; alio
teria, de quo Doctor hic q. 6. modo dicitur imiversale substantia,
scilicet secundum opinionem illo-
CAPUT I.
rum, qui ponunt ideas esse quae-

Quot modis dicatur substantia, et

dam universalia, et substantias
quse proprie substantia sit, de-
singularium de singularibus prae-
que substantia sensibili et intel- dicata. Alio modo genus videtur esse

ligibili.
suhstantia cujuscumque , id est, pri-
mum genus, ut sunt unum et ens, ]

autem substantia si non multi-

Dicitur quae quidam ponebant maxime sub-
plicius de quatuor,maxime etenim, quod
quid erat esse, et universale, et genus stantias uniuscujusque rei; cjuar-
subsLantiavideLur esse cujusque, et quar- tnm horum est snhjectnm, id est, quod
tum liorum subjecLum.
quarto modo substantia dicitur
11. Postquani Philosophus proemi- subjectum, id est, substantia par-
sit et probavit istam conclnsio- ticularis, quae subjicitur omnibus
nem, quod scilicet cum Metaphv- superioribus.
sica intendat de ente inquantum Notandum, quod ista divisio sub- Divisiosui)-
. -11 stantia
ens, et per consequens de omni stantiae est quasi eadem cum illa, hfcetin

ente, principaliter tamen de sub- quae ponitur in Pr?edicamentis, mentispo-

stantia; nunc exequitur de intento, scilicet quod substantiarum alia ^Veademr

determinans principaliter de sub-
stantia. Circa quod duo facit quia
primo praemittit qusedam utilia et
necessaria ad intentum. Secundo
procedit ad intentum. Secunda ibi
Et primo dicemus. duas se-
cundum quod prsemittit duas prin-
est prima, et alia est secunda; nam
: per subjectum intelligitur hsec
substautia prima; per genus vero
et universale, quod videtur ad spe-
cies pertinere intelliguntur secun-
Prima in dae substantise. In Prsedicamentis
autem prsemittitur primus modus
 ;

SUMM^ II. GAP. i. 161

hic positus, ex eo quod ibi loquitur crates ; sed vult dicere, quod nonstantiapos-
de substantia ordinabili in Pra^di- praedicatur de aliquo inferiori, quia pr^edlcaii?
camento ; Iioc autem vel est genus, non habet inferius se, cum sit sim-
vel est individuum,
species, vel pliciter, et omni modo incommu-
vel aliquod principium, quod est nicabilis. Deinde cum dicit :

in genere per reductionem; quid-

ditas autem non est ordinabilis in
Tale vero modo quodam materia di-
citur, et alio modo forma, tertio vero
Praedicamento, quia ut sic nec est quod ex liis.

aliquod principium partiale, nec

Ponit istius ultimi membri sub-
estuniversale, nec particulare, nec
divisionem. Secundo comparat
genus, nec species, nec unum, nec
membra ejus ad invicem. Tertio
multa; sed equinitas est tantum
declarat qualiter agendum sit de
equinitas, secundum Avicennam 5.
membris, sive partibus hujusdivi-
Metaph. Deinde cum dicit :

sionis. Secunda ibi Quare si species. :

2. Subjectum vero est de quo alia clicun- Tertia ibi : Atlamen quce nunc. Prima
tur, et illud ipsum non adhuc de alio ; in duas nam primo
proponit sub-
:

propter quod primum de iioc determi-

nandum est; maxime namque videlur
divisionem. Secundo exponit eam
esse substantia subjectum primum. perexempla. Secunda ibi : Dico au-
tem materiam. Dicit ergo quod ^a/e subdivisio
Exponit ultimum membrum hu-
vero^ scilicet subjectum quod dici- quarto mo-
jus divisionis, dicens quod subjec-
tur prima substantia, uno modo'^'^''''''^^^^-
tum est illud de quo alia dicunlur, id
quodam dicitur materia, et alio modo
est, principaliter, etid ij)sum nonad-
forma. Tertio vero quod ex Jds, id est,
huc de ali diGiiwr, Jiropter rjuod de ipso
composituni; et est vulgata illa
jectuin primo determinandum est.Cwiw^ cau-
roposi- distinctio substantise, quae ponitur
juid? sam subdit, namque pro quia, subjec-
etiam 2. de Anima, text. com. 2.
tum, id est, particularis substantia,
quod substantia qusedam est mate-
maxime videtur substantia; unde in
ria, qua:^.dam forma, quaedam com-
Prsedicamentis dicitur, quodprima
positum. Deinde cum dicit :

substantia proprie et principaliter

et maxime substare dicitur. Dico autem materiam quidem irs for- ;
13.

dicatio Notandum, quod prsedicatio est mam autem figuram speciei quod autem ;

ei per ex liis statuam totam.

acci- duplex, qusedam per se,et qusedam
per accidens; et illa quse est per Exponit dictam subdivisionem
se, quaedam est superioris de infe- per exempla, dicens Dico autem ma- :

riori, qusedam ejusdem de se. Gum teriam quidem ass; formam autem, id
ergo ait Philosophus, quod subjec- est, fifjuram speciei, id est, dans spe-

tum, idest prima substantia, non ciem ipsi statuse; quod autem ex his
adhuc dicitur de alio, non intendit compositum, scilicet totam staluam.
negare quin prima substantia pos- Notandum, quod sicut dictum ^ ,,
hxempla
sit praedicari de alio per accidens, fiiit alias, Piiilosophus quandoque Aristoieiis
. . , nleruinque
ut dicendo, hoc album est Socrates non curat de exempli^, nisi quod proporuo-
, . , . , , . • ,
• • • , nom et non
vel quin etiam possit praedicari de sentiat qui adihscit; (jiiia igitur ar- uientita-
modo (iuantum ad suas formas
a sub- se ipsa dicendo, Socrates est So- tiiicialia ^''i"nt?^^''"

11
Tom. Vi.
 :

162 LIB. VII METAPH.

siint nobis notiora natnralibns- est prior materia. Dicitur autem ^'ofma

ideo (iatani divisionem de snbstan- forma ma<^is ens et prior quam ^«ctioD
non gen
.

dando exenipla artili-

Lia (^xplanat, materin, non prioritate generatio- ratione

cialia. Sed secundnni rei veritatem nis, sed periectionis, quia etiam teria.

(ignra statufp, et alia^ formse arti- ipsa existit per formam communi-
ticiales non sunt snbstantise, sed cnntem sibi esse. Deinde cum dicit :

magis accidentia, nt habetnrS. hu- Nec quidem igilur typo dictum est
jns, text. com. 5. et 12. Unde per quid esL subslanlia, quia est id quod non
de subjecto, sed de quo alia. „
dicuntur de artificia-
lisec, fjunn liic g^'
Oportet autem non solum ita, non ^^

libus, intelligenda est materia, et enim sufficiens. Ipsum enim hoc immani-
forma composi-
substantialis, et feslum.

tum in naturalibus, quse vere sunt Removet dubium : forte enim 14.

substantise, et substanti?e primse crederet aliquis, quod divisiones

si singulariter sumantur. Deinde datae de substantia sufficiant ad
cum dicit cognoscendum de substantia quid
Quare si species materia esl prior el sit, quod excludit dicens : quia nunc
magis ens, et ipso quod ex ulrisque prior quideni igitur typo, id est in quodam
erit propter eamdem rationem.
generali, et universaliter dictum est
Comparat membra dict?e divi- quid substantia sit;quia scilicet sub-
sionis ad invicem : et primo secun- stantia est illud quod non de subjecto
dum opinionem propriam. Secun- prsedicatur, sed de quo alia; oporlet
do secundum opinionem antiquo- autem non solum, ita, scilicet definire
rum ibi : Et materia suhstantia. Prima substantiam, non enim est sufficiens,
in duas. Primo facit quod dictum hoc enim ipsum est immanifestum.
est. Secundo removet dubium. Se- Notandum, quod prsedicta noti-
Prior est cuuda ibi NuHc quidem ic/itur. Dicit
:
ficatio de prima substantia, quod
tornia ma- . . •
i
'
, />

teria et crgo quod si species, id est, lorma, scilicet de nullo dicitur, sed alia
composito, . o '
^ • . •

^?, pro quia, lorma est pnor materia,

de ipsa, videtur qu?edam definitio
id est, quam materia, et magis ens,
sive descriptio Logica, sumpta pe-
sequitur propter eamdem ratio-
nes modum prsedicandi; sed hoc
nem, quod erit prior ipso quod est ex
non ad sciendum quod quid
sufticit
utrisque, composito. Ratio
id est,
est substantise, nam per talem des-
hujus est, quia materia est prior criptionem Logicam et commu-
composito, sicut principium prin- nein, non exprimuntur essentialia
cipiato. forma
Si igitur est prior princii)ia rei, sine quibus quod quid
materia, sequitur quod sit prior esf non potest perfecte sciri.
composito, qnia quidquid est prius
priore est prius posteriore; et est SUMMARIUM.
alia ratio, quatenus compositum Seiitentia antiquorum, quod sola materia
includit materiam, et ratione liu sit substantia rerum, et juxta eam materia
describitur. Contra quos ostendit, materiam
jus potest dici forma prior; ideo
non esse maxime ens. Vide Doctorem hic
dicit Aristoteles, quod propter
qusest. 5. et 2. d. 12. q. ] . ubi optime dis-
eamdem rationem forma est prior cutit naturam materiie, et difficultates con-
composito, propter quam scilicet. cernentes eam, proban.s contra D. Thomam
 SUMM^ II. CAP. I. 163

eam esse ens actuale, ot ppopriam habere materia sublatis, supple a rebus
existentiam.
sensibilibus, in quibus substantia
Et adliuc materia subsLanlia fit si ; est maxime manifesta, ut snperius
enim non ipsa subslantia quai est alia dif-
dictum est, nihit apparet rrmanens
fugit, aliis eiiiiu sublalis niliil prgeter ip-
remanens nam alia quidem
saiu apparet ;
pi^aeter supple quam materia; nam
curporum sunt passiones, et factiones, aliorum a materia, alise quidem sunt
et potenliffi. Longiludo vero, et
latitudo,
et profunditas quanlitates qua^dam sunt, passiones corporum, piita calidum,
sed non substanticB. Quantitas enim non frigidum, album et dulce, etc. f///«
substantia, sed magis cui insunt lia^c ipsa
primum, illud est substantia at vero ;
sunt faetiones, puta generationes, et
ablata longitudine, latitudine et profundo, corruptiones, et motus; alice sunt
nhil videmus remanens, nisi si quid esL
potentice, puta qualitates de secunda
determinalum ab his. Quare materiam
necesse videri solam subsLantiam sic in- specie, vel potentise, id est, artes
tendentibus.
sive habitus practici, qui potentise
Erroranti- Coiiiparat ad iiiA^icem membra rationales nominantur, de quibus
^maTeTia^^
dictse subdivisioiiis secundum opi- omnibus clarum est, quod non sunt
etsubstan- nionem antiquopum. Circa quod
lia rerum. ^ ^ substantise; quia qualitas non est
duo facit Primo enim facit quod
: substantia, sed magis illo modoest
dictum est, et adducit eorum ratio- substantia illud, cui primum in-
nem. Secundo arguit contra eos. sunt hsec ipsa, id est dictae dimen-
Secunda ibi Sed impossibile.
: siones, scilicet quantitates, nam
15. Ad evidentiam hujus notandum, primumsubjectumomniumestsub'
quod antiqui Philosoplii ex debili- stantia. At vero ablata longitudine, la-

tate forte intellectus non pertin- titudine et profunditate nihil videmus^

gentes ad notitiam formre substan- scilicet remanere, iiisi supple sub-
tialis, posuerunt totam substan- jectum si quid est determinatum, idest,
tiam rerum esse solam materiam; distinctum et terminatum ab his,
hanc substantiam alii dicentes scilicet dimensionibus, quod est
ignem, alii aquam, alii aerem, etc. ipsa materia, quia ex ratione dic-
ut patet ex primo hujus, ita quod ta, sie intendentibus, scilicet antiquis
secundum eos materia erat maxi- necesse est videri solam materiam esse,
me substantia et ens, ideo sola scilicet substantiam; sed ista ratio
materia erat tota substantia rei. fefellit antiquos, ex eo scilicet
Circa hoc ergo sic procedit quia : quod, ut dictum est, non devene-
primo prsemittit hujus opinionis rant m notitiam forma" substan-
rationem. Secundo juxta hoc sub- tialis, et ideo soLa accidentia po-
jungit materise descriptionem ib' : suerunt formas rerum, ipsam ma-
iLaiia. ^^^^0 aiitem materiri. Dicitergo quode/ teriam totam rerum substantiam
materia suhstantia sit, supple maxinie forte arbitrantes. Deinde cum di-
secundum opinionem antiquorum, cit :

quorum rationem subdit enim, pro :

Dico auLem materia qua» est secundum u\.

quia, si non ipsa, soilicet materia, se nullalerms, neque quid, neque quanti- -^^] i»unc

sit substantia diffugit, scilicet a nobis, Las, neque aliquid aliud eorum dicilur, q^^^^liij^^^
quibus ens esL deler.iiinalum, esL enim
quAc est alia, scilicet substantia pra}- (juoddam de quo priodicatur hoi'Uin quod-
ter materiam; atHs enim, scilicet a libet cui est esse alterum, et categuria-
 164 LIB. VII. METAPII.

ram unicuique, alia riamque de subslanlia dc matcria formaliter praedicen-

pr<x'dicanlur, luec vero de maleria.
(juod esl ultimum secundum se,
(|uid,neque quanlilas, neque aliud aliquid
est, nef{ue neg-aliones, etenimhaic erunt
secundum accidens. Ex his ergo speculan-
lihus accidit substantiam, esse materiam.
Describit Sul)juiigit juxta prsedictam opi-
p^^fexdu- nioneiii matericT. descriptionem,
Qunre
neque tur. Cujus causam subdit, eniin pro
(juia, h<e, scilicet negationes erunt
peraccidens, supple in materia; quod
forte dicit adexcludendum opinio-
nem Platonis, qui non distinxit
inter materiam et privationem, ut
dicitur, 1. Physic. text. com. 79.

'^'orum
^^'
(Uccns : (iico autein maleriain quce se- Ultimo concludit quia speculantibus
:

cunduni se, id est, secundum suam ex /i?5,scilicet prsedictis rationibus,

quidditatem, nerjue esi quid, id est, accidit dicere mcUeriarn esse substan-
substantia, neque qualilas, ncque ali- tiam, scilicet solam et maxime ut
qiiid aliud dicilur aliorum genei^.im superius dicebatur.
quibus ens est deterniinatum, id est per Notandum/quod prsedicatio est ^^^,1;^^^^^
se divisum. Unde subdit quod sup- duplex : quaedam essentialis, ^t ^rjJi^e^scot
ple ipsa materia, est quoddain de quo qusedam denominativa. Exemplum ^. q. Quodi
artic. 3.
quodlibet horum prcedictorum prcedicatur, primi homo est animal. Exemplum
:

scilicet denominative ; cui, scilicet secundi Mel est dulce. Prsedicatio

;

matericC, est essecdterum, et unicuique etiam denominativa est duplex :

categoriarum praedictarum, ita quod quaedamest extrinseca et alterius

materia quse subjicitur aliis liabet generis, puta cum ens unius gene-
diversum esse ab his, qu8e de ipsa ris praedicatur de ente alterius ge-
denominative praedicantur. Ad cu- neris, exemplum Homo : est albus et
jus declarationem subdit, alia nam- quaedam intrinseca et ejusdem ge-
qtie, scilicet genera de substantia neris, puta cum pars prsedicatur
prcBclicantur, praedicatione denomi- de toto, vel totum de parte, quan-
nativa; hcec vero, id est, substantia do utrumque est ejusdem generis,
de rnateria prsedicatur, scilicet de- exemplum : Ilomo est animatus, vel
nominative; sicut eiiim accidentia Anima est humana. Et est difFerentia
praedicantur denominative de sub- inter has pi^^edicationes denomina-
stantia, ut dicendo, lapis est albus, tivas,quia illa quae extrinseca est,
sic substantia praedicatur de ma- non est convertibilis ; nam licet
teina, ut dicendo, ista materia est bene Homo est albus, non
dicatur :

Substantise lapidea. Ex quo sequitur quod : tamene converso proprie dicitur

m
:

prsedican- i i ^ i - , .

tur de ma- ^'^*^<^* Q^^od est uttimum subjectum, scill- Albedo est humana. Sed illa quse est
^^niTnatKe.
c^t matcria, de qua omnia alia intrinseca utique potest converti,
praedicantur secundum se, id est nam sicut bene dicitur : Ilomo est
secundum suam quidditatem ; nec animatus, converso Anima est
ita e :

estquid, id est, substantia, nec quan- humana. Hoc etiam modo composi-
titas, nee aliquid cdiud, quod per se tum prsedicatur de materia, ut hic
sit in genere, et non solum mate- dicitur, et e converso materia de
ria non est aliquid tale, sed nec ita- composito, ut patet quinto hujus
que negationes, ita quod materia sit capitulo sexto, text. com. l:2.Quan-
formaliter negatio, ut negatione do ergo ait Philosophus quod de
 SUMM^ IF. CAP. I. 165

materia horiim praedicatur Prae- ex ambobus, id est, compositum, vide-

dicamentorum imumquodqiie, non
intendit de Prsedicatione essentia-
li, sed denominativa, alioquin
gis concluderetur quod materia
esset substantia vel quantitas etc.
quam quod nuUum eorum esset,
loquitur eriro de praedicatione de-
nominativa. Attendendum tamen
quod aliterpniedicamenta
alia
prsedicantur denominative de sub-
stantia vel de materia, et aliter
substantia de materia, quia acci-
dentia prsedicantur de substantia,
bitur esse substantia magis quam materia.
Notandum, quod maxime pro-
ma- prium videtur esse substanti^
quod sitseparabilis; nam accidens
non est separabile per naturam a
substantia, sed substantia ab acci-
dente; iterum alia entia magis
significant quale quid, quam hoc
aliquid, substantia autem proprie
significat hoc aliquid, neutrum au-
tem horum competit materise se-
cundum se. Nam materia nec est
separabilis, nec est hoc aliquid ;

et de materia denominative praedi- forma autem licet non sit separa- Forma, et

catione extrinseca; substantia ve- bilis, et hoc aliquid, tamen quia tumTagis
ro prfedicatur de materia denomi- per formam fit compositum ens qianf ma^
native praedicatione intrinseca, et actu, ut sicpotest esse separabilis, TextTom
ideoex hac prsedicatione non po- et hoc aliquid, ideo sequitur quod ^-

testinferri quod materia non sit de forma et compositum

magis sint
essentia substantiae compositce. substantia quam materia. Deinde
Deinde cum dicit : cum dicit :

Adhunc Sed impossibile, etenim separabile et

Attamen eam quse nunc ex ambobus
^e^tum est,
iioc aliquid inesse videlur maxime sub- substantiam. Dico autem eam quae ex ma-
q. 6. hb. . 5(^rjp,^gg
QuapropLer species et quod ex teria et forma dimittendum. Posterior
ambobus subslantia videlur enim manifesta autem est
esL et aperta,
esse magls
quam materia. aliqualiter et materia. Itaque de tertia au-
tem perscrutandum est bsec, nam maxime
(iubitabilis.
18. Arguit contra dictas opiniones,
ostendens quod materia non est Dechirat qualiter agendum sit pnncipaii-
maxime substantia per talem de membris, sive partibus pra^ce-quitai°\ie
rationem. De ratione substantiae dentis divisionis dicens; quod licet ^^"c^^ompo-

videntur esse duo, scilicet quodsit supple forma et compositum sint^\'gj,,^g^ "'o"
separabilis ab aliis, et quod sit hoc magis substantia quam matei*ia, """^-
aliquid; sed materia non esthujus- attamen substantiam quce est ex ambo-

modi, ers^o materia non est maxi- bus, dico autem eam quce est composi-
Ostendit mc substautia. Dicit ergo, sed im- ta t\T materia et forma.nunc idest, ad

t\quos ^ml- materiam esse

possibUe, scilicet est, praesens, dimittendum. Cujus dupli-

etse^max^ maxime substantiam, aut solam cem causam tangit tum quia cst :

me ens.
materiam esse substantiam; etenim posterior, naturaliter quam materia
De ratione
substantiae.
ppQ quia, essc separabilc, et esse hoc et forma, sicut principiatum prin-
alincl, maxime substantice,
videtur inesse cipiis, et ideo cognitiomaterine et
quod supple non competit materifp, formse praecedit cognitionem sub-
sed magis composito per formam ;
stantiae compositae; fum quia sub-
quapropter species, id est forma, et quod stantia composita est apta.id est ma-
 :

161) LIB. VII. METAPll.

nifcsta onm scilicot snbjacct scn- scilicet quod substantiarum quee-

sni,ct cstconfcssn i\h onmihnsanti- dnm snnt scnsibiles, quaedam intel-
qnis, ct idconon oportct tantnni ligil)ilcs, qua supposita proponit

cii'ca ipsam immornri. Et addit dno. Primum est quod de substan-

qnod matcrid ef.iam cdiqualiler cslmani- tiis scnsibilibus, qnse sunt mani-

fesia, opinionc antiqno-

scilicct in fcstae magis ct concessse ab omni-

rnm, qni solam inatcriam snbstan- hns, est prins agendum, quam de

tiam i)onchant; ct idco rclinqnitnr intelligibilibus et separatis; ideo

qnod de tcrlia sid)stantia, scilicct (;e dicit qnod confdentur, supple omnes
forma pcrscrutandum sit snpplc po- csse qucedam substantice sensibilium, id

tins et principalins. est qnsedam sensibilium esse sub-

Notnndnm, qnod hocdicit specia- stantias ;
quare prius cincercndum est in

litcr ad improbandnm opinionem his, tanquam de notioribus, quia

antiquornm, qni formam substan- snbstantias intelligibiles non om-
tialem tanqnam minus notam om- nes confitentur; et hoc ordine pro-
nino dimittebant et ideo ad viden-
; sequitur ut patebit, nam in hoc
dum veritatem de forma substan- septimo et in octavo sequenti agit
tiali, de qua Ycrissimeest scientia, de snbstantia sensibili, sed in duo-
quod de ea perscrutandum est
dicit decimo et deinceps agit de substan-
quam maxime, utpote quia maxime tiis intelligibilibus separatis. Se-
est dubitabilis. Tunc sequitur illa cundum quod proponit est quod
pars : cnm substantia uno modo dicatur
quod quid est reiut praedictum est,
SUMMARIUM.
de ipso quod quid est substantise
Substantias, aUas dari sensibiles, aUas in- speculandum est ideo dicit quod quo-
;

teUigibiles, et prius tractat de sensibiUbus, niam in principio hujus capituli divi-

qnia notiores nobis, etsic via discipUnse prio- simus quot modis determinarimus sub-
res; aU^ vero quia remotiores a sensu, mi-
stantiam, et horum c/uidem unum videtur
nus nobis notse sunt, etsi in se notiore^:.
essc quod quicl crat esse, dc ipso specu-
19.
Confilentur autem subslantias esse sen- landum cst. Dcindc cum dicit
sibilium quidam, quare in his quserendum
prius.
Operce pretium enim transeundum ad 20.
Text. com,
Quoniam autem in principio
divisimus quod notius disciplina enim ita fit omni-
;

10. quoL modis determinavimus subslanliam; bus per minus nola nalurai ad nola magis,
ethorum unum videtur esse quod qiiiderat ethoc opus est, quemadmodum in actibus
esse speculandum est de ipso. facere ex uniuscujusque bonis lotaliter
bona singulis bona sic ex ipsis notioribus
;

2. Divisio Ubi ponit secundam divisionem quae nalurse quidem nota

ipsi nota,qu8e au-
principalis
substantiae principalem de snbstanhia. Cii*ca lemsingulisnota,etprimamultotiesdebililer
nota,eL parum auL nihil enti^ habent. Alta-
quam sic procedit : quia primo men ex male quidem noscibilibus ipsi ;

proponit intentum; secundo assi- aulem noscibilibus, quse omnino noscibi-

lia noscere tentandum, procedentes sicut
gnat cansam dicti. Secunda ibi :
diclum est per haec eadem.
Operce pretium.
Substantia Ad evidentiam primi notandnm, Assignat causam dicti, quare
tluplex.
Ratio ordi- quod Pliilosophns hic supponit scilicet prins de substantia sensi-
nis in sen-
sibilibus. unnm divisionem de substantia. bili agendnm sit, dicens quod hoc
 ;

SUMM^ II. GAP. II. 167

est opercie pretium,id est, quoddam noscibilia oninia, id est, simpliciter

prsenecessarium et prfeparato- et secundum naturam procedentes
rium ad insequendum, id est, ad sicut dictuni est, per hcec scilicet ipsa
transeundum ad illud quod esf notius, sensibilia notiora nobis ad intelli-
rdo co- scilicet secundum naturam, cujus- gibilia nobis minus nota. Dicit
'
modi sunt substantise intelligibi- autem ea quae sunt nobis
minus
les ; nam
ex substantiis sensibili- nota, esse debiliter nota secundum
bus disponimur ad cognoscendum naturam multoties, quia non sem-
substantias intelligibiles, de quibus per est; nam quandoque ut com-
principaliter hic intenditur. Cujus muniter dicitur, eadem sunt notio-
causam subdit : quia ita fit discipHna ranobisetsecundumnaturam,ut in
omnibus hominibus, scilicet proce- Mathematicis,quce quia abstrahuntin Mathe-
dendo per minus nola natiirce ad nota a motu, et a materia sensibili,sunt f/SinL
magis; omnis enim addiscens prse- notiora secundum naturam, et ea- «y^^^^^^ter
cognoscit aliqua sibi nota, quae dem sunt etiam nobis notiora. ^^P ^""^
pnmo nota
freqnenter sunt minus nota secun- Patet etiam de primis princiniis
1 r
^0^'^ et
. naturae.
dum naturam, ex quibus procedit complexis, quse sunt notissima se-
ad notitiameorum quse sunt notio- cundum naturam et in se, et etiam
ra secundum naturam, et sibi mi- quoadnos, cum sint sicut fores in
nus nota, cujusmodi sunt magis domo, ubi nullus delinquit, ut ha-
remota a sensu, et hoc opus facere betur secundo hujus. Idcirco sig-
est necessarium; quemadmodum ex nanter dicit, quod multoties.
actibus humanis ubi exbonis uniuscu-
jusque hominis particularis fiunt to-
SUMAL^ SECUND.E
taliter, id est, universaliter bona, et
per consequens unicuique bona CAP. II.
sicut per militare hujus et illius
militis pervenitur ad victoriam to- De substantia sensibili, et quod
tius exercitus, quod est quoddam quid est.
bonum commune; sic in proposito SUMMAmUM.
ex notioribus ipsi, scilicet addiscenti
Explicat quod quid est substantise sensibi-
pervenitur ad sunt nota na-
ea quce
iis, excludens ab eo prsedicatum per accidens
turce et ipsi, scilicet addiscenti fiunt
et propriam passionem, et fuse probans ens
postea nota in fine. Quse autem per accidens non habere quod quid est, seu
sunt nota simpliciter et primo, scilicet definitionem. Vido Doctorem hic q. 7. ubi
quoad nos, sunt multoties debiliter nota, tractat de quod quid est.

scilicet simpliciter secundum na- Et prinio dicemus qucedam de ipso Logi-

ce, quid est quod quid erat esse unum- 2I.
turam; quia ea
et ratio liujus est,
qaodque quod dicilur secundum
,

se, iion ^^^^^^^^"^'

quae sunt notiora nobis, parum aut enim esL esse tibi musicum, non enim
nihil habent e>i^f5,unumquodque autem secundum teipsum es musicus; quod
ergo dicitur secundum teipsum.
sicut est ens sic est cognoscibile.
Attamen hoc non obstante, ex ma- Postquam Pliilosoplius pra^misit
le quidem cognoscibilibus, scilicet se- qusedam utilia et necessaria ad in-
cundum naturam tentandum est nosce tentum, nunc procedit de intento
 ;

163 LIB. VII. METAPII.

(letorminnndo de qnodqnid estsnh- rpiod quid cst, habet rationem prin-

stanti^e sensibilis. Circa qnod dno cipi et canssp. respectn eornm qn?n

Primo facit qnod dictnm est,

facit.
snnt snbstantise sensibiles. Secnn-
modo qnodam Logico et per qnrr- da ibi Quoniam vero sunt Tertia ibi:
: .

dam principia commnnia, pnta via rirumaufem idcm, Qiiarta ibi Ifnruyn ^^-^ :

pr<Tdicationis, et divisionis et Im- aufcm quce /Z?/>i/. Qninta ibi Quoniam deq^ :

jnsmodi. Secnndo magis Metaphy- vcro definitio ratio est. Sexta ibi : Quo- s^«ul

sico, et per principia snbstantia- niam de suhslantia. Septimo ibi : Quid bii^

lia snbstantia^ sensibilis. Secnnda autemoporfef dicere. Prima in dnas : tnmiri

in principio octavi, ibi : Ex dictis qnia primo removet a definitione, pr^^.

ir/itur syflof/izareoportef. et a quod quid est rei prcTdicatnm J^j^j^

Metaphvsi- Notandnm antem qnod Metaphy- per accidens. Secnndo prcedicatnm ^^^^^
ca
ca
^*^M ca et Loorica qnodammodo circa per se secnndi modi, ex qno relin-
fines.
idem versantnr ex qnarto hnjns, qnitr.r qnod sola pr^dicata in qnid
text. com. 5. ideo magnam affini- et per se primi modi, pertinent
tatem et convenientiam habent ^(\ quod r/?//f/ e.9/ et definitionem rei.

et ideo Metaphysica aliqnando Secnnda ibi Nec etiam Juec esse. Di-
:

in inqnisitione veritatis indnit cit ergo qnod qnia snppleagendnm

modnm Logici , aliqnando

et e est de cpiod quid est snbstantiae sen-
converso. Prima ergo pars di- sibilis; ideo primo dicemus qucedam
viditnr in septem secnndnm qnod de eo Lorjice, ostendendo snppleqnid
iste septimus liber habet
totns est ^/^/oc/ ^?^/f/ era/ esse rei ; et subdit
deinceps septem capitnla ])rincipa- qnod umimquodque, scilicet quod quid
Primo enim inquirit qnid sit
lia. eraf esse, cst quod dicitur secundum sc.

ipsnm qnod qnid erat esse qnia ,

id estqnod accipit pr^dicata per
scilicetLogice loqnendo, est qnod- se,namprsedicataper accidensnon
dam coUectnm ex pr^dicatis in pertinent ad qnidditatem rei ideo ;

qnid, et per se primo modo. Se- snbdit, non cnim musicum esse est tifji
Divisio to- cnndo inqnirit qnorum sit. Tertio e.s.se, id est, non pertinet ad tnnm
7."Hb!^io- qnomodo se habeat ad illud cnjus esse quidditativum ; nec cnim tu cs
tabihs.
g^|.^ utrum sit idem vel diversum iiiusicus secundum teipsum, id est per
ab eo. Qnarto inquirit de causis se, sed per accidens ;
quod crfjo di-

generationis snbstantiarum sensi- citursecundum teipsum, id est, illud

bilium, sive de ipsins qnod quid est pertinet ad tunm quod quid est, quod
generatione : ntrnm scilicet quod tu es secnndum teipsnm, id est,
quid est sit aliqnid separatnm, et per se et non per accidens.
cansa generationis , ut dixerunt Advertendnm quod Aristoteles Qwidi

Platonici, vel non; et utrnm sit communiter in toto sequenti ad de- iosopi

generabile, vel non. Quinto inqni- signandnm quod quid est rei utitur {"e^JSi

rit ex qnibns partibus constitua- hoc modo loqnendi, scilicet hocesse,

tnr. Sexto inquirit utrum quod dans per ly e^.^-e, intelligere solum
quid est, sit aliquod nniversale se- esse essentiale et quidditativum
paratnm, praedicabiledesnpposito, rei; pr^dicata ergo per accidens,
ut ait Plato. Septimo ostenditquod puta mnsicum esse, vel album es-
 ;

SUMMiE II. GAP. II. 160

se, quia sunt extra rationem et est praedicatum, /uecratioerat ipsius,

essentiam rei, ideo non Yidentur nuod quid eratesse sinqulis. Vult dicere
'
Recte ergo
^ . -. dicit Scot.
pertinere ad essentiam rei. Deinde quod qum m
secundo modo prccdi- 2.d.i.q.2.

cum dicit : candi per se subjectum ponitur in

Nec eliam hoc omne, non enim quod ita

deflnitione praedicati, nam passio,
22.
secundum se ut superficiei album, quia quae prsedicatur secundo modo, ha-
non est superficiei esse albuni esse at :
bet deflnitionem ad additum, nam
vero neque quod est ex utrisque ut su-
perficiei alboe esse, quare? quia adest ei subjectum ponitur in deflnitione
lioc. In qua igitur non inerit ratione ipsum passionis ; in primo autem modo
dicentem ipsum, hsec ratio ejus quod quid
erat esse singuHs. Quare si superficiei al- pra^dicandi per se, est e converso,
ba^. esse semper,est superficiei essesemper, nam prsedicatum, vel est deflnitio,
albo et leni esse, idem erit et unum.
vel ponitur in deflnitione subjecti;
Non omne Removet a quod cmid est, praedica- quia inquam sic est, ideo illa defl-
quod prj«. . . • +
dicaturperta secuudum se, sicut praedicata nitio, qua^ accipit praedicata, in
se, est de ,
i -i^ • •

quidditate per sc secuudo modo. Dicit ergo

•

quorum deflnitionenon ponitur

quod nec eliam hoc omne quod, scili- ipsum subjectum, sed magis e
cet prsedicatur per se, pertinet converso, illa erit ratio, quod quid
ad quod qnid est esse rei, quia pro- erat esse prre singulis, quae defl-

pria passio pr?edicatur pcr se de niuntur. Conclndit autem ex pra^-

subjecto, et tamen non pertinet ad dictis ; nam
ex quo ad qu(>d quid est
definitionem subjecti ; ideo subdit, esse rei non pertinent praedicata
non enim supple inest alicui secun- per accidens^nec praedicata per se
dum se, ut superficiei inest album, quia secundo modo, relinquitur quod
non est superficiei esse, album esse, id illa pertinet ad quod quid est rei,

est quod quod 7?<?Wes/superficiei non quse prgedicantur primo modo per
est qiiod quid est albi, vel album es- se, in quorum ratione, id est, defl-
se quia alia est quidditas superficiei nitione, non ponitur subjectum.
et albedinis ; et addit quod non so- Subdit autem probationemducendo
lum album esse non est, quod quid ad inconveniens, quod praedicata
est superflciei, sed nec est ipsum com- per se secundo modo nonpertinent
positum ex utrisque, quod est esse super- ad quod quidest rei, dicens quia sisuper-
ficiem albam est quod quid est, vel es- fciei albce est superficiei esse, semper, id

se superflciei simpliciter sumptae. est universaliter albo et leni essc, erit

Si quaeras quare, respondetur, quia unum et idem esse, quod est falsum.
adesi ei hoc, id est, quia album ad- Notandum, quod eidem subjecto Esse con-
tingit plu-

hseret superflciei, tanquam extrin- contingit inesse piures passiones, respassio-

DOS 6 US*
I

secum formaliter essentiae super- qu?e praedicantur per se secundo dem sub-
^^''^''

ficiei, et propter hoc totum istud modo, sicut album et lene, et hu-
quod est superficies alba, non perti- jusmodi passiones sunt superflciei
. net ad essentiam, sive quod quid est eadem autem ratio est de omnibus
superflciei. Subdit ergo quod illa hnjusmodi passionibus, ot do una,

ratio, id est, deflnitio in qua ratione ut sialbedo pertinet ad quod quid

non inerit ipsum, scilicet subjectum, ^.9/ superflciei,eadem ratione et le-

dicente, id est, deflniente ipsum, id nitas, et hujusmodi alia. Quia igi-

 170 LIB. VII. METAPII.

tur, (lua; uni ct oidom sunl oadoni, Substantia, (luia non soluni in ge-
intor so sunt oadoni, sequitiir quod nere SubstanticO ost aliquod com-
si suporficiei esse ost albam osso, positum, quod dicit ox eo, quia
quodqiiid cst passionis, sit idom cum nunc inquirit ([uidditatom substan-
fjiiod quid est subjocti soquitur quod; tiarum sensibilium, quae sunt com-
quidditas albodinis ct quidditas lo- positse eyumproquia, supple in
;

nitatissit una, quod est evidonter substantiis compositis est materia

falsum ox quo sequitur quod pro-
;
subjecta formae, sic est aliqiiid sub-

pria passio, sive quidditas proprise jectum cuique, id est,unicuique alio-

passionis non pertinoat ad subjec- i^'^ni genorum, ut qualitati, et quanti-

ti quidditatem. i^f^tij et quando, et ubi, et moveri etc

Quod q.iid Notandumetiamproptersoquen- quia inquam sic est, quod est ali-

accipfuir quod Aristoteles «'^.quivoco vi-

tia, quid compositum ex subjecto et

XtnMfu-f^etur loqui do boc, quod est quod SiGcidento, perscrutandum est ergosi est

P^'^^^^''- quid erat esse, nam quandoque per rafio, id est, definitio oxpositiva ip-

quod quid erat esse, intolligit ipsam sius quod quid erat esse uniuscujusque
rationom, sive definitionem expri- earum, et etiam si inest his ipsum, quod
montem rei essentiam, et tunc lo- q^(^id quod per detinitionem
erat esse,

quitur magis Logico, secundum oxprimitur,utsirt/6o/io?m7i?, quodest

quem modum locutus est nunc in subjoctum compositum ex subjec-
proposito. Quandoquo per quodquid to ets.ccidente,sitquodquideratesseal-
erat esse intoUigit ipsam roi essen- bohomini, id est, haboat quod quid est

tiam, quse per definitionem expri- inquantum hujusmodi; et quia al-

mitur, ot tunc loquitur magis rea- bus homo oxprimitur per duas dic-
liter Motaphysice, secundum
et tiones, propterquod videtur alicui
quem modum loquitur in sequen- quod essent duse res, et ideo non
tibus frequenter. Deindo cum di- possentdefiniriunadofinitione,ideo
cit : subdit sit itaque nomen ipsi vestis, ita
:

^ ,.^«
r^.^r.- A T quod gratia exompli, albus homo
n^
Text.
.
com. Quoniam vero o„r.f
sunt et
f
secundum alias i
^ i '

^2- composita; est enim aliquod

Cate,o:orias vocetur vostis, et tunc redibit
subjectLim cuique qualitati, et quantitali,
nu^stio quid est vestis esse, scilicot
et quando, et ubi, et motui. Perscrutan-
^
•

dum ergo, si est ratio ipsius, quod quid utrum i i

vostis habeat, quod quid est \ utrum ens
eratesse cujusque ipsorum esse, etinest sicuu substantia compo- r^V^fJru
ioitur
hisipsumquodquid erat esse,ut albohomi- .,
,^ o .lafini.r^t
Xm
,
.
i

ni quodquid erat albo homini;sit namque ^ita ost ox matoria et forma sub- ip-
nomen ipsi vestis, qaid est vesli esse. stantiali, ita vestis orit quoddam '"'^^3'"'''"

^3-
Inquirit
^
quorum
^
fit definitio, et compositum ex substantia , vel i.soiatio.
qusestionis
quod quidost. Giroaquodduo facit: ex subjecto et accidente; sicut igi-
quia primo circa hoc proponit tur substantiacomposita dofinitur,
qUcT.stionem. Secundo subjungit est qusestio utrum vostis potest
inquirit qusestionis solutionem. Socunda habere definitionem. Deinde cum
quod^quidibi : At vero nec secundum se. Dicit dicit :

" '
orgo quoQ quoniam sunt aliqua compo-
', 1 r *
T ^ Catcgonas, ' -1 At vero ne(jue hoc est ex eorum nume- 94
sita secundum abas id est,
-I-

.q, qufe per se esse dicuntur, aul ipsum

secundum Pr.Tdicamenta alia a non secundum se dupliciter dicitur, et hu-
 ;

SUMNL^E II. CAP. II. 171

jus esl aliud quideni ex addilione, aliud Xam in hominis non

detinitione
vero non. Hoc quidem enim ex eo dicitur
id quod detinilur, quia ipsum alii adjici-
necessario additur album. nec ejus
lur, ut si albo esse detiniens dicat albi ho- deflnitio, sed magis e converso
minis rationem. IIoc autem eo quod aliud
supposito, quod homo sit subjec-
ipsi, ut si signiticat vestis album homi-
nem, definiat vestem, ut album. Albus it^- tum albi; ideo subdit quod supple
que homo esL quidalbum, non tamen quod liorum duorum quae dicuntur non
quid erat esse albo esse ,sed vesti esse.
Ergo est quod qaid erat esse aiiquid, aut secundum se, hoc quidem scilicet
totaliter, aul non. homo addifiir quod depnitur, id est
in detinitionc albi. quandocumque
Subjiiiigit propositae quaestionis detinitur; nam in detinitione ac-
solutionem. Cii^ca quod duo facit. cidentis ponitur subjectum, ut si

secundum duas solutioncs quas ad- alho esse definiens dicnt allji hominis
ducit. Secunda ibi : Definitio etiam rationem, id est quod detinitio albi
aut. Prima in tres : nam primo complectetur hominem album. ut
praemittit quaestionis solutionem. sit quasi definitio hominis albi,
Secundo excludit quamdam cavil- et nontantum albi: supple ponen-
lationem. Tertio ex praedictis in- do semper, ut dictum est, quod
fert et concludit quamdam conclu- homo si^ proprium subjectum al-
sionem. Secunda ibi Q^iare quofJ : bi. quia Philosophus frequenter
quid erat esse. Tertia ibi Non erit : non curat de exemplis; /loc autem,
igitur nulli. Prima in duas nam : scilicet in secundo modo per ac-
primo proponit solutionem. Se- cidens hoc. scilicet album, addi-
cundo probat eam. Secunda ibi : tur homini per accidens eo quod
.ns per
jccidens
Quocl quidem enim. Sententia primae aliud ipsi, id est. quia homo additur
OQ (lefini- partis consistit in hoc quod nec ipsi albo in deflnitione, et non e
jr, et 61-
liliter de vestis, puta homo albus, quod est converso, ut si vestis significet aUmut
rcidente
intelligit
ens per accidens, nec ipsum per hnniinem, ut praedictum est ; ille qui
er acci-
lens du-
accidens, quae est altera pars, puta definit vestem detinit ut alfj>im, nam
plex.
album, \\^hQXii quod q^iid est, et deti- sicuL in detiuitione vestis oportet
nitionem. Dicit ergo, quod nec hoc, ponere honiinem album, sic in
et
scilicet vestis est secundum se dic- detinitiono nlhi oportet ponere
torum, id est eorurn qme dicuntur ens utrumque. Kx quo [tatet, quod
per se, sed per accidens ; nam homo alhifs u.(iq'!(' homo est o.Vxis^ ita quod

albus, quod signiticatur per vestis alhum praedicatur de homine albo,

est ens per accidens, ut jiraedictum dicendo quod alhiis homo est albus,
est, et hic et in quinto hujus, c. de et etiam e converso; tamen hoc
Ente. Et subdit, aut pro sed, ijmini ipsum. qnod est alhnm esse homi-
supple non secundurn se, scilicet, sed nem, non est qnod quid erat essr albo
quod unum per accidens dicitur
est esse sed vestis esse, quae scilicet, ut
dupliciter nam alio modo dicitur
; suppositum est, signilicat hoc
per accidens homo albus, et alio compositum, quod est aWus homo
modo e converso albus homo ideo ; licet ergo album praedicetur de
subdit, quod hujris quidem est aliquid. alho homine, non tamen est idem.
hoc quidem e.v additione, illud vero non. quod quid erat vsse ipsius albi, et
 :

172 LIB. VII. METAPH.

ipsius, qiiod est albus lioiiio, ot ita de suhjecto, /10)1 csf qnod quidem ali-

non est qnod quid csf albl hominis. f/uid.vel hocaliquid^ulGnmdiQiinvalhus

Iteruni concludit, quod album si Jiomo nonesf quodrpddem aliqaid.velhoc
habet, quod quid erat esse, non aliquid^ siquidem, hoc aliquid solum
tamen Iiabet aliam defmitionem inesf suhsfanfiis; nam homo albus,
quamillam, quae est albi hominis, vel album magis significat quale
quia cum in definitione accidentis quid, quam hoc aliquid. Ex quo
ponatur subjectum, oportet quod sequitur quod non habet, quod
hoc modo deliniatur album sicut quid erat esse. Deinde cum dicit :

albus homo, ut dictum est; erao est Quare quod quid erat esse, esl quorum- xe^^t. cc

quod quid erat esse aliquid, aut tofaliter, cumque ratio est definitio ; definitio vero i3.

•
1 , 1 j- L- est, non si nomen raLioni idem sitrnificel,
aut non, id est quod ex praedictis omnes enim rationes essent utique defini-
sequitur, quod definitio aut est tiones ; erit enim nomen quodcuilibet ra-
insius pst tioni idem. Quare el Hias definitio erit,
ip^iu^ totalitfltic;
t.otaiitatis, Kl
irl est tntiiT^
totius
ged siprimi alicujus fuerit. Talia vero sunt
compositi ex homine albo, puta quaecumque dicuntur, non eo quod aHud
vestis et non ipsius albi; aut non de alio dicatur.

totius, sed alterius partis tantum, Excluditquamdamcavillationem. ^'omini

. .
signitic
scilicet hominis quod est hoc ali- Diceret enim aliquis, quod sicut tivarer
non es
eS|
quid; sed homo aibus, vei aibum invenitur aiiqua ratio nominis si- definitio
ifinitio
rerum
non hoc aiiquid, sed Iiomo tan-
est gnificantis substantiam, ita etiam
tum quod est substantia. Deinde invenitur aiiqua ratio nominis si-
cum dicit gnificantis quam. ratio-
accidens,
nem crederet esse definitionem ac-
Quod quidem enim quid erat esse, est cidentis, quod excludit dicens, quod
illud quod aliquid erat esse. Quando vero 7 •
; . + i

aliuddealiodiciturnonest, quodquidem 'P''^'^ '1''^'^ ''^''^ ''''^ ^"^Oi^ ^st suppie

aliquid hoc aiiquid, ut albus homo, non omnium liabentium quaiemcum-
est quod vere lioc aliquid, siquidem vQtionem uotificativam nomi-
^i^^^ lationem noiincatnam nomi
hoc substantiis inest solum.
nis, sed omnium quorumcumqxie rafio videtu

25. Probat datam soiutionem, et in- est definitio. Definitio vcro est, non si huj^usVi
^
tendit taiem rationem Quod non : nomen rationi idem significel, id est, ^^'jus.

habet quid, ejus non est, quod quid non soium si taiis ratio significet '^^^s.^^
65^ et definitio; sed homo aibus, vei idem cum homine, quia ^
sic omnes^^"^^^^^
sequen;
album non habet quid,
^
ersfo, etc.
"-
ratinnes expositiTre
i
nominum men^ "t patet
non opp{
Ensper MiMorcm osteudit sic Quod non : termini, id est <:/^/?>H7?ones; e?im pro situmr^
accidens ^ ' '
i

non habet est aiiquid erat esse, non liabet quia,erit \m\m\(\\xo^C[\\e nomen quod
quid est; sed homo aibus, vei aibum cuilihet rationi significabit idem, nam
non est aiiquid erat esse, quia cuiiibet rationi potest poni tantum
aiiquid erat esse et esse aiiquid, unum nomen, ut huic quod est
vel hoc aiiquid proprium est sub- homo alhus, imponebatur hoc no-
stantiarum ergo nec habet quid
; meU; quod est vestis; cdias sequitur

est. Dicit ergo, quod hoc quod quid quod Ilias, id est, tractatus compo-
erat esseestid^^m, quodid quod estaliquid situs de beiio Trojano erit defmilio,

erotesse.Quandoveroaliuddealiodiciiur^ nam totus iste tractatus est una

sciiicet per accidens, sicutaccidens ratio exponens beilum illud. Sed
 : ;

SUmiJE II. CAP. II. 173

timc solum est definitio, si fuerit quod in aiiis a specie posset esse
alicujus primi, id est, nlicujus per se ratio declarans quid significat no-
ppaedicati primo modo, cujusmodi men, quod tit uno modo, quando
sunt genus et ditierentia; talia vero, nomen minus notum exprimitur
SCilicet prcedicata sunt qucecumque per aiiud nomen notius; quia hoc
dicuntur, id est, praedicantur per inest, id est, quod de eo praedica-
se, non eo quod aliud de alio dica- tur, puta si hoc nomen Philosophus Declarare
significa-
tur, scilicet per accidens, sicut exponatur per hoc nomen sapiens tum nomi-
nis contin-
album prsedicatur de liomine, vel sic intelligendo, quod ratio expo- ^\i dupli-
citer.
e converso. Deinde cum dicit nens nomen, puta Philosophum su-
Non erit igitur quidquam non generis
mitur n nomine notiori, quod de
26.
specierum existens quod quid erat esse, eo pr?edicatur, puta ab hoc, quod
sed his solum. Ila? namque videnlur non est sapiens, ut sic exponatur nomen
secundum participationem dici, etpassio-
nem, nec ut accidens. Sed ratio quidem minus notum per nomen magis
aliorum quid significat si
erit cujuslibet et notum. Aut supple tit aiio modo,
est nomen, quia lioc iiuic inest, aut pro
sermone simplici cerLior. Definitio vero quando pro sermone simplici, id est,
non erit, nec quod quid erat esse. ad exponendum unum nomen sim-
soiius ha- Goncludit ex praedictis quamdam plex sumitur certior ratio, id est
lentis 6pe- , n l- •

aliqua ratio magis nota,

. . .

;iei genus, conclusionem, quia enim deiinitio

^
puta si

tialiresT' est, quse accipit praedicata prima, ad exponendum hoc nomen Philoso-

^a"hoc' ^t per se primo modo, puta genus phus sumatur haec ratio, amator sa-
^^ ditierentiam. Ex lioc sequitur, pientice; definitio vero non erit, sciii-
luefido.^'''

quod sola species generis et niliil cet taiis ratio, nec erit quod qitid erat

aliud, habeat proprie detinitionem, esse iliud, scilicet quod per taiem
nam sola species est, qu?e habet rationem exprimitur, sive expo-
proprie genus et difterentiam. Di- nitur.
cit ergo, quod suppie quod quid erat Notandum, quod tria sunt quae Tria quse
impediunt
esse, sive detinitio non erit nuUi, videntur posse impedire aiiquid aliquid pos-

quod scilicet non est existens specie- definiri. Unum est si illud de quo se defini-
VI.

rum generis, id est, de numero spc- aiiquod genus praedicatur partici-

cierum existentium sub aliquo pat iilud genus, sicut lignum dici-
genere propter causam dictam tur aqueum; aqua enim prcTdica-
sed his solum, scilicet speciebus sup- tur de ligno secundum quamdam
ple inerit definitio, et quod quid extrinsecam participationem, et
est; hce namque, scilicet species de ideo iignum non potest detiniri per
!^ondefini-genere, sciiicet substantiae, viden- tale genus, id est per aquam, cum
tria!^" ^i^r noa seciindum participationem dici, aqua non sit de essentia ligni;
nec secundum passionem, nec secundum species autem non participat hoc
accidens, quae tria videtur impossi- modo genus, sed per essentiam,
biie habere definitionem posse, et nam species essentialiter est ge-
quod qiiid est, ut dicetur, sed supple nus, et non solum participat ali-
in aiiis a specie ; ratio quidem erat quid ejus. Aliud est si iUud quod
esse cujuslibet aliorum quid significat si de aiio praedicatur, sit ut subjec-
est nomen, quia hoc Jiuic inest, id est tum respectu propricT passionis,
 ;

174 LIB. VII. METAPH.

vero consequenter, ila et quod quid est

sicut lioiuo pracdicatur de risibili,
simpliciler quidem subslanUa» alio vero ;

ettamon essentia honiinis non est modo aliis,etenim qualitalem dicemusuli-

rornialiter (piidditas risibilis; spe- que quid esl. Quare el qualilas est eorum
r|ua3 quid esl, sed non simpliciter sed si- ;

cies auteni non s(^ lialiet; ut passio cul de non ente Lof,Mce dlcunt quidam esse
respectu <^eneris, sed sicut illud non ens, non simpliciter, sed non ens, sic
et quaUtatem.
(nii ipsuni genus est ideni per es-
sentiani. Aliud est, si illud quod Postqnam Philosoplius posuit
(ie alio praedicatnr sit accidens unam solutionem qu&estionis prse-
ejus, ut cuni niusicnm praedicatur dictre, per quam negavit ens per
de liomine; homo enim non est accidons posse detiniri, nunc
essentialiter ipsum mnsicnm, si- ponit secundam solutionem, qua?
cnt species est essentialiter ipsum concedit aliquo modo esse detini-
genus. Nullum ergo trium praedic- tionem vestis et accidentium. Cir-
torum est genus illius de qno prse- ca quod duo facit. Primo prsemittit
dicatur, et per consequens non solutionem. Secundo movet quas-
potest, ut sic, proprie definiri, dam dubitationes ad affirmationem
propter autem rationem opposi- datae solutionis. Secunda ibi Ilabet :

tam species habet proprie definiri aulem duhilationem. Prima in tres :

ideo ait Pliilosophus, quod haec quia primo solutionem ponit. Se- ^

namque scilicet species de genere cundo eam exponit. Tertio eam :

substanti?e, quae solae secundum probat. Secunda ibi : Oportet quidem

eum hic proprie definiuntur, viden- igituv. Tertia ibi : Illud autem palam. 2. Soiaiio

tur non secundum participationem Dicit ergo, quod aut etiam, supple ^tS.^'*"
dici et passionem, nec ut accidens, dicendum est alio modo quam
modo prceexposito. prius, scilicet quod definitio dicitur sicut ens

multiplicifer sicut et ipsum quod quid quid^^est

est; nam supple ipsum quod quid est, analoSfce

SUMM.E SECUND.E uno quidem modo siqnificat substantiam,
' «/
^'^^'•^^.^'^^^'
/ ? stanti* et
et hoc aliquid; cdio vero modo qucecum- accidenti
CAP. III. '
sic et den-
que aliorum Prcedicamentoriim , scilicet i^itio.

Quomodo aliis a substantia com- quantitatem^ qualitatem et qucecumque

petit detinitio? falia; sicut enim et ipsum ens existit in

omnibus, id est, prsedicatur de om-

SUMMARIUM. nibus generibus; sed non similiter, id
AUi3 a substantia, definitionem seu quod est, non aeque primo, sed huic qui-

quid est, competere tantum secundum quid, dem, id est, substanti.T primiim ; illis

non simpUciter seu primo, quod bene expli- vero, id est, aliis Prsedicamentis
cat Doctor. Vide eum hic quiestione septima. consequcnter et posterius, ita et quod
^^^^ ^^ definitio sicut, et quod quid est quid est simpliciter quidem convenit
Text com
1*4.
*
muUipliciter dicitur: etenim quodquid est substantice; alio vcro modo aliis, id est,
uno quidem modo significat substantiam,
secundum non simpliciter
27. et hoc aUquid alio vero modo quodcum-
;

que prt^^dicamentorum quantitatem et

qualitatem et alia qusecumque talia. Sicut
i^espectu
quid, et
substantiae, quodprobat; Qi,^nioio
4
enim et ens existit in omnibus, sed non quia cfenim qucdilafem dicemus r/?</f/, ^^f^t^"*;*

simpliciler, sed huic quideni primum, iUis puta, quid est dulcedo? dicemus ^"''^ ^
 ;;

"^
SUMNL^ II. GAP. III.
1
1 /a

quod est qualitas ; similiter est in Oporlel quidem igilur intendere, et quo- xext. cora.
modo unumquodque,
oporlel dicere circa ir.
aliis Praedicamentis, quare et qualifas
non tamen magis quam quomodo habet.
est eorum, qua^ habent quod quid esf Quapropler et nunc quoniam, quod dicitur
est manifestum ct quod quid erat esse si-
non quideni sinipliciter, sed sicut de non
millLer inerit. Primum quidem et simplici-
ente dicunt quidani Logice non ens ess(\ ler substanlia3, delnde aliis, quemadmo-

ut si non ens est, non

dicatur, quod dum quid est. Non simpliciter quid erat
esse, sed qualitati, auL quantitati quid erat
quidem simpliciter, quod scilicet non esse oporLet enim aut sequivoce hoc esse
;

ens sit ens, sed quod est non ens, et dicere entia, aut addentes, aut auferenles.
Quemadmodum et quod non scibile scibile,
hoc est esse ens secundum quid et quoniam hoc quidem rectum est neque :

negative; sic ct qucditatem, siipple cequivoce dicere, nec eodem modo sed :

quemadmodum aliquid medicinale, eo

dicemus esse ens, et liabere quid quod ad idem quidem et unum non idem ;

est secundum quid, et non simpli- autem. et unum, attamen non lequivoce ;

niliil enim medicativum corpus, et opus,

citer. vas dicitur, nec aiquivoce, nec secun-
et
2^- Notandum, quod cum dicitur dum unum, sed ad unum, Hoc quidem
igitur quocumque modo quis velut dicere
qualitas esse ens, eo modo quo Lo- differt nihil.
gice diciturnon ens esse, non est
omnino simile, exempla enim po- r. j -i. IX- T Declaratio
Exponit datam solutionem di-
j.

dictse soiu-

nimus non ut ita sint, etc Unde cens, quod quia detinitio et quod
^^^^'^^'

secundum Damascenum, cap. 73. quid est convenit substantiae, et ac-

29.
ut superius dicebatur : cjuod in om- cidentibus modo prsedicto; oportet
nibus est sintile, idem utique erit, et non quidem icjitur intendere quomodo oportet
exemplum, necesse est enim in exem- dicere, id est,assignare et accipere
plis considerare et simile et dissi- deflnitionem, circa unumquodque de-
mile. Sed hoc dicitur ad denotan- finibile, non tamen magis quam quomo-
dum ordinem prioris et posterio- do se hahet, id est, non aliter quam
ris, substantiae et accidentis in habet se rei veritas, quam etiam
participatione entitatis; nam sub- se habet secundum rem; quapropter
stantia est ens simpliciter prius et et manifestum est, quod nunc dicitur, sci-

Definitio porfectius quam accideus ; non sic licet quod quid cral csse simiUter,
onoconve- autcm quod accideus non sit for- scilicet, convenit substantise et ac-
nit subs- 1 • I • I

maliter ens, sicut non ens non est

I

kanti» se- cidenti. Primuiu quidem simpliciter

y^ro^Ycci- loquendo Lo-

foi^i^^^liter ens, nisi inerit substantiw, deinde, id est conse-
denti.
giee modo praedicto; stat ergo so- quenter et posterius inerit alUs,

lutio in hoc, quod quia detinitio non quidem simpliciter, sed qucm-

dicitur multipliciter, sicut et ens aclmodum quid cst non simpliciter quid
ideo sicut ens dicitur primo et erat esse; scd supple cum determi-
principaliter de substantia, secun- natione, ut oualitati, aut quantitali lUc arga-
'
.
raentumpro
dario vero et quasi secundum quid quid erat essc : oportet enim aut tequivoce anaiogia
\ . entis sed
de accidente; sic et definitio conve- essentiam esse
dicere hoc, scilicet non cogit
. , . nisi cura
per se primo substantiam et accidens, et per
,

nit simpliciter, et univocatio-

ipsi substantise, secundum quid consequens a?quivoce hnbere deti- jnmin^irao

vero, et per se non primo convenit nitionem, et quod quid est ;

aut ad- De^non^soj.

accidenti. Deinde cum dicit :

dcntes aut aufcrentes, id est, secun-
^'l\^-f^

dum mao-is et minus, vel secundum

 176 LIB. VII. METAFII

prius ot posterius, ut su[)plc ac- batur prima soiutione, ({uod

in Dictaa iu-

cidcns dicatur ons, (jucntadniodtiiu accidentia non Iiabent definitio- uon mui-

non scibile, dicitur scibilc. Non sci- nem, intelligendum est per se pri- JrLten-''"

bilc enim dicitur scibile, non sim- mo et simpiiciter respectu substan- utramque
pliciter, quia hoc esset contradic- tia}. Cum autem hic in secunda ^^^^p^*.
tio, sed secundum quid, quatenus soiutione conceditur accidentia ha-
de non scibili scitur hoc, quod ip- bere definitionem, inteiiigendum
sum non scitur, vel non potest est posterius et secundum quid, ut
sciri. Subdit, quonicun Iwc qaidem rec- praedictum est. Deinde cum dicit :

ttnn esi, quod ens, et per

scilicet Illud autem palam quia qu» primo, et
consequens deflnitio, et quod quid simpliciter definilio, eL quod quid erat es- ^^(q^"^'

se subsLantiarum est, et non solum, sed

cst dicatur de substantia et acci-
etiam aliorum simililer est, verumtamen
dente ; nec ceqtiivoce, nec eodem ntodo, non primo.
id est, seque primo omni modo, sed
Probat soiutionem datam, et pri-
quemcfdmodiDn medi^-incde, snpple dici-
mo eam resumit. Secundo ejus
turdc diversis, quodam ordine at-
probationem subjungit, ibi Xon :

tributionis, eo quod ad idem cjuident et

enim est. Dicit ergo, quod illud autem
unum,i(\est,\^ev aliqnem respectum
est palam exi^r^diGiis, et etiam di-
ad aliquod unum, non idem autem et
cendis, quia deftnilio et quod quid erat
unum, id est, non omnino aeque pri-
esse, quye quidam est primo et sim-
mo de omnibus, de quibus dicitur,
piiciter substantiarum, similiter est alio-
non tatnen nec cequivoce, sed supple
rum, sciiicet accidentium, verumta-
quodam ordine ; nihil enim medicati-
men non printo. Deinde cum dicit :

Definitio vum dicituv corpus, quod est suscep-

taaracci- tivum mediciure et opus qnod est Non enim necesse, si hoc ponimus
est 30.
liujus definitionem esse quod ulique rationi
quamlub- mcdicinam exercere, et vas per idem significat, sed quidam rationi hoc ;

stantke,sed autem si unius fuerit, non eo quod conti-

non £eque.
^
i
,^Q,I niedicina ministratur, lisec
nuum, sicut Ihas, aut qucecumque colliga-
inquam dicuntur medicativa neque ;
tione ; quoties dicitur unum, unum
sed si
quidem cequivoce, quia in aequivocis vero dicitursicut ens ens aulem hoc qui-
;

non est ordo attributionis. Simili- dem hoc aliquid, aliud vero quantitatem,
aliud quaUtatem significal. Quapropter erit
ter inteliigendum est in proposito albi hominis ratio et definitio; alio vero
quod ens, per consequens deti-
et modo, et albi, et substantiae.

nitio, et quod quid est convenit sub- Subjungit probationem dictae so-
stantise et accidenti, non quidem iutionis qu9e in hoc consistit : si-

sequivoce,nec seque primo, sed cut unumquodqueest ens et unum,

quodam ordine secundum prius et sic habet quod quid est et deflnitio-
Ai. istasPO^t^i^i^^s-Ulterius cum addit : Hoc nem. Sed ens per accidens si-
^^Q^^l^^^JlMeni quod ap-
icjituv, potcst dici, cut homo aibus, non est ens sim-
tas.
probat istam secundam solutionem piiciter, sed secundum quod et per
datam, dicens quod habet quidem accidens igitur simiiiter et cor-
;

igitur quocumque modo velit quis dice- respondenter competit eiquod quid
re, secundum primam,
scilicet vei est el detinitio, et hoc est, quod di-

vei secundum hanc secundam so- cit, quod non est necesse si hoc poni-
lutionem nihil differt ;ii^m ut dice- mus hujus definitionem esse, cpiod uti-
 ;

SUiMMiE II. GAP. IV. 177

(}ue idem quod non

significcU, id est, men primo, ut dicitur in littera,
omnis ratio idem significans nomi- et probat, quia ratio significans
ni, qiiod exponitur est defmitio idem nomini non est definitio; sed
ejus, nec nomen expositum erit si illud cujus per se est ratio, est
(leflnitum, quia scilicet significat per se unum, unum
vero dicitur
idem supple esse
tali rationi; sed sicut ens, intellige per se ens. Ens
definitionem convenit determinate autem hoc quidem significat hoc
cuidam rationi, quae scilicet signifi- aliquid, aliud quantitatem, aliud
cat unum. Ideo subdit : Hoc autem q-ualitatem, etc. quod verum est de
si fuerit unius,\(\ est, unius entis per ente per se, quod dividitur in de-
se,non quod sit unum,eo quod conti- cem Genera, ex 5. hujus, cap. de
niium,i([ est, unitate continuitatis, Ente, text. c. 14. ergo quodlibet is-
quia lioc non sufficit ad unitatem torum est unum per se ens, et ita
definiti, ut sic ejus ratio dici pos- ratioest unumper se ens,etita ra-
sit definitio: sicut Ilias, id est poema tioistorum est definitio ; et hoc est
sive tractatus de bello Trojano, quod concludit : quapropter erit a Ih i ^miionem

quod fuit factum in quadam conti- hominis definitio et mtio, et aliter «V^/ffit tripiici-
*®^*
nuitate temporis, non est supple et substantice, quia substantiae erit
definitio nec etiam sufficit, quod
; per se primo, albi simpliciter et
sit unumquodque colligatione, sicut do- per se, sed non primo, albi homi-
mus, vel onus lignorum; sed sup- nis secundum quid,etper accidens.
ple tunc ratio erit definitio, si

significet quoties dicitur unum per se,

et subdit quod umim dicitur tolics,
SUMM.E SECUND.E CAP. IV.

supple sicut ens per se ens autemper

;

De definitione accidentium copu-

se significat /wc quidem hoc cdiquid,
latorum.
id est substantiam ; aliud vero qua-
litatem, et sic Quia igitur
de aliis. SUMMARIUM.
de ratione definitionis est, quod
Exponit accidens copalatum, id est, deter-
significet unum, sequitur quod eo
minatum, requirens subjectum non posse
modo quo aliquidest unum, eomo-
;

definiri sino additione subjecti, quod optime

do habebit definitioneni; quapropter explicat Doctor, quod adducit in exemplum
erit aWi hominis ratio, id est,definitio iii definitione albi, non poni hominem, sed
secundum quid et per accidens animal poni, in definitione S. Francisci, et

vero modo et albi et suhstantice, albi non leve argumentum est Docto-
S. Patritii
alio
rem fuisse Hibornum, quia simul cum patre
quidem simpliciter et per se, licet adjungit patrem,
et patrono sua3 religionis,
nonprimo, substantiae vero per se et patronum nationis, hoc inter alia multa ad
primo. hunc efFectum adduxi c. i. vitneScoti, utmo-
31. Notandum, quod secundum men- raleni persuasionem, quia si Anglus fuisset
bolligit S. Francisco S. Georgium Scotus S. An-
^solute tem Philosophi sententia littero) si ;

drcsam, vel S. Golumbam adjunxisset. Res-

stat in hoc, quod primo et simpli-
icta.

pondit quidam hoc dictum osse, non a Scoto,

citer deflnitio et quid erat esse
sed Antonio Aiidrea Aragoneo. Salva pace
substantiarum est, et non solum, tauii viri dixerim, fallitur too cido. Siqui-
sed aliorum similiter est, non ta- d in Antoniu^ Andreas Metaphysicam edidit
Toin. VI. 12
 :

178 LIB. VIJ. METAPII,

(listinctam, qurestionariam tamen, et ex Scoti nitionc, ut videtur, quod sit extra

(liKe.stionibus compendii, collectam
instar ;
quidditatem deflniti.
oxpositionem vero in textum nun^iuamodidit.
Secundum notandum est, nuod ?2
lianc rateor ([\\x Scoti est ordinavit, expur- Accideo

gavit et adornavit ut latetur Mauritius, in quaedam sunt accidentia simplicia, aiiad Bin
ejus tituio. Ipse Scotus eam citat in (iuaistio- quaedam copulata, quod dupliciter copvliata;
nibus et in Tlieologia, ut in pr^fatione nota- intelligi potest uno modo ut di-
:

vi ;ejus nomine edila est, et ab omnibus ci- catur accidens simplex, quod non
tatur. Scriptores bibliothocaram omnes, eam
habet subjectum determinatum,
ipsi tribuunt ; sola imaginatio respondentis
eam ipsi auJert, ([\\i in eoquivoco multum as- quod ponatur in ejus definitione,
serens, sed inde nihil aut parum metens, sicut curvum et concavum, et alia
ne Scotum, Hibernum agnosceret hoc prse- materialia ; sed dicitur accidens
claro opere eum iniquc spoliat. copulatum quod habet subjectum
determinatum, sine quononpotest
T1 e\t.
V» .r.m
com.
ilabet aulem dubiLalionem si quis non definiri sicut simum,vel aquilinum.
o
,
.. , .
j j' •

17. dicat definiLionem esse ex aadiiione ra-

tionem cujusnam erit definiLio ipsorum Alio modo ut dicatur accidens sim- Acciden
copulatu
non simplicium, sed copulatorum. Ex ad- plex seorsum sumptum sme sub- potesimi
dilione enim necesse palam facere, dico
auLem ut est nasus, et concavilas, eL simi- jectO; puta ut cum dicitur simum, cker ef

las, ex duobus dicLum, eo quod noc in lioc vel aquilinum. Accidens autem co- ex
.impi*^^
esL el non secundum accidens, neque con-
cavilas, neque similas passio nasi, sed se-
pulatum cum sumitur cum subjec-
cundum se. Neque uL album Callice, aut to, puta cum dicitur nasus simus,
homini, quia Callias albus cui accidit lio-
minem esse. Sed uL masculinum animali,
quantum numerus par et
aequale,
et quanLiLaLi a^quale, eLomnia qua^cumque hujusmodi: primo tamen modo vi-
secundum se dicunLur exisLere. H«c au- detur loqui Aristoteles de acciden-
tem sunt in quibuscumque exisLiL, auLra-
Lio, auL nomen, cujus hsec passio, eL non te copulato, ut patebit. Dicit ergo, i.Dubiu
contingiL ostendere separatim sicuLalbum quod habet dubitalionem si quis dicit ra-
sine homine contingit, sed non femininum
sine animali.
tionem ex additione non esse definitio-
nem cujus erit definitio ipsorum, scili-

Movet duas dubitationes ad af- cet accidentium, non simpticium, sed

firmationem datae solutionis, qua- copulatorum ; ex additione enim necesse

rum secunda ponitur ibi Est au- : est palam facere, scilicet definitionem
tem et alia dubitatio. Prima in duas, accidentium copulatorum cum ,

quia primo prsemittit dubitatio- sine propriis subjectis non possint

nem. Secundo solvit eam, et appli- detlniri. Exemplum, dico autem ut est
cat ad propositum. Secunda ibi nasus et concavitas, et simitas. Si enim
Quare Iwrum. accipiantur ista tria, patet quod
Opinio ne- Ad evidcntiam hujus praenotanda concavitas non est accidens copu-
dlfinVdper sunt duo. Ppimum est quod qui- latum, quia non determinat sibi
additionem.
^lg^^^-^ dixemmt nullam detinitionem aliquod subjectum, cum possit
esse ex additione, ita quod nihil convenire ligno, et lapidi, et circu-
ponitur in definitione alicujus, lo, et naso. Simitas autem est ac-
quod extra essentiam dehniti,
sit cidens copulatum, cum respiciat
quorum forte fuit ratio motiva, subjectum determinatum, scilicet
quia cumdeflnitio indicet quiddita- nasum; ideo subdit, quod snpple
tem rei, ideo nihil ponitur in defi- simitas erit aliquid dictum ex duobus,
 ;

SUMNLE II. CAP. IV. 179

eo quod hoc in hoc, eo quod

id est, Solvit illam dubitationem, et ap-
sio^niticat accidens in subiecto de- plicat eam ad propositum, con-
terminato ; et tamen nec concavitas, cludens ex priedictis : quare patet
nec aqidlitas, ut habet alia littera, quod non est deflnitio, scilicet ali-
et melius, quatenus aquilitas est cujus Jiorum, accidentium
scilicet
accidens copulatum, de quo nunc copulatorum; si supple teneatur
est sermo, non autem concavi- primum dictum quod nulla deflni-
tas. Nec ergo aquilitas, nec simi- tio sit ex additione, qualis est de-
tas evit passio nasi, per accidens, sed flnitio substantiarum. aui s» est ip-
secnnduni se, ncc supple simitas, vel sorum deflnitio, aliter est, quam
aquilitas inerit naso, ut album inest substantiarum, quemadmodum dixi-
Callice aut homini per accidens, in- mus, scilicet in hac secunda solu-
quantum Callias est albus, scilicet tione. Solutio ergo dubitationis
cui Callia\ inquantum est albus, a?- est ista, quod nulla talis deflnitio
cidit esse hominem, sed insunt naso est ex additione, non tamen hoc
per se, ut masculinum aninudi, et cecjua- verum est universaliter ; nam ac-
le quantitati, et onrnia qucecumque cidentia copulata liabent utique
dicuntur alicui existere secundum se, deflnitionem, sed alio modo quam
scilicet secundo modo, sicut pas- substantiae, quiahabent ex addi-
sio inest subjecto. Hlpc autein sunt tione, et ideo per posterius, et
in quibuscumque, id est, in quorum non a?que primo, ut superius di-
definitione existit; et ponitur aut cebatur.
ratio, i I est, detinitio ; aut nomen,
SUMMARIUM.
id est subjectum, cujus est hcec
Exponit quomodo ponitui' subjectum iu de-
passio; ubicumque enim ponitur
finitione aecidentis cop Uati sine nugatione,
definitum, potest poni detinitio
et quare nullum accidens definiri potest si-
quia igitu^^ in definitione passionis ne additione siibjecti. De quo vide Doctorem
ponitur subjectum, potest etiam 4. d. 12. q. i. nuiii. 11, et ad tertium et hic

poni deflnitio subjecti, ut si dica- q. 7.

tur quod risibile est homo habens Est autem et alia dubitatio de eis si :
Text. com.
aptitudinem ad actum ridendi. Et enim idem est simus nasus et concavus na 18.
su3, idem erit simum et concavum. Si ve-
subdit, quod non contingit ostendere
ro rion, quia impossibile cst dicere simum
separadm, id est, deflnire aliquod sine re cujus esl passio secunduni se, et
accidens copulatum, sicut contin- est simum
concavitas in naso nasum si- ;

mum dicere, aut non est, aut bisidem erit

Hos daos 8it album sine homine, sed non f<p- dictum, nasus nasus concavus; nasusenim
/y///j/">/^(///. sine animali. In definitione simus nasus concavus erit. Propter quod
SatScX^^ inconveniens est inesse lalibus quod quid
luia uDiis
srat palro-
enii^^ albi non ponitur necessario
^ erat esse; si auleni non in inlinitum sunt,
msReiicri- homo, scd iu defluitione Franc'sci, naso namquenasi simum adhuc aliud ine-
)nis, alter rit. Palamilaquequia soliussubslantiae est
Kitriffi ip- vel Sancti Patritii necessario po- definiUo.
nitur animal, sicut subjectum m Nam si aliarum Categoriarum, necesseText.com.
*^-
est ex additione esse ut lequalis et impa-
definitione propriae passionis. Dein- r;s; non enim est sine numero, nec qua?
decum dicit : fanninini est sine animali, ex additione ve-
Quare horum quod quid erat esse, el esl ro dico in quibus acciiUt idem bis dicere,
33^
detinilio, aut non est alicujus, aut si est, sicut in his; si vero hoc vei"Uin, njn copu-
aiiter est, quemadniodum diximus. latorum erit ut numeri imparis.
 180 LIB. VII. METAPH.

seciindam dubitationem. simo adhuc aliud inerit, id est, adde-

2.Dubium. Ponit
Circa qiiod duo facit quia primo : tur iterum nasus, et sic in infini-
^- ponit eam. Secundo solvit et ap- tum sumpta ratione pro nomine;
plicat eam ad propositum. Secun- nam dicendo nasus concavus, patet
da i])i : Scd Dicit ergo, quod
lalel. quod loco concavi potest accipi
e.sl et alia dnbitalio de eis, scilicet de simum, nam concavitas in naso
accidentibus copulatis, quia supple est simitas, et loco simi iterum

aut est idem dicere nasns simus et potest accipi nasus concavus, et
nasus concavus, aut non. Si cnim sic in infinitum ;
7Xf/«m itaque, quia
idem supple est dicere simiis nasiis el con- ut videtur solius substantice est defini-

caviis nasus, sequitur quod idem est si- tio. Nam si esset aliarum Categoria-
mnm et concavum, cum idem, scilicet rum, id est, aliorum Praedicamen-
nasus utrique auferatur, quod ta- torum, nccessc est ex addilione, scili-

men est falsum ut videtur si : cet subjecti fesse, ut est definitio

autem non, supple sunt idem nasus cequalitatis et imparis, quse habent
simus nasus concavus, ita quod
et sumi ex additione suorum subjec-
simum non sit idem quod conca- torum non enim supple deflnitio
;

vum, ex eo scilicet, quia impossibile imparis, sine numero, nec deflnitio

cst dicere, id est, intelligere simum quce est feminini sine animali, femi-
sine re, id est subjecto, cujus cst ninum enim est qusedam passio
passio secundum se, puta sine naso, animalis. Si vero supple est defl-
quia simum est concavitas in naso, sed nitio aliquorum ex additione, se-

supple concavum potest dici sine quitur quod idem bis dicetur; ex

naso, quod simum habet plus

ita additione enim dico in quibus accidit

quam concavum, scilicet ipsum bis dicerc, sicut in his qUcB dicta sunt.
nasum. Si inquam sic dicatur, se- *S/ vero hoc est verum, quod scilicet

quitur quod non est, id est, non sequatur hoc inconveniens, sequi-
contingit dicere nasum simum, aut tur quod non erit definitio acciden-
idemerit bis dictum migditovie scilicet tium copulatorum, ut numcri imparis.

nasus concavus ; semper enim Deinde cum dicit :

loco nominis potest poni definitio

Sed quia non certe dicuntur ratio-
latet, 35.
nominis si ergo dicendo nasus si-
;
nes; vero sunlet horum termini, aut a-
si

mus, est idem dicere quod nasus lio modo sunl; aul quemadmodum dicLmn
est multipliciter oportet dicere esse defi-
concavus. idem bis dicetur, quod nitionem, et quod quid erat esse. Quare
est inconveniens, propter (piod in- sic quidem nuliius erit definitio, nec quod
conveniens est, ut videtur talibus, quid erat esse alicui inerit nisi subslantiis,
sic autem erit.
scilicet accidentibus copulatis incs-
se quod quid erat esse. Si autem non Solvit dubitationem, et eam ap-
supple hoc habeatur pro incon- plicat ad propositum, dicens quod
venienti quod talia accidentia
,
latet, scilicet sic dubitantem, quia
habeant quod quid est, sequitur rationes non dicuntur certe, id est,

quod quod
suni in infiaitum, id est, certitudinaliter quasi uniformiter,
tiet in intinitum ejusdem nominis et sequeprimo dictae, sed supple
repetitio; nam^uc pro quia, naso secundum prius et posterius, uL
 SUMM.^ If. CAP. V. 181

praedictum est. Si vero horum, scili- qiiodest nasiis, nihil differt siinuin
cet accidentium copulatorum sunt a concavo, nec oportet circa na-
termini, id est, aliquae rationes, ant sum ponere aliud ultra concavum
supple tales termini, alio modo sunt, loco simi, et sic non oportet acci-
([\mm^efvcai\oriQ^\ ant qiiemadmodum pere nasum concavum loco simi.
dicfum est oportet diccre definitionem, Ultimo cum dicit :

el quod quid erat esse mtdtipliciter, dici. ^ , ... .,/>•..

.,
' ' ^
. Quod quidemigitur est deiinitio quae
Qnia sic qnidcm, id est, per se primo quidem ipsius quid erat esse ratio, etquid
nnllius crit defmitio^neque quodquiderat erat esse, autsolum substantiarum est, el

esse incrU aticni,

,...., nisi substnntiis,
.. .

sic
maxime, et primum. et simpliciter palam.

antem, id est, non primo, et conse- Epilogat circa datas solutiones Eri'o-u5.

quenter et posterius erit, supple de principali qusestione hujus ca-

aliorum a substantia. pituli, dicens quod palam igitur est,

Notandum, quod sicut dictum quod definitio quce est ratio ipsius

fuit in principio, ideo subjectum quod quid erat esse, aut solum substan-
ponitur, ut additum in deflnitione tiarum est, sicut prima solutio ha-
accidentis, quia accidens cum sit bet, aut primo et simpliciter est
forma inhaerens et dependens, de substantiarum , et aliorum per
natura sua non potest perfecte posterius et secundum quid, ut
Quare de-
finituracci-
dens per
su jectum.
•,/..111
coucipi,
cujus ost lorma, ot ad
uisi cointelligatur
quod
illud
de-
dicebat solutio secunda.

pgj^dgj-^ illud autom est subjectum;

quia igitur deflnitio propria expri-
SUMM.E SECUNDJE CAP. V.

mit perfectum conceptum rei, et j^ .^^^^^^^^g ^,^o,l q,^l,l idem est

est,
quietativum intellectus, ideo ne- cum eo cujus est, in quibus non?
cessario in definitione accidentis
Non s;ummarium.
additur subjectum. sic est de
substantia, nam substantia in SUa Quod quid est seu definitionem, non dis-

natura est ens absolutissimum, tingul ab eocujus est, seua definito, dequo
tractat Doctor htc q 7. Vide eum 2. d. 3 q. 5.
non inh^rens, nec dependens ad
j o •.• ad tertium. Ubi explicatPhilosoptiuni dicen-
allUd, et ideo m
. .

ejUS dennitlOne iQYn,inhabentibus materiam,7ion esseidem quod 3(5.

non oportet addi aliquod imperti- quid est, cum eo cujus cst.Vtsensn^ siUhRhen-
nens ad SUi quidditatem. Ad propo- tia differenUas individuales, quas inteUigit
V.de 12 gj|.^^j^^ ^^^iQi Q^ prsedictis quod cum Per materiam, non esse per se primo idem
_ cum *^^^ quod quid est, quia addunt ei ratio-
*^
j- ^i.^. ^^^^^^ sno
nasum simum, non oportet
•

dico, / ^ \. '
.,
^ ^, , .

, . ne.^individuales.Hinc rejiciuntur idei\>Plato-

sumere nasum concavum loco si- ^,^3^ q^i,^,,,rf^^,-rf,,,,indisUnctumab eocu-
mi, quia nasus non ponitur in de- j.^g est,sufficit ad scientias, adquas tanturn
finitione simi, nisi sicut extrinse- posit^ sunt ideje.

qua^rciis-<^^^^
additum. Uudo simum et
et
utrumautemidemestautaUerumquodText.com,
t»»gii»tur^
concavum idem sunt realiter et quid erat esse, et unumquodque per- 20.
acon.avo.
aci ipsum simum <iaa<u
se, liceD insnm addat scrulandum est,est enim aliquod oporge
preijum desubslantia ad perscrutationem.
ultra concavum quamdam habitu-
dinem ad subjectum determina- Postquam Philosophus inquisi-
tum, et in subjecto determinato, vit de quod qnid cst, et quorum sit.
 182 LIB. VIU META.PH.

niinc inqnirit (inoniodo sc liabct quid esi non cst alind ab co cnjns
ad illnd cnjns cst, ntnim sibi sit cst quod quid est; ct hsec est veritas
idcm Ycl divcrsnm. qusestionis propositse, quod nnnm-
Circa qnod tria facit qnia pri- : quodquc co m.odo quo habct quod
mo proj^onit qnaestionem. Secnndo quid pst, habct ipsum idcm sibi, nt
snbjnngit cjns solntioncm. Tcrtio patcbit infra. Deinde cnm dicit :

addit cjns dcfcnsioncm, doccns sol- ^^'-

In dictis iiaque secundum accidens vi-
vcrc sophismata possibilia ficri debitur utique diversum esse, ut albuslio-
contra solntioncm. Sccnnda ibi :
mo, alterum et albo homini esse; si enim
idem homini esse et albo homini idem,
Singidum. Tcrtia ibi Sophisficl au- :
idem enim homo et albus homo ut dicunt,
De identi- ton Elenchi. Dicit ergo, qnod pers- quare et albo homini et homini.
tate quod
quid est crulanduni esl ulrum ideni est, aut alte- Objicit contra solutionem. Circa objectio.
cum 60 cu-
jus est, in- runi quod quid erat esse,,et unumquod- quod duo facit quia primo ponit
:

quirit et
determinat que, scilicct cnjns cst, quod quid rationem sophisticam contra so-
hic.
erat esse; et subdit ntilitatem qnaes- lutionem datam. Secundo solvit
tionis hnjns, dicens enim pro qnia, eam ibi .1^/^ non necesse. In prima
:

snpple hoc inqnircre est aliquod ope- parte intendit probare quod in dic-
rce pretium.id. est, quoddam prsepa- tis secnndum accidens non est
ratorium necessarinm ad per- idem quod quid est cum eo cnjus
scrutandum de substantia, de qua est. Et intendit talem rationem :

Ad liunc scilicet inferins intendit ; inquirit Si in dictis secundum accidens est

text um est
q. 7. lib.7. enim infra ntrum nniversalia sint idem quod quid est cum eo cujns
rerum substantiae, et ntrnm par- est ergo quod quid csi hominis albi
;

tes deflniti intrenL definitionem est idem cum homine, consequcns

ejus, ad quae est utile videre de est falsum evidenter ergo et an- ;

identitate quod quid est cum eo cnjus tecedens. Consequentia pro'mtur,

est. Deinde cum dicit :
quia cum dicitur homo albus, ly

Singulum enim non aliud videtur esse a

suimet substanlia, et quod quid erat esse
dicitur singuli subslantia.
Solvit quaestionem
Circa qnod duo facit quia primo
prsemittit solutionem. Secundo
subjungit ejus probationem et de-
clarationem. Secunda ibi In dictis
vero secundum se. Prima in duas
quia primo facit quod dictum est.
cdbum non habet rationem snbstan-
ratione hominis, quia acci-
di nisi
dens non subjicitur alteri nisi ra-
propositam. tione subjecti; et ideo homo albus
: non substat quidditati hominis al-
bi, ut idem sibi, nisi ratione alte-
rius partis, puta hominis, qnse est
: substantia, et ex hoc volnnt adver-
: sarii quod idem sit homo et homo
albus si ergo c^uod quid est hominis
;

Quodquid Secundo objicit contra solutionem. albi, est idem cum homine albo

id?m cum Sccunda ibi : In dictis quidem utique. cujns est, sequitur quod sit idem
^^eT^
Dicit ergo, quod singulum non vide- cum ipso homine, quod est absur-
tiir esse aliud a suimet suhstanlia, sed dnm. Dicit ergo in dictis itaque secun-
qiiod quid erat esse ; dicitur essc sub- diim accidens videbitur itaqiie diversum
stantia singuli uniuscujusque
^ id cst; esse, scilicet quod qiiid ab eo cu-
est

CUJUS est quod quid est; ergo quod jus est, ut cdbus homo yidetnr alte-
 SUMM^ II. CAP. V. 183

niin^ el homini albo esse, id est, quod medium cum altero extremo, scili-
quid est albi liominis. Cujus proba- cet ipsum album, et quod quid est

tionem subdit : si enim idem et homi- hominisalbi; hunc autem modum

)ii esse et albo homini esse, ut prcBdic- arguendi implicat virtualiter ratio
tum est, idem enim est homo et albus praedicta adversarorium,quiapecca
homo ut dicunt, scilicet adversarii, secundum accidens. Si autem met
propter causam jam dictam, quare dium uniformiter accipitur, ita-
et albo homini et homini erit supple quod extremitates sunt idem,
sic
idem esse, quod est falsum. Simi- sicut medium est idem extremo,
liter intelligendum est de aliis quae tunc sequitur quod sicutalbum est
dicuntur secundum accidens. Dein- idem homini per accidens, sic quod
de cum dicit : quid hominis albi
esi et homo sunt
idem per accidens, et tunc nihil
Aut non necesse est quoecumque secun-
dum accidens esse eadem, cum per se mali sequitur. Sit homo A, album
existenlibus; non enim similiter extremita- B, quod quid est hominis albi sit C ;

tes fiuntejedem, sed forsitanillud videtur

accidere extremitates fieri easdem secun- nunc enim si B est idem A, ergo C
dum accidens, ut albo esse et musico, vi- est idem A, non tamen cum quid,
detur autem non.
nec cum per se, sed cum per acci-
38. Solvit dictam objectionem, quia dens, et hoc est quod dicit : quod
quidquidsit de conclusione de qua aut non necesse est qucecumque secundum
patebit inferius, non tamen est accidens, supple dicuntur de aliquo
sopbistica, et peccat secundum ac- subjecto, esseeadem illi de quo dicun-
cidens. tur; 7ion enim similiter extremitates
Ad cujus evidentiam notandum fiunt ecedem, supple sicut medium
quod quod quid est hominis albi com- cum extremo, sed forsitan illud vide-
paratur primo ipsi albocui est idem tur accidere tanquam verum, scili-

per se, et ut quid, ut diceturinfra; cet in proposito, extremitates easdem

mediante autem albo inesthomini, fieri secundum accidens, ut patet in
ita quod ly albnm est quoddam me- alio exemplo quia albo
;
esse et musi-
dium inter hominem, et quod quid co esse, id est, quod quid est albi et Hinc paiet
quare vere
est hominis albi. Tamen illud quod musici, sunt idem per accidens, sci- enuntiatur
unum acci-
quid est aliter inest medio, scilicet licet in subiecto cui accidunt tan- dens aiicu-
jus subjecti
ipsi albo, et aliter extremo, scili-
^uod quid
jst hominis .1 . j
.

cct homini, quia ipsi medio mest

... • • 1
quam
^
medio. Subiectum enim est deaiioejus-
dem.
iibiaiiter
inest albo, . • 1 j.
quoddam medium inter duo acci-
extremo vero
<.

iiiterho- ut quid ot por se,

dentia quse sibi insunt, quia duo
*"'"'•
inest, ut per accidens
ergo ar- si
accidentia non uniuntui' nisi uni-
;

guatur sic album inest homini, et

:

tate subjecti; ergo sicut album et

quod quid est hominis albi inest albo
musicum, qu?B sunt duae extremi-
ut idem sibi; ergo inest ipsi homi-
tates respectu hominis subjecti
ni ut idem homini. Si inquam sic
arguatur, est accidens variando sunt idem per accidens; sic intelli-

medium, non enim similiter sunt gendum est in proposito, modo

idem extremitates, scilicet quod prseexposito ; videtur autem non
quid est homiiiis albi, et homo, et similiter se habere secundum ratio-
 184 LIR. VII. METAPH,

nem advcrsnrii prj^^dictam. Deinde idem esse, scilicet quod quid esl cum
cum dicit :
co cujus est, quod patet ut supple
secundnm opinionem Platonis, si
voro senunduni se semper nc-
In diclis
qiKc snnf suhsianiicp, supple separatae
cesse ideni esse, uL si quK sunl subslan-
ti;p quibus allene non suntsubstantia', nec a sensibilibus, quihus non sunt aUcr<v
allera» naturLe priorcs, quales dicunl ideas
suhstantice priores eis, quales dicunt esse
39. esse quid;un. Si enim erit alterum ipsum
bonum, el quod bono esse et animali, et ideas quidam, scilicet Platonici po-
quod animali esse et ens, et quod enli nentes ideas separatas. Si enim cd-
erunt ali;i' substanliai, et nalura}, et ideae
pneter dictas, et priores substantia3 illis si teru)n esf ipsum honum et quod bonum
quod quid erat esse substantiae est. esse, id est, idea boni et cjuod quid esi

Probat datam solutionem qu?es- illius idea^, et similiter animcd, et quod

tionis datse. Ubinotandumest quod animcdi esse, et ens et qnod enti esse, si

eorum quae sunt, quaedam sunt per inquam sic est quod qtiod quid est

se, et qusedam per accidens, ex 5. sit ab-eo cujus est, et hoc

aliud
hujus,capite. de Ente. Primo ergo generaliter in omnibus, et per con-
probat quomodo quod quid esi sit sequens in ideis, sequitur quod
idem cum eo cujus est in entibus erunt alice suhstantice et nalurce prceter

dictis secundum se. Secundo quo- dictas, scilicet ideas a sensibilibus

modo se liabet in dictis secundum se\)(\r<xici^. lllce suhstantice, qnae scili-

accidens. Secunda ibi : Secundum ac- cet eviini quod quidest ipsarum idea-
cidensvew. duas quoniam
Prima in : runt erunt priores, scilicet ideis,

primo facH quod dictum est. Se- quse tamen ponuntur substantiae
cundo ex probatione data infert primae, si pro quia, quod cpdd eratesse

conclusionem intentam. Secunda suhstanticp est, scilicet ut prius ipsa

ibi yecesse irjitur unum esse. Prima in
: substantia cujus est. Nam quod quid
duas : quia primo probat quod in esf, est iUud a quo substantia rei

dictis per se non est aliud quod quid dependet, et habet rationemprinci-
est ab eo cujus est. Secundo quod pii,utdicetur infra in hoc7. capi-
quod quid est non
separatum est tulo ultimo. Deinde cum dicit :

ab eo cujus est. Secunda ibi :

Et si quidem absolute ab invicem, ha-

Et si quidem est ahsolute. In prima rum quidem non erit scientia; haec autem

parte intendit talem rationem non erunt entia. Dico autem absolvi, si nec
: Si
bono ipsi exislit esse boni, nec huic esse
in dictis secundum se, aliud est bonum; scienlia enim cujuslibet per hoc
quod quid ab eo cujus est ergo
est ;
quod quid erat iUi esse, et in bono et in
ahis simiUter se habet. Quare si wec bono
40.
substantiis priorilnis erunt aliae esse bonum, nec quod enti ens, nec quod
substantifT priores; consequens est uni unum; simihter autem omnia sunt, aut
nullum quod quid erat esse. Quare si ne-
manifeste falsum, ergo et antece- que quod enti ens, nec ahorum uUum,
Probat so-
dens. Consequentia probatur ex amphus cui non inest bono esse non bo-
lutionem num.
qua?siti,
hoc : quia quod quid est substantia-
scilicet
quod quid
rum est, et prius est eo cujus est, Probat quod ipsum quod quid est
es* in enti- si aliud sit; ergo aliquid erit prius non est separabile ab eo cujus est,
bus per se
esse idem ipsa substantia quae supponitur et mtendit talem rationem Siquod :

cum eocu-
jui est. esse prima. Dicit ergo, quod in quid est est separabile ab eo cujus
dictis secundum se semper est necesse est; ergo res quarum est quod quicl
 :

SUMM.E II. CAP. V. 185

nec forraaliter
Quodquid esf 11011 siint sclbiles, nuUum quod quid crat esse, quod
id est

^fe^sepJi-a-entitates, conseqiiens est falsnm, eadem est ratio in omnibus quod

riabeocu-^^,j3.Q
~ ^^ antocedens.Circa istam ra- omnia, yel nuUum sit idem cum
JU55 est
;

aiiasrcs tioncin sic procedit qiiia primo : SUO qiiod quidest: q"arc si neque quod
^ ^ ^
haberis ^

quod nun ponit conseqnentiam. Seciin<lo cx- enti ens nec afiorum //////?////. idest. quod
jis necibr-ponit antecedcns il)i Dtco au- : si ipsuin ens noii inest ipsi quod quid
"VnsV /e///. Tertia prohat consequentiam, est entis ; ergo nec e converso quod
qiiantimi a •
utramque partem ibi :
quid est entis inerit enti, sed erit
Scienfia enim. Dicit ergo, quod siqui- separatum. et similiter de aliis.
dem erunt ahsolute ah invicem. id est scilicet de bono et de uno. de qui-
quod f]uod quid esf non solnm sit di- bus praedixerat. >i igitur unaquae-
versum ab eo cujus est, sed etiam que res scitur per suum quod quid
absolutum et separatum; sequitur est, sequitur quod nulla res erit
quod harunu scilicet rerum, quarum scibilis. si suum est separabile ab
est quod quid est non erii scientia: eo, quodfuit primum inconveniens.
iterum sequitur quod hccc quorum Deinde quod secundum inconve-
est quod quid est nonerunt entia, sci- niens sequatur, ostendit dicens :

licet formaliter, haec fuit conse- ampfius cui non inesf hono esse non esf

quentia. Exponit antecedens : dico honiriii. id est, quod si quod quid esf

autem ahsolvi si nec hono ipsi, id est, boni est separatum a bono, sequi-
idese, existit esse honi, id est, fjnod tur quod quod quid esf boni non est
Quoniam quid cst hoTii; ncc iterumA//'V, scili- bonum, scilicet formaliter. Simili-
unumquod- • -j.
ter intelligendum estde aliis, quod
•
l i •
i /
que per- cct particulari bono msit esse bo-

num, id est, quod quid est boni, ut sic cui non inest qucd qnid est entisnon
(luod quid est honi noii solum intelli- est formaliter ens ; si igitur quod
gatur separatum ab idea boni, sed q^id est rei sit separatum a re, se-

etiam a particulari bono, vel ali- quitur quod nulla res erit forma-
ter ; nec huic, scilicet quod quid estho- liter ens, secundum
quod fuit in-

ni insit esse honum^ ut sicut quod quid conveniens; unumquodque eniin est
esthom intelligiturseparatumabi}!- formaliter per sunm quod quid est

sobono,ita e converso. Postea pro- sibi inexistens.

bat consequentiam, dicens, scientia Xotandum propter litteram

.

enim uniuscujusque m hoc supplecon- praecedentem. quod consuetudo est

sistit quod scic\iur quod quid erat es^e Philosophi. quando loquitur de
illi essentiae, ut se habet in bono et ideis Platonis, vocare ipsas,ipsum
in aliis similiter. Si igiiur q^/od quid tale, puta ipsum hominem, vel ip-
esf separatum a re, sequitiir
sit sum eqnum, etc. per ly ipsum vo-
quod non scietur inesse illi rei, et lens intelligere earum separatio-
per consequens illa res non erit nein, et per se existentiam; et ideo
scibilis, ideo subdit : quare si nec fjo- hic in littera ideam boui vocat ip-

no esse, id est, qnidditati boni inest sum l^onum. ut dictuin est expo-
bonum. nec quod enti. id est, quiddi- nendo litteram. Deinde cum dicit

tati entis inest ens, nec quod nni

Necesse igilur unum esse beni^i^aum et
unum. Similiter autem omnia sunf auf benio:no esse, el bonum el bono esse, el
 . .

186 LIH. VII. METAPH.

qua'.cuinque non secundum aliud dicuntur, quod sul)jectum, id est, particula-

scd primo secundumse; etenim lioc suf-
et
ris substantia, non eril substantia. I/as
ficiens si exliterit, (|uamquam non sint
species, magis autem forsan etsisintspe- cnnn, scilicet ideas necesse est esse
cies.
suljsianiias fi>ecnn(h\m Platonicos, non
T. coni. 21. Simulque palam, ({uia si sint idea), qua-
les quidam dicunt, non erit subslantia sul)- de subjecto proprium enim
auton ;

jectum; lias enim su])stantias esse est no- est substantiae non de subjecto di-
cesse, non de sujjjecto autem, alioquin
erunt secundum parlicipationem. Ex his ci; erunt enim secundum participatio-
itaque rationihus palet unum ot idem non nem, id est, quod si ideae sint, ut
secundumaccidensesse ipsum unumquod-
que, et quod quid erat esse, et quod sci- ait Plato, ista sensibilia partialia
re unumquodque horum est quod quid erunt substantiae secundum par-
erat esse scire. Quare secundum expositio_
nemnecesse est unum ahquid esse ambo ticipationem idearum, et per con-
•

sequens ilh^e ideae erunt de subjec-

Ansioteies Ex probationc data infert con- to; quia si non, ut oportet dicere,
vocat ide- , . • ,
t i
ergo particularis substantia non
mtentam, dicens quod
,

am piaio- cuisioneni
nis quan- .,
erit substantia, quia non partici-
i • , , .

doque ip- siipplo qiiia sic esc : necesse est igilur

sum ae.
^^m^^^ Q^g^ benif/num, et benifjno esse, id pabit substantiam idealem. Ex /j/s Epiiogu».

est, quod rjuid est bcnigni, et bonum itacjue rationibus patet quod sunt nnum,

et bono esse, id est, quod. quid est bo- et idem, non secundum accidens ipsum
ni; et similiterest de aliis, qucecujn- unumquodqne, et quod qnicl erat esse

que ncm dicuntur secundum ctliud, id est uniuscujusque et quod scire unnm-
per accidens, sed primo per se, quodque eorum est scire cjuod quid erat
quia in dictis secundum accidens, esse ejus ; cjuia secundum expositionem
alia ratio est, utdicetur. Et snbdit, istam, scilicet quod eadem sunt
elenim hoc est sufficiens ad hoc, scili- principia essendi et cognoscendi,
cet quod res sint scibiles, et for- ut patet ex dictis, necesse est unum
Intert con- . . ., •! •

alvjuid, scilicet esse ambo, scilicet

, .

quod
,
,

ciusionem mRhiev exiie^ si /loc exttterit, sciiicet

,

intentam. ,„i
tanquam verum, quod supple
,

quod
i j
quid est et, cujus est.
qiiid est sit idem cum eo cujus est, Notandum, quod ex epilogo
^c) i^
illo Qi|?'l
Platonis
^^«^e

qucnnquam non
quas Platonici ponebant, propter
hoc ut res essent scibiles propter
ideas, et formaliter entes partici-
patione idearum. Magis autem for-
san, hoc supple est sufiiciens ad
propositum, scilicet quod cjuod quid
est sitidemcum eo cujus est, eisi
pro quamvis, sint species, id est, da-
to quod ideae essent;
est res scibilis,
per quod sibi est inexistens et
id
conjunctum, quam per id quod est
ab ea separatum; simulque palam
cfiia si sunt idecv,
sint species, id est, ideae innuitur improbatio Platonis po-t>iistra po
. , nuntur.
nentis ideas, nam
dictum est, sicut
ipse posuit ideas ad hoc ut res
scirentur per ideas, et essent for-
maliter entes earum participatio-
nc; si igitur ad hoc sufdcit opinio
Philosophi, scilicet quod quid est, est
idem conjunctum illi cujus est,
et
sive ponantur ideae, sive non po-
magis onim nantur, et magis etiam sufflcit
et formaliter ens hoc quam idese, esto quod ponan-
tur, manifestum est quod vanum
est ponere ideas.- et ideo, ut deri-
sorie dicitur primo Posteriorum
quales quidam, scili- t. 35. ideae gaudeant et quiescant,

oet Platonici dicunt esse, sequitur monstra enim sunt. Unde et duee
 SUMM.^ II. GAP. V. 187

rationcs hic adductse ad proban- hoc, quia ens per accidens, puta
dum ipsum quod qnid est esse idem, homo albus, includit duo, scilicet
et non separatum ab eo cujus substantiam et accidens, quse sunt
est, specialiter invadunt opinionem duo diversa non habentia aliquod
Platonis; primo quidem, quia tunc unum quid. Dicit ergo, quod ens Quomodo
... . - concretaac-
ideae nonessent primse substantise
,
aictum secnndum accidens, ut mnsicum cidentium
quod est contra Platonem; secundo et albnm accepta scilicet cum sub- iic°ant"et'

autem, quia tunc res non essent jecto, non est verum dicere quod idem ^Ton'!''
scibiles, nec formaliter entes, quod sit qtiodqnid eratesse, et ipsum scili
tamen Plato volebat salvare per cet cujus est proptcr duplex significa-
ideas. re. Nam liomo albus duo significat
scilicetsubjectum cui accidit esse
SUMMARIUM.
album, et ipsum accidens, ideo con-
In ente per accidens quod quid est, non esse cludit, qnare est quidem ut idem; est

idem cum eo cujus est, quod bene explicat anfem ut non idem quod quid erat esse
Doctor ; iterum dupliciter probatnr, in ente et ifsum, scilicet in dictis per acci-
per se, idem esse quod quid est, cum eo cu-
nam
(lens; ipsa Jiomini seorsum, et
jus est, et rationem regressus assignat
atbo /lomini simul, ratione scilicet
Doctor.
subjecti non est idem, scilicet quod
Secundum accidens vero dictum ul musi- quid est hominis albi; passioni autem,
cum, aut album, et quod quid erat esse
idem esse dicere vere non licet; propte-
id est, ipsi accidenti, puta albo,
rea quod duplex significat id inquam cui est idem.
accidit, et ipsum quod accidit. Quare est
42.
quidem ut idem, est autem ut non idem
Notandum, quod quia homo al-
quod quid erat esse et ipsum; nam liomini bus significat duo, ut patet si dica-
et albo homini non idem, sed passioni tur quod ipsum quod qnid est ho-Quodquid
autem idem.
minis albi sit idem homini albo, pei. accl-
Ostendit quomodo se habet in dupliciter
^ potest intelligi,
^ scilicet t'ensesse
^
idem sibi
dictis per accidens de proposita vel quod sit idem homini albo si-i^otestintei-
Jigi dupli-
quaestione. Circa quod duo facit. mul, vel homini albo seorsum. Non citer.

Primo facit quod dictum est. Se- potest dici quod idem toti con-sit
cundo regreditur ad probandum juncto, quia illud non habet qnod
quod supradixerat de qiiod quid esi quid est ut dictum est; nec quod sit
In dictis in dictis secundum se, quod scili- idem homini seorsum, quia sub-
ccundum
accidens cet sit idem cum eo cujus est. Se- stantia non habet definitionem ex
ualiter
idem et
cunda ibi Absurdiun vero. In prima
:
additione sed potest dici quod est
;

OQ idem
st quod
parte intendit istamconclusionem, idem ipsi albo seorsum, nam cum
lid est et quod in ente per accidens non est album habeat definitionem ex nddi-
ud cujus
est ? idem quod quid est cum eo cujus est, tione subjectieodem modo definie-
et intendit talem rationem Quod : tur, sicut homo albus. Unde supe-
non habet quod quid est, non habet rius dictum est quod album eodem
quod quid est idem sibi; sed ens per modo definitur sicut vestis, per
accidens non habet qnod qnid est, quani significatur homo albus, quod
ergo non habet quod quid est idem qnid est evgo non est idem enti j^er
sibi, ergo, etc. Minor probatur, ex accidens cujus est, nisi forte sc-
 188 LIB. VII. METAPH.

ciiiuUim quid rl \)i'V accidens, sicut sicul palam cst ex diclis, non enirn facit
nec habet (inod quid csi nisi secun- nnum secimduni accidens, sed per se et

(Inui (juid, et per accidens, ut dic- realiter umnn, el quod iini esse, id est,

tum fuit. Deinde cum dicit : qiiid quid esi unius. Deinde cum di-

cit :

Absurdum vero apparebit el si quis uni-

cuique riomeii iniposuerit ipsorum quod Amplius si aliud eril in infinitum sunl,
43,
quid eral. esse eril enim el propler illud
;
^^^^,. quidem quod quid erat esse uni esse,
qiiod quid erat esse, ut equo ipsi
aliud ei qu( jHud vero unum quare ei m illis erit eadem
et in :
44.

(|uod quid erat equuni esse equo alterum. ratio. TJuod quidem igitur in primis, et
Et quid prohibet et nunc esse qusedani secundum se dictis unicuique esse, et
stntimquod quid erat esse, siquidem sub- unumquodque est idem et unum, palam.
stantia est quod quid erat esse. At vero
non solum unam, sed et ratio eadem ipso- Ponit secundam rationem, dicens
rum, sicut palani esL ex dicLis; non enim
secundum accidens unum quod uni esse
quod si erlt aliud, scilicet quod
et unum. qnid cst ab eo cujus est m infrnitum

Regreditur ad probandum quod sunt, id est, proceditur; nam tunc

supra dixerat, scilicet quod in dic- erunt duo, et Iwc quidem quod quid
tis secundum se idem est quod quid
(^^'cit esse, uni esse, id est, quod alte-

est cum eo eujus est, et adducit i^^^m erit, quod quid e^^unius; illud

duas rationes quarum secunda

:
^^^'^^ id est, aliud erit ipsum nnum,
ponitur ibi Amplius si aliud. Dicit
:
qnare et illis erit eadeni ratio; nam
ergo, quod supple dicere quod quid erit tertium, quod erit quod quid est
est, esse aliud ab eo cujus est f^hsur- illius secundi, quod est quod quid esl

dum apparebit, si quis imposuerit nomen unius, et sic in infinitum, quod est
unicuique ipsorum quod quid erat esse; impossibile, ideo concludit : quod
enim pro quia, supple eadem ratio- quidem igitur in primis, et secundum sc

ne, prceter illud quod quid erat esse dictis imum et iclem sunt unumquodque
aliud erit, quod quid
addidit uni ei et unicuique esse, palam est.

iterum orat osse. Ex quo sequitur quod Notandum, quod h^ duae ratio-
mTnwon-ipsi quod quid crat esse A, cum sit nes quasi integrant unam totam
''^"'^°''^"''
qusedam res, sit ^uof^ ^mV/ e^^ et al- rationem et perfectam, qua^ sic
terum ab A, sequitur eadem ratio- formari potet Si quod quid est, est :

ne quod huic quodest equo csse, erit aliud ab eo cujus est, imponatur
aliud quod quid crat csse. Quod si di- sibi unum nomen et sit B, ipsum
catur quod qaod quid est ipsius A, vero cujus est A; tunc B habet sit
Suppieatur quod quid est, sit C; aut igitur C est
j^Qj^ ost aliud ab A, qnidprohibet nxmc <-'
clarius ex / ' / ' '

S. Thoma.g^,^.^ qucBdam statim quocl cpiid crat esse, idem ipsi B, aut aliud. Si idem,
id est, quod a principio quaedam standum primo quod scili-
fuit in
sint suum quod quid erat esse, quasi cet B esset idem A, cujus est, et
diceritquod nihil quia eadem ra- ;
hoc dicit prima ratio. Sivero C est
tione standum est in primo, qua aliud ab ipso B; ergo habebit aliud
staretur in secundo, et subdit at : quod qnid est; sit D, tunc quaeram
vcro, supple non solum quod quid est, utrum D sit idem ipsi C, et sic erit
et illud cujus est sunt unum quo- processus iniinitus, et hoc dicit

modocumque, scd ipsorum ratio cst secunda ratio.

eadem, scilicet realis et essentialis, Notandum etiam, quod necessa-

H
 SUMM^ II. CAP. VI 189

riiiiii fuit Philosopho redire super palis. Ultimo epilogat quoddictum

illo,quod prius probaverat, scili- est : quando quod quid ercu csse est

cet quod quod quid est in dictis se- idem, et quando non idem invcuiqne dic- Epiio2us

cundum se, est idem cum eo cujus tum esi.

est; nam rationes superius adduc-

tsesumptae sunt supponendo ideas
Platonis, quas postea improbavit,
SUMM/E SECUND^
nunc autem inductse sunt rationes CAPUT VI.
proprie acceptcB ex parte ipsius
quod quid est, sicut patet ex dictis. Entium alia natura, alia arte, alia
Deinde cum dicit : casu, omnia vero ab aliquo, ex
aliquo, et aliquid fuerit.
autem Elenchi ad positionem
Sophistici
hanc palam quod eadem solvuntur solulio- SUMMARIUM
ne,ut si idem Socrales et Socratis esse,nihil
45. enim differt, nec ex quibus Interrogabit Ponitur triple\ inodus generandi, a natura,
uLique aliquis,nec ex quibus solutiones ab arte et a casu, quorum sufficientiam bene
fuerint. Quomodo quidem igitur quod quid
explicat Doctor, rejecta expositione D. Tho-
eratesse idem, et quomodo nonidem uni-
cuiquedictum est. mse. Ponitur etiam alia divisio requisitorum
ad generationem, scilicet ab aliquo, ex ali-
Docet defendere solutionem quaes- quo et aliquid; qu^e tria in omni generatione
tionis principalis ostendens quo- concurrunt, ut hic bene ostenditur discur-
rendo per tres illos generandi modos.
modo possunt solvi sophistica pos-
sibilia fleri contra solutionem, et Eorum autem quse fiunt, hsec quidem Text. com.
dicit quod eadem solutione qua scili- naturafiunt, hsec autem arte, illa autem 2?.
casu.
cet soluta est qusestio prsedicta,
solvuntur sophistici Elenchi ad hanc, id In isto capite ut dicebatur, in- Ad hunc
text. est
est, contra hanc positionem osten- quirit Philosophus de generatione q. 8. lib.7.
dentes, scilicet quod quid est non ipsius qnod qiiid est, sive de causis
esse idem cum eo cujus est. Unde generationis substantiarum sensi-
si arguatur sophistice Socrates :
bilium.
est albus; ergo album et Socratem Ad cujus evidentiam notandum, 46.

esse sunt idem, fit enim accidens quod Plato propter tria dicitur
variando medium nam ipsi Socra- ;
ideas, tum
sive species posuisse;
ti, ut est idem cwm suo qnod quid scilicet propter scientiam; tum
cst, accidit quod sit albus, ideo sub- propter existentiam; tum propter Plato po-
suit ideas
dit, quod nihil differt nec ex qiiibus generationem horum sensibilium. propter
tria.
interrogabit aliquis, nec ex quibus fuerit Dicebat enim ideas necessarias, ut
utique solvens , id est, quod nihil dif- per eas scientia de istis sensibili-
^ , ,. fert quin
^ ex data solutione habea- bus habeatur, et ut earum partici-
Excludit
sophisticas tur, et quomodo oportet mter- patione res sensibiles existerent,
cavillatio- .\
et ut essent principia generationis
,

nes. rogare, id est, opponere contra

sophistice obviantes, et quomodo rerum sensibilium. Postquamergo
eisoporteat solvere et respondere; in preecedenti capite ostcnsum
ad utrumque enim habetur via ex est,quod non sunt necessarise, nec
data solutione qu^estionis princi- propter scientiam, nec propter
 : .

190 IJR. VII. METAPH.

existentinin nnnc in prsesenti ca-

;
tionis sit in re, sic est natura;
pite ostendit rhilosoplms qnodnon nam illud [irincipinm motus et

snnt necessariae propter genera- quietis naturalis, quod est in re et

tionem, ostendens quod non sunt a quo dicitur generatio naturalis,

idea3 cansae generationis sensibi- non competit principio activo, sed
lium, sed ad hoc suftlciunt agentia passivo, ut ostensum est in 5. lin-

particnlnria. Circa quod duo facit jus. Si autem penes causam passi-

quia primo prremittit qusedam uti- vam; ergo male dicit, quod si illa

lia, et necessaria ad intentum. Se- causa et principium sit extra rem

cundo declarat intentum. Secunda
ibi : Quoniam ab cdiquo fii.
duas, quia primo prsemittit quas-
dam divisiones de rerum genera-
tione. Secundo exponit eas ibi
FA geuerationes auteni. Prima in duas
secundum duas divisiones, quarum
prima sumitur penes res genera-
tas, etpenes modum generationis.
Secunda penes requisita ad gene-
rationem. Secunda ibi ponitur
Resfiunt Omnia vero. Dicit ergo, quod eormn
iripiiciter,
qua3 generatur, sic est ars; nam
Prima in ars ad causam efflcientem perti-
net, ex 5. hujus cap. de causa, et
ideo non videtur loqui uniformiter
^pi"'^
: de causa. Alitev ergo
" dici potest, ^
propna
quod sufticientia ista sumitur pe-
nes causam effectivam, nam causa
generationis, vel est per se, vel
per accidens; si per accidens, sic
est casus et fortuna; si per se, vel
: agit de necessitate, vel a proposito.
Si primo modo, sic est natura; sicausage-
, , 11 .neralionis .
4

^^^^^^ /^;^^i/, /uec quiclem fiunt ab arte, hcec secundo modo, sic est ars. Ad hosest tripie:
quidem a natura, cdia autem a casu, sive. enim duos modos agendi reducitur
quod idcm est, id est, a
ajTc;xaTO); omne agens per ex 2. Phj^sic.
se, t.

per se vano. c. 49. et inde. Deinde cum dicit :

Notandum quod suftlcientia hu-

Omnia vero
quae fiunt, ab aliquo fiunt, 47.
jus divisionis sic assignatur a quo- et ex quo aliquoet aliquid; lioc autem
dam expositore. Quia causa gene- aliquid dico secundum quamlibet Gate-
goriam, aut enimhoc,aut quale, aut quan-
rationis, vel est causa per se, vel
tum, aut quando.
estcausa per accidens. Si est causa
per se, principium motus, vel est Ponitsecundamdivisionem sump- Requisiu
ad genera
in eo in quo est, et sic est natura, tam penes requisita ad generatio- tionemsui

vel extra ipsum, et sic est ars, nem, dicens quod omnia quce fiant ab
quia ars non est in aedificato, quod cdiquo fiunt, scilicet a generante ali-
impugnat flt, scd iu ??editicante. Si vero est quo; et ex cdiquo, sciticet ex mate-
exposmo-^^^^g^
nem per accidens, sic est casus ria, etiam aliquid est quod fit,
et
Tbom^. ^|.
fQi^t^na^ q^ige ambo hic sub casu quod est terminus generationis. Et
comprehendit. Sed contra, quiavel subdit, quod hoc cdiquid dico secundum
iste expositor intendit assignare qucunlibet Categoriam, aut enim supple
hanc sufacientiam penes causam hoc aliquid signihcat, id est sub-
etfectivam generationis, vel penes stantiam, aut quantum, aut quale^ aut
passivam. Si penes effectivam; er- quanclo, etc.
go male dicit, quod si illa causa,
^- X
JNotandum,
1 1
quod generaliusacci-
1 .
l^oc
quid sumi
ali-

vel principium motus et genera- pit liic hoc atiq>ftd quam superius, cuer.
 ; :

SUMM^ II. GAP. VI. 191

nam supra ait, quod hoc aliquid situm, quod intendit. Secunda ibi
proprie est in substantiis hic au- ; Ilocautem ex quo, Dicit ergo, quod Generatio
tem dicit per hoc aliquid posse in- generationes quideni
^
naturales hce sunt, "aturaiis
'
quse ?
telligi quodlibet Praedicamentum, quarum generatio ex natura est, id est,
in quo potest esse generatio, yel quarum principium est natura et
simpliciter, vel secundum quid, non ars, vel intellectus, ut cuni
vel per se, vel per accidens. Sufti- generatur aer vel aqua, vel aliquid
cientia autem hujus divisionis sic hujusmodi. Deinde cum dicit
sumi potest, quia in omni generr- Hoc autem ex quo fit, quam dicimus 48.
tione transit aliquid de potentia ad materiam lioc autem a quo eorum, qua3
actum; nihil autem transit de po- natura aliquid sunt; hoc autem aliquid,
ut homo, vel planta, vel aUquid ahud ta-
tentia ad actum, nisi per aliquod hum, qnx maxime substantias dicimus
ens actii, ut dicitur 8. hujus, t. c. esse.

15. ethoc est agens a quo res fit

Ostendit propositum quod in-
potentia vero convenit materise ex tendit, et dividitur in tres, quia Exponit
qua res fit, actus vero rei, quse lit. primo facit quod
^ dictum est. Se- divisiones.
Pr^^^^^^^"
Deinde cum dicit :

cundo probat quod dixerat quan-

tum ad unum trium, de quo magis
Et generaliones aulem nafurales hse sunl,
quarum generalio exnatura est. dubium est. Tertio comparat om-
nia alia ad natiiram. Secunda ibi :

Exponit dictas divisiones hoc Omnia. Tertia ibi : Universaliter vero.

modo, ostendens quomodo tria quse Dicit ergo primo, quod in genera-
ponit secunda divisio, reperiantur ^ione naturali hoc ex quo res /?/, est
in quolibet trium, qua? ponit pri- (juam dicimus materiam hoc autem
; a
ina divisio, scilicet quod sicut in ,j,^o, scilicet fit aliquid eorum quce
generatione naturali est reperire ^atura sunt, quod scilicet dicitur
ab aliquo et ex aliquo, et aliquid agens, hoc autem aliquid, quod scili-
quo fit, sic in generatione artis et cet fit, est homo, aut planta, aut cdi-
a casu; secundum hoc ergo hsec quid talium, qncemaxime dicimus esse
pars dividitur in tres quia primo :
substantias. Nam sicut dictum fuit
facitquoddictum est. Secundo ex circa principium hujus septimi,
hoc infertquamdamconclusionem. cap. de Substantia, substantia^ na-
Tertio removet quamdam dubita- turales maxime confesste sunt esse
tionem. Secunda ibi : Quare siciit di- substantiae ab omnibus, particula-
citur. Tertia ibi : Ex quo vero ut ma- res etiam substanti?e, circa quas
teria. Prima quia primo
in tres :
est generatio maxime sunt sub-
ostendit propositum in generatio- stantise,ut dicitur in Prsedicamen-
ne naturali. Secundo in artificiali. tis. Deinde cumdicit :

Tertio in fortuita, sive in casuali.

Omnia vero qua3 tiunt aut natura, aut
Secunda ibi : Generationes vero cdice.
arte habent materiam, possibile enim et
Tertia ibi : Si vero a casu. Prima in esse et non osse eorum quodlibot; JKec au-
tem est qua^ in unoquoque materia.
duas quia primo exponit quid
:

importetur nomine generationis Probat quod dixerat, scilicet

naturalis. Secundo ostendit propo- quod unum trium, scilicet princi-
 :

192 LIB. VII. METAI^H,

f)iuiii ex quo rcs sunt, requiritur cuin natura generati ; hoic aiitem

in oinni generatione non soliun in est in ali<f, scilicet secundum nu-

naturali, vel in casuali, sed in ar- inerum, homo namquc fjeneral homi-
tificiali, quia de aliis duobus pa- neni, et tamen certum est quod ho-
tens est. Dicit ergo, quod oiiinia mo generans, et homo genitus non
(jiKc finnt, aul natura, aut avle liahcnt sunt idem numero, quia nulla res
materiani. Cujus causam subdit, quia est, quae seipsam gignat ut sit, se-

quodliheteorum, quae sic fiunt, estpo^- cundum Augustinum 1. de Trin.

sihile csse ct non cssc ; hoc autem, quo cap. 1. sunt ergo tantum idein
scilicet aliquid potest esse et non specie.Unde 2. Physic. t. c. 70. di-
esse, est illud quocl in unoquoquc cst citur quod forma et finis genera-
materia. Nani inateria est in po- tionis incidunt in idem numero ;

tentia ad forinam, qua res habet generans incidit cum eis non in
esse, et ad privationem, qua non idem numerO;, sed in idein specie.
Materiaest habct csse, ct oinnino in omni s^e- "^
Concludit ergo, quod sic igitur fiunt,
qaa respo- .

test esse,etneratione requiritur materia, ex quce fiunt propler naturam.

qua res flt et generatur. Deinde Advertendum autem, quod hocQuandoge-
A nerans et
cum 1 •
•
1 • • •
T 1 ,

dicit :
quod hic dicitur, quod principium gemium
j • sunt idem
cum
, • •

Universalitervero et ex quo natura,

generans est ejusdem speciei specie ?

et secundum quod natura. Factum enim generato, non est verum universa-
habet naturam, ut planta, aut animal. Et
a quo quse secundum speciem dicta natura,
liter; sed tantum in generatione
49.
qua3 ejusdem speciei; ha3c autem in aho; univoca, nisi identitas speciei su-
homo namque hominem generat. Sic igi- matur large, pro quacumque con-
tur fiunt, qucefiunt propter naturam.
formitate etiam in genere, ut dice-
Comparat omnia alia triaad natu- tur inferius. Unde alia littera ha-
ram, ostendens quomodo quodlibet bet, quod principium a quo sccundum
eorum posset dici natura, et dicit speciem clicta natura aut conformis. Dein-
quod supple ex quo
univcrsaliter, illud de cum dicit
est generationaturalis, dicitur na-
Generationes vero alioe dicuntur factio-
tura, ut etiam probatur 2. Physic. nes. Omnes autem factiones sunt ab arte,
50.

t. c. 7.et inde. Iterum illud secun- aut a potestate, aat a mente.

U
dum quod generatio dicitur natu- Ostendit propositum in genera-inquodif-
ralis,dicitur natura,puta ipsa for- tione artiflciali. Circa quod duOriuolni-"
ma generati,terminat gene- quae- facit : quia primo distinguit gene- natuJaif?
Tna mem- ratiouem factum enim, id est res
Draseciin-
;
rationem artiflcialem a naturali.
u« divisio- generata, habet naturam, scilicet
nis redu- n
Secundo exequitur de generatione
i
cuatur adiormam, ut planta,
, ,

aut aniinal; artificiali. Secunda ibi Ah arte vcro :

secundum ^__ • i- •< •

prim». generatio enini dicitur naturalis, fiunt. Prima in duas Primo facit :

quae est via in naturam, qu?e est quod dictum est. Secundo ponit
forma, ut dicitur 2. Physic. t. c. 14. quoddam notandum circa genera-
Iterum principium a quo scilicet ta ab arte. Secunda Harum ibi :

fit generatio,ut ab agente, est dicta aulem qucedam. Dicit ergo, quod
natura, quse secundum speciem, quse gencvationcs alice, scilicet a natura-
scilicet est ejusdem speciei suppie libus , puta artificiales, dicuntur
 SUMM^ II. CAP. VI. 193

faciiones. Omnes aulem factiones, vel quando scilicet artifex in-

a fortuna,
sunl ab arte, aiU a polestate, aut a tendit aliquem finem et evenit ,

menie, scilicet intelligendo ,

quod alius finis prseter intentionem
omnes, id est, generationes artifi- suam. Unde cum aliquis intendit
cialessuntab arte dirigente, et in- se confricare, et ex hoc praeter
clinante ad opus, et a mente ope- ejus intentionem evenit sanitas,
rante, et a potestate, id est, po- hoc flt a casu, ut dicetur infra, et
tentia exequente. Hsec enim tria hoc similiter contingit in arte, si-
agentia concurrunt ad opus artis cut in faclis a natura. Virtus enim

quodlibet suo ordine et modo

in seminis assimilatur arti, ut dice-
agendi, et omnia tria simul consti- tur infra. IUic enim, scilicet, in
tuunt perfectum principium in ar- factis anatura qusedam eadem
tificialibus. fiunt a natura et sine spermate, et
Notandum; quod licet forte se- tunc dicitur fleri a casu; de hisqui-
cundum proprietatem Grseci idio- dem ifjitur perscrutandum est posterius,
matis, generationes alise a natura- sciiicet in hoc capite eodem.
libus, ut suntartiflciales, dicuntur Sed occurrit dubium, quomodo ^^^i^
lum.
appropriate factiones, quae factio dictum I^hilosophi verum sit, scili-
dicitur in Grseco praxis; tamen cet quod generata sine spermate, 51.

apud nos bene utimur nomine fac- puta per putrefactionem, sint ge-
tionis ingeneratione naturali, cum nerata a casu videtur quod non,
;

generatio naturalis sit operatio nam aiiqua generata sine sperma-

transiens, non semper imma-
et te sunt naturaiia et per se, \^l etiam
nens, dicimus enim, quod ignis fa- vult Commentator 11. hujus, cap. soiutio,

cit ignem et asinus asinum. 18. Respondeo, quod niliil prohibet

aiiquam generationem esse per se,
SUMMARIUM.
et esse casuaiem, et per accidens,
Generationem art i aliqaando fieri a casu relatam ad diversas causas.Exem- Eademge-
prseter intentionem artificis, ut contingit plum, sanitas generata ex confri-"*^^^}'^^?.'^'
etiam in generatione naturali. Item ab arte
catione praeter intentionem con- p«^ ^*^ *?'

fieri species, id cxuarumcumque

est, ideas
^
per acci-

rerum, et explicatur quomodo lia3c sint prin- fricantis, si referatur ad naturam Jens sirea
casu.
cipia generationis, et quod in generatione regitivam corporis, nonevenit [ler
artis, principium ad intra et ad extra, sumi- accidens, nec a casu, sed est per se
tur opposito modo quse omnia optime expli-
:
intenta sed relata ad intentionem
;

cat, et quomodo uitimum in intentione, est

confricantis evenit per accidens,
primum in executione, et e contra.
et a casu, sicut etiam dictum fuit,
Ilarum auLem qucedam fiunt a casu el a 6. hujus cap. de Ente per accidens.
'^^^23^'^'"" similiLer ut infaclis a nalura.
^^rl^^riS'
Quaidam eiiim eL illic eadem eL ex sper- Similiter in proposito, generatio
mate fiunt eL sine spermaLe. De liis qui- aiicujus animalis generati sine
dem igilur poslerius perscruLandum,
spermate, puta ex putrefactione.
Generata
ab arte Pouit quoddam
^
notandum circa si referatur ad causam particula-
sunt dupli- T
rem, evenit per accidens et a casu
,

cia. generata ab. arte, dicens quod na- ;

rum scilicet generationum qu80

,
nam caior qui est in putrefacto,
fiunt ab arte, qmedam fiunt a casu et non intendit naturaliter generatio-
To.n.VI. 13
 : ,

.0* LIB. VII. . METAPU.

speciem cognoscitur sanitas et in-

uem talis aniinalis. quemadmodiim
qm^ est in sy^erma- rirmitas, quia absentia illius, id est,
intendit virtus
sanitatis. erit infirmitas, sopiitas aii- ALins«i|
te; sed ivlata ad eausam universa-
tem qu^ est in anima^ est qnjedam ra-
lem, qua? estvirtus co^li. et regiti-
tio et scientia, scilicet objective per
va omnium qua^ nunt naturaliter
iiie inferius. non evenit a casu
quam cognoscitur utrumque.
Notandum, quod speciem artifi-
sed est f»er se intenta. X;im de in-
ciati vaciit Aristoteles ipsum exem-
tentione universalis caus<e est, ut
qui^ sunt in potentia
plar, sive ideam artificiati. quae est
omnes form^
ipsa res artificialis posita in intel-*-*'^^ ^l
materi^ . ad actum deducantur;
lectu objective, et in esse cosnito, i^«^H
recte igitur Philosophiis compa-
puta ipsa saniti^s, vel domus intel-'*p«»«**
rat ea qua? ab arte i: i^: is. qui^
cum lecta. velimaginata; et haec voca-^ie«
a natura generantur. Deinde
tur prima substantia. quia ab ei*,t1a. rrini
dicit
ut a causa factiva sumitur princi- ^V -Ir^
Ab arte verofiiml quoramcumquespecies pium ad producendum in re extra ™**''™-
est in aniina speciem aulem dico quod
if»sum artificiatum. tanquam aliam
:

quid eral esse cujusque et primam sub-

slantiam.Elemm conirariorum modo quj- secundam substantiam. Vocatur
dam e£ ecies: pn sub-
sani-
etiam quod quid erat esse^ quia ipsa
stautia iislantiaee;. - . _-- .

tsinfirJ lIuTis enimabseQliaosten-

-
estquidditas et substantia reifien-
ditnr infirfiuias, sanilas autem, qus- esl dce posita in esse ideali et in esse
in 2zd'^'^. ralio esl in scientia
cognito objective. haec autem spe-
Exe de generatione artifi-
:
cies est eadem contrariorum; per

ciali. ostendens modum talis gene- quod difiert a specie. sive a forma
rationis. maxime quantum ad prin- naturali, quae non e-t una contra-
eipium effectivum, quia de mate- riorum, cujus ratio est, quia for-
riali jam «iixit. Cirea quod duo fa- ma naturalis est propter dare esse,
cit quia primo describit quid sit
:
forma cognita est propter cogni-
principium activum in tali gene- tionem; quia igitur unum contra-
ratione. Se<:undo ostendit quando rium perdit esse propt^r aliud,
a tali principio fiat generatio ar- non tamen perdit cognosci, quo-
tis. Se<:-unda ibi : Fit Uaque sanHojs. niam unum contrarium per aliud
Dicit ergo, quod ab arU fimmt qwo- cognoscitur; hinc est, quod fornice
rmmtemmfpje spceies, id est, exemplar, reales naturales sunt contrariae
est im amimta^ scilicet artificis. El contrariorum. se<i forma in esse
snbditr spetiem aulem dito^ qHod quid cognito potest esse una contrario-
erai esse et primam sukfStantiam cujus- rum Deinde cum dicit :

^Tje. scilicet artificiati. Et addit

Fil ilaque sanilas intelligentia' iLa, quo-
qnod modo qmodam est eadem speeies niam haBc san tes necesse esl, si saniLas

eontrariarmm, scilicet in anima. Et- entboc regnlaritatem: sed

-

sihoc ca. .-..,.-. ..5 semper intelligit do-

enim pro quia, substantia, id est nec ulique adducat in hoc, quod ipse valet
species pricationis est eadem suhstan- ultimum facere; deiude jam ab hoc motus
«/ opposita, ut
faetio V -
'^d sanandunri. Qmre mjdo
tiat, id est, spe:iei,-y«Mp qnodam ex saniiate samtatemfieri, *

sanitas i,'] r/*;nam per eamdem et domuai ex domo sine materia maLeriam
 SrjMM^ II. C\P. VI. lo:

iHbefitem; rnefjicinaii.s enim est et «difi- cina/ts et rj>iifir:atica, reddendo sin^u-

cativa speciessanitatis et domus: dico au
lem substantiam sine materia, quod quid 1a s i n g u l i s , dico a u tem, s u
p p1e t a e 1 m
erat esse. Speciem et suhslantiam sive maieriarn
Ostendit quoinodo a tali princi- r/urjd rpiid errit esse ut expositum est.
pio fit generatio artis. Circa quod Deindo cum dicit :

diio facit : qiiia pririio ostendit ^f^-' vero et motuum h^c qui-
"\
quomodo sanitas, qu^:? est in ani- dem .;... vocatur, illa vero
..,^ .,...a "^ •

nia sit principiuni sanitatis extra. Oua^ quidem a phncipio et a specie .

gentia: qujfi vero ab ultimo intelli^enii*

Secundo quomodo in generatione factii; similiter "'/ '•
et in % '
'
'erme-
artis diversimole sumitur princi- diis unumquoo ut si . Ijico ,

convalescit oporiet adaiquari, quid i^tur

pium. Secunda ibi Generalionum :
est ad "•;": hoc, h - -' ''^- '

vero. Dicit ergo quod mnilai, scili- factu :. hoc . , .

autem hoc potestate, hoc auleni jam in

cet exterior fit ex inlelUfjenle ila, id ipso. f " 'einchoatmo-
•

est, quod aliquo artifice intelligen- ttLs %h . ^ ';, est specie*

r\\Mit inanima.
te; quoniain aanilaa enl hwc, puta adcf/-
qi quatio, sive regularitas liumorum, Ostendit quomodo in generatione
we- is vel qualitatum naturalium. Unde ai artis diversimode sumitur princi-
inandi via • •
i ^ i i ^
ite.itionis aantta^ ent, id est, debet esse, nece.-- pium, et dicit quol generatio et
texeculio- , . . , .

is et Bic se eat
,
noc extstere, puta regutantate, aed
, ,
motivum quse scilicet s mt in art^;
Lt'i?bSs!*' ^^^*'- scilicet regularitas debeat hrr*c fpiidem tyMralur inteUirjentia, Ula
"'iX>ne ^^=*^*» <^<//orem supple necesse est vero, id est, alia voeatur frwtio fpu^

im'in
^^^^' P^'^ quem scilicet humores rpiidem supple incipit a principio el
rutione.
ada,*quantur et regulantur, et ita a specie rei fifnd^e, puta ipsa exco-
procedendo, scilicet a poste-
^inniper gitatio artificis vocatur intelligen- uts

riori ad prius inteUirjit, supple id tia ; et ista ut dictum est extendi- ^'^f*'
quod est inductivum caloris, et sic tur ab illo quod est primum in
deinceps, donet- utique adducat, sive intentione, et ultimum in execu-
reducat in hoc uUirnum, quod ips^ ita- tione usque ad illud. quod est pri-
tirn valet facere, puta dare talem po- mum in executione, et ultimum in
tionem, quod quidem est ultimum intentione. Illa vero quae e conver-
in intentione, sed primum in exe- so incipit ah ultimo inteUigentire^ id
cutione. Ideo subdit, quod dictus est, ad qnod prima actio
ab illo
jam rnotuH qui est ab hoc, scilicet ulti- quae dicitur intelligentia, ultimo
mo, vocatur factio ordinata ad sanan- terminat'ir. vocatur factio, et hoc
dum, quia ab isto incipit executio est ipse motus executionis ad
sanationis; ex quo concludit, quare quo !dam opus exterius. Una ergo
accidit modo quodar.i sanitatem hahen- actio est in artifiee immanens et-^=*»o*^
tem mriteriam, id est, existeniem in quasi intentionalis, quae mcipit ab pio.

materia extra fieri ex sanitaie ^ine eo quod est primum in intentione,

materia, qu£e scilicet est inanimaoV et ultimum in executione, et ter-
jective, simiUter domum habentem minatur ad id quod est primum in
materiam domo sive mate-
fleri ex executione. et ultimum in inten-
ria; nam ipm species sanitatis et domus tione, et haeo es!; ipsa dispositio,
est supple objective ipsa ars medi- sive exeos^itatio artificis de re
 ; :

1% LIB. VII. METAPH,

facienda, qum vocatur intollig^cn- vero a casu ab hoc quod quidem fa-
Si 55.

ciendi e.sl principium faciens ab arte, ut

tia. Alia oporatio ost transiens ot
quod in mederi forsan a calefaclione
realis, quro e contrario incipit ab principium, lioc autem fricatione facit.
00 quod est priniuni iu oxocutione,
Agit do generatione fortuita, si-
ot uUiunini iu iutcntione, et tor-
ve casuali. Circa quod duo facit
niinatui'a(l id quod prinium in
ost
Primo ostendit propositum quo-
intontiono, ot ultinium in exocu-
modo fiunt generationes casuales.
tiono, et executio
li^c ost ipsa
Secundo concludit conclusionem
artis, qua3 vocatur factio Et addit,
intentam, ibi : Ccdor itaque. Dicit Quomodo
quod simililer unamquodque fit el iii
ergo si vero a casu supple sit sani- tio ^cTju?-
aliis supple dictum
inlermediis sicut
tas, tunc ah hoc quocl facienti est prin-^^ ^''^^^^
est do factione artis respectu for-
cipium faciendi ah arte, id est, tunc ^- ^- *
msB ultimo inducendse per opera-
principium generationis sanitatis
tionem artis; dico autemutsi convales-
lit ab hoc quod est principium
cit, id ost, ad hoc ut convalescat
faciendi sanitatem illi, qui secun-
oportet adcequari, scilicot humores,
ut sicut medicus ad hoc ut inducat
dum artem facit sanitatem; eadem
enim fiunt ab arte et a casu, quan-
sanitatem, incipit a considerando
do scilicet principium est in mate-
quid est sanitas sic ut inducat ;

ria sine arte, ^iuod esset princi-

adaequationem, quod ost maxime
propinquum sanitati, oportet quod pium motus factionis, si ideni fie-

ret ab arte Et hoc intelligendum

Al. adse- sciat quid esf adcequatio, quia ost
quari. , , , ^ . est principium factionis, quod est
supple quc-edam debita proportio
humorum, /loc autem
ultimum in intentione, et primum
si fuerit calefac-
tum,
in executione, ut principium quod
scilicet corpus, si quis infir-
est in mederi, id ost, in medicando
metur ex defectu caloris, et ite-
ad sanandum animal a casu forsan
rum supple oportet scire hoc, sci-
a calefactione, hoc auteni facit fricalione^
licet quid est calefieri, puta si di-
ita quod fricatio est principium,
catur quod caloheri est accipere
undo incipit sanatio cum aliquis
calidam medicinam. Hoc autom,
sanatur a casu, quia ex confrica-
scilicot dare talem medicinam
tione oxcitatur calor prseter inten-
existit in potestate scilicet modi-
tionem coniricantis, qui calor in-
ci; hoc autem jam in ipso, id est, in
ducit sanitatem.
potestate ejus, ut talem medicinam
ministret. Concludit ergo quod fa- SUMMARIUM.
ciens itaque id est, principium facti-
liifert ex dictis duo : Primum, calorem
vum et unde incJtoatur motus sanandi inductum a casu, vel ab arte esse sanitatem,
siquidem ah arte supple sanitas indu- vel partem sanitatis secundum, omnia qua^
;

catur est ipsa species quce est in anima, generantur fieri ex materia, quie clare ex-
sive sit species sanitatis, sivo in- plicat Doctor; atque etiam quomodo materia
ex qua aDqua fiunt, prnedicatur de ipsis, non
termediorum per qu?e sanitas in-
in abstracto, sed denominative.
ducitur per artem. Deinde cum
dicit :
Caloritaque in corpore aut pars est sa-
nitatis, aut sequitureum aliquid lale quod
est parssanitatis,aut per plura; hoc autem
 ; .

SUMM^ II. CAP. VI. 197

uUimum faciens, et quod est ita pars est tas autem, vel est sanitas, vel
sanitatis, ut lapides domus, et alia alio-
rum. concomitans sanitateui. Deinde
cum dicit :

Iiifert ex dictis quamdam conclu-

Quare sicut dicilur impossibile faclum Xext. com.
sionem, dicens quod cahv itaque in esse si nihil pra^extiterit. 24.

covporc inductus, scilicet vel per Quod quidem igitur pars ex necessitate
exisLit palam materia namque pars est
;
confricat'onem, vel a casu, vel per inest enim et fit hoc, sic igitur et eorum
medicinam vel ab arte, aut est pars qua^ in ralione. Utroque autem modo dici-

sanilalis, aut sequilur, scilicet calo-

mus [ereos circulos quid sunl, et materiam
dicentes, quia ees; et speciem quia figura
rem aliquod tale quocl est pars sanitatis, talis, et hoc est genus in quo primo poni-

puta si calor non immediate indu- tur. /Ereusitaque circulus habet in ratio-
tione materiam.
cat sanitatem, sed mediante ali-
quo quod consequitur calorem, Concludit ex praedictis quam-
puta dissolutio malorum liumo- dam conclusionem, scilicet quod
rum, quae fit per calorem, aut per in definitione omnium generabi-
plura, id est, quod hoc potest fieri lium oportet accipere materiam.
Ultinnmi
indiicti-
non tantum per unum, sed etiam Dicit ergo, quare supple quia sic est

vum sani- per plura media quae sequuntur quod omne quod generatur, gene-
tatisest
pars ejus calorem, puta si calor consumit ratur ex materia; ideo sicut dici-
non forma-
lis sed malos luimores proliibentes mea- tur Q^ommwmiev impossihile est aliquid
virtualis.
tus corporis, quibus consumptis esse factum si nihil prceexistit, quia ex

fit ordinatus fluxus spirituum per nihilo nihil fit secundum commu-
corpus; hoc autem ultimum faciens, et nem scholam omnium Philosopho-
quocl est ista, scilicet immediate in- rum, Palam autem, quia illud quod
ducens sanitatem, est pars santtatis ;
prceexistit pars est, quod patet, quia
similiter est in aliis artificialibus, inest, scilicet rei quce fa, et fit hoc,

ut domus sunt partes lapides et aliorum quia materia de potentia reducitur

artificialium similiter. ad actum; si igitur supple sic est
56. Notandum, quod cum dicitur hic quod materia est pars rei, et ine- nice^^aru^
Esse par-
tem alicu- in littera quod calor est pars sani xistens, igitur est eorum qua^ in ratio- es^e^e^t^.de-
jus potest finitionem
intelligi tatis, vel illud quidquid sit quod nc^ id est, de numero eorum quae rHruni ma-
dupliciter.
ultimo est inductivum sanitatis, nonuntur in definitione rei. Exem- *f'
^-^'1'""'
i et natura

intelligendum est quod est pars nlum si definitur ?preus circulus

^
lii^'"'.^'
artiticiali

sanitatis virtualiter non formali- non solum ponitur in definitione um

ter, nam calor continet sanitatem, ejus figura, vel forma, sed etiam
non tamen secundum ultimum ejus 9esquod est materia; ideo subdit,
gradum formaliter, sed excellen- quod utroque modo dicimus, id est,

tiori modo, sicut causa aequivoca, definimus cvreos circulos quid sunt, et

ideo illam causat, sic est etiam in materiani diccntes, quia ces et speciem,

omnibus genitis a casu. Patetenim id est, formam; quia fic/ura tftlis et

quod sanitas de qua exemplificat, hoc, scilicet figura, est genus in <pi(>

potest virtualiter contineri in ali- primo ponitur, et primo collocatur

qua qualitate absoluta reductiva circulus cereus. /Ereus itaque circulus

aliarum ad cequalitatem, ^equali- hahet in ratione, id est, in (hqiuitione

 :

198 LIB. VII. METAPil.

maleriam. Siiiiilitei' intclli^ondiiin Quoniam neque quod ex lignofit statua, Text. com.
auf quod ex lateriljus domus, si quis val- 26.
est onmibns natnralihns qnod
(lc deinspexerit; non utique siinpliciter dicet,
delininntnr \)i'r matcriam, sicnt quia oportet permutationem fieri ex quo,
sed non permanente propter hoc quidem
dictnm cst 0. linjns, ct primo Phy- ita dicitur.
sic. circa fincm. Deindc cnm d-cit :

Solvit dictam dubitationem, di- 58.

, , . . Aliquid fil
57. Ex quo vero uL maleria fil qufodain, di- ccns quod causa linjns est, quia exaiiquo
cunlur quando fiunl non illud sed illius "P'^'®*"-
sui^plc dnpliciter fit aliquid ex
niodi, ul stalua non lapis, sed lapidea ho- ;

mo autem convalescens non dicitur illud aliquo, scilicet ex privatione et ex

ex quo. sid)jecto, quod dicimus materiam^ ut

homo fu sanus, qnod est subjectum,

Exclndit qnamdam dnbitationem et laborans fit sanus, quod est
circa quam sic procedit, qnia pri- oppositum; magis tamen dicimus ali-
mo dnbitationem proponit. Secnn- quid fieri ex privatione, quam supple
do eam Secunda ibi Causa
solvit. :

ex snbjecto, ut ex lahorante sanus,

vero. Dicit ergo, qnod illud ex qiio
quam ex homine; sed supple lioc fieri
aliqnid/i^ \Umaleria, qiuedam dicuntur
hoc magis dicimus in subjecto,
quando fiunt non iUud, sed illius modi,
quam in privatione, ut quod homo
id est qnod materia ex qna aliqna
fit sanus, quam
laborans fiat sa-
fiunt quandoqne prsedicatnr de ip-
nns ;
propter quod quia sic est labo-
sis non in abstracto nt dicantnr
rans quidem non dicitur ille, scilicet
esse illnd, id est materia, sed il-
qui sanus, scd dicitur magis homo,
lius modi, id est, denominative, nt
et e converso homo dicitur sanus, et
statua non dicitnr lapis, sed lapidea ;
non de privatione, dicendo labo-
sed quandoqne non est sic, qnia
rans est sanus. Et quia in quibus-
homo convalescens non dicitur illud, sci-
dam privatio est ignota et imma-
licet laborans ex quo fU; licet enim
nifesta, ideo subdit quorum vero :

convalescens fiat ex laborante, non

privatio non manifesta et innominabilis,
tamen recipit praedicationem ejus,
ut est privatio cujuslibet figurce in
etiam in concreto, ut convalescens
cere, et privcUio domus in lcUeribus, et
dicatur laborans, vel infirmns; est
licjnis; idco supplc intalibns utimur
ergo dubitatio quae sit causa hujus.
materia loco privationis, dicentes
Deinde cum dicit
ex his aliquid fieri ut illic ex laborante.

Text.com. Gausa vero quia fitex privatione et sub-

ubi privatio est manifesta; ut si
^^- jecLo, quod dicimus materiam, ut homo et dicamns quod statna fit ex aerc, et
gegrotans fit sanus. Magis Lamen ex priva-
Lione dicimus.ut ex segrotanle sanus quam
domns ex lapidibus et lignis, sicut
exhomine. Propter quod «grotaris quidam dicimns quod sanus fit ex labo- \
qui sanus non dicitur, sed homo et homo rante proptcr quocl sicut nec ibi ex quo Maieria
;

sanus. Quorum vero privatio non manifesla

et innominabihs, ut in aere figura cujush- hoc, sciiicet iit aliqnid, nt ex pri- denomina-
het, aut in lateribus et lignis domus, ex vatione; illnd non dicitur, id est, matena^o.'
his videtur fieri, utilUc exa3grotante. Prop-
ter quod sicut nec ibi ex quo hoc illud non praedicatnr de ilio qnod fit, 'jaftlit^"
non dicitur: nec hic statua lignum, sed ^°"'- ^^*
quia non dicimus quod sanns fit
producitur lignea non lignum, et aenea
non aes; lapidea sed non lapis, et domus
laborans ita nec hic dicimus quod
;

lateritia, sed non lapides. stcUua fit lignum, sed producitur , sci-

^.
 SUMM.E II. CAP. VII. 199

licct abstractum iii concretnm, mur subjecto loco privationis, et

(licondo qnod supple statua est lig- eodem modo loquendi
propter
nea, non ligmon, et (vr<'a non (es, lapi- eamdem c^usam, ut non dicimus
cka el non lapis ; dnnvis eliani dieitur quod statua sit aes, sed ex sere, nec
laleritia et non laleves, quia si quis val- quod domus fit lapides, sed ex la-
de, id est, subtiliter insp?xerit, patet pidibus, vel producendo abstrac-
quod nec statuct ftt ex ligno simplici- tum in concretum, modo praeex-
ter loquendo, aut domus ex laterihus, posito.
non utique simpliciter dicet in talihus,

scilicet fieri hoc ex hoc, quia oportet

permutationem ex quo, scd non per-
ISUMM.E SECUND.E
fieri

manente, id est,quod per aliquam CAP. VII.

permutationem fiunt ista ex illis,
sicut ex aliquo permutato et non Xon per se formam, vel ma-
fleri

permanente, aes enim transmuta- teriam, sed compositum ex utris-

tur cum ex eo tit statua et simili- que.
terlateres et ligna. Concludit ergo
SUMMARmM.
propter quod quidem igitur, ita dicitur,
id est flt talis praedicatio in pr?e- Ut prohet ideas Platonis non esse necessa-
rias ad generationem, ostendit non generari
dictis.
per se materiam, nec formam, sed composi-
Ek qiK
Notandum, solutionem istnm in
tiim. De quo fuse agit Doctor hic q. 8. et 9.
aiiqukifiiuti^oc starc, quia dupliciter flt ali- Vide sum. 2. d.3. q. 6. num. 22. ubi dicitideas
privalione
non pi-cedi- quid cx aliquo. L no modo ex pri- non requiri ad generationem, et i. d. 12. q.
jo%e\ ex vatione, vel contrario. et tunc 4. num. 2o. ubi docet quod generatur esse

compositum, et idem habet d. 13. q. n. 27.

lubjJcto utimur hoc modo loquendi quod :
1.

et 1. d. 3>!. q. 2. et fuse hic q. 10.

:Ia^V"i?]t' hoc fit
ex hoc, et non Iwc est hor, qnia
oppositum non inexistit al- Quoniam vero ab aliquo fit quod fit, hoc 59.
incoicreto^'^^^^^^^
auteTii dico unde principium generalionis
iqy[- et idco uuum nou praedicatur
non tan-
tum m ab;- ^ est, ex aliquo fit aulem non privatio
et
iracto ah ^q ^lio, ctiam denominativc, prae- hoc, sed materia. Jam enim definilum est
ipso et
quomodo hoc dicitnus, et quomodofit lioc :

quare. dicationc dicente hoc cs'. illius ynodi,

Hoc aufem est spha^ra, aut circulus, aut
vel illius. Alio modo flt aliquid ex quodcumque enim aliorum. Quemadmo-

aliquo, ut ex subjecto, quod dicitur dum necsubjeclum, ees inquam ipsum sic.
ne'" sphsram, nisi secundum accidens fa-
materia, et tuno utimur hoc modo cit, quia f^nea spha^ra
est, et illam facit ;

loquendi, quod hoc fit ex hoc, et hoc cst nam hoc aliquid facere. ex totaliler sub-
jecto hoc facere est. Dico autem quia nes
illius modi, quia non pr?edicatione rotundum facere est non roLundum, aut
in abstracto, sed in concreto, ut sphieram facere, sed alterum aliquid, aut
speciem hanc in alio.
dicitur in littera, ut cum dicimus :

Homo est sanus, non sanitas, et Postquam Philosophus prremi-

statua lapidea, non lapis. Ratio sit qunedam necessaria ad inten-
hujus est, quia materia est pars tum, nunc accedit ad proposituin,
inexistens rei, et ideo potest de re volens ostendere quod ideno Plato-
praedicari saltem in concreto, et nis, si ponantur, non possunt esse
denominative; quando autem pid- causa generationis, vel quod non
vatio est immanifesta, tunc uti- est necesse eas ponerc^ propter
 ;;

200 LIB. VII. METAPII.

gcneraiionem. Circa qnod trin cst et illam facit, id est, qnod facit

fncit : primo ostcndit qnid

qnin aencam sphaeram, quod cst compo-
sit illnd qnod pcr sc tcrminat gc- sitnm;ct qnia ^cnca sphsera est
ncrationem. Sccnndo ostcndit pro- sphrcra, ct habet formam spha^rae,
positnm, qnod scilicct idcnn non idco agcns facit per accidens ip-

snnt ncccssario poncndcT propter sam formam sphaerse. Unde sub-

gcnerationcm. Tcrtio qnrcdam dn- dit : nam facere hoc aliquid. est facere

bia dctcrminat possibilia oriri ex hoc ex atiquo suhjecfo tolaliter, id cst,

prnpdictis. vSccnnda ibi Utntm igitnr. : quod nniversaliter est vernm; dico

Tcrtia ibi : Duhitabit autem aliquis. autem quia facere ces rotundum, id est,
Prima in dnas : qnia primo pro- formam rotunditatis non cst facerc

bat qnod forma non generatnr sphceram, id est, formam sphserae,

pcr sc,tantnm pcr accidcns.
scd sed (dterum aliquid, id cst, composi-
Secnndo qnod compositnm ex ma- tum aut spcciem hanc
; in cdio, id est,

teria et forma pcr se generatur. formam in materia, hoc cst fa- et

Secnnda ibi : .Eneam vero spliwram. cci^e compositum, non ergo fit for-

Prima in tres : qnia primo conclu- ma nisi per accidens. Deinde cnm
sionem intcntam proponit. Secnn- dicit :

do cam probat. Tertio eam proba- Nam si faciL ex aliquo facil alio, iioc
Terminus ir^yw conclndit- Sccunda ibi : yam si enim subjiciebatur, ut facere asneam splige-
generatio- .

Palam
. .
ram. Hoc autem ita, quia ex hoc quod esl
nis pei- se facit. Tcrtia ibi : crgo. DlCit
et Dei' Qcci- 8es, lioc facit, quod est spha^ra. Siigituret
dens quis?ergo quod sicut ostensnm cst hoc ipsum, palam quia simihter
facit faciet,

prins, quod fit, ah aliquo fit ; hoc autem et ibunt generationes in infinitum.

clico unde est principium goicrationis, Probat

conclusionem proposi- oo.

id est agens, iternm fit cx cdiquo; tam et intendit talem rationem maVrTc :

fil autem non privatio hoc, scd materia, Si forma per sc fit, ergo crit pro- ^'^i^afuT^
°^'^°^**
id est, qnod
ex quo aliqnid fit
illnd ccssus infinitus in materiis et for-
non est ipsa privatio, sed materia mis consequens est falsum, ergo
;

ja7n enim definitum est, scilicet pa- etantecedens. Consequentia prcba-

rnm ante, quando hoc dicimus, sci- tur ex hoc, quia omne qnod fit, fit
licet qnod aliter
ex materia fit cx aliquoutexmateria,ut supposi-
aliqnid, et aliter ex privatione tum est prius ; si igitur formafiet,
iterum est ipsum quod flt, qnod est fiet ex materia, et per conseqnens
tcrminns generationis hoc autem : erit composita ex materia et for-
est aut sphcera, aut circulus, aut quod- ma ct tunc quaereretur iterum de
;

cumque evenit cdiorum, hcCC enim tria forma forma?, et sic in infinitum,
concurrunt in omni generatione, cum omne generatum habeat ma-
ut dictnm est prins. His ergo prae- teriam et formam. Bicit ergo nam
missis et suppositis, subdit quod si supple agens aliquid facit, et ex
quemadmodwn supple nec ipsum agens aliquo facit scilicet ex materia hoc ;

facit subjectum, id est materiam enim suljjiciebatur, id cst supponeba-

quae est ses, sic nec facit sphceram, tur prius, ut supple agcns dicitnr
id est formam sphaericam, nisi se- facere ceneam spjiceram : hoc aulem ila,

cundum accidens, qnia senea sphaera ciuia ex hoc, cpiod est ces et materia,
 ,

SUMMiE 11. GAP. VII. 201

facit hoc quod esl sp/uvra wnea ; si aliquo aliquid erit. Oportebil enim divisi-
hile esse semper quod
essehoc qui- fit, et
ifjilxir facit, el hoc ipsum, scilicet ip-
dem hoc, et hoc hoc; dico aulem hoc qui-
sam formam, pahon quia faciet, sci- dem maleriam, illudvero speciem. Si igi-
tur est sphoera ex medio figura a^qualis,
licet ex aliqua materia, ct ibunt ge-
hujus hOc quidem est, in quo erit quod
nerationes in infinitum. Deinde ciim facit; hoc autem in illo, hoc aulem omne,

dicit :
quod factum est, ut £enea splia?ra. Palam
igitur ex dictis, quia quod quidemutspe-
cies, aut ut subslantia dicilur, non fit, syno-
Text. com. Palain ergo quod nec species tit, aut dus autem secundum hanc dicta fit, el in
Ad^hunc quodcuuique oporLet vocare in sensibili omni generato materia inest, et est hoc
text. est, formam, nec estenim generatio, nec quod quidem hoc, et hoc hoc.
qiuest. y. quid erat esse liuic; lioc enim est quod
hb. 7. jjj rjji^ ^^j^ ^^i ^ natura, aut
Q(^^ j^j3 gpj^g^
potestate. Ostendit quod ex quo materia
non generatur, nec forma, quod
Concludit probatam conclusio- compositum est illud quod primo
nem, dicens palam esse, quod nec spe- generatur, dicens quod ceneam vero
cies, aut quwcumque oportet vocare for-
sphceram facit esse ; facit enim ex cere^
mam in sensibili, scilicet materia, id est, ex materia et sphcera, id est
non nec est ejus generatio, nisi
tit,
ex forma, qu?p est terminus for-
per accidens hcec enim, scilicet ;
malis generationis, nam facit hanc
forma et quod quid est, id quod fit in
speciem, id est, formani; sive figu-
alio, scilicet in materia et in aliquo
ram sphaerae in hoc, id est in sere,
composito singulari, cujus est per quod est materia, et hoc est sphcera
se generatio, et lioc aut ab arte, aut amea mp s itu m oc ai
, ( i u d est c , /i . id est
quod quid
a natura, aut a potestate, id est, a quo- autem, scilicet figura sphcerce est est aphae-

cumque agente generaliter. sphcerce esse, id est forma spliserae;

ree.

umversa- Notandum, quod forma quae ejus autem quod est sphcerce esse omnino,
lorma ge- cst pars rci, non generatur
",
nisi
si c/eneratio erit cdiquid ex aliquo, sicut
nerantur . , , .

peracci- pcr accidens, propter rationem ex matei'ia, oportebit enim semper

dens.
dictam; ipsa autem speciesuniver- quocl esse divisibile, et esse hoc qui-
fit,
salis et suum quod quid est, (nam demhoc, et hoc hoc, id est, esse par-
species habet, quod per se qiiid est
tem et partem, quod exponit; dico,
primo non generatur nisi per ac-
)
autem, quod hoc quidcm materiam, illud
cidens, scilicet ad generationem vero speciem id est, formam, si igitur
singularium, quorum est per se est sphcera ex meclio ficjura cecpicdis, id
generatio, ex primo hujus; gene- quod si forma sphrercC est,
est,
rato enim Socrate, non per se ge- quod sit figura, scilicet solida a
neratur homo, et quod quid est lio- cujus medio omnes lineae ductfie
minis, sed per accidens, ideo dicit ad circumferentiam sunt requalcs,
Philosophus,quod nec fit species, nec oportet quod liujusmodi supple
forma sensibilis, nec etiam quod quicl
spliaerae sencce Jioc quidem, scilicet
erat esse. Deinde cum dicit :

materia, est illud in quo erit illud, quod

facit agens, scilicet forma, hoc au-
61,
/Eneam vero sphoeram esse facit, facit
enim ex aere et spha^ra, nam in hoc hanc tem in illo, scilicet forma, qua^ est
speciem facit, et ha3c estspluera a^nea; hoc iigura ex medio aMjualis, hoc autcm
autem splueroe esse, ejus vero quod est
sphseree esse, omnino si est generatio, ex omn", id est, totum qiKnl factum cst,
 :

20^ LIB. VII. METAPH.

/// irnea splnfra, ({ilO(l cst i[)Slllll necessario sunt ponendse propter
coiiipositiiiu. ritinio, cuiu dicit generationem.
prtlani ifjtiur, coiiclndit quantum ad Ad cujus evidentiam notandum, 62.

istud cn pituluui, dicens quod fjnia ({uod ut iinponitur Platoni, dupli-

ve^perJe supplo oinno, quodfit oportet esse, citer posuit ideas causas genera-
iccidensest^"ipP^G
ac
(livisiliilc, igitur i^alnin cst generan-
tionis, scilicet in ratione
]n'ittm& ier.
miiius i:^^-
1'^fj •'II,^; r///or/ quidem,
I '
i(t Snccics,
I
tis, et in ratione exemplaris.
nerationis. ^f„f ,ff suhstantia, u\ GSt, ([UOd quid Primo ergo agit contra pri-
est, vel forma substantialis rei non mum. Secundo contra secundum
fit, sunodus auteni secundum hanc ibi : la quibusdam vero. Prima in poTuitpu-
in onini , .

generato dicta, 1(1 CSt, COmpOSltum, qUKJ (ll- tres, quia primo ponit intentum ^g^^g^s''^!
est niate- .
p .
• i •

ria et for- citur ct deterinmatur a tah lorma sub quaestione. Secundo arfifuit
1 ^-
ad An
^^^^^.^,'^°;?
sit ali-

et substantia tit, ct etiam palam partem negativam, scilicet quod q^? '^^«1?
est, quod in onini generatione est nvi- ideae vel form?e separatae nonpi-^tersin
gularia ?

leria, el esl hoc quideni /toc, el hoc hoc, possunt poni propter generatio-
id est,habet duas partes, quarum nem. Tertio concludit propositum
una est materia et altera est for- probatum. Secunda ibi Si sic erii :

ma. hoc aliquid. Tertia ibi : Manifesluni

ifjitur. Est ergo quaestio, ulrum igi-

lur est qucedani sphcera prceter has, id

,SUMM.E SECUND.E
est, utrum sit aliqua forma uni-
CAPUT VIII. versalis praeter singularia, ut quod
sit quaedam sphaera separata a
Non dari aliquam formam a singu- materia prseler has sphseras sin-
laribus separatam. gulares, quae sunt in materia aut ;

sit aliqua domus separata a materia

SUMMARIUM. praHer ex quibus scTicet par-
lateres,

non esse necessarias

Ideas j primo quia ;
ticulares construuntur, aut nunquam
alioquin genitum non esset hoc aliquid se- : facia est, scilicet aliqua talis domus,
cundo quia non sunt utiles tertio nou po — ; vel sphsera separata.
sunt esse causa^ exemplares generationis.
Notandum, quo:I licet Plato non ibi lamen
Nota quomodo dicit generationem muli e^se
poneret formas artiflcialium sepa-
prseter naturam, de quo Doctor 2. d. 37. q. I. J^^J^^'^!,"^^^^^
CIS.
Nota etiam omnem generationem esse aliquo ratas, ut dicitnr i. Physic. text.
modo univocam, vel saltem omne generans com. Philosophus tamen mo-
19.
generare sibi simile aliquo modo, de quo vet quaestionem in artificialibus,
vide Doctorem 2. d. 27. q 2. ad primum et
ut per artiticialia quse sunt notio-
4. dist. 4'i. q. 2. in fine.
ra, intelligatur esse qusesitum in
Utrum igitur est qua?dani spluera prye- naturalibus, quorum ponebat Pla-
ter lias, aul domiis praeler lateres, aut
to formas separatas, ut utrum sit
nuuquam facla est.
homo universalis prseter carnes et
Texi.com. Postquam Philosophus ostendit ossa, ex quibus constant homi-
Ad'hunc quid quod per se termi-
sit illnd, nes particulares. Deindecum dicit
iMib'.^7." i^'^t generationem, nnnc ostendit
Si sic erat hoc aliquid, sed quia tale
propositum, quod scilicet idesenon significat, hoc autem etdetermlnalumnon
 :

SUMM^ II. CAP. VIII. 203

est ; sed facil etgenerat exlioc tale, quod generans genilum sunt hoc ali-
(^t
quando generaluni esl, est hoc tale, hoc
quid quia assimilantur, ut dictum
auteni est omne ])oc. Callias autem et
Socrales est quemadmodum spluiera aenea fuit juxta principium hujus capi-
hoc ; homo vero etanimal quemadmodum tuli. Quod autem genitum sit hoc
spha^ra senea totaliter.
aliquid probat cum subdit : hoc au-

63. Argiiit ad partem negativam tem omne, scilicet genitum hoc, Cal-
non'sunr qii^estioiiis, et intendit talem ratio- lias autem et Socrates est, quemadmodum

)?opterge- nem : Si idese sive pnrse formae se- hcec sphcera wnea, quorum quodlibet

probaT^'" Pc^t^^^t^e, sunt caiisae generntionis ;

esthocaliquid determinatum homo ;

ergo genitiim non erit hoc aliquid vero vel animal, quemadmodum sphcera

compositum; consequensestfalsum, amca totaliter, id est, universaliter

crgo antecedens. Consequentia pro- dicta,non sunt supple hoc aliquid
batur quiagenerans et genitum
: determinatum, et per consequens
assimilantur sed idese si sint,
;
non sunt hoc aliquid generatum.
non erunt hoc aliquid, sed quale Deinde cum dicit
quid, quia non essent aliquid de-
Manifestum ergo quia specierumcausa,
terminatum, sed commune et uni- sicut consueti sunt quidam dicere spe-
versale; ergo ipsum genitum erit cies, sunt qujfidamprsetersingularia ad
si
generationes et substantias nihil utiles,
quale quid, et non hoc aliquid. Ali- neque utique erunt propter hoc subslan-
terformatur ratioetest idem, quia tia3 secundum se.

si sic ergo ideae separatae erunt

;

Ostendit propositum, dicens idegenon

hoc aliquid; consequens est fal-
quod si sunt species quwdam prceter sin- ad^t^nera.
suni; quia non sunt aliquod deter- ^^oneni.
gularia, nihil utiles sunt ad generationes
minatum, sed quale quid, ut pra^-
et substantias rerum ; sicut quidam, sci-
dictum est. Consequentia proba-
licet Platonici consueti sunt dicere spe-
tur, per id quod prius quia gene-
cierum causa, id est, ad hoc ut po-
rans et genitum assimilantur ge- ;

nantur species, id est, idccc; necuti-

nitum autem est hoc aliquid et
que erunt propter hoc suhstantiai secun-
determinatum, ut Socrates ergo ;

dum se, scilicet existentes separa-

generans erit hoc aliquid determi-
tse, una enim causa, quare Plato
natum. Dicit ergo quod si sic, id
posuit ideas, est, ut essent causae
est, si ponantur formse immateria-
hoc ali-
generationis in rebus; si igitur
les causse generationis, erit

quid, scilicet illa forma separata, non sunt causse generationis, va-
num est ponere ideas. Deinde cum
sive idea. Sed non est, qnia quidtale.
dicit
quale quid significat lioc autem
:

id est,
determinatum non est tale, scilicet for- Inquibusdam vero palam, quia gene-
rans tale quidem est quale generatum,
ma universalis separata, qnod nec lamen idem nec unum numero, sed
supple falsum est, quia si genera- unum specie, ut in Physiris, homo nam-
tum est tale hoc, id est, Iwc aliquid que hominem generat,' nisi quid praHer
natur.im tiat, ut equus nmlum, et lioc
determinatum, quod gencrat
facit et
quoque simile, quod enim commune est
aliqiiid ex hoc, id est ex materia, super equum et asinum, m>x\ est nomina-
lum proximum genus, sunt autem ambo
elquando generatum es\, esthoctale.idest
for»au velut mulus. Quare pahun. quia
hoc aliquid determinatum, ita quod non oportel quasi exeraplum, speciem
 204 LIR. VIF. METAPH
probare, mnxime eniminhis cxquireren- particularibus generantibus. Quarc
lur forma}, nam substantiai maxime hiv,,
so(l sufficiens est (^enorans facere et spe- si sic est palam quod non oportet pro-
ciei causam essein materia. Omnis vero hare speciem, scilicet aliquam se-
jam species in his carnibus ossibus
talis
Callias et Socratos, et diversa quideni paratam, exemplum ad cujus
qtiasi

propler niateriam, divorsa namque idem similitudinem sint res generata\

vero specie, nam individua^. species.
ut dicebat Plato, maxime enim in
64.
Iii «^enera- Ostendit quod idcao non siint ne- his, scilicet naturalibus exquire-
tione <i;ene-
rans ot <^('- ccssarinn propter generationem in rentur talia exempla ; nam hw,
nitum snnt
uleni spe- i%^tione exemplaris, sive assimi- scilicet substantiae naturales maxi-
cies non
numero. lantis, dicens rjuod iif quibusdam pa- me sunt suhstantire, respectu, scilicet
lam est, licct fortc in aliis sit du- artificialium ; sed in his sufficiens est

binm rjuod generans est quidem tcde, generans, scilicet particulare, facere,
qucde est genitum, non tamen idem, nec scilicet talem similitudinem et esse
unum numero, sed unum specie, ut dic- causam speciei; id est, form^e in ma-
tnm est in Physicis, 2. Physic. text. teria, quod est esse causam com-
com. 70. quod generans et genitnm positi. Omnino vero jam tcdis species,
non incidnnt in idem numero, sed id est, forma quse est in his carni-
in idem specie, homo namque homi- hus et supple aliquod
ossihus, est
nemgenerat. Similiter intelligendum determinatum singulare, ut Cal-
est de aliis rebus naturalibus, quod lias et Socrates et supple generans
quaelibet res generat sibi simile in et genitum sunt diversa quidem
specie, nisi fiat aliquid praeter na- propter mcUeriam, diversa namcjue
turam, ut cum generat equus mu- supple materialiter ; idem vei^o spe-
Quoi oene-
ratio muii
liim.Dicitur autem ista generatio cie est, scilicet utraque forma
est prjeter
nalnram et
prnpter naturam, quia est praeter generantis et geniti, nam individua
qualiter. intentionem natur^ particularis species, id est, forma est alia, scili-
Ackleex S. ;

Thom. et
ex-
nam virtus in semine equi intendit cet et generante et genito,
alia in
aliis
positorjbns producere naturaliter simile in ex quo patet, quod superfluum est
liic plura.
Nominetur specieequo generanti, quia tamen ponere aliquam formam separa-
illud «zenus
jumenlum. non potest propter inobedientiam tam, quse sit causa generationis
materirT, generat simile quod po- reruni in ratione exemplaris, sive
test ; unde
generatione muli est
in assimilantis, cum ad hoc sufficiat ideanou
£• • • est exefli-
aliquo modo similitudo geniti ad
1 •

torma agentis particularis,

1 i.

generans, ideo subdit et hoc quoque
enim aliquod genus proxim^im,
simile, est
non nominatum, quod est commune super
equum asinum, sunt autem amho for-
et
san velut mxdus, ita quod continentur
sub aliquo genere proximo commu-
ni et equo et asino continetur
etiam mulus sub illo genere, in quo
genere sitasinus, et sic assimilatur
aliqualiter generanti ergo omnia
generata aliquo modo assimilantur
quaepiaring.
: est in materia. ^^XS
Notandum, quod Philosophus hic 65.
in litteravidetur concedere omnem
generationem esse aliquo modo
univocam. Ad cujus evidentiam
sciendum, quod omnis generatio
; est aliquo modo univoca, nam om-
nia fiunt aliqualiter ab univoco;
quia agens vel habet formam, quam
; producit formaliter in se, et tunc
generatio est simpliciter univo-
 . ; .

SUMM.^ II. CAP. VIII. 205

ca habet formam illam in

; aiit ria est pars essentialis rei, ipsum mitanter

virtute non formaliter, et tunc

^-4-^1-11 T L 1 estmateria.
est aiiud ab eo; dico tunc quod as- Appropria-
generatio non est simpliciter uni- similationis vel similitudinisprin- assimnare
voca, sed tantum secundum quid. cipalis ratio est ipsa forma inter 'j; Sisur.'
)mnis gene-
•atio est
unnoca.
Ex quo colligitur, (juod etiam 1 1
• •
i i.
•

m generans et genitum ; et hoc non ^^^^;^^"'^-

p^^pgfg^Ql^ig q^^ aliquo modo gene- secundum unitatem,vel identitatem

ratio univoca, quia agens superius individualem, inquantum forma
universale virtualiter habet for- est hoc, sed secundum unitatem,
mam generati per putrefactionem, vel identitatem illam minorem.in-
etsi non formaliter. quantum forma est, quae est uni-
vide iu Xotandum, quod ex hoc quod
^
hic ^
tasaliqua minor unitate numerali,
.rolo!?.seut. .

q. Hnaii dicitur quod generans et genitum et secundum hoc est ratio gene-
id finem. t '^^,
•

Forma etiam est principium

, ,

sunt diversa propter materiam, randi.

volunt aliqui materiam esse cau- distinctionis prius quam materia,
sam distinctionis numeralis et in- quiasicut forma est illud principa-
dividuationis, quae opinio impro- lius, quo compositum est, quam
bata est 5. hujus, cap. de Uno ; sed materia, ita etiam est principa-
quod hic dicitur, nihil facit pro eis, lius, quo compositum est unum,
si bene intelligatur. et per consequens in se indistinc-
''^„^*"-'
. 3. q. 0.
Ad cuius evidentiam notandum,
'^
tum, et ab alio distinctum. Appro-
adtmem. quod intontio Philosophi est quod priate tamen distinguendo inter
id gene- / .

rationem ideae non sunt necessarise propter assimilativum et distinctivum. for-

'Qivocam t .• .• .

eqQiriiii- generationcm, quia tam distinctio ma quod non

est assimilativa, ita
^uonrodo gignentis a genito, quam etiam materia proprie, quia non est qua-
rhidplum assimiLatio geniti cum generante, litas substantialis, vel accidentalis

ifnmue- ^i^^^ tluo requiruntur ad generatio- materia autem est distinctiva ap-
ahs. Ai. propriate loquendo, quia necessa-
forma.
-^^g^-^^ univocam. possunt
^
haberi si-
ne ideis. Agens enim particulare rio ex hoc quod caret forma, dis-
ex forma sua habet unde assimilet tinguit ab illa materia quce prae-Materia 2.

sibi passum et generans genitum, habet formam, et ita compositum

et ex materia habet quod sit dis- a composito. Aliter posset dici
tinctum a genito non principali- brevius, distinguendo de materia,
ter; licet tamen sequatur necessa- ut in 5. hujus, prout est altera
rio quod distinguatur per mate- pars essentialis constituens cum
riam a genito, quia materiam non foi-ma partis unum per se, et de
suam, sed aliam perhcit per for- tali non est sermo hic, nec ipsa est
mam terminantem generationem, causa individualis distinctionis;
sua enim materia jam perfecta est vel prout materia dicit proprieta-
formaliter et ex hoc quod assimi- ;
tem individualem. quse etiam ma-
per formam, asssimilat aliam teria potest dici, et sic uti(iue ge-
!im"efdh"^^^^
Unctivum materiam quam suam, et ita sua
^
nerans generat aliud, quod est
propne
tprinci- materia alia est ab illa qua^
^
pri-
^
aliudet distinctumper talem mate-
aliter est
:)rma,pro- vatur fomia tali. Cujuscumque est riam qua? est individuationis cau-
|3rie vero
sa. Prima res})onsio melior et me-
• •
i , l
autem alia materia, ex quo mate-
,

iJtconco-
 :

LIB. Vli. METAPII,

503

lius salvat Utteram Philosoplii ut quod scilicet sic

vero non, ut domus,
fit ab arte quod non fit a casu.
videtur.
Notandum quod ista dubitatio
oritur ex prsedictis, dictum enim
SUMM^. SECUND.E fuit supra quod arte sunt ea quo-
rum anima artificis,
est species in
CAP. IX.
utsanitas inducta per artem medi-
Aliqua ab arte, et casu fieri, alia cinse. Dictum fuit etiam quod ea-

non Item omnia ex univoco

:
dem quae fiunt ab arte, liunt etiam

o-enerari, et compositum, non a casu, quando est principium in

formam terminare generatio- materia sine arte, quod esset prin-

nem. cipiummotus factionis, si idem fie-
ret ab arte, ut sanitas causatur a
SUMMARIUM. calore extrin^eco per confricatio-
nem; hoc autem non est verum in
Ut solvat dubitationem quare aliqua liunt,
:

omnibus, ut patet de domo, quse

nunc ab arte, nunc a casu, ut sanitas alia ;

ab arte tantum, ut domus; notandum ex non potest tieri a casu, sed ab arte
Doctore quaedarn generari immediate, id est, solum; ergo est dubitatio quse est
sine semine, quaedam mediate, seu propaga- causa hujus. Demde cum dicit
tione. De quo vide sum. 2. d. 18. Nota etiam
67.
ex eodem 1. d. 2. q. 2. num. 27. generata per Causa vero est quia hoc quidem est ma-
propagationem, et putrefactionem continge- leria incipiens generationis in facere et
fierialiquid eorum, qme ab arte in qua
re esse ejusdem speciei, ut experientia cons-
existit aliqua rei pars. Haec quidem talis
tat in miiltis plantis. est qualis moveri ab ea, illa vero non, et
liujus haec quidem potens, ha3c aiitem est
Text com Dubitabit autem aliquis quare alia fiunt impotens, multa namque possunt quidem
^29. arte, et a casu, ut sanitas, alia non ut do- ab ipsis moveri sed non sic puta saltare.
cap. 9. mus. Quorum igitur tahs est materia, ut lapides
impossibile sic moveri nisi ab aho, sic ta-
Ad hunc Postquam Philosophus probavit men utique et ignis. Propter hoc, hsc
i2^.^iib!S? quod ideae non sunt necessario po- quidem non habent sine habente artem,
h?ec autem erunt ab his enim movebun-
;

i.Dubium. nend?e propter generationem,nunc tur non habentibus artem quasi artem,
determinat quaedam dubia possibi- moveri vero potentibus eis, aut ab aliis
non habentibus artem, aut ex parte.
liaoririexpraedictis.Et dividiturin
66. duas secundum duo dubia qu^ re- Solvit dubitationem.
Generatio
movet. Secunda ibi Xon solum au- : Ad cujus evidentiam sciendum, alia sequi-
voca alia
tem. Prima in duas quia primo : quod aliqua generantur univoce, univoca, e
movet unum dubium et solvit. Se- et aliqua aequivoce. Exemplum bfec
duplex.
cundo ex data solutione conclu- primi,homo generans hominem. Nota cle
ratione se-
dit quamdam veritatem superius Exemplum secundi, generatio ver- ii:inali.Vi-
de 18.
praeostensam. Secunda ibi Palam : mis ex putrefactione; et eorum d. 2.

vero ex dictis. Prima in duas quia : etiam quae generantur univoce,

primo proponit dubitationem. Se- qusedam generantur immediate,
cundo subjungit ejus sobationem. quoedam mediate. Exemplum pri-
Secunda ibi Caiisa vero est. Dicit er-
: mi, ignis generat ignem sine ali-
go, quod dubitabit aliquis, quare aliqua quo medio. Exemplum secundi,
fiunt ab arte, et a casu, ut sanitas; cdia asinus generans asinum mediante
 ;

SlJMMiE II. GAP. IX. m

semine. Ingeneratis igiturunivoce
non immediate requiritur necessa-
rio ratio seminalis, sed non requi-
ritur necessario in generatis im-
mediate. Ratio hujus est, quia ra-
tio seminalis ponic quoddam me-
propter generata per artem, in
quorum materia est quandoque
aliqua virtus activa, quasi tenens
locum rationis seminalis, quam
virtutem vocat hic Aristoteles par-
tem rei non quod sit pars formae
;

dium inter generans et genitum, generandce, vel inchoatio, sed est

ut etiam absente generante possit qnaedam virtus, sive ratio semina-
generatio continuari; sed absente generatis naturaliter, vel ali-
lis in

generante mediate, puta asino quod simile in generatis ab arte;

masculo, continuatur generatio in qucP virtus continet virtualiter
ventre femellae asinse; absente au- formam generandam, eo modo,
tem generante immediate, puta quo hic infra, et supra etiam dixit
igne non continuatur generatio calorem osse partem sanitatis. Ubi
ignis, sed statim aqua redit ad ergo est hujusmodi pars, possunt
suam frigiditatem, si ex aqua de- talia non soUim ab ai*te, sedetiam
Ratio se- beat ignis generari; ergo in gene- casu generari, ut patet de sani-
a
minalis
quid ? ratis immediate non requiritur tate, et ubi non, non, ut patet de
Iqquibus
requiritur necessario ratio seminalis. Con- domo.
•atio semi-
nalis flrmatur, quia ibi non coneurrit Dicit ergo quod cama dictDe dubi- Quare aii-
!

semen, nec concurrit ratio semi-

... . ,
qua eadem
tatlOniS CSt, quia horum quidem (y?^ce liunt ab ar-

nam
.-,
j

matena
. ... . , . le. et a ca-
nalis, ratio seminalis est ali- /lunf alj artc, ^st incipiens, sciil- su.etaiiqu»

qua forma seminis, inquantum est cet u( principium generationis in /*«cere Je^tantum."
^oluho du-
semen, sive sit forma substantialis et /icri aliquid eorum quce sunt ab artc,

seminis, sive, quod magis videtur, in qua scilicet materia c.ristit, sup- ^-
sit aliqua qualitas consequens ne- ple non semper sed quandoque ali-

cessario formam seminis ; ratio qua pars rei, scilicet aliqua virtus,
^ars rei 2 ergo seminalis non est sine semi- ut ratio seminalis; quandoque sup-
ne, sed in generatis mediate con- ple non existit in materia talis
currit semen, et non in generatis pars, et ideo /uec quidcm, scilicet
immediate. Patet ergo quod in his, materia, talis est, qualis potens moveri
et non in illis requiritur necessario ab ea, id est, a seipsa, ut quando
ratio seminalis, eadem ratione, scilicet habet dictam partem rei
nec requiritur ratio seminalis pro- illa vcro non, quando scilicet non
prie in generatis sequivoce tum ; habet iUam partem. ExempUim in
quia ibi non concurrit semen; tum corpore humano, quodest materia
quia absente generante non conti- sanitatis, existit quando aUqua
nuatur illa generatio, sicut patet. virtus activa, puta calor, vel hujus-
In generatis ialtur naturaliter et modi per quam corpus potest seip-
mediate, ut sunt animata commu- sum movere ad sanitatem; sediii
niter, et in quibusdam generatis lapidibus et Ugnis non existit aU-
artiflcialiter, exigitur in materia qua taUs virtus, per quam talis
quaedam virtus et ratio seminalis, materia possit seipsam movere ad
vel aliquod simile, quod dicitur formam domus. et hinc est quod
 208 LIB. VII. METAPH.

liomo potest sanari non solum ab te, et a casu ; movchuntur cnim supple
arte, sedetiamacasn propter illam eornm materi8e«/> /ds, scilicetagen-
virtntem inexistentem sil)i, non tibus non /tabentibus quasi artem, et
autem (lomns sic, propter caren- efciam supple habentibus, cum pos-
tiam talis virtntis. Snbdil antem sint fieri utroque modo ; ideo sub-
qnod Jiujus rjuidon hcvc sic polcns, /nrc dit quod, moveri vero polentibus cis,

qnod qnando
autem impotcns, id est, scilicet abagentibus sine arte, con-
materia potest seipsam inoYcrc tingit dupliciter : aut ab aliis non /la-

modo pra^dicto, contingit dnplici- quod uno mo-

beniibus artem, id est,

ter: qnia per illam virtntem in- do possunt etiam moveri materise
trinsecam, qwve dicitnr pars rei, ab aliis extrinsecis sine arte, et
quandoqne potest sic moveri, sicut non a seipsis, ut illa sciiicet quse
per artem moveretnr, sicut patet non habent iilam parfcem rei, puta
in sanatione, nam virtns corporis si ex aere ftafc sfcatua ab aiiquo
liumani, similiter aliquid agit ad agente non liabente artem; aut ex
sanitatem sicnt ars riuandoque non ; parte, id est, aiio modo possunt a
potesl sic a sc moveri sicut moveretur per seipsis moveri, ut quse habent dic-
artem, puta tripudiare ; mnlti enim tam partem rei, ut corpus huma-
sunt qui ignorantes saltandi ar- num movens seipsnm sine arte ad
tem, sive tripudiandi, possunt mo- sanitatem.
vere quidem seipsos, sed non sic
SUMMARIUM.
sicut si haberent dictam artem.
Concludit ergo propositum, quod Tangit tres gradus anivocae generationis.
Primus quando
est generans et genitum
illa quorum talisest materia, quales lapi-
conveniunt in forma specifica, et modo essen-
des sunt materia domus, impossibiJe cum ignis
di, ut generat ignem. Secundus,
sit moveri nisi ab cdio, ex eo quia ca- cum conveniunt in forma, sed non essendi
rent illa virtute activa, quae est modo, utdomus intra et extra, quia intra est
principium movendi seipsum, si ta- tantum intentionaliter, sed extra realiter.

mcn ntiquc et ignis, id est, quod hoc Tertius quando generans habet formam ge-
nititantum virtualiter, et liic esttantum se-
etiam habet veritatem in natnrali-
ciindum quid univocus. Declarat quomodo
bus, sicut in artificialibus ; nam calor in motu, hoc univocationisgradu gene-
ignis non potest generari nisi ab ratur, et eodem modo sperma concurrere ad
alio, ex eo, quia in materia ignis generationem, quadam virtuto formativa f^-

non tus, de quobene agit Doctor 2. d. 18.

est illa virfcus activa seminalis,
quia potest materia seipsam ad Palam vero ex dictis, quia modo quodam -^^^^ ^,^^

formam transmutare in absen- omnia fiunt ex univoco, quemadmodum 30.

naluralia aut ex parte univoco, ut domus
;

tia generantis; et propter /wc /iccc qui-

ex domo aut ab iritellectu ars enim spe-
; :

dem, scilicet artificialia, quae sci- cies est autex parte, aul habente aliquani
partem, nisi secundum accidens fiat.
licet non habent illam partem rei,

quse dicitur ratio seminalis, vei Ex data soiutione conciudit 69.

aiiquod simile in artiticiaiibus, non quamdam veritatem jam superius

erunt sine /labentc artem, ut est do- pr?postensam. Circa quod duo fa-
mus ; /icec autem qu8e sciiicet habent cit quia primo ex praedictis con-
:

taiem partem, erunt suppie sine ar- ciudit conciusionem. Secundo sub-
 : ;

SUM-VLE II. CAP. IV. 209

jungit ejus declarationem. Secunda ignis.Secundus modus est, quando

ibi Causa namque. Dicit ergo quod
: generans et genitum habent simi-
palam est ex prcecUctis, quia modo quo- lem formam, non tamen secundum
dam omnia fiunl ex unicoco, scilicet to- eumdem modum essendi formae,
taliter simpliciter, quemadmodum quemadmodum artifex se habet ad
naturalia, ut ignis genitus ab igne, artiflcialia nam licet domihcator
;

et liomo ab homine ; aut ex parte uni- habeat formam domus quam facit,
voco, id est, non totaliter, sed in tamen forma domus existit in do-
parte univoco, ut domus, scilicet ex- miticatore modo quasi intentionali
terior, et inmateria ex domo, scili- non reali, domus autem extra ha-
cet in mente, et sine materia
«.
; bet realiter formam domus. Ter-
aut ab intellectu scilicet fomiato tius gradus est, quando generans
per speciem domus, sive habitu non habet similem formam in spe-
artis faciendi domum, ars enim quce- cie cum genito, sed habet formam
dam species est rei flendte per artem. geniti non formaliter, sed virtua-
69. Aut tertio modo fit, scilicet aliquid liter solum; quae virtus vocatur
Ouiriis ge- .
n ,

ueratio est ex univoco uut ex partc formcG

, hic pars rei, sive iUa virtus, vel
sed'divei'- prceexistentc in generante, vel in pars sit in generante, puta in So-
simode.
i^^^c^j^gpj^^ •
fifff (.X hahente, scilicet le, sive in intelligentia srenerante
materia, vel generante aliquam par- ranam, sive sit in materia cui a tali
tem, exponendo partem non for- agente est immissa aliqua vis acti-
malem, sed virtualem, modo quo va, qua potest seipsam transmuta-
calor dicitur pars sanitatis et sub- ; re ad formam, puta si dicatur rana
dit, haec intelligenda esse nisi ali- aenerari a materia putrefacta ha-
quid fiat secundum accidens. Tunc enim bente in se aliquam vim activam
non oportet esse similitudinem acceptam a Sole. Primus modus
univocationis inter generans et est propriissime, et simpliciter
genitum, sicut voluptas, sive de- univocus. Secundus minus proprie
lectatio domus, nam faciens do- tertius solum secundum quid,ut fuit

mum per accidens facit eam delec- dictum supra. Deinde cum dicit

tabilem, sive voluptuosam ad habi- Gausa namque faciendi prima secunduni

tandum, ut dicitur 6. hujus text. se pars ;calor enlni in molu c ilorem in
^^
corpore facil hic vero est, aulsanilas, aut
com. 4. ;

pars, aut sequitur euni pars aliqua sanila-

Gradusge- Notandum. quod hic tangit Phi- tis, aul sanitas ipsa propter quod eL liici-
;

tur facere, quia illud facit sanitatein cui

"umvo^^i^'' losophus tres gradus generationis
^^^^'
consequiLur et accidit calor.
univoc?e. Primus est, quando gene-
Quaro quemadmodum in syllogismis j^^^ ^^^^^
rans et genitum assimilantur in omnium principium eslsubstantia ;nam ex si.

forma, et in modo essendi form?e quo quid esl syllogismi sunt et hic gene-
rationes.
quemadmodum se habent natura-
lia nam ignis generans et ignis
;
Dechirat pra^missam veritatem.
srenitus habent eamdem formam in Circa quod tria facit quia primo :

specie, et eumdum modum essendi decdarat eam in artiticialibus. Se-

formae, nam uterque ignis liabet cundo com-

in naturalibus. Tertio
formaliter et realiter formam parat generata per naturam ad
Tom. VI.
 :

•210 LIB. VII. METAPH

^^enerata per artem. Secunda ibi : quod motus mediante calore dici-

Similitn' Hnqno. Tertia ibi Qncecum- :

tiir facere sanitatem; vel aliter

Qiionioilo qw^ nntem a casu. Dicit ergO, quod propter calorem dicitur facere sa-
calor est in
inotu et prima causa faciendi aliqxiil secundum nitatem, quia illud facit sanitatem
quomodo cui consequitur, ut accidit scilicet
est pars se, est pars form»
generandae, acci-
caloris
piendo partem modo pra^exposito, sanitas, ut quando calor mediante
in corpore
et causa
calor enim in motu calorem in corpore alio, scilicet dissolutione humo-
eius univo-
cat Giim enim per motiim gene-
facit.
riim, inducit sanitatem, ad quam
raturcalor in corpore, ipse calor dissolutionem consequitur sanitas.
Quare ouemadmodnm ConTenieB
est quodammodo in molu non for- ^
^
in suUonismis nrin-
^ i/ /
tianoabiljg

maliter, patet, sedinvirtute acti- cipium omnium est substantia, id est, iQtelleitus
speculatiTi

va, quse dicitur pars caloris, ut sic

calor existens in motu virtualiter
oreneret calorem existentem incor-
pore formaliter, qu« est generatio
quod qnid
pium

monstrativi
et
est rei,
medium
^ n.ogismi,
s?>??^
quod est princi-
in demonstratio-set

quod quid
sunt ex ciuod quid est. ^^"Jo^;^*^'
hic generationes
T
scilicet
est,
. , quod qu<K
t
de- quidest
ita ^^^"m^iim
et practici.

iiforri

univoca secundum quid; is cero, id

est, calor in corpore generatus a wSicut enim intellectusspeculativus

motu e.s7, aul sanilas ipsa, aut pars procedit ad demonstrandum pas-
sanitatis, aut sequitur eum. scilicet sionem de subjecto ex ipso quod
calorem pars aliqua sanitatis, aut sani- quid est, sic intellectus practicus
Forma Vult dicere, quod iste calor
tas ipsa. procedit ad opus sive ad generatio-
generantis
ad lormani inducenssanitatem^autestipsasani- nes operativas ex ipsa specie arti-
potest com-
tas formaliter, aut pars sanitatis ficiati, quae est supple prima sub-
parari qua-
drupliciter.
non formalis, sed virtualis. Et hsec stantia, et quod quid est ; et in hoc
secunda pars disjunctiv^e est vera,
'

est similitudo intellectus specula-

si calor immediate inducat sani- tivi, et practici, quia uterque pro-

tatem, ut causa partialis; si ali- cedit in sua operatione ex quod quid

qua alia requirantur. aut sequitur est objecti, sive subjecti. Deinde
ipsum calorem pars aliqua sani- cum dicit

tatis, non formalis, sed virtualis,

Simililer iUque his el quce sunt natura 'i.
quando scilicet calor non imme- consliLuLa se Iiabenl. nam sperma facit si-
diate, sed mediante alio, puta me- cul quce ab arte ; liabeL eaini puleslate
speclem, et a quo, sperma esL aliqualiter
diante dissolutione malorum hu-
univ.jcum, non enim omiiia .sic oporleL
morum, vel aliquo alio inducit quceiere, ul ex liomine homo. etenim foe-
mina ex viro unde mulus non ex mulo.
sanitatem; aut est sanitas ipsa non
:

sed si non orbatio faeriL.

formaliter, sed virtualiter, si ca-
lor inducat sanitatem iit totalis Declarat prfemissam veritateniDe viriute
1T . j seminis • .

causa. Hoc enim quadruplici mo-

,
i
in naturalibus, dicens quod sicut hmc pos-
do potest intelligi se habere calor supple in artibus similiter se hcdjenl^^^^^^jl^^
ad sanitatem, propter quod supple quce sunt natura constituta his, quce sci-

motus dicitur facere scilicet sanita- licet fiunt ab arte; nam sperma facit,
tem: quia illud facit sanitatem cui con- id est, operatur ad generationem,
sequiiur id est, quod consequitur et sicut in his quce sunt ah arte. nam sicut
accidit ex motu, s-ilicet cclor, ita supple nrtifex non habet formam
 SUMMyE 11. GAP. IX. 211

domiis in actu sed in virtute, sic ri hoc molu quo sperma movet. Quorum-
cumque vero non, ea impossibilia suntfie-
et in proposito; /lahet enim supple
ri aliLer quam ex ipsis.
sperma speciem, id est, formam ani-
malis potestate et non actn ; et sub- Comparat generata per naturam
dit quod illnd supple animal, a quo ad generata perartem, dicensquod
sperma, est aliquahter univocum ei quod sicut /// ihi, scilicet in arte, quod
fit ex spermate. Et subdit, quia di- qucecumque ftunt a casu quorumcumque
xit aliqualiter nnivocum, non enim materia potest a seipsa moveri, eo motu
omnia sic oportet qucerere qnod fiant, movetur ab arte. Quan-
quo scilicet
scilicet totaliter nnivoce, ut homo do vero non potest sic moveri,
Foemiiia ex homine, etenitrt fcemina fit ex viro, tunc id quod fit ab arte, non potest
non e>-t

univoce ho- unde etiam mutus non lit ex muto, sed aliter fleri quam ab arte; similiter
nio simpli-
citer, sicut
supple ex asino, A^el equo. Inter vi- in naturalibus, scilicet aliqua pos-
v'n\
rum antem ot fLcminam, et equum sunt fleri a casu, et sine spermate,
vel asinum et mulum, non est to- scilicet quaecumque quorum mate-
In naturali-
taliter similitudo, licet sit aliqua- ria potest a seipsa moveri hoc motu bub aliqua
generantur
liter, ut praedictum est; et subdit quo sperma movet ad generationem, a casu et
ex somine,
quod supple id quod dictum est; scilicet animalis, ut patet in gene- aliqua ve-
ro tantum
scilicet quod a quo est sperma ratis ex putrefactione; quorumcum- ex semine
sicut suo
oportet esse aliqualiter univocum, materia non potest
que vero supple
modo in
intelligendum est si non fuerit orha- a seipsa moveri, illa impossihilia sunt artificiali-
bus. Qua-
tio, id est, defectus naturalis in vir- fieri aliter quam ex ipsis, scilicet se- re genita
per putre-
tute seminis, ut quando ex inobe- minibus, puta homo vel equus, ut factionem
dicantur a
dientia materice fiunt monstra in superius dicebatur. casu.

natura. Xotandum ut prseexpositum fuit

Dlfferunt Xotandum, quod in semine est supra, illa quorum materia potest
virtutes
Ibrmalivie
aliqua virtus formativa, qua? sic a seipsa moveri eo modo quo sper-
in natura-
libus et
comparatur ipsam naturam
ad ma movet, pnta putrefacta, dicun-
artiticiaii- concepti, sicut forma domus in tur fieri a casu, non simpliciter,
bus. Gene-
ratio ex mente artiticis comparatur ad la- sed ut referuntur ad causam parti-
semine
qualiler pides et ligna, excepto quod forma cularem, i'espectu cujus accidunt,
univo a.
artis est extrinseca materiae, vir- quia praeter intentionem talis cau-
tus autem seminis est intrinseca. sse, et ideo per accidens et a casu,

Quia vero generatio animalis ex licet respectu causse universalis

semine non est ab ipso semine si- eveniant per se, et in ratione cau-
cut ab univoco, quia ipsum semen sse. Ex hoc etiam quod hic dicitur,

non est animal formaliter, tamen patet quod nec omnia animalia
illud a quo est decisum ipsum se- possunt generari ex semine, et
men, puta animal, est univocum sine semine, ut dicitur Avicenna
vel simpliciter, vel aliqualiter ei posuisse; nec nuUa possunt utro-
quodexsemine generatur. Deinde que modogenerari,ut ait Commen-
cum dicit : tator, text. com. 1)^2. ut prolixius

quo-
dictum fuit supra. Diunde cum di-
Qiut^cumque aulem a casu, ibi tlt

rumcumque maleria p<»lesl a seipsa move- cit :

 ^212 LIB. VII.. METAPII.

Ad luinc Non soluiii auLem de substanlia oslendit enim fit cpiale, id est, qualitas, sed
^i- ralio non fieri speciem, sed de onmibus quale lignum, id est, compositum;
*<^**J^^
lii) 7 simililer primis communis ralio, uL quanli-
lale eL qualiLaLe, eL aliis Cate<>-oriis ; fit nec fit quantum, id est, Quantitas, sed
enim non spha;ra,
velut lenea spluura, sed (piantum lignum, aut Cjuantum animal,
nec a3s sed ;In jcre si tit. Semper enim
oportet pncexistere materiam et speciem, qu£e sunt composita ex sulijecto
eL in quid, et in qualitate,et in quantitaLe, et accidente.
et in aliis similiter Categoriis. Non enim Exempla
fit quale, sed quale lignum, neque quan- Advertendum tamen, (j[uod sicut Aristolelis
coininuni-
tum, sed quantum lignum, aut animal. dictum fuit soepe, Pliilosophus non ter sunt in
arlificiali-
2.Diibiuiii. Reiuovot seounduindubium cii^ca curans exemplis, per artificia-
(le
bus tan-
73. quani in
Ijrsedicta dictum fnit supra quod
:
lia dat intelligere naturalia; per mags
forma non generatur sed composi- hoc ergo quod dicit, quod non flt notis.

tum; posset ergo hic esse dubium, per seipsum aes, nec ipsa sphaera,
utrum hoc sit verum tantum de sed sphsera cenea quae est quoddam
formis substantialibus, aut etiam artificiatum, ihteiligendum est si-

de accidentalibus, et hoc dubium militer de composito naturali, ut

hic removere intendit. Circa quod quod generatione lapidis, nec fit
in

duo facit : quia primo ostendit per se forma lapidis, nec materia
esse verum in utrisque. Secundo ejus, sed ipse totus lapis. Deinde
assignat difFerentiam inter ipsa. cum dicit :

Secunda ibi : Sed proprium substan- Sed proprium substantiae exhis accipere Vide Scot.
tice. Dicit ergo, quod non sohun ratio esL, quia necesse praeexisLere semper ali- 12. dist 4.
quam subsLanLiam actu exisLentem qua3 fa- Ditferunt
art. 2.
superius facta ostendit de substantia,
cit, ut animal, si animal nascitur. Quale generatio-
id est, de genere Substantise no7i vero et quanlum non necessarium, nisi po- nes sub-
lestale solum. stantife, et
fieri speciem, id est, formam, sed est accidentis.
Hinc sequi-
ratio communis , similiter de omnibus Assignat difFerentiam inter sub- tur quod i

accidens
Prsedicamentis quse
primis, id est, stantiam et accidentia, dicens quod non attin-

sunt prima genera, ut de Quantitate, proprium substantice, scilicet respectu git tormamj
subbtanlia-
et Qualitate, et cdiis Categoriis, id est, accidentium exhis accipiendum est, le:n
productive.
Praedicamentis. Fit enim velut cmea quia supple quando substantia ge-
sphcvra, id est, compositum, sed non neratur necesse est semper prceexistere
fit sphcera, id est forma, nec ces, id cdteram substantiam actu existentem, quce
est, ipsa materia; et in cere si fit, id facit, id est, generat substantiam,
est, quod si ipsa sphaera fiat ali- ut si sit animal, oportet prseexistere
quo modo, non fit simpliciter, et animal, a quo scilicet generatur,
per se, sed fit in cere, id est, in ma- quando sciiicet est generatio ani-
teria, quod est fieri per accidens. malis per propagationem, et ex
Semper enim oportet prceexistere mate- semine. Quale vero et quantum non ne-
riam et speciem, id est, formani eo ccssarium nisi potestate solum, id est,
modo quo partes essentiales prse- quod in quali et in quanto, et in
cedunt naturaliter generationem aliis accidentibus, quando gene-
compositi; et hoc quod dictum est, rantur, non erit necessarium quod
verum est, etin quid, id est, in Sub- praeexistat quale, aut quantum ac-
stantia, et in Quantilate, et in Quali- tu,sed solum in potentia, sive ista
tate, et in cdiis siniiliter Categoriis. Non potentia referatur ad potentiam
 .

SUMNL^ H. GAP. X. 2l:

materia^ ct subjecti, sive ad po- il)i : Au( multiplicitcr dicitur. Prima

tentiam agentis; nam principiiim pars in duas secundum duas dubi-
activiim substantiae non potest esse tationes, quas proponit arguendo
nisi substantia, principium autem pro etcontra. Secundaibi Amplius :

activum accidentis potest esse sub- autem.Dicit ergo, quod quoniam defi-
stantia et non accidens. quaedam oratio
nitio cst raiio, id est,
Ai.ratio.
et compositio nominum, quia una
dictio non potest proprie esse defl-
SUMMiE SECUND.E
nitio, ct omnis oratio habet partes, ita

CAPUT X. quod sicut oratio se habet ad rem,

ita se habet similiter pars oratio-
An partes sint priores toto, et an nis ad partem rei, quia inquam
earum rationes in totius ratione sic est ideo dubitatur jam an oportet
: i. Dubium
, ,• . . . An pars vel
ponantur. rationem partium esse sive poni in m- ejus detini-

Et arguit ad qua-stio-Xtum'?''
tione totius.
SUMMARICM.
nem ostendens unde dubitatio su-
Definitionem habere partes sou conceptas mat ortum, quia inquibusdam videtur
quidditaUvum et quaUficaUvum quaerit an
esse c( in quibusdam non, quod scilicet
;

partes sint priores toto. Doctor optime decla-

ratterminos, speciem, totum, materiam, par-
in ratione sive definitione totius
tem. Litteias esse de ratione syUabie, inci- ponuntur partes sive definitiones
siones tamen, seu semicirculos non esse de partium nam circuli ratio, id est, de-
;

ratione circuH, explicatur. Item partes ma- finitio non habct cam quce incisionum,
teriales, ut carnem et o.<5a, esse de ratione
id est, partium circuli incisarum,
individuorum, non tamen de ratione speciei,
tive divisarum a circulo, ut sunt
cujus ratio redditur. Vide Doct. 2. d. 2 q. 2.

n. 3.
duo semicirculi, vel alijp partes
minores ejus; semicirculus enim
Quoniam autem definitio ralio est, et
:

omnis ralio partes habet, ut auLem ratio

vel definitio ejus non ponitur
Test. com.
33.
ad rem, el parsrationis ad partem rei si- in definitione circuli. Definitio au-
cap 10. mihter se habet. Dubitantur jam an opor- tem quae est syllaba\ habet eam quce
Ad hunc tet partium rationem esse in tolius ratio-
text
ne, an non in quibusdam enim videtur
;
est elementorum, id est, litterarum,
est, q. i6.
lib. 7. esse, in quibusdam non, nam circuliralio nam syllaba detinitur per litteras,
non habet eam quo:^ incisionum. Qus au-
lem syllab» habet eam qu* elementorum, quod syllaba est vox
ut si dicatur
et tanien dividitur in incisiones, ut syllaba composita ex litteris, et tamcn cir-
in eleraenta.
culus dividitur in incisiones, sicut sylla-

In isto capitulo, ut dicebatur, ba in elementa.

n. Philosophus inquirit ex quibus par- Notandum, quod quia definitio et Dennitio

tibus constituatur qiiod quid cst. Et definitum sunt perfecte idem, ideo tum uni\br"-

dividitur in duas. In prima facit ubicumque utimur uno, possumus "-Jf^^ft^^ti-

quod dictum est. In secunda osten- uti et reliquo ; idem ergo est qua^- umjecus
dit quomodo ex eis fiat unum. Se- rere de defmitione et detinito, u-reciproce,
et passive
cunda iln : \unc ciutem diccimus. Pri- trum partes ponantur indelinitione ^ih^is.
ma duas quia primo proponit
in : totius definitum onim oportet es-
:

quasdamdubitationes.Secundo sub- se compositum ex materiali et for-

jungit earum solutiones. Secunda mali, ut patebit magis in 8. hujus.
 211 LIB. VII. METAPIl.

Cuiii igitur (loliuitiocixprimntprin- quro possunt esse sine aliis, et non

cipia (lefiniti, oportet definitioneui e converso dicuntur priora illis,
esse compositam et liabere partes, ex 5. hujus cap. de Priori, text.
constat enim ex duohus concepti- com. 16. Ilomo autem potest esse
bus uno quidditativo, et alio qua-
: sinedigito, et non e converso, quia
litativo, qui exprimunt principium digitus abscissus non est digitus,
materiale et formale ex parte de- ut dicetur infra; quare homo vide-
finiti ; ideo sicut ait Philosoplius tur digito esse prior, similiter et
quod sicut se habet tota definitio de recto et acuto angulo. Deinde
ad totum detinitum, sive rem defi- cum dicit :

nitam, sic partes definitionis ad

Aut multipliciler dicilur pars, quorum
partes rei. Deindecum dicit :
unus quidem modus est qui mensurat se-
cundum quantilatem.
^^- Amplius autem priores sunt parles to-
si
to, et recti aculus est pars, et digitus lio-
Sed hic quidemT^rsetermittatur, ex qui- Text com.
bus vero substantia est ut partibus per- 34.
minis, prior erit acutus recto et digitu3
homine, videnturautem illa esse priora scrutandum est. Si igitur est hoc quidem
;
materia, illud vero species, aliud ex his,
secundum rationem namque dicuntur ex
et substantia est materia et species.
illis, et in esse sine invicem priora.
2.Diibium. sccundam dubitationem,
Pouit Solvit propositas dubitationes.
An pars
sitprior diccns quod amplius supple est du- Circa quod tria facit : quia primo
toto vel . .

e converso. Ditatio, si pcirtes suut pviores toto, et praemittit Secundo

solutionem.
supplevidetur quod sic ;
quia siacu- subjungit ejus expositionem et ('e-
tus, scilicet cingulus cst pars recti clarationem. Tertio solvit quam-
anguli, et clicjitus est pars Jiominis, dam dubitationem quae potest oriri
sequitur quod acutus erit prlor recto, ex praedictis. Secunda ibi Dictum :

et cligitus homine, quia supple est icjitur. Tertia ib" Dubitatur ciu-
:

simplex est prius composito dici- ;

tem merito.
tur autem angulus acutus parsrec- Ad evidentiam litter?e sequentis, Qu£er6 22.

ti, ex eo quod angulus rectus po- ut plenius, et citius ejus intellec- "*•
^^^^^j^^jg^^'

test dividi in duos acutos vel in tus habeatur, prsemitto tres neces-
plures. Et subdit arguendo ad op- sarias distinctiones. Prima est
positum videntur autem iUa esse prio-
: quod species tripliciter accipitur speciestn-
d1iC11*^L* 8.0""

ra, scilicet rectus acuto, et homo a Philosopho : accipitur uno mo- cipitur.

digito, propter duplicem rationem; do species pro forma, quae est al- '^^-

tum cpiia secundum rationem diciintur tera pars intrinseca compositi de

esse ex acutus enim et digitus
illis ; qua habetur 5. hujus, cap. de Cau-
dicuntur secundum rationem, id sa, et hic statim post. Alio modo
est, defmitionem esse ex illis, id dicitur species ipsa rei quidditas
est, ex homine et recto nam in ; et forma totius, puta humanitas,
definitione acuti ponitur rectus, et de ista specifice dicitur infra, spe-
in definitione digiti ponitur liomo; ciem autpm clico quod cpiid erat esse, ubi
illud autem videtur prius alio, quod etiam vult Philosophus quod mate-
ponitur in ejus definitione, et non ria est pars speciei. Alio modo ac-
e converso tum quia in essc sine ad
; cipitur species pro universali abs-
invicem sunt pnom, id est, quod illa tracto, quod distinguitur contra
:;!
 ;

SUMMiE II. CAP. X. 215

particulare, cuj us secundum Aris- aliquando accipitur ab Aristotele

totelem est primo quod quid est, Un- pro composito universali, ut infra
dc parum post dicetur ex quibus est : text. com. 35. dicetur sic homo ve- :

speciei ratio non concavitatis, et vocat ro et equus^ et quwcumque ita conside-

concavitatem formam partis, et rantur in singidaribus universaliter ante
infra, universalis et speciei est de- rion sunt substantia,\{\ est formaliter,
finitio. Secunda distinctio est de totum ipsum univcrsale
sed simul
materia quse est altera pars com- compositum ex materia et forma
positi, nam hoc modo tripliciter universaliter acceptis. Aliquando individuum

accipitur materia a Philosopho. accipitu r 5/m?«/ /o^?(m pro individuOpotest"con-

Uno modo ut non contracta
est substantise, et lioc dupliciter ^("^^'^^^^1^,

per aliquod sibi adveniens, sed so- cundum quod individuum substan-
lum absolute accepta, ut est prin- tiae dupliciter potest accipi : uno
cipium potentiale illius cujus est, modo large, prout scilicet indivi-
et sic est pertinens ad quidditatem duum substantine abstrahit ab exis-
rerum materialium, ut dicetur. tentia et tempore, et per conse-
Alio modo accipitur materia non quens individuum sic acceptum
in universali ut prius, sed ut con- per se est in Praedicamento, et tale
tracta per mdividuitatem prout ,
individuum nihil includit in sua
s cilicetaccipiturmaterialiter,alias ratione, quare sibi repuguat susci-
Materia numeralitcr et in })articulari. Alio pere praedicationem naturse, et ip-
3^.mmiis! i^^odo materia magis
accipitur sins quod quid cst uude talia indivi-
;

rensdu^-
contracte, ut contrahitur per acci- dua non generantur, nec corrum-
^^P'"^^'
varife ac-
dens, sec undum quod materia con- ^
puntur per se, sicut nec universa-
ceptiones
niateri£e
trahitur per existentiam, et hoc
*
lia. Alio modo accipitur indivi-
individui dupliciter
'
: quia
^
vel per ac- duum substantiae et simul totum
et simul . . /
totius. cidens, necessario requisitum, si- stricte, prout mcludit existentiam"
cut est pars integralisnon remota, ettempus, ut hio homo existens,
eo modo quo semicirculus dicitur et hic lapis existens, et talia sunt^
pars materialis circuli, unde semi- quae per se generantur et corrum-
circulus non cadit in definitionem puntur, et de talibus non est scien
circuli, sed ut sic accidit circulo tia,nec definitio proprie, quia cum
est tamen materia circuli magis abstrahuntur a sensu, ignotum est
propinqua quam aes vel ferrum, utrum sint, vel non, eorum tamen
tale enim accidens est necessario in absentia potest esse opinio.
requisitum. Vel alio modo, qui est Visis istis ista pars dividitur in v.

tertius, accipitur magis per acci- duas quia primo praemittit quao-
:

dens ad quod contrahitur materia, dam necessaria pro solutione. Se'

scilicet accidens prseter necessa- cundo exponit ipsam solutionem.
rium, eo modo quo cera, vel litte- Seounda ibi : Qaapropter et circuti ra-

VcV cerese dicunturmateria syllahsn, //o. Prima in tros sectuKhim quod

quia syllaba potest esse sine illis, tria pr^emittit nani [)iumo osten-
:

'

et e converso. Tertia distinctio est dit quod materia est pars essentia
de simul totO; nam simul totum, lis rei. Secundo ostendit cujus sit
 51() LIB. VII METAPII

pars, ct ciijns non. Tertio quid ut per concavitatem intelligitur

propric pertinet nd esscntiam spc- forma, et per carnem materia, et
Parssumi-cilicani rei. Secnnda ibi :
Esi quiilem per compositum ex concavitate et
^"'cS'" "^ malnnn pars. 1\M^tia ibi :
Dicpwhnn carne, puta nasus cavus caro er- ;

^^^^^iC^' cnim sprcicm. Dicit crgo, quod pars go non est pars concavitatis, sed
(iicilur undliplicilcr, r/norum fjuidem simitatis ; ideo subdit, ca namque,
unus modus est, rpiod mensxirat secun- scilicet caro est matcria in ^wc/ fii,

dum pars quanti-

quantilatem, id cst, scilicet ipsa species , sive forma.
tativa, sicut binarius dicitur pars Similatis aliqua vero pars est, scilice*

quaternarii, et cubitus bicubiti.^SW caro, et similiter totius est r^uidem

hic quidem modus partis prretermitta- staturn qiia?composita pars ces,

est
lur, scilicet pro nunc, quia perscru- quod est materia; ejus autem quoddi-
tanclum est modo ex quibus, scilicet citur species, sive forma stature non
est substantia rei, ut partibus, id est, est pars, scilicet ipsum ses. Deinde
qnod nunc perscrutandum est non cum dicit :

de partibus quantitativis, sed de

Dicendum enim speciem, et inquanlum
partibus quidditativis, ex quibus speciem unumquodque, sed mate-
liabet
constituitur detinitio exprimens riale nunquam secundum se est dicen-

substantiam rei. Et subdit, si pro dum.

quia, ergo hoc quidem materia^ ilhid Ostendit quid proprie pertinet
Quid per
vero forma, et species sunt supple ad essentiam specificam rei. Dicit ^tinet
rei ess
partes substantia? rei rdiud autem ;
ergo, quod dicrndum est speciem et tiam f

est exhis, scilicet compositum, quia inquantum speciem habere unumquodque,

inquam sic est, et substantia esl mate- id est, quod specificnm et
illud est
ria forma similiter
et species, id est, pertinens ad rei speciem, quod com-
quodexhis,idestcompositum quod- petit rei secundum esse quidditati-
libet horum triumerit substantia, vum rei et specificum et ideo for- ;

ut dictum fuit supra. Deinde cum ma et materia universaliter sump-

dicit :
ta, qucTsunt partes essentiales
speciei, dicuntur partes specificse
Et quod ex his est quidem, ut materia
pars alicujus dicilur esL autem ut non. Sed et formales, quomodo loqiiitur
ex quibus speciei ratio ut concavitalis Philosophus in 5. Iiujus capitulo
non est pars caro, haec namque materia
esi in qua fit simitalis vero pars aliqua
:
de Causa text. com. 2. qnod omnes
est, et totius quidem statua3 pars est ces ; partes definitionis snnt formse. II-
ejus autem quod et species dicitur statuae,
non. lud autem quod est extra essen-
tiam specificam rei, puta quse com-
Cujussit Ostendit cujus sit pars materia, petunt rei secundum esse individua-
^'daT^** ^^
cujus non, dicens quod materia le, omnia talia dicuntur materialia,
(juidem est pars rdicujus, scilicet com- et quasiper accidens; ideo materia
positi; cst autem non, scilicet formse contracta ad individuationem est
quae est altera pars, sed ex quibus pars materialis rei, nec pertinet
scilicet materia et forma ; raiio spc- ad reidefinitionem, ut dicetur ideo ,

ciei, scilicet universalis, puta ho- subdit, sed materiale nunquam secun-
minis, ut concamtatis non est pars caro, dum se est dicenrhim, supple ad spe-
 . ;

SUMMyE 11. CAP. X 217

cicm pertinerc. Dcinde cum dicit : hent speciei r^uam res rpiando in cere fit

rotunditas, id est, circulus, nam ut

Quapropter circuli ralio nonhabelipsam,
superius dicebatur, semicirculus
quse esl incisionum, sed quae syllaboe eam
qu;e est elementorum nam elementa; ra- est materia superior et propin-
tionis partes sunt sicut speciei et non ma- quior, et magis necessaria circuli
leria, inr-isiones vero liujusmodi sic par-
tes, ut maleria in quibus fiunt, propin- quam ^s, vel ferrum, quse sunt
quius tamen speciei quam a'S quando inae- materia circuli remota et prj^ter
re fit rolundilas. Est autem ut neque ele-
menta omnia syllaba in ratione insunt, necessaria; subdit etiam quod est,
ut hrec cerea, aut qua:! sunt in ?Gre. Jam id est, contingit ut nec omnia elemen-
eiiim ut ccs, et h^c pars syllaba3 quasi ma-
ta, id est, litterce sint in ratione sylla- Materia
teria sensibilium. , . circuli du-
, , 1 ,

ke, ut hcec littera cerea, vel terrea; aut piex.

79. Ex praemissis elicit solutionem litterae quce sunt in a^re prolatre,

specialiter prima^ dubitationis. jam enim et ea, id est, talis littera est

Circa quod duo facit qnia primo : pars syllabce quasi materia sensihilis
praemittit solutionem. Secnndo ex sicut enim aes est materia prseter Quaeiit-

ipsa concludit corollarie quamdnm necessaria circuli, quia circulus addefiniii-

, ,

sme
•
j.

et ideo
•
1 ^ onem sylla-
conclusionem. Secunda ibi : Mius potest esse sere, ses ^jge, et quae
non f
quidem inerai, vel secundum aliam est materia magis remota et per
translationem : homm quidem igitur accidens, quam semicirculus, sine
Solulio du- inerit. Prima in duas, quia primo quo non potestesse; ita in propo-
biorum et
sperialiter ponit ipsam solutionem. Secundo sito litterae terreae, vel cerese sunt
primi.
respondet ad oppositam rationem. materia per accidens et pr^eter
Secunda ibi : Etenim linea. Dicit er- necessari?e syllabse, quatenus syl-
go, quapropter, quia supple sic est, laba sine talibus litteris potest
Quare ratio circuli non Jiahet eam, qure est inci- esse, non pertlnet ad ejus
quia
litterie po-
nunt ir in sionum; partes enim circuli non in- rationem. Deinde cum dicit :

delinitione
syllala et trant definitionem circuli, sed ratio, Etenim linea non dimidia corrum-
si in
non semi-
circuli in seu deftnitio, quce est syllaJxe, hahet pitur, aut homo in ossa, aut nervos et car-
detlnitione nes. Propler quod et suntex hissicutenli-
circuli eam quce est elementorum , id est, litte-
bus substanti» partibns, sed ut exmateria;
f

80.
rarum, cujus rntionem subdit :
etenim quidem quod simul totum partes,
nam elemenfa sunt pmrles rationis spe- speciei vero et cujus ratio non adhuc. Qua-
propter nec in rationibus.
ciei, id est, partes convenientes syl-
lab?e secundum suam speciem, et oppositam rationem, dice-
Solvit partes m-
non materia, id est, non sunt partes batur enim supra, quod sicut syl- ^f[grfaief

materiales ; incisiones vero sunt laba dividitur in elementa, sic cir- ^^^^;^;;^;;™

partes sic, ut materia hujus, scilicet cir- culus in incisiones. Ex ({uo videtur P^^^;;^.;;;;;

culi particu.laris in quibus partibus riuo*d

i
incisiones sunt partes forma- *•
tioneMeta-
pnysica.
,

fiunt, vel sunt supple circuli par- les circuli et intrant ejus definitio-

ticulares ; semicirculi enim sunt nem sicut elementa syllabae, ad

extra rationem speciticam circuli, quod respondet dicens, quod sup-
quia circulus non respicit incisio- ple hoc non sufticit; non enim si linea
nes, nisisecundum esse individua- divisa in dimidia, id est, in duas par-
le, et ideo dicuntur circuli partes tes, corrumpitur, sicut homo supple re-
materiales ; tamen propinrpnus se ha- solutus, vel divisus in ossa, et in ner-
 21?=^ LFB. VJI. METAPII

vo.s, ct in cffnic.s corriiiiipif iir, non tr-acta ad individiiationem. Licet Partes

propter \m^c sunt, scilicet linea et enim tales partes materiales non ""etlTnor
liomo c.r liis idUhiis parlibm, iil cx jxir- sint de ratione speciei, nisi natura H^L^Z
lihus cniibus siibstantise, ita quod specifica contrahatnr ad esse hoc,
^ '
^'""^'^''^^'
nes earui
carnes et ossa sint partes substan- sunttamende ratione ipsius com-
^
sunttame
de ratione
tiales, i(l est, formales hominis, positi particularis. Ideo subdit :
simuUotiu

et similiter dimidietates linese, .sed nam proptcr Jioc qucedam, scilicet par-
simt ox his (inasi cx niateria, id est, ticularia composita suiit ex his parti-
ut ex partibus materialibus; enim husmaterialibus, alias principUs, in
pro quia, ejus quod quidem est simxd quw corrumpuntur qucedam vero non
,

totum et particulare sunt istae par- sunt, ex talibus partibus

scilicet
ics, specici vcro scilicet universalis, materialibus; ergo quwcumque sunt
qu?o dividitur contra singulare, cu- conccpia, puta composita particula-
jus speciei est propria ratio, id est, ria species et ^materia scilicet parti-
deflnitio ; non amplius supple sunt cnlares 5'//i^ id est, quod sunt com-
tales partes, quaproptcr ncc in ralio- posita ex materia particulari et
nibus, id est, definitionibus supple forma, ut simum, aut ccneus circulus,
ponuntur tales partes.Deinde cum hcec quidem corrumpuntur in hcec, id
dicit :
est in partes materiales, ex qui-

Horum quidem igitur inerit talium par-

bus componuntur, et pars ipsorum
tium ratio. liorumvero non oportet inesse, est materia scilicet individua; cpice
si non fuerint simul sumpli nam propter ;
vero non concipiuntur cnm materia^ sed
hoc qu?edam quidem ex liis, ut principiis
sunl in qua3 corrumpuntur, qusedam vero sinc maleria, scilicet individua, ut
non sunt. Quapcumc[ue igitur simul sumpta raliones, id est, quidditates speciei,
species et materia sunt, ut simum, aut
yeneus circulus, lioc quidem corrumpitur nt sunt ipsse species universales,
in hoc, etpars ipsorum materia. Quaecum- solum hcvc non corruntpuntur aut omnino
que vero non concipiuntur cum materia
sed sine, ut rationes speciei solum haec ;
aui non toialiier, scilicet per se, sed
non corrumpuntur, aut omnino, auttaliter per accidens. Species enim uni-
non. Quare iltorum principia quidem et
partes qu3e sunt sub ipsis; speciei vero
versales, puta homo, aut equus,
nec parles, necprincipia hccc, et ideo cor- nec sunt omnino corruptibiles, nec
rumpitur lutea statua inlutum, etsphaera in
sunt omnino incorruptibiles, sed
a^s, et Calliasin carnem et ossa. Ampliusau-
tem circulus in incisiones, est enimaliquis solum per accidens corrumpun-
qui concipitur cum maLeria ai-quivoce ;
tnr, scilicet ad corruptionem simid
namque dicitur circulus, qui simpliciter
dicilur et singuli, quia non est proprium totiu^ id est particularis, quod per
nomen singulorum. se corrumpitur. Unde subdit, quare Q,i^e spa-

81. Solutione data concludit quam- z7/or?^y^^ scilicet particularium com-

qJJoiJiodo

dam conclusionem, dicens quod positornm, quce sunt sub eis, scilicet ^"^^^^^^^^^"^1
horum quidcm, vel aliis quidem, sci- sub speciebus
^
universalibus, sunt ^"'^,
noQ ?

licot compositis ex partibus inerit partes et principia, scilicet hujus

raiio parlium scilicet materialium ;
partes mateidales; spcciei vcro uni-
aliis vero, id est, ipsis speciebus uni- versalis, nec sunt partes nec principia, cl

Conciusio versalibus, non oportet ines.se nisi sint composita supple particularia
iclco
coioiiaria.
QQ^iQQpia^ vcl simul suwpla scilicetcum corr-nmpuntur, ut Iniea statua, scili-
materia individuata, vel sint con- cet particularis corrumpitur in lutum;
 .

SUMM^ II. CAP. XI. 219

;i
iimil to- cl sphirra, scilicet particularis in ces; voce de individuo, sed prout signi-
'iUuin per
ti covrmn- ct CaUias in carnon, ct ossa. Amplius ficat hoc individuum, inquantum
nr. spe-
'

V^'1'O
autcm circutus scilicct particiilaris hujusmodi; licet enim dicendo So-
CCl-
in incisioncs, cst enim aliquis scilicet crates est homo, ly homo,_Yion sit
. quod
11 est circnliis particularis, qui simnl con- sequivocum ad Socratem, tamen si
Minul
Physi- cipiturcum materia scilicet individua. hoc nomen homo imponatur alicui
^pecie
jportio- Kt siibdit, cequivoce namque dicitur cir- individuo, ut nomen proprium, •

laliter-
culus ille, qui simpliciter, id est, imi- tunc sequivoce conveniret speciei,
versaliter cHcitur; ct singulariter, id et individuo. Similiter in proposi-
est, singularis, cujus ratio est, quia tO; nomen circuli sequivoce conve-
non nomen propynum singulorum,
cst id niret speciei et circulo individuo,
est particularium circulorum. ut ait Philosophus in littera.
I
S2. Notandum, conclusionem Philo-
soplii in hoc stare, quia licet par-
tes materiales non sint de ratione SUMM^: SECUND.E
speciei, sunt tamen de ratione in-
CAP. XI.
mpoa- compositi singularis,
dividui, sive
a singu-
e hahet et quia unumquodque per se cor- Quse partes sunt simul cum toto,
•tes ma-
iales, ia
rumpitur et resolvitnr in ea ex et qu;p non, et quae in definitio-
resol-
.
is

vilur,
quibus per se componitur, ideo ne, et qu8e non?
)d non particularia composita per se cor-
inpetit
dditati, rumpuntur in tales partes mate- SUMMARIUM.
i per ac-
idens. riales,puta Callias in carnem et
Partes e<sentiale:<, seii in quas species re-
ossa. Species autem, puta homo, ^oivitur, esse priore.s definito, secus est de
vel cst omnino incorruptibilis, vel partibus integralibus seu remotis, vel par-
non corruptibilis in tales partes tium pariibus qua' magis spectant ad parti-
materiales, nisi per accidenS; sci- cularia, non ad speciem. Notat tamen partes
principales, simul esse cum toto, quia sine
licet ad corruptionem particularis
ipsis tofcum perit. Notafc etiam compo>itum
hominis'. sumi in universali et singulari, concludens
Notandum etiam, quod aliquan- mafceriam esse partem ejus ufcroque modo.
do particularia sub specie habent
Dictum quidem i^uifcur el nunc ipsum ^^^^^
esfc ^.^j^j
propria nomina alia a nomine spe- verum efc lamen amplius efc manifeslius 35.

ciei, aliquando non habent, sed no- dicemus repelentes, nam quiecumque Ad hunc
sunl rafcionis parfces,et in quas dividitur ra-
minantur nomine speciei. Exem- tio,)uesunfcpriores,aufc,omnes,aufcqua^dam;
^J^^'!,^^^^^^/

Sunu 2.
plum primi, particulares homines, recfci vero rafcio non dividifcurin acufci rafcio-
c. H.
nem; sedqu^eestacuLiinqua» estrecfci;ufcifcur
puta Socrates et PlatO; etc. Exem- enim definiens acufcum reclo. minor enim
plum secundi, particulares circnli, recfco acutus. Simiiiter autem et circulus,efc
semicirculus se Iiabenl semicircuhis enim
qui non nominantur nisi nomine
definifcur circulo, et digifcus tofco, fcalisenim
circuli; quando igitur est secundo hominis pars digitus." Quare qua»cumque
sunt partes ut materia, et in quae dividi-
modo nomen speciei,dicitur conve- tur, ufcin mafceriam totum sunfc posfcerioi-a.
nire aequivoce ipsis partibus, non QusecuDique vero utralionis et suhstanlia'
omen
'eciei quod nomen speciei quantum ad secundum rationem priora, ant omnia, au(
ivenit quaedam
iiivoce rem significatam, quse estipsa ma-
iiei, et
viduo. teria specifica, praedicetur aequi- Postquam Philosoplius posuit 83.
 ;
; ;,

220 LIB. VII. METAPIl.

soliiLioncui, niinc (;x[)oniL cL dcola- Similiter aufcm se /lahent circulus et

raL ipsnm ; nondnin enim dixernL hemicfjclus , id est, semicircnlus

de [)i'ioriLaLe, ([iiando [)artes snnt semicirculus enini definitur circulo, ut

priores eL |)osteriores composito, si dicatur quod semicirculus est

dc qno ([urorchiit secnnda dnbiLa- media pars circuli, et similiter di-

Lio, cl idco nnnc sn[)[)let qnod di- (jitus definitnr toto supple homine,
miserat. Circa qnod dno facit : ut si dicatur ([woOi digitus est talispars

prinio [)onit dictcT solntionis decla- quia et supple prius

Jiominis, quare,

rationem. Secnndo solntionem de- dictnm est, quod partes formales

claratam adaptat ad propositam sunt [)artes rationis, et non partes
qnsestionem. Secunda ibi Interro- : materiales, quse scilicet compe-
fjationi vero. Primn in dnas qnia : tnnt rei secundum esse individua-
primo ponit ea qnae spectant ad le, conLractum ad existentiam;
et
solntionem secnnda) qnsestionis de dictum est etiam nunc quod partes
prioritate et posterioritate par- rationis solae sunt priores scilicet
tinm ad totum. Secundo ea, quse ad ipso definito. Qmecumque vero sunt
primam qusestionem quae scilicet partes rationis et substantice, quse est

partes definiti debent poni in defi- secundum rationem, id est, quiddita-

nitione totius, et qnse non. Secun- tis, quse per definitionem exprimi-
da ibi Sed rationis partes. Prima in
: tnr, snnt priora scilicet definito
soiutio2. duas quia primo solutionem pro-
: aut omnia. aut qucedam.
dubii licet •
r> • i i

tangat pouit. Secuudo pcr exempla eam Notandum, qnod divisio totius in Totum4
vidi dip
primum expouit. Sccunda ibi Quomam vero : partes fit dnpliciter, vel in partes citer.
dubmm.
animalhun. Dicit ergo, quod id quod propinquas, vel in partes remotas.
superius in soluLione praedicta est Voco autem parLes propinquas,
dictum, scilicet diclwn est igitur et quae immediate constituunt to-
nunc ipsmn veruvi, id est, quod illud tum; remotas vero quae mediate,
dictum est in se verum, et tamen pnta partes parLium principa- ^?
amplius repetentes dicemus manifestius. lium. Exemplum anima et primi,
Et subdit : nanique oucccuntque sunt corpus respecLu hominis. Exem-
partes rationis, et in quce rati.o dividitur, plum secnndi, pes eL manus, et
hae namque priores sunt, scilicet de- hujusmodi respecLn corporis; el
finitio, aut omnes, aut qucedam, ita iLernm visus et auditus, et hujus-
quod partes, quae. ponuntur in defi- modi potentice respectu animse.
nitione alicujus sunt priores ipso Primse partes dicuntur formales,
Quje ratio vcro recti, scilicet ans^uli non
pr.r-
et sunt simpliciter priores toto, eL
tes sunt .....
dividitur ui rcttionem
priores to- acuti, sed e con- ill.T immediate intrant definitio-
non^r verso, ratio quce est acuti dividitnr, nem rei; secundae partes dicuntur
SciliceL in eam quce est recti; definiens materiales, et snnt posteriores,
enim acutum utitur recto, uL sidicatnr, nec intranL immediate definitio-
quod acutus angulus est minor reclo nem quia sine eis potest totum
rei,
quamvis ergo acutus angnlus sit esse, et ideo non snnt simpliciter
pars recti, non tamen ponitur in necessariae, nisi conditionaliter
it
ejus deflnitione nec est prior ipso. ut si homo est perfectus; unde non 5i

\
 SUMM^ II. GAP. XI. 221

intrant propin-
definitionem rei vel aliis partium
operat'onibus anima per
corpus et
que, sed remote et mediate, pro anim?e. Ex quo patet quod cum in e contra
definiatur.
quanto partes principales intrant, deflnitione partium corporis opor-
quarum istse sunt partes; ideo ait teat uti anima, quod partes hnjus, sci-
Pliilosophus, quod partes definitio- licet animse, sinit priores integro,
nis sunt priores, aut omnes, aut sive simul toto animali, quod est
qusedam. Deinde cum dicit : compositum ;
aut omnes, ut in ani-
malibus perfectis habentibus orn-
Quoniam vero animalium anima esl forma
ipsorum, enimsubstanLia
luiec est animati, nes partes potentiales animae, aut
qua3 secundum rationem substantia est, qucedam, ut in animalibus imper-
et species, et quod quid eral esse tali
corpori, uniuscujusque enim pars si defi- fectis; et similiter est secundum unum-
niatur bene, non sine opere definietur, quodque aliud, quod scilicet partes
quod non existit sine sensu. Quare hujus-
modi partes priores aut omnes, aut qune- formales et definitiva^ sunt priores
dam simul toto animali, et secundum toto deflnito. Corpus vero et hujusmo-
unumquodque ita similiter. Corpus vero
ethujusmodi partes posteriores substantia
di, scilicet cor p oris /7«r/e5pos/er/ore5
hac et quod dividilur in ha^c, ut in mate- sunt ca substantia alias hac substantia,
riam non substantia, sedsimul totum.
id est, forma, quse est anima, cum
Exponit dictam solutionem. Cir- nnima deflniat corpus et partes
ca quod tria facit. ejus, ut dictum est, et ideo quod divi-
Primo enim facit quod dictum ditur in hcec, scilicet in partes cor-

est. Secundo solvit rationem in op- poris ut in materiam, non est substan-

positum quaestionis factam. Tertio tia, id est ipsa forma, sed integrant
ad declarationem dicti addit quae- quod est ipsum parti-
simul lotnn

QDkr^s^^i^^ notanda. Secunda ibi Eo qui- :

cuiare compositum. Deinde cum
iplaris
lorum dicit
dem igitur, quod sinnd tolum. Tertia :

ibi : Qucedam vero simul. Dicit ergo, Eo quidemigitur quod simul totum prio- 85.

quod quoniam anima animalium esl

autem ut non, ne-
ra, hsec est ut sic, est
que enim possunt esse separata, neque
supple prior toto animali, mani- enim quocumque modo se habens digi-
festum est; luec enim scilicet anima tus animahs, sed sequivocus qui mortuus.

est substantia quie secundum rationem Solvit rationem factam ad oppo- Solvitmo-
tivum 2.
et species, ct quod qiiid erat csse, tali situm hujus quaestionis argueba- :
dubii.

corpori, id est, quod anima est for- tur enim quod partes sunt i^riores
ma substantialis, per quam prin- toto, sicut simplex est prius com-
cipaliter habet definiri et exprimi posito, quod solvit dicens quod eo
quod quid est animalis, et etiam cor- quidmi quocl est siniul totum, id est,
pus animalis, quod esL tale cor- compositum, hcec, scilicet partes,
pus, scilicet organicum; quod pro- puta partes corporis sunt priora est Totum et
pars, et
bat, quia qucelibet pars animcdis, ut ut sic, est aufem ut non ; quia supple prioritas et
posteriori-
oculus per quam videt, et pes per licet sint priores prout compa- tas mulli-
plex.
quam ambulat, si bene definiatur, non rantur ad totum, sicut simplex ad
sine opere, id est, propria operatio- compositum, vei aliquo alio modo,
y\dei\ir HQ de/inietur, quod scilicet opus, vel
^
ut dicetur in notabili, non tamen
lui cir-
i.isin corpus, seu pars corporis, 7ion omni modo, nec enim separatw possunt
nitioni-
s, cum
... ,

existit snie sensu, vel supplc motu

, .

esse, suppie sine toto animali, et

 ;

222 Llli. VII. .METAI41.

oiiinino non siint priores eo modo anima, puta si koc cor, aut cerebrum;

(pio esse prius illud ({uod

(licitiir niliil (tnim di/fert ad propositum utriim

quoaTq?e-P^^^^^^ ossc siuo alio.

Unde subdit tate, id est, utrum tales partes
raiionem ^^^^. ^,;j/?>i (inocum(/uc
'
niodo sc luibens est principales sint cor, aut cerebrum,
secus qiioad
rurmain flinifns animalfs, nisi cvquivoce qui esi secundum diversas opiniones tac-
or-janicani. '
•
l ir

iiioviuus; digitus enmi niortuiis et tas, scilicet in 5. liujiis cap. de

separatus ab animali non manet Principio, t. c. 1. unde quantum
digitus nisi a?quivoce. ad hoc, quod est non posse esse
Notandumquod Philosoplius, si- sine invicem, tales partes simul
cut patet ex littera, loquitur de sunt cum toto. Deinde cum dicit :

partibus materialibus, quae com-

Ilomo autem, aut equus, et quie ila in
petunt toti secundum esse indivi- singulis :Universaliter autem non sunt
substantia, sed sinml lotum quoddam ex
duale, et contractum ad existen-
liac materia, ethac ratione ut universa- 3^^;
tiam; tales autem partes sunt liter; singulare vero ex uUima materia, ut

simpliciter posteriores, nec perti- Socrates jamet in aliis similiter. Pars

est,
quidem est el speciei
igiliir speciem au- ;

nent ad definitionem rei. Unde tem dico quod quid erat esse, et simul to-
Commentator super locum istum tius ejus quod ex specie et materia ipsa
est.
ait sic : Tolum pnecedit parteni magis
quam pars tolum, quoniam priiis est Ponit secundum notandum, sci-^^^""
nolabil

totum parte prioritate formce ad mate- licet quod compositum potest ac- Compc
lumdui
riam, et pars est prior toto prioritate ma- cipi universaliter et particulari-
terios acl formam, scilicet tempore indi- ter, dicens quod homo et equus, et

viducdi, et ideo partes circuli prcecedunt quce ita considerantur esse in singu-
circulum individualem non universalem, laribus universaliter supple dicta, non

et icleo definitio est partium prceceden- sunt substantia, id est, forma tan-
titim speciem, et hoc est iinum eorum per tum, puta anima, sed compositum
quce dissolvitur c/ucestio prcedicta. Haec quoddam ex materia et forma deter-
Commentator. Deinde cum dicit :
minata, non quidem ut singulari-
ter, sed universaliter homo enim \

Qucedam vero simul qusecumque princi-

palia, et in quo prima ratio, et substanlia,
puta si hoc cor, aut cerebrum nihil enim
dicitur utrum tale.
Addit qusedam notanda ad decla-
dicit compositum ex anima et cor-
; pore, non autem ex hac anima, et
hoc COi^pore. Singularc vero ul Socra-
tes est jam scilicet compositum ex

rationem dicti, et sunt duo, quo- ultima materia, scilicet individua,

rum secundum ponitur ibi : Homo puta Socrates est compositum ex
vero et equus. Dicit ergo, quod quce- hac anima et ex hoc corpore, et in
Pnmum dam sunt partos simul cum toto cdiis scilicet singularibus est simili-

diclor^im^ supple quantum ad hoc, quia sicut lef. Ultimo oncludit quod mateiia
^^vum.''^" partes non possunt esse sme toto est pars tam speciei, quam indivi-
puta animali, sic nec e converso dui, dicens : igitur supplepc/^e^ qui-

hujusmodi autem sunt qucecumque dem quod materia cst pars species : spc- Xediunj
singulani
.
.

prima, id est, principales partes ciem autem dico cfuod quid erat esse, id maienalM

corporis, et in quo primo consislit ratio est, ipsam quidditatem speciflcam, tatisetiai

et substantia, id est, forma, quse est et non solum formam partis; ite- vars.
 SUMMi^ II. CAP. XI. 223

rum est pars integralis simul totim, lus et' circulo esse, id est, definitio,
id est, individui compositi ex sub- vel quod quid est circuli, et anima et

stantia et materia individuali ; non animce esse, idem sunt cum sumuntur
solum ergo materia est de essentia universaliter ; integri, vero, vel si-
individui, sed etiam speciei. Deinde mul totius, id est, inlividui, non
cum dicit : supple est definitio, id est, ([uod
quid est non
idem sibi per se
est
SUMMARIUM. primo, sicut nec habent definitio-
Partes speciei, seu formales, esse partes
nem per se primo, ut circuli hujus

definitiouis,non autem partes materiales, particularis, et sinrjularium alicujus.

seu individui, quia hoc non liabet definitio- Nullius enim talis singularis est
nem, de quo vide Doctorem 2. d. 3. q. 6. ad definitio proprie, aul sensibilis, aut
tertium. Docet etiam materiam secundum se
intellirjihills, id est, sive singularia singuiari-
esse ignotam, quod bene exponit Doctor hic,
sint intelligibiliaet materialia, si- estdeffnkb
et 2. d. 12. q. i.
ve sensibilia, quod exponens sub- "^''tfa!^''"
Sed ralionis partes quae speciei solum dit : intellectiva vero dico ut Matliema-
sunt, ralio vero est ipsius universalis cir- ;

culo tnini esse, eL circulus, et animae es- licos circulos, sicut e/ sensibilia ut
se, et anima idem, et lotius autem, pu- (vncos et lirjneos^ et horum non est de-
ta circuli liujus et singularium alicujus,
aut sensibilis, aut intellectualis ; intellec- fiiiitio, sed cum intelligcntia, id est,
luales autem dico utMathematicos, et sen- phantasia, quan-
vel imagincUione,
sibiles ut sereos et lio-neos horum aulem
n )n est definitio, sed cum
;

intellig-enlia,
tum ad individua Mathematica, aut
aul sensu cognoscuntur, hoc est cum actu sensu quantum ad sensibilia cognos-
videnlur. Abeuntes vero ex actu non pa-
cunlur; hoc est cum actu videntur,
lam utrum quidem sunt, aul non sunt,
:

sed semper dicuntur et cognoscuntur uni- abeuntes, alias abeuntia, vero ex actu
versalis ralione.
scilicet sentiendi, quantum ad sen-
Ponit ea quae spectant ad solu- sibiiia, vel imaginandi, quantum
tionem primse quaestionis. Circa ad Mathematica, non est palam,
quod duo facit. Primo enim facit, utruni sunt, aut non sunt, sed semper
imper- quod dictuui est. Secundo reddit dicuntur, et cognoscuntur in ratione uni-
Itnerai. causam cujusdam dicti. Secunda versalis.

ibi Materia quidem. Dicit ergo, quod

:
Notandum, quod Philosophus Existentia
*''^'^"^^'''
quia supple ostensum est, quse loquitur hic de singulari contrac-
sint partes speciei, et formales, to ad existentiam, sive naturalem
et quao partes individui, et mate-
et realem, sive imaginariam et ;

riales ; ideo dicendum quod partes

de tali verum est, quod non cog-
rationis, id est, definitionis sunt
noscuntur ut sic, cognitione scien-
illse qme sunt speciei, et non supple
partes individui; cujus rationem
tifica, cum eorum non sit definitio,

sed solum cognitio aliqua sensiti-

Squod subdit, quia ratio, id est, definitio
estete.,*;^ universalis,
et etiam quia
'
A
defini-
va, et ideo cum sunt absentia ab
noa. ^

tio et quod quid est debet esse idem actu sensus, incertum est utrum Quomoiio
. • , .
singularia
cum non existant; sciun-
,

eo cujus est, quod est verum existant, vel sciuntur ?

solum de universalibus, non de sin- tur tamen in ratione et scientia

gularibus; ideo subdit, quod circu- sui universalis, non in ratione
 . ;

>24 LIB. VII. METAPil

propria singiilaris. Dcindc cmn nisi o[)inio. Ultimo epilogat qiiod

dicit :
(jKoniodo sc liabct de toto et parle, ct de
priorc ct posteriore dictum est, patet
Materia quidem ignota secundum se,
materia vero sensibilis, alia intellec-
alia
cnim (^x praecedentibus quid hic
^'^-
tualis sensihilis quidem ut ;es, et lignum,
;
tcnendum sit. Deinde cum dicit :

eL qujolibet mobilis matoria intellectualis ;

vero qua) sensibilibus exisLit, non in-

in Interrogationi vero obviare esL necesse,
quantum sensibilia, ut Mathematica. quando quis interrogat utrum rectus, el
circulus. et animal priora, aut in quas di-
Text.com. Ouomodo habet de toto,et parte,
igitur
^^'
et priore,et posleriore dictum est. viduntur, aut ex quibus sunt partes, quia
non simpliciter. Siquidem enim est et ani-
ma, animal aut animatum, aut unumquod-
Rcddit caiisam cHJusdam dicti :

que unicuique, et circulus quod circulo es-

quare scilicet singularia sunt ig- se, et rectus quod recto esse, el substan-
Lia recli quod quidem esl, et quomodo di-
nota absentia a sensu, dicens quod cendum est posLerius, puLa his, quae in
maleria quidem quam scilicet singu- ratione, et quse recto universali, etenim
liic quideni est materia qui leneus rectus,
laria includunt, ignota csl secimdum
el qui in lineis '"figuralibus; hic autemsi-
se, et haec est ratio quare singula- ne materia his, quse in ratione posterior ;

ria absentia sunt ignota; et subdit, Eis vero quse in singulis parl.ibus prior,
simpliciter autem non dicendum. Si vero
quod materia alia est sensibilis, et alia altera, etnon est anima animalis, et sic
Singiiiaria intelliqibHis ; sensibilis cnddem, ut a\s hoc quidem dicendum ; hoc autem dicen-
materialia , .
dum sicut dictum est.
asensuab-e^ Hgnum et qucecumque iXhci materia
euntia ,,..,.,. ...
Buntimma- mobilis
\

;
.

tnteltigwitis vcro quce existit m Adaptat solutionem declaratam ss.

sensibilibus scilicet secundum esse, ad propositam qusestionem prius,

sed non inquantum sensibilia, scilicet dicens quod supple per praedictam
secundum considerationem, ut sunt solutionem nccessc est obviarc interro- •

Mathematica, et in omnibus talibiis gationi, quando quis intcrrogat utrum ,'

materia utroque modo secundum rectus angulus et circulus, et «^^?'"^^^^

fcf^Sli
se est ignota. sint priora scilicet suis partibus .-'

Notandum, quod sicut dicLiim aut e converso ^xrr^e.s- in quas divi-

fitit supra, materia dicitur secun- duntur, et cx quibus sunt, sint supple
dum se ignota, quia non est prima priores ipsis totis, quia supple
ratio, nec potissima cognoscendi, non est respondendum simpliciter ; i
sed magis forma, quae est etiam sed supple sub distinctione secun- j

causa cognoscendi materiam, nam dum duas opiniones siquidem cmima 2. Opioioi
, de quod •,

materia est cognoscibilis per ana- e^^ cmimal, aut ammatum, secundum quidestr«f
1 • . , 1 vnm mat©|
logiam ad formam, ex 1. Phvsic. unam opinionem, qufe dicit quod piaiium.

t. c. 69. Vel Philosophus dicit ma- ideaesunt forma et tota species,ita

teriam esse ignotam secundum se, quod forma est tota essentia rei,
^
Quare ma-
quia
i
loquitur
t.
de cognitione
o scien- ut anima sit totum animal; aut
teriadici- tifica, ct dc matcria contracta ad unumquodque scilicet sit idem cum
tur igaota,
esse existentiae; talis quidem ma- forma, quse unicuique inest ; ct circu-

Vide22.d.3 tcria cst iguota scientifice, et est idem quod circulo esse, id
lus sit est, .

causa contingentiae in rebus ideo ; cum forma circuli; ct rcctus ^y''^<^^

^^trun.paf
non facit cognitionem scientificam rec(o esse, substantia
'
rccti, id est, for-
piiores to-
t^s sint

singularium quorum est, sed ab- ma recti ; si inquam

^
sic est, c//cen- toto juxta
diversas
stracta a sensu non habetur de eis dum, id est, determmandum quid oi>imoiie&
 SUMM-E II. CAP. XII. m
quideui sit poslevius, elquo fit posterius, et particularem,
^
sic enim mate-^/^'^^^^"^-
dum secun-
put'i, quia supple secundum lioc vm et forma in communi sunt par-
^
damopini-
onem qme
partes materice erunt posteriores, tes speciei, et priores ipsa specie, est verior.

his quce sunt in ratione et quce recto, quia intrant etiam deflnitionem speciei.
scilicet sunt posteriores ipso recto Materia autem et forma in parti-
communi et universali, et priores cuhiri sunt partes individui, et
recto particulari ideo subdit, etenim; posterioresipsaspecie, nec intrant
Itic, qui est ceneus rectus, est quidem cum dehnitionem speciei, ut prsedictum
materia, scilicet sensibili, et ille qni est; et ideo sic distins^uendo de
est in lineis sincjularihus, est supple in portibus. quidem dicendum
hoe
materia intelligibili. Uac autem sci- est hoc autem non dicendum de
;

licet rectus universalis, qui est sine partibus si interrogemur utrum

materia secundum hanc opinionem partes sunt priores toto.
erit posterior his quidem, scilicet par-
tibus ^ovmse,quce sunt in ratione, nam
Partes du- partes dcflnitionis priores sunt de-
SUMME SECUXD-E
plices.
linito,.se(/ est prior eis partibus scilicet
CAP. XII.
materice quce sunt in singulis, id est,
in s'mgn\Rv[hus simpUciter auteui non
; Quae partes sunt speciei, quse non ;

dicendum, nam secundum hanc opinio- et recapitulatio dictoruni de

nem oportefc distinguere interpar- quod quidest, et definitione, et aliis.
Tdo nota- tes materiae et partes formse, et ideo
secun-
ilis

unipri- mter materiam communem

• , , . ,

et
•

m- SUMMARIUM.
ionemr dividualem, cum materia excludat
Ut eonstet qiia? partes sunt .<p8ciei, tractat
a ratione speciei. Est ergo iste de diiplici materia; una est sine qua species
ordo secundum hanc primam opi- esse nequit, ut caro et ossa in homine alia ;

nionem, quod partes materiales quLe per accidens requiritur, ut a?s, vel li-

erunt posteriores partibus ratio- gnum in circulo. Refutat eos qui in uni-
versum negabanl; raateriam esse partem spe-
nis, qu?e sunt partes formae, et
ciei, tribus rationibus.
ipso-etiam communi. quod detini-
Dubitabilur autem merito, qua' speciei
tur; ipsum autem commune deti-
sunt parLes et qune non, sed simul sumpli
.r, . ^.„
; 37^
nitum erit quidem prius partibus lioc enim non manifesto existente non esl
detinire unumquoclque universalis enim Cap. i?.
materialibus, qu?e sunt parfces sin- ;

el. speeiei est definilij. Quag iirilur sunt

gularis, sed erit posterius ipsis parlium ut materia, el qu?e non, si non S^.

partibus rationis, ita quod ipsae fuerint manifesLe. nec ratio erit manifes-
la qu« rei.
partes rationis omnium erunt prio-
res. Si vcro secundumaliam opinio- Postquam Philosophus posuit et
nem, anima est attera, et non idem declaravit solutionem dubitatio-
quod animal totuni, tunc sic hoc qiii- nnm, nunc determinat quamdam
dem dicendum est, hoc aufcm non sicut dubitationem oriri possibilem ex
dictum Secundum autem
est prius. prcTdictis; distinxerat enim prius
hanc opinionem nonsolum opoi'tet inter partes speciei formales, et
distinguere inter partes formce, sed partes individni materiales, nunc
etiam inter materiam communem f\(] majorem evidentiam in^iuirit
Tom. VI. 15
 ::

i\
•2J6 LIB. VII. METAPH.

i[\uxi siiit |)art(^s spccioi ct (in;c iioii. bus apparet, etossibus, ettalibus parlibus.
[^riiiio IJtrum igitur et sunt partes hujus speciei
(Jirca (pujd tria Tacit : (inia
et ralionis, auL non sed maLeria sed quia ;

pci't)'actat (lictam (liibitationciu. non eL in aliis fiunt non possunms separa-

(^uid ultra detcr- re.
Sccundo ostcndit
ininanduni al) his restat, quae de-
Acccdit ad solutionem (hibitatio
tcrniinata sunt. Tertio capitulatim nis, et dividitur in duas quia pri- :

colligcns, (lUcT dicta sunt de rjuod mo proponit solutionem alienam.

quul esi, ct dc dciinitione cpilogat Secundo solutionem propriam. Se-
circa dcterminata. Secunda ibi :

cunda ibi : Quare omnia reducere. Pri-

Ulrum autem cst. Tertia ibi: Quicl
ma in duasquia primo praemittit
:

ifjitur cst r/uod quid est. Prima in

aliorum solutionem. Secundo sub-
Solutio
orum quc
duas (juia primo proponit dubita-
:
jungit ejus dubitationem. Secunda
^^^*^"*'*"
seni
lia.

tionem cum sua causa. Secun- ibi Accidit itaque. Prima in duas
:

do accedit ad solutionem. Se- quia primo pbnit aliorum sohitio-

cunda ibi Quwcumque quidem. Di-
:
nem quantum ad sensibilia. Secun-
cit ergo, (piod supple proptcr ea, do quantum ad Mathematica. Se-
qu?e< dicta sunt merito clubitatnr, quce
cunda ibi Quoniam auteni hoc vide-
:

sunl partes speciei, et cjuce non ; scd

tur. Dicit ergo, quod qucecumque vi-
simul sumpti, id est, qu8B sunt par- detur esse facta ia diversis, scilicet
tes non speciei, scd individui, materiis specie, ut circulus qui scili-
individu- quod dicitur simul sumptum, et
cet inveniturtierifn wre et lapide,et U-
shmd sump- subdit causam dubitationis, quia gno hcec quidem scilicet ses,lapisetlig-
*^^""
hoc non existente manifesto, non conve- num sunt manifesta, quia nihil substan-
nit definire unumquodque ; enim pro tia> circuli, scilicct secundum natu-
quia, definitio cst speciei universalis,
ram specificam, nec ces, nec lapis.
non suppIesingularis.Speciesenim Cujus causam subdit : propter sepa- ft\^Je£
proprie definitur,quia ipsa constat rari ab ipsis, nihil enim potest sepa- ^'^^ ^^J^^^jjV

ex genere et differentia, quae sunt rari ab eo, quod est de ratione suse
constitutiva definitionis : si igitur
naturse specifise; quia igitur cii^-
non fucrint manifeste quce partium sunt separari a quolibet
culus potest
ut materia, est materiales et quce
id
cum possit fieri in diver-
istorum,
non, sed supple sunt partes speci- nuUum eorum
sis materiis, ideo
ficse, et formales, ncc ratio, id est,
est pars substantialis, vel specitica
detinitio speciei erit manifesta ; nam circuli; in talibus ergo, quse in di-
prsedictum fuit, quod in definitio- versis materiis possunt ma- fieri,
ne ponentur partes formales et nifestum est, quod materianon est
non materiales. Deinde cum dicit. pars speciei ipsorum. Et subdit
Qusccumque quidem igiLur facta in (iiver- quce vero videnlur non separata, id est,
sis specie, uL circulus in sere eL laplde,el li-
gno, ha3c manifesLa esse videnLur. Quia quae non possunt fieri in diversis
nihil circuli subslanqse ses, neque lapides materiis specie, sed in materia '

propLer separari ab ipsis; qu^e vero non

videnLur separaLa, niliil prohibeL similiLer propria, a qua non videntur sepa-
QQ
his se habere, ut si circuU omnes videanLur rata; sicut species hominis non
senei, nihil enim uLique minus eriL dds spe-
cici hoc auLem fcrre menLe non est dif-
;
apparetnisi in carnibus et ossibus,
ficile, uL hominis species semper in carni- quse inquam sic sunt nihil prohibet
 ;

SUNLNLE IL CAP. XII, 007

sic se habeve liis, quse dicta simt, ut Ponit solutionem aliorum quan- Soiutio aii-
A r orum quo- ,

tum ad Mathematica,etdiYiditur
• . .
1
1 1
scilicet iiec sic materia sit pars
1

in ad Mathe-
-I
., . matica. .

specici, nl si omnes circuli eideanlur duas quia primo ponit eorum so-
:

tmei ; nihil enim utique eril cvs speciei, lutionem. Secundo assignat difFe-
id est, quod ses non semper erit rentiam inter eos. Secunda ibi E :

pars speciei, dato, quod circulus Ideas dicentlum. Dicit ergo, quod
nunquam fleret nisi in aere ; hoc au- quonlam hoc vldetur contingere in ali-
lem auferre mente, id est intellectu, quibus, quod scilicet materia non
est difpclle, ex hypothesi
quia si est pars speciei, licet species non
nunquam circulus separetur actu hnt nisi in materia illa, immanifes-
ab aere, posset tamen separari tnm est autem quando scilicet hoc
mente, quia circulus potest intelli- contint. Idgieo quldam jam dubitant,
gi absque aere, cum aes non sit pars supplenon solum de sensibilibus,
speciei, vel pars substantialis cir- sed etiam in Mathematicis, ut In
Aiiquia est Quli. Sed hoc est difdcile, ut vide- clrculo et trlrjono, id est triangulo,
difncile
quod non tur, sciUcet intelligerc "^
seorsum r/^^c/s/, supple secundum istos, nonslt
impossibile- . ,

ea, quae nunquam existunt seor-

,

competens deflnlrl . scilicet circu-

sum, hoc sit possibile, quia
licet lum et trio^onuni Ilnels et contlnuo,
intellectus bene distinguit inter qu?e sunt materia Mathematica,
ea quae non separantur in actu cum scilicet non sint pars speciei
existendi. Similiter sl species homlnls sed hrec omnla slmiliter dlcl, supple in
intelligatur in carnibus et ossibus, et hu- comparatione ad cireulum, vel
jusmodi partibus, potest qureri, ufrum trigonum, slcut carnes et ossa sunt
igitur htvc sunt partes speciei, el intionls, partes hominls, et wsetJapis circuli. Et
id est, definitionis hominis, aut non, subdit, quod isti, scilicet referunt
sed m«ierm,idest,licetsintpartes ma- omnes istas species ad numeros, et ratio-

teriales ; sed quia supple speciesho- nem tlw^cv dlcunl esse eam qucv duorum,
minis et species QWQwW.non fiunt In id est dualitatis.
alils partibusmateri8e,sedin materia Notandum, quod isti quorum
determinata,ut pr8edictumest,ideo opinio recitatur, dice^ant quod
^ ^ si- ^ .

Opinio
.

non possumus de facili separare supple cut materia sensibilis non est pars Piatonico-

perintellectum,tales speciesa suas speciei m sensibilibus vel natura- ventium

,., ., •iiT-1-1- ,

nec materia inteiligibilis

. omnia in
materia determinata. Est ergo libus, ita numeros.

sententia hujus opinionis, quod est pars speciei in Mathematicis,

materia nuUo modo est pars spe- cujus materia est ipsum conti-
ciei. Deinde cum dicit : nuum, puta lincce vel superiicies;
et ideo dicunt quod triangulus, vel
Quoniam aulem lioc videtur conlingere,
immanifestum quando. circulus, non delinitur liuea vel
continuo, cum nonsint partes spe-
,
Dubitant quidam jam el in circulo et in
38,
'
Irigouo, quasi non sit competens lineis de- ciei, sicut nec carnes
ossa sunt et
finiri et continuo, sed omnia haec simili- partes speciei Iiominis, nec cTs et
ter dici,ac si siut carnes et ossa liominis,
et a?s et lapis circuli et referunt omnes
;
lapis circuli; (^t quia su1)Lato con-
91. ad numeros, et linea3 rationem eam quoe tinuo vel linea, a circulo.vcd trian-
duorum esse dicunt. nisi unitas vel
j^^ulo, nihil restat
 228 LIB. Vil. METAPII.

numcrus, quatonns triangulus ha- Accidit itaque unam muUorum esse spe-
ciem, quorum species videtur esse altera,
l)('t tros linons, ot circulus unam, quod et Pythagoricis accidit.
ita omnes species acl nu-
rolbrunt
meros, itn quod numeri sunt Ponit improbationem dictae solu-
tionis, ot arguit per tres rationes,
species omnium Mathomaticorum,
ex (pio negant lineas esse partos quarum prima ponitur hic. Secun-
speciei. Unde rationom dualitatis da vero ratio ponitur ibi Ei contin- :

qit. Tertia ibi Quamvis sic. In nri- in}probaUo

dicunt esse rationem linero, scilicot •^
:
^
dictorum.

rectse,quatenus linea recta habet ma partointendit talem rationem:

pro torminis duo puncta, et isti sic Si soli numeri sunt species; ergo
opinati fuerunt Platonici. Deinde diversa specie habebunt unam spe-

cum dicit :
ciem consequens est manifeste
;

falsum, ergo et antecedens. Conse-

Et ideas dicentium hi quidem ipsam-
^2. met lineam duaHiatem, hi autem speciem quentia probatur, quia tunc quae-
Iineii3; quidam enim speciem eamdem, et
cumque participarent uno nume-
cujus species ut dualitatem et speciem
duahtatis, in linea vero non adhuc. ro, participarent una specie; sed
divorsa specie participant uno nu-
Assignat quamdam difFerentiam
Varietas dicons quod
intor istos, diceniium
mero, verbi gratia, unus numerus
Platonico-
rum de
•;,..,.
ideasquidcm ipsam
/11 dicunt lineam,
est in triangulo propter tres li-

'
supple esse daaUiatem idoalem, quia neas, et in syllogismo propter tres
^icis?^'

non ponunt lineam modiam aliam terminos, et in corpore propter

ab idea linese. Hi autem, id est, alii trinam dimensionem ergo om- ;

dicunt supple, dualitatem esse spe- nium istorum quae, sicut patet, dif-
ferunt specie, esset una species,
ciem linece, et non lineam nam li- ;

neam sive idea. Dicit ergo, quod accidit

ponunt quoddam medium,
ita quod dualitas est ipsa idea alia
multorum esse unam speciem, quoru7n
species videlur esse altera, quod, scilicet
a linea Mathematica intermedia;
et subdit quod quidem eorum eam-
inconveniens, nonsolum Platonicis
dem dicuntesse accidit, sed eliam Pythagoricis, qui sci-
speciem, id est ideam,
et \\\\\{\ cujuse^i species, ut dualitatem et
licet numerum ponebant rerum
substantiam et naturam. Deinde
speciem., id est ideam dualitatis. Cum
enim ponennt ideas esse quosdam cum dicit

numeros, ideo generaliter in nu- Et contingit unam omnium facere per

meris dicebant non difierre ideam, se speciem alia vero
; non species.
et illud cujus est idea; in linea vevo Ponit secundam i\ationom, quae 93.

nonadhuc, sod supple ponebant dif- talis est sinulla materia ost pars
:

ferro lineam. et ideam linoae, ut speciei, ut dicebant isti; ergo

dictum fuit etiam juxta principium omnium una tantum species;
erit
hujus septimi nam post ideas quas
; consequens est falsum, ergo et an-
dicobant esse numeros, ponebant tecodens. Consequentia probatur
alia habita, scilicet superticies et ex hoc, quod socundum Platonicos
linoas usque ad primam substan- hoc nomen dualitas attribuitur ma-
tiam coeli, et sensibilia. Deinde teriae, et unitas speciei; sola ergo
cum dicit :
unitas ost species. Dualitas vero,
 :

SUMM^ II. CAP. xir. m

et alii niimerinon erunt species, Sed hoc non simile"; sensibile namque aU-
quid forsan animal, et sine molu non est
qiiatenus materiam includunt, et
definire quare nec sine parlibus se haben-
;

sic unaest tantum species omnium tibus qualitercumque; non enim semper
rerum, cum omnes res ponantur hominis est pars manus, sed potens opus
perficere.QuHre animata existens pars, non
quidem numeri; ideo dicit, quod animata vero non pars.
supple secundum istam responsio- Ponit solutionem propriam, in- 94^
nem conlingitomnium per se
facere tendens quod materia est pars
uncnn specicm alia vero ab illa una
;
speciei, quod prsedicta solutio ne-
specie ?io/i erunt species. Deinde cum gabat. Circa quod duo facit. Primo
dicit facit quod dictum est. Secundo
solutionem ipsam datamconcludit,
Text. com. Quamvis sic unum omnia erunt.
39. Quod quidem igitur liabent dubitalio- notificans eam per exempla. Se-
nein quamdam, quse sunt circa defini- cunda ibi Palam autemet quod anima.
:

tiones, et propter quam causam dictum

est.
Prima duas quia priino ponit
in :

suam solutionem quantum ad na-

Ponit tertiam rationem, qune ar- tnralia. Secundo quantum ad Ma-
guit ex inconvenienti concluso in thematica. Secunda ibi Circa :

secunda ratione, nam si omnium Mathcmaticrt. Dicit ergo, quod quia soiutio
estuna species; ergo omnia sunt supple dicta inconvenientia se- ciuoad^i^a-
nnnm, saltem secundum speciem, quuntnr ad dictam opinionem; ideo
*^^^^"'-

quod est evidenter falsnm; ideo sujjerfluum est omnia, id est, omnes
dicit, supple hoc posito,
rjuamvis,
species rerum reducere, scilicet ad
omnia sic erunt unum, scilicet secun- numeros, et auferre materiam, scilicet
dum speciem. Ultimo concludit, totaliter a specie; rjucedam enim for-
cjuod quidem rjuamdam habent duhitatio- san sunt hoc in hoc, id est, forma in
nem, quce sunt circa definitiones et prop- materia, saltem sic habentia sicut
aut
terquam causam dictum est ; nam om- illa, supple quse habent formam in
niaprsedictaostenduntdifficultatem materia, qiiod dieit quatenus na-
circa ipsam definitionem. turalia proprie habent formam
in materia, et Mathematica per
SUMMARIUM.
quamdam similitudinem; quia sci-
Materiam pertinere ad quidditatem mate- licet figura trianguli se hahet ad
riaUam, de quo Doctor hic q. 16. et 3. d. 22.
lineas sicut forma naturalis ad
de parabola Socratis junioris, id est Platonis,
materiam, et ideo utrobique non
quam hic tangit. Vide Uoctorem 2. d. 2. q. 2.

num. 3. ubi eam explicat rationem; assignat est forma sine materia sibi cor-
qaare semicircuU et similes partes non respondente. /T/ ideo jmrabola quam Ostendit
nialeriain
sunt partes definitionis. Vide Doctorem jam consuevit dicere Socrates junior.yel mi- peiiinera

citatum. •
1
nor, id est rlato, dc
X -r»i X / •7-
annnafi non
;
'^^^

fjcne tatem ma-

quidili-

teriahum.
Quare omnia reducere ita, et auferre
I 1 t
•

se hafjet, rjuia abducit a ventate,

1 1 -t •/ ,
m
• 1
esr,
j.

materiam, superfluum est; qusedam enim extra veritatem, et facit suspicari,

forsan hoc in lioc sunt, aut sicut haec ha-
bentia. Etparabola de animali quam con- id est, opinari (/uasi sit cnntinf/ens
suevit Socrates junior dicere, non bene Jiominem esse sine partib>/s, scilicet
se habet; abducit enim a veritate, et facit
suspicari, quasi contingens sit hominem
materialibus, puta sine carnil)uset
esse bine partibus, sicut sine aere circulum. ossibus, ,s'?V/// contingit circufum rsse
 230 LIH. VII. METAPII.

nui pcrtinct nd
a^s iion
non enim sunLsensibiles. IIoc
lieinicycli,
smc are,
sinr ivrc iinm
\u\ni <v^
aulem nihiUlifterl, eril enim malena quo-
i

specicm circnli, nt prcTaiCinm (^sL, rumdam, et non sensibilium, eL onmis

sed hoc nnn similr, (luia snpplc licct
circiilus non sit dc sna rationc cns
sensibile, qnia c-bs qnod cst matcria
sensibilisnon est pars spcciei cjns.
Non tamcn sic est in proposito
. scnsihHc nammic alifvdd forsan est am-
^ ^
Dilierunt
naluralia ^^^^,/ et sin'^ niotu, k\ CSt, sinC matC-
a Mathe-
(juod non esl rjuod quid eral esse, el spe-
cies eadeni secundum, sed lioc aliquid.
Circuli quidem igitur non erit ejus qui
universalis, singularium vero erunt partes
Iku, sicut dicLum est prius. Est enim ma-
teria, hiec autem sensibilis, hiec aulem in-
:
teUectuahs.
Ponit solntionem suam quantum soiutio
^ •

maticisciuo-p[^^ mobili ct scnsumi non

i
cst de/ini- ad Mathematica, dicens qnod circa ^jS^Ma-
ad Uelini- thematica,
ticnes. rc; animal enim distingnit a non Mathonatica quarc non sunt partes ratio-
^^^ssrndnanimali
sc motu et sensn, quia nec par- ncs ratiomuntotornm, id est, quarc
honE! tihus se hahentihus qualitcrcumque, id dcfinitiones partium non sunt par-
est aliquo modo ad motum potest tes ipsorum tQtornm, nt quare
supple animal esse, vel deflniri; hcmicycU, id est, semicirculi non
non cnim manus omnino, id est, quo- supple ponuntur in definitione cir-
cumqne modo, cst pars /lominis, sed cnli; non enim, scilicct hemicycli
quando est pcrficere potens opus compe- snnt sensibiles sicut supple aes est
tenter, scilicet manus. Et qnia hoc materia sensibilis. Dixerat enim
non potest sine anima, qu?e est snpra qnod animal sensibile non
principium talis operationis, ideo poterat definiri sine materia sensi-
snbdit, quaremanus, supple existens, bili, sicut circnlns potest definiri
animata erit pars hominis, non ani- sine aere, quod est materia sensi-
mata vero, pnta manns abscissa et bilis; et ideone possit dicisimiliter

mortna, non est pars. in proposito, ideo hoc excludit,

r, ^^ a; Notandnm, qnod opinionem Pla- dicens semicirculos sive hemicy-

cit
aufercntis materiam a spe-
parabo- j-Q^^[g clos, non esse materiam sensibi-
lam et *^

quare so- q[q vocat narabolam derisorie, lem; quare ergo semicirculi non
cratem ju- ^ ± ^
niorem. quatenus assimilatur fabulae, qnae intrant definitionem circuli, et sol-
ex parabolis et metaphoris com- vit dicens ant nihil diffcrt in pro-
:

ponitur, nt in 3. hnjus dictum fnit. posito ntrnm partes sint sensibiles,

Vocat etiam Platonem Socratem ^i-venon; erit enim maieria quonundam
minorem, vel jnniorem, ex eo, ?io«.9/'/i6/6//?'?/m,materiasciliceti ntel-

qnia fnit discipnlns Socratis, et ligibilis, et talis snpple materia,

Partesspe- secntus cst doctrinam ejns. Patet qnae non est pars speciei, crit omnis
ergo ex praedictis qnod partes ne- ejus, quod non cst quod quid eratesse, et

cessarice ad operationes speciei species cadem secundum se, sed hoc cdi-
exercendas, sunt partes speciei qnid, id estindividunm determina- Quare se-
mediat?p et remotse, qnatcnns sunt tum. Vult dicere, qnod individuum noa^sunt
partes principalium partinm, pnta quod non est ipsa species, quate- ^finltiom^r
animae vel corporis. Deinde cum nns addit aliquid snpra speciem, et circuh.

dicit :
ejus quod quid cst, non est idem sibi

quare non
per se primo, nt dictum fuit in
95. Circa Mathemalica autem
sunt parles rationes rationum, ut circuli praecedentibus; tale inqnam indi-
 :

SUMM.E ri. GAP. XII. 231

vidiuun Iiabet partes materiales, id est, compositumet non anima-

puta contractas ad individiiatio- tum. Si vero simpUciter anima hfec et
nem, vel ad existentiam, qiiae non corpus hoc, ut quod quid univrsale et
sunt partes speciei, ideo subdit, singulare. dato quod animal
id est,
quod supple semicirculi non enoit sit compositum ex anima et coi^-
partes circuU ejus qai est universalis; pore, si ipsa simplicia scilicet ,

singularium vero, id est, particula- anima et corpus, dicuntur univer-

rium circulorum cnint hae. partes, saliter et particulariter, sequitur
scilicet semicirculi, sicut dictum est quod compositum sic dica-
eticini
prius, etpropter hoc non intrant tur similiter s?cundum aliam opi-
:

definitionem circuli, quia definitio nionem. qure non est se -undum

est universalis speciei, ut praedic- mentem Philosophi, sed Platonis,
tum est. P]t sulidit, est enim materia ut patet ex praedictis. Tunc sequi-
/uec quideni sensibilis, hcec auteni infel- tur illa pars
lectualis, et utrobique verum est
Utrum autem pra?ter materiam talium
quod dicitur, scilicet quod partes aliqua substantiarum aliie, et oportet
materiales modo pr<Tdicto non sunt quierere subslantiam ipsorum alleram
quamdam ut numeros. aut aliquid tale per-
partes speciei. Deinde cum dicit: scrutandum esLposLerius; liujus enim gratia
et de sensibilibus substantiis tentamus
96- Palam aulem el quod aiiima est qua^-
definire, quoniam modo quodani Physi-
dam subslanlia prima, corpus autem ma- ca^ et secunda^ Phil..)Soplii;e opus circa sen-
teria, liomo vero aut animal quod est ex
sibiles substantias speculatio, non solum
utrisque ut aniversale, sed Socrates aut enim de materia oportet scire Physicum,
Coriscus ul singulariler. Siquidem igitur sed et de ea qua.^ secundum ralionem et
anima dupliciter dicitur, alii iiamque ut mairis.
animam, alii vero ut totum, si vero simpli-
In detinitionibus vero quomodo partes T. com. 41.
citer anima hoc et corpus lioc, ut quidem
qure in ratione, et quare una ratio defi-
universale, et singulare.
nitio, palam enim, quia res una, res vero

Animadu- Concludit dataui solutionem ip- quomodo una partes habens speculandum
est posterius.
^^miiuer" samuotificans per exempla dicens:
corpus et palani esse ouod anima quideni est suh-
composi- * ' '
Ubi ostendit quid ultra determi-
tum. stanlia prima, id est, forma substan- nandum restat, ab his qua^determi-
tialis, corpus autem materia ; homo au- nata sunt de substantia, et duo
tem, aut animal quod est ex utrisque ut sunt : quorum primum pra^mittit
tiniverscde, id est, compositum uni- dicens quod utrum prceter materiam
versale ; Socrates autern ut Coriscus, taU.um, id est, praeter substantias
ut singulariter, et composita singn- materiales et sensibiles, de quibus
laria. Cujus causam subdit : siqui- actum est, sit aUa aUqua substantia-
dem anima dicitur dupUciter, scilicet rum praeter materiam, id est, im-
in universali et in particulari; materialis, ita quod oportet qucvrere
ergo eadem ratione et ipsum com- quamdam substantiam eorum, scilicet
positum; et hoc etiam est verum sensibilium, diversam supple a ma-
secundum utramque opinionem teriasensibili, \\i\\\\mQvos>aut aUquid
prius dictam. AUi namque, supple tale. puta ideas, ut quidam dicunt,
dicunt hominem et animal, ut ani- perscrutandum est posterius, scilicet iu
mam, ita quod anima sit tota es- ultimis libris hujus scientiae hujus ;

sentia animalis; aUi vero ut totum enim gratia, id est, propter substan-
232 LIB. VII. METAPIl,

tias iiiiiiiatci-inles dc sHhstaiuiis soi- bubstantiam esse idem cum suo quod quidest,
sed per primam, non intelligitparticularem,
sihilihus Irnlamus dcfinirc ; nnm silpplo
sed sub>tantiam more Platonico, juxta cujus
(lc illis iiiimafoi'iali])ns cst pi'oi)ria
doclrinam totum fere hoc caput traditur.
spccnlatio linjus scicntiae, ct non Bcsolutio est, naturam communem esse idem
sic proiiria dc scnsibilibns. Unde per se primo cum suo quod quid est^ seu de-
snlldit : (jnoniani modo quodant I^/njsi- finitione, individua, quie intelligit Ptiiloso-
phus per concepta cum materia, id est, dif-
C(c, cl sccunda' Philosop/tice opus esl circa
ferentia individuali >untidem eidem, per se
scnsihilcs suhshtnliaf^ spcculatio ; PllA^si-
secundo, ut hic explicat Doctor, et 2. d. 3.
ca cnim est secnnda Philosophiia quiest. 5. ad tertium, et hic fusius q. 7.
ct non prima, propric autem ne-
gotiatur circa substantias sensibi- Quod quidem igitur est quod quid erat 97,

esse, el quomodo ipsum secundum se de

les et materialcs; prima autcm omui dictum est. Et quare horum quidem
Philosopliia circa immateriales. raLio quae ejus quod quid erat esse habet
partes definiti, aulem non. Et
liorum
Unde de sensibilibns et immateria- quod quidem ratione qua?
in substanli^e
libns hnjnsmodi, non
inqnantiim sic partes ut maleria non inerunt, neque
enim sunt illius partes substantia^ sed to-
considcrat, nisi quatenns dicnnt,
tius; hujus autem est ab'qualiter ratio et
ct jnvant ad eognitionem snbstan- non est, nam cum materia non est, inde-
tiarum immatcrialinm. f]t snlxlit, terminatum enim est; secundum autem
primam subsLanliam est, ut hominis qua'
qnod non sohnn oporlet scire P/njsicuni anima^ ratio. Subslanlia namque esL spe-
de niateria, scd cliani de ipsa quce est cies quae inest ex qua et materia tota dici-
tur subslanlia, ut concavitas; nam ex hac
sccundum ralioncm. id est, de forma et naso, simus nasus, et simiLas est, bis
et,magis supple, quam de materia, enim et his inerit nasus.
In fota vero substantia, aut naso simo, Test. com.
quia nt Physic text.
i^robnt :2.
aut Callia inesL et materia, et quod quid ^^-

com. 1:2. et indc, natnra magis di- erat esse, et unumquodque in quibusdam
citur de forma qnam dc materia. idem ut in primis subsLantiis, ut curvitas
eL curvitati esse, si prima est. Dico auLem
Iternm secnndo restat dctcrmi- primam quae non dicitur per aliud in alio
nan^lnm. in dcfniilionihus quomodo se esse, uL subjecto, vel materia. Quaecum-
que vero ut materia, aut concepta cum
/lahent parlcs, qna^ snnt in ratione, id materia non idem neque secundum acci-
est, definitione, a quare drfnitio esl dens unum, ut Socrate? et musicum, hsec
enim eadem secundum accidens.
una ralio, cum
ex multis supple
partibus componatur. Palam cnim, Capitulatim colligit quae dicta Epiiogus.

quia scilicet res qnne definitnr est sunt de quod quid est, et dc definitio-
una, et ideo definitionem indican- ne, et epilogat circa determinata,
tem ipsam rem oportet esse nnam; dicensqnod snpple dictumest quid est .

quomodo x>ero res /lahens partes est una, quod quid crat esse, et quomodo, supplc V

posterius specukmdum est, scilicet in 8. quod qnid est praedicatur, secundum

hnjns, primo enim quaeritnr de se et de omni, dictum est quare etiam ;

unitate definitionis, scilicet capite ralio el quod quid erat esse aliorum /labet
sequenti. partes definili, /lorum autem, id est,
aliorum?io?z, puta litterae ponuntur
SUMMAmUM. in definitione svHabse, et non semi-
Repetit dicta, quare scilicet semicirculi non circnli in definitione circuli, quia
sunt partes definitionis circuli, Utter^e ta- dictnm est, quod in ralione suhstcnitice,
men sunt partes syUabae. Docet primam id est, in definitione substantiali,
 SUMNLE II. CAP. XII. 233

rpuv sic sunl partes, ut materia non aut Callia inest, et mctteria individua-
sunf, non enim partcs materiales, lis ; sicut enim materia est univer-
sunt parles suhstantice illius, id est, saliter de ratione speciei, sic et
spcciei, secl totius, scilicet indiyi- materia individualis de ratione in-
dni. IIujus autcm, scilicet individui dividui. Subdit etiam quod dictum
est ((liqualiter ratio^ id est deflnitio, est, et quia quod quid erat esse, et
et aliqnaliter non ; nam acceptum singulum, scilicet cujus est in

cunt materia, scilicet individii«nli non quihusdam est idem, ut in primis sub-
est supple definitio ; erit enim cnm stantiis, id est in speciebus univer-
materia qnoddam indetinitum et salibus, ut curvitas et curvitati esse,
indeterminatum ; sed snpple ipsius in- id quod quid est curvitntis
est,
dividui accepti, secundum primam sub- sunt idem si prima est, id est, si cur-
stantiam.id est, specienj.est snpple vitas sit prima substantia et spe-
detinitio ; non enim individunm cies. Et exponit <iuid vocat primam Pnmasub-
habet aliam definitionem qunm spe- substantiam, quia nonsubstantiam muitipiex
apud Pbi-
^"^'" cies. Et subdit, quod /tominis qme particularem, ut m
praedicamen- losophum.
aninuv ratio, id est, quod detinitio tis; ideo dicit, dico autem primam quod
liominis est illn, quae est animap, non dicitur esse per aliud in alio, uf ma-
hoc est, quod homi-
in definitione feria, id est qua^ non habet formam
nis necessario ponitnr animn, non in subjecto, et materia signata et
exclndendo tcnmen corpus, et partes individuali. Qucecumrpie vero sunt ut

principales, ut Philosophus dixit : materia, aut concepfa cum maferia, sci-

substantia namqne est species, id est, licet individuali, utsunt singularia,
forma quce inest, scilicet materiae, non sunf idcin, scilicet quod quid est
ex rpia forma et materia dicitur, id est cum eo cujus est nec etiam sunt ;

detinitnr, composita
tota suhstantia unum secundum accidens, ut Socratem et
ut concavitas, qnae est qnaedam for- musicum; hcecenim sunt eadem secundum
ma; nam ex ea ut ex forma, et naso nt Socrates et musi-
accidens, scilicet

ex materia, est simitas, ut est quod- cus; omnia enim Iutc determinata
dam compositum ex ntroque, ut ex s'mt in praecedentibus.
OSt
partibns; et supple, qnodnasus non Xotandum, quod hicper primam, p^,i^,asub-
stantia in
sit pars concavitatis inclusa in scilicetsubstantiam, vel intelligit
*- proposito
ejus ratione, patet; qui his erit in eis Aristoteles speciem universalem,
^
poiest
eTponi du-
nasus, snpple dicatur nasus con-
si ut distinguitur a particulari, quae piiciter.

cavus; semel enim dicitur proprio non habet lioc in Iioc, id est, for-
nomine, et semel nt inclnderetnr mam in materia signata, eo modo
in concavitate; et ideo propter nu- quodictumest in exponendo litte-

gationem vitandam, ipse nasiis sic ram. Vel aliter potest exponi. quod
est pars simitatis, vel nasi simi, per primas substantias intelligit
qnod non est pars ipsins concavi- ideas separatas, more Platonico,
tatis, nec e converso. Tdeo snbdit, qui eas primas substantias appel-
quod in tota vero suhstantia, scilicct labat et tales substantio? non
;

compositn, nt in naso simo, concludi- habent hoc in lioc, id est formam

tur supple ipse nasus ut materia. in materia, cuin a Platone ponan-
 231 LI13. VII. METAPll.

Nunc dicamus primuni inqiian-

auteiii Text. com.
tnr piira^ ronii.-c, ((iinniiii etiani est
^^'
tuiii in Analylicis de definilione non dic-
delinitio seciindiim (Mini, et sic cnr- tuni est, in illis enini dubilalio dicla ope-
vitas idealis erit prima snbstantia, ra^pretium rationibus de subslanlia est. ^'*' "
Dico aulem lianc dubilationeni quare qui-
et non enrvitas sensibilis, vel Ma- dem unum esl cujus rationem definilio- ^^-
tliematica. nem esse dicimus, ut liominis animal
(^iomodo bipes, sit enim lioc ipsius ralio. Quare igi-
llll)liIlllo
Notandnm etiani, (inod cnni ait
-*

tur utique hoc unum esL, seciundum non

snbblantiis
piiJlQgQpl^llg
^
,.fff,J
'
^.„^1 ^^^
'
gggg ideni mulla animal, et bipes.
diinitaxat
sunt idem eocujns est in primis snb-
(3,|iix
qiiod quid
estet cu-stantiis, et non in conceptis cnm Postquam Pliilosophus inquisi-
jusest? L
•
1
•
1 L
pierumque materia, vel per primas snbstan- vit ex quibus partibus, quod quid est,
more PJa • . . • , 1 1 • • •
• •
i

lonico et tias intelligit species nniversales, et definitio integratur nunc inqui- :

^ioquUur 11 1 dictnm est, et per concepta cnm rit quomodo ex partibus definitio-
Anstoteies
j^^^|.gj,-,^ Intelligit ipsa individua, nis fiat unum, ita quod capitulum
, ({na3 non habent, quod quid esi, idem prsecedens dicatur capitulum de
sibi per se primo sicut species, nt partibus definitionis, et prsesens
alias dictnm fuit vel loquitur ; capitulum licet sub illo continea-
more Platonico, per primas sub- tur, dicatur capitulum de unitate
stantias ideas signiflcans, et per definitionis. Circa quod tria facit :

concepta cnm materia omnia sen- quia primo proponit qusestionem.

sibilia et naturalia. Si enim quod Secundoargnitadquaestionem.Ter-
quid primo per se illarnm
est, sit tio subjungit qusestionis solutio-
substantiarum,in illis solum esset nem. Secunda ibi : In hoc namque. Quajstiocfe

idem, quod quid cujus est est, cumeo Tertia ibi : Oportet autem intendere. "finiifonif
defimti.
per se primo. Nec mireris, si tex- Dicit ergo, quod nifnc primo dicamus^'^
tus vel sic, vel sic exponatur, quia inquantum in Analjjticis non dictum est,

totum hoc capitulnm videtnr Pla- id est, illud quod in ^. Poster. de

tonicum, paucis improbationibus definitionc non dictum est, in illis enim,

interpositis, sicut patet ex praece- scilicet Analyticis, dubitatio qutedam

dentibus si attendis. supple de deflnitione dicta, id est, AHasprop-
^ ^ ter quod
mota est, sed non soluta, opercepre- qiudest
illud oujus
tium enim, id est prsenecessaria, ra- rationem

SUAIIVLE SECUND.E tionibus de substantia, id est, spcula- nem esse

tioni de substantia, de qua in ista J/num?\cl

CAP. XIII. scientia principaliter intenditur. ^'^^fild^^j^t*!

Dico autem dubitcUionem hanc, quare de- ^i'^^^ ^^^^'

Quo pacto ex partibus definitionis fmitionem unius rei dicimus esse ratio- cifefi"\tio-
'
nem siLrni-
fiatunnm? ubi de definitionibus nem unam, cum supple componatnr f^atur ut
^ ^
^ detinitio
secundum divisionem, mnlta.
.

ex multis partibus, ut deflnitio ho- homims,

etc.
minis est animal bipes ; sit enim, id est,
SUMMARIUM.
supponatur, Jioc esse ipsius ratio, id

est deflnitio, quare igitur hoc, scilicet

Arguit dupUciter unitatem per se coiitra
(lefinitionis,resolvens eam esseper se unam,
animal bipcs unum est, sed non multa
cujus perfectibile seu materia, est genus, hic supple quaeritnr. Deinde cum
perfectivum seu forma, differentia. dicit :
 : :

SUMM^ II. GAP. XIII. 235

100. In hoc naiiique liomo, et album mulla quia qua ratione

riis differentiis,
quidem sunt; cum alterum non insitalteri;
unum vero quando inesL et patitur aliquid participet una, eadem ratione reli-
subjecLum liomo; tunc enim unum fit et qua. Deinde cum dicit
est albus liomo. Ilic autem non participat
alLerum altero, genus enim non videtur Si vero et participat eadem ratio si sunt
parlicipare differentias; simul enim con- differenti?e plures, ut gressivumbipes non
trariis idem participaret, nam differentiae alaium. Quare namque lioc unum, sed non
contraria3 sunt, quibus differt genus. multa, non enim quia insunt, nam sic ex
•
omnibus erit unum.
Arguit ad quapstionem, et primo
Ponit secundam rationem, di-
ad partem negativam, scilicet quod
cens si vero dica^ur quod genus
ex eis non fiat unum. Secundo ad
:

partem oppositam, scilicet affir-

participat differentia, tamen supple
adhuc est eademratio ad probandum
mativam. Secunda ibi Oporict au- :

tem unum esse. Prima in duas secun-

definitionem esse unam si plures dif-

dum duas rationes. Prima sumitur ferentice sunt, id est, ponuntur in

definitioneut istae tves gressivum, bi-
ex lioc, quod ex genere et differen-
pes, nonalaium, et ponantur in defl-
tia non tiat unum. Secunda ex hoc,
nitione hominis. Quare namque hwc
quod non ex pluribus differentiis.
suni unum, non midia, quasi dicat
ei
A uit ad Secunda ibi Si vero et participai. In
:

1 ne-
deflnitione enim ponuntur genus
non videtur ratio; non enim potest
nn
assignari ratio ex hoc; quia insunt,
etdifferentia quandoque una, quan-
siipple uni scilicet liomini; nam sic
doque plures,ut dicetur. Dicitergo,
quod in hoc namque Jiomo e( album sun^
ex omnibus erit unum, quia omnia es-

multa qui:Iem,ei non unum cum alterum

sent unum inter se et cum subjecto,
etetiam per se unum, quia sic lo-
non insit alteri, sed accipiuntur seor-
su m. Unum vero suni quando supple quimur de uno. Et ulterius quia ac-
al-
bum cid^ntia eadem accidunt diversis
quod est homo
inesf,ei subjectum

aliquid patitur, id est, suscipit hanc

subjectis,sequiturquoddiversasub-
passionem, qua? est albedo, quan- stantia essent unum, puta^Ethiops
et corvus,quibus nigredo inest, et
do, scilicet albedo sibi actu inhae-
sic procedendo omniaessent unum;
ret; tunc enim fit unum, scilicet per
dato ergo per impossibile quod ge-
accidens et non per se, et est albus
nus participaret differentia,et sic
homo. Ex hoc potest accipi major
ex genere et differentia fleret
rationis sic : exillis quorum unum
unum, tamenvidetur quod ex plu-
non inest alteri non fit unum; sed
ribus differentiis fiat unum prop-
sic est in proposito de genere et
ter istam rationem. Deinde cum
differentia, ideo subdit : hoc autem
dicit
cum dicitur animal V\])Q^,alterum,
101.
scilicet animal non parlicipat altero, Oportet auLem unum esse qua^cumque
scilicet bipede, sicut homo in definitione; definitio enim ratio qua?-
partici-
dam est una, et substanlia una, quare
pat ci\ho, genus enimnon videlur parti- unius alicujus oporteL ipsam esse rationem,
cipare clifferentias. Cujuscausam sub- etenim substantia unum quidem et Iioc
aliquid signiticat, ut diximus.
dit, nam differentice suni contrarice qui-

busdifferi, id est, ^YYi^xiwv rjenus, et Arguit ad partem affirmativam Ar-uit ad

.
partem al-
non idem genus participat contra- OppOSitam, dicens, (jUOd oportet (irm&tiram
 236 LIB. VII. METAPH.

nnitm essr (/iKnrnnifiac iu dcflniliO)ic, po- rentia, ot lioc quando proximum

iiiiiiLiir; cniui |)i'0 qiiin, dcfniiiio cst gonus est nominatum et ultima
qiKvdmn una ratio, ct suhstantia, scili- difforontia est nobis nota. Exem-
cot roi qiiniri indicat ost una, quare plum primi, ut si dicatur quod ho-
rationem ipsam oportet esse unius alicu- mo ost substantia corporea, ani-
jns, consequons ipsam esse
ot por mata, sensibilis, rationalis, dato
nnani; ctcnim suhstantia quam indicat quod genus proximum ignoretur.
cst unum quidem, ct hoc aliquid sifjnifi- Exemplum secundi, ut si dicatur
caf, Ht diximus, scilicot qiiia osten- quod liomo est animal rationale,
sum quod dofinitio est sub-
est dato quod animal sit genus proxi-
stantiarum proprie. Deindo cum mum et rationale sit ultima diflTe-

dicit : rentia. Et hoc ost quod dicit, quod

oportet primum inlendere ad videndam
Text. com. Oportet autem primum intendere de
scilicet unitatem definitionis de de-
^3. his, qU(Te secundum divisiones definitioni-
Aci hunc j^^g. rj^x^w enim aliud est in definitione finitionihus quce scilicot assignantur
19. iib. 7. quam primum dictum genus dineren-
et
secundum divisiones, supplo generis
ticie; alio vero o^enera sunt primum, et
cum hoc comprehensae differentise, ut pri- in difFerentias. Ni/iil enini aliud est in g^b^^^alte
mum animal, liabitum vero animal bipes;
definitione quam primum genus, et diffc-
°""^ ^**"
et iterum animal bipes non alatum, simi-
Uter autem et si per plura dicantur. Om- rcntice; cdia vero, gonera in-
scilicot
nino vero nihil differt per plura, aut per tormedia sunt primum genus et cum
pauciora dici, quare nec per pauca, aut
per duo. Duorum vero hoc quidem diffe- hoc comprehensce differentice; genus
rentia; illud vero genus, ut ejus quod ani- onim intermedium nihil aliud est
mal bipes, animal equidem genus, diffe-
rentia autem alterum.
quam primum genus, id est remo-
tum, et cum hoc includit diflferen-
102. Ponit qusestionis solutionem. tiam aliquam unam vel plures, ut
Circa quod duo facit : quia primo siprimum genus est animal, hahitum
prsemittit quamdam divisionem. Yoro, id est consequenter se ha-
Secundo accedit ad qusestionis so- bens cmimcd hipes, et iterum tertio
lutionem. Secunda ibi Si errjo : animcd hipes non alatum ; similiter autem

^mocTu^s
0^'^^^^^- Iii prima parte intendit cisi per plura dicantur, id ost; si ali-
assisnaiHii
deiinitio-
fniod
^
doflnitio dupliciter
i
assiorna-
o quod genus per plures diflTerontias
nem
ubique
tur. Uno molo ex i2renere
'-'
primo
^
dicatur; quia nihil diffcrt ad propo-
notandus. genoralissimo et omnibus difFo- situm, -s^' pcr plura aut pauciora clica-

rentiis usque ad ultimam, ot hoc tur, ut scilicot per duas difiToren-

ost quando genus proximum est por tros, semper circum-
tias, Yol
innominatum; tunc enim circum- loquimur genus proximum per in-
loquimur ipsum por genus remo- termedium primi generis et spe-
tum ot dilTerentias omnes com- ciei; nam genus proximum nihil
l^
munos usque ad ultimam, et tunc aliud est quam primum genus et
genus romotum tenet locum geno- cum hoc comprehensae difiTerentiae,
ris proximi cum omnibus dififeron- ut animal nihil aliud est quam sub-
tiis praecedentibus et communibus. stantia, quod est primum cum ali-
Secundo modo assignatur deflnitio quibus diflforentiis, nam animal est
ex gonero proximo ot ultima diflTe- substantia animata sensibilis; et
 ;

SUMM^ II. GAP. XIIL 237

sic omnis definitio resolvitur in quia, ergo genus non est simpliciter, Genus se

primuin genus et aliquas difFeren- supple aliquid pneter eas species quce Seria"*
tias. Et subdit quantum ad secun- sunt '^qeneris, aut si est quidem,
*
ut mate-
'
^'^'^erentia
vero ut
dum modum duorum vero, id est,
: ria esf; genus enim habet rationem ^<^^'"^a.

si definitio assignetur per aliqua materiae, cui differentia addita

duo ; lioc quidem est differeiitia, illud constituit speciem; vox enim est genus
vero (jenus, ut ejus quod esl animal bipes, etmateria, scilicet litterarum, quod
animal quidem est genus; alterum au- patet, quia di/ferentice, supple vocis
tem scilicet hipes est differentia sup- additse voci, faciunt species, scilicet
posito quod animal sit genus pro- vocum et litterarum. Quod etiam
ximum, et bipes ditferentiaultima. sit materia patet, quia supple diffe-
Deinde cum dicit : rentice faciunt elementa, id est lineas,
ex hac, scilicet ex voce quasi ex
103.
ergo genus simpliciler non est prse-
Si
ter eas qua3 ut generis species, aut si est moteria, quia inquam sic est palam
quidem, ut materia est; vox enim genus quia definitio est ralio, scilicet una ex
et materia, differentiai aulem species et
eiementa ex liac faciunt palam quod defi- differentiis, sciUcet constituta. Ex
nitio est ex differentiis ratio. hoc patet quod ratio ad oppositum
non concludit; licet enim differen-
Accedit ad solutionem. Circa
tia non insit generi eo modo quo
quod duo facit:quia primo ostendit
quomodo ex genere et differentia album iiiest homini, quia differen-
tia non praedicatur de genere sicut
fiatunum,ita quod pluralitas gene-
ris et differentiae nonimpedit defi-
album de homine, quatenus genus
nitionis,unitatem: et hoc est quan- non participat differentiam forma-
tumad secundummodum definiendi. liternec e converso, nihilominus
Secundo ostendit quomodo ex pluri- tamen differentia advenit generi
bus differentiis fiat unum, ita quod ut proprius actus et perfectio pro-
pluralitas difiTerentiarum non im- prise potentiae et perfectibili, et
pedit definitionis unitatem, et hoc ideo constituit unum per se.
est quantum ad primum modum. Notandum quod negantes plu- vide ii.

Secunda ibi : At vero et oportel. In ralitatem formarum, hinc volunt et incT.q!

prima parte intendit talem ratio-
nem : Ex proprio
proprio perfectivo ejusdem gene-
ris fit unum per se, sicut ex poten-
tia et actu; sed genus et differen-
tia sunt hujusmodi ergo, etc. Mi-
nor patet, quia genus est ut ma-
teria, et proprium perfectibile
sumere argumentum, quod unitas
perfectibili et
definitionis est per hoC; quodgenus
nihil est prseter generis species,
saltem secundum esse quidditati-
;
vum. Sed hoc non est verum, quia
accipitur auctoritastruncata, nam
sequitur genus non est prceter eas qmv
:

differentia vero specifica est ut sunt generis species, aut si est quidrm,
forma, et proprium perfectivum est ut Secunda pars
malcria. *
disjunc- Ai.disiinc-
tionis.
materise; sicut ergo ex forma et tionis est vera, unde ad illud secun-
materia fit unum per se, ita ex dum membrum subdit exemplum :

genere et differentia, ex quibus vox enim genus est et maferia, etc. Est
definitio integratur, fit unum per igitur Philosophi quod
intentio
se. Et hoc est quod dicit : si pro illud quod importatur per genus,
 ;

038 Un. VII. METAPIl.

niliil est nisi potcntiale rospcctu iil)i liabcnt poni niultrc diliercntise, Q"^*^'"»

S|)ccici'iini. (lividi diffcroitict' di//'erenliam, id est, ^'"e^en

difrerentiam primam in diffcrcn- mendie
5UM-uAniuii.
^^^^ secundam,?^/ dt/fere,dia ammalis
Quod pliiralitas (lillerentianiia iion im- csl ppdalitas; ct quia CSt diffcrcntia
pedit uiiitatem definilionis. Quod ait scissio COmmimis, idco Oporlct ipsam di-
pedis, pedalitas qu^edam est, non inteUi^it vidi pcr aliam dificrcntiam, qn^C
sic, quod differentia inferior includat supe- ^.-^
di//erentia animalis habentis pedes,
riorem, sed quod dividat, sum. de quo in^e
^
. •
, i 7

^ .
inquantum hahens 'pedes,
, i
quod
id cst,
4. i

Doctor 4. d. 11. q. 3. ad primum pro prima

^ '

.'.,^ ,. .

opinione, num. is. et iiic q. 17. et q. 9. et

sit diffcrentiapcrsc ct non pcr acci-

13.de Universalibus. Ubi vide Maurltium et dcns. Tdco subdit, (junre non est dicen-
Antonium Andream bic q. 15. ex pluribus dum quod habentis pedes aliud est ala-
tamen differentiis per accidens, non fit per /^^,^^^ altcrum nou alatum, si quidem bene
^p nnnm
se uaum, et exTDlicat exempio.
t5L«Apii^at De ratione per #• •, r •
^
homo
^
•
1 i 1 l i
1 dicit, id cst, si vult bcnc
se unius vide Doctorem i. d. 12. q. 1. et Ii-
t • •
txi-
^^iccrcdiYisioncm diftercntiarum,
bro octavo hu.jus, q. 4.

quia habere alas accidit habenti

At vero el oportet dividi differenUa^ dif- pedes, nec est ejus per se diffcrcn-
ferenliam lU animalis differeniia GSt peda- \. i i-^
'
/

pedes tia ct subdit sed proptcr non posse

litas. Uemanimalis liabenlis difte- ; :

renliam scire oportet inquantum liabens facit quod quandoque

hoc, id cst,
^104. pedes. Quare non est dicendum liaben- ..,,^,,1^,,
pi opiei npr-pssitatem nuia ciinc-
nccessuaiem, quia diffc-
^'^
^"""^lispedesaliud alatum, aliud non alatum,
riT^^^ib^T si quidem bene dicit,
sed propfer non rentiae per sc sunt nobis ignotcT ;

possefacUlioc;sedsialiud^^^h^^^^^^
idco loco carum utimur diffcrcn-
sos pedes, ahud non scissos pedes, nse
namque sunl differentiae pedis: nam scis- tiis per accidcns, quatenus aliud
siopedispedaliLasqua?damest,elsicsem- ^^^^ possumus. Et siibdit modum
^
per vultprocedere donec ulique veniat ad
non differentiam. Tunc auLem erunt tot quo per se dividitur hic diticrcntia
species pedis, quot differenUse, et pedes pedalitas dicens, quod si supple
^
habenlia animalia sequalia ditterentns. .
i. ^ t 1
1
•
i
animal habens pedes dividatur, sic
4.

ai. ns

Postquam Philosophus ostendit quod aliud esthabens pedcs scissos, cdiud

quomodo ex genere et differentia non habens pedes scissos; tunc supple
fiat unum, ita quod pluralitas ge- fit bene : hce namque sunt differentice

neris ct differentia? non impediat pedis, scilicet scissum et non

dcfinitionis unitatem, nunc osten- scissum; nam scissio pedis est

dit quomodo cx pluribus differen- qucedam sk semper pedalitas, et

tiis fiatununi; ita quod nec plura- mdt procedere sciiicct dividcns diffe- ,

litas differcntiarum impcdit unita- rentias, doricc utique veniat ad non

tem definitionis. Circa quod duo differentiam, ad diffcrentias id cst,

facit quia primo ostcndit quali-

:
uitimas non habcntes ultcriores
ter in definitione multcC differcntiae diffcrcntias; tunc autem tot erunt spe-
sunt sumendcC. Secundo ostendit cies pedis, quot differeniicv, et animalia
quod differcnticC si dcbite suman- habentia pcdes cequcdiadifferentiis,iiRm

tur, earum pluralitas non impcdit quaeiibet differentia ultima consti-

unitatem definitionis. Secunda ibi tuet spcciem animalis habentis
Siitaque hcec sic. Dicit crgo, quod at pedes.
vero oportet, suppie in definitionibus Notandum, quod cum dicitur Nec perse
 SUMMyE II. GAP. Xlll, 239

uiciuditur qiiod scissio pedis est qiigedam enim praecedentes cum genere pri-
.atur dif- pedalitas, non intelligendum
est mo circumloquuntur genus proxi-
ferentia i •
t • •

prsedicatio per se primo mum, quod

,

superiorin quod sit se habet ut materia

ae"in^erior'i modo, ct quod diffcrentia inferior respectu finalis differentise.
includat superiorem, sed quod in- Ideo dicit, quod si ilaque hcec sic se

ferior per se dat dividere superio- habent, scilicet ut dictum est, quod
rem, inquantum liujusmodi, et differentise in definitione accipian-
hanc divisionem per se innuit per tur per se, et non per accidens,
ista abstracta, scissio et pedalitas. pcdam qiiia finalis diffcrcntia est subslan-
Deinde cum dicit : tia rei et definitio praedicto modo.
Quod autem differentia finalis sit
Si ilaque se habent, palain quia
lisec sic
finalis differenlia subslanlia rei erit, eL de-
ultimate et perfective tota defini-
finilio, si non oportet muUoties eadem di- tio et substantia i^ei, patet, quia
cere in lerminis, superfluum enim accidit
alias esset nugatio in definitione;
lioc dicentibus, nam quando dicit animal
liabens pedes bipes,niiiil aliud dixit quam ideo dicit, quod si non oportet in ter-
105. animal pedes iiabens, et duos pedes ha- }ninis, id est, in definitionibus, ea- Quaiiter
bens, et si hoc dividat propria divisione (ll 1 161*60 tisG

multolies dicet, et iiequaUler differentiis, dem dicere multoties, superfliium enim piures in
siquidem differenlia» differentia fiat, una erit, supple hoc et nugatorium ; pofiho'°de-
erit quae finalis species et subslanlia.
quod sic patet, quia cum definitio aj^^^J^/g^^^J^^^^
§atione.
Ostendit quod sidifferentise debi- habeat unitatem ex aliqua difte-
te sumantur, earum pluralitas rentia, ergo vel a finali, vel ab
non impedit definitionis unitatem. aliqua alia si a finali, habetur
;

Circa quod duo facit quia primo : propositum; si ab alia, vel ista est
ostendit propositum. Secundo con- una cum finali, vel sunt dua?; si
cludit intentum.Secunda ibi Quare : una, ergo nugatio; si duae, ergo
palam. Prima in duas quia primo : definitio non est una^ quia ex duo-
ostendit quomodo ex multis diffe- br.s in actu ultimato et perfecto
rentiis fiat unum, si differentise non fit unum per se, et hoc est
per se sumantur. Secundo quod quod dicit : Accidit aiUem hoc, scilicet

D ifferentite hoc uon crit si pcr acciclens su- inconveniens de nugatione , nam
unt duph-
ces.
ixxantur. Secunda ibi : Si vero secun- quando supple aliquis dicit, id est,
dum accidens. Tn prima parte inten- definit animal habens pedes, bipes ; ni- \\, quate-

dit talem rationem eamdem quce hil aliud dixit quam animcd pndes habens,

prius Ex actu et potentiaejusdem

: duospedes habens, quia bipes nihil est
generis fit per se unum; sed multse aliud quam duos
pedes habens, et
per se differentiae in definitione or- ita erit nugatio, qualiter ly bipes
dinate sumptse sunt hujusmodi; videtur includere ly habere pedes, et
iExpiuri- erffo,
^ etc. Minor ^probatur quia :
^
sunt quasi eadem differentia, et ita
bus diffe-
entiis per ultima ct fiualis differentia se ha- si utraque ponitur, erit nugatio.
»e fit per
ie unum. bct ad prsecedentcs ut actus et per- Similiter et si hoc quod est bipes

fectio ad potentiam, cum sit sub- dividafur propria divisionc, id est, ])er
stantia rei et definitio ultimate et differentias per se, non per acci-
perfective, et omnes alise sunt po- deiis, nndtoties dicet, et a^qualiler diffe-

tentiales respectu ejus ; omnes rentiis, id est, quod idem toties di-
 :

240 LiB. Vn. METAPH. 1'

cetiir qnot sunt didercntise, nisi Ijentis 'txhIcs, '

aliudalham, aliud niqrum,
' "^
differentii
per acci-
dons uor
snpplc ab nltinia (liflcrentianon in- tnnc suddIc * ^
tot erunt di/ferentice finales,
'it per s
.
.

clndente priorem habcrct dcfinitio ((Jiot utique fuerint sectiones, id cst, di- unum.

nnitatem, pnta si bipcs ulterius visiones, quia tunc nna non snbor-
dividatnr, dicendo qnod bipes ant dinabitur alteri, ncc per conse-
habet pcdes scissos, id est, in tres quens facient unum per se. Ex lioc
digitos, ant in qnatuor; scmper patet quo ratio superius facta ad
1

cnim multiplicando diffcrentias oppositum non conclndit, proccdit

mnltiplicatnr repetitio ejnsdem, enim de differentiis sumptis perac-
nisi, nt dictnm est, nltima a qua cidens, qn?o non faciunt unnm, nisi
detinitio habet unitatem non inclu- subjecto tantum, qnse unitas non
deret prsecedentes ; ideo subdit, sufficit ad definitionem. Deinde
quod siqmdem igitiir fiat ciifferentia cum dicit :

differentice, accipicndo scilicct plu-

Quare palam" quod definitio ratio est
i^es differentias, una erit quce est fina- quse est ex differentiis, et liarum ex finali
lis specie et substantia rei. secundum rectum.
103. Notandum, quod negantes plures Concludit intentum. Circa quod
formas hinc sumunt argumentum, duo facit quia primo ponit con-
:

quia si flnalis differentia quse clusionem.Secundo manifestateam conciudi<

, ,
^, ., . , . intentii
dicit rationem form<T; dicit to- per quoddamsignum. Secunda ibi
tam substantiam rei; ergo non Palam autem. Dicit ergo, quod sup-
est ibi alia ct alia forma, a quarum plc ex prsedictis est, palam quod de-
prima sumatur genus, et differen- finitio est ratio, scilicct una, quce est

tunc differentia
tia a secunda, quia ex differentiis, et harum^ scilicet diffe-
ultima non essct tota substantia rentiarum supple est unitas ex fina-
Quaiiterdefiniti. Sed hoc nihil valet, non li, differentia secundum rectum, idest,
differenUa enim potest intelligi quod tota ra- quando sumuntur differentise ordi-
^''ibs^ta^tTa tio qnidditativa sit in nltima diffe- nate, ut differentia minus commu-
^esp^nTt.'^
rcntixa, tunc enim genus superflue- nis sub communiori, et non su-
ret in dcfinitione, quia sola ultima muntur a latere, et per accidens.
differentia totam essentiam rei ex-
SUMMARIUxM.
primeret sed debet sic intelligi,
;

quod completive est tota substan- Unitatem definitioni.s multis differentiis,

tia rei, sicut a forma ultima com- desumi ex ultima, aliocxuin sequeretur nu-
pletivc est tota essentia habentis gatio addendo superiorem differentiam in-
feriori, vel e contra; neque ex hoc quod
formam. Deinde cum dicit :

non fit ordo inter differentias, ut una inclu-

Si vero secundmn accidens, ut si dividat, dat aliam, sequitur, non esse plures formas in
habenlis pedes, aliud aU3um, aliud ni- composito, ut bene explicat Doctor hic, de
grum, tot quot utique secliones fuerint. quo late agit i. d. II. q. 3. num. 28. et a.

Ostendit quomodo ex multis dif- num. 33. et hic q. ultima.

ferentiis non flt unum, si snman- Palam autem erit, si quis transponat tales lOT.

tur per accidens, dicens quod si ve- definiliones, ut eam qua3 est hominis dicens;
animal bipes, pedes habens, superfluum
ro secundum accidens, supple aliquis
enim est habens pedes, dicto bipede; sed
bus sumat differentias : iit si dividat, ha- ordo non est in subslantia, quomodo nam-

t
 . ;:
,

SUMMiE II. GAP, XIII. 241

que oportet intelligere, hoc quidem pos- males speciei per se prredicata
et
terius, illud vero prius. De
definitionibus
quidem igitur secundum divisiones tot di- et alia quse dicta sunt et ostensa
cantur primum, quales quaedam sunt. primum in praecedentibus.
Notandum quod negantes
, plu- los.
Qualiter Probat dictam concliisionem, res formas, liinc sumunt argumen- ubi Vupra.'
comple-
ineaUun quod scilicet finalis difFerentia sit tum, qaia non est ordo in sub-
si
unitatis et
eiUitatis substantia, et definitio perfective stantia,ergo non est ibi alia et alia
(lefinientis
tt delinili et ultimate, alioquinut dictum est, forma; quia si sic, jam esset ordo
pvt ab ul-
iiina tlitfe-
in detinitione esset nugatio, sicut in substantia rei secundum ordi-
renlia
?*(odus cog-
patet transponendo difFerentias nem formarum, sed hoc nihil va-
noscendi
nugatio-
nam sicut prius, adclendo posterio- let ad
propositum. Philosophus
nein. rem difierentiam priori, erit nuga- enim ante immediate voluit quod si
tio similiter, et e converso adden- est nugatio addendo differentiam
do priorem posteriori quia non , priorem posteriori, pari ratione
est ordo quantum ad lioc in sub- erit nugatio e conversq non enim ;

stantia,idest,inhis quse spectant ad est ordo in substantiis, hoc

talis
substantialem rationem et definiti- est, in his quse pertinent ad ratio-
vam rei; semperenimnugatio erit nem substantialem alicujus, sive
praeponendo, vel postponendonega- definitivam, quod alius et alius or-
ta, et nihil refert dicere hoc prius, do nugationem. Unde
fiat et tollat
hoc posterius, ideodicit; quod palam non est intentio Philosophi quod
erit, scilicet quod conclusum est, si non possit dari per genus,
definitio
quis transponal tales defimtiones, id est, et per multas differentias non se
differentiaspositas indefinitione ut mutuo includentes secundum nu-
aliquis dicat eam, scilicet definitio- gationem, nam si ponantur in de-
nem quce est hominis esse animal bipes, finitione multa? differentiae ordina-
pedes habens, ubi transponitur ly bi- non sequiturnugatio sed sup-
tce, ;

pes qu?e cum sit differentia poste- ponendo oppositum illius, quod
rior, ponitur prior. Ideo subdit vult Philosophus probare, sequi-
superfluum enim est dicere habens pedes, tur nugatio, hoc est quod ab ultima
clicto bipede, sed non est ordo in substan- differentianon sit unitas rei, quia
tia, idest, in substantiali definitio- quandoque si genus sit remotius,
ne, modo jam dicto : quomodo nam- datur per multas differentias; si
que oportet intelligere, hoc quidem prius ergo tunc unitas non est ab ultima
illud vero posterius, quasi dicat quod differentia, cum unitas compositi
non, si negetur finalis differentia sit ab ultima differentia, cum ha^c
esse substantia rei completive. non ultima, erit aliqua alia ul-
sit

I Epilogus Ultimo epilogat dicens, de definitio- tima et actus, ct cum mult?e sint
nibus igitur secundum divisiones, id est, ibi, tunc de illis esset aliqua diffe-

quse accipiuntur se undum divisio- rentia ultima, et ultimus actus, et

nem generis in differentias et dif- abeaexcompositum unum,et tunc,
ferentiarum in differentias dictum auteruntdune,aut eruut uua siuna ;

est • qucdes qucedam sunt dictce primu m crit nugatio, cuni utraque j^oua-
scilicet qu8e accipiunt partes for- tur; si aliud, et aliud, et utrunKjue
Tom. VI. IG

I
 f ?Al LIB. VII. METAPll.
i
in actu, et ciim ex diiobiis in actu ul- nu'tdictis dicenda. Secundo exe-
timo non situnuiii, seqnitur (luocl quitur de intento. Secunda ibi Vi- :

ex illis (luol)us non liat unum. deturcnini impossihile. J)ic\t ergo, quod
(pioniani dc suhstantia perscrulatio^
Cap. 14. Kxemplum linjus patet iu littera, csl

definitio hominis est animal scilicet in ista scientia iterum rc-

nt si
;

habens pedes bipes, ly hipes finalis dcamus, resumendo scilicet divisio-

differentia, a qua completive est nem substantiae, ut appareat quid

snbstantia, et nnitas dednitionis, dictum sit, et quid dicendum res-

nonest includens formaliter diffe- tat, et subdit : dicitur autem suhstan-

rentiam priorem, quse est habens tia csse sicut suhjectum, id est, mate-
pedes, alioqnin sequnntur inconve- ria quse formae subjicitur ; et aliosubstaniia
1 I .
I
•
1 i P qaadruph.
nientia pr^edicta. modo, quod quid erat esse, id est lor-citer dici
tur.
ma ; et tertio quod ex his, id est com-
positum ex utroque, et quarto se-
SUMM.l:: SECUND.^ cundumquosdamdicitur substantia
universcde. De duohus quidem igitur ho-
CAPUT XIV.
rum quatuor dictum est, etenim pro
Universalia Platonice accepta sub- quia, dictum est de quod quid erat csse

stantias non esse. ct iterum dc suhjecto, quia duplicitcr

Uno modo ut subjectum
suhjicitur.
SUMMARIUM. passionibus, alio modo ut materia

Resiimit divisionem subslantiae, quam po- formae, ideo dicit : aut supple sub-
suitju initio hujus libri, licet enim lisec di- jicitur, uf /loc cdiquid ens, scilicet in
visio verbis ditferat ab illa, re eadem vide- actu, ut animal passionihus. Et simili-
tur ut notat Doctor. Probat dupliciter uni- ter quodlibet subjectum passioni-
versale non esse substantiam, (et sumit uni-
blissuis et accidentibus, autut mate-
versaie Platonice, ) eicludens rationisprimae
r/rtsubjicitur(r/c//n"etform8e substan- subjectun
responsionem.
quidem dictum est su- iicet^^qucK
tiali; de his
Text. com. Quoniam vero de substantia perscruta- pra, quando ostensum est qualiter paVionibl
^^- tio est, iterum redeauius; dicilur auLem
^^^^^- ^^^l^jectum substantia esse, et quod
materia et partes materiales per- ^^\^^^^
itxt^^Ts't
q!\8. Hb. quid erat esse, et quod ex his et universa- tinent ad speciem, vel ad indivi- ^*^''"^**

7. ' le. De duobus quidem igitur diclum est :

duum. Et subdit, quod univcrsale vi-

etenim dictum qnod cjuid erat esse, et de
subjecto, quia dupliciter subjicitur, aut detur quihusdam csse maxime causa et
hoc aliquid ens, uL animal passionibus, principium, et supple non solumma-
aul uL materia actui.
Videtur autem et universale causa qui- teria et quod quid est unde et de hoc,
'^^^Vo.'^^"^'
busdam esse maxime, et esse principium scilicet universali tractemus, agit
universale, unde ei de hoc Lractemus.
enim deinceps in hoc septimo de
^^^-
In isto capitulo, ut dicebatur su- universali ; de substantiis autem ,

perius, agit Philosophus de sub- compositis et sensibilibus agit in 8.

stantia et quodquid est secundumquod liujus, ad quem iste septimus or-
universale dicitur substantia a dinatur.
quibusdam, inquirens utrum uni- Notandum, quod divisio substan-
versalia sint. Circa quod facit duo. tiae, quse hic resumitur, redit in
Primo proponit intentum et conti- idem cum iUa, quae ponitur circa
 : .

SUMM^ II. GAP. XIV. 243

principium hujus septimi; ibi enim per quas ostendit propositum ; nam
posuit quatuor, scilicet quod quid primo probatintentum perrationes
erai es^e, et universale, et genus, sumptas ex parte prsedicationis,
et subjectum ; subjectum autem prout universalia ut universalia
subdividitur in materiam, formam, dicuntur praedicari de inferioribus.
et compositum; sed hic loco for- Secundo ex parte compositionis,
mse ponitur quod quid erat esse, qna- prout inferiora dicuntur componi
tenus, ut patet ex praecedentibus, ex universalibus. Secunda ibi Am- :

quod quid est maxime se tenet ex plius autem et impossibile. Prima in

parte formce. Iterum genus et uni- duas,quia primo prsemittit ratio-
versale hic sub uno comprehen- nes. Secundo excludit cavillosam
duntur, quatenus genus eadem ra- responsionem. Secunda ibi Sed an :

tione ponitur substantia qua, et sic. Prima in duas secundum duas

universale, ut dicetur; remanent rationes. Secunda ibi Amplius sub- :

ergo quatuor modi substantise qui stantia dicitur. In prima parte inten-
praedicti sunt. Deinde cum dicit : dit talem rationem Substantia :

110. Videtur enim impossibile esse subslan- uniuscujusque est propria sibi et
tiam esse quodcumque universaULer dic- nuUi alii inest sed universale
;

torum; primum enim subslantia qucB

Ad hunc uniuscujusque,propria uniuscujusque quse nulli est proprium, ergo univer- „ , .

textuiu j^oj-^ inest alii, universale vero commune sale nulli est substantia. Minorem ?eneraii
enim liic universale quod plu- 11.-,
...
6St, dicitur . . universalia
q.^13 14. 1 , ,

lii). 7. ribus inesse natum est. Gujus ergo sub-

declarat, quia universale pluribus non esse
. substanlias
stantia lioc eril?aut enim omnium aut nul- natum ,

messe; aut ergo erit

est contraPia-
lius ; omnium autem non est possibile,
substantia omnium, aut nuUius unWersaie
unius autem si erit, et alia hujus erunt,
:

"^"'"^*
quorum enim una substantia est, et quod non omnium, quia substantia est
quid erat unum, et ipsa unum. propria iiU cujus est, ergo nul-
Exequitur deintento. Circa quod lius. Dicit ergo, quod impossibile
duo facit quia primo ostendit
: videtur, scilicet ex dicendis : quod-
quod universalia nonsunt substan- cumque iiniversaliter dictorum esse sub-
tiae, eo modo quodixerunt quidam. stantiam ; primum enim substantia quce
Secundo exponit quid directe et wmiscujusque propria, scilicet est illi

quid non directe dixerunt sic po- cujus est, quce non inest alii; univer-
nentes. Secunda ibi Sed species di- : sale vero commune est et non pro-
centes. Prima in duas quia primo : prium alicujus, Jwc enim dicitur uni-
ostendit generaliter universalia versale, quod natum est inesse pluribus.

nonesse rerumsubstantias. Secun- Cujuscrgo, scilicet illorum plurium

do ostendit hoc specialiter de uno hoc, id est,universale erit substantia,
et ente, quae maxime rerum sub- aut enim omnium, aut nullius; omnium iii

stantiaeponebantur. Secunda ibi autem non est possibile, quia, ut

Quoniam vero unum dicilur. Prima in dictum est, substantia uniuscujus-
duas quia primo probat quod uni-
: qne est propria sibi, et per conse-
versalia non sint substantiae. Se- quens plurium i)lures sunt sub-
cundo quod non sint separata. Se- stantiae et diversrp, unius autem eo-

cunda ibi Manifestam autcm. Pri-

: rum si crif, scilicet universah^ sub-
ma in duas secundum duas vias, stantia. Sequitur quod omnia crunf
 ,

244 LIB. Vfl. METAPII.

hoc, est, (1110(1 oiniiia quil)iis uni- suhstantia dicitur quic non de suhjecto,
i(l

versalc inost, orunt ipsuin unum, et universale semper dicilur de aliquo

(^iijus ponituressesubstantia, quod

suhjccto.
Quomodo
prol)at : 'jnonnn cniin .suhslantia iinum Sed occurrit dubium, quomodo substantia

rsl, ci (jnod (juid crat cssc unum, et ipsa verum sit quod substantia non di- pradicatui?
de Kubjecto
ununi sunt; relinquitur ergo ex citur de subjecto, nam secundse et quomodo
noQ?
prcTdictis, quod universale nullius substantise prsedicantur de subjec-
sit substantia. to, ut dicitur in Prsedicamentis,
112, Notandum, Philosophus
quod cap. de Substantia. \
non intendit simpliciter negare Respondeo, potest dici quod rea-
substantias universales, nam con- liter loquendo et secundum esse

tradiceret sibimet; nam genera nuUa est substantia communis,

et species in prsedicamento Sub- quse de alio prsedicetur, licet hoc
Quomodo
stanticie ponit esse substantias se- sit verum Logice loquendo, eo mo-
phus^^^acd-
pit hic
eundas, ut patet in nraedicamentis, do quo loquitur Philosophus in Positio
universnle ^ "^
Platonis,
ostendit. s^cd ueii^nt substantias universales Prsedicamentis, ut allegatum est. sed noa
assertive.
eo modo quo riatonici ponebant, Plato autem posuit ut sibi imponi-
scilicet esse aliqua universalia, tur, substantias universales secun-

quae erunt substantia, et quod quid dum esse, et realiter separatas,

esisingularium, et ab eis realiter prsedicabiles de inferioribus ; et

separata, hoc enim est impossibi- sic bene procedit ista ratio contra
le nam quidditas et substantia
;
eum, licet simpliciter, et alias as-
cujuslibet est propria sibi, et sibi sumat majorem falsam. Deinde
realiter inexistens, sicut probat cum dicit :

ista prima ratio; dicitur autem

Sed an sic quidem non contingit, ut
universale quod natum est esse in quod quid erat esse, in ipso autem exislit,
pluribus, nec semper actu de plu- ut animal in bomine, et equo. Ergo pa-
lam quia quLiedam est ipsius ratio, differt
ribus prsedicatur, sed hoc accidit autem nibil, nec si non onmium ratio est
sibi. Sufficit autem quod sit ap- eorum quse sunt in substantia. Nibil enim
minus substantia erit boc alicujus,ut bomo
tum, et non repugnat sibi ut uni-
bominis in quo exisLit quare idem acci- ;

versale esse pluribus communica- dit iterum, erit enim substantia in illius
substantia, ut animal in quo est species,
bile, quandoque enim solum habet
ut proprium existil.
unicum suppositum actu sub se,
ut patet de phoenice, de Sole et de Excludit quamdam responsio- ii3.
. , 1 • Excludit
Luna, ut dicetur infra. Deinde cum nem cavillosam, qua posset obvia- ,

evasionem

dicit : ri priinse rationi, ubi dictum est ^ratKm/

qmB non de
omnia esse unum, quorum est sub-
Text. com. Amplius substariLia dicitur
46. subjecto, el universale de subjecLo aliquo stantia, et quod quid est unum. Dice-
dicitur semper. retur enim forsan quod universale
Ponit secundam rationem, quse non est substantia quse sit propria
talis est substantia non dicitur de
: uni, ut quod quid erat esse, quod
subjecto, universale dicitur de sub- excludens dicit : sed an sic quidemnon
jecto; ergo universale non est sub- coniinfjii, scilicet universale esse
stantia. Dicit ergo, quod amplius substantiain, ui quod quid erat esse.
 SUMNL^E II. C\P. XIV. to

in ipso autem incxislit, siipple est

siibstantia inexistens, ut animal qui- SUMMARIUM.
dcm in hominc et equo. Viilt clicere
Quatiior rationibus probat universale nou
qnod forte posset obviari dictae ra- esse substantiam ex parte eompositionis,
tioni, dicendo qiiod iiniversale non quasi bcTC, ut inferior, iUud includat, ut su--
Ai. parti- est substantia, et sicnt quod nuid perius componens. Doctor singulas optime
' '
cularibus.
crai essc, licet sit snbstantia exis- exponit, etquomodo inde non sequitur defi-
nitum non esse compositum ex realitatibus,
tens in partibus, animal in lio- iit
quia rationes procedunt contra universale
mine et eqno. Xatura qiiidem ani- Platonicum tantum.
malis non est sic in homine, quod
sit ei proprin, cum etiam sit in Amplius aulem impossibile el inconve- Text. com.
^'^-
niens lioc esse substanliam, si est ex ali-
eqno, ad qnod exclndendnm sub- quibus, non ex substanliis esse, nec ex eo
dit : ergo palam quia est qucedam, id quod hoc aliquid, sed ex quali, prius enim
erit nonsubstantia, et qualis subslanlia, et "**

est, aliqua ratio ipsius, scilicet ani- nec enim

ipso hoc quod est impossibile ;

malis quod ponitnr snbstantia com- ralione, nec tempore, nec generatione
passiones possibile esl priores esse sub-
mnnis. Differt autcm nihily id est,
stantia, erunl enim separabiles.
nihil ad propositnm, si non est ratio,
id est, definitio, omnium eorum quce Probat quod universalia non snnt Per viam
. . compositio-
sunt, id est, ponuntnr in suhstantia, snbstantiae ex parte compositio- nis probat
,
. /. . 1 •
,
uoiversalia
id est, dennitione substantiali
in nis, prout mieriora dicuntur com- noa esse
1-1 r>' 1 sabstantias.
rei, quia tunc esset processus infi- poni ex universalibus. Circa quod
nitus in definitionibus. yihil enim duo facit primo adducit rationes
:

minus substantia crit alicujus hoc, scili- ad propositum. Secundo dubitatio-

cet quae ponitur non habere detini- nem quamdam excludit. Secnnda
tionem, quam si haberet ut homo ibi : Accidit aufem quod habet dubitatio-
hominis in quo cxistit ; cjuare idem acci- nem. Prima in quatuor, secundum
dct iterum quod prius, erit enim sub- quod quatuor rationes ponit. Se-
stantia in illius substantia, id est, qnod cunda ibi Amplius Socrati. Tertia
:

ista substantia communis; licet ibi Sui autem. Qnarta ibi

:
Amplius :

non ponatur propria alicui infe- autem. In prima parte intendit ta-
riornm, oportet tamen quod sit lem rationem Si universalia snnt :

propria illius communis ut animal snbstanticT; ergo substantia erit

in cjuo cst specics proprium cxistit, id ex non substantiis. Consequens est
est, animal si sit quaedam
sicut falsum, quia ea ex quibus res est,
substantia communis, prius prse- sunt priora, et sic non substanti?o
dicabitur de illo communi, et ejus erunt priores snbstantia, cujns op-
erit propria substantia, sive sit positum ostensnm fnit snpra, quia
deflnibilis sivenon; si ergo talis snbstantia, est prima omninm de-
substantia est propria alicui uni, tinitione et tempoi-e. Consequentia
non poterit praedicari de pluribus, patet, quia nnivcFsalia magis si-
nec alteri inesse, et sic idem quod gnificant qnale quid; si igitnr snb-
prius. stanticT constent ex universalibus,
substantia erit ex non substantiis.
Dicit ergo, quod amplius impossihilc
 ,

243 Lin. VII. METAPH.

rst\n(]uamU\\cm sKbsUmliam esseexnon le; nam omnis qnalitas quse estres

subslcailiis, ncc ex eo quod esl hoc aliquid alia ab co cnjus est qualitas, et est
sed ex quali, id ost, ex his qiise si- in eo cujns est, sicnt in subjecto

gnilicant qnale qnid, qnod prohat, est qualitas accidentalis, jiatct

Priniitas qnia tnnc, }ion substanlia ct quale erit de albedine respectu corporis.
BulistantiiC
ilenini ex- prius ipsa substantia quod cst impossibile. Universalia igitur quse a Pla-
plicatur
triplex. Ncc enim rationc, id est, deflnitione, tone ponnntur separata, et per
Esse prius
tenipore nec tcmporc, ncc fjcncrationc, possibile est consequens alise res a singulari-
alio in
p.roposito
passiones csse priores substantia, qnia si ])ns, oportet qnod significent qua-
quid ?
sic crunt scparabiles scilicet a snb- le accidentaie singularium ; posita
stantia, qnod cst impossibile. Hoc Hypothesi quidem sequitnr incon- P
enim prins est tempore alio, qnod veniens, sed non sequitur ad opi-
scilicet potest esse separatim sine nionein Philosophi, quia ipse non
illo, nt dictnm est circa princi- ponit universalia separata, nec al-
115. pinm hnjns septimi, et tnnc snp- terius natnrse a singularibns. Dein-
plendnm est qnod ea ex quibus de cum dicit :

aliqnid componitnr, snnt priora

Amplius Socrali inerit substanli sesub- Text. com.
generatione et tempore, et qnan- stanlia, quare duorum eril substantia; to- ^^-

doqne etiam detinitione; si igitur taliter vero accidit siest substantia homo
et quaecumque ila dicuntur, nihil eorum
nniversalia signiticant qnale qnid, qua3 in ratione esse nullius substantiam,
non potest dici qnod sint substan- neque sine ipsis existere, nec inalio. Dico
autem non esse quoddam animal praeter
tiae, ex qnibns constitnitnr hoc ali- ahqua, nec aliud eorum qme in rationibus 116.

quid. nullius. Ex his itaquespeculantibus palam

quia universahter existentium est
nihil
Sed ratio Philosophi non videtnr substanlia, et quia nullum communiter
conclndere, qnia secnndae substan- pra3dicatorum significat hoc ahquid, sed
tale.
ti?e,puta genera et species in prae-
dicamento Snbstantise, cap. de Sub- Ponit secundam rationem, quae
stantia, licet non significent hoc talis est : Si universalia sunt sub-
aliqnid, sed qnaie qnid, ut dicitur stantise; ergo una substantia erit
Quomodo in
procedit
Praedicamentis, non tamen si- induobus; consequens est falsum,
argumen-
tum Philo-
gnitlcant qnale accidentale, sicut quia ostensum est supra quod una
sopbiadho- passiones, sed quale snbstantiale; substantia est propria unius tan-
minem li-
cetnon ex ratio autem Philosophi procedit tum. Consequentia patet ex hoc,
forma et
simpliciter ac si universalia significarent qna- quia tunc homo erit substantia So-
est,ergo si-
milesexhj- le accidentale, sicut passiones. cratis, et similiteranimal erit sub-
pothesi. Al.
subjectis
Respondeo, quod ratio Philosophi stantia hominis, et per consequens
concludit contra Platonem; nam Socratis; et sic in Socrate erunt
si nniversalia sint qnaedam res eo dnse substantise, scilicet homo et
modo qno ponit Plato, scilicet animal, et ita una substantia, puta
quod sint res alise a singnlaribus, animal erit in duobus, puta in ho-
et per consequens si significant mine et in Socrate. Ideo dicit quod
quaiitatem singnlarium, oportet amplius Socrati ineril substaniia sub-
quod insint eis, nt substantiis, et stanticc, id est, ipsum animal quod
sic significabunt quale accidenta- est substantia hominis, qui etiam
 -SUMMi^ II. CAP. XIV. 247

li 01110 est siibstantia Socratis, qim- Sin autem alia quoque iiiuUa accident,
et tertius liomo.
rc scilicet ipsum animal, erii sub-

slanlia duorum. Et subdit qiiod tolali- Ponit tertiam rationem quae ta-
ter, id est, universaliter, accidit hoc lis est Si universalia sunt sub-
:

in omnibus tamqnam veriim; ct stantiae,ergo oportet dare tertium

non solum in Socrate, quia si ho- hominem; consequens est falsum,
mo est substantia et qucecumque ergo et antecedens. Dicit ergo, sin
ita dicuntur, id est, alia quae sic di- autem, id est, quod si non detur
cuntur species sunt similiter sub- prsedicta conclusio, scilicet quod
stantise, sequitur, quod nihit eorum nullum universale significat hoc
qnce in ratione, id est, in deflnitione aliquid mutta quoque cdia accidunt in-
specierum ponuntur, nullinsesse sub- convenientia, et supple quod est
stantiam, nec poterunt existere sine tertius homo.
ipsis, in qiiorum scilicet definitione Notandum, quod dictum
sicut
ponuntur, nec in alio, scilicet exis- fuit alias, lioc inconveniens quod
tent. Dico autem nt non esse quoddam sequitur de tertio homine, quod
animcd prceter aliqua, scilicet anima- sequitur ad Platonem, dupliciter Dapiex
lia, id est, prseter species anima- exponitur uno modo ut praeter
:
lu^Sfquod
lis; ncc aliquod cdiud nuttwn eorum duos singulares homines sit ter- ^ertium
qitce in rationibus, id est, in definitio- tius homo qui est communis. Sed ^cTnt^a"^
nibus ponuntur; hoc enim genera- haec prima expositio non est ad^^^^'^^®"^-

liter verum est de omnibus univer- mentem litterse, quia licet secun-
salibus, qu9e ponuntur in definitio- dum veritatem sit inconveniens
nibus specierum, sive sint genera, dare tertium hominem commu-
sive differentia^, quia nuUum eo- nem separatum, Plato tamen hoc
rum substantia est eo modo quo non reputaret inconveniens, imo
ponebat Plato. Ratio hujus patet necessarium secundum Platonem
ex dictis, quia cum species sint de ideis, et ideo nihil concluditur
substantiae singularium, sequitur contra eum. Aliter ergo exponi-
quod ea quse ponuntur in defini- tur, ut scilicet praeter hominem
tionibus specierum sunt substan- communem et singularem, opor-
ti8e,et sic eruntin singularibusplu- tebit ponere tertium hominem,
res substantiae, et una substantia cum homo communis et singula-
plurium, ut de Socrate osten-
erit ris conveniant in nomine et ra-
sum fuit. Concludit ergo quod ex tione, sicut duo homines singula-
his itaque speculantibus pcdam est, quia res prseter quos ponitur a PLa-
nihil universaliter existentium, id est, tone tertius homo communis, ex
nullum ens universale, est substan- hoc quia conveniunt in nomine et
tia, et quia 7iutlum communiter prcedica- ratione, et tunc sequitur eadem
torum, id est eorum, qu(B commu- ratione quod sit dare quartum et
niter praedicantur signiflcat hoc ati- quintum hominem, et sic in infmi-
quid, sed tcde,Ye\ quale quid. Deinde tum. Deinde cum dicit.
cum dicit :

Amplius autem est ita manifestum, im- xext. com.

possibileenim subslantiam ex substantiis 49.
 1
248 LIR. VII. METAPH.

esse inexistentibus sic ut actu cluo nam- ; erunt substantiae in actu ut dice-
que sic aclu, nunquam sunt unum aclu, bat IMato. Et subdit, quod secundum
sed si poleslate duo luerinl, riunt unum,
ul qua^ duplum ex duobus dimidiis po-
hunc modum quem di it Democritus,
testale, nam actus separal. Quare si sub- et recte in hoc dicit ait cnim impos- :

stantia unum,non eiil exsul)stantiis ine-

secundum hunc modum sibile esse ex duobus fieri unum, aul ex
xistenlibus, et
quidem dicit Democritus recte, impossi- vno duo. Cujus dicti rationem sub-^e^^ictum
•J
Democnti
bile enim esse ait ex duobus unum, aut
cx uno duo fieri, magnitudines enim in-
divisibilessubstanlins faciunt ; similiter
dit maqni/udines enim indivisibilcs confirmat
faciunt
:
*^

rerur.i suljstantias,
... scilicet
suam
rationem.
i^ilur manifestum, quia et in numero ha-
Dcunocritus et sequaces ejus, si-
bebit; si est numerus compositio unita-
lum sicut dicitur a quibusdam, aut enim cut dictum est supple de magnitu-
non unum dualitas, aut non est unilas in dine : similiter ifjitur manifestum, quia
ipsa actu.
et in numero se habebit, si numerus
117. Ponit qiiartam rationem, dicens esl compositio unitatum, sicut dicitur a

qiiod ampHiis, et ita cst manifestiun, quibusdam, quia tunc aut dualitas non

scilicet un'versalia non esse siib- cstunum, et similiter nec quicum-

stantias hac ratione, quse sic for- que alius numerus aut uniias non :

mari potest Tmpossibile est ex ;

est actu in ipsa, scilicet dualitate, et

pliiribns existentibns in actu fieri hoc verum est, alioquin dualitas et

unum, quia actus distinguit et quicumque aliusnumerus non es-

separat. Sed universalia sunt sub- set per se unum, sed solum
ag-
stantise in actu,secundum te; ergo gregatione, ut acervus.
ex talibus substantiis actu exis- Notandum est dictum Democriti
tentibus non erit una aliqua sub- tale forte habuisse motivum, quia
stantia, ut tu dicis; et hoc est quod scilicet ipse non distinguens inter

Ex duobus subdit, impossibilc est enim siibstantiam potentiam et actum, ponens etiam
in actu non „
fit unum ^^^^ ^^ suostantns sicut
; . , • • • -

m
•
,
actu existen-
•
,
magnitudines indivisibiles esse re-
smfforma- '^^^^''^' ^^^^^ namque sic actu nunquam sunt rum substantias, et hoc supposito
''^^^'"' actu, sed si fucrint duo potestate recte dixit, volens quod sicut in
t^uitiin V
et reaiiter erwit unum ; nam unum in actu bene uno in actu non sunt multa in ac-
distmcti.
potest esse plura in potentia, ut tu ;
quia jam non esset unum ut
dupUty scilicet linea, quse est in ac- dictum nec sunt multa in
est, ita

tu ex duobus dimidiis potestate, ita potentia, ex quibus substantiae

quod una linea in actu, puta du- rerum ponuntur indivisibiles. Vel
pla, bene constat ex duobus dimi- aliter, quod supposita sua posi-
diis, quse sunt in ea in potentia tione, scilicet quod magnitudines
non in actu. Et subdit causam dic- indivisibiles sint rerum substan-
Actus ^^ '•
^^^'^^^ enim separat, unumquod- ti(T, et sic semper esse in actu,
distinguit
et separat,
enim distinsruitur
qiie
i o ab alio per i
recte dixit quod ex eis nunquam
licet proprium actum et formam. Quare fiatunum per se posita hypothesi.
approprien-
turmaterieeSi Substantia, puta partlcularis, CSt Deinde cum dicit :

ut supra 1 1 • .
,
patet. aliquOQ unum, non erit cx substantits, Habet autem quod accidit dubitatio- T. com.50.
scilicet sibi inexistentibus actu ; et nem, si enim neque ex universalibus pos-
sibile est esse nec unam substantiam,
ideo supple si est ex universali- propter tale aliquid sed non hoc aliquid;

bus, sequitur quocl universalia non significare, nec ex substantiis contingit

 ;

SUMMiE II. GAP. XV. 2^9

actu esse, neque unam subslanliam, in-

composita utique erit substanlia omnis,
quare nec ralio utique erit neque unius
118. substantise. At vero videlur omnibus, et SUMM.E SECUND.E
dictum est dudum aut solum subslantise
esse terminum, aut maximo nunc autem;
CAPUT XV.
neque si iiujusmodi, nuUius igiturerit de-
auLmodo quodam erit, modo autem
finitio;
quodam non. Manifestum autem erit quod Inconvenientia quae sequuntur con-
dicitur magis in posterioribus. tra asserentes ideas substantias
Dubium. Excliulit qiinmdam diibitatio- esse, et separatas, atque ex ge-
nem, dicens quod illnd quol accidit, nere et difFerentiis constare.
scilicet ex prcedictis hahet duhitaiio- Item substantias separatas Pla-
nem. Si enim iit dictum est nee imam, tonis et singulare etiam incor-
id est nnllam substantiam possihile est ruptibile deflnibilia non esse.
esse ex nniversalihus propter tcde aliquid,
sed non hoc alirpiid significare, id est,
SUMMARIUM.
prjpter hoc quod imiversale sig- Ex dictis infert inconvenientia contra ideas
nificat quale quid, et non hoc ali- si eartim assertor teneat species componi ex
quid; nec etiam supple sicut dictum genere et differentia qiiia gentis tunc non
;

ex suhstantiis actu contingit essc esset idem ntimero in variis speciebus, quod
est,
fuse probat neque etiam diversum in eis, et
;

nec unam, id est, mdlam suhstantiam,

hoc quatuor rationibus, quod inconveniens
si inquam sic est, omnis suhstantia ex comparatione generis ad individua sensi-
erit utique incomposita ; quare nec ratio, bilia, clarius sequitur.

id est, definitio, utique erit, necnnius,

Manifestum autem exbis ipsis, quod eve- xext. com,
id est, nullius erit suhstanticc, nam nit ideas ponentibus subslantlas et separa- 51.

deflnitio cum sit ratio habens par- biles esse, et simul speciem ex genere fa-
cienlibus et differentiis.
tes, non potest dari nisi de sub-
stantia composita. Atvero, opposi- Postquam Philosophus probavit 119.

tunl supple videtur omnihus, et dudum universalia non esse substantias,

dictum est, aut solum suhstantice esse nunc probat quod aniversalia non
terminum, id est, definitionem, aut sunt substantiae separatse. Circa
maxime ; nunc autem conclusum est quod duo facit quia primo facit
:

supple quod nec hujiis, scilicet sub- quod dictum est. Secundo regredi-
Definitio stantiae est definitio; igitur sequitur tur ad determinandum dubitatio-
arguit
Dmpositio- quod nec nullius erit definitio. Et tan- nem quamdam quam supra dimi-
em defini-
ex reali- git solutionem dubitationis cum serat insolutam. Secunda ibi Ma- :

tatibus
lltem vel subdit \dut modo quodam erit, scilicet nifestum est autem quod suhstaiUiarum.
froportio-
alibus eis. substantia ex substantiis modo au- ; Prima quia primo osten-
in duas :

dit quod universalia non sunt sub-

Solutio.
tem quodam non. Manifestum autem crit
magis quod dicitur ex posteriorihus, sci- stantiae separatae. Secundo quod
licet infra in hoc eodem septimo, dato quod sint,non suntdeflnibiles,
I. 15. et etiam ex octavo libro quia ;
ut dicebatPlato. Secunda ibi : Ot(o-

licet substantia non sit ex sub- niam vero suhstantia. Prima in duas :

stantiis in actu, est tamen ex sub- quia primo ostendit propositum

stantiis in potentia cxistentibus in comparando genera ad species.
toto. Secundo comparando genus ad in- I
 :

250 LIB. VII. METAPII.

(lividii.M. SccuikI.i il»i : AnijjHns fiKic/n liomine ct in cquo ; aut unu)n et idem
in sensihilihiiH. rrima in diias : (iiiia numero, supplc animal est in utro-
primo propoiiit intentam conclu- que, aut altcrum, constat enim quod
sionem. Secnndo subjungit ejiis genus est in pluribus speciebus.
probationem. Secunda ibi Si cnim : Deinde cum dicit :

Conriusio siinl specics. Dicit ev^o, quod ruani-

(luain in- Piatione namque palam quia unum,eam- 120.
lendit in fcsiiim esi ex liis ipsis, quae dicta sunt, dem enim dicit rationem (iicens in utro-
et «lua^ (iicentur, accidens, id est que ;
ergo si est aliquis homo ipsum secun-
dum se iioc ahquid, et separatum, necesse
inconveniens (piot^ acddii poneniibus, est ex quiljus, ut animal et bipes, iioc aU-
id est, dicentibus idcas esse suhsfan- quid significare, et esse separabilia et sub-
stantias, quare et animah
tias separahiles, c( simul cum lioc fa-
cicntibus, id est, ponentibiis speciem Probat minorem rationis. Circa
componi ex genere ct differentiis, haec quod duo facit quia primo pro- :

enim duo conjuncta ducunt ad in- bat unam partem minoris, scilicet
conveniens, nt patebit. quod non sit idem animal in ho-
Notandum propter ea quae se- mine, et in equo. Secundo probat
ideas
Quuntni% quod ponebat Plato ideas aliam partem, scilicet quod non
specierum specicrum, uon autem s^enerum, '-^
alterum. Secunda ibi Sed si alte- :

dumtaxat ^
posuit ut dicebatur tertio hujus, propter rinn. Prima in duas quia primo ostendit :

causam iln dictam et ideo quae- ; innuit probationem minoris, scili-^pj^fgg^^^sint

dam probationes sequentes ducunt cet quoddebeat poni idem. Secundo quP^''^^^

ad hoc, quodscilicet si species sunt additeius improbationem.

^ «^
Secunda «t genus
contra
separatse, ergo et genera contra ibi Siquiclernigitur. Dicit ergo, quod
:
Piatonem.

Platonem. Deinde cum dicit per rationem proba-

ratione, id est,

bilem, est palam quia unum, scilicet

Si eniin sunL species, et animal in ho-
mine, et equo, aut unum et idem numero animal est in homine et in equo.
sunt,aut alterum. Eamdem enim exhibet rationem dicens
Quod Probat propositam conclusio- in utroque, id est, quod si assigne-

non sint ncm, ct iutcndit talem rationem : tur- ratio animalis, ut animal dici-

^"eparatJr ^^ spccics suut scparatae et com- tur de utroque, scilicet de homine

ostendit.
positaeex genere et diflferentia, et de equo, eadem ratio assignabi-
puta liomo et equns et hujusmodi; tur, puta quod est substantia ani- .•

tunc animal quod est genus, aut mata sensibilis ; nam genus se-
est unum idem numero in ho-
et cundum unam rationem diciturde 1

mine et equo, aut alterum sed : speciebus, sicut species de indivi-

neutrum potest dari, si species du i s ; ergo si es t a l iq u is homo ips iim

sunt substantiae separatae et com- secundum se hoc aliquid separatum, id

positae ex genere et differentia, est, quoddam demonstrabile sub-
ergo, etc. Circa istam rationem sistens separatum, exquo supple
sic procedit : Primo praemittit ma- species secundum unam rationem
jorem. Secundo probat minorem de individuis prsedicatur. Necesse est

ibi : Ratione namque. Dicit ergc, si pari ratione ea cx quibus, supple

enim sunt supple separatae,
species, species constituitur ut animal, ct hi-
ct animal, quod est genus, est in pes, quae sunt genus, et differentia
 .

SUMNLE II. CAP. XV. 2ol

esse /wc aUquid ci scparabilia, siipple esset, qiiia genus participat diffe-
a suis inferioribus, ct cssc suhsianiias, rentia aut quia essent composita
;

scilicet per se stantes, qnia ct ani- utdonius;nutcopulataut scamnum;

mal erit,supple unum numero per aut mixta ut lapis. PTnmum non,
se existens quod de homine et cum genus non participet differen-
de equo praedicabitur. Deinde cum tia, quia tunc idem numero genus
dicit : participaretcontrariis differentiis,
Siquidem igitur idem et in equo, sicut eteidem inessent contraria. Non MojH^^^

tu in teipso, quomodo in separaUm exis- secundo modo, quia illa quae sic fa- unionis
tenlihus unum eril? Et quare non, et sine •

ciunt i- _
unum, . •

sive per
. . ^ -^
compositio-
•
+
suut 4.

ips<, eril el animal hoc.

t. com. Deinde siquidem participalione bipedis nem, sive per copulationem, sive
52- etmuUipedis,impossibilealiquid accidit;
conlrarianamque snnul merunlipsi et huic ^
mixturam, semper se habent ^

enli: sin autem quis modus quando dicit sicut partes, et non prsedicantur
aliquisuliqueanimalessebipes,autgres- ^^^ ^^i^ genus autem et differen-
sibile, sed forsan componitur, et copula-
^
t, -

tur, aut miscetur, verum omnia inconve- tia praedicantur de specie. Iterum
^i^ntia. [n iUis una et eadem pars numero

121. Ostendit istam partem minoris non potest esse in diversis genus ;

esse impossibilem tripliciter. Tum autem ponitur idem numero in ho-

primo, quiaidem numero esset mine et in equo, et lioc est quod
in existentibus separatim, quod dicit : Deindc si quidem, supple spe-
est impossibile, ideo dicit : siquidcm cies constat ex genere et differen-
igitiir, supple idcm numero animal tia, participatione hipedis ct multipedis,

est in homine et in cquo, sicut lu in itaquod animal participationebipe-

temetipso, quomodo in separatim existen- dis, quod est differentia, constituat
lihus unum erit ? Quasi diceret hoc hominem, et participatione mul-
esse impossibile, nam idese se- tipedis constituat equum; ????7>os.s/6/-

cundum Platonem ponuntur ab in- lc aliquid quidem accidit, contraria

vicem separatae; sicut ergo tu non namquc simul inerunt ipsi uni et liuic
es nisi inteipso,et non in pluribus, e?i^/, id est, animali, quod ponitur
sic nec idem animal numero potest unum ens numero demonstratum.
jdidemesse in diversis separatis. Tum se- Si autem non supple fiat per modum
eadem ratione haberet participationis,7?(/.s moduserit.cumali-
aSLro cundo, quia
idea generis, sicut et idea quisutique dixerit animal esscbipes, aut
debus^P^^^^
W«i
«ssibila
speciei
^
contra Platonem homo ; nressibilc, constituens supple spe-
. , 1 • j
ciem aliquam unam ex his duobus
1
abet. enim ponitur separatus, qum est
unum de multis praedicatum. Quare quasi diceret quod non potest dari
ergonon eadem ratione anima.ex quo modus. Et subdit, scd forsan, sup-
ponitur in unum homine et inequo, ple dicet aliquis, quod componitur ct

eritnon r/»?'mrt/, quod supple ponitur copulatur, ct /n/^ce^i/r, scilicet unum

dari. unum numero in diversis, quasi alteri de his duobus, et ex eis fiat
diceret quod non potest dici ratio- unum istorum modorum
altero
Tum tertio, quia species compo- trium; verum pro sed, omnia sunt
ex genere et differentia quo-
sita inconvenicntia propter causam dic-
modo esset una ? quia aut hoc tam. Deinde cum dicit :
 ;

250 LTR. VII. METAPH

Sed si allerum in unoquoque, infinila est, pr^rdicatur de spccie, ut de 1
ergo erunt, ul est consequens dicere quo-
alio, id est, sicut de alieno; si au-
rum subslMnLia animal, non enim secun-
(luni accidens ex animali liomo. Amplius trm non, scilicet prsedicetur de spe-
multa erunt ipsum animal, subslantia enim cie ut de alio, sequitur quod homo
in unoquoque animal, non enim de alio di-
citur si autem
; non ex illo eriL homo et erit ex illo, scilicet animali, et illud
122,
genus ipsius illud, et amplius idete omnia hominis;
erit fjenus ipsius, scilicet
ex quil)us erit homo igitur non quidem
;

ailerius eril idea, aUerius vero subslanlia, quare supple si species sunt mul-
impossibile namque. Ipsum igiLur animal tae, et ipsum genus erit multa,
eril unumquodque eorum qua^ in animaU-
bus. Ainphus ex quo hoc, eL quomodo ex qu od videtu r inconveniens.Tum ter-
ipso animah, aut quomodo possibile est tio, quia omnia superiora, ex qui-
esse animal, quod est substantia hoc ip-
sum prcL^ler ipsum animal. bus componitur homo erunt ideae,
puta animal et bipes, quod est con-
Quodeit Probat secnndam partem mino- tra Platoneni; qui solum specie-

noiTaiuId ^is, scilicet qiiod non sit alterum rum posuit^ideas ut dictum est;

«"'nimal in liomine et eqno, et hoc tunc ergo non erit verum dicere,
^'oimubus
^"^^f nuadrupliciter. Tum primo, quia quod universalium aliqua sunt
probat. unum genus, puta animal est sub- ide?e, aliqua substantia idearum,

stantia infinitorum, quia species ut ipsi dicunt. Consequentia patet

sunt quasi infinitcT, et genus est ex hoc, quia ex quibus sunt diver-
substantia cnjuslibet speciei, et sa animalia, secundum diversas
sic animal pertinet ad substantiam species cuilibet speciei respondebit
liominis.et eadem ratione ad sub- aliquid proprium de substantia
stantiam equi. Quodantem aliquod animalis, quod est genus, et per
unum pertineat ad substantiam consequens animalgenuserit idea.
infinitorum videtur impossibile, et Et hoc est quod dicit, quod amplins
hoc est quod dicit: sed si supple omnia exquihus homo, scilicet compo-
dicas quod aUerunt animal est in uno- nitur, erunt ideae, ideo non potest
cjuoque, id est, in unaquaque specie dici quod aUerius quidem erit idea et cd-

ergo ut eonsequens est dieeve isti posi- terius erit suhstantia, impossihile namque
tioni, infinita sunt quorum est suhstantia est hoc. Plato enim ponebat quod
animal : liomo enim constat ex animali universalium quaedam sunt ideae,
non seeundum aceidens, sed supple per ut species; quaedam substantia
se, quatenus est de substantia spe- idearum non ide^e, ut genera et
ciei, ut dictum est. Tum secundo, differentiae; concludit ergo quod
quia ipsum animal quod est genus, ipsuni icjitur animal, quod est genus,

erit muUa,^\^\\i species suntmultae; erit unumquodcpie eorum quce sunt in

nam animal substantia est uniuscujus- animalihus, id continentur

est, qUcC

que speciei de quibus praedicaturin in speciebus animalis. Tum quar-

quid, non sicut de aliquo diverso a to, quia si homo ponatur separa-
sua substantia, et hoc est quod di- tus ab animali, quomodo animal
cit Amplius ipsum animal erit multa,
: erit de substantia et de compositio-
quod est inconveniens. Animal enim ne hominis, non videtur possibile,
est suhstantia in unoquoque, id est, in et hoc est quod dicit. AmpUus sup-
unaquaque specie; non enim dicitur, id ple est dubium ex quo componatur
 SUMMi^ 11. GA.P. XV. 253

hoc, scilicet quod est homo, ei quo- Qusecumque quidem igitur ita dicuntur,
horum quidem est corrupUo, etenim ge-
modo ex ipso ammali, per se siipple
neraUo hujus raUonis autem non est ita
COnstituitlir;a?«^ quomodo possibile est ut corrumpatur, neque enira est genera-
animal esse quidem subslantiam^ tio; non enim fit domui esse, sed quod
scili-
huic doniui, verum sine generaUone et
cet hominis hoc ipsum, id cst, homo corrupUone sunt, el non sunt ostensum ;

est enim quia nuUus hic generat nec facil,

prceler ipsum animal^ cum homo sit unde et substantiarum sensibilium singu-
quid separatum prater animal, larium, nec definilio, nec demonstratio est,
quasi diceret quod non est possi- quia habent materiam, cujus natura tahs
est, ut conUngat et esse, et non esse.
hile. Deinde cum dicit :
QuapropLer corruptibiha omnia singularia
ipsorum ergo si denionstraUo necessa-
;

123. Amplius autem in sensibilibus lieec acci- riorum, et definitio scientitica, etnon con-
dunt, et his absurdiora ; si itaque impossi- tingil, sicuL nec scientiam, quandoque
bile sic se habere, palani quia non est idea scientiam, quandoque ignoranliam esse.
ipsorum, sicut quidam (Ueunt. Sed opinio tale quidem est, ita nec de-
monstrationem, nec definilionem, sed opi-
Probat propositum, comparando nio est contingenUs aliter se liabere, pa-
genus ad singularia sensibilia, di- lam quia non utique erit ipsorum, nec
definitio, nec demonstratio, non enim
Probat cens amplius Juec^ scilicet inconve-
iiversalia
* sunt manifesta corrupta scientiam haben-
on esse nientia quae dicta sunt, accidunt Ubus, et cum a sensu abscesscrint, et
bstantias . . , . salvatis ralionibus in anima eisdem, non
paratas. in sensibiUbus, id est, in singulam- erit nec definitio amplius, nec demonsLra-
bus, et in his absurdiora , si scilicet Uo, PropLer quod oportet eorum ad ter-
minuni sludentem, cum aliquis definiat
genera et ponan-
alia universalia aUquid singularium, non ignorare, quia
tur substantia3 singularium, sicut semper auferre est, non enim conUngit
definire, nec itaque ideam nullam est
ponuntur specierum quatenus na- definire, singularium enim idea, ut di-
tura generis magis distat a singu- cunt, et separabilis est.
laribus quam a specie; si igitur im- Ostendit, quod dato quod univer-
possibile est sic se habere, palam quia salia ponantur substantise, quod
non est idea ipsorum, scilicet sensibi- tamen non erunt definibileS; quod
lium singularium, sicut quidam di- est contra Platonem. Ex hoc enim
cunt, scilicet Platonici. Platonici ideas posuerunt, ut de
eis essent definitiones et demons-
SUMMARIUM. nam
trationes ut de necessariis, de
sensibilibus ponebant non posse
Admisso universaUa esse substantias se-
paratas, tamen erunt indefinibiles contra Pia- esse scientiam propter eorum mo-
tonem, qui propter definitionem et scientiam, tum et variationem. Circa quod
posuit ideas quod probat, quia istae ide^e
;
duo facit quia primo probat in-
:

sunt singulares, si admittantur, quia per se tentum a priori, et per rationem.

existentes, et de singularibus non est scien-
Secundo a posteriori et a signo,
tia, nec definitio, quod Tuse probat. Intelligit
I de singulari existenti, de quo nequit esse Secunda ibi Quoniam propter quid
:

scientia, quia potest esse, et non esse sed ;

nullus. Prima in tres, secunihim
de singulari, abstrahendo ab existentia, po- quod adducittres rationes se mu-
test es e scientia et definitio non per se pri-
tuo supplentes. Secunda ibi Neccs- :

mo, ut bene explicat Docior.

sarium vero. Tertia ibi : Quemadmo- Q^od

irt. com
substantia alLera, et quod
Quoniam vero dumigitur. Tnprima partc intendit ^'i\^,^/g^'^^^^^^
'
35. simul
'
totum, et raUo. Dico autem quia
hoc quidem sic est substantia cum male-
talem rationem Nulhim singuhire
:
^^[^"^'^^^^

ria concepta ratio, illa vero ratio totaliter. cst definibile, sed idea) si sint; sunt poQa"t«p
 METAPII. ll
254 Lin. VII.

more singMilares, cuiii ponantnr per se sed per accidens, scilicet ad gene-
Platonico.
existentes; ergo ideae non ernnt rationem compositi quod per se ]

delinibiles. Major probatnr, qnia fit.Et subdit, propter hocaulem, scili- -

definitio non est de corruptibilibns, cet quia substanti^e sensibiles sin-

sicut nec scientia, nec demonstra- <25ulares simt aenerabiles et corru-

tio;sed singularia sunt corrupti- ptibiles ; ideo substantiaruni sensibilium DfisJDgt

bilia et generabilia, quia habent et singularium ncc est defnitio, nec de- gensibiii

materiam qua res potest esse et monstratio, quia habent materiam, cu- "(J-enU

non essc ergo singularia non sunt

;
jus natura talis est ut, scilicet id ({uod jgg^^J

detlnibilia. habet talem m^ieY\d.VL\ contingat esse

124. Dicit ergo quod fnioniam s'(bstantia et non esse ; materia enim ratione
dicitur aUera.et quod simul to(um,k\ est, privationis annexce machinatur ad
singulare compositum ex materia malum, ut dicitur primo Physi-
et forma; et ideo et alio modo di- corum, t. c.,80. Quapropter omnia sin-

citur substantia ratio, id est for- gutaria corruptibilia sunt ipsorum, id

ma quod exponit dico autem quod

,
: est, omnia de numero ipsorum
fuec quidem, id er^t, substantia com- sensibilium, ex eo scilicet, quia
posita sic est substantia, quia ratio, habent materiam, sunt corruptibi-
id est forma concepta cum materia ; illa lia ; ergo si demonstratio et deftnitio Materii

vero ratio, id est, iUa substantia scientifica, id est, quae facit scire, et ruptioniii

quse est forma, est ratio totaliter, est medium deraonstrationis, neces-

id est, pure formaliter, non inclii- sariorum est, ut dicitur primo libro
Siagulare dens materiam, nam materia sic Posteriorum, t. 5. et 14. et iterum
pur se ge-
neratur et est pars composiLi, quod non est si non contingit sicut neque scientiam
corrumpi-
tur. pars formae, ut jam dictum est su- quandoque ignorantiam esse, sed opinio

pra. Qucecumqueigitur ita dicuntur qnod tate quid est, ita nec demonstratio- scientia

scilicet substanticT compositae, /w- nem, nec definitionem, quodlibet "^'rum''

^""^*"«
rum quidem est corruptio ; etenim pro enim istorum est de necessariis,
quia genpratio hujus, nam corruptio quae semper vera sunt sed opinio :

et generatio sunt circa idem ra- ; supple est contingentis atiter se habere^

/ionisautem, id estformae ipsius, non quod scilicet nunc potest esse ve-vides.
p^^***'
cst ita ul corrumpatur, quia nec genera- rum,nunc potest esse falsum; si in-

//oes^supple ipsius formae. Nonenim quam ita e^tpalam quianon utique erit Opinioe
, ^ . .
,
. . conting»
fitdomui esse, id est, forma domus, definitio, nec demonstratw ipsorum, sci- tium.

sed quod quid est huic domui, id est, licet singularium sensibilium cor-
tota domus composita. Verum pro ruptibilium ; non enim sunt manifesta
Forma sed, sine generatione et corruptione sunt corrumpi, id est, corruptibiliaA«6e^ia'-
noa est
generatio ct non sunt, scilicet ipsae formae sim- bus scienfiam cum abscesserint a
de eis,
neo.
corruptio plices ; ostensum enim est supra in sensu, quo cognoscuntur. Et ideo sat-
scilicet
per se.
hoc eodem septimo, t.c. 27, et cir- vatiseisdcm ralionibus quidditativis eo-
citer, quia nullus hcec scilicet formas rum in anima, quibus singularia
generat nec facit, nam ars practica coiiiioscuntur, non erit de eis nec de- vide 7.

est factiva;ostensum est enim su- /niitw necdenwnstratw. Quapropter opor- coQciusic

pra, quod formse. non flunt per se, tet studentem ad terminum, id est, ad ^*
 ,

SUMM^ II. GA.P. XV. m

definitionem eorum, scilicet singula- quandoque ignorantia, quandoque
rium quando quis dcfinit aliquod singu- demonstratio, et quandoque non
lariuni non ignorare, sed supple debet demonstratio, quod est impossibi-
^cive, quia setnper est au fe rre, id est, le, ex quo habetur ista propositio,

contingit singulare corrumpi ma- quod cum ratio in anima possit

nente illa definitione, quam tingit. manere eadem non manente exis-
Et subdit conclusionem cumminori tentia actuali objecti, sequitur
[dese noa dicens, sed nec ideani nullam est, id quod existentia, ut existentia, non
*\i!)^^"*'
^^^' contingit definire, hsec est con- est per se ratio objecti, ut scibile
clusio : idea enim ut dicuntsinr/ularium, est; quia ratio scientiflca non po-
id est, de numero singularium est, testmanere eadem in anima, non
quia ut dicunt separabilis est, et per manente eodem, quod est per se
se existens. scibile, ut scibile est. Sive autem
125. Notandum quod Aristoteles in scibile possit existere in re, sive
tota ista littera loquitur de singu- non, saltem ratio ejus, ut scibile
lari contracto ad existentiam, et est, potest manere eadem in ani-
de tali verum est quod non est de ma, non manente existentia, ita
eo nec scientia, nec demonstratio, quod non includit eam in ratione
De quo nec dednitio, quia ibi immanifes- scibilis; loquendo autem de singu-
singulari i •

oquatur tuui cst, cuui abscesscrit a sensu, lari abstrahente ab existentia, uti-
?hus!^°[o utrum existat, vel non existat, et que potest esse detinitio, demons-
^Btendit.
^^ j^^^ facit ratio, qu«nm tangit tratio et scientia, de tali singulari
Philosophus : demonstratio inquit est non per se primo. Ratio hujus est,
necessariorum ei deftnitioet scientia ; quia, utdictum est in praecedenti-
et non contingit sicut nec scien- bus, singulare nihil addit ultra
tiam quandoque scientiam, quan- speciem, quod pertineat ad ejus
doque ignorantiam esse, ita nec quidditatem, et ideo nonhabet aliud
demonstrationem, nec dehnitionem, quidquam speciei, nec aliam deil-
scilicet quandoque contingit esse nitionem a deiinitione speciei. Et
talem, quandoque non esse talem. quia deflnitio subjecti est medium
Et ex hoc concludit, palam autem in demonstratione potissima, per
ipsorum, scilicet singularium cor- quamgeneratur scientia, sequitur,
ruptibiliumneque scientiam, neque quod de singulari non sit alia de-
definitionem esse : non enim sunt monstratio, et scientia quam illa,

manifesta corrupta scientiam hahentibus quse est speciei.

cum e scnsH abscesserint et salvafis ra-
tionibus ejusdem in anima. Vult dicere SUMMARIUM.
quod si de contingenti, vel de cor- Probat fuse singulare, eUam incorruptibi-
ruptibili, ut tale,esset deflnitio vel le, non essj definibile, et consequenter
demonstratio, cum illud tale pos- nec illas ideas etiam^i dicantur incorrupti-
biles esse. Assumptum probat, quia detini-
sit quandoque esse, quandoque
tio convertitur cum definito couveniret
;

non esse, salvata tamen ratione in

enim cuilibet singulari alii cjusdem spe-
anima, sequitur quod esset quan- ciei, vel lleret per aliquaaccidentalia super-
doque scientia de isto objecto, et addita essentia). Rejicit solutiones ad lioc,
 "^56 LIB. Vll. METAPH.
quinque rationibus, confirmans suam sen- rei intrinseca. Ergo necesse est /icec,

tentiam. scilicet nomina, quse ponerentur

in definitionc singularis iiiesse alii,
Text. com. NecGSsarium vero ex nominibus esse
54. ralioneni, nomen aulem non faciet defi- cum sint communia, ct per conse-
niens ignolum enini erit, posita auLem
;
quens dcfinitio esset aliis commu-
communia oninibus. Ergo necesse inesse
^^^- et alii Ii;ec, uL sl quis te definiat animal,di- nis, quod cst contra rationcm de-
cet gracile, aut album, aut aliquid aliud, linitionis, ut si quis te dcfmiat,
quod in alio sit.
qui es singularis, dicet, scilicet
Ponit sccinidam rationcm, qu?G (juod tu es, animal gracile, aut album,
supplct primam; dicerct cnim Pla- aut aliquod aliud quod sit in alio, id est,

to ad primam, quod ai^guit dc sin- quod erit commune aliis.

gulari matcriali corruptibili, qua- Notandum, quod omnino singu- singuiaw

les nou ponuutur idc8e,et ideoniliil lare contractum ad cxistcntiam^per^s^*
"^hanc^^
secundam concludit; addit crgo
^ aliquid
^ secun- non potest proprie dcfiniri, vel p'*'"^-,^//®^
rationem.
dum hanc rationem. Circa quam quia ejus definitio non esset con-
sic procedit quia primo pi^aemit-
:
vertibilis,puta si definitio speciei
Defmiiio tit rationem. Secundo excludit fal- attribueretur ei, vcl quia habet
debet esse .
^ n • i • ^•

converti- saui rcsponsioncm. Secunda ibi : Si dari per accidentalia, addendo sci-
'definlta qiiis iiutem prima parte in-
clicat. In iicet communia accidentia; per
tendit talem rationem Deiinitio : quae simul sumpta apparet esse
debet converti cum definito, sed aliud ab alio, quorum utrumque
de singulari et per consequens de repugnat verae definitioni. Deinde
idea, quae ponitur singularis, non cum dicit :

potest dari definitio convei^tibilis

Si quisautem dicat nihil prohibere, se- 127.
cum definito ;ergo idea non potest paratim quidem omnia multis, simul vero
liuic soli inesse.
definiri. Dicit ergo, quod necessa-
rium est rationem, id est, definitionem Rcmovet falsam responsionem.
esse ex nominihus pluribus ; nomen au- Circa quod duo facit quia primo :

tem, scilicct unum non facit definitio- proponit responsionem. Secundo

nem, pro quia, nomen non facit
si excludit i])ss.n\ ihi Primumquidem.
:
Evasio.

definitum, id cst, non exprimit to- Dicit ergcquod si quis autem dicat, id
tamessentiam definiti; ignotum enim est, quod posset aliquis dicere nihil
erit, cum enim omne definitum sit prohibere oninia quiclem, id est quod-
compositum, oportet quoddeflnitio libet eorum, quae ponuntur in defi-
explicct principia ejus, ut perfecte nitione idcae singularis, convenire
cognoscatur, quod non potest fieri separatim multis, simul autem acccpta
perunum nomen tantum. Et subdit iuesse uni soli, cujus scilicet assigna-
quod posita autem, scilicet nomina, tur definitio. Deinde cum dicit :

quse ponuntur in definitionc, opor-

Primum quidem quia et ambobus ut
tct esse communia omnibus, scilicet animal bipes, animaU et bipedl, et hoc
singularibus; quia supple alias si in aeternis quidem.

essent propria singulariesscnt sy- Exciudit hanc responsionem per Excindii

^
, illam
nonima, et idem omnino significan- qumquc rationes, quarum secunda evasioaen

tia, ct sic nonexplicarentprincipia ponitur ibi : Et necesse esse. Tertia

 SUMNLE II. CAP.XV. 257

ibi : Deinde quia priom. Quarta ibi : commune erit separabile, aut ambo partes de-

Deinde autem si ex ideis. Qninta ibi : prrf?dicta, sciliLet animal et bipes sunt^pho-
Aniplius de mulds. Dicit ergo, quod criint etiam separabilia supple ab '"maQio^eT
primum quidem snpple contra clictam homine, et aliis animaliljns. Si qui- ^^fii^i^o-

responsioneai est quod el ambobus, id dem ergo AiQiyiwv quod nihiL id est,
est, qiiod detinitio assignata alicui niillumuniversale sit separaljile, se-
ideae est communis pluribus, puta quitur quod genus non erit prceter spe-
duobus, ut si supple definitio ideae cies, id est, a speciebus separatum,
lioniinis sit animal bipes. Haec sup- et per consequens genus non si-
ple duo convenient animali el hipedi, gnificaret substantiam secundum
id est, ideae animalis, et ideae bipe- Platonem; si vero genus erit, scili-
dis, quia simul sumptce
ista? duae cet separatum a specie, ergo et dif-
erunt animal bipes; quare ista defi- rentia, cum sit similiter communior
nitio non erit proprie idere homi- specie, et tunc liabetiir proposi-
nis, et hocest supple inconveniens, tum, qod deflnitio liominis prius
quod quidem sequitur in sempilernis, conveniatbipedi et animali. Deinde
scilicet in ideis, quae ponuntur sin- cum dicit :

gularia sempiterna. Deinde cum Deinde quia priora ipso esse, haec vero i28.
dicit : non consequenter auferunlur.

Et necesse esse priora existentia, et Ponit tertiam rationem, qu?e est

parles compositi, quinimo et separabilia,
conflrmatio secunda^ probationis,
si homo separabile, aut enim niliil, aut
ambo. Si quidem igitur nihil, non erit scilicet quod animal et bipes sunt
genus praeler species, si vero eriL et dif-
priora liomine, qua? talis est; illa
ferentia.
sunt priora aliis inesse, quibus
Ponit secundamrationem dicens, ablatis alia auferuntur etnon econ-
quod supple non solum definitio verso sed ablatis animali et bipe-
;
signum
prioritatis
ideae hominis conveniet animali et de. aufertur homo, et non e con- naturee.
bipedi, nt dictum est, sed eliam ne-
verso, quia possunt salvai-i in alio,
cesse est, animal bipes esse existentia
puta in gallo igitur priora liomi-
:

priora homine, et esse partes compositi

hominis, qui componitur ex utro-
que, et exhoc sequitur, quoddefini-
tio hominis prius conveniat ani-
mali et bipedi, quam homini, qnod
est contra rationem dehnitionis,
quod scilicet prius conveniat alte-
ri, quam dehnito. Et subdit
ne sunt nnimal ct bipes. Hanc
rationem breviter tangit, dicens,
deinde quod supple animal et biiies
sint priora in esse ipso, scilicet homi-
ne, patet ex hoc quia supple eis
ablatis auCertu.r liomo; /uvc vero,
scilicet animal et bipes non e con-
at
tra aufrrunfur nd ablationem, scili-
:

vero sequitur quod scilicet animal cet liominis. Deinde cum dicit :

et bipes erunt separahilia %\\\)\)\q ^h

homine et aliis animalibus, si fiomn Deinde aulem si ex ideis idea"!. maj^is Toxt.com.
enim incomposiia sunt ex quibus aliquid ^^-
est supple ab individuis,
separabile
conslat.
quia sicut homoest superius ad in-
dividua, sic animal et bipes ad ho- ronit quartam rationem, ([wiv simpiicia

minem autenim ni/iil, idest, nulliim

; ctinm explicat secundam, scilicet comp^ositis,
17
Tom. VI.
 , . ;

258 LIB. VII.' METAPH.

et partes
toto, scilicet
(mio(1
^
aniiiial ct l)i])os
^
simt priora quam bipedis potest de pluribus
.

naiura vei liommc, (lato ctiaiu (jiiod non smt pra^dicari. Ex hoc ultcrius sequi-
oritfine. i •
i
tur ad propositum, qucd si quaeli-
. i

separata ah hominc; scd cx eis

homo comi)onatnr, ita qnod idca bet idea est pluribus communicabi-
Gomi)onatur cx idcis animalis et lis ergo ct idea hominis, et per
;

bipcdis, ct est ratiotalis, incompo- consequens ut singularis est, non

sita, vcl simpliciapriora snnt com- crit definibilis, quia quidquid addi-
posito : scd data liypothesi, ani- tur formse, sive naturae specificse
mal ct bipes erunt magis
*,
incompo- contrahens ipsam ad esse singula-
Al. minus . . ,

quam
,

composita. sita ct simplicia liomo, ergo re, illud est extra ejus formalem,
priora. Dicit ergo, quod deinde si et quidditativam rationem, et sic
componantur idece, ita quod
ea? ?'c/e/5 ut singularis est, non est definibi-
animal et bipes componant liomi- lis, nisi definitione speciei, ut dic-
nem, et non sicut separabilia ab tum est.
homine. ut praecedens ratio prae- Notandum, quod si animal et bi-
tendebat, adhuc supple habetur pes sumpta conjunctim non pos-
propositum, nam magis sunt incompo- sunt de pluribus prsedicari, non
siia et per consequens priora; ani- cognosceretur, quodsintideseipsius Differenjrf
mal supple et bipes ex quibus homo hominis, patet enim quod idea ani- gener! n'

componitur quam ipse homo. Dcinde malis potest de pluribus praedica- sumincS
cum dicit :
ri si ergo haec duo conjuncta, sci-
;
""'""'^^^^ei
SL

licet animal et bipes non possunt,

Amplius de mullis oportebit et illa
prcTdicariex quibus idea, ut animal et bi- nisi de uno praedicari, sequitur
pes, sin auLem quomodo cognoscetur ? quod bipes restringeret et contra-
erit enim idea quaedam quam impossibile
de pluribus prcedicari quam de uno. Non heret animal ad unum, ita quod
videlur autem, sed omnis idea esse parti- illa alia idea, quse est bipes, prse-
cipabilis.
dicatur de uno tantum, quod est
Ponit quintam rationem, dicens contra rationem idese; nam idea
129. quod amplius non solum sequuntur cum ponatur exemplar, participa-
dicta inconvenientia, sed etiam ege- bile est a multis, nam multa pos-
bit, vel oportebit illa, exquibus scilicet sunt procedere ab uno exemplari
idea hominis componitur, ut animal, ideaergo singularis nullo modo est
et bipes, prcedicari cle multis non so- definibilis propter rationem prae-
lum supple seorsum, ut dicebat dictam.
prima ratio praecedens, sed etiam
conjunctim sumpta, sin autem quo- SUMMARIUM.
i^^eiGfnni modo coqnoscetur? cmod scilicet ani-
pliir;})iis Singulare etiam incorruptibile, et unicum
communi- mal ct bipcs suut idcae, quasi dice- in una specie, adhuc non posse definiri, quia
ret, quod non, quia tunc ent qucedam talis non converteretur cum eo, quia
defiuitio

idea, quam impossibile est prwdicari de non repugnat dari aliud singulare ejusdem
speciei. Exemplum ponit de Sole, sed idem
pluribus quam de uno. Non videtur au-
est de quocumque singulari, etiam spirituali,
trm hoc esse verum, sed omnis iclea
ut notat hic Doctor, et probat q. 13. hujus, et
esse supple scilicet a
participabiJis 2. d. 3. q. 7. ubi agit, an dari possint plures
multis, et ideo tam idea animalis Angeli ejusdem speciei.
 ,

SUMM.^ II. CAP. XV. 259

Quemadmodum ergo dictum est, latet suntunica, scilicet in una specie, ut
quod impossibile detinire in sempiternis,
maxinie vero quoecumque unica,ut Sol, ei Sol et Luna, non solum enim peccant,
Luna; non solum enim peccant additione qui hoc putant additione talium, qui-
talium, quibus ablatis adhuc erit Sol, puta
hus ablatis adhuc erit Sol. Si scilicet
terram gyrans, auL nocte absconditum si ;

enim stelerit, aut apparuerit, non adbuc definitio Solis detur per accidenta-
erit Sol, sed absurdum, si non, Sol enim
lia, ut si definiendo Solem dicatur,
substantiam quamdam significat Amplius :

qua^cumque in alio conlingunt, ut si aliter quod est t:ecW-^v -cv, idest, terram gij-
fiat tah"s, palam quia Sol erit. Communis
rans, aut vjy.T-.y.cjck;, id est, nocte
ergo sed erat singularium Sol,
ratio, ut
Ceon autSocrates. absconditum, si enim steterit Sol Secundum
aliam
non gyrando terram, aut appanie- litterara.

130. Ponit tertiam rationem princi- rit, ita quod non abscondatur in

palem, qwve siipplet etiam pr?ece- nocte, non adhuc erit Sol, quasi
dentes. Prima enim ratio procedit diceret, quod imo erit. Unde sub-
ex corruptione singularis, quae, ut (\\i Q[\\o^ absurdum si non, nam istis
dictum est, contra Platonem non ablatis, qua^ accidunt Soli adhuc
!pSiH. concludit. Secunda procedit ex manebit Sol, quia Sol substantiam

fi'!^/" • communitate partium detinitionis, quamdam signi/tcat, \\\a autem sunt

nguiaris qnj^p
^
etiaui uou concluderet, ut vi- accidentia, per qufe detinitur. .4/^^-
ive per
ciiienta- detur, quaudo esset tantum unum pliusautem supple peccant isti de-
.1 sive per .

k|sentiaiia smgulare suD specie, nam tunc finientes Solem quia aceipiunt ,

**1ur!^" nomina sumpta in detinitione non qucecumque contingunt i)i alio esse,ut si

convenirent nisi uni. Ideo Aris- fiat alter talis, \{\ est, alius Sol simi-
toteles addit hanc rationem ter- liter in specie, pcdam quia Sol erit.

tiam, qu?e consistit in hoc quod :

Communis ergo ratio, id est, quod de- 131

qualitercumque singulare deflnia- finitio data in specie de Sole erat

tur, esto quod sit unicum in una communis, id est, ipsius speciei
specie, nihilominus definitio illa communis utrique Soli; sed Sol erat, Vide q. i3
hujus Scot.
peccaret dupliciter quia vel dare-
;
id est supponebatur singutarium, id de defini-
tione hin-
tur per talia, quibus ablatis ip- est, denumerosingularium, utCIeon gularis.

sum definitum maneret, puta si de- aut Socrat''s. Ex his ergo patet quod

tur per accidentalia vel si sub ;

idccT non possunt deliniri. dato

illa specie fieret aliud individuum, quodponantur sempiterna\ et uni-

quatenus formae specific?e non re- ca sub una specie.
pugnat pluribus communicari Xotandum. quod commuuicari
tunc illa deflnitio esset utrique pluribus suppositis nulli naturT Coninuini-
cnlnlitna

singulari communis, dato quodper specifice repugnat, imo nec natu- est passio
naturro
sola etiam essentialia daretur, er- rae divina^, de qua minus videtur, inquantum
talis.

2'o cum nuUo esset convertibilis. cum sit (le se Iutc. rnde mirum
Dicit ergo, quod quemadmodum est quodabaliquibus negaturposse
prcedictum est latet, scilicet sic opi- esse sul^ una specieplura iudivi(bia
nantespropterrationesjam dictas, in sempiternis, cum necessario ta-
quod impossibile cst dcfinire in sempiter- men naturam
liabeant concedere
nis, id est singularia sempiterna; divinam communicari, etessecom-
maxime vero in illis supple quwcumque munem tribus. Ad proposif nm, da-
 9G0 LIB. VII. METAPH.

sit ni- vido in nostro supplemento de Anima disp.

to, qiiod siil) imn spccie iion
1. soct. 8.
si iiniim singnlnre, non tamen re-
Manifestum est aulem, quod subslantia-
l^ngnat nntnrse specitica^, nt snb ea
Text. cora.
rum e.-se exislimalarum plurinue poleslate o6.

liat aliud singulare, et tunc deflni-
tio data de ])rimo singnlari esset
ipsius speciei
sunt, ul ipScC parLes animalium niliil ete-
nim sepnraLum est quando aulem sepa-
; Ad hunc
rala fuerint, tunc enlia sunt, ut maleria text. est q.
commnnis, et per omnia, terra, ignis et aer; niliii enirnipso-
10. et 1.1

7?^eiConsequens utriqne communis sin- rum unum esl, nisi ut cumulus anlequam 132.
2?'q
digeralur, el fiat aliquid ex ipsis unum
^^\?; aulari, et non convertibilis cnm
QuoLllib. ^ '
Maxime auLem utique aliquis animalorum Cap. 16.
altero eorum. Deinde cnm dicit : suspicalMlur parteseteas, quce anima:^ pro-
pinqua? ambas fieri entes, et actu et poten-
Quoniam propler quid nullus ipsorum tia, eo quod principia habent molus ab ali-

lerminum proferl idese, tiet enim ulique quo in suis juncluris. Propter quod quee-
manifeslum lenLanlibus. Quare verum dam animalia divisa vivunt, sed tamen po-
quod modo diclum est. tentia omnia erunt quando fuerit unumel
conlinuum nalura, sed non vi, aut copula-
probata namque
^wxx..x...o.w..^x.. principa-
conclusionem
Pi^obat
xi^Mc.i. ^ ^
tione, tale est orbatio.
5-jgno et a
posteriori \q^-^-^ sjo^no cx hoc, scilicct
cy
qnod Postquam Philosophus disputa- I
quod prius
apriori millus ponentium ideas tentavit ali- vit contra Platonem ostendens ,

quando ideam detinire. Dicit ergo quod universalia, sive ideae, non
quoniam pro qnare, propler quid nul- sunt substantise separat^e, ei da-
luseorum, qui scilicet ponnnt ideas, to quod essent, quod non sunt de-
profert terminum, id est, detinitionem finibiles; nunc determinat quam-
idece ; enim pro quia, tentantibus sup- dam dubitationem, quam supra di
ple eis detinire aliquam ideam fie- miserat insolutam, scilicet quali-
ret mani festum quia verum ,
sit quod nunc ter substantia componatur ex par- I

dictmnest, quod nuUa

scilicet idea tibus. Ostensum enimfuit quodnec
potest proprie definiri, ut ponebat potesi componi ex passionibus,
Plato. Patei ergo ex praedictis, nec ex substantiis actu existenti-
quod ideae non sunt substantiae se- bus vult enim quod partes ex qui-
;
Regredit
ad soluti
parabiles, nec definibiles. bus substantiae componuntur, sint nem
dubii d
substantise existentes in potentia, composit
ne substa
non in actu. Dicit ergo, quod mani- tiarum
SUMM.E SECUND.E festunt est, quod substantiarumesse exis-
Hmatarum, quales sunt substantiae
CAP. XVI.
sensibiles, et earum partes, quae
ab omnibus confessae sunt esse sub-
Substantiam componi ex partibus,
stantias, ut dictum est circa prin-
quse. sunt in potentia. Item, ens
cipium hujus septimi t. c. 49. Ta-
et unum substantiam non esse.
lium inquam substantiarum pluri-
SUMMARIUM. mce sunt potestate, id est. in potentia
non in actu, vel ipsce partes animalium
Siibstantiam componi ex partibus existen- et similiter est de aliis partibus,
tibus in potentia, non in actu, quod bene ex-
et quod sint in potentia patet, quia
plicat Doctor, quod ait de animalibus annu-
nihil ipsorum est separatum, scilicet ab
losis, quod eorum animse sint divisibiles, et
plures in potentia in quolibet, traditur pri- invicem sed sunt unita in toto, et
;

mode Anima, text. 93. et c. 2. text. 20. de qno per consequens non sunt in actu,
 SUMM^ II. GAP. XVI. 261

cnm actus distinguat et separet, aliqnid operatur; sed hoc removet,

Ai. cmnia. ut prsedictum est. Quando autem se- dicens quod supple licet tales par-
parata fuerint mutuo per resolutio- tesanimseet animatorumsunt pro-
nem totius, tunc quideni erunt entia, i^inqu^ ?iGim;attamenomnia erunt inpo-
scilicet non quocumque in actu testate, id est, m potentm, quando fue-
modo sed omnino ut materia
, ; rit, ipsum totum umim et con-
scilicet
partes enim separatae, licet sint tinuum natura, id est per naturam,
actu, non tamen actu partes, sed sed non vi, id est, violentia, puta si
ut materia existens sub privatio- partes divisorum animalium liga-
ne form?e totius et in potentia, rentur simul, aut copulatione vel ,

ut patet de terra et igne, et ae- complantatione, ut quando surcu-

re, qu?e ut sunt partes mixti, lus inseritur plantae, antequam
existunt in potentia, non in actu. uniatur plantae, existit in actu,
Separata vero existunt in actu, posteaunituret existit in potentia;
non quidem ut partes, sed ut ma- tale namque, scilicet quod est unum
teria ; nihil enim ipsorum, scilicet violenter, aut complantatione or-
elementorum antequam digeratur, batio est,contra naturam,
est, id
id est, alteretur et transmutetur, nam talia non fiunt unum secun-
et tiat ex ipsis aliquod unum, scili- dum regulam naturse.
cetmixtum, nullum inquam ipso- Notandum, quod sicut habetur 133.

rum est unum, scilicet cum alio, 1. et 2. de Anima in animalibus, %3.*^°"^'

^'^ 2^°'^^'
^ic m(ert sediit coacervatio, id est, sicut acer- quce divisa vivunt, est una anima
deesse eie- vus, vel cumulus, qui nou ost ali- in actu , sed plures m potentia;
inmixto. quod uuum simpliciter, sed secun- quando autem anima divisa est,
dum quid, puta acervus milii, vel fiunt plures animae numero, quae
aliter nihil ipsorum, id est, nihil ex tamen sunt una specie. Cuius ratio Q»o^i "^
aninialibus
ipsis est unum. Subdit autem quod assignatur, quia hoc accidit prop- annuiosis

licet omnes partes sint in potentia ter imperfectionem talium anima- piures

\\t iWt^tevid^, maxime tamen aliquis sus' lium, quia enim habent animam '^^iSa^.^

picahitur partes animatorum, et eas par- imperfectse virtu<tis, non potentem

tes quce sunt animce pi^opinquce ambas habere diversas operationes, ad
fieri entes i^-^eXeyda, id est, actu et quas requiratur diversitas organo-
Notabiiede potestate, id est, potentia propin- rum; ideo requirunt modicam di-

^annuS ox 00 quia vivuut, id est,

^l^^ actui, versitatem partium, cujus opposi-
^\lnim!^^^^ hoc quod quaedam animalia di- tum est in animalibus perfectis
visa vivunt, ut sunt animalia annu- propter oppositam rationem. Tunc
losa partes ergo animse in talibus
;
sequitur illa pars :

animalibus, qua3 sic divisa vivunt,

et etiam partes organicse anima-
torum, videntur esse in actu et in E"s et unum non esse substantias duplici
L- • 4. •
^i.^ ^'^'-^^^^^iprobat,
rationo explicans (fiiid recto, et quid
^
.

potentia propmqua actui, quate-

non
^ >

dixcrunt
.-,,,•
Platonici. Dc his onini-
1
, . . .
T ,. . recto,
prmcipia distmctarum
^^^^ ^^^^G^t ^^^^^ ^,.^^^ Doctorcm q. 18. hujus. ubi dispu-
Aiiqua
fieri unum operationum. Unde quandoque una ^^t an detur universale in rcbis, et 2. d. 3. q.

tripiidtlr. parte quiescente alia movetur et i. et6.

 2(>2 LIB. Vli. METAPII.

^jext. cum. (^)u()iiiaMi verouijuiii dicilur sicul cL ens, stanticC, licetens et unum eo mo-
oL suljslaiiLia uiiius uiia, quoruni una cL
iiuiiiero, ununi nuniero, palam quia nec
do quo de eis Phato loquebatur,
unum, nec ens conLini^il subslaiiLiam esse scilicct quod essent separata a rc-
reruin, sicuL iieque elenieiiLo esse auL prin-
cipio, sed quaTimus quidein principium, ut
bus, non sint rerum substantia?,
ad noLiusreducamus. Magis igiLur liorum scd oportet quaerere ulterius ali-
suijslaiiLia esL ens eL uiiuin quain princi- quam naturam subjeutam, cui con-
pium, eL elemenLum, eL causa.
veniat esse ens et unum, nam sub-
Ubi ostendit spccialitcr, nt dice- stantia rei non est separata a re.
batui% quod unum ct ens non sunt Deinde cum dicit :

rcrum substanticT. Circa quod duo

facit quia primo proponit inten-
:
Sed nec isLa sunL, si nec aliud commune 13*.
quidquam subsLanLia siL; nulli namque
tam conclusioncm. Secundo sub- inesL subsLanLia, sed liuic eL liabenLi ipsam
jungit conclusionis probationem. cujus esl subsLanUa.

Quod iu vSecunda ibi Sed nec ita. Dicit ergo»

:

Probat prsemissam conclusio-

^pTobinit ^\^\o^ ^imim cUcitur sicnt et ens, ex eo
nem duplici ratione, quarum se-
^ViXT" ^l^^o^^ s^i^t convertibilia et de om-
cunda ])onitur ibi Amplius qnod :

^^dairdr'
l^i^^^^^ ])Vdd(\[c(M\i\u\ et substantia unius
unum, In prima parte intendit ta-
uno et en- esi uiia, id cst,
q uod uuum sicut ctens
lem rationem Nullum commune :

tat. praedicat substantiam rei, ita quod

est rerum substantia; sed ens et
unius rei una est substantia, et ulte-
unum sunt qusedam communia,
rius qiiorum substantia est una numero,
imo communissima ergo, etc. ;

illa sunt unum namevo, quia inquam

Major patet, quia dictum fuit su-
sic est, palam quia nec unum, nec ens,
pra quod substantia rei nuUi
contingit esse rerum substantiam, sed
inest, nisi illi cujus est propria;
supple praedicantur de substantia
commune autem pluribus inest;
sicut de subjecto sicut nec elemento
ergo nuUum commune rei sub-
;

esse aut principio, id est, ipsa ratio

stantia est. Dicit ergo, quod sed
elementi, et principii, dicit supple
nec ista, scilicet unum et ens sunt
substantiam rei, quae est elemen-
supple rerum substantise, si pro
tum, Ycl principium; ^ec^ quoerimus
quia, neque aliud commune nihil est sub-
quid sit principium, id cst, iUud cui
stantia. Cujus probatio est, ciuia
contingit esse elementum vel prin-
nuHi, scilicet alteri inest substantia,
cipium, ut ad notius reducamus, scili-
sed solum huic et habenti ipsam cujus
cetad subjectam substantiam. Sub-
est substantia. Deinde cum dicit :

dit autem quod ens etunum magis ho-

rum sunt suhstantia quam principiujn, Ampliusquod unum apud muUa non
eriL simul,quod auLem commune simul
et elementum, et causa; et ratio hujus apud mulLa exisLiL. Quare palam quia nul-
est, quia
propinquiora sunt sub- la universalium exisLit pra^Ler singularia
separatim.
stantise rerum, quatenus elemen-
Enset tum, priucipium, et causa forma-
un'im siint
Ponit secundam rationem quse
interna litcr dicuut solam habitudincm rei talis est Contra rationem unius
:

r6])us et si
non rerum ad rcm, uam sunt nomina relati- est esse simul in multis, sic intel-
substantiae r. ..
va. Sed unum et ens signihcant id
• •
i i . • i
smt. ligendo ut dicebat PLato, scilicet
quod convenit rei ratione suae sub- quod ipsum unum sit quaedam
 ; .

SUMM^ II. CAP. XVI. [263

substantia per se existens, qiiia dicitur quod sint separatce. Illic

sic esset unum numero

com- ; sed vero, id est, ex alia parte non recte

mune est in multis; ergo unum,
quod ponitur sic commune, non
potest esse tale unum, scilicet
substantia per se existens, ut po-
nebat Plato. Dicit ergo quod am-
plius ipsum quod
dicnnt, quhi in multis unani speciem
ideam esse f/?*ci^/?/; haec enim viden-
tur repugnare quod aliquod unum
sit in multis, et quod sit per se
existens separatum. Deinde cum
est unum non dicit :

utique erit iinuni siniul apud multa,

Causa vero quia non habent reddere quae
sed comniune simul existit apud multa. tales subslantice sunt incorruptibiles prae-
ppiiogus. Ultimo epilogat quantum ad to- ler singulares el sensibiles; ergo faciunt
easdem specie corruptibilibus; has enim
tum capitulum prsecedens, dicens :
scimus i-jTo hominem et i-j-ro equum ad-
quare supple ex praedictis palam dentes sensibilibus verbum ipsum.
est, quia nuUuni univevsale existit separa- AssiCTat causam dicti Quare
tim prceter sinrpdaria. Tunc sequitur scilicet Platoniciponebant substan- ^^^o'T
ad ponen-
illa pars :
tias separatas et cum hoc esse m dum ideas
, , ,
1 .

multis. Dicit ergo, quod causa vero^^^^^^^''^'

IText.
Sed species dicentes hic quidem recte
•om. 58, dicunt separantes eas, si substantia^ sunt; hujus dicti est, quia supple Plato-
illic autem non recte, quia unam in mul-
nici probantes per rationem, quod
tis dicunt speciem.
oportet esse aliquas substantias
135. Ubi postquam Philosoplius pro- incorruptibiles et incorporeas, quia
bavit universalia non esse sub- non habent, id est non possunt red-
stantias separatas, ostendit in quo dere, \e\ assignare rpue sunt trdes
Platonici dixerunt recte, et in quo substantice incorruptibiles, prreter istas

minus recte. Circa quod tria facit :

singulares et sensibiles, errjo faciunt, id
quia primo prsemittit eorum dic- est fingunt supple ipsas esse eas-

tum. Secundo subjungit causam deni specie istis corruptibilibus, ita

dicti. Tertio ostendit errorem cau- quod esset homo sepa-
aliquis
S9e et motivi. Secunda ibi Causa : ratus ejusdem speciei cum homine
vero. Tertia ibi : Quamvis utirpie. corruptibili, et similiter in aliis,
ikid recte Dicit ergo primo, quod snpple sed supple differenter de illis et
jt quid
|)n dixe- Platonici dicentes species et ideas, his loquebantur. Has cnim, scilicet
lint Pla-
Jnici os- hrec quideni recte dicunf, separantes eas substantias separatas sentimus
Undit.
si substanlire sunt, id est, ponentes supple ex doctrina Platonis, di-
eas separatas quatenus ponunt cendo kj^i hominem, ct xj-i erpiuni,
eas substantias simrularium sen- scilicet per se hominem et per se
sibilium. De ratione enim sub- equum, addentes sensibilibus, scilicet
stantiae est prseexistere separatim, substantiis hoc nomen, vel dictio-
idea autem non posset esse per se nem ad designandum, scilicct
tj-z

existens, nisi esset a singularibus substantias separatas, nam xjxh

separata, maxime cum ponatur significat idem quod per se. Ex
communis pluribus singularibus quo patet quod PLato voluit sub-
dato ergo antecedente scilicet , stantias separatas esse ejusdem
quod idese sunt substanticC, recte speciei cum istis sensibilibus, et
 ;

2G1 LIB. VII. •

METAPH.

(lirtVrro \n lioc tnntnm; qnia illis nobis per rationem esse aliqua
separatis addc^bant lian(^ dictio- corpora incorruptibilia, et dicere-
noni xj-z qqod idcni ost qnod pcr se mus illa esse ejusdem speciei cum
ad dosignanduni pcrseitatcm exis- corruptibilibus, putadicendo quod
tontia^, separationcni in illis
ot cst quidam homo incorruptibilis,
substantiis, nt sic homo scparatns et quidam asinus et hujusmodi, ct
dicatur per se homo, ct non liomo tamen hoc non est verum, quia
singularis corruptibilis. Deinde dato quod non videremus astra et
cum dicit : alia incorruptibilia, niliilominus
tales substantiae sempiternae erunt
13(5. Quamvis ulique si non videremus astra,
nin minus exislimo forenL substantiae sem- praeter has, id est, alterius speciei
piternic post eas quas nos videmus. Qua- ab his quas
i
nos videmus. Ultimo ^"^^^,^<i'"
coacluslo-
re et nunc, si non habemus qufe sunt,la-
concbjdit intentum quantum ad^espriQci-
men esse quasdam forsan est necessari- ^
pales ex
um. Quod quidem igitur neque universa- duo, quae patent ex praedictis in dictis.
liter dictorum quidquam substantia, neque
isto capitulo, quorum unum est,
una ex substantiis, manifestum est.
quod nuUum universale sit sub-
ostendit Ostcndit errorem hujus causae, stantia ; secundum est quod sub-
aictumesse vcl motivi diccns, quod hoc non stantia non sit ex substantiis in
erroneum.
est verum, quamvis uiique sit simi- actu. Dicit ergo, quod quidem igitiir

lis, supple error; sicut si posito nihil nec dictorum universaliter , id est,

quod non videremus astra, nihilominus nuUum universale sit substantia,

existimo id est, opinor forent utique quantum ad primum ; nec una, id

suhstantice sempiternce, prsetcr illas est, quod nulla substantia est ex

quas nos videremus, quia supple substantiis, scilicet in actu manifestum
constaret nobis per rationem esse est ex praedictis.
alias substantias incorruptibiles
quia etiam etsi nunc non habemus
dicere qnae sunt tales scilicet sub-
SUMM.E SECUND^
stantiae separatae, tamen forsan ne-
CAP. XVII.
cessarium est esse quasdam, scilicet
substantias a sensibilibns separa- Quid proprie substantiam dicere
tas, et supple alterins speciei ab oporteat, eamque non elemen-
eis. autem
Dicit forsan, quia non- tum,non compositum, sed princi-
dum probatum est aliquas esse pium esse, ubi de quaestione prop-
substantias separatas usque ad 12. ter quid latius.
librum.
SUMMARIUM.
Notandum, sensum hujus litte-
rae- esse, quod promotivum Pla- Tractat quomodo quod quid est habet ra-
tonis ad ponendum substantias tionem principii et caiusp, qiiia dcejusin
separatas, et ejusdem speciei cum existentianon posset formari qusestio,qu8erens
proytev quid, sed qusestiones tales in ipsum
sensibilibus babuit similem erro-
reducuntur. Nota de quatuor quaestionibus
rem, sicut si nos non videremus scibilium quae liic dicit Doctor, et vide 2.
astra, nec aliqua corpora incor- Poster. text. 1. et ipsumibi, q. 4. ubi agitde
ruptibilia, et tamen innotesceret prsecognitionibus, ad primum ibi ; licducit
 :

SUMM.£ II. CAP. XVil. 265

qUcTstionem propler quid^ ad quxstio7iem quid est, tiam habendum 'de substantiis se-
et qwrstionem quia est, ad quxstionem si est.
paratis, licet ejusdem
non sint
i^'^- Ouid aulein oportet dicere, el quale speciei. ut dicebat Plato. Deinde
Fext. com.
rora. ^,,
59.
^^^^^ substanliaiu iteruin aliud principi-
:
cum dicit :

um facientes dicamus. Forsan enitn ex liis

•^ erit palam, el de illa substantia qu* est
^* Quoniain ergo substantia et principium 13S.
'
separata a sensibilibus substantiis.
el causa qusdam est, liinc est proceden-

Hoc est iiltimiim capitulum liu- dum.

jus septimi, ubi, ut dicel^atur, Exequitup de intento. Circaquod Conciusio.

Philosophus inquirit de ipso, quod duo facit quia primo prcemittit

:

quid est, quomodo habeat rationem intentam conclusionem. Secundo

principii et causse; et necessitas subjungit ejus probationem. Se-
hujus capituli sic ostenditur, quia cunda iVu Q'":eri/ur:autem ipjsu.rn
in principio hujus septimi promi- propter quid Dicit ergo qu(jd quo-
.

sit Philosophus se tractaturum de niarn subslantia, id est, quod quid

substantia, et quod guid est rerum est rei principium et causa qucedam est,

sensibilium, quam substantiam po- scilicet respectu eorum. qu?e per

suit Plato universalia, et ideas se- se insunt rei. /liuc, id est, ex dicen-
paratas, quam opinionem statim dis esse transeundum. id est, osten-
improbavit ; et quia de ipso quod dendum. Deinde cum dieit
quid est, nondum locutus fuit nisi
modo Logico, ex quo nondum ple-
Qu^ritur autem ipsum propter qui-l
semper propter quid aliud aliquid alii
sic,
ne patet, quid sit quod quid est. ideo alicui inest.Nam qua?rere propter quid
nunc de ipso ad habendum plenio- musicus homo. musicus liomo est, aut est
quod dictuin est qua^rere propLer quid ho-
rem notitiam, osteniit quomodo momusicus est, aut aliud:nam quod quid
quod quid habet rationem prin-
est est pr-ipler quid ipsum estipsum, nihil est
qucerere.
cipii et causce. Circa quod duo
facit quia primo proponit inten-
: Probat prjemissam conclusio-
tum continuando dicta dicendis. nem. Circa quod duo facit quia :

Secundo exequitur de intento. Se- primo ostendit quod iitsum q^iod

cunda ibi Quonicnn ergo suhstantia.
: quid est, est principium et causa.
Dicit ergo quod supple improbata Secundo cujus modi sit principium
opinione Platonis, dicendum est et causa. Secunda ibi Quoniam veru :

quid secundum veritatem et quale e.r aliquo. Prima in duas quia pri- :

quid oportet dicere suhstantiam, i(l est, mo probat dictam conclusionem.

ipsum quod quid est rei. et hoc Secundo removet circa dicta quam-
dicamus ultra faciente aliud principiurn. dam dubitationem. Secunda ibi :

quia supple prius Logice; nuiic Latct autem ma.rime. li\ prima parte

autem magis realiter Io<[uimur, dicit talem rationem IlUul de :

forsan supple ex dicendis de

enini, cujus inexistentia non potest for-
substantia et quod quid est sensi- mari quaestio, qUcTrens causam et
bilium, palam erit et de illa qucu est a propter quid, sed potius in ipsum
sensihilihus suhstantiis separata, nam, qusestiones quaerentes de causa, et
ut dictum fuit supra, substantiaG pronter
^
qnid reibicuntur, habet ra- ipeumquod
. quid est
sensibiles multum juvant ad noti- tionem pidnciitii et causa? ;
quia ex pnncipium
 20G LIB. VII. METAPII. \\

ei cau?a (mio (mus 11011 ostcausa (luare ine-

•'
cundo (iroljat eani ibi : Oportet entm
quaro alia '
^ •
t-v • •
i •

ipsum qma. Dicit ergo, quod ipsum

j.

insunt. xistit, ii^suui cst causa aliorum

quare ei inexistunt, cum causa et propter quid sempcr sic quwritur, id est, f
causntum sufficienter dividant ip- quod ijisa quaestione propter quid
sum ens; sed sul)stantia et quod semper utimur, quando qusorimus
r/uid cst rei est liuiusmodi, riuia
A
de quare aliquod aliud inest alicui, et non in qujestio-
j ^
^ .j
nibus
eius inexistentia cujus est, illi non supple propter quid ipsum sit ip- propter
„ .
.'
quld status .

summet; nam quccrere propter quid est ia i^so

, , ,

potest formari qucestio qu?erens

'
*^"*
Conira ne- dc causa ct proptcr quid, scd potius musicns homo est musicus homo, aut est

^nilionem'" omncs tolcs qu^Bstiones causae in c^uod dictum cst qucercre quare musicus

se'meciiuni il^s^^^^
reducuiitur; nam quod quid homo cst, aut aliud, id est quaestio
demonstra-g^/
tionispotis-
nrincipium propter
'
ost i
quid
i1
de- I i
potest
i
intelligi
<j
dupliciter
1
: Uno
simie. monstrationis quare passiones in- modo, quod dictum est
ut illud
sunt subjecto; ergo ipsum quod quaeratur, pata si de hoc toto,
quid cst habet rationem principii quod est Aomo wusic^^s quseratur hoc
et caus^e. Major est evidens, sed totum, quod est homo musicus. Alio
minorem ipse probat ex hoc. quia modo, ut quseratur aliud de alio,
nuUus quserit propter quid homo ut scilicet de homine; qui est mu-
est homo, yel ipsum est ipsum, sicus quseratur non propter quid
sed semper quaestio de causa et sit homo, sed propter quid musi-

propter quid convenit, quare ip- cus. Unde statim excludit primum
sum est aliquod aliud. Probatio modum intelligendi dicens, nam
autem minoris stat in duabus pro- hoc quidem supple qucerere proptcr

positionibus prima est, quod quses- : quid ipsum est ipsum, nihil est qucerere,

tio proptcr quid quaerens de causa puta si quseratur totum de toto, ut

nunquam quaerit de substantia, et propLer quid musicus homo est
quod quid quare ipsum est cst, ut homo musicus, et similiter si quse-
ipsum; secunda est quod qusestio ratur quare homo est homo, et
propter quid quserit quare ipsum est hujusmodi. Deinde cum dicit :

^
^ ^
Oportet enim ipsum, quia quod ipsum
139 Circa ergo probationem mino- esse exislere manifesla entia. Dico autem
ris, in qua^tat tota virtus ratio- ^^ ^^^^ .^^."^ P'^^^^^^ eclipsim. Ipsius
^
aulem quia ipsum una est ratio et una
nis, sic proceditPhilosophus quia : causa in omnibus, propter quid homo
primo manifestat primam propo" homo aut musicus homo musicus, nisi
^^^^ dicat, quia indivisibile ad ipsum
^. .
T
sitionem, scilicet
\'
quod qusestio f
unumquodque;hoc autemeratunumesse,
propterquid quserens de causa, nun- sed hoc commune, quia de omnibus et
., x- quod
^ breve.
quam 1
quserit de substantia, et quod
1 . L ,

quid ipsum est ipsum.

est, ut quare Probat dictam propbsitionem.
Secundo manifestat secundam pro- Ad cujus evidentiam notandum
positionem, scilicet quod quaestio est, quod cum sint quatuor quaes-
proptcr quid quaerit, quare ipsum
'
tiones, ut habetur 2. Poster. text.
. . ... Nota ordi-
est aliud. Secunda ibi Quccrct au- : 1. scilicet si cst, et quid est, et quia nationem
qualuor
tem aliquis. Prima m duas
T-k • • •
L
1
quarum
I • • . . t . 1
quia : csf, et propter quid est, duse qutestio-

primo proponit propositio^^em. Se- sunt simplices, scilicet si est, et scibiiTum.

 :

SCMM.£ 11. CAP. XVll. 267

rjiiid csi, et alia^ duce sunt compo- a prima, nihilominushoc erit com-
sita?, scilicet quia est, et jiropler qnid mune omnibus, quia unumquod-
est, quatuor qua^stiones mu-
et istce que est indivisibile ad seipsum, et
tuo se praesupponunt nam qu?es- ; lioc est breve. id est, principium
tio quid cst, praesupponit qufestio- quod est parvum in quantitate, et
nem si est, et quaestio propter quid maximum habetur 2.
in virtute, ut
^* ^^^'
cst,qucTstionem quia est, ct etiam Elench. et ideo est per se notum,
qu?estionem quid est et per conse- communia, quae
sicut alia principia
quens quaestionem si est, ita quod nullus debet iornorare; non iaitur
qua^stio propter quid est, omnes alias potest qureri propter quid ipsum
praesupponit. quibus patet, Ex est ipsum.
quod quserere propter quid ipsum
SUMMARIUM.
est ipsum est niliil quaerere, cum
jam pnTsupponebatur, ideo dicit Ostendit cxu^stionem propter quid qua^-
quod supple cum qu^eritur propter rere quare ipsum de quo est, est aliud, uon

quid oportet ipsum quia esse et ipsum autem quare ipsum est ipsum, quod explicat
Doctor. Ostendit etiam dubium esse quid
csse, id est, ipsum si est, existere en-
respondendum ad qu£e>tionem in simpHci-
tia manifesta, quod exponit dicens :

bus qua?rentem quid est ho:no, vel simile,

dico auteni, ut quare Luna patitur eclip- sine prreiicatione unius de alio, ad quod
sim, oportetesse manifestum, quia Doctor dat duas explicationes. Concludit co-
Luna patitur eclipsim, aliter quaes- roUariain simplicibus non esse qu^estionem,
nec doctrinam, quod explicat Doctor rejecta
tio esset nuUa. Unde subdit ipsius :

explicatione D. Thomre.
autem quia ipsum, id est, quia ipsum
est ipsum, una est ratio cl una cst causa Qu?eret aulem aliquis propter quid bomo
est animal tale hoc quidem igilurpalam,
;
in omnihus, quae supple nulli latet, quia non qucerit quare, qui"est homo,
quiascilicet unumquodqueest idem, homo esL. Aliquid ergo de aliquo quaeril
propter quid existit. Quia vero exislit,
unum sibi, ut propter quid homo est
oportet manifestum esse, nam si non ita,
homo, et propter quid musicus est mu- nihil qua^rit, ut propter quid lonat, quia
sonitus fit in nubibus aliud enim ita de
sicus, }usi quis [orte dicaf, quod causa ;

alio esL quod qu^erilur. et propter quid,

liujus est, quia unumquodque
sibile ad snpsum, vU scilicet propter
hoc non posse dividi aut negari
idem a seipso, puta dicendo, homo
est indivi- pula lateres et lap!des domussunt. Pah^m
igiturquod qurerit causam, hoc autem est
quod quid erat esse, uL est dicere Logice,
qund i:i quibusdam quidem cujus causa,
uL forsan esL i:\ domo, et in ieclo in ;

quibusdam vero quii movit primum,

non est liomo, sed unumquodque nam causa el hoc. sed taiis quidem
aflirmatur de seipso. Subdit autem, causa in fieri qua?ritur eL corrumpi, al-
tera vero, et in esse.
([WoA hoc autem erat unum esse, id est,
quod causa coincidit cum pri-
ista Ostendit secundam propositio- ^^^-

umqao- mn sciUcct quod unumquodque

, nem, scilicet quod quaestio proptcr
Tpsunr est unum et idem sibi, nam unum qu id qu^vit quare ipsum est nUud,

otum^^ esse est indivisibile esse, ut dictum dicens quod qu?eret aliquis prop-
est in 5. hujus. Addit etiam, scd hoc ter quid liomo est auimal taks hoc
commune, qiiia dicilur de omnihus, ct cst quidem igitur pnhnm, (juod non
quod hreve, v\ est, quod concesso quaMMt propter quid qui est homo Quomodo
quod haec secunda ratio esset alia est homo, id est, propter quid ho- qmd%u'e

I
 268 LIB. VII. METAPII.

rit dealio
mo cst liomo; aliqnid igitur de ali- rcdificatorem; flnis enim ct cffl-
qw d inest
per quod qiio proptor quid cxistit,
qnnnrit cicns snnt causse essendi formae in
quid.
quia non (lurmrit idcm dc scipso, materia. Subdit autemdifFcrcntiam
scd aliqnid dc ali^iuo proptcr qnid intcr cansam efflcientem et flna-
alind incxistit altcri. Qnia vero lem, dicens qnod talis quidem causa,
existit oportct cssc manifestnm, scilicct efflcicns quceritur tantum in

nam quaostio propter quid praesnp- fieri et corrumpi ; cdtera vero, scilicet
ponit ipsnm ; nmn si non est ita flnalis, quceritur in esse ei non solnm
nihil qmerit, nndc si aliquis quse- snpple in fleri et corrumpi. Ratio Dicferent
rat proptcr quid homo est ani- hujns difFerenti?e assignatur, qnia'"teS^JJ
mal, oportet cssc manifcstnm quia efflciens est causa transmutandi ^^"ti®"
C/aUoalll

est animal. Similiter nt si quae- formam ad materiam, qnod flt in

ratnr propter quid est tonitruum, nam ipso generari et corrumpi; sed
supplc quia fit sonus in nubibus, ita finis inquantnm movet agentem
enim aliud de alio est qucesitum, sci- potcst etiam dici causa in generari
licct sonitus de nube. Similitcr si et corrnmpi, sed inquantum res
quceratur propter quid hujusmodi, habet esse per suam formam, qn?e
nt lateres et ligna sunt domus, hoc cst finis gencrationis, potest dici
cnim est quEererc aliquid de ali- quod ipsc finis est causa etiam in
qno, scilicet domns de latcribus esse, cnm inexistat rei. Loquendo
et lignis, ita quod semper quaes- etiam de fine extrinseco potest ^-^^^

dici, quod inquantnm res per suam

^upiex.
Aliter tio propter quid quterit aliqnid dc
Logicus et
aliter aliquo. Palam igitur, qnia supple formam ordinatnr ad fincm, ipse
Metaphysi-
cus consi- ista qUcCstio qucerit causam, hoc au- finis ctiam est cansa in essendo.
derat quod quid erat ut est Lo- Notandnm, quod Logicus qui
quid est.
tem est quocl esse,

gice dicere, id cst, loqucndo Logicc; considerat modum prsedicandi,

nam Logicus cst artifex rationa- ideo quidquid potest rcsponderi ad
lis, qni omnem cansam dicit per- quid est, dicit pcrtincrc ad quod quid
tinere ad quod quid est, qnod; scili- est rei, sive illud sit intrinsecum,
cet qnod quid est, quodcommuni- ut materia et forma, sive extrin-
tcr cst cansa; in quibusdam quidem sccnm, ut efficicns ct finis. Unde
cst cujus causa, id cst, causa linalis, secnndo Poster. dicit quod quod T.a.etiu

ut domo aut in lecto. Cum

forsan in quid est, ct dcfinitio est medium in

ergo quccritnr propter qnid latc- demonstratione, et ostendit qno-

res et ligna sunt domns, potest res- modo pcr
^
omnes causas potest
^
de- Logicus
Philoso
ponderi per causam finalem, ut monstrari, ita quod qnsecumqnc pUusrea
non
scilicet dcfendamnr a frigore et causa, sive mtrmseca, sive extrm- eodem
Yento, ct ab aliis nocivis. In quibus- seca potest accipi pro medio de-consXr
dani vero quocl movet primum, id est, monstrationis, et pertinere hoc '^"^'^est*?'

causa efflcicns etmovens; nam cau- modo ad quod quid est rci. Sed Phi-
sa et hcec, id cst quod causa cfficicns losophus realis, qui considerat rei
utiqnc est cansa, ut si qu?eratur esscntiam solas causas intrinse-
propter quid latercs ct ligna sunt cas, dicit ad cpiod quid est pertinere ;

domus, potest respondcri proptcr benc crgo hic ait Philosophus,

 SUMM.E ir. CAP. XVII. ^69

haec caiisa, de qiia qiirerit qiicestio catur de quolibet suo supposito;

propter quid, qiuTCumqne sit, erit propter hoc enim Socrates est ho-
qnod qiiid erat esse, si Logice di- mo, quia convenit sibi id quod res-
catur. Deinde cum dicit : pondetur ad qusestionem quid est
homo; idem ergo est quaerere quo-
142. Latet autem maxime quod qureritur iii
qua? noii de aliis diruntur. ut liomo
liis
dammodo quid est homo, et qusere-
quid est qua?ritur, propter simpliciter dici, re propter quid Socrates est ho-
sed non detinile quia lioc aul lioc.
mo; unde signanter ait Piiiloso-

•Movet da- Removet quamdam dubitatio- phus quod hoc facit dubitationem,
ium cirea j-^gj^^
dicta.
circa quam sic
1
procedit
^
: quia in qusestione non definitur vel
quia primo proponit eam; secundo additur, quia hoc aut hoc, quia
corrigit et excludit; tertio quod- supple si adderetur, non lateret
dam ex dictis corollarie concludit. quod eadem est ratio in qucestione,
Secunda ibi : Sed oportet corrigenles. qua quaeritur quid est homo, et in
Tertia ibi : Palam irjitur. Dicit ergo, aliis quaestionibus, de quibus su-
quod illud quod quaeritur, scilicet pra Philosophus est locutus. Dein-
in qualibet quaestione ubi dicitiir de cum dicit :

quseri aliud de alio, latet maxime, id

Sed oportet corrigentes qua?rere, si au-
est, habet dubitationem in his rjuce
tem non, commune ejus quod nihil quce- Text.^
non de aiiis dicuntur, scilicet in qUces- rere, et ejus quod qiuerere aliquid fit. ^^"^* ^*
Ouoniam vero oportet habere, quia et
tionibus simplicibus, in quibus non existere ipsum esse palam itaque quia
;

quaeritur, vel prsedicatu'^ aliquid qua^rit materiam quare est, ut domus ha^c

cum quare, quia hujus existunt quod erat do-

de aliquo, ut dicitur quid esi
mui esse, et homo hic, aut corpus hoc,
homo, et hoc supple latet propter tale habens quare qua?rilur causa mate-
;

riffi, hoc autem est species qua aUquid est,

simpliciter dici, sed non definite, quia
luec autem substantia.
hoc aut hoc, id est, quod causa hujus
latentise est, quia in tali quaestio-
ne profertur unum simplex ut ho-
X
Exchidit et corrigit dictam dubi-
i.-T
tationem, dicens quod oportet ad ex
1
^^3-.
Exeludit
et corrigit
I
mo. et non quaeritur aliquid de cludendam supple dictam dubita- dubftaUo-
• . . nem.
homo
I ,

aliquo, puta de Socrate, et tionem comgentes qucerere, id est, 1 ,

de aliis suppositis hominis. prsedictam quaestionem corrigere,

Quffistio- Sed occurrit dubium, quia vide- ut scilicet loco ejus qua quaeritur
«utprop-tur ista dubitatio Philosoplii non quid est homo, quferatur propter
*est\"uQt ^^^6 ^^ propositum, nam supra quid Socrates est homo. S/ autem
affiaes.
factus est scrmo de quaestione prop- non, supple sic corrigatur, sequi-
ter quid, non de qucestione quid
et tur quod aliquid sit commune, cujus
sst. Dicendum quod qucestio quid est quod est nihil qucerere, et quod est ali-

et propter quid quodammodo inci quod dupliciter expo-

quid qucerere,
: dunt in idem, ut probatur secundo nitur. Uno modo sic quia dictum :

Text. 2.etPoster. ct idco qusestio quid est po- est supra quod quaerere ipsum de
inde.
Ai. u-ans- test transuiutari in qu?estionem ipso est nihil quaerere, sed quaere-
formari. . .

nam
. ,
, ,
propfer quid : quaestio quut est, re aliquid de aliquo est aliquid
quserit de quidditate propter quam quaerere; quia igitur qucTstio />ro/)-

id de quo quaeritur quid est praedi- terquid, in qua quaMntur ali([uid de

270 LIB. VII. METAPII.

alio, ci qurostio quid csi, in qna non cet latercs et ligna, sint domus,
Yidctur (jurori aliiiuid (lc alio, nisi quia scilicet propterhoc, quia sunt
pra^dicto niodo cond^atur, sibi in- partes domus, existunt quod emt do-
viccm conununicant, ntdictum est, niui csse, id est propter hoc quod

se^iuitur quod aliiiuid erit commu- quidditas domus est in talibus

n(^ qurnestioni in qua nihil quoeri- partibus;et similiter supple cum
tur, et qurTstioni in qua aliquid quserimus, quid est homo, ac si
qureritur. Alio modo exponitur quseramus propter quid hic, puta
sic, quod scilicet si isLa qusestio Socrates, est homo, quia scilicet
non corrigatur sic, nt dictum est, inest ei quidditas hominis; aut
sequitur inconveniens dictum nam ;
etiam, id est, aut si quaeratur prop-
tnnc aliquid qnaeritur qnando fit ter quid Iwe corpus hoc habens, id est,
quaestio de aliquo quod est, tunc sic sehabens, puta corpus organi-
vero nihil quando
quseritur tit cum, est homo; corpus enim orga-
qusestio de eo quod non est. Si nicum est materia hominis, sicut
igitur in quceslione quid csf, non lateres et ligna sunt materia do-
oportet aliquid supponere, et aliud mus ;
quare supple in omnibus tali-

quse-rere de illo, ita posset tieri ista bus qucEritur causa materice, propter
quaestio de non ente sicut de ente, quid scilicet materia pertineat ad
quare qusestio quid est, erit facta naturam ejus quod deflnitur, et de
communiter et de aliquoetde nihi- quo quseritur quid est hoc autem, ;

lo, prima tamen expositio videtur scilicet causa de qua quseritur quae

probabilior. Sulxlit autem Quo- : est causa materiae, est species, id est,
niamvero, supple in hac qusestione forma qua aliquid est ; hcec autem, sci-

qua qua^ritur quid est homo, opor- licet forma, est substantia, id e^iquod
tct habere tanquam notum, et existere quid est rei, nam de forma totius,
tanquam verumipsum esse, id est, quse est ipsa quidditas, est nunc
hoc ipsum esse, id est, hoc ipsum sermo. Ex his ergo
^ patet
^
conclusio ^ ,
Concludit
..,

quodestessehominem; alias quses- principaliter intenta, scilicet quodp^mcipaie

. .
intenlura.
tio esset nulla, quia, ut dictumest, substantia, et cpiod quid est rei ha-

qusestio quid est prcBSupponit quses- bet rationem principii et causae, et

tionem quia inquam sic est,
si est, quod omnes quaestiones quserentes
palamitaqiie, quia materiam qucerit prop* de causa, in ipsum quod quid cst
ter quid est, quod communiter
idest, ultimo reducuntur. Deinde cum
propter quid, sive ipsum quod quid est dicit :

inest alicui supposito, quod est

PalamigiLur quoniam ia simplicibus non 144.
quasi materiale respectu ejus de est qusestio nec doctrina, sed alter modus

quo quaeritur quid est. Nam ut dic- qmiostionis talium.

tum est supra, corrigendo quses- Concludit quoddam corollarium Coroiiari-

tionem, idem est quserere quid est ex prsedictis, quia enim ostensum
homo, etquserere propter quid So- est quod in omni qusestione quseri-
crates est homo. Similiter si quse- tur de aliquo ; vel de causa mate-
rimus si est domus, idem est^ ac si rise, qu^e est forma; vel de causa
quseramus propter quid hsec, scili- formse in materia, ut est finis et
 SUMM.^ 11. CA.P. XVII. 271

cfticiens, siciitpatet ex praedictis ; doctrinam syllo£risticam nam de- ;

ideo palam igiluv quod in speciebus, id monstratio etdoctrina svlloaistica

est, in terminis incomplexis iit sic, semper est de queestione quae est
7wn est qucestio, scilicet propter qnid, complcxa, concludit enim passio-
nec doctrina, sciUcet demonstrativa, nem de subjecto per medium prop-
sed alter modus qucestionis, id est, in- ter quid, dicenscausam sed ; est de
quisitionis tcdium, puta qnia inno- eis alius modus qusestionis et os-
tescnnt nobis vel per detinitionem, tensionis, scilicet detinitivus, nam
vel per sensum, vel alio modo. sicut demonstratio est complexi,
:xpositio Notandum, quod istam litteram ita et detinitio est incomplexi.
ihomce.
q^ii(^|r^i^;^ expositor aliter exponit,
volens per simplicia intelligere
SUMMARIUM.
substantias simplices, non compo- ExpUcat cxiiale principium et cau<a sit

sitas ex materia et forma, quia substantia, seu quod quid est rei. Videtur
enim in omni quaestione aliquid est ponere quod sit natura ex partibus composita,

notum, et aliquid ignotum quod et ab eis re distincta quod exempliticat iu

syllaba ex Utteris composita. Loctor bene
quaeritur, ideo tales substnntiae,
rem explicat. An vero totum sit tertia enti-
non subsunt qu?estioni, quia vel tas a partibusunitis redistincta,difficins quies-
tota3 cognoscuntur, vel totae igno- tio est, quam tractat Doctor 3. d. 2. qu^st.
rantur, et eadem ratione de eisnon 2. ubi aftirmative videtur eam resolvere, nisi

est doctrina scientitica, qucie tlt ex aliter glossetur. Vide ibi Scholium nostrum.
Sed 8. hujus q. 4. in fine, et 1. Physic. q. 9.
lioc quod scimus per syllogismum
negativam partem habet quod conrirmat
propier quid ; sed talium est alius illam glossam.
modus quatenus co-
quaestionis,
gnoscuntur per effectum, puta per Quoniam vero composiLum ex aliquo fit,
ut unum sit omne, sed non ut cunmlus,
substantias sensibiles, quae nos sed ut syllaba, et syllaba, ba, non est ele-
^ontra
t^^Uqnaliter ducunt inearum cogni- menla, nec idem 6, et a, nec caro, ignis
et Lerra dissolutis quidem enim, htec non
in lastat.
tiouem. Scd contra, nam substantise ;

»emons- adhuc sunt, ut caro, el syllaba, elementa 145.

tratio simplices si sint simplices quan- vero sunl et ignis et lerra. Est igilur ali-
mper est
qucesti- tum ad sua
. .

intrinseca essentialia,
, •
i
•

quid syllaba, non solum eletnenta vocaUs

et consonans, sed et alterum aliud aliquid.
piexa"' niliilominus habent aliquas pro- Et caro non solum, ignis et terra, aut
prietates de eis scibiles per de- calidum, aut frigidum, sed eL allerum ali-
quid.
monstrationem, saltem intellectui
potenti eas cognoscere, ut osten- Inquirit cujusmodi principium ot
sum est in sexto hujus, et per causa sit ipsa substantia, et quod
consequens potest formari de eis quid est rei. Circa quod duo facit :

quaestio propier quid, terminabilis quia primo praemittit quoddam

per veram demonstrationem, et necessarium. Secundodeclarat pro-
per doctrinam demonstrativam. positum. Secunda ibi Si ir/itur ne- :

Aliter ergo dicendum est, quod ccssc. In prima parte tangit quam-

per simplicia intelliguntur termi- dam distinctionem compositionis

ni incomplexi quicumque, de qui- alicujus ex pluribus, dicens quod
bus ut sic non est quaestio determi- quoniam vero, aliquando supple com-
nabilis per demonstrationem, et positum ex aliquo fU, hoc modo nt :
 "

272 I^IB. VII. METAPIl.

omne, id est, totnm sit nnnm pcr se, tum itorum eadGm ratio erit, exhoc enim 145.

sednonntaccrvus, sed
, ,
ut sj/tlaba,
;. , ^
cum et i'^rie, et terra eril caro, et adhuc aho,
^^.^^^ .^ infinitum ibit. Si vero ex ele-
siipplc in omnibns talibns ipsnm monto, palam quia non uno, sed pluribus
•
-i-^iv,,,.-.! ,.,.rv^^r^.. ,.oi> auL illud ipsum erit Quare rursum in hoc
Compositiocompositiimsitnliqiiid pinntci pni-
i- ;

eamdem dicemus rationem, et ita in carne

^tum"est'' tcs, idco subdlt syllaba aulem non : velsyUaba.

iiKactus ^'^'^ ^'^^'^^i^^^^f^ id cst, ipsoe littcrse cx Declarat propositum. Circa quod
roes^^con-" q ibiis componitiir, ncc ista sylla- duo facit primo prsemittit unam
:

tratiicere
ba, ab, cst idcm quod ipsum a, et quaestioncm et ar^^uit ad cam. Se-
iPhys. c. ipsum 6, cx: quibus constat nec caro ; cundo subiunq-it quaestionis solu-
siibstantia- cst idcm quod ^gms et terra, quod tioncm. Secunda ibi Videbitur au- :

natur^hinc pi^obat nam dmo/?i/z5, id est, divisis

; tem. Est er^o
o qusestio,
x
quia cum Qu^sUp i
inde /^x -i -i
contradicl
*
istis partibus, ex quibus iit compo- ostensum sit quod in carne et syl- de 3. eat
tate
sitio invicem, hsec quidem,
ad id laba est aliquid prseter elemcnta ;

est, composita non sunt, iit caro et quia igitur ita est, igitur necesse, est
syllaba; elemmta vero sunt, scilicet Htud aliud esse elementum aut ex ele-

corrupta syllaba et ignis, et terra, ; menlis, quia omne quodest, videtur

supple manent, corrupta carne; esse aut elementum, aut ex ele-
est ergo syllaha aliquid ^r^tev ele- mentis ; sed quidquid detur videtur
mcnta ; et non r.olum est ipsa elemen- sequi inconvenicns, scilicet quod
/«, scilicet littera vocalis quse est a, erit processus in initus. Unde sub-
et consonans quse est b, sed etiam est dit, siquidem elementum, idest, si illud
incompo- aliquid alterum prsetcr elementa. Et aliud quod est in carne et syllaba
sitione per .... i i.
• •

sedaiuv 3. simditer caro non solum est igms, aut prseter elementa et elemcntum ; ite-

ccdidum, etterra aut fvigidum, per qu8e rum eadem ratio erit et de isto et de
scilicetelementa commiscentur et aliis elementis ex quibus componi-
alterantur, cum calidum et frigi- tur, connumerandum enim aliis
dum sint qualitates activae, sed erit, caro enim erit composita ex igne
etiam supple ipsa caro est aliquid et terra, et ex illo alio quod ponitur
Gomposi- alterum. Per hoc ergo subintelligi- elementum prseter elementa. Et
tum per se , , ,

cum probatum sit quod m omni

. . .

tur alterum membrum divisionis,

.
, , , .

unum
p^erTggrV scilicet quod aliquando composi- composito per se uno, est aliquid
gationem.
^^^^^ ^^^^ ^^^ aliquid unum, ncc aliud praeter elementa, erit eadem
aliud a partibus, sed est sicut cu- qusestio adhuc de illo alio; quod si
mulus, vel acervus, quod non est estelementum aliud, illud tale ele-
unum nisi aggregatione. Primo mentum erit compositum ex suis
ergo modo compositum est simpli- partibus et etiam aliquo alio; illud
citer et per se unum, et aliud a aliud est elementum prseter ele-
suis partibus. Sed secundo modo menta, et istud elementum etiam
ipsum compositum non est unum erit ex suis partibus, et adhuc ex
simpliciter et per se, sed secundum aliquo alio , et illud aliud esset ele-
quid, nec est aliud a suis partibus. mentum pari modo, etsieininfinitum.
Deinde cum dicit :
.Si vero detur altera pars, scilicet
Si igiiur necesse et illud autelemenlum ^l^^^^^ V^^^^^' clementa
^^^^^^ ^^^""^
aut ex elementis esse, siquidem elemen- non sit elementum, scd ex elemcnto^
 SUMM.E II. CAP. XVII •273

vel ex elementis, adliuc seqiiitiir prima causa essendi. Deinde cum

illndinconveniens palam enim quia
non erit ex uno tantum elemento,
ex
sed ex pluribus elementis, quia si
uno tantum elemento, sequeretur
quod esset tantum illud elemen-
tum unum; quod enim est ex igne
tantum, tantum ignis est;ex uno
: dicit:
Quoniam vero qua?dam non sunL sub-
stantise rerum.sed qua?cumque substantice
secundum naturam, et natura constitutse
sunt; manifeslabitur uLique quibusdam
h^ec nalura substanlia, quae est non ele-
mentum, sed principium elementum
:

vero esl in quod dividitur inexislens, ut

non fit aliquod compositum. Oufire materiam, puLa syllabce quod a, et b.
si supple fit ex pluribus elementis,
ut oportet dicere, rursum in hoc eam- Corrigit dictam solutionem in Corrigit

dem dicemus rationem, sicuf in carne et

11
duobus : unum L
est
.

quantum ad hoc
T 1
solutionem.

in si/llaba, quia scilicet in illo erit quod quod est pr^e-

dixit illud tale
aliquid prreter elementa ex quibus ter elementa esse substantiam
est, et de illo alio, iterum redibit uniuscujusque, quia hoc verum est
qusestio quae prius, utrum scilicet non in rebus qu;"e non sunt sub-
sit elementum, aut ex elementis, stantiae, sicut in syllaba qu?e non
et sic erit processus infinitus. Dein- videtui' substantia, sed pertinere
de cum dicit : magis ad genus quantitatis, sicut
et oratio, sed est rebus verum in
qu?e sunt substantire, et hoc lo-
Videbitur autein ulique esse aliquid lioc
et elenienlum, et causa essendi, hoc quendo stricte desubstantia. Aliud
quidein caro, hoc vero syllaba, siniililer
in quo corrigenda est solutio, est
autem et in aUis substanlia auLem unius-
;
147.
cujusque hoc, hoc enim causa prima es- quantum ad hoc, quod illiul tale
sendi. prseter elementa dixit esse ele-
mentum non enim ; proprie dicitur
Ponit dictae dubitationis solutio- elementum, quia elementum per-
nem. Circa quod duo facit quia pri- :
tinet ad genuscausce materialis, ut
olutio
estTonis. mo pouit solutioneui quae videtur , pate: ex5. hujus cap.de Elemento,
danda prima facie. Secundo corri- text. com. 4. sed potest dici magis
git ipsam ibi : Quoniam vero qucedam. proprie principium essendi; et lioc

Dicit ergo, quod illud quod supple est quod dicit, quod qvoniam qufcdam
reruv( non sunt substanticp, sed qucecum-
in compositis ponitur aliud esse
que sunt substantice secundum naturam,
ab elementis, videbitur utique prima
quantum ad esse, et natura, id est,
facie esse aliquid, scilicet quod non
per naturam constituiic sunt qwixntyim
sit ex elementis, sed hoc esse elemen-
ad fieri. Xaturalia enim maxime
tum et causa esscndi, hoc quidem car-
confessa sunt causae substantiae,
nem, hoc vero sijllabam, simititer autem
ut dictum fuit circa principinm
et in atiis. Et iterum supple videbi- hujus septimi, quia in(juantiim sic
tur quod hcec sit substantia uniuscujus- est : manifestabitur utique quod IhTC
que, id est, quidditas et quod quid natura, de qua scilicet nunc est
est uniuscujusque, hoc enim scilicet seiMUO, tst substaiitia in quHnisdam, sci-
substantia, el quod quid est rei est li;-et in naturalilms, et non supple
Tom. VI.
 274 LIB. Vir. METAPII.

Cujusraodiin omnibus, et hoc primuin

fuit mcntSi sur)\)\e hums si/llabcu ouw cst
causa sit corrigcndum ; et snbdit quod ad se- ab, sunt «, et 6, et ex hoc habetur
et ipsum
quod quifi cundum, f/nw,
.i-,
scilicet natura,
•

7ion
ii-ii-i.A--
solutio dubitationis, quiacumdic-
oBtendit. esl elemenlum, sed principhun, supple tum principium sit formale, et
formale et quidditativum : elemen- quidditativum, non est elementum,
tum vero esl iUud in quod dividilur ali- neque ex elemento, loquendo pro-
quid inexistens iit materiam^ piita ele- prie de elemento.
I
 .

SUMM^ miCJE. CAP. I. m

LIBER OCTAYUS
In Jioc libro agit de principiis entis ncUuralis, et sic videtur ad Phijsiviun perti-
nere, verum magis ad Mclaphysicum, quia sub consideratione Metaphijsicce ista trac-
tat, de quo lib. 1. Jiujus, qucest. 1. et lib. 9. qucest. 4. Incipit ex dictis lib. 1. quasi
togice de substantia, eadem magis realiter, tanquam de nobiliori parte
tractare de
subjecti hujus scientice, cujus ponit ex jam dictis varias acceptiones. Sumitur enim

pro quidditate, et pro supposito, et secundum alios dicitur substantia genus magis
quam species. Additur his opinio de ideis.

inquisitum est logice de substan-

SUMAIA UNICA. tia reVum, oportet sijllogizare, appli-
cando scilicet dicta ibi ad res natu-
De principiis substantiarum sensibilium.,
raliter existentes, et recolligentes ca- pi..^„iittit
materia scilicet, et forma. pitulum, id est, summatim suam
et in ca- iateutio-
pitulo resumentes quae dicta sunt, nein in
CAPUT PRIMUM. Srenerali.
oportet finem imponere dictis, id est,

Substantiae divisio, et materiam tractatui de substantia, quod fiet

sabstantiamesse. addendo hoc octavo ea quae fuerunt

dicta prius. Deinde cum dicit :

Text. Ex prsedictis itaque syllogizare opor-

oom. 1. tet et colligenles capitulum tinein impo- DicLum est itaque qaod substanliarum
nere. qua^rentur principia et elementa;
causffi, et
substanti^e vero ha? quidem confessae sunl
1.
Postquam Philosophus in septi- ab omnibus, sed de quibusdam singulari-
ler quidam enuntiaverunt confessa? qui-
mo libro inquisivit de substantia, dem physica?, ut ignis, terra, et aqua,
et quod quid est substantiae sensibi- eL aUa simplicia corpora. Deinde planlJB
et partes earum, et animaUa, et partes ani-
lis, modo logico et communi nunc ;

malmm, eL tandem ccetum et partes coeli.

inquirit de eodem magis realiter Singulariter vero quidam substantias di-
ciint esse species, eL Mathemalica.
et per principia, applicando ad
AUas veru accidit ex raLionibus substan- Text.
substantias sensibiles ea quse in tias esse quod quid erat esse, el quod com. 2.

septimo logice sunt dicta. Circa subjicilur, aiUiac aliter genus magis spe-
ciebus et univerbale magis singularibus ;

quod duo facit, quia primo pr?e- universali vero et generi et idea^ copulan-
mittit suam intentionem. Secundo lur, nain secundam eamdem rationem
subslantia3 videnlur esse.
exequitur de intento. Secunda ibi :

Sensibiles enim Prima in

substantice. Kesumit quaedam dicta in speeia- Metapliysi-
eus cou-
tres : quia primo proponit sunm li,dicens quod diclumest itaque, scili- siderat
prius ens
intentionem in generali. Secundo cet in septimo, quia supplc in ista priucipaK-
».er sub-
replicat qusedam supi\adictain spe- scientia qucvruntur, scilicet lunnci- stantiaui
ciali. Tertio continuat dicta dicen- pnliter, causcv et principia, et elcmen- el princi-
palissinie
dis. Secunda ibi : Dictum est itaque. fri enim ^reta-
substanfiarum. Licet iininaleri-
alem
Tertia ibi : Quoniam autem quocl quid ])]iysica consideret de omui ente
erat esse. Dicit ergo, quod ex prcedic- inquantnm ens, priucii»nht(M' ta-
tis utique supple in septimo, ubi men considerat de substantia. ut
 :

276 LIB. VIII. METAPII.

(le nobiliori parte sni subjocti pri- d/t etiam quod nniversali vero et gene-

mi, ut ScTpe dictiim cst, et pcr con- ri, id est, opinioni secundum quam
sequens dc principiis substantia3. genus et universale dicuntur sub-

Subdit ctiam quod suhslanlke vero Juc stantio, copulantur idece, idest opinio
quidem confesscu sunl ah omnibus , ut de ideis, 7iam secundum eamdem ratio-
De quibus sunt substantisc naturalcs; sed de nem videntur esse suhstanticc, universa-

suistantia quihusdam, scilicet substantiis, rpii- lia scilicet ideso. Deinde cum dicit
genera-
liter al)
^ non omnes enun-
sinqularitev,
«^
et '

omnibus
Quoniam autem quod quid erat esse sub- 2.
tiaverunt, ut dictum fuit circa prin- stantia est ; hiijus autem ratio, definitio,
et speoiaJi-
teraiMa- cipium scptimi, quod exponit cum propter hoc de definitione, et de secun-
lonicis.
quidem Physicce, id
dum se definitum est. Quoniamautem de-
subdit : confessce
finitio ratio est, ratio autem partes habet,
est, quod substantise naturales sunt necesse et de parte erat considerare qua)
substan(ia3 partes, et qutC non ethcfic de-
confessse- communiter ab omnibus,
;

finitioniopus sunt, amphus autem nec

ut ignis, terra, et aqua, et cdia simpUcia universale substantia, nec genus. De ideis
corpora. Deinde secundum ordinem vero et Mathematicis posterius perscru-
tandum est; nam
sensibiles sub-
pra^ter
nobilitatis plantce et partes earum, ani- slantias,quidam dicunl eas esse, nunc au-
malia et partes animalium, et tanclem tem de confessis substantiis traclabimus,
hse vero sensibiles.
coelum et partes coeli, puta Orbes et
Stellse. Singulariter vero qiiidam dicimt Continuat dicta dicendis, quodcoatmuaiic
esse suhstantias species, id est ideas et quoniam su^^le ostensum est in sep-
Mathematica, de qua opinionedictum timo quod quid erat esse esl suhstantia,,

est in primo libro, et alibi frequen- hujus autem ratio definitio

per de- est ;

ter.Subditetiam quamdamdivisio- finitionem enim exprimitur quod

nem, sive modos accipiendi sub- quid est rei, et propter hoc de defini-
stantiam dictos in praecedentibus, tione et de secundum
quatenus defl- se.

dicens quod alias suhslantias accidit nitio constat ex prsedicatis per se

esse ex ratione quocl quid erat esse, id primo modo definitum est, scilicet
est, quod uno modo dicitur ipsa ibidem in septimo. Quoniam autem
substantia quidditas rei, quse per definitio^ ratio est, ratio autem hahet par-
rationem, id est, per definitionem tes ; ideo necesse erat considerare, et de
exprimitur. Alio modo, et quodsiib- parte, id est departibus deflnitionis,
jicitur, id est, ipsum subjectum, si- quce scilicet sunt partcs substantice de-
ye ipsum suppositum substantia^; flnitae, et quce non. Et si hsec, scili-
hsec enim est una divisio substan- cet partes deflnitionis definitioni
tise, scilicet quod substantia dicitur opus sint, id est, oporteat deflnire,
et de quidditate, et de supposito vel secundum aliam litteram,
quidditatis. Et subdit, quod adhuc utrumesedem suntpartes deflnitio-
supple secundum opinionem alio- nis et deflniti ; amplius supple os-
rum dicitur substantia goius magis tensum est quod nec universale, nec
speciehus, id est, magis quam spe- genus sit suhsfantia, haec enim om-
cies; et universale singularihus, id est, nia prsedicta pertractata sunt in sep-
quod generaliter universale dicitur timo. Et subdit quantum ad dicen-
magis substantia quam singulare da,quod de ideis et Matheynaticis, quas
secundum illam opinionem. Sub- supple quidam singularlter enun-
 SVmiJE UNICiE. CAP. I. 277

tiaverimt esse substaiitias,pos^en?^5 et cuin hoc pra^mittit intentum.

perscrutandmn est, scilicet in decimo Secundo probat quod materia est
tertio, et in decimo quarto libris. principiumomniumsubstantiarum
Nara prwter sensibiles substantias qui- generabilium et corruptibilium.
c/«m c//c?(H^ea5 C5«e, scilicet Platonici, Secunda ibi : Quia vero substantia.

nunc auieni, scilicet statim tractabi- Primum autem ostendit ex hoc,

mus de substantiis, scilicet ab omni- quia substantia sensibilis non est
bus confessis ; hce vero sunt sensibiles, materia, cum sit actu; nec forma,
id est naturales, ut sic ex notiori- cum sit per se existens et separa-
bus ad minus nota procedamus. bilis realiter, et non solum ratione
Deinde cum dicit : sicut forma; ergo est tertium
complectens materiam et formam.

quidem materia mate-

subjicitur, aliter ; omnes habeni materiam, quatenus sci- mHtena,
riamverodico quaj nori lioc aliquid ens y^^^^ ^^^^^ g^j^^ mobiles et per comlfosi-'
^
aclu poteslale autem est hoc aliquid,
; . tum
aliquidvero ratio et forma, quialioc aliquid consequens habent materiam ;
est

ens ratio separabile est. Tertium vero est substantia aliter quidem, id
^^^^^^^i est,
quod est ex his, cuius solius generatio et . .... .

corruptio et separabile simpliciter, nam ^^10 moAo niateria qiue subpcitur ; ma-
secundum rationem substantiarum hae teriani aulem dico, quod non est hoc ali-
quidem
^ separabiles,
^ illa) vero non. ., -i-^^f ...c^^^..^ ^^ +
'
qmd ens actu,
,
scilicet quantum est
3. Exequitur de intento. Circa quod de se; potestate vero est hoc aliquid,

duo facit quia primo ostendit

: materia enim est in potentia ad
quod materia et forma sunt prin- omnes actus formales. Atiter vero,
cipia substantiarum sensibilium. id est, alio modo dicitur substan-
Secundo inquirit de ipsarum unio- tia ratioet fornia, quia est hoc aliquid
ne ad invicem Secunda ibi*: De du- : ens actu, sive actus se-
ens, id est,

bitatione vero dicta. Prima in duas : parabilis quidem a materia, licet

quia primo facit quod dictum est. supple non realiter. Tertium vero est conposi-

Secundo determinat de eis singil- quod est ex his, scilicet compositum gene^atio

latim. Secunda ibi Oportet autem : cujus solius cst generatio et corrupiio,
^^''^^^^ll

non ignorare. Prima in duas quia : scilicet per se quia materia et ;

'^'^^l']^

primo facit quod dictum est. Se- forma non generantur nisi per ac- ^^j^^J-
cundo concludit ex praemissisquod cidens, ex7. hujus, oi Q^i separabi- pima ne
^ ^ videatur
.

deflnitiones perfectas debent conti- lis simpliciter, id esi, potens per se impiicatio

nere simul materiam et formam. realiter existere separatim, et sub- par«m

Secunda ibi : Et ut in substantiis qui- dit quod substantiarum secundum ra-

;

dem. Prima in duas : quia primo tionem, id est, formarum, hm qui-

probat quod omnis substantia sen- dem sunt scparabiles, ut sunt fornuic
sibilis habet materiam. Secundo Mathematicae, non quidem secun-
probat hoc idem deforma. Secunda dum rem, sed secundum ra^ionem;
Omnis \h'\ Quoniani ctutem qme quidem. Pri-
'.
quaxlam verosunt inseparabiles, ut s\\\)-
'senSs ma duas quia primo declarat
in : ple sunt formse naturales, quae ut

matSiK q^iidsit materia, dividens eam con- sicnec secundum rem, nec secun-
tra alias acceptiones substantia\ dum rationem separantur a mate-
 : :

278 IJB. VIII. METAPII.

rin, iit patet ox scxto liiijns, text. est snbjectnm

generationis et
com. i. Dcindc* ciim dicit corruptionis. Et nunc quidem sup-
ple materia est subjectum hoc ali-
Quod vero sul)Slanlia esl nialeria palam,
quid, id est, est sub forma se-
nam omnibus oppositis mulalioni-
in
bus est aliquid quod subjicilur mutalioni- cnndum quam est actu, et hoc
bus, ut pula secundum locum, quod nunc aliquid; et ilerum est subjectum secun-
liic iterum et etsecundum augmen-
alibi ;

lum quod nunc quidem est tantum, ile- dum privationem, materia enim nnnc
rum minus aut majus et secundum alte- ;
est snb forma, nunc est sub priva-
rationem, quod nunc quidem est sanum
iteium aegrotat. Similiter aulem secun- tione quse sunt termini primi mu-
dum substantiam, quod nunc quidem tationis in mutatio
substantia ;

est in generatione, iterum in corruplione;

et nunc quidem subjectum et hoc aliquid,
enim fecit cognoscere materiam,
iterum autem quod subjicitur sic secun- quatenus nunc est sub uno termi-
dum privationem.
nO; nunc sub alio, quod esset im-
Probat qiiod materia est princi- possibile, nisi Qsset aliquod tertium
Materia est
principium a terminis realiter distinctum.
oniniuin
pinm omninm snbstantiarum gene-
substeutia-
rabilinm et corrnptibilinm. Circa Deinde cum dicit iS
runi gene-
rabiliuni qnod dno facit. Primo facit qnod Et hancsequunlur aliae mutationes, aha-
et corrup-
tibilium, et dictnm est. Secnndo qnia locntns rum vero ut unam aut duas, hoc non se-
baruni
quitur non enim necesse, siquidem ma-
mutatio- fnit de mntationibns natnralibns ;

num sub- teria habet localem, hoc et generabilem

jectum comparat eas ad invicem. Secnnda el corruptibilem habere. Qu» enim diffe-
primum. rentia simpUciter fieri, et non simpUciter,
ibi : El /lanc sequuntur. Dicit ergo,
in Physicis dictum est.
({\\o(S.quia suhstanlia est materia, id est,
qnod materia sit principinm sub- Comparat adinvicemmutationes 5.

stanticP sensibilis et mobilis, palam naturales de quibus fecerat mentio-

est; nam in omnibus oppositis mutationi- nem, dicens quod Art?ic, scilicet mu-
bus, id est, in omni mutatione, qnse tationem substantiae, sequuntur a Ucb ovdo mu'
.-
^ /^ j • 1 • tatioDura
•

mutationes. QuidquiQ enim est gene- trium geae-

i.
est inter terminos oppositos est
rum.
aliquid quod cst subjectum, scilicet rabileet corruptibile, oportet quod
commune mutationibus , id est, ter- sit alterabile et mutabile secun-

Termini.
minis mutationum, ut in mutatio- dum locum et secundum quanti-
mutatio- ne secundum locum, est snpple ali- tatem, sed non convertitnr, sci-
num sub-
stantialium quodsubjectum commune quodnunc licet quod mutatio in substan-
(j.8. bu-
jus c. 12. cst hic, et iterum mutatio-
alibi, et in tia sequitur ad omnes alias. Ali-
l. Physic.
Text. com. ne secundum augmentum est aliquod quid enim est mobile secnndum
69.
Modus
subjectum quod nunc est tantum, el locuni; ut coelum, et aliqualiteral-
rognoscsn-
di
iterum minus si supple diminuatur, terabile secundum illuminationem
materiam. aut majus, si augmentetur, et iterum et obscuritatem, licet non sit vera
secundum alterationem supple est ali- alteratio, et tamen coelum nec est
quod snbjectum quod nunc est sanum generabile, nec corruptibile. Ideo
et iterum laborans. Similiter autem et subdit,quod aliarum vero, scilicet
in mutatione secundum substantiam, mutationum, aut unam, scilicet se-
est snpple aliquod commune sub- cundum locum, aiit cluas, puta si
jectum, quod nunc est in generatione, et illuminatio est alteratio modo
iterum in corrupiione ; materia enim prredicto. Hcec, scilicet mutatio in
 SUMM^ UNIG^. CAP. II. 279

siibstantia non sequitur, non enim actus substantia sensibilium est dicere quid
est.
est necesse si quid habet maleriam loca-
lem, id est, mobilem secundum lo- Postquam Philosophus probavit-
cum, hoc et gencrabilem et corruptibilem materiam esse principium sub-
habcre, id est, subjectam genera- stantiarum sensibilium, nunc pro-
tioni et corruptioni materia ;
bat idem de forma. Circa quod duo
enim est utique generabilis et facit quia primo prsemittit inten-
:

corruptibilis subjective, ut decla- tum. Secundo exequitur de intento.

ratum fuit 7. hujus, in quadam Secunda ibi : Dcmocritus quidem. Di-
quaestione. Subdit autem, quod cit ergo, quod quoniam substantia,
quce sit differentia inter simplici- quae quidem est ut subjecta, et ut ma-
ter fieri, et non simpliciter, sed secun- teria confessa est, supple ab omnibus
dum quid, in Physicis enim, id est, antiquis, ut patet in primo libro,
in 5. Physic. text. com. 7. idem 1. qui solam materiam dicebant esse
Physic. t.c. 62. dictum est; ibi enim substantiam omnium. Hcec autem,
dicitur quod secundum substan- id est substantia, materia e^^po/e^-
tiam fieri est generatio simplici- tate, id est, est ens in potentia, quia
ter, secundum accidens fieri
sed inquam sic est, reliquum est, substan-
est generatio secundum quid. IIoc tia sensibilium, quce est ut actum, id est
autem addit, quatenus locutus fue- forma, dicere quid est. Deinde cum
rat tam de mutatione in substan- dicit :

tia, quse est generatio corrup- et

tio, qnemadmodum de mutatione Democrilus quidem igitur tres differen-
quam. tias simul esse existimavit, nam subjectum,
[^ accideutibus, ut sunt alteratio
corpus secundum materiam, unum et
et mutatio secundum locum, et idem differt, autpu^aw quod est figura, aut
Tpoiryi quod est compositlo, aut StaSiY?] quod
secundum quantitatem.
est ordo.

Exequitur de intento. Circa quod

SUMM^ UNIC^ duo facit quia primo probat hanc
:

CAP. II. conclusionem, quod forma est prin-

cipium essendi substantiarumsen-
Formam esse de substantia sensi- sibilium. Secundo removetdubium,
bilium, et deflnitiones complecti quod posset oriri ex praedictis ibi :

materiam, et formam. Substantia quidem igitur. In tota pri-

maparteintendit talem rationem :

SUMMARIUM.
Illud est principium essendi rebus,
Formam esse de substantia sensibiiium. cujus distinctio, et variatio facit
Rejicit Democritum ponentem corpora indi-
visibilia, esse rerum principia, dequo lib. 2.
distinctionem in esse rerum, quia I
eadem sunt principia essendi et dis-
Per differentias intelligit formas a quibus
tinguendi sed forma est hujus-
:

desumuntur, et quidem substantiales, licet

exempla ponat in accidentalibus. modi; ergo etc.Major cst per sc
evidens, et ideo circa probationem
Quoniam quidem ut subjecla, et ut ma- quod duo
com "*
? minoris insistit. Circa
teria substantia (3onfessa est ; ha^c au-
tem qua) poteslate, reliquum eam qua3 ut facit. Primo praBmittit illius mi-
 : ;

280 Lin. VIII. METAPII.

Quorl forma pi-ohntionem. Se- VidonLur auleni muU}p differenli?f esse,

noris prolixniii
sit ut tdia quidem composilione dicunlur ma-
pri ncipium cnndo conclndit intentnm concl'i- leria3, sicuLqua*cumque mixlura, quemad-
essendi
et dislin- sionem. Secnnda Un Palam Haque :
modum melicratum alia auLem ligatione,
,

bgiiendi in uL capiLis ligatura alia visco, ul liber

ubbtantiis cx his. Circa probationem
minoris ;

alia clavo, uL arca. Alia in pluribus liorum;

;

eensil)ilil)us.
sic procedit qnia primo recitat
:
alia positione, uL liminare inferius eL supe-
rius; luec enim in positionealiqualiierdiffe-
quamdam opinionem de distinctio- runL; alia lempore ut coena et prandium;
ne rerum, et improbat. Secundo alialoco, uL spirilus; alia sensibilium pas-
siouibus, uL durilie eL molHLie eL spissiLu-
ex illa improl3atione infert mino-
;

dine eL rarilale; eL sicciLateel humidilaLe.

i-em qnam intendit. Secnnda ibi :
El luecquidem horum, in quibusdam, alia
Quarc palam. Prima in dnas qnia :
omnibus his, et omnino alia superabun-
dantia, aha defectu.
primo opinionem recitat. Secnndo
eam improbat. Secnnda ibi Viden- : Improbat dictam opinionem,
^ ^
os- Wrob
Uemoc
tur aulem. Dicit ergo, qnod Demo- tendens Democritum esse insuffi- tum.
Variae
crifus quidem if/itur simul existimavif, cientem, dicens quod videnlur esse rum

id est, opinatus est, tres scilicet multce dijjerentice in refjus, quae supple sed acc

esse differentias, id est, qnod omnes non reducuntur in prsedictas, ut

difterentice rernm ad tres in gene- alia cjuidem dicuntur composilione mate-

re redncnntnr ; nam corpus subjectum, rice^ id est, differnnt secundum di-

et materiam snpple esse unum et

dicit versos modos compositionis in
idem secundumnaluram; di/fcrunt autem partibus materialibus, sicut qucecum-
aut pjj;j.w id est, fifjura ; aut -zzr.r^ que mixtura, id est, quod quorum-
quod esl potentia ; aut y.y.zr'j^ quod est dam partes materiales componun-
ordo. tur per modum mixtionis, quemad-
Tripliciter
Notandnm qnod, nt dictnm fnit in modum Melicratum. Alia ligatura, qiice,

secundum scilicet aliquo yinculo colligantur,

Democri-
primo hnjus,opinio erat hujus De-
tuui
mocriti quod corpora indivisibilia nt ligatura capitis ; alia visco, ut liber
ditTerunt.
et atoma essent rerum principia, alia gompho, id est, clavo, utarca;
quse corpora ponebat in genere alia pluribus horum modorum prae-
causse materialis, et esseunius na- dictorum ; alia etiam differimi posi-
tnrse quantum est de se. Sed dice- tione, ut liminare superius et inferius.

bat ea difFerre tripliciter, scilicet Hcec namque positione aliqualiter diffe-

figura, quatenus qnaedam illo- runt; alia tempore, uf prandium et coe-

rum atomorum ponebat triangu- na; prandium vero dicitnr comes-

laria, qu?edam sph?erica et hujus- tio matutina, coena vero vesper-
modi. Alio modo differebant posi- tina. Alia differunt loco, utspiritus, id
tione, quatenus quaedam erant sur- est ventus, nam ventornm alius
sum, qu?edam deorsum, qnaedam flat ab OrientO; alins ab Occi-
addexteram, quaedam ad sinistram. dente, et sic de aliis. Alia diife-
Aliomodo differebant ordine, quate- runt sensibilium passionibus, ut dii-

nus qu?edam eorum ponebat prio- rifie et mollitic, et spissitudine ct

ra, qusedam posteriora, et secun- raritafe, et siccifate et humiditate, ef

dum has differentias in atomis, yo- hrec quidem supple differunt quidem
lebat assignare difFerentias in re- horum quibusdam ; alia vero omnibus
bus. Deinde cum dicit his, secundum quod habent plnres.
 SUMM^ UNIG^. CAP. II. 281

vel pauciores de differentiis prae- mitiir a forma, et ideo qiiod hic di-
dictis, ei omnino, id est, generaliter. citur de differentiis, scilicet quod
Alia differunt supple ^uperahundan- sunt principia distingMiendi, et es-
lia, alia defectu, quatenus omnes sendi, intelligendum est de formis.
prsedictJB sensibiles passiones re- Quia vero differentisespecificeesub-
^
Ai-^ormaii-
bus.
ducuntur secundum antiquos ad stantiales sunt nobis ut plurimum
superabundantiam et defectum, ut ignotse, ideo Philosophus non cu-
dicitur 1. Physic. text. com. 32. ransdeexemplisexemplificatdedif-
Deinde cum dicit : ferentiis accidentalibus, quae sunt
notiores, ut per eas intellioramus si-
" >^ilite^' ^e habere de diffe.-entiis, et
.i„a?enr'i^^Kst qu" 'ilfponltt;
et esse sicipsum poni significat, el crvs- formis substantialibus, qua) sunt
lallum esse sic ipsum inspissari Quorum-
dam vero esse, el omnibus his detinietur
^^^^^-^ ^^^^^^^^ ^^^^ .Deinde cum di-
;

quiaaliasunt mixta, cotiiplexa, alia alia Cit :

ligata, alia inspissala, alia aliis differentiis

juncta, ut manus aut pes. Sumenda sunt igitur genera differenUa- 9.

ruin, lia?.c namque erunt pr incipia essendi

Infert probationem minoris ^t quae in magis, et minus, aut spisso, et
.,-,.. ^- p raro, et talibus omnia namque luec super-
quam mtenait. Oirca quoa cluo 1 1
la-
;

abundantia, et defectus sunt, siquidem au-

cit primo facit quod dictum est.
: temfigura, autlenitate,autasperitate,auL
Secundo ponit quoddam notandnm rer^o^Po^ur^eVfno^^^esse!"'
"" "'"
circa dictam. Secunda ibi Sumen- :

Dicit ergo, concludens ex Ponit quoddam notabile circa xotahiie

Differentisec/a^V/^mr.
ronstitiiit
et disun-
,..
praedictis quare supple, quia dictee
, .,., ^ •
f , ij*£»
dicta, dicens, quod quia supple dit-
i* circa ilicta
ai. dufe-
''*'"^'^''^'"-
s'"*-
differentise sunt rerum constituti- ferentise, et formse rerum consti-
vae, palani, scilicet quiaesse, scilicet tuunt et distinguunt esse rerum ;

rerum toties dicitur, quoties supple ad majorem evidentiam dictorum

dicuntur differentiae, nam diflfe- sumenda sunt genera difj^erentiarum,
rentia constituit et distinguit. reducendo, scilicet posteriores dif-
Limes enim est inferior, quia poni- ferentias ad priores et communes.
tur ita, et ipsum sic poni significat Ilcec namque, scilicet genera erunt
esse, id est, propriam ipsius ra- principia essendi in toto illo genere, Dantur
ut
i-i-iii?
supple m diiierentiis qme
X-"
su n t
i
ufenera et
tionem, et similiter crystaJlum esse ^'^ecie& ia
^^ '''^^^ ^^^
est ipsum sic inspissari. Quorumdam ve- in magis, aut minus, aut spisso

ro esse in omnihus his definietur, id e^ty et raro, et aliis talihus, omuia namque
quod esse quarumdam rerum dif- luvc sunt supcrahundantia, et defectus

Ai.con- fert dictis modis omnibus, quia ad quse reducuntur. S/m////er si^iui-
temperaia.
^^^^Y^ sunt mixta, alia complexa, alia li- dem, aut figura, aut lenitatc, aut aspe-

gata, alia inspissata, alia aliis differen' ritate, id est, siqu9e pertinent ad Iiu-

tiis sicut manus, et pedes, et similitcr yismodi aut recto, ct curvo,u\ cst, vc-
;

alice partes, quae habent suas pro- ducuntur ad rectum etcurvumqure

prias differentias, quibus differunt, sunt prim?edifrerentiapiigura>,et ad-
puta secundum quod ordinantur liuc /lis aulcm eril esse misccri oppositiv ;

ad operationes animse. vero non csse, id est, quod ctiam (\\\iv

Notandum, quod differentia su- reducuntur ad mixtum ex co, quod

 :

282 LIB. VIII. METAPH. ^

qncTxlniii siint, ((nornm ossc con- rontia)sequuntnr formas substan-
sistit in (|no(lam misccri, ct non tialcs entium, manifcstum est,
cssc cornni opposito, scilicct non qnod forma? substantiales sunt se-
misccri. Dcindc cnm dicit : cundnm numerum istarum diffe-
rentiarum; ct dicit hoc, quia istcC
Pal;im ilaquo cx his, quia si substanlia
causa (^'-•seiHii unuinquodque, qu(jd ex his
diffcrcntiae dictae sunt accidentia,
est quaTeriduni (jiui^est causa essendi ho- scd accipiuntur loco differentia-
rum unumquodque. rnm substantialium proptcr la-
Conciusio. (^onclndit conclnsioncm princi-
tcntiam differentiarum substan-
tialinm. Haec Commentator. Hoc
palitcr intcntam, diccns, palam iia-

quc csse ex his; qnia si suhslanlia, id

etiam dictum fuit in quodam nota-
bili. Tunc sequitur illa pars :
cst, forma, et differentia snbstan-
tialis csl caiisa, id est, cst princi- SUMMAPJUM. >"
pinm csscndi unumqiiodqiie quod ex his
cst, qucerendum quce est causa essendi Deftnitiones complecti materiam et for-

horum tmumqucjdciue quia scilicet

mam ; materias diversas, formas habere
,

diver.sas ; solos eos definire, ([ui materias

illnd cst forma essentialis rei.
et formas, aut his sequivalentia conjun-
Deindc cnm dicit gunt.

Substantia quidem igitur nihil horum Et ut in substanliis id quod de mate- 11,

nec coml)inatum, attamen proportionale ria praidicatur, est actus ipse, sic et in
in quolibet.
aliis definitionibus maxime, ut si limen
inferius oporteat definiri, lignum, aut lapi-
10. Removct dnbinm, qnod posset dem, ita positum dicemus, etdomumlate-
Kxcludit res, et ligna sic posita, aut adhuc, et quod
dubium. oriri ex prsedictis, qnia enim lo-
cujus causa in quibusdam est si vero ;

qucndo dc formis, scilicet dc dif- crystallum aquam congelatam, aut spissa-

ferentiis solum excmplificaverat tam, ita iri symphonia, aut acuti, et gravis
commixtio tabs. Eodem quoque modo, et
de accidentalibns, crederet forte in aliis.
aliqnis, quod ea, quae dicta sunt
non cssent vera de differentiis, Ubi postquam Philosophus pro- ^^"^^^^^^sj^
sive formis substantialibus, et hoc bavit ma teriam et formam esse inciusioDe
quiddjtati-
removet dicens quod nihil quidem principia substantiarnm sensibi- va materi»
1 • 1 11/^^'^ quiddi-
• 1 • •

igitur horum quce dicta sunt, est linm, ostendit ex dictis, quod defi- tate
... j £» materiali-
. 1 . 1 .
•

^^^^^^^^y*}^^
quiereuua
snbstantia nec comlnnafum, id ' cst,
u, af- nitiones perfectoe debent complecti um.
estpropor-fine, quod
^
scilicct sit aliquod
^
per- ^
simul materiam et formam. Unde
tio
nori identi- tincns ad genus substantiae; aita- Commentator dicit hic, cap. 6. in
tas, c. 5.
circa nicn proportionabHc in quoHbct, id cst, principio, quod Philosophus in-
niedium. j t t i •
i
quod ea quse dicta snnt dc acciden-
i

tendit declarare quod partes com-

talibus, intelligendum cst propor- positi sunt partes definitionis,
tionabiliter sic sc habere in sub- et quod deanitiones pcrfectae sunt
stantialibus. Et est expositio Com- illse quae continent omnes partes
mentatoris, qui in isto loco dicit ex quibus est compositum, et
sic : manifestum est srcjo, etc. id est, haec est quod est in
forma, et
cnm nomina ct definitiones sunt ente quasi materia. Circa quod
per has differentias, ct istsc diffe- duo facit quia primo concludit ex
:

II
 ;

SUMM^ UNIG^. CAP. II. 283

er Ibr- prnodictisquod dictuin est, et ex- telligendum de praedicatione in

lam et
ateriain planat pcr exempla. Secundo in- abstracto, dicente, hoc est hoc,
terialia
inienda fert qUcTdam corollaria. Secunda cum sit omnino alterius rationis;
\no-
lUt
•lionali-
ibi Palam ergo. Dicit ergo, quod
: sed est intelligendum de praedica-
ter.
ut in substantiis, quemadmodum de tione dominativa, eo modo quo
niateria prcedicatur, ipse actus, id est, animal dicitur rationale, et sic
quod sicut rn genere Substantiae addendo differentiam generi, qua-
differentia qua^ se habet, ut actus, si formam materiae, constituitur
et forma, advenit generi, quod se perfecta rei definitio. Deinde cum
habet ut materia ad constituen- dicit :

dum perfectam dehnitionem rei; i2.

Palam ilaque ex quia actus alius
bis,
sic se hahet maxime in definitionibus
allerius materiae, et ralio aliorum enim;

aliorum generum, ut si est opus compositio aliorummixtio,etaliorum aliud

quid dictorum.
defmire limen inferius^ dicemus ipsum
esse lignum aut lapidem sic positum, Infert ex praedictis
*
duo corolla- ^ .
Pninum
ita quod lignum. aut lapis, se ha- ria, quorum secundum poniturcoroiiarium.
bet ut materia, et talis positio se ii^i
.
p^Q,,t,,. ^,,^^ defmientium. Dicit ^'ac?is'
habebit, ut forma. Et similiter si
^rgo, quod palam est ex his, quce .jLo-
sit opus definire donnim, dicemus ^^:^^^^ ^^^^1, quia alius actus, et ratio, mZ7i^
quod est lateres, et ligna sic posita, ita
forma est alterius matericF,
jj ^st, ^'tlller
quodh-iteres, etligna sehabent ut ^am diversarum materiarum di- e contra.

materia, et positio talis se habet yersae sunt formae; aliorum enim

ut forma. Et addit, aui adhuc, et gupple actus et formse est compo-
cujus causa, finis est in quibusdam ^if^^^ aliorum est mixtio, aliorum aliud
detinitionibus; aliquando enim fi-
^,,/,/ diciorum supra. Deinde cum
nis a quo dependet necessitas for- dicit :

mae, ponitur in detinitione rei.

Subdit etiam alia exempla ad pro- ^.P^oP^er quod definieniium lii quidem
^ ^
dicenles, quid est domus, quia lapides,
positum si m-o, suppU^ oportet
; lateres, et ligna poteslate domum dicunt
detinire cn/staHum, dicemus ipsum materia namque li«c. Illi vero vas pro-
yslallus
quid
leclivum pecuniarum et corporum, aut
?
esse aquam ita congelatam, auf inspis- aliud aliquid tale addentes, actum dicunt.
satam, ita quodaqua est ut materia, Alii namque ea ambo componentes ter-
tiam, et eam qua? ex liis subslantiam vi- ;

et modus congehitionis ut forma. detur enim qua^ quidem per differenLias

aphonia Similiter detiniendo .^^;^?/>//o/i/«/^^ (//- ralio speciei el actus esse, qua? vero est
uid ? inexistentibus materiiP magis. Similiter
cemus, quod symphonia est talis
aulem, et quos Archytas approbavit ter-
commixtio acuti ct gravis, ita quod minos, simul enim utriusque sunt, ut quid
est serenitas ? quies in aeris pluralitate
acutum et grave sunt ut materia;
aer quidem materia, actus et substanlia
;

et talis commixtio acuti et gravis quies, quid esl tranquillitas ? maris a^qui-

ut forma, codem quoque modo est in tas. Subjectum quidem ut materia, mare :

actus aiitem, et forma a^quitas.

aliis.
ma dd Notandum, quod cum Pliiloso- Ponit secundum eorollarium, di- secundum
iteria,
corollanum,
phus ;'icit quod ipse actus, id est, cens propter quod supple quia ita 13.
wentia.
genere forma, praedicatur de materia, vel est, quod in detinitione unum se
ialiter
dicatur, ditTerentia de i^enere, non est in- habet, ut actus, aliud ut materia ;
 284 LIB. VIII. METAPII.

ideo /li qiiidcm dc/inicntium dicenlcs cat, non propter iioc dicitur esse
tjuid cst domus^ (jnid, scilicet latcrcs serenitas, et in hac definitione aer
lapidcs, ct lifjna potcstate domum ditunt. fjuidem est, ut materifi; substantia autcm,

Ilicc namquc suntut matcria, idcst, qiiod ct actus, id est, forma, est ipsa quies.
Maris
dofinientes rem per solam mate- Similiter si definiatur tranquillitas, tranquTi
^^ ^i""
riam insiirficienter definiunt, qiiia dicendo quod est maris cvquitas, sub- ^

talis definitio non notificat rem, jcctum quidem ut materia esl mare, actus
nisi qiiantnm ad esse possibile, et autcni, et formfi ipsa fcquitas. Ex his
Recte iiii
j^Qj-j y^i habet esse actu. Illi vcro, ergo patet quod praedicta definitio
deiin.uint
qui n.ateri- i(| est,
am
alii dcfinientes domum quod complectitur materiam et for-
et forniam, Gst vas jyrotectivum pecuniarum ct cor- mam;propter hoc enim laudatur
pioportio- porum, aut aliquod aliud tcde addcntcSf hic Archytas. Ultimo cum dicit :

nabilia .,. ,. n
contingunt. scilicet m ^
definitione
•
l- j
domus actum,,

Palam itaque ex diclis qua? sit sensibilis

id est, formam dicunt tantum, et substanlia, etquomodo ha^c quidem ut
ideo insufficienter definiunt. AIH materia illa vero ut forma, et actus ter-
; ;

tia autem quae ex his.

verocomj)Iectcntes ea ambo, scilicetma-
teriam ei formam, tertiam sub- Concludit totum pr9ecedens,dicens Nota h.
loco
stantiam, et cam quce cx his, id est,
jmlam es^e ex jrrcedictis, qucesitsensibilis tertiam
titatem
substantiam compositam definiunt, , . -

substantia, ct quomocio est hcec ut mafe-

,
Epilogi

et ideo perfecte definiunt. Et sub- ria, illa vero ut formaquia actus Tertio
dit, quod ratio, id est, definitio quce vero qucB ex his, id est, substantia
quidem est cx diffcrentiis tantum, vide- composita ex utrisque.
tur csse speciei, id est, formae et ac-

tus, quia solum exprimit for-

mam rei ;
quce vcro cst inexistentibus, SUMALE UNIC^
id ex partibus intrinsecis et
est,
CAP. IIL
materialibus rei, etiam magis mate-
rice, ex eo, quia solum exprimit Non formam, compositum per
sed
rei materiam. Licet autem tam
se generari, item solam formam
materia, quam forma sint partes non esse totam rei quidditatem.
inexistentes, tamen appropriate
dicitur materia inexistens, quate- SUMMARIUM.
nus ipsa sic detinitur, quod est ex
Tractatquomodo secundam Platonem no-
qua res fit cum insit, ex 5. liujus
Aeris
men species signiftcat ideam, seu formam se-
Qc^Yi. de Causa, text. com. ^. et 4.
serenitas ^
paratam per se primo, et secundario compo-
quid (
Subdit autem, quod similitcr se ha- situm. Sed secundum ipsum species per se
bent termini, id est, definitiones primo significat compositum.
fiuos Archijlas recepit vel ajyprobavit,
Oportet autem non ignorare, quia ali- 14.
utriusquc ctenim sunt, scilicet tam quando latet utrum significet nomen sub- ^ex
^°'"'
materiae quam forma?, quiautrum- sLantiam compositam, aut actum, et for-
mam, ut domus utrum signum communis,
que complectuntur, ut, fjuid est sere-
quia tegmentum ex lateribus, et lapidibus
nitas, quia cst quics in acris plurcditatc, sic compositis, aut actus et speciei, quia
tegmentum; et linea utrum dualitas in
id est, in multo aere; quia si pau- longitudine ? aut quia dualitas, et animal,
cus aer, puta inclusus in ore quies- utrum quia maleria anima in corpore aut ;
 . .

suMM.^ rxiC-i:. gap. rii. 285

anima ha^c namque substanlia, et actus les. Tertio utrum formae rerum
corporis alicujus.
sint ingenerabiles et incorruptibi-
Postqiiam Philosoplius probavit les. Quarto utrum sint separat^ a
qiiod materia et forma simt prin- sensibilibus. Secunda ibi Xon vi- :

cipia siibstantiarum sensibilium, (hHui- itaque. Tertia ibi : yecessarium

nunc determinat de materia, et itnque. Quarta ibi : Si autem sunt
forma singillatim, et universalius corruptihilium. Pjnma in tres :
quia
quam prius. Circa quod duo facit : primo proponit qusestionem. Se-
quia primo determinat de forma. cundo subjungit Phatonicam sohi-
Secundo de materia. Secunda ibi : tionem. Tertio exponit quaestionis
De matermli autem substantia intentionem, puta mentem Plato-
'laio attri- Ad evidentiam primi notandum, nis. Secunda, ibi Erit autem utique. :

3uit ideis
sive quod hic Philosophus inquirit de Tertia ibi Sed hoc ad aliquid. Dicit
;

forniis 4.
roprieta- forma juxta ea qune Plato posuit ergo, quod oportet non ir/norare quia
tes.
de forma. Phito quidem praecipue aliquando supple Latet aliquos u(ru/,t Annomine
., . .
speciei si-
\'isus est tangere principium for- nomen scilicet speciei significet .^//6- gnificetur
,• „ ., tantum,
male rerum, posuit autem formas
,

stantiam composUam, auf actum et for- lorma ?

rerum esse ideas et numeros. Se- mnni tnntum, ut hoc nomen domus
cundum hoc ergo haec pars dividi- utrum sit signum communis, id est, sig-
tur in duas quia primo inquirit
: nificet ipsum commune composi-
Philosophus de forma in compara- tum, quia tegmentum ex tateribus, et

tione ad ideas, vel species. Secun- lapidihus sic compositis, quia hiteres,
do in comparatione ad numeros. et ligna se habent ut materia, sed
Secunda ibi Palam autem.
: tegmentum, et ipse modus compo-
Ad evidentiam etiam primi no- sitionistegmenti est ut forma.
tandum, quodPlato posuit quatuor Aut supple dictum nomen sit sig-
de formis sive ideis. Primum est, num actus et speciei, id est, formae,
quod nomina specierum sive idea- puta quod signiticet tantum ipsum
rum, signiticant tantum formam, tegmentum ; iterum utrum linea sit dua-
etnon formam cum materia. Se- litas in longiludine, id est quod signi-
cundum est, quod forma est ali- ticet dualitatem in longitudine ;

quid praeter partes materiae, po- aut qu.in dualitas tanlum, id est,
nebat enim formas separatas. Ter- utrum dualitatem tan-
signiticet
tium est, quod forma est ingenera- tum. Et utitur hoc exemplo modo
bilis et incorruptibilis. Quartum Phitonico, qui posuit numeros for-
est (quod idem est cum secundo) mas in magnitudine, ita quod linea
quod formse sunt a sensi-
scilicet nihil aliud sit quam dualitas inlon-
bilibus separatse. Secundum ergo gitudine, sic quod dualitas sit for-
hoc, hsec pars dividitur in quatuor. ma, et longitudo
materia lineae.
Primo enim inquirit utrum no- Est ergo qua^stio utrum hoc no-
men speciei signiticet sohim for- men linea tantum duali-
sieniticet
mam, vel compositum ex materia tatem quasi formam, aut dualita-
et forma. Secundo utrum forma tem in longitudine, quasi formam
sit aliquid praeter partes materia- in materia ; iterum hoc nomen
 286 LIB. VIII. MET\Pn. f

anima qnid significot, rjnia ant ani- qiia niinc agitur, nihil valet ista
mam in corpore, id cst forniam in qua3stio secundum mentem Plato-
materia, aul animam, id est, for- nis, qnia in qnibusdam, scilicet in
mam tantum; luvc namquc, scilicet formis simplicibus idem est quod
anima csl suhstanfia ct actus substan- fjuid est cum eo cujus est; sed non

tialis, id cst, ^ormn corporis alicujus, in compositis, pro quanto com-

Physici organici. positio materiam, quae I
pnta corporis includit
Doinde cum dicit : est extra rationem quod quid est,
et quidditas secundum opinionem
Eritautem ulique, et iii uLrisqueaniraal.
15, ejus, nam quidditates ponebat pu-
non uL una ratione dictum, sed quasi ad
unum. ras formas; si ergo nomen solam
formam significat, erit quod quid est
soiutio Ponit Platonicam solutionem idem cum eo cujus est, nam per
nomea pvi- qnae stat in hoc, quod cum for-
nomen significatur id cujus est; si De ideQli

fieare'Tor-~ ma scparata sit tota sulDstantia rei

autem nomen significet composi-
tale qiKX
quid es

comJLr secundum eum ; ideo nomen per

tum, non erit idem quod quid est
cum 60,
cujus es

secundario.
formam, et secun-
prius significat cum eo cujus est, et hoc est quod secundur
PlatoneE:
dario compositum. Dicunt enim dicit. Serf /icec supple quce nunc dic-
Platonici quod homo qui est com- ^^ ^^^^^^ ^^ ^^^.^^^-^^ ^^-^^^ ^^^^.^^^^^ ^^-^^,
positus ex materia forma, dici- et ,^,^^^^^^ ad qucestionem vero substantice seii-
tur participatione hominis idealis, ^.^.^.^ ^^./^.^^
^^^^ pr^exposito. Et
qui est forma tantum; et ideo no- ^^^^-^ ^^ ^^^-^ ^^^^^^^ qu^stio se-
men non ccqua-
dicitur de utrisque (.yndum mentem Platonis nam
;

liter, sedsecundumprius et poste- ^^^^^^ ^^^.^ ^^,^^^ ^^^^^ ^^.^^-^^ ^^.^.^^^

rius, et secundum quamdam analo- ^^^^^.^. ^^^^^^^^.^
.^^^^^^ -^^ ^^^ ^^^^^^^
giam et attributionem. Et hoc est ^^^^^^^ ^^^^ -^^^^^^ ^^ ^^^-^,^^ ^^^^^ .^ ^^^^ ^^..
quod dicit, quod animal^ id est, hoc ^^^ quidditas idem; homini vero esse^
nomen animal erit utique et tn utris- .^ ^^^^ quidditas hominis composi-
que, scilicet de animali ideali quod ^-^ ^^ j^^^^^^ ^^^^^ ^^^^^^ -^^^^^ ^^.^. ^^ ^^^^ .^^^^^

est tantum forma, et de animali /,o,»o f//c«^.r. scilicet secundum opi-

composito non una ratione dictum, sed nionem Platonis. Sic autem alicui est
quasi ad unum, scilicet secundum
supple idem, ciuod quid est, puta ipsi
attributionem modo praeexposito. principaliter forma^; alicui vero non, I
Deinde cum dicit :

puta composito ex materia et for-

Text. Sed ha^c ad aliquid aliud quidem con- ma secundum opinionem Platonis.
com. 8. ferunt, ad qucesLionem vero subslanticesen- Notandum, quod istam qusestio- i6.
sibilis nihil nam quod quid erat esse spe-
;

ciei, et actui compQtit, nam anima, et ani-

nem de significato nominis, Philo-
mge esse idem, hominis vero esse, el homo sophus non prosequitur nisi Pla-
non idem, nisi et anima homo dicatur. Sic
tonice, nec ipse hic exprimit suam
autem aUcui quidem, ahcui vero non.
intentionem. Unde sciendum quod
Intentio- Exponit quaestionis intentionem, ad quaestionem aliter dicendum
nem
(vuaettionie ^ci quid scilicct tcudit quaestio, et esset secundum viam Platonis, et
deciarat.
^^^ sentcntia ista, quod ad propo- aliter secundum viam Aristotelis,
situm de substantia sensibili, de nam secundum Platonem respon-
 . ;

SUMM^ UNIC^. GAP. 111. 287

dendum est, ut supra ibi : Erit au- Ad evidentiam primi notandum i7.

Al. Itaque tem xitique. Sed secundum Aristote- est, quod cum
Plato poneret for-
Solutio q.
secundum lem, dicendum est quod nomen mas rerum separatas, ideo dicit
Philoso-
phum. speciei significat compositum ex formam esse aliquid, prseter par-
materia et forma ; cujus ratio est, tes materiales, ita quod syllaba Forma est

quia ratio quam significat nomen non erit composita ex litteris, quse pS
aliquid

est definitio ex 4. hujus, t. c. 28. sunt partes materiales, et ex com- ^^teHaiTs^"

essentia autem speciei, et definitio positione, quae est forma, tanquam pJatonem.
includit materiam et formam, ut compositio esset elementum vel
patet ex praedictis ergo nomen ; pars materialis, sicut litterse, et
significat compositum ex materia similiter de aliis compositis. Ideo
et forma. Confirmatur, quia illud dicit, quod si homo componitur ex
est per nomen significatum quod animali, et bipede, ut ex partibus
per intellectum intelligitur, quia materialibus, quod homo erit ali-
rebus intellectis nomina imponun- quid pr^eter animal et bipedem,
Noraen
significat
iuv\^eilquod quid est rei est objec- nec erit elementum, nec ex ele-
rei essen-
tiam
tum intellectus, ex tertio de Ani- mentis; quia forma non est ex ele-
Vide l.d. ma, et quod quid composi- est rei est mentis, puta compositio, vel mix-
4.
tum ex materia et forma, ex 7. tio non ex his partibus mate-
est
hujus, et ex hoc eodem octavo rialibus, quarum est compositio.
ergo nomen speciei significabit vel mixtio, sed est aliquid pr^ter
compositum. eas, et hoc ideo dixit, quia a quid-
ditate rei omnino materiam aufe-
SUMMARIUM.
rebat; dicit ergo, non videtur itaque
Sententia Platonis solam formam esse to- qucerentibus, id est, Platonicis mo-
tamreiquidditatem, rejicitiir, quiaformaest ventibus istam qu^stionem, quod
pars ;
ergo nontota substantia. ^^^^^^,, g||. ^^^ ^^ elenientis, et composi-

Non videtur itaque qujBrentibus, syllaba

^^*^»^^ i^a quod compositio, quse est
ex elementis et composilione, nec domus forma syllabse sit elementum ejus,
lateres, et compositio, et hoc recte, non -
.
^.^"'^ littpr^-
nuerse, nec ^unnlp ^meuii
suppie vidptnp
enim compositio, et mixlio ex his est
quorum est compositio et mixtio. Simili- eis quod domus sit lateres et composi-
ter autem nec aliorum quidquam, ut li- ^- ^^ ^^ ^^ ^^^-^^^^ constituatur
men positione, non ex limme posiLio, ^ ^

sed magis hoc ex illa. Nec ilaque homo ex his quasi ex partibus materiae,
est animal, et bipes sed ahquid oportet
; ^t hoc recte supple dicunt posita eo-
^
esse quod prseterhoc est, si hoc materia, . . ^ .

neque aulem elementum, neque ex ele- i^^m opmione; non ennn compositw,
mentis, sed substantia, quod auferentes et mixtio ex his quorum cst compositio,
materiam dicunt.
et mixtio supple constituitur. Simi-
Inquirit de secundo, utrum sci- liter autem nec aliorum nihil, quia
licet forma sit aliquid prseter par- omnem formam ponunt pra^ter
tes Circa quod duo
materiales. partes materise, ut liminare supple
facit quia primo ponit circa hoc
: inferius constituitur ex positione,
Platonicam opinionem. Secundo quae est ejus forma, non autem c
tangit ejus improbationem. Secun- converso positio ex liminari; sed magis
da ibi : Si ergo hcec causa. hcvc, scilicet materialia sunt ex illa^
 : :

288 LIB. Vfll. METAPH

ox formn, nnc ilaque homo rst sed efficitur hoc, fit autem quod ex
id est,
his.
animal el bipes, quod ani-
si poiiatiir
bipes sunt materiahominis,
Inquirit de tertio, utrum scilicet, Non sem
mal et f, •
L • 1 •! piternas ut
lormae rerum sint ingenerabiles
i.

et voiuu
sed aliqnid oporlet esse quod praUer hoc
est, id est, quod homo eril aliquid incorruptibiles, et ponit unam dis- generabu^

hoc quod rst materia tinctionem : cujus prima pars est ^^^[^^''"P'
aliud [)rnpter
Iiominis; nec aufem supple homo secundum opinionem Platonicam ^
; ^'"i^^?^^'®
materiales

sed secunda vero secundum opinionem formasesse.

erit elementum, nrc ex elementis,

compositio ut Aristotelis, et haec secunda est te-

substantia, id est
Plato- nenda tanquam vera. Dicit ergo,
forma ;
^Hoc/ dicunt, scilicet
auferentes materiam a rebus. quod necessarium est itaquc hanc, sci-
nici
Deinde cum dicit :
licet formam aut esse sempiternam,
ut dicebat formasPlato ponens
18. Si ergo h«c causa ipsius esse, et sub- rerum esse sempiternas, et a ma-
stanlia hoc, ipsam ulique subslantiam non
teria separatas; aut esse corrupiibi-
dicent.
lem sine corrumpi, et factam esse, id

impugnatio Taugit dict.x opinionis improba- est, generatam sine fieri, id est ge-

'^iicoalm''' tionem, quse stat in hoc, quod si nerari; et haec est sententia Philo-

''^'l-ece-^^
sola forma est substantia tota, et sophi, qui ponit formas in materia
.deQtis.
quidditas rei ergo compositum ; generabiles et corruptibiles, non
ex materia et forma non erit illa per se, sed per accidens; ideo sub-
substantia, quia tunc quidditas et dit : demonstratum autem est, et decla~
forma erit qusedam pars; pars au- ratuni, scilicet in septimo, quia
tem ut sictotam substan-
non dicit speciem, id est formam, nullus
tiam compositi unde dicit, quod ; facit, nec generatur, scilicet per

si ergo hcec, scilicet forma est causa se, sed hoc, id est, compositum ex

ipsius esse substantiam, id est, princi- materia et forma causa hujus ;

pium essendi, sequitur quod hoc, ostensa est in 7. Deinde cum dicit
id est, particulare compositum ex Si autem sunt corruptibihum substantia3 19.
materia et forma, ipsam utique sub- separabiles nondum est palam.
stantiam non dicent, scilicet Platonici.
Inquirit de quarto, utruin scili- Fon'mse
SUMMARIUM. cet formse sint a sensibilibus sepa- ^"^rat»^*'

ratse. Circa quod duo facit : quia ^^j^^^^^J^J"™^

Gontra formas esse geiiera-
Platonem
primo praemittit opinionem Plato-
biles et corruptibiles, sed uon per se, qaia
compositum tantum per se generatur, de quo nis. Secundo ponit ejus impugna-

c. 7. hujis, text. 27, et ibi iuse q. 10. rejicit tionem. Secunda ibi Atiamen quia :

Platonem ponentem tbrmas separatas, addu- quorumdam. Dicit ergo, quod^/ sub-
cens contra eum dictnn Antisthenis negan- stantice, id est, formse separabiles sunt
tis definitionem, quia ponebat quidditates
corruptibilium, id est, rerum corrup-
rerum simplices, sed rejicit utrumque.
tibilium, ut dicebat Plato, non est
Necessarium itaque hanc, aut sempi- pcdam. Deinde cum dicit
ternam esse, aut corrupLibilem, sine co)*-
runipi aut factam esse, sine fieri. Mons-
,
Attamen quia quorumdam non contingit,
tratum auteni est, et declaratum in aliis, palam qua^cumque non possibile est prifi-
quia speciem nullus facit, nec generatur , ler ipsa alia esse, ui domum, aut vas.
 :

SUMM.^ UNIGyE. GAP. III. 289

^Tirens^ ^^^^^ ^'^^^^' opiiiionis iinpugna- turales siint de genere substantife;

tantam. tionem. Circa qnod duo facit: quia et ideo Plato solas formas substan- piato lor
primo ponit quamdam impugna- tiales posuit esse separatas a ma-0°ar
tionem apparentem, et excludit teria, propter quod quia impugna-^'^^'*^"'^-
eam. Secundo impugnationem ve- tio prfedicta procedebat de artili-
ram il)i : Quare duhitalio. Prima in cialibus, scilicet quodformadomus
duas quia primo eam ponit. Se-
: aut vasis non sit a materia separa-
cundo eam excludit. Secunda ibi : ta, ideo non
contra Plato- A^adit
Forsan quidem irjitur. Dicit ergo, nem, quia hoc ipsum ipse conce-
quod supple Plato ponat for-
licet dit; igitur illa impugnatio fuit so-
mas rerum corruptibilium separa- lum apparens, non existens. Dein-
tas, attamen quia quorumdam, scilicet de cum dicit :

corruptibilium non supple contingit

Quare dubitalio quam Antistlienici, et
formas esse separatas, palam est, sic indocti habet tempus
dubitaverunt,
qucecumque, scilicet non est possibile
quoddam quod non est ipsum, quid est
detinire terminum enim rationem esse
;

prceter ipsa, scilicet materialia, esse longam, sed quale quid est conlin.crit di-
cdia ut domum, aut vas, quia scilicet cere, sicut argentum quidem quid estnon,
quia auLquale, slannum,
impossibile est formam domus
aut vasis, esse a sua propria ma- Arguit existenter contra Plato-i^^ ^^^^^t
teria separatam. Deinde cum dicit nem. Circa quod duo facit nuia^
positionem
Platonis
:

. .

primo mducit contra Platonem ra-desepara-

20. Forsan quidem igilur, nec subslanlice tionem Antisthenis. Secundo sol- marum.
'ext. com. sunt nec aliud ipsa lioc, nec aliquid alio-
;

9. ru:u qucecumque non natura constituta

vit quoddam falsum suppositum in
sunt, naturam enim solam utique quis po- ratione. Secunda ibi Quare suhstan- :

net eorum, quse in corruptibilibus substan-

tia .

tiam.
Ad evidentiam autem hujus,
Excludit istam impugnationem, notandum est, quod Antisthenes
opugnatio dicens ([iiod forsan quidem igitur, nec posuit omnes quidditates rerum vije Doct.

"tfoms!'' '>^f^ scilicetformse quae dictae sunt, esse simplices, et ex hoc negavitq°2"ia*so^
^"''*^"^
nec aliorum cpicecumcpie non sunt natura, definitionem totaliter a rebus, quia pnccip.
id est, per nRtiivSim constituta, id est, detinitio est or-atio longa; si ergo
nullum aliorum artiflcialium, nec quidditas sitsimplex, non poterit
sunt suhstantice, nec cdiquid, scilicet exprimi per detinitionem. Unde
per se existens, et ideo separari dixit, quod si alicujus rei deiinitio
non possunt solam enim naturam, id
;
assignetur, illa non indicabit quid
est, formam naturalem ponit utique rei, sed quale, id est, simile, ut si

cpcis suhstantiam eorum, id est earum dicatur, quod argentum detlnitur;

formarum quce sunt incorruptihilihus. illa detinitio non indicat quid sit ^c^iiiio

bta sub- Notandum quod formae artiticia- argentum, sed aliquid simile, '^'^^^'^^/^f^^'''

:knum les sunt accidentia, ita quod tota nuta stannum, et sic de aliis. Jam
i
nem ne-
iraatia.

Ueda'? substantia artiticialium est eorum rationem inducit Philosophus con-

materia. Nihil enim habet ratio- tra Platonem, nam Pl.nto non ne-
nem substantiae in ipsa arca, nisi s^avit detinitionem a reVius, gI ta-
lignum ex quo tit, formae autem na- men posuit res illas simplices,
Toai. VI. 19
 290 LIB. Vlir. METAPll

quaruiii ponobat csse dolinitionos, Et suhdit quod ea primorum ex qui- in definiti-

•!• 11. f ^ ^
husjucc, scilicct substantia compo-
j.
onibus est
scilicot quidditates scparatas. Di- staius ad

cit ergo, quia si sui)i)l(3 ponantur sita, Ycl dciinitio constituitur, ?io>i definXiia.

forma) separata^, nt diccbat Plato, cst, id est,non contingit deflniiu, quia

dubilalio quam duhitavcrunt Antisthcni- aliter esset processus inflnitus in
|
ci, ct sic indocti, id cst, licct in hoc deflnitionibus; et ideo quia talia, fi

vidcantur indocti hahct tcmpus quod- ex quibus primo componuntur de-

dam supplc contra Platoncm, quia flnitiones, sunt simplicia, ideo non
non cst ipsum quid cst dcfinire. Itec contingit eadeflniri, cujus causam peGniiio
11., . . I
• . f
significat
enim fuit dubitatio illorum, quod subdit : siquidem pro quia, ralio de- aiiquid de
^^'^^'
nihil contingat deflnire deflnitione finitiva significat aliquid de aliquo, et ^

Deiinitio dicente quid est rei, cujiis causam oporlct hoc quidem lU maleriam^ illud

subdit, quia terminum, id est, dofuii- vero, formam essc. Omnis enim
ut
^lon'?!.'''

tionem oportct essc rationem lomjam, deflnitio complectitur genus, quod

nam omnis deflnitio habet partes se habet ut materia; et difl*eren- i?®^"'^!?
includit

ex7. hujus, t. c. 33. Et ideo supple tiam, quse se hahet ut forma, quae materiam,
et tormam.

si assignetur aliqua deflnitio, non respondent duabus rebus, ycI sal-

indicabit quid est, sed quale quid cst tem duabus realitatibus ex parte
contincjit dicere, id est cui aliquid est deflniti, quarum una est materia-

simile sicut argerUum quidem quid est lis, et alia formalis. Ex quibus
non, supple indicabit ejus deflnitio patet, quodsi species rerum essent
si detur, sed qnia aut quale quid sit, formae simplices, utponebat Plato,
puta stannum aut aliquid hujusmodi. earum non contingeret deflnitio-
Deinde cum dicit : nem esse, ut patet ex prccdictis.
Quare subslantiae est quidem cujus con-
tingit esse terminuni et raUonem, ut com-
posita3, sive sensibilis fuerit, sive intel-
SUMM.E UNIC.E
lectualis primorum autem ex quibus lioc,
;

non est siquidem aliquid de aiiquo, si- CAP. IV.

gnificat ratio definiliva, et oportet hoc
quidem ut materiam esse, illud vero ut Quo pacto substantiae numeri dici
lormam.
possint.
Aniisthe- Excludit suppositum Antisthe-
""^"gj^^nis, ostendens quod quidditates re- SUMMARIUM.
rum non sunt simplices, sed com- Forma comparatur numero, secundam
positse, et ita potest de eis deflnitio quatuor coiivenientias, quas beiie Doctor, et
assignari, dicens quare supple ad consequeiiter illud axioma quod liic habetur,
Deiiuitio solYcndum dubitationem Antisthe- fonn.v sunl slcut numeri, de quo 2. d.3. q. 7.

ad ierlium. Impugiiat Docto.' opinionem D.

compo"itio-i^is, oportet dicere quod suhstaniice
Tliomce de unitate numeri et suam clare po-
deiinui. ^^^ quidcm cujus contingit csse ler-
nit, dequa vide e.tm i. d. 2i. eto. d. 22. num.
minum et rationem, id est, deflni- !«• Cap. 4.
tionem, puta compositw, sive ista T. c. 10.
22
substantia fuerit sensihilis, sive intcl- Palam autem, et quia si sint aliqualiter popj^a
numeri substantiie, sic sunt, et non sunt, simplex
lectualis, omnis enim suhstantia de- ut quidam dicunt unitatum multitudo, nam non est
defimbilis.
flni1)ilis necessario est composita. detinitio numerus quidam est, divisibilis
 SUMM.E miCJE. GAP. IV. 291

Acl hunc est enim, et in indivisibilia, nonenimin- tum. Alius numerus est applicatus
test.est q
finiloe rationes, numerus autem tale.
2. lib. 8. ad res, qui potest dici numerus re-
Postquam Philosophus determi- rum, putanumerusdecemlapidum,
navitde forma per comparationem vel hominum. Quidditatesergo re-
ad species, sive ideas, nunc deter- rum si aliqualiter suntnumeri non
minat cle ea per comparationem erunt numeri unitatum, sed rerum,
ad numeros. quatenus definitio indicans quiddi-
Numei us Et nota, quod Philosophus liic tatem rei est divisibilis in duo,
et forma
conveniunt loquitur de forma prout dicitur de quorum unum est ut materia, et
quadrupli-
citer. substantia, et de quidditate rei aliud est ut forma, et ista divisio
expressa per definitionem, quse est definitionis assimilatur divisioni
forma totius, quam Plato posuit numeri. Nam sicut divisio numeri
simplicem, et a sensibilibus sepa- non procedit in infinitum, sed stat
ratam. Circa quod quatuor facit, ad aliqua indivisihilia, puta ad uni-
secundum quod comparat quiddi- tates, sicetdivisiodefinitionis,nam
tates rerum ad numeros secundum definitiones non procedunt in infi-
quatuor convenientias, quarum nitum. Exemplum ut si dehnitio
prima sumitur penes formam, et hominis dividatur in oliqua duo,
numeri divisibilitatem secunda ;
puta in animal, et rationale sicut
p^neseorum immutabilitatem; ter- a et 6, et iterum« dividatur in c et d

tia penes eorum per se unitatem; stabitur aliquando ad aliqua indi-

quarta penes eorum invariabilita- visibilia; nam in causis materiali-

tem. Secunda ibi Et qucmadmodum

:
bus, vel formalibus non contingit
nec a numero. Tertia ibi El nume- :
procedere in infinitum ex 2. hujus,
roriim oportet. Quarta ibi Quemadmo- :
t. c. 5. etinde, propter quod divisio

ide in 2. dum nec numerus. Dicit ergo, quod hominis assimilatur divisioni nu-
3. q. 7.
palam est, rjuasi suhstantiw, id est, meri, et non divisioni continui,
quidditates rerum sint aUquaUler quod potest procedere in infmitum.
numeri, sic sunt, scilicet sicut potest Deinde cum dicit :

haberi ex praedictis, et non ut qui-

Et quemadmodam nec a numero abla- 23.
|ima con- dam dicunt, scilicet Platonici, quod to aliquo, nuL addito, ex quibus numerus
[inientia.
nam de- est, non adlmc idem nunierus est, sed
Iimarum, sunt supple numeri unitatem;
inume- alter, quamvis minimum auferalur, aulad- t^^t "^t
rorum. finitio indicans quidditatem rei <'st
dalur, sic nec definilio, nec quod quid q. 3. '\\h.^,

qnidam numerus, qui est divisibilis in erat esse, nec adlmc erit ablato aliquo,
aut addito.
indivisihilia ; non enim rationes, id est,
deflnitiones sunt infinita\ numerus Ponit secundam convenientiam, 2.Conve-
niealia.
autem aliquid tale, scilicet quod est dicens quod quemadmodum ncc a nu- ,

divisibilis in indivisibilia. niproahlato aliquo, aut addito, ex qidhus

Iimerus
Notandum, quod duplex est nu- cst numcrus, non adhuc cst idem numC'
]
s anita-
jn, alius
merus, ut potest haberi 4. Physic. rus, sed altcr, quamvis quantumcumque
brum.
c. de tempore, scilicet numerus minimum addatur, c/ auferatur ; sic nec

quo numeramus, id est, numerus d''finitio, ncc qwnl quid cratessc non ad-

simpliciter, et absolute sumptus, huc cril, supple idem ahlafo aiiquo aut

qui hic nominatur numerus unita- addito.

 . :

292 LIB. VIII. METAPII.

Notandum hanc convenientiam non possent numerus ergo est ali-

;

in hoc stare, qiiod siciit est in nii- quid per se unum, alioquin non es-
mero qnod quantumcumque mag- set per se in genere, et similiter

na, vel parva pars numeriaddatur, definitio est una, supple per se. Simi-

velsubtrahatur a numero, s'atim liter autem nec hoc habent dicere, quia Al. hanc
per se uni-
variatur spccies numeri. Patet scilicet deiinitio sit una, illi scilicet ta- con-
venit quid-
enim quod addita unitate quae est qui negant ipsam per se unam, et ditatibuset
delinilioni-
Quiddita- minimum in numero ipsi ternario, hoc merito accidit, quia ejusdem est ra- bus et nu-
meris pro-
*'numeri'^ statim Ht quatemarius, et sublata tionis quod substantia, id est, quidditas portionabi-

rHKUvf- fit binarius, qu^ sunt alia^ species

quam signiflcat deflnitio, est ita liter.

^'^'^''
a numero ternario, sicut inquam unum per se, sicut numerus ; sed non

est in numero, sic est in quidditate, supple quidditas rei est una, ut imi-

et deflnitionererum. Exemplum, tas qucedam existens, aut punctus, ut

substantia animata sensibilis est quidam dicunt, scilicet quod sit una
quidditas, sive definitiohominis; si et indivisibilis , sicut unitas vel
vero subtrahatur ly sensibile statim punctus ; sed una quseque, scilicet
constituitur quidditas, sive defini- quidditas rei est natura qucedam et en-

tio plantse. Ex quo patet quod quid- telechia, id est, actus quidditativus,
ditas specifica rei in indivisibili compositus ex materia et forma.
consistit. Deinde cum dicit Notandum, hanc convenientiam 24.
Definitio
stare in hoc, quod sicut est nume- est oratio
longa,
Et numerum oportet esse aliquid quo rus per se unus, et non est unus tamen est
unus, quod nune nonhabent dicere, quo una.
unus siquidem estunus aut enim non est,
;
sicut acervus, sic et quidditas rei,
sed ut acervus. aut siquidem est dicen- sive deflnitio, est per se una, sicut
dum quid, quod est faciens unum, ex
multis et definitio una est. Similiter au-
ostensum hujus cap. de Uni-
est 7.

tem neque lianc habent dicere, et hoc tate deflnitionis, t. c. 42. et inde ex
merito accidet; ejusdem enim raiionis,
unum ila, sed non, uL di-
eo, scilicet quia difl^erentia compa-
et substantia,
cunt quidam, ut unitas qusedamexistens, ratur ad genus, ut actus proprius
aut punctum, sed svTeXs/e-.a, et natura una
ad proprium perfectibile, et poten-
quaedam.
tiam. Sed occurrit unum dubium Dubium (|

unitate
3. Gonve-
nientia
Ponit tertiam convenientiam, di- a qua unitate numerus sit unus numeri.

cens quod numerum oportet esse ali- formaliter. Dicitur a quodam ex-
quid quo unum, id est, per se unum positore, quod numerus est unus
quod 7iunc non habent dicere si nume- ab ultima unitate, ita quod omnes
rus est iinus, quo sit iinus illi, qui sci- sunt partes materiales sola
alise ;

licet sic loquuntur de numero, sci- autem ultima est formalis, et com-
licet sicac si numerus non sit per pletiva omnium
aliarum, ut sicut Opinio E
Thoma]
se unus. Autenim supple non est sim- deflnitio est una ab ultima diffe- refutatu

pliciter unus, sed quaedam aggre- rentia speciflca, sic numerus flt

gatio, cum scilicet componatur ex unus ab ultima unitate. Sed contra

multis unitatibus aut si est unus,
; hoc, quia 5. liujus, capit. de Toto,
scilicet simpliciter, dicendum quid t. c. 31.quod in quibuscum-
dicitur
esl faciens ipsum numerum iimim ex que positio non facit differentiam
multis unitatibus, quod ipsi dicere in substantia, vel in flgura, ibi
 : ;

SUMM^ miCJE. GAP. IV. 293

dicitur omnis, et non totum, et unus sua forma, vel unitate conse-
exempliiicat inliquidisetnumeris; quente, ut passio suam formam
ergo si prima unitas fiat ultima, hsec autem unitas non ponit in
et e converso, nulla fiet differentia numerum cum quinarii unitatibus
d.^L^pt substantia numeri, quod esset
ii^ quinque materialibus, quia non est
risiensis.
impossibile secundum te; quoniam materialis; et hsec unitas est tota-
ultima unitate mutata, cum sit per lis a qua dicitur totum denomina-
te specifica et formalis, fieret alia tive unum, et in secundo modo
forma, et per consequens alius nu- dicendi per se; haec autem unitas
merus. Vel formatur sic, quia si propria quinarii est innominata,
sic; ergo ultima unitate mutata similiter est in aliis speciebus nu-
mutabitur substantianumeri. Con- merorum. Deinde cum dicit
sequens est falsum, tum quia est
contra Aristotelem ubi supra; tum Et quemadmodum nec numerus habet 25
^
- . , magis aut mmus, nec quae secundum
quia per solam mutationem rela- speciem substanlia, sed siquidem quae
tionis ordinis fieret aliud, et aliud ^-^"^ materia. De generatione quidem igi-
, , , 1 , /. 1
tur, et corruplione dictarum substantia-
absolutum, quod est falsum, con- rum, quomodo contingit, etquomodoim-
sequentia patet ex prsedictis. Pras- possibile, et de reductione ad numerum,
, .. . ... . sit usque ad hoc determinatum.
terea omnes unitates constituentes
numerum possunt esse seque pri- Ponit quartam convenientiam 4. conve-

mae natura et temporC; puta si dicens; quod quemadmodum numerus

multa individua ejusdem specieisi- 7iec hahet magis necminus, sic nec suh-
mui crearentur; quseroergo quare stantia secundimi speciem, id est natu- ^
una earum est ultima natura, quod ra, sive quidditas specifica; sed JM
non habes dicere, si dicas quod siquidem talis supple substantia '"
ultimo accipitur a numerante. habetmagis, aut minus qucB cum
Contra, quia possum facere e con- materia. Vult dicere, quod licet na- Quaiiter

verso, et erit prima, qua^ fuerat tura specifica, ut sic, nec suscipiat Tisapiunt

ultima. Praeterea forma est for- magis aut minus, tamen cum ma- "Jnfnus!^

maliter in materia, alioquin non teria, id est, contracta ad esse in-

fieret unum per se ex eis, si tan- dividuale, et materiale potest sus-
tum esset juxtapositio earum; sed cipere magis et minus. Ultimo
ultima unitas non est formaliter epilogat circa determinata, dicens
in aliis unitatibus, igitur non est quod usque ad hoc sit determinatum Epiiogus.

Opinio corruptione dictarum

propria,
forma aliarum. Dicendum er^^oali-
o ^
de ./qeneratione, et

unitasnu- tcr Quod iu uumeris cst cousidera- suhstantianun, scilicet formalium

meri du- ^ ....
piex. re unitatem m duplici genere, quia quomodo coniingit, quia scilicet per
quaedam sunt unitates materiales, accidens generantur, et corrum-
ex quibus materialiter integratur, puntur, et quomodo est impossihile, sci-
et est unitas a qua numerus, puta liceteasgenerari et corrumpi^quia
videin q.
quiuarius cst unus numerus spe- perse; iterum dictum cst dereduc-
tionc earum ad numerum secundum
hu^usq.
5.
^jg_ Hsec autem unitas
sua est
forma specifica, vel passio conse- convenientias prc^^dictas.
quens formam, sicut homo est Notandum, quod ex dictis patet, lonnato-
 "

294 IJB. VIII. METAPll.

I
tius, ot non (luod ist?io similiLiKliiics iion intol- comparationem ad alias causas.
parlis intel-
li^imtnr dc rornm, qua^ est pars, Tertio utrum matcria uniformiter comparat
(lel)ent
lijri
... .1 •! -i-v c ^ materiam
dictrc coiu-
sed dc roi'ma totali, ([W^ cst cssen- sit lu omnil)us sensibilibus. Secun- ad
parationes.
°^^^^^^«t*
(luia lioc probant omncs da il)i Contingil aulem. Tcrtia ibi
: :

tia rci,
similitudincs. Non enim forma Prima induas Anomnium
la naturalibus quidem. :

partis rcsolvitur in divisibilia, nc^
delinitur iiuoad ncc ci
aliquid additur inquantum forma,
quia respectu additi fieret materia,
quia primo inquirit, utrum om- malem^.
primam ;
nium sit una materia, vcl plures.
Secundo quomodo c converso sunt
plurcs materiaeunicae. Secunda ibi:

quoad secundam nec unitas for- ;

Fiunt autem. Dicit ergo, quod de ma-

ma3 cst ab aliquo alio ab ipsa, feriali autem substantia oportet non late-

sicut unitas numeri cst ab aliquo re, quia si pro quamvis, omnia sint ex
alio praeter quoad ter-
unitates, eodem primo principio matcriali,
tiam. Nec valet diccrc, quod for- puta cx prima materia, aut ex cis- <

ma non recipit magis sccundum dem ut primis, scilicct principiis

speciem, id est, secundum formam, materialibus, ut si sint plures pri-
quoad quartam similitudinem. mse materiae, puta quatuor clemen-
ta, quae communiter ponuntur prin-
cipia materialia rerum generabi-
SUMM^ UNIC.E lium, et licet sit eadem materia, utprin-

CAP V.
quod dicit quate-
cipium his quoe fiunt,
nus materia non solum cst prin- Matena
.. proxima , ,
SUMMARIUM. cipium quantum ad esse, sed etiam pwegmatjs
,

quantum ad fieri ; licet inquam ita ^^*

Qaomodo]variffi s'nt|raateri?e (nempe se-
quomodo sint sit, tamen est aliqua propria cujuslibet
cundfe ) variarum r^rum, et
rei, ut phlegmalis est propria materia, id proxlm»
plures materiifi ejusdem.
est proxima, et disposita ipsa dul- ''^^'^\^

Text. De materiali aulem substanlia oportet

aut crassa, ex co, scilicet quod
cis
com. 11 non quia etsi ex eodem omnia
latere,
primo, aut eisdem, auL primis, et eadem talia habcnt quamdam similitudi-
materia, ut principium his qucefiunt, est nem cum phlegmate ratione humi-
tamen aliqua propria cujuslibet, uL plileg-
26.
matis est prima maleria dulcis, aut crassa ;
ditatis. Cholerce vcro supple propria
cliolerce vero amara, aut alia qusedam, materia sunt amara, aut qucedam alia
forsan autem ex eodem.
ex eo, scilicct quia amara ratione
Postquam Philosopbus determi- superabundantis caloi is consu-
Sermo de
materia.
navit de forma per comparatio- mentis humiditatem sunt calida et
nem ad ideas et ad numeros, hic sicca, etratione hujus habcnt cum
determinat de materia. Circa quod cholera similitudinen et propin- ,

duo facit quia primo determinat

: quitatem. Et subdit quod/br^onhaec, e^ si uni-

de materia modo determinativo. scilicct duo amara et dulcia ex eo- Jn^nium

n^aj^enah-
Secundo modo dubitativo. Secunda dcm, id cst; sunt ex aliquo uno pri-

ibi : Habet autem dubitationem. Prima mo principio

^ ^
materiali; omnes ^itu na
prima ma-
in tres primo inquirit de
: quia enim materise proximae resolvun- t^^ja pro
pinqua ta-
materia per comparationem ad ea tur in unam primam, quse cst val- meu sunt
.
. , . variES
quse fiunt ex materia. Secundo pcr de primum, et proprium subjec- variorum.
 ;

smmjE uNia^. gap. v. 295

tum gencrntionis et \;orruptionis, fit aliquid ex illo quod cst ultimum

ut (licitur prinio dc Gcneratione in via generationis, et hoc modo
et corruptionc, t. c. 1. ct indc. sunt principia ex principiatis,
Deindecum dicit :
et simplicia ex compositis. Unum-
quodquc enim rcsolvitur in ea
27. Fiunt aiUem plures materia} ejusdem,
quando alterius aUera
ut plileg- fueril, cx (juibus componitur, et hoc
ma ex crasso et dulci, si crassuni ex modo ex cholera dicitur fieri pri-
dulci; ex cliolera vero per resolvi cliole-
ram in primam materiam, dupliciter enim mum [triucipium materiale per re-
ho(^ex hoc aut quia principium
; erit, aut solutionem in illud principium
quia ex resoluto in principium.
matcriale.

Ejusdem
Ostendit quomodo c convcrso
rossunt
SUMMARIUM.
jsse plures
^^^^{1 plurcs
^
matcriae unius, diccns
materiie. qi^iod ejusdem fuinl jihires matmice Gontingit fieri diversa ex eadem materia,
quando se liabcnt ordinate rjuofl non prima, sed ^ecunda, qua ex agente di-

allera est matcria alterius, iit phle- versitas rerum oritur, de quo vide 4. d. 43.

q. 3. §. 3. opinio n. 9. et i. d. 4. q, 4. expli-
gma ex crasso et dulci, et crassum
catquomodo respondendum qu?erenti cau-
est ex dulci ; crassum enim, sive
sam, per singula causarum genera.
pingue, cum
sapor medius, utsit

patet lib. de Sensu et Scnsato» Gontingit autem una materia existenie

fieri diversa propter moventem causam,
habet tieri ex extremis, qua? sunt ut pula ex ligno, et arca, et lectus quo- ;

dulce et amarum; est ergo iste or- rumdam vero altera materia ex necessi-
tate alteris existentibus, utserra non uti-
do quod plilegma est cx crasso que fiet ex ligno, nec in movente causa
sivc pingni. Crassum autem est haec, non enim faclet serram ex lana, aut
ligno : si ergo idem contingit ex aha ma-
ex dulci, ct sic ejusdem, scilicet
teria facere.
plilegmatis erunt ducT materi.^p or- Palam. quia ars, et principium quod
dinatse, scilicet crassum et dulce, esl ut movens idem ; nam si, et materia Text.
com. 13.
altera, et movens, et quod factum est.
quorum alterum est materia alte-
,,
'Jota pro-
rius;addit autem quod
1
ex cholera Determinat de materia per com-
priam supplc dicitur aliq^ uid
, 11-
. Comparat I
•

pmionera *^ ^
ficri, ^x'';' re- parationem ad alias causas, et pri- materiam
i)octoris
\ elomeu-
solvi cholcram in priinam materiam. mo per comparationcm ad agens cLLT
respectu DupUcitcr autcm fit hoc ex hoc : aut rpna tantum. qnpe quidem comparatio
mixti. . . .
, , .

primum erit, aut quia ex resotuto tn est secundum quod materia est
principium. principium gcnerationis. Secundo
rocessus Xotandum, sicut ostcnsum fuit per comparationcm ad omnes cau-
jaturalis
jt duplex.
in 7. hujus, quod duplex est pro- sas generaliter, prout materia est
cessus naturse unus compositivus : principium cognitionis. Secunda
et alius resolutorius. Secundum ibi : Qua)ido itarpie alirjuis. Dicitergo,
primum processum fit aliquid cx quo una materia cxistente continr/it

illo quod est primum naturaliter
in via generationis, et hoc modo
fiunt principiata
composita ex simplicibus, et sic
cholera fit cx prima matcria. Sc-
cundum autem processum alium
fpri dicersa propter moventcm causam
vcl quia supplc est alia, et alia
ex principiis, et causa movcns, vcl quia eadem
causa movens potcst cx eadem
materiafacere diversa. Primo mo-
do est in actionc naturali. Secundo
 :

296 LIB. Vni. METAPII.

niodo cst in nctione artificiali, ct ma omnium. Ex quo forsan aliquis {

(1(^ hoc socundo niombro excmpli- du1)itnret qunliterex una materia

ticat tantnm dicens ul pnia ex Ikjno contingit fieri res diversas; nam Diversitai

supplc ab artificc arca, et leclus.

fit antiqui Naturales toUentes causam evenft^el

Subdit ctiam qnod qnorumdam vero ex agentem, attribuebant hsec fieri a gf^l^nte

necessilate cst allera materia ipsis exis- casu, ponentes ex una materia fieri
teniibus alteris, qnod divcrsitas
ita diversa per raritatem et densita-
rernm non sohim est ex parte tem, ut patet in primo hujus, t. c.
videi.d. aircntis, sed et ex parte materi?e; 43. et inde ad quod removendum
;

^- "^- ^-
non dico prima) materiae, quia ista ostendit hic Philosophus quod di-
est una omnium, sed materise pro- versitas in rebus evenit ex causa a. i 2.
Pbvsi
ximse non enim quodlibet est na-
;
efficiente, et etiam ex materia non

tum fieri ex qnalibet materia, nt prima, sed proxima, ut patet ex

serra non ex ligno utique fiet, nec in mo- praedictis. Deinde cum dicit
vente causa ha^c id est, qnia non est
hoc Quando itaque aliquis quaesient quid 29.
in potiestate artificis ut fiat;
causa ? quoniam pluribus modis dicuntur
nunquam enim eamdem materiam causffi, omnes oporlet dicere causas con-

cuilibet operi, non enim tin.2:entes, ut hominis, quae causa ut ma-

attribuit
teria ? equidem menslrua. Qnid autem ut
faciet serram ex lana, et ligno, quia movens ? equidem sperma. Quid ut spe-
etiam materia talis propter sui cies ? quod quid erat esse. Quid ut cujus
causa ? finis ; forsitan autem ha^x ambo
mollitiem non est apta ad opus idem.
serrse, quod est dividere, et secare
dura. Ex hoc colligitur ista con- Agit de materia per compara-
clusio, quod diversitas rerum est tionem ad alias causas, pront ma-
ex movente et ex materia, licet teria est principium cognitionis.
non semper ambo concurrant. Sub- Circaquodtria facit: quiaprimo os-
dit autem, quod si igitnr eontingit fa- tendit quod ad quaestionem de cau-
cere idem ex alia, et alia materia sicut sa oportet responderc omnes cau-
scyphum ex ligno et argento, pa- sas. Secundo quales causns opor-
lam quia ars, et principium quod est mo- tet respondere. Tertio epilogat
vens, oportet esse idem ; nam si ma- circa dictn. Secunda ibi: Oportet au- ,

teria est altera, et similiter movens, id tem proxima. Tertin ibi : Circa natu-

identitatis cst, agcus cst altcrum, et quod fac- rales. Dicit ergo, quod quando itaque
exldlnulL tum cst, supple erit
id est, eff*ectus, quis quwsierit quid causa, id est, quid
t?sefm!te-necessario diversus. Ex hoc habe- sit cnusn nlicujus, quoniam pluribus n\nc m
I •
T •
. . T mentu
tirius\an. ^ur alia
conclusio, quod identitas modis dicuntnr causce, oportet dicere, contra

Yide\z
eff^ectus est ex identitate efficien- id est respondere omnes causas con- ^^J^rl
d. 4. q. 3.
tis et materiae, licet identitas tingentes, id est, qunecumque contin- p^^^
utriusque non semper necessario gunt esse causae illius rei, cujus^,'"^!.^
concurrat si autem utrumque sit
; causa quseritur, quod dicit quate-
diversum et effectus erit diversus. nus non omnia habent omnes cau-
Notandum, quod hanc partem ideo sas verumtamem nnturnlia et
;

Philosophus introducit, quia prius mnxime generabilin, et corrupti-

dixerat quodnna est materia pri- bilia habent omnes causas, ut si
 :

SUMM.^ UmCJE. CAP. V. 297

qiTceratlir, giiid sit ccmsa liominis ut lum cognoscere causas oportet

maleria, dicendum equidem quod mens- primas et remotas, sed etiam cau-
trua; quid autem movens, id est, caiisa sas proprias et propinquas. Dein-
efficiens, equidem sperma; quid vero de cum dicit
ut speciesy forma, equidem
id est
Circa naturales quidem substantias, et ge- Epiiogus.
quod quid erat esse, id est propria
nerabiles necesse sic versari, siquis recte
qiiidditas, sive forma hominis, quid versatur. Si profecto liae causai, et tot, et
oportet causas cognoscere.
antem ut cujus causa, est finis. Siibdit
aiitem quod forsan hcec amho, scilicet
Epilogat circa dicta, dicens quod
finis, et forma coincidunt in idem
circa siibstantias naturales, et generabiles rerum
numero ex 2. Physicorum, t. c. 70. , , . , , causas co-
necesse est sic versari, ut dictum est, gnoscere.
Finis du- Bicit autcm forsan, quia non omnis
si quis recte versatur, ut si omnes ejus
pnusad- fi^"^!^ coiucidit iu idem numero cum
huc dupiex. ^Qpj^rj^
caus£e proximse assignentur. Si pro
rei, puta finis extra, vel
quia profecto hce sunt causce, et tot,
,

etiam finis intra, qui est operatio

ut prsedictum est ; et oportet causas
immanens, puta felicitas, sed est
supple ad habendum no-
cognoscere,
verum de fine generationis quae
titiam rei tunc enim unumquod-
,

est forma geniti. Deinde cum dicit :

que scire arbitramur, cumcognos- .

cimus ejus causas.

Oportet autem proximas causas dicere
quse materia, non ignem, autlerram, sed
propriam. SUMMARIUM.

Ostcndit qualcs causas oportet Tangit in materia coelestium, si datur, sit

Materia
dupiex. ejusdem rationis cam materia sublanarium.
respondere, quia scilicet proxi-
Doctor 2. d. 14. q. 1. ostendit juxta ipsam ta-
mas. Dicit ergo, quod oportet dieere, lem materiam non dari, eamque secundum
id est, respondere supple ad quses- verltatem datam, esse ejusdem ralionis cum
tionem quserentem quid sit causa materia sublunarium de quo bene tradit
VQ\,proximas eausas, ut quseratur
si
etiam q. 15. de Anima. Accidens non liabe-
re materiam ex qua, tjipiiciter probatur,
quid sit materia supple hominis,
de qao Doctor liic qaaest. 1.
non debemus respondere ignem, aut
terram, quae sunt materia commu- In naturalibus quidem sempiternis, aut 30.

nis omnium generabilium et cor- substantiis alia ratio forsan enim quiL'-
;

dam non habeiit materiam, aut non talem,

ruptibilium, sed propriam mate- sed solum secundum mobilem.
riam, puta quod materia hominis
est corpus organicum sic, vel sic Postquam Philosophus qUcTsivit
complexionatum. de materia per comparationem ad ^^".^s^^^^sV.

Notandum, quod cognitio rerum ea quse fiunt ex materia, et per ''j\\a"oria'

dependet ex cognitione causa- comparationem ad alias causas, ranoufr

Causa et rum sicut igitur per causas pri-
; nimc inquirit utrum materia uni-
^
Quaiitersit
materia m
coRQitio
rei ^upiex, nias, et remotas habetur cognitio formiter sit in omnibus sensibili- cc^iestibus.

rei, sic per causas proximas ha- bus. Circa qiiod duo facit : quia
betur cognitio rei, et perfecta, et primo inquirit quomodo materia
imperfecta et ideo ad habendum
;
sit in sul)stantiis sempiternis. Se-
perfectam notitiam de re, non so- cundo quomodo inaccideutibus. Se-
 : ;

29S LIB. VIII. METAPII.

Cillldn il>i :
y''(' 'jikcchhkjhc i/a(/tic. l)i- 1 (M'tia ibi : ^cc omnis rct. Dicit er- Iu acci-
, , , , dentibi
cit (M'iiO, (|110(1 ht snhslantils naturali- go, quod suppie non solum sub- nonest

bas cl sonpitcrnis, ut sunt C0rp01'a stantiaesempitern?enon habent ma- °^*quT

cuelestia, alia rafio csf, i(l est, qiiod teriam sed nec quascumque, nalura^^^^^ ^^
;

aliter estiiinteria (inam in iii illis quidem, id est, secundum naturam

suhstantiis geneivalibus et corrup- sunt 7ion suhstantia rero, id est, non

tibilibus ;
forsan cniinquoidam, scilicet tamen sunt substantia, sed supple
substantice sempitern?e, non haljent accidentia, non est in his , scilicet
materiani, aut habent non talcm,
si materia ex qua, scd quod suhjicitur
quap sit subjecta generationi et suhstantia, id est, quod liabent mate-
Averpoes corruptioni, scd solum mohilern secun- riamin qua substantiam,
scilicet
^''^-
du}n locuui. Corpora enini coelestia qnae subjicitur accidentibus, et pro
licet mobilia secundum
non sint tanto diciturmateria accidentium,
substantiam, sunt tamen secun- puta si quaer^atur, quce est causaeclip-
dumlocum; quia igitur transmu- sis ut matcria, non enim est assigna-
tatio cognoscere materiam,
fecit re nisi subjectum, scilicet Liinam quce
ideo eo modo habent materiam quo est subjectum quod patitur^ scilicet ta-
sunt transmutabilia, qnod quomo- lem passionem. Cansa autem quce

do sit inteUigendnm dicetur infra esf ut movens, id est, efficiens et cor-

in quaestionibus. Deinde cum dicit rumpens lumen est terra, scilicet
interposita inter Solem, et Lunam
Adhunc ^^^ qucecumque itaque naLura quidem, existentem in capite, et in cauda
test.est, non subslantia vero, non esl his niateria,
q. i.lib. 8. sed quod subjicitur substantia, pula quee Draconis quod autem cujus causa, id
;

causa ecHpsis, quffi materia, non enim est, est, causa finalis, forsan non est, cu-
^®^ huna quod paLiLur, qucT causa ut mo-
cwn^^*l3
vens et corrunipens lumen ? terra.
:
jus causa assignatur quia illa, ,

Quod autem cuju? gratia, forsan non est. quae dicuntdefectum in natura non
Quod vero ut species ? ratio, sed non ma- sunt propter finem, nec videntur
nifesta, si non concausa fuerit ratio, ut
quid eclipsis privatio luniinis. Si vero ad- intenta a natura, sed eveninnt, vel
dalur a terra in medio objecta, etiam con- ex defe.-tu naturae, vel causae agen-
causa ratio baec. Somni vero non manifes-
tum quid primum patiens, sed quod tis,ut habeturS. Physic. text. com.
animal etiam primum, verum hoc secun- 8^. et circiter. Dicit autem forsan,
dum quid, et quid est primum, cor an
aliud ahquid, deinde a quo, deinde quid quia difiicilis est consideratio cau-
passio, qure itlius, et non totius, quia im- sarum circa ea, quae contingunt in
mobilitas talis ulique, sed hoc per ahquid
pati quod primum. motibus coelorum. Et subdit quod :

vero ut spccies, id est, cansa forma-

Materiata Inquirit quomodo matoria sit in lis eclipsis, est ratio, id est, defini-
aiiafnqua.' accidentibus. Circa quod tria facit. tio ejus ; sed illa ratio non est manifes-
Primo ostendit quod accidentia ta, si ratio illa fuerit concausa, id est,
non habent materiam cx (jua, sed nisi causa eclipsis exprimatur in
^^-
in hoc modo inductivo. Se-
qua, et ejus definitione, wi (juid est eclipsis

cundo ostendit idem modo probati- si dicatur C[\\oA privatio luminis, haec
YO. Tertio concludit quamdamcon- erit definitio, sive causa ; si vero ad- Eciipsis
*
'^"'
clusionem ex praedictis. Secunda datur, quod est privatio luminis, a
ibi Quoniam
: vero sine generatione. terra in medio objecta, id est interpo-
 ;

SUMM.E UNIC^. GAP. V. 299

sita, h(vc rallo cvit quasi concausa, et est manifestum quae sit, utrum
tunc ejiis definitio erit magis ma- cor, vel cerebrum vel aliquod ,

nifesta. Ponit etiam aliud exem- aliud, quia de hoc sunt opiniones.
plum in accidente, quod est somnus, Somnus autem, ut ostenditur alibi
dicens, non est manifesluni quid sil pri- supra, est qusedam immobilitas,
mumpatiens, id est, primum subjec- vel quies partis sensitivse animse
tum somni, sed quod animal, supple nam in somno
perfecto omnes
sit subjectum somni verum est. Ve- sensus quiescunt, et cessant ab
rum pro sed, secundum quid primum, operatione sentiendi. Deinde cum
id est, primo hoc, id est, somnus in- dicit :

sit animali, et anquidem tale primum

Quoniam vero qutedamsinegeneratione,
sit cor, Dcl aliquid aliud tale^ scilicet ^^^^-^^^'^-
et corruplione sunt, etnon sunt, utpunc-
t\ iiiaQi- non est maniiestum. Deinde, supple ta siquidem sunt, et totaliterspecieset for
n est.
videndum est, a quo, scilicet sit som- mae, non enim album fil sed lignum al- ;

bum, aut ex aliquo, et aliquid, omne quod 32.

nus ut a causa «igente utrum sci- : fit, fit. Non omnia utique contraria fient
licet ab evaporatione alimenti, vel ex invicem, sed aliter albus homo ex ni-
gro ^homine, et albumex nigro.
ab alio hujusmodi. Deinde, supple
oportet considerare, quid sit hcec Ostendit quod accidentia nonha-
supple passio, scilicet somnus, quce bent materiam ex qua modo proba-
scilicet est passio illius, cui primo tivo, et intendit talem rationem :

inest, et non animalis

iotius, scilicet IUud quodnon est per se generabi-
cui primo non inest, quia utique le et corruptibile, non habet ma-
soninus est qua^dam talis immobili- teriam e.r (/;««, qiiia omne tale gene-
tas;sedhcec supple competit anima- ratur ex materia, et corrumpitur
li, pcr pati aliquid quod est primum, in materiam; sed accidentia sunt
scilicetsubjectumtalis mutationis. hujusmodi, ergo accidentia non
Ex prsedictis patet quod eclipsis et habent materiam ex qua. Minorem ^^^^ uti-
somnus, et similiter alia acciden- hujus rationis ostendit, dicens quod eSerVtio-
tia non habent materiam ex qua, quoniam qucedam
^ ^
sunt, et non sunt sine ^^^^^^'^'^-^-
tium.
sed solum in qua, quod est ipsum generatione et corruptione, k\ est, sine
primum subjectum eorum, quod hoc, quod ipsa per se generentur,
debet poni in eorum definitione. sive corrumpantur, manifestum
'nniis
Notandum, quod sicut habetur supple est ex prsecedentibus; et
qt sit
siiectum
et
lib. de Somno et vigilia, somnus exemplificat ut siquidem sunt puncta
et estpassioanimalis;non tamenani- et totcdiier id est, generaliter «pec/e^
q 1 ejus
'eue effi- mal est primum subjectum ejus, et formce qucccumque sint ; non eniin
ens.
sed aliqua pars animalis, cui, pri- cdhum, supple fit per se sed lignuni al-

mo inest somnus, et per illam con- bum, cujus causam subdit : quia
venit toti animali eo modo quo di- omne quod fit, fit ex cdiquo, quod
cimus, quod hoc est intelligens per est materia, et fu aliquid, scilicet ad
intellectum, cui primo convenit quod generatio terminatur et il- ; soiius

intelligere, et per intellectum con- lud est forma, ex quo habetur (piod est^peTU
venit toti homini. JUaautem pars, omne quod per se fit ost coniposi- efco"r7upui

cui primo convenit somnus non tum ex materia et forma, et ideo

 .

300 LIB. VIII. METAPIl.

pnrse formnn pcr se non liunt. Un- Goncludit quamdam conclusio- Conciu
61 nr3B
do subdit, non utiquc ownia conlra- ncm cx praedictis, dicens quod nectisquo
est mat , . ,

ria fiunl ex sc invicon, sed aliler fU ho- cst matcria oninis rei sed istorum, ex qi
,

mo albus ex nirjro homine, quia scili- quorum est rjeneratio, et transmutatio ad

cct l)cr se, el alilcr albuni ex nigro, invicem, scilicet per se. Qucecumrjue
Noinine quia scilicet per accidcns. Vult di- aiitcm sunt, et non sunt sine transmu-
coiicreli
accidenta- ccrc, quod cum dicitur contraria tari, scilicet per se ut sunt acci-
lis dum
proprie et ficri ex se invicem, alitcr se habct dentia, et alise qusecumque formse,
significati-
ve per se in compositis, et in simplicibus, hornm non est matcria, ut praedictum
biimitur
inlellis^it quia ex homine nigro flt homo al- est. Tunc sequitur illa pars :

Philoso-
plius for- bus, quod cst quoddamcompositum
inam SUMMARIUM.
accidenta-
ct itaper se fit sed cx nigro fit per
;

lem accidens album, quod significat so- Diio dubia ;

primum, quomodo materia se
lam formam quia forma non fit
,
habet ad contr^ria; secundum, quare vinum
per se, sed per accidens. non est materia aceti, etvivens mortui; agi-
tur de regressu a privatione ad habitum, quod
Sed videtur quod ista ratio Phi-
bene expUcat Doctor.
losophi sit circularis, nam supra
in septimo text. com. TJ. et circi- Habet autem dubitationem quomodo ad 33.

ter, probatum est accidentia, et contraria materia uniuscujusque se ha-

bet, ut si corpus potentia sanum contra- ;

formas quascumque non per se ge- riuni vero infirmitas sanitatis, tunc ambo
nerari, eo quod non habent mate- potentia. Et aqua potentia, et vinum, et
acetum.
riam ex qua generentur hic vero ;

probatur e converso quod acciden- Ubi determinat de materia modo Dubia

tia, et formse qusecumque non ha- dubitativo. Circa quod movet duas
bent materiam ex qua, eo quod per dubitationes, quarum secunda po-
se nongenerantur. nitur ibi : Dubitatio antem qnredam.
Respondeo quod non est incon- Prima duas quia primo prae-
in :

veniens demonstrare circulariter mittit dubitationem. Secundo addit

secundum aliud genus demonstra- solutionem. Secunda ibi Aut hujus :

tionis, imo nec tunc est proprie Dicit crgo, quod habet diibita-
quirlem.
circulus, ut ostensum fuit 5. hujus tionem quomorlo materia cujuscumque
capit. de Causa in quadam quaes- se habet ad contraria utrum scilicet
:

tione. Potest ergo dici quod prima aequaliter, et aeque primo corjms sit
ratio posita in septimo est proptcr inpotentia sanum, et infirmum, nam
quid, et a priori; haec autem secun- contrarium infirmitati cst sanitas tunc ; SanHai
iafirm'
da est quia, et a posteriori; sic supple, ut videtur, ipsum corpus quidi

enim demonstratur efi*ectus per est in potentia ambo, supple sequali-

causam, et propter quid, et causa ter; sanitas est quaedam aequalitas
pcr cff^ectum demonstrationc quia, humorum, et infirmitas qusedam
sine aliquo inconvenienti. Deinde inaequalitas. Videtur autem quod
cum dicit :
sequalitas et inqpqualitas aeque pri-
Nec omnis materia esl, sed quorum ge- mo, ctsequaliter respiciant subjec- Aqt
neratio est eUransmutatioadinvicem. Quai-
cumque autem sine Lransmutatione sunt,
tum. Similiter ariua est in potentia huml
rum
aut non, non est horum materia. vinum et acctum; nam vinum, et ace- tei
 : :

SmiMM VmCJE. CAP. V. 301

tnm simt contraria, et aqiia est tiohujus dubitationis quam tangit

materia eorum, sicut etiam om- Philosophus, est, quia scilicet ilhid
nium humidorum; quare videtur ex quo aliquid, videtur esse mate-
eadem ratione qua prius quod sit ria illius, eo modo quo lignum ex
aequaliter in potentiaadutrumque quo fit statua, dicitur materia
Deinde cum dicit statuse; cum igitur ex vino liat
acetum, ex vivo mortuum, du-
et
Aut hujus quidem secundum liabitum,
et secundum speciem maleria, illius vero
bitatur quare vinum non est ma-
secundum privationem, et corruplionem teria aceti, nec vivum est materia
pra3ter naturam.
mortui. Deinde curn dicit :

joiutio. Ponit dicta^ dubitationis solutio- Aut non, sed secundum accidens cor-
nem, dicens quod supple non est ruptiones ;animalis vero materia hoc se
ita, sed aut hujus quidem, potentia,
scilicet
^ '1""^^^^^^^
•^
^ "^
et materia, et aqua aceti ; fit emm ex his,
vini magis est sccundum habilum, et ut ex die nox.
secundum speciem ; illius vero scilicet
Juaravis aceti secundum privationem, et corrup-
Ponit dictse dubitationis solutio- Solutio.

iqua Bit
nateria tionem prceter naluram, vult dicere
nem, dicens, aut non, supple sic est
mmunis quod vinum sit materia aceti, vel
irmi, et quod forma vini se habet, ut habi-
3(i non
tus quidem et species, sed forma
vivum mortui, sed secundum accidens
(nen est
aeque corruptiones. Hcec vero materia, quce
irimo in aceti ut privatio, et corruptio vi-
DOtentia
ni; materia prius respicit
et sic
est animal est potentia, et materia
opinqua
secundum corruptionem, et aqua
rnortui
utrum-
que.
ipsum vinum quam acetum, et sic
supple est materia aceti, fit enim ex
comparatur ad acetum vino me-
diante, sicut etiam materia, prius
his, acetum ex vino, et ex
scilicet
vivo mortuum, ut ex die nox.
semper respicit habitum quam Quod ex
privationem. Deinde cum dicit
Notandum, hanc solutionem in vino tit ace-
tum ut ex
hoc stare, quod quia acetum cst (lie lit nox

Dubitatio autem quaedam emergit, et

corruptio vini, ideo non fit acetum et similiter
de niortuo
quare vinum non materia aceti, nec po- ex vino, et mortuum ex vivo sicut et vivo ;

tentia acetum, quamvis ex ipso fiat ace- sunt enim

lum, etvivens potentia morLuus. ex materia, nisi forte per accidens, materice
corrum-
quatenus fit ex materia ejus, sicut pend;x? et
non inexis-
Dubium Ponit secundam dubitationem. sphsera fit ex statua per accidens. tentes.
Circa quod tria facit quia primo : inquantum fit ex materia ejus.
34. praemittit dubitationem. Secundo Unde statua non est materia sph^e-
addit solutionem. Tertio infert rse, sed ses vel ferrum; similiter in

quamdam conclusionem. Secunda proposito vinum non est materia

ir vmum ibi : Aut non. Tertia ibi : Et qucecum- aceti, sed materia vini qua^ est
non est
nateria que itaque. Est ergo dubitatio ista : aqua. Similiter vivum non est ma-
ceti, et
vens mor- qua7^e vinum non est materia aceti, nec teria mortui, sed elementa qua>
tui^
inpotentia acetum, et quare vivens non sunt materia vivi. Cum ergo dici-
est supple materia mortui, et in poten- tur acetum fieri ex vino, et mor-
tia mortuus, ut scilicet vinum ordi- tuum ex vivo, si referantur ad vi-
netur ad acetum, et vivum ad mor- num ipsum, vel ad ipsum vivum,
tuum, sicut potentiaadactum. Ra- puta animal, secun(him suas for-
 302 LIB. VIII METAPH.

mas; tnnc hnnc prnnpositio rx desig- quo, et potest illud acquirerc me-
nat ordinem tnntnm, et est sensiis, diante motu. Primo modo est in
qiiod in eadem materia post foi'- proposito : sic enim acetum est

mam vini est acetum, et post for- jn-ivatio vini, et mortuum vivi, et
mam animalis est mortnum, eo in talibus nunquam est regressus
modo quo dicimus quod ex die fit a privatione in habitum, nisi flat

nox, quia scilicet flt post diem. resolutio in primam materiam;

Deinde cum dicit : cujus ratio communiter assigna-
tur, quia quando materia secun-
Etqurecumque itaque sic transmulan-
(bim ordinem respicit diversa, non
lur ad inviceni, ad maleriam oporlet re-
flire. utsi ex mortuo animal, in materiam potest esse reditus a posteriori in
primam, deinde fit animal et acelum in ;
prius nisi modo praedicto. Exem-
aquam, deinde fit vinum.
plum, generatione animalis ex
in

Concludit ex dictis, dicens quod cibo flt sanguis, et ex sanguine

qucecumque sic trammutantur ad invicem semen, et ex semine animal; iste
supple acetum flt ex vino, et
sicut, ordo non potest mutari, ut scilicet
mortuum ex vivo, puta ex animali, ex semine flat sanguis, et ex san-
36.
Hinc habes oportet redire ad materiam, idest, qnod guine cibus, nisi per resolutio-
qualiter fit
resolutio si debet fleri conversio transmnta- nem in primam materiam, quia
ad materi-
am primam tionis, flet per resolutionem ad pri- cujuslibet rei est determinatus
in omui
genera- mani materiam. Deinde dicit. ut si ex modus generationis per naturam.
tione et
corrup- mortuo animaU quia scilicet cor-
fit
Et propter hanc rationem non flt
tione.
pus mortuum resolvitur in elementa, regressus ab aceto in vinum, nec
et ex elementis pervenitur ad ge-
a mortuo in animal, nec a caecita-

nerationem animalis, secundum de- te in visum, nisi modo prsedicto,

bitum processum natnrae; simili- quatenus materia respicit tales

ter supple ex
si aceto, dicitur fleri privationes mediantibus habitibus,
vinum, oportet vinum resolvi in et formis. Quando autem materia

aquam et deinde fit vinum. respicit privationem sine tali or-

Notandum, quod ut communiter dine, vel privatio respicit mate-

dicitnr aliquando a privatione ad riam non mediante forma, sed me-

habitum est regressns, et aliquan- diante motu a tali privatione
;

do non; privatio enim aliquando potest esse regressus in habitum,

respicit subjectum mediante motu, vel formam, sicut a tenebris ad
Qualiter aliquando mediante forma. Tunc lucem, quia tenebrae nihil aliud est
a privatio-
ne ad for- enim privatio respicit subjectum nisi absentia luminis in medio, et
mam est
similiter a privatione formae aquae
possibilis mediante forma quando aliquid ,

regressio.
Privatio est informatu.m aliqua forma, res- potest regressus ad formam
fieri
duplex.
pectu cujus potest sibi privatio aquae per generationem naturalem.
evenire. Exemplum, oculus infor-
matus visu potest privari visu per
c^citatem, sed tunc privatio res-
picit subjectum mediante motu,
quando aliquid est privatum ali-
 SUMM.E UNICiE. CAP. VI 303

quod de duhitatione dicta, superius Dubium et

probabili-
cap. de forma, circa definitiones, et tas eius
SUxMM.E UNIC.E muneros quce causa est essendi unum, id duplex
text.com.
est, quid faciat cam numeros quam 9. et 10
CAPUT VI.
detinitiones esse unum; hoc supple
idem
teit.
ia 7.
com.
42.

Diibitationis solutio. Qiire caiisa est consideratum, quod omniuni

niinieri
qucEcumque habent plures partes, et ip-
est iit definitiones, et
unnm rebus omnibus, et
sint in
sum quod est totum non est acervus, sed
totum est aliquid prceter partes, pst ali-
unionis materice ac formae?
qua causa, qn?e scilicet ipsa facit
SUMMARIUM. esse unum. Quoniam et in corporiljus

his, id est, sic habentibus unita-

Posita claplici ratione dubitaDdi, docet de-
tem, tactus est causa esse essendi
finitionem esse unam per se, quia ibi est per
se potenlia, et per se actus. De quo Doctor2.
unum, id est, in quibusdam corpo-
d. 12. q. 1. et hic q. i. expiicat id ipsum in Me- ribus conLactus est causa unita-
taphysicis. tis eorum; aliis vero riscositcts, aut
aliqua talis altera passio, aut aliquid
De dubitatione vero dicta circa defini-
liones et numeros, qua' c&usa essendi
aliud hujusmodi. Definitio vero, siip- Definitio
15.
est una,
,

. Imnc unum deinceps dicendum esse videtur ;

ple certum est quod i'st una raiio, unitate
a. est, oninium enim quri'cumque plures partes qu£e suffi-
4.Iib.8
habent, et non est ut acervus quod totum,
constituta sciliceL ex pluribus, non cienter in-
ap. 6.
dicat iiauni
sed inest aliquid tolum prieter parles, est quol sit una conjunctione, id est, ag-
esse rei.
aliqua causa. Quoniam in corporibus his
gregatione partium, quemadmodum
quidem tactus causa est essendi unum,
aliis vero viscosilas, aut allera ahqua pas- Ilias, id est, poema, sive tractatus
vero ralio est una non
sio talis. Definitio factus de historia Trojana, qui est
conjunctione, quemadmodum llias, sed
per unius esse. Quid igitur est quod fa- tantum unus sola aggregatione
cit unmn hominem, et propter quid unum, partium, ut dictum est in septimo,
sed non multa, puta quia animal, et bi-
pes? sed scilicet detinitio est una sim-
pliciter per unius esse, id est, per hoc
Postquam Philosophus ostendit est in icativa unius rei. Est ergo
quod materia, et forma sunt prin- dubitatio, quid igitur est quod faciat
cipia essentialia substantiarum hominem esse unum, et similiter ejus
sensibilium, nunc inquirit de ipsa- supple definitionem, et propter quid
rum inquirens quomodo
unione, sunt unum sed non multa. puta animaf
constituant per se ununi. Circa et bipes, quasi diceret, quod cum
quod tria facit quia primo pr^e-
: animal. et bipes sint qua^dam duo,
mittit quamdam dubitationem. Se- ex quibus constituitur homo, et
cundo addit solutionem. Tertio definitio hominis.. merito dubitabi-
excludit multiplicem opinionem. tur, quare homo non est plura, sed
*mo de
ne ma-
Secunda ibi Palam itaquc. Tertia
: aliquid unum. Deinde cum dicit :

iae et
ibi Propfer hanc vero. Prima in duas
:

•mse. Aliterque et si esL, ut aiunt quidam, ip-

secundum duas rationes, quas ad- sum aliquid animal, et ipsum bipes qui- ;

ducit ad ostendendum istam quaes- re nam({ue non illa ipsa homo est, el erunt
secuiidum participationem homines non
tionem esse dubitabilem. Secunda hominis et neque unius sed diiorum, sci-
;

ibi : AUterque et si est. Dicit ergo, Hcet animahs et bipedis, el totalilerulique

 ;

304 LIB. VIII. METAPH.

non eril homo unum, sed plura, animal et qiiidditatcs separatas non contingit
bipes. reddere, et solv.?re duhitationcm, quarc
scilicet homo sit aliquid per se
Ponit secimdam rationcm osten-
unum, quia tunc supple non possit
dentcm istam qiia^stionem dubita-
reddi causa hujus unitatis. Si autem
bilem, qnse quidem procedit secun-
est ut dicimus, scilicct ut superius
dum opinionem Platonis, dicens
supplc ostenditur ista
dictum fuit, scilicet quod in quiddi-
quod aUic}',
qiiidam tate rei sive definitione, hoc quidem
qusestio dubitabilis. Si nt
est ut materia, illud vero ut forma; et
aiuni, scilicet Platonici, est ipsum
hoc quidem, scilicet materia est,
animal aliquid, scilicet separatum,
potentia illud vero, id est, forma est
et per se existens, et similiter
actu ; non adhuc videhitur esse duhitatio
ipsum hipes; si inquam sic est, quare
Iiomo id est,
quod quceritur, sed statim erit mani-
namque non illa ipsa est,
festum.
Ai. eriint. q^wo^ mcrito quseritur, quare ho-
Notandum, virtutem hujus so- Q^^.''®
mo non est illa duo simul sumpta "*
,
dehnitio
lutionis in hoc stare, ut magis pa- defiaitur
et tunc homines, scilicet particu- per se
tebit infra, quod homo, et quselibet unum.
lares essent secundum participationem
non hominis, nec alicujus nnius sed ,
definitio est per se unum, quatenus
componitur ex materia forma, et
snpple participatione duorum, sci-
sicut ex potentia et actu; nec est
Ai. utique. licet animalis et bipedis, et totaliter
universaliter, hoc quserenda alia causa intrinseca
itaque, id est,
non quare ista faciant unum, nisi quia
erit verum quod homo erit ali-
hoc est ut potentia, illud vero ut
quid unum, sed plura, scilicet animal
actus. Deinde cum dicit
et hipes, Supposita ergo opinione :

Platonis, merito dubitatur quomo-

Est enim hsec dubitatio eadem, et si ter- 38.
do homo sit aliquod unum ex ani- minus vestimenli sit rotundum ses, sic
mali et bipede constitutus, quse enim utique signum nomen hujus rationis.
Quare cum quceritur quid est causa essen-
videntur aliqua duo. Deinde cum di unum rotundum, etaes ? Non adhuc uti-
dicit : que dubitatio videtur, quia hoc quidem
materia, illud vero forma. Quid igitur
Palam itaque quia sic quidem acceptan- hujus causa est, scilicet quod poientia
tibus ut consueverunt definire, et dicere ens aclus sit praeter faciens in quibus ge-
non contingitreddere, et solvere dubita- neratio ? nulla namque est causa aite-
tionem. Si autem ut dicimus, lioc quidem ra ejusquod est potestate sphsera actu es-
materia, illud vero forma et hoc quidem
;
se spliaeram, sed hoc erat quod quid erat
poientia, illud vero actu, non adhuc dubi- esse Litique.
talio utique videbitur esse quod quaeri-
tur.
Exponit dictam solutionem. Cir-
Ponit solutionem. Circa quod ca quod tria facit. Primo exponit
duo facit quia primo tangit vir-
: eam in naturalibus. Secundo in
tutem solutionis. Secundo exponit Mathematicis. Tertio in Metaphy-
solutionem. Secunda ibi : Est autem sicis, puta in substantiis separatis.

soiutio ^^^^ duhitatio. Dicit ergo, palam esse, Secunda ibi Est autem materia. Ter-
:

bimembris. Qucecumque vero. Dicit ergo,

q^^[^ gic quidem acccptantihus, ul con- tia ibi :

sueverunt definire et asserere, scilicet quod hcec dubitatio praedicta est ea-

Platonici ponentes universalia, et dem, supple cum ista, si quseratur,

 :

SUMM^ UNIC^. GAP. VI. 305

quare vestimentum est unum rotunchim. alia quidem est intellectiialis, alia sensi- soiutiojis.

Expositio Si ponatiir qnocWermm/^^, idest, de- bilis, et semper rationis, id est, defi-
solat^ioais tillitio vestimenti, sit ces rotundum, uti- tionis : hcec quidem est materia, illud
Physica.
^,11^ exemplo manifes-
artificiali et vero actus, ut circulus si supple defi-
tiori, ut per artificialia naturalia niatur, quod est figura superficialis,
intelligamus, non enim curat de quia scilicet ly /?^um erit ut forma,
exemplis sic enim, id est, suppo-
; et Iv superficies, est ut materia.
natur quod hoc nomen scilicet aes Notandum, quod materia sensi- Matem
duplex,
rotundum sit signum rationis, id est, bilis est materia naturalis, quse
significet definitionem vestimenti : scilicet est subjecta qualitatibus
quia cum qmeritur quid est causa essendi sensibilibus, puta calido et frigido,
wium rotundum etces, non adhuc videbifur et hujusmodi a quibus Mathemati-
iitique dubitatio; quia hoc quidem, scili- ca abstrahunt. Sed materia intel-
cet ccs est ut ^naieria; illud vero, sci- lectualis est Mathematica, puta li- inquibus

licet rotundum est ?^^ /brm«, nulla ne?e, superficies, et generaliter eU^iSnt
enim causa hujus, nisi
est alia ipsum continuum, et a tali materia et^Matht
agens conjungens formam mate- non abstrahunt Mathematica. Sed "'^''"^^ •

rise quasi actum potentiae. Ideo sicut in definitione naturalium

subdit, quid igitur esi causa hujus, oportet ponere materiam sensibi-
scilicet quod ens in potentia sit actu lem, sic in definitione Mathemati-
prceter faciens, id est, agens in qui- corum oportet ponere materiam
mSa^et ^^^^^^^^W^^ ^^^ cjeneratio, id est, in om- intelligibilem, sicut patet in defi-
forma fit nibus generabilibus et naturalibus, nitione circuli praedicta ; eadem
unum? quasi diceret, quod nihil aliud ; igitur est causa unitatis definitio-
^oQju^^ngens idco subdit : nulla enim est cdlera cau- nis h?pc, et ibi ; quia scilicet unum
3um°mate- •^«. scilicct ab agonte hujus, quod est ut materia et potentia ; aliud
"'*•
esl sphceram potestate actu esse sphce- ut fornia et actus, excepto quod in
ram; agens enim educendo formam Mathematicis non est proprie
de materia constituit ens in ac- agens conjungens formam mate-
tu, quod fuerat in potentia, nec riae, sicut in nnturalibus. Deinde
oportet quaerere aliam causam in- cum dicit
trinsecam, quare ex forma et ma-
teria fiat unum. Ideo concludit : sed Qunecumque vero non habent materiani, Text
• • nec iiileUeclualem, nec sensibilem, sla- ^*^^"'- 16.
, I ,
/loc. erat, quod quid crat esse ufnque, ^^^, quidem unum aliquid est eorum
scilicet materise et forma), quod ex unumquodque. Quemadmodum, et quod
'''' '^'^''''^ ^''' ^^^^ '^'''^'^ ''^ ^^^'^^^
eis scilicet fiat unum, quatenus quanlum quapropter, et non inest in de-
;

unum est potentia, et aliud actus. tinitionibus, nec ens, nec unum, et quod
quid erat esse statim unum aliquid est,
Deinde cum dicit :

sicut et ens aliquid. Quapropter non esl

aliqua alia causa u;)um essendi nuUi ho-
89^ autem materia alia inteUectualis,
Est rum, neque essendi ens aliquid; stalim
alia et semper rationis, hoc
sensibilis, enim ununiquodque ens est aliquid, et
quidem materia illud vero actus est, ut
; uimm aliquid, no*n ut in genere, et ente,
circulus figura superficialis. et uno, nec ut separabilibus existeiUibus
prcGter smgularia.
Expositio
Exponit dictam solutionem in
lathemati- ;>yj;r^j^l^gj]^r^ticis,
a ejusdem '
diccns, quod
i
y^/a/erm '
Exponit
r eamdem solutionem in
Tom. YI. 20
 306 LIB. Vlfl. METAPII.

Expositio Mctanliysicis, nuta iii snbstantiis nonsic intelligen-

cnte, et uno, idest,

capi-ciatse separatis dicens, quod rjmecumque do quod unum, et ens sint genera;
solutionis. . ,
.
n • ^ , j
nec separabUibus cxistentihus, scilicet
non /laheut matcrHun vitcllectuaton, si-

cut Mathcmatica; ncc scnsibUcm, si- nec etiam intelligendo, quod nec
cut naturalia, puta ut suntsubstan- unum, nec ens sint existentia se-
tiae inimateriales, statim unumquod- parata prceter singularia, ut Platoni-
quc cst quod unum aUquid esse, id cst, ci putaverunt.

quod statim suntunum; ncc opor- Notandum, quod sicut dictumenrsTips?

tet expectare unionem formae cum fuit quarto et quinto hujus, licet ^^^ibet^
materia fienda per agens, sicut est ens contrahatur ad decem Grenera, j^J^'^'^^^'^'
in his, quae habent materiam, non per verasdifferentias, et prop-*'^^^^^"**
quod exponit per quoddam simile : ter lioc non habeat veram ratio-
quemad)nodum (inquit) et quod est ens nem generis, multoties tamen des-
cdiquid hoc quod qiiale, et hoc, quod cendit per modos essendi ab ente
quantum, id est,quod sicut ens des- saltem formaliter distinctos, non
cendit in decem Genera statim; nec enim sunt eiusdem rationis con-
oportet expectare aliquod medium, trahibile et contractivum. Ad pro-
sed statim est Substantia, vel Qua- positum autem pro quanto est si-
litas, Ycl Quantitas; et ita in pro- mile, quod sicut ens, vel unum non
posito immaterialia
talia entia expectant aliquid quasi distinctum
statim sunt unum, nec oportet realiter ab eis, quod constituat
aliud expectare ex quo infert ;
: substantiam, qualitatem, etc. sed
Substantije quaproptcF non est in dcfinitionibus, nee quasi seipsis; quia scilicet per mo-
stTtmrsi^t ^^^^» nec unnm, quia scilicet ens et dos intrinsecos essendi statimfiunt
unum. iinum non sunt genera, quse per quid, vel quale, vel quantum, etc.

aliquas differentias mediatas adde- ita in substantiis separatis et sim-

cem Prsedicamenta contrahantur. plicibus, quianon est materia qua-
Subdit etiam quod quod quiderat esse, si expectans adventum fornice, ut

supple in talibus substantiis sepa- faciant per se unum, ideo statim

ratis in immaterialibus, statim est sunt ens et unum.
nnum aliquid, sicut ct ens cdiquid, quia
SUMMARIUM.
scilicet non oportet expectare ali-
Rejicit opiniones Platonicoram, de causa
quid ex quo talis substantia habeat
unitatis definitionis et compositi, resol-
esse, Yel unitatem. Ideo subdit,
vens nuUam esse hujus cau>am intrinse-
quapropter non est nulli horuni aliqua
cam, nec esse qua3rendam rationem qua-
alia causa, supple extrinseca, essendi re materia, et forma faciunt unum ; datur
nnum, nec essendi ens, quasi illa, sci- tamen causa extrinseca, scilicet agens vel
licet causa agens, sit necessaria uniens formam.
ii

adconjungendum formam materise Propler lianc vero dubitationem hi qui- 40.

ex quo talis substantia habeat uni- dem participationem dicunl, et causam
aliquam participalionis, et quid est parli-
tatemet entitatem, quia ihinonest cipare dubilant. Hi autem coexistentiam
materia, ut supponitur; ideo addit, animse, sicut Lycophron ait esse scientiam
ejus, quod est scire, et animse. Alii vero
quod statim nnumquodque cst ens ali- compositionem, aut conjunctionem ani-
quid, et uauni aVquod non ut in genere et mdd cum corpore vivere.
 ; .

SUMM.^ UNfC.E CAP. VI. 307

Excludit quasdam opiniones con- EL quidem eadem ratio in omnibus,

etenini sanum esse erit, aut coexistentia,
trarias his quae dicta sunt. Circa
aul coUigalio, aut conjunclio animae et sa-
quod tria facit : primo eas propo- nitatis. Et aes esse trigonum composUio
nit. Secundo eas improbat. Tertio ceris et trigoni, et album unum esse com-
posilio superficiei et albedinis.
causam erroris manifestat. Secun-
da ibi : et quidem eaclem. Tertia ibi :
Improbat dictas opiniones, di-
Causa prima parte ponit
vero. In cens quod et cpiidem si supple hoc
tres opinioneS; quseintendunt, quod verum est de anima et corpore,
ex materia et forma fiat unum per quod sit aliquodmedium unitivum,
aliquod medium intrinsecum uni- cadcrn ratio erit in omnibus aliis, quae v;vnrao-f
\ ivere esi ' i.

tivum eorum; quod medium prima scilicet sic se habent, ut materia ^-^se /ei
pullulans

opinio participationem
dicebat et forma, et sic sanum esse erit, aut^^ formae
et materite
coexistentia, aut colligatio, aut conj unc- conjnaciio-
secunda coexistentiam; tertiacom-
positionem vel conjunctionem, no- ^^'o, supple media rt^i^mce et sanitatis ;

minantes concretum nomine abs- et similiter ces esse trigonum, id est,

tracti, Yolentes dicere, quod illud

compositio, scilicet Metaphysica, ceris
et trifjoni, copulans scilicet figuram
medium est quoddam participati-
vum, sive coexistens, sive compo- trianguli cum?ere, quod est mate-
situm, vel conjunctum. Dicit ergo, ria ; et similiter cdbum esse, erit com-
Recitat et
jxcludit 3.
quod propter hanc duhitationem, de qua positio, scilicet media, superficiei ei
opinioaes
erroneas
nunc scilicet est sermo : /// quidem, cdbedinis, quae omnia scilicet appa-
irca dicta.
scilicet Platonici dicunt participa- rent esse falsa. Quare, et illud erit
iionem, qua scilicet inferiora parti- falsum, quod vivere, vel quodcum-
cipant superiora, puta hic homo que aliud sit medium conjungens
hominem, et homo animal etbipes, animam cum corpore vivere enim ;

et dubitant, id est, inquirunt causam non est aliud quam esse rei pullu-
cdiquam, scilicet me(li(Xmparticipatio- lans ex conjunctione animae et
nis, et quid sit ex hoc
participare, ut
corporis non medians. Deinde cum
dicit
patesceret, quare ex anima-
:
scilicet
li et bipede fieret unum aliquid. /// Causa vero quia potenticC, et actus 41
autem, id est alii coexistentiam animce, qua^runL ununi faciens, et differenliam;
esL autem, ut dictum est, et ullima mate-
scilicet cum corpore, puta dicatur ria, et forma idem, et Iia^c poLenlia, ha'c

animatio, dicunt supple causam actu. Quare simile est qusrere unius,
quye causa, et unum essendi; unum enim
unitatis hominis, sicut Lycophron, aliquid unumquodque, et quod poLenLia,
ait, esse scienliam. supple causam et eL quod acLu unum aliqualiter est. Quare
causa nulla alia msi, ul quasi movens ex
medium, ejus f^uod est scire, ct anima\ potentia ad actum qurecumque vero non ;

quare scilicet anima copulatur ipsi liabenL materiam omnia simpliciter sunl,
quod vere enLia aliquid.
scire, ita quod scientia uniat ani-
mam cum scire. Alii vero co)npositio- Manifestat causam erroris in Causam
erroris dic-
- . , . . . ., 1 1

nem aut conjunctioncm animcr cum cor- dictis opinionibus, dicens quod (y/^/- tamm opi-
1 1 1 • 1 •
i. nionum
supple dicunt esse
porc, puta vivere^ sa vero quare supple talia dixerunt ostendit.

causam unitatis hominis. Deinde est, quia qucerunt quid sif faciens
cum dicit : u)ium potentia^ et artus, et ctiam dif-

ferentiam eorum quasiscilicet opor-

 308 LIB. VIII. METAPH.

teat eos copulari per aliquodiinnm ca reducens rem de potentia ad extrinse-

medium siciit ea, qiise siint actua- actum. Addit autem quod cpuecum- ducent^eml
liter distincta. Sed tumcn iii dicium que vero non hcdjcnt maleriam, omnia
csl, ultima materia, id est, proxi- sunt cntia , cpiod vere aliquid unum sim-
ma, et disposita, elforma ctiam, pro- plicitcr, id est, per seipsa et non
Eadem est pria snnt, idcm ct potentia; /ucc actu, per aliquam causam, sive intrin-
causa e.^-
sentli et id est, quod unum est sicut poten- secam, sive extrinsecam conjun-
unitatis.
tia, et aliud sicut actus, quare si- gentem formam materiae, sed sta-
milc est qucercre cjuce causa est imius, tim sunt aliquid ens, et unum per se
scilicet rei et quserere; supple quae existens, ut dictum fuit prius.
est causa, cssendi unum,\A est, quare Notandum, quod sicut coUigitur
illa res una umimquodque enim cst
sit :
ex praedictis, nulla est causa media
iinum cdiquid inquantum scilicet est, et intrinseca, quare ex materia et
ct quod potentia, et quod actu est cdi- forma fiat unum quasi vinculum
Immateria.
lia non
qualiter unum, id quia ex actu
est, conjungens materiam cum forma;
habent
causam in-
et potentia fit unum. Quare nutla sed hujus unitatis utique est aliqua
trinsecam alia
nec exlrin-
causa, supple intrinseca scilicet causa extrinseca, puta agens pro-
secam mo- est faciens unum, nisi id cjuod, ut ducens formam, etconjungenseam
\entem en-
tilatis, et movcns ex potentia ad actum, id est, materiae reducendo ens in poten-
unitatis,
Eed bene nisi agens quod est causa extrinse- tia ad actum.

f
 SUMM^ I. GAP. I. 309

LIBER NONUS
Proponit dicenda : in hoc lihro ctgit de divisione entis in actiini et potentiani, et

prius agit de his, xit considerantur m rebus mobilihus, quia a nofioribus nobis,
ordine doctrinm venitur ad magis ignota. Doctor cle hac materia disputat exactissi-
me quinclecim qucestiones hoc lihro, et longe resolutius, qucun in cceteris libris hujus
operis. In prima auteni Summa hujus libri agitur de potentia ; in secunda de actu,
de c/uibus suis locis distinctius infra.

dentibus. Et quod ad substantiam

SUMMA PRIMA. omnia alia entia reducantur, ma-
nifestat, cum subdit : nam alia sci-
De Potentia.
licet entia Quantitas, Qucditas, et alia
sic dicta dicuntur secundum substantice
CAPUT PRIMUM.
rationem : omnia namque habebunt ra-
Omnia re-
De divisione entis in actiim, et tioneni substantice, ut diximus in primis ierMninr ad
.... substan-
potentiam. sermombus, scilicet m
. ,.
septimo hu-
,

tiam, ut
pnmum.
jus,text.c.2 et inde, ubiostensum^
Text. De primo quidem igitur ente, et ad
coni. 1,
est, quod in rationem, id est, in de-
quod omnes aliae Gategoria3 enlis refe-
runtur, dictum est, videlicet de substan- finitionem accidentis cadit necessa-
tia nam secundum substantia3 rationem
;
rio substantia propter dependen- .

dicunlur alia entia quantitas, qualitas, et

alia sic dicta omnia namque habebunt
;
tiam, quam
accidentia habent ad
rationem substantia^, ut diximus in primis substantiam, ut ad primum ens ;

sermonibus.
omnia enim alia reducuntur ad
substantiam, ut ad primum, ut os-
1. Hic incipit nonus liber, ubi post-
tensum fuit quarto, et septimo
quam Philosophus determinavit de
hujus, t. c. 2. et inde in utroque.
ente, ut dividitur per decem Ge-
Deinde cum dicit:
nera, nunc determinat de ente,
prout dividitur per potentiam et Quoniam vero dicitur ens hoc quidem Ad Uunc
actum. Circa quodduo facit quia :
eo quod quid, aut quantitas, aut qualitas; textum est
primo proponit intentum. Secundo aliud seoundum polenliam et actum, et ^q-^^*^[l^-^^
^'
secundum opus. Determinabimus de po- ,^, 2.
exequitur de intento. Secunda ibi :
tentia, et actu, et primum de potentia,
Ai. quod Q)f{(-i (.^^QQ multipliciter dicitur. Prima qu» dicitur quidem maxime proprie non ;

^
tamen utilis est ad quod volunms nunc
*
quitlem ;

ergo, induas quia primo resumit quid

:
in plus eniin est potentia, et actus eorum
jam dictum sit. Secundo ostendit qua3 dicimtur secundum molum solum.
Sed cum dixeriinus de hac in delerminalio-
quid dicendum. Secunda ibi Quo- :

nibus, de actu ostendemus,et de aliis.

niamvero dicitur ens. Dicit ergo, quod

de primo quidem ente, scilicet de Sub- Ostendit quid dicenchim, qwmiam
^
Ostendit
2.
. .

Resuniit
stantia, ct ad qiiod onmes alia^ Catego- ens dicitur uno modo, hoc quidcm in co, diconda.
dicta.
rice entis referuntur, id est, reducuu- quod quid, id est, Substantia, nnf

tur, dicium est, scilicet in pra^cc- Qualitas, aut Quantitas, aut vero secun-
 . ,

310 LIB. IX. METAPIl.

chim potontiam et actum, et secxindniii rio, ideo potentia et actus, ut con- Meiaphy-
^ica pnnjo
siderantur specialiter m renus
. , • 1 • •
1

opifs. Nam nt (licetur infVa, lioc

., , . , , , .
intendu
de ente in-
mobilibus, dicuntnr non esse uti- quantum
,

nomen aciKs denominntnm ost ab

hoc nomine opus sive operaiio, ([iiia lia, nec pertinere ad id quod nuncX'de^coa^

inqnam sic est, determinabimus de po- volumus, id est ad prsesentem con- buriUud"
tentia et actii, etprimum dc potestate, id siderationem, quia magis perti-
est, de potentia, rpue maxime proprie nent ad istam scientiam, ut con-
dicitur, potentia scilicet rerum na- sequuntur ens in communi, et re-
turalium et possibilium moveri; periuntur etiam in rebus immo-
non tamen rst utilis ad quod nunc volu- bilibus.Quia tamen a notioribus
mus, id est, ad prsesens negotium; ordine doctrinse pervenitur ad mi-
ad plus enim, id est, ut pluribus, nus nota, ideo prius agendum est
potestas, id est, potentia, ct actus de potentia et actu, ut sunt eorum
eorum quce dicuntur solum sccundum qua? dicuntur secundum motum,
motum, id est, ut in pluribus est in qua^ sunt nobis notiora, et postea
rebus mobilibus; sed dicentes de ea, agetur de eis, ut sunt in rebus im-
scilicet de potentia, et actu supple, mobilibus (puta in substantiis se-
ut sunt in mobilibus, dicemus in- paratis) quae sunt minus nota, de
quam in determinationibus , scilicet is- quibus in ista scientia principali-
tis ostendemus, et de cdiis, scilicet de ter intenditur per sensibilia enim ;

potentia et actu, ut reperiuntur juvamur innotitiam insensibilium,

in aliis rebus a sensibilibus et ut dictum est in 7. hujus, t. c 4.

mobilibus. et inde.
Ordine doc • Notandum, quod potentia, et ac-
trin^e, po SUMMARIUM.
tentia et tus dupliciter considerari possunt.
ctus con-
asiderari Uno modo o^eneraliter, ut conse- Dividit potentiam in siia significata, vide
possunt
dupliciter. quuntur ens inquantum ens, et sic Doctorem de variis acceptionibus ejiis, 1. d.

non solum reperiuntur in rebus 7. n. 7. et d. 20. et hic q. 2. ubi in Sclioiio

primo alia loca ipsius citantur.
mobilibus, sed etiam in immobili-
bus et intellectualibus, ut patebit Quod quidem igitur mullipliciler poten- 3.
infra. Alio modo potentia et actus Lia, et posse determinatum est a nobis in Text.

aliis harum autem qusecumque quidem

considerantur magis particulari- ;

cequivoce dicuntur poientice pra?termiltan-

v^d™iinc
testumes
ter, scilicetut reperiuntur inrebus tur. Qucedam enim similiiudine quadam q- 3.lib. 7

dicuntur, quemadmodum in Geometria,

sensibilibus et mobilibus, prout
et possibilia et impossibiiia dicimus, eo
motus definitur esse actus entis in quod aliquo modo sunt, aut non sunt.
potentia, 3. Phys. t. c. 6. Philo- Qufficumque autem ad eamdem speciem,
omnes principia quffidam sunt, et ad pri-
sophus ergo prius agit de potentia mum unum dlcuntur, quod est principium Ad hunc*
et actu, prout sunt eorum quae transmulationis in alio, inquantum
^ aliud t^^*- ^st q.'
p^. 4. lib.T.d
^^'-'
sunt in motu, quamvis potentia usqueadlS

et actus in pluribus reperiantur; Exequitur de intento. Circa quod

quia tamen principalis intentio duo facit quia primo determinat :

hujus scientirT est considerare de de potentia, et actu absolute et in

ente inquantum ens, et de aliis se. Secundo comparate. Secunda
quae consequuntur ens necessa- ibi : Quoniam autem ipsum prius, Pri-
 SUMM^ I. GAP. I. 311

pSia^^ ^^^^ P^^*^ ^^ ^^^^^ determi- '

Pi^ii^^^ test in quadratum siuim. Et simili-
absoiute. nat de potentia. Secimdo de actii. ter innumeris dicimus, qiiodterna-
Secunda ibi Quoniam vero de potentia.
: rius potest in novenarium, quod est
Prima in duas
quia primo deter-
: quadratum ejus, eo quod ternarius
minat de potentia in se. Secundo ductusinseipsumfacitnovenarium,
in relatione ad ea quorum est. Se- nam ter tria novem faciunt, sic
cunda ibi: Qnoniam vero in inanimatis. etiam ex linea, quse est radix qua-
Prima duas
in quia primo agit: drati ducta in seipsam fit quadra-
de potentia. Socundo de impotentia tum, similiter et in numeris; unde
qu9e potentise opponitur. Secunda radix quadrati assimilatur mate-
ibi Et in potentia. Prima in duas
: : riae ex qua res flt, et ideo qua-
quia primo resumit de potentia dam similitudine, et metaphorica
quasdam distinctiones positas in dicitur posse in quadratum, sicut
quinto, ostendens cum hoc de qui- materia dicitur posse in rem, et
bus hic sit agendum. Secundo in- hsec est potentia metaphorice dic-
fert ex pra)dictis quasdam conclu- ta. Et subdit quantum ad poten-
siones. Secunda ibi Palam igitur. :
tiam Logicam, quod quwdam dici-
Prima in duas quia primo inten-
: mus, possibilia et impossibilia, eo quod
tum proponit. Secundo de intento aliquo modo sunt, et non sunt; dicitur
exequitur. Secunda ibi Nam hoc : enim possibile Logicum, cujus
patiendi. contrarium non necesse est fal-
Potentia Ad evideutiam primi, uotandum, sum esse, impossibile cujus oppo-
y^^JgPl^'';^ quod potentia tripliciter potest su- situm necessario est verum, ut
i.et2.
YRi, ex quinto hujus, t.
ut patet dicitur quinto hujus, t. c. 7. talis

c. 17. scilicet potentia realis, et enim potentia, vel impotentia di-

potentia Logica, et potentia me- citur esse modus compositionis
taphorica. Primo mcdo est vere terminorum simplicium fundatus
potentia ; aliis duobus modis dici- super repugnantiam, vel non re-
tur potentia aequivoce. De potentia pugnantiam terminorum, ut os-
igitur primo modo agendum est, tensum fuit. His ergo prsetermis-
sed alii duo modi potentise prseter- sis subdit de *qua potentia agen-
mittendi sunt; et hoc est, quod dum sit, dicens : sed qucecumque,
dicit, quod quia potentia, et posse di- supple potentise, 7'educuntur ad unam '^'^^^'^^^^^^^

citur multipticiter, determinatum est speciem, puta quia, omnia sunt quK- reaiiest
. .
hic (leter-
nobis in aliis, scilicet in quinto hu- xlam prijicipia, et dicuntur, id est, imnatuui.

jus; harum autem, scilicet potentia- reducuntur «c/ unum primum quod est

rum, qucecumque, scilicet dicuntur principiuni transmutationis in alio in-

cequivoce \)oient\Pe,p7%etermittantur, ut quantum omnibus supplc

cdiad, de
scilicet est Logica potentia, et me- talibus est agendum.
taphorica ideo subdit r/m'c/rt>ne/?/m
; : Notandum, quod potentia realis ^

dicuntur, supple potentia) cpiadam si- distinguitur a potentia Logica sive

^J/-)!';!;;;^^^^^^^

mititudine, quemadmodum in Geometria metaphorica, pcr hoc (luod poten- P^^';^;'^'^^-

rum.
eomodo quo dicimus potentiaVmeco esse tia realis nominat principium ac-
quadratum ejus, ct quod linea po- tus realis transmutationis, sive
 312 LIB. IX. METAPII.

activnm sit, sive passivnm. Potcn- aliqnid non potest pati cdj alio prin-

tia antem r.o^^ica ot motaphoriccn cipio transmutationis incluantum aliud,

non (licnnt nliqnod tnlc; princi- qnod est principium activum, et
})inm, nt ex pi\Tdictis po-
i)atet ;
ideo iste modus potentise reducitnr
tentia antem realis licet dicatnr etiam ad potentiam activam, sicut
mnltipliciter, omnes tamen modi et primns modns. Unde subdit :

redncnntnr ad potentiam activam, nam in omnibus his terminis, id est de-

qna3 est principinm transmntatio- finitionibus utriusque modi poten-
nis in alio, inqnantum alind, nt tiae inest ratio primce potentice, scili-
dictum est in quinto, text. com. cet activcT, nam per eam habent
17. et dicetur statim, et de tali po- definiri, ut patet ex pra^dictis ite- ;

tentia nnnc agendum est dnabus rum potentia dicitur alio modo non
aliis praetermissis. Deinde cum solum propter hoc, quod est posse
dicit : agere, vel pati simpliciter, sed
etiam per hoc, quod est posse
Nam hsec quidem paliendi est potentia, bene agere, vel pati. Dicimus
quge in ipso patiente principium muLatio-
nis passiva? ab alio inquantum aliud est
enim aliquem posse currere non
;

haec autem haliitus impassibilitalis ejus ex hoc, quod possit cnrrere sim-
quse in deterius, et corruplionis ab alio
pliciter, sed quod possit bene
inquantum aliud a principio transmutatio-
nis. In his inest omnibus terminis primai currere; sed dicimus eum non
potentia», ratioiterum autem ha^ potentia^ posse, si non potest bene
;
puta ,
dicuntur, aut solum faciendi, aut patien-
di, aut ipsius bene. Quare in harum ra- si claudus; similiter dicimus lig-
tionibus insunt aliqualiter priores rationes nnm esse divisibile, eo qnod potest
potentiarum.
bene, et faciliter dividi, sed ferrum
Exponit quod dixerat, qnomodo, dicimus non posse dividi, quia non
scilicet omnes modi potentiae rea- bene, nec faciliter dividitur. Et ille
lis reducnntur ad unum, scilicet etiam modus potentiaereducitur ad
ad potentiam activam, dicens : 7iam potentiam primo modo, quia in
hcec, id est, uno modo dicilur potentia posse beno active vel passive, in-
patiendi, id est, potentia passiva, cluditur posse simpliciter, et per
qiice est in ipso patiente, est principium potentiam simpliciter habent deii-
mutationis passivce ab atio inrjuantum niri; ideo subdit, quod iterum hce
cdiud ab agente a quo
est, id est, potentice prcedictce dicuntur dupliciter,

passum transmutatur, et sic ali- aut solum faciendi aut patiendi, scil'cet

qualiter potentia passiva reduci- absolute et simpliciter, aut ipsius

Reducun- |;nr, ct refertur ad bene, quare in ipsarum rationibus,
tur omnes
activam.
vx.^^iii. Alio
j^likj id
modi
potentiEe
modo dicitur potentia
^ dispositio
^
est, definitionibus, insunt rationes,
reahs ad quaedam, ex qua aliquid liabet qnod jmorum potenlia-
id est, deflnitiones
^
unum et . .

quaiiter ? uon possit pati transmutationem rum, id est, potentiarum simplici-

indeteriiis, sicut patet in bene dispo- ter sumptarum; patet ergo ex
sitis mente, vel corpore, et simi- praedictis quod omnes modi poten-
libus; ideo snbdit, qnod hcec autem tiaeredncuntnr, et referuntur ad
habitus impassibilitatis ejus cotTuptionis, potentiam activam, et per eam
quce est in deterius, et snpple eo qnod habent definiri. Qnare autem in
 ,

smmjE I. GAP. I. 313

definitiono tam potentiae activse si scilicetconsiderentur penes fun-

qnam passivae ponitnr, qnod est damenta, vel supposita in quibus
principinm transmntationis ab sunt ideo subdit
; est autem quasi :

alio, yel in alio non simpliciter, alia, scilicet potentia activa et

sed in qnantnm aliud, dicetur infra passiva, hcec namque scilicet po-
in quaestione quae sequitur. tentia passiva est inpatiente; etenim
pro quia, patiens patitur, et aliud
SUMMARIUM. ab alio, scilicet ab eo propter habere,
scilicet in se quoddam principium et
Gomparat potentiam activam et passivam
inter se, et videtur veUe eas in re distingui. csse materiam principium quoddam, ma-
Sed sufficitdistinctio formans,quod bene pro- teria enim est principium quo pa-
bat Doctor 2. d. 2'. ad tertium principale :
tiens patitur. Crassum enim, id est,
vide eum ibi ad primum Goffredi, et d.2.q.l0
pingue est comhustibile, scilicet quia
et late hic quaest. 14.
habet talem materiam qnae est
5. Palam igilur quia est quidem ut una principium patiendi tali passione,
potenlia faciendi et patiendi;nam possibi- qua? est comburi. Similiter cedens
le est, et liabere ipsum potentiam patien-
sic, id est, quod similiter illud quod
di, et eo quod aiiquid pati potest ab ipso,
est autem ut alia ha3c quidem enim in pa- sic cedit, puta tangenti, ut recipiat
;

tienle, propter habereenim quoddam prin-

cipium, ct esse maleriam quoddam princi-
,. . ,

atiquam rmpresswnem sicut est ce-

•IX Expositio
singuiaris.

pium, patitur patiens, et aliud ab alio. ra, habet supple talem potentiam
Crassum enim combustibile est, cedens
quae est principium sic patiendi.
autem sicimpressibiie est, similiter autem,
et in aliis. Hoc autemin faciente, ut calor, Simililer suppositum fit impossibi-
et a^dilicaliva, hoc quidem in calefactivo,
le, id est, quod similiter aliquod sup-
hoc autem in sedificativo.
positum, puta masculum eunu-
Concludit ex dictis duas conclu- chiatum, est impossibile ad gene-
siones, quarum secunda sequitur randum, et est subjectum pro-
ex prima. Secunf'a ibi Quapropier :
priu.m hujus passionis, quae est
rimum inquantum. Dicit ergo, palam esse ex eunuchiari, similiter ar.tem, et in
sequens. 1.,.
dictis,
. .^.,.
qxna potentia faciendi et
•!•
patienm aliis, semper enim potentia passi-

id est, activa et passiva est quidein va est in patiente; alia vero, id

quasi una, si scilicet consideretur est, potentia activaest in faciente
ordo secundum quem una dicitur aliquid ut calor, et ars wdificativa ; alia

per respectum ad aliam. Nam pos- namq'^e potentia, scilicet ars cst in

sibile dicitur aliquid uno modo per ccdificativo, id est, ia aHliticante, alia,

se, et pcr hahere potenticun patiendi, et scilicet calor est in calcfactivo. Dein-

iQuando alio modo, eo quod aliud ab eo, id est, de cum dicit :

ictivaet eo quod habet potentiam, ut ab eo

aliud patiatur, et hoc modo poten- Quapropterinquantum simul nalum es(, Ad lumo
Elu.t, ipsum a seipso; uiium enini, t^'>^/«>'fv es^
nihil patitur
quamer^i^ activa coincidit quodammodo et non almd est.
^

"^"^
cum passiva; nam
ex hoc aliquid
habet potentiam activam, quate- Ponit secundam conclusioncm, ^-

nus habet potentiam, ut ab eo aliud quae sequitur ex prima quia enim ;

patiatur; alio autem modo poten- dictum est quod potentia activa,
tia activa et passiva non sunt una, et passiva sunt in diversis, ideo
 ;

314 UB. IX. METAPIK

Secundum infort (piapropter inqncuiluin simul ap- visum generaliter; aut alio modo I
sequens.
tum nalum esl, ni/til idem palitur a si non habct, quando aptum natum est

seipso, id est, quod niliil est aptum habere, puta post nonum diem. Et
natum agere in seipsum, vel pati a hoc etiam contingit dupliciter, aut
seipso, sed est unum, et idem sibi; sed sic uno modo tanquam omnino, id

potentia activa et passiva sunt in est, dicitur privatum eo quod nullo

diversis, ergo niliil potest pati a modo liabet illud, aut non habet, ali-
seipso. Deinde cum dicit : quo modo determinato, scilicet
bene nt perfecte, puta cum dicitur
Et impoLenlia, et impossibile, et quae
lali potenlia? conlraria est, privatio esl;
caecus ille, non videt bene.
qui
qunre ejusdem, et secundum idem omnis Sul)dit etiam quod in ([uibusdam,
potenlia est in potentia.
Text. Privatio autem dicitur mullipliciler, et-
dicimus privari aliqua^.s/ apta nata,
com. 3, enim nonhabens,et aptumnatum sinonha- sunt hcdjcre aliquid, et non hcdjent vi
bet, aulomnino, autquando aptum natum
privata, quando scilicet per violen-
est,etaut puta perfecte,autsaltemquo-
sic,
cumque modo; in quibusdam vero si apta tiam perdiderunt ea qua3 erant
nata habere non habeant vi, privata esse liabere aj^ta nata, et lioc modo
ha3c dicimus.
privatio accipitur pro violenta.
Impotentia. Agit de impotentia quae potentise
quid ?
opponitur, dicens quod impolentia
SUMM.E PRIM.E CAP. II.
et impossihile, scilicet dictum secun-

dum impotentiam qucc est contraria De divisione potentise in rationa-

tali potentice, quae dicta est, privatio lem, et irrationalem.
est, impossibile enim privat poten-
tiam; ex quo infert quod omnis SUMMARIUM.
poteutia, et impotentia sunt ejusdem et
Dividitur potentia In rationalem et irratio-
secundum idem. Ratio liujus est : quia nalem; explicantur membra, et quomodo pri-

habitus et privatio habent fieri ma sit oppositorum, secunda non. De quo Doc-
secundum idem, et circa idem tor hic quaest. 15. hic habet pulchras notas.

ideo et quot modis dicitur poten-

Quoniam autem hae quidem in inanima- ^
tia, tot modis dicitur impotentia. tisinsunt principia talia; alia vero in ani- Ad liun
Ultimo, quia mcntionem fecerat de malis, et in anima, et anima^ in ralionem texumi .

habente; palam quia et poteniiarum alia3 p^'^»*

privatione, tangit modos privatio-
erunt irralionales, alia3 cum ratione; qua- ^^'

nis, quos jam posuerat in 5. hujus, propter omnes artes, et scientia? facUvse
potentia^sunt; principianamque permuta-
t. c. 27. dicens, quod privatio diciiur
bilia sunt in alio inquantum aliud.
multipliciter ; uno etenim non hcdjcns,

scilicet simpliciter, puta si lapis Postquam Philosophus determi-

dicatur privatus auditu, quia non navit de potentia in se, nunc agit de
habet auditum. Alio modo dieitur potentia in resolutione ad ea quo-
Privatio privatum aliquo si cst aptnm nalum, rum Circa quod duo facit pri-
est. :
^^l[^<^\.

habere, id est, si wm
quotuplex.
quod
habct. mo distinguit potentiam penes ea ^^^'"^Pf'®

potest esse dupliciter : uno modo, quorum est. Secundo inquirit de

si non habet omnino, id est, genera- simultate potenticT, et actus in

liter, puta si catulus dicitur pri- essendo. Secunda ibi : Sunt autem qui-
vatus visu, quoniam nou habet dam. Prima in duas : quia primo
 . :

SUMMiE I. GAP. II. 315

praponit quamdam distinctionem. tionales, ideo dicit quod talia prin-

Seciindo siibjungit partiiim ejus cipia sunt in anima, et animae in
comparationem. Secunda ibi : Sed habente rationem; potentia? ergo
qucc cum ratione. Dicit ergo, quod irrationales sunt in rebus inani-
quoniam supple potentiae sunt prin- matis, et etiam animatis quantum
cipia agendi et patiendi, ut osten- ad potentias quse consequuntur
sum est : Jice quidem talia principia corpus, et etiam qua^ consequun-
sunt in inanimatis, illce vero in ani- tur animam aliam a rationali; po-
matis et in anima, et animce in habente autem rationales sunt tan-
tentise
rationem, quia inquam sic est, palam tum in rebus animatis secundum
quia potentiarum alice sunt irrationates, animam rationalem tantum, nam
'olenlia- alice cum ratione. Et exponit qnse ipsa sola habet dominium sui ac-
ain alia
lionalis,
sunt potentiae cum ratione, dicens : tus; et secundum hoc omnes scien-
lia irra-
quapropter omnes artes, et factivce, id tise practicae, sive earum operatio-
ionalis

est; practicse scientice, puta mecha- nes transeunt in materiam exte-

nic9e et etiam morales, potentice sunt, riorem, ut sunt artes, puta fabri-
scilicet rationales, quod patet nam- ; lis et coriaria, sivenon transeunt,
que pro quia sunt principia permiUativa ut sunt scientise morales, puta pru-
in alio inquanlum cdiud, quse fuit defi- dentia. Omnes inquam tales dicun-
nitio potentia^ activse. tur potentise rationales, sunt enim
claratio Notandum, hanc esse distinctio- habitus animse rationalis, secun-
otabilis
diciffi nem quod potentiarum qusedam dum quos animal rationale mul-
tinctio-
5 de po- sunt rationaleS; quaedam irratio- ta operatur ; ideo sunt principia
,entiis.
nales ; nam cum potentise sint transmutationis in alio inquantum
principia agendi et patiendi, ut aliud. Deinde cum dicit
dictum est, quaedam talia principia
Et qua3 quidem cnm ratione omries con- 8.
sunt in rebus inanimatis, quaedam Irariorum sunL eaedem, et quce irraliona-
in animatis et in anima, quod di- uniu s, uL .•alidum calefaciendi
biles uiia
solum; medicativa aulem infirmiLalis, eL
cit, quia animata componuntur ex
sanitaLis.
corpore et anima; principia autem
agendi et patiendi, quse sunt in Comparat membra dicta) distinc-
corpore animatorum non distin- tionis ad invicem. Circa quod tria
guuntur ab illis qua^ sunt in re- facit primo ostendit differentiam
:

bus inanimatis, et ideo coincidunt inter dictas potentias. Secundo

cum potentiis irrationalibus. Ite- assignat causam dityerentiae. Ter-
rum quia plures sunt animse, om- tio revertitur ad comparandum
nes alise, scilicet ab anima ratio- quosdam modos potentiae superius
!

nali, non agendo et

difFerunt in jam prsemissos. Secunda ibi Causa :

patiendo ab inanimatis, quatenus vcro. Tertia ibi : Palam autem. Dicit Potentiaj

agunt impetu naturse, ita quod ergo, quod potentia> qu<v, scilicet ^e iiabent
•
1 ,
• acl opposi-
magis aguntur quam agant, ut
,
I
sunt cum ratione, id est, rationalcs ta, irratio-
"'^ *''* "^"*
sunt anima vegetativa, et sensiti- omnes sunl eccdem contrariorum ; ^//(c

va, et partes earum, ideo etiam autem sunt irrationales, non est nisi
tales potentise pertinent ad irra- una unius, id est, non se habent ad
 ^

310 J.IH. 1\. METAni.

opposita; S(m1 por so loi|\UMuio inia ma : cailcm (Kdon ratio oslcnilit ron, ct Quare

ost tantiuu uuiuu otlootinu,

ad pncaf(oncm cjus, )ion tamcn sonddcr .^^g^Yxs se

quod mauitostat por oxompla, di- ct cst itt amhonim, soilicot rei 1
'j^fogi^Ia
''^^***'
oous. ((f cnh\l((m, quod liabot potou- privatiouis, cst aulcm quasi existentis
tiam irrationalouu t\<t sohtm potou- magis. \"ult dioere, quod licet eadem
tia cdlcfacicmii. Oalidum ouim por sit ratio, ot rei, ot privationis, ta-
so loquoudo tautum oalotaoit, ot mou uou similitor, et magis, et per
uou tVigotaoit, nisi Ibrto por aooi- prius mauifostat ipsam rem exis-
dous. soilioot vol quia aporioudo toutom, quae se habet per modum
poros oxhalat oalidum iutorius; habitus, quamipsam privationem;
vol quia oousumondo humidum quia necessc cst tales scientias esse qui- Scien
priiis
quod ost matoria oalidi, oousumit ilcm contranorunu osse vero hujus qui- habiu

CHiouuxio ot dostruit ipsum oalidum, ot sio

I
ilcm
I
scc((naum sc:
'II-
illius vero,
-14.
\a est,
^"^"^ I
vatior

ivkefaoit f lulngidat oousequontor; mcaicma altorius non secundum sc, ctenim pro
autom qua^ est potontia ratioualis, quia. ratio, seilioet rei scitae in ani-
ut pra\iiotum ost, est infinnitatis, ct ma, cst hujus quidcm per se, illius xero
sanitatis. Kst orgo ista ditierentia, modo quodam, et secundum accidens;
quod potentia^ rationalos se habont unde medicina per se, et prius est
ad opposita, irrationales autem cognitiva, et etfectiva sauitatis,
non, sed ad alterum oppositorum posterius autem. et quodammodo
tantum. Deinde cum dieit ; per accidens, intirmitatis. Subdit
Causa auleai qiiia ralio est scienlia, ratio
autom, nam contrarium ostendit nega-
aulem eadem oslendit rem, el privatio- tione et abladone, etenim privatio pri-
nem;non tamensimililer,ei eslut amborum. ma est contrarium. et ipsa est ablatio
est autem ul existenlis magis; quare ne-
oesse, el tales scienlias esse quidem con- alterius, quia eniui prius locutus
ln\norum, esse vero hujus quidem secun- fuerat de privatione, et nunctrans-
nonsecundum se. ete-
dura se, illiusverv^
nim ralio hujus quidem secundum se, illius tulerat ad contrarium: ideo ad
vero quodammodo, et secundum accidens. removendum dubium, vult dicere
Nam negalione, et ablatione oslendit con-
trariumr etenim privalio potentia ccn- quod eadem est ratio de contrario

Text. cvin.
lraria,li:^c autera ablalio alterius. et privatioue; nam sicut privatio
(^uoniani autem c^nlraria non smit in
"**
eodem, scientia autem est potentia in ha- dicitur, et est quaedam negatio, vel
bendo ralionem, et anima motus habet ablatio, ita etiam et contrarium,
principium. Salubre quiiiem sanitatem so-
lum tacil. et calefactivum calidilatem. et
nam privatio videtur primum con-
frigefacti\~um fri^idilatem, sciens vero am- trarium, quia, ut dicetur in deci-
bo, est enim amborum quidem non
ratio,
mo, t. com. 15. prima contrarietas
simililer autem, et in anima qiKV habel mo-
lus prin ipium: qiiare ambo ab eodem est omnium
privatio et habitus;
principi'^ movebit ad ipsumcopulans. prop- enim contrariorum unum est si-
t
' -- I secundumrationem polenlia sine J
: - potenlibusfaciunt conln»ria. Unum cut perfectum, et alterum sicut i|
enim principium continelurratione. imperfectum respectu alterius, pu-
?• Assignat causam hujus differen- ta nigrum respectu albi, et sic
tife, dieens quod causd, supple dicta' unum contrarium est quasi quae-
differentice est, quia scienHa, quae dam privatio, quae est ablatio alte-
ponitur in anima rationali e$t qmv- rius. Ostenso ergo, quod eadem
dam raiio, sciUeet vei scit5& in ani- scientia est contrariorum, subilit
 .

SUMM.E I. CAP. n. 317

cansnm dietfe differentise, dicens : traria sine ratiow possihiJihus; nam

quoniam vero conlraria non sunl in eo- possibiliasecundum potentiam ir-
dem, et scientia est potentia, scilicet rationalem non possunt nisi unum
rationalis in hahendo rationeni, sci- tantum; hujus causam tangit,
licet in anima, et anima habendo unum enim principium, quod scilicet
siipple ^c/e«//«m. hahet principium mo- est oppositorum, continetur ratione,
tus; hinc est qnod saluhre rjuod snp- nam potentia rationalis est una
ple habet potentiam naturalem oppositorum, ut ostensum est.
irrationalem, solum facit sanitatem, Notandum, quod Aristoteles vi- lo

et calefactivum caliditatem et frigefac- detur causam hujus ditferentice

tivum frigiditatem, eadem scilicet ra- ponere talem, quia forma natura-
tione. Sciens vero amho, scilicet op- lis est solummodo principium as- Rf«i«tio
10
^ *
dictorum.
posita facit, enim pro quia, ratio similandi uniopposito similitudine
quce est in anima est amhorum, scili- naturali, sicut ipsa est ipsa, et non
cet oppositorum, Uctt non similiter, opposita. Forma autem intellec-
ut dictum est, et in anima qute hahet tus, puta scientia est principium
principium motus, est supple talis ra- assimilandi oppositis similitudine
>iare po tlo. Vult evi^o diccre Philosophus intentionali, sicut ipsa est virtua- -^^- j^ten-
iatia irra-
^
, . . -1 • , .
tionalis.
naturales aiiiamt
,

ionaiis est qiiod quia res lis similitudo oppositorum cogni-

tantura . . • . .

oiusoppo-per lormas sibi inexistentes ; im- torum, cum alterum

opposito-
sitorum
possibile est autem eidem inesse rum includatprivationemalterius;
formas contrarias; hinc est quod agens autem illius est activum,
res naturales quarum sunt poten- quod potest sibi assimilare secun-
tice irrationales non possunt face- dum formam qua agit, ideo vide-
re contraria, sed faciunt unum tur Aristoteles ponere dictam diffe-
tantum, potentia autem rationalis, rentiam.
puta scientia quatenus est contra- Sed contra tum primo, quia :

riorum;ideo scienshabenstalem po- forma naturalis potest esse prin-

tentiam potest in opposita,licet non cipium efflciendi virtualiter oppo-
similiter, ut ostensum est. Ex quo sita, sicut patet de Sole, qui dissol- objicit et
. , . • •
L X solvit no-
infert : quapropter ipsa supple ani- vit glaciem, et
i.

constrmgit lutum.
1

tanter.

ma ah eodem principio, quse est po- Tum secundo, quia sohimmodo

tentia rationalis, puta scientia, intellectum, vel scientiam videtur
movehit, id est, faciet ambo, scilicet ponere potentiam rationalem, quod
opposita ad idem, scilicet princi- falsum est, quia voluntas est ma-
pium terminans vel copulans, utram- gis potentia rationalis, vocando
que scilicet operationem vel mo- potentiam rationalem, quse potest
tum, quatenus scilicet similitudo in opposita, nam vohmtas ratione
salvatur in utroque
illius principii suce libertatis magis potest in op-
oppositorum per illud principium posita.
in productorum. Concludit
esse Respondeo, de hoc dicetur am-
ergo; unde possibilia, sivepotentia plius inferius in quadam qusestio- ^'rlf.^onaiis

secundum rationem, id est, secundum ne, tamen ad praesens potest clici^,Xj^bet

potentiam rationalem faciunt con- breviter, quod potentia rationalis mteiiigi i
 , .

318 Lm. IX. METAPH.

potentia (lebet sic intelligi esse ad opposita, Palam aulem quia ipsius bene pofen-
rationalis , . ,
.
liam sequilur solurn faciendi auL paliendi
oppositariim actionum
,

estdupiex. qiiod ost potenlia, lianc ver oilla non semper neces- ;

sive actionis efc negationis ejiis, se enim bene facientem facere, sed solum
facienlem non necesse bene facere.
puta quod potest agere, efc non
agere; sic ergo loquendo de pofcen-
Comparat ad invicem quosdam
fcia rafcionali propria et completa,
modos potentiae jam praemissos,
Yoluntas est tantum potentia ra- dictum enim fuit supra quod dupli-
tionalis, vel salfcem nihil complefce
citer aliquid habet potentiam, sci-
habefc rafcionem pofcentia? rationa-
licetvel quia potest agere, aut pati
lis non concurrente voluntate.
absolute, vel quia
^
potest bene aofe-
^ ^p p^"
^
Potentia Ad primum ergo, cum arsuitur est lacei
naturalis
estdupies.
,.,!,. a r
^
dc Sole, diceudum quod lorma na-
-,
"^ re, vel pati. Dicit ergo, imlam esse, quam be
quia polentiam ipsius hene sequilur po- Quarew
turalis si est illuminata, et prin- . /. . , . , . , . , vertibilil
tentia faciencli, aut jmtiendi sotum; quid- arguere
cipium oppositorum in diversis quid enim potest agere, vel pati ^^Jicet!
materiis oppositis, cujusmodi est
bene, sequifcur quod pofcest agere,
forma Solis, sic est illorum deter-
vel pati absolute, nam ad parfcem
minate, sicut illa forma quse est
in materia sequitur totum in mo-
unius oppositorum est illiusdeter-
do, non tamen convertitur; ideo
minate; nam praesente passo re-
subdit : eam vero, scilicet potentiam,
ceptivo hujus formse, et illius, non quse supple est posse absolute, no7i
est in potestate sua alterutrum
semper sequitur illa, quae scilicet
istorum, sicut nec esset si esset
est posse bene; bene facientem
unius tantum prsesente enim pas-
;
enim necesse est facere, sed solum fa-
Soiavoiun- so, neccssario Sol constringit, et
cientem ahsolute non semper est necesse
te^ntia i?a- neccssario dissolvit, nec potest
tionalis , ,. t-
hene facere, ut per se est satis ma-
suspendere suam actionem. \ olun-
i

comTipietive
saitem.
nifestum.
^^^ autem agens sive circa hoc
oppositum, in quod potest, sive
circa illud, non est ex se princi- SUMALE PRIALE
pium determinatum, sed potest se
determinare ad alterutrum; dictum
CAPUT in.
est autem quod potentia rationalis
Contra negantes potentiam nisi
vel est voluntas vel non, vel non
cum res est in actu.
est sine voluntate.
x\d secundum, dicendum, quod SUMMARIUM.
Aristoteles nonexcipit voluntatem
Refutat in lioc capite negantes potentiam
a potentia rationali, nisi ut pofcen- nisi qaando actu opt^ratur, quatuor rationi-
tia rationalis sumitur incomplete, bus concludens oppositum, et explicans pos-
puta intellectus vel scientia, quse sibile et actum.
nullius extrinseci est causa, nisi
Sunt aulem quidam, qui dicunl ut Me-
facta determinatione aliunde, sci- garici, quando operalur solum posse et Text. coin
licet a voluntate eligente. Deinde quando non operatur non posse ut non ;
^-

aedificantem non posse «dificare, sedaedi-

cum dicit :
ficantem quando cedificat, similiter autem
et in aliis.
 SUMM^ I CAP. iri. 319

Sermo
simuitate
cle
Postquam Pliilosophus distinxit bere non abjicientem aliquando aut enim ;

oblivione, aut passione aliqua, aut tempo-

otentiieet potentias penes ea quorum sunt,
re, non enim utique re corrupta, semper
nunc inquirit de simultate poten- enim est, quando cessaverit non liabebit
artem. iterumqui statim aedificabit aliqua-
tire, et actus in essendo. Circa quod
liter accipiens.
duo facit quia primo excludit
:

opiniones falsas. Secundo determi- Improbat dictam opinionem, et ijj^probat

nat veritatem. Secunda ibi Omni- : ponit quatuor rationes, quarum ^'^^am
^
dictam
opinionem.
ODin 1

bus aulem polentiis. Prima in duas secunda ponitur ibi Et inanimala. :

secundum duas opiniones, quiapri- Tertia ibi Sed nec sensum. Quarta
:

mo excludit opinionem, quae dicit, ibi Amplius si impossibile. In prima

:

quod niliil est impossibile nisi parte intendit talem rationem Si :

quando est in actu. Secundo exclu- nibil babet potentiam, nisi quando
dit opinionem quse dicit e conver- actu operatur ergo nullus est se- ;

so, quod omnia sunt possibilia, diflcator, nisi quando actu aedifi-
licet non sint in actu. Secunda cat consequens est falsum, ergo
;

ibi : Si aulem est quod clictum est. et antecedens. Consequentia est

Prima duas quia primo facit
in : evidens , nam aedificator dicitur,
quod dictum est. Secundo deter- qui potest aediticare; ergo nul- si

minat quasdam veritates circa po- lus habet posse, nisi quando actu
tentiamet actum. Secunda ibi Est : agit, sequitur quodnullus est aedi-
autem possibile. Prima in tres. Pri- flcator, nisi quando actu aediflcat.
mo prsemittit opinionem. Secundo Falsitas consequentis
^ probatur
^
ex Q"°^ p°^s^
non neces-
addit ejus improbationem. Tertio duabus propositionibus. Primaest, «^1*^0 «^t
. . . simul et
ex improbatione prsedicta conclu- quia iile qui prius non habet ar-
dit conclusionem oppositam. Se-
L
tem, non potest eam postea habe-
, , .11 prtec-se
cum agere
probat.

cunda ibi Quibus accidentia. Tertia

: re, nisi accipiat eam de novo, vel
i
ibi : Si ergo non contingit. Dicit ergo, addiscendo, vel inveniendo. Secun-
.Opinio quod
^
sunt quidam
^
nt Meqarici sic vo- da est, quia si aliquis habet ar-
3 siinul-
tepoten- cati, qui dicuut, supplc quod tunc tem, non potest eam amittere, ni-
'
tantum est aliquid in potentia, si aliquo modo ipsam abjiciat, aut
quando est in actu, puta aliquid per oblivionem, aut per infirmi-
tunc solum posse quando operatm\ sci- tatem, aut quovis alio modo si ;

licet inactu; et quando non operatur igitur aliquis non habet artem,
non posse ut non cedificantem scilicet , quae est potentia rationalis, nisi
in actu dicunt non posse cedificare, sed quando ea utitur, secundum te er- ;

cedificantem quando cedificat dicunt , go sedificator quando inciperet

suppleposse sedificare, similiter au- sedificare, tunc de novo acciperet
tem et in aliis. Deinde cum dicit : artem, vel addiscendo, vel inve-
niendo, et quando desineret ?edifi-
12. Quibus accidenlia inconvenienlia non care, perderet eam aliquo dicto-
est difficile videre; palam enim quia non
esl cedificator si non aedificet, nam sedifica-
rum modorum, quorum utrumquc
torem esse, est esse potentom a^dificare, est manifeste ftxlsum. Dicit ergo,
similiter autem et in aliis artibus. Si igi-
quibus, scilicet Megaricis , accidant
tur impossibile tales habere artes non dis-
centem aliquando etaccipientemetnonlia- accidcntia, sciHcct inconvoiientia, }ion
 ;

320 LIB. IX. METAPII

cst iJifficile viilirc; palmn cnim qnia EL iannimata utique similiter. Neque 13.
enim fri<^i(ium, ne(|ue cnlidum, neque
supplc, si sic cst, non csl ccclificalor
(lulce, neffue omnlno sensibile quidquam
si non aidificat, scilicct in actu, cu- eritnon sentientibus, quare Prolagorae
rationem eis dicere contingit.
jus probationem subclit ; nam cssc

ccdificatorcnL, cst possc wdificarc, simi-

Ponit secundam rationem, quse
litcr autcni ct in aliis artibus ; icleo se-
taiis est ergo frigidum
: quia si sic,
cunclum eos nuUus esset sedifica-
non est frigidum, nec calidum est
tor nisi actu sedificaret. Et subdit
calidum, nisi quando actu sentiun-
propositiones probantes falsitatem
tur; consequens est faisum, quia
consequentis, dicens, si igitur impos-
tunc redirct opinio Protagorse de
Scientia sibHc cst talcs liabcrc artcs, supple il-
quomodo , . .
i i x i
•
yeritate apparentium. Consequen-
perditur? lum Cjui prius uon habet, nondisccn-
tia patet ex lioc, quia prsedicta H^cra
teni cdiquando , ct accipicntcm, hcCC ,
... proced
sunt principia activa et motiva compar
. .

fuit prima propositio ; et similiter

sensus, et per consequens habent ie^aTs^<
est impossibile, non habcrc, supple ^^"^
potentiam activam ; si ergo po-
Ai habuit.
illum qui prius habet non abjicien-
tentia non inest aiicui, nisi quando
tcm aliquando ; aut cnim oblivionc aul
agit, sequitur quod nihii erit caii-
passionc, id est, infirmitate aliqua
dum, nisi dum sentitur, et actu
aut temporc, ut quando ex longitudi-
immutat sensum, et similiter est
ne temporis aliquis perdit scien-
de aliis sensibilibus. Dicit ergo,
tiam.Et subdit non cnim re corrup- :

quod incmi77iata sii^iiliter, sciiicet os-

ta, id est, quod habens artem non
tendunt ipsum esse falsum ; necAi. jps
oportet quod perdat eam per cor- ^
_
essetal?
enim frigichwi, 7icc calidum, nec clulcc,
ruptionem rei, quis ars non est
ncc amcwum, ncc o77i7ii7io 7iihil erit sc7isi-
cognitio rei quse est, sed quse futu-
bilc non se7itie7itibus suppie nobis,
ra, et quse fienda est; semper enim
quare continget eos dicere Protagorce ra-
est ars, scilicet artificis, quse est
tio7iem, veritatem rei
qui posuit
qua potest fieri aliquid per partem ;

stare in soio apparere, ut dictum

Scientia undc cirs 71071 opo7'tct quod Gorr\im.])S.-
est in 4. hujus, t. c. 19. Deinde cum
"^'ruptir^'" tur ad co7iniptio7iem rei, sicut accidit
rebus. dicit
i^ aiiis; nam
Socrate non scriben-
:

te, destruitur opinio quse opinatur

At vero nec sensum quidquam habebit
Socratem scribere. Hsecfuitsecun- sinon sentiat, nec operetur, si ergo ca3cum
da propositio. Ex quibus infert, non habens visum, aptum vero natum, et
quando aptum natum est, et amplius ens,
qiiando ciuiescet, supple aliquid sedifi- iidem erunt caeci saepe dieuno, et surdi.
care, no7i habebit artem, quod est in-
conveniens. Iterum ille ijui statim tertiam rationem quse.
i^onit ^
ta-^^^crj'
proc(
wdificabit, id est, incipiet sedificare, lis est Si nuiius habet potentiam, comp^
:

do sen
quando artem non
incipiet, statim nisi quando actu operatur, ergoadseni
noverit, quasi diceret, quod erit non actu sentiens non habet po-
impossibiie, et tamen erit secun- tentiam sensitivam consequens ;

dum te aliqucditer accipiens. Deincle est faisum, quia tunc animai dor-
cum dicit :
miens non erit animai, cum non
habeat sensum. Dicit ergo, quod
 SUMM-E I. CAP. 111. 321

neque sensum quidquara hahehit si non per consequens ipsum non contm-
sentit, nec operatur actil, si ergo ceecum git esse; quare hce rationes, id est,
est non hahens visiim, aptum vero natum, opiniones auferunt motum et genera-
et quando aptum est hahere, et amplius tionem, semper enim stans stahit, et se-

ens, id est, cum hoc sit ens, et exis- dens sedehit; non enim stahit, id est,
tit aptiim habere, seqiiitur quod poterit stare, quod
si sedens, id est
idem una die erit stepe surdus et cre- non habet potentiam ad surgendum
cus, scilicet quando videret actu, quando est sedens secundum eos,
et quando audiret visu et audi- et ita non est possibile eum surgere
tu, et quando non, non; quia ta- et per consequens impossibile est eum
men esset aptus natus habere,tunc surgere. Similiter intelligendum est
esset caecus et surdus, acciditenim de onini alia mutatione. Deinde
quod una die saepe nec audimus
in cum dicit :

actu, nec videmus. Deinde cum di-

Si ergo lioc non contingit dicore. pa-
cit :
lam quia potentia, et aclus'' aUerum sunt.
Illce vero rationes potentiam, et actum
idem faciunt. propter quod, et non par-
Text. Amplius si impossibile quod privaium
ccm. polenlia, quod non sit impossibile eril fac-
vum aliquid qucerunt deslruere.
Quare contingit possibUe quidem ali-
14. lum esse, sed quod impossibile est factum j^^^
qaid esse, non esse autem, et possibile com. 7.
esse, dicens, aut esse, aut fulurum esse
non esse, esse autem. Similiter aulem, et
mentitur, nam possibile hoc significavit.
in aliis Categoriis possibile est vadens esse,
Quare h;?e raliones auferunl raotum et Lre-
et non vadere, et non vadens possibile es-
nerationem. semper enim stans stabit, et
se vadere.
sedens sedebit, non enim surgil si sedet,
impossibile namque erit surgere quod non
potest :jurgere. Concludit ex prfedictis opposi-
tain conclusionem, dicens : si ergo
•rivatuni
Pouit quartam rationem', quae non contingit hcBc eei(\em scilicet in-
?^sib?ie
^^^i^ ^^^ ^l^^^^ ^i ^i^' 6i'o0 impos-
• convenientia dicere qu8e dicta sunt,
'®P«*'^"- sibile est non factum fleri conse- id est, si volumus vitare dicta in-
;

quens est falsum, quia tunc aufer- convenientia, paJam quia potentia el ch,°\oQem
oppositam
tur omnis motus et generaiio. Con- actus diversa sunt illce vero rationes^ ;
conclusiom
sequentia probatur, quia impossi-. id est, prcedictse opiniones faciunt d^\t«.
* *
_ opimoms.
bile est operari privatum potentia ilem^ poteniiam et actum, ex hoc sci-
operandi; sed non actu operans licet quod ponunt tunc tantum nli-
non habet potentiam operandi se- quid esse in potentia quando est in
cundum te ergo impossibile est actu propter quod non parvum hi, iino
; ;

ec ratio iHud ouerari, et per consequens SUpple magnuin aliquid quierunt

mparan- uunquam potcnt neri id quod non d?struere, quia scilicet toUunt mo-

|actum est factum. Dicit ergo : amplius si tum generationem a rebus.

et

E;umVei" i^npossihHe, id est,impotens est quod Quare supple hoc est falsum, quia
rasens.
pj^i^.fjin^y^^ est potcstatc scquitur quod
, oportet dicere quod condngit atiquid
non factum impossihile est fieri; sed (7/- quidem esse possihile, et tamen non esse^

cens esse aut futurum esse quod impossi- et siiniliter aliquid esse, et tanv^n ]yos-

hile est fieri, mentietur, nam impossihile sihilenon esse. SiniHiterautem, et in aiiis

hoc sifjiiificat, scilicet quod ejus op- Catejoriis, id es t, p ra^dica men t i"^ ; va-

positum necessario est verum, et dc:is enim possihilc est non vadere,
Tom. VI
 322 LiB. IX. - >n-;rAPii.
f
ct non vaclens possibilc esl vaderc ; in chiani ct puta formam et per- Unde hor
ad aJia,
,. , .
T 1
L I
nomea ae-
• •

contingentibus enim illud quod non lectionem, et hujusmodi; actus m-tuset qai
est actu, est possibile esse, et quod quam secun(him nomen venit ma- ^'^"'^'^*'
actu est, possibile est non esse. xime ex nwfibus, nam ex motu lia-
Deinde cum dicit : buit originem hoc nomen actus.
Videlur cnim acfus rnarime esse motus,
EsL aulem possibile hoc cui si exlilerit quapropter ct non existcnlibus, id est,
15.
aclus cujus dicelur habere polenliam, ni- non existunt, non red-
1'ehus quae
hil eriL impossibile. Dico auLem, puLa si
possibile sedere, eL conLingere sedere, dunt rcl non assifjnant scilicet omnes
huic si inesl sedere. nihil eri' impossibile, homines ipsum moceri, cdias autem
eL auL moveri. nul movere, aul slalui. auL
slaLuere. auL esse. aul fieri, auL non esse, quasdam Catecjorias, id est, quaedam
auL non fieri similiLer. alia Praedicamenta, attribuimus
supple non existentibus, puta non ^^^c^^^^^ll
1. veritas. Ad evidentiam dictoimm determi- concu- ^non^aU
entia dicimus CBse intellir/ibilia ct
nat quasdam veritates cii^ca po- ^"^'
piscibilia, mota vero non dicimus. Hoc
tentiam et actum, et dividitur in
vero ideo est, quia non cntia actucrunt
duas quia : prijLio ponit descriptio-
actu, si sciliceL eis tribueretur mo-
nem Secundo ostendit
possibilis.
tus, cum motus sit actus, quod ta-
originem nominis hujus quod est
men est falsum; qucedam enim non Xoa aitr
actus. Secunda ibi Vcnit auteni actus.
: buitnr 3'
cntKi sunt ni potcntia, non autem sunt, lus noae
Dicit ergo, quod hoc auf^n} cst pos-
id est, non propter hoc dicuntur
sibile cui si extiterit actus cujus dicitur
esse, quia non sunt entelechia, id est,
haberc potentiani, id est, quod si po-
actu.
natur in actu ad qucm est in po-
Notandum, quod modi signiflcan- ^s.

Possibile tentia, non crit impossibile. Dico au-

*=^*"^'
di sequuntur modos intelligendi, et
teni ut si d\\(\w\di possibile cst sedere, et
ideo quia nomina sunt signa con-
contingere sederc, et huic si inest sederc,
ceptuum, intellectus primo illis
scilicetactussedendi, non crit irnpos-
nomina imponit quae primo intel-
sibile, et similiter est in aliis, aut
liguntur, licet quandoqueposterio-
moveri, aut niocere, autstatui, aut sta-
ra sint secundum naturam. Motus
tuere, aut esse, aut ficri, aut non cssc, aut
autem nuatenus sensu percipitur, Resoiat
non fieri similiter. Deinde cum dicit : .
dictoru
maxime est nobis notus mter cae- de nomi

VeniL auLem aclus nomen qui ad enLele-

teros acLus, et ideo motui primo signiaca
^^^'
chiam compoaitus, eL ad alia ex molibus impositum est nomenrtc/^^s, etab eo
maxime. VuleLur acLus maxime moLus es- translatum,
propter
ad alia est
se. quapropLer, eL non exisLenLibus non
assignanL moveri alias auLem quasdam quod motus non attribuitur rebus
CaLegorias puLa inLelleclualia, eL concu- cum motus
quce non sunt, quia sit
piscibilia non esse enLia, moLa vero non,
hoc auLem quia non enLia acLu, erunL aclu, actuS; sequitur quod ea quae non
non enLium enim queedam poLenLia sunL, sunt actu, essent actu, quod esset
non sunL auLem quia non enLelechia
sunL. contradictio manifesta. Tunc se-
quitur illa pars :

Manifestat originem hujus no-

2. Veritas. miuis quod est actus quod est im-
positum ad significandum entclc-
 SUMM^ I. CAP. IV. 323

sequentia possibilium manifestat.

Secunda ibi : Similiter autem palam.
SUMMyE PRIM.E Dicit ei\go, quod si possibile est Ulud
quod dictum est inquantum sequitur,
CAP. IV.
scilicet quod si ponatur esse in
Oontra ponentes omnia esse pos- actii, non sequitur impossibile, pa-
sibilia. lam quia non convenit aliquid verum es-
se dicere, supple quod quidam dicunt,
SUMMARIUM. scilicet quod unumquodque est
possibile, et non erit, id est, quam-
Gontra omnia esse possibilia,
asserentes
quia (liameter nequit commensurari costie. vis niinquam sit futurnm, qiiia im-
Explicat bene Doctor, quid sit possibile. possibile ideo esse fugiendum, vel ut ha-
bet alia translatio, ut impossibilia
Text. autem est qiiod dictum esl possibile
Si
com. esse sic diffugiens. \\\\i dicei^e, quod Falsum
S. inquantum sequiLur. palam quia non con-
"^*"'^*
tingit verum esse aliquid dicere, quia pos- per hanc positionem impossibilia
sibile huc non erit autem, uL et impossi-
;
toUuntur secundiim eos qui hoc
bilia esse sic diffugiat. Dico aulem, pula
si quis dicat possibile diameirumcommen- (licunt Dico autemutsi quis dicatpos-
surari, non tamen eommensurabilur, non sihile css^ diametrum, scilicet quadra-
cogilans impossibile esse, quia nihil pro-
hibet possibiie aliquod ens esse, aut fieri, tum commensurari, supple h^teri qua-
non esse vero, aut non futurum esse. Sed drati; qnia tamen hapc positio
illud necesse ex positis sit, et suppnna-
mus esse, aut fieri, quod non est quidem ;
quantum ad aliqnid dicit verum,
possibile autem, quia nibil erit possibile. et quantum ad aliqnid falsum, ideo
Non enim, est idem falsum et impossibile
nam te nuncstare falsum quidem esi,
,

et
subdit, quod ni/til prohibet possibile

non impossibile. esse aut fieri, non autem esse, aut non
futurum e.sse; multa enim siint pos-
sibilia esse, quae nunquam ernnt,
licet hoc non sit vernm de oinni-
bus, ideo subdit : sed illud neccsse est

ex ex dictis superius,
positis, id est,

et supponamus, v\ est, oportet sup-

ponere csse, auf futurum e.^ise quod non
cst quidem possibile, aut non crit impos-
sibiie, quod oportet suppo-
i<l est,
nere iUa tantnm possibilia esse,
aut heri, qnae licetnon sint. ipsis
tamen positis in esse non sequitur
LATUS impossil)ile. Ex quo sequitur im-
pugnatio opinionis, quod scilicefc

Opinio XJbi secundam opinio-

exchidit diametrum esse commensurabile
luditur. . ^

nem, qnae ponit omnia esse non est possibile, quia eo posito
possibilia, licet non sint actn. Cir- seijuitnr impossibile, et id(^o non
ca quod duo facit qnia primo :
solum est falsum, s(m1 etiam im-Faisumet
hanc opinionem impiignat. Secnn- possibile, qua^ mnltnm distant. nou con-
^'^^^"^*^»
do quamdam veritatcm circa con- Tdeo subdil, n(m cniui c.st idrm /atsum
 : ;

324 LIO. IX. METAPII.

esse et non possihilc, id est, impossibi- in conditionali vera si antecedens

\o CSSC, narn te stare, nunc qaidem fal- est possibile, consequens erit pos-
sum csl, si siipple scdes, non est ta- sibile, sit a antecedens et b conse-
men impossibile, mnlta enim sunt fal- quens. Tunc arguitur sic si a est :

sa, sednon sunt impossil)ilia. possibile; ergo et b est possibile,

Declara
Resolutio Xotandum hanc opinionem par- quia si non, da oppositum ergo b notal)iler ;
dictorum. veritate
tim falsam esse et partim veram, non est possibile, et per conse- de cons
quenti
17. nam eorum quse non sunt, qucC- quens impossibile; sed si 6 est im- possibili
dam sunt possibilia esse, puta An- possibile,ergo a quia ad oppositum
tichristum esse, qui nondumest; consequentis, sequitur oppositum
quaedam vero non sunt possibilia, antecedentis ; sed positum erat a
puta diametrum commensurari, esse possibile ergo oportet quod
;

Ycl asinum esse risibilem. Ista ergo si est possibile, quod & sit possi-
rt

opinio, quantum ad id quod dicit bile, et hoc uniformiter, ut sicut

falsum, impugnatur ex definitione a et quando a est possibile, simili-
possibilis prius posita ,
quam hic ter et b. Dicit ergo, quod similiter
oportet supponere; nam si possi- aut palam quod si a ente, id est, exis-
bile est, quo posito non in esse, tente, necesse est b esse, ergo scilicet
sequiturimpossibile, sequitur quod sequitur, et possibile ente a, idest si
asinum esse risibilem, et similia a est possibile esse, necesse est b
sit impossibile, cum
ad ea posita possibile esse; quia detur oppositum con-
in esse sequitur impossibile. Dein- sequentis, ni/iil prohibet non esse possibi-
de cum dicit
le esse, scilicet ipsum b, et per con-
Similiter autem palam, quia si a ente, sequens ipsum a, quia ad oppositum
necesse b esse. ELpossibili enLe a et b ne- consequentis sequitur oppositum
Al. simaicesse esL esse possibile si enim non ne-;

autem. cesse esse possibile, nihilprohibet non es- antecedentis. Si aulem a possibile
se possibile esse si autem possibile, ergo
;
erit, ut supponitur ; ergo quando a
quando a possibile erit esse, si ponatur a
Text.com. possibile cst csse, si ponitur a scilicet
^^^^^ impossibile esse accidit b autem ne- ;

cesse esse, sed erat impossibile. Sit itaque in cssCj nihil accidit impossibileesse ; sic
impossibile et si impossibile necesse esse
a, necesse et^esse, sed eratprimumimpos-
enim superius definitum est possibile

sibile; ergo et secundum. Si igitur sit a pos- b autem necesse, id est necessario se-
sibile, el b eriLpossibile, si quidem sic se
quitur ad a ut supponitur, sed erat Ad op I

habebant ergo a ente, necesse etb esse. Si

;
tura c «•
itaque si se habenfibus a, b, non est possibi- impossibile, id est, ipsum b supponi- quent •

le 6,ita nec ^habebitutpositumest, etsi

a,
tur impossibile; idem est es-nam quituv
posi
a possibili ente, necesse est b possibile es-
impossibile, quod est non pos- antect :

se, si est anecesse est^ esse, nampossibile se tis

esse ex necessitate b esse si a sit possibi- sibile. Sit ilaque impossibile, scilicet
le, hoc significaL si sit a et quando. et ut
erat possibile esse, et illud Lunc esse, eL
ipsum b, cl si impossibile, necesse estesse,

ita esse necesse. quatenus ad oppositum con-

id est,

Manifestat quamdam veritatem sequentis sequitur oppositum an-

circa consequentiam possibilium, tecedentis, necesse est a et b esse, sci-

dixerat enim quod possibile est licetimpossibile; sed erat, id est,

ex hoc quod ad ipsum non se- supponitur quod posito a necesse
quitur impossibile, sed possibile est esse b, ergo primum est impossibi-

intenditergo istam veritatem, quod le, ct secandum quod scilicet b est im-
 SUMM^ I. GAP. V. 325

possibile, quod habet rationem videt,ergo Plato est animal lo- ;

prioris in seciinda illatione; ergo quitur ergo de possibili secundo

ct sccundum, scilicet ipsnni a erit modo; enim yerum
sicquod est
impossibile, quod est contra sup- si antecedens est possibile quod
positum oportet ergo; sic se ha- consequens etiam sit possibile, su-
bere, quod si a est possibile mendo possibile ut "opponitur im-
et b erit possibile, si quidem possibili, et sic procedit probatio
sic se habebant quod a ente, Philosophi, sicut patet.
necesse est b esse ; sic iiaque sc ha- Notandum, quod dictum Philo-
beniibus a, b quod scilicet ad a sequi- sophi non convertitur, scilicet Eximpossi-
•1-1 bili potest
tur b non est possibile b ita, scilicet quod
1

si b
. , - .

est impossibile; ergo «sequineGes-

^^^''"'"-
se habere, quod sit impossibile est impossibile quod similiter e
existentc a possibili ; quia si sic, converso ex impossibili
sit, nam
nec a, b ^e habebit ut positum est, scili- potest sequi necessarium. Exem-
cet quod ad a sequitur b, ergo si a plum si homo est equus, ergo ho-
:

possibile entc, necesse b esse possibile esse, mo est sensibilis si enim ad con- ;

ut ostensum est, oportet quod^/e^^ sequens impossibile sequitur ante-

a, necesse b esse, nam ex necessitate pos- cedens impossibile, non oportetsic
sibile est b esse, si a cst possibile; hoc esse e converso, ut patet in exem-
enim significat supple cum dicitur plo dato.
quod si est a est b, quod si a est pos-
sibile quod b necessario est possibi-
le, sic intelligendo quod si est a et
SUMM^ PRIM^
quando, et ut erat possibile esse et ilhid,
CAP. V.
scilicet b tunc, et ita necessario esse
est, scilicet possibile, ita quod se- Quomodo potentiae ad actum redu-
cundum circumstantias quibus a est cuntur?
possibile, et ipsum b sit possi-
SUMMARIUM.
bile ; ergo, etc.
18. Notandum, quod possibile dupli- Explicat potentias naturales et acquisitas,
citer sumitur uno modo, ut oppo- : docens iUas dari a natura, has vero oxerci-
nitur necessario, et hoc modo pos- tio acquiri. Uem potentias irrationales redu-
ci ad actum statim, appUcatis activo et pas-
sibile dicitur quod contingit esse,
sivo rationales vero non ita,nisi velit potens,
;

et non esse. Alio modo sumi- quod bene explicat Doctor, et quod tantum
tur possibile ut opponitur impos- volunta? est potentia rationalis completa, de
sibili, et sic est commune contin- quo vido eum hic q. 17.

genti et necessario, ut patet ex

Omnibiis aulem polentiis exislenLibus rYew.
primo Priorum, cap. 18. Pri-
libro
his ({uideni cogiiatis, u(, sensibus his com. 1*0. ;

mo modo non loquitur liic Philo- auiem consuetudine,*uL qua) est lislulan-
di, autem (lisciplinalu, ut qua» est ar-
aUis
sophus de possibili, quia potest es-
Possibiie
tium has quidem necesse eos, qui pni3-
;
l^.
aiiud qiii-
(lem oppo-
^q quod
^ antecedons sit possibile hoc ^ exercitati fuerint, habere qujecumquecon-
suoliidine el ratione, non Lrdes aulem, et
niturneces- modo, scilicct contingons esse et
se ahud eas qu« sunL in pati, non necesse.
iinpcssibiii. non esse,ct tamen consequens erit
necessarium. Exemplum, si Ploto Postquam ]^liilosoi)hus cxclusit
 . . .

326 LIB. IX. METAPH.

Quid te- qiianimdain o[)inionniiifnlsitatein, (luisitisex

^
consuetudine, vel more, considerar
possunt du
nendum ^ •
/i
desimui- nnnc
,

(letcM'ininnt v(M'itat(Mn.
. i. ^ "

(^iica r»
est considerare actus in duplici piiciter.

pJL^posteri- (|no(l (luo facit : (luia priino prre- genere (luia quidam sunt genera-
;

(juod aliciuando potentia tivi potentise, (inidain snnt eliciti

^^tirer' mittit
*'''"'•
pr^ecedit actum, aliquando sc(iui- a potentia; et Ibrtehi, et illi snnt
tur. Secundo inquirit quomodo po- idein, excepto primo actu gene-

tentia praccedens actuin ad actum rante primnm gradum illius habi-

reducatnr. Secunda il)i : Quonimu tns, qui dicitur potentia, nam ille

vero possibile est. Dicit ergo, quod solus non elicitur ab habitu. In-
onnibus polentiis existentibus his qiii- quantum ergo actus snnt ge-
isti

dem generatis, id est, natnralibus ut nerativi , praecedunt potentiam,

sensibus, sensus enim sunt potentiae inqnantum vero eliciti, sequun-
^^•j.g'^^^!"^" naturales in animalibus; his autem tnr potentiam. Ratio utriusque
connatis,
consuetudiue, id est, acquisitis per
' ^ ' -•
patet ,
quia^causa prsecedit ef-
id esl, in-
diiferenter, consuetudinem ut ars , qiice est fistu- fectnin. Contra, quia nihil idem
vel concre-
neratis, id landi, aut tibizaudi ; aliis autem sci- est causa, et efiectusrespectu ejus-
est,natura- , .
, . . ,

libus, vei licet potcntiis morc, si\edisciplina- dein, quia sic esset prius et poste-
connatura-
iibus.
. , ,

tu, id est, per disciplmam, sive per

, . . ,
rius eodem. Respondeo, verum est

doctrinam acquisitis, ut quce est ar- secundum idem, sed non est sic hic ;
Quan^er

lium, id est, sicut artes, puta me- nam actus generativus potentiae, 'jJ^i^nerS'

dicina, et alise; istarum supple po- excepto

*
primo actn, elicitur, et est
^ f* ^^"^r»-'
tur ab ha-

tentiarum has quidem quceeumque sunt efiectus gradus pra^cedentis in ha- bitu?

consuetudine et ratione, id est, quas bitu, generat tamen et est causa

acquirimus per consuetudinem, vel gradns sequentis, nam actus elici-
rationem, necesse est proeagentcs habere, tus augmentat habitum. Deinde
id est; acquiri per actus unde in his ;
cum dicit :

actus prsecedit potentiam, nam

habitus generantur per actns. Quoniam autem possibile aliquid, possi-
bile,et quandoque et quodammodo, et
Alias vero potentias non tales qn?e qusecumque alia necesse adesse in defini- 20.

scilicet sunt generatse, et quce sunt lione, eL quidem secundum rationem

liaec
possunt movere, etpolentise ipsorum cum
in pati, puta potentias sensitivas
ratione, hsecautem irralionabilia et po-
non necesse est quod scilicet actus tenticeeliam irralionales et illas quidem ;

necesseinanimato esse, haa vero in am-

Quse po- prsecedat potentiam ; nam fistulan-
bobus.
prSunt ^^ fit aliquis flstulator, et conside-
actum.
pando flt aliquis sciens, non tamen quomodo potentia prae-
Inquirit
sic est in potentiis naturalibns; cedens actum ad actum reducatur.
non enim audiendo acqnirit aliquis Circa quod duo facit : quia primo
sensum auditus, sed ex hoc quod ostendit quomodo circa hoc difi^e-

habet potentiam auditivam, flt pos- rnntad invicem potentise rationa-

tea audiens sicut ergo in primis ; leset irrationales. Secundoexponit
potentiis actum praBcedit poten- qnomodo reducantur ad actus po-
tiam, sic in istis sequitnr. tentiae rationales. Secunda ibi Ne- :

Actuset Notandum tamen, quod loquen- cesse ergo diversum. Prima in tres :

habitus
^^ ^^^ potentiis, vel habitibus ac- Primo ad hanc difi^erentiam assig-
 smmjE i. GAP. V. 327

nandam qiiaeclam necessaria prse- innnimatis, ut expositum fuit su-

mittit. Secimdo dictarum poten- perius; nam omnes potentise non
tiariim differentiam subjungit. solum corruptibiles, sed etiam
Tertio causam dictae differentise animse, praeterquam anim?e ratio-
. Pr;pain- exponit. Secunda ibi : Tales qui- nalis, et quse subsunt imperio ra-
bulum.
dem polentias. Tertia ibi : Hce au- tionis, cadunt, et computantur in-
tem omnes. Praemittit ergo duo : ter potentias irrationales. Deinde
unum est quod in ratione, id est, cum dicit :

definitione possibilis multa sunt

consideranda ; ideo dicit, quod quo- Tales quidem polerilias necesse quando 21.
ut possunt acLivum, et passivum appropin-
niam vero possihile est aliquid possiljile, quant hoc quidem facere, illud vero pali,
;

puta scribere, currere, vel canta- illas vero non necesse.

re, etqtiando, id est, quando opor-
tetconsiderare etiam circumstan- Subjungit dictarum potentiarum
•ide. 7.d. tiam temporis; quod enim aliquid differentiam dicens, quod tales DitVereiitia
1. dictaruiii

potest,non potest illudquocumque quidem potentias, scilicet irratio- potentia-

rum.
osse aliud tempore indifFerenter, sicut mas- nales, quando ut possunt, id est se-
bsolutnm,
iud cir- culus non potest semper generare, cundum quod expedit, activum et
mstantio-
sed tempore determinato, scilicet passivum appropinquant , necesse est
alum vel
ic, aliud
quando est vir et quomodo, id est, lioc quidem facere, illud vero pati.
miotiim, ;

fliud pro-
oportet considerare modum possi-
Ratio hujus est, quia poten- Activo et
passivo
nquum.
bilis non enim quocumque modo tiae irrationales sunt potentice, approxi-
; matis,

potest aliquid agere, vel pati, puta

qu?e non habent dominium sui ac- quando
necessario
tus, et activo et passivo approxi- sequitur
si aliquis potest scribere A^elociter, actio.

non tarde, vel e converso. Et simi- matis, puta igni et combustibili,

liter qucccumque alia necesse est adcssc

necessario sequitur actio ; illas ve-

in definitione, id est, quod oportet ro, scilicet potentias, scilicet ratio-

considerare has, et alias circum- nales non necesse est sic se habere,
non enim necesse est fistulatorem Vide 1. q.

stantias, quae in definitionibus re- jirolog.

rum determinare oportet et simi-

fistulare, etiam praesente passo. senl. et.
I
; hic q.tinali

puta
liter in definitione possibilis,
Ratio hujuis est, quia potentiae ra-
tionales habent dominium sui ac-
Prseam- quo loco, aut quo instrumento et
mlum. tus, ratione voluntatis concurren-
hujusmodi. Aliud quod prsemittit
tis, ut dicetur infra. Deinde cum
est, quod alia quidem possunt movere
dicit :

secundum rationem, et potentice ipsorum

sunt cum rafione scilicet rationales ;

[I« quidem enim omnes una unius facti-

hcec autem, scilicet possibilia sunt va, illa} autein contrariorum quare simul ;

irrationabilia, et potenticje ipsorwn sunt facient contraria, scilicet si a,i,^erent ap-

proximala passivo sine aliquo determinan-
irrationates ; et illas quidem potentias,
te. IIoc autem impossibile.
scilicet rationales necesse est esseina-
nimato, quia non possunt esse in Assignat causam dictro diffcren-

rebus animatis eas vcro, scilicet; tia, dicens quod Aa^scilicet i^otentise
>ssibile
ootentia
potentias irrationales in ambobus, irrationaleso/>i/it'ssicseiiabent,quod
uplex.
scilicet in rebus animatis, et in una csl factiva unius, ct idco supple
 : , ,

328 LIB. IX. METAPH.

praesente passo, scilicet convenien- sim, id cst, electionem quod est ac-
ti potest lacere illnd iiniim ; Hke vero, tus volnntatiS; quod enim aliquis de-
scilicet potentiro rationales siint siderabit, hoc maxime faciet^ quando
contrariorum, ui siiperiiis dictnm fiiit. sicut potest existil, id est, quando est
Offorc siipple si prapsente passo po- in dispositione, qua est potens fa-
tentia^ rationales necessario face- cere, ct appropinquaverit passivo, haec
rent ea qiiorum sunt factivre, se- enim etiam requiritur. Quure omnc
qnitiir qiiod simul facimt conlraria ;
possibile, vel potens secundum rationem
scd hoc cst impossibilc, siciU patet de neccsseest, quod sifaciat quando deside-
se, nam
tnnc medicina simnl indn- rat illud cujus habet potentiam ut habet
ceret aegritudinem et sanitatem. Vult dicere, qnod sicut
hoc facere. Convenie

Deinde cnm dieit potens potentia irrationali neces- tiarum d

. , . tarum i

Necesse ergo allerum aliquid esse quod

sario agit prsesente passo, ita po- necessar
22.
^°^^®'
proprium est. Dico autem lioc appelilum, tens potentia rationali quando
auL prolia^resim: quod enim desiderajjit
principaliler hoc faciet
desiderat, id est, est determinatum
quando ut potest
exlilerit, et appropinquaverit passivo. per appetitnm, necessario facit il-
Quare potens secundum rationem omne Ind cnjus habet potentiam, et eo
necesse esL quando desiderat cujus liabet
poLentiam, et ut habet hoc facere. Habet modo quohabet; hocautem prcesente
autem priesente passivo, et ita se habente passivo, et ita se habente potest facere,
facere, si autem non facere, non polerit
si autem non, facere non poterit.

CausadiciEe Ostendit propositum de potentia Notandum quod, ut dicebatur

differenti^.^,^^|.|Q^^^|-^
qnomodo scilicet redn- prins, et dicetur magis in quaes-
catnr ad actum. Circa quod dno tione, potentia rationalis est volun-
facit : qnia primo praemittit veri- tas, ut hicloqnimur de rationali,
tatem intenti, ostendens per qnid vel saltem non est sine volunta-
ad actum redncatnr, ex qno non te nnde intellectus vel scientia
;

snfncit approximatio passi. Secun- non est potentia rationalis, nisi

do ex veritate ostensa excludit dno incompleta, quando Philosophus
dubia possibilia oriri ex praedictis. commnniter loquitur de potentia
Secunda ibi XuUo namque exterio-
: rationali. Quia igitur intellectus Quomo
rum. Dicit ergo, quod qnia supple ut distinguitnr a vohmtate, est po- estV»*
potentia rationalis se habet com- tentia mere natnralis, nec habet }is[nco

Quomodo mnniter ad contraria, et a commn- per consequens domininm sni ac-^P/e^

ra
^^aUonlifs
^"^ ^^^^^ procedit effectns determi- tns praesente passo, ideo oportet ^^g^^*/
reducuntur
rec
ad actu
j^^l^iig^ determinans
uisi sit aliquod qnod determinetnr per volnntatem voiunta
illam causam ad hnnc effectum, ad actum, cnm de se indetermina-
magis qnam ad illum, qnia inquam to possit in opposita, qua deter-
sic est : erno necesse est esse quid divcr- minatione facta necessario exit
sum, scilicet praeter potentiam ra- in actnm qn.antum est de se, nisi
tionalem quod est proprium, id est, forsan per volnntatem refraenetur.
aliquid qnod appropriet et deter- Voluntasenim per snnm imperinm
mmet illam potentiam ad alternm potest suspendere non solum ac-
contrariornm. Dico autem hoc nppeti- tnm proprium, sed etiam actum
tum, id est yoluntatem, aut prohcere- intellectus, et per consequens ac-
 SUMM^ II. GAP. I. 329

Etde tiim practicum artis, sive dirisfen- tia, et ideo non fuit necessarium
libertate
voiuntatis tis, sivc exequeiitis, et ideo aedifi- modo addere illud. Deinde cum di-
cator potest non aedificare etiam cit :

pr?esente passo. Deinde ciim dicit :

Propter quod nec si simul volunt, aut

cupiuntur facere duo, aut contraria facienl.
Nullo namque exleriorum proliibeiiLe
Non enim ila simul habent ipsorum poten-
:idliuc adjungere niiiil adliuc oporte'.. Po-
tiam, nec est simulfaciendi potentia, quo-
23. tentinm enim habel ul est potentia facien-
niam quorum est sic facient.
di. Est aulem non omnino, sed liabentium
aliquo modo, in quibus excludentur qua3
exterius prohibent. Removent enim hoc Removet secundum dubium dic- : 2. Dubium.
eorum quse in determinatione apponuntur tum est enim quod potens potentia soiutio,
qucedam.
rationali, quando desiderat neces-
Ex veritate ostensa excludit duo
dubia possibilia oriri ex praedic-
sario asrit, ex quo videtur quodpos-
^- ^ 11 „. ,
Hic babes
,

sitsimul contraria facere, cum ali- ^imuitatem

potentue et
tis, quorum secundum ponitur quando desideret contraria, saltem potentiam
smiultatis.
ibi : Propter quodnec si simnl. Posset secundum appetitum sensitivum,
enim dubitare aliquis, quare cum quo 1 removet dicens propter quod :

ait quod potens potentia rationali nec si simul volunt, aut cupiuntur facere
quando desiderat necessario agit dao, aut contraria, non propter hoc
pr^esente passo, non addidit sinihil faciet ; non enim ita hahent potentiam
I. Dubiumexterius prohiberet; et hoc remo- simul ipsorum, scilicet contrariorum
lirca dicta . • i •
i ii .

Soiutio. vet; dicens quod nullcUenus oportet quod simul contraria faciant, quoniam
detevmincire, id est, addere, nullo exle- quorum est sic faciet, id est, sed sic fa-
quia dictum est
riorum prohihente, cient contraria, sicut habent po-
quod necesse est agere si habeat tentiam, ut scilicet alterum con-
potentiam sufflcientem ad agen- trariorum possint facere quod ma-
dum, ideo dicit, quod potentiam enim ofis desiderant.
hahet ut est potentia faciendi. Est autem
hoc non omnino, id est, quolibet
modc^ec/ hahentium aliquo niodo, id SUMMA SECUNDA
est, quando habet potentiam debito
De actu.
modo, et sufflcienti in quihus dictis
determinantur vel excluduntur quce CAP. I.

exterius prohihent ; auferunt enim hoc,

De divisione actus, et ut aliquid
id est, exterius prohibentia quae-
est in potentia proxime et re-
dam eorum quae sunt existentia in
mote.
delerminatione, id est, in deflnitione,
scilicet possibilis, ut videlicet quod SUMMARmM.
tale possibile prohibitum perexte- Agitur de actu, qui Motaphysice est exis-
rius prohibens, non sit possibile tere rei, dividitur in primum et secundum ;

tunc, vel non possibile tali modo, aliquando est conjunctus potentia\ ali(fiian-
do non, ut invidente;in continuo autem
et alia hujusmodi, ita quod \)QV ea
et vacuo,semper est actus conjunetus poten-
quae superius sunt dicta debcre quia potentia ad actum divisionis et
tiie,

attendi in deflnit'one possibilis, re- evaciiationis, in liis nunquani ccssat. I)c

moventur implicite exterius prohihen- quo vide Doctorem 2. d. 2. q. 0. n. 21.

 : :

330 LIB. IX. METAril.

Text. com. Quoniam autem de polentia quoe secun- ut inchi(hint motum. Primo modo
^*-
(lum molum dicitur, diclum de aclu
est,
delerminemus quid est actus, et quale
dicuntur Metaphysice, ita quod
quid; eleiiim possii^iie simul manifesLum actus dicit actum essendi sive exis-
erit dividentil)us, quia non solum hoc di
tendi cuiopponitur potentia ohjec-
ximus possijjile quod aplum natum est
movere aliud, auL moveri ajj alio, auL sim- tiva. Secundo autem modo di-
pliciLer, aut modo quodam, sed et aliter,
cuntur Physice; determinato ergo
quapropter qu^erentes de his supervenie-
mus. de potentia, et actu ut dicuntur
Physice, dicendum est de eis ut di-

24.
Postquam Philosophus determi- cuntur Metaphysice. Deinde cum
navit de poteiitia, nunc determinat dicit :

do actu. Circa quodduo facit : Pri-

Est autem actus existere rem non ita
mo proponit intentum. Secundo sicut potentia dicimus, ut in ligno Mercu- 25.

exequitur de intento. Secunda ibi rium, et in toto medieLatem; quia auteretur

utique, et scientem, et non speculantem
£"67 aufcm actus. Dicit ergo, quod
^aru°^^ si potest speculari hoc actu.
absoJute.
q/ioniau) clictuni cst de potentia clicta se-

cundum motum, quce scilicet est in Exequitur de intento. Circa quod

rebus mobilibus principium acti- duo facit. Primo ostendit quid sit
vum et passivum; nunc determina- actus. Secundo quomodo aliquid
himus de actu, quid cst, ct quale quid cst. est in potentia ad actum. Secunda
Etenim simul cum hoc erit manifes- ibi : Quando vero potestate. Prima inAi. quand
tum ipsum possibilc, id est, habens duas primo ostendit de actu quid ^Wuid.;
:

potentiam dividentibus, scilicet no- sit. Secundo distinguit actum. Se-

bis ipsum actum; nam supple ac- cunda ibi Dicuntur autem actu. Pri- :

tus non solum invenitur in rebus ma in duas. Primo facit quod dic-ActusMe-
r^ tapbvsicus 1
•

mobilibus, sed etiam in immobili- tum esL. Secundo removet dubium quid
, 1 L 1
.

bus, ex quo patet quod quia poten- ibi : In sinrjularibus autem. Dicit au-
tio dicitur ad actum, non solum hoc tem quod actus, supple Metaphysi-
dicitur possibile quod apfum nafum cst cus, cst rem existere, ita quod exis-
movere aliiid active, aut movt^ri ab alio tentia est actus rei ; non autem ita

passive, aut simpHcitcr, puta cum est sicut dicimus aliqu id ^UBXyle eSSe Vide in 4

potentia sumitur absolute; aut mo- potestate, id est, potentia, dicimus 2. q. i.

• juxta priti
cnm 7 •
, L 1 •
1 r
do quodam, puta potentia su- autem potentia, ut ni lujno Mercu- cipium.

mitur cum determinatione hujus rium, ct non in actu. Et similitcr in toto

quod est bene agere, vel bene pati, dicimus dimidietatcm esse in poten-
scd etiam alitcr, supple sumitur po- tia, quia auferctur utique, id est, quod
tens, sciliceL secundum ordinem ad est possibile ut iUa pars dimidia
actum, ct hoc sine motu quaprop- : auferatura toto et tunc suppieerit
ter qucerentes, et de his tractabimus. in actu ; et simiUter scientem, et non
Actuset Xotandum, quod licet nomen ac- speculantcm dicimus supple esse in
^''^^llll'^''' tussumptum sit a motii, ut pra?- potentia, si potest speculari ; hcec vero
dictum est, tamennon solum actus actu, quando scilicet actu specula-
dici motu; actus enim, et potentia tur, ex quibus patet quod aliter
dupliciter dici possunt : uno modo res est in potentia, et aliter res est
ut abstrahunt a motu, alio modo in actu. Deinde cum dicit
 : :

SUMMiE II. GAP. 1. 331

Palamautem inductione in singularibus tiis ciim sint de primis differentiis, Actuset

quod dicere volumus, et non oportet om- oivp passioniDUS
na«=;^innihn^ entib, nrn
HpfiniHl pro-
PTiti^ aennii P°^'''*^^
lerminum qmtTere sed proporlio- ^^^^ suntsnn-
nis rei ;

nale conspicere, quia ut ccdificans ada^di- prie non possimt ciim non habeant simpiicil
ad dormiens, et videns
ficabile, et vigilans c^nq^^od p^^i^^^ g^, per quod possunt^^^^^T-f-^fi-
f
ad claudens quidem ocukiin, visum autem ^ ^ ' ii ^ mbiha.
habens, et segregaLum ex materia ad ma- dcfiniri, sed manifestari possunt
teriam, el elaboralum ad illaboratum est pe^ exempha, in sinoaiharibus indu-
ahud, Imius differenluB aUen parli sit
et ,
^
, .. ,

actus determinatus, aUeri autem possibile. cendo, eo modo quo prsedictum est.
Deinde cum dicit

lemovet Removct dubium posset enim :

ittbium. l^icuntur autem aclu non omnia simili-

^iiniiisduhitnre
aiiquis nuia ner
ciUDuaie, quia definitio-
pei ciennuio- ^^^. ^^^ ^^^ proportionaliter, ut hoc in
nem non exprimit quid sit actus, boc, aut ad hocsichoc in isto aut adistud.
H«3c quidem enim ut motusad potentiam,
quodremovet
^
quod
dicens, ^
iiiduc-
lUa veroutsubstantiaad ahquammatenam.
tioncj id est, per inductionem in sin-
gularibus est manifestum (/!«/(/ dicere Distinguit actum et potentiam, Ai.distinc-
^^^""^^*
^Q. volunius, scilicet quid sit actus, et et ponit duas divisiones, quarum
non oportet omnis rci terminum, id est, prima quod actus quidam est
est
definitionem fjutvrere, sed jmportio- primus, qui est forma rei quidam ;

ncde, id est, per proportionem mu- secundus, qui est operatio. Secun-
tuam aliquorum duorum est co^is- da distinctio est quod actusquidam
picere, quid scilicet sit actus, quia est conjunctus potentiae, quidam
nomni-6-/c;(^, supplo sc habct wdificans ad est separatus. Secunda ponitur ibi
«renda cedi/lcabHc, et vigilans ad dorniiens, et Aliter auteni. Dicit ergo quod non

\\o^ Jividcns ad claudens oculnm, habcns ta- omnia dicuntur esse actu, sed suppie
cantur^'
^^^^'^ v/5?^/?i, et scgregatum ex materia diversimode, quae diversitas appa-
^orfio-
si^^^t forma educta de materia, vei ret per diversas proportiones, ideo
abiiia.
per naturam, vei per artem se ha- subdit : sed aut proportione, dicendo
bet «c/ ipsam ^^if/^er/rt/^?; et simiiiter quod suppie hoc est in hoc, puta
paratum, et elaboratum, ad hoc quod sicut visus est in ocuio, ita auditus
non est paratum, vel non elabora- est in aure. Aut aiio modo, ut si
lum, et /lujus differentice alteri partium dicamus ad hoc, id est, sicut sc haljct

sit actus detcrminatus, et alteri possibile, hoc ad hoc, puta visus ad videndum,
id est, quod in omnibus istis aitera itahoc ad hoc, puta auditus ad au-
pars erit actus, et aitera pars erit diendum. Uicc enim secunda pro-
potentia, sic quod ex hujusmodi portio cst ut motus, scilicet compa-

singuiaribus exempiis possumus ratur ad potentiam, scilicet moti-

cognoscere inductive de potentia vam, quaecumque alia
et simiiiter
et actu quid sint. operatio comparatur ad potentiam
Notandum, quod sicut dictum operativam; illa vero, scilicet pri-
fuit octavo hujus, non cujusiibet ma proportio est ut sul)stantia, id

rei potest dari definitio, aiiter es- est, forma comparatur supple
ut
5,x)iuiio set processus ininfmitum in defini- adali(piammafcriam; nam forma sic
"°''"'"-
tionibus, est enim devenire ad aii-
qua prima simpiicia
.....
est in materia, ex quibus omnibus
T ... Actns du-
coiligitur ista prima distmctio ac- piei,
.

indefinibiiia. Potentia ergo

simpliciter
et ac-
,.,.,., mus et se-
tus, quod scilicet quidam est pri- cundm.
,. pi-i-
 ;

332 LTB. IX. METAPII.

mns ut formn, qnidam seciindus
operatio. Deindeciun dicit
Aliterautem, ot inliniLum et vacuum, et
(|ua'cumque talia dicuntur potentia, et ac-
entium ul videnti, et vadenti,
lu multis
et visil)ili, lioc quidem enim con-
tingit et simplicitei' veriticari aliquando
liocenim visibile, quia videLur, illud vero,
quia videri possibile, sed intinilum non
potentia est tanquam aclu fulurum
ita
separabile, sed nolitia, eo enim quod non
deficiat divisio, ostendunt esse potentia
hunc actum, inseparari vero non.
Quod quidem igitur acLu, et quid est, et
Text. com. quale ex his, eL similibus manifeslum est
iit junctus potentiae, quia scmper est
: ulterius divisibile. Similiter est in-
telligendum de vacuo, licet enim
possibile sit locum evacuari ab
hoc; vel ab illo corpore, nunquam
tamen totaliter evacuatur quin re-
;
maneat plenum alio corpore, ita
quod in vacuo semper est actus
conjunctus potentise. Ex his colli-
gitur secunda distinctio actus, sci-
licet quod quidam actusest sempcr
conjunctus potentice quidam vero ;

12.
nobis. est separatus, quatenus aliquid,
puta visibile, quandoque actu vi-
secundam distinctionem,
Ponit detur, quandoque non, sed est pos-
dicens quod infinitum et vaemnn et sibile videri. Ultimo epilogat, di-
qucecumque talin dicuntur potestate et cens quod quid igitur est actu, et quid
93. supple dicuntur esse in
actu, aliter est actus et quale, ex his et similibus est

aikis^coni
potestate et actu multis, id est, nobis manifestum. Deinde cum dicit :

jimctus Qi^^am multa alia entium, nt videnti et

potentice, ^
aJius sepa- vadenti, et visibili, hcec namque contingit SUMMAmUM.
I*3.tllS

simpliciter vera esse; aliquando quod,

Qaomodo aliquid est in potentia, proxime
scilicet aliquando sunt in potentia et remote, et quomodo materia prsedicatur
tantum, aliquando tantum in actu,* denominative de materiato.
hoc enim est possibile videri, quia vide-
Quando autem potentia est unumquod-
tu)\ tunc est tantum in actu; iUud
et que, et quando non,deLerminandum non ;

enim quandocumque ut terra generatione

vero quia est possibile videri, et tunc
esL poLenlia homo, aut non, sed magis cum
est tantum in potentia. Similiter jam dat sperma, sed neque hocsimpHciter
de vidente forsan. Quemadmodum igitur nec a medi-
intelligendum est et
cativa omne utique sanabiLur, nec a fortu-
vadente, sed infinitum non ita esf po- na, sed est aUquid quod possibile est, et
testate, id est. in potentia tanquam hoc est sanum potentia. Terminus aulem
ejus quodab inlellecLu actu fiL ex potentia
actu futurum scparabile scilicet a po- ente, quando voliLum fit nullo exteriorum
tentia, ita scilicet quod infinitum prohibente, ibi autem in eo quod sanatur,
quando nihil prohibet eorum qua^ in ipso.
sit tantum in actu, sed notitia, id
Similiter auLem domus si ni-
potentia, et
est, quodbene actus et potentia in hil prohibeaL eorum qua
in his, et materia
fieri domum, nec est quod oporteat adjici,
intinito distinsruuntur cognitione
aut removeri, aut permutari haec domus
unde subdit co enim quod non dcficiat potentia, et in aliis simihter quorumcum-
divisio, puta in infinito secundum
que extrinsecus principium est generatio-
nis, et quorumcumque
etiam in ipso
T I-
Inclivisione
divisionem ostendunt actum ipsum ess'2
• •

^ habente. Quaecumque exteriorum nullo

continui in ^^^,^^ notcstafe simul, sep^iratione vero impediente erunt per ipsum, quale sper-
infinituni '
ma nondum oportet enim
; in alio, et per-
e>t actus nunquaui enim actus separa-
^ioa; mutari, quando vero jam persuum princi-
conjunclus .

potentite. tur a uotentia, ut scilicet quando- pium est tale, jam haec est potenlia, illa
Yide i. d. j. . .
T -4. t • vero allero egent principio, ut terra non-
et sit totum aivisum
, 4-

q. 9. et que divisio,
si.
dum est statua potenlia, permutata enim
'hujus!* in actn, sed semper actus est con- erit ses.
 ;

SUMM^ II. CAP. II. 333

29. Ostendit quando aliquid est in dicina, nec a fortuna, id est, a natura
potentia ad actum. Circa quod duo modo prseexposito, sed est aliquid
facit. Primo
quod dictum est,
facit supple sic dispositum, quod est pos-
ostendens quod materia sub qua sihile sanari, scilicet ab arte vel a
dispositione existens est in poten- natura, et hoc est saluhre potestate, id
tia ad actum. Secundo ostendit est, sanabile in potentia. Vult dice-
quod materia sic disposita, et in re quod cuilibet actioni respondet
potentia praedicatur de materiato determinatum passum, quod ita
denominative. Secunda ibi Vide- : illud est in potentia proprie, quod
tur autem quod dicimus. unica actione potest ad actum re-
Varietas Ad cvidentiam primae partis no- duci, ut illud dicatur sanum in
uoadnT- tandum, quod sicut dictum fuit 7. potentia, quod unicaactione artis,
pJrTeet liiijus, etfectus quidam natus est vel naturse potest reduci ad actum

^dens?" ^^^'i ^ natura, et ab arte ut sani- sanitatis. Unde ad hujus eviden-

tas; quidam non est nisi ab arte tiam subjungit definitionem hujus
solum ut domus, et licet sanitas possibilis respectu artis, vel natu-
educta per naturam sit effectus r^e, dicens quod terminus, id est,
per se comparatus ad causam na- definitio ejus quod a mentc, id est, DeQniiio
luralem, nihilominus tamen dici- quod ab intellectu, scilicet ab a rte po^tent.iin

tur esse per accidens, si compare- ftt entelechia, id est, in actu ex cnte arlemvei
tur ad causam, puta ad artem, quae in potentia est, quando volihile vel voli-'^''"''''''-

Quanio iUum effectum nou intenjit, et idco tum, scilicet artifice fit supule in
^
iqu idest ,. ^

...mconveniens
, . . ,.
,

ropriein talis sauitas dicitur accidere a lor- K?tu nullo exteriorum prohihente, et
otentia ad t
m
. •
t .

aiiud hic tuna; non enim est tunc dicetur sanum potentia,
ostendit. x
eumdem enectum
i xa?
evenire per se, quia per unam operationem artis
et per accidens relatum ad diver- flet sanum; illic autem in sanaio,
sas causas, ut ostensum fuit 7. et id est, in illis qui sanantur per
G. hujus. Dicit ergo, quando itnum- naturam, supple dicitur ali-
tunc
quodque est potestate, id est, in poten- quid sanum in potentia quando
tia et quando non, determinandum est nihil prohihet eorum quce sunl in ipso,

ncc enim quandocumquc, id est, quod id est, quando non est interius ali-
non qualitercumque dispositum quodimpedimentum quod sanitatis
aliquid potest dici in potentia, ut scilicet debeat prius transmutari
tcrra generatione est potestate homo, id quam virtus naturalis intrinseca,
est, numquid potest dici quodterra et sanans possit efticere sanita-
sit in potestate homo?
quasi dice- tem, sed potest per unicam actio-
ret, quod non ; ideo subdit aut non nem. Subdit enim aliaexempla in
hoc oportet, supple tunc
sed magis, his quae iiunt per artem dicens :

est in potentia homo, cum jam sit quia similiter tunc materia est potes-

sperma ex materia praecedenti nec ; tate domus, si nihil prohihet fieri domum
hoc forsan est simpliciter in potentia, eorum quce sunt in matcria et in his,

ut dicetur. Unde subdit quod quem- puta lapidibus ct lignis; nec est ali-

admodum nec omne, supple qualitei'- quod quod oportet adesse aut ((hesse, au
cumque dispositum, sanahitur a me- permutari hwc in domum potcstatc, id
 334 I^IB. IX. METAPII.

antcquam materia quse est in

est, et sic Philosophus,
loquitur hic
potentia, indomumtransformetur, non tamen intenclit negare, quin
et propter hoc lutum proprienon prima materia sit in potentia sal-
est in potentia domus, quatenus tem remota ad formas, ad quas in-
oportet ipsum prius transmutari ducendas requiruntur multfe trans-
ut ex eo fiant lateres, qui jam pra^- mutationes prsecedentes sic enim ;

parati possunt dici in potentia do- lutum est in potentia domus, et

mus. Subdit qnodsimililer est in aliis sperma est in potentia animal, et
extra qure est prineipium generationis, et sic de aliis quibuscumque, licet
in ipso habente quodlihct, id est, sive non sit in potentia primo modo.
habeant principium suae generatio- Deinde cum dicit :

nis extra, ut sunt artiflcialia, sive

sunt naturalia; ct tunc Videtm; aulem qaod dicimus esse non 30.
intra, ut
supple sunt
14-m
potentia ad actum,
lioc, sed illinuiii, uL arca non lignam, sed
li^^-nea, et lignum non Lerra sed terreum.
quando nullo exteriorum impedicnfe ILerum terra si sil, non aliud sed illinum,
6t semoer illud p'jLenLia simpliciler quod
possunt v^^
. , ,
4- ,
erunt per >psum, id cst, pei posierius est, uLarcanon Lerra, nec Lerrea,
ipsum proprium principium ad sed lignea; ha3^ enim poLenlia area, ma-
actum
.

aL.buiii reduci
1
icuiiv^i aualc
y
•
7 ^
nondum
/..,.
, ^o/ sner-
est o,,n.>
1
. .,..''.
teria arc» hoc, simpliciler quidem ipsius
^
ipsum simphciLer, hujus vero hoc i- lignum. i

ma, oporfct enim in aliud permutan, si vero aliquid est primum quod non ad-

scilicet ipsum speimia, me- ut sic Jmc de alio dicitur ilUnum, haec prima ma-
^^^^^~ ^^I" '^^ ^^ levTdi aerea esL, eL aer non
^ ^
. • -1
diantibus multis permutationibus ignis, sed i-neus, ignis esL prima materia
a^cneretur; quando lioc aliquid exisLens, in hoc enim differt
ex eo animal .^
. .
.,. , universale, eL subjecLam per esse hoc ali-
vero per suum principium, sciiicet ac- quid, auL non.
tivumj«m esf talc, scilicet proxime
dispositum jam est Iioc in potcntia ; Ostendit quod materia S'c dispo-
illa vero qme scilicct habcnt prius sita praedicatur de materiato de-
transmutari, quatenus non pos- nominative. Circa quod duo facit :

sunt rcduci ad actum pcr unam primo facit quod dictum est. Se-
solam actionem, crjcnt altcro princi- cundo comparat prgedicationem
pio, scilicet activo praeparante ma- hanc ad praedicationem passionis
teriam, quod interdum est aliud a dc subjecto. Secunda ibi Uf puta :

perflciente quod inducit ultimam passionihus. J)\Q\i evgo, quod v id etur Kx.wwxixi

formam, quod declarat cum sub- autem supple materiatum quod fltsupra\."'
dit ut terra nondum est in potcntia
: ex materia quod dicimus esse non hoc, ^SV/habe
^^^'^*'°"^
statua, non enim una actione, ncc scd illinum, quod materiatum non
uno agcntc, reducitur in actum; praedicatur de matcria in abstrac-
unde addit permutata autem, scili-
: to prsedicatione dicente hoc est
cet per naturam, erit ces, et tunc fiet hoc sed prsedicatione denominati-
;

statua pcr artem. va, quae describitur per hoc quod

Potentia- Notaudum, quod aliquid cssc iu cst illinum dictum dcnominativeab

p^^ro^iaqua, poteutia ad aliquid est duplicitcr, hoc quod cst illud ut arca non di-
aharemota.
gQ^JQgi; yej jn potcntia propiuqua, citur lignum^ sed lignea, nec lignum di-
vel in potentia remota. Primo mo- citur terra, sed terreum. Iterum terra si

do aliquid est in potcntia proprie, sit, id est, si habet aliam materiam

 ;

SUMNLT^ I. CAP. II.

335

priorem, non dicitur quod est ilhid, matcria hoc atiquid cxistens, id est,
sed il/inum, et somper illud polentia sim- si sithoc aliquid existens et par-
plicifer, id est, illud quod fit in po- ticulare ad ditferentiam universa-
tentia simpliciter, et proprie modo lis, in hoc cnim di/fct unicersale, et
prcedicto; quod posterius est, id est, suJjjecfum per esse hoc aliquid, aut non.
prsedicatur denominative de eo Vult dicere Philosophus quodlicet
quod est immediate posterius, ut primum universale prcedicetur de
arca noa dicitur lcrma, vel tcrra, scd non de ipso, sicut dic-
aliis, et al:a
\wA\\{eY ei tignea. Ptatio hujus est, quia terra tuni est de prima materia, qu^e
u» mate- .
'

.apr^edi-
calur de
non cst propric m potentia ad ar- supponitur esse ignis, gratiaexem-
I

ut supcrius dicebatur,
•
t i ,

|iateriato. caui, quia pli; ideo ad ditTerentiam universa-

non potest una sola actione trans- lis oportet addere quod materia
mutari in arcam, lignum autem prima sit aliquid existens, quod
est in potentia arca; et ideo terra non competit universali. Deinde
em int(Ya non potest ppaedicari de arca, nec cum dicit :

}xt/'com!
P^^^^^dicatione denominativa, nec in
abstracto; lignum autem potest Ut puta passionibus quod subjicitur lio- 31.
mo, elcorpuset anima, passio autem mu-
praedicari denominative, ut arca sicum, eL album. DiciLur autem nmsica
non dicatur terrea, vel terra, sed adveniente secundum illud non musica,
sed musicum, eL non albedo liomo, sed
lignea ; ideo subdit, quod Jioc cnim,
album nec ambuIaLio, aut moLus, sed
;

Toportio id est, lignum cst in potcnlia arca, ct ambulans, aut moLuni, ut illinum. Qua^-
materia arcce et proportionabiliter,
cumque quidem igiLur sic, ulLimuni
\oT\^me\.
subLanLia.
rincipia-
opumin
•

qnia arcae m
• •

universali est mate-

i
•
l x

te^^[\^in'.
ria lignum universaliter; et simi- Comparatdictam pr^edicationem convenien-
jiiaritate.
\[Iqy arca3 iu particulari lignum ia prce
cation
cationis
similiter in particulari, ideo sub- nis de subjecto, et facit tria. Pri- jionis
,p^'^^°"
de sub;(
ibjecto
ditquod hoc quidem simpticitcr, id est, mo comparat secunduin conve- ^^ "^*^'^^'^^*
, .
^ - cle materi-
lignum dictum universaliter, ipsius, nientiam. Secundo secundum dif- ato.

scilicet arcae, simpUciter, id est; uni- ferentiam. Tertio assignat causam

versaliter, hujus vero m particulari dicti. Secunda ibi : Qucecumque qui-
hoc lignum in particulari. Subdit dem. Tertia ibi : Et recte itaquc. Picit
etiam si vero cst atiquod primum quod ergo, quou sic supple praedicatur
non adhuc de isto dicitur illinum, id est, materia de materiato, ut puta, id
quod non habet aliquid quod de est, quod sicut id quod subjicitur pas-
ipso praedicetur denominative, iUud sionibus, ut homo, el corpus, ct anima
scilicet cst materia pritna, ut si terra passio autem musicum, et album, ita
Ppinio est quod aer sit materia
aerea, ita supple quod passio dicitur de sub-
]racliti.
terrae, utdixerunt quidam, et prae- jecto denominative. Dicitur autem
dicetur de terra denominative; et illud, scilicet subjectuni; adccniente
similiter aer non est ignis, sed igneus, musica non musica, scd musicum: et

ita quod ignis sit materia aeris, et homo dicitur non albcdo, sed albuni;
praedicetur de eo. Similiter si sup- nec dicitur ambulatio, aut motus, scd
ple ignis non denominatur ab ali- ambulans, aut motum, utiUinum, idest,
qua materia priori, ignis erit prima non in abstracto, sed secundum
 336 LIB. IX. METAPH.

praclicationcm denominativam, si- catur prsedicatione dicente hoc est

ciit etiam dicebatur de prspxlica- lioc, sed solum denominative. Ul-

tione denominativa materise de timo ei^ilogat, quod rjnandoquidem

materiato, ct ideo quantum ad lioc igitur dicendum aliqfiid esse in potenlia,

est similitudo hic et ibi. Deinde et quando non, dictum est.

cum dicit :

Qusecumque vero non sic, sed species SUxMM^ SECUND^

quaidam, et lioc aliquid quod
praedicatur 36.

ultimum materia, et substantia materialis.

CAP. II.

Comparat hanc ad illam prsedi-

Actnm priorem esse potentia du-
cationem secundum ditferentiam,
plici prioritate.
dicens quod qucecumque quidem igitur
sic, supple dicuntur sicut acciden- SUMMARIUM.
tia, et passiones de subjecto, ulti-
7num, scilicet quod substernitur ip-
Actum priorom esse potentia, definitione,
et tempore seu generatione, id tamen non
sis est substantia, compo-
scilicet
semper verum esse respectu omnis poten-
Differentia sita, ct iu actu ;
qusecumque vero tise. Solvit objectionom in contrarium.
dictarum . , . . ; -i i i ^ i

prtedica- non sic prcedicantur, sed liiua quoci

lonum.
ppgQ(j[(3r^|;m- est qucedam species. et Quoniam autem ipsum prius determina-
tum quot modis dicitur, palam quia prior 3^
hoc cdiquid, id est, aliqua suhstantia est actus potenlia. Dico autem potenlia
materialis, puta terra, aut lignum non solum determinata, quae dicitur prin-
cipium peramtativum in alio inquantum
nltimum, scilicet in talibus quod aliud, sed totaliLer omni principio motivo,
substernitur omnibus aliis est ma- auL immobilitativo,etenimnatura in eodem
fit; in eodem enim genere potentise, prin-
teria, scilicet prima, et substantia
cipium enim moLivum sed non in alio, sed
materialis, quse supple non est in eodem inquanLumidem. Omni iLaque tali
prior est actus ratione etsubstantia, tempo-
composita, nec de se in actu, per
re vero est quidem ut sic, est autem ut
quod differt a primis. Deinde cum non.
dicit :

Postquam Philosophus determi-

Et recte itaque accidit illinum dici se- navit de potentiaet actu absolute, sermo
cundum materiam et passiones, ambo
namque indeterminata. nunc determinat de eis comparate. If^^^Q^
Quando quidem igitur aliquid est po- Circa quod tria facit primo
1 ^ com- primo
p^^-'*^*
:

Text^.^com.
et quando non, dictum est.
\
iQYi[[g,^
parat
^
potentiam, et actum penes^espriu
^ ^
postenu!

Rationem Assiguat causam dicti, dicens ordinem prioris et poterioris. Se-

^^^*\iaf^' quod recte itaque accidit secunclum ma- cundo penes bonum et malum.
noianter.
^g^./^^^^j et passiones cUci illinum, id est, Tertio penes ipsum intellectum.
fieri praedicationem denominati- Secunda ibi Quia autem melior,
:

vam, nam pro quia, ambo, scilicet Tertia ibi : Invenitur itaque. Prima
tam materia quam passio, quse in Primo ponit intentum.
duas.
praedicantur sunt indeterminata, nam Secundo ipsum probat. Secunda
accidens determinatur, et definitur ibi : Ratione quidem. Dicit ergo, quod
per subjectum; materia autem per quoniam determinatum est, scilicet in

id ad quod est in potentia, et ratio- quinto hujus, text. comment. 16.

ne hujus, nec hoc, nec illa praedi- cpiot modis dicitur ipsum prins, pcdam,
 :

SUMM^ II. CAP. 11

337

scilicet ex dicendis, quia actus est tionis. Tertioprioritatem substan-

prior potentia; non solum illa deternii- tiae et perfectionis. Secunda ibi :

nata superius, quce dicitur principiiim Tempore vero. Tertia ibi : At vero et Actum
prsecedere
permutationis in cdio inquantum cdiud, substantia. prima parte intendit
In potentiam
delinitione
quse dicta est prius potentia acti- talem rationem IUud est prius : ostendit.
va, sed totaliter, id est, universaliter alio, ratione et definitione, per
de omni principio motivo, aut immohili- quod aliud habet definiri et non e
tativo, id principium
est, sive sit converso; sed potentia habet defi-
/*rionlas
ctus res- motivum, sive principium immo- niri per actum et non e converso,
)ectupo- In quo con-
entise tri-
bilitatis, puta quietis aut actionis, ergo, etc. Dicit ergo, palam quidem sistit ratio
plex. possibilis.
quseest sine motu, puta intelligere igitur, quia supple actus est prior
et velle. Et subdit, etenim natura fit quam potentia ratione, nam possibile
in eodem, scilicet genere cum po- est quocl primo possibile per contingere
tentia ; in eodem enim genere est, sup- esse actu, id est, quod prima ratio
ple natura, ipsi potentice, quia sup- possibilis in hoc est, quod contin-
ple utrumqueprincipium mo-est git ipsum agere, vel esse in actu,
tus; unde subdit quod natura est, puta dico qui cedificat esse potentem
principium motivum, sed non in cdio, cedificare, et speculatorem potentem
sed in eodem inqvmitiim idem, id est, speculari^ et visibile potens videri, eadem
inquantum hujusmodi, ut habetur rcUio est et in cdiis; quare necesse est

2. Physic. text. 3. Ex quo patet rationem, id est, definitionem actus

quod cum natura non solum sit prcBcxistere , id est, priorem esse
principium motus, sed etiam quie- ratione potentiaa et notitiam notitia,

tis, quod similiter potentia non id est, quod actus sit prior poten-
solum est principium motus, sed tia, et quantum ad definitionem;
etiam sit principium immobilita- et quantum ad notitiam. Deinde
tis. Hoc prsemisso, subdit quod in- cum dicit :

tendit quod oinni itaque tcdi potentia

Tempore vero prius specie idem agens
prior est actus ratione, id est, defini- prius, sednumero non. Dico autem lioc,
33.
substantia, id est perfectio- quia hoc quidem homine jam ente secun-
tione, et
dum actum, et frumento, et vidente prius
ne ; tcmpore vero quiclem esl, ut sic, est esttempore materia,etsemen, etvisum,qua3
autem ut non, sicut patebit infra. potentia sluiL homo, et frumentum, et vi-
dens, nondum autem actu, sed liis tempo-
Deinde cum dicit re priora alLera enlia acLu ex quibus ha'c
facta sunt. Semper enim ex potestate en-
KaLione quidem igito quia prior, palam, te actuens ab actu ente, ut homo ex
fit

iiam perconlingere acluesse possibile est, homine, musicusa musico, semper moven-
quod primo possibile, puta dico sedifica- te ahquo primo, movens autem acLu jam
lorem polenlem cediticare, et speculato- est. Text.
rem speculari, et visibile poLens videri, Dictum est autem
sermonibus de sub- in com. 14,

eadem autemraLio,et in aliis, quare neces- stantia, quia otnne quod tit ex ahquo, eL
se rationem praeexistere, el notitiam no- ab aliquo, et hoc specie idem.
titia.
Probat quomodo actus sit prior
Probat intentum. Circa qiiod potentia, et tempore, et gcneratio-
liiafacit, quia primo probat no, et quomodo non. Circa qnod
prioritatem definitionis. Secundo duofacit primo ostcmdit intentam
:

prioritatem temporis ct genera- conclnsionem. Secimdo removet

Tom. VI. 2Z
 :

338 LIB. IX. METAPII.

riiinmdain objcctionem. Seciinda liujus, text. c. 22. et inde, quod

il)i : Uiidr Sophisticus. Prima in omnc quod fit, fit ex aliquo, scilicct ut
duas primo dcclarat intentnm in
: materia, ct ab aliquo sciiicet ut ab
potentiis passivis. Secnndo in qiii- agente, ct hon est idem specie, scilicet

busdam activis. Se cunda ibi Qua- : cum eo, quod ilt, ut ibidem exposi-
Ostendit proplcr ct vifictur impossibilc . Dicit tum fuit.Ex his ergo patet, quod
qiiando ac-
lus pncce- cri^o, quod supple actus cst prwr^o- licet idem numero prius tempore
dit lempo- ' . • •
/
tamen simpliciter
. ,
i

re poien- tcntia lcmporc, spccic iclcm agcns, scd sit in potentia,

'^\4in!^^'" non numcro, id est, agcns vel ens actu aliquod ens actu, puta agens, quod
quod est idem specie, sed non idem ponitur idem specie cum genito,
numero quam ens in po-
est prius est prius tempore quam ens in
tentia, quod exponit cum subdit : potentia. Qualiter autem tam in
Dico autcm hoc^ quia hoc rjuidcm homine generationeunivoca quam ina^qui-
jam cntc sccimdum actum, et similiter voca est aliqua similitudo inter
(riimento, ct vidcntc prixis cst temporc, generans et genitum, ut sic gene-
et materia respectu hominis, et scmcn rans, posset dicit aliqualiter idem
respectu frumenti, ct videns, non- specie cum genito, dictum est in
*

dum autem actu, reddendo singula septimo, et habet in 12. adhuc am-
singulis. Vult dicere quod respectu plius declarari. Deinde cum dicit
ejusdem in numero potentia prae-
cedit actum tempore, prius enim Quapropter et videtur impossibile esse, 34.

sedificatorein esse, qui non sedificaverit

materia fuit in potcntia ad hominem, quidquam aut cilliarsedum, qui non cillia-
quam esset actu homo, et similiter rizavit nam addiscens citharizare citha-
;

rizans acldiscit cilharizare, simiUter autem

est de aiiis exemplis, non tamen et in aliis.
hoc est verum simpliciter. Unde
subdit, sedhis, scilicet quse existunt Declarat intentum in quibusdam Text.coi

in potentia, sunt priora tcmpore al- potentiis activis, dicens quapropicr, hujus

tcra cntia in actu scilicet agentia cx quia supple sic est quod quaedam pnor^ter

per quae
quibus facta sunt hcec, id est, potentia?, puta artes acquiruntur P{)^%^a*I

ista reducta sunt ad actum, et ideo per actus, ut ostensum fuit supra; ^on^oJj,
simpliciter loquendo ens in actu, ideo videtur impossibilc esse aliqucm
Notabiiis est prius ente in potentia. Unde cedificatorem csse, qui non cedificaverit
l^ropositio. . .

subdit unam bonam propositio- cdiquid, aut citharoedum, qui non citha-

nem : semper enim ex cntc potestatc fit rizavit, ita quod in istis actus prae-
ens actu ab actu ente, quod est ipsum cedit potentiam, etiam in eisdem
agens, ut homo, scilicet in potentia numero. Unde subdit nam addiscens ••

fit supplc homo actii; mnsicus supple citharizarc citharizans, id est, exerci-

in potentia fit musicus in actu, et tans se in actibus citharizandi ad-

semper movcnte cdiquo primo, v\ est, discit citharizarc, similitcr autem est in
ab aliquo movente primo reduci- aliis, scilicet artibus, hoc autem
tur supple ens in potentia ad ac- Dictum enim
infert ex prsedictis.
tum, movens autem, id est, agens est fuit, quod potentia musicum sit

jam cns in actii ; clictum autem est in actu musicum, a musico in actu,
sermonibus dc suhstantia, id est, in 7. puta addiscendo a doctore non ;
 ;:

SUMNLf: II. CAP. II 330

potest aiitem adiliseere artem, nisi artem, aliquid habet de facto esse,
exercendo actus arfcis, et sic etiam et de termino ad quem, id est, de
in eodem numero actus praecedit arte illa quam addiscit, non est in-
potentiam. Deinde cum dicit : conveniens si aliqualiter potest
facere opus artis, licet non sic per-
Unde sophislicus elenchus faclus est, fecte, sicut si haberet perfectam
quia non habens quis scientiam faciet cu-
jus est scientia, addiscens enim non ha- artem; sicut illud quod calefit po-
bet. test aliqualiter calefacere, quate-
nus jam aliquid habet acquisitum
Removet quamdam objectionem.
de calore, licet non sic perfecte
Circa quod duo facit : primo ob-
calefaciat, sicut si perfectehaberet
jectionem praemittit. Secundo ip-
calorem, et esset jam in termino
sam solvit et excludit. Secunda ibi
motus. Cum ergo dicit quod addis-
Objicit Sed quia ejus quod fit. Dicit ergo,
^
contra dic- , . . ^ eens artem non habet artem, est
ta sophisti- i^/it/e supple ex prsedictis factas est
ut sic, est ut non non habet quidem
;

sophisticus elenc/ius, id est, syllogis-

secundum gradum perfectum, ha-
mus veritati contradicens appa-
bettamen aliquid de arte secun-
renter, quem ponit dicens : quia
dum gradum imperfectum. et ra-
non hahens quis scientiam faciet id cujus
tione hujus potest facere opus ar-
est scientia, addiscens cnim non hahet
non ita perfecte, sicut si
tis, licet
formetur sic objectio Addiscens
haberet totam artem. Xon ergo
:

artem operatur actum artis secun-

sequitur conclusio quse infertur,
dum te, sed addiscens artem non quod aliquis non habens artem fa-
habet artem ergo non habens ar-
ciat actum artis. Dicit ergo, quod
;

tem operatur actum artis, quod quod aliquid factum

quia ejiis fit, esty et Qualiter
videtur falsum. Deinde ciim dicit :

totcditer, id est, universaliter, ejus habetar-

quod movetur, aliquid est motum, palam tum ejus.

35^ Sed quia ejus quod fit, factum est ali-
quid et totahter quod movetur
ejus, autem hoc in ipsis de motu, id est, quod
motum est ahquid, palam autem in his, hocest manifestum n. Physic. text.
quce de motu hoc, et dis -enLem necesse
habere aliquid scienticC forsan.
com. 7. et text. com. 52. quia in-
ixeit. com. Sic igitur, et hoc palam, quia et acLus quam sic est, necesse est discentem
15. sit prior potentia secundum generaliu-
quam,
hahere forsan aliquid scientice ad
nem, et lempus.
scilicet moveturet quam addiscit,
Solutio Solvit et excludit dictam objec- et ideo supple ratione hujus potest
l)b|eclioais.
tionem, stat autem solutio in hoc ; exercere actum artis. Condudit Epiiogus.

nam sicut probatur 6. Physic. ergo quantum ad totum praece-

text. com. 7. et 87. omne quod mo- dens, quon' si ijitur el hoc, supple
vetur partim habet de termino a verum est, palam etiam, quia actus
quo, et partim habet de termino ad sit prior potentia secundu)n generationem
quem, ita quod ante omne quod est rt tcmpus.
factum esse, habet aliquid de ter- >sotandum, quod non est incon- ceUemes
*
babitus et
veniens eumdem actum specie esse
1 L
mino et dcfacto esse, scilicet im- sequeates

perfecte; quia igitur illud quod lU, a potentia habituata et non habi- ^^'J^^J^^;.

et movetur addiscendo aliquam t!iata, licet non cTque perfectum,

 340 Un. IX. METAPII.

ciei, quod nnde 'primus actus ffenerativus lia- actu, ut adcorruptibiliacomparan-

tanien hene
examinabisbitus est elicitus a potentia non tur. Secunda ibi : At vero, etmagis pvo-
habituata; nihilominus tamen est pric.Prima in duas secundum duas
ejusdem speciei cum actibus se- rationes, quarum secunda ponitur
quentibus, (|ui eliciuntur a poton- ibi Et qnia ornne. In prima parfce
:

tia habituata, namactus habet spe- intendit talem rationem Illud :

cificari principaliter ex objecto, et quod est posteriusgeneratione, est

ideo manente eodem objecto erit prius substantia et perfectione ;

idem actus specie, licet potentia sed actus est hujusmodi respectu
varietur peneshaberehabitum; vel potentia?, prius enim est genera-
non liabere; sed si quseratur utrum tione aliquid in potentia quam sit

primus actus generativus artis sit in actu; ergo etc. Dicit ergo
opus artis, dico quod non, sed si- quod non solum actus est prior
milis. potentia ratione et tempore, sed at Quomodo
^ ^ posteriora
^

vero, et substantia, id est, perfectione generatiom

sunt priora
primuniquideni; nam posteriora genera- periectione
SUMM^ SECUND.^. tione suntpriora specie, et subslantia, id

CAP. III.
est perfectione, ut vir puero, et homo
spermate; hoc enim, scilicet vir, et
Actum priorem esse potentia, per- \iomo jani habet speciem, id est, per-
fectione, efc de actione immanen- fectionem, illud vero, scilicet puer,
te et transeunte. vel spermaRatio hujus assi-
non.
gnatur, quia processus generatio-
SUMMARIUM. nis naturalis est imperfecti ad per-

Aclum esse priorem potentia, perfectione,

fectum, et ideo vir est perfectior
probat diiplici ratione, et iudactione tam in puero, et homo spermate, ex quo
aetivis quam in passivis potentiis. generatur; tunc autem supplenda
est minor quod actus in eodem est
36. At vero et subslantia primum quidem,
quia qucB generalione posteriora, specte, posterior generatione secundum
et substanlia, sunt priora, ut vir puei'o, et naturam quampotentia; ergo erit
homo spermate, hocquidem enim jam lia-
bet speciem, illud vero non.
prior potentia perfectione.
Videtur autem propositio
*
Philo-Processu
^ perfectio
ostendit
Postouam probavit Philosophus sophi esse falsa, quia si sic ergo nisnaturj ;

actas se- prioritatom rationis. et

cundum
(]e .^Qtu ^ accidens est perfectius substantia,
perfectio-
nem res-
prioritatom temporis
x
sive i^
«"enera- cum sit posterius generatione
pectu po-, tionis, nunc probat prioritatem quam Dicendum quod
substantia.
substantise sive perfectionis. Cir- prius et posterius dupliciter sumi
ca quod duo facit quia primo : possunt, vel in eodem genere, vel
probat intentum per rationem in diverso; propositio ergo
^ Philo-
Pmse
^ ^ poster
sumptam ex parte corruptibilium, sophi intelligenda est de priori, et taben'
quse aliquando sunt in potentia,
...
posteriori quae sunt
consider
eodem ge- dupUcit
.

m
.
1

o, • •
i Vide 11. 1 i. •

aliquando in actu. Secundo per ra- nere. Sic enim, quod est posterius^. q. 3.
tionem sumptam ex paiHe incor- generatione est prius perfectione,
ruptibilium, quse semper sunt in nam natura procedit ab imperfecto
 ;

SUmiJE II. GAP. III. 341

ad perfectum iit praeclictum est; Secunda ibi : Quapropter et docentes. potentiee

substantia autem, et accidens sunt Tertia ibi : Nam si non. Prima in L^^dupiii'
alterius generis, et ideo non est duas primo ostendit propositum,
:
^^^0^^^^^^,^
instantia de substantia, et acciden- inducendo in potentiis irrationabi- sitfinis
potentife
te iu proposito. Deinde cum dicit : libus naturalibus. Secundo in ra- o^tendit

tionalibus acquisitis, et utrseque Ethic.

37. Et quia omne ad principium. vadit quod sunt activse. Tertio inducendo in
^^^'

fit, et finem, principium enim cujus causa,

finis vero cujus generatio finis autem ac-
;
potentiis passivis. Secunda ibi : Si-
tus, et hujus gratia potenlia sumitur. militer autem. Tertia ibi : Amplius
materia. Dicit ergo, quod supple
Finis Ponit secundam rationem quam bene dictum est quodactus estfinis
perfectior
his quse intendit talem : Illud quod habet non enim animalia vi-
potentise;
sunt ad
ipsum, rationem finis est perfectius his, dent, ut visum habeant, id est po-
etiamactas
perfectior
quae sunt ad flnem; sed actus habet tentiam visivam, sed visum ha-
potentia.
rationem finis, et potentia habet bent, ut videant, id est quod poten-
rationem ejus, quod est ad finem tia ordinatur ad actum utad finem,
ergo, etc. Circa hoc sic procedit :
et non e converso. Deinde cum
primo ponit rationem. Secundo dicit :

probat minorem, scilicet quod ac-

tus habet rationem finis. Secunda Similiter autem, et aedificandi scienliam 38.
ut cedificent, et Theoricam ut speculentur,
ibi Non cnim ut visuni. Dicit ergo,
:

sed non speculantur, ut Theoricam habe-

quod etiam supple actus est prior ant nisi meditantes ; hi autem non specu-
potentia, perfectione, quia omnequod lantur, sed inquantum sic, aul quia non
egent speculari.
fil vaclit ad principium ct finem^ etenim
Al. quod pro quia, finis cujus causa supple ali- Ostendit idem inducendo in po- inductive
aotus sife
finis poten- quid fit est principium; nam ut osten- tentiis activis rationabilibus «"^c- '"^[^^.^5"^^
tipe, ergo
prior et sum est in 5. hujus, t. c. 1. et 2. quisitis, dicens quod similiter autem p^'"^}^^^^^

posterior.
finis habet rationem principit et homines suppie ^
habent scientiam ^.
qn<^'i
^
_ diclum est.
causae, ideo subdit, quod generatio cedificandi, ut cedificent, et Theoricam, id
est causa finis, et ideo finis habet ra- est, scientiam speculativam, ut spe-

tionem perfectioris; actus autem est culentur ; sed non e converso speculantur,
finis potentice, ex quo sequitur quod ut habeant Theoricam, nisi meditantes, id
actus sit prior potentia, ergo pei^- est, quando addiscunt, et meditan-
'

fectior. Deinde cum dicit :

tur ea quse pertinent ad scientiam,
ut sic acquirant eam. IH autem ^ton
Non enim ut visum habeant, vident ani- inquantum speculantur, supple sim-
malia, sed ut videanl, visum habent.
piiciter, et perfecte, sed iw/uantum
Probat minorem rationis. Circa sic, imperfecte, et secun^biui
id est,

quod tria facit quia primo probat

: quid ut pr?edictumfuit; aut prosed,
actum habere rationem finis modo quia non egeni speculari, id est, spe-

inductivo. Secundo probat hoc culari simpliciter non est propter

idem modo signato, id est, a signo. aiiquam indigentiaui, sed est uti
Tertio probat hoc idem modo syl- jam scientia habita et acquisita;
logistico ducendo ad inconveniens. non sic auteni si^ecuhnntur aihlis-
 ;

.m LIB. IX. METAPII.

centes, indigentiam
sed propter facit : prinio facit quod dictiim
scientia) acquirendoe. Deinde cnm est. Secundo quia mentionem fece-

dicit : rat de operatione et actu, distin-

guit operationemintranseuntemet
Text. com. Amplius materia polenlia est, donec ve- Quoniam
16. in manentem. Secunda ibi :

niat ad specieni, quando vero aclu est In textu

similiter autem et in aliis, vero esthorum. Dicit ergo nam sinon G raeco
lunc in specie ;
:

babetur
et quorum motus est finis.
est iia, scilicet quod finis et perfec- Ila^j-jwvo-

tio sint in nctu, sequitur supple

Ostendit idem inducendo in po- Passonos

tentiis passivis, dicens quod sup-

quodnon apparebit differentia in- Mercurius.

amplius materia in potentia ter aliquem sapientem et aliquem

ple est

donec veniat ad speciem, id est, for- insipientem; ideo dicit quod Passo-

mam quando vero actu est, tunc est in

nos, quidam insipiens, erit
qui fuit
;

Mercurius, qui fuit quidam sapiens

specie, id est, sub forma; similiter
aliis, et quorum motus est
non enim manifestus supple erit Mer-
autem esl in
moventur propter curiust»suas«e«aa, eln extenus scien-
fmis, id est, qiije
tia quemadmodum tlle, id Differenlia
aut interius,
flnem, nam omnia ordinantur ad sapientis et
est, quod non erit manifestum, sive insipientis
actum, ut ad finem motus. Patel .•iltenditur

ergo ex his, quod actus est finis habeat scientiaminterius quantum penes ope-
rari.
ad actum speculandi interiorem,
potentise. Deinde cum dicit :

sive quantum adexteriorem, sicut

Propter quod sicut docentes operantem nec ille Passonos. Ratio hujus est,
cum ostenderint, putantfinem reddidisse,
quia non per potentiam, sed per
et natura similiter.
actum scienti^e manifestatur ali-
Aiguit ad Ostendit propositum modo signi- quis esse sciens ; opus enim id est,
idem a si- /:> i • i i_
•
i •

gnificato. ncato, id est a signo, ciicens, qua- operatio est finis, scilicet scientise
propter, quia supplesic est, quod ac- factivse. opiis autem, id est, operatio
tus est finis potentiae; ideo docentes est quidam actus. Propter quod, ut
putant finem reddidisse, k\ est, se ad dictum fniL ^u\)Y3, nomen actus dici-

finem pervenisse cum instruxerunt ^^'r secundum opus, id cst, sumitur ab

agentem, id est, discipulum operan- operatione et motu, et tendit, id est,
tem actum artis, et natura similiter derivatur iiide versus entelechiam, id
pervenitad flnemquando consequi- est, ad formam quse dicitur ente-
tur, et attingit actum, et hoc est lechia, id est actus.
signum quod actus habet rationem
SUMMARIUM.
finis. Deinde cum dicit :

Explicatur actio immanens et transiens.

39. Nam si non sit ita, Passonos Mercurius de quibus vide Doctorem 1. d. 3. q. 6. n. 32.
erit, non manifestum enim, et scientia si et q. 9. ad 3. et d. 4. 10. q. 5. et d. 11. q. 2.
interius aut exterius quemadmodum ille,
et quodlib. 13. art. 3.
opus enim finis, actus autem opus. Prop-
ter quod, et nomen dicitur aclus secun- Quoniam vero est horum quidem uUi-
dum opus, et tendit versus entelechiam. mum usus, et visus visio, et praeter hanc
nuUum sit allerum a visu opus. A quibus-
Ostendit quod actus habet ratio- dam vero fit ahquid ab opere, ut operalum,
ut ab JBdificatoria, domus praeler sedifira-
nem finis modo Sylogistico duccn- Uonem, tamennonminushic quidemfinis;
doad inconveniens. Circa quodduo hicautem magis finis polentiae est, nam
 SUMM.E II. GAP. III. 313

cTdificatio in oedificato, et simul fit, et est ter ipsnm actionem, horum actns, "

cum domo. Quorumcumque idtur aliquid -i .• ,.^

alterum est, quod fit pra^ter usum horum ^^^
.

^^^' ^^^l^' ^^^

. •

*^^
/.

A'^^^'
.
^*^ ^^^^ipcalio
.

m.

actus in facto est, aut a^.dificatio ina^difica- (cdificafoel contextio in contexto. Si-
to, etcontextio in contexto, similiter au-
tem et in aliis, et totaliter motus in co
i^.iiifpi.
^^^i^^^^^ o,ifp.v. pf
auiem r.]\\^ pf f^nli
et ;.. aiiis, m
ei lotaii-
quod movetur. Quorum vero non est ali- ter, id est, universaliter motus est
quod aliud opus pr^eter actionem
exislit aclio, utvisio m vidente,
in ipsis
et specula-
^^^ ^^ ^ ^^^^ moyeim\quorum
^ vero, id '

tio in speculante, et vila in anima, quare est, in illis potentiis. quarum«on e*^^
et felicitas, vila namque qualis qua^dam aliquod aliud opus prceter actionem ; in

Text.com. Quare manifestum est quod substanlia «>'^' scilicet agentibus, aclio existil,
^^- et species,aclus quidem est. Secundum
hancrationem palam uliquequiaprior sub-
slantiaestactus potenlia, ut diximus,
et,
,
^'^^«^*^^.
.....
ut visio in videnle, et speculatio in spe-

quod per
e^ ^«^« «'^ «'^'^^^^ ita
,

tempore semper pnx^accipitur actio alia vitam intelligatur secundus actus,

^"^ ^^^ ^«-"P^^
putaopera vite, ,uare et supple
nlVnt^Spiul"""
felicitas est opei^atio immanens in
^^- Quia locutus fuerat de operatio- agente namque pro quia, supple
; fe-

ne, distinguit ipsam in transeun- licitas qualis est qucedam vita, scilicet
tem et permanentem. Dicit quod vita perfecta, accipiendo vitam
quo7iiam vero horum, id est, potentia- similiter pro secundo actu, con-
rum activarum, vel actionum, vel sistit enim in speculatione ex 1. et Peiicitas

operationum quidem ultimum usus, id 10. Eth. c. 9. et c. 10. et ideo sup- ^'^''iP^^',^^'^

perfecta.
est, quod ultimus finis est solus ple cum operatio sit in operante,
ctionum usus potcntiae, et non aliquid exte- habetur er-
.aesl im- . .

lanens et rius opcratum, ut visus visio, et prcB-

... felicitas erit in felice;
t
go expraedictis quod operatio qu?e-
. •
i

siens, et te^ hcinc, scilicet visionem nullum al- dam est immanens, quaedam trans-
iSmiT. teriim opus fit a visu ; et ideo ista ope- iens, et quod operatio immanens
ratio est immanens habens ratio- est in ipso operante ut in subjecto, Epiiogus.

nem finis. .4 quibusdam vero, scilicet transiens autem in ipso operato.

potentiis activis supple fit aliud, Ultimo epilogat quantum ad prae-
prseteripsam actionem, ut ab arte cedentia, dicens quod manifestum est
cedificatoria fit domus prceter cedificatio- quod substantia et species, scilicet for-
nem, et subdit, tamen non minus hic ma cst quiclam actus ;
palam etiam quia
quidem finis ; hic autem magis flnis actus est prior potentia substantia, idest,

potentiae quod pr^eter

est, id est, i^ev^eciione > et secundumrationem, id

hanc difl^erentiam potentiarum ac- est, definitionem, et etiam tempo-

tivarum, ipse actus non minus est re, ut diximus semper enim prccaccipi-
;

finis hic quam ibi, cujus causam tur, vel praeexigitur actus alius ante 41.

subdit : nam a^dificatio simul fit, et si- aJium, secundum quem scilicet

mul est cum domo, ex quo patet quod agens est in actu, et hoc usquc ad ai. princi-

sidomus, sive quodlibet aliud aedi- eum actum, qui est semper movcntis pri- ^in"ac-

ficatum est finis; non excluditur >y///m. Primum enim movcns est in ^^|;;;^;,^^;Sy^

quin actus etiamfinis potentise.

sit actu tanlum, quia nihil transit de ^JXtiL
potentia ad actum, nisi per cns
omniinvs^
SuMii eiidim qwod quorumcumque igi-
tur potentiarum est aliquid alicrum, nctu et ideo simpliciter loquendo ^^^^^^^^^
;

quodfit pr^eter usum, id est, prse- actus est prior potentia, etiam potenti».
 344 TJB. IX. METAPll

rum et
temporo, iit i^ntet ex prcnpclictis. oi)ortet terminus alicujus
quod sit
^
actuum ' '

muititudo. Notanduiii. tiuod (luplex est nr- actionis proprie dictfe, per quam
tus : quidam est productivus, <jiii- accipit esse. Quando ergo forma
dam productus. Primus actus pro- terminans actionem est extra ip-
prie dicitur actus productivus. sum agens, tunc actio ista transit.
Secundns actus proprie dicitur Quando vero forma terminans ac-
operatio intrinseca et imma- tionem est in ipso agente, tunc ac-
nens, quia scilicet ipsum operans tio ista manet, et sic dupliciter po-
perflcitur uUimate. Verumtamen test intelligi distinctio Philosophi
operatio quandoque actio nomina- de actione transeunte et immanen-
tnr, liabet enim duas conditiones, te. Iste tamen secundus intellectus
in (jiiiVnis convenit cum actione. de hac distinctione actionis tran-
Prima est quod semper est in fieri, seuntis et immanentis, licet verus
non dico fieri successive, quia ope- sit, non tamen est de intentione
operatio
diciUir
actioprop-
....m
ratio est indivisibilis
m tieri qiiia
;

eontmua dependen-
sed sic est Philosophi hic
mus, ait enim :
in littera, sicut pri-
Xon est aliquid aliud
vides^^d.tia est ad eamdem eausam, et se- opus prceler aelionem. id est, aliquis
etin^^quodL <^inidum idem, sicut est dependen- terminus operatus praeter ipsam
q.i3. art.8. |-.^
Tci eonscrvatce ad eausam eon- operationem et sequitur quod, in
;

servantem. Secunda conditio est, istis existit aetio, ut visio in vidente,

quod operatio transit in objectum, ubi satis exprimit quod visionem

sicut in terminum, licet non aeei- voeat aetionem immanentem, non
pientem esse per ipsam, sed prae- autem aliquam aliam, cujus visio
suppositum in suo esse et prop- ; sit terminus productus.
ter istas duas eonditiones operatio
potest dici actio, sieut propter eas-
Divisio dem dieitur actus secimdus; et
SUMM.E SECUXD.E
actionis in !••
immanen- tunc
.

ista distmctio
,• ,•
actionis m CAP. IV.
seuntem^' trauseuntem et immanentem. si sic

ervoc^^^^inintelligntur. non est generis in Aetum priorem esse potentia pro-

^P^^i^^' ^^^^ voeis in significatio- batur ex eomparatione ad cor-

olfJV.^aTio'
modogene- Yies
ris in spe-
: uam actio transiens est vere ruptibilia.
cies. actio de genere actionis, sed actio
SUMMARIUM.
immanens est vere qualitas. Alio
Actum esse priorem potentia perfectione,
modo actio de genere aetionis po-
probat coraparatione incorruptihilium ad
test dividi in aetionem immanen-
corruptibilia, respectu quorum suut sicut
tem et transeuntem, sieut superius actus. Explicat potentiam coniradictionis,
in inferiora, quia non solum aetio qute secundum quid tantum competit sem-
de genere actionis est ad formam piternis. Infert ex dictis quatuor conclusiones.

inductam per motum in
ab agente, sed etiam est ad for-
mam induc-am in ipsomet agente.
IUa enim forma absoluta, quae est
operatio immanens cum sit nova,
passo alio AL vero, et magis proprie, nam sempi- 42.
terna priora substanlia sunt corruptibili-
bus, est aulem niliil polentiasempiLernum.
Postquam Philosophus probavit oster'
iuteut
. •

aetum esse priorem potentia sub- L 1 1

,

expj
 SUMMiE II. GAP. IV. 345

incorrupli-
bilinm
stantia, et perfectione •
per ratio- secundum substantiam; est autem
operative. nem sumptam ex parte cornipti- nihil sempilernum in potentia, sicut
bilium, quae aliquando sunt in po- supple suntcorruptibilia, et in hoc
tentia, aliquando in actu nunc ; tangit totam rationem virtualiter.
ostendit idem per rationem sump- Deinde cum dicit :

tam ex parte incorruptibilium,

Ralio vero hsec omnis potentia simul
quae semper sunt in actu, ut ad contradictionis est, quod quidem enim
corruptibilia comparantur. Circa non possibile existere, nonuLique existet
in aliquo; possibile autem omne contingit
quod duo facit primo ostendit ve-
:

non aclu esse, quod ergo possibile esse,

ritatem propositi intenti. Secundo contingit et non esse. Idem igilur possi-
bile esse, et non esse possibile vero non
excludit falsitatem cujusdam Pla- ;

esse, conlingit non esse; contingens au-

tonici dicti. Secunda ibi : S/ ergoali- tem non esse corruptibile, aut simpliciter
qucv siou. Prima in tres : primo facit aut hoc ipso quod dicitur contingere non
esse, aut secundnm locum, aut secundum
quod dictum est. Secundoconcludit quanlum, aut secundum quale, simpliciter
ex dictis quasdam conclusiones. autem quod secundum substanliam. Xihil
ergo incorruptibihum simpUciter polentia
Tertio exponit quasdam compara- est^ ens simpliciter, aliquid autem nihil
tiones mter corruptibilia et incor- prohibet, aut quale, aut ubi ; actu ergo
omnia.
ruptibilia, de quibus fecerat men-
tionem. Secunda ibi ycc eornmqnce. : Probat minorem rationis, et ar- 43.

Sempiterna Tertia ibi Imitanlur aut?m. In pri-

: guitur sic omnis potentia est po-^t"nt-l?st
:

priora cor-
ruplibilibus ma parte intendit talem rationem: tentia contradictionis sed sempi- :
^°"^^.'^^^'jj'^-

Sempiterna sunt priora corrupti- terna non sunt in potentia contra-

bilibus secundum substantiam et dictionis ergo non sunt in poten-
;

perfectionem, sed sempiterna com- tia,et per consequens sunt in actu.

parantur ad corruptibilia, ut actus Dicit ergo, quod ratio vero luec, sci-
ad potentiam quia sempiterna
,
probandum,
licet ad scilicct niliil

sunt semper actu et non in poten- sempiternum esse in potentia,

CJorruptibi- tia corruptibilia vero sunt in po-
;
quia omnis potentia est simut contradic-
lia
sunt poten- tentia ad esse, et non esse ; ergo tionis, et loquitur de potentia pas-
tia ad esse
et non esse. actus est prior potentia secundum siva, qua aliquid potest esse non et

substaniiam et perfectionem. Circa esse, vel sim[)liciter, vel secundum

hoc sic procedit primo ponit ra-
: quid, quod probat per oppositum :

tionem. Secundo subjungit mino- quod quidem non cst possibile existere

ris probationem. Secunda ibi Ra- :

non utique e.ristit i)i (diquo. \\\\\ dice-

tio vero. Dicit ergo, quod at vero, ct re quod ul)i non est talis potentia,
magis pr-oprie supple ostenditur sup- non contingitutraque pars contra-
ple sic quam prius ; quod dicit pro dictionis, quia quod non est possi-
tanto, quia in ista ratione quae se- bile esse nunquam erit, quia non
quitur, non sumuntur actus et po- possibile aequipoUet impossibili, et
tentia in eodem sicut prius, sed in impossibile non ipsi necesse csse.
rationem
diversis, et arguitur per Et subdit omnc autem possibile con-
:
^^%l''^l'^^'
quod crqo cst possi- tur com-
magis evidentem. Ponit ergo ra- tinnit
^f
non esse actu,
lunatioues
.

tionem, dicens nam scmpitema sunt

: bile cssc, continqil cssc ct non cssc, idem e{ ivqmpoi^
lentiii'

priora corruptibilibus substantia, id est, iqitur cst possibilc cssc, ct )ion css»' ; CX nioilalium.
 :

346 LIB. IK. METAPII.

cornipii- (|,,o patot, (luod potontia ost simul Sempiterna orgo, otsi non sint in sempitenj
Dila uuplex. siiiit iri

contradictionis, (piia possilnle esse potentia contradictionis simplici- pou^ntia

conihigii noji essc ; hsec onim duo fe- ter, tamen

prohibet ea esse
niliil ^^"ionis^
(luipollent : coniingens aniem non esse in potentia contradictionis secun- ^^'"q"[|i"°^

esi corruptibile, aui simpliciicr, aut hoc dum quid, ut [)atet ex prsedictis de
ipsum quod dicitur, et secundum quid Luna. Et similiter est de aliis cor-
conlimjcre non esse, \miSi aut secundum poribus coelestibus, nam omnia
locum , ut si contingit aliquod cor- sunt illuminabilia a vSole, ut tra-
pus non esse tunc est cor-
in loco, dunt Astronomi et omnia sunt mo-
omnia ruptibilo secundum locum. Simili- bilia ad ubi. Deinde cum dicit
sempiterna
prtcter tor autcm seciindum quantum, aut secun-
s^uToo?. dum quale, quodlibot enim horum Nec eorum quae ex necessitate sunt, et
44.
riintibiiia ^t -i 4--U-1 ipsa prima, naiTi si h*.c nun essent, nihil
secundum modorumi

est aliquid corruptibile utique esset.

j?^"j*J^'g
n^^g secundum quid; simpliciter autem,
non ita
quod secundumsuhstantiam, ^\xx}\)\q\)Q'
ri i
Concludit ex dictis quatuor
i
con- Primum
universali- ^ ^
sequens.
ter loqua- uon esso. Concludit
test osso, ot clusiones, quarumsecunda ponitur
tur propter . , . .
miertia
x •

lateiiigen- ergo mtontum quod nihil incorrupti- roi : Nec utique rnotus. quse se-
bilium simpliciter est ens in potentia sini- quitur ex secunda ibi : Propter quod
pliciter, nam patet ex dictis quod semper agit Sol. Quarta Non est
ibi :

omne, quod est in potentia inquan- autem timendum. Dicit ergo, quod
tum hujusmodi, est corruptibile, non solum supple nihil incorrupti-
et hoc si simpliciter sumitur, id bilium simpliciter est ens in poten-
est, secundum substantiam. Sub- tia simpliciter, sed nec eorum qua^
dit autem quod aliquid contingit, id supple aliquid est
sunt ex necessitate,

esi, secundum quid nihil prohibet, su])- in potentia, quia necessaria sem- omne
ple ipsa incorruptibilia esse in po- per sunt in actu, et non possunt ^^S^esf
tentia, ut secundum quale, aut secun- esse et non esse cujus causam "^^^^T"'
;

contra,
dum Patet enim quod Luna est
ubi. quidem ipsaprima, id est,
subdit, et
in potentia, ut a Sole illuminetur, quod necessaria sunfc prima inter
et etiam Sol est in potentia quan- omnia, nam si hcec non essent, nihil
do est in ubi Orientis, quod sit in esset uiique aliorum.
ubi Occidentis; om.nia igitur su])^\e Notandum, quod necessaria non Necessari-

sempiterna, et incorruptibilia sunt solum dicuntur de sempiternis in- sempfter-

actu, ut hujusmodi, ha3c fuit minor complexis, sed etiam in rebus cor-"^"^"^"^*^
rationis principalis. poralibus sunt quaedam necessaria
Esse et
N otandum quod du plox ost esse, complexa, puta hominem esse ri-
potentia
contraciic-
scilicot osse substantialo et sim- sibilcm, et animal esse animal et
tionis du-
plex.
pliciter, et esse accidenfcale
^
et se- hujusmodi,
'^
et de his verum est,
cundum quid. Similiter aliquid po- quod non sunt in potentia contra-
test dici in polentia contradictio- dictionis; sunt enim prima, quibus
nis dupliciter correspondenter, ablatis alia auferuntur, sublatis
quia potest esse, et non
scilicet vel enim prsedicatis necessariis, tol-
esse simpliciter, vel quia potest luntur praedicata per accidens. Vel
esse, et non esse secundum quid. posset hoc referri ad incomplexa
 :

SUMM^ II. CAP. IV. 347

necessaria, talia autem sunt Intel- perpetuitate motus

probat cceli,
ligentiae, quae sunt prima entia, Pliilosophus perpetuitatem gene-
quibusablatisaliaauferuntur, quae rationis et corruptionis, ut patet
etiam non sunt in potentia contra- secundo de generatione, text. com.
dictionis ad esse, et non esse, pa- 56. et inde. Deinde cum dicit
tet. Deinde cum dicit :

Non esl autem limendum nequando stent

Neque ulique molus,
.... si quis esl sempi-
.
quod timenL qui de natura, neque labo-
j..^^ ^^^^ agenlia, non enim inest potentia
45.

ternus; nec si qmd motum sempiternum contradictionis ipsis, ut corraptibilibus

non esl secundum potentiam motum, nisi
^^ laboriosa sit continuatio motus:
^,,^,^^5^
unde tjuo; hujus auLem mateiiam mlul ^am substantia materia, eL.potentia non
prohibet existere. j^clu causa hujus.

aidum Ponit secundam conclusionem, Ponit quartam conclusionem, Quartum

sequens.
licat concludens de motu sempiterno qi^?eetiam sequitur ex praedictis,
a^ dT
quod dixerat de substantiis sem- quia enim coelum semper movetur,
piternis, dicens quod «ec ?///^?/emo/?<5
^P^^^j'^'^'^^ non est fimendum, nequando slcl, quod
mobiie si quig ^gi sempitemus, nec si auid est timent qui de natura, scilicet quidam
jrnum ,
ponde- motum sempitenium ; itR quod semper Xaturales Philosophi, puta Empe-
Iv si,
moveatur won est secundum potentiom docles et sui sequaces, qui posue-
motum, scilicet quod nec talis mo- runt mundum quandoque corrum-
tus, nec quod movetur tali motu, pi, quandoque generari secundum

est in potentia, nisi unde quo, id est, quod nunc lis, nunc amicitia reg-
nisi utab hoc ubi transeat in illud nat, ut dictum est 1. et 3. hujus. Et undesitin

ubi, motus enim est actus entis in subdit, (\wo{[etiam licec agentia, id est, LTigatioin
^^^^^^°^°-
potentia; et ideo oportet omne, corpora ccelestia, quae semper
quod movetur esse in potentia ad agunt, id est moventur, nec laborant
terminum motus, licet non sit in in eo scilicet quod moventur, non
potentia ad ipsum moveri. Et sub- enim inest ipsis motus secundum poten-
dit quod quod scilicet
hujus autem, ^^V/m contmdictionis ,quandoque
ut
movetur motu sempiterno, nihil moveantur, et quandoque non ut ;

proliibet materiam existere, eo modo est in corruptibilibus, quae habent esse

quo expositum est 8. hujus, in qua- per motum ut continuatio motus sit in

dam quaestione, esse materiam in eis laboriosa, cujus causam subdit :

coelo, secundum viam Philosopho- nam substantia maleria, et potentia, non

rum. Deinde cum dicit :

actu causa liujus est. \u[t diccre, quod
causa, quare corruptibilia moven-
Propter quod semper agit Sol, et astra, ^^^^. ^^^^^^ labore, est, quia non sunt
et totum coelum.
m
.

actu, sed m .

potentia ad moveri
,

Ponittertiamconclusionem, quae
^
et non moveT*i, nec liabent ex na-
rtmm
quens. sequitur ex secunda, quia enim tura, vel ex substantia sua, quod
M8 d
q. 2. illud quod movetur motu sempi- semper moveantur; patet enim
terno, puta ccelum et astra, agit quod animalia in movendo iatigan-
mediante motu; et ideo sequitur tur, similiter et de aliis.
propler hoc quod Sol, el astra, et totum Notandum autem, quod Philoso- Kxrusat

coelum semper agit, et propter hoc ex phus lo(|uitiir de perpetuitate mo- pUumo'.
 348 LIB. IX. METAPH.

Potentiai vero aliae de quibus definitum 4«

deierminattus scciindum cfi ,
qiia) novit per
verilatein. est omnis contradictionis sunt, nam possi-
viam natiiralcm, licct nulla ejus bile sicmovere potest et non sic, quseeum-
ratio concludat neccssario quia ;
que secundum rationem, irralionabiles
vero per aliud esse, etnon contradictionis
secundum rei veritatem motus cce- erunt eaedem.
li aliquando incepit, et aliquando fi-

nictur, licet naturae corporis coe- Comparat ea penes differentiam D^ffei

eoruE
lcstis quantum est de se non rc- dicens, quod potentice alice dc quibus de-

pugnet continuo, ct perpetuo mo- finitwnest, id est, quod potentiae aliae

vcri. rerum corruptibilium, de quibus su-

pra declaratum fuit, oinnes sunt con-
*SUMMARIUM.
tradictionis ; cujus oppositum osten-
GorruptibiUa conveniunt cum sempiternis,
sum de incorruptibilibus, et
est
quorlsemper agant ex parte sua, differunt
aliis substantiis sempiternis, quae
ab eU, quod sint in potentia seductionis. In
bonis actus est melior, et in malis prior non sunt in potentia contradictio-
potentia. nis, tamen aliter est et aliter in vo\a

diversis potentiis nam possibile se-

; wom^
Text. com. Imitanlur autem incorruptibilia, et quae
18. in transmutatione sunt entia, ut terra et cundum rationem, id est, secundum po- raSoi
if^nis; etenim hsec semper agunt, nam se-
tentiam rationalem, potest sic, et non f^^^Jf,
cundum se, et in seipsis babent motum.
sic niovere, ut dictum fuit supra, et ^"^^-^.

Convenien. Comparat corruptibilia sempi- hoc modo sunt contradictionis; ?>-

iia corrup- . .
^ ,

tibiiiuni et ternis, dc quibus luerat locutus. rationales vero potentiae erunt ecedem
TibiUum' Circa quodduo facit quia primo : contradictionis per adesse, et non, licet
corporum. (.Qj^p^pr^^^ q^ pencs convenicn- supple de se semper operentur uno
tiam. Secundo penes differentiam. modo.
Secunda ibi : Potentice vero. Dicit Notandum, quod absque excep-
ergo, quod ea entia scilicet corrup- tione omnes polentiae passivse ex
tibilia quce sunt in transmutatione, ut se sunt contradictionis, et sic lo-
tcrra et ignis i^nitantur, scilicct ipsa quitur supra Aristoteles ; poten- j^^g^
corpora incorruptibilia; hcec etenim, tiaevero activ8e,de q^ uibus est hic ^^^|^
'
nota
scilicet corruptibilia, puta ignis, sermo, sunt contradictionis, sicuty^^.^q
nujus a

semper agunt, ignis enim quantum exponit Philosophus per adesse et «n-
est de se, semper ignit praesente non. Quod si intelligatur passivo
passo, et similiter terra, et alia approximato, et non approximato,
hujusmodi semper agunt suas ope- sic omnis activa cujus actio depen-
rationes naturales, cujus causam det a passo, potest esse contradic-
subdit nam secundum se, et in ipsis,
: tionis, non ex se, sed aliunde, si in-
id est; in seipsis liabent motum, qua- telligatur impedimento quod
de
tenus scilicet habent formas pro- potest adesse et non sic omnis ;

prias, quse sunt principia natura- potentia activa naturalis corrup-

lium operationum et motuum; tibilis, etiam per
est impedibilis,
assimilantur ergo corporibus in- causam naturalem aliam activam.
corruptibilibus, qu?e etiam semper Sed nulla naturalis sive irrationa-
agunt ut praedictum est. Deinde lis ex se habet posse oppositas

cum dicit : actiones elicere circa idem, sive

 .

SUMM^ II. GAP, I. 349

ex se agere, vel non ; quomodo po- scilicet ex dictis. Tunc sequitur Epiiogus.

tentia rationalis est ex se contra- illa pars :

rietatis vel contradictionis, ut su-

perius expositum fuit, in quadam Quod autem et meUor, et honorabihor Text.
studiosa potentia actus ex his est palam, com. 29.
quaestione; et *sic patet qualiter qiiaecumque enim secundum posse dicun-
potentia rationalis et irrationalis tur, idem est potens contraria, ut quod
dicitur posse, et convalescere idem est,
activa est contradictionis differen- et languens, et simul, eadem enim poten-
ter. Deinde cum dicit :
tia convalescendi, et laborandi, et quies-
cendi, et movendi,et a^dificandi, et destru-
endi, et sedificari, et corrui. Posse quidem
Si ergo sunt aliquae nalurao tales, autsub-
47. igitur conlraria simul exisiit, contraria
stantia) quales dicunt, qui in rationibus
vero est impossibile simul existere, ut sa-
ideas, multo magi? sciens utique crit ali-
num esse et laborare, quare necesse est
quid quam per se scientia, et motum quam
hoi'um alterum esse bonum, p sse vero
motus, hic enim actus magis, illa autem
similiter utrumque aut neutrum, actus
potenlia horum. Quod quidem igitur est
vero melior est.
prius actus potentia, et omni principio
mutabih, palam.
Ubi postquam Philosophus com- 48.
Sermo
Contra Ex prsedictis concludit falsita- paravit actum ad potentiam, pe- comparati-
atonicos.
vus poten-
tem cujusdam Platonici dicti, unde
li(

nes ordinemprioris et posterioris, ti8e,etac-

tus penes
dicit quod si ergo sunt aliqiue lales na- nunc comparat ea penes bonuhi et bonum et
lii
turce aut suhstantice quales clicunt, qui in malum. Circa quod duo facit pri- :
malum

rationilms ideas. Plato enim, ut sibi mo veritatem praemittit. Secundo

imponitur, dixit esse formas se- qusedam corollaria concludit. Se-
paratas, quas dicebat maxime es- cunda ibi Pcdam ergo. Prima pars
:

se, ponebat enim scientiam sepa- in duas quia primo probat quod
:

ratam, quam dicebat per se scien- actus est simpliciter melior po-
tiam, et esse primum in genere tentia in bonis. Secundo e conver-
scibilium, et similiter motum se- so in malis. Secunda ibi Necesse :

paratum, esse primum in genere autem. In prima parte intendit ta-

I

mobilium si, sic inquam, dicatur,

; lem rationem Id quod est simpli- :

I
multo magis, ut patet ex prsedictis, citer bonum est melius eo, quod
erit utique sciens supple primum in est secundum quid bonum, et mix-
!•

genere scibilium, quam per se tum cum malo. Sed actus est liu- Actuni
meliorem
esse

scientia, id est, quam scientia sepa- jusmodi respectu potentise in bo- potentia
in bonis
rata, et motum, id est, mobile quod nis, scilicet quod actus est simpli- probat.

movetur quam motus, scilicet sepa- citer bonus, potentia vero secun-
ratus; supple sciens, et
luec enim dum quid bona, etmixtacum ma-
mobile quod movetur, sunt magis lo ; ergo actus est simplicitor
actus, illa autem, scilicet motus et melior quam potentia in bonis. Di-
scientia potentice eorum ; ostensum cit ergo quod manifestum cst c.v ///.v,
est autem prius quod actus est quod actus cst mcliory et h(morahilior

prior potentia, quare dictum Pla- studiosa potcntia, hoc est, potentia
tonicum erit nuUum. Ultimo epilo- qu?e est ad bonum, cujus ratio ost,

gat quod ciuidam igitur actus est prior quia potontia est ad contraria; et
quam potentia et omni principio mutabi- ideo subdit : qucecumquc enim dicun-

li, id est, possibili passivse, palam, tur secundum possc^ id est, habent
 ; s

350 LIB. IX. METAPIl.

potentiam in bonis idem est potens cum bono ; sed actus est liujusmodi
ad conlraria, ul (juod dicitxir posse con- respectu potenti?», ergo etc. Minor
valesccre idem est, et lanf/uens simul, sci- probatur quia potentia est ad
,

licet in potentia ; eadem enim est po- utrumque contrariorum simul,

tentia convalescendi et laborandi, id est, quorum neutrum habet actu, et ideo
infirmandi,'"/ quiescendi.et movendi, et potentia ad malum est secundum
wdiftcandi, et deslruendi, et cedificandi et quid malum est etiam admixta ;

Al. etredi-^^^^.^.^^^^j^//pr^gg[yg
fican et
corrui.
^
p^^l^gt

possc fjuidcm contraria simul existit, si-

.... igitUT, CMlod bono, quatenus respicit alterum
contrarium simul, quod habet ra-
mul enim est potentia ad contra- tionem boni, actus autem est
ria ; sed contraria simul existere in actu simpliciter malus. Dicit ergo quod
est impossibHe, ut sanum esse et laborare, necesse est finem et actum in malis esse

qufire horum, scilicet contrariorum deteriorem jwtentia ; quofl enim potens

necesse est fdterum esse bonum; simili- est, id est, in potentia, idem est sup-
ter et supple alterum esse malum, ple in potentia, ambo contraria, et
posse oero, id est, potentia est, simi- tunc ut prius. Deinde cum dicit :

liter ad utrumque, aut pro sed, ncu-

Palam ergo, quia non est aliquid quod
trum\\h\:^eX supple in actu, ficlus erfjo malum pneterres, posterius enim ipsi na-
est melior. Vult dicere, quod contra- turae malum quam potentia.

riorum alterum habet rationem Primu

sanum; aliud vero Concludit qusedam corollaria et sequen
boni, puta esse
puta esse sunt duo, secundum ponitur ibi :

habet rationem mali,

Non erfjo nec in his. Dicit ergo, quod
segrotum, similiter et in aliis
pcdam, quoniam id quod est malum non
actusergoinbonis,putaessesanum,
est aliquid prfeter res, scilicet quae
est simpliciter bonum. Potentia
est simul ad contraria,
sunt bonse secundum naturam
vero, quia
suam, quod intelligatur aliquid
ita
et neutrum habet actu, non est
sepa ra t m malu m a rebu s cuj u
ii
bonum, nisi secundum quid, quate- ;

causam subdit, enim pro quia, ma-

nus respicit alterum contrario-
rum, quod habet rationem boni;
lum //w/ imtune poslerius quam po- Peecat

bonum secundum tentia, id est, qnoa mfdum est ma-nihii, e

^ , ,.
Potentia
tamen sic ut est 1 f ±- .
secund
elongatum a periectione natu-
,

gis Aristo
estsecun. qui(|
dum quid
cst bonum admixtum malo,
^ . • • .
•
i i rae, fjufim potentia, ex quo sequitur,
bonum et quatcnus ctiam respicit simul ai-
quod cum potentia non sit aliquid
"'^tus'^'' terum contrariorum, quod habet
praeter res. Deinde cum dicit
rationem mali. Deinde cum dicit
:
:
'^pUdter.

Non ergo nec in eis, quse a principio,

Necesse autem, et in malis finem, et et sempiternisquidquam est,neque malum,
49.
actum esse deteriorem polenlia, quod neque peccatum, neque corruplum, et-
enim potens idem ambo contraria. enim corruptio malorum.

inmaiis Probat quod malis actus sit in Ponit secundum corollarium, secund»
e«*^mdio- P^j^^ potentia, et intendit talem quod sequitur ex primo, quia enim >s>ga'
rem actus
probat.
rationcm : Illud quod est simpli- malum est posterius a perfectione^°['^!o^'
'
^^ ^
'

citermalum, pejus est eO; quod est naturae quam potentia, et potentia .J^J^;'
secundum quid malum, et mixtum non est in rebus sempiternis, nihil erit ^ed si
 SUMM^. II. CAP. V. 351

principns mcdum ixec pcccafum naturce nec corrun-

-• ' quod dupliciter ostendit quod actus
•onfornuter
loquitur. tum , id corTuptio; corruptio
est, habet magis rationem cognoscibi-
enim est de genere malorum, est au- lis quam potentia ; primxO ostendit
tem hoc intelligendum de corrup- hoc inducendo in exemplis. Se-
tione simpliciter, et in substantia; cundo probando a causa priori.
nam corruplio secundum quid, puta Secunda ibi Causa vero. Dicit ergo,
:

secundum ubi, aut secundum quale, quod diacjrammata id est, descrip- Diagi»ram-
,

nihil prohibet esse in rebus sem- tiones figurarum Geometricarum "'"'^^ "^""^'
piternis ut praedictum fuit. inveniuntur, id est, cognoscuntur
per inventionem actu, id est, quan-
do fiunt actu; nam clividentes, supple
SUMM.^ SECUND.T. Geometi^se, puta lineas et superfi-
cies, inveniunt, scilicet vera esse ea,
CAP V
quse quaerunt; patet aut m quod
Actum priorem esse potentia, per- divisioest reductivaad actum ejus,
fectione. quod fuit in potentia, partes enim
sunt potentialiter in toto. Unde
SUMMARIUM. subdit : si vero essent clivisa supple
secundum quod exigit inventio ve-
Actum esse priorem potentia, cognitione,
ritatis, manifesta ^ttique cssent illa,
duobus exempUs geometricis optime osten-
ditur per totum sequens caput. scilicet quae quaeruntur, nunc autcm,
scilicet ante divisionem et reduc-
ext. (om. Inveniunlur autem, et diagrammata ac- tionem ad actum sunt in potentia; et
20. lu, nam dividentes inveniunt, si vero es- ideo supple non statim flt notum
sent divisa, manifesla uLique essent. Nunc
autem insunt potenlia, propler quid duo quod quseritur, quod declarat per
recti trigonum, quia qui circa unum punc- duo exempla, quorum primum est
lum anguli a^quales duobus reclis; si
ergo educeretur, quijuxla coslam, viden- de passione trianguli dicens, ut
ti utique staUm esset palam propter quid supple si quseratur propter quid duo
50,
in semicirculo recLus universaliter, quia
si aequales tres, quiv bases ducc et quae
recti trigonum, id est propter quid
ex medio superstans recta videnti, palam triangulus habet tres angulos
enim illud scivit, quare palam, quia poten- sequales duobus rectis, et subdit
tia enLia ad actum reducta inveniunLur.
causam, quia circa unum punctum
Sermo Postquam Philosophus compa- sunt anguli ccquales duobus rectis, si

rpotenr ravit actum ad p.otentiam penes erc/o educeretur, id est protenderetur

^ ^^ ,, ,.
32. Kucli-

iulpenes P^^^^^s ct postcrius, ct pcnes bonum angulus, scilicet exterior qui cst ciis.

leUectum.
^^ malum, nunc comparat eas pe- juxta costam, id est, latus trianguli,
nes intellectum. Circa quod duo videnti utique statim esset pcdam, scili-

facit quia primo comparat actum

: cet quod triangulus habet duos
ad potentiam penes actumintellec- rectos. Secundum cxemplum est
tus, qui est intelligere vel cognos- de qualitate et rectitudinc anguli
cere. penes verum et
Secundo descripti in semicirculo, dicens :

falsum, quae sunt circa actum in- ut si supple quseratur propter quid
tellectus. Secunda ibi Quoniam : ancpdus supple descriptus in semicir-
autem ens. Prima in duas secundum culo est universcditer rcctus. Kt subdit
 352 LIB. IX. MF/rAPH.

causam : qxfn si cequales ircs, oi rjuce trinsecus producendo basim trian-

bases dua', r( qu(c cx mcdio superstans giili, statim utique videnti scilicet

rccia, palam cnim vidcnii qui illud sci- talem dispositionem figur3e, esset
vii, quod angulus se-
scilicet talis palam quod scilicet triangulus ha-
micirculi sit semper rectus; con- bet duos rectos.
cludit ergo intentum, quarc palam,
quia cnlia in polcnlia remota rcducta G
ad actum invcniuntur, id est, veraci-
ter cognoscuntur.

51. Ad evidentiam
Tlieoria
Geometrica primi exempli
de trian-
gulo et
describatur Tri-
passionibas
angulus AB C, et
ejus quifire
in primo protendatur ba-
elemento-
rum sis ejus quse est Ad evidentiam secundi exempli ingenios
Euclidis.
A ^
A C, in direc- describatur semicirculus A G F, etoeometri

tum et continuum; tunc igiturhsec in puncto qualitercumque cadat

G,

basis protracta, et protensa cum in semicirculo, constituatur angu-

latere trianguli quod est B C, cons- lus, cui substernatur basis A F,

tituet angulum extrinsecum in quse est diametercirculi; dicoergo

puncto C, qui aequalis est duobus quod angulus C, est rectus cujus
intrinsecis sibi oppositis, scilicet probatio est, quia cum linea A F,
angulo A, et angulo B, certum est sit diametrum circuli, oportet quod

autem quod duo anguli circa punc- transeat per centrum quod est ff,
tum C, quorum unus est extrinse- producatur ergo linea H G, sic;
cus triangulo, et alius intrinsecus igitur linea H G, est aequalis linese
sequipollent duobus rectis; nam H A, quia sunt ductae a centro ad
IS.Euclidis. secundum regulam Geometricam, circumferentiam. Ducatur etiam
linea recta super aliam rectam linea recta A G, quae constituet
qualitercumque cadens constituit triangulum cum linea .4 H, et linea
duos angulos rectos, aut sequipol- H G; ergo in triangulo isto A G
lentes duobus rectis; ex quo sequi- H, sequalis est angulus partialis
tur quod angulus intrinsecus cons- G, angulo .4, quia omnis trianguli

titutus in puncto C, cum aliis duo-
bus, qui sunt angulus A, et angulus
5, qui erant sequales angulo exte-
riori circa punctum
sunt necessario sequales
licet tres
duobus rectis; ideo ait Philoso-
phus, quod causa per quam proba-
tur quod triangulus habet duos
rectos, est, quia anguli circa unum
punctum C, quorum unus est ex-
cujus omnia latera sunt aequalia,
anguli qui sunt supra basim sunt
sequales; duo ergo anguli scilicet
C, omnes sci- angulus .4, et angulus G, simul
sumpti sunt duplum solius anguli
G; sed angulus G H F, ex hoc quod
est exterior, est sequalis duobus
angulis partialibus oppositis, sci-
licetangulo .4, et angulo G; ergo
angulus G H F, totalis est duplus
 : .

SUMM.^ II. GAP. VI, 353

anguli G, partialis. Similiter sub- causa, et intendit talem rationem :

pobat
trahaturlinea recta 6^, //, tuncpro- Objectum et potentia proportio-P^I?^'!^*^^^'^^
babitursicut prius quod angulusF, nantur, sed intellectus est quidam ratione
^
cognoscibi-
estaequalis angulo(7, hujus secundi actus; ergo objectum in actu est lisapriori.

trianguli qui est G F II, eo quod duo magis proportionatum ipsi intel-
latera, scilicet // G, et H F, sunt lectui, et per consequens magis
aequalia cum sint ducta a centro cognoscibile ab intellectu. Ideo di-
ad circumferentiam, et angulus ex- cit, quod causa vero, scilicet dicti
terior .1 // G, erit ?Bqualis utrique praecedentis est, quia intelligentia,
intrinseco opposito, scilicet angu- id est, intellectus est actus; unde
lo G, et angulo per consequens
F, et concludit : guare ex actu cognoscitur
duplus anguli G, intrinseci. Patet ens in potentia ma-
poteniia, id est,

ergo ex omnibus his quod duo an- gis cognoscitur cum reducitur ad
guli intrinseci, scilicet A 11 G, et actum, et propter hoc facientes, id est,
angulus G H F, sunt duplum totius reducentes aliquid ad actum cognos-
anguli A G //, sed duo anguli, sci- cunt, ut
patet in descriptionibus
licet angulus A H G, et angulus G supradictis; enim pro quia, actus est
H sunt aut recti, aut sequales
F, posterius generatione quam potentia,
duobus rectis, quia linea G H, cadit quce secundum numeruni, id est, in
super lineam A F; ergo angulus G eodem numero, ut superiusdictum
totalis, qui est in semicirculo, est fuit.

quod ait Philo-

rectus, et hoc est
sophus, quod causa per quam de-
monstratur esse rectus angulus,
SUMM^ SECUND.E
qui est in semicirculo, est, quia CAP. VI.
tres scilicet lineae sequales sunt,
scilicet du9e in quas dividitur basis Quo pacto ex veritate, et falsitate
puta linea A //, et linea H F, et actus sit prsestantior potentia?
tertia, quse est media istarum dua-
rum superstans recta, scilicet li- SUMMARIUM,
nea H G, projecta super basim a
Veram et falsiim esse magis proprie circa
centro ad circumferentiam; qua
ea qa?e saiii; acta, qaam circa ea qaa) sunt
dispositione facta videnti erit pa poteiitia. Explicatar diversitas de veritate
lam scienti illud, id est scienti in robas et iii oratioiie, et in simplicibas et

principia Geometriae, erit inquam complexis. Doctor bene explicat singula, et

palam, quod angulus, qui est in qaid veram et falsam mentale.

semicirculo est rectus facta divi-

Quoniam autem ens dicitur, etnon ens, ^
sione et reductione ad actum modo lioc quidem secundum nguras categori-
,

2*1.

prsedicto. Deinde cum dicit cas; illud vero secundum potentiam," aut
actum liorum aut coniraria, lioc autem
Causa vero quia inlelligentia esl acLus, maxime proprie, aut verum, aut falsum.
52
quia et ex actu potentia, et propter hoc
facientes cognoscunt; posterius enim ge- Comparat actum nd potcntiam
neralione ([uje secundum numerum acLus.
penes verum et falsuni, qna^ snnt
Probat intenLum a priori et a circa actnm iutellectns, inteudons
Tcir. \I. 23
 : , ;

354 LIH. IX. METAPil.

quod vcriiin, et falsiim simt pro- positis. Secundo

incompositis in

prie circa ea quae sunt actu, magis et simplicibus. Tertio recapitulat

(juam circa ea quse sunt in poten- quod dixerat de utrisque. Secunda

Circa quod tria 1'acit. Primo ibi Circa incomposita vero. Teitia
:
tia.
proponit intentam conclusionem. ibi : Esse vero iit verum. Prima in

Secundo addit cjus probationem. duns.Primo proponit rationem ad

Tertio ex dictis infert quamdam probandum intentum. Secundo ex
conclusionem. vSecunda ibi : Hoc au- dictis infert quamdam
diversitatem
tem in rebus. Tertia ibi : Palam etiam circa veritatem et falsitatem in
Coraparat elquod. Dicit ergo quod quoniam ens opinione et oratione. Secunda ibi :

quoad Si igitnr hoc quidem. In prima parte

intellec- et non ens oppositum dicitur, sive dici-
tuin actum
tur dupliciter, hoc quidem id est intendit talem rationem : Verum,
ad poten-
tiamet hoc
uno modo secundum figuras categoria- et falsum sunt circa compositio-
quoad
veritatem 7'um, id est, secundum decem Pr?e- nem et divisionem intellectus, cui
et falsita-
tem. dicamenta; illud vero, scilicet alio correspondet compositio autem et
modo secundum potentiam aut actum, divisio in re; compositio
^
autem, verum
talsuD

aut horum contraria, sic exponendo et (livisio in re important actum, compo

atqi . ,
.

quod horum. id est, tam entis quam et non potentiam; ergo similiter div«

Divisio en- non entis contraria, id est, sive ac- verum et falsum sunt circa com- "^'
tis duplex. positionem, vel divisionem intel-
cipiantur actu, vel potentia quae
sunt contraria; hocautem, scilicet lectus. Dicit ergo, quod hoc autem,

quod est in actu, sive ens, sive non scilicet verum, et falsum in rebus est Causai
ritatu
Yerum et ens maxime proprie dicitur verum aut componi aut dividi, scilicet ipsas res ; .
feisit,

falsum
competunt falsum, ita quod verum et falsum unde aliquis putans dividi divisum inteiie

proprie his
quse sunt proprie competunt rei quando est, verum est, id est, veram habet opi- ponde
• •
„ actuali
in atu.
eo modo quo est, et est in actu, nionem, ut qui putat
I 1 I

asmum non parte,

sive ens, sive non ens, sive unum esseequum; et similiter qui com-
contrarium, sive aliquid, quatenus positum componi putat, mentitur
utrumque contrariorum contingit autem e contrario se habens, etc. id est,

esse et in potentia, et in actu. falsam habet opinionem, ut qui

Deinde cum dicit putat asinum non esse animal.
Vult dicere, quod ex hoc quod ve-
53. Hoc aulem in rebus est componi aut divi- rum et falsum in rebus non est
di. Undeverum est divisumdividi, et com-
positum componi. Mentitur autem e con-
aliud quam ipsas res dividi aut com-
trario se habens atque res ips?e se liabent poni, ideo qui putat dividi quod est
quanducumque est, aut non est quod ve- divisum in re, aut componi quod est
rum dicitur aut falsum, hoc perscrutan-
dum quid dicimus. Xon enim propter nos compositum in re, verum putat. Men-
exislimare le vere album esse, tu albus titur autem e converso habens res, id est,
es, sed propter te esse album nos hoc
dicentes verum dicimus. qui in sua opinione habet e contra-
rio res quam
habeant in natura
se
Probat dictam conclusionem. sua, ut qui opinatur asinum esse
Circa quod tria facit. Primo pro- equum, aut asinum non esse ani-
bat conclusionem quantum ad ve- mal quandocumque est aut non est

rum et falsum in substantiis com- quare quod verum dicitur aut fcdsum,
 SUMM^E II. GAP. Vf. ^55

hoc perscnacmchim quocl dichmis, id est, Si igitur hrec quidem semper compo-
qiiod quando aliquid aut non est, nuntur, et non impossibilia dividi; hsec

est, tunc dicitur verum et falsum, '' impossibilia com-

'
poni, 'TJf
Z^, 'Y''^' contingunt contraria.
hcTC autem
et hoc quod dicimus perscrutan- Esse quidem est componi, et unum esse,
.dum est, scilicet qualiter est in ^^ "^o^ esse non componi sed plura esse.
^ontingentia quidem; igitur eadem
rebus; ^ion enim propler nos exislimare ^'!J,
sit talsa, et vera opmio, et oratio eadem
,, „ , ; Text
te esse cilbiim tu es albus, sed e conver- et contingit quandoque veram esse, et com. 22.
SO propter te esse albmn nos dicentes hoc, contingit quandoque esse falsam; circa
imp^ssibilia vero ahter se habere non fit
verum dicimus; res enim est causa
.... ahquando verum, ahquando falsum, sed
.. ..
veritatis, et falsitatis
4. r. 1
m
. •

opmione
.

semper hc^c vera, et Iutc falsa.

et oratione, et non e converso.
Resoiutio Notandum, quod ex his patet Infert ex dictis quamdam diver- 55.
dictorum.
^rQi^um esso, quod Philosophus di- sitatem circa veritatem et falsita- q^^^Sam
xerat, scilicet quod verum, et fal- tem in opinione, sive oratione; suntTom-
sum in rebus est ipsas res compo- quia enim compositio et divisio in p°''J^'
,..,..,. qujedam
ni, et dividi scilicet m
.

actu; veri-
.

re est causa veritatis et falsitatis ^^"^p^^ ^'-

54. tas enim, et lalsitas quse est m m opmione et oratione, sequitur dam vero
1 • • • .• •< 1 ..
n
alternatim
-..rr.
opmiione, sive oratione composita quod secundum differentiam com-sehabeme^
vel divisa, reducitur ad composi- positionis et divisionis quse est intentmTter
tionem vel divisionem rei in actu rebus, sit differentia veritatis et Tu c^lJmpo''-'
ut ad causam. Quiaigitur intellec- falsitatis qu?e est in opinione et dKidcMUe
j,
^ii
tus format compositionem,sumen- oratione. In rebus autem reneri- ^'^
"'.T*^^^

ij etpridica' ^^0 duo quorum unum respectu al- tur differentia, quam exprimit Phi- ''^^^^^^^-

«'enlTnliaUo- t^^i^^s sc habot ut formale, et ut losophus dicens, ^?* pro quia, igitur
J^ ' ^ pon^dTnt' ^^^^^'i inexistens, puta praedicatum hcec quidem semper componuntur, scili-
''*
respectu subjecti ; ideo oportet cet in re, et sunt impossibilia dividi,
^^fo/^^^ii
in rebus qnod ox parto rei, puta in substan- puta homo et animal, hcec vero, id
tiis compositis, compo- sit aliqua esi, cdia semper sunt divisa, et impossi-
sitio aliquorum duorum, quorum bilia componi, puta homo et asinus.
unum se habet ut forma, sive Haec autem, id est, quoedam alia
accidentalis, sive substantialis et contingunt contraria, puta ambu-
essentialis; et alterum se habet ut lans, quatenus homo quandoque
materia, et subjectum, puta cum ambulat, quandoque non ambuLat.
dicitur homo est animal, vel homo Esse quidem in quo supple consistit
Esgeet,^on
est albus;oportet enim hsec esse compositio intellectus aut oratio- esse quid?
composita in re, si vera debeat nis est componi et unum cssc, id est,
esse compositio, vel propositio significat quamdam compositio-
quam intellectus format; sive in- nem et unionem; non cssc vero in
tra se, sive extra se, cum per vo- quo supple consistit divisio ct nc-
cem format orationem, ab eo enim gatio, signiiicat non romponi, scd
quod res est, vel non est, oratio plura csse, compositio-
id est, tollit
dicitur vera, vel falsa esse. Deinde nem, et ponit diversitatem, quia
cum dicit : inquam sic cst, patet quod circa

contingcn/ia quidcm i(jitur qua% scili-

 UB. IX. METAPII.

cet possnnt componi et dividi ca- illa. Secunda est, quia non eodem Quod non
. sit veruin
(lcm, scilicet numero, opinio sive modo habent esse, sicut autem res et laisum

oralio sit faha; el contingit

vera cl se habet ad esse sic ad veritatem. simpiicibus

quandoque veram esse, et quandoquc fal- Secunda ponitur ibi : Ac sic nec "e"r'et"^in

sam, puta h.TC opinio, sive oratio, verum. Dicit ergo, quod circa incom-
og"endtt^^*

jiomo ambulat est vera, homine posita vero sunt substantiae imma-
iii

ambulante, et falsa, homine quies- teriales et simplices quid esse et non

cente. CiiTa vero impossibilia aliter se esse, et verum et falsum, id est, quod

hahcrc, puta quse semper compo- in talibusnon est verum, et falsum

nuntur, vel semper dividuntur, non propter compositionem, aut divi-
fitaliquando vcra, aliquando falsa, sci- sionem quse sit in rebus, sed per
Compositiolicet opinio vel oratio, sed quse ve- hoc quod cognoscitur de ei^quidest,
et divisi<:»
et
,

ra est, semper vera

^
est, puta
4.
nomo
i
aut non cognoscitur. Cum enim in-
fdsifa? (li- est animal, et quce est falsa, est sempcr tellectus attirigit ad cognoscendum

turtripii- A^^^«. P^^ta asinus est equus. Patet quod quid est alicujus simplicis, tunc Modus
'
co-
. • • o-noscendi
cum vero non I . •
citer.
QYgQ ex his quod secundum trinam est verus, attmgit ; simpiicia.

diversitatem circa compositionem sed forte attribuit sibi aliquid aliud,

et divisionem in re oritur trina tunc intellectus est falsus. Subdit
diversitas circa veritatem, et fal- autem causam dicti non cnim est :

sitatem in opinione et oratione. compositum supple in rebus simpli-

Deinde cum dicit : cibus, ut quandoque sit quidem com-
positum, et non sit, quandoque divi-
Circa incomposita vero quidem esse aut sum fuerit, sicut lignum album, aut dia-
non esse, et verum, et falsum; non enim
est compositum, ut sit quidem quando metrum incommensurabilem, quod du-
divisum fuerit, ut album lignum aut in- pliciter exponitur. Uno modo sic,
commensurabilem diametrum, nec verum, quod in simplicibus non est com-
et falsum similiter existet adhuc et in aliis.
positio, ut posset dici quod quando
Ostendit oppositum quantum ad res componitur, quod tunc intel-
verum et falsum, in substantiis lectus componens esset verus, vel
incompositis et simplicibus, qua- quando res dividitur, tunc intellec-
les secundum Aristotelem sunt sub- tus componens esset falsus. Alio
stantiae immateriales. Circa quod modo sic, quod in simplicibus non
tria Primo prsemittit quod
facit. est compositio, ita quod cum dici-
non eodem modo est verum et fal- tur de eo quod sit, significetur af-

sum in simplicibus, sicut in com- firmative ejus compositio; et cum

positis.Secundo ostendit quomodo dicitur de eo quod non sit, signifi-

verum, et falsum sint in simplici- cetur negative ejus divisio sicut

bus. Tertio quod dixerat adaptat in rebus compositis, verbi gratia,
ad propositum ostendendum. Se- cum dicitur lignum est album, si-

cunda ibi Sed est verum quidem. Ter-

: gnificatur ejus compositio ; et cum
tia ibi . Et omnes sunt actu. Prima in dicitur quod diameter non est com-
duas secundum duas rationes, quas mensurabilis, signiflcatur ejus di-
assignat. Prima est, quia scilicet visio utraque expositio ad idem
;

simplicia non sunt composita sicut tendit, prima tamen planior. Con-
 SUMM/E II. GAP. yi. 357

cludit ergo Philosophus, qiiod ve- re, sive significare per vocem, quae-
rum et fahum non adhuc similiter existent dam tamen littera non habet dicere,
in his, scilicet simplicibus, etinaliis, sed reprcesentare ; sic ergo vult Phi- Aiiudre-
scilicet compositis, ut patet ex losophus quod attmgere mente, et veidicere
prsedictis. Deinde cum dicit :
reprsesentare voce ipsum quid est^^^vm^e]'
Ai. Ac.
rei simplicis, est esse verum in
j^^^ gj^yj^ j^g^ verum in his idem, sic nec
esse.
simplicibus. Non attingere autem,
scilicet mente ipsum simplex, est
Assignat secundam rationem di- omnino ignorare ; simplex enim,
cenS; quod nec sic est idem verum in quia non est compositum, non
his, scilicet simplicibus sicut necesse; potest sciri secundum quid sui, et

sicutseha- ^i^^^^
igitur alitcr habent esse sim- secundum quid sui ignorari et ;

P^^^^^ quam composita, sequitur ideo qui non attingit ad quod quid
et^e sfc ad
veritatem. qnod aliter in eis est verum, nam e.-f^ejus, ipsum omnino ignorat; et

sicut res se habet ad esse, sic se subdit- : decipi enim, id est, dicere ^ec faiii

habet ad veritatem, ex "2. hujus. falsum Circa quod quid est, SCilicet sed^^n^ora-
Patet igitur ex duplici hac ratione simplicium
^
non est, id est, non con- ^ ^pp^'^^"
' '
tar vero m

quod yerum, et falsum non est tingit, sed aut pro nisi secundum «rci- ^""P^icibus.

eodem modo in compositis sicut in dens. Hoc autem ideo dicit,

quia
simplicibus. Deinde cum dicit :
dixerat quod attingere simplicia
est dicere verum in eis, propter
56. Sed est verum quidem aut falsum attin- quod videretur quod non attingere
gere quidem, et repreesentare verum, non
esset dicere falsum aut decipi; et
enim idem affirmatio et repra^sentatio ;

ignorare autem non attingere; decipi enim tamen hoc non dixit, sed quod non
circa quod quid est non est, sed aut se- attingere est io^norare, cuius cau-
cundum accidens. Similiter autem, et cir- sam tangit, quia non contingit
ca compositas substantias, non enim est
decipi.
decipi, supple circa quod quid esi,
nisi secundum accidens. Unde ter-
Quomodo Ostendit quomodo sit verum et tio de Anima com. :26. dicitur,
text.
iriiTpiiJi- folsum in simplicibus. Dicit ergo, quod sicut sensus. semper est verus
^"^ ^
quod verum quidem aut falsum est sup- circa proprium objectum, sic intel-
ple in simplicibus hoc modo attin- lectus circa cpiod quid est ejus pro-
mente adipsum
gere quidem, scilicet prium objectum non decipitur. Ra-Qu«repiu-
simplex hoc verum est, quod est tio hujus aut intellectus
est, quia s^ets.d'!

in simplicibus. Et subdit : non enim attingit quod quid est rei, et tunc
est idem affirmatio et dictio sive reprce- vere cognoscit quid est res; aut
quod dicit ad removendum
sentatio, non attingit, et tunc non appre-
dubium, quatenus repr^esentatio hendit illam rem, quare circa eam
sive dictio quandoque sumitur pro non veriticatur, nec decipitur.
affirmatione, ut patet 4. hujus, t. Xotanihim, quod sicut dictum 57.

Dictiovei c. 16. ubi dicitur quod dictio est fuit 6. hujus cap. de vero, text.

piTurXpii- notior quam negatio, non sic au- com. verum in intollectu est du-
8.
^'^^'""
tem sumitur in proposito; sed hoc plex, scilicet verum incomplexum,
dicere, idem est quod repra^senta- et verum complexum, secundum
 358 LIB, IX. METAPII.

Verum (liiplicem operationcm intellectus, tum, non simpliciter simplicem,

menlale
duplex et secimdum quarum utramque natus
(lirtereBtia
eorum. est conformari objecto, ut mensu-
ratum mensursp,ex5. ]iujus,cap. de
ad Aliquid text. 20. Est autem inter
istas veritates una differentia, quia
in quo potest cadere falsitas vir-
tualiter, non sic autem in quid sim-
plicium. Si enim, ut dicit quidam Qu»re
expositor, intelligeret per acci- dmm de
dens, scilicet in attribuendo alteri ^^^uc."^"^

veritatiincomplexcT. non opponitur illud q^nd, non esset difFerentia,

juxta illud
falsitas, sed ignorantia, quia ita in quid simplicium potest
quod allegatum est tertio de Ani- intellectus simplex esse falsus per
ma, text. com.quod intellectus
27. accidens isto modo, sicut in quid
circa quod quid esi semper est verus, compositorum. Secundae autem ve-
sicut sensus circa proprium sensi- ritati, quae est veritas complexa,

bile, et hoc intelligendum est prse- opponitur ignorantia privative, et

cipue circa conceptum simpliciter falsitas contrarie, quando uniun-
simplicem. Et voco conceptum sim- tur scilicet ea quae in re non sunt
pliciter simplicem, qui non est reso- unita. Aliter exponiturly decipi per^. Exposi-

lubilis in alios conceptus, sicut est accidens, nam circa quod quid esl nul- s. Thomae.

conceptus entis, et conceptus ulti- lus decipitur, nisi componendo aut

Falsitasdu- marum difFerentiarum. De tali er- dividendo, quod quidem contingit
plex.
go conceptu verum est illud tertii dupliciter in substantiis composi--
de Anima; nam intellectus simplex tisuno modo componendo defini-
:

circa conceptum non simpliciter tionem cum re detinita, aut etiam

simplicem, licet non possit esse dividendo, puta dicendo : asinus est
formaliter falsum, potest tamen animal rationale mortale, aut ho
esse virtualiter falsus, apprehen- mo non est animal rationale mor-
dendo sub determi-
scilicet aliquid tale; patet ergo, quod utrobique
natione non conveniente, sed repu- est falsum. Alio modo si deflnitio
gnante sibi; et hoc modo dicitur constituatur ex partibus repug-
5. hujus cap. de Falso, text. c. 34. nantibus, puta dicendo homo est :

quod est aliqua ratio in se falsa, animal insensibile. Primo modo,

puta ista : animal rationale insensihile, definitio est falsa, quia non est
et tamen illa ratio in se falsa est hujus. Secundo modo, est falsa in
intelligibilis simplici apprehensio- se ; hoc enim duplici modo defini-
ne, licet ipsa non includat aliquod ex
tio est falsa, ut patet 5. hujus,
quid, nisi forte, quicl nominis. Secun-
c. de falso, t. c. 34. In simplicibus
1. Exposi- dum hunc modum potest exponi
tio, vero substantiis non potest esse
Resolutio intentio Philosophi in capite pra3-
dictorum deceptio circa c^uod quid est per ac-
de decep- senti, ubi ipse videtur distinguere
tione esse cidens, nisi primo modo, nam c^uod
quod quid de intelligentia simplicium, inquan-
est per ac-
tum est circa c^uid simplicium, et quid est ipsorum non est composi-
cidens.

circa quid compositorum; nam cir- tum ex pluribus circa quorum

ca quid compositorum cadit decep- compositionem posset falsum ac-
tio per accidens, quia scilicet com- cidere prima tamen expositio
;

positum est natum facere concep- subtilior et verior videtur, et con-

 .

SUMM^ II. CAP. VI. 359

tradicit isti secundse, ut ibi dictum no?i contigit decipi, id est, esse falsi-
l^it- tatem, sed aut intelligere, puta si
^^^^^ attingantur, cmt non; sed
SUMMARIUM.
supple penitus ignorantur, si non
Substantias simplices esse semper actu, et attingantur mente, et subdit sed :

totaliter sciri, vel totaliter ignorari. Infert quod quid est quceritiir de ipsis si talia
inde quod in immobilibus non est deceptio
,,,,^i^ ^^^,j ^^^^^ y^^^ ^^^^^^^ ^^^^^ ^.^^^
secundum quando, quod explicat Doctor.
m eis
. • , . ....
non contmgat decipi secun-
Et omnes sunt actu non potentia, g(-.ne- ^^^^^ s^' contingit tamen cum de
58.
rarentur enim utique et corrumperentur; ipsis quaeritur quid est, utrum sint
nunc autem ens ipsum non generatur, talia vel non, et hoc est decipi per
nec corrumpitur, ex aliquo enim utique . , .
^ ^ .

generaretur. Qu£ecumque igitur sunt quod accidens, puta si quseratur de ali-

vere, esse enim quid et actu, circa hoc qua substantia simplici, utrum sit
non est decipi sed aut intelligere aut non. terra, vel aliqua substantia cor-
Sed quod quid est quaeritur de n^sis, si .
i.

_/
.
, i

talia sunt aut non. P^^®^' quod si dicatur

^^* ^on 5

quod sic, propter talem composi-

Eaquse dixerat adaptat ad propo- tionem erit falsitas per accidens,
situm ostendendum, scilicet quod quasi simili modo, ut inducebatur.
verum magis est in actu quam in Deinde cum dicit :

potentia.
^ Ostenderat enim Iioc cir- t- .
.
verum, et non esse ut fal-
^^^s^ ^^^'^ "t
ca composita, quatenus
i.

verum ,
,

est sum, unum quidem est si componitur ve-

circa compositionem et divisio- rum, et hoc autem si non componitur fal-
^^um, unum autem si vere ens sic est, si
nem, qu^ actu designantur ibi
vem non ita, non est. Yerum autem .„
esse, sed
,

m
. . 1- .,
simplicibus quatenus
,

intelligere ipsa, falsum vero non est, nec '^*

non est in eis falsum, sed verum deceptio, sed ignorantia, non qualis CcTci-
ca^citas enim est ut utique si intel-
tantum, propter quod non sunt in J^^'.
plicatio lectivum omnino non habeat aliquis.
orum.
, ,.
potentia, sed
,

m
.

actu.
,
T\-
Dicit ergo,
-^
^

quod omnes , scilicet substantise Recapitulat de vero et falso, tam Recapituia-

simplices et immateriales sunt actu circacomposita,quamcircasimpli-rimde ^-
non potentia. Cujus causam subdit, cia, dicensquode.^^^et^eroquodsupple lailftale^^o

eiiim pro quia generarentur et corrum- significat ut vcrum, et non esse quod et'p?opoi'-

perentur, cum potentia sit contra- significat ut falsum; unum quidem, id *iIJ"s,'/,5p^^^^

dictionis ; nunc autem ipsum ens, sci- est, uno modo dicitur in compo- ^'^^^^-

licet simpliciter, non genera/ur nec sitis quod quidem est verum, si com-
corrumpitur, ex aliquo enim utique ge- ponitur, scilicet in re illud. quod
neraretur, et sic ens simplex esset supple componit intellectus, /loc

compositum, quod est contradic- autem falsum si non componitur, scili-

tio manifesta, semper ergo actu cet in re. Unum autcm, id est, alio
sunt. Et quia verum maxime con- modo est supple in simplicibus et
sistit circa actum, ideo subdit, immaterialibus, ^^ L>ere c»s «?> r.v/, id
j.
. quod qucecumque igitur sunt quod vere est, quod tunc est vernm quaudo
^

^^
[oiaii^ cdiquid puta quiddita-
esse, el actu, id quod est vcre ens, id est, sul)-

faur, auttes, ct fomiDe sive substantia3 sim- stantia simpl(^x, sic est sicut mtel-
to iter in-
t« juntur. plices, ct immatoriales circa hoe ; ligitur; 67" vero non est ita, non esl
 360 LIB. IX. METAPIL

supple vcnnn, ncc intellcctns est hoc aliquis opinetur, potest alius
V(MMis. Undc vcrinn cst ipsa intclli- decipi de eo quod opinetur ipsum Dedp
(jcrc ; fcdsinn vero non cst i])i, ncc dc- non scribere quando scribit. Simi- ^q"uai

ccptio, scd if/norantia, ut snpra ex- liter est de aliis contingentibus, qu"bm
posituni cst, ct exponit qnalis quod non contingit in rebus im- *'°'

ignorantia ignorantia sit, dicens non qualis mobilibus, si quis putaret ea im-
duplex.
cwcifas, nam caecitas est privatio mobilia csse, ut trigonum si rjuis non

potentiae visivae ; nnde ignorantia putat pcrmutcun. Scd snpple esse

similis Ccccitati esset, sihomo non immobile non opinabitur ipsum,
liaberet intellectum, per quem scilicet triangulum, quandoqueJiahere
posset illas substantias intellige- duos rectos, scilicet sequipoUenter, et
re, ideo subdit cwcitas enim est ut
: quandoque non hahcre duos rcctos ; enim
utique si aliquis non haheat omnino in- pro quia, jam ut patct pcrmutaretur
Coroiia- Ex hoc apparet manifeste
tellectum. utique, supple triangulus, subdit
biie. quod secundum mentem Aristo- autcm, sed aliud quidcni, aliud quidem
telis intellectus humanus non po- non. Vult dicere, quod in rebus

test attingere cognocendum ad immobilibus contingit quandoque

substantias simplices et immate-
riales, de quo ostensum est 2.
hujus, quomodo habeat veritalem.
Deinde cum dicit
Palam etiam et quia de immobilibus
non est deceptio secundum quando si
quis immobilia, ut trigonum si non per-
sub aliquo communi accipere ali-
quid quod sic se habet, et aliquid
quod non, sicut puta sub triangulo
:
aliquem aequilaterum, et aliquem
non; et similiter sub numero pari
aliquem numerum primum, ali-
;
quem non, et contingit dubitare
de numero pari utrum nuUus sit
:

mutari putat, non opinabitur quandoque

duos rectos habere, quandoque non per- ;
primus, vel aliqui primi, et aliqui
mutaretur enim utique sed aliquid qui- non, ideo dicit ut parem numerum
:

dem, aliquid vero non, ut parem nu-

nullum cssc primum, aut aliquos qui-
merum primum esse nullum aut aliquos ;

quidem esse, aliquos autem non esse, dcm, aliquos autem non ; dicitur au-
circa vero unum numero nec liaoc, non tem numerus primus, quem sola
enim aliquem quidem, aliquem vero non unitas mensurat, et hoc modo in-
putabit, sed verum dicet, aut mentietur,
ut semper sic se habente. ter numeros pares solus binarius
est primus, et nullus aliorum. Hoc
infertex Ex prsedictis, infert quamdam ergo modo contingit utique errare
"^dus^ionera conclusionem, dicens palam csse et decipi circa immobilia, acci-
notabiiem.
^^^^^^ immohilihus \non cst deccptio sc- piendo aliqua plura sub aliquo
cundum quando, ut si quis immohilia, primo. Subdit cndcm, quod circa
putarel esse contingentia
mohilia, et unum mnncro, supple in rebus im-
aliter se habere, tunc posset decipi mobilibus, nec hoc contingit, sci-
secundum quando, quatenus non licet errare aut decipi, quantum

60. semper sunt in contingentibus

; ad hoc unius causam subdit 7wn
; :

enim contingit decipi secundum enim supplc in eodem munero ali-

^quando, quatenus non semper quis putahit aliqucm quidem supple

sunt, puta si Socrates scribit, et sic se habere, aliquem vcro non, sed
 SLMM^ II. CAP. VI. 361

verum dicct aut mentictur, ui semper sic ciim illud iclem nnmero semper
supple uno secundum
sc hahcnte illo, similiter se habeat, licet circa di-
numerum, quia unum numero non versa numero contingat decipi
iniiiimobi-dividitur in multa est ergo con-
; modo praedicto. Patet ergo ex
idemin: clusio Philosoplii quod in rebus omnibus praecedentibus conclusio
derepotest immobilibus si quis ea putet ini- principalis hujus capituli, quod
Don?irca niobiUa circa idem numero, non cum immobilia sint semper actu,
^^mero.""'contingit decipi, nec secundum verum magis est circa actum,
quando, nec secundum supposita, quam circa potentiam.

i
 :

3G2 LIB. X. METAPII.

LIBER DECIMUS.
Quantvis l. 5. c. G. tractavcrit de uno, resumit tamen illum tractatum hlc ubi
fusius de lino, ct passionibus illud consequentibus, disputat ; ponit quatuor modos
unius, secundum continuitatem, formam, speciem seu universcde, numerum seu
individualitatem, quos reducit ad unani rationem indivisibilitatis. Ponilur duplex
nwdos prccdicationis urnus, scilicet de suo quod quicl cst, ct de aliis. Prima ergo
smnma liujus libri agit de uno in se considerato ; secunda de ipso respectu multitu-
dinis.

quadam proprjetate. Secunda ibi :

SUMMA PRIMA. Maxime vero. Prima in tres ; quia

primo prsemittit modorum unius
De uno in se considerato.
distinctionem. Secundo ponit om-

CAPUT PRIMUM. nium modorum unius reductionem.

Tertio exponit ipsius unius prse-
Quatuor modi unius explicantur. dicationem. Secunda ibi : Dicitur
quidem unmn. Tertia ibi : Oportet
Text. Unum quia modis dicitur in
raultis
autem intelligere. Prima in duas.
Com. 1. divisis de quoties, dictum est prius. Mul-
tipliciter vero dicto capitales modi sunt Primo proponit intentum. Secun-
quatuor primorum, et secundum se dic- do exequitur de intento. Secunda
torum unum, sed non secundum accidens. ibi Continuum enim. Dicit ergo,
:

Sicut diccbatur in principio sep-

quod prius in divisis de quoties,
scientia
id est, in quinto hujus, ubi divisa
sS^rattria'^™^ liujus, quaelibct una scientia
sunt signiticata, et intentiones no-
versatur circa tria^ sicut circa
subjectum, et partes ejus, et circa
minum, quae pertinent ad hanc
passiones subjecti, et etiam circa
scientiam, ibi inquam dictum est,
c^uia unum Dicto
multis modis dicitur.
principia subjecti. Postquam ergo
vero multipliciter, scilicet ipso unO;
Philosophus in prsecedentibus de-
quatuor tamen sunt modi capitales, id
terminavit de cnte, quod est subjec-
est, principales primorum et secundum
tum primum hujus scientise, nunc
se dietorum unum, sed non secundum
determinat de uno, et de aliis con-
sequentibus unum, quse sunt pas-
ciccidens. Vult dicere, quod quatuor Modi prin-

sunt modi principales unius, acci- cipaies

siones entis inquantum ens. Circa unius per I

quod duo facit. Primo determinat piendo unum secundum quod primo se de^u
_ . bus inteo- .

et per se dicitur, et non per acci-ditaunt 4.

de uno in se, et absolute. Secundo
dens quia unum per accidens ha-
in comparatione ad suum opposi- ;

tum, quod est multa. Secunda ibi bet suos modoS; ut patet 5. hujus
:

Seriro de Oppomuitur autcm. Prima in duas :

capitulo de Uno. Deinde cum dicit
unoabboiu-
(-j^,^-^^ primo agit de ipsius unius
Continuum enim aut simpliciter, aut
muUiplicitate. Secundo de ejus maxime quod natura, et non tactu, nec
 SUiMMiE I. CAP. I. 363

ligatione; et lioriim magis unumet prius, quod est unum continuitate, est da-
cujus indivisibilior motus est, et magis re gradus; propter quod dicit Phi- continuum
simplex. natura
losophus quod illud est magis duplex.
Exequitur de intento. Circa qiiod unum, cujus motus est indivisibi-
duo facit qiiia primo ponit modos
: lior, et magis simplex, quantum

lumis qiii siimuntiir penes indivisi- scilicet ad suas partes. Continuum

bilitatem motus, vel mutationis. enim dicitur, cujus motus est unus
Secundo modos qui sumuntur pe- secundum se, et indivisibilis se- continuum

nes indivisibilitatem rationis. Se- cundum tempus cujus ergo mo- ;

'^'"'^ *

cunda ibi Hcec autem si ratio sit una.

: tus est magis indivisibilis, illud
Prima duas quia primo facit
in : est magis continuum, et per con-
quod dictum est. Secundo infert sequens magis unum secundum
quamdam conclusionem ex prae- continuitatem. Deinde cum dicit :

dictis. Secunda ibi Quare palam est. :

Prima in duas secundum duos mo- AmpHus magis totum, et ha-

tale, et
bens aliquam formam et speciem maxi-
as.
dos. Secunda ibi AmpHus tale. Dicit :
; 3.

me autem si quid natura est tale, et non

ergo, quod supple unum dicitur vi, ut qua^cumque visco, aut clavo, aut
contimtum, ant simpliciter, id est, uni- conjunctione, sed habet in se quod estcau-
versaliter, quocumque modo sit sa sibi ut sit continuum taie vero eo ;

quod in motum unum esse, et indivisibi-

aliquid continuum, ant maxime quod lem loco et tempore.
natura, id est, quod secundum natu-
ram e^[QO\\.imMMm,etnontactuautliga- Ponit secundum modum, qui sci-
tione, sicut est fasciculus lignorum. licet addit aliquid supra primum 2. ; Modus.
Similiter intelligendum est de aliis hoc enim modo dicitur unum quod
im
modis, quibus aliqua non a natura, est continuum, et ultrahoc estquod-
sed ab arte continuantur, sive li- dani totum hahens aliquam unam for-
gantur, puta clavo, aut visco, aut mam, et speciem, ita quod iste modus
aliquo hujusmodi. Et subdib quod supra unitatem continuitatis addit
horum, quae scilicet sunt continua unitatem formae, secundum quam
per naturam, scilicet illud prius, et res est aliquid totum habens spe-
magis est unum, cujus motus est indivisi- ciem, puta cum dicitur animal
hilior, et magis simplex. unum, vel homo unus, ab unitate
Notandum, quod ut dicebatur in form?e. Subdit etiam, quod maxime
5. hujus, aliquod est conti-
t. c. 8. dicitur unum, supple isto modo, si quid
nuum secundum lineam rectam, vel est tale natura, id est per
^
naturam, e/TotumcoQ-
tniuum
etiam circularem aliqua sunt con- ; non vi, ut qiuecumquc visco aut clavo, aut duplex.

tinua secundum lineam reflexam. conjunctione aliqua uniuntur. Scd

Continuum primo modo, est inflec- illud quod est unum per natnram
tibile, et ideo habet motum indi- hahct in se causam ut sit continuum,
visibilem, quantum ad omnes suas quia scilicet per naturam suam et
partes, non sic continuum secun- non aliunde, et per consequeus est
.dum lineam reflexam; sed con- magis unum. Addit etiam (luod /^//r Ratio uni-
tatis iu (lu-
tingit unam partem moveri alia vcro, supple unum et coutinuum obus dictis
, . ,. , . . niodis,
est co quod ni motu uimm cssc et indivi-
,

quiescente, ideo in ratione unius

 ; : ;

364 LIB. X. METAPH.

sibilc, i(l est, eo qnod ejiis est imus ad primum modum, aut sicut totum,
motus cl huHvisihilis loco ct tempore quantum ad secundum. Deindecum
sic intelligendo, loco quidem, quia dicit :

versus quamcumque difFerentiam

IIccc autem si ratio una fuerit, talia
loci movetur una pars, movetur et
vero sunt quorum intellectiva, taliaautem
alia; tempore autem, quia quando- quorum indivisiljihs indivisibilis vero
;

cumque movetur una pars et alia. ejus quod indivisibile specie, aut numero,
Ilocautem additum potest referri numero vero singulareindivisibile, specie
vero quod in scibiH et scientia.
non solum ad istum secundum mo-
dum iinius, sed etiam ad primum; Ponit modos unius qui sumuntur
utrobique enim verum est quod penes indivisibilitatem rationis.
ipsius continui est unus motus in- Circa quod duo facit Primo ponit :

divisibilis, si perfecte sit conti- illos modos qui sunt duo. Secundo
nuum. Deinde cum dicit :
infert quamdam conclusionem ex
Qiiare palam per naturam mo-
si qiiid
praedictis. Secunda ibi : Quare 3. <

modi<
tiis habet principium primi primum, ut unum itaque. Dicit ergo, quod hcec
puta dico lationis circulationem.quare hsec autem, id est, quaedam alia dicun-
prima magnitudo una; hoc quidem ita-
tur unum. si ratio fuerit una; talia Unan
que sic unum continuum, aut totum. mei
vero sunt quorum intelligentia est specii

Illatiim ex Infert quamdam conclusionem una, quae scilicet una et simplici

dictis pri-
mum mobi- ex prsedictis, quiaenim dictum est apprehensione ab anima conci-
le est pri-
mum his
quod aliquid continuum, et totum piuntur talia autem sunt
; quorum^
duobus mo-
dis dictis.
per naturam dicitur unum, quia scilicet intelligentia una, quorum est

motus ejus est unus, ideo infert indivisibilis, indivisibilis vero ejus quod
quod palam est quod si quid habet per est indivisibile specie, aut numero, per
naturam principium primi motus, illud quod tangit duos modos. Unde sub-
supple est primum unum in ma- dit, quod numero indivisibile est sin- Solii
ci'
gnitudine et subdit
; ut puta clico la- gulare, specie vero cognoscibili, et scien- sci<.

tionis circulationem, quare hcec erit pri- tia, id est, quod est unumsecundum
Primus ma magnitudo Probatur enim
una. notitiam et secundum scientiam,
motuum 1
quis ? 8. Physic. t. c. 55. et inde, quod nam scientia est proprie de spe-
latio, id est, motus localis est pri- cie nec singularia sunt scibilia
;

mus motus, et inter motus locales aliter quam per scientiam speciei,
Principium circulatio coelum ergo primum
;
loquendo proprie de scientia. Dein-
motus coeli
duplex. quod habet in se principium talis de cum dicit
motus, sive principium passivum,
quatenus est summe aptum move- Quare unum
utique erit primum quod
substantiis causa unius.
ri motu circulari; sive principium
activum, quatenus habet Intelli- ex prsedictis quamdam
Infert
gentiam sibi inexistentem, et ap- conclusionem, quia enim secun-
propriatam motricem sui, erit pri- dum hos modos dicitur aliquod l

Epilogus. ma una magnitudo. Ultim.o epilogat unum, propter unitatem rationis

quod hcec quidem itaque sic dicuntur substantia autem est prior ratione
unum^ aut sicut continuum^ quantum omnibus aliis entibus, ex hoc se-
 ;

SUMMiE I. GAP, 1. 365

•ri-^^
primiim uniim seciin-
qiiitur qiiocl dictum est, et aliter de aliis spe-
:»uni cliim istos modos erit iinum sub- ciebus, qucC dicuntur habere nni-
dictis
mis stantia, et per consequens illa sub- tatem; nam de suo quod quid est

Us. stantia quae est causa unitatis prsedicatLir sicut idem de eodem, Unum
aliis, scilicet primum ens; ideo et deflnitum de definitione, quasi in Supiicuir.''

dicit, quare primum utique iinum erit, primo modo dicendi per se. De
quod substantiis est causa imius, tale est aliis autem rebus praedicatur non
ens primum. Deinde cum dicit : per se primo modo, sed per se
secundo modo, et quasi per acci-
quidem igitur unum tot modis
Dicitur
dens, eo modo quo dicitur habere
continuum natura, et totum, et singulare,
et universale omnia enim lieec unum per
;
rationem accidentis, unum emmQ^i
indivisibile esse, horum quidem motum, passio entis. Circa hoc duo facit :

illorum autem intelligentiam autrationem.

Primo proponit intentum. Secun-
do manifestat per simile in ele-
i5.
Ponit reductionem omniumprse-
mento et in causa. Secunda ibi
dictorum modorum unius; resumen- :

Sicut de elemento et causa. Dicit ergo,

do ergo quae dicta sunt, dicit, quod
quod oportet intelligere quod non simili-
imum quidem dicitur tot modis, scilicet
sumendum dici, id est, praedi-
ter est
quatuor. Primo continuum natura.
cari, qualia unum dicimtur, scilicet
Secundo totum ; et tertio singulare
res alice, quse participant ratio-
et quarto universale, quod scilicet
nem unitatis, et quid est uni esse et
est species, omnia dicuntur esse imum
quod est
ipsius ratio indivisibile esse.
actio per esse indivisibile ; et ideo omnes
)rum
ad. modi imius reducuntur ad unam ra-
Vult dicere, quod unum non simi-
5
rati- liter prsedicatur de suo quod quid
em tionem, quse est ratio indivisibili-
icet est, et de aliis rebus, dicitur enini
ibili-
tatis horum quidem supple quantum
;

m. unum tot modis, supple ut prsedic-

ad primos duos modos per esse
tumest, et imumquodque eorum, idest,
niotum, scilicet indivisibilem illo- ;

rerum quse participant unitatem, ^uo^od

rum autem intelligentiam, aut rationem,
unum horum cuicumque extiterit aliquis ^l\^el^l\Q^
esse scilicet indivisibilem, et hoc
istorum modorum, ' id est dicuntur
^ ^ ^^}f^"^
quantum ad alios duos modos. prtedicatur
unum aliquo dictoriim modorum, "^^^"^-
Deinde cum dicit :

puta vel unum continuitate, vel

BXt. Oporte^ttnim intelligere quia non simili- unum ratione, etc. \mi autem horum
L 2.
ter dicendimi qualia una dicuntur, et quid esse, id est, indivisibile esse, quan-
est uni esse, et ipsius ratio dicitur enim ;
doque quidem horum cdicui inerit, quan-
unum tot modis, et unumquodque erit
unum horum cuicumque extiterit horum doque auteni alii. Vult dicere, quod
aliquis modorum, uni autem horum esse ;
licet unum, vel indivisibile esse,
etquandoque quidem horum alicui inerit, prsedicetur de aliis rebus, de diver-
quandoque autem alii, quod et magis pro-
pinquum nomini est^ potentia vero illa.
sis tamen aliter et aliter, scilicet
quod in omni indivisibile csse magis
Exponit ipsius unius prsedicatio- propinquum nomini, id est, nomini
nem, et intentio sua est, quod imius tanquam idem sibi in primo

unum aliter prsedicatur de suo quod modo per '

se; Hla vcro, id esfc, illao ^.
Expositio
^

quid est quod est indivisibile esse, ut res in potcntia, quatenus alias rcs singuiaris.
 . ;

366 LIB. X. METAPII.

dcnominat, ot qnsD participant ra- Phythagoricorum, qui posucrunt

tioncm imhts snnt snhjcctnm ot po- iniinitum scparatum esse elemen-
tcntialo w;i/?/5 ut passionis. •Dcinde tum omnium, aut cdiquod tale secun-

cum dicit : c/?«m diversas opiniones de elemen-

tis, et principiis rerum, est autem
Sicut de eleinento, et causa si oportet lU non. Vult dicere quod ignis, aut
dicere in rebus detcrminantem, et nomi-
nis terminum reddentem. Estquidem enim infinitum, est uno modo idem quod
forsan, ut elementum ignis, est autem elementum ; alio modo non idem,
secundum se et infinitum, autaliquid aliud quod exponit dicens : non enim idem
tale, est autem ut non non enim idem
;

igni, et elemento esse, sed ut quidem re

igni et elemento esse, id est, non sunt
et natura ignis elementum nomen vero; idem essentialiter, et in primo mo-
significat eo quod hoc acciderit ipsi, quia do dicendi per se ; sed ut quidem re,
est aliquid ex hoc,ut primo inexistente sic ;

et natura ignis elementum est, id cst,

et in causa, et in uno, et talihus omnibus,
propter quod, uni esse indivisibili est
et quod ipse ignis qui est qusedam
esse. Quod quidem hoc enti, et insepara- res, et natura cui competit esse
bih, aut loco, aut specie, aut mente, aut
elementum est enim denominati-
;

et toto, et determinato.
ve, et secundo modo dicendi per se.

Manifestat* quod dixerat de uno Undesubdit, quod nomen supple ele-

7.

per simile in elemento et causa, menti, vel causse dictum de igne

dicens quod sic supple est dicendum significat eo quod accidit ipsi, scilicet

de uno sicut de elemento, et causa; si igni; ignis igitur elementum vel

oporlel determinanteni dicere in rebus, id causa, quia est aliquid scilicet ipse
est, accipere elementum, et cau- ignis ex quo fit, scilicet aliquid ut

sam secundum determinationem ex hoc primo inexistente quod est defi- Eiemen
quid
ad res, prout scilicet aliquam rem, nitio elementi, ut patet ex 5.hujus,
puta ignem, vel aliquam dicimus t. c. 4. et subdit, c^uod sic, id est
esse causam, vel elementum, et no- similiter est in causa, et in imo, et in

minis, scilicet elementi, vel causae omnibus talibus, sicut supple dictum
Elementam reddentem terminum, id est, definitio- est de elemento propter quod,
;
et imum
et oausa
iaccipiuntur nem, puta assignando rationem esse, sive uni esse, est esse indivisibile,
et denomi-
nantui* elementi vel causcc, aliter dicetur quod quidemhoc supple competit per Ratio
(lupliciter. quie
de suo quod quid est, et definitione se secundo modo, enti, et insepara-

et aliter de igne, vel de quacumque bili, id est rei indivisibili, aut loco, aut

causa vel ele-

alia re, qu9e ponitur specie, aut mente, aut et toto^ el determi-

mentum, nam de suo quod quid est nato, scilicet ad singularitatem se-

diceretur quasi idem de eodem, et cundum diversos modos imius.

quasi per se primo modo. Ideo Notandum sententiam Philoso- Resoiu

subdit : est quidem enim ignis, ut ele- phi, et simile quod adducit, in hoc
Opiniones mentum, secundum opinionem eo- stare, quod sicut nomen elementi, vei
variae de
elementis rum, qui posuerunt ignem esse causce alitcr praedicatur de suo quod
primis
rerum principium rerum est autem forsan ; quid puta do hoc, quod est esse
est,

supple elementum infmitum secundum illud ex quo aliquid fit primo cum
se, id est separatum, et per se exis- insit; quod est quod quid est, ipsius

tens, et hoc secundum opinionem elementi, et aliter praedicatur de re

 :

SUMM^ I. GA.P. ir. 367

ciiiconvenit esse elementiim, vel indivisibilitate, et ejusdem multi- sermode

caiisam, puta de igne, vel infinito ; plicitate, nunc agit de ipsius ?^?i//<^^umuTqu»
nam de sno quod quid est, praedica- proprietate, ostendens quomodo mensuram.
tur, ut idem de eodem per se pri- umun habet proprie rationem men-
mo modo. De igne autem praedica- surae. Circa quod duo facit primo :

tur quasi per accidens et per se ostendit quod unum quod est de ge-
secundo modo sic et ipsum umim
; nere Quantitatis habet proprie ra-
de suo quod quid est, quod est indi- tionem mensur^, et exinde deriva-
visibile esse, prsedicatur essentia- tur ad alia genera. Secundo requi-
etquasi per se primomodo.De
liter, rit specialiter qualiter unum quod
rebus autem quibus convenit esse est mensura, se habeat genere in
unum, quatenus habeant rationem Substantise. Secunda ibi Secundum
:

indivisibilis, aut loco, aut specie, substantiam vero. Prima in duas pri- :

aut aliquo modorum unius, prsedi- mo ostendit propositi veritatem.

catur quasi per accidens, et per se Secundo excludit a proposito quam-
secundo modo, ex quo colligitur dam improprietatem. Secunda ibi
quod ipsumde diversisdiversimode Et scientiam autem. Prima in duas :

prsedicatur. primo facit quod dictum est. Se-

cundo exponit quasdam proprieta-
tes mensur^e, quae sunt notandae.
SUMM^ PRIMtE
Secunda ibi : In omnibus autem his.

CAP. II.
Prima in duas primo ostendit :

quod unum, quod est proprie men-

Unum habere rationem mensurce, sura, est de genere Quantitatisdis-
et mensurse proprietates expli- cretae, quia est principium nume-
cantur. quod exinde derivatur ad alia
ri, et

genera. Secundo exponit, quod di-

SUMMARIUM.
xerat scilicet quomodo ratio unius
Unum maxime habere rationem mensurDe, et mensurse extenditur, et deriva-
et quod primura in unoquoque genere,
est tur ad alia genera secundum quod
esse metrum cseterorum, de quo Doctor 1. d.
participant rationem quantitatis.
8. q. 3. num. 24. Item ab ztno rationem men-
Secunda ibi Hinc autem et in aliis.
:

surtTe ad alia derivari. Explicat quomodo

ratio mensurae conveniat gravitati, aut velo- Prima in duas primo facit quod :

citati. dictumest. Secundo infert ex dictis

conclusionem quamdam, Secunda
Maxime vero in eo, quod est metrum es-
8. ibi Et ex quo. Dicit ergo, quod Men^^ura
se primum uniuscujusque generis, et ma-
:

xime propriequantitatis, hinc enim venit illud quod est primum uniuscujus-nere oiid"?
'^'^* •
ad alia metrum, etenim est quo quantitas que generis estmaxime in eo, quod est
cognoscitur, cognoscitur vero, aut uno, aut
metrum esse, quia illud quod estpri-
numero quantitas inquantum quantitas,
numerus autem omnis uno quare omnis ;
mumla unoquoque gencre est maxime
quantitas cognoscitur inquantum quanti- inensura aliorum in illo genere, et
tas uno.
subdit quod hoc est, )naximeproprium
Postquam Philosophus determi- quantitatis ; hinc enim ad alia venit, id

navit de ipsius unius ratione scilicet est, quod ratio )nensuric primo con-
 ,

368 LIB. X. METAPII.

vcnit qnantitati, ct exindc ad alia nnius derivatur ad alia gc-

ra), et

t^-encra dcrivatur, cujus causam ncra sccundum quod participant

subdit eimim pro quia, melrum,
:
rationem quantitatis. Circa quod
id est, mensura esi quo cognosciiur duo primo facit quod dictum
tacit :

supplc qusecumquc sit,

quanlitas, est. Secundo removet dubium quod

sive quantitas dimensionis, sivc posset oriri ex prsedictis. Secunda

perfectionis. Cognoscilur vero quanti- ibi Gravitas enim. Dicit ergo, quod
:
Ratio
mensui
tas inquanlum quantitas, aut uno aut nu- hinc, id est, ex uno quod est princi- transferttt^
ad alia

mero, cum dicimus.

puta uno, ut pium numeri, dicitur et in aliis, sci- unitate in
numeris.
Mensurare unum palmum; numero vero, ut licet generibus wie^n^m, id est, men-
est pro-
cum dicimusduos palmos, veltres, sura uniuscujusque illud quo unum-
prium
quaulitatis.
et subdit : omnis autem numerus cog- quodque primo cognoscitur, et metrum
Quautitas
duplex.
noscitur u>io ;
quilibet enim nume uniuscujusque, id est, mensura in
Quaulitas
coguoscitur rus mensuratur unitate aliquoties unoquoque genere est unum, id est,
dupliciter.
Prima sumpta, ex quo infert : c^uare omnis habet rationem unius in isto gene-
mensura
quantita- quantitas inquantum quantitas cognosci- re, ^utdi in longitudine, in profmiditate,
lum est
uuitas. tur uno, Dixit autem : inquantum quae pertinent ad genus dimensio-
ut hoc intelligatur de men-
qiiantitas, nis, et similiter in gramtate, quantum
sura quantitatis, nam res alio mo- ad genus ponderum, et velocitate
do sunt cognoscibiles quam nume- quantum ad genus motuum; in
ro, puta si considerentur secundum quolibet enim horum gencrum il-

alias suas proprietates a quantita- lud quod est mensura, habct ratio-
te, ut quod homo est risibilis, et nem unius in illo genere, et simili-
quod triangulus habet tres et hu- ter est in aliis. Deinde cum dicit :

jusmodi. Dcinde cum dicit :

Gravitas enim, et velocitas commune

Ex quo primo cognoscitur hoc ipsum est in contrariis enim eorum
; duplex
9.
unum, quapropter unum numeri princi- utrumque quantam-
ut grave, et quod est

pium secundum quod numerus. cumque habens incUnationem, et quod

esthabens excessum incUnationis, et velo-
conclusionem citas, et quantumcumque motum babens,
Unum est Infcrt ex dictis
principium et excessum moius, est enim velocitas
et meusura quamdam, quia enim dictum est qusedam et tardi, et gravitas levioris.
numeri
quod numerus cognoscitur, et
mensuratur uno ideo concludit, ; Removet dubium, quod posset 10.

quod ex quo primo cognoscitur, scilicet oriri ex prsedictis, licet enim ce^^-
ipse numerus, hoc cst, ipsum nnum, tum sit de dimensionibus quod sint
cpiapropter unum est principium numeri quantitates, et per consequens I
secundum cpiod numerus. Deinde cum quod eis proprie conveniat mensu-
dicit : rari, tamen posset aliquis dubita-
re de velocitate et gravitate, quae
Text. Hinc autem, et in aUis dicitur metrum
Com. 3.
quo primo unumquodque cognoscitur, et
magis videntur qualitates, ad quod
metrum uniuscujusque unum in longitu- removendum ostendit quomodo Qualiterve
latitudine, in profunditate, in
dine, in pertinent ad genus Quantitatis, et locitati, }
gravitati
gravitate et velocitate.
quomodo convenit ratio men
eis coaveiiit
ralio meD-
Ostendit quomodo ratio mensu- surse. Dicil ergoqnodgravitas^et ve- surael

i
 SUMMiE I. GA.P. II. 369

locilas liabent supplc commnnc in con- Exemplum secundi, si dicatur aer

trariis, id est, quod unum contra- est gravis respectu igniS; licet sit j

riorum habet aliqualiter rationem levis respectu aquae; ideo diceba-

alterius, puta quod grave est ali- tur superius quod gravitas, et le-
quo modo leve, et e converso et ; vitas habent commune in contra-
velox est aliquo modo tardum, riis.
et e converso, non quidem abso- Notandum quod quantitas est Quaatitas
i„_,^i !• • aliadimen-
lute, sed in respectu, quod decla- duplex; qusedam dimensiva, 1
quse- siva

rat cum subdit : ulrumque enim co- dam perfectiva. Prima quantitas ^^'M!,T^^'''
Grave et rum cst cliiplex, ut grave dicilur supple solum est in genere Quantitatis ;

pipossuntuno modo absolute, et ciuod cstquan- secunda vero in omni genere,

^^ ^^^ ^^
' tamcumque liabens inclinationem, scili- et in omni forma habente gra-
cet ut feratur ad centrum, non con- dus ; et hoc modo reperitur quan-
siderando utrum multum vel pa- titas in gravitate et levitate, et
rum habeat de tali inclinatione. velocitate hujusmodi, unde
et
Alio modo supple dicitur compa- comparata ad invicem habent ra-
rative, puta quod est habem cxcessum. tionem quantitatis secundum ,

respectu alterius, ut si
inclinationis quod mutuo se excedunt in gradu
dicatur quod terra est magis gra- talis fornicT, ut hic vult Philoso-
vis quam aqua, et ferrum quam phus. Ex quo
quod ratio patet
stipula. Etest intelligendum quod mensurse per se primo convenit
primo modo gravitas non pertinet quantitati discretse, et principali-
ad genus Quantitatis, nec sibi con- ter uni, quod est principium nume-
venit ratio mensurse sed secundo ; ri, per se
et discreta3 quantitatis ;

modo ratione talis excessus habet autem non primo competit omni
aliqualiter rationem quanti- alii quantitati, sive sit quantitas
tatis et mensurae. Et subdit, quo- dimensionis, sive sitquantitas per-
modo similiter est de velocitate, fectionis in quocumque genere as-
nam velocHas dicitur uno modo ab- signetur.
^ o\\\\je ciuantumcumque motum habens ;
SUMMARIUM.
alio modo comparative, puta ut
habens excessum motus , intelligendo Tres proprietates mensurie, scilicet seciin-
sicut prius de gravitate, quodvelo- dum indivisibilitatem, diversitatom, et uni-
formitatem seu unigenitatern, expUcantur,
citas primo modo non pertinet ad
vide Doctorem 2. d. 2. qua^st. 2. art. num.
genus Quantitatis, ut sibi convenit iO. et i. d. 48. q. 2.
ratio mensurae, sed secundo niodo
convenit, et subdit cnim pro quia,: In omnibus autem his mctrum, ct prin-
11,

quccdam velocitas, supple reperitur cipium unum aliquid et indivisibile, quo-

niam etin lineis utimur quasi indivisibili
in tardo respectu tardioris, et si-
pedali ubique namque metrum umun ali-
militer gravitas in levi respectu levio- quid qurerunt, et indivisibile, hoc autcm
ris. Exemplum primi, si lignum quod sinqjhcitcr, aut quali, aut quaiUo.
Ubicumque quidem igitur vidctur non cs-
Idicatur velociter moveri sursum
se aufciTe aut addci-e, hoc cst ccrtuin mc-
rcspecLu plumbi, quod ca^teris pa- trum (pjapropler numcrus ccrlissimiim,
;

i
ribus tardius movctur sursum. unitatcm cnim ponunt omnino indivisibi-
Tom. VI. 24
 370 LIB. X. METAPII.

lcm. In aliis vero imitantiir tale ; a stadio debet esse certissima. Dicit ergo, Mensui
dehet esse
enim et talento, ct sempor majore latebit quod ubicumque quidetn videtur scili- certissiiiia.
utique et additum aliquid et ahlatum ma-
cet esse aliquid a quo non contingit ali- I

gisquam a minore, quare a quo primo se-

cundum scnsum non contingit, hoc omnes quid aifferre, aut addere, hoc estcertum,
mctrum faciunt, ct humidorum, et sicco- id est, certa mensura ;
quapropter I
rum, etgravitatis, etmagnitudinis, et tunc
numerus est certissimum, supple inter
putant cognoscere quantum, quando cog-
noscunt per hoc metrum. mensurata ; unitaiemenim, per quam
scilicet numerus mensuratur po-

Exponit quasdam proprietates nunt^ scilicet homines omnino indi-

Proprieta-
tes
mensurae, et sunt tres quarum :
visibilem, itaquod unitas non reci-
mensiine.
prima attenditur penes ejusindivi- pit aliquam additionem, vel sub-

sibilitatem. Secunda penes ejus tractionem. fn aliis vero generibus I

unitatem vel diversitatem. Tertia mensurae supple eorum, imitantur Inductive
et a signo
penes ejus uniformitatem vel ho- tale, unum, quod est indivisi-
scilicet declarat
primam
mogeneitatem. Secunda ibi yon bile, ex eo scilicet quod sumunt pro proprieta-
tem menstt
semper aulem. Tertia ibi : Semper au- mensura aliquod minimum, prout ne.

\kie2. (1. tein cognatum. Prima in tres : primo possunt a quo scilicet nihil possit
part.
2.
et 1. praemittit illam proprietatem, et latenter amoveri, vel addi; ideo
48. d. 4.
exponit in dimensionibus. Secundo subdit, quod a stadio enim et talento,
q. 2.

in motibus. Tertio in vocalibus et quorum primum pertinet ad longi-

sonoris. Secunda ibi Et motum au- :
tudines, et secundum ad pondera,
tem. Tertia ibi : Et in musica. Dicit et semper similiter a majore latebit

ergo, quod in omnibus ad quee his, utique, et additum, et ablatum magis

supple derivatur ratio mensurse, quam a minore ;
quare illud a quo pri-
illud quod est metruni, et principium mum secundum sensum, supple per-
est aliquid unum, el indivisibile ; quo- ceptibiliter non contingit, scilicet
niam in lineis, id est, in commensu- aliquid addere vel auferre, hoc om-
ratione linearum utuntur, scilicet nes metrum faciunt, et Innnidorum, id

homines, linea pedali quasi indivisihili, est, in humidis, ut sunt oleurn et

ita quod linea pedalis mensurat vinum, et siccorum, id est in siccis,

alias ; ubique namque qucerunt, scilicet ut sunt gi\ana tritici vel milii, et
homines metrum, id est, mensuram, similiter gravitatis^ quantum ad
• ^^^^^^' aliqu.od unum et indivisibile ; hoc autem Y^ondevR, et magnitudinis, quantum ad

^^^ aliquod simptex aut quali, aut quanto, dimensiones ; et tunc putant cognosce-
esr^d'^-^"
biiitas.
[([ est, secundum qualitatem,
vel re quantum, id est, quantitatem rei,
vel secundum quantitatem, puta quando cognoscunt perhoc metrum, quod
si diceretur secundum qualitatem, est scilicet minimum, et a quo non
albedo est illud simplex quod est contingit secundum sensum aliquid
mensura colorum, ut inferiusdice- auferre vel addere.
tur. Secundum quantitatem vero Notandum, quod licet omnis men- 12.

unitas in numero, et linea pedalis sura habeat rationem indivisibilis,

in lineis. Subdit autem causam, tamen differenter est hoc verum in
quare mensura debet esse aliquid numeris ad quae trans-
et in aliis,
indivisibile, quia scilicet mensura fertur ex numeris ratio mensurse;
 . ; .

SUM.NLE I. GAP. 11. 371

nam numeris iinitas, quae est

in Exponit dictam proprietatem in 13.
^'"''^'^
mcnsura, est simpliciter, et omni- vocalibus et sonoris, dicens quod sonoris
'"^

erius
lumens
iii
Y\o inrlivisibilis.
^
In aliis vero ^ene-
o etiam in musica diesis, est supple pTo^pnX-
quam ribus illud quod est mensura non prima mensura, auia minimum die- ^em decia-
^
aliis re-
ritur ra-
mensu-
cst simpliciter indivisibile, sed so- sis quo;l est diilerentia duorum se-
• •
i i t i
rte. lum ad placitum, ut patet de linea mitonorum; tradunt enim musici,
divisibile
amini-
i i*
pedali, et de uncia
.
t •

m
•

ponderibus,
i -i
quod tonus dividitur in duo semi-
iiTpiex!"^ et sic de aliis, quorum quodlibet tonia a^qualia; illud autem in quo
cum sit quoddam continuum, ali- unum semitonium excedit alterum
qualiter erit divisibile in infinitum ;
dicitur diesis, quod est quid mini-
liomines tamen accipiunt pro men- mum, similiter, etin voce clementum,
sura aliquod indivisibile et mini- supple est mensura. Et subdit,
mum,prout possunt, adsalvandum quod luec omnia, id est, omnes men-
certitudinem mensurse, et propter surse istcie sunt ita, aliquid unum, non
hoc, ut dicit Philosophus, nume- ut commune aliquid quod unum, id est, .^'t'-''»-
^ ^
dlt t:iClUi m
rus est certissimum mensuratum, non sic intelligendo quod aliquid objectio-
nem.
unum
.

quatenus habet certissimam men- sit communis mensura om-

suram. Deinde cum dicit : nium, sed sicut dictum est, scilicet
quod quodlibet genus habet aliquod
*ext. Et motum
aut simpllci motu, et velocis- unum, quod est ejus propria n^en-
m. 1.
gJQ^Q Parvissimum enim hic habettempus sura. Dcinde cum dicit :

quapropter in Astrologia tale unum priu-

cipiumet metrum motum enim regula- ;
Non semper autem numero unum me-
rem supporuirt velocissimum eum qui trum; verum aliquando plura ut dieses
cocli ad quem alios judicant.
duae, qua} non secundum auditum sed ,

in rationibus, etvoces plures quibus men-

cuiido Exponit dictam proprictatem in suramus, et diameter duobus mensui^atur,

et latus, et magnitudines omnes.
Mem motibus dicens, quod ct moium aut
^

mma- supplc mcnsurant homines aliqiio

m Ponit secundam proprietatem 2. Proprie-
'estat , tas mensu-
inotu simpUci, id est uniformi, cl ve-
mensurcP, qu?e attenditur penes rtequie est
locissimo; lioc enim parvissimum /lahet
ejus unitatem vel diversitatem. ZUsitas
tempus, cujus est motus coeli. Ideo Circaquod duo facit primo prcT- :
'^'^''^?;;'.''''

subdit, quapropter in Aslronomia, ac- mittit illam proprietatem. Secun-

cipiunt supple homines fale unum do epilogat circa dicta. Secunda
principium, et metrum; mpponunt enim ibi ' Sic itaquc metrum. Dicit ergo,
motum regularem, et velocissimum eum quod licet supple mensura Iiabeat
rpn cceli, id est, motum coeli ad qucm, rationem unius, wm tamen sempcr
id est, per quem alios motusjudicant, est unu)n numcro me!rum, quia quan-
et mensurant; ille enim motus ha- doque unius rei s'int plures men-
bet rationem minimi ratione suae surse, unde subdit verum pro sed, :

velocitatis. Deinde cum dicit :

aliquando sunt plura, scilicet mensu-
rantia, ut duic dieses, id est, sicut
Et musica diesis, quia minimum
in in musicis sunt duo s^unitonia, ({uiv
est, et in voce elementum, et IicTC omnia
unum aliquid ila, non ut commune alicpiid mensurant tonum, vel ali(iuod Iin-

quod unum, sed sicut dicLum est. jusmodi; quic no^i secu)idum audilum
 : ;;

m LIB. X. METAPll

siipple discernimtiir, rjuateniis sen- tur, quia illud supple quod est pri-

sus non percipiat diHcrentiam in raum singulorurn, primum, scilicet in

niimeris parvorum; scd in raiioni- compositione, et ultimum, scilicet

hfis, i(l ost, secnndiim diversas ra- in divisione est indivisibilc, et per

tiones proportionum discernitur lioc, dictum est, habet res co-

ut
supple eorum difFerentia ,
quse cau- gnosci. Addit autem, quod nonsimi-
santur ex diversis proportionibus liter est indivisibile omne, scilicet

Qiiantitas numeroruui. Similiter, et voces snnt quod habet rationem mensura^, ut

ignota 111-
venitur per i
^^^^^,^^ nuta
fndljjff^
i i
cum
mcnsuramus ,
'
pes et unitas; hoc quidern, scilicet uni-
duas quan- cMiantitas
^
mctri examinatur, men- tas omnmo est supple indivisibilis
titates no-
tas. suratur per diversos pedes, et di- illud vero, scilicet pes, puta linea
versas syllabas longas et breves; pedalis volunt, scilicet homines es-
similiter autem, et diametrum men- se, indivisibile ad sensum, sicut jam
suralur duobus, et similiter latus qua- dictum est supra, puta quia ad pla-
drati, et generaliter omnes mafjniiu- citum institutum est tale aliquid
dines.Ratio hujus assignatur, quia pro mensura, licet non sit simpli-
ut tradunt Geometrae, nunquam citer indivisibile, unde subdit nam :
Hic argtti
mea-
quantitas ignota invenitur, nisi forsan omne continuum est divisibile. tum
prof
sitioneDoc-
per duas quantitates notas. Deinde Dicitautem forsan, yel propter toris de

cum dicit :
opinionem quorumdam ponentium minimis.

magnitudines indivisibiles, ut fuit

14. Sititaque metrum omnium, quod unum Democritus; vel quia est aliquod
quod cognoscimus ex quibus est substan-
tia; dividentes autsecundum quantitatem, continuum minimum, quod non
autsecundum speciem, et ideo quod unum est ulterius divisibile, puta conti-
indivisibile, quia quod primum singulo- nuum naturale, quod est minimum
rum indivisibile; non similiter autem
naturale, nam est dare minimam
omne indivisibile, ut pes et unitas, sed
hoc quidem omnino; illud vero indivisi- carnem, et minimum os, ut habe-
bile ad sensum volunt, sicut dictum est tur 1. Physic. t. c. 36. et inde, ta-
jam, nam forsan omne continuum est
divisibile.
men oiline continuum Mathema-
ticum est divisibile in infinitum.

Epilogus. Epilogat circa dicta, sic itaque est Deinde cum dicit
manifestum quod unum est, me-
Semper autem cognatum est metrum 15.
trum, id est mensura omnium, cujus
magnitudinum quidem enim magnitudo,
causam subdit, quia supple unum et secundum unumquodque longitudinis
est illud ad quod terminatur rei longitudo, latitudinis latitudo, vocis vox,
gravitatis gravitas, unitatis unitas; sic
divisio, qua cognoscimns ea, scilicet
enim oportet accipere, sed non quod nu-
ex qiiibus est substantia^ cujuslibet di-
merorum numerus, et quidem oportebat
videntis, scilicet totum in partes; si non simiUter dignificant,
similiter, sed

sive sint partes secundum quantita- sed aut si unitatum unitates dignificarent
metrum, sed non unitatem; numerus au-
tem, aut secundum speciem, ut materia
tem plurahtas unitatum est.
et forma, et aliae partes essentia-
les, et ideo illud quod supple per se Ponit tertiam proprietatem men- ^^/^7^^^
est unum, est indivisibilc , cum sit surae, quse attenditur penes ejus r», qu»

mensura per qu.am res cognosci- uniformitatem et unigeneitatem,

 SUMM.E I. CAP. II. 373

raitaset clicons quod supcr metrum

'
ost coqna-
-' potest
i
concedi, quod unitas est
i
mgeneitas _
^ '

tum, id est, unius generiscum men- mensura numeri, sicut conceditur

surato, sicut supple mensnra, ma- quod unitasest mensura unitatum.
gnitudinis est cjuceclam magnitudo , et Tunc sequitur illa pars :

secundum imumquodquc mensuratum

ut quod latitudinis, sit supple men- Et scientiam autem metrum rerum di- Text.
^^^^"^ '^ sensum pmpter idem quia com. 5.
suva latitudo, ct lonqitudinis longiiudo^ ,

'^ '^
coo-noscimus aliquid ipsis, quoniam men-
el vox vocis, et gravitas gravitatis, et surantur magis quam mensurant. Sed
unitas unitatis; sic enim oportet accipere accidit nobis veluti si in alio nos mensu- ^^*

sisuppleproprieloquamur, .sec//io/i ^'^^^^ cognoscamus quanti sumus per

, .^ cubuum ad tantum nostn addiscere.
mensura nuynerus,
quod ?u/mero?'?^m sit
nam numerus non habet rationem Ubi Philosopluis
^
excludit a pro-
^
Exciudit
quamdam
.

mensurae proprie, sed unitas ; et posito quamdam improprietatemfaisitatem.

ideo ad designandum unigeneita- etfalsitatem. Circa quodtria facit:
tem debet dici unitas esse mensura primo quod dictum est. Se-
facit
unitatum et non nuraerorum. Et cundo redarguit Pythagoram, qui
subdit, quod et quidem oportebit si assentiebat praedictse improprie-
similiier, id est, quod secundum rei tati. Tertio epilogat circa dicta.
veritatem oportet concedere quod Secunda ibi : Pythagoras vero. Tertia
i. unita-numerus sit mensura numerorum, ibi : Quod quidem igitur. Dicit ergo,
nume-vel ctiam unitas numerorum si quod quia supra dictum est, quod
i^u^nitas similiter acciperetur, vel concede- mensura est perquam cognoscitur
^™^J^"retur; «ec/ non similiter dignificant, id rei quantitas, ideo propter idem dici-
est, dignum judicant aliqui supple mus scientiam, et sensum esse me-
unitatem esse mensuram unita- trum, [deslmensnrrx rerum quia ipsis,
Mensuran-
I tum et numerum numerorum, vel scilicet scientia, et sensu aliquid eo-turetuon
etiam unitatem numeri, propter gnoscimus, quia scilicet sensibilia sdentia et

I
ditferentiam quae videtur esseinter per sensum, et scibilia per scien- ^iobis^^"^

numerum et unitatem, quod re- tiam. Hoc autem removet dicens,

prehendit, dicens quod supple at- quod supplehoc dicitur improprie,
tendere hanc differentiam, idem (/?(o/u*(7/?? pro quia, mar//^^ supple me;i-

est ac si dignificarent id est, dignum surantur sensus et scientia quani

judicarent unitates esse metrum, id mensurent, sicut patet ex 5. hujus
est, mensuram unitatum sed non uni- cap. de Ad aliquid, non enim
t. c. 20.

tatem, quatenus scilicet unitas vide- sic est in re quia nos scimus aut
tur differre abunitatibus, sicut sin- sentimus, sed magis e converso;
gulare a plurali. Similis autem objectum enim mensurat habitum
ratio est de mensura unitatum et et actum, et non e converso. Unde
subdit, sed accidit nobis, scilicet quod
1

numeri ; igitur pari ratione potest

concedi, quod unitas sit mensura in sentiendo et sciendo mensure-
I
numeri, cum numerus non sit aliud nww extra, veluti si alio nos
])cv vc^
^^^1^^ quaniplures unitates.ynllevgo Philo- mensurante cognoscamus quanti sumus
sophus, quod non obstante unige- per cubitum ad tantum nostri addiscerc.
'

neitate mensurae ad mensuratum ^'ult dicere, quod si aliquis nos re» extra
 371 LIB. X. MErAPH.

sunt men- mensii rct |)cr 111011811

^
i'am cubitaloiii Notan(him quod, ut dictum est
suia fecien-
(li et fcon- apnlicatam nobis cognosccremus (luarlo hujus, Pythagoras et ejus
tien<liinno- .
.

bib? quanti sumus sccundum quantita- sequaces opinati sunt de veritate

tom cori)oris; sic ros scitro, vel apparentium quod res essent talcs
por sonsum cognitse sunt mcnsu- quales nobis apparent, vel quia sic
vvo, por quas possumus pcrciporc sentimus, vol quia opinamureas;
utrum per sensum, vel intcllectum proptor quod sensum et sciontiam cur poi

1 Pytha",
aliquid verc cognoscimus, nam ac- ponebant monsuram rerum, et per
. .

homin
1 • 1 I mensur
hoc dicobant mensuras rerum;ct
1 i

tus sontiondi, ot sciontia spocula- rerui«<

tiva in nobis causatur a robus. per hoc dicobant hominem esse

Ai. specia- Alitor tamon osset de scientia qua) mensuram omnium, puta per sen-
liter. 1- j-
ost causa rcrum, ut sciontia divma
, . • •

sum omnium sensibilium, et per

ct ctiam scientia artiilcis; nam scientiam, ^i\e intellectum om-
talis sciontia cst mcnsura rorum, nium scibilium, sive intelligibi-
ut tunc rcs dicatur perfccta, quan- lium. Philosophus autem connu-
do attingit ad similitudinom talis merat se cum eis, ut dicimuS; sicut,
scienticC. Deinde cum dicit : et in connumerabat se cum
1. libro
Platonicis, ex eo, quia quandoque
Pytliagoras vero hominem ait omnium fuit socutus Philosophiam Plato-
i'^'
esse meti^um ac utique si scientem dicei^et
aut sentientem, hos autem quia habent,
nis ot Pythagorse. Deinde cum
hic quidem sensum, ille vero scientiam, dicit :

qutv dicimus esse metra eorum quce sul)-

jiciuntur.Nihil itaque dicentes supera- ^*^
Quod quidem igitur uni esse maxime
bundans videntur aliquid dicere, est secundum nomen, cjuod determinat
metrum quoddam, et maxime quantitatis,
Homoest Rodarguit Pjthagoram, qui as- deinde quahtatis, palam erit autem tale ;

ra^nsecun- SGntiobat praedictac improprietati, hoc quidem si est indivisibile secundum

quantitatem ilhid autem si secundum
Pvfha^o-
^^icens quod Ptjtliagoiris vero ait homi- ,

ram quod quahlatem, propter quod indivisibile est

improDatur
^^g^^j e.s^e metrum, id est mensuram aut simphciter, aut inquantum unum.
iiic. omnium, aut scientem, aiit senlientem,
id est, inquantum est sciens aut Epilogat circa dicta dicens quod : Epi

scntiens; hos auiem, scilicet homi- quidem igitur uni esse maxime est se-
nes dicunt Pythagorici csse men- cundum nomeyi, quod determinat metrum
suram omnium, quia hic qnidem ha- quoddam, quod dc ratione
id est,
bet sensum, ille vero scientiam, quce unius mfxxime est quodsit mensura,
scilicot sciontiam ot sonsum dici- et hoc est maxime proprium quantita-

7nus esse metra eorum, id est, rorum tis, deinde qualitatis, ot similitor de
scibilium et sensibilium, qmc snhji- aliis generibus, palam supple est ex
ciuntur, scilicet ut objecta cognita; praedictis. Et subdit, quod hoc au-
ot subdit oorum redarautionem, tem, scilicet metrum, erit quidem si

quod nihil itaque dicentes, scilicot erit indivisibile secundum quantitatem;

Pythagorici, superahundans, id est illud aulcm si secundum qualitatem,
magnum, videnlur tamen aliquid dice- propfer quod id quod ost unum, cst

re, puta quia latentor innuunt indivi^ibilc aut simpliciter, puta uni-
quod volunt dicere. taS; aut inquantum tinum, id ost, aiit
«
 SUMM.^ I. GAP. III. 375

n,o iiacte-sccimdiim qaicl, et inqiiantum rum, quatenus plus participans de coiorum.

""^rafa^^' imum, llcct non simpliciter, iit lumine, est quid notius et perfec-
numerat.
^\i(3|;i^ini cst (le mcnsuris alioriim tius colorum, et mensurat isto
genernm a niimero. Hic ergo diio modo omnes alios colores, quia
sunt manifestata ex prsedictis, sci- color tanto quantoperfectior,
licetquod ratio mensura) maxime magis ad albedinem appropinquat.
convenit uni, et quod illud unum Mensura primo modo nominatur
quod est mensura, est indivisibile mensura quantitativa, sed mensura
vel simpliciter, vel secundum quid, secundo modo dicitur mensura cog-
et ad placitum. nitionis et perfectionis. Unde ergo
Ratio
nensurce Notandum, quod sicutdictum fuit ait Philosophus, quod ratio men-
primo
idiscretse
quinto liujus, t. c. 18. et 20. ettan- surse primo reperitur in numeris,
uantitati
or.itiir liic iu littcra, ratio mensurge et exinde ad alia genera derivatur,
onvenit. per urius in nnmeris reperitur, secundum aliquam similitudinem
pnditiones
modo nunc dicto.
unius
•espectu
numeri
et exinde ad alia genera transfer-
tur uam unitas, qu?e est prmci-
;
...
nt duae.
pium numeri, maxime mensura
SUMM^ PRIMyE
est; et certissima, quia minima et
indivisibilis simpliciter. Unitas au- CAP. III.
tem comparata ad numerum, quse
mensurat, habet rationem princi- An unum sit rei substantia, ipsius-
pii quo numerum cognoscimus, et que ad ipsumens comparatio.
quo numerum per replicationem
SUMMARIUM.
mensuramus; nam unitas, et facit
cognoscere numerum, et per re- Inter varias opiniones supra lib. 3. de
plicationem sui aliquoties sumpta ratione unius relatas,
quas hic Doctor con-
numerat, approbat eam, quas tenet ens, ut
reddit omnem numernm datum.
unum, non esse substantias rerum existen-
Ex his autem duabus conditionibus tes per se, primo quianullum
vel separatas ;

unitatis translata estper quamdam datur universale existens secundo quia ens ;

similitudinem ratio mensurse ad et unum, in omni genere habentur, non

alia genera; quandoque enim dici- tantum in genere Substanti?e, de hoc vide
Doctorem, 4. hujus q. 2. et ibi Schol. 4. et 5.
tensura turmcnsura in aliquo genere illud,
laStftati- quod pcr sui replicationem aliquo- Secundum substantiam vero, etnaturam Text.

'ife«ti*va. ties sumptum reddit quodlibet in quderendum est utro modo se liabeat,((uem- com. 6.

genere, puta ponderibus in

admodum in dubitationibus tractavimus
illo
quid quod unum est, et quomodo oportet de Gap 3.
uncia, et in magnitudinibus cubi- eo suscipere utrum velut substantia aliqua
:

tuS; vel aliquid hujusmodi; quan- existente ipso uno, sicut ipsi Pytliaiiorici
dicunt prius, et Plato posterius aut ma 19
doque autem dicitur mensura in ;

gis sup[)onitur aliqua natura, et (juomodo

aliquo genere, non quod mensu- oporteat notius dici, et magis sicut qui de
ret alia per replicationem; sed natura illorum enim alius amicifiam di-
;

xit esse quod unum, alius aereni, alius

quia tanquam notius in illo gene-
infinitum.
re facit cognoscere alia in illo ge-
dbedo nere. Exemplum, albedo ponitur Postqnam ostendit quod iiuiim ^^^''"^^
^K
ire est
mcnsura isto modo m genere colo-
• i • i

ansura de genere Quantitatis habet i^ro- lerum

 ;

376 LIH. X. METAPIl.

siibstan- ])rie r«ntionein monsiirnn, et exinde dit, ut perfectum et principium

liam, el
sui ipsius. derivatiu* adalia genera, nnnc spe- bonorum ; et ideo quia primum
cialiter inquirit quomodo unum, principium dicitur unum, posuit
quod mensura, se habeat in ge-
est quod ipsum, quod est unum esset
nere substantiae. Circa quod duo amor, et quia etiam amor habet
facit primo facit quod dictum est.
:
unire, ut dicebatur 3. hujus, text.
Secundo comparat ad invicem ens com. 2. et inde. Alius autem, puta
ct uniim, de quibus fuerat locutiis. Diogenes, dicit aerem, supple esse
Secunda ibi : Quia vero idem signifi- illud quod unum, quatenus posuit

cat. Prima primo proponit

in tres: aerem principium omnium. AHus
unam qusestionem. Secundo sub- scilicet Melissus dicit infinitum esse,
jungit ejus solutionem. Tertio epi- supple illud quod un\im, posuit
logat circa determinata. Secunda enim unum ens immobile infini-
ibi Si itaque nullum. Tertia ibi
: :
tum, ut patef 1. Physic. text. com.
Quod quidem igiiur. Dicit ergo, quod 15. et inde. Est ergo ista qusestio
Proponit
quid de
entitate vel
quia supple jam patet quomodo quomodo unum se habeat ad sub-
substantia
iinum, quod est mensura se habet naturasrerum utrum
stantias, et :

unius.
in Quantitate, et in aliis generibus. ipsum unum sit aliqua substantia
Nunc quserendum est, uiro modo, id per se existens, vel recipiatur si-
est, quomodo se habet ipsum nnwm cut accidens in subjecto in aliqua
secimdum suhstantiam, et naturam re- natura qu?e ei substernatur. Deinde
rum scilicet quemadmodum tractavimus cum dicit :

in dubitationibus, scilicet in 3. hujus,

t. c. 2. et inde, et subdit qusestio- Si itaque nullum universahum esse sub- 20.

stantiam est possibile, sicut in sermoni-

nem istam quid cst hoc ipsum quod
bus de substantia, et ente dictum est, nec
nnum, ct quomodo oportet de eo susci- ipsum hcEC substantia nisi unum ahquid
pere, id est opinari, idest, utrumipso praeter muUa possibile est esse, commu-
ne namque, sed sicut preedicatum solum
uno existente aliqua substantia per se
palam quod neque ipsum unum; nam ens
existente separata, sicut Pythagorici et unum universahter prfedicantur maxi-
dicunt prius, et Plato posterius sequens me de omnibus, quare nec genera naturaB
qusedam, et substantiseseparabilesab ahis
eos; aut magis ipsi supple uni 5?i/)^:>o-
sunt ;nec unum genus contingil esse
7iitur aliqua natura, scilicet subsis- propter eas causas, propter quas quidem
tens ipsi uni, et quomodo oportet no- nec substantiam.
tius dici, et secundum
magis, id est,
quam naturam subjectam magis Ponit qusestionis solutionem, et Solutio

debet dici iUud unum ut per notius, dividitur in duas secundum quod qujestioni

sicut dicunt, qui dc natura^ id est, dupliciter probat quod ens et

Philosophi Naturales, Hlorum enim unum non sunt aliquae substantiae
ipsum quidem unum alius dicil esse rerum per se existentes separatse:
Opinio amicitiam, puta Empedocles, qui primo per rationem sumptam a
antiquo-
rum de posuit quatuor elementa principia causa, et a priori. Secundo per ra-
substantia
unius. materialia, et duo principia agen- tionem sumptam a simili. Secun- Nec ens n-
unum es

tia priora illis, scilicet amorem da ibi : Adhuc autem similiter. In subslan-
tiam per
et odium, inter quae amor praece- prima parte intendit talem ratio- existeuten
 : ;

SUMM.^ 1. GAP. III 377

ncm : Niilliim imiversale dictum de substantia sicut ct ens, ct sic ista

miiltis est substantia per se exis- ratio gcneralitcr concludit contra
tcns ; sed ens ct imiim snnt maxi- Platonem, quod scilicct nuUum
mc nniversalia dicta de omnibus, commune, et universale sit sub-
crgo ens vel unum, non est sub- stantia per se existens.
stantia per se existens. Major pa- Notandum, quod ait, nullum
tct, tum ex 7. hujus, ubi proba- commune quod cst prsedicatum
tum cst quod nullum universale esse substantiam subsistentem, ad
est substantia, tum quia unum pcr excludendum commune secundum
sc existcns est communc multis causalitatem prima cnim causa, ;

communitatc prsedicationis ; ergo, quae maxime est communis com-

etc. Dicit ergo, quod si pro quia, munitate causalitatis est pcr se
itaque mdlum unwersalhim possibUe est subsistens.Dcindccum dicit
esse suhslantiam sicut clictum est in
Adhuc autem similiter in omnibus ne-
sevmonibus de substantia, et cnte, scili- cesse est se habere.
cet in 7. liujus, text. com. 45. ct Dicuntur autem ccqualiter ens et unum. Text.
^^'"- ^*
Ergo quoniam in qualitatibus est aliquid
inde, ubi agitur de entc, ct specia-
quod unum, et aliqua natura et similiter ^i-
litcr de substantia ;
quia inquam in quantis, palam quia, et totaliter quse-
sic est, nec hocipsum, nt unum ali- rendum quid, et quod unum, quemadmo-
qiiod possibile est esse substantiam prce- diim et quid ens, tanquam non sufficiens
quod hoc ipsum ipsius natura.
ter midta, namque, pro quia, commune
est supple ipsum unum, sed aut Ponit secundam rationem sump-
prccdicatum solum, id est, quod ipsum tam a simili, quam intendit ta-
universale est aliquod commune lem : Sicut se habet cns ad unum
Hsec prsedicatum de multis. Pcdam erqo, in aliis generibus, sic in gcnere
xpositio
t singu- quia nec ipsum unum, est supplc ali- Substantiae, quia ens ct unum
ns spd
textus quid separatum existcns, nam ens, sequaliter dc omnibus prsedicantur.
aliter
Sed sic est in aliis gcneribus quod
. . •
i ?
nare vi- ^^ uTium mciximc iimversatiteT de omm-
jiaereTiios ^'^^ prcedicantuT ; ex quo sequitur, cns ct unum non sunt ipsa natura,
reshtc."
Q^^^d nou suut aliqua substantia vcl substantia rci per se cxistens,
subsistens; ciuare nec genera sunt qucc- quinimo est aliqua natura substra-
dam naturce, et substantice separabiles, ta, et denominata ab ipso uno, quac

ut ponebat Plato, nec unum, scilicet quidem natura cst ima mensura
quod nec hoc dicitur pro tanto, omnium, quae sunt in illo gencrc
quod unum contingit esse genus ; quia ergo sic se habcbit; ct in gcncrc
supple unum non est genus, prop- Substantiae. Circa hanc rationem
ter easdem causas propter quas, ncc cns sic procedit primo ponit ratio-
:

supple est genus, nec substantia, sci- ncm. Sccundo dcclarat minorcm
licet subsistens. Vel aliter, quod rationis per cxcmpla plui^a. 1'crtio
nullum gcnus con-
nec unum, id cst, infcrt conclusionem principalcm.
tingit esse substantiam per se Sccunda ibi At vcro in coloribus.
:

existentcm, propter easdem cau- Tertia ibi :

Quarc siquidem. llicit cr-
sas, ctc. Nam cadcm ratione omnc go, (juod ((dliuc ncccsse cst, scilicct

gcnus, et univcrsale negatur csse ipsum unum similitcr sc habcrc in

 :

378 LIB. X. METAPII.

omnilms, cujns
scilicet generibiis, quanto appropinquat ad album;
cansain assi^^nat dicens, rjuia em, et subdit, quod deinde sunt alii geniti, Him
ci unnm dicuntur, id est; praedican- cx hoc scilicet altjo et nifjro, ut sunt ^ui
tiir (oqualiler, scilicet (le omnibus medii colores, ex quo patet quod "ISJJne^S
generibns ; ergo quoniam in qualilati- sunt posteriores et subdit,- q^^od''''^^^
;

bus est aliquid quod, iinum, et aliqua na- nifjrum vero i^edionii
cst privatio alhi ut tenehra
lura supple dicitur esse una deno- lucis, hfJBC enim tenehra est privatio lu- conseqw
niinative, similiter et in quantis; quia cis. Quia igitur album est id quod t^
inquam sic est, palam quia, et totali- est primum et unum in coloribus;
ter, id est, generaliter qunerendum ideo subdit, quod quai^e si omnia entia
est quid est quod unum, quemadmodum essent colores, entia utique essent quidam
et quid ens, ut tanquam non sit sufficiens numerus, id est, haberent quemdam
dicere, quod hoc ipsum, scilicet quod numerum ;quaeratur quorum,
sed si
est unum cst natura ipsius quod sci- scilicet tunc esset numerus, palam
licet unum dicitur; oportet igitur utique quia colorum, et non supple
quserere aliquam naturam sub- aliquarum rerum existentium se-
stratam, cui competat esse unum paratim, et ipsum tmum esset utique
et ens. Deinde cum dicit aliquod unum, scilicet quod subjice-
retur uni alhum. Similiter Aibedoe
'

ipsi ut
, mens
At vero iii colorihus est aliquid quod autem et si omnm supple entia,
, .

essent coior
color unus, puta albus, deinde alii ex hoc
etiam nigro videntur geniti, nigrum enim
melodice, utique numerus, scilicet me- privatip

privatio alhi, et ut hicis tenehra, ha}c lodiarum, essent equidem dieses, aut ^"'^e'
enim est privatio lucis quare si entia aliquid hujusmodi, puta toni, sed
;
^ p^"^^
essent essent utique numerus
colores,
numerus non esset suhstantia ipsorum, pl
quidam entia, sed quorum, palam utique
quia colorum, et ipsum unum esset uti- scilicet entium, et ipsum unum esset
que aUquid unum, pula alhum. Simihler utique aliquid, puta diesis, cujus
auiem si melodia^ essent, numerus utique
substantia non unum, non sic quod
essent, diesim equidem sed non nume- ;

rus suhstantia ipsorum, et ipsum unum es- ipsum unum esset substantia sed die-
set utique aliquid cujus suhstantia non sis; similiter aulem utique et in sonis,
ipsum unum, sed diesis. Simihter autem, puta omnia entia essent soni,
si
et in sonis elementorum, utique essent
entia numerus, et ipsum unum elementum essent utique entia quidam numerus
vocale, et si hgurte rectilinea}, figurarum elementorum, id est litterarum, et

uiique esset numerus, et ipsum unum tri- ipsum unum esset elementum vocale,
gonum eadem autem ratio, et in aiiis
generibus.
;

id est littera vocalis, qu^ est pri-

ma litterarum, quatenus sine ea
22. Declarat minorem rationis per non possunt sonare aliae litterae.
Exem-
1.
pium.
, •!•
plura exempla, scuicet quod
,
L 1
m
•

Similiter, supple omnia entia

et si
^-^^^''^

aliis generibus quaeritur aliqua na- cssent ficjurcB rectilinece, tunc utique

tura talis cui convenit esse unum : esset numerus figurarum, quasi sci-
primo in coloribus dicens, quod at licet aliquorum subjectorum, et ip-
vcro in colorihus est aliquid quod est co- suiu unum esset trigonum, id est trian-
tor unus, puta alhum, scilicet quod gulus, quia ut tradunt Geometrse,
est mensura, et primum intercolo- estprima figura rcctilinea, quate-
res, quiatanto color est perfectior, nus in triangulum omnes figurae

i
 ,

SUxMMi^ I. GAP. III. 379

rcctilincre rcsolvimtiir. Eadem au- cuntur. Sed numerus dicitur de quibus- prajdlcan-
lem esl i^alio, et in aliis rjeneribus, qiiia dam rebus, et ipsum unum requirit
scilicct numcriis, vcl ipsiim unnm aliquam naturam subjectam, quse
non essct substantia rcrum, scd dicatur unum, quia inquam sic est
scmper qugeritur aliquid substra- in aliis gencribus, necesse est, et in
tum ipsi uni, vel numero. substantiis similiter se habere, similiter
uomodo Notandum, quod nio-rum
Tea.0 est ^ ^ dicitur enim se habet in omnibus, ut pra3dic-
vatioai- privatio albi, non quod sit pura tum est.
rivatio privatio sicut tencbra, nam tene-
uplex. T -L •<•
, -i
bra nihil
-1
dicit positivum; nigrum SUMMARIUM.
autem dicit aliquid positivum, cum In omni genere esse naturam unam, non
sit qusedam specics coloris, ct con- quocl ipsum unum sit quidditative ipsa na-

traria albo. Utrumque autcm con- tura. Item ens et unum non distingui realiter.

trariorum semper aliquam dicit

Quod quidem igitur unum in omni ge- Epiiogus ia
naturam positivam, scd pro tanto nere est quaedam natura, nuhius natura et re"est^prot
nigrum dicitnr privatio albi, quia hoc ipsum quod unum, palam sed sicut ;
priumquid.

participat minimum dc luce, quoo in coloribus colorem unum quicrendum

ipsum quod unum, sic in substantia sub-
est colorum; et idco
substantia
stantiam unam ipsum unum.
comparatur ad album sicut dcfec-
tusquidam, co modo quo commu- Epilogat circa detcrminata, di-
niter dicimus, quod contrariorum cens palam esse quod in omni genere est

altcrum habet rationcm privatio- qucedam natura, et nidlius natura hoc

nis ct impcrfcctionis rcspectu altc- ipsum, quod separatum unum, id cst,
rius. Deinde cum dicit :
quod in omni gcnere cst natura
aliqua, de qua dicitur unum, non
Quare si quidem in passionibus, et in quod ipsum unum sit ipsa natura,
qualitatibus, et in quantitatibus, et in ino-
lu numeris existentibus, et uno aiiquo in
sed quia d':citur dc ea. Sicut ergo in

23 omnibus, numerus est quorumdam, et ip- coloribus qucvrcndum est ipsum , ali-
sum unum aliquid unum ; sed non ba3C quem colorem unum, sic et in substan-
ipsius substantia, et in substantiis necesse
tia supple qusercndum cst, substan-
est similiter se habere, similiter enim se
habet in omnibus. tiam unam, et ipsum unum, id cst, ali-
quam unam substantiam, dc qua
rt con- Infert conclusionem principalem dicatur unum.
fnTam." diccns, quia si quidem ita est, supple Circa prrcedicta possct occuri^rc 24.
T 1 . •! •
X •
L • r Uuhinni.
in omnibus gcneribus, puta in pas- unumdubium, scilicct quae sit ista vuie
I

8. a.

sionibus, el in qualilalibus, el quanlilali- una substantia, qua^, cst prima, ct ^;,i^.*J,\,i,f*

bus, et in motu numeris existentibus, et mensura omnium substantiarum. f^''!!!^:'l!l'

imo aliquo in omnibus ; numerus qui est Dicitur a quodam cxpositorc, ct "'«•

'
quorumdam et ipsum unum est aliquod cst scntcntia Commcntatoris liic

lomina- ^^'^^^'^^' ^^^^ ^^^^^ ipsius subsfantia, id cst, in septimo Commcnto, alias iu i.
g^f.jjp^
quod omnibus talibus invenitur
in ubidicit Philosophus aliquam csse
penitus
iilicenu-
numcrus et uiium, et ita quod nu- ^
unam primam substantiam, qua^
rus et merus, ct ipsum unum non sunt sit mcnsura aliarum, cl vnlt Com-
lum . . ,

substantia illorum, de quibus di- mcntator ({uod ilha sit Dcus, vcl
 3S0 LIB. X. METAPH.

priniiis motor. Scd h«TC expositio mus motor cst mcnsura intrinse-
nulla est, tiun qnia non vidctnr ca. Tunc scquitur illa pars :

intentioncm Aristotelis,
lia])crc
Quia vero unum significant aliqualiter ^^^^^
(jui, sicut patet ex littera, qnaorit unum palam per assequi ccqualiter
et ens,
^^^' *

an in snbstantiis sit aliquod nnnm Categorias, et quia non sunt in ullo una,
ut neque in quid est, neque in quale sed
quod sit mcnsura aliorum, an lioc ;

simiUter se liabet sicut ens, et per hoc

On;o sub-sit ipsuni unum; et probat cx in-
slantia est
quod unus homo non pra^dicat aUerum ab rj
-01
tcntionc coutra rlixtoncm quod
i. 1
homine aUquid, quemadmodum necesse
4.

niensiira
aliaruin ?
prj^eter quiddam quale, et quantum, et uni
• • •
• ,
1 1 1
non ipsum unum, scd aliquid
sit
esse id quod unicuique esse.
cui convcnit ipsum unum, sicut
cst in omnibus aliis gcncribus ct ; Comparat ad inviccm ens ct 25.

concludit in finc : quare siquidem in unum, de quibus fuerat locutus, di-

passionibus, el qualitalibus, et quantita- cens palam
: es} qnia idem significant ali- identifc

tibus ipsum unum aliquod iinnm, sed non qucditer iinum et ens, et dicit cdicjucditer, entis ei

hoc ipsius substantia, et in substantiis quia idem realiter, non tamcnidem "^^^^J
necesse est similiter se habere. Supra formaliter, quod probat triplici-*"P^'"**f
quam litteram ponit Commentator ter; tum primo, quia sicut ens non
verba prseallegata; scd si primus est in Prsedicamento, sed
aliquo
motor poncretur mensura ipsius conscquitur omnia, sic ct unum,
generis Substantise, hoc ipsum ideo dicit, qnod supple unum et ens
unum ponerctur mensura, quia idem significant per assequi wqualiter
primus motor propter suam sum- Categorias, id est Prsedicamenta; et
mam simplicitatem multo verius cjuia non sunt in nidla una Categoria

esset hoc ipsum unum, quam idea ut nec in quid est, id cst, in Substan-

Platonis. Tum quia si sic, crgo tia, nec in qucde, et sic de aliis, sed
sicut in aliis generibus primum cst similiter se habet sicut cns, quod scili-

aliquid illius gencris, ita primus cet non cst in aliquo gcnerc. Tum
Deus non motor cssct aliquid de gcncrc Sub- sccundo, quia sicut ens praedicat
^^
neie.^'^' stautia^,quod est crroneum, quia naturam omnium gencrum, sic et
Deus non cadit in gencre proptcr unum eorum de quibus prsedica-
sui intinitatem. Quid igitur est tur; idco dicit, quod supple unum,
mensura prima illius generis ? ct cns idein significant per hoc, quod
soiutio. Respondeo, aliqua substantia illius unus homo non prceclicat cdterum aliquid
gcneris prima, cui convenit unitas ab homine, et dicit no7i alterum, scili-
sita;non autem primus motorest cct realiter, licet altcrum forma-
mensura intrinscca illius gcncris, litcr prsedicct; quemadmodum necesse,
sicut nec aliorum. id est, ens supple proedicat alterum
Notandum, quod quatcnus pri- prceter quid, scilicet Substantiam,
mus motor est mensura extrinseca aut cficde aut quantum.
omnium, aliquo modo cst imme- Advertcndum tamen, quod non '^^'^'gjj^"'

Mensura diatior mcnsura substantiarum, cst omnino simile de ente et de """"\p!"3

dicantuio
duplex.
quse sunt pcriectiora cntia, quam uno; nam cns prsedicat eamdcm
^
q»o^Jbet,'
quomodc
accidentium quse sunt remotiora naturam realitcr, et formaliter sunt iciei
. , et non
ab ipso; nuUius tamen generis pri- omnium Generum, dc quibus quid- idein?
 SUMiVLE II. GAP. I. 381

ditative pr^edicatiir. Unum vero,

qniaest passio entis, et ciijnslibet
ontis, licet prsedicet eamdem na- SUMMA SECUNDA.
turam non tamen eam-
realiter,
De uno respcctu niultitudinis, et de con-
dem formaliter; tamen hoc sufficit
trarietatibus plurima.
ad intentionem Philosophi, quod
unum et ens signiflcent idem, sci- CAPUT PRIMUM.
licet realiter. Tum tertio, quia
unum esse est esse unicuique, nam De variis modis unius et multitudi-

res sicut recedit ab unitate, ita et nis, et consequentibus ipsa.

ab entitate, ideo dicit quod, et iini
SUMAIARIUM.
esse est id quod unicuique esse.

staaiia, Sed videtur Philosophus sibi Unum et muUa opponi variis modis, quos
repugnare, nam primo probavit bene explicat Doctor. Item variis modis ac-
cipi utrumciue; sumit idem, simile,
unum et ens non esse rerum sub- et ^eqaale
quasi partes unius, expiicans identitatis tres
stantiam; hic autem dicit quod non modos, et quatuor modos quibus aliquid di-
praedicant aliam naturam ab his citur simile. Vide 5. hujus text. 13.
)lutio.
de quibus praedicantur. Dicendum
quod superius arguebatcontraPla- Opponuntur autem unum et muUa se-
cundum plures modos, quorum uno unum Text.
tonem, et verum est quod unum et et multitudo ut indivisihile et divisibile,
coiu. 9.

ens non sunt substantia rerum, eo quod quidem enim divisum, aut divisibilei '2Q.

modo quo ponebat Plato, scilicet multitudo qucTdam dicitur, indivisibile

vero, aut non divisum, unum.
per se existens separata, sic enim
universalia essent primse substan- Postquam Philosophus determi- sermode
tise per se subsistentes. Nihilomi- navit de uno in se et absolute, de- ""^,-
'
comparati-
nus tamen ens et unum significant terminat nunc de ipso uno in com- ^^-

substantiam rerum secundum viam paratione ad suum

oppositum,
Philosophi, non quod sint aliqua quod est multa Circa quod duo fa-
separata, sed existunt secundum cit quia primo describit eoruin
:

esse in ipsis singularibus, licet per mutuam oppositionem. Secundo

intellectum abstrahantur; abstra- exponit eorum multiplicem accep-
hentium autem non est menda- tionem. Secunda ibi Est autem unius:

cium, secundo Physicorum, text. quidem. Prima in tres. Primo os-

com. 18. tendit secundum quid est accipien-
da oppositio inter unum et multa.
Secundo ad quod genus oppositio-
nis ista oppositio rcducatur. Ter-
tioremovet quoddam dubium. Se-
cunda ibi Quoniam ergo oppositiones.
:

Tertia ibi Dicitur autem ex contrario.

:

Dicit ergo, quod unum et multa oppo- Oppositio

nuntur secundum plurcs modos, quorum "J)[j[i j^^

uno, scilicet modo opponuntur ^^^»'''^^"*'-

umnn, el plura ut indivisibite ct divisi-

 ;

382 L)B. X MEIAPII,

indivisuni, njn^ 0110(1 dcclarat, diccns qiiod tionis cst pura ncgatio, scd unum
et indivisi-
biieei eo- illiid
^
qnidcm quod cst, aut divisHm,
....
el
, i, .

multa, utrumquc dicit aliquid

t'li'*i
siTaVpK scilicct actu, aui divisibile, scilicct positivum. Similitcr patct quod
^""^*
dc propinquo, nmliiiudo qucedam dici- unu/n ct inidia non opponuntur rc-

tur, indivisihilc vcro, aul non divisum lativc, scd ut sic dicuntur absolutc
unum, supplc dicitur. Ex quo patct et ad sc; non ctiam opponuntur
quod licct iinnm ct multa pluribus propric, ut privatio et habitus,
modis opponantur, ut dicctur in- nam privatio formalitcr nihil po-
fra, uno tamcn mo lo sicut indivi- nit. Scd umun ct mulia, utrumquc
sibilc ct divisibilc opponuntur. dicit formalitcr aliquid positivum,
Muitn dn- Notandum, quod ca quae sunt di- ut jam dictum cst; quarc relinqui-
^' cnnrui^' visa actu, cvidcns est quod multa tur a divisionc, quia si opponan-
sunt; divisibilia autcm faciliter, ut tur,opponuntur ut contraria, non
sunt multa humida, puta acr et cnim sunt plurcs quam quatuor
aqua, ct hujusmodi, quatcnus ap- spccies oppositionis
propinquant divisioni, propter fa- Notandumetiam, quod licct unum
cilitatem et aptitudinem ad posse et multa divisibile ct indivisibile, ut
dividi, quamdam multitudinem im- sic,non opponantur modo rcla-
portant ; unde dicimus multam tivo nihilominus tamen secun-
;

aquam, multum acrem

ct et sic de dum quod habent rationem men-
aliis. Deinde cum dicit surse ct mensurati, u um multa, ct
indivisibile divisibile utiquc opponun-
27. Quoniam ergo quatuor modis oppositio- tur modo relativo. Deinde cum
nes dicuntur, et horum secundum priva- dicit :

tionem dicitur aUerum, contraria utique

erunt, et neque ut contradictio, neque ut Dicitur autem ex contrario, et ostendi-
ad ahquid dicta. tur ipsum unum ex divisibih indivisibile
propter magis sensibilem multitudinem
esse, et divisibile quam indivisibile
Ostendit quo genere oppositionis
quare ratione, prior multitudo indivisibui
unumet multa opponuntur, dicens propter sensum.
quod quoniam oppositiones dicuntur qua-
tuor modis, ut patct cx 5. hujus text. Removet quoddam dubium, dixe- Removei
tacitam(
com. carente, ct horum alterum dici- rat enim quod unum se habet ad jectione
tur secundum privationem, manifestum multa ut indiuisibile ad divisibile cum ;

est quod contraria utique erunt, scili- igitur indivisibile sit quaedam pri-
cet unum et multa, vel indivisibile vatio divisibilis, et privatio sit

et divisibile, et nec ut contradictio, natura posterior habitu, sequitur

nec ut ad aliquid dicta. quod unum sit posterius multitu-
Quogenere Notandum, quod unum et multa dine, et tamen superius dictum cst,
^PP°j^\^'°^t^non opponuntur contradictorie, quod unum est principium cx quo,
muita op-
ponuntur.
^^-^^^
1
^QQ unum nec ?n?(//a possunt
^ et per
i
quod
i
cognoscitur
o multitu-
dici de non entc, patct, et tamen do. Ad quod respondet, dicens quod
de entc, sivc de non ente, semper ipsum indivisibile, et unum dicitur, id
est vera altera pars contradictio- est, cognoscitur et definitur, et

nis; iterum altcra pars contradic- ostenditur ex suo contrario, et cx ipso

 SUMM/E II. CAP. I, 383

clivisibili, et liOC (siipple) propter ma- idem. et simile, et cequcde, supple si- Partes
. . , uniiis et
gis esse sensibile ipsam pluralita- ,

cut partes
,

ejus, nam idem est muiiiquce?

tom, qiiam (supple) unum et divisi- unum in Substantia, et simile
hile cjuam indivisibile; quia scilicet unum in Qualitate, aequale autem
ipsa pluralitas est prior indivisibili, non unum in Quantitate; pluralitatis
secundum naturam, sed secundu.m vero sunt supple partes, diversum,
sensum. dissimile et incecjuale, quae sunt con-
Notandum, quod ut frequenter traria pr^edictis. Deinde cum dicit:
magis nota
ea, quse sunt priora et
secundum naturam, sunt minus Dicto vero eodem muhipliciter, uno
quidem modo secundum numerum, quod
nota et posteriora quoad nos. dicimus ahquando ipsum.
Unde primo Phvsicorum dicitur,
quod confusa et composita, quate- Exequitur determinando de par-
nus cadunt sub sensum, prius sunt tibus. Circa quod duo facit Primo :

nobis nota; simplicia vero sunt determinat de partibus >'ni>'s. Se-

nobis posterius nota, licet sint cundo de partibus multitudinis.
simpliciter, et secundum naturam Secunda ilh O"ore palam rjuod di-
:

notiora. vSimiliter in proposito, versum. Prima in duas quia primo :

licet secundum naturam et sim- ostendit quot modis dicitur idem.

pliciter, ipsum unum sit prius no- Secundo quot modis dicitur simile.
tum quam plaralitas, non tamen Secunda ibi Simi/ia vero. De cequali
:

qnoad nos; et ideo ipsum unum vero non prosequitur, cujus ratio
ex privatione, scilicet ex divisione assignatur, ut dicebatur quintohu-
multitudinis definitur et cognos- jus; vel quia modi ejus sunt ignoti,
citur, ut hic dicit Philosophus, vel quia non habet aliquos modos,
quatenus ipsa pluralitas, et divi- secundum quos dividitur in suas
sibile magis sensibile quam
est species. Prima in tivs, secundum
ipsum unum, et indivisibile. Dein- tres modos. Primus est idem nu-
de cum dicit : mero et subjecto. Secundus est
idem numero et specie. Tertius
Est autem unus quidem, sicut et in di- est idem specie tantum. Secunda
10. visione contrariorum descripsimus, idem
ibi : Ihec autem si ratione. Tertia ibi :

et simile, et oBquale, pUu-alitatis vero,

diversum, et divisibile, et incequale. Amplius autem si ratio. Dicit ergo,
quod ij^iso eodem dicto multipticiter uno
^^^^^^^^J^
quidem moclo dicitur idem secundum un'us et
Exponit ipsius unius et multi ^
pnmoidea-
multiplicem acceptionem. Circa numerum, puta quae sunt idem sub- titatem
quw est

quod duo facit. Primo distinguit jecto, quod non sunt unum
esto tni.iex.

unum et multa in suas partes. Se- secundum rationem, ut album et

cundo exequitur determinando de musicum, puta si idem homo sit
partibus. Secunda ibi Dieto vero :
albus et musicus. Et subdit quod
eodem. Dicit ergo, quod sicut descrip- tale idem secundum numerum dicimus
simus in divisione contrariorum, scili- aliquando ijmitn, puta si dicatur
cet in quinto hujus, text. non ha- quod homo est ipsum album, vel
bente commentum, ipsius unius est ipsum musicum; cujus ratio assi-
 :

384 LIB. X. METAPII

iinntnr, quia lioc pronomcn ipsum, supposita substantia) convenicntia

rclativum siipplc idcntitatis. in una aliqua spccie, puta in una
cst
Rclativum autcm scmpcr rcfcrt aliqua mensura communi, si sint
Al. ad.
idcm suppositum; ct idco ubicnm- a^qualcs quia secundum hunc mo-
;

que ponitur lioc quod dico ipswn, dum multse lineae rectae, ct aequa-
designat idcm esse numero suppo- les esscnt diversa supposita nu-

situm. Dcinde cum dicit mero, idcm tamen in una ratione

specifica. Simi'itcr etiam plura /e- iso-onia

29. IIoc autem ratione et numero unum

si tragonia, id cst, figurse habentes qmd?
fiunt, ut tu tibiipsi, et specie, et materia, quatuor angulos similiter isogonia, ;

unum. id est, sequalium angulorum, puta

modum, dicens plura quadrata sequalia in quanti-

Ponit secundum
alio modo tate, et sequalcs angulos habentia
quod hoc autem, id est,
dicuntur idem isto modo, ita quod
dicitur idem si fuerit unum ratione et
sequalitas est in eis, quaedam spe-
numero, ita quod non tantum sub-
cifica unitas, licot sint numero
jccto, ut tu tecum es, supple idcm
numero et ratione ideo dicit quod ;
distincta. Deinde cum dicit :

supple tu tecum es unum et specie, et

Simiha vero si non sint eadem simpH- Text.
materia et specie, id cst natura speci- citer entia, nec secundum substantiam in
^*^"^"
'

flca, et materia, id est, in supposito differentia subjectiva ; sed si secundum

Deinde cum dicit speciem eadem sint, ut majus tetragonum ^^-
ct individuo. :

minori simile, et incequales rectce ; ha3

namque similes quidem, ea^dem vero sim-
Amplius autem si ratio prima3 substan- pHciter non.
linccTe rectce
tia) una fuerit, ut tequales
ecTdem, et cTqualia, et isogonia, et tetra- Ostendit quot modis dicitur si-
gonia, et etiam plura, sed in his eequa-
mile, et ponit quatuor modos simi-
iitas unitas.
lis. Secundus cst ibi Alia autem. :

Alia accep
Ponit tcrtium modum dicens, Tertius ibi .4//^ si sit.
: Quartus
^'taur^'"^^^^^
amplius autem supple dici- ibi Alia si plura. Dicit ergo, quod
:

tur idem si ratio, id est, specifica similia vero dicuntur uno modo si

primce substantice, id cst, suppositi non sint eaclem simpliciter entia, id est,

particularis fuerit una; licet supple secundum speciem substantice ; nec simiiliai
,
moai4.
suppositum non sit unum, ut quae sunt in differentia secundum suhstan- signantur

sunt unum specie, distincta tamen tiam subjectam, id cst, quod nec sunt
numero, u^t cequales linece ecedem, et eadem in supposito, sunt tamen ea-

cequalia isogonia, et tetragonia, id cst, clem secundum speciem, scilicct Quali-

quadrata et etiam plura, sed in his tatis, ut majus tetragonum minori si-

cequcditas est unitas. mile, id est, minori tetragono,

Resoiutio
Notandum, quod Philosophus quse, sciiicet anguli, et latera eo-
uitimo dic-
torum de ^^^
^^ curans de exemplis,
^
utitur rum sunt proportionalia, et con-
identitate
specifica.
excmulis sccundum opinionem il-
^
tr
veniunt in figura tetragoni, sunt
, • , ,

lam,qu^ ponit quantitates essc supplc tunc sicut similia in specie,

rerum substantias sic enim ; plu- licet distinguantur supposito. Ite-

res linese rectse essent quasi plura rum rectce, scilicet linese, ct incequa-
 ;

SUMM.E ri. CAP. I. 38n

les,sunt siipple similes hoc modo, dem, secundum speciem, scilicet

quateniis habent rectitudinem, vel qualitatis, ut tetragona inaequalia,
naturam aliquam, quasi unam et lineae rectae insequales, ut prae-
qualitatem in specie, ideo subdit : dictum est. Deinde cum dicit :

Jue namque, scilicet lineae, scilicet

rectse insequales sunt quasi simi- AHa si eamdem speciem habentia, in 3i.

simpUciter tamen non ecedem. quibus magis et minus fit, nec magis
les,
fiunt, nec minus.
id iden-
itas et
Xotandum, quod quandoque uni-
id simi-
jtudo.
tas secundum rationem perfectam Ponit secundum modum, dicens^. Modus.
speciei potest dici identitas. Qnan- quod alia autem dicuntur similia
do vero est unitas non secundum si hahentia, id est, participantia eam-
totam rationem speciei, potest dcm speciem quolitatis, puta albe-
dici similitudo, puta si diceretur dinem in quihus fit magis et minus, id
quod ea quae sunt unum in genere, est, quae qualitas potest suscipere
sunt similia; quae vero sunt unum magis et minus ; ipsa tamen nec
specie, dicuntur eadem, et ideo fiunt marjis nec minus, ita quod par-
Philosophus superius lineas rec- ticipent iUam formam in aKjuali
tas sequales et tetragona aequalia, gradu, puta duo alba aeque in-
dixit esse eadem secundum tertium tensa, talia enim dicuntur similia.
modum nunc autem tetragona
;
Deinde cum dicit *•

in?equalia, et lineas rectas inrequa-

les, dicit esse similia, non eadem si sit eadem passio, et una specie,
Alia
simpliciter. ut album valde et minus, similia dicun-
tur esse, quia una species ipsorum.
;Modus Notandum etiam, quod iste pri-
ilitudi-
inis. mus modus similis correspondet Ponit tertir,m modum, dicenss. moJus.
tertio modo ejusdem. Quia enim
quod alia dicuntur esse similia,
qualitas, sicut et quantitas fun- una eadem passio
si sit et in specie, esto
dantur in substantia, ideo ubi est
quod participent iUnm secundum
unitas substantiae, est aliquo modo magis et minus. Dicuntur enim
unitas qualitatis et quantitatis quia una
similia, cst species, id est,
tamen illa unitas denominatur a una qualitas ipsorum quam parti-
priori, scilicet a substantia, et non
cipant, Ucet secundum magis et
a qnantitate vel qualitate, propter
minus. Deinde cum dicit :

quod ubi est unitas snbstantiae, ibi

est identitas, et sequalitas yel simi- Alia si pbira habent eaJem quam altera,
uare litudo. Oportet ergo ad similitudi- aut simpliciter; aut qure in promptu, ut
;titas a stannum argento, vel auro ignis, aut
•tantia nem, vel aequalitatem adesse sub- rubicundum, aut rufum.
iDraina-
hur. stantise diversitatem, et ideo bene
ait Philosophus, quod similia dicun- Ponit ({uartum modum, dicens
lur ea qua^ non sunt eadem simpliciter quod alia supplc dicuntur simiUa
entia, scilicet secundum speciem si hahent plura eadcm quam altera, id

substantise, nec in differentia se- est, non propter convenientiam in

cundum substantiam, id est, se- una quaUtate tantum, sed ctiam
cundum suppositum; sed sunt ea- in pUiribus, puta si conveniant in

Tom. VI. 25
 : :

3^6 LIB. X, METAPII.

phii-ibiis quaiii dilTcrant ; et boc hor (luidcm supple diciturdiversum, Quareoa

aitt simplicitcr, 1(1 cst, seciindiiin quod csl aliud opposite, id est, per ni enti
rcm, nut fjuce in promptn, id est, oppositum ad idem quapropicr omne ^ii^rJ!"
;

quantum ad ca quae in promptu ad omne, scilicct comparatum aut

apparent nobis, ut stannum dicitur cst idem, aut aliud, sicut enim idem
proprie similc argcnfo quatcnus dicebatur omne quod est ipsum;
in pluribus convcniunt ct simili- ; ipsum autem est relativum identi-
tcr irjnis cst similis auro, aut croceum, tatis sicut diversum est relativum
ct ruborm dicuntur supplc similia diversitatis, et ideo omne ad omne
isto modo. relatum, aut est idem, aut diver-
sum.
SUMMARIUM. Notandum, quod modos ipsius
Philosophus praetcrmittit
dissimilis
Diversum quod est oppositum ejusdem,
secundum tres modos explicatur, et quomo- propter hoc ^forte, quia faciliter
do diiTert a diJiereiiti. apparet quomodo modi dissimilis
sumendi sunt per oppositum ad
o4. Quare palam quod diversum, et dissi- modos similis. Deinde cum dicit
mile multipliciter dicitur et hoc quidem :

aliud opposite, et idem, propter quod

Hocautem, sinon, et materia, et ratio Co^niio
omne ad ornne, aut idem, aut aliud. est una ;
quapropter et tu, et propinquus "^^tor^,JJ!^
dlVerSUS. cognosc:

Pertractat Hic deterLnnat de partibus mul- et reliqoi

2. Modu^
departibu:
multitudi- titudinis. Circa quod duo facit. Ponit secundum modum, diccns
nis, et pri-
mo de di- Primo determinat dc dissimiH et de quod lioc autcm, id est, alio modo
verso.
diverso. Sccundo de diff>rcnti.Sec\m- dicuntur supplc diversa, si materia,
da ibi : DifJ^erentia vero, et diversitas. id est suppositum, et ratio, supple

Prima in duas. Primo ponit mo- talis individualis, non sit una, et hoc

dos diversitatis. Secundo rcmovet modo sunt diversa numero duo in-
dubium cii^ca dieta. Secunda iln : dividua, idco subdit : quapropter et

Diversum quidem. Prima intres se- tu, et propinquus tibi es diversus, et

cnndum tres modos. Secundus po- non es diversus, scilicet a te. Dein-
nitur ibi : IIoc autem. Tercius ibi : de cum dicit :

Tertium auiem. Dicit crgo, quod pa-

Tertium autem ut quae in Matheraaticis. 33.
lani, scilicet ex praedictis, quod di-

versum et dissimile dicuntur multiplici- Ponit tertium modum, dicens ^* ^^®^

ter. Ratio liujus est, quia simile et quod tertiumautem, id est, tertio mo-
dissimile, idem et diversum opponun- do dicitur diversum, ut qua^ in Ma.
tnr; si eri^ro ut ostensum est idem thematicis, puta si linea? inaequales
et dicuntur multipliciter,
simUe dicantur diversre, et similiter de
sequitur qnod divermm et dissimile aliis hujusmodi. Deinde cum dicit
1. Modus
diversi.
multipliciter dicantur. Xam ut ha-
betur primo Topic. cap. 1:2. quando Diversum quidem igitur aut idem per
hoc ad omne dicitur, quaecumque dicuntur, I
unum oppositorum dieitur multi-
et unum et ens, non enim contradictio est
pliciter, ct reliquum. Snbdit pri- ejusdem quapropter non dicitur in non
;

mum modum diversi, dicens quod entibus, non idem autem dicitur. In enti-
 SUMM.€ H. GAP. I. 387

bus veroomnibusdicitur Aut enim unum : omni enti comparatum, aut est
aut non unum aptum natum, et ens, et
unum. Diversum quidem igitur et idem
idem, aut diversum. Deinde cum
ita opponuntur.
dicit :

Removet dubiiim circa dicta : Differentia vero, et diversitas aliunde, Text.

^°'^^" ^^'
dictum est enim quod omne ad om- diversum enim, et a quo est diversum non
necessealiquo esse diversum onme nam-
ne comparatum est idem aut diver- que aut diversum, aut idem quodcumque
;

^*»
sum. Posset quis dubitare an hoc est ens differens vero ab aliquo, aliquo
;

esset verum
non entibus sicut
in sanediffert, quare necesse ipsum idem
aliquid esse quo differunt hoc autem idem
in entibus; ideo lioc removet di- ;

ipsum geiius, aut species, omne namque

diver- ccns, diversum quidcm igitur aut idem differens, differt, aut genere, aut specie.

a i(Jera pTopter Jioc omiie dicitur rjucccumque di- Genere quidem, quorum non est commu-
nis materia, nec generatio ad invicem,
toHum" ^'^^*^^^'' e/ unum, ctcns; et non supple
usdem
iit quorumcumque alia figura Categorire
ip&ius
^^^vcrum iu non entibus, cuius
" specie vero. quorum idem est genus. Di-
;

Text.
1. muie causam subdit non cnim cst : contra- citurautem genus secundum quod ambo ^^^^- ^^-
lus est
idem dicuntur secundum substaniiam dif-
idem dictio cjusdcm nuod
ct ipsius, id est,
ferentia coutraria vero differentia sunt,
;

veidi-idem et diversum non opponuntur et contrarietas est differentia quicdam.

ura seu T
Dctum.
I

contradictorie, quia
I
• •

m
• L
contradic-
1 •

toriis utique verum est quod sem- Determinat de di/fercnii. Cipca

per altera pars est vera tam de en- quod duo facit primo determinat :

te quam de non ente. Ideo subdit :

de diiferenti in generali comparan-
quaproptcr supple idem, et diversum do difFerens ad diversum. Secundo
non dicitur in non cnlibus ; non enim specialiter agit de qurwlnni specie
opponuntur contradictorie, ut dic- difFerentia:^, scilicet de contrarieta-
tum est, sed contrarie, non idem au- te; nam
contrarietas est qua^dam
tem quod scilicet opponitur contra- ditFerentia, et liabet specialem dit-
dictorie ipsi eidem dicitur supple de flcultatem. Secunda ibi Quoniam :

non ente. Et subdit, in cntibus vcro autemdiffcre contingit. Prima in dnas. Prosequi-
omnibus dicitur supple idem et divcr- T. •
X T T tur de dif-
Primo comparat i3:«
diliorens ad
1
di- lerenti

sum : aut enim unum aut non unum versiim. Socundo probat quoddixe- speciis vei

aptum natum est, et cns, et unum, id est, rat indnctive. Secunda ibi Quia
^ au- : P^/"f,'"''^''''
tud.nis.

quod omne ens et unum in se si trni hoc bcnc. Dicit era^O,

^^
riUOd
1
diffc-
//
Comparal
(.livter- '

comparetur alteri aut est unum ; rcntia vcro cl diversilas sunt aliwJ : cnim •''i"" ^'^

dilterens el
sibi, et tunc erit idem aut non est ; pro quia , divcrsu)n non nccesse cst aliquo notiiicat
utrumque.
aptum natum esse unum sibi, et cssc diversum, sed supple se totis siint
, 1 I. i.- .

tunc erit diversum. Concludit ergo, diversa, nam

diversa se totis dis-
quod diversum quidem igitur, ct idem tingui possunt. Et dicit non nccesse,
ita opponuntur, ut dictum est. quia etiam diversa possunt aliquo
d*tdi- Notandum, quod licet idem et (//- differre, et aliquo convenire, <]uan-

fpTgJJ^"t rer^ifm stricte loquendo

solum sint do diversum accipitur pro diire-

nl?'; in ^enere Substantise, nam unum renti; sed non est necesse, quia
in substantia est idem; tamen ex- omnc diirerens est diversum, sed
tendendo nomen substanticcaii essen- non convertitur, quia ali(|ua diver-

tiam cujuslibet entis, sic omne ens sa sunt seipsis totis et non ali^pio
 388 Llll X. METAFH.
35.
distingunntur, imdc subdit : onme Categoria}, quare in eodem genere et in
eadem specie; determinatum est autem in
namque qiiodcumque csl ens, aul csl idcm
aliis quc^e sunt genere eadem, aut diversa.
ant diversum. Patet crgo qnid sit di-
vcrsuin propric sumptum. Diffe- Probat quod dixerat inductive,
Inductive
ostendit

rcns vcro ab aliquo^ esl differens aliquo, quod de

diccns quod autembene supponimus hoc, dilVeren-
ctaliquo supplc convcniens, quia ne-
supplc quod dictum cst de difFeren-*''''J^^PjJ'^
ccsse cst idcm aliquid, id cst, unum ti, palam cstex inductione, nam ornnia

^Uqmd cssc quo diffcrunt, scilicet dif- differentia, scilicet in aliquo vidcn-
ferentia. Hoc autem quod ips^im tur, et hsec esse eadcm, scilicct in ali-
idem, id cst, illud quo nondiffcrunt, quo, ct non solum divcrsa entia, scd
est aliquid idem in illis qua^ sic etiam in aliquo conveniunt. Et sub-
non differunt; ct illud quod estidem in dit, sed hcec quidem sunt diversa gcnere,
iM.quod pluribus quce non differunt, et in quo hcec autem in eadem copulalione Catego-
^omiuere''* differentia differunt est, aut genus, rice, puta spc-
id cst, in eoclcm genere,
aiiud non
^^^^^ spccies, omnc namquc differens dif- cies, quse inuno genere conveniunt
fert aut gcnereaut specic, genere quidem, et differunt specificis differentiis,
cjuorum non est materia communis, nec et in eadem puta individua,
specie,
gencratio ad invicem. Gcnus etiam in quae in una specie conveniunt et
Logicis sumitur a materia, quse diffcrunt differentiis individuali-
est genus Physicum autem ;
quse ^us. Et subdit. cpice sunt eadem gencre
non communicant in materia, non ^.^1 diversa, determinatum est in aliis,
habent ad invicem generationem, scilicet in quinto hujus capituli de
ut quorumcumque est alia figura Catcgo- oppositione, com. carente.
text.
nVe, id estPrgedicamcnti ista sup- ;
p^tet ergo inducendo quod diffe-
ple differunt genere, nec habent ad rentia in aliquo conveniunt et in
invicem transmutationem, ut sunt aliquo differunt; diversa vero, qu^
superflcies et dulcedo, non enim proprie et primo sunt diversa, se
fitdulcedo ex superhcie, nec e con- totis distinguuntur.
Differens vcrso. Spccie vcro sunt, supple diffe-
duplex.
i^entia cjuorum idem cst genus ; dicitur au-
tem genus secundum quod ambo, scilicet SUMM^ SECUND.E
differentia specie dicuntur idem, dif-
CAP. II.
ferentia tamen secunclum speciem, id est
Ai. secun- sccundum formam, eL differentiam Contrarietatcm esse pcrfectamdif-
dum sub- 1 T 1
quod
,

stantinm speciiicam ; ct subdit, contra- fercntiam, et quomodo unum uni

tas^esTdif- ^'^^ ^^^'^ ^^^'^^ cliffcrentia, ct contrarietas contrariatur?
ferentia.
^^^ diffcrcntia qucedam , ut inferius
amplius apparebit. Deinde cum di-
SUMMARIUM.
cit : Describit contrarietatem, explicatque in-
ductive, docens maximam esse tantum inter

Quod autem lioc bene supponimus, pa- extrema, et explicans eam esse perfectam
lam ex inductione omnia enim differen-
;
dillerentiam, et quomodo unum tantum uni
tia, et eadem videntur, et non solum di- est contrarium, quia contrarietas est una
versa entia, sed haec quidem genere di- distantia cujus tantum duopossunt esse uUi-
versa, ha3c autem in eadem copulatione ma extrema.
 , ;

SUMM^ II. GAP. II. 3S9

86. Qnoniamautem differre contingit ab in- differre pliis et minus, sequitur quod
vicem differentia j)lus et minus, est aliqua
est aliqua maxima differentia. Ratio Datur ma-
maxima differentia. 1 . . . , .
xima diffe-
nujus assignatur, quia aliter esset rentia.

irmo de Postquam Philosophiis cletermi- procedere in infinitum, nisi esset

titrarie-
te qufe navit de clifFerenti generaliter, dare aliquam maximam differen-
species
erentise niinc cleterminat de contrarietate, tiam, qua major nequit esse ubi- ;

quse est qiisedam difFerentia. Circa cumque ergo est majus et minus,
qnod duo facit Primo ostendit
: ibi est dare maximum. Deinde cum

quod contrarietas est maxima dif- dicit :

ferentia. Secundo inquirit quali-

ter contraria differant utrum :
Et hanc dico contrarietatem, quia vero positi- ™
maxima est differentia, palam ex induc- ^partu>us'
scilicet genere vel specie. Secun-
tione genere namque differentia non ha- ibi superia-
;

da ibi Diversa vero. Prima in duas.

:
bent viam invicem, sed distant magis et ^^^'^^*

Primo determinat de contrariis incomparabiliter differentibus vero spe-

;

cie, generationes ex contrariis, sunt ut

quantnm ad extrema. Secundo
ultimis ultimorum vero distantia maxima
;

quantum ad media. Secunda ibi: est, quare et qua) contrariorum.

Quoniam vero contrarionim Prima .

in duas quia primo investigat

: Ponit definitionem contrarieta- 37.
Definitio
qu£e sit natura contrarietatis. tis, dicens quod hanc, scilicet maxi- contrarie-

Secundo excludit qu?edam dubia mam differentiam dico contrarieta- tatis.

circa dicta. Secunda ibi Quoniam : tem; hsec ergo est definitio ejus,
vero uniim. Prima quia
in duas : quia scilicet contrarietas est maxi-
primo inquirit de contrarietate in ma differentia, quam detinitionem
se, scilicet quid sit. Secundo de- exponit; dicens quod vero ipsa, scili-

terminatde contrarietate percom- cet contrarietas est maxima differen-

parationem ad alias species oppo- tia, palam ex inductione. Differentia
sitionis. Secunda ibi Prima vero : enim, id est, illa quse differunt ge-
contrarietas. Prima in duas. Primo nere, non habent viam ad invicem, id
ponit definitionem contrarietatis. est, transmutationem, sed distant

Secundo reducit omnes alias defi- magis inconferibiliter, id est, ea qu?e

nitionescontrariorum ad definitio- differunt genere non sunt conferi-
nem contrarietatis suppositam. bilia, id est comparabilia mutuo
Secunda ibi Necesse autem alios ter-
: sed distant plus quam oportet ad
minos. Prima in duas Primo pr?e- : hoc quod in eis possit accipi dif-

mittit contrarietatis definitionem. ferre secundum magis et minus,

Secundo infert quaedam coroUaria et ad hoc quod possit esse vin, sive Non gene-
re sod spe-
ex prsedictis. Secunda ibi At vero : transmutatio mutua ab uno iu cie dille-
reutibus
IppoBi. manifestum. Prima in duas Primo : aliud, nec per consequens in eis coinparatio
jneces-
^rium. prsemittit quoddam necessarium. estmaxima differentia inter ea ;
ei traus-
mutalio et
Secundo ex illo concludit definitio- enim qu?e maxime differunt intel- repugnan-
tia ponun-

nem contrarietatis. Secunda ibi : ligitur (]unedam via transmutatio- tur.

Et hanc dico. Dicit ergo, quod qno- nis miitua\ \)ov hoc (piod prius
niam pro cpiia, differentia, id est, ea magis differunt, et postea minus.
quse differunt, contingit ah invicem Et subdit quod in differcntibus vero

'I
 .

300 LIB. X. METAPII.

spccie, oportct snpplc csse inaxi- quoquc generc, idcm quod pcr- tasdui^
est
mam (linorcntiam, ciijiis causam fectum; sed contrarietas est maxi- pertecui
tangit, qiiia (jencralioncs fiunl el sunl ma differcntia, ergo est pcrfecta^'^^^^^"^'*
quod
ex conlrariismuluo, ul ex uUiinis ;
diffcrentia. Major patet ex hoc,

SnTan- ^^^^^^ P^'^ tauto, quia quandoquc

quia maximum dicitur quia non
tum est ~
ooncratur mcdium cx cxtrcmo, vcl cxceditur; pcrfcctum dicitur cxtra
niaxnna tlis-

tauiiaet q convcrso, puta rubcum cx albo, quod non potest aliud sumi, nam
tia, miuima vcl c convcrso quandoquc gcne- ;
omnia dicuntur perfccta ex hoc,
veromedio- .

rummutuo. ratur mcdiuui cx mcdio, puta cro-

,

quod perveniunt ad ilnem, extra

Maior au- i^ autem fmcm Ex
CCUm CX llVldO, YCl C COnVCrSO. tIstSC
• •
i i i

iem horum rei nihil est. Maxinmn

^' nnn"'°' tamcn gcncrationcs non sunt cx quo patet quod eadem videtur ^unf^^
ultimis, patct, quia potest ultcrius definitio maximi et perfecti. Dicituirumque.
proccdi usquc ad altcrum extrc- ergo, quod maximum in uno-
at vcro

mum, ideo dicit quod generaliones quoque genere est perfectum, quod pro-

ex contrariis sunt ut cx nllimis, ut cum bat quia maximum quidem dicitur cujus
ex albedinc generatur nigrum vel non cst excessus, et perfectum cujus non

e converso; et subdit quod ultimo- est possibile adhuc aliquid extra sumere,
rum vcro distantia maxima cst, quarc quod patet; ([uia di/fcrcntia perfecta
hahet finem, sicut etalia dicuntur perfec-
supple ct differentia et distantia,
quce est contrariorum , est similitcr ta eo quod haheant /ineni, id cst, per-
maxima, ct habetur propositum. tingant ad flncm, quia extra fincm
nihil est ; uUimum enim in omni re, et
Dcinde cum dicit :

iUud quod eontinet rem, est supple

At vero maximum in unoquoque gene- finis, quarc extra fncm nihil est nec id Fmis (jui|

re perfectum, maxinnim enim cujus non quod pcrfectum cst eget cdiquo. Conclu- nes eji
est excessus, et perfectum cujus non est
adhuc extra sumere aliquid possibile,
dit ergo quod quidem contrariclas per-

finem enim habet perfecta differentia, si- fecta est di/ferentia, palam est ex his,
cut et ah'a, eo quod finem hal)eant per- cx hoc scilicet quod est maxima.
fecta dicuntur, nihil autem extra finem,
ultimum autem in omni,et continet, prop-
Deinde cum dicit :

ter quod nihil extra finem, nec eget ali-

quo quod est perfectum. Multipliciter autem dictis contrariis se-
Text. Quod quidem ergo contrarietas est dif- quetur quod perfecte ita sicut utique quod
com. 14. ferentia perfecta, ex his palam. est contrariis esse extiterit ipsis.

38. Infert ex prscdictis quaedam co- Ponit quoddam notandum, quod

roUaria, et sunt duo. Secundum po- potest esse remotio dubii crcde- :

nitur ibi flis autem entihus. Prima in

: ret enim forte aliquis quod omnia
duas quia primo concludit corol-
: contraria essent perfecta diflreren- xoiabiie^
tacitumda-
larium. Secundo excludit quoddam tia, quodrcmovct dicens,(/i^2a ?yHu/i- bknnexciu-
... ... T . .
• dens.
m-
.

dubium sive ponit quoddam notan- pticiter cuctts contrariis, ut dicctur

1
dum. Secunda ibi : Multipliciter au- ferius, sequitur quod perfecte cst sup-
tem dictis. Primum corollarium est plc differentia, itaquc ut utique extite-
i
quod contrarietas est perfecta dif- rit cssc ipsis Vult dicere,
contrariis.

Primum fcrcntia, quod probatur sic nam : quod cum contraria dicantur mul-
sequens, .,.
illud quod cst maximum m uno-
, ,

contrarie.
,

tipliciter, non a3qualiter omnia

 .

SUMM^ II. CAP. II. 391»

nditTereii- eriint perfecte difFerentia, sed eo sic enim albedo in specie contra-
ia coutra- i • •

rionun modo
competit eis esse con-
qiio
i i

riatur nigredini in specie, et est

%adZ. traria, competit et perfecte differ- unum uni contrariiim. Deinde cum
re, quia quibusdam, scilicet per dicit :

prius, quibusdam secundario et

per posterius. Deinde cum dicit :
Totaliter autem si est contrarietas diffe-
rentia; differentia vero duorum, quare et
His autem entibus palam quod non • perfecta.
contingit uni plura contraria esse, nec
enim ultimo ulterius et erit utique ali-
; Ponit secundam rationem qu^e Ditrerentia
quid, nec distantire unius plura sunt quam i_i' 4.I-/V ,. ,. ^st aliquo-
taiis est aijjerentia est aliquonun d uo- rum duo-
duo ultima. ''"°''
rum : sed contrarietas est qu^edam
39. Ponit secundum
coroUarium, una, et maxima ergo
differentia;
Seciindum
[
sequens. scilicet quod unum tantum uni erit duorum, et per consequens
est contrarium et non plura, quod unum uni tantum contrariatur.
probat perdiias rationes. Secunda Dicit ergo, quod totaliter autem, id
ponitur ibi TotalUer autem. In pri-
: est, generaliter si contrarietas est dif-
ma parte intendit talem rationem : ferentia, vero est duo-
differentia
aum tan- Unius d":stantioe sunt tantum diio rum; sequitur quod contrarietas
Itum uni
lontraria- ultima, sed contrarietas est qure- esi perfecta differentla, et per conse-
tur.
dam distantia ultimorum, cum sit quens duorum, et tunc idem quod
maxima;ergo habet tantum duo prius. Deinde cum dicit :

ultima, et per consequens tantum

Necesse autem, et alios terminos esse
unum uni contrariatur. Dicit er-
veros contrariorum, etenim plurimum dif-
go, quod his axUem entibus, id est, sic fert perfecta Genere autem
differentia.
se habentibus ut dictum est palam differentibus non
magis extra accipere
est
^q
his quce specie ostensum est enim quia
quod non contingit plura quam duo ul-
;

ad ea quce sunt extra genus non est diffe-

tima. renlia, horum autem hfec maxima, et in
fert no-
titer es
Notandum, quod ex hoc loco po- eodem genere plurimum differentia con-
;tis mo- test sumi argumentum ad proban- traria ; maxima namque horum differentia
um pro quo3 perfecta, et eodem suscepti-
qua} in
itate rea- dum illam unitatem naturae speci- bili plurimum (hfferentia; eadem enim est
minori
jumerali ficae, minor quam unitas
quse est materia contrariis, et qua? sub eadem po-
numeralis, de qua dictum estquaes- tentia plurimum differentia, etenim scien-
tia circa unum genus qutP una, in quibus
tione de universali, unius nam perfecta differentia maxima.
contrarietatis sunt duo extrema,
certum est quod
ut hic dicitur; sed Reducit omnes definitiones dafas Redudt
ista extrema non sunt duo secun- de contrariis ad deflnitionem cow-lll^^ tT{-
dum solam unitatem numeralem, trarietatis suppositam,dicens quod conu-ari^o-
quia tunc hoc album huic nigro uer illam omnes alia^ veriticantur,
i
'^""'f^i^"'
(iatam.
esset tantum contrarium, quod est et sunt quatuor, quarum primam
falsum; oportet ergo quod quodli- ponit, dicens quod nccesse est autcm

bet extremum contrarietatis sit alios ferminns, id est, «leliuitiones

unum aliqua unitate communiori, contrariorum essr reros \)cv \)vi-

qu?e est minor unitate numerali, mam, scilicet delinitionem, e/enim

haec est unitas natura> specitica^ pro quia, perfccta dilfcrcntia pluri-
 S92 LIB. X. METAPII.

mum Pcr hoc inniiit priinam

(liffcrt. caturcx pra^dictis, cienim pro quia,
dcfinitioncm contrariorum, quse scientia rjuce est una, est circa unum gc- 1
est, quodcontraria sunt qusc pluri- nus.Contraria autem suntineodcm
1. Defini-
i^-^um dilfcrunt, lioc cnim apparct genere, ut ostensum est, ct sub
tio.

esse vcrum cx prccdictis ostcnsum ; una scientia vel potcntia; ct subdit

est enim quod contrarictascst dif- in quibus, scilicct contrariis est per-

fcrcntia pcrfecta, perfecta autem fccia diffcrcntia ex quo

et maxima,
diffcrentia facit plurimum diffcr- colligitur quod contraria sunt quse
re; namquc pro quia, in differcntibus sub una scicntia, vel potentia sunt
generc non est magis cxtra acciperc, id plurimum differentia.
est,non contingit aliquid acciperc
magis differens, et his quse spccie.
Ostcnsum enim, scilicet est quia ad ca
SUMM.E SECUND.^
quce sunt cxtra genus non est differen-
CAP. III.
tia, scilicet scd diversitas, horum
autem, id cst, in his quas differunt Contrarietatem dicere privatio-
speciei, haec scilicet differcntia est nem et habitum, et omnem con-
maxima, qu9e scilicet est contrario- trarietatem privationem esse,
rum, ex quo patet quod contraria non e contra.
sunt quae plurimum diffcrunt. Sc-
SUMMARIUM.
2. Defiiii- cunda dcfinitio est, quod contraria
sunt plurimum differentia in eodem gcne- Gontrarietatem dicere privationem et lia-

rc; hoc ctiam verificatur ex dictis, bitum, et distingui a contradictione ad cxuam

namque diff^crcntia Jiorum, quae scili- comparatur, secundiim convenientiam et dif-

ferentiam. Vide 5. hujus text. 19. Nou om-
cct sunt sub eodem generc, est ilLa
nem privationem esse contrarietatem, sed
quEc est perfccta ditTcrentia. Con- bene e contra quod quomodo verum
: sit, be-
trarietas autem, ut ostensum est, ne explicat Doctor, et quae contraria habent,
est perfecta differentia, ex quo pa- et qu3e carent medio.
tetquod contraria sunt in eodem
genere plurimum differentia. Ter- Prima vero contrarietas habitus et pri-
Text.
vatio est,sed iion omnis privatio multi- com. 15,
^^^ dcfinitio quod suppie contraria
;

3. Defini- phciter enim dicitur privatio, sed qucccum- Cap. 3.

tio.
sunt qiice in eodcm susceptivo plurimum que perfecta fuerit.
sunt diffcrentia, lioc enim verificatur
ex dictis ; pro quia, eadem est ma-
eniwi Postquam Philosophus determi- 41,

teria contrariis, cum habeant ad invi- navit de contrarietate in se osten-

cem transmutationem, ut prcTdic- dens quid sit, nunc determinat de
tum est, et per consequens habent ipsa in comparatione ad alias spe-
4. Defini- cssc circa idcm susccptivum. Quar- cics oppositionis. Circa quod duo
tiO.
ta definitio est, quod supple contra- facit Primo proponit intentum.
•.

Vi^sunt quce supple subcadcm potentia, Secundo probat ipsum quantum ad

id est, sub eadcm scientia sunt pluri- aliquid quod dimiserat non proba-
mum diffcrcntia, scientia enim dici- tum. Secunda ibi : si itaque generatio-

tur potentia rationalis, ut patet 9. ncs. Prima m tres : Primo compa-

huius; hsec autem detinitio verifi- rat contrarietatem ad privatio-
 SUMM.E n. GAP. III. 393

nein. Secimdo acl contradictionem. ferenter, hoc qiiidem per habere, sicut taexpriva-

Tertio etiam comparat privatio- album et nigrum quse habent in se ^^^dicuT"

nem ad contradictionem. Secunda inclusam privationem et habitum ;

ibi : Si igitxir opponuntur. Tertia ibi : illa vero per facere, puta dealbans et

Privatiovero qucedcun. Primainduas: denigrans, quae actu faciunt priva-

primo proponit quod privatio et tionem habitum cmt per factiva
et ; ^^

liabitus sunt principium contrarie- esse, id est, per hoc quodhabent vir-

tatis. Secundo exponit quomodo tutem, qua possunt facere priva-

ex prima contrarietatealia contra- tionem et habitum, ut dealbativum
ria deriventur. Secunda ibi : Alia et denigrativum; cdia autem per ac-
\inci[iinm autem contrciria,. Dicit ergo^ quod^^n- ceptiones esse, puta dealbari et deni-
i'ie- . . , •
1 1 • •

jtis sunt 'n^ci vero contrarietas, id est, princi- grari, aut, quia sunt abjectiones, id
bivatio.^ pium contrarietatis est habitus etpri- est corruptiones, horum, puta cor-
vatio quatenusscilicet in omni con- ruptio albedinis et corruptio ni-
trarietate injluditur privatio et gredinis, et subdit : aut cdiorum con-
quod unum contra-
liabitus ex eo, trariorum, id est, posteriorum a
rium habet rationem imperfecti, primis. Vult dicere, quod non
contraria
^^
et privationis respectu alterius, ut solum dicuntur contraria aliqua dinem
nigrum respectu albi, et subdit :
ex hoc, quod habent dictas habi- ?ia ^^pos^te-
^'^°^'^'
sed non oinnis privatio habet supple tudines ad dicta contraria, sed
rationem contrarii, multipHciter enim etiam si habent eas ad contraria
dicitur privatio, sed qucecumcpie, scili- posteriora quse sequuntur, puta
cet perfecta fuerit, illa supple habet si cygnus, vel corvus dicantur
rationem contrarii. contraria ex hoc, quod habent al-
Notandum quod stricte loquen- bum nigrum, qu?e dicuntur con-
et
frivatio do, nou omnis privatio habet ratio- traria per hoc quod habitum, et
iplex :

[•erfecta neui contrarii, puta illa, quse est privationem includunt. Ex his pa-
mediorum ad extrema, nam talis tet, quod contraria multipliciter

privatio non est perfecta cum ali- dicuntur, ut superius dicebatur in

qua sit major illa, scilicet quse est littera. Deinde cum dicit •

extremi ad extremum et talis ha- ;

Si ergo opponuntur, contradictio, pri-

bet rationem contrarii modo prse-
vatio et contrarietas, et ad aliquid, lioriim
dicto, sicut ait Philosophusin litte- autem primum contradictio contradictio- ;

ra sicut patet. Deinde cum dicit : nisautem nihil est medium contrariorum ;

autem contingit, quod quidem non idem

Alia aiitem contraria secundum lioc di- contradictio, et contraria palam.
centur, hoc quidem per habere illa vero ;

per facere aut factiva esse, alia autem per Comparatcontrarietatem ad con- DiHereniia
• contradio-
acceptiones esse, et abjectiones horum, 1 • . i. 1 1

tradictionem, ostendens quod con- lionis, et

aut aliorum contrariorum.
trarietas non est contradictio, per ""[alis^^per
Ostendit quomodo ex prima con- talem rationem Contradictioni "['''^;^];^;;^
:

trarietate, quae est privatio et ha- repugnat liabere medium; sed con- '"«^^»"'"-
bitus modo prsedicto alia contraria trarietati non repugnat habcre me
Iwtiplex deriventur, dicens quod cdia autem con- dium, ergo coutrarietas non est
tiieriva- traria dicuntur secundum hoc, cthoc dif- contradictio. Dicit ergo si pro quia,
 ;

394 LIB. X. METAPH.

igitiir ali(|iia supplc opponi(nlui\ vcl ciuuquc aplaiu nalum esl habere, puta si cundun
leil
sicut coniradiciio, vcl sicut pnvatio, homo non habct visum, et lioc po- tilTeUi
Species op- ^^..w,.,... ,,,, ^,^,1 ,,f ,„/
•
r^l ;^;f ^r,
f.^of r.oor. .ln ...., .., ,..,.. 11, ^.. lerentift
iftl
positionis
^'g11 ut conlvarietas,
,

vcl ut ad ,,/-.V..,,V/
alirpiid .

tcst csse dupliciter .

: aut ut tolalitcr,
quatuoi-.
i^.j^,^ enim sunt quatuor species op- idest, quomodocumque nonhabeat, i
positionis, Iiorum autem primum est aut aliqualiter determinatum, id est, si
conlradictio. Et subdit conlradictionis non habeat cum aliqua determina-
Ai. conim- ^^^^^^,^^^ ;i///// cst mcdium ; contrariorum tione, puta si non habcat tempore
^/^(/cm co^imi//, scilicctesse medium, determinato, vel quia imperfecte Privati

ex quo concludit, quod quidem igiiwv habet, ut imperfecte videns csecus sumi^^
test.
contradictio non est contrarietas, palam dicitur, et sic de aliis determinatio-
est. nibus. Ideo subditquod multipliciter
Quaiiter Xotandum, quod contradictio di- enim jam hoc dicimus, scilicet priva-
coiitradic-
tio est pri-
. .

cituresse primum mter species op-

. . .... ,..,..
tionem sicut dimsumest a nobis in aliis,
"^tiom?m?' positionis ex hoC; quod concluditur scilicet in S.^et in 9. hujus, t. c. 27.

in aliis oppositis; namunum oppo- t. c. 3. unde concludit quod privatio

situm negationem alte-
includit ergo est qucedam contradictio, aut in po-
rius, sicut non album includitur in tentia determinata, scilicet ad habi-
nigro, et e converso, et nonvidens tum, cum susceptivo. Vult
aut concepta Privat
*

includitur in caeco, et e converso, dicere quodexprsedictis patet quod "^

'

et sic de aliis ex hoc forte acci- ; et privatio est qusedam contradictio,

dit, quod quaelibet opposita repu- nam aliquid dicitur privatum ex
gnant simul esse, sicut afdrmatio hoc, quod non habet ;
privatio ta-
et negatio numquam se simul pa- men non est contradictio simplici-
tiuntur. Deinde cum dicit : ter et absolute, sed contradictio
o.
•^^ r. • • j- •
j qusedam.
^ Cuius ratio est, quia
Privatio vero cnntradictio qufedam est :
. .
'^

aut enim quod impossibile est totahter contradictio, quantum est de se,
habere, aut si quod aptumnatum habere. verificatur tam de ente quam de
non habeat privatum, aut totahter, aut ^^^^ .
yere enim dicitur quod
^^^^^
ah([uanter determinatum est muuiphci- ; . , ,
,
, ,

ter enim jam hoc dicimus, sicut divisum

non ens non videt, et quod Lapis
est a nobis in ahis ergo privatio quaedam; non videt, et ideo contradictio,
est contradictio, aut in potentia determi- quantum est de se, non requirit
nata, aut concepta cum susceptivo.
^xistentiam subjecti apti. Privatio
Comparat privationem ad con- autem necessario requirit subjec-
tradictionem penes convenientiani tum, vel simpliciter, vel subjectum
et dif!erentiam. Circa quod duo fa- aptum, et ideo non ens non potest Pmat
est cont
T -TM 1
• •
1

cit: primofacitquod dictum est. Se- dici caecum; ideo dicit Philosophus diciiodi
IT
cundo concludit quamdam conclu-
^ L- '
L' "Ut* 9^
quod privatio, aut erit m potentia negatio
A. • 1. • 4.

sionem ex prsedictis. Secunda ibi : determinata cum aptitudine, sci- "^''^"

Quaproptcr contradiciionis. Dicit ergo, licet ad habitum, aut saltem con-

quod privatio est qucedam contradictio, cepta cum susceptivo, id est; cum
quia privatum est, aut quia impossibile subjecto, esto quod non habeat
Coniparat es t habcrc totaliter, puta si dicatur aptitudinem ad liabitum, eo modo
^nemaa hi pis insipicns, vcl [iriva tus sapicn- quo lapis dicitur esse Ccccus; et
tk)ncm^8e- tia ; aut alio modo qnod nonhabet quod- ideo privatio cst contradictio non
 : ;:

SUMMiE 11. GAP. JII. 395

absoliite, sed contradictio quaedam, medio non enim

iit dicitur Philosophus in littera.
Deindecnm dicit
44. Qiiapropter contradictionis quidem non
est niedium, sed priva;ionis alicujus; est
a}quale namque aut non ci3quale omne
fequale vero aut inaequale non omne, nisi
solum in susceptivo ^equalitatis.
atum ex Concludit quamdam conclusio-
(lictis.
nem ex pra?dictis dicens quaprop-
tc)\ quia supple sic est quod con-
; est aliqua forma
media, nec aliquod subjectum, de
quo
^ non veriticetur alterum con- Gnjuspri-
vaUonis
tradictoriorum. Cum ergo ait Phi- noa sit da-
re me<-lmm.
iosophus, quod alicujus privotionis
est medium, intelligendiim est de
medio, nonsecundum formam, sed
secundum subjectum; non enim
omne subjectum est ccquale vel
inaequale, nisi de subjecto apto na-
: to susceptivo sequalitatis. Deinde
cum dicit :

tradictio Yerificatur tam de ente

Si itaque generationes ipsi materioe ex Teit.^
quam de non ente. Privatio autem contrariis fiunt, aut ex specie, et ex spe- ^^^^- ^^-

ntradic- suppouit subjectum, ideo coniradic- ciei habitu, aut privatione aliqua speciei

tionis non cst mediiun namque pro et fornice, palam quia contrarietas priva-
i^i^^i^l^^ ',

tio quaedam, e( utique omnis.

aTionir <^rii^'
^"^^^'^ supple taui ens quam
Hedium
^^^ ens,aut est cequale aut non cequale, Probat quod prius dixerat, sci-
pposito- quae scilicet siint contradictoria ; licet quod privatio et habitus est
'um est ^
lupiex. cequale vero aut inceciuale, quse scili- principium contrarietatis, quod
cet sunt privative opposita,no?i om- supra dimiserat non probatum.
ne nisi solum in susceptivo cer/ualitatis. Circa quod duo facit primo pro-
:

Notandum, quod ut dictum fuit bat intentum syllogistice. Secundo

in quarto hujus, medium inter op- inductive. Secunda ibi Palam autem:

posita diipliciter potest intelligi per inductionem. Prima in duas pri- :

uno modo secundum formam, alio mo facit quod dictum est. Secun- f^^^^J^^Jfa-
modo secundum subjectum. Pri- do ostendit quod non omnis priva- ^'5.i;-atf<J.

mo modo est medium inter quae- tio est contrarietas, haec enim duo "«m esse
prmcipium
dam contraria. Exemplum, inter fuerunt superius proposita. Se- ^'^^[^^fp
tatis.
albedinem et nigredinem est aliqua cunda ibi Privatio vero non omnis.
:

forma media,puta rubedo et palledo. In prima parte intendit talem ra-

Secundo modo est medium inter tionem iUa ex quibus tiunt gene-
:

privative opposita, et etiam inter rationes sunt contraria, nam om-

contraria immediata, non autem nis motus, mutatio est inter
et
primo modo. Exemplum, lapis est contraria, vel media prout habent
quoddam subjectum, quod nec est rationem contrariorum sed ex ;

videns nec ca^cum; iterum nec est privatione et habitu tlunt genera-
pater,nec est fllius, nec est sanus, tiones, ergo privatio et habitus
nec aeger, et tamen non est dare sunt quoedam contrarietas. Dicit
arquamformam mediam inter vi- ergo, si pro quia, itaque c/eneratio-
sum et caecitatem, nec inter pa- nes fnint ipsi materia\ ut subjecto cx

ternitatem et filiationem, nec inter conlrariis, ut ex terminis ; (luia sup-

sanitatem et aegritudinem, contra- ple omnisgeneratio, auteritsui^ple

dictoria vero utroque modo carent ex spccic, id est, forma, aut habitu
 :

396 LIB. X. METAPH.

spccici, quod ost idem, aut cx priva- Dicit ergo, quod palam autcm per fonclusio-
nem.
tione aliqua spcciei cl formw, qiiia inductioncm supplc (juod contrarie-
inqiiam sic est, palam est quia omnis tns sit privatio, omnis enim contra-
conlrarictas crit qnccdam privatio. Dein- rietas habct privationem alterius contra-

de ciim dicit riorum dictum est enim supple

;

quod unum contrariorum liabet

Privatio vero non omnis forsan contra- rationem imperfecti et privatio-
rietas, causa vero, quia multipliciter con-
nis respectu alterius; scd non simili-
tingit privari privatum, ex quibus enim
permutationes extremis, contraria. ter omnia, quod non est si-
id est,
militer in omnibus contrariis,quod
Non omnis Ostendit qiiod non omnis priva- scilicet unum est privatio alterius.
conVrarie- tio sit contrarietas, per talem ra- Et subdit ad probandum inducti-
tas
tionem : Contrarietas est maxima ve, quod unum contrariorum sit
distantia, non omnis privatio
sed privatio alterius; nam incequalitas est

est maxima distantia, nam media supple privatio cequcditatis, et clissi-

incliidunt privationem extremo- militudo similitudinis^ etmalitia virtutis.

rum, a quibus non maxime dis- Deinde cum dicit :

tant; ergo, etc. Dicit ergo quod

Differt autem, ut dictum hoc qui-
est,
non omnis forsan privatio est contrarie- dem enim si solum privatum, hoc autem
tas; causa vero est, quia multipliciter si est, aut quando, aut in quo, ut si
eetate aliqua, aut principali, aut omnino.
contingit privatum privari, supple vel
ultimorum, vel me-
sine distantia Probat quoddam suppositum, 47.

diorum ad ultima, sive etiam me- scilicet quod non similiter est in
diorum inter se; contraria vero omnibus contrariis, quod unum sit
sunt liaec ex quibus fiunt permntatio- privatio alterius dicens, quod dif-
nes, nt extremis, id est, ultimis. Dein- fert autem, ut dictum est; cujus
de cum dicit :
causam subdit, cnim pro quia, cdiud
supple dicitur privari aliquo si est Diversitas
46. Palam autem, et per inductionem,
omnis enim contrarietas habet privatio- solum privatiim, id est; ex boc q^iod j^P^^^g^jJgr.

nem alterius contrariorum, sed non si- est privatum quocumque modo ;
^^^^^-

militer omnia, nam ina^qualitas cequali- hoc autem, id est, aliud dicitur
tatis, dissimilitudo similitudinis, et ma-
litia virtutis.
privatum si aliquando, id est, si sit
privatum secundum aliquod deter-
Probat propositum inductive. minatum tempus, aut inquo, id est,
Circa quod duo facit quia primo : secundum aliquam determinatam
ostendit propositum in singulis partem. Exemplum primi, ut si in
contrariis inducendo. Secundo ad setate aliqua supple sit privatum;
primacontraria reducendo. Secun- dicitur enim aliquis privatus poten-
da ibi Sufficiiautem, Prima in tres
: : tiagenerandi si in aetate et teni-
primo manifestat propositum. Se- pore determinato sit impotens ad
cundo probat quoddam supposi- generandum; et non si in aetate
tum. Tertio ex dictis infert quam- puerili. Exemplum secundi, aut
Probat in- daui vcritatcm. Secunda ibi Di/fert : privari, scilicet dicitur privatum
cluctive
m ,. -1 - ^ ,

partem determinatam
eamdem autcm. iertia IDl : Quaproptcr liorum. secundum
 :

SUMM.E II. CAP. III. 397

si sit privatum in aliqua pavte prin- et opus ejus bonum reddit, 2.

cipali, aut omnino, id est in toto. Di- Ethic. c. 5. non omnis autem, qui
citnr enim aliquis privatus albedi- virtute caret, est dicendus malus,
ne, non si aliqua ejus pars sit non quia puer non dicitur malus quam-
alba, puta pupilla oculi; sed si vis careat virtute diceretur ta-
;

plures, vel omnes ejus partes, aut men malus si in setate perfecta
aliqua principalis, puta tota facies virtutem non haberet, quamtamen
non sit alba. Ex diversitate ergo deberet habere. Patet ergo quod
privationis, quse includitur in al- ex diversitate privationis secun-
tero contrariorum, patet quodnon dum quod aliquid potest dici pri-
similiter omnibus contrariis
in vatum. vel simpliciter. vel in ali-
unum contrarium est privatio al- qua parte, aut tempore determi-
terius. Deinde cum dicit nato, accidit quod contrariorum
qu^dam habent medium secundum
Quapropter horum quidem est mediiim; subjectum, etiam secundum sub-
scd neque bonus liomo nec malus, aliorum
jectum secundum quod sunt apta
vero non est, sed necesse est esse aiit ;

parem, aut imparem, amplius alia qui- nata tieri, ut patet in exem-
dem babent suppositum determinatum, plo dicto. Quaedamnon habent ta- m numeris
alia autem non. Quare palam quia sem- le medium, ut patet de pari etT''*'"*^^'
per alterum contrariorum dieilur secun-
dum privationem. imparicirca numerum, cujus cau- ^'"^^'

sa est, quia numerus impar dici-

48. Ex dictis infert quamdam veri- tur, non habet paritatem sim-
qui
tatem , dicens quapropter supple pliciter, et quocumque modo de-
quia sic est, quod privatio diver- terminatum.
simode includitur in contrarietate ;
Xotandum etiam, quod ex hoc 49.

ideo sequitur quod horum quidem, quod prius dictum est, quod scilicet
scilicet contrariorum, est medium, qusedam privatio determinat sibi
supple secundum subjectum, quia subjectum, quaedam non determi- puercur
est atiquis homo nec bonus nec matus ;alio- nat, nam dictum est quod quan-^^Sif/^f'
Quorum- . rum vero contrariorum non est, scili- doque aliquid dicitur privatum, si
dam con-
trariorum cet medium, sed necesse est supple non habet aliquid quod etiam non
datur sub-
jectum me- numerum esse parem aut impa- est aptum natum habere. Ex hoc, sicutpri-
dium per
abnegatio-
rem. Subdit etiam, quod sequitur inquam, sequitur quod contrario-po^lJorum'^
nem, alio-
amplius quod alia quidem contraria
rum vero rum, sive habent medium,sive non, il-anoi^nr
nou. Jiabent suppositum, id est, subjectum
qu^edam determinant sibi subjec- ^et^-u?^-
determinatum , atia vero no)i ; et con-
tum, quaedam non, puta si dicatur s°ubjL?um
cludit quod patam, quia semper al-
quod bonitas virtutis determinat "^"niilf.'"
terum contrariorum dicitur secundum
sibi subjectum, puta hominem in
privationem respectu alterius.
setate perfecta, et similiter ejus
Notandum, quod bonum et inter
non erit neque
privatio, tunc puer
malum dicitur esse medium secun-
dum subjectum, quia homo bonus bonus,neque malus. Causa hujus
dicitur secundum virtutem virtus ;
est, quia cum privatio includatur
enim est, quae perticit habentem, in contrarietate, simile judicium
 ?

398 LIB. X. METAPIl

est dc contrarictate sicut dc priva-

tione. Deindccum dicit :

SUMM/E SECUNDyE
Text. Sufficitautem, et si principia, et geiiera
com. 17.
contrariorum, puta unum et multa, alia CAP. IV.
namque ad luec reducuntur.
Quo pacto requale magno et parvo
Probat propositum reducendo opponatur
ad prima contraria, dicens quod
sufftcit autem supple ad proban- SUMMARIUM.
dum, quod alterum contrariorum
Arguit tripliciter sequale opponi magno et
Unum et sit privatio ; si prima, et genera con-
parvo, et ad oppositum saltem quod non con-
^uml^con- trariorum, supple sic se habeant, trarie, resolvens quod privative opponuntur.
traria,ad
quie omnia ^^^^^ unum sit privatio alterius,
alia redu-
cuntur. ut sunt tnnm et multa, alia namque, Quoniam autem unum uni contrarium
scilicet contraria ad hosc reducuntur est, dubitabit aliquis quomodo opponun-
tur unum et multa, et cTquale, magno et
quasi ad genera. Patet enim quod
parvo.
ad unum et multa omnia alia re-
ducuntur, puta simile et dissimile,
Postquam Philosophus determi- 50.
idem et diversum, et sic de aliis; si navit natura contrarietatis,
de
igitur unum multa se sic ha-
et
nunc determinat quaedam dubia
bent, quod alterum includat priva-
orientia ex prsedictis Circa quod :

tionemalterius quatenus se habent

duo facit Primo proponit dubia.
:

ut indivisibile et divisibile ut prse-

Secundo exequitur de ipsis. Secun-
dictum fuit, sequitur quod eodem
da ibi Utrum enim. Dicit ergo, quod videtur
:

modo se habeat in aliis contrariis, noa tantnn

qiioniam unum uni est contrarium, ut unmn un
,

quae ad unummulta reducuntur.

et
Patet enim quod idem et simile, et
sequale, et hujusmodi habent ratio-
nem imius, fundantur enim super
nnum; diversum autem, et dissimi-
le, et insequale, et hujusmodi ha-
bent rationem multitudinis, quate-
nus diversitatem dicunt, sicut est
per se manifestum.
praeostensum fuit; dubitabit «//«7?«?« contraX
quomodo opponuntur unum et mulla, *^' ^* ^^
cum supple multis opponantur
pauca, et similiterquomodo sequa-
le opponatur magno et parvo. Vi-
detur crgo ex his habere instan-
tiam quod dictum est, qu'a tam
midta quam cequale videntur opponi
duobus secundum contrarietatem,
et non uni tantum; nam multa con-
trariantur uni et pauco, cequale vero
magno et parvo. Deinde cum dicit :

Utrum enim semper in oppositione di-

cimus, ut utrum album, aut nigrum? et
utrum album, aut non album? et utrum
vero homo, aut album? non dicimus nisi
ex suppositione, et qurerentes ut utrum
venit Gleon, aut Socrates? sed non necesse
cst in uno ahquo genere hoc.
 : ; ;

SUMM^ 11. CAP. IV. 390

Exequitiir Circa de prsedictis. ettunc qucerentes utrum scilicet ali-

:

qiiod diio facit primo pertractat :

quid sit homo vel album est supple
diibitationem de oppositione aequa- simile, ut si quaeratur, utrum venit
iis ad magnum et parvum. Secundo Cleon aut supponendo, sci-
Socrates
aliam dubitationem de oppositione licet quod non veniant ambo simul
unius ad multa. Secunda ibi Similiter : sed hoc non est secundum necessitatem in
aulem et de uno. Prima in duas quia : cdiquo genere, quam supple in oppo-
primo circa lianc dubitationem quibus de necessitate qure-
sitis, in
procedit arguendo. Secundo deter- rendo utimur hac dictione utrum.
minando. Secunda ibi Restot igitur. : Deinde cum dicit
Prima in duas Primo arguit quod :

Sed hoc inde venit, nam opposita sola

cequale opponitur aliquo modo ma-
non contingit simul existere, quo, et hic
gno et parvo. Secundo arguit ad utitur in eo quod uter venit? Si enim simul
aliam partem, quod scilicet non contingeiet, ridiculosa erit interroiratio; si 51.

opponitur eis contrarie. Secunda vero et ita simiiiter incidunt in oppositio-

nem in id quod unum aut muUa, ut utrum
il)i : Sed aecidit . Prima in tres, se- ambo venerunt, aut alter"^
cundum tres rationes quas adducit.
Secunda ponitur ibi : Amplius incc- Declarat idem a priori et a cau- voxutrum
,
. , .
quid, etin
quali. Tertia ibi : Et dubitatio juvat. sa, et ponit talem rationem quia : quibus
"*"^^^ "^
In prima parte intendit talem ra- hsec dictio utrum est virtualiter dis-
aod «- tionem : Ista dictione utrum, solum junctiva, ideo solum utimur ea in
ur^con- ufiiiiifi' iii oppositis, scd liac dictiono non contingit simul esse
his quae
^^^tp"\fl ?^/n/??i,utimur in his tribus, scilicet vera opposita autem sunt hujus-
;

probat. ggqyrij^^ magno

parvo; ergo ista et modi, quod non palam contingit
tria opponuntur. Circa istam ra- simul esse vera, ergo hac dictione
tionem sic procedit quia primo : utrum utimur tantum in oppositis.
probat majorem. Secundo addit si- Dicit ergo, quod hoc inde venit, scili-
bi minorem, et concludit conclu- cet quod ipsa dictione utrum utimur
sionem. Secunda ibi Si itaque. Pri- : in oppositis et non in aliis; nam
,jor. nia in duas Primo declarat istam: opposita sola non contingit simul existere,
majorem exemplariter. Secundo et hoc est quo utitnr in eo quod utrum
declarat eam a priori et a causa. venit, id est, iste qui quaerit utrum
Secunda ibi Sed hoc inde venit. Dicit
utrum : veniat Cleon aut Socrates. Si ennn
-t lO- , • •
T , 1
liaop-ergo, quod utrum enim, id est, liac simul conlingeret eos, scilicet simul
diclioTie utrum dicimus semper, id est venire derisoria foret ista interrogatio

utimur in oppositione, ut utrum ali- si vero ita quod est, scilicet hac dic-
quid supple sit album et nigrum, quae tione utrum utimur in his qua> non
sunt contraria, ut utrum sit album contingit simul existere, similiter inci-

autnonalbum quae sunt contradicto- det supple dicta quaestio in oppositio-

ria utrum vero sit cdiquid homo aut al-

: nem, quse est inter unum et multa,
bum, non dicimus nisi ex suppositione ut supple qua^ramus de Cleone et
supponendo scilicet quod aliquid Socrate utrum vcniunt ambo aut alter.
non possit esse homo et album, qua- Istaautem quaestio patet quod est
si homo et album essent opposita, secundum oppositionem multorum
 :

400 LIB. X METAPH.

ad uniim, siipposito avitem quod borum, utique erit quidem oppositum am-
bobus.
alter tantum veniat, tunc restat
qua3stio, utrum veniat Cleon, aut
Ponit secundam rationem, qua3
Socrates nam facta hypothesi,
;
talis est : cccjuale est contrarium inccqua-
Cleon et Socrates se habent quasi li; sed inaequale verificatur de am-
opposita respectu actus veniendi. magno et parvo,
bobus, scilicet de
Deinde cum dicit :

quia tam magnum quam parvum

est insequale, ergo sequale opponi-
semper est ipsiiis
Si itaque in oppositis
tur, et est contrarium ambobus.
utnim interrogatio; dicitur autem utrum
comM8. magis, aut minus"? aut aBquale? aliqua op- Dicit ersro,
^ quod
^
amplius ceauale est imequal
coQvenit
poskio adhuc eequahs; non enim alteri
. .

contrarium incequali, cjuare [])SUV[i inse- ma-noe

soh contrarium, nec ambobus, quid enim 1 • • 7 •/ •
1 i.
parvo.
quaie erit in pturwus, aut, id est non,
magis aut majori aut minori?
et non in uno, vel quam in iino. Si vero

minorem rationis, et con- incequale significat idem simul amborum,

Minor. Addit
cludit conclusionem dicens, si itaque scilicet magni et parvi, quia de
interrogatio ipsius, utrum est semper in utroque dicitur, sequitur quodsup-
haec fuit major. Dicitur au-
oppositis, ple cec/uale erit utique oppositiim ambo-

tem iitrum hoc supple sit magis alio bus, scilicet magno et parvo. Dein-
aut minus, aut cequale, hsec est minor; de cum dicit :

sequitur quod erit qucedam oppositio

Et dubitatio juvat dicentes inaequale
Conciusio. (equale ad hoc, scilicet ad magnum, Text.
duahtatem esse. com. 10.
et parvum, hsec est conclusio; et
subdit quod supple ipsum cecjuale
Ponit tertiam rationem, quae
non est puta vel
contrarium alteri soli,
procedit secundum opinionem Py-
magno tantum, vel parvo tantum, thagorae, qui inaequalitatem et al-
nec eiiam amhobus scilicet seorsum, teritatem attribuebat dualitati et
et est idem quod prius. Et subdit numero pari; sequalitatem autem, opinioi
rationem hujus, quid enim supple et identitatemnumero impari, for- imequah
magis sequale, erit contrarium aut
matur sic ratio : ^Equale opponi- aitentatf

minori, aut majori, quasi diceret, tur in^equali, sed inaequale compe-
quod nuUa est causa, et ideo vel tit duaiitati; ergo sequale opponi-
s.Thomas. nulU coutrariatur, vel utrique; ali- tur duobus. Hanc rationem tangit
ter exponitur ly nec ambobus, refe- breviter, dicens quod et dubitatio
rendo ad praedicta, ut sit sensus illorum, scilicet qui sunt dicentes
quod secundum prsedicta videtur, incequcde esse dualitatcm juvat, scilicet
quod sequale non sit contrarium in proposito, ut dictum est. Deinde I
ambobus, cum unum uni sit con- cum dicit :

trarium; prima tamen expositio

videturmagis texere textum. Dein- Sed accidit unum duobus esse contra-
rium, quod est impossibile.
de cum dicit

Arguit ad oppositum per duas Argume

52. Amphus insequah contrarium est eequa- X •
T 1 •
1
tum ad
uno si rationes, quod scilicet sequale non po^ituj
le, quare in pluribus erit aut in ;

vero ina^quale significat idem simul am- opponitur contrarie magno et par-
 SUMM^ II. CAP. IV. 401

vo. Socnnda ponitur ibi : Amplius itaque non contingit quid enim magis ;

aviuale. Prima ratio talis est : imnm magni aut parvi? amborum igitur negatio
privativa, quapropter ad ambo utrum di-
non contrarium duobus; scd
cst
citur, ad alterum vero non utrum majus
magnnm et parvum sunt quaedam aiit aequale, aut utiHim
;

axjuale aut mi-

numnonduo, crgo aequalc non contraria- nus? sed semper tria.

irdaoblfs" tur ambobus. Dicit ergo, quod si

supplc ^equale contrarictur magno Solvit dubitationem. Circa quod
et parvo, accidil imum esse conlrarium triafacit Primo cx pr?edictis in-
: 54.

duohus, quod esl impossihile, ut osten- fertquod aequalc opponitur magno

sum fnit prius. Deinde cum dicit : et parvo alitcr quam secundum
contrarietatem. Sccundo ostendit
Amplius icquale quidem medium vide-
tur esse mngni ct parvi, contrariatio au- determinatc secundum quam spe-
tem inter media neque videtur, neque ex ciem oppositionis. Tertio ex dictis
definitione possibile; non enim utique erit
^3 concludit quamdam conclusioncm.
perfectamediatio alicujus existens, sed
magis habet semper suimet aliquod
Secunda ibi : Non privatio aufem. Ter- DfHermma-
me- lio dubii
dium. tia ibi : Quaproptcr medium. Dicit de opposi-
tione cequa-
crgo, quod ex prsedictis,
rcstat igitur lis ad niag-
Ponit secundam rationcm, q\i?e scilicct ipsum aequale opponi mag-
gnum, et
parvum.
talis est Medium non contraria-
:
no et parvo, aut ut ncgationem,
Equaie tur extrcmis; sed sequale est quod-
aut ut privationem corum et subdit, ;
^^"^ medium magni et parvi, ergo,
^diunf' quod altero istorum modorum op-
etc. Major vidctur manifesta, tam poniturutrique, et non alteri tan-
ex se quam ex detinitione contra- tum, et boc dupliciter Tum pri- :
Non rela-

rietatis, nam contrarictas est ma- tive nec

mo, quia non est ratio quareaequa- contrarie
xima et perfecta distantia; distan- le sit magis negatio, vel privatio
opponitur
gequale
tia autem medii ad extremum non magno et
magni quam parvi, vel e converso; parvn, et
est maxima, quia extrema magis quod utri-
ntrarie- ideo dicit, quod altcrius quidcm igitur que, et noa
iperfectadistant.
X tantum
Dicit crgo,
o quod
i
amplius
i non contingit, quid enim magis magni alteri dun-
taxat oppo-
xtremo- cequcdc quidem videfur esse medium maq-
rum. aut parvi estsupple ipsum a^qualc natur os-
m el parvi ; conlrariatio autem intcr
negatio, vel privatio, quasi dice-
tendit.

media, id est, medii ad extrema, ret; quod nulla cst ratio, amhorum
neque videtur, scilicct sicut patet de igilur crit negatio privalivn. Tum sc-
se, nec esl possihile, sicut patet ex cundo per signum, quia bac dictio-
defmitione, scilicet contrarietatis. ne uirum utimur qua^rendoderequa-
Concludit ergo, quod non utique erit
li in respectu ad utrumque, per
perfecta, scilicet contrarietas exis-
quod patet, quodcnequale opponitur
tens medio-
mediatio alicujus, id est,
utrique, cuni tantum in oppositis
rum ad extrcma; scd magis ipsa, utamur liac dictione utrum, ut j^rne-
scilicct contrarietas scmper hat^et dictum cst. Dicit ergo, quapropfcr
suimet aliquod medium, id est, eornm ad amho, scilicct magnum et par-
quse babcnt intcr se aliquod nic- vum, utrum dicifur, ad alfcrum vcro
dium. Dcindc cum dicit :
non, ut non quaerimus su[)plc ufrum

Uestat igitur aut ut negationcm opponi,

hoc sit magis, auf a^qualc illi, ant
I

aut ut privationem, altcrius (piidem utiqiie utrum sit UHpudc aut minus, scd scm-
Tom. Vi.
 402 LIB. X. METAPII.

pnr tria, scilicet ponimus, scilicct deiiniuntur; omnis enim privatio

iitrum sit aut magis, aut minus, connotat subjectum aptum natum,
aut aequale. et per hoc differt a negatione sim-
Notandum, quod lioc Aristotelcs pli-citer. Ex hoc ergo concludit
infert ex pra^dictis : nam primse quod ip.ium supple (equale opponitur
rationes probant quod a^quale op- ambobus scilicet magno et parvo,
ponitur magno et parvo, secund^e nt negatio privativa, id est, ut negatio
autem quod non ut contrarium; quae est privatio, nam privatio
quare restat quod opponantur alio est negatio in subjecto apto nato.
modo oppositionis, et circumscrip-
SUMMARIUM.
Quomodo ta oppositione relativa. Sic enim
poSur^^adaequale et inaequale opponuntur, et ^quale esse medium inter magnum et
"paf?i^.'^'non sequale ad magnum et par- parvum, et unde qu^edam media sunt inno-
vum; relinquitur ergo quod aequa- miuata, alia non.

le opponatur ad magnum et par-

medium est, et quod
Quapropter, et
vum, sicut eorum negatio, vel pri- neque malum neque bonum opponitur
vatio. Deinde cum dicit : aml3obus, sed innominatum; multipliciter
enim diciturutrumque, et non est unum
Non privatio autem ex necessitale, non susceptivum, sed magis quod neque al-
enim omne iequale quod non majus aut bum, neque nigrum unum vero non hoc
;

dicitur, sed determinati colores in quibus

minus; sed in quibus aptum natum est
esse est itaque tfquale quod neque ma-
;
dicitur privative negatio ha?c; nam ne-
gnum, neque parvum, aptum natum raa- cesse, aut pallidum, aut rubeum esse, aut
tale aliquid aliud.
gnum aut parvum esse, et opponitur
ambobus ut negatio privativa.
Ex dictis concludit conclusionem 56.

^ ^^-
Secundum
Determinat secundum quamspe- ^ quamdam. Circa quod duo facit yEquale
medium
o :

negationem cicm oppositionis opponatur aequa-

^^ ^ ^ ^ Primo concludit conclusionem. Se- inter
pnvati- magnum
vam, et lc maguo ct parvo, dicens quod cundo excludit quamdam deriso- parvum.
non abso- . , . , .
•
i / \
Mediorum
lutam non, idest, lisec particula {non) quse riam objectionem. Secunda ibi ; aliud nomi
natum
^^lquai^ inciuditur in ratione sequalis, qua- Quare non recte. Dicit ergo, quapropter aliud in-
nominatui
"^^farvo?* tenus aequale dicitur quod nec est supple, quia sic est, quod aequale sed tantui
per abn»
^^2id\^ majus, nec minus, non est negatio nec estmagnum, nec parvum ap- gationeni

supple simpliciter, sed est privatio. tum natum ad utrumque, sequitur dictum.

Ratio hujus est, quia negatio sim- quod aequale est medium scilicet
pliciter dicitur generaliter de quo- inter magnum et parvum, nam
libet, cui non
opposita inest sua quod tali modo se habet ad contra-
afdrmatio, sed non est sic in pro- ria, est medium inter ipsa, ut quod
posito, unde subdit : non cnini omne, 7iec malum, nec bonum opponitur ambo-
quod non cst inajus aut niinus est cequale, bus, et est supple medium inter
sed in quibus cst aptuni natum esse, sci- malum et bonum; ergO; et aequale
licet majus aut minus; est
quod sit erit medium inter magnum et par-
itaque wquale, quod nec est magnum nec vum. sed est differentia, quia non
Al. nomi'
est parvum, aptum natum esse magnum est nominabile. Vult dicere quod natum.
aut parvum, hsec enim est definitio hcec est differentia, quia quod nec
scqualis, sicut et aliae privationes est magnum, nec parvum est no-
 SUMM.^ II. cap. rv. 403

minatiim; (licitiirenim sequale, sed bum, nec nigrum, est rubeum aut
quod nec bomim ncc malum, est innomi- pallidum. Deinde cum dicit:
natum. Cujus causam subdit : mul-
tiplicitcr cnim dicitur utruinque, et non Quare non recte increpant opinantes 57.
similiter dici omnia, ut sit calcei, et ma-
cst unum susceptivum utriusquc, scilicet
nus medium, quod neque calceus, neque
privationis contrariorum, sedmagis manus; quoniam quidem, et quod neque
quod ncc album, nec nigrum; unum vero bonum, neque malum, boni et mali tan-
quam omnium futuro ahquo medio.
non hoc dicitur, sed sunt quidam colo-
res aliqualiter determinati in quilms
Excludit quamdam derisoriam
dicitur privative hcec negatio, scilicet objectionem. Circa quodduo facit:
neque album neque nigrum; nam primo eam prsemitit. Secundoeam
necesse est, aut sub album, id est,
excludit. Secunda ibi Non est autem. :

rubeum, aut pallidum cssCy aut aliquod

Ad evidentiam primi sciendum, CayiUatio
tale.
quod quidam ex hoc quod neque ^""cintra
Juare ali
quorum
Notandum, quod ratio quam tan- bonum, nec malum ponitur me- p'**'^'"'^^-

ontrario- git quaro qusedam

Pliilosophus, dium inter bonum et maium, dice-
im datur , .

medium mcdia contrariorum sunt nomma- bant quod eadem ratione posset
Domina- . . , •

ta, qugedam mnommata, est ista,

,
i , <

tum, poni medium inter quoecumque,

a-oTn^- i^^ii^ medium includit privationes puta medium inter manum et cal-
flinatum.
d^orum coutrariorum extremo- ceum, quodnec estmanus, neccal-
rum. Quandoque ergo ambse illse ceus. Dicit ergo, quare supple, quia
privationes cadunt super aliquod sic est quod est aliquod suscepti-
unum determinatum susceptivum, vum natum esse utrumque ex-
et tunc est unum tantum medium, tremorum in his, in quibus me-
nominari, sicut
et potest faciliter dium assignatur per abnegationem
est a^quale ex hoc enim est ali-
;
utriusque extremi; ideo patet quod
quid nec majus, nec minus, quia 7iec rectc increpat, id derident
est,
habet unam et eamdem quantita- opinantes similiter dici omnia, ut sit me-
tem. Quandoque vero illud suscep- dium calcci et manus, quod nec calceus
tivum, supra quod cadit utraque nec manus; quoniam pro quia, quod
privatiocontrariorum,diciturmul- neque bonum neque malum ponitur
tipliciter, et non unum tantum
est supple medium boni et mali, tanquam
susceptivum ambarum privatio- omnium futuro aliquo mcdio, scilicet

num conjunctarum, et tunc non secundum eos. Dcinde cum dicit :

habet unum nomen tantum; sed ut

Non necesse autem accidorc hoc; lia^c
sic remanet omnino innominatum, quidem enim op|)osilorum connegatio cst,
sicut quod neque est bonum, nec quorum est mcdium aliquod, et distantia
aliqua nata est csse; horum autem non cst
malum; nominn,
vel habet diversa differentia, nam in alio gcnere quoruin
sicut hoc quod est nec album, noc connegationes, quare non ununi quod
subjicitur.
nigrum. Hoc enim non est unum
tantum, sed muUi colores modii, Excludit dictam objectioncun, di- Kxciudit

inquibus cadil hsec negatio priva- cens quod 7wn csf aulom ncvcssc hor ^..jYHhtio-

tiva; illud enim quod nec est al- accidcre, scilicet qnod ipsi dicunt, "^"'-
 104 LIB. X. META.PH.

cnim \)Vo qiiia ronncgalio, id est, illa quia primo procedit ad qua^stio- paucorum
...
, ,, ad multa.
conjunctio negationnm simnl qnrp nem argucndo. Secundo veritatem 1

constituit mcdium per abnegatio- determinando. Secunda ibi Uno :

nem utriusque, est oppositorum, quidem niodo. In primn parte inten-

(juorum cst alifjuod mcdium per abne- dit talcm rationem Si unum et :

gationem, et aUrjua dislantia nata csl multa opponuntur; crgo unum, et

cssc inter ipsa, scilicet quasi inter paucum sunt idem; consequens est
Non om- extrcma unius i^eneris, ut dictum falsum,ergo et antecedens. Circa
nium
indiirei-en- fuit supra. Iforum aulcm quse, scili- hanc sequentiam sic procedit, quod
^recte cct illa acclpiunt, puta calcei ct primo probat consequentiam du-
ponitur • -i- i-/»'
mauus
,

plici ratione. Secundo falsitatem

.

medium ct similium noncsf dilJercntia,

gationein. i^^ 6st, distantia talis; nam sunt in consequentis. Secunda ibi AmpHns :

alio gcnere quorum conncgationes , id si ut in longitudinc. Prima in duas

est,simul ambce neaationes acci- secundum duas rationes. Secunda

piuntur supple ab eis pro medio; ibi : Amplius duo. Prima ratio stat
quarc non est iinum subjectum susccj)ti- in hoc, quia unum uni est contra-
vum, scilicet privationis utriusque rium; si igitur multa opponantur
extremi, et per consequens medium uni simpliciter absque aliqua dis-
non possunt habere, ut patet ex tinctione, sequitur quod unum et
praedictis. pauca sunt idem, cum ipsi nmlfo
etiam opponatur pfmc?n>«. Dicit er-
go, assignans primo rationem du-
SUxMMtE secund^ bitationis quod simHiter aufem dubi-
tabit utique aliquis dc uno, et de mulfis
CAP. V.
qualiter scilicet opponantur: nam
Quo pacto unum, et multa oppo- si multa opponuntur uni simpliciter, non
nuntur? distinguendo supple de multo, ut
patcbit inferius accidunt qucedam im-
SUMMARIUM.
possibiiia. Et subjungit primam ra-
Quomodo unum et tnulta, item rnultum et tionem : na)n nnum erit pauca, namque
jMUCum opponuntur, bene explicatur; de pro quia, multa ctiam opponuntur jmu-
varia acceptione multi et differentia inter cis, et per consequens unum et
7nultuni et multa, Doctor bene tradit.
pauca erunt idem, cum unum uni
Similiter etiam, et de uno, et multis
opponatur contrarie, ut superius
dubitabit ut aliquis, uam si multa simpli- deducebatur. Deinde cum dicit :

com^20
citer uni opponuntur, accidunt quccdam
impossibilia; nam unum paucum, aut pau- AmpHus duo sunt multa, si duplex
ipsa
ca erit; nam multa, et paucis opponuntur. multiplex, dicitur autem secundum duo;
quare unum paucum; ad quid enim sunt
gg
Postquam Philosophus pertrac- multa ipsa duo, nisi ad unum et paucum?
Prosequi-
tur secun-
tavit primam
^
dubitationem de op-
*
nihil enim cst minus.

dum
dubium de
positione sequalis ad magnum et
•
i i
oppositione parvum, nunc pertractat dubita- Ponit secundam rationem, quse
unius ad tioncm sccundam de oppositione talis est Multa opponuntur pau-
: ^^-

^
unius ad multa. Circa quodduo facit: cis; sed duo sunt multa, quod pa-
'^'
 : '

SUMM^ II. CAP. V. 405

duplex est multiplex, per

tet, qiiia sic qnia primo ponit
procedit :

locum a conjugatis; ergo duo op- istam rationem. Secundo exponit

ponuntur paucis. Sed duo non quoddam suppositum. Secunda ibi:
Omnia
possunt esse multa ad aliquod pau- Sed forsan. Dicit ergo, quod am;;/m5 pauca'mui-
cum nisi ad unum, quia nihil est si sic se habent multum et paucum ^muituT^
minus duobus nisi unum; ergo si in pluralitate quod productum et p^^Jer
multa opponuntur uni, sequitur hreve in longitudine, et quodcumque fue- ^^^-^
quodunum erit paucum. Dicit er- rit multum et multa, et e converso,
go, quod amplius duosuntmuUa,si\)VC quod est multa est etiam multum. Si
quia, duplex est multiplex; dicitur au- ^ion pro nisi, id est nisi forte aliquid

tem sccundum duo, scilicet aliquid differat continuo hene terminahili, scili-

esse mwMi^^XQi^ ••
qriare unum erit etiam cet termino alieno, ut sunt humi-
paxicum, ad quid enim sunt duo multa, da ; si inquam sic est, sequitur
nisi ad unum et paucum quasi dice-
? quod omne paucum erit qucedam phira-
ret, quod non : non enim est mimis litas, quare unum est qucedam pluralitas,

aliquid supple duobus, nisi unum. siquidem pro quia supple ipsum
Deinde cum dicit unum supponitur in consequente
quod sit paucum; hoc autem quod sci-
Amplius sicut in longitudine, et pro- licet unum sit paucum est necesse si
ductum, et breve, sic in multitudine mul- ^i^^^ sunt multa, ut superius diceba-
tum et paucum, et quodcumque fuerit
multum et multa multum
multa, etsi ;
tur. Deinde cum dicit :

non ad aliquid forte differant in continuo

bene lerminabili, paucum multitudo erit Sed forsan muha dicuntur quidem, ut 60«
quaidam, quare unum multitudo quaedam multum sed ut differens, velut aqua est
est, siquidem est, et paucum, hoc autem multum, multa autem non ; sed qua^cum-
necesse, si duo sunt mulia. que divisa in his dicuntur.

^num esse Probat falsitatem consequcntis Exponit quoddam suppositum, inconiinuo

lendit ad
^i^ ^i uuum ct paucum sunt idem;
• scilicet quod omne quod est mul- ininahiw^i'
inpossibi-
QY^gQ unuui ct multa erunt idem, tum est multa, et e converso, nisi "^^^^if^el^en"'^

quod est evid^nter falsum. Conso- in continuo bene terminabili, u t •IJ^^,^'"''^^

quentiam probat ex hoc, quia sicut sunt humida. Dicit ergo, sed forsan ^^^^f^^^y^^^^

productum et breve sunt passio- in quibusdam, scilicet dicuntur mul- ^^^*

nes longitudinis, sic multum et ta quidcm ut et multum indifferentcr;

paucum sunt passiones pluralita- sed supple in quibusdam est diffe-

tis; omne breve est qucedam

sed rens, scilicet multnm et mnlta ve-
longitudo, ergo omne paucum est luti aqua, quno scilicet dicitnr multa
quaedam pluralitas, et quoddam si sit una continna, et nou dicitnr
multum et si multum, ergo multa,
; multse; sed qua^cumque in /lis sunt di-
nam omne multum est etiam mul- visa, scilicet in actu dicnntur sup-

ta, nisiforsan in quibusdam humi- ple indifierenter mnltum et nuilta.

dis habeat instantiam, ut dicetur. Notandum, (inod liujusmodi lin- Quare

'
conliuuia
iu
, .-

Si ergo unum est paucum, et per mida qune dicuntui* a rhilosopho humidis
- X • 1 dicitur
•
1
•
1
•

bene terminabiha termino alieno, muiium,

,

consequens multum, scquiturquod

noQ uiulta, 1 • 1 •

ut vmum, aqua, acr et hnjusmodi

j.

unum erit multa, circa hoc autem

 : ; '

40G LIB. X. METAPII.

inaiiisverc Imnuda, nii80

^
sic sc liabcnt quod in ostendit quod muliiun aUter, et aU-
non. . .

ipsis estaliqiiod continiiuni, et di- ter opponitur iini Secundo

ei paiico.
citur muUum,puta multa aqua, exponit quaUter opponitur ipsi
muUum vinuin; et hoc, quia prop- uni. Tertio epilogat circa dicta.
ter faciUtatem divisionis sunt pro- Sccunda ponitur ibi : Opponiiur iia-

pinqua muUitudini, ut superius que unum. Tertia ibi : MullHudo au-

dictum fuit. Verumtamen quando tem. Prima in duas : Primo prse-
aUquid eorum est continuum, sic mittit veritatem. Secundo ex dic-

dicitur esse muUum singulariter, tis excludit quamdam falsitatem.

quod non dicitur muUa pUiraUter, Secunda ibi Quapropler non recle.
:

puta una aqua continua dicitur Ad evidentiam primae partiS; Determl

lio

muUa aqua, et non muUae aquae ;

sciendum sententiam hujus partis dubitati
nis de
sed in aUis non est sic, quia non in hoc stare,^ quod mulium potest positioDe]
unius
dicuntur muUa, nisi actu sint considerari dupUciter : Uno modo multi et
pauci.
divisa. Lapis enim continuus non ut significat muUitudinem abso- Multumd^
pliciter ae»
dicitur muUus, sed magnus; facta UUe et simpUciter, puta ut est in cipi con-

autem eorum divisione non solum se quidam numerus, et hoc modo tino^it.

dicitur quod sit muUum, sed etiam opponitur uni et non pauco ; hoc
quod sit muUa; et ideo in aUis etiam modo duaUtas est qusedam
continuis ex eptis humidis, quae muUitudo, et duo sunt muUa. AUo
sunt bene terminabiUa termino modo potest considerari mulium, ut
aUeno, non refert dicere muUum significat muUitudinem in respec-
aut muUa, ex quo sequitur con- tu, sciUcet secundum quamdam
clusio principaUs, quod si unum excedentiam ad aUud, vel simpU-
est muUum; ergo unum erit mul- citer, vel per respectum ad aU-

ta quod est evidenter falsum. quid, ut dicetur, et hoc modo mul-

Deinde cum dicit tum opponitur pauco, non uni ; hoc
etiam modo duo non sunt muUa,
Uno quidem modo si multiludo
fuerit
sed pauca. Per hanc igitur dis-
habens excedentiam, aut simpliciter, aut
adahquid; et paucum simiUter mukitudo tinctionem de multo cessat contra-
defectum habens hoc autem ut numerus,
; rietas controversise supradictse, Al. fODTe-
nientiae.
quod et opponitur uni solum, ita enim factse in arguendo, nam aequivocat
dicimus unum aut muUa, ut si quis dicat
unum, et pluraliter una aut album et;
de viulto sic vel sic accepto, sicut
alba, et mensura ad metrum et mensu- patet. Dicit ergo, quod supple ipsa
rabile, sic muhiphcationes dicuntur
et ; muUa dicuntur uno quidem moJo si
multa enim unusquisque numerus, quia
fnerit pluralitas habens excedentiam., aut Aliter mul-
unum, et quia mensurabihs uno unusquis- titudo acci"
que, et[ut quod opponitur uni non pauco simpliciter, aut ad aliquid; et paucum pitur, ut
opponitur
sic igitur sunt muha, et ipsa duo ut ; similiter, dicetur pluralitas hahens de- uni, et ali-
autem multitudo habens excedentiam, aut ter ut oppo-
fectum, id est, excessum a pUiraU- niturpauco
ad ahquid, aut simpliciter non sunt sed ;

muhitudo sr.nt primum pauca simphciter tate excedente ; hoc autem id est,
ipsa duo, muhitudo enim est quod defec- aUo modo dicitur multum supple ab-
tum habens prima. solute ut numerus, qui dicitur qu?e-

61. Determinat veritatem dubitatio- dam muUitudo absolute, et tunc

nis. Circa quod tria facit Primo : supple muUum opponHur uni soli, et
 . :

SUMM^ II. CAP. V. 407

non supple pauco, quia scilicet per respectum ad ali-

pliciter, vel Muitum di-

muUum sive multa, hoc modo quid. Simpliciter quidem quando respTctSm
""^ ^^'''''"''
(lictasunt quasi plurale hujus aliquid dicitur esse multum, qua-
quod est tmum. Ideo subdit, quod tenus excedit plaralitatem, quae
itaque namque dicirnus unum aut mul- solet inveniri in rebus aliis sui
la, ut si quis dicat unum et una plura- generis, puta si dicatur : multum
liter, ant album et alba, et mensura frigus, quando est frigus ultra
ad metrum quatenus,
ct mensurcdnle, communem cursum ; sed dicitur
scilicet mensuratur uno, ut dice- per respectum ad aliquid, puta si
tur infra. Et subdit quod sic, id decem equi dicantur multi per
est, secundum hanc acceptionem respectum ad quinque equos. Dein-
dicuntur multiplicia, scilicet a mul- de cum dicit :

tis, namque pro quia, nnusqiiisque

numerus est multa isto modo; ideo Quapropter nec recte destitit Anaxago-
ras cum dixisset, quod simul omnes res
secundum quemlibet numerum erant infinita^, et multitudine, et parvi-
dicitur aliquid multiplex, ut a bi- tate oportebat autem dicere pro et par-
;

nario duplum, a ternario triplum, vitate, et paucitate non enim infmita}

,

quoniam paucum non propter unum, ut

a quaternario quadruplum. Etsub- quidam dicunt, sed propter duo.
dit causam, quia quilibet nume-
rus dicitur multa, ciuia unusquisque Ex dictis concludit quamdam Contra
Anaxago-
unum, id est, refertur ad unum; falsitatem, dicens quapropter Ana- ram.
et quia est commensurabilis uno, et xagoras non recte afflrmamt, sive des-
Iioc supple multum opponitur uni, titit a prius dicto, dicens vel cum
non pauco, sic enim et cluo sunt mul- dixisset, quia sinml res omnes erant
ta, ut multa, scilicet opponuntur per ad-
infinitcB, et plurcditatCy id est,

uni, et duo sunt numerus quidam. ditionem, et parvitate, id est per

lualitas Ut autem, scilicet ipsum multum est divisionem. Et supple postea cor-
est
pau- pluralitas hahens excedentiam, aut ad rigens se dixit, quod oportebat autem
Iia
^s, et
tius nu- aliquid ; aut simpliciter non est, id dicere pro et parvitate, et paucitate, et
rus, et
titudo.
est, duo non sunt multa, sed ipsa tunc supple dixit male : 7ion enim
duo sunt primum simplicitcr, etpauca; sunt i7ifinitcL\ scilicct res in pauci-
enim pro quia, scilicet ipsa duo tate, quoniam pro quia, paucum non
est quidem pluralitas habens pri- est propter unum, ut quidam dicunt,
mum, id est primo defectum, et per sed propter duo ; ubi autem est dare
consequens dualitas est prima primum, non est procedere in in(i-
paucitas, quia nihil est paucius nitum, et ideo res non essent infi-

quia unum non est pau-

I

duobus ;
nitse, ut dicebat.
63.
cum, cum paucum sit pluralitas Notandum quod, ut dictum fuit Imaginatio
Anaxago-
defectum habens, ut prsedictum primo hujus, Anaxagoras dixit ge- vae de

nerationem rerum fieri per intel- rerum

est. generatio-

m. Notandum, quod mulium ut est lectum segregantem res ab ipso ne.

Infmilas
iucum
? Mul-
pluralitas habens excedentiam po- uno chaos confuso, in quo posuit aliler in
conlinuis,
n ex-
jidens
test intelligi dupliciter, scilicet ut generationem infinitam. Deinceps et aliter ia
(liscretia
jplex
dicit pluralitatem excedentem sim- dixit res existentes iu iUo mixto alt»dnditur.
 ; ;

408 LIB. X. METAPII,

habere infinitatem, sic qiiod aiite alia ut scienlia ad scibile, quia dicitur
aliquid aliud ad i|)sum.
distinctionem renim omnes res
simiil existentes erant intinitae se- Exponit in quo genere opposi- 64.

cnndum pliiralitatem et pancita- tionis opponitur mulium uni. Circa

tem, et qnantum ad hoc recte quod duo facit quia primo osten- :

(lixit; nam in quantitate continua dit quod mulium opponitur uni re-
reperitur infinitum secundum divi- lative. Secundo comparat istam
sionem, quam quidem infinitatem oppositionem ad illam qua oppo-
intelligebatper parvitatem; sed nuntur scibile et scientia. Secunda
in quantitate discreta reperitur ibi : Simililer autem dicla. Prima in
iniinitum secundum additionem, tres. Primo proponit intentam
quam intelligebat per pluralita- conclusionem. Secundo tangit pro-
tem cum ergo hoc
; dixisset recte, bationem. Tertio concludit quod-
ab hoc dicto, et affirmavit
destitit dam corollarium ex pra?dictis. Se-
oppositnm non recte. Nam postea cunda ibi Unum vero esse. Tertia
:

visum fuit sibi quod ioco ejus, ihi Quapropter nonomne.Dicit ergo,
.

quod dixerat parvitatem, deberet quod opponitur iiaque unum multis ut

dicere paucitatem; sed illa correc- metrum, id est, mensura mensurahili, Unum
multa
tio est non recta, nam res non ha?c autem opponuntur ut ad aliquid oppoau
tur re
possunt esse intinitse paucitate, non tamen qucecumque sunt per se eorum tive.

cum sit darepaucum. primum quce sunt ad aliquid, id est, non sic
ubi est scilicet ipsa duo. Ubi autem est intelligendo, quod sint ad aliquid
primum ••,-'•
dare primum. m intinitum proce-
, .

iiiud non
i

secundum seipsa. Divisum autem est

^^\um.'^" (^ere non contingit. Quod autem a nobis in aliis, scilicet in 5. hujus
ipsum unum non sit paucum, sicut cap. de Ad aliquid, quia dupliciter Text
com. I^

nec muitum vei multa, ut praedic- dicuntur, quce sunt ad aliquid ; alia

tum est, patet, quia aiiter seque- namrpie ut contraria, id est, ut mutua
retur quod unum esset muita reiativa, nt sunt, pater et filius, Relati
duplic
quod si sic, ergo aiiquid esset qu?e mutuo referuntur et per se, et

minus uno, quod esset paucuni; et hasc dicit esse ad aiiquid, ut con-
iterum illud esset muitum eadem traria propter mutuitatem rela-
ratione, et sic uiterius per inflni- tionis. Alia vero sunt ad aiiquid, ut
tum. quod est absurdum ponere. scientia ad scibile, quia dicitur aliquid
cdiud ad quod refe-
ipsum, id est,
SUMMARIUM. runtur non mutuo; sed alterum
uanm et muita oppoiii reiative tertio eorum dicitur ad aiiquid, non quia
modo reiativorum, ad eam modum quo ipsum referatur. sed quia e con-
scientia et scibiie. Uem muituin oppoiii verso ad ipsum aliquid refertur;
pat^co, uno modo uni yqvo dupiici modo.
scientia et scibili, nam Stjibi;
;
^^^^^^ ^^^
ut refej

Opponitur itaque unum niuhis, ut me- scibile non i^efertur ad scientiam, ad scie
tiam.

^^^^
truni mensurabili autem ut qua:; ad
; lioc nisi quatenus ad ipsum scientia
com. 21. aliquid qua^cumque non secundum se eo- refertur.
rum quce ad aliuuid. Divisum autem a ^- .
i i i i x
^otandum, quod
.

nobis in aliis, (/uia dui^liciter dicuntur

ut deckai^atum
^

qu,T ad ali(piid; alia namque ut contraria, fuit quinto liujus cum sint tres
 ;

SUMM^ II. CAP. V 409

insoiisduo- ii^Q(li relativoriim, in solis duobiis

bus priniis
qu^e est genus numeri. Est enim unum est

modis reia- primis est pelatio miitua, non sic numerus plur-alitas 'mensurahilis uno, n^umer?.
tivofHm est
mutuitas.
Unum et
m tertio modo
r

, ,
; et ideo relativa se-
. .
et opponuntur aliqualiter unum et nu-
muitum cundum duos primos modos snnt merus, non ut contrarium , id est, non
a^^ert^um relativa secundum seipsa, quate- ut relativa mutua, sed sicut dictum
modum.
^^^^^ utrumque hoc ipsiim quod est est opponuntur, ut scilicet qucedam
ad aliud dicitur, quare relativa eorum quce sunt ad aliquid, quse sci-
secnndum tertiiim modum non licet non mutuo referuntur; sic
sunt relativa seciindum seipsa autem supple opponuntur unum
propter causam positam; quia et nurnerus, sive unum et multa
igitur iinum et mnlta, ut se liabent inquantum unum est metrum hoc autem ;

sicut mensura
mensurabile, re- et est mcnsurabile, scilicet numerus,
feruntur tertio modo relativorum, sive multum.
non sunt de numero eorum, quse Notandum, quod quidam exposi- s.Thomas.

secundum seipsa sunt ad aliquid. tor exponens istam litteram, dicit

Deinde cum dicit : quod pluralitas, vel multitudo ab-
soluta, quae opponitur uni, quod ^g.

65, Unum autem esse minus aliquo, puta

duobus, nihil prohibet, non enim si mi-
convertitur cum ente est quasi
nus et paucum, multiludo autem quasi genus numeri, quia numerus nihil
genus est numeri est enim multiiudo ; aliud est quam pluralitas mensu-
uno mensurabilis, et opponuntur aliquali-
ter unum
rata uno, ita quodunum secundum
et numerus, non ut contra-
rium, sed ut dictum est eorum qua^ ad quod simpliciter dicitur ens indi-
aliquid qucedam inquantum enim me-
; visibile, convertitur cum ente;
trum hoc, hoc autem mensurabile, sic secundum autem quod accipit ra-
opponuntur.
tionem mensur?e determinatur ad
Tangit probationem dictre con- genus Quantitatis. in qua proprie
clusionis, et iiitendit talem ratio- invenitur ratio mensurae. Simili-
nem : Illa quorum unum mensu- ter pluralitas, secundum quod sig-
opponuntur relative; sed
rat aliud, niticat entia divisa, non «letermi-
tinum mensurat ipsum mulium, quod natur adaliquod genus; secundum
est quidam numerus, nam numerus autem quod signilicat aliquod men-
est pluralitas mensurabilis uno suratum, determinatur ad genus
ergo unum et muUa opponuntur Quantitatis, cujus species est nu-
Numerus relative. Dicit ergo quod nUdl pro- merus ideo dicit numerus est plu-
;
:

hibel uniim esse minus aliquo ut duohus, ralitas mensurata uno, etquod plura-
hoc autem dicit, ciuia de ratione litas est quasi genus nunieri, non
mensurae est, quod sit aliquomodo quod simpliciter sit genus. Sicut
unum minimum et quia dixerat ; enim ens non est genus proprie
Probat supra, quod unum non est paucum, loquendo, sic nec unum, quod con-
unum et
quare m plus se habet mmus cum
. •

tauita op-
, i i ,

vertitur ente, nec pluralitas

^°tiv7.^ quam paucum, et paucum esi quod- ei opposita, sed est qnasi genus,
dam minus, et addit quod pluralitas quia habet aliquid de ratione ge-
vero, scilicet absolute sumpta, qua? neris, inquantum (^st communius.
opponitur uni, ut praedictum est, llrec ille.
 : :

410 LIB. X. METAPH.

iinpugnai Scd hsec expositio deflcit, quia est numerus, ut si quid est indivi-
expobi-
numeriis non solum reperitur m
,
... sum, vel indivisibile, puta punctus,
tionem

\wmT genere Quantitatis, qui scilicet vel aliquod aliud quod est unum, ibi

^cipkmtur"
c^^isntur ex divisione continui, enim est unum non tamen nume-
dupiiciter.
g(.(_| etiam numerus transcen-
Qg|^ rus; per oppositum intelligendum
dens, cujus principium est unum, cst de relativis qusemutuo refe-
quod convertitur cum ente, ut dic- runtur, nam ibi neutrum potest
tum fuit 4. hujus cap. de Uno. Fal- esse sine reliquo, non enim est
sum ergo est. dicere, quod unum filius sine patre, nec e converso.
ut est mensura, et pluralitas ut Deinde cum dicit
est aliquid mensuratum, sint de-
SimiUter autem dicta scientia ad scibile
terminati generis, quia in quoli-
non simihter assignatur videbitur enim
;

bet etiam genere est aliquodunum, utique scientia^ metrum esse, scibile vero
quod est Omnis ergo
mensura. quod mensuratur.
multitudo, quocumquemodo sump-
ta, est quidam numerus et unum
Comparatoppositionem, quse
est inter unum et multa ad illam,
principium numeri, et per conse-
quse inter scibilead scientiam. Cir-
piurHitas
Q^^^^^ mcnsura. Dicitur autem plu-
genus ca quod duo facit primo propo-:
Sicutsci
nuineri
est
ralitas esse genus
^ numeri non tia ad t
nit veritatem. Secundo assignat
?
bile sic
proprie, et ideo dicitur quasi ge- ],'

merus
nus; sed forsan pro tanto, quia ra-
causam dicti. Secunda ibi Accidit :
unura cc
paratu
autem. Dicit ergo, quod ipsa scientia
tio pluralitatis videtur absolutior sed Pytl
dicta ad scibile similiter, sicut supple goras
ratione numeri, quia numerus vi- positua
dicitur multa, vel numerus ad sentit.
detur addere rationem mensurabi-
lis super pluralitatem, licet omnis
unum secundum reiveritatem, non
numerus sit pluralitas, et omnis
tamen similiter assignatur, scilicet a
quibusdam, quia, ut dicebatur su-
pluralitas sit numerus aliquis sal-
perius, videbiturutique, supple Pytha-
tem transcendens teneatur ergo ;

goricis scientia esse metrum, id est,

prima expositio. Deindecum dicit
mensura, scibile vero, quod mensura-
C7. Quapropter nonomne qnodcumqne fue- tur, hoc autem est falsum, ut su-
ritunum, numerus est, puta si quid indi- pra ostensum fuit. Deinde cum di-
visibile est.
cit :

Concludit quoddam coroUarium Accidit autem quidem scientiam omnem m.

ex prsedictis, dicens qiiapropter quia scibile esse, scibile vero non esse scien-
tiam, qiiia modo quodam scientia mensu-
supple ita est, quod imum et multa,
ratur scibiH.
sivenumerus, non habent mutuam
dependentiam, quia unum potest Assignat causam dicti, dicens
Adesseuu- esso sino altoro, et non e converso, quod accidit omnem scientiam esse ali-
meri, vel . , ., ,

muititu- ideo sequitur quod non omne quod-

,
cujus scibilis, ita quod si est scientia;
dinis sequi- n •. ^ •
j x
tur esse cumque fuerit iinum numerus est, la e^t, oportet quod sit scibile; scibile vero
e"cont?a^.'' numerus, sequitur,
qiiod licot si ost non omne esse scientiam, quia, scilicet
quod sit unum; non tamen e con- non sequitur quod si est aliquod
versO; quod ubicumque est unum, scibile, quod sit scientia de eo, cu-
 SUMM^ II. CAP. VI. 411

jiis caiisam siibdit, qiiia scientia mo- erunt opposita relative, haec au-
Scieniia ad c/o quodam mensiiratur scihili. Nunc tem omnia ostensa sunt superius.
mdo'^r autcm sic est, quodsi est mensura, Notandum, quod ex prsedictis y."Unum uni
ersimo-
^^^"depen- ^^^ nccesse cst esse mensuratum,
.um patet ista conclusio, quod idem po- ^e «pponi
contingit.
letamen-gg^l c converso, sicut si est unum, , ,
• •
1 i • , .

sura,
test opponi eidem alia, et aliaspe-
lonecontranon nccesse est esse numerum, cie oppositionis secundum aliam,
sed bene e converso, ut prius dic- et aliam rationem accepta; nam
tum est. Ex quo sequitur quod sci- unum et multa opponuntur contra-
bile sit mensura scientiae et non rie, sicut divisibile et indivisibile, et
e converso,quod est contra Pytha- absolute concepta habent hujus-
goram. Deinde cum dicit : inodi rationes, scilicet esse divisi-
bile vel indivisibile, quse sunt ra-
Multitudo autem nec paucoestcontraria, tiones absolutse; opponunturetiam
sed huic quidem muhum sicut excedens
Hiuhitudo excessii3 muhituiUnis, neque ip-
relative, secundum quod unum lia-

si uni omnino, sed hoc quidcm, utdictum bet rationem mensurse, et alterum
est, quia divisibile iUud autem, quia in-
; habet rationem mensurati.
divisibile, hoc ut ad aliquid, ut scientia
scibiU si fuerit numerus, unum vero me-
trum.
SUMMiE SECUND.E
ipiiogus. Epilogat circa dicta, dicens quod CAP. VI.
multitudo sive phiralitas, ut habet
alia littera, si supple sumatur ab- Media contrariorum in eodem ge-

I
solute et simpliciter, nec est contra- nere cum ipsis contrariis esse,
\
ria pauco, sed supple opponitur uni, ac ex ipsis componi.
ut prseostensum est. Femmpro sed,
Ciuaiiter hiiic, id cst, pauco, quod significat
SUMMARIUM.
mltura 1 1 •
• .

jco sim- piuralitatem eo^cmam, oppomtur su]}- Media esse ex contrariis, atque ejusdem
ni ve^ro pl© multum, sicut plurcditcis exceclens generis cum extremis. Item mutationem per

^Sy^ll^r^opponitur plurcditati excessce, nec op- se tantum esse inter opposita, et inter opposi-
tionis species, sola contraria habere media.
ponitur supple ipsi uni omnino, se-
cundum istum modum; et subdit,
Quoniam autem contrariorum contingit
sed hoc quidem, ut dictum est, scilicet
medium esse aliquid, et quorumdam est ^^^^
multum, opponitur uni dupliciter :
necesse ex contrariis esse. com. 22.
Uno modo quod hoc quidem, scilicet
multum, est divisibile ; illud vero, sci- Postquam Philosophus determi- gc^

licetunum, quia indivisibile, et hoc,\{\ navit de contrariis quantum ad ox-

est alio modo, quia ut ad aliquid, id trema, nunc agit de contrariorum
est, opponuntur relative, ut scientia mediis. Circa quod (hio facit l'ri- : sormode
opponitur scibili, et hoc si supple mo proponit intcntam conchisio- {"^'^-^p,^^^^^^^

multum fuerit pluralitas, quse est nem. Secundoexequiturejus proba-

numerus,unum vero fuerit metriwi, id tionem. Secunda ibi Omnia namque :

est, mensura; tunc enim unum et media. Dicit ergO, quod quoniam con-
Media ex
multa se habebunt, ut mensura et tingit aliquid essc mcduon contrartorum, contrariis
, • 1 • . 1.
• e>t«e est ne-

mensuratum; et per consequens et quorunulam, scilicct conti*ariorum cesse.

 412 LIB. X. METAPli,

est mcdinm nt snperiiis dictnm tur, scilicet ab extremo in extre-

fuit, quia inqnam sic est, ncccsse csf mnm ; liaoc antem fnit minor ratio-
media cssc cx contrariis. Dcinde cnm nis, qnam declarat induplici exem-
dicit : plo. Primum est in sonis dicenS; ut
si aliquis transit ab hypate in neten
Onmia eodem suntge-
naiiKiue media in per mediam rationem veniet prius ad
nere, et quorum sunt media; media enim medios sonos.
hcec dicimus in qufccumque permutari
prius est necesse quod permutatur, ut ab
Ad cnjns evidentiam nota, qnod 70.
Hypafc
hypate in neten, nisi transit per minimam in sonis qnidam snnt graves, et et neti
'

quid
rationem, prius veniet ad medios sonos. qnidam acnti, et qnidnm medii, et
Et in coloribus si veniet ex albo in nigrum
secnndnm hanc distinctionem so-
prius veniet ad puniceurn et plumbeum
quam ad iiigrum, similiter autem et in nornm distingnnntur chordae in
ahis. musicis instrnmentis illae enim ;

chordae qnse reddunt graves sonos

Exeqnitnr de intento. Circa qnod dicnntnr hypate, illae vero qnae
dno facit qnia primo probat qu?e-
:
reddunt sonos acntos dicnntnr
TransH
dam prseambnla necessaria ad dic- nete, ut etiam dictum fuit quinto ad extre
est pe
tam conclnsionem principalemi hujus, cap. de Priori, text. com. 16.
mecua
qnam praemisit. Secundo prseosten- si ergo aliquis musicus vult des-
sis quibnsdam necessariis, accedit cendere paulatim et ordinate a
ad ostendendnm conclnsionemprin- sonis gravibus ad acutos, qnod est
cipalem, quam intendit. Secnnda transire per mediam rationem,
ibi : Si vero sunt in eodem gencre. Pri- oportet quod prius veniat ad me-
ma indnas qnia primo probat qnod
:
dios sonos. Secundum exemplum
media snnt nnins generis cnm ex- est in coloribus dicens, quod in co-

tremis. Secundo qnod media sunt loribus si veniet, id est, si aliquid mu-
tantnm inter opposita. Secnnda tatur ex albo in nigrum, prius x^enict
Media sunt
ejusdemge- ibi : At vero omnia media. In prima ad puniceum et plumbeum quam ad ni-
neris cum
extremis. parte intendit talem rationeni :
(jrum ; similiter autem esl, et in aliis
Medium
quid ? Omnis mutatio est inter ea qna?- supple mediis. Deinde cum dicit :

snnt ejnsdem generis, sed medinm

est illnd per qnod, vel in qnod lit Permutari vero ex alio genere in ahud
mutatio in extremnm; ergo media genus non est nisi secundum accidens, ut
ex colore in figuram necesse est ergo
; i
sunt ejnsdem generis cnm extre- media, et quorum sunt media in eodem
mis. De ista ratione primo ponit genere esse.
minorem. Secundo majorem. Ter-
tioconclusionem. Secnnda ibi Per- : Ponit majorem rationis dicens, Iiiteral
genew
mulari vero. lYrtia ibi : Xeccssc est quod non c^/, idest noncontingit jt^cr- aceideL
mutari
ergo. Dicit ergo primo, qnod omnia mutari cx alio gcnerc in aliud genus, ut

namque media, et etiam extrema snp- ex colorc in figuram, nisi forte per acci-
ple quorum sunt media, sunt in eodem dens,puta si mutationem in colore
fjenere, cujus probationem snbdit : concomitatur mutatio in figura,
media enim luec dicimus in qucecumque per se autem fit mutatio e colore
permulari prius est necesse quod permuta- in colorem, et a figura in figuram ;
 : . ;

SUMM^ II. CAP. VI. 413

ex hoc crgo habetiir majoi' ratio- contingit permutari. Deinde cum

nis, scilicet quod omnis mutatio dicit :

est inter ea qnae siint ejusdem ge-

Oppositorum vero contradictionis qui-
neris. Ultimo infert conclusionem
dem medium non est, lucc enim est con-
dicens quod neccsse esl ergo mcdia, et tradictio oppositio, cujus cujuscuuKiue
exlrema qimmm sunt media, in codem altera pars adest non hahentis ullum me-

gencrc Deinde cum dium; cnoterorum vero alia ad aliquid, alia

csse. dicit :

ut privativa, alia contraria, eorum autem

qu<Tad nliquid qurccumque non contraria,
71. At vero omnia media sunt oppositorum non habent media, causa vero, quia non
quorumdam, ex his enim solis secundum in eodem genere sunt, quid enim scientia},
se est permutari ([uapropler impossibiie
; et scibilis medium? sed magni et parvi.
esse media non oppositorum, esset enim
permutatio, et non ex oppositis. Ostendit quorum oppositorum, 72.
^"""^''^'^^^'
sunt media, quia scilicet contra- tio opposi-
Probat secundum pr^ambulum riorum, et hoc declarat inductive, torum
quid ?
necessarium. Circa quodduofacit dicens quod opposiforum vero ipsius
quia primo ostendit quod media contradictionis quidem non est mcdium
sunt oppositorum. Secundo osten- hcec enim contradictio est oppositio, cu-
dit quorum oppositorum sint. Se- jus cmcumque allera pars adest non ha-
cunda ibi Oppositorum vero. In pri-
: bentis medium idlum, sive enti, sive Qnorum
ma parte intendit talem rationem : non enti,ut dictum fuit supra. Con- iZrdatu"r
pposito-
im est
Omnis mutatio est inter ea, quae tradictoria ergo non habent me- secunSIm
mtaxat
eilium.
sunt opposita; sed medium est eo. dium : ccvterorum vero oppositorum alia
^°^Ji"ru'm^'^
rum inter quae est mutatio, ergo sunt ad aliquid, alia privatio, id est pri- "^" ^

medium est oppositorum. Dicit er- vatio et habitus, alia sunt contra-
go,quod at vcro omnia media sunt quo- ria. Eorum autem quce sunt ad aliquid

rumdam oppositorwn, cnim pro quia, qucecumque non contraria, id est, quse-
ex his solis, id est, ex oppositis est, cumque non mutuo referuntur non
id est, contingit secundum se pcrmu- habent medium; causa vero hujus est, quia
tari; quaproptcr impossibile est media esse talia relativa non sunt in eodem gcnere.
non oppositorum, quia supple si non Alia autem non mutua dicuntur
esset oppositorum permutatio, cs- non esse in eodem genere, quate-
set ex non oppositis, quod est falsum. nus alterum tantum secundum se
)Text. Notandum, quod ut habetur pri- refertur, etalterum non; ideo sub-
i!m. 16.
inde. mo, et 5. Physic. text. com. 43. et in- dit, quid enim cst medium scienfiw ct
iutatio
se est
de, et alibi ssepe, omnis mutatio est quasi diceret, quod nullum;
scibilis?
l^pposi- inter opposita, per se loquendo ex ; sed magni ct parvi, qUcB sunt contra-
tis.

nigro enim per se flt album, et ex ria, est supple medium a^quale, ut
amaro dulce. Album autem non fit superius dicebatur.
ex dulci, per se loquendo, nisi for- Notandum, quod Philosophus lo- nesoiutio
. . /v 1 1 , ,. dictorum.
te per accidens, quatenus dulce
,

quitur hic de medio secundum lor-

contingit essenigrum ex quo nigro mam; tali autem mediocarent con-
lit per se album et ideo ait Philo-
; tradictoria, carent etinm relativa
sophus, quod ex liis solum, id est, qua)cumque sive sint contraria,
ex oppositis secundum se est, id est sive non contraria, licet de noii
 414 LIB. X. METAPH.

contrariis probct hic Philosophus Tcrtio ostcndit, quod hujusmodi

in littera. Privativc ctiamopposita mcdia sunt composita cx extre-
cnrcnt ctiam mcdio, iit supe-
tali mis, quod cst principalitcr intcn-
rius (lictum fuit; rclinquitur crgo tum. Sccunda ibi Et rcliqua media. i^«ju"»it
:
jam dicta. '
.

pcr divisioncm, quod sola contra- TciHia ibi : Primfn aiitern differentice.

ria proprie habent medium se- Dicit ergo, conclndens ex prsedic-

cundnm formam, et tamen non di- tis quod si vero media simt in eodem
co quod omnia contraria habcnt gcncre cum extremis, ut ostensum
tale medium, cum qusedam eorum est, itcrum mcdia sunt contrario-
et
sint immcdiata, scd e convcrso est rum solum, ut etiam probatum est,
verum, quod omnia talia media nccesse est ipsa, scilicet mcdia, com-
sunt contrariorum qualiter autem ;
poni ex his contrariis, scilicet extre-
tam rclativa, quam privative op- mis, hsec est conclusio principali-
posita habent medium secundum ter intenta. Et subdit, ostendens SpecM
contraria
subjcctum, et qualiter contradicto- quod species^ contrarise habent """haSti
ria carent omni medio, dictum fuit aliqua contraria priora se, ex qui-coJtrS
supra. bus constant; nam aut erit aliquod
genus ipsormn, scilicct contrariorum
SUMMARIUM. supple non est dicen-
ant nullnm, et

Species contrarias habere alia contraria dum, quod nullum, quia tunc non
priora se, et species medias liabero alia prio- haberent medium, cum medium
ra media. Item media componi ex extremis, non eorum, quse sunt
sit nisi ejus-
quod tripliciter probatur. dem generis, ut dictum est et si
;

quidcm erit genus, scilicet contrario-

Text. Si vero sunt in eodem genere media, ut
com. 23, ostensum est, et media contrariorum, ne-
rum sicut oportet dicere, ita ut sit

cesse ipsa componi ex his contrariis, nam aliquid prius ipsis contrariis, scilicet
auterit aliquod genus ipsorum aut nullum ;
genus, oportet quod diffcrentice con-
et si quidem genus erit, ita ut sit prius
trariae priores, scilicet speciebus
aliquid contrariis, differenti^e priores con-
trariffi, erunt facientes species contrarias contrariis c^mnt facientes, id est,
ut generis ex genere enim, et differentiis
;
constituentes species contrarias ut
species, ut si album, et nigrum contraria ;
gcneris, id est, ex ipso uno gene-
est autem hic quidem disgregativus, ille
Species
vero congregativus color hse differentiaB, re; cx genere enim et differentiis spc-
; uncle coQS-
congregativum et disgregativum priores. cies supple constituuntur, quod tituitur.

Quare hcec contraria invicem priora; at patet per exemplum, ut album et

vero contrarise differentise magis suntcon-
nigrum sunt contraria, id est, species
traria.
contrarice habentes supple ali-
quibusdam necessa-
Praemissis quod idem genus, puta colorem-
73,
riis accedit ad ostcndcndum con- Est autcm liic quidem, id est, album
clusionem principalem. Circa quod disgregativus color, ille aulem, id est,

duo facit. Primo ostendit, quod nigrum congregativus color oportet

omnes species contrariae habent quod differentice, scilicct congrcgati-

aliqua contraria priora se. Secun- vum, ct disgregativum sint priorcs scili-
do ostendit, quod species medise cet quam album vel nigrum. Qua-
habent aliqua media priora se. re, quia supple hic et ibi est con-
 '

SUMM^ II. GAP. VI. 415

trarietas, seqiiitur qiiod haec om- id est,quod oportet igitur quod

nia contraria sunt se invicem prio- differentise constituentes medios co-
ra, quia, scilicet differentiae con- lores erimt media primorum contrario-
trarice sunt priores quam species rum; cujus ratio est, quia sic se ^i^^i! g^^e-"

contrariae, cum sint principiaipsa- habent differentia) ad differentias,

'''^J'^-^
popter
unum-
rum. At veroetiam differenticecontrarice sicut species
^ ad species;
i quia i^^i-
o
et ditfe-
l 1 '
rentise
^

adque erunt magis contraria, quatenus sci- tur colores medii sunt species me- sunt pro-

d^ma- licet sunt causa contrarietatis ip- diae inter contrarias species, sequi- ^t^ari'^?'
gis
sis speciebus, et propter quod tur quod eorum differenti^ consti-
unumquodque et ipsum magis. tutivae sint medise inter contrarias
Deinde cum dicit : differentias, quse prima contraria
dicuntur; et ideo inter congregati-
74. Et reliqua, et media ex genere eruiit, et vum visus, et disgreofativum, dato
differentiis, ut quicumque colores albi et
^.^^
nigri sunt medii, nos ex genere
oportet ^ ^^^^^ differenti^ae contrari^
uici^nc^

dici; estautemgenuscolor, etexdifferen- constitutivse albi et nigri, erunt

tiis quibusdam, hcC vero non erunt prima aliqu8e differentise mediae consti-
contraria; si autem, non erit unusquis-
^^^^^^ colorum mediorum, sicut .4
que aut albus, aut niger altera igitur me-
^n r r •+
; •

''•
t\ a
tJemae cum dicit
dia, ergo primorum contrariorum ha? :

autem differentiae congregati-

Primae 75.
vum disgregativum, quia heec prima
et
Becies Ostondit quod species mediae ha- sunt. Quccrendum autem qua^cumque con-
traria non in genere, ex quo media ipso-
Jrnie-bont etiam aliqua priora se ex
,riora. '] -.
r^m, neccsse enim qua} sunt in eodem
quiDus constant,
f + aicens quoa reli- /"
ri 1

g^nere ex incompositis genere componi,

qua media erunt ex genere et differentiis, aut incomposita esse, contraria namquc
ex eo, quod media sunt
scilicet incomposita sunt ex invicem, quare prin-
^^^^'
species ejusdem generis, et omnis
species constat ex genere et diffe- Ostendit quod hujusmodi media
rcnti^, ut quicumque colores sunt medii contrariorum sunt composita cx
albi et nigri, oportet hos dici, id est, extremis, et dividitur in tres,. se-
constitui et definiri cx generc ; est cundum quod innuit tres rationcs
autem genus color, et etiam ex quibusdam ad probandum intentum. Sejunda
differentiis , scilicet constituuntur ponitur ibi : Sed quce sunt media. Ter-
medii colores. Hcs vero, scilicet dif- tia ibiQuoniam autem non sunt cdtcra. Media con-
:

ferentiae ex quibus constituuntur In prima parte intendit talem ra- /omponi"

I
medii colores, non erunt principia tionem iUa quse sunt simplicia in ^probat?
:

priraa contraria, id est, illae differentise, unoquoque genere sunt principia

pro-
la. quseconstituuntspeciescontrarias, componentia aliorum in illo gene-
puta album et nigrum. Si autem re; sed extrema contrariorum sunt
quilibet, scilicet color medius non simplicia in genere, ergo etc.
illo
erit aut albus, aut niger, quia illse pri- et per consequens media contra-
mse puta congregati-
difierentise, riorum erunt composita ex extre-
vum et disgregativum cum gene- mis. Probatio minoris, quia extre-
re, quod est color, non constituunt ma contrariorum non sunt com-
nisi album vel nigrum. i4//era i^^mr, posita ex invicem, nec ex mediis,
 ; : ;

416 LIB. X. METAril

(|uia jam non inaxinK; distaront; mo quam dc alio, vcl saltcm (cqua-
crgo simt simplicia, ct hoc est litcr aliquid de utroquc, puta in
quod dicit, qnod priniw anlcm difje- puncto mcdii; crgo, ctc. Et hoc
reniiiv supplc in gcncre colorum cst, quod dicit, quod qwi' snnt mcrlia,

sunt (llsfjrcr/afivnm ct c(mf)rcf/alivum, aut omnia supple sunt composita ex

Contraria et pcp conscqucns, hccc suiil pvima ex cxtrcmis, aut nullurn, quia eadcm
sunt sim- ,, ., •

cst ratio dc omnibus. Et subdit,

. •

piicia, et quibus scilicct componuntur om-

media'ye*o ucs spGcics gencris. Et subdit, quomodo aliquod est mcdium cx
Tt^XiQc?- quod qiucrcndnm autem rjua?cnmrjnc con- extremis, dicens quod alirjuod sup-
P'^^^- traria non in fjcncrc cx rjno merlia ipso- ple medium fit ex contrariis extre-
rum; alia altcra habct sic, qurecum- mis, quia crit transmntatio prins in

que vero confraria non snnt in rjcnere lioc, id est, in medium quam in ijmi,

ex aliquo snnt mcrliorurn, vcl ipsorum, scilicet contraria extrema; ntrius-

in his autem quae sunt codcm

in quc enim et minus erit, ct magis, id est,

generc facile est hoc videre. Unde quod participat aliquid de utroque
subdit, quod necesse namque est ea qure extremo secundum magis et mi-
sunt in codem gencrc aut comjwni ex in- nus; cum cnim aliquid mutatur de
comjwsitis, id cst, ex simplicibus, ant albo in nigrum, vel e converso
incomjwsita esse, id est, simplicia, prius fit minus album vel minus
hsec fuit major rationis; et subdit, nigrum, quam pcrfecte album vcl
contraria namque sunt incomposita ad nigrum. Ex quo infert, evgohoc tale
invicem, quia unum non componi- minus,
in quod, scilicet prius venit
tur ex reliquo; quare erunt j^rincijna et quod participat extrema secun-
ex quo sunt simplicia, et per con- dum magis et minus crit etiam me-

sequens ex ipsis componuntur me- dium contrariorum ; ergo sequitur,

dia. Deinde cum dicit : quod trdia omnia qure sunt merlia sunt
composita, scilicct ex extrcmis, nam
76. Quffi autem intermedia, aut omnia, aut illud, scilicet medium quod hnjus
nullum, ex contraiiis vero fit aliquid
quare erit transmutatio in hoc prius quam
rjuidem, scilicct cxtrcmi est magis
in ipsa, utriusque enim et minus erit et illius vero minns, cst comjwsitum alirjua-
magis medium igitur erit hoc contrario-
; liter ex illis quorum rlicitnr cssc, hujus
rum? et aha igitur omnia composita quoe rjuidem magis, illius vcro minus, ex quo
sunt media; nam hujus quidem magis,
illius vero minus compositum est ahqua- patet quod media contrariorum
hter, ex iUis quorum dicitur esse; hujus sunt aliqualiter composita ex con-
quidem magis, illorum vero minus. simplicibus
trariis et extremis.
Transitus Ponit secundam rationem, quse Deinde cum dicit
inter con-
traria tit talis est Aut omnia mcdia sunt
:

per medium
nunc composita ex extremis, aut nul- Quoniam autem non sunt altera priora 77.
sequaliter ejusdem generis contrariis, omnia uti({ue
participans, lum, quia qua ratione unum, et
nunc inae- ex contrariis media erunt; quare el infe-
qualiter
aliud. Sed aliquod medium est com- riora omnia, et contraria, et media ex pri-
extrema.
positum ex extrcmis, quia cum mis contrariis erunt.
est transitus ab extremo in cxtre- Quod quidem igitur media, et in eodem
Text.
genere omnia, et intermedia contrario- com. 24
mum per medium, ipsum medium rum, et componuntur ex contrariisomnia,
videtur habere plus de uno extrc- palam.
 SUMM/E IL GAP. VIL 417

.nponen- Poiiit teptiam rationem c\upe,

^
ta- Diversuiii autem specie ab aliquo di- 78,
tia
rtprioralis cst •'
Illa qii?e siint priora in
versum est, et oportet lioc auibobus ines-
se, ut sianimal diversum est specie, am-
^nmos"* unoquoquc gcnorc sunt principia bo animalia. Necesse ergo in eodem ge-
isiem componcntia postcriorum; scd cx- nere esse diversa specie; tale enim genus
trema contrariorum sunt priora voco, (]uo ambo unum et idem dicuntur,
inYeK
ctrariis. non secundum accidens babens differen-
|^^ gencre, crgo, etc. Dicit er-
^^^^
tiam, sive ut materia ens, sive aliter; non
go, quod quoniam non sunt altera prio- solum enim oportet commune existere,
ra contrariorum ejusdcm genevis, id est, puta ambo animalia, sed et alterum utri-
libet hoc ipsum animal et boc quidem
quam contraria in eodem genere,
e(|uum, illud vero bominem, propter quod
;

sequitur quod omnia utique media boc commune diversum ab invicem est
erunt ex contrariis. Ex quo concludit specie. Erit itaque secundum se, boc qui-
dem tale animal, illud vero talc, ut hoc
ulterius, quare et infmora, suppleip-
({uidem equus, illud vero homo. Necesse
^O gQXiQVQ et contraria et media, idcst, ergo differentiam banc diversitatem esse
omnes species illius generis, tam generis dico enim generis differentiam
;

diversitatem qua^ divisum facit boc ipsum.

contrarise quam medino erunt ex his
contrariis, id est, ex primis differen-
tiis contrariis; scquitur enim quod Postquam Philosophus determi-
si species mcdia^ sunt cx speciebus navit de natura contrarictatis, os-
contrariis, species autem contra- tcndens quid sit, quia scilicet est
riaesunt ex primis diffcrentiis con- differcntia maxima, nunc inquirit,
trariis crgo generaliter omnes
; ({U(B diffcrcntia, utrum contimria
species tam medicC quam contra- differant, scilicet genere vel spe-
ria^, extremce erunt ex primis
et cie.Circa quodduo facit Primodc- :

bgus. contrariis difFcrentiis. Ultimo cpi- terminat veritatem. Secundo movet

logat, diccns quod qnidcm igitur me- quaedam dubia circa dicta. Secunda
dia supplc sint contrariorum, et ibi : Duhitabit aufem aliquis. Prima in
quod in omni eodem genere sunt omnia duas : Pfimo ostendit quod contra-
media contrarionn^i, et quod o)iinia com- ria differunt specic, non genere.
ponuntur ex contrariis, pcdam est, scili- Secundo ex dictis concludit quas-
cet ex dictis. dam conclusiones. Secunda ibi :

Quare pcdam, Prima in duas : Vri-

mo ostendit quod differentia sccun-
SUMM^ SECUND/E dum speciem cst propric ipsius
CAP. VII. generis distincti per species. Se-
cundo ostendit quodcontraria sunt
Bifferentiam, seu diversitatem sc- hujusmodi, qua> diffcrunt secun-
cundum spcciem contrarictalcm dum speciem. Secunda ilu Co n t ra- : indiwersi
. ., II-
T^. • • 1.
-
tate speoi-
esse. rietas igitur. Dicit ergo, quod dtccv- lua duo

sum vero specie id est (juod iu , , "^rimt."

SUMMARIUM.
diversitate secundum spcciem ,

Explicat quid est esse diversum specie, ot illnd quod cst diversuui ah aJiquo
inter opposita, sola contraria esse ej i-d.^m
est diversum , ct oportcf /loc, scilicet
generis, sed diversa specie. Sp:cio3 autem ad
gcnus divcrsificatuui incssc amtm-
suum genus comparatas nec esse ejusdem,
nec diversce speciei. bus^ scilicet spocic])us div(M'sis ;

'£1
Tom. VI.
 418 L113. X, METAPil.

hic eniiu duo rcquiruntur, quod secundum speciem esse diversitatem

scilicet diversa specie conveniant fjeneris, et exponit quid intelligit

in uno genere, et tamen ({uod in- per diversitatem generis, dicens :

ter se invicem distinguantur, ut si dico enim dlffcrentiam fjeneris diversi-

animal est diversmn specie, id est, di- tatem inquantum facit, vel quoi facit

versificatum in suas species, puta diversum hoc ipsum, scilicet genus.

in hominem et equum; oportet quod Notandum, quod ex hac littera Resoli
dictor
ambo, scilicet homo et equus sint coUigitur duplex conclusio. Una
animalia ;
ergo ea quce sunt divcrsa spe- est,quod genus non est aliquid se-
cie, necesse est esse in eodem genere, tale paratum, ex quo natura generis
namque voco gcnus quo ambo species, realiter distinguitur, et diversiti-
sciiicet quce. sunt diversao, ut homo catur per species, quod est contra
et equus dicunt unum idem, non secun- Platonem, qui posuit universalia
dum accidens id est, quodprsedicatur separata, quasi ipsa natura com-
de ambobus, et diversificatur in munis nondiversificetur in inferio-
ambo, non secundum accideris^ quod ribus, quod tamen falsum est. Os-
supple genus est habens differen- tensum enim est in 7. hujus qua^s- ,

tiam, scilicet non secundum accidens, tione de conceptu generis, quod li-
sive supple ipsum genus sit ens ut cetconceptus generis sit unus in se,
materiasive Et subdit exponens
aliter. et alius a conceptibus specierum,
quod dixerat, scilicet quod genus tamen ut distinguitur in species
est illud quo ambo differentia spe- est alius, et alius in diversis. Se-
cie dicuntur unum et idem 7io?i ;
cunda conclusio est, quod ipsum
solum enim oportet ipsum supple ge- genus est realiter distinctum in
nus existere commime, scilicet am- species, ut tactum est; cujus op-
bobus differentibus specie, ut ambo positum aliquiposuerunt, dicentes
sint animalia, sicut aliquod indivi- quod anima sensibilis a quo sumi-
sum commune pluribus ; sed opor- tur genus animalis non differt
,

tc^(ilt.erum utrique ipsum animal, id est, speciflce in homine et equo, quod

Al utrili-

^ ^®*-,. quodipsum animal, quodest genus

" ^
patet esse falsum ex pr^dictis.
Genus di- ^ ^

versificaiur
in specie-
oDortet ossc altorum, et diversifi-
^
Notandum etiam, quod licet ge- Quoraodt
conveniBf
bus. catum in ambobus, ut hoc quidem es- nus sumatur a materia, vel ab eo, et differui

se equum, illud vero hominem ;

quaprop- quod est materiale in it, non ta- materiij
ter hoc commune, scilicet genus est men se habet omnino, ut materia; com.
Diversitas divcrsum ob inviccm specie, nam com- nam materia non significat totum Hocid
sup. lib.'1

^qukiT ru^ii''^^ diversificatur in speciebus. compositum, nec prsedicatur de n. 50.'

Erit itaque secundum se hoc quidem ta- materiato prsedicatione quidditati-

le animal, illud vero tale, ut hoc qui- va, et dicente, hoc est hoc; sed
dem equus,homo ita quod
illud vero proedicatione denominativa, et di-
m:
ipsum commune, quod est animal, cente, hoc est illud, ut patet ex 7.
secundum se est unum secundum et 9. hujus, text. com. 24-. Genus
unam differentiam, et aliud secun- enim licetsumaturare quseest ma-
dumaliam. Ex quo infert, ergo ne- teria, vel a realitate materiali, quse
cesse est hanc differentiam, scilicet est ex parte rei,tamendicitur signifi-
 SUMNL^ II. GAP. VII. 419

care totam speciem, et praedicatur phus, nec tangit eam. nisi in vir-
de specie, praedicatione quidditati- tute, patet.
vn, et dicente,hoc est lioc. Et dicit Xotandum. quod causa quare sre- s^Thomas.
*"
,..,., Quare
Philosophiis, qiiod geniis est ha- nus dividitur tantum per opposita omnis -li-
^ . ^ . visio datur
bens differentiam, et diversiticatiir
• .
,

assignatur ista, quia eis, qu?e nonper opposi-

per species, sive sit ens ut materia, opponuntur, nonrepugnat simules- uter^'
sive aliter quomodociimque, quia se in eodem. Sedea, quaesimul pos-
non est omnino simile de materia, sunt esse. non possunt esse
et de genere, ut est dictum. Deinde divisiva generis, cum ea per
cum dicit : qua^ genus neces- dividitur sint
sario in diversis, et ideo omnis di-
80.
Contrarietas igitur erit hcec, palam au- cujuscumque commu-
^'^^^^' ^^'^^^^^

tem, et ex inductione, omnia enim divi- iii^- oportet quod liat per ea. qu^

duntur oppositis. aliqualiter opponuntur et repu-

gnant.Deinde cum dicit :

J:rarie- Ostendit contraria differre spe-

Et quod contraria in eodem genere sunt
Jiii esse
<iei-en-
cie,et hoc dupliciter Primo induc- :
ostensnm est, nam contrarietas erat dif-
k speci- tive et a divisione. Secundo syllo- ferentia perfecta , differentia vero quie
n os-
specie omnis alicujus aliquid est. Quare
adit. gistice. Secunda ibi Et quod conim- :

hoc iJem, et genus in ambobus, quare,

ria. Dicit ergo, quod hcec igitur sup-
et in eadem coelementatione ornnia cnn-
ple differentia diversiticans ipsum traria Categoriae, qufecumque specie dif-
ferentia, et non genere, diversaque ab in-
genus mododicto, est contrarietas,
vicem maxime. perfecta enim ipsorum dif-
palani aiitem, et ex inductione ; omnia
ferentia, et simul invicem nnn liunt. Er-
nrimque supple genera dividuntur per go differentia contrarietas est, hoc enim
nonnisi per contraria, est diversa esse specie in eodem genere,
oppo- jjpposita, et
con- entia contrarietatem liabere entia indivi-
i sunt
quod
sic ostenditur : quia contra-
dua eadem vero specie qufocumque
:

isario
idem
dictoria non sunt necessario in eo- contrarietatem non habent individua entia,
3ris. dem genere, cum negatio. scilicet in divisione enim, et in rnediis fiunt con-
trarietates prius quam ad individua per-
nihil ponat; similiter et privative
veniatur.
opposita, nam privatio formaliter
non est aliud quam negatio in sub- Ostendit propositum syllogistice, 81.
Conditio
jecto. Relativa etiam non sunt in et intendit talem rationem : Illa nes dirte-
rentiae
eodem genere, nisi quae mutuo re- qUcT habent conditiones ad diffe- sjeoie
qua? ?
feruntur, et talia sunt aliqualiter rentiam secundum speciem requi-
contraria, ut pr^dictum est, sed sitas. veredifferunt secundum spe-
illa per quae genus dividitur, sunt ciem sed contraria sunt hujus-
:

ejusdem generis ergo genus non

;
modi; ergo contraria differunt se-
dividiturper oppositaaliquo trium cundum speciem. Prohatio mino-
modorum prsedictorum; ergo re- ris, nam contraria sunt in uno ffcnere,

linquitur per divisionem, quod ge- et sub isto sunt realiter differen-
nus per sola contraria dividotur, t\(\ . quia contrarietas est perfecta dif-

quae faciunt differre specieea, quae ferentia: sed sunt conditiones istae

sub uno genere continentur ; hanc requisitae ad differentiam secun-

autem rationem tamiit Philoso- dum speciem, ut patet ex pra3dic-
 . :

420 Lin. X. METAPII.

tis, or<?o, otc. Kt hoc cst, qiiod di- subalternorum priusquam venia-
cit qiiod ostensum est (pKKl conlraria turad species individuas, scilicet
snnl in eodem fjenere , 7iam eontrarielas specialissimas, et atomas qu8R ul-
erat differentia perfeetSL; differenlia ve- terius per difhn^entias speciiicas
ro cpiw speeie, id cst, qUcT. cst secim- non dividuntur.
diini speciem omnis est alicujus ali- Notandum quod, sicut patet ex ^pedes et
parlicula-
qiiid, id est, alicnjus dirierentis ab littera, nomen individui a3quivocerjadicuntur
. . • 1 • individuum
aliquo, ut pr^edictum est. Quare, et sumitur, nam ,

et species specialis- aiiterta-

, 1
• 1 • 1 • 1 • men et
hoc geniis supple idem est in ambohus, sim?e, et etiam particularia dicun- ahter.

quae scilicet differunt secundum tur individua, sed aliter et aliter ;

speciem, rjuare sequitur quod omnia quia species specialissimse dicun-

contraria sunt in eadem coelementa- tur individua, non obstante quod
tione Categorice, id est in eodem ge- dividantur per differentias indivi-
nere, vel Prsedicamento qucecum- ; duales, et qiiasi materiales, per
que, id est, contraria sunt differen- quas natura specifica dividitur, et
tia specie, et non maxime cliversa ab invi- contraliitur ad haecceitatem, sive
cem in genere. Hoc autemx addit ad individuationem sed particularia ;

excludendum corruptibileet incor- dicuntur individua, quatenus nullo

ruptibile, de quibus inferius osten- modo sunt ulterius divisibilia in
ditur, quod sintdiversaabinvicem, aliqua inferiora, sicut patet. Dein-
licet non conveniant in genere; de cum dicit
enim pro quia, supple contrarietas
invicem
Quare palam, qiiia ad id quod vocatur 82.
cst perfecta differentia, et siinul
genus, nec idem nec diversum specie
non Ergo quia supple sic est,
sit. quidquam est eorum qua} conveniunt ut
quod contraria habent dictas con- generis specierum, nam
materia negatione
ostenditur, genus autem materia, quod
ditiones, sequitur quod contrarietas
dicitur genus, non ut Heraclidarum,
Differentia Gst differentia, scilicet secundum sed ut in natura.
^P^*^^^ speciem ; hoc enim est differre, sive
Eadem essc divcrsa specie entia in eoclem gene- Concludit ex dictis duas conclu-g jggj^^
^
specie . , . . ,

quael rc hcibere contrariefatem entia individua, siones. Secunda ponitur

^
ibi Nee ad ^?.^"^ ^«« :

diversum
id est, quod differant secundum ea ciuce non. Prima coiiclusio est ^pecie, es
a suo ge*
species individuas, id est specia- ista, quod species comparatae adnerequod
apphca .

lissimas, qua3 ulterius specitice suum genus nec sunt idem specie, pierumque
non dividuntur, et tamcn existunt necdiversae; et hoc est quod dicit negatione :

sub uno genere. Et subdit quod ,

cjuare palam, quia supple ipsae species Glnurdu^
p'®^*
supple per oppositum dicuntur ca- contentse sub genere comparatee
dem specie cjucecumque entia individua^ ad vocatum genus.nec sunt idem nec di- i '

id est, sincjularia non habent contrarie- versum specie; enim pro quia, scilicet •

tatem ; et addit, nam in divisione, et in ipsum genus nihil est eonvenientium

mediis fiunt contrarietates, priuscjuam ad specierum ut generis, id est, non est de i
n

individua perveniatur. Vult dicere, numero specierum convenientium

quod contrarietates non solum in genere. Cujus causam subdit :

fiunt in divisione supremorum ge- nam materia eognoscitm^ negatione, id

nerum, sed etiam mediorum, et est, cognoscitur per negationem

 ,

SUMNL^ II CAP. Vlll 421

omninm formariim, cum de seipsa non differrc specic, id est, non sic
sit informis ; rje^ius autcm dicituv qui- quod contrarietas differat specie,
dcm utmatcria, nt siiperiusdicebatur. et habeat rationem rjuod, sed est
Et exponit se de quo genere loqui- illud quo formaliter aliqua diffe-
tur, dicens gcnus non quidcm Herarli- runt specie. Unde subdit : lucc autem
darum, sed ut in nafura, id est, quod scilieetdifferentia, quse est contra-
accipit genus, non quod dicitur de rietas, incst sotum existentibus in eo-
generatione hominum, puta genus dcmrjcnere, et ideo proprie loquen-
Heraclidarum, vel Alexandrino- do contraria, et differentia secun-
rum et hujusmodi, sed accipit ge- dum speciemsunt ineodem genere.
nus prout in natura rerum reperi-
tur.
iQu» dicun Notandum, quod illa dicuntur SUMM.^ SECUNDi^
et qu1^°^
eadem specie quaecumque hahent
CAP. VIII.
fe.?''*i? unam differentiam; sed dicuntur
Uare ge- diversa specie, quae diversas et op-
I nus nec ^ ^ ^ Quye contrarietas, facit diversita-
|ic,nec sic. positas differeutias hahent; quia tem specilicam, et qu^e generi-
igitur genus de se nullam habet cam?
differentiam, sed sicut materia est
SUMMARIUM.
informis, et expoliata omni forma, Movet diibia ad secundiim contraria for-
quantum est de se, sic est genus malia facere diversa specie, materialia non,
ab omni differentia, cum se habeat quod bene explicat Doctor materiale aii-:

ad differentias, ut materia ad for- tem hic siimitur, pro differentia numerica

seu individuali, de quo Doctor 2. d. 3. q. 6.
mas; ideo genus comparatum ad
ex hoc ad primum dubium : ostenditur mas-
suas species, nec est cum eis idem culum et fjerainam non differre specie, licet
specie, nec diversum. Deinde cum sint contraria.
dicit :

Dubitabit autem utique aliquis quare foe- x^jj

83. Neque ad ea qua^ non in eodem genere, mina a viro non specie differt, contrario com. 25.
sed differunt genere ab illis specie vero masculino et fo^minino existente, differen-
;

ab eis qua^ in eodein genere, contrarieta- tia autem contrarietate. Xeque arnmalmas-
tem enim necesse est esse differentiam, culinum, et foemininum diversum estspe-,
cie, quamvis secundum se animalis ha}c
non differre specie, hocautem inest in eo-
sit differentia, et non ut albedo aut ni-
dem genere existentibus solum.
gredo, sed inquantum animal masculinum
et foemininum est.
cut con-
rarietas
Ponit secundam conchisionem
1, et spe- quae est ista, quod differentia se- Postquam Pliilosophus ostendit 84.
cie ditfe-
jentia est cundum speciem est proprie in eis- qnod contrarietas est dilTerentia
prumdem
iumtaxat dem genere, et non in diversis ge- secun(him speciem, nnnc movet
genere
ruprie
nere. Dicit ergo, quod supple ncc qucTdam dnl)ia circa dicta. Dictum
ic habes aliqua differunt specie ab eis quw non est enim quod contrarietas est
'iod reld-
tio est sunt in codem genere, sed differ^int fjenc- ditferentia secundum speciem, ita
quo, et
on quod rc ah illis ; spccie vcro suppledifferunt quod contraria dilferant specie, et
1 siniili.
ab eis qiuv sunt in codon rjencrc, ciijus sunt idem genere; ne igitnr cre(hat
causam subdit : cnim pro quia, con- ali(iuis hoc esse vernm in omni-
trarietateni necesse cst cssc di/fercntiam bus generaliter, ideo ostendit quod

I
 , ; .

422 LIB. X. METAPH.

non; sed suntaliqiia contraria quse accidens, unde per se insunt ipsi
non diflerunt specie, et aliqna animali sicut risibile homini, me-
etiam qnsD differunt genere. Circa rito dubitatur quare non diiferunt
quod duo facit Primo dubitando : secundum speciem. Deinde cum
inquirit, et ostendit quod aliqua dicit :

contraria non diflerunt specie.*

Est aulem luec dubitatio fere eadem,
Secundo quod aliqua diflerunt ge-
et quare ha}c conlrarietas facit specie di-
nere. Secunda ibi Quonlam vcro con- :
versa, hrec vero noii, ut ambulativum et
traria diversa. Prima in duas. Pri- volativum, sed albedo et nigredo non.
mo prsemittit dubitationes. Secun-
do subjungit solutiones. Secunda
Addit quamdam qusestionem anne- Dubiuman-
nexum ia

ibi Aut quia lucc cjuidon. Prima in

xam ex qua dependet solutio quaes- generaliori
: iorma
tionis principalis, dicens quod luec Quare qujB-
duas. Primo proponit dubitatio- dam con-
dubitatio est fere^eadejn, ut si quaera- trarielas
nem, quam principaliter intendit. facit differ-
tur supple quare luec cjuidem contra-
Secundo ostendit quamdam aliam re specie,
alia vero
rietas facit, id est, c on^titmt diversa non
quaestionem annexam, ex cujus ?

specie ; lucc auteni non, iit ambulativum^

solutione dependet solutio princi-
et volativum faciunt supple diflerre
1. Dubium palis. Secuuda ibi Est autem dubi- :

principale. .

^^^^^^0.
t^ • . 117-1.
Dicit ergo quod dubitabit autcm
specie ipsum animal, sed albedo
Quaremas-
et nigredo non, animal enim al-
foem/"^
^^ «//</?< «^ qtiare foemina non differt specie
ditferunt q inro , contrcirio existente masculino, et
bum ex hoc quod album non
specie.
differt animali nigro
specie ab
fmninino, id est, cum fcemininum
et masculinum sint contraria
nunquam enim duo homines, quo-
; dif-
ferentia auteni fit contrarietate, id est,
rum unus est albus, et alter niger
differunt specie; volatile autem,
cum ex contrarietate causetur dif-
et gressibile constituunt diversas
ferentiasecundum speciem ut prse-
species animalis, et tamen tam haec
dictum est. Iterum qxmve neque ani-
mal mascidimun, et foemininum est di-
quam illa sunt contraria. Deinde

versum specie, quamvis hcec sit secundiim

cum dicit :

se di/ferentia animalis, et non supple Autquia htec quidem sunt propriai pas-
se habent per accidens ad animal, siones generis, illa vero minus, quoniam est
ut albedo, aut nigredo ; sed animal in- hfec quidem ratio, htec autem materia. QucB-
cumque quidem in ratione sunt contrarie-
quantum anirnal, id est, per se est
tates specie faciunt differentiam, quie in
masculinum et fnemininum. concepto cum materia non faciunt. Quaprop-

"^qiirnium'
Notaudum, quod duplex tangi- ter hominis albedo non facit nec nigredo,

ammai, nec albi hominis est differentia secundum

est tu]-ratio quaro
^
haec qusestio
^ me-
lciemminum speciem ad nigrum hominem nec si unum ;

et mascuii- rito ost dubitabiUs. Prima quia nomen imponatur, ut materia enim homo,
num.
contrarietas est differentia secun- non facit autem differentiam materia,
I
dum speciem. Secunda est quia na- non enim hominis species sunt homines.
Propter hoc quamvis diversas carnes, et
tura generis diversiflcatur in spe- ossa ex quibus hic, et hic; sed simul to-
cies per differentias per se gene- tum diversum quidem, specie vero non
85. ris cum ergo masculinum et foe-
(hversum, quia in ratione non est contra-
;

rietas, hocautem estuhimum individuum. t

mininum sint per se differentiae, CalHas vero est ratio cum materia, et al-
vel passiones animalis et non per bus itaque homo, quia Callias albus, se- %

3ii
 .

suMM:^ II. CAP. vm. m

ciindiim vero accidens homo almo albus. dam materiale respectu speciei;
Nec jcreus ita{(ue circulus, nec iii>'neus,
differentiae ergo quae consequun-
nec triangulus .Treus, et circulus ligneus
propter materiam specie differunt, sed tur rem secundum esse individua-
(juia in ratione inestcontrarietas. le,non faciunt differre specie.
Unde subdit, quapropter cdbedo homi-
SG.
iilio clu Solvit dictas dnbitationes, et pri- nis nonfacit, scilicet differre specie,
aiinexi.
sio ge : mo
dubitationem annexam solvit. nec etiam nigredo ; nec est differentia se-
^ris du-
plex
Secundo dictam solutionem appli- cundum speciem albi hominis ad homi-
qii^estion 1 ppincipali. Secunda nem nigrum nec si unnm nomen impo-
'.m'^aiia"^*'^^ ,

inaiis
'cmca
et
a
ibi : Masculus vero, et foemina. Prima natur, homo albus dicatur
puta si
rma aiia m duas.
.

Primo ponit solutionem. homo, et homo niger similiter;

immera- Secundo removot quamdam objec- hoc autem addit quatenus homo
ria. tionem. Secunda ibi Ut7'U7n autem :
albus non videtur aliquod unum.
materia. Dicit ergo, quod aut sup- Si autem nomem imponatur ei, appa-
ple ideo qua^dam contrarietas fa- rebit magis aliquod unum homo ;

cit differre speciO; et qusedamnon ;

ergo albus, homo
niger non dif-
et
quia hcec quidem, scilicet
contraria ferunt specie, cujus causam sub-
sunt propriw passiones generis, illa vero dit nam homo, scilicet particularis
:

minus propria^. Cujus causam sub- cui evenit quod sit albus, vel niger
dit quoniam pro quia, est hcec qui-
: est quasi materia, modo praedicto.
dem ratio et foryna; h<ec autem materia, Materia autem non facit differen-
differentia vero a
forma, et prop- tiam, scilicet secundum speciem,
ter hoc, quia materia ordinatur non enim homines, scilicet particula-
per se ad formam. Tdeo illae sunt l'es sunt species hominis; propter hoc
differentiae propria^ generis, quse quamvis sint diversoe carnes, et ossa, ex
sumuntur a diversis formis ; quae quibus, scilicet constituuntur hic et
vero respiciunt rem secundum es- hic homo, sed siniul totum, scilicet
se materiale et individuale sunt ipsum individuum constitutum ex
differentia^. minus propriae, qua- materia et forma particulari est
propter primae faciunt differrc spe- quidem diversum. Secundum vcro spe-
cie, secundaeautem non. Ideo subdit ciem non est diversum, scilicet ab
qucecumque quidem contrarietates sunt alio individuo, qnia contrarietas qua\
in ratione, idest, secundum formam, scilicet consequitur individua, pu-
faciunt differentiam specie ; quce vero in ta album et nigrum non ^.9/ in ratio-
conceptocum materia, id est, secun- ne, id estforma; hoc autcm, scilicet
dum esse materiale et individua- individuale, sive particularis homo
le non faciunt supple differentiam est ultimum, ct individuum, quatonus
itipiici- secundum speciem. Vocat enim hic scilicet ulterius non est divisibile,
t accipi . , .
T •

.otest: ipsam materiam, ipsam pro-vel nec secundum differentias forma-

4"^
p! ^i*.
prietatem individualem, vel ipsam les, nec indiviihinles. Et subdit
"i'^uj{;g'^- veram materiam quae est pars quomodo in individuis sit diversi-
essentialis, tamen ut contracta ad tas, licet non formalis, dicens, jj^,^.,^.^,^^j.^

cum fonnaies
individuationem, vel ctiam ipsum quod
J-
Ccdlias veroest ratio materia, .
laciimt clif-

totum individuum, quod est quod- scilicet contracta per differentiam f«"'e sp*^-
 :

424 LIB. X. METAPH.

cie, mdivi-individualom, ot materialom; et Advertendnm autem quod non Phik

pnus 8o
diiales nu- - a , l
oportet liic sumcre argumentum,
, .

idoo supplo sicut diltbrentia' for-

materi,
leir'
inei

malesfaciunt ditterrc species, sic qnod matoria quoe est pars essen-^ploffl
duoru
diirerentife individuales faciunt dil- tialis, sit causa individuationis, ut

ferre individua; etsul)ditquod/io?no ait quidam expositor, quia a^qui-

supple universalis est Haque alhus, vocaturde materia. Accipit enim

(luia Caliias est albus homo ost ; ergo Philosophus materiam pro diffe-
albus socundum accidcns. Ex quo rentia indivi(hiali, vel pro ipso in-
patet qiiod album, vel nigrum non dividuo, quod respectu speciei est
sunt difFerentia) formales hominis, quoddam materialc, et per hoc
sed individuales et materiales, habet intentum quod differentise

quia homo non est nisi per acci- contrarife consequentis rem se-

dens; quia scilicet hic homo parti- cundum esse materiale, id est, in-

cularis est homo albus, et ideo ho- dividuale non faciunt differre spe-
mo albus niger non diiferunt
et cie, de qua materia dictum est in
specie. Subdit etiam quod nec cir- quinto hujus, text. com 12. capi-
culus cereus, et ligneus supple differunt tulo de uno, et in septimo fre-

^mmunVa^ spocie ; ot subdit quod nec etiam illa, quenter. Deinde cum dicit
primoindi- distinguuntur secun-
viduisdem-
gyppjg
i r
q^|gp
i o
de specie-
^

duni spociem clifferunt propter mate- Utrum autem materia non facit diversa
bus per ac- .
^ , specie ens ahqualiter, aut est, ut facit.
cidens con- r^am, Ki est proptor diiierentias
veniunt, et Propter quid enim hic ecjuus ab hoc honii-
tantum nu- materialos ut triangulus sereus, et ne diversus est specie'!' eciuidem rationes
meraliter • ' ^

distinguun^
•
i i
Circulus lignous, sed quia
i • .
est conlra- ipsorum cum materia.
gy^'' rietas in ratione, id est, in differentiis
Qucedirte-
formalibus. Removet quamdam objectionem.
renticG la-
ciuntditfer- Notandum, solutionem in hoc Circa quod duo facit. Primo eam
re specie,
qu^non. staro, quod differentioe quaedamse- ponit. Secundoe-nm solvit, Secunda
quuntur rem secundum suum esse ibi : Aiit cjuia est in ratione. Dicit er-

formale et specificum, et tales sunt go, quod aliquis supple posset ob-
per se differentise generis, et per viando quaerere, utrum verum sit
consequens faciunt differre secun- quod materia, id est, differentia
dum speciem ut sunt rationale et materialis ens aliqualiter non facit
irrationale, volatile etiam et gres- diversa specie^ aut est iit facit, id est,

sibile et hujusmodi. Quaedam au- videtur quod differentia materialis

tem ditferenticTB consequnntur rem faciat differre specie; nam quare hic
equus particularis divisum specieab
S. Thomas. secunlum suum esse materiale et est

individuale, ut albedo et nigredo, hoc homine particulari quasi dice- ? obji

ethujusmodi quao primo compe- ret quod non videtur, nisi per diffe-

tunt individuo, et ex consequenti, et rentiam materialem. Unde subdit :

per accitlens speciei, utdictum est, eqiiidcm rationes ipsorum sunt cum ma-

et tales non sunt differentiae per teria, scilicet individuali, cum ipsa
se generis, sed per accidens, nec sintqusedam individua; unde vi-
per consequens faciunt differre detur quod differentia materialis,
specie. et individualis causent diversita-
 : . 1

SUMM.^ II. GAP. VIII. 425

tem specificam, ciijiis oppositiim Applicat datnm soliitionem ad 89.

dicebatnr. Deimle cvim dicit qiisestionem principalem, dicens dictomnr
quod masculus et fwmina, id est, mas- pHnSpaie!
Aut quia ratione contrarietas et-
^esl ui ; culiniim et foemininum sunt projjrie
eniin aibi hominis, et nigri equi diversi-
tas est specie; sed non intiuantum liic
passioiies unde et anin^al
animalis;
albus, et hic niger; quoniam, etsi ambo habet poni in eotnim deflnitione;
albi essent, tamen essent specie diversa. sed tamen non supple conveniunt ani- Mascuii-
* '
uuiii et foe-
mal secundum substantiam, et for- miniuum
sunt pas-
88. Solvit hanc objectionem dicens, mam; verum pro sed, in ma teria
et sionesani-
Solutio ob-
jeclionis.
aut pro sed, supple hic homo, et corpore, quod sunt
.

ita
-,
I T nn•
L malis mate-
dinerentia? riaies ta-
•

hic equus non differunt specie materiales, quod probat dicens :

men

propter differentiam materialem; unde idem sperma fif faemina, aut mas-
sed quia contrarietas ipsorum est in ra- culus patiens aliquam passionon^ quia
tione, id est, secundum formam spe- si sit calor sufliciens alterans ip-
cificam, ut patet in simili. Enim sum, masculus; si vero insuf-
fiet
pro qnia, hominis albi, et equi nifjri est
ficiens ad alterandum, fit foemina,
divcrsitas specie, sed non inquantum hic,
licet natura semper intendat gene-
scilicet homo est albus, et ille, sci-
rare masculum tanquam perfec-
licet equus est niger, quoniam pro tius, quandoque impediatur
licet
quia, etsi ambo essent albi, nihilomi- per insufflcientiam virtutis. Unde
nus tamen essent diversa specie. Vult faunina est animal occasionatum,
ergo Philosophus, quod sicut di- ^^^ dicitur libro 18. de Animalibus,
versitasspecificainterhominemal- ^^^p 3 ^^ ^^^^^^-^ pr^eter intentionem
bum et nigrum equum est propter i^aturse generatum. Epilogat ergo '^,^1^^
differentias formales et specificas, dicens, auid nuidem iqitur
^ est esse di- rejitia non
' ' • '
_ ^
laciunt.
et non propter albedinem et nigre- versum specie, et quare alia, scilicet
dinem, quse sunt differentise acei- contraria differunt specie, et quare
dentales et materiales, ut dictum non, dictum est.

est, quod patet ex hoC; quia si Notandum, quod ex dictis habe-

, . . • • Ex eodeni
ambo
,

essent albi, adhuc diff^errent tur conclusio i^rimse qua^stionis, spennate

••i'x
•
i'i
specie;ita similiter hic homo, et
1 i.

nam si
•
T*
masculmum et
1. t*
icemininum
• • contiuiri
contiuiril
generaVi

hic equus, licet sint individua sint passiones, sive (Utfercutia^ nia- J"j^^';^;|J^^^^

conceptacum materia, non diffe- teriales, quatenus tenent se ex par- "^"^f

runt specie propter
materiales et individuales, sed
propter diff^erentias specificas et
formales. Deinde cum dicit
Masculus vero foemina aiiimalis sunt
et
proprie passiones, sed non secundum
substantiam, verum in materia et corpo-
re, propter quod idem sperma fcx^mina,
differentias te corporis, differentia^ autem ina-
teriales non faciunt diihu-re specie,
ut praeostensum est, sequitur quod
: masculus et fa^mina non difterant
specie, licet sint contraiua.
hoc ((uod
Notandum etiam ex
idem sperma diversimodc^ altera-
tum et diversimode alteraus 11

aut masculus iit patiens passionem ah-

masculus c^t fiunina, apparet (juod
quam quid quidem igitur est esse diver-
mascuhis et fiuuina non dilfennil
;

sum specie, et quare alia dilTerunt specie,

aha non, dictum est. specie, quia ex eodem spermatc^
 m LIB. X. METAPII.

corrupti
non possnnt (livorsa sccundum spc- consequens sunt contraria, (juia
le et in

ciom gonorari; in spormatc enim inquam sic est, necesse csl corrupti- ruptibili

est vis activa, ot omno agcns natu- hile et incorruptihilc esse diversum gene-
ralo agit ad si)Ocicm determina- re, Physico scilicet, non Logico.
producit sibi similc, in-
tani; ({uia Concludit autem quod ditforant ge-
([uantum potost. Tunc sequitur illa nere, quia sicut forma et actus
pars :
respiciunt speciem, sic materia et
potentia respiciunt ipsum genus;
SUMMARIUM. propter quod contrarietas, quseest
Coi'1'uptibile et incorniptibile differre ge-
secundum potentiam, facit difFe-
uere quiedam contraria
Physico, rejicitur
opinio, et concluditur inde ideas non dari,
rentiam secundum genus, sicut
quia non diderant specie, et multo minus contrarietas secundum formam
genere a sensibilibus tamen secundum ; facit differentiam secundum spe-
Platonem sunt incorruptibiles, et sensibilia ciem, et ideo corruptibile et mcor-
corruptibilia.
ruptibile contrariantur secundum
potontiam et impotentiam, ut dic-
^'^-
Quoniam verocontraria diversa specie,
corruptibiie autem, et incorruptibile con- tum est.
Quali
traria privatio enim est in potentia deter-
; Notandum, quod corruptibile et
corruptil
minata,necesse diversum esse genere cor- contrariantur se-
incorruptibile le et in<

ruptibile et incorruptibile. ruptibilej

cundum potentiam et impoten- secundi
potentis

2. Dubium Ubl Inquirit de secundo, osten- tiam, licet difFerenter; nam si po- et impol
tiam cot
priucipaie.
^^^^^^ ^^^^^^| ^hquix contparia ditfe- tentia sumatur prout se habet ad trarianti)

runt etiam genere. Circa quod posse, aut agere, vel pati simpli-

tna facit. suam F^rimo proponit tunc corruptibile dicetur se-

citer,

veram intentionem. Secundo ex. cundum potentiam, et incorrupti-

cludit quamdam falsam opinio- bile secundum impotentiam; sed
nem. Tertio corollarie concludit si potentia sumitur, ut dicit non
Platonis redargutionem. Secunda posse pati aliquod deterius, sic est
ibi yunc igitiir diximus. Tertia ibi
: :
converso, quia corruptibile dice-
Palam igitur quol non. Dicit ergo, tur secundum impotentiam, et in-
quod quoniam vero contraria sunt diver- corruptibile secundum potentiam,
sa spccie, ut prseostensum est; cor- ut est evidens de se. Deinde cum
ruptibile autem et incorruptihile sunt dicit :

contraria, quod probat, nam \)V0 quia,

Nunc autem diximus de his universah- 91.
in potentia est privatio determinata ; os- bus nominibus, ut autem videtur non ne-
tensum est enim 9. hujus, t. c ±. et cesse est corruptibile quodcumque et in-
corruptibile diversa specie, quemadmodum
inde, quod in potentia opposita po-
neque album, neque nigrum: idem enim
tentiae detorminatse est qusedam contingit esse, et simul si fuerit univer-
privatio; sed privatio est princi- sahum, quemadmodum homo erit uticjue

pium contrarietatis, ergo sequitur etalbus et niger, et singularium erit enim ;

non simul albus idem, et niger, equidem

quod in potentia sit contrarium ah^um contrarium nigro.
Dantur potontia^. Sod corruptibile et in-
contraria
genere dif-
corruptibilo oppouuntur
^ i ^
secundum Excludit quamdam opinionem.
^ ^
<^pi"'°
quoruoi-
^ierentia ut potentiam et impotentiam, et per Circa quod duo facit : quia primo damde
 ; .

SUMM^ II. GAP. VIII. 427

possibi-opinionom
te cor- '
recitat. Secundo eam homo est albus, quia Socrates est
ibiiiset improbat. Secimda ibi : Sed contra- albus, et ex hoc est niger, quia
rrupti- . ,

in eii-7iorum. Dicit ergo, quod, nnnc ergo Socrates est niger, ideo homo in
ic cie dicimus de his universalibus sermonibus, universali simul potest esse albus
aH?s!' c^e corruptibili enim, et incorrup- et niger, ex eo quod aliquis homo
tibilidictum est secundum ratio- particularis est niger et aliquis
nem nominum universalium, se- Tamen
albus. est impossibile quod
cundum quod alterum significat idem homo particularis sit simul
potentiam, et alterum impoten- albus et niger, licet posset esse De eodem
, universali
ut autem ostendetur non utrumque nunc unum, nunc alte-
, ,

tiam ; tiuocontra-

neccsse cst, scilicet secundum quos- rum; similiter ergo dicebant esse emint^iari.

dam, quodcumque corruptibile et incor- de corruptibili et incorruptibili,

ruptibile esse diversa specie, quemadnio- modo praedicto. Deinde cum dicit :

dum nec album, nec nir/rum supple est

Sed coiitrariorum h£ec (juidem secun-
necesse differre specie; continfjit
dum accidens insunt quibusdam, ut quce 92.
enimidem esse, scilicet album et ni- nunc dicta sunt et aHa multa, ha3C autem
grum, tamen differenter, quia si impossibile quorum est corruptibile et in-
corruptibile nihil enim est corruptibile
fuerit universcdium, id est, de numero ;

secundum accidens, nam accidens contin-

universalium, simul erit supple al- git non existere, et corruptibile ex neces-
bum et nigrum propter diversa, sitate existentium est quibus inest; aut

scilicet particularia ;
quemadmo- erit idem et unum corruptibile, et incor-
ruptibile, si non existere ipsi
contingit
dum homo erit utique albus si supple corruptibile; aut substantia igitur, aut in
Socrates sit albus, et erit supple substantia necesse est inesse corruptibile
niger si supple Socrates sit niger, unicuique corruptibilium. Eadem vero ra-
tio, et de incorruptibili, ex necessitate
talia enim accidentia competunt enim existentium ambo sunt; inquantum
universali propter singularia. Et igitur, et secundum (juod primum hoc

subdit quod et singularium, id est, si quidem corruptibile, hoc autem incorrup-

tibile habet oppositionem, unde necesse
illud quod dicitur album et nigrum genere esse diversa.
fuerit de numero singularium, non
eril idem simul album et nigrum, licet Improbat dictam opinionem di- impugnatio
dicta3 opi-
supple posset esse utrumque suc-
^ . . . ,
, , ,
cens quod contrariorum nwc quidem, id nionis.

cessive, et quidem cdbum est contra- est, aliqua

^
insunt quibusdam
^
secundum f^oiitrana
sunt in liu-
rium nigro, et ideo non possunt accidens ut quw nunc dicta sunt, i)uta
*
P^i^i ••.i'^'®-

rentia
eidem particulari simul inessn, album et nigrum insunt homini
licet successive. Eodem modo di- et equo, de quo supra dictum fuit
cebant illi quod in eadem specie et multa, scilicet alia contraria, su])-
possunt simul esse qusedam cor- ple sunt talia, quo verum est
in
ruptibilia, et quaedam incorrupti- quod dicitur, scilicet quod possunt
bilia; etidem etiam particulare, simul esse in eadem specie, et in
quandoque est corruptibile, quan- eodem singulari successive. Ilwc au-
doque incorruptibile non simul. tem, id est, alia contraria sunt iu
Hfutio Notandum quod, quia accidens quibus hoc est impossibile, ita <|Uod (^^,,,.^^ ^jj^j,

per accidens competit universah est imnossibik^ ii^sa non inessc*® '"^^T/'''
propter particularia, exhocenim illiS; quibus insunt (k^ numcro quo- "ecessarig
 , ;

428 LIB. VIII. METAPH.

et naturali- mff, siuil corvHptihilc cf incormpiihilc. cnini lionio (juidcm corruptibilis, hic
liic
ter iiisunt
quibus iu-
yV///// e.s/ cnii/( corrupfihHc sccundurn autcm incoiTuptiljiiis, equidcm spccie ea-
sunt
deni dicuntur esse species, et non a^qui-
accidem, id est, contingenter, nam vocai, diversa vero genere plus distant
accidens conlingit non cxistere, id est, quam qua} specie.
non inesse quibus inest, et corrupti-

hilc cst existentium, id est, de nuniero Concludit ex prsodictis quamdam coroi

inexistentium dc neccssitatc illis qui- conclusionem, sive impugnatio- trTi(S

Ims incst ; aut si supple lioc non nem, sivc redargutionem Plato-
esset, sequitur c{nod idem ct unum sit nis, dicens j^alam igitur quod non con-

corruptihile et incorruptihile, scilicet tingit esse species, id est, ideas quales

successive ; si corruptihile continrjit dicunt quidam, scilicet Platonici

non existerc ipsi, scilicet cui inest, etenim ut ipsi dicunt hic homo, scilicet

hoc autem consequens est impossi- sensibilis est.corruptibilis; hic autem,

bile per naturam. Ex quo infert scilicet homo idealis erit incorrup-

quod quia corruptibile non inest tihilis, et tamen ut ipsi dicunt

secundum accidens aut ; igitur cor- sjjccies dicuntur equidem esse eadem spe-

ruptihile necesse est inesse unicuique cor- cie supple cum sensibilibus et non

ruptihilium, at suhstantiam, aut aliquid, cequivoce, supple praedicatur nomen

scilicet quod est in substantia ;
speciei de idea, et de singulari. Hoc
unumquodque enim est corrupti- autem patet esse falsum ex prse-

bile per naturam, quae est substan- dictis, nam corruptibile et incor-
tia; vel est de ^^nbstantia rei ex ruptibile differunt genere, et per
septimo hujus, t. c. 22. Et addit consequens specie etplusquam specie;
quod eadem vero ratio est, et dc incor- ideo subdit quod diversa vero genere
rupdljili, nam amho, scilicet corrup- plus distant quam quce sunt diversa
tibile et incorruptibile, sunt existen- specie.
tium, id est, de numero eorum quae
Notandum, quod omnia contra-
insunt ex necessitate ;
inquantum
ria faciunt aliqualiter dilferre se-
igitur, et secundum quod primum, id
cundum speciem, licet ostensum
Ai. opposi- est, primo et per se Jtoc quidemcor-
tionem. .
-i «i # i
sit quod qusedam non faciunt dif-
ruptdnle. Hoc autemincorruptihiie liabent
ferre specie, et quaednm faciunt
CoiTu tibi
oppositum, id est, opponuntur, sicut
differre genere, et hoc respectu
^ru\ibiir ^^^^ *^1^^^ insunt alicui inquantum
differunt
alicujus determinati generis; licet
|-^|^ ^j- pY^imo, unde ncccssc cst ipsa,
enim album et nigrum nonfaciant
scilicet esse diversa fjenerc, scilicet
differre species animalis, faciunt Q,j^nj'
Physico, quatenus non communi-
tamen sub eodem genere coloris. q|joquo_
cant in materia, ut dicetur in
Similiter masculinum et foemini-^J^^gP^fi^i
qua^stione. Deinde cum dicit :

num faciunt differre specie in ge-

'''*'

nere sexus ; similiter differentiae

93 Palam igitur qiiod non contingit esse
specics tales, quales dicunt quidani, erit subalternse, puta sensibile et in-
'

SUMALE II. CAP. Vlir. 429

sensibile, licet faciant diflferre ge- posset etiam esse genus respectu
nere subalternato, tamen ista ge- inferiorum, corruptibile etiam et
icipium nera subalternata sunt species ge- incorruptibile aliquo modo faciunt
[jonsti- neris superioris, cum omnis difFe- differre specie, saltem sub genere
""•
rentia divisiya generis sit consti- Logico, licet non sub genere Phy-
tutiva speciei; licet illa species sico, ut dicetur.

!
 . :

430 LIB. XI. METAPH.

\

LIBER UNDECIMUS
In lioc libro nihU fcrc agilur prcelcr repelitioncm corum quoe in supcriorihus trac-
tafa si/nf, adjnncfis rnultis in Physica disputatis. Qucerit primo an una scientia tra-

clatur cle principiis rerum, an plures? Solutio est quod una, ex dictis tertio hujus,
locis a Doclore hic citatis. Secundo cjuce7it,an unius scicnlicv sit tradere de principiis

demonstrafionis respondendum cum Doctore quod sic ex i. hujus. Tertio qucerit, an

? et

unius scicnticv sit tradcre de omnihus suhstantiis? et respondendum affirmaticc, quod

Doctor explicat ex i. hujus. Dividitur autem iste Liher in cjuatuor summas quce infra
suis locis explicantur

substantiis separatis quae sunt

SUMMA PRIMA. principm
. . ...
entium mquantum ens.
.
nwntis
Av err(M«

Duhitationes de quihus in tertio lihro ha- Secundo prosequitur determinando

hitus est sermo. de principali intento. Secunda ibi,
in principio duodecimi De suhstan- :

CAPUT PPvIMUM. fia cjuidem theoria. Prima in tres.

Primo resumit, et recolligit dubi-
Moventiir dubitationes circaconsi-
tationes disputatas in tertio libro
derationem luijiis scientiae, qu?e
hujus. Secundo resumit quod dixe-
sapientia dicitnr.
rat de ambitu, et modo consideran-
Quod quidem igitursapientia circa prin- di hujus scientiae in quarto et in
cipia scienti;!} est, palam ex primis in qui- principio sexti hujus. Tertio resu-
bus dubitatum est ad dicta ab aliis de
mit quod dixerat de ente imperfec-
Test. principiis.
cap. 1, to in 6. hujus, et in libro Physico-
Dicebatur m principio septimi rum, scilicet de ente per accidens,
hujus quod ista scientia versatur et de motu et infinito. Secunda ibi
circa tria in genere, scilicet circa Quoniam autem Philosojjhi scientia. Ter-
subjectum, et partes subjecti, quod tia ibi Quoniam autem simj)liciter ens,
:

est ens inquantum ens. Secundo et Prima in duas. Primo resumit du-
circa passiones et tei^tio circa
; bitationes tenentes se ex parte
principia sui subjecti. Postquam considerationis hujus scienticc. Se-
ergo Pliilosophus expedivit se de cundo tenentes se ex parte rerum
duobus primis, nunc accedit ad de- consideratarum. Secunda ibi Aut :

terminandum detertio. Circa quod adhuc utrum oportet poni. Prima in

Ser.iio hu-
jus 11. lib.
duo facit.Primo resumit, et recol- duas. Primo ponit quaestiones quo-
estresump-
tivus,
ligit sub compendio qucedam de- modo consideratio hujus scientise
dis-
positivus et terminata superius in hoc libro, et se habet circa principia, et circa
prtL-ambu-
laris res- et in libro Physicorum, qu?e sunt substantias. Secundo circa quae
pectu 12.
et forle utilia ad principale intentum, ut principia, et quas substantias. Se-
propterea
caret Gom- sic disponat se ad tractandum de cunda ibi : Sed ncccirca dictas. Prima
 , .

SUMM^ 1. GAP. 1. 431

in duas. Primo ponit dubitationes aut non. Et tangit rationem, quod cifcapriQ-
de consideratione liujus scientiae
j ... cipia re-
non, Qicens si quidem enim una non, rum qme
:
.

circa principia. Secundo circa sub- supple potest esse, quia una scientia suf m°oth*a
stantias. Secunda ibi : Ad/iuc uimm est semper contrariorum ; principia «^'-
^^sup?a^?n*
omnium. Prima in tres. Primo sup- tem rerum non sunt contraria, quia pri^cjpio,

ponit quamdam
veritatem. Secun- supple si essent contraria, non pos-
dojuxtahoc movet quaestionem de sent simul convenire ad constitu-
consideratione hujus scientise circa tionem principiati; ergo sequitur
principia rerum. Tertio movet quod sapientia, quae considerat re-
aliam quaestionem de consideratio- rum principia, non erit una scien-
ne hujus scientiae circa principia tia, formatur ratio sic Conside- :

demonstrationis. Secunda ibi Duhi- : rare contraria est unius scientise,

tabit autem. Tertia ibi : Adhuc specula- nam unum contrarium facit co-
ri demonstrativa . Dicit ergo quod qui- gnoscere aliud ergo quae non sunt ;

dom igitur sapientia est circa pinncipia contraria, non spectant ad unam
pcdam, est ex primis, idest,ex dictis in scientiam; sed principia non sunt
primo libro, in qxiibus dubitatum est ad contraria, utdictumest, ergo, etc.
dicta ab aliis, scilicet Philosophis, de Posteainnuit rationem ad opposi-
rerum.
principiis, scilicet tum, dicens si autem non unam, sed
:

etaphysi- Notandum, quod in primo libro supple plures scientias, supple

conside- i _ •
j. •
x i
• •

tprini- disputatum est contra opmiones oportet existimare circa rerum

Iiq^ua^ntim
antiquorum de principiis rerum, principia, quales oportet ponere has,
^' ^^ ibidem ostensum est, ut patet in
^'^ia* quasi diceret, quod non contingit
prologo, quod sapientia, quse est eas assignare.
Metaphysica et nobilissima scien- Veritas hujus quaestionis est veritas
tiarum versatur circa prima prin- quod unius scientise est considera-
'^"''''^'^*-

cipia, quiacirca causas altissimas, re omnia genera causarum, ut de-

quae sunt principia entis inqunn- claratum est 3. hujus, t. c. 2. et in-
tum ens. Deinde cum dicit :
de, et patet de Philosophia 2. Phy-
sic. t. c. :28. et inde, et de Metaphy-
Dubitabit autem utique quis utrum unam
sica, qu?e. est sapientia 5. hujus,
cxistimare oportet esse sapientiam, scien-
tiam aut multas? Si quidem enim unam, capitulo de Causa;necratio in con-
2 una autem est semper contrariorum prin- trarium concludit, nam soluta est,
cipiaautem non contraria si autem non
et arguit a destructione anteceden-
;

unam, quales oportet ponere has?

tis, sicut patet, ut vult Commenta-
isestio- Movet quaestionem de conside- tor, ut jam dictum est 3. liujus,

rlies!"
ratione hujus scientise circa prin- t. c. 3.

pia rerum, dicens quod dubitabit uii-

que aliquis, utrum scilicet sapientiam^ SUMMARIUM.

quae scilicet considerat principia,
Quseritiir primo, an detur sapientia etiam
oportet existimare unam scieniiam, aut
accidentibus affirmandum ex lib. i.
de ?
Prima
ijujestio
multas, id est, utrum scientia quae Qua3ritur secundo, an lia^c scientia conside-
, •
1 .

isidera- cst Metaptivsica, "^

quDe considerat ret omnia genera causarum ? sic ex i. hujus.
one Me- , „ . .

iphysicee do omuibus causis rcrum, situna, Tertio an liic tantum a-^atiir de subslantiis
 432 LIB. XI iMiyrAPlI.

sensibilibus? Respondetur de omnibus sub possibile idem simul esse, el non esse.
stantiis.
Nec ratio in contrarium concludit;
3. Adluic autem demonstrativa
spcciilari
nnm licet omnes scientire utantur
|)rinci|)ia ULiiiis, aut plurium, si quideiu dictis principiis, non tamen sequi-
enim unius, quare magis liujus quam cu- tur quod omnes considerent a^que
juscum(|ue? Si autem plurium quales I
primo ipsn, sed accipiunt ea abuna
oportet eas ponere ?
aliquacommuni cujus est iUa com-
2. q. (le
considera
Movet qiiaestionem de considera- munia speculari, ha3c cst Meta-
tione Meta-
pnysicie
tiono luiius scientise circa principia
»'
physica. Deinde cum dicit :

circa prin- clemonstrationis, dicens quod adlmc

cipia de-
raonstra- su pplo dubi tabit aliquis utrum 679^- Adhuc utrum omnium suhstantiarum
tionis. . n , -1 ...
pnncipia aut non? Si quidem enim, uon omnium
ciilari, id cst, considerare
qualium difficile est assignare, si autem 4.
dcmonstralwa sit unius scicntire, aut omnium una non manifestum quomodo
plurium.Per principia autem de- contingit plurium eamdem scientiam esse.

monstrationis accipit hic prima

principia, qua3 dicuntur dignitates, Movet dubitationes de conside- 3. q. de^
considera-i
ut impossibile cst idem simul essc, ct non ratione hujus scientiae circa sub- tione Meta*
physic£e
essc, hujusmodi. Et primo
et alia stantias, et sunt dua3, quarum se- circa sub-
stantias.
innuit rationem quod non sit unius cunda ponitur ibi : Adhuc utrum
scientiae talia principia speculari, circa substantias. Dicit ergo, quod
dicens : si quidcm unius, quare magis adhuc supple dubitabit aliquis, utrum
hitjus, quarn cujuscumquc? quasi dice- scilicet ista scientiasit omnium sub-

ret, quod cum omnes scientiae stantiarum, aut non ? Et primo innuit
utantur talibus principiis, non vi- rationem, quod considerat omnes
detur ratio quare magis hujus substantias, dicens quod si quidcm Una est
scientia
scientise sit ista principia specula enim non est omnium, difficHe cst assigna- unius sub-
jecti gene-
ri, quam cujuscumque alterius. re qualium, substantiarum
scilicet ris.

Secundo tangit rationem ad oppo- sit, et qualium non. Secundo innuit

situm, dicens si plurium, supple rationem ad oppositum, dicens si

scientiarum est dicta principia autcm una scientia sit omnium, scilicet
speculari, quales oportet has poncre
'*
substantiarum, non est manifcstum
quasi diceret; non contingit assi- quomodo eamdem scientiam contingit
gnare. essc plurium, cum supple una scien-

Veritashujus qusestionis est, ut tia sit unius subjecti generis.

Yeritas patet 4. hujus, t. c. 7. et inde, et Veritas autem hujus quaestionis Veritas
qucesiti. qujesiti.
dicetur quod ejusdem
inferius, patet, ut patet ex quarto hujus,
scientise, scilicet Metaphysicae est t. c. 1. et 2. quod unius scientise est

considerare hujusmodi dignitates; considerare de omnibus substan-

nam cum subjectum hujus scientise tiis, non secundum quod substan-
sit ens inquantum ens, ideo ejus tise, sed secundum rationem com-
est considerare talia principia com- munem, quse est ratio entis. Hsec
munia quse in ente, vel in partibus est suientia Metaphysica, cujus est
entis fundantur, ut patet de primo considerare dc ente, inquantum
principio simpliciter, quod est im- ens, et omnes parte^ entis, princi-
 :

SUMM.E ;/. GAP. I. 4t9

»re con- RomoYot riuoddam (lubiiim circa non seutper mjustus

i di^ci- (licta, quia eiiim dixerat (|uod nui-
lcfjihus,

privatus }-afione,
,,...-
sciiLcet ipsius habi-
eril tota^n^nstnsac-
cipitur du-
piiciter.

nia conlrana, pertment ad consnle- tus; sed circa pcrsuadcn, id est,

rationem aniits scienli^e, cujus ratio obedire Irf/ihus de/lcicns in aJiquo, et
est quia umun contrarium h/ihct
: serundam hoc inest sibi privatio, id est,
rationem privationis, qure cognoscitur habet rationem privationis res-
iuomodo pgp habitum : ideo est dubium riuo- pectu alterius contrarii et habi-
* ^
laia con-
raria se
bent, ut
modo contrciria, quae habent medium tus ; eodem aufcni modo est, ct in aliis,

\a\io, ei dicnntur sccuwJum prirationem, cum scilicet contrariis. Deinde cum dicit
n a'iqua privatio ct liabitus sint immediata
leciaratcirca subjectum aptum. Hoc au- SUMMARIU,^'
tem removet intendens, quod con-
Hanc scientiam considerare omnia entia,
traria prout reducMntnv nd priva-
ui rjdiCMintur ad unum seu ad ens, ut sic,
tiva, sunt immediata scilicet circa quod ostendit indictive, inferens inde omne
proprium subjectum, cujus ratio ens quaniamvis multiplex, dici secund.im
est quia contrarium includens pin-
: unuin aUquod commune.
vationem isto modo, non privat to-
Quemadinodum aiitem Mathemaficus
taliter totam rationem liabitus, sed
circa ea qure ex ablatione Theoriara facit,
perfectionem illius, ui si jusius dica- circumtolieiis enim omnia sensibiHa spe-
turquia perfecte obedit legih>is; injustus culatur, puia levitatem et gravitatem, et

nuUo duritatem et contrai-ium adhuc autem

privative dicetur, non qui in ;

cahditatem et h'igiditatem, et ahas sensi-

obedit, sed qui in aliquo non o^)e- Solum autem dere-
biles contrarietates.
dit. vero acciperetur contra-
Si hnquit quantum et continuum, horum
rium proprium, prout contrarie- quidem ad unum, horum ad duo. horura
vero ad tria, et [)assiones horuni inquan-
tas dicit maximam et perrectam tum quanta sunt, et continua, et non se-
distantiam, ut dicatur injustus qui in cundum aliud aliquid speculatur, et ho-
naUo ohedit legibus, tunc erit medium rum quidem eas, qu^ ad invicem positio-
nes considerat et in his evistentia, horum
inter ipsa, scilicet qui in aliquo
autem commensurationeset incommensu-
obedit et in aliquo non obedit. Et rationes, horum vero rationes. Sed tan-
hoc est, quod dicit quod quoniam tum unam et eamdera poniraus scientiam
Geometriam, eodem raodo se habet, et
autem contraria sunl unius, et ejusdem
circa cns.
scientice speculari ; dicitur aulem unum-
quodque ipsorum, scilicet contrarionim Ostendit quod ista scientia de- 27.

secundum privcttionem, et ideo utique terminat de omnil)us entibus sic

dubitahit aliquis quomodo quedam con- reductis a 1 aliquo:! unum commu-
traria dicuntur secundum privalionem, ne, quod est ens iuquantum ens.
illa scilicet quorum est aliquod inter- Circaquod tria facit. rrimo osten-
m^^dium quemadmodum justiet injusti. Et dit per simile quod unius scientioe
subditsolutionem, dicens quod circa est considerare omnia qUcT ad ens
omnia itaque talia privationem oportct reducuntur. Secundo iU(|uirit c:i-
ivatio opponi non totius rationis,sci\\cci ipsius jus scienticT, ostendens (luod non
^^^^^'
habitus, sed ultimce speciei, id est, alterius quam Metapliysica?. Tcv-
perfectionis ejus, puta si est Jusius tio iufert cx dictis conclusioueui
secundum hahitum qucmlam ohediens intentam. Secuu(h'i il)i : I/uic cnim
Tom. Vi.
 .

450 LIB. XI. METAPH.

(t rndciiha. TorlJn ibi :

Qh«>ni(im (in- reducuntur et nttribuuntur. Dein-

Quo(lunius/^;yy rns. Dicit (M\iiO, qnod (jiirnKid- (lo cum dicit :

coSern're7»oJ///y/ Mdl iirnin/ irn.s fdcil T/iPoriam,

considorntioiKMii, rirra ra lliiic enim accideniia iiu|uantum cst

'TJ!'nm- i<l (^^^t,
ipsius iiupiantum 28.
eiis, ct contrai-ietates
num attri- ,
<ihJaii(m(\ i(l ost qnne sunt
ens, non altcrius scientia^ rpiaiii I*liilo-
eoruni.
abstrncta n motu ot n nintoria sophijo speculari. Naturali quidem enim
scnsibili, circumioUcm cninu id ost non in^iuantum entia ; magis autem in-
(juantuni motu participant Tlieoriam
cii^cnmscribens, nmnia sensibilia, spc-
Dialectica eiiim
utique (juis distribuet.
culainr, ipsa scilicet Matliematica, entia, et vSopliistica sunt accidentium
puta, circumscribcns cjravHalcm et quihus entihus; non autem inquaiitum
cjus contrarinm, entia, nec circa ens ipsum iutpiantum
Irvilalinn, dnrilicm ct
ens est (juare rehnquitur Pliilosophum
;

scilicot moUitiem, adhuc autem ca-

inquantum entia sunt,esse circa dicta spe-
Uditatcm ct frigiditatem, el aUas sensi- culativum.
biles SoUnn antcm quan-
conlrarictatcs.

tum cl c(mtinnum dercUnquit, SUpple Inquirit cujus scientia> sit hujus-

in sun considoratione, horum qui- modi considernre, ostendens quod
dem, sivc sit supple continuum, ad nulliusalieriusqunmMotnphysicse,
unum, id est, secundum unam di- dicons quod /i?/?c en/m, scilicet enti,

Qu^etqua-mensionem, ut linea ;
horuin auteni accidcntia inqucnitum est ens, el contrarie-

f/?/o, puta superficies; horum tates ejus inquantum est ens, non est cd-
dSt Meti" ^'^^

p}'^}l^cu^- aiitem ad tria, putn corpus. Itorum tcrius scientice speculari qucim Philoso-
^ ^
^ideEucli- ^

dem in 5. sDeculntur, ct horuni passioncs in- phice, id est Metaphysicae, quod pro-
et 10. ele- ^

mentorum. qnantum sunt quauta ct continua, ct non bat, cjuia hccc nonperlinent nequead Phi-
Al.de.
sccnndum aUquod aUnd, id ost, non tosophiam naturalcm neque ad Dialecli- soiiusljr

per nccidens, scilicet quin non con- crt?^/,dequibusmngisvidetur.Ideodi- lltcltt

sidernt passiones corporis secun- cit, '

quod
i
naturaU, '
quidem
i
enim ^ion
et ejus t!
ff^'^^'f, ac

dum quod corpus est ferreum, vel supple pertinct considcrare

^
entia, in- cidemiain;
^ '
quanluiQ i

ligneum, sed praecise inquantum qunntum entia, sed supple si r////s taie et u
.
lia.

quantum, vel continuum, similiter cUstribuet Theoriam, id est, considera-

est de linea, superficie, et aliis. Ite- tionem magis inquantum, scilicet en-

rum considerat horum quidcm cas, tin, motu participant. Dialeetica autem,
quce sunt ad invicon posifiones, puta et Sophistica sunt accidcnlium, id est,

considerando tiguras; iterum in considernnt nccidentia entibus,

his existentia, id est, accidentin non inquaninm entia, ut sunt secundse
et horum commcnsnralioncs ct
ctiam in- intentiones, nec supple speculantur
commensnrationcs, ct iiernm horum ra- circa ipsum ens, inquantum ens
^'^'^^^' ^<^^ ^^^, proportionos scd la- esi ;
quare relinquitur Philosophum^ id
Aitantum ;

mcn omnium prcedictornm ponimns unam est, Metnphysicum esse speculativum

ct camdem scientiam, scilicot Gcomelri' circa dicta, in(/uantum siipple sunt
am, qu?e omnibus
considernt de nccidentin entis, inqucnUum ens.

supradictis. Et subdit, quod codcm Notnndum, quod Philosophin nn- ai. siv<| 4

...
^ ^
Naturalw»
mcjclo sc habct circa ens, quod scilicet turnlis, et Dinlectica cum Sophis- Diaiecji(a
atqueSo-
,. •
, ,

aliqua una scientia considerat de tica videntur esse scientia3 mnxi-phisticapc

, nuntur
me communes, , .

ente, et de omnibus (jua^ ad ons naturalis quidemcommunes

 SUMM.^ II. CAP. I. 431
scionthe Pliilosophia, qnatcnus socimdiim csf, quomodo cril aliqua una scicntia
piiysicam. antiquos Natnralos non orat ali- )nnlloru.)n, cf diff>renfiu)n cjrw^re. Tunc
quod ens nisi sensibiro, sic onim soquitur illa pars :

Philosophia naturalis ossot do om-

ni ente. Undo SUMMARIUM.
6. liujus, t. c. o dic-
tum ost, quod si non ossont nliqna Hanc scientiam extendere se ad prineipia
entia nisi sensibilia, Phvsica essot demonstrationis, quod etiam inductive osten-

prima philosophia ; Dialectica ot

ditiir.

Sophistica (quatonus considei\nnt Quoniam autem Mathematicus utitur

quasdam sccundas intentionos, communibus, proprie et borum principia
qu?e omni enti possunt applieari) erit utique spondaii primrc Pliilosopbi;e ;

quod cnim ab .•eipialibus, icqualibus ablalis

dicunturetiam scientia? communos; qua3 relinquuntur axjualia, commune qui-
si ergo aliqua scientia deheat con- dem est inomnibus quantis. Mathemaiica
siderare do pr?edictis, quae compo- autem sumenscirca aliquam partem con-
id
venicntis materijo facit Tbeoriam, puta
tunt enti inquantum ens, maxime circa lineai,, aut angulos, aut numeros,
vidctur, quod compcteret istis. Si aut reliquorum aliquid quantorum, non
igitur ad istas non spoctat conside- inquantum autem entia sed inquantum
;

cnntinuum ipsorum unum(piod(jno, aut

rare de praedictis, ut ostensumest,
unum, aut duo, aut tria. Pbilosopbia au-
multominus pertinet ad aliquam tem de bis, quj3e in parte (piidem in^juan-
aliam scientiam particularem, tum borum unicnique ali^piid accidit non
intendi circa ens autem in^piantiim ens
relinquitur ergo quod ad primam ;

talium unum, quod speculatur.

Philosophiam pertineat considera-
rede pra^dictis. Deinde cum dicit : Ubi postquam Philosophus os- ^q
tendit, quod ista scientia extendit
Quoniam autem ens omne secundum
se ad omne ens, nunc ostendit quod
29. unum aliquid, et commune dicitur inul-
lipliciter dictum, et contraria eodem mo- extendit se ad prima principia de-
do ; ad primas enim contrarietates, et dif- monstrationis. Girca quod duo fa-
ferenlias entis i'educuntur. TaHa autem Primo
cit. ostendit genoraliter Metaphysi-
possunt sub una scientia esse, dissolvetur
utique, quae secunduni principia dubita-
qUOd istius SCiontia? CSt hujUS- ""''siderare"

tio dicta. Dico autem in qua dnbitatum est modi principia specuhari. Sccundo PHpJa^je!*
quomodo erit multorum, et differentium specialiter determinat de primo "^onstratio
nis.
genere una ahqua scientia.
principiodemonstrationis,quodest
Infertex praedictis intentamcon- principium omnium simpliciter.
clusionem, dicens quod quonimn Secunda ibi Est autem quodda^n in
:

omne ens cUclum, muliipliciter dicitur enfihus. Prima in (hias secun^him

secundum umim cdiquod commune, et quod duplici modo ostendit propo-
, . eodeni modo contraria ; (\i\\{\ '^wm^XQ om- situm. Primo por considerationem
in inten- ,j/^ rcducunlur cicl primas contrarictates in scientia Mathomatica. Secundo
fi ex dic-
^iinfert. ct diffcrenticis entis. Talia aulcm possunf por considerationeni in scientia
esse suh una scientia, ut ostcnsum naturali. Secunda ii)i Endo)) ou- :

est, quia inquam sic est, dissolvitur fon modo. In priina parte intendit
ntique dubitatio, qucv dicta cst secundum talem rationem: (Juapcumquc com-
principia, id ost, juxta principium niunia a partirularihus
scicntiis

hujus 11. Dico autcm in qua duhilatum soluiu particulariter sumuutui',

 452 LIB. XI. METAPII.

portincnt ad considcrationcni livi- dicta, inquanium suni eniia, sed inquan-

jus scicnticc coniniunitcr, ct i>cnc- tum iinumcjuodquc ipsorum csi coniinuum

prima princi-
ralitcr acccpta; scd aui unum, id est, sccundum unam
piadcmonstrationissunt hujusmo- dimcnsionem, ut linca ; aut duo, ut

di, crgo, ctc. Minorcm dcclarat in supcrdcies; aui tria, ut corpus. Phi-
Malhema- scicntiis Mathcmaticis dicens, quod losophia auicm, id cst Mctaphysica
lica consi-
derat (luoniam auiem Malhemalicus uiilur com- 7icjn intendil quce in partc c^uidem, id
principia
(lemonstra- munibufi, scilicct principiis, propHe, est,de entibus particularibus, in-
lionis i)ar-
liculariter,
id cst, seoundum quamdam appro- quantum unicuiquc corum aliquid acci-
Melaphysi-
ca vero
priationcm, m exigii sua maieria, dit, sed speculaiur ^inumquodque talium,
universah- idco Jiorum principia, id cst, hujus- scilicet continuum circa cns inquan-
ter.
modi principia in sua communi- lum ens. Deindc cum dicit :

tate accepta, erii mique primce Phi-

quod dcclarat per
losophice speculari, Eodem autem modo, et circa na-
^iabet 31,

turalcm scientiam Mathematice; naturalis

exempla. Hoc enim principiuni;
qiiod csi, si ab cequalibus cequalia demas,
quce relincpiuniur suni cequcdia, esi qui-
dem commune in omnibus quaniis in
SGquale ct insequalc
quibus, scilicct
reperitur. Maihemaiica auicm scicniia
assumcns, supplc ista principiacom-
munia facit Theoriam, id est, pro-
priam considerationem circa cdi-
quam pariem eonvenienlis maicrice; non
enim cst aliqua una scicntia Ma-
tli^ematica quae considerat ea, quse
competunt quantitati inquantum
quantitas est, hoc cnim pcrtinet
cnim accidentia et priricipia speculatur
entium, inquantum mota, et non inquan-
tum entia. Primam autem scientiam dixi-
mus liorumesse secundum quod entia sub-
jecta sunt, sed non alterum aliquid; prop-
ter quod, et lianc, et Maibematicam scien-
tiam pai'tcs sapientifc csse ponendum.
Ostendit idem ex considcratione
Philosophia3 naturalis, dicens quod
codem modo, se habet circa naturalem
scieniiam Mathematice, id est sicut
scientiaMathematica, quiascientia
naiurcdis spcculatur accidentia, et prin- Natural
considerat
cipia entium incjuantum sunt mota, el non particulari

ad Metaphysicam. Sed scientise inquantum sunt Primam autem

entia. ter princi-
pia de-

Mathematicse, quse sunt plurcs, seieniiam, id est Mctaphysicam, di- monstra-

tionis.
speculantur seorsum ea quse com- eimus csse horum, id cst, de his quse Naluralis
et Mathe-
petunt huic, vel illi quantitati, ut sunt entia subjecia, sscl non sccundum malicaqufc
liter sunt
Arithmctica ea qu?e conveniunt cpiod aliquid cdierum, secun-id est, partes M©-
taphyBicse*
numcro, et ideo dictum princi- dum quod subjiciuntur, vel suppo-
pium applicat tantnm adnumcros; nuntur esse entia. et tantum se-
Geometria vero speculatur ea quae cundum illam. rationem. Ex quo
conveniunt magnitudini, ideo dic- infert, propter quod et hanc, scilicet
tum principium applicatad magni- scientiam naturalcm, et Mathemati- -i

tudines. Et hoc est quod subdit Phi- cam scientiam ponendum partes
cst esse
i
losophus quod Mathcmatica scien- sapientice, id cst Mctaphysicse, eo
tia facit Theoriam, putac/rca lineas, scilicet modo quo scientia particu-
vel iriangulos, aui numeros, aui aliquod laris potcst dici largo modo esse
relicpiorum cpiantoriim; non autem^ sup- pars universalis scientise et com-
plc Mathcmatica considerat prse- munis. Ratio autem liujus, quod
 SUMM/E 11. CAP. II. 453

scilicet principia commimia perti- citer, nam

omnia entia redii- sicut
nent ad considerationem liujus cuntur ad unum, ita omnia princi-
scientiae, est, quia fundantur in pia ad unum primum principi'.nn.
terminis communibus omnibus en- Circa quod duo facit. Primo circa
tibus, ut sunt ens etnon ens, totum hoc principium pra?mittit verita-
et i)ars, sequale et insequale, idem tem. Sacundo excludit falsitatem.
et diversum;
quia igitur ista Secunda ibi Ad dicenicm. Prima in :

communia sunt de consideratione duas secundum quod duo dicit de

hujus scientise, ergo et hujusmodi principio primo. Primum est, quod
principia, qu3e ex talibus terminis est infallibile, etnoncontingit men-
communibus componuntur, ut pa- tiri,etestsemperverumdicere.Se-
tet inducendo per singula princi- cundum est, quodest indemonstra-
pia hujus. bile. Secundaibi Et de talibus. Illud r.im;,..n :

autem primum principium est, ^quod.^er

'^'''''^ impossibile est idem simul^^^.lr"
miMM^F SLGUND.E
SUMM.E ^FrTTN1^4^
esse et non esse, utpatetex4.hu-

^ A jus, t. c. 8. et inde, quod eatenus

p yy
dicitur primum, quatenus termini
Quod circa primum principium ^J^^ ^^^i^t ens et non ens, quse pri-
non contingit falsum dicere, re- "^^^ impressione imprimuntur in

darguuntur illi qui oppositum intellectu, et ideo de ipso Meta-

sustinebant. physicus principaliter intendit. De
isto ergo principio dicit Philoso-
SUMMARIUM. phus, quod cst ciutem in entibus quod-
dam principium circa quod non cst, id
Haiic scientiam considerare iUud primiim est, GOntinglt mcntiri, supple mente,
principium, idem de eodem non posse nega-
contrariorum autem facere sempcr cst nc-
ri et afftrmari; docet conditiones primi prin- . ,. . ,.
. .. ^ ,. . . .,, ,
ccssarium ; dico antem vcrnm dicerc,
cipii, fuse disputans contra lUud negantes,
de quo late dictum, I. 4. text. 8. et 13. vide SCilicet circa ipsum, puta illud
Doct. ibi q. 3. principium est, quod non contingit
idrm esse ct non cssc sccundum idcm, ct
:ap. 2. Est autem quoddam in entibus princi- simnl, et alia, qua) apponuntur 1.
pium, circa quod non est mentiri, con- t7«i r ^f '
* -
J^^encu. ut flictum ] -f
est i.
f
Iiujus,
1

Text. trarium autemnecessarium semperfacere;

'™'^- cap. 3. Impossibile est enim, quod
dico autem verum dicere, puta quod non
contingit idem secundum unum, et idem aliquis opinetur mente istud prin-
lempus esse, et non esse et alia ipsis op- •

-^^^^ ^^^^^^^^^ alio(iuin opi-

i
posita hoc modo. ^ '
i i

I
naretur contradictoria esse simul
j32. Postquam Philosoplius ostendit, vera, et per consequens liaberet
quod consideratio liujus scientia) simul contrarias opiniones, ut os-
: extendit se ad prima principia de- tensum est \. liujus. Peind(^ cum
monstrationis, nunc specialiter dicit :

, ostendit, quod se extendit ad pri- ^^ i-i i- •. -i •

ermo de ^ Et dc talibus sunpliciter qiudem non

i ,
^ '

;>rimo
"'incipio
mum principium domonstrationis, .
est demonstratio, adhuc aulem cst; non
•!••••• •
33.
. .
i-i
quod luter alia est primum simpli-
I

ipiiciter. ennn est e\ credihilion principio lioc ipso

 '

451 IJl]. Xi. METAPJJ.

fncerc syllogisinnm, oportct autcm, si(|ui- quidcm crit ci, quod cst non contingcre
dcm crit simplicitcr dcmonstrarc. idem cssc et non csse, secundum unum
et idem tempus, non videhitur autem csse

Ponit sccnndum dictum, vcl no- idem sic enim solum utique demonstra-
;

bitur ad dicentcm contingere oppositas

tandum quod scilicet primumprin- dictiones verificari dc eodcm.
cipium cst indemonstrabile simpli-
Excludit falsitatem, disputando
citcr, dicens quod de talibus, id est
contra ncgantcs illud primum prin-
dc prsedicto primo principio, ct
Ai.adhunc.
cipium. Circa quodduo facit. Pri-
consimilibus non esl demonslratio sim-
mo disputat contra corum dictum.
pliciter ; est autem adliuc, id est, quod
Secundo contra eorum motivum. Contra ne.
potest esse demonstratio ad hunc, rn -1 1o •
1 • gantes pri
becunda ibi botvetur autem iitique.
: mumiivm'
scilicet ad hominem, ut patet ex ^^^^^"^'
Prima in duas. Primo proemittit
quarto hujus. Quia autem ejus non
modum proccdendi contra eos. Se-
posset esse demonstratio simplici-
cundo juxta modum datum prose-
ter ostcndit per talcm rationem,
quitur contra eos. Secunda ibi Fu- :

quia omnis demonstratio simplici-

taros itaque. Dicit crgo, quod osten-
ter est syllogismus procedcns cx
denti, id cst, volcnti ostendere, quod
notioribus, scdnihilcst notiusisto |
falsum sit ad dicentem, id cst, con-
principio; crgo, ctc. Idco dicit,
tradicentcm oppositas dictiones, id cst,
quod non cst, id cst non contimjit
propositioncs csse veras, et per con-
facere sijllogismum ex aliquo credibiliori,
scquens negantem primum princi-
id est, notiori hoc ipso principio,
])ium, sumendiim debet su-
est, id cst;
et tamen oportet supplc accipere ali-
quod notius siquidem
mere aliquod tale, quod idem quidem
erit, id est, con-
erit ei, scilicct principio, quod est non
tingct simpliciter demonstrare.
contingere idem esse et non esse, secun-
Notandum, quod ut [latct cx 4.
dum unum ct idem tempus, non videbitur
Licetpri- hujus, licct primum i)rincii)ium
aulem csse idem, id cst, licct talc as-
cjpiumnonnon possit simpUcitcr demonstra-
possit de-
monstrari ri, potcst tamen ejus demonstratio
sumptum non vidcatur esse idem
ad homi- ^ .
r isti principio; quia supple si vide-
hommem.
, -r ,

nem,tamen Gssc ad Vcl quia concedit

rctur idcm, non concederct ipsum
^slladm!''" ^^iQ"i^^ aliud, licct sit minus no-
advcrsarius, sicut non conccdit
tum, ct ncgat hujusmodi princi-
principium. Si autcm noncst idcm
pium, quia isto concesso ostende-
i-calitcr, non concluderet proposi-
retur sibi illud principium esse
tum, quia primum principium non
verum. Vcl alio modo, quia negan-
potest probari ex aliquo notiori, ct
do notius in falsitate saltem secun-
idcoutrumque expedit, et quod sit
dum sensum, quam sit oppositum
idcm ct tamcn non videatur idem.
primi principii, ct cx illo conclu-
Ideo subdit, quod sic enim solum de-
deretur ad impossibile primum
monstrabitur ntique ad dicentem id cst,
principium csse verum. Dcinde
contradicentem oppositas dictiones, id
cum dicit :

est, contradictoria contingere verifi-

cari de eodem ; quod scilicct illud
Ad diccntcm autem oppositas dictioncs
vcras simul ess^, ei qiii falsum id essc os- quod sumitur licet non videatur,
34. lendit, sumendum ahquid tale, quod idem est idem tamen conclusioni, id est
 : .

SUMXLE II. CAP. 11. 400

primo principio, qnodsibi demons- niodo coniniunicatio sernionis his ad invi-

tratnr et conclnditur esse verum. cem? qnasi diceret, qnod est im-
possibile, qnia tnnc niiUa esset
SUMMARIUM. dispntatio, nisi mntno se intellige-
i^nt. Et idco snpple ad lioc, qnod
Tribus rationibus iii generali retutat ad-
mittentes contradictoria simul vera, de quo
nnns eorum intelligat qnid ab alio
late actuin est c. 4. a. in 13. Quod tangitUoc- dicitnr, oportet unumquodque noniinum
tor hic de necessitate consequentiae etconse- esse notum, scilicet in sna significa- Nomiueali-
quentis, fusius tractat 1. d. 39. num. 19. tione, et significare aliquid, et nonmul- quid unum
significante
ta, sed umim solum. Si autcm plura si- impossibile
Futiiros itaque invicem rationecommu- est primum
nicare, oportet aliquid ipsorum intellige- rjnifuat, oportet manifestnm facere, principium
.non veri-
re. Non autem hoc, quomodo est
facto ad quod horum, scilicet signiticato- ficari

commuiiicatio his ad invicem sermonis? nim, fcrt nomen, id est, in qnosigni-

Oportet igitur nominum unumquodque
esse notum, et significare aliquid, et non
ficato utitnr illo nomine, alioquin
multa, solum autem unum. Si autem plu- nnns non intelligeret qnid alins
ra significet manifestum facere ad quod dicere vellet; boc ergo dato qnod
fert nomen eorum. Dicens itaque hoc, et
nomen signiflcaret aliiiuod nnnm,
non esse hoc, quod lotaliter esse dicit,
non dicit. Quare quod significat nomen, sequitnr itaqne qnod aliqnis dicens
lioc non inquit significare, hoc autem im- esse hoc ct non csse hoc, pnta qnod
possibile. Quare siquidem significat ali- asinns est hoc animal, et qnod non
quid esse hoc, contradictionem verificari
est lioc animal, rjuod totcditer esse di-
impossibile de eodem.
cit ct non qnod illnd nnnm
dicit, idest,
6. Jnxta modiim datnm perseqni- quod inest asino, pnta animal dicit
tnr contra eos. Primo in generali. inesse, et non dicit ei inesse. Quare
Secnndo in speciali descendendo ad qnidem rjuod signiftcat nomcn non si-

opiniones qnasdam speciales. Se- (jniffcat, hoc autem est impossibile con- ;

cnnda ibi : Cifo cuiirm uiiqnc. Prima clndit ergo, quare siquidem nomcn
significai aliquid cssc hoc, scilicet ali- Al. non
in tres, sectmdnm tres rationes, inquit si-

qnas fabricat contra eos. Secnnda qnod determinatnm, impossibilc con- gruilicare.

ibi : Adhuc aulcin si quid. Tertia ibi :

Iradictionem vcrificari de eodem, ut

Adhuc autem. In prima parte inten- ostensnm est. Deinde cnm dicit

-uit dittalem rationem Si contradic- :

36.
Adhuc autem quid significat nomen,
si
rttes^" toria snnt simnl vera ergo nomen ;
et hoc verificatur, oportet et hoc e\ neces-
lum
Pfipium i^ilii^ distincte signiticat; conse- sitate esse. Uuoil autem ex necessitate est,
aeia-
qnens est falsnm, ergo et antece- non contingit tunc non esse. Opposiias
i.
ergo noii contingit dictiones et negaliunes
dens. Ilanc rationem exponit di- verificari de eodem.
cens qnod fuluros itaque, id est, si
aliqni dnos homines debeant invi- Ponit secnndam rationem,qu8eex
cem significare, ant comiuuaicarc, nt eodem medio procedit, dicens qnod
scilicet nniis rationem snam com- adhuc autem si nomcn sirjni/icat aliquid,

mnnicet alteri dispntando, oportct ut supponitnr, c/ /H)r vcri/}catui\ snp-

aliquid ipsorum intcllirjcrc, id est, (fiiod ple de illo de quo i^fcnedicatnr, opor-

iinns ipsornm intelliget qnid nh lct cx ncccssitate, cl /loc cssc, id est,

alio dicitnr. Non facto autcni hnc, quo- aliquod signilicatnm inesse illi, de
 45) Un. \I. METAril.

quo noincn i^raMlicnLni' si jiroposi- Ponit tertiam rationcm, diccns 37.

tio sitvcra. Quod autcm o.x nccessi- (juod adliuc autcui si nihil magis verifi-

tale esl non conlin(/il lunc non csse, quia afhrmatio, (piam
catur dictio, id cst

necesse essc^ et non continrjcns non esse negatio; crgo dicens supple Socra-

sequipollcnt ; concludit crgo quod tcm esse /KJininem, nihil magis verum
oppositas i(jitur dictioncs, id cst, afiir- dicit, quam dicens Socratem wm

mationcs ct negationcs, non coniin- esse Jiominem, quia per tc utraque

fjit verificari cle eodcni. pars cst vera. Videhitur autem nlique

Notandum dicens hominem non csse ecjuiim macjis

Necessitas quod, ut dictum cst I
coisTquen- ii^ quinto hujus, qusodam estneccs-
veruni, aut saltcm non minus verum di-

sequtnt^ke."
^itas consequcntis, ut quando con- cere, cjucun ille qui dicit homincm
vide39. sequcns alicujus consequcntiae cst non csse hominem, quia conveniens
necessarium; et qua^dam est ne- est quod alicui insit sua propria

cessitas consequentia?, ut quando afiirmatio Ct negatio alterius; si

nec antecedcns in se, ncc conse- ergo contradictoria sunt simulve-

quens in se est necessarium; ta- ra, sequitur quodc//cere eumdem, sci-
men posito antecedente esse vero, licct hominem esse cquum, verumdi-

necessario sequitur consequens es- cit, similiter oppositas dictiones de

sc verum, ut si homo currit, ho- eodem, erit verum dicere; et ideo ac-

mo movetur; ct haec cst necessitas cidet hominem eumdem essc ecjuum, aut

propositionis hypotheticae, de qua aliorum cdiucl animalium, pari ratio-

dicitur,quod omnis conditionalis ne. Et subdit, quod nulla horum qui- Exclud
calumni
vera est necessaria. Posito ergo dcm est demonstratio simpliciter, tamen tacitai

antecedente ,quod nomen aliquod ad ponentem hoc, id cst, ad hominem,

determinatum sighificat, et quod qui hoc ponit erit demonstratiohoc ;

significatum nominis insit ilii, de autcm addidit ad ostendendum,

quo nomcn praedicatur, sequitur quod nulla dictarum rationum est
necessario necessitate consequen- demonstratio simpliciter; quia ea
tiae, quod praedicatum nomi-
illud quse assumunt sunt minus nota con-
nis incst subjccto, et per conse- ciusione intcnta, ut jam praedictum
quens tunc non contingit non in- fuit. I
esse, ut Philosophus deducit. Dein- Notandum est, istam rationem Vis rati(
nis imm
de cum dicit : in hoc stare, quod si afhrmatio et diate
prsecede)
ncgatio sunt vcrae de codem, non
Adhuc autem si nihil magis dictio,
quam negatio verificatur, dicens homi- minus diccrct verum ille, qui dicit
nem, aut non hominem, nihil magis ve- hominem non esse equum, quam
rum dicet. Videhitur autem utique non
ille qui dicit hominem non esse
equum esse dicens hominem, et magis,
aut non minus verum dicere, qiiam non hominem, ct propter causam dic-
hominem. Quare, etequum dicens eumdem tam critverum diccrc, quod homo
esse, verum dicet? Oppositas enim simili-
ter erit verum dicere. Accidet igitur eum- est equus, et homo non est equus,
(Jem hominem
esse, et equum, autahorum cum sccundum te afhrmatio sit
ahquod animaUum. Demonstratio quidem
igitur nullaliorum est simpHciter, ad po-
vera sicut negatio et eodcm modo
;

nentem tamen hocdemonstratio. potcst concludi quod homo est

,
 ;

SUiVLM^ 11. CAP. II. 457

asiniis, et quodlibct aliorinn anima- hoc modo, scilicet disputando ad

liiim, qua3 videntur absurda. hominem, cilo cogeret ipsum conflteri
nunqucun oppositas dictioncs esse possibi-
SUMMARIUM, le de eisdem verificari; nunc auteni non
intellifjcns seipsum quidquid dicit, hanc
Refutat speciales modos Heracliti, et Py-
accipit opinionem, scilicet contradic-
thagorse docentiani contradictoria simul es-
se vera, et dari inter ea medium. toria verificari de eodem. Et sub-
ditrationem contra enm qua cogi-
Cito autem utiquc quis, et ipsum Ilcra- tur ad negandum, quod dicit tota-
clitum lioc interrogans modo cogeret con-
liter enim si quid dicitur ab ipso est vc-
fiteri, nunquam oppositas dictiones possi-
bile esse de eisdem verificari. Xunc au- rum, scilicet contingere idem se-
tem non intelligens seipsum quid quidem cundum unum, et idemtempus es-
dicit,hanc accipit opinionem. Totaliter
se et non esse ; sequitur quod hoc
autem si quod dicitur ab ipso est verum,
neque utique ipsum hoc verum erit. Dico ipsum utique quod ipse dicit non crit vc-

autem contingere idem secundum unum, rum, sicut enim affirmatio el negatio ac-
et idem esse tempus et non esse. Quem-
cepta seorsum, sunt vera secundum
admodum enim, et divisis ipsis nihil ma-
gis affirmatio, quam negatio verificatur te. Et similiter si sumuntur simul
;

eodem modo, simul utrius([ue, et simul

et
complexi, velut una ([uadam affirmatio-
ne existente, nihil magis negatio quam
totum, ut in affirmatione positum verum
erat.
tanquam ex eis fiatuna affirmatio,
non minus erit vera negatio hujus
totius compositi ex affirmatione
efc negatione, vel non magis verifi-

catur aftirmatio quam negatio

38. Disputat contra negantes pin- eodem modo^ et simul utriusque^ et si-

mum principium in speciali, des- mul complexi velut una quaclam affirma-
cendendo ad opiniones quasdam in lione existentc, nihil magis negatio crit,

speciali. Girca quod duo facit. Pri- suppie vera quam totum ui in affir-
)isputat ia
speciali
mo disputat contra Heraclitum. matione positum erat verum.
;ontra ne- Secundo contra Pythagoram. Se- Notandum, quod propositio co-
gantes
priraum cunda ibi Simile autem dictis. Prima
: pulativa et hypothetica potest esse
irincipium.
Error in duas secundum quod Hcraclitus vera sicut efc categorica et siui-
Heracliti
i

duplex. duo dicebat unum est, quod aflir-

: plex, et ideo contingit simul acci-
matio et negatio sunt simul vera, pereejus negativam potest autem ;

et per consequens quod omnis pro- tunc hypothetica componi ex du-

positio est vera. Aliud est quod in- plici aftirmativa, puta, homo se-

ter afdrmationem et negationem det, et homo disputat. Potest etiam

sit medium, et per consequens, componi ex duplici negativa, puta propo&itio-

quod contingeret tam afiirmatio- homo non est equus, et liomo non u.eticani.

nemquamnegationem essefalsam, est asinus. Potest etiam componi ISi^i^

et nentra esset vera, imo, quod ex affirmativa et negativa I^ita^^^^J^^/^^^^^^^ ,

nuUa proposifcio esset vera. Primo homo estanimal, et liomo non est
arguit contra primum. Secundo leo semper tamen ista hypothe-
;

contra secundum. Secunda ibi : tica, sive copuhitiva vera, accipi-

Adhuc autcm si nihil. Dicit ergo, quod turloco unius nflifuiationis. Unde
quis interrogans nlique ipsum IleracHtum qui dicit ipsam (^sse falsam, acci-
 45S LIR. XI. METAIMI.
1

pit nogativam qiiasi totiiis illins verum, non potest aliquid concodi iieraciitus
ouineui
orgo dicens
copiilativa-^. Tloraclitus cui disputatio innitat'ir ; similitor disnu
putatio-
simiil csso vonim liominem (^sse siafiirmatio ot nogatio sint simul DTsputLuo
ot non esse, accipit hoc, iit iinam vora, non contingit per sermonem ^'ero^^nniti-

qnamdam afdrmationem unde , aliquid signiticaro ut praedictum

ejns nogatio otiam lioc modo ost ost, ot idoo utroque
Heraclitus
vora si orgo affirmatio et negatio
; dicto disputationem aufert. Deinde
sint simiil vera, iit ipso dicit, se- cum dicit :

qnitiir etiam, qiiod negatio lisec Simile dictis est, et (juod dictum est a
sit vera, qiia qnod non ost
dicitiir Pythagora. Etenim ille dixit omnium esse

verum affirmationom et negatio- rerum mensuram hominem, nihil alitid di-

cetis, quam (juod videtur unicuiquc, hoc
nom simul osse veram; oadom et esse firmiter. Hoc autem facto idem ac-
enim ratio est in omnibiis, et idoo cidit, et esse et non esse et malum, et ;

si aliqiia nogatio est simnl vera honum esse, et alias secundum oppositas
dictiones dicta propter muhoties his qui-
cum afflrmatione sibi
opposita ;
;

dem videri hoc esse honum, his autem

ergo omnes. Ex quibuspatet, quod contrarium. Mensuram autem esse, quod
Heraclitus coaitur vero nea^are, videtur unicuique.

quod prius false afiirmavit. Doin- Disputat contra Pythaoforam di- .c^ntm
opmiouem
de cum dicit :
cens, quod simile autem est rpiod clic- Pythagorae
r^ I 1 '-T • . 1 ^^ primo
ab
tuni est a rj/tnagora dictis, scillCOt principio.
39. Adluic atitem siestvere affirmare,
nihil
et hoc utiqtiefalsum erit dicere, nullam
Horaclito ponente aftirmationem
veram affirmationem existere. Si aiUem et negationem simui osso veram,
est ah*rjtiid, solveltu^ utiqtie ([uoddicitur ah etenim pro quia, ille sciiicet Pytha-
his qui talia instant, et penitus auferenli-
hus disputare.
goras dixit hominem esse mensurani
omnium rerum, nihil atiucl dicens quam
Arguit contra secundum, quod quod videtur,putasocundum sensum
ponebat scilicet qu.od nuUa aftir- et socundum intellectum, utdictum
Contra se- matio sit vora. Dicit orgo, quod ad- ost 10. liujus, t. C. 5. unicuique, et
cunduni
erroi'eni huc auleni si niJiil cst vere affirmare, ut Jhic cssc firmitcr v^rum. IIoc autem
Heraclitj,
Horaclitus dicit ergo ; et hoc ipsum uti- fucto, id ost concesso, accidit idcm
fjue crit falsum clicere, scilicot nuUam af- essc ct non esse, idem esse mcdum et

firmationem veram cxisfcre; nam qui di- fjonum ; ct alia secundum oppositas
Vifle2. (1. cit nuUam affirmationem esse ve- dictioncs dicta, proplcr multoties vi-
t. q. 2.
solvendo ram, aliquid aftirmat, scilicot quod dcri, id ost, quia multoties vido-
penulti-
mum prin- . verum est nuUam aftirmationom tnr Jiis Jioc cssc tjonum J^is autcm con-
,

cip.ile.
esse veram, et perconsequens hoc trai-iuut, id est maluui, me.isuram au-
ipsumquodaftirmatur, erit falsum. tem esse unicuique quod videtur, id est,
Et subdit si autcm est atiquid, id est,
: ex hoc quod Pythagoras ipsum vi-
si aiiquid dictum aftirmative sit deri ponit mensur.im rerum, ut
vepuni; solvetur utique, quod dicitur cib sciiicet sic se habeat res sicut vi-
his, qu.i talia instanl, et penitus auferen- dotur opinio autem ista de verita-
;

tibus disputarc, isti enim per suam to apparontium inquarto iibro est
positionom omnom disputationem prolixius portractata, ot impugna-
auferunt omnino. Nam si nihil est ta.
 SUMM.E II. GAP. III, 450

Exeqnitur Motiva
de intento. Circa quod uictorum
^ ^

duo facit. Primo recitat duoeorumrecitat ne-

SUMM.E SECU^^D.E motiva. Secnndo disputat contra primum
crantinra

o j A-i pnncipmm. -1
ipsa. Secunda ibi ^i/iu emm ex non
i,- •

CAP. III. :

ente. Dicit ergo, quod videtur quibus-

Solvuntur motiva poncntium con-
dam quod supple principiuni dictfe
tradictoria esse simul vera, et
existimationis sit ex opinione P/iijsio-
qui facile a talibus positionibus
lofjorum , id est Philosophorum, qui
retralumtur, et qui non?
ponunt nihil fieri ex non ente. Miis
SUMMARIUM. autem videtur supple quod princi-
primiim motivum assereDtium con-
Solvit pium sit ex non cognoscere omnes ea-

.. 3.
tradictoria >imul vera, nempe quod nihil dern ex hoc quod
de eisdem, id est,
fit ex non ente, quod bene explicat Doctor. non omnes judicant eadem ex eis-
dem; sed /lis quidem fwc videri delecta-
Solvetiir autein, uliqiie hujusmodi du-
bitatio, consideraniihus unde venit prin-
bile, /tis autem contrarium, id est non
Text.
•m. 5. cipium existimationis hujus. esse delectabile; ex quo sequitur
40. opposita esse simul vera, si omne
Postquam Philosophus disputavit
quodvidetui^ ponatur esse verum.
ilra ne-
contra negantes primum princi-
^antes pium, quantum ad eorum dictum,
Deinde cum dicit :

limuni
licipium nunc disputat (luantum ad corum Nihil enim ex non ente fieri, omne au-
[lantum
eorum motivum. Circa quodduo iacit. Pri- tem ex enie fere omnium est commune 4i.
Uivum.
mo quod dictum est. Secundo
facit dogma eoium, qui de naiura. Quoniam
igitur non album fit ex albo perfecte exis-
concludit quaedam coroUaria ex tente, et ne(}uaquam ex non all>o, Xunc
prcedictis. Secunda ibi Qnare mani- : autem factum non album, fiet utique ex
festum ex /lis. Prinia in duas. Pri- non ente non albo, quod tit non album.
Quare ex non ente liet utique secundum
mofacit quod dictum est. Secnndo illos, si non existit non album, idcm et
ponit quoddam notandum circa album.
dicta. Secunda ibi : Ad /tabcntes (jui-
Disputat contra praedicta motiva.
ch^m. Prima in duas. Primo propo-
r»nit in- Circa (luodduo facit. Primo dispu- ^^'^"'ra pn-
mtum. nit Secnndo exofuitur
intentum. ^ mum moti-
tat contra primuui motivum. Se- vum.
de intento. Secnnda ibi Videtur :

cundo contra secunlum. Secunda

enim quibusdam. Dicit ergo quod ,

ilu : Sed el similiter attendere. Prima

/}cec ex
ufique dubilatio, quae dicta est,
in duas. Primo illud motivum ex-
qua scilicet aliqui moventur ad
ponit. Secundo ii)sum solvit. Se-
ponendum contradictoria esse
cunda iln : Xon dif/Icile autcin. Dicit
simnl vera, solvetur considerantibus
ergo, quo 1 commune dogma est nmnium
unde vcnit principium /lujus exislimatio-
fere eorum qui de natura, scilicet trac-
nis, id est opinionis. Deinde cum
taverunt ni/iH fieri ex nnn ente, .scd
dicit :

omne quod ft c.r enfe. Et sulxlit :

Yidetur enim quihusdam quidem ex quoniam ijitur non album /it c.r prrfrcfe
Physioh^gorum opinione. Ahis vero, ex existente alljo, et n^quaquam su[qdc nedarat
non eadem de eisdem omnes cognosce- '"^
re; sed his quidem delectabile hoc vide-
non albiim cx non alln». iterum nunc^'^^^^^^''
t:vum.
ri, his autem contrai'ium. autem factum non album /iet utique cx
 : ;

m LIB. XI. METAPil.

non enle non (flho, t/fiod fil non rilbiun, Physic. t. c. 73. et circiter,
est, 1.
imo siip[)lcex eo, quod non cst quomodo ea qmc funt, fiunt ex non
non albuni. Ex quo infert r/nare : ente, sciUcct in actu et quomodo ex
cx non ente fil tilique supple non album, entr, scilicet in potcntia.
secundum illos, si non exislit non alburn, Notandum, quod ut Iiabctur 1. Aiiqn

ideni et album, id non album, cst si I^hysic. t. c. &2. et circiter, dupii-dTph

ct album existunt idem ct ideo
dicebant, quod cst album ct non
album.
Notandum, quod quia non album
; citcr fit aliquid ex aliquo scilicet
per accidens, et per se. Per acci-
dcns quidem fit aliquid ex ente in
actu per se vero fit aiiquid ex
;

fit ex albo, ctiam ex co quod

tit ipsa materia, quae quidem non est Qu<'
n matei
non est non album, statim vidctur m L 1 •

actu aliquid eorum, quse liunt

•
1
etn.

prima facie, quod non album fieret ex ipsa, sed est omnia illa in po-
ex non ente, sicut si diceremus, tcntia. IUud ergo ex quo aiiquid
quod aqua flt ex non aqua et ideo ; fit per se, et est ens et non ens

ad Iioc evitandum dicebant, quodin est quidem ens in potentia, sed

eo ex quo fit aqua sit latens aqua, non ens in actu. Non ergo oportet,
ut Anaxagoras, qui ponens qubdli- ut isti imaginantur, quod iiiud ex
betfieri ex quolibet, dixit quodlibet quo aiiquid fit, sit simui ens et non
esse in quolibet. Similitcr in pro- ens in actu, et contradictoria sint
posito dicebant, quod sinon album simui vera de eodem, per quod pa-
fit ex co, quod non cst non album, tet, quod motivum iiiud nuiium
tamcn non album prccexistit in eo fuit. Dcinde cum dicit
ex quo lit non album est aibum;
et quia illud ex quo fit non album
SUMMARIUM.
est album, ut pr^edictum est, se- Reiutat secuudum motivum eorumdem,
quitur secundum eos, quod illud nempe id esse verum, vel falsum quod sic

ex quo fit non aibum, est aibum apparet, vel apprehenditur. Ratio quam
simul ct non aibum, nisi ponatur hic assignat Uoclor, quare oculus suppo>iito
ei digito objectum unicum, videt duplum,
quod aiiquid fiat ex non cnte, quod
probabilis est, quam multi tenent. Alii ta-
ipsi abhorrebant, ut dictumest; exeoevenire
men probabiliter putant, id
et ideo rationc hujus motivi con- quia lineie visuales seu axes, diverso situ,
cedebant contradictoria simuivera ad utrumque oculum tendunt, de quo vide,
esse de codem, ut quod idem sit qucC dixi, supplomento de Anima d. 2. sect.
9. num. 20. Gausam hujus motivi quinque
aibum et non album, et sic de aiiis.
rationibus refutat, de quo I. 4. a text. 24.
Deinde cum dicit :

Sed et similiter attendere utrisque opi-

42. Xon autem dissolvere dubita-
difficile nionibus et phantasiis ad ipsos dubitan-
Dictum est enim in IMiysicis,
lionejnlianc. tium stultum. Palam enim ipsorum alteros
quomodo ex non ente tiunt qUcC fiunt, et necesse mentiri. Palam autem hoc ex his,
quomodo ex ente. quae fiunt secundum sensum. Nunquam
enim idem videtur, his quidem dulce,
his autem contrarium, non corruptis et
Soiutio Soivit hoc motivum dicens, quod
secundum organum sen-
privatis alteris
luotivi.
^^^^^ ^^.^ difficile solvere hanc dubitatio- sus, et judicatoris dictorum saporum; hoc
nem. Dictum est cnim in Pliysicis, id autem existente tali, alteros quidem exis-
 SUMM^ II. CAP. III. 4Gi

limandiim mcnsurani csse, alteros autem regula veritatis ; cdteros aulcm non cst
non j)ulandLim. Similiter autem hoc clico, ,^„/.... / •
^
bono, et nialo, et pulchro, et turpi;
"™*""' "^
i
est, qnod noni
cst pu-
et in
ct aliis lalijjiis. Niliil cnim
f
tandum ita esse dc alteris in qni-
clifrert lioc si-
gnificare quam
quaj apparent siibmittenti- biis est corniplio. Si ergo dc ali- .Qnaiiier
bus sub visu digitum, ct facientibus ex
uno vitleri duo, oporlere esse proi^ter ap-
q,,^ eojera unus judicat, quod
^
' ^
sitt™;.
,
,.orsensus
parere tanta, et iterum unum. Non mo- ^^^^^^e, piita sanus ; et alter judicat, etmteiiec:

ventibus enim visum, unum apparet quid quod sit amarum, puta cTgrotus, l.e\aHe^dt
"""^- existimandum est esse, ut .jiKlicat teEi;";^
in quo non est corruptio secun- '^"'"T^^-
i
canl.
43. Disputat contra secundum mo- anm organum sensus, et non ut
!onti'a 66- . . . •
T i
tivum, ot primo contra ipsum mo-
I

cundum judicat a^grotus, qui organum sen-

notmim.
|.jy^jj^_Sccundo conti^a causam sus liabet corruptum. Et subdit,
ipsius motivi. Secunda ibi Totali- : quod sicut supple dictum est de
tcr aiitcni mconveniens . Dicit ergo, cognitione sensus, similiter autem
quod siniilitcr supple sicut stultum hoc dico, et in bono, ct malo, ct put-

cst propter primum motivum opi- chro, ct turpi, et aliis talibus, qute
nari contradictoria esse simul ve- semper per intellectum cognos-
ra de eodem, ita stultum est attendcre, cuntui^ quia, videlicet, si alicui
id est, assentire utrisque opinionibus videtur secundum intellectum hoc
et phantasiis supple Philosopliorum essebonum, quibusdam vero esse
duhiiantium ad ipsos, id est contra ip- malum, standum est judicio illius,
sos ex hoc supple principio, quod
;
qni non habet corruptionem in
opinantur omne quod videturesse intellectu, puta nec ex prava con-
yevum. Palam cnim, quod cdterum ipso- suetudine, nec ex prava affec-
rum scilicet sibi contradicentium tione, nec ex aliqua alia causa.
necesse est mcntiri ; pcdam autem hoc cst Et subdit, nam si supple aliquis
exhis,quw fiunt, id est, apparent se- dicat oppositum, quod scilicet non
cundum scnsum. Nunquam enim vidctur, magis credendum est liis quam
his quidem dulee, his autcm eontrarium, illis ; nihil differt hoc sicpiipcarc quam
id est amarum ; non pro nisi, id dicere supple quod quao apparent
est nisi corruptis cdteris et privcdis, submittentibus digitum sub visu, id est,

id est, nisi in alterum eorum fiat oculo, ct facicntibus cx uno videri duo :

aliqua corruptio aut privatio se- unde supple non est standum judi-

cundum organum scnsus et judicatoris, cio illius oculi sic indispositi, (pii

id est secundum sensum, qui judi- judicat illa esse tanta, scilicet duo
Gd(>i dictorum saporum, k\ osi dc (Mctis propter apparere duo, sed est

saporibus, qui sunt dulce et ama- standum judicio illius ocuii Ivne

rum. rioc autcm cxistcnte tali, scilicet dispositi, cui unum apparrt qund est

quod si in alteris eorum est aliqua unum.

corruptio, aut privatio cxistiman- Notandum, quod cum ali(|uis po- 44.

dum est altcros quidcm, sciMcei in qui' nit digitum sul) oculo, ef, movet ^^^^^^.^^

busnonestistacorruptio csse mcn- oculum, unum ol)j(H;liini visus vi- '>^ -'111-«;-

sura, id est, quod eorum judicium detur esse duo. (^u.jusratio '^^^'- ;[;,^;;f;/;v;;;.'^

est accipiendum pro mensura et gnatur, (piia Lunc sp(^ci(^sunius vi- im- duo.
 :

462 LIB. Xf. METAPII.

Al. ab alio visil)ilis(liiplicntnriri iitroquc ociilo per (juinque rationes, quarum sc- Coi
causa
incuncnrsu
ct(iiiia non conveniiint adlociiinju- cunda ponitur ibi Ad/mc aufcin si :
mot

dicii coiumiinem, ex hoc quod ncr- molus. Ter^tia ihi : Ki si securnhim

vus uuius oculi recedit ab illo cou- qiKinlum. Quarta ibi : Ad/tun propfer

cursu propter inotum unius digiti, Quinta ibi Ad/nir siquidem.

(jiiid. :

de (luo dicLum cst primo liujns in Ad evidentiam hujus sciendum Ex se

lium
(juadaiii (lusestione. Ideo quadi- est, quod causa quare ponitur om- nuo I

fatuun
bet species repra^sentat objectum ne, quod videtur esse verum, est judi<
omnia
seorsum, et unum videtur duo; quia aliqui putahant res omnes permc
quando autem oculus non sic mo- esse in continuo fluxu, et quod
vetur, tunc unum videtur esse nulla natiira in rebus esset fixa
nnum, quia licet quodlibet unum et determinata. Unde sequebatur,
objectum diversas species impri- quod rem esse talem, non esset
Quare matinduobus tamen con-
oculis, aliud quam. videri esse talem. Con-
unuui vide-
tui' et judi- currunt ad unum locum commu- tra hoc ergo ponit primam ratio-
caturunum
cum dupli- nem, ubi judicium sensus inte-
est nem, dicens quod toialiter autem est
catur eius
species visi-
rius juxta cerebrum; ct ideo unum inconveniens ex videri ista prwsentia
bilis in
videtur unum, quia non repra^sen- permiitantia, nunquam permanentia in
et
non mono-
culis. tant nisi unum. Tunc ergo judi- eisdem, ut sunt ista sensibilia juxta
candum est de unitate objecti se- nos facere ex /loc jiidicium de veri-
cundum judicium visus, in quo non tate supple omnium entium. Dato Esse e
ritas 11

est aliqua passio extrinseca, puta enim, licet sit falsum, quod omnia lium e:
mobil
ex digito submisso, similiter cst ista sensibilia praesentia et juxta depen
et no
in aliis. Dicere ergo, quod a^qua- nos, essent in continuo fluxu, non cont:

liter credendum est liabenti ali- oportet sic judicare de tota natu-
quam corruptionem in sensu, vel ra ; magis etiam fateri e con-
sed
intellectu, sicut illi quinonhabet; verso, quod ex his, quae semper
simile est ac si dicatur unum esse uniformiter se habent, sumatur
duo, et unum unum, quia sic
esse judicium de veritate rerum. Ideo
apparet diversis secundum quod subdit, quod oportet enini ex semper
digitus supponitur, vel non sup- /lahentibus secundum eamdem supplc
ponitur oculo, sicut dictum est. dispositionem, et neque nnam, id est
Deinde cum dicit nuUam permutationem facientibns ve-

nari verum. Talia autem sunt qme se-

Totaliter autem inconveniens ex videri cundum mundum, id est, qufe conti-
pr?esentia permutantia, et nunquam per-
manentia in eisdem ex lioc de veritate nent mundum, ut corporacoelestia,
judicium facere. Oportet enim ex scmper respectu quorum ista corruptibi-
secundum eadem habentibus, et neque lia nuUius sunt quasi quantitatis,
unam permutationem facientibus verum
Taha autem sunt quse secundum ut Astronomi probant; /icec enim
venari.
mun(_him, IicTC enim non (iuanclo(jue qui- scilicet corpora ciDelestia non quan-
dem taha iterum autem alia videntur,
;
doque quidem talia videntur, el iterum
eadem autem semper, et permutatione
aiia, sed semper mancnt eadem, et
nulla participant.
nutla participant permutatione.
Corpora
^5-
Disputat contra causam motivi Notanduni; quod coi p(»ra cceles- lestia, e
 smmjE H. gap. iii. 4G3

continuo tjaUcet pormiitentur (Miantnm

^
ncl et non esse, non videtur ratio qua-
moventur
5emper ta- motnm localem, manent tamen re ali(|uiil moveatur ad terminum
nien ma-
nent im- somper eadem ([uantum ad sub- ad quem, in quo nondum est, quia
niota • • • .

Nam
. ,

stantiam mcorruptnm; et ideo ma-

,
1

jam
,

esset ibi. secundum ad-

£iis venanda est veritas de rebus ex
his, quse semper manent, qunm ex
sensibilibus
quod continuo fluxu et mu-
sint in
tatione. Cujus contrarium illi fa-
versarium verum esset dicere quod
esset ibi, et non esset ibi, et quod
corruptibilibus, dato, movetur et non movetur, et sic de
aliis contradictionibus quibuscum-
qne. Deinde cum dicit :

ciebant, nt patet ex prsedictis.

Et si secundum quantum continue pra3-
Deinde cum dicit :

sentia Huunt,
moventur. et quis hoc
et
ponat, equidem non verum existens, [)rop-
46. Adliuc aulemsi motus cst, et motuni ter quid secundum quale non manet. Yi-
aliqnid. Movetur autem omnc ex aliquo, delur enim non minime qua» secundum
ad aliquid. Oportet quidem igitur quod contradictiones ejusdem pricdicari et ,

movetur esse adliuc in illo, ex quo m(jve- existimare quantum non manere in cor-
bitur, et non in ipso. Et ad hoc moveri, poi'ibus, [)ropter et esse quadricubitum
et fieri in hoc, secundum conti-adictionem ilern, et non esse. Substantia autem se-
autem non verificari secundum ipsos. cundum rpialc, hoc quidem determinata^
naturtT. Quantum autem indeterminata}.
Ponit secundam rationem quae
talis est : Qnod adlnic si mofus est, in Ponit tertiam rationem. Ubi pra3- 47.

istis sensibilibus, ut ipsi etiam notandnm est, nt jam dictum est

dicunt, oportet quod sit aliquid mo- 4. hujus, t. c. 2:2. et inde, quod Ile-
tum, aliquod mobile quod
id est, raclitus videns aliquid augeri per
movetur; omne autem mobile moic/^n- longum tempus, puta per annum
ex aliquo, et ad, aliquid. Oportet igitur secundum aliquam determinatam
id qiiod movetur esse ad/iuc in illo ex quantitatem, putavit etiam ([uod
quo movebitur, id est, in termino a in qualibet [larte illius temporis
quo, et non esse in ipso, id est, in ter- fieret aliquod augmentum licet im-
mino ad quem snpple totaliter; perceptibile, et insensibile propter
sed moveri ad hoc et fieri, scilicet parvitatem quantitatis, qua) auge-
continue quia mobile dum in hoc, tur. Et hoG opinatus est in omni-
movetur continue tendit in termi- bus rebus similiter se habere, ut
. num quem in quo nondum
ad est scilicet omnes res qua) videntur
Auferunt perfecte. Ex quo patet, quod ali- quiescentes, realiter continue mo-
)tum te- ori •
L 1
•

imperce[)f ibiliter,
I

atescon-qua aitirmatio, nega- et aliqua vei^entur, licet

*^rfa°" tio determinate est vera, quia cum longum tempus earum
post

i^eodem'
^^ ^l^^ nunc dicta sunt de motu, motus scntiatur. Licet autem hoc
verum est dicere ita esse. Et sub- suppositum de augmento sit fal-
dit, secundum contradictionem autem sum, ut liabetur 8. Physic t^ c. 'V^.
non verificari secundum ipsos. \iilt di- et inde, quod scilicet augmentum
cere, contradictoria simul
quod si liat continue, ita (juod in ([ualil)et

verificantur de eodem, sequitur parte temporis secundum ali^piid

quod niliil moveretur. Si enim augmentetur, non enini slc est,

idem est esse in termino ad (juem, sed per totum tempus lit dis[)Ositio
 461 I.IB. XI. METAPII.

VKie2. (1. ad nii£]^mcntiim, ot in iiUima \)i\vU) (juod sit continuus fluxus, ct motus
illinstomporis fit an^montum, nt iu sccundum (juantitatcm,
rchus
ibidem doclaratur. Tamen conces- nihilomiuus tamcn res habcnt esse
so, quod ita csset dc motu au<^^- fixum sccundum (|u<il(\ ct sccun-
menti, non tamen sequitur sic esse (bim cssc substantiale. Deinde cum
secundum omnes motus ; ct lioc dicit :

cst, quod Philosoplius quod,

dicit
Adhuc niilem |)ro|)ler (|ui(J jubente me-
et si secundum fjuantum, id cst, secun- ^^-
dico hunc cibum olTerre, olTerunt? Quid
dum quantitatem, prcescntia, id cst, enim magis panis aut non est? quare
est,

ista scnsibilia, qucT, sunt juxta nos nihil, iitique alirjuid habebit comedere, aut
non comedere. Nunc autem ut verum di-
cjuis hujus-
Non omnia continuc ftnunl ct moventur, et centes circa ipsum existente jusso cibo hoc,
moveli^dl^^nodi ponat, id est concedat,
cquidcr.i offerunt hunc, quamvisnon oportebat, non
ciarat.
^^^^^ verum cxistcns, id cst, licct non permanente firmiter nulla natura in sensi-
bilibus, sed semper omnibus motis et fluen-
sit verum propter quid secundum qiiale,
tibus.
id sccundum qualitatem non
est,
manct, quasi diccrct, quod non cst Ponit quartam rationem, diccns Desti
truui

ratio quin possit mancrc sccundum quod adhuc si supple in rebus non ^Jj^i-,^;^^

qualitatem. Et subdit, quod vidctur est csse fixum, ncc quantum

i
ad
'
''^''^"^^"
consuetuc

enim quod non est minime, id cst non essc, ncc quantum
^
ad non esse, ^,^1^'^^°
turam si

cst parvum, qusc secundum contradic^- propter qnid jubente medico offerre hnnc opinantp

tiones ejusdem prcedicari existimare qiian- cibum, o/fcrumt, supple illum, et non
tum non manere in corporibus, propter alium. Itcrum quid magis panis cst,
et ess3 idem quadricubitum, et non essc.
aut non est supplc panis? quasi dice-

Vult dicere, quod ista opinio quse rct,quod non, si affirmatio non
ponit contradictoria simul cssp. vc- magis est vcra quam ncgatio se-
ra de eodem, et non vidctur mini- cundum dictam opinionem. Quare
Res secun- mc, vcl parum reccdcrc ab illa nihil utique habebit, id cst, quod nihil

'^Ttantram opinionc, quoe existimat quantum distabit comedere, aut non comedere,

mancrc corporibusin sed sed erunt idem. Nunc autcm vcrum

"reamduafnon ;

supplc idem opinatur, ct per con- dicentes eirca ipsum,

^
ct existentcm,' ' SG\- ^^\^^^^
^'''fluT'' tentes
sci

sequens, quod idem simul sit, et licct cibum, id est, quod habcntes cetcib>.

non sit quadricubitum opinatur. vcrum judicium dc cibo quasi talis

sit ct existat, qualem jubet medi-
Et addit substantia autem supplc rci
:

determinatur, supple secundum quale, cns jusso hoc cibo, offerunt hunc, quem
id est, sccundum aliquam differen- scilicet jubct mcdicus offerre, quam-

tiam, vel formam

substantialem, vis non oportebat, non permanente firmi-
ter nulla natura in sensibilibus, scd con-
qu^ est qusedam qualitas substan-
tialis ex 5. bujus cap. de Qualitate,
tinue mota et fluens et nulla essct fixa ;

t. c. 19. hoc quidcm, id cst, quale quia tunc non magis panis quam
substantiale cst naturw determinatce, non panis, non magis csset iste
et

id est, est detcrminate, licct quantum cibus, quam non iste cibus. Deinde
sit naturse indctcrminatse, id est cum dicit :

licet quantitas sit indcterminata. Adhuc si quidem alteramur semper, et

Concesso crgo, licct sit lalsum. nunquam permanemus idem; quid mira-
 ,

SUMMiE II. CAP. III.

m
bile, si nunquam nobis eadem videntur, subdit, eodem itaque modo habere, et
quemadmodum laborantibus? Etenim his dicta permutatione facfa forte necessa-
j)ropter non disponi secundum
similiter
habitum, et quando sani erant, non simi- rium est, id est, quod
ergo nos si
lia videntur, quae secundum sensus. Ipsa homines, qui quotidie alteramur
tamen nulla propter hoc participantia per- ex hypothesi, de rebus difformiter
mutatione sensibilia. Impressiones autem
alias facientia laborantibus, et non eadem. judicamus, nobis est putandum, et
Eodem itaque modo habere, et dicta per- non rebus pari ratione sicut de
mutatione facta, forte necessarium est. Si infirmis dicebatur. Et subdit quan-
autem non permutamur, sed siidem per-
manemus entes, erit utique aliquid manens.
tum ad secundum membrum dis-
junctivse dicens, autem nos supple
si
49. Ponit quintam rationem, dicens homines, non permutamur, sed idcm
qiiod adhuc si siipple sic est, qiiod entes permanemus ; ergo sequitur
omnia sint in fluxu, et nulla sit quod erit aliquod permanens in
veritas fixa in rebus, sed lioc sit rebus, et per consequens aliqua
verum quod est videri, aut
esse, veritas fixa de qua possimus vero
nos supple homines, qui judicamus et; firmiter judicare.

de rebus sumus in continuo motu,

aut non. Et si quidem semper allera- SUMMARIUM.
mur, numquam permanemus idem, id
el
Alios in dictas opiniones incidere ex erro-
est, eodem modo nos habentes, re, alios ex protervia, et horiim errorem esse
quid mirabile si nobis eadem nunquam inciirabilem, illorum non, de qiio 1. 4. a text.
videntur ; quemadmodum laborantibus 26. infert tria corollaria : Primiim, contraria
id est, infirmis non videntur similia non veriflcari de eodem. Secundum, mediiim
cum altero extremo non verificari de
eodem.
illa quce, scilicet percipiunt secun-
Tertium, contra Anaxagoram non quodlibet
dum sensus, qualia supple videban- esse in quolibet, alioquin contraria diceren-
disponi, tur ante segritudinem propter non tur de eodem.
dkposi-
similiter disponi secundum habitum, id
onem.
est, secundum dispositionem cor- Ad habentes quidem igitur dictas dubi-
tationes ex ratione non facile dissolvere
poris, quando supple infirmaban- non ponentibus et horum non ad
aliquid,
tur, et quaado sani erant, quia supple hoc rationem exquirentibus. Sic eriim om-
ni-^ ratio, et omnis demonstratio fit. Xihil
infirmitate aliqua videntur eis ama-
enim ponentes interimunt disputare, et
ra, propter infectionem gustus,
totaliter rationem. Quare ad tales (juidem
quae eis in sanitate dulcia yideban- non est sermo. Ad dubitantes autem ex 51.

Cire ea- tur. Ipsa tamen sensibilia in se nullam dalis defectiJKis, facile obviare et dissol-
sensi- vere facientia dubitationem in ipsis. I^alara
- i aliter permutationem participantia, alias im-
li,s aliter
autem ex dictis.
•• •mis ap- pressiones facientia laborantibus, id est,
irent.
inflrmis, et non eadem, id est, quod Ponit quoddam notandum circa a quibus

ipsa sensibilia non propter hoc in dicta, dicens quod ad habentes quidem faciiVrelno-

se permutantur, licet faciant diver- dictas dubitationes ex ratinne, id est, ox qaibus uoq*.

sas impressiones infirmis; quiahoc protervia, quiscilicet ex pertinacia

non est ex ratione objecti, sed ex nihil concedunt, ideo subdit non
larsitas ratione organi sensitivi, quod in ponentibus aliquid ; et iternm no)i ex-
jcii de
|lem re intirmo est corruptum, et infectum quirenlibus rationem, sed snpple per-
est
lcautis.
habens se aliter quam prius. Et tinaciter adha^rentibus his qu?e fal-
Tom. VI. 30
 ; : :

4t)6 LII5. XI. METAPIl

so opin.nntiii^ f)(\ tnl(\s inqnnin ^?o?i contraria j^roptcr dici scciindum priva-
rsl fartlc (lissnlrcrc, snj)})lo Inijns-
tiniiein omnem coMlrarielatem. Palam au-
tcm Ikcc ad pririripium resolventibus ra-
niodi opinionos. Cnjns cansnni snl)- tiones contrariorum.
dit : s/r riiiin omnis ralio, rl omnis <lr-

monsirdiio fii, conccdendo

scilicet Concludit (nunedam corollaria ex
aliqnid, et exqnirendo rationem de prsedictis, et snnt quatnor, qnornm 1. Seq

nli(ino (jnsesito; niliil enim poncnirs, secnndum ponitur ibi Similitcr au- :

id concedentes inlcrimunt dispu-

est tcin nrqucintrrmcdioruin. Tertium ibi
tarc, ct tolalilcr snpple rationcm ar- Ncc itaqur. (^uartum ibi : Similitcr
gumentativam, vel syllogisticam autcm nec omnes. Dicit ergo^ quare
quarc ad tales quidrm non cst scrmo per ma)iifestum csl cx /lis, qune scilicet
qnem, scilicet a sno errore evel- dicta sunt, qnod non coniinf/it opposi-
lantnr. Et subdit qnantnm ad du- :
tas dictioncs, id est; aftirmationem et
bilantrs autcm, id est, si aliqni sint negationeih vcriftcari de eodeni secun-
qui ex dnbitatione, pnta ex debili- dum unum fcmpus, et per consequens
tate ingenii cadant in dictas dubi- nec rontraria, supple verihcantnr de Contr
de ec
tationes, facilc cst obviarc, scilicet eodem. Cnjus causam ^whiWl proptcr non
cari
eorum erroribns cx daiis dcfcctibus, omnrm confrarietatcm dici sccundum pri-
s

ct facile rsl dissolvcre facicnlia dubilalio- vationcm, qnatenns scilicet alterum

solvcndo ea quse
ncin in ipsis, id est, contrariorum semper habet ratio-
in ipsis faciunt dubitationem. Palam nem privationis. Palam autcrn est Jioc
autcm cst cx diciis, ubi scilicet solutse rcsolvcntibus rationcs conlrariorum ad
sunt dubitationes, quae poterant principium, nam nt dictum est, 10.
inducere opinantes, id est in opi- hujus t. c. 15. habitus et privatio
nionem supradictam. sunt principinm contrarietatis.
Dicta opi- Notandum, qnod Pliilosophns in- Notandum, qnod privatio est Quid
tit

eieai™ri^^^it in liis verbis duplicem modum qnaedam negatio in snbjecto de-

^f^Pj^^s^^^g, quo aliqni in prsedictnm errorem terminato; contratua autem lia-
;'? t^.^?^/"inciderunt; qnidam scilicet ex pro- bent rationem habitus et privatio-
litate intel- ^ ' ^

lectus. tervia, qui scilicet nihil conceden- nis quasi ejusdem aftirmationis et
tes sua^ opinioni pertinaciter inhne- negationis. Si ergo afhrmatio et
rebant, et ideo horum difiicilis est negatio non possunt verificari de
curatio; quidam vero ex dubitatio- eodem; ergo nec contraria. Deinde
ne, puta quia habentes aliquas so- cuin dicit
phisticas rationes, quas ex debili-
tate intellectus solvere non vale- Similiter autem neque intermediorum
bant, conclusioni earum annue- ullum possibile est pricdicari de uno et
eodem. Aibo enim existente suhjecto, di-
bant, et horum facilis est curatio, centes ipsum esse, neque aibum, neque
solvendo scilicet illas sopliisticas nii^rum mentientur. Accidit enim album
rationes, qnae eis dubitationem in- esse ipsum, et non esse; alterum enim
conq)lexorum verilicabilur de ipso, hoc
gerebant. Deinde cum dicit :

auteni est contradictio albi.

non con-
Qiiare iiianifestum ex his, (|uod
tingil oppositas dicliones de eodem, se- Ponit secundum coroUarium, di-^.secns
cunduni ununi tenipus verificari; neque cens quod non soluin supple con-
 :

SUMM^ 11. CAP. 111

4G:

trarianon possint veriiicari de matio et negatio non sunt simul

eodem sed etiam similiier, nec ulhon
; vorade eodem ergo ; nec itacpie con- Conlraria
Medium et intermediovum esl possibile prcedicari <lc tincjit vcrum de eodem
extrem 11111
dicentes sccunclum
(licere,
siiiiul clici
poatrario- uno el clc eodcm, de qiio scilicet altc- Ileraclitum, noc secundum Anaxacjoram, ex opinione
Heraclili,
lemsimui riim extremomim prsedicatur. /l//>o quiasupple opinio utriusque isto- et Anaxa-
aorte sequi-
\\ cari. enim exislenle subjeclo, dicentes ipsum rum est falsa; quod declarnt de ^
tr.r.

esse, neque cdbum^ necjuc nigrum, mentie- opinione Anaxagor^e, quia de Ile-
lur, ita qnod per ly nec cdbum, nec raclito jam patetex prnedictis. Ideo
nir/rum, quodcumque mo-
intelligit subdit : si autem non supple opinio
dium datum; medium enim inter Anaxagorse sit falsn, accidif contra-
contraria includit negationem, si- ria prcedicari de eodem, eum enim clicat,

ve privationem utriusque extremi, scilicet Anaxagoras in omni esse par-

innominatum, sive sit no-
sive sit tcm omnis, quin scilicet dice1)at
minatum, et lioc uno nomine vcl quodlibel esse in quolibet, et ita
pluribus, ut patet 10. liujus, t. c. partem carnis esse in sanguine,
16. et inde. Unde rubeum est color, et e converso, et partem (bilcis
nec albus, nec niger; falsum ergo esse in amaro, et e converso; ideo
est dicere de nli^iuo subjecto albo sequitur quod aliud nihil magis dicit
SimuHas
quod sit rubeum, cujus probatio- esse dulcc cjuam amarum, aul relicjuarum contrario-
rumnon in
nem subdit : c/ufa si sic, accidit enim cjuarumcumcjue conlrarietaliDu. Sicjui- potentia,
sed in actu
album esse ipsum, ct non esse, cnim pro dcm pro quia, secundum eum sup- dumtaxat
neuatur.
quia, cdterum complexorum verificabitur ple omne exislit in omni non solum
de ipso, hcec autem est contradictio cdbi. jwtentia, sed etiam aclu el segrecjatum^

Vult dicere, quod si de subjecto quoddicit pro tanto, quia contra-

albo verum est dicere, quod sit ria esse in eodem in potentia, non
rubeum, et per consequens nec est inconveniens; sed quod sint in
album, nec nigvum, oportet quod actu distincto, est omnino impos-
verificetur de illo altera pars illius sibile, ut patet ex dictis. Deinde
copulativae complexae, puta, neciue cum dicit
album, quae est contradictio ipsius
albi, et per consequens idem sub- Similiter autem neque omnes falsas, 53.
neque veras dictiones possibile cssc. Kt
jectum esset album, et non esset propter alia multa collectarnm utique dif-
album, quae est qusedam contradic- iicultatum propter hanc positioncm. Va
tio manifesta. Deinde cum dicit :
quia falsis quidem existentibus omnibus
necjue lioc ipsum quis dicens verum dicet.
Neque enim itaque secunclum HeracH- Veris autem, falsas esse omnes dicens
tum conlingit vera dicere, nequesecundum nou mentitur.
Anaxagoram. Si autem non, accidet con-
Iraria de eodem pra^dicari. Gum enim in Ponit nuartum corollaiium, di-
^

omni dical, omnis esse partem, niliil ma- 4. .^^equens.

gis dicit dulce esse quam amarum, aut

cens quod siniflif<'r aiit(uu patcM, (^x

prcBdictis, ne<jue <)mn<'s ^tirfioncs, id

^
reliquarum quarumcumque contrarieta-
•
tum. Siquidem in omni existit non po- est, nropositiones mv> falsas, n<r NoquH
' 1 ^ oinnes ve-
tentia solum, sed actu, et segregatum. rsf jx^ssHjHc, cf projiter ras nc(iuf»
onines esse ver<(s
oinnoa lal-
mulla <ilia)'U)u (li/'/i<'idt(<funi <-i)ff<;f((ru))), sasessepro.
Sequens. Pouit tcrtium corollarium dicens
,
. .
111 posilionos.
quod si supple ita est, quod afiir- ([Ua) propfer /lanc posiftofiou collecia^
 ,

468 Lil3. XI. METAPll.

sunt Iiic, ot in quarto hujus; ei r/uia Omnis aatem scientia qurorit aliqua

exislentihus omnibus scilicet

principia, et uiiumquodque
causas circa
falsis ,

eorum qujc sub ipsa sciljiHuu), puta me- ^^^^1.

propositionibus, sequitur quod nec dicativa , et reliquarum com.
exercitativa et c.

hoc ipsuui quod dicimus, quod SciUcet unaquicque factivarum, et docirinaHum.

omnis propositio est falsa, venun UnaquaBque enim harum circumscribens
ahquod genus ipsi, circa hoc negotiatur
dicit, imo falsum. Iterum veris aii-
tanquam existens, et ens, non inquantum
tera existentibus oninibus propositio- autem ens. Sed aUera qu^cdam lij^ec prcC-
nibus dicens omnes esse falsas, non ter has scientias est scientia. Dictarum
autem scientiarum unaquteque sumens
mentietur, sedverum dicet; et ideo aliquahter, quod quid est in unoquoque
utroque modo illa opinio est falsa, genere, tentat ostendere ahqua, debihus
sive ponat omnes propositiones auicertius. Sumunt autem, quod quidem
est, hae quidem per sensum, ha3 autem
esse veras, sive omnes esse falsas.
supponentes; propter quod, et palam ex
Notandum, quod omnia quse dic- tah inductione, quod substantifc et ejus
ta sunt ab illo loco : Quoniam autem quod quid est, rion est demonstratio.
Philosophi scientia, et caetera, jam
sunt posita, et perfectius in quarto Postquam Philosophus descrip- 54.

libro; et ideo si quid omissum est, sit ambitum hujus scientiae osten-
sive quantum ad litteram Philoso- dens, ad quse consideranda se ex-
phi, sive quantum ad expositionem tendit, nunc ostenditproprium
litterse,quaeratur ibi, quia tunc ejus modum considerandi, compa-
dicta sunt, quae dicenda occurre- rando hanc scientiam ad alias.
bant; nec oportet hic amplius dice- Circa quod tria 1'acit. Primo os-
re, sed sufticit faciliter, et quasi tendit quid habent proprium scien-
superflcialiter pertransire, etc. tise particulares. Secundo compa-

rat ad invicem ipsas scientias

SUMMA TERTIA. particulares penes differentiam.
Tertio comparat hanc scientiam ad
Primce Philosophice ab cdiis scientiis dif- alias,quod est intentum. Secunda
ferentia. Item ens per accidens a nulla ibi : Quoniam autem est cjucedam de na-
scientia considerari; de ciuibus omnibus tura. Tertia ibi Quoniam autem est
:

in lihro sexto. qucedam scientia. In prima parte po-

nit duo pertinentia. ad alias scien-
CAPUT I.
tias particulares. Primum est, Qu^iibe

Philosophiam primam ab aliis quod quselibet quserit principiaetparticuia!

liabet du
scientiis difierre ex modo consi- causas circa proprium subjectum. pr^cipa.
pr P'*^'
derandi et deflniendi, et illarum Secundum est, quod quselibet sup- bipria ^''^'

divisio. ponit cpLod quid est sui subjecti, et

hoc est quod dicitur, quod omnis
SUMMARIUM.
autem scientia qucerit aliqua principia et
Incipit docere modum considerandi hujus causas circa unumquodque eorum scihi-
scienti^e, dequo fuse egit 1. 0. Primo distin-
lium quce suh ipsa, id est, quae sibi
guit scientiam naturalem a practica. Secun-
subjiciuntur. Et dicit, cdiqua, qua-
do Matliematicam a naturali. Tertio Meta-
physicam seu Theologiam ab istis, dequo 1.6. tenus non omnis scientia conside-
text. primo et secundo. rat omne principium, nec omne

§
 SUMM.^ III. CAP. I. m
Prinuim gcniis caiisae, et exemplificat, puta ductione, qiiod substantice et ejus r/?(oc/ est uon est
pnncipia J i
,. .. -i- . -i , ., . demonslra-
et causas mcdicativa, quae scihcet considerat quid e^^ siipple non est demonstratio. Ho sed est
'^^*^^""^'
qu^iere. dc saiiitate; et excrcitativa, qii?e sci- Nam quod quid cst subjecti supponi-
licctconsiderat de exercitiis ordi- turtanquam mediumetprincipium
natis ad bonam disposrtionem, vel demonstrationis, ideo non demons-
valetudinem corporis. Et similiter tratur. Deinde cum dicit :

nnaquceqne reliquarum factivarnm, id ^

,^,- ,7.-i- -1
est practicarum, ct doctrinatium, id
Uiioniam autem est qujcdam de natura
gcientia, palam quia, et a practica altera,
53.
est speculativarum scientiarum et factiva erit. Factiv<e quidem enim in
nnaquceque enini hornm, scilicet par- faciente, et non in facto motus principium.
.• 1 •
11.
ticularinm ctrcumscnhens supple ab
•
.; Et boc est sive ars aliqua, sive aliqua alia
p^tentia. Similiter autem,' et practik-e
non
Secundum, aliis entibus, ahquod genm subjec- in agibili, magis autem in agentibus mo-
tnm ipsi, circa hoc nerjotialur tanquam t"»- Qufe ninem Physici circa iwbentia in
^TsubTe^ti
f„'o- existens circa aliquod
i
ens, sed non in- IP','" '""'"^
principium est. Quod quidem
n«ie. '
igitur neque factivam neque activam, sed
primum. Et
quantumens, et lioc fuit speculativam necesse est esse naturalcm
subdit quantum ad secundum per- scientiam, palam ex his. In unum enim
^^''^'''^'^ ^^^^^"'^' ^^^"'^^^" «^^^^^^^ ^^^^^'^
tinens ad scientias, scilicet parti-
^
q:)sam.
culares, dicens sed altera qiicedam hcec

prceter has scientias est scicntia, scilicet Comparat scientias particulares

de ente inquantum ens, pertinet ad invicem penesdifFerentiam. Cir-Diirerre ab
ad quamdam scientiam, quse. est ca quod duo facit. Primo distinguit sdJitias
alia praeter scientias particulares. scientiam naturalem a scientiis p^''^!^,'^^^"
I
res,
Mathemati- /)?'c/(7n(m autem scieniiarum, scilicet
pse scientise
practicis.
^
Secundodistino^uit
~ scien-
. .

suntin particularium, iinaquceque sumcns, id tiam Mathematicam a naturali.

du certitu- est, supponeus aliqualiter, quod Secunda ibi Quoniam autem quod :

qnidest, scilicet subjecti, in unoquo' cpiid est. prima parte intendit

Tn
cjue generc tentat ostcndere reliqua, id talem rationem Scientianaturalis :

est, proprias passionesdesubjec'o, est circa ea, quae habent in seipsis

debilius secundum quod aut certins, principium motus et quietis; sed
suntgraduscertitudinis indemons- nulla practica est hujusmodi, ergo
trando. Nam
Mathematicse scien- etc. Hanc rationem exponit, dicens
ticT certissime demonstrant, natu- m\o{\q}ioniamestqH(edamscientia,^Q,\\\- niiVeremia
,. , , . naturalis et
rales autem mmus certe. Et subdit cet particulariS; denaturapalam quia practica-
• • • 1 • /. • L
rum.
exponens quomodo scientiae sup-
. . . .

e.v\i dAlQV^, et apracticaet a factiva, wi

ponunt, c^uod quid est subjecti ali- per practicam intelligatur appro-
^ario
(lo,
mo-
variee
^',
Q[\\^\\iev a\Q,QVi^,
^- '•!.
sumunt autcm, Q^i, \(\
•. .• <• a l-
priate practica activa, et periacti-
c-

uppmnmt suppouunt ^?<o(/ quid est;hce quidem vam practica factiva. Cujus causam
?sTsu?"ub- /^^^ sensum, puta si requirunt cogni- subdit enim pro qwin, faciirce quidon
:

"'®^*^'
tionem confusam subjecti, hce autem est principium mofus in faciente, etnon in
Metaphysico,
supponcntes, scilicet a facto, et hoc scilicet principium est
puta si requirunt cognitionem dis- sicut ars dirigens, sive aliiniaalia
tinctam subjecti, nt declaratum potentia, puta executiva. Similitei'
est 6. hujus. Ex quo infert propter : autem, etpracticce, id est, activ,*v cst
Quod (inidquod et palam, scilicet est, ex tcdi in- supplc principium motus, nnn cnim
 470 LIP). XI. MF/rAPlI.

rsl in (KjihHi, scd iudfjis csl iii (Kjcnlihus. ticam a naturali, dicens ^^^''''i?'^^'^^
nal^^paH^^

(jiuv (inicm supple sunt scientise Pliy- aulcm unicuique

^
scientiarum necesse cst ^iathema-
ticce.
Nondaiur ^\q^ Y(M'santnr ''ircct habcnlia in scip- scire ali(pialiter ipsum, qiwcl quid est et
mecliain in- i t
demons-
i

ler piacii- ffis luincipiuni molus. Concluclit ergo, hoc uti, ut principio, scilicet
cani et spe-
culativam. quod quidcni ifjiluv, ncc activam, ncc trationis, ut prsedictum est; ideo
factivam, scd sprculativam ncccssarium oportct non lalere rjualiter dcfrnicndum
cst cssc scicnfiam naturalcm palani cst est naturcdi, et qualitcr sumcnda est ratio

cx Enim pro qiiia, /p5f/?>/ scilicet

his. suhstanticv, id est, definitio substan-
scientiam natnralem ncccssc cst ca- tialis rei, quia supple secundum
derc in unum aliquod horum (jcneniin, diversum modum definiendi distin-
quod scilicet sit practica vel spe- guuntur scientiae; et ideo ut appa-
culativa. Si igiturnon estpractica, reat qualiter scientia naturalis
quia nec activa nec factiva, sequi- distinguitur abaliis, oportet videre Diversitasi

tur quod sit speculativa. quem modum servat in definiendo, ^ii^df-

^'plexJ'^" Notandum, quod sicut dictum utrum scilicet definiat, utsimumdc- ^^^^^^^^3^^*

fuit inprimo libro et alibi s?npe, finitur, aut magis, ut concavuni; horum

praxis qua^dam est actio, qua?dam cnim ratio, id est, definitio simi dicitur

factio; et dicitur actio operatio, cum materia ca, ciuce cst rei, scilicet

manet, et non transit extra sensibilis. Ratio autem ciucv est con-
d^p^iexr ^U^^
operantem, puta velle et appetere; cavi dicitur sine materia supple sen-
sed factio dicitur operatio tran- sibili, cujus causam subdit : eni^n

siens,puta texere vel aedificare. pro quia^ simitas fit in naso, sicut in

Secundum hoc ergo distinguitur materia sensibili et determinata,

Simuin
diiplex scientia practica : una quae propter quod ratio, id est, definitio qujdT

dirigit in praxi, quae est actio, et ipsius est dicta cum hoc, scilicet na-
vocatur prudentia et scientia mo- so, qui est materia sensibilis; simum
ralis; alia quae dirigit in praxi, est nasus concavus, et hoc est eius ^. •^ , ,.
^aturali&

qu?e est factio, et vocatur ars. Pri- definitio. VA subdit manifestum e^Mefinit.:
i

simum,M{
ma dicitur practica activa. Secun- iqilur cjuod carnis, et oculi, ct rcticjuarum thematicu

da dicitur practica factiva. Deinde jxirtium reddcndum est ratwnem, icl est, vum ; ide
-,
n '±' . • 1 hic cum
cum dicit :
definitionem cum materia supple materia

sensibili ; et similiter intelligen-ifie"vero's

Qaoniam autem, quod qiiid est, neces- °^^^^^'
dum omnibus rebus natura-
est de
sarium unicuique ali(|ualiter scientiaruui
5<j.
scire, et hoc uti principio; oportet non libus, et tunc supplendum est, quod
latere quaiiter definiendum naturali, et in definitione concavi non ponitur
qualiter substantic ratio sumenda, utrum
materia sensibilis. Ex quibus om-
ut simum, aut mai^is ut coucavum. llo-
rum enim simi quidem ratio cum materia nibus colligitur differentia inter
dicitur ea, qute rei autem ;
qu«*Te concavi scientiamMathematicametnatura-
sine materia. Simitas enim in naso, lit
lem quia naturalis definit per ma-
;

propter qu(jd, et ratio ipsius cum hoc dicta

est. Simus enim est nasus concavus. ^ia-
teriam sensibilem sicut simum, et
nifestum est igitur, quod carnis et oculi, tractat de his, quse concernunt
et reli(piarum partium cum materia sem- materiam sensibilem; Mathema-
per rationem reddendum.
tica autem definit, sicut concavum

Distinuuit scientiam Mathema- sine matei'ia sensibili, ut ostensum

 . • ;

SUM-\L£ III. CAP. I 471

cst jnm G. Inijiis. Deinde cum dicit : ipsis,

^ id est, in seipsis
1
principium
/ y P^
qwhns
Mathemati-
57. Qiioniam aiUem est qUcTdam scieiitiaentis
mofus, etper consequens materiam, ca ?

inquaiULim ens, et separabile, cuiisideran- quia in omni. quod movetur opor-

dum utrum quidem naturali eamdem po- tet intelligere materiam. Mat/iema-
ncndum esse lianc, aut maiiis alteram.
fica aufem est quidem specukitiva, el
Naturalis quidem igitur circa liahentia
motus princi[)ium iii ipsis est. Mathema- drra qncedam manentia et immobilia
tica autem speculativa quidem, et circa materia
sed non su\)])\q separabilia a
mancntia qufcdam h<i'c, sed non separa-
secundum esse, licet sint separata
hilia. Circa separal)ile i^itur ens, et im-
mol)ile altera ah Iiis amhahus scientiis est secundum considerationem. Et hoc
aliqua, siquidem existit aliqua suhstan- infeiH, igitur circa ens separabile sup-
tia lalis. Dico autem separahilis et im- ple secundum esse a materia, et
mohilis, quod quidem tentahimus osten-
immobile, rsf aliqua alia scienfia oh /lis
dere. Et siiiuidem est aliqua talis natura
in hoc utique erit
entihus, alicuhi, et duahus .scieniiis, scilicet Mathemati-
quid divinum. Et hoc utique erit princi- ca et naturali, ef /toc siquidem, id
palissimum principium
est, si tamen cxisfif aliqua falis sub-
omparat Comparat istam
scientiam ad stantia; dico aulem separahilis, scilicet
letaphvsi- , . • j. •
i •
i

cam ad alias scientias particulares, ex quo a sensibilibus, et immobilibus, quod

^es^sde^n'- liaberi poterit [iroprius mo<lus quidem tentabimus ostendere, scilicet
^ter?^''''considerandi hujus scientiae. Circa inferius in duodecimo. Et siquidrm
quod tria facit. Primo comparat est aliqua talis natura in entibus, quao
lianc scientiam ad alias penes sub- scilicet, sit separabilis et immobi-
jecti separabilitatem. Secundo pe- lis; /loc utique erit alicubi, id est, at-
nes nobilitatem. Tertio penes uni- tribuetur alicui siibstanti^, et /toc
versalitatem. S?3un la ibi Opti- :
ufiquc, quod scilicet habet talem
mc. quidem ifjitur. Tertia iV)i Diitjita- :
naturam er// quid divinum et pri-
hit autem alifjuis. Prima in diias. Pri- mum, rf prinrinalissimum principium.
^ '
De quinus
mo quod dictum est. Secundo
lacit, Ila3c autem scientia, qu^e tractat Metaphysi-
ca ?
1 •
L
infert ex dictis (juamdam conclu-
1 • 1

de hujusmodi immobilibus et se-

sionem. Secunda ibi Palam ifjifnr :
paratis est ista scientia, ut alibi
quod tria. Dicit ergo, quod quoniam sa>pe dictum est, unde et nomina-
est qmedam scieniia eniis inquanfum ens, tur scientia divina. Deinde cum
et inquantum separabile, ad hanc dicit :

scientiam pertinet speculari non Palam iptur quod tria genera specula- 5S.

solumde ente communi inquantum livarum sciontiarum suiit, Naturalis, .Ma-

thematica, Theorica.
ens, sed etiam de ente separato a
materia, etiam secundum se, ut Concludit ex dictis quamdam
sunt Intelligentire ;
quia, inquam ,

conclusionem dicens,
. 1 •

qiiod
II.
palam
Theori.-»^
scienlico
^^^^

sic est, considerandum csf ufrum /lanc if/itur, quod fria sunt r/rnrra .scirntiarum ^^^f'^!j'„'^^en-

scienfiam, qua^ scilicet considerat speculativarum, scilicet .AV//j//v///x, ti;y^^^»i>- :

de talibus, ponendum sif rsse eamdem qUfTspeculaturcuitia mobilia et ma-

^ ., /;mscientiap naturali, aut marjis esse terialia,etsecundumessc\et secun-
3e quibus '
, i i -4-
quod
•

naiuraiis? alfrraui '^

Et statim proba t Slt dum consideration(Mn. Et }faf/iemati-
Ccelum er- .
, » •
i

jomateriaiealtera, dicoris quod naturati quidem, ca. qure speculatur entia, qua^ abs-
ttueniZ''.' igltnv srienfia esf circa hahentia in
trahunt a motu.et a materia sensi-
 : :

172 LI13. XI. METAPII.

non sccundnm csse, sed tantiim

bili pcnesunivcrsalitatcm, diccns quod
sccnndum considcrationem. Ite- dubitabit alicjuis utrum supplc hanc

'^^•Ja','^^^^"
rum cst Theorica, quse Ycrsatur scientiam, quse est de entibus divi-
circa divina entia onmino immo- nis, oportet ponere scientiam universa-
bilia separata a materia etiam
ct lem entis inquantum ens, aut non ; et
secundum essc. Deinde cum dicit : probat quod per divisionem,
sic
dicens quod unaquceque scientiarum Ma-
SUMMARIUM. unum
thematicarum , est circa alicpiod

Gomparat hanc scientiam ad alias, penes cjenus determinatum, quse est supple
nobilitatem et universalitatem, de quo lib. scientia universalis communiter de om-
sexto, text. 2. Vide Doctorem ibi, qu?est. nibus, et per consequens nulla
prima.
scientia Mathematica est univer-
Optimum quidem igitur speculativarum salis omnium entium. Et subdit
geous. Harum autem ipsarum ultima dic- siquidem igitur substantice naturcdes,
ta, circa honorabilissimum enim est en- mobiles et sensi-
scilicet quse sunt
tium. Melior autem, et deterior unaqucie-
proprium biles sunt primce entium, sequitur
que dicitur secundum scibile.
quod et scientia naturcdis erit utique

Metaphysi- Comparat istam scientiam ad prima scientiarum, quia penes ordi-

siVal^den'- alias pcncs nobilitatem,dicens quod nem subjectorum est ordo scien- Sola A'

physic,
^^^^uSe
?^^ 0^^^^^^ speculativarum scientiarum est opti- tiarum.ASz autemestnatura, et substan- univer?
et in
mum, id est, quod scientiae specu- tia separabilis, supplc a naturalibus, versali
i

siderat
lativae sunt nobiliores aliis ; harum et immobilis, necesse est ipsius cdteram
cet prt
autem ipsarum, scilicet speculativa- esse scientiam et priorem naturcdi., et etiam commu
et com
rum Theorica
iiltima dicta, scilicet universcdem eo quod priorem, quia ea- niter p
pria
est supple nobilior, quod probat, dem est speculatur
scientia, quse.
quia est c/rca honorabilissimum entium. prima entia, puta substantias im-
Unaqucecpie enim scientia dicitur melior, materiales et quse est universalis
;

etdeterior secundum pro}wium subjectum considerans de omni ente inquan-

quia igitur ista scientia est
scibile; tum ens, quia istse substantiae se-
de nobilissimo subjecto, ideo ipsa paratse sunt causae, et principia
est nobilissima simpliciter. Deinde entis inquantum ens, ut jam dic-
cum dicit tum fuit Quare igitur nec
ssepe.
naturalis, neque Mathematica est
Dubitabit autem utique quis, utrum en-
tis inquantum ens scientiam universalem scientia universalis. De practicis
oportet poni, aut non ? Maihematicarum etiam scientiis patet quod nulla
quidem unaqua^que circa unum ahquod
genus determinatum est. Qutic autem uni-
earum est universalis; relinquitur
versali conveniunt de omnibus. Siquidem ergo a divisione, quod ista sit uni-
igitur naturales substantia^ prim^e entium versalis considerans de omni ente.
sunt, et naturalis utique prima scieutia-
rum erit. Si autem est altera natura et
substantia separabilis et immobilis alte-
ram et necesse scientiam ipsius esse, et
;

SUMMi?^. TERTI^
priorem naturali, et universalem eo quod
priorem. CAP. II.

59, Comparat lianc scientiam ad alias Nullam scientiam agere dc ente

 SUMM^ III. CAP. 11. 473

per accidens, ncc dc ente vero, scientiarum negotiatur circa accidens, pa-
ncque de fortuna et casii. lam. Neque enim sedificativa considerat,
quidaccidet utentibus domo, puta si tris-
te, aut contrarie, habitabunt; neque texti-
SUMMARIUM.
va, coriativa, neque coquinaria. Quod au-
Scientiam iioii agere cle ente per accidens, tem secundum ipsam propriam, unaquae-
nec de ente vero, de cxuo
que harum considerat scientiarum solum,
lib. G. text. 4. vide
hoc autem est proprius finis.
Doct. ibi q. 2. explicat duos modos entis per
accidens ;
quomodo Sopliista maxime versa-
tur circa fallaciam
Exequitur de intento. Circa qiiod
accidentis, explicat bene
Doctor liic et supra, lib. 6. texL 4.
duo facit. Primo determinat de ente
per accidens. Secundo removet
Text. Qiioniam aiitem simpliciter ens secun- tam ipsum, quam ens verum a con-
com. 7. dQQ^ plures dicitur modos, quorum unus sideratione hujus scientiae. Secun-
est, ({ui secundum accidens dicitur, con-
siderandum primo de sic ente.
da ibi Quia autem ut vere ens.
:

Ad evidentiam primi notandum Ensperac-

^"
(50. Postquam collcfirit quaedam de est quod, ut dictum est in 6. hujus, 'piex.
Sermo de ^ ,

euieimper-consideratione liujus scienticC,

i

et ens per accidens sumitur duplici-

modeen- quaedaui de difFerentia hujus scien- ter. Uno modout \y peraccidens ^vi-
per scci— (•
l6
dens.
11* i^
tise adalias; liiC; ut dicebatur, re-
Li*ii vat perseitatem entitatis rei in se
I
sumit et recolligit Philosoplius ea acceptse, ut est compositum ensex
quae dixerat de ente imperfecto in rebiis diversorum generum, ut ho-
sextohujus^et inlibro Physicorum. mo musicus. Alio modo ul\y plt acci-
r. :« Circa quod duo facit. Primo deter- dens privat perseitatementitatis rei

: ! minat de ente per accidens. Secun- non absolute, sed in comparatione

:iler!

do de motu. Secunda ibi Est aiitem : ad aliquam causam aliud intenden-

fri

hoc qiiidem. Prima in duas. Primo tem, eo modo quo inventio the-
resumit quae dixerat de ente per sauri dicitur per accidens in com-
accidens. Secundo ea qucC dixerat paratione ad fodientem fossam.
de causa per accidens in 2. Phys. Secundum ergo haec, ista pars di-
Secunda ibi Quia antem gratia hujus.
:
viditur in duas quia primo agit :

Prima in duas. Primo proponit in- a proprietate loquendo de ente per

tentum. Secundo exequitur de in- accidens primo modo. Seciindo de
tento, ibi : Quia qiiidem aiitern ens nul- ente per accidens secundo modo.
quod quoniam aulem Secunda ibi Quia autem ncquc con-
la. Dicit ergo, :

ens simpliciter, id est, communiter tingens. Prima

duas seciindum
in

sumptum, dicitur secundum phires mo- quod dupliciter probat, quod nulla
dos, quorum unus est, qui dicitur secun- scientia est de ente per accidens.
dum accidens, id est, ens per acci- Primo quidem hoc probat indiicti-
dens considerandum est de sic ente per ve. Secundo svllogisticc. Secunda

accidens, primo, id est, antequam ibi : ^cc inquautum musirum. Picit cr- ^J;';;/^;;;"^^^^
'^*^''^^\''\'^^'
de ente per se, id est de quo agetiir 2:0, f/uod quidcm nuJUi (rddilurum srirn-

circa arridrns, id est, rrimoino-

in consequentibus. Deinde cum tiarum ncqotiatur
•'
do pronat

dicit :
ens per accidens primo modo, palrun dupiioiier.

est ex dictis ;ncc cnim ars wdificafira ron-

Quod quidcm igitur nulla traditarum sidcratquidaccidct ufmtihus domo, quam

 •

474 IJB. XI. METAPll

supple fncit, pufa sl hahitahnnl in ea Dicit ergo, quod nec inquantum Mu-
homincs Irislc aul conlrarir, 'u\ est, sicum Grammaticum neque existenlcm
(lclcctabilitcr. IteiMim nccars lexliva, quod Musicns est
Musicum, id est,
nec coriaria, nec coquinaria, silpple Grammaticus non tamen inquan-
considcrant ca qiia} accidnnt, piita tum Musicus; quia si ^\\\)\)\q Mu-
contexto quan-
vel ntentibiis i^anno sicus est factus CMvammaticus simul erit ,

tum ad texti^'am, vel utentibus supple Musicus Grammaticus, pr/?^s

sotularibus, quantum ad coria- ha}C non ens amho, id est, non erant
riam. Quod aulem est proprium, sci- prius ha^cambo simul, scilicet Mu-
licet snbjectum secundum ipsam sicns Grammaticus quod autem non ;

tiirc^us-' scientiam,///i/(/ quoque considerat una- semper ens est, et supple facfum c^t,
que quis.
^^^^^p^^^^ scicntiarum demonstrando, oportet quod sit factum, hoc, scili. Qni^i fie:

recte dic.

scilicet proprias passiones de pro- cet qucd modo est, quore musicus simul tur.

prio subjecto, et Jioc esl proprius finis, facfus esf et Mrammaticus, si supple
quem snpple quselibet scientia in- modo estmusicuset Grammaticus
tendit. Deinde cum dicit :
et non semper fuit; quod tamen
falsum est, ut ostensum est, qnia
61. Neqne inquantum musicum et Gramma-
jam prccfuit Musicus, et ideo non q^Pj,'^^
ticum, neque existentem Musicum, quia
factus Grammaticus simul erant ambo,
;
fuit factus nisi Grammaticus tan- ^^'^'^^g^j^g^^

prius non ens, quod autem non semper tum. Ex quo infert : hoc autem, sci- Fr a^ci
i dens.
ens factum, et hoc, quare simul Musicus ^

licet ens per accidens, nulla qmvrit Acciden

factus est, et Grammaticus. Uoc autem
nulla quaerit confesste existentium scien- confesse, id est, manifeste exislentium apUssinn
o • • 7 • » I
• ad deci-
tiarum nisi Sophistica, circa accidens scientiorum nisi Sophistica hcec enim ;
piendun
enim haec sola negotiatur. Propter quod sola, scilicet Sophistica negotiatur, ^a^i^JnJJ
Plato non male dixit, uicens circa non
ens Sophisticam versari. supple quam maxime circa accidens ^-^^^^^

quia maxime utitur fnUacia acci-

xuiJascien- Probat idcm syllogistice, et in- dentis,qua etiam sapientcs maxi-

^iferare^s
tcndit talcm rationem Omnis : me falluntur ex primo Elencho-
per acci- scicntia spcculatur
^
ens secundnm ruui; propter quod Plafo non male
dens.
rem; sed ens per accidens non est
'

dixif, dicens Sophisficam circa non ens

ens secundum rem, ei'go, etc. Pro- versari, quatenus scilicet circa ens

batio minoris : quia omne ens se- per accidens versatur.

cnndum rem, quod nunc est, et Notandum, quod ista propositio Aiiquic

non semper factum, ut

fuit est Philosophi, quod omne quod nunc est, ^flf^^,
patet de aliquo, qui prius fuit Mu- ef prius non fuif, facfum esf, videtur ^Jj^["J|

sicus, et prius non fuit Gramma- habere instantiam generatione in stantiaa

ticus; nam nunc Musicus est simpliciter, quia licet substantia

Grammaticns, et prius non fuit composita sit factn, tamen aliquid
Musicus Grammaticus, et tamen ejus pra^fuit, scilicet materia. Sed
non est factus Musicns Grammati- sciendu.m. quod materia existitnon
cus, sed Grammaticus tantum; er- quasinctu ens, sed quasi potentia
go Musicnm Grammaticum, quod ens; et quia generatio terminatur
qnoddam ens per accidens pri-
est ad compositum per se ex 7. htijus,
mo modo, non est secundum rem. text. com. 27. etinfra, ideo tota sub-
 SUMM^ III. CAP. 11 475

stantia composita ad gencrationem scire quid est accidens, id est ens per
gene-
atioaem tcrminata dicitnr esse nnnc, et aecidens, manifeslum erit quod nec er?(t
mmans.
p^j^^g y^^^-^ fnissc, quia ejus mate- continfjens scientiam essc circa acci-
ria, etsi non tamen prae-
pra^fuit, dens. Et subdit quamdam trimem-
fuit, ut aliquidejus, nisi solum in brem divisionem, dicens ciuod omne Qu'<i ^^t
1 ens per
potentia. Sed in proposito verifica- itaque, quod est, dicimus esse hoc qui- accidens
^
secundo
tur propositio, ut Musicus factus dem semper, et ex necessitate ; non au- modo.
Grammaticus, Musicuspr^efuit tem necessitate dicta secundum violen-
etiam in actu et ideo non est
; tiam sed secundum quod utimur necessi-
generatus Musicus Grammaticus, tate in his qme secundum demonstratio-
sed Grammaticus tantum. Deinde nes; et hoc est necessarium quod
'

cum dicit :
impossibile est aliter se liabere,
puta triangubim habere tres, tale
Quod autem neque contingens est esse
necessarium concluditur per de-
accidenlis scientiam, manifestum erit ten-
tantil)us scire quid estaccidens. Omne ita- monstrationem ex primo Posterio-
que dicimus esse hoc quidem semper et rum text. 5. et 7. et inde. ffoc autem^^^^^^^^^
duplex.
ex necessitate necessitate autem non se-
;
quod quaedam sunt
ut in plus, id est,
i
cundum violentiam dicta, sed secundum
in his qufc secundum de-
ut frequenter, puta quod pluat in
quod utimur,
h yeme hoc enim non est semper
j

I
monstrationes hoc autem ut in pkis, hoc
; ;

vero neque ut in plus, neque semper et de necessitate, .sec/e*^/ ut frequenter.ffoc

ex necessitate, sed ut contiiigit, puta sub
autem, id est, qu?pdam ^xVin nec sunt,
Cane fiet utique frigus. Sed hoc neque ut
semper et ex necessitate, neque ut in uf in plus, id est, frequenter, nec
plus sit, accidet tamen aliquando uli- semper, et ex necessitatc, sed ut contingif,
que. Est itaijue accidens quod fit quidem,
id est. ut raro, puta sulj Cane, id est,
non autemsemper. ne([ue ex necessitate,
neque ut iu pkis. Quid (|uidem igitur est in (liebus Canicularibus fet utique
accidens dictum est. frifjus ; sed fioc nec ft ut semper, et ex
necessitate nequc ut in plus, id est, fre-
62. Agit de ente peraccidens secundo quenter, aliquando tamen utique ac-

ec?dens^^ tnodo. Circa quodduo facit. Primo cidet ut sit frigus. Et subdit : cst ifa-

o"non ostendit quod nulla scientia trac- que accidens, id est, ens per accidens
scien
tia.
tat de ente per accidens secundo quod fit quidem, non scmpcr aulem, nctpie
modo. Secundo removet errorem ex necessitate, neque uf in plns. Conchl-
negantium a rebus tale ens esse (\it ergo, quicl iyitur C5/ ens pei" acci-
per accidens. Secunda ibi Qko- : dens dictuvi est, scilicet quod tit non
niani autcm secundum accidens. In pri- semper, nec frequenter, sed ut ra-
ma parte intendit talem rationem : ro; et hoc per comparationem ad
Omnis scientia speculatur ea quc^ aliquam causam, qn?e alium elfec-
sunt semper, vel frequenter; sed tuni intendit, et non illuni. Deinde
ens per accidens non est semper, cum dicit :

vel frequenter, ergo nulla scientia

speculatur de tali ente. De ista ra- Quia non est autem scieiuia tahs, pa-
tione primo proponit minorem. lam. Scientia quidcm eniin oiunis snnper
entis, aut in phis; accideiis aulern in neu-
mor. Secundo majorem ibi Qnia auicm :

tro horum est.

non est. Dicit ergo, quod tentantibus
 ;;

176 LIB. XI. METAPII.

Maioi. Ponit maiorcm rntionis cumcon- accidens, nec prfeter intentionem
cUisione, (liccns qma (uilcnt non est causae, et ideo tollitur ens per
scientia falis, scilicet entis per acci- accidenssecundo modo. Ilunc ergo
dens palam cs(, cnini pro qiiia, omnis errorem improbat Philosoplius per
scientia est cnlis qnod est sempei\ aut in tnlem rationem, quia si sic ergo ;

plus, id est frequenter, haec fiiit omnia evenirent de necessitate

major; accidens autem, idest, ens per consequens est falsum, ergo et an-
accidens in neutro est horum, quia tecedens. Hanc ergo rationem ex-
evenit iit raro, iit prgeostensum ponit Philosophus, dicens quod au-
est. Ex qiio sequitiir qiiod non erit tem entis secundwn accidens non sunt
scientia de eo. causce, et principia talia, scilicet per
se, qualia sunt entis secundum se,
SUMMARIUM. ut suppledicunt quidam, palam est
enim pro quia, si supple ens per
Refutat toUentes omnino ens per accidens,
eorumque responsionem, removetque in spe- accidens habet causas, sicut illi di-
ciaU tam ens per accidens, quam ens verum cunt, crunt omnia ex necessitate, quod
a consideraUone liujus scientise. De quo ac- sic declarat : si enim hoc quidem csf,
tum est 6. hujus text. 11. supple causa hujus entis, puta alicu-
jus entis, puta alicujus effectus fu-
Quia auteiD secundum accidens entis,
turi ; hoc autem hujiis, idest, ille effec-
non sunt causce, et principia talia qualia
quidem secundum se entis, palam. Erunt tus est causa alterius, hoc autem non
enim omnia ex necessitate, si enim hoc ut contingit, id est, non quocumque
quidem est hujus entis; hoc autem hujus,
modo, sed erit ex necessitate, id est,
hoc autem non, ut contingit, sed ex
necessitate erit ; causa
et cum hoc erit quod posita causa necessario se-
usque ad uhimum dictum causatum; hoc quitur effectus,cujus hocerifcansa, et
autem erat secundum accidens. Quare ex hoc usque ad ultimum dicttim causatum;
necessitate omnia erunt, quod utrum-
et
que contingit, et accidere, et fieri, et non
hoc autem erat, id est, ponebatur esse
omnino ex generatis aufertur. secundum accidens, et per consequens, inconve

quod ponitur per accidens erit ex omda^

Removet quemdamerroremquo- necessitate. Quare sequitur, quod eveoire

rumdam, qui tale ens pef accidens omnia erunf de necessitate, et q^^od^H^ll^^
ab entibus auferebant. Circa quod auferefur omnino ex generatis, id est, ex s^^^if,!).
duo facit. Primo ostendit proposi- rebus qusefiunt, confingit quod utrum-
tum. Secundo excludit cavillosam quc, idest, ad utrumque contingit,
1'esponsionem. Secunda ibi : Et si et accidit fieri, quae omnia sunt ab-

Esciudit
non existens.
Ad evidentiam primi notandum
sui^la secundum Philosophiam.
Xotandum, quod ut jam declara-
I
64.

negaatium CSt qUOd, Ut dlCtUUl lUlt 6. hUJUS tum fuit sexto hujus, si cnjuslibet
aTcidens tcxt. com. 7. ct circitcr, opinio effectus ponatur causa per se, qua
^modo.^ f'iit quorumdam, quod cujuslibet posita necessario ponitur effectus,
I
entisesset aliqua causa per se, qua ut dixerunt quidam, omnia eveni-
posita in esse necessario sequere- rent de necessitate. Nam propter
tur effectus ;
quod si verum esset, istam necessariam connexionem si
tunc nuUus effectus eveniret per aliquod prseteritum, vel prsesens
 ;; ;

SUMM^ Ilf. CAP. II.

477
sit causa alicujus effectus futuri, futura erit futura in aliquo tempo-
puta si comedere, vel comedisse re distante determinate a pr^senti
inordinate sit causa sitis, posita nunc, puta si cras eclipsis fiet, qu^e
causa secundum te necessario po- scilicet est
causa multorum futu-
nitur efFectus. Iterum sitis sit cau- rorum contingentium si hoc fuerit,
sa exeundi domo, puta pro hau- et propter aliquam causam exis-
rienda aqua, tunc ut prius, si iste tentem, hoc autemsi cdiquidalterum, et
sitit, necessario domum exit. Ite- hoc si aliud. Hoc itaque modo, supple
rum exitus domus est causa inci- per ablationem causarum, ablato
dendi in latrones, qui occidunt eum tempore ab eo tempore finito, quod
ergo a primo ad ultimum, si iste est a praesenti nunc usque ad eclip-
comedit inordinate, necessario oc- sim fiendam veniet quandoque ad exis-
ciditur; et sic per istum modum tens, ad aliquam causam Finitum
id est,
tollitur ens peraccidens a rebus, si nunc praesentem, quia omne tem-^^^^fbMr
omnia de necessitate evenirent, pus tinitum flnitur, etterminatur ^'''^^'-
quod est inconveniens. Deinde cum sive toUitur quoddam finito aliquo-
dicit : ties ablato. Quare siquidem hoc est, id
est, si haec causa praesens ponitur
65. Et si non existens^ sed quee sit causa ergo omnia quce sunt post hoc, id est,
supponatur, eadem accident. Omne enim omnes effectus futuri post istam
ex necessitate fiet. Si enim cras eclipsis
causam prsesentem ftunt ex necessita-
fiet, si hoc fuerit; hoc autem si alterum
aliquod, hoc si aliud
et et hoc itaque
;
te, et sic omnia
veniunt exfnint, et
modo afinito tempore eo quod a nunc us- necessitate; et ideo sequitur idem in-
que cras ahlatotempore veniet, et quando- conveniens, quod prius. Deinde
que ad existens. Quare siquidem hoc est,
omnia ex necessitate quae posthoc fient, ut cum dicit :

omnia ex necessitate fiant. Quod autem ut vere ens, et secundum Q^.

accidens hoc quidem est in compJexione
;

ludit Excludit quamdam cavillosam mentis, et passio in hac propter quod ;

latio circa sic quidem ens non qu«?runtur prin-

lem. responsionem, diceret enim forte
cipia circa autem quod extra ens et se-
;

aliquis, quod causa contingentium parabile; hoc autem non necessarium, sed
futurorum non est jam posita, ut infinitum. Dico autem quod secundum ac-

ut prius cidens talis autem inordinata?, et infi-

praesens, vel prseterita, ;

tee causcc.
de praeterita siti supponitur, sed
adhuc est futura et contingens Removet tam ens per accidens, Tam pep

et ideo adhuc sunt efifectus contin- quamens verum a consideratione quam^^vel

gentes, etnon eveniunt de necessi- hujus

" scientiae dicens quod autem cst ''"'" *'"t
removet•'

tate. Hoc autem excludit dicens utvereens, id est ens verum, duod ^''°"^'^^- ^
ratioue

quod eadetn, scilicet inconvenientia consistit in compositione et divi- Mftaphysi-

ci, sed dil-

accidunt, et si non existens, id est, sione, et etiam ens secundum accidens. ferenter.

dato quod causa futurorum non Hoc quidem scilicet ens verum est,.

existat prsesens, vel prseterita, sed id est, consistit in complexione mrnfis^

quce sit causa supponatur, scilicet futu- id est, in compositione intcllectus,

ra, omne enim ex necessitate,
fiet et est passio in hac, id est, in compo-
sicutprius; quia supplc ista causa sitione intcllectus; prupter quod circa
 478 LIB. XI. METAPIl

sic (luidcmciis, 'n\ csl ei\ii\cv\\n\, non dam conclusionoia. Seciinda ibi :

qucprunlur principia, siipple in ista For luna autem cs/. Tcrl'\[\ \]n : 1'roplcr

SCienti[\, quia circaeus, quod cst exira quod circa cadcm. Dicit orgo, qiiod

animam, et separabile, ut praedictuin illud quod esl gralia hujus, id est, ali-

est, speculatursupple tantum ista quid esse propter finem est in his

scientia. Ifocaulem, scilicet quod est (p(ce fiunlanatura, et quse fiunt a men-

ens per accidens non e5Miecm«Wum, /e, ab intellectu nam, et

id est, ;

scd infiniium, id est, indetermina- agens a natura, et agens a propo-

tum, et ideo talis entis sunt causce sito agunt propter finem, ut i)ro-
mon/mfl/a% sQilicet ad inviceni; e/ in- batur 2. Physic. text. com. 49. et
finitcc, id est indeterminatae, et ra- inde. Dcinde cum dicit :

hujus, ista scientia nonspe-

,,*:,,..
tione
culatur de ente, cum omnis
tali
.
Fortiina autCMii est (iiiando aliquid
, ,. -i i
ho- 67.

ram fuerit secundumaccidens. Sicut enim

scientia procedat per causas ordi- et ens est, hoc quidem secundum se hoc ;

natas et determinatas. autem secundum accidens, sic et causa,

Fortuna autem causa secundum accidens
Notandum, quod omnia prccce-
in factis secundum electionem eorum, quaB
dentia ab isto loco : Omnis aulem gratia hujus.
scientia cpueinl, usque hic, habentur
perfectius sexto hujus, et quantum Ex illo praemisso venatur defini- Ens,
causa
et

ad textum Philosophi, et quantum tionem fortunse, dicens quod foriu- duplex.

ad ejus expositionem. Ideo qua3- na csl in his qnando cdiquid horum,

rantur ibi, quia ibidem dicta sunt, supple qu8e fiunt propter finem,
quae circa istam materiam dicenda fiunt per accidens. Sicut enim, et ens, Forluna
quidl
videbantur. hoc cjuidem est secundum sc ; hoc aulem
est secundum accidens, sic et causa,
SUMMARIUM. quia quaedam est causa
supple
suppleper se, quaedam per acci-
Explicat bene casum et forhmam, de quo
6. text. 5. et 2. Pliys. Vide Doct. cxuod- dens. Ex quo infert dehnitionem
egit 1.

lib. ult. et lib. 6. hujus q. 2. qui hic beiie ex- fortunae, dicens quod fortuna auiem
plicat casum correspondere natarse, etfortu- est causa secundum accidens in factis se-
nam proposito; item eamdem causam, diver- cundum electionem, id est, a proposi-
so respectu, esse per se et per accidens.
to eorum quce fiunt gratia hujus, id est,

Quod autem gratia hujus, in his qute

propter finein.

a natura fiunt, et a mente est. Notandum, quod cuin natura et Fortuna

proposito.
propositum sint duse causae agen- et casus
naturie
Recolligit
o qusedictasunt
t.
2. Phy- tes propter finein, et sint causae correspon-
Resumit
dent.
dicta in sicor. dc causa per accidens, quae per se, eis correspondent ali?e duae
Phvsicis
de>r est fortuna. Circa quod duo facit. causse per accidens, scilicet casus
^secundo Primo ostendit de fortuna quid sit. et fortuna, ut patet ex 2. Physic.
dTfortuna. Secundo qualis causa sit. Secunda text. com. 5D. et inde ; ita quod
pi^pter ihi : Causce autem infinitce. Prinia in fortuna correspondet, et reducitur
^"^iex'!'" tres. Primopraesupponitquoddam. ad agens a proposito, puta si ali-
Secundo ex hoc venatur fortunse quis a proposito et per electionem
definitionem. Tertio infert quam- fodiat foVeam pro plantanda plan-
 . ,:

SUMNL^. III. GAP. 479

ta, et inveniat thesaurum, ista in- quia, eleclio non est sine menle, ideo
ventio thesauridicituretFectus for- dicitur Physic. text. com. 59.
2.
tuitus. Casus autem reducitur, et quod fortuna non est in his qu^
correspondet ad naturale agens, carent ratione , ut sunt lapides,
puta si tripes cadens stet; ideo di- plantse, bruta , et etiam pueri,
citur 2. Physic. text. com. 60. quamdiu carent usu rationis. Dein-
quod tripes cecidit, et a casu ste- de cum dicit :

tit; bene ergo ait Philosoplms,

6S,
Causa3 autem infinita}, a quibus utique
quod fortuna est causa per acci-
fiet quod a fortuna. Piopter quod incerta
dens; in his quae fiunt propter fl- humana^ cognitioni, et causa seeundum
nem, et secundum electionem, id accidens, simpliciter autem nullius.
est a proposito.
idem ad Et est advertendLun, quod una et Ostendit de fortuna qualis sit,
fliversa
eadem causa comparata ad diver- ostendit tria de fortuna. Primo
imparata
lausa est
sos effectus dicitur causa per se, quod est causa inceiHa. Secundo
)er se et
psr
et causa per accidens, puta fortu-
quando est bona, et quando est
cciilens
oposjtum
na vel casus. Dicitur causa per se mala. Tertio quod non est causa
iortuna
prima, sed posterior. Secunda ibi
t
natura
casus.
respectu etfectus quem intendit;
Bona autcm fortuna. Tertia ibi Quo-
seddicitur- causa fortuita, vel ca-
:

niamautem nuUum. Dicit ergo, quod Fortunaest

sualis respectu etfectus qnem non
causce sunf infinitce a quibus ufique fiel^^^^^^^^^^'
intendit. Exemplum, idem domiii-
cator est causa per se domus, quia
quodM a fortuna, ut patet in exem-
illam facere intendit; et est for-
plo dicto; nam aliquis potest inve-
nire thesaurum fodiendo terram,
tuita et per accidens respectu de-
velad plantandum, vel invenien-
lectationis, vel tristitise quae acci-
dit habitantibus in domo, quia il-
dam aquam, vel ad faciendum se-
pulchrum, et sic de inhnitis. Prop-
lam non intendit. vSimiliter eadem
causa naturalis, quse est per se
ter quod quia supple omne inflnitum
est ignolum, ideo fortuna est incerla
respectu effectus quem intendit, di-
humance c.ognitioni, et est cdiqua cansa
citur etiamcasus respectu effectus
seciindum accidens ; nuUius autem est
prgeter ejus intentionem. Deinde
causa simpliciter, id est per se. Dein-
cum dicit :

de cum dicit :

Propter quod circa eadem fortuna, et

mens. Electio enim nonsine mente. Bona autem fortuna et mala cum bo-
num, aut malum evenerit. Prosperitas au-
jquibus Infert ex prsedictis quamdam tem, et infortunium circa magnitudinem
Ibrtuua. -, . -,
, borum.
conclusionem, dicens proptcr qund :

quia supple sic est, quod fortuna Ostendit quando fortuna est ho- Fortuna

est in factis secundum electionem; na, et

11.
quando mala,diceus
''''''^ L>ona,
quod/>o- aUamahi,
et exoc^—
electio autem est a mente, id est na autem fortuna ct n^ata dicitnr cum suum^
talium
quibus ab intellectu, cointelligendo volun- bonum ,mcdum ev.mcrit^ scilicet
aut nomina.
•rtuna
3tmens. tatem, ut declaratum est 9. hujus, fortuitu, reddendo singula singnlis,
i
in quadam qurestione; ideo circa sjTjy.ia auicm id est, cufortunin lu

\
caclem sanf forluna ct nims. Enini pro ct i)iforfuniuni dicifur cifcu mrtgnitudi-
 .

480 LIB. XI. METAPIl.

7iem horum, pnta si sit ma^num ma- Est autcm (juidem hoc actu soluiU; hoc
autem potentia hoc autem potentia, ct
Text; I
^*=>™« 8.
liun qiiod evcnit a fortuna, infor- ;

actu hoc qiiidemens; hoc autem quan-

;

tiinium (licitup; si autem sit ma- tum hoc autem rehrjuorum. Non est au-
;

gaumbonum, dicitur eufortunium, tem ahquid motus pricter res, permuta-

tur enim semper secundum entis Catego-
ab eo quodest bonum. Deinde cum
rias. Commune autem in his nuUum est,
dicit :
quod neque in una Categoria. Unumquod-
que autem dupHciter existit omnihus, ut
Quoniam autem nullum secundnm acci- puta quod hic illud quidem forma ipsius,
dens prius his qua3 secundum se. Neque hoc autem privatio. Et secundum quale,
igitur causa3 per accidens causis per se hoc quidem album, hoc autem nigrum.
erunt priores. Si igitur fortuna, aut casus Et secundum quantum, hoc quidem per-
causa coeli prius intellectus causa et na-
; fectum, hoc autem imperfectum. Etsecun-
tura. dum lationem, hoc quidem sursum, hoc
autem deorsum, hoc autem leve, hoc au-
Peracci- Ostcndit quod fortuna non est tem grave. Quare motus, et permutationis
dens tale .
.

tot species quot entis.

estposte- causaprima rerum, sed posterior,
seTaH^eTad diccns quod quoniam nullum secundum
Postquam Pliilosoplius recolle- 63.
ifeu^dacL ctccidens est prius his quce sunt secundum RecoUij
git ea quse dicta erant de ente per dicta lai
se; nec igitur supple causa per acci- Plivsicis uv
accidens 6. hujus, nunc recolligit moiu et_
dens est prior supple quam causa
per se. Si igitur fortuna aut casus,
quae dicta sunt de motu, et de mo-
bili 3. Physic. Circa quod tria fa-
quse sunt causae per accidens, sint
causa cceli, ut quidam antiqui puta-
cit. Primo determinat de motu.
Secundo de mobili. Tertio exponit
verunt, oportet quod prius sint causa
inteVectus et natura, quse sunt cau-
qusedam concomitantia motum.
ad quas fortuna
Secunda ibi Immobile autem. Tertia
:

sae per se, et casus et

ibi : Simul autem secundum locum. Pri-
reducuntur, ut prseostensum fuit.
ma Primo determinat de
in tres.
motu secundum se. Secundo de in-
SUMMA QUARTA. finito quod est quaedam passio mo-
tus. Tertio dividit motum in suas
De motu ejusque divisionibus, et infinito, species. Secunda ibi : Infinitum aulem,
deque definitionibus aliquorum termi- Tertiaibi: Permulatur autem.Primain
norum, de quibus in 3. et5. Phijsico- duas. Primo inquirit de motu quid
rum .
sit. Secundo in quo sit. Secunda ibi :

Etqnodest motus in mobili. Prima in

CAP. I. tres. Primo venatur definitionem
motus via divisiva. Secundo via
De motu, ejusque definitione. inductiva. Tertio viaremotiva, sci-

SUMMARmM. licet excludendo opinionem alio-

rum de motu. Secunda ibi Quia au- :

Recapitulat dicta de motuet mobili 3. et 5.

tem vera dicimus. Tertia ibi Quod au- :

Physicorum. Ponitqaatuor entis divisiones,

tem bene dictum est. Prima in duas.
ex quibus concludit motus definitionem, quam
Primo praemittit quasdam divisio-
inductive per singulas particulas bene ex-
plicat et probat. Lege Doctor. hic et 4. d. 12. nes. Secundo ex illis concludit de-
quaest. 4. numero 26 finifcionem motus. Secunda ibi Di-i, : Divisio".
 ,

SUMM^ IV. CAP. I. 481

Entium viso Primo ergo ponit qiia-

autem. est motus; sed motus realiter est
[aliud actu
tantum, taor divisiones, quarum prima es^, ipsa forma fluens, ut dicit Com- ^j^^^^g
[aliud poten-
tia solum, quod ensquoddam est in acln tantum, mentator 3. Phvsicorum cap. 4. reaHter est
lorma ^
liliud capit
utrumque
quoddam potentia tantum, quoddam Ideo subdit quod supple unumquod- -^"^^^-
partim sic et partim sic. Dicit ergo, que permulatur semper secundum Cate-
quod est autem hoc qnidem actu solum, gorias, id est Praedicamenta entis;

puta primum movens. Vel magis liis autem, scilicet decem PrcTdica-

secundum intentionem litterae, ali- mentis nullum est commune, sciiicet

quod habens formam in actu, quod ut genus, quod neque in una Calegoria,
ut sic, solum est in actu, quia non id est, quod non sit in aliquo Pr^-

potest esse in potentia ad id quod dicamento. Si igitur motus est in

jam habet. IIoc autem, id est, aliud re alicujus Praedicamenti, sequi-
est ens in potentia solum, puta tur quod sicut Pr.npdicamenta non
prima materia quantum est de se, habent aliquod genus commune,
quae ut sic nulUim habet actum sic nec est aliquod genus commu-

formaliter,sed est in pura potentia ne omnibus motibus; nec motus

ad formam; similiter quodlibet est aliquod Praedicamentum ab
subjectum carens aliqua forma, aliis distinctum, sed est in aliquo
quam est aptum habere, quia ut Prnedicamentorum, saltem per re-
*
sic est in pura potentia ad illam ductionem.
formam. Hoc autem, idest, aliud est Quartum quod prsemittit est, ^- Divisio.
ens in potentia et actu simul, puta
1 11.. Inomni ge-
1
quod unumquodque dupliciterexis- nere datur
tit m omnibus, id est m unoquoquelinn^^ev^ec-
i-i •
-1 -1 perfectum,
aliquod subjectum habens unam
, .

formam actu, et carens alia ad c/enere, scilicet secundum perfectio- Vn"qroesT

quam est in potentia. Vel etiam nem imperfectionem, ut puta
et
Avif"!'
respectu ejusdem formae, puta cum supple in genere substantiae hoc ^^^t. c.i.

aliquid jam movetur ad formam, quidem ipsum est utforma ipsius,

quia jam habet actu aliquid illius hcec autem privatio. Et secundum quale,
formae, et tamen est in potentia id est, in genere Qualitatis ; hoc
ad ulteriorem gradum ad quem quidem alhum est supple, ut perfec-
tendit. Omne enim quod movetur, tum ingenere coloris hoc autem ni- ;

partim est in termino a quo, et (jrum, quod habet rationem impcr-

Divisio
em ge- partim in termino ad quem.Secun- fecti eodem genere. Similiter
in
lera re-
rum. da divisio est, quod ens dividitur secundum quantum, hoc quidem cst
per decem Genera, dicens quod hoc perfectum, puta magnum; Uoc autem
quidem est ens supple substantia, hoc imperfectum, puta parvum. Fa sccun-
autem quantum, id est Quantitns, hoc dum lationem, id est in iJbi, in (juo

autem reliquorum, scilicet Prccdica- est motus localis,//^>e 7/(/V/('/>i est snr-

3Divisio. mentorum. Tertia imo non

divisio, suni ; hor (luton deovsiDn : hoc aulem Ir-
el prse-
iissum est divisio, sed est quoddam ncces- vc; hoc autem (jrnve^ ut per hne iutel-
cessa-
sarium, quod praemittit; est quod ligatup illud r|uod actu su[)er(Mni-
rium.
motus non est aliquid prceter res, quia, net, (^t per grave id (juod aclu siib-

scilicet non est aliquid realiter sidet, et patet (juod unum istorum
dis t inc t u m a fo r ma sec u nd m q u a m
' i
liahi^^t rationem im[)ei'fecti. Ilatio
Tom. VI. 31
 :

482 I.IB. XI. METAIMI

et jam po-
neque prius, neque posterius
Imjus (livisionis assignaLur, quia ;

tcntia entis cum ens operatur, nori

actii
omno genus dividitur per contra- irifpiardum ipsum, sed inquantum mobile
rias diirerentias , ex 10. hujus, niotus est.

tcxt. coni. Contrario-

13. et inde.
Ostendit quid sit motus via in-
rum alterum semper habet ratio-
perfecti et habitns, alterum
ductiva inducendo, scilicet osten-
nem
privatio- dendo per singulas partes dehnitio-
rationem imperfecti et
nis, ut ibidem ostensiim est, text.
nis, quod sint ])ene assignata?, et

com. IG. et circiter; et ideo bene div^ditur in tres, secundum tres

particulas positas in dednitione.
dicitur quod dupliciter aliquid est
in genere, scilicet vel sicut perfec-
Primo exponit hanc particulam,
Totspeciestum, vel sicut imperfectum. Ulti- quae est, entis in potcntia. Secundo
istam, quse est, inquantum est tale, vel
"^^nUs pe?^ mo ex omnibus prsecedentibus con-
quare sunt species moltis, et
inquantnni hujusmodi. Tertio istam
rcquisUi. cludit : tol

pcrmutationis quotentis, supple acqui-

quod mofus est actus. Secunda ibi :

uUim*^'
Dico autem inquantum sic. Tertia ibi
Sc ^i^i P^^' motum; licet enim motus :

Quia quidem enim. Dicit ergo, quod

non sit in quolibet genere, ut infe- ^je^^iaraj

ipso quod palam est hinc, id est, ex dicendis q^^i^sit

rius ostendet, tamen eo '
^ ^
motus el
quod voYi dicimus, scilicet definiendo ejus d^fiQi
motus non est aliquid.praeter res, tionem ei-

distinctum scilicet realiter, tot

motum, ut prsedictum est. Cum cedi- ponit.

sunt motus, quot sunt species en-

ficabile inquantum tale, quod scilicet
signiticat aliquid existens in po-
tis quod acquiritur per motum.
tentia, dicimus ipsum esse actu inquan-
Deinde cum dicit
tum cedificatur, et hcec est cedificatio, id

70. Divisio autein secundum unuinqiiodque est, ille actus ad quem reducitur,
oCiiicet et
genus, hoc quidem potenlia, hoc autem vocatur sedificatio ; similiter est in eadem
actu, ejus quod potenlia inquantum tale fiunt iii pc
aliis motibus, ut est doctrinatio, cu- tentia.
est, actum dico motum.
ratio, ambidatio, saltatio et orbatio. Ac-
Moius Ex pr?emissis concludit deflnitio- cedit autem, supple moveri talia cum
'^^^
nem motus, dicens quod diviso au- fiunt eadem actu, id est, cum haec
tem, supple ente secundum unumquod- fiunt in actu, et neque prius, Jieque

que genus, quia hoc quidem est ens in posterius. Ex quo quod cum infert
potentia^ hoc autem aclu, ejus quod, sci- ita sit, sequitur quod motus est
licet est in potentia inquantum lale est, alicujus entis in potentia, cum
id est, inquantum est in potentia jam actu in potentia operatur, id est,
actum dico motum. Hoec est ergo defi- reducitur ad actum, non inquantum
nitio motus, scilicet : Actus entis in ipsum, id est,non secundum quod
potentia, inquantum hujnsntodi. Deinde actus est secundum seipsum, ^ec/ ^^^^^- ^
Ji-.ji;
quodliDel
cum dicit : est inquantum mobile, id est, possibi- art. 2.

le moveri, quod est esse in poten-

Quia autem vera dicimus, hinc palam.
Cum enim fedificabile inquantum tale ip- tia ad moveri.
sum dicimus esse actu inquantum cTdifi- Notandum, quod nihil movetur 7i.
catur, et est hiec a^dificatio; similiter doc- . ... . . Qnaliter

Irinatio, curatio, ambulatio, saltatio, orba-

prius quam mcipiat moveri, quia motusesi
entii

tio. Accidit autem cum fuerit actu eodem,

.

tunc adhuc est

11 L
m
•

termmo
L
•

a quo.
actus
 :

SUMM/E IV. GAP. I.

483

in potenlia nec movetur posterius, vcl post- color idem, et visibile possibilis, inquan-
et quanilo
diLilur 1110-
quam est in termino ad quem, quia tum possibile actus motus est.
lule 1110 ve-
ri i
tunc jam quiescit; movetur ergo
dum se habet medio modo, scilicet Exponit aliam particulam posi-
Exponit ly
cum reducitur ad actum non per- tam m derinitione motus, quae est
,
• 1 £> • r
•

jnquantum
fecte; puta sedificabile est in poten- inquanlum tale, vel inquanlum hujiismo-^^^^^^T^^^'
tiaad sediticari, ita quod dum mo- di, dicens dico aalem inquantum sic,
vetur partim est in actu, licet im- id est, inquantum tale, enim pro
perfecto, et partim in potentia quia, ws cst potentia statua, ita quod
quatenus tendit ad perfectionem idem est ^es, et est in potentia ad
actus, secundum quem movetur. statuam, tamen secundum diversam
Motus igitur est actus ipsius mo- rationem, ideo dicit quod molus non
bilis, non secundum quod est in est actus wris inquantum est ces non
;

actu, id quod est secundum seip- enim est ideni esse ceri, et potentice alicui,
sum, quia sic est in actu prius- id est, alia est ratio seris inquan-
quam etiam incipiat moveri; et tum ses, et alia inquantum est in idem abso-
sicut est in actu antequam incipiat potentia statua, vel aliquod aliud. tum,'^et m'
moveri, ita etiam est in potentia Quoniam])vo quia, si supple res erat ^°efcum
ad ulteriorem perfectionem, sed idem simpliciter, et secundum rationem. P^*-^"'^'^
^ '
> non est tor-
secundum quod est in moveri, ten- scilicet inquantum *
est ?es et in- i"f'iter
idem.
dit ad perfectionem, quam nondum quantum est in potentia, sequitur Potemiaj
^
contrario-
habet. Mobile enim dicitur reduci jitique, quod motus erit quiclem actus rum, licet
sint idem
ad actum per motum, non inquan-
. , . , . . ,

neris, scilicet mquantum ses, sicut subjeto,

non tamen
tum est in potentia ad terminum supple est
, ,

actus aeris mquantum

,
. .
,

formaiiter.

motus, quia dum movetur, adhuc est in potentia, quod est falsum.
remanet in potentia ad terminum Non autem est iclem secundum ratio-
motus; sed reducitur per motum nem sic, vel acceptum, quod
sic
ad actum qui respondet huic po- probat cum subdit Pcdam autem in
:

tentice, quse est posse moveri, quia contrariis, id est, in potentia ad con-
per motum actu movetur. Patet traria. Posse quidem sanari ct posse
igitur qualiter motus est actus lcd)orare, id est, infirmari, non idem
entis in potentia. Deinde cum di- sunt secundum vt\i\owoA\\.Etenim pro
cit quia, tunc idcm esset sanari ct labo-

rare,quia ratio potentine sumitur

Dico aalem inquantum sic; est cnim xs
potentia statua, sed tamen non oeris actus,
inquantum est jies, motus est. Non enim
idem esse, et potentitTC alicui. Quoniam si
idem erat simpliciter, et secundum ratio-
nem, erit utique a^ris actus, motus qui-
dam, non est autem iilem. Palam autem in
contrariis. Posse quidem enim sanari, et
posse laborare non idem. Etenim si sana-
ri, et laborare idem esset. Subjectum au-
tem, et sanum, et languens, sive humidi-
tas, sive sanguis idem et unum. Quoniam
autem non idem qucmadmodum neiiue
ex actu, et licet supple non sit
eadem potentia secundum ratio-
ncm ad utrunuiue contrariorum,
tamen est in eodem subjecto, sicut
et ipsum suhjrctum cst idon contrn-
riorum. Ideo subdit, (juod suhjcc-
tum autcm unum, cf idcm csf sanuin ct
sulqectum
lcuujucns, sivc supi)le illud
sitaliqua humiditas, sive santjuis in
corpore animalis. Concludit ei'go
 . .

484 LIB. XI. METAPII.

quod (juonifnn nnfr))} non csi idon, sci- est iiinnircsto ralsuiii. Deinde ciun
licet secundiini rationem posse sa- dicit :

nniM et possc^ laborare; (^t pari ra-

tion(^ non est laem ses, ct in poten- •
r. *
\ •
•. •

tunc movcri quando fluerit actu sic

* , i
CKiil ;

tia ses, quetHCuhnodum nec color esl

et iiec prius ncc posterius, palam. Conlin-
idon, quod nominat poten-
ef visibilc, git enim unumfiuodfiue alifjuando f|uidem

«^' aliquando autf^m non, puta lecli-

tiam ad posse yideri; sequitur quod
^ f ^^ .f
. iicaDilis inquantum aidilicabile; et rcdili-
mofus csf actus possdnlis mquanfum cst ^^,^i||^ ^^^^^ iuquantum fodificabile, tcdifi-
possibile, id est, entis in potentia, catio est. Aut enim lucc domus est, aut

inqnantum est in potentia. (cdificatio actus; sed cum domus fuerit,

J3. ^T 1 •! -1 non adhuc a^dificabile erit, aidificatur au-
Notandum, quod nilnl movetur
, 1 .

""rrdSr ^em .Tdificabile. Necesse igitur ^cdificatio-

dictorum. ad ilUid, quod est, vel jam actu nem actum esse, redificatio autem motus
habet, quia tunc frustra movere- qaidam. Eadem autem ratio, et in aliis
"^o^i^us.
tur. Quia igitur ses est actu ses, est
tamen in potentia ad formam sta- Exponit tertiam particulam de- ^^l^^^^f

tu£e; ideo motus non est actus seris

'
finitionis, scilicet quod motus sit n^otusest
actus.
inquantum ces, sed inquantum est actus, dicens quod quidem enim hic,

inpotentia adformamstatuae; quia scilicet motus esf, supple actus, et

licet ses et statua idem sint subjec- quod func accidit moveri, quando sic

to, sunt tamen distincta secundum fuerit actu in mobili, et nec prius, nec

rationem, sicut posse sanari, et palam est. Enim pro quia,

posterins,

posse laborare distinguuntur ra- lummquodque supple mobilium con-

tione, ut patet ex distinctione ac- tingit aliquando esse actu, cdiquando au-
tuum quos respiciunt, licet sint tem non, puta cecHficabile inquantum
idem subjecto, quatenus idem sub- cvdificabile, supple potest esse in
jectum est potens sanari, et potens potentia vel actu, et cedificatio est
laborare. Ex quo patet quod motus actus ccdificabilis inquantum cedifieabile
^^^^^^^ .

estactus entis in potentia,

*
non Dicit autem inquantum sedificabile, i'^

ad
pot^^ti''
ciuo.

quocumque modo, sed inquantum quia materia domus est in potentia ai. coatin

est in potentia. ad duo,scilicetadformam domus,et

Potentia Advertendum autem, quod cum ad hoc quod sedificetur, et respectu
dupiex.
posse sanari, et posse labo-
^|-^||.^p utriusque competit ipsam quando-
rare non sunt idem, Philosophus que esse in actu quandoque in po-
loquitur de potentia, ut dicit res- tentia; tamen potentia ad hoc quod
pectum, non fundamentum respec- cedificetur, designatur perhoc quod

tus, quia fundamentum est idem dicitur cedificabile. Quando igitur

utriusque, puta aliquis humor vel ?editiccabile sedificatur, tunc fit ac-
sanc^uis. Respectus autem sunt di- tu, et cedificatio est actus sedificabilis
versi, alias cum relationes corre- inquantum aedificabile. Unde sub-
lativorum commultiplicentur ter- dit : aut hcec domus, id est, forma

minis sequeretur quod termini ad domus est supple actus ipsius cef/f/i-^dificaiio
'
. , , , 7 • 1 i.

aut ipsa
•
in- cum
. 1 . et non for

quos istJ© potentise dicuntur; puta cabihs, cec/^/ica/^o, cuili- ma^edifica

sanari et laborare, essent idem, ut bet potentiae respondet aliquis ac- actirejus

arguitur in littera, quod tamen tus; sed supple forma domus non
 :

SUMM^ IV. CAP. I.

4s5

est actus aedificabilis inqiiantumffg Ostendit quid

motns, et deii- sit 75.
Excluden-
aedificabile, quia cum domus,
id est/|rnitionem motus, esse bene assigna- do ojjinio-
cum forma domus fucrit introducta, nem alio-
tam, removendo scilicet et impro-
'

rum de
non adhuc crit cedifcahilc, sed jam bando opinionem aliorum de motu. motu decla-
rat, et ap-

suppleerit sedificatum; sedificabile Circa quod duo facit. Primo pro- probat de-
finitionem
autem aedificatur, id est, fit in actu ponit intentum. Secundo declarat datam.

cum sedificatur actu. Infert ergo ipsum. Secunda ibi P«/am autoi c.r :

quod neccssc cst igitur wdificationcm quihus. Dicit ergo, ciuod autem hene
csse actum. /Edificatio autem cst quidam clictum est, quid supple sit motus,
motus, et per consequens motus est ixdam est ex quihus alii dicunt, id est,
actus sediflcabilis. Et subdit cadcm : ex his quse alii dicunt de ipso, scili-
esl ratio, et in aliis motihus. Patet igi- cet motu, definientes ipsum; ct ctiam
tur ex omnibus prsedictis, quod ex co quod non est facile ipsum, scilicet
motus est actus in potentia, in- aliter definirc Nequc enim utique pote-
quantum est in potentia. rit aliquis ponere ipsum motum in alio
(Qiiid es- Notandum, quod quia motus est gencre, quam
supplc in genere ac-
entiale, et
fuid addi- qusedam torma mobilis ut subjecti, tusutdictum est.Deinde cumdicit:
um in de-
finitione ideo habet definiri per subjectum,
notus con-
tiaetur ? ut per additum, sicut et omnis for- Palam autem ex quibus dicunt hi qui-

ma, sive substantialis, sive acci- dem alteritatem, et ina^quahtatem, et non

ens.
dentalis; et ideo quaedam eorum
qu3e ponuntur in definitione motus Declarat intentum. Circa quod Opinio
aliorum de
se tenent ex parte subjecti, quae- duo facit. Quia primo pertractat motu, quo-
ad suam
dam ex parte quidditatis ipsius aliorum opinionem. Secundo cau- delinitio-
nem.
motus. Nam prima particula qu?e sam opinionis. Secunda ibi : Causa
est actus, ponitur in ejus definitione autemin hoc ponendi. Prima in duas.
quasi genus, et pertinet ad essen- Primo proponit opiniones. Secun-
tiam motus, nam motus intrinse- do improbat ibi Quorum nullum.
:

ce, et essentialiter est actus. Alise Dicit ergo, quod palam videtur ex
du^ particula3, quae sequuntur, quihus dicunt ^i\\)])\e alii, quod scili-

sunt quasi diff*erentise extrinsecae, cet motus non potest aliter defini-

et tenentes ex parte subjecti mobi- ri, nam alii supple dixerunt motum
lis, quod est ens inpotentia, sicut esse cdteritatcm, alii incequalifatem, et

patet. alii non ens. Deinde cum dicit

Quorum nuHum necesse movcri. Scd

SUMMARIUM.
nec permutatio, neque in lioc, ncque ex
his magis quam ex oppositis.
Probat deflnitionem datam, rejiciendo aUo-
rum opiniones de motn eoramque motiva. Improbat dictas opiniones di- Iinprobalio
dirtaruui
cens, quod pra^dictne. definitiones opinionuin.
Quod autem bene dictum est, palam ex motus non sunt convenientcr assi-
quibus ahi dicunt de ipso, et ex eo ((uod
gnata?, quia non conveniunt motui,
non iacile est ahier deliiiire ipsum. Nctpie l- -i- i
•
i

enim in alio ahquis genere poterit ponere noquc ex parte subjecti mobilis ;

utique ipsum. quia si motus esset altcritas, vel

 . : .

4^G \A\\. \I. MI-TAPII.

inscqiialitas, vcl non ens, scqnerc- niolus vidcfirv cssc aliqnid infinitum, id

tur qnod omnc altcnim, vel ina3- est, indeterminata sunt altcrius coc-

qnale, vclnon cns moveretnr, qnod lcmcntationis principia, quia sunt inde-

falsiim est, ^jtfid nullum Jwrum necessc tcrminata, ncc enim ullum ipsorum si-
cst movcvi. Potcst cnim aliqnid esse gniflcat hoc, id est Substantiam,
alterinn qiiod non movctur, et sic ncc talc, id cst Qualitatcm, ncc rcli-

de Iternm patct hoc idcm cx

aliis. quorum Prccdicamentorum.
partc terminorum motus a quo ct Notandum, quod sicut dictum ordopri

ad quem, undc subdit, quod ncque fuit primo hujus, Pytliagorici po- seTuTun
pcrmutafio csfncc i)i /uw, nccin his magis sueruntduosordinesprincipiorum, col^esf d
^^^^*
quani ex opposiiis ; quia, scilicct non ct in quolibet deccm principia oi*-

est magls motus ad non cns, vcl dinata, quorum unum dicebant or-
insequalitatcm, vcl altcritatcm, dinem bonorum, quo collocabant
in
quam ad opposita horum, ncc e illa quse videntur haberc pcrfectio-

convcrso magis est motus ex his, nem, puta bonum, dextrum, mas-
quam cx corum oppositis, quia po- culum, quietem. Aliumautemordi-
tcst csse motus ex non ente ad nem dicebant malorum, in quo col-
ens, ct e converso, ct ex alteritate locabant illa quse videntur dicere
ad similitudinem, ctc converso, ct imperfectionem, puta tenebram,
ab inaequalitatc ad aequalitatcm, ct sinistrum, foeminam et motum.
e converso similitcr; ct sic patct Quse omnia dicebant esse privativa
tam ex parte subjecti quam ex et indeterminata, ncc aliquod eo-
parte tcrminorum motus, defini- rum significarc Substantiam, nec
tiones istas non cssc propric assi- Qualitatem, nec Quantitatem, nec
gnatas, cum non sint convertibilcs aliquod aliorum Generum. Quia
cum detinito. Dcinde cum dicit : igitur motum ponebant in ordine
sive coclcmentatione privatorum, I
Causa autem in huc ponendi, quia inde- ideo dixerunt motum essc quam-
finitum videtur aHquid esse motus. Alte-
dam privationem, et per conse-
rius coelementationis principia, quia pri-
valiva sunt indeterminata >eque enim .
quens quamdam non entitatem, vel
hoc, neque tale uhum ipsorum, neque re- alteritatem, vel insequalitatcm.
iiquorum Pra}dicamentorum Deinde cum dicit

Cur autem
videatur indeterminatus,
76. Pertractat causam opinionum. causa, quia nec in potentia entium, neque
tarum opi- Circa quod duo lacit. Primo eam in ipsum. Neque enim
aciu est ponere
nionum as- o. •
^, possihile quantum esse, movetur ex ne-
Sccunao eam excludit. Se-
•
j. i i i t
signat. ponit.
cessitale, neque quod actu quantum
cunda ibi :Prima in
Motusquc actus.
duas. Primo ponit causam opinio- Ponit motivumhujuscausse, qua- r.Motivum]
^'^''*'^^°
"ictre caa-
num. Secundo motivum causae. Se- rc scilicct motus computabatur sse opin.

cunda ibi : Caiv auleni vidctur. Dicit inter indeterminata, dicens quod
ergo, quod causa autcm ponendi, sci- cur aufem motus^\\])^\e videturindefer-
licet motum in lioc, id est, in tali rninalus. Causa est quia non vidctur
generc, quod scilicet quaedam alte- possibilc ipsum motum ponere ??ec

ritas, aut insequalitas, etc. est quia in potentia, ncc in acfu, id cst, nec in
 . .

SUMM.E IV. GAP. I, 481

genere potentire, nec in genere ac- scilicet quia motus est actus iin-
tus.Qiiod probat, enim pro qiiia, nec perfectus, et subjecti imperfecti •:///-
illud qiiod est possibile, id est, in po- ficile est ipsum sumere quid est. Autcnim

tentia esse quantrnn movelur cx neces- ut videtur necesse est ipsum poni in
sitale, nec etiam quod est aclu ciuanfum. pjrivationem, id est, in genere priva-
iratio
..>runi Xotandum, qiiod si motns esset tionis, aut in actum siuipHcem, id est,
in genere potentice, tunc quidquid in genere simplicis actus et per-
est in potentia ad aliquid, puta ad fecti, liorum autem nuUum videtur con-
esse quantum, moverelur ad quan- tinijens quod soilicet sit motus. Qua- pifficiieest
videre eoti-
tamen non oportet,
titatem, quod re relinquitur supple motum esse tatem mo-
tus non ta
quiaetiom antequam incipiat mo- ,
quod ftictum
,
est, et aclum et non actum m^n\\\\\)os,

veri ad quantitatem est in potentia dictum, id est quod motus est actus,
ad esse quantum, et tamen non- scilicet imperfectus, et non est ac-
dum movetnr. Similiter si motus tus scilicet perfectus, quod quidem
esset in genere actus, sequitur difficUe est videre ; et continrjentem au-
quod tunc quidquid esset in actu, tem esse, id est, licet sit lioc difticile

puta actu quantum moveretur ad videre est tamen possibile, quia eo

quantitatem, quod tamen est fal- j^osito nuUum
sequitur impossibile.
sum, quia cum est actu quantum, Xotandum, quod motus estvereMotus est
,
p . actusetnon • . ,

non moYctur, sed jam est motus

1

actus imperiectus, quia si esset actus.

I

terminatus. Qui^"^ igitur non pote- actus perfectus auferret totam

rant ponere motum, nec in genere potentiam a mobili respectu illius
actus, nec in genere potentia?, ideo formae adquam est motus, quia ac-
posuerunt ipsum in ordine indeter- tus perfectus non est actus entis in
minatorum, et privativorum modo potentia ad albedinem, et ideo tunc
prseexposito. Deinde cum dicit : motus non esset actus entis in po-
tentia, sed entis in motus
actu;
Motiisqiie actns quitlem videtur aliqui-, autem sic est actus mobilis, quod
imperfectus autem. Causa autem, quia non aufert potentiam ab eo. quia
imperfectum (|uid possibile cujus est actus, quamdiu mobile est in inotu, tam- Motusest
et propter hoc difficile ipsum sumere quil
est. Aut enim in privationem necesse [lO-
diu est in potentia ad terminiim ilJjpert^c-
^"^*
ni, aui in puteniiam, aut in actum simpli- motus. Per motum tainen aufertur
cem, horum autem nuUum videtur con- a mobili sola potentia, qucT eratad
tingens. Quare relincjuitur quod dictum
est esse, et actiuii, et non actum dictum ;
moveri, non tamen omnino, quia
videre quideni difticilem, contingentein mobile semper est in potentia ad
autem esse. amplius moveri, quia oinne quod
movetur adhuc movebitur, ut pro-
dudit
Excludit causam prcTdicta? opi- batur 6. Physic. t. c 7. et52. et cir-
amcau- ;^^ionis dicCnS, quod
^
inOtUs (jiiideni vi- citer; ex quibus patet quod motus
opinio-
e[ mo- cletur esse actus aliquis, tamen iuiperfec- sic est actus mobilis, quod est ac-
m ejus. . .

tus imperfectus, etactus iinperfec-

.

tus ; cau.sant autem /lujns c.s/, quia i[isum

possibileM est,mobile quod est ens in ti, quia scilicet entis in potentin,

potentia, cujas motus est actus, est ut patet ex pranlictis. Tunc sequi-
quid imperfectum ; et propter hoc tur illa pars :
 4b8 LJB. XI iMETAril
\
ibi : Sed cst activum. Dicit ergo,
^ '^
quod i«sraotiv
ostendjt.
SUMMARIUM. motivuin quidcm ciiim, omne est in pos-
sc, scilicet movcre, et movcns autcm
De motu comparato ad subjectum et ad
movens, est eiiim iii mobili, et operatio seu
in opcrari, scilicet in actu ; cum ergo
actus moventis.
movens dicatur propter motum,
quia scilicet actu movet, sequitur
78.
Et quod est motus in mobili palam, ac- quod motus est actus motivi, for-
tus est enim hujus a motivo.
matur sic ratio : Illud est actus
alicujus quo fit in actu; sed moti-
inqnoeub. Ubl iiiqiiirit de motii in qiio sit

Circa qiiod diio fa-

vum fit in actu per motum, nam
^'mliurl iit in subjecto.
motivum dicitur ex hoc quod po-
cit. Primo ostendit quod motus est
test movere, movens autem quod
in mobili. Secundo inquiritquomo-
actu movet et operatur ergo mo-
liabet ad movens. Secunda
;

do se
Dicit ergo, pa- tus est actus alicujus motivi, cum 1
ibi : Et motwi actus.
mobili^ quod scilicet actu movet. Deinde cum
lam est quod motus est in
dicit
probat, enim pro quia, supple ^notus
:

est actus hujus, id est, mobilis amotivo,

Sed est activum mobili^. Quare simili-
supple causatus. Formetur sic ra- ter unus amborum actus.
tio Omnis actusest ineo cujus est
:

forma et actus; sed niotus est ac- Probat secundum quod propo- ^
tus mobilis et forma, ut patet ex suerat, scilicet quod motus estquodidei
s^t actui
dictis, ergo motus est in mobili. I
•

unus actus motivi et mobilis. Pri- motivi,

•
I 1 • 1 •
-TN .

Deinde cum dicit :

mo hoc probat per rationem. Se-"'^''"*
plicite

cundo per exempLa. Secunda ibi

Et motivi non alius est, oportet
actus
quidem enim actum esse amborum. Qucmadmodum eadem. In prima par-
te intendit talem rationem Motus :

Quaiiter luquirit quomodo motus se ha- est actus motivi, ut prius dictum
ha^beTad ^^^t ad movens. Circa quod duo fa- est; sed motivum facit ilhim mo-
raovens. ^.j|. ppinio propouit inteutum. Se- tum quiestinmobili, et nonalium;
cundo probat ipsum ibi Motivum :
ergo erit unus amborum. Et hoc
quidem, proponit ergo duo unum :
est quod dicit quodsupple movens
est quod motus est actus motivi, id vel motivum est activum mohilis qua- ;

idem est
^^^ moventis. Aliud est quod non est re sequitur quod erit unus actus simi-
aoAn:. moti- ^f II Ks scilicct motus qui estmotivi, liter amhorum. Deinde cum dicit :
VI et mobi-
iis- et qui est actus mohilis ;
oportetqui-

dem enim motum supple csse actum Ouemadmodum eadem distantia, unum
amhorum, scilicet mobilis et moven- ad duo, et duo ad unum ; et ascendentis et
descendentis, sed esse non unum; simili-
tis. Deinde cum dicit :

ter autem in movente et in moto.

Motivum quidem enim est in posse, mo-

Probat idem per exempLa dicens
vens autem in operari.
quod cpiemadmodum est eadem distan-
Probat quae dixerat. Primo pri- tia unum ad duo, et duorum ad unum,

mum. Secundo secundum. Secunda id est, unius ad duo, et e converso.

^ensiiTac-
 .

SUMM.E IV. C\P. II. 489

Et similiter eadem est via, sive ducta a movente, et est recepta in

distantia ascendentis et descendentis, ipso mobili et passo.
scd esse non est unwn, qiiia differimt
secundiim rationem; similiterse ha-
SUMM.E QUART.E
bet; et in movente et in moto, qiiod
scilicet idem motiis realiter est CAP. II.
actus utriusque, licet differat se-
cundum rationem. De inflnitO; et an sit possibile ac-
tu in magnitudine, vel multitu-
lesolutio
.ictorum
Notandum, quod licet sit eadem
dine ?
distantia uniusad duo, ete conver-
so, tamen differunt secundum ra- SUMMARIUM.
tionem, quia alia est ratio hujus
Positis variis acceptionibiis infiniti, et dis-
distantiae, ut se tenet ex parte tinctis ejus modis, docet esse impossibile quod
unius, et alia ut se tenet ex parte detur actu, sensu Platonis Yel Pythagorfe,
duorum; et propter hoc ut se tenet triplici ratione, de quo 3. Physic. egit.

ex parte duorum vocatur duplici-

nc ha-
Ds quod
tas, nam duo sunt duplum ad InfinitLim autem, aut quod impossibile 79.
pertransire, eo quod non sit natum per-
iden-
Late reali
unum; ut antem se tenet ex parte transiri. Quemadmodum vox invisil>ilis.

istinctio
unius dicitur dimidietaS; nam aut pertransitionem habens imperfectam,
ormalis. unum est dimidium ad duo. Simili- aut quod vix, aut quod natum est habere,
et non babet pertransitionem, aut termi-
ter intelligendum est de via, sive
num.
distantia ascendentis et descenden-
tis, quia licet sit eadem realiter, Postquam Philosophus determi- sermo de
^^^^^^^-
differttamen ratione. Et propter navit de motu ostendens quid sit,
hoc ille dicitur ascendens, et ille nunc ostendit de inflnito, quod est
dicitur descendens. Similiter etiam qu?pdam passio motus, sicut et
intelligendum est in proposito, cujuslibetcontinui. Circa quod tria
quod licet idem motus realiter facit.PrimoprcTmittit intiniti mul-
sit moventis et mobilis, differt tiplicitatem. Secundo probat ejus
tamen ratione, quia ut est moven- actualem impossibilitatem. Tertio
tis habet rationem, ut ab hoc ut ; declarat ejus }»otentialem diversi-
autem est mobilis habet rationem tatem, ostendens scilicet quomodo
uomodo
•tio, et ut in hoc, et potest dici actio vel est in potentia diversimode in di- >^^"^'^"^^_
SUQt mitur qua-
:Si0
lem et passio. Quod non debet intelligi
versis. Secunda ibi : Separabilc
'
^y/^/.
^ drupliciter.
uoraodo dem. Tertia iln : Jn/lni/um autcm imn
non ? loquendo de actione et passione,
q. 13. idem. Primainduas. Primo ostendit
1. c. 2. qucP sunt respectus formaliter, et
quot modis sumitur infinitum in
constituunt Prfedicamenta forma-
actu. Secundo quot modis sumitur
liter, et realiter distincta sed lo-
intinitnm in potentia. Secunda ibi
;
:

quendodeactioneproreacta et pro- Adhnc autem oppositionc. Ponit autem

ducta, ut ostensum est 9. hujus, in quatuor modos, quihus potcst su-
quadam qusestione, sic enim ea- mi infmitum in actu, dicens quod in-
dem forma, qua^ ut fluens, est ipse finitum autcm ^\\\^\)\o dicitur uno mo-
motus, realiter est actus, et pro- do, fX\\\j quod impossihilecst pcrtransin\
 :

41)0 LIB. XI. xMETAPII.

cu qKod n<ni si( naliun pcrlransiri, fiaon- tem, et hoc modo numerus potest
admodam vox dicilar invisihilis, quia crescere in inflnitum, et lioc est
scilicct nec potest vidcri, ncc est tantum secundum potentiam. Aut
capta vidcri, cuin non sit de genere dicitur inrmitum secundo inodo
visibiliuni; tale autem est infini- ahlatione, id cst divisione, id est quod
tum negative, ut punctus, vcl uni- sit aliquod continuum, quod de se
tas, quia scilicet sibi repugnat est in potentia, ut possit dividi in
pertransiri et mensurari, similiter infinitum. .1^/^ dicitur infinitum
etvox invisibilis negative, sibi re- tertio modo uiroque, id est utroque
pugnat videri. .1'/^ dicitur infinitum modo, sicut tempus quod est infi-
secundo modo habens perlransilionem nitum appositione, quatenus habet
imperfeciam, quod scilicet nondum rationem numeri, quia tempus est
est pertransitum, licet sit incep- numerus motus; et est infinitum
tum pertransiri, puta si aliqua divisione, quatenus habet ratio-
via, qu?e. incepta est perambulari, nem continui, cum sit idem reali-
dicatur infinita, id est non finita, ter quod motus. Deinde cum dicit
vel non terminata, pro eo, quia 80.
Separabile qiiidem iiritur itaque ipsum
nondum est pertransita perfecte. aliquod ens, sensibile autem non possibile
.4?</dicitur infinitum tertio modo, esse. vSi enim nec magnitudo est, nec

quod vix, supple pcrtransitur, puta muUitudo substantia antem ipsum infi-
;

nitum et non accidens, indivisibile erit.

si altitudo coeli, aut profunditas Qiiod enim divisibile, aut magntudo, aut
maris, vel aliqua via longa dicatur muUitudo. Si autem indivisibile, non in-

impertransibilis, et infinita pro eo finitum, nisi sicut vox invisibiHs. Sed

non sic dicunt, neque nos sic quaerimus,
quod transcendit facultatem tran- sed tanquam impertransibile.
seuntis vel mensurantis, licet sit

transibilis quantum est de se. Aut Probat infmiti actualem impos-

dicitur intinitum quarto modo quod sibilitatem, ostendens qnod est im-
natum est hahere pcrlransitionem tan- possibile dare infinitum actu.
tum supple quantum est ex suo Ad cujus evidentiam notandum, ^.opioio

genere, et talem non hahct ; et tale quod de

1
infinilo fuerunt du?e opi- I
^.®
in ^°^f^'^
actu.

est infinitum privative, quia licet niones. Una Platonicorum et Py-

aptum determinari et finiri,
sit thagoricorum, qui posuerunt infi-
tamen stante hypothesi non habet nitnm separatum a sensilnlibus, et
ialem finem. Deinde cum dicit : habere rationemprincipii. Aliafuit.
Pliilosophorum ?>aturalium, qui
Adhuc appositione, aut ablatione, aut posuerunt infinitum in sensibilibus,
utroque. non quod esset aliqua substantia,
sed quoddam accidens alicui corpo-
infinitum Distiuguit modos infiniti; ut su- ri inexistens. Primo ergo procedit
in potentia .
•
x x •
t • 4.

primam opinionem,
».

ponit tres
,

accipitur mitur lu potcntia, et contra quod

inoiciter.
-j^^Q^iQg^ diceus quod adhuc SU})pIc di- scilicet non sit dare infinitum sepa-
citur infmitum apposilione. Uno modo ratum a sensibilibus. Secundo con-
ut numerus. Nam quolibet nume- tra secundam, ostendens quod non
ro dato contingit apponere unita- sit dare actu infinitum in sensibili-
 SUMM.E IV. CAP. II, 4.)1

biis. Seciinda ibi : Quia auiem in scn- go non vere infinitum, ut nunc in-
sibilibus. Prima in tres seciindum tendimus de infinito. Deinde cum
quod tres rationes adducit contra dicit :

primam opinionem. Seciinda ibi :

Adluic qnomodo contingit per se esse 81.

Adhuc quonwdo. Tertia ibi : Adhuc si
infinilum si non et numerus, et magni-
3at non ;

e actu
secunduin accidens. Dicit ergo, quod ludo, quorum passio infinitum ?
ituni.
finitas
ipsum supple infinitum esse quidem
istit in
aliquod ens separabile, sensibile autern, Ponit secundam rationem, di- Ponere

Cens qUOd17;
nitudi-
^^^ I . . passionem
vel in idest separatum a sensibilibus, ubi adftUC quomodo COH/?/?^?/ separatam
.itudi-
infinitiiniper se essc, scilicet separa-
igitur
Dnvenit
1y scnsibile videtu r su perfluere. Et pa- non^"^ente

ibilitas tetex3. Physic. unde accepta est tum; si non et numerus, et macjnitudo "fmpifcat.
ae est
ititatis istalittera, quiaibi nonponitur^e^*- quorum infmitum est passio ? quasi
o; non
sub- sibile. Tale ergo intinitum non est
diceret quod non. Formetur ratio
erit
possibile esse, ita quod quaedam
sit sic Subjecto non existente sepa-
:

)arata
38 exis-
substantia per se existens, et non rato nec passio erit separata; sed
SDS.

accidens alicui subjecto. Quod pro- infinitum est passio numeri et

bat, cnim pro quia, si infinitum esl magnitudinis, numerus autem et
substantia et non accidens , nec erit magnitudo non per se existunt
magnitudo, nec multitudo, quia ista
separata^^ut ostensum est primo
hujus; ergo nec infinitum erit se-
non sunt substantia, sed accidens,
et per consequens erit indivisibile. paratum. Deinde cum dicit :

Enim pro quia, id quod est divisibile Adhucsi secundumaccidens, non utique
aut esl mafjnitudo, aut midtitudo, quia erit elementum entium, in^iuantum infi-

esse divisibile est passio quantita- nitum, quemadmodum neque indivisibile

loquekx', quamvis vox invisibilis. Et quod
tis, qua^ dividitur in continuam et
non est actu esse infinitum, palam. Erit
discretam. Si autcm supple inflni- enim qua^cumque ipsius pars accepta in-
tum sit indivisibile, non erit infinitum, finita. Infinito enim esse, et infinitum
idem, siquidem substantia infinitum et
nisi sicut vox dicitar invisibilis, et tale
non de subjecto. Quare aut indivisibile,
est infinitum negative ut pr^edic- aut in infinita divisibile, si pariibile. Mul-
tum est. Sed ipsi non sic dicunt nec ta autem esse idem impossibile infinila.

nos etiam supple qmerimus de infini- Quemadmodum enim pars aeris aer, sic
infinitum infiniti, si est sul)stan(ia, et
to sic accepto; sed quaerimus inti- principium. Imparlibile igitur et indi\ isi-
nitum tanquam impertransibile, sciUcet bile. Sed impossibile est actu infiniium.

secundum quartum modum, quod Quantum enim est necesse esse. Secun-
dum accidens igitur existit. Sed si sjc
est intinitum privative dictum. dictum est quod non conlingit illud esse
Formetur sic ratio : Si intinitum principium, sed illud cui accidit aerem,
est separata per se
substantia aut parem, Iktc quidem igitur iuipiisitio
universalis.
existens, ero^o non erit vere infi-
nitum, consequens repugnat ante- Ponit secundam rationem qu,-v 82.

cedenti, patet; ergo et antece- stat in hoc Quia et si infmitnm est

;

dens est falsum. Consequentia aliquod separatnm; ant ponitnrut

probatur, quia tunc infinitum nec substantia per se existens; aut
esset magnitudo, nec multitudo, ponitur nt accideus iiduTrens ali-
et per consequens indivisibile, er- cui subjecto separato, puta ma-
 492 LIB. XI. METAPII.

gnitudini, aut nuincro, qihno snnt sc- cst majns sna parte. Et lioc est ^st^ex^h

parata sccundum Platonicos. Scd quod subdit Multa aufem infhiita

: esse

infinitum non cst substantia pcr se idcm, id est, constitncrc unum in-
existcns scparata, nec accidcns ta- flnitumest quemadmodum
impossihile ;

liter inhsercns; ergo etc. Minorcm cnim pars «em cst acr.sic pars infi-
rationis in qua stat tota ratio in niti cst infinifum, si i\)sum infinitum
virtute probat, dicens quod s/sef?nr cst principium et suhstantia supplc di-
f/?/m«ec/f/e??5, idest, si infinitumsepa- visibilis ut supponitur. Ex quo
ratum ponat accidcns, sequitur sequitur quod infinitum non crit
([wo^noneritiuique clementum/\{[ Q^i, divisibilc ; ergo erit indivisibile,
principium cntium inquantum infini- sed non potest essc indivisibile.
/?<m,sedmagissuppleilludsubjectum Ideo subdit : Sed impossihile est indi-
cui inest infinitum. Quemadmodum visihile supple csse actu infinitum.
supple ncc invisihile cst principium Enim pro quia, supple infinitum
loquclse sed vox, quamvis vox 5// n^- e.^^e est quantum cssc et per conse-

visihilis, ex eo qnod vox est subjec- quens divisibilc. Ex quoinfert quod

tum invisibilitatis. Ulterius pro- si supple infinitum non est sub-
bat quod non sit substantia pcr se stantia, ut ostensum est ergo «e- ;

existens separata, dicens quodnon cidcns cxisiit, id est seqnitur quod

es/, id cst non contingit infinitum esse erit accidens scd si sic, Dictum est
quasi snpple sit substantia pcr
rtc^?/, quod non contingit supple ipsum
se exisiens palam cst ; enim ipvo qum, infinitum e^se principium, sed illud

siquidem infinifum sit suhstanfia, et non cui accidit ut suhjecto, puta aerem ut
supplc praedicatur dc suhjecto. Quarc dixerunt quidam Naturales, autpa-
^eqmiuv qwoAaut ev\i indivisihilc.aut rem, ut dixerunt Pythagorici. Pa-
divisihile in infinitum. Si Ruiemesipar- tetcrgo minor rationiS; quod sci-
tihile, id est divisibile et substantia, licct intinitum si ponitur scpara-
ut supponitur crgo qucecumque pars tum, non potcst esse substantia,
acccpta ipsius crit infinita ; idem cnim nec accidens. Concludit ergo di-
est infinito esse ct inftnitum, quia infi- cens quod luec quidem igitur inquisitio
nitum est substantia ejusdem ra- est universaUs, id est, transcendens
tionis in toto ct in partibus, quia considerationem naturalem, qua-
tunc infinituni prsedicat totam ra- liter scilicet invehitur contra opi-
tionem ejus, ct propriam quod est nionem Pythagoricorum et Plato-
infinitum. Sicut igitur quaelibet nicorum, qui fuerunt locuti de
parsaquaecst aqua,et quaelibet pars inflnito non naturaliter, ponentes
ignis est ignis, sic quselibct pars ipsum a naturalibus, et sensibili-
ignis infiniti erit infinita, et per bus separatum. Hic autem Aristo-
consequens erunt multa infinita telesinnuit modum Philosophi Na-
simul, quodest impossibile, scili- turalis tractans de motu, et de
cct quod multa infinita consti- consequentibus motum.
Non datur ^^^^^^^ unum iufinitum. Cujus ra- Notandum, quod Pliilosophus 83.

infinitoma-
jus icieo in-
tio cst, quia inflnitumnon cst videtur sibi dissonare, nam liic, et saivatc
*•
troTsrsi
fioituiunon majus iufinito, omne autem totum in 3. Physic. t. c. 37. et inde, dicit : qu^vic
 SUMM^ IV. GAP. II. 493

< i^^c^^V ^^iod quaelibct pars infiniti est in- *

impossibile, pars ejus sic ycI sic
j
1110 C oeli
II dictis liiiita; et tamen primo de Coelo et accepta erit finita, vcl iniinita, li-
] lloSOphl. 1 •
T. r 1
Wiindo in demonstrationibns ad de- cct infinito
repugnet habere par-
monstrandnm non csse in-
cceluni tcm, ut dictum est dato tamen ;

finitum supponit quod si aiiqua antecedente impossibili non est

pars infiniti accipiatur, illa erit mirum si datur consequens impos-
finita.Dicendum quod pars sumitur sibile, quia dato uno inconvenien-
dupliciter, propric et improprie. ti, non est mirum si multa sequun-
Pars quidem proprie accepta sem- tur. Ex primo Physic.
per liabet aliquam determinatam
habitudinem ad totum, quia scili- SUMMARIUM.
cet aliquoties sumpta mensurat, et Non esse dabile infinitiim in magnitudi-
reddit totum. Et hoc A^el praecise si ne vel multitudine, probatur rationibus
sit pars aliquota; vel nonprsecise, Logicis et Physicis ; et primo id probat
sed pius vel minus, si non sit ali- de corpore tam composito quam simplici;
secundo idem suadet ex parte loci et locabilis.
quota, ut dictum est 5. hujus, cap.
de parte. t. c. 25. ct inde. Primo
Quia autem in sensibilibus non est,
modo duo sunt pars ipsius qnaiuor. liinc palam. Si enim corporis ratio super-
•sdupii-
!Pacci-
Secundo modo cluo sunt pars
^ trium, ficiebus determinatur, non erit utique in-
finitum corpus, neque
itur et quia nunquam rcddunt duo prsecise sensibile, neque
|no iro- / . , , . . . intellectuale.
adhuc ipsa tria. Seddicit pars improprie
dicta quse non habet aliquam de- Arguit contra secundam opinio- 84.

terminatam habitudinem ad to- nem, qu^e ponebat infinitum in{iq"o7na""

tum. Primo modo sumendo par- sensibilibus, ut accidens inhgerens
{^[^J^t^ijJ^ril

tem, patet quod pars infiniti non alicui corporisensibili

^ ut subiecto. "^l""'
'"
'>
actu noii
potest esse finita, quia finitum aii- Circa quod duo Quia primo facit. ^^^' ^^^^''-
. . . .
1 . , . . bilibus sub-
sumptum non
, ,

men-
,

quoties potest improbat istam opmionem Logicc jeciive.

SLirare, nec redderc infinitum, nisi et probabiliter. Secundo Physice

forte diceretur quod finitum infini- magis et realiter. Secunda ibi Na- :

ties sumptum mensurat infinitum, tiiraliter autem et ex his. Prima in

sed hoc est contra rationem partis duas. Primo ostendit quod infini-
proprie; hoc ergo modo quselibet tum non potest esse corpus. 8c-
pars infiniti habebit esse infinitum, cundo quod non potest esse nume-
et sic loquitur Philosophus hic ,et rus. Secunda ibi : Neque numerus.
:abere 1^3. Phjs. t. c. 30. licct sit impossi- Dicit ergo: P«/«m esse hinc, id cst, iminitas

pn^in^". partem esse sequalem toto.

bile ex dicendis quod infini^um, scili- '''piignVJ"
Unde secundum rei veritatem ha-
lito.
cet non existit in sensibilibus. Fnim
bere partem repugnat inflnito. Se- pro quia, si ratio eorporis es/ quod sif

Eimpos- cundoautemmodo sumendo partem determinatum superficiebus ; scquitur

lit!M-" potest dici quod pars infiniti est fi- quod non erit ntique i)i/initum, neque

^^gj^^;^. nita, et hoc modo loquitur Philo- sensibile, id cst naturalc, iiequc inirl-

sophus primo de Coelo ct Mundo, lcctuale, id cst Mathcmaticum. Por-

^^uita"'^
de parte infiniti. Posito ergo infi- metur sic ratio Nnlium inlinitum
:

tum esse, iicet sit simpliciter est dctcrminatum, (luia inlinito

 :

491 LIB. XI. METAPII.

ropugnat liabero torminnm sod ;

autem reprtgnat inlinito, ut patet.

Ai.conten- omno corpus osL (loterminatnm,

Deinde cum dicit :

^"'ndir'"qniacontcntivnm supcrficiei; ev^o

Naturaliier autem ex his palam. Nec
nullum cori)us cst intinitum. Dein- enim coinpositum possibile esse, neque
(le cum dicit : simplex.

Neqiie numerus ut separatus, et infini- Arguit ad propositum per ratio-

Ars
tus. Numerale enim numerus, aut nume-
nes Physicas et reaies. Circa quodPhy
rum liahens.
duo facit. Quia primo arguit per
NuUus nu- Probat quod infmitum non potost rationem sumptam ex parte activi
Snsnu-esse numerus in sensibilibus. Et et passivi. Secundo per rationes

munuunr^intendit talom rationem Quia om- :

sumptas ex parte locati et ioci.
nis numorus, vel habens numerum Secunda ibi Adhuc scnsibile. Prima
:

est numerale; sed infinitum non in duas. Pri-mo proponit intentam

est numerale, quia jam esset nu- conciusionem. Secundo subdit con-
merando pertransibile. Ergo nul- ciusionis probationem. Secunda
lus numerus vel habens numerum ibi Compositum quidem. Proponit
:

est intinitum. Dicit ergo, quod ncc ergo duo in sua conciusione, et concij
numerus ul separatus, et infiaitus, ut dicit ({\\ 0()i palam est naturaliter, id j\"g\^"^J

dixerunt Pythagoras et PLato; yoI est, per rationes naturaies ex his

supplo sive sit existens in rebus quse dicentur. Enim pro quia, nec cor-
sensibilibus numeratis, ut dixerunt pus suppie compositum possibilc est esse

aliqui Philosophi Naturales, est infinitum, nec etiam corpus simplex.

supple possibile poni. Enim pro Deinde cum dicit :

quia, OT\\x\\^ numeinis aul habens nume-

Gompositum quidem enim non erit cor-
rum esl numerale, et tunc supplenda pus, si infinita sunt multitudine elementa.
est minor propositio ut prius. Oportet enim a^quari contraria, et non esse
unum ipsorum infinitum. Si enim cuicum-
DicL^ ra- Notandum duas rationes
istas
que deficit alterius corporis virtus, cor-
^'''LogicT non esse Physicas, sed Logicas, rumpiiur ab infinito finitum. Unumquod-
quatenus non procedunt ex princi- que autem impossibile infinitum esse. Cor-
pus enim est quod omnino habet distensio-
piis corporis naturalis, sed ex qui-
nem, infinitum autem infinitedistat. Quare
busdam communibus, quse quidem infmitum corpus omnino erit infinitum.
sunt probabilia, non autem neces-
saria. Quod patet, quantum ad pri- Probat quod dixerat. Et primo
mam rationem, quia qui poneret quod corpus compositum sive mix-
corpus infinitum, non diceret ip- tum, non potest esse inflnitum. Se-
sum terminari superficie, quia hoc cundo quod nec corpus simplex
portineret ad corpus finitum. Simi- potest esse infinitum. Secunda ibi
liter quantum ad secundam ratio- Nec iinum aut. Dicit ergo, quod com-
nem, quia qui poneret multitudi- positum quidem enim corpus non erit,

nem infinitam, non concederet eam suppie infinitum; si clementa, id est,

esse numerum, quia numerus est supposito quod elementa corporum
muititudo mensurata per unum, compositorum sint infinita multitudi-

ex 10. hujus, t. c. 20. mensurari ne. Et subjungit taiem rationem :

 summj: IV. CAP. II 493

(jiiia elementa erunt in-

vel oiiinia infinito aer aequaiis igni, habebit
i COl'-
conipo- ftnita in qnantitate, aut ununi erit utique minorem virtutem quam
Qnon" intinitum, et alia tinita, alioquin ex ignis, in aliqua tamen proportio-
»uum!^ elementis multitudine tinitis non ne determinata. Sit igitur virtus
posset componi corpns intinitum; ignis quadrupla virtutis aeris ac- ;

sed nentrum hornm potest dari, ut cipiatur quadruplum de aere, ab

probabitur, ergo impossibile est aere infinito, sequitur quod liabe-
corpns compositum esse inlinitum. bitsequalem virtutem igni, et ulte-
Majorem probat Primo quantum : rius totus aer infinitus habebit ma-
ad secundam partem, dicens quod jorem virtutem in infinitum quam
oportet enim conlraria wquari. ct non sit virtus ignis, et per consequens
^ , esse iinum insornm infinilutn. \u\[ di-
* ' corrumperet ignem, et habetur id
patet
loqiii-
e vii"-
cere qnod non notest unumeorum quod prius; impossibile est ergo
ntiaita esso intinitum, et quod alia sint quod in corpore mixto unum ele-
hysic. finita, quia oportet in corpore mentum sit infinitum aliis existen-^^.f^ ^^^
Dita esse
mixto elementa, quse contraria tibus finitis. Secundo probat pri- '-
simuiim-
plicat quod
sunt, modo adaequari, si
aliquo mam partem mmoris, dicens quod confirmat
dietum
corpus mixtum debeat eonserva- ,
unurnquodque autern,
,
supple elemen- Doct. 5. q.
,

x ^ quoJlibeli,
I
ri, alioquin si unum excederet,
•
-i •! .

tum, impossdjile est esse infmilum. Ennn rt

et 2. d.
. .

corrumperet alia. Si igitur unum pro quia, corpus est hahens omnino dis- ^"™*'
sit intinitum, et alia linita, non tensionem, quia extenditur secundum
eiset proportio. et ideo intinitum omnem dimensionem, infinitum au-
3iudit corrumperet omnia alia, et per tem distat infinite, id est distenditur
taci- conseqnens corpus mixtum non secundum omnem dimensionem in-
m.
posset stare. Et subdit Si enim : finitam, quare corpus infinitum erit om-
cmcumque deficit virtus allerius corporis ex omni parte.
nino infinitum, id est
corrumpetur fniitum ab infinito. Hoc Et per consequens multa inflnita
autem addit, quia posset aliquis non possunt simul esse in eodem,
dicere quod corpus tinitum in quia alterum occupat totum, nisi
quantitate est virtuosius quam dareturplura corpora esse simul,
eiementum intinitum; et ita erit quod est impossibile. Patet ergo
sequaiitas, dato quod aiterum sit tota ratio. Deinde cum dieit :

intinitum, puta si diceretur quod

in corpore mixto est ignis flnitus,
et aer infinitus. Et ideo hoe remo-
vet, dicens quod licet virtus unius
elementi quod ponitur infinitum,
deficiat a virtute cujuscumque alte-
rius quod ponitur finitum, tamen
nihilominus corrumpetur ab infl-
nito. Quod sic patet,
flnitinecessario est finita, et ideo
ignis finitus habebit virtutem flni-
Xeque iinum. neque aut sim|>le\ con-
tingit infinitum
esse corpus, neque ut
dicunt quidampraHer elementa ex «juo
generant hoe. Non enim est tale corpus
pricter elementa. Omne enim e\ quo est,
dissoh iiur in lioc. Non videtur aulem hoc
circa simplicia corpora, nec iiinis, nec ah-
quod aliud elementorum nuUum, sine eo
quod est inlinitum, esse aUiiuod ipsorum,
quia virtus quemadmodum Heraclitus ait omnia aU-
quando lieri ignem. Eadem autem ratio, et
in uno ({uod faciunt praeter elemenia IMiy-
sici. Onme enim permulatur ex conlrario,

tam. Si ioitur auferatur ab aere puta ex calido in IVigidum.

 496 Lin. XI. METAPII

87. Probat quod corpus simplex non tum, id est, dato quod esset aliquod
potest esse inlinituni; ot stat ratio corpus finitum, oporteret quod aut
corpus simplex,
in lioc, quia illud esset aut fieret aliquod unum ipso-
sive ponatui* aliquod quatuor ele- rum, quia scilicet converteretur
*
!^'""ia
jgnem

...
i

mentorum, sive corpus medium l)ropter excedentiam virtutis quem- quit H(

clitat
Nulliim . .

corpiis sim- prseter elementa, sicut dixerunt admodum ait Ilcraclitus omma aliquando
,

plex posse
esse infini-
quidam antiqui, qui ex aliquo tali fieri ignem, id est, converti in ignem
tum. corpore medio dicebant omnia alia propter excedentiam virtutis ignis.
generari ut ex principio, ut dictum Et subdit quod eadem autem est ratio
est primo liujus, sive inquam dica- de nno illo corpore quod faciunt Phy-

tur sic vel sic; ex quo idem corpus sici, id est, quidam Naturales prse- j

ponitur infinitum, et habere con- ter elementa, et jam dictum est;

trarietatem ad alia elementa, se-
quitur quod corrumpet omnia alia,
et occupabit totum undique ex om-
ni parte, et per consequens nihil
esset nisi illud umun corpus simplex.
Dicit ergo, quod neque nt dicunt qui-
dam, contingit esse infinitum, quod sci-
enim pro quia, omne quod permutatur,
permutatur, ex contrario, scilicet in
contrarium, puta ex calido in frigi-
dum ; ex quo sequitur quod illud
unum corpus medium habet con-
trarietatem ad alia elementa, quia
fit permutatio ex illo uno ad alia

licet sit aliud a quatuor elementis ali- etiam secundum ipsos. Quia igitur
quod corpus simplex ex quo generantur unum contrarium corrumpit alte-

haec omnia sensibilia; non enim est rum, sequitur quod illud corpus
Non datur dare tale corpus prceter elementa. Quod corrumpet alia, si ponatur infini-
corpus, sci-
licet sim- probat Quia omne ex quo est, et dis-
:
tum.
plex ut an-
tiqui posue- solvitur in hoc, id est, unumquodque Notandum, quod licet corpus coe-
runt
resolvitur in ea ex quibus compo- leste sit corpus simplex, et alte-
.

nitur; et tamen supple non videmus rius naturse prseter elementa, ut

corpora resolvi in aliud quam in probatur primo de Coelo Mundo, et

quatuor elementa. Ex quo patet t. c. 8. et inde, tamen de isto non

quod non est aliquod corpus sim- facit Philosophus mentionem, ex

plex prseter elementa. Et dato eo, quia Philosophi Naturales po-
Unum- nentes aliquod corpus intinitum
quodque quod esset, non posset esse infini-
resolvitur
tum, ut probatur. Et subdit proba- actu, non pervenerunt ad notitiam
in ea ei
quibus tionem quod nullum quatuor ele- hujus veritatis quod coelum esset
componi"
lur. mentorum potest esse infinitum, quasi quintum, et natura alia a
dicens non videtur autem hoc circa cor- quatuor elementis, sed putaverunt
pora simplicia, quia nec ignis, nec ali- coelum esse naturse elementaris,
quod atiud elementorum nullum supple et ideo ista hoc supposito,ratio,

potest esse infinitum. Enim pro sufficienter procedit contra eos.

quia, sine eo quod est infinitum impos- Tamen in primo de Ooelo et Mundo
sibile est esse aliquod omne, id est, t. c. probat Philosophus
34. et inde,

quodcumque ipsorum, quia supple per rationes sensibiles quod coelum

id unum quod est infmitum replet non est actu infinitum. Deinde cum ^^'lare"

totum ex omni parte. Et si sit tini- dicit :

 SUMM^ IV. GAP. H. 497

Adhuc autem sensibile corpus alicubi, Quarta ibi : Totaliter autem. In pri-
et idem locus totius et partis, puta terrae. ma parte intendit talem rationem :

Si aliquod corpus esset inflnitum,

Probat nuUiim corpus esse infl- vel esset homogeneum vel hetero-
nitum per rationes sumptas ex geneum; sed neutrum potest dari,
parte loci et locati. Circa quod ergo impossibile est aliquod cor-
S8. duo facit. Primo pra^mittit quae- pus esse infinitum. De ista ratione
dam necessaria. Secundo arguit ex primo probat minorem in qua est
illis ad propositum. Secunda ibi :
tota virtus. Primo primam par-
Quare siquidem. Prsemittit autem tem. Secundo secundam ibi Si au- :

duo : quorum unum est quod omne tem dissimile. Primam autem par-^?''^^"^^^^'-
nitum non *

^""sensibi^
^orpus sensibUe est alicuhi, id est in tem, scilicet quod corpus inflnitum p^^^se esse
homoge -
^o^^' ^^ dicit sensfbile, quatenus cor- non possitesse homogeneum, pro- neumos-
'^^Secus"
de Meta-
hysico.
pus Mathematicum non est pro- 1,1
ex
bat hoc,
...
quia si sic, ergo vel
, tendit.

prie
.

m
.

loco, quia nec habec locum, semper moveretur, vel semper

nec tactum nisi Metaphorice, et quiesceret; consequens est falsum,
ideo ad differentiam corporis Ma- ergo et antecedens. Consequentiam
thematici, dicit quod omne corpus autem deducit sic, dicens quare si
sensibile est in loco. Aliud quod quidem hoc, scilicet corpus infini-
curtothis prsemittit est, quod idem est locus
tum sit ejusdem spcciei^ id est homo-
jq.uoToco
iotiiis et imrtis, puta et supple
terrce
geneum, et unius rationis in toto,
teiiigitur.
pg^i^tis ejus, quod cst intelligendum et in partibus ut aer et aqua, et
de loco naturali, ad quem scilicet hujusmodi, sequitur quod erit immo-
corpus naturaliter movetur, et in bilis, cmt semper feretur, id est, move-
quo naturaliter requiescit. Deinde bitur; hoc autem cst impossibile, ut
cum dicit :
patet ad sensum. Et subdit proba-
SUMMARIUM. tionem hujus consequentise, dicens
quid enim magis dcorsum quam sursum,
Gorpus infinitam non posse esse homoge-
aut uhicunque supple movebitur aut
neum, nec heterogeneum, et universaliter
nuUum corpus posse esse infinitum, pluribus quiescet, puta si, id est gleba vel pars
rationibus suadet. terro} fuerit ubi hoc movebitur, aut ma-
nebit, id est quiescet? quasi dicat
Quare siquidem ejusdem speciei immo-
bile erit, aut semper feretur, hoc autem
quod videtur posse assignari. Enim
impossibile. Quid enim magis deorsum pro quia, locus connaturatis ipsius cor-
quam sursum, aut ubicumque, puta si poris, supple infmiti erit infinitus.
gleba fuerit ubi hoc movebitur, aut mane- quomodo
Obtinebit igitur totum locum, ct
bit. Locus enim ipsius connaturahs corpo-
ris infmitus. Obtinebit igiturtotum locum, supple hoc poterit esse, et qme igitur

quomodo? Et quoe igitur mansio, et motus mcmsio et quomodo po-

motus, id est,
ubique manet non movebitur. Si autem
terit simul esse quies et motus?
si

ubique non igitur stabit.

quasi dicat quod mm; quia si ubique
•guit ex ArfiTuitad propositum ex pra)- mcmet, id est quiescit, non movebitur,
^n.°t6 loci
o i. i- i-

^
ft locati missis per quatuor rationes. Se- aut si ubique scilicct movetur, mm
V^H^Um COr- ,., ., 7- . rrr
^
"^. esse in- cunda ponitur ibi lotatttcr autem : ergo slalnt, id est (luiescct.
impossibile. Tertia ibi Adliuc omnc. : Notandum vim hujus rationis ^^

Tom. VI. 32
 .

49K Llli. Xr. METAPIl

in lioc starc, naiii nt snppositnm corpiis infinitnmtotum ohtinebit

est,idomcst locns naturalis totins locum in[initnm, et idco vcl sem-

etpartis. Iternm apparct qnod pcr movebitnr, ct pcr conscqucns
nnnmqnodqne corpns qnicscit in non qnicscet; vel scmpcr qui es-
suo loco natnrali cum cst ibi, ct cct, et pcr conscquens non movc-

ipsnmmovetnrnatnralitercnm est bitnr, ut ostensum est. Deindccnm

. extra, nt patetl. dc Coelo ct Mnn- dicit :

,

Resolutio ... ^
,

aicUera-
tionis qua-
(jo.
, .
t. C 100. Sl Igltur
.
, ,

totuS lOCUS
r> Si autem totum
,...,,..
(Jissnnile, et dissimilia
.,.

homogencum,
,

corpus nbi cst corpus inti-

Pnmum
... (luidem non unum corpus
liter
j
iDimilum ., -1 •
1 1
•
j-
*
.. , .
'

crgo erit
, . .

noa posset nitum cst sibi naturalc; uuiversi msitaciu. Deinde autem lulmita
b^^ec erunt, aut infniita specie. Finita qui-
"'cVnec'naturalc cuilibet parti ejns, ct per
quiescens '^^^ ^^^^^^^ "^" possibile; erunt enmi Iutc
consequens totnni
Vnio- ^^^^f^riumi^ totnm, ef ei qncTUoei
rmrelibet
nequ i„finita, haec autem non, si omne infini-
tum.
pars ejns qniescit. Si antem non ^um, puta ignis, aut aqua. Corruptio au-
est eis natnralis sequitnr qnod ,
tem quod tale cohtrariis. Si autem intinita
erunt in-
^t simplicia, et loca infinita, et
totum inflnitnm, et qnselibet ejns
finita elementa. Si autem hoc impossibile,
pars est extra snum locum natu- et loca finita, et omne necesse est fmitum
ralem, et per consequens totum, esse.

et qnaelibet pars ejus semper mo-

vetur. Et sic patet probatio conse- Probat secnndam partem ratio-
Corpus
quentise, si dicatur qnod aliqna nis principalis, scilicet quod cor- infinitum
non posse
pars loci sit naturalis toti et parti pus infinitnm non possit esse he- es.-e hete-
ro/eueum
ejns, et aliqna pars sit innatnralis. terogenenm, dicens qnod si loium p^obat.,

Hoc non potest esse, qnia corpori supple infinitum est dissimile, id est

respondet locns infinitns,

infinito heterogenenm habens partes alte-
cum omne corpus sit in loco, ex rius rationis, ergo habebit /om c/iV

primo supposito sed in loco infi- ;

similia. Et primum quidem, scilicet
nito non potest reperiri ratio talis inconveniens, qnod seqnitur est
Al. acervi
diversitatis, qnia inter locnm na- qnod corpus omnis, id est, toiius infi- ex eo.

'f^i^i non erit umim pnta

turalem innatnralem videtur es-
et nisi aciu, si-

se aliqua determinata distantia, et cnt aliciijus exerciti ab eo, scilicet

proportio qn^ non potest esse in quia ea qu?e sunt diversarum spe-
aliqno loco infinito. Tdeo dicit, cierum non vere sunt unum conti-
quod non est ratio quare corpus in- nunm, vel unnm simplicitcr, puta
finitum, ant ejnspars moveatur ignis et aer, et similia. Et subdit :

magis deorsum qnam snrsum, aut Deinde snpple illud totnmconstat

si

ubicnmque, sicnt de bolo, sive de ex partibus alterius speciei, aut

gleba terrae patet, posito qnod ter- hcec erunt finita, sic qnod diversitas
ra esset illud corpns infinitum. specifica, quae est in partibus sit
Qnia cnm locus infinitus sit ei na- in aliqno numero certo aut erunt
;

turalis, non est ratio, qnaretotum, infinita specic, nt scilicet sint spe-
vei ejns pars movetur, vel quiescit cies diversae infinitse illarum par-
magis hic quam ibi, quia vel qnae- tinm totius, sed neutrnm potest
libet pars illius loci est natnralis, dari. Unde subdit : Finita quidem igi-

vel nulla, et per conseqnens totnm tur non est possibile, eni)n pro quia,
 SUMM.^ IV. GAP. II, 49'J

timchsGG quidem erunt infinita, supple riim sunt in numero certo, quia
inmagnitndino, Juec autem non. Si sex, scilicet sursum, deorsum, ante,
onnu\ idest, totum dicitur esse infnii- relro.dextrorsum et sinistrorsum, ut lia-
tum, puta quod if/nis, aut aqua esset betur i. Pliysic. t. c. 4. et hic inte-
supplei ntinita, et reliqua erunt in- rius.Iterum impossibile est ele-
Ratio liujus est, quia, ut di-
finita. menta esse infinita, ut probatur2.
cebatur in pra3cedenti ratione, im- de Generatione, t. c. 35. et inde , et
possibile est aliquod intinitum cons- est ratio, quia tunc essent ignota,
titui ex partibus numero tinitis, quia ad cognitionem rei perfectam Eiementa
n Gc ^ ssci p 1 o
nisi vel omnes partes essent infi- oportet cognoscere ejus principia fimia sunt.

nitse in quantitate, quod non po-
test poni propter eamdeni ratio-
nem, quae prius, vel saltem aliqua
sit, et aliqua non. Si igitur totum
infinitum habet partes alterius spe-
ciei, finitas tamen numero, opor-
tet quod aliqu^e earum sint infini-
etelementa. Hgec est ratio Philoso-
phil. Physic. t. c. 35. et circiter,
contra Anaxagoram qui posuit
principia infinita. Et subdit quasi
ex opposito consequentis inferen-
do oppositum antecedentis, et con-
clusionem quam intendit, dicens :

tre in quantitate, et aliquae sint tl- si aufem hoc est impossibite, scilicet
nit?e, et hoc est impossiliile. Ideo loca et elementa esse infinita, se-
subdit : Qaia quod est tate, est corrup- quitur quod loca sint finita, et per
tio ex conlrariis, id est,quod tunc consequens omne, idesttotum cor-
partes infinitae corrumperent om- pus necesse est esse finitum. Patet er-
nesalias partes finitas, ut superius go tota prima ratio, qua^ mul-
dicebatur. Patet ergo, quod non tum est prolixa, sicut patet. Dein-
possent esse finita numero illa, ex de cum dicit :

quibus, ut distinctis, specie, cons-

TotaHter autem impossibile infinitum
tituereturcorpusinfinitum. Etsub- esse corpus, et locum corporibus, si om-
dit ad probandum alteram partem ne corpus sensibile, aut levitatem, aut
disjunctivae dicens, si autem sunt inf- gravitatem habet. Aut enim ad medium,
aut ad sui^sum fertur. Impossibile autem
nita, scilicet specie, et simplicia,
omne, aut dimidium quod-
infinitum, aut
quatenus sunt scilicet prinice par- cumque istorum passum est. Qucmodo
tes universi, quas oportet esse enim dividens? aut quomodo infiniti erit?
hoc quidem deorsum, hocautem sursum,
simplices, aut non essent prinicne,
aut extremum est medium.
sequitur quod, et loca erunt infinila.

Cujus ratio est, quia quodlibet Ponit secundam rationem, dicens oo.

simplex corpus habet locum pro- quod totaliter autem, idest, universa-
corpus ^'""*' ^^"
prium naturalem, distinctum sj^e- liter impossibile
^
est '
esse infinitum'
pus esse in
cie a loco alterius; et ideo si cor- et tocum corporibus, id est, qiiod
^ ^
cum '«'^'."»'1

vitaleni,
{j»'^»-

pora simplicia diversa specie sunt omne corpus sensibile, si in toco^ si sup- vt»! K^vita-
es lo- lom
tnsex infinita, et per consequens etementa, ponatur, quod omne corpiis sensi- pani iparo
q« iJ.fini- ... , ,
. , . socundiun
nu- qufe sunt corporasimplicia, sequi- hlle, aut/iab!'t graritatem, aut tevitatem ; aniiquos.
;ro ?
tur quod, et loca crunt infnita, et quod quidem verum est secundum
distincta secundum speciem. Sed antiquos Naturales, contra qtios

hoc est falsum, quia species loco- arguit, licet corpiis coelcste nec
 :

500 Lin. XI. METAPH,

noc lovo, ox piMmo C(X3-

sit ^n\nve, dum viam Aristotclis corpus coeles- ^'«^ ^^-

li ot Mundi t. c. 18. ot indo. Et idoo to. Nam corpus socundum na-

talo
hoc ipso introducit sub conditiono, turam movetur circa modium, ex
quasi concessum ab advorsario, prinio Cueli et Mundi, t. c. 8. et in-
licot simplicitor non sit vorum. Si de, ot tamon modium non potestos-
igitur omno corpus sensibile, et so incorpore infinito, ut praedic-
per consequens corpus sensibile, tum est. Deinde cum dicit
quod ponitur iniinitum, est grave,
vel leve aut ferlur ad mediiim, idest,
;
Adhuc omne sensibile corpus in loco,
loci autem species sex. Impossibile au-
deorsum; aut sursum, quia si grave tem in infinito corpore hoc esse.
movebitur deorsum, si leve, sur- I
sum. Impossibile aulem infinitum, aut Ponit tertiam rationem, quse
omne, id est totum, autdimidium quod- talis est :Omne corpus sensibile est in
cumque, id est, partem quamcumque loco, ut suppesitum ost species au- ;

Omne cor- «i j •

ut prsedictum est in
•

pus, aut passum esse hoc, sciiicet quoQ movea-

,
tem loci sunt sex,

^"1X01'- tur sursum, vol deorsum quia ,

prima ratione. Impossibile est autem

tu""s^un!'supple medium non invonitur in in corpore infinito lioc esse, id est ta-species
non coni
aliquo corpore, nisi sit in pro- les species loci invenire. Cujus ra-^^njunt fii
antili^los.
to.J
et corpori
portiono aliqua
^ ad extrema, quia
^
tio est, quia illae sex difierontiae,
innnito re- -»•

puguat. medium dicitur respectu extremo- vel species loci sunt qusedam ex-
rum ubi ergo non sunt extroma,
;
trema distantiarum; infinitum au-
nec medium erit, infinitum autem tem non habet extrema et per ,

caret extremis; ergo et modio. consequens corpus infinitum non

Unde subdit Quomodo enim dividens
: potest esso in ioco, ot por conse-

^exitemi?^ supple ipsum infinitum aut ipsius , quens ulterius, nuilum corpus sen-
?^i/??u7^ supple corporis, vel loci sibile est infinitum. Deinde cum
""medio^*
quidem deorsum, hoc autcm sur-
erit lioc dicit :

sum, aut extremum, aut medium. Vult

Totahter autem si impossibile locum fi-
dicere, quod corpus infinitum oc- nitum esse, et corpus impossibile. Quod
cuparet locum infinitum; in infini- enim in loco ahcubi est, hoc autem signi-
Al. quod
ficat, aut deorsum, aut sursum^ aut reh-
to autom noc est sursum, nec me-
,

tameu.
quorum ahquod. Horumautem unumquod-
dium, ut praedictum est, et ideo sive que terminus ahquis.
accipiatur totumcorpus infinitum,
sive dividatur in partes, non poterit Ponit quartam rationem, quasi
dici; quod ipsum totum moveatur eamdem cum tertia, quse sic for-

ad extremum vel ad medium ;

vel mari potest Impossibile est locum
:

quod una pars moveatur ad. me- esse infinitum; ergo et corpus.
Sicut

dium, et alia ad extremum, ot ta- Consequentia patet, quia omno conve »

comrau
men oporteret, siilludcorpusesset corpus ost in loco, ox supposito, et ali_ _ h
ejus spe^I"
grave, aut leve, ut supponitur. ergo corpus infinitum requirit lo- convenit,
sic quod
91. Notandum, quod ista ratio coquo cum infinitum. Si ergo non sic, est in \W;

est in ali

fimtumnon concludit ponatur aliquod cor-

si id est non possit esse locus infi- qua specie
ejus.
Tad me!' pus tortium, quod non sit grave vel nitus; ergo nec corpus erit infi-

'crnec"a lovo, sicut oportot pouero secun- nitum. Antecedens probatur sic :
 SUMM^ rV. CAP. II. 501

Qiiia qiiidqiiid est in loco erit in Sed quod posterius dicitur secundum
aliquo loco , sicnt qnidqnid est prius, id est, qnod id qnod est
animal, est qnoddam animal ; si posterins inter ista, dicitnr intini-
ergo corpns infinitnm est in lo- tnm secundnm illnd qnod est prins
co, erit in aliqno loco , scilicet puta mote dicitnr snpple infinitus
snrsnm deorsnm, ante vel re-
vel secundum magnitudinem, tnqua RlUiuid
tro, etc. Sed impossibile est talem movetur, scilicei localiter, aut alte-
locum esse infinitnm, qnia nnus- ratur, aut augetur, tempus autem snp-
quisque est terminns alicnjus dis- ple dicitur infinitnm secundum mo-
tantise determinata^. Et hoc est tum, Et ideo ista infinitas primo
qnod dicit qnod totaliter autem si im-
: competit magnitndini. vSecnndo
d deno- possibile est locum esse infmitum et cor-
DdlUr 3. '1
motni. Tertio temnori.
nere et ;;;/5, scilicet csse iufinitnm est im-
Notandum quod, ut declaratum ^e ratione

To^ic. possibite. Enim pro qnia, quod est in fuit 5. hujus m

qnadam qu^stione, s"nt auo.

loco cst cdicubi, hoc autem significat aut de ratione continui sunt dno, pnta
esse deorsum, aut esse sursum, aut cdi- posse dividi in infinitum, et quod
quod reliquorum, id est, secundnm partes ejns copnlentur ad aliqnem
aliquam speciem aliam, vel difFe- terminum commnnem. Et fuit ibi Aiia quan-

rentiam loci. Ilorum autem unumquod- probatum quod motus formaliter tus^^^V^ila

que est aliquis terminus, snpple aiicu- habet aliam qnantitateni; et divisi- SSoJmau-
jus distantise determinatae, quod bilitatem a qnantitate, vel divisi- iJe^c ab nia
^^^'^'^"''-
repugnat infinito. bilitate magnitudinis, qnia motus

rfdic-
^^otandum, quod praedictae ratio- non quantus formaliter magni-
est
•ationes ncs dicuntur naturales, quatenns tudine bene tamen quasi effective,
;
^ '
iurales .

antur? sumuntnr pcncs activum et passi- et consecntive divisibilitas motus

locuin et locatnm, qnae sunt est a magnitudine, qnia secundum
Ivum,
passioneset proprietates corporis divisionem magnitndinis dividitur
naturalis inquantum naturale est. et motus, ut probatur 6. Physic.
Deinde cum dicit :
text. com. 33. sive sit magnitudo
spatii qnantum ad motum loca-
Infinitum aiitem non idem in magnitn- lem, sive magnitudo fornic-B ad
dine, et motu, et tempore, ut una qurc-
^
^^^^^^ ^^^ ^^^^^ ^^ ^ ^^ ^
dam natura, sed quod posterius dicitur . .

secundum prius, puta motus secundum gnitudo divisionis, quantum ad mo-

magnitudinem in qua movetur, autaUera- tum qnantitatis vel inagnitndo Majrnitmio
;

tur, aut augetur. Tempus autem propter perfectionis et intentionis, qnan-eKguia-

motum. ,
\L L' »•«•
motnm
, '

tnm
,
i
ad alterationis, ut Tempus
finitas Ostendit qnomodo infinitnm in liic dicitur in iittera. Tempus au- ^Ti' qniT"

i Tna- potentia estdiversimode in diver- tem (tenendo idem rea- cLununm

([uod fit

et^
'ui sis,dicens qnod infinitum autem, sup- liter quod motus,) patet quod non ^Sl^^^u.^''"
ivS. P^6 in potentia, non est idem in ma- liabet motu,
divisilnlitatem a
gnitudinc, et motu, et tempore, ut una qiiia cum formaiiter sit numerus,
qucedam naiura, quasi uno modo, et et per consequens discretum, non
nnivoce dictum de ipsis, sed sup- potest esse continuum, nec per
ple secnndum prins et posterius. consequens divisibile, nisi propter
 502 LIB. XI. METAPII.

Qnantnm aulcm aliquod movens. Tertia ibi Sier-

. iiiotnm ciijuscst passio.
•'
:

Cui motui p
est idem ^(1 secimdum ])robatum tuit
•
L
ibi,
'i
fjo Pncdicamcnia. Prima in duas. Pri-
tenipus et
cui nou?
.

quod alium
, .

termmum communem, mo assignat illam divisionem ex

ad quem partes ejus copulantur, parte mobilis. Secundo eamdem ex
habet spatium in motu locali, et parte moventis. Secunda ibi Est :

alium motus localis. Tempus au- aulcm aliquid, cl in movente. Dicit er- ^ j^-yj^
^^^^»
tem non habet alium a motu pri- go, quod omnc quod 'permutalur, per-

mo, cui est idem realiter, sed ab rnu tatiir tvi\)\iciier hoc quidem, id est,
,

aliis motibus a quibus realiter uno inodo secundum accidcns, ul cum

distinguitur, nt sunt isti motus in dieitur musicum arnbtdare. Nam mu-
inferiores, et hoc loquendo de tem- sicumnon ambuL^t, nisi quia sub-

pore communi. jectum cui inest, ambulat, puta

Socrates ambulat. Ad hunc modum
reducitur, quod forina qusecumque
SUMM.E QUART.E sive substantialis, siveaccidentalis
movetur ad motum compositi, ut
CAP. III.
anima movetur per accidens moto
corpore. Iterumhocmodoqusecum-
Motum per se distingui a motu per
accidens, et secnndum partern.
que pars movetur per accidens ad
Item quot modis dicitur aliquid
motumtotius, et etiani contentum
in aliud'mutari, et in quibus Prce- admotum continentis, ut nauta ad
dicamentis sit motus. motum navismoveturper accidens.
Hoc aufcm, id est, alio modo aliquid
SUMMARmM. permutatur, et ex hoc dicitur simplici-
lcr prrmutari, puta qucecumque scilicet
Aliquid iiioveri et movere triplieiter per
mu
:

accidens, secundum to-

secundum partem, et
per ta ntu r secundti m pa rtes ; corpus
tum. Item quinque concurrere in omni mo- enim sanatur, quia oculus sanatur, qui
tu, et de mutatione quadruplici. est pars corporis, hoc enim est
moveri per se, sed non primo, se-
93. autem quod permutatur.
Permiitatiir cundum quod primo dividitur con-
Hoc quidem secundum accidens, ut musi- Per se
tra partem. Esi rnitem aliquod quod prTmrt
cum ambulare. Hoc autem eo (juod hujus ^^^^^*®*
ahquid permutatur simpliciter, dicitur per- scilicet tertio modo movctur ipsum
mutari, puta qufecumque secundum par- primum, id est priino, ut primo di-
tes. Sanatur enim corpus, quia oculus.
viditur contra parteni; ut cum ali-
Est autem aUquia, et quod ipsum primum
movetur, et hoc est per se mobile. quod totum movetur secundum
totum et hoc cst mobilc proprie, puta
;

Postquam Philosophus dctermi- cum animal movetur secundum se

Sermode
divisjone navit dc motus definitione et de eius totum, et omnes partes suas. Dein-
motus. .... de cu.m dicit
passione, quod est mnnitum, nunc :

agit de motus divisione. Circa quod Est autem ahquid et in movente eodem
tria facit secundum tres divisiones modo. Movet enira secundum accidens,
hoc quidem secundum partem, hoc autem
motus se invicem subdividentes.
per se.
Nam secunda est subdivisio primae,
et tertia secundae. Secunda ibi Est : Ponit eamdem divisionem ex par- xripiic
 ,

SUMM.E IV. CAP. III. )03

^^ moveiitis, diceiis quod et in mo- hoc dicit, quia quibusdam visum

veri^^cor-
respomiet vcnie est aliquid codem modo, quia
tnplex mo- i
SUD-
l '
fuit quandoque quod caliditas esset
vere. ple est movens, quod supple movet ipse motus alterationis, et tunc es- •

sccundum accidens ut musicus dicatur set motus, et non terminus motus ;

sedificare. Hoc quidem, id est, alio et ideo dicit quod caliditas non est
modo movet movens secundum par- motus, sed magis ipsa calefactio.
tcm, puta homo dicitur impellere Xotandum, quod quia motus non Principaii-
lapidem secundum pedem. Hoc au- T T. . ter penes
,^
dividitur specitice ex parte moven- temiinos
.

•
attenditur
tem, id est, alio modo movet pcr se,
X 1
•

tis,sed magis ex parte terminorum speciiica

I ,
•

id est; secundum se totum ut aqua a quibus motus liabet speciem et^Tul"''''

infrigidans, vel ignis calefaciens. dominationem, utpateto. Phys. t.
Deinde cum dicit :
c. et inde; et nec etiam ex parte
4-.

mobilis, nec ex parte temporis, sed

Est autem aliqiiid movens primum, est
autem aliquid quod movetur. Adhucin quo
magis ex parte terminorum, ut
tempore, etex quo etin rpiod. Species au- dictum est ideo forte solum exem-
;

tem, et passiones, et locus in quo moven- plificat de terminis motus, sic

tur mota quic mobilia sunt, puta scientia
ctcaliditas; est autem non caliditas motus,
sed calefactio.
Ponit secundam divisionem. Cir-
ca quodduo facit. Primo pra^mittit
in omni qu.Tdam necessaria. Secundo os-
motu con-
currunt teudit proposituiTL. Secunda ibi
quinque. ^ .
quod per species intelligit formas
substantiales, in quibus est gene-
ratio et corruptio simpliciter, et
etiam quantitates in quibus est
augmentum et decrementum. Per
passiones autem intelligit qualita-
: tes de tertia specie, in quibus stric-
•
, -rx •

(Jmc autem non sccundum accidens. Di- teloquendo, est solum alteratio, ut
cit ergo quod in omni supple mu- probatur 7. Physic. t. c. li. sed per
tatione sunt quinque. Primum est, locum intelligit ipsum ubi, in quo
quia esl aliquod movens primum, quia est motus localis. Deinde cum di-
omnis motus causatur ab aliquo cit :

movente. Est autem secundum scili- ^^-

Quce autem non secundum accidens per-
cet aliquid cpiod movetnr, id est mo-
mutatio, non in omnihus existit, sed in
bile, quod est subiectum motus.
' contrariis, et intermediis, ct in contradic-
Non cahdi- ''

tas sed ca- Ad/iuc cst tertium scilicet tempus in tione. Hujusmodi autem fides ex induc-
lefactio est /> . .
•
tione, permutatur enim quod permutatur,
quo tempore lit mutatio, quia omnis
,

motus.
inotus est in tempore. Et quartum
est terminus ex quo. Et quintum est
terminus in quod, id est terminus
ad quem. Et exponit duo ultima,
dicens quod specics, id est formae; ct
passiones, id est qualitates;
supple sunt termini
mota qu(e simt mobilia. Et exemplifi-
aut ex sulqecto in suhjectum, aut e\ non
subjecto in non subjectum, aut exsuhjecto
in non subjectum, aut e\ non subjecto in
sulqectum. Dico aulem suhjectum quod
affirmatione monstratur. Qiiare necesse
est tres esse permutationes. Qu;e enim ex
non subjecto in non subjectum, non cst
permutalio; neque enim conti'aria est, nc-
ct locus
que contradictio, quia non est oppiisitio.
in quo moventur
I^onit ipsam secuudaui divisio- s.MM.n,i:.

cat de passionibusdicens, pu.fa scicn- nem, qu?e est subdivisio secnnili, ct '^''^'^'i"^';"

tia et caliditas. Et addit Est auleni : tertii membri priin.T divisiouis, ^"''^.•'!^'"

motus non caliditas, sed calefactio, et {[wve scilicet est mutatio non per
 504 LIB. XI. METAPII.

acciclens, sedsecimdum partem et vntivus sive negativus. Et exponit

per se, vel secundum se totum et quod intendit \)er subjectum, quod af-

t per se primo. Dividit autem illam firmatione demonstramus , ut patet ex

mutationem penes terminos. Circa prsedictis. Concludit ergo : quarene-
quod duo facit. Primo proponit ccsse est tres csse permutationes ; enim^
illam divisionem. Secundo exponit pro quia, illa rpice est ex non subjecto

eam. Secunda ibi : Qmequidem igitur. in non subjectum non est permutatio, nec
Ideo dicit, quod illa permutatio quce enim est contraria, nec contradictio, quia
Permutatio ,^0^^ es/ secuHchun acciclens,' sed supnle non est oppositio.
mter quos ' i

t<.rminos pgp SC 71011 Cxistit 171 Omnibus, id CSt Notandum, quod cum sint positae
existit. ^

inter quoscumque terminos, sed in quatuor combinationes termino- sunt^spe-'

contrariis, ut cum est motus ab albo rum mutationis, una tamen est ^^^.nTs^^ln"

mu- commum.
in nigrum, et etiam intermediis cum inutilis, quia nulla est per se
est motus a nigro in pallidum; et tatio anon subjecto in non subjec-
etiam de pallido in rubeum. Sed tum, quia istae duae negationes non
etiam est permutatio supple in con- sunt contraria, nec contradictoria,
tradictione, id est inter terminos nec etiam opposita quocumque
privative oppositos, qui circa sub- modo, quia possunt eidem inesse,
jectum aptum se habent, ut con- puta non album et non nigrum in-
tradictio, ut declaratum est 4. hu- sunt cuilibet colorum mediorum,
jus, in quadam qusestione ; ut cum rubeum enim nec est album, nec
estmotus a non igne in ignem, vel est nigrum. Sienim omnis mutatio
e converso, vel a non albo in al- est inter opposita, ut hic dicitur et
bum, aut e converso. Ideo dicit, probatur 1. Physic. t. c. 43. et inde,
quod hujusmodi autem fides est ex in- sequitur quod non mutatio non sit
ductione quod, permutatio
scilicet subjecti in non subjectum. Quare
est inter per se terminos determi- relinquitur quod sunt tantum tres
natos modo dicto : Nam omne quod permutationes, duse quidem secun-
permutatur, permutatur quadruplici- dum contradictionem, et una qui-
Contingit t^^^' secundum quod quatuor modis dem secundum contrarietatem in
'^hfuT'
Possunt variari termini permuta- terminis.
mutari 4. tiouis. Aut cnim est permutatio de sub-
^
modis.
SUMMARIUM.
jecto in subjectum, puta ex albo in
nigrum, et tunc uterque terminus Expooit tres mulationes, probans mutatio-
nes quse sunt de subjecto in non subjectum
est affirmativus et positivus ; aut ex
non esse motus. Explicatur id, quod genera-
non subjecto in non subjectum, puta a
tiir non est in loco. Et quomodo sola mulatio
non albo in non nigrum; aut a non quse est de subjecto in subjectum, est proprie
subjecto insubjectum, et tunc terminus motus.
a quo est privativus, et terminus
Quee quidem igitur ex non subjecto in
ad quem est positivus et affirmati- subjectum secundum contradictiones, ge-
vus ; aut est mutatio ex subjecto in non neratio est qua3 quidem simpliciter sim-
;

plex, quee est alicujus qusedam. QucC ex

subjectum, putaex alboinnon album,
subjecto in non subjectum, corruptio.
et tunc terminus a quo est afhrma-
tivus, et terminus ad quem est pri- Exponi dictamdivi^ionem. Circa
 : ;

SUMM.E IV. CAP. III. 505

S. quod tria facit. Primo ostendit quod autem simpliciter non hoc, nequa-
quoil diicT illaniin trium mutatio- quam. hnpossibile enim non ens move-
ri. Si autem hoc, et generationem motum
num sunt generatio et corruptio. esse. Generatur enim non ens. Si enim,
)Ositio
»divi- Secundo probat quod illse duse non et quam maxime secundum accidens gene-
•ois.
sunt motus. Tertio per locum a di- ratur. Sed tamen verum dicere, quod exis-
tit non ens, de irenerato simphciter. Simi-
visione concludit, quod tertia mu- liter autem, et quiescere. Hiecitaque acci-
tatio Iiabet proprie rationem nio- dunt difficilia.

tus. Secunda ibi : Si itaque non ens.

Tertia ibi : Quonimn autem omnis mo- Probat quod istae duae mutatio- 96.

tus. Dicit ergoquodcumsupple sint nes non sunt motus. Circa quod
tres permutationes, illa quidem irjitur duo facit Primo probat hoc de
:

quce est ex non suhjecto in subjectum se- generatione. Secundo probat hoc
cundum contradictionem, idest qui suiit idcun de corruptione. Secunda ibi
dUJ€
[

rom ttTmini contradictorii,. generatioest, Xec itacpie corrupfio. Prima in duas

atio-
et hcCC est duplex qufcdam quidem: secundum duas rationes. Secunda
sunt
ratio simpliciter simptex, qucedam autem ali- ibi : Et siprima parte in-
omne. Jn
rrup-
0. cujus qucedam. quod ge-
A'ult dicere, tendit talem rationem Quod nio- ^^;;^^^^^-^ :

neratio est duplex qucedam sim- : vetur et quod

^
sreneratur, nondum sitmotus
"-^
probat.
plex, putacum est mutatio ex non est; ergo generatio non est motus.
ente simpliciter in ens simpliciter, Dicit ergo, quod si itaque non ens
sumendo ens simpliciter pro sub- dicifur muttipliciter sicut et supple
stantia, et haec est generatio in for- ens; nec quod est secundum composi-
Hratio
ex. ma Quaedam autemest
substantiali. tionern, et divisionem contingit rnoveri

generatio secundum quid, ut quan- nec quod secundum potentiam, quod est

do est mutatio de non ente in ens oppositum cnti simpliciter. Vult dicere,
secuuflum quid, sumendo ens se- quod ens non ens dicitur uno
et
•

cundum quid pro omni alio a suli- modo secundum compositionem et

stantia, et ideo mutatio a non albo divisionem, et tale non potest mo-
in album est generatio secundum veri. cum non sit in rebus, sed in
quid. Et subdit. quod illa mutatio mente ex 6. hujus, t. c 8. Alio
non
qure est ex suhjecto in non suhjectum est modo dicitur secundum potentiamEnset ens acci- *

uptio corruptio, et hsec est duplex : quce- et actum, ita quod id quod est enspiunturdu-
^
pliciler.
les.
dam quidem simpliciter simplex, actu est ens simpliciter, quod au-
qucedam autem alicujus qugedam, tem est secundum potentiam est
exponendo secundum quid, et sim- non ens tale ergo non ens, quod
;

pliciter, ut prius. Deinde cum di- est ens in potentia non potest
cit : etiam moveri quia est oppositum enti
simpliciter, quod est ens in actu.
Quare autem dixit quod ens secun-
non ens dicilur multipliciter,
Si itaque
etnec quod .-ecundum compusitionem, aut dum potentiam sit quod est oppo-
divisionem contingir moveri, nec quod se- situm enti simpliciter, ostendit
cundum potentiam quod simpliciter oppo- cum addit : quod enint est non allmm,
situm enti. Quod enim non album, aut non
aut non honum contincfit moreri secundum
bonum tamen moveri acci<lens.
contin.i^it
Erit enim uf.ique homo, quod non alljum, accidcns. Vult dicere, quod ens in Nod ens
 ;

506 LIB. XI. METAIil.

noii potest potcntia tcria, impossibih^ cst

moveri
oi^posituin enti in actu, movcri. Et
quia quod quod non cst cns siniplicitcr, su- su])dit : Similiter autem, et quiescere,
inovetur,
est. mcndo ms pro substan-
simpUciter quia non ens simplicitcr sicut non Non
noQ q
tia, non potcst movcri, quia quod movetur, non quiescit, quia motus ci

non cst album in actu, aut non bo- ct quics habent fieri circa idem.
num in moveri pcr ac-
actu, potest Ihec igitur accidunt difficilia, id cst
cidens, quatenus ipsum non album inconvenientia esse, si supple ge-
non movetur, scd subjectum quod neratio ponatur essc motus.
V.
est ens actu, et cujus est ista pri- Notandum, quod ista ratio quae Essd''^
^^^®^
vatio. Ideo subdit : eril enim utiqtie etiam ponitur5. Physic. text. com.
homo quod est non album ; quocl autem 8. communiter exponitur a quibus-

est non hoc, id est, non simpliciter, et dam. Est enim sic intelligenda quod
in actu, accipiendo simpliciter se- esse, velnon esse referatur ad sub-
cundum substantiam^ nequaquam po- jectum, ut,sit sensus quod move- :

test scilicet moveri. Si autem hoc tur est, id est, subjectum motus
est supple verum, et generationem, est aliquod ens in actu perfecto, 1
supple esse motum, est supple im- quantum ad esse substantiale ctpittere
Subjectutu possibile. Enim pro quia, 7ion ens, id specificum quod generatur je"ctun
; sed
generatio-
nis scilicet cst, materia quse est subjectum non est, quia matcria quae est ^^l^l
materia
generatur generationis et non ens de se, scd subjectum generationis non est
saltem
subjective. cst in potentia ad omne cns simpli- ens perfcctum, nec in actu spcci-
citcr, tale inquam non ens gencra- fico substantiali, cum de sc nullam
tur, scilicct subjectum. Nam
ut habeat formam, sed est in potentia
generatio dcnominat subjectum, ad omnes, quantum est de se; et
sicut et motus, ut ostensum est 7- ideo est non cns oppositum enti
hujus. Si igitur generatio esset simplicitcr ct in actu, et ideo gene-
motus, sequeretur quod non ens ratio ct motus videntur distingui
moveretur. Et subdit Si cnini et quam: penes subjectum modo prsedicto.
maxime secundum accidens generatur Deinde cum dicit :

scd tamcn vcrum est dicere de simpli-

ter generato, id cst de materia, quae
simpliciter generatur saltem sub-
jective, quia existit
autem quod non
addit, quia dixerat
ens, id est materia generatur. Et
quia posset forsan aliquis diccrC'
quod non ens tale non generatur
nisi per accidens, ideo dicit quod
Subjectum
generatio- dato quod sic esset, tamen de eo
nis est non
ens.
quod simpliciter generatnr, ut subjcc-
tum, verum est dicere quod cst non cns^
quia matcria non cst ens modo
praedicto, et per consequens sub-
jectum gcncrationis, quod est ma-
Et si omne qaod movetur in loco, non
ens autem non est in loco. Erit enim uti-
que aUcubi.
non cns. Hoc
Ponit secundam rationem, quse
talis est : Quod
movetur est in
loco, quod generatur non est in
loco; ergo generatio non est mo-
tus. Dicit ergo, quod supple patet,
quod generatio non est motus, si
omne quod movetur est in loco, ex eo
scilicctquia motus localis est pri-
mus; non ens autem, id est materia,
quae est subjcctum generationis,
non est in loco. Erit enim cdicubi, id cst
 :

SUxMMiE JV. CAP. III. 507

quod si materia esset in loco, esset vel quies non quies, patet; ergo
;

in aliqno loco. motus. Hanc rationem tangit bre-

Notandum, quod ista propositio : viter dicens : quod nec iicique corrup-
Quod gcneraluT non esl in loco, si intel- tio est motus. Enini pro quia, contra-
ligitur pro snhjecto generationis, rium niotui est motus aui quics, corrupiio
falsa videtur esse. Nam
ex aqua si autem est contraria generationi, et tunc
generatur ignis, materiaaquaequae ut prius. Deinde cum dicit
subjicitur generationi est in loco,
sicut et ipsa aqua, cum materia Quoniam autem omnis motus permuta-
tio qutedam. Permutationes autem tres
naliler
non sit separata a forma, nec a dicta3. Harum autem quiie secundum gene-
lli-i de.
bel
'
mngnitudine, ut dicitur 1. de Gene- rationem, et corruptionem nonmotum, licC

uod id ratione. Bicendum ergo, quod sic autem sunt, quse secundum contradiciio-
juod nem. Necesse autem eam, qufe ex subjecto
eratur, est intelligenda, quod subjectum
sit in in non suhjectum mutationem esse solam.
oco. generationis nonest in loco per ali- Subjecla autem, aut contraria, aut inter-
quod, quod subjicitur generationi, media. Etenim privatio ponitur contra-
rium, et monstratur affirmatione, puta
vel per illud, quod per generatio-
nudum, et edentulum, et nigrum.
nem acquiritur, quia illa est sola
substantia, quse de se non habet, Concludit quasi per locum a di- Quod so-
luui a sub-
quod sit in loco, licet «ioncomitetur visione, quod tertia mutatio, qua> jecto in
subjectum
subjectum generationis quantitas, scilicet est a sub;ecto in subjectum mutatio sit
proprie
et respectu ejus sit in loco, ut ar- habet proprie rationem motus, di- motus,
vel saltem
guitur. Non sic est de aliis muta- cens quod quoniam oninis motus cst appropriate
de quol)ene
tionibus, quse omnes videntur sup- quceclani permiitatio, permutationes autem coi^ita.

ponere aliquam
quantitatem in dictce stini tres Harum autem illa quce

subjecto ratione cujus illud quod est secundum generaiionem, et illa quae
movetur est in loco, et pro tanto est secundum corruptioncm, non sunt
dicitur non esse in loco, quod ge- motus, ut probatum est. Ihec autem
neratur, ut subjectum. Deinde cum suni secundum coniradictionem, id est
dicit : inter terminos contradictorios,
quia inquam, sic est w^cesse cam so-
98. Neque ilaque corruptio, motus. Contra-
lam mutationem, quce cst cx sul)jccto in
rium enim motui motus, aut quies, cor-
ruptio autem generationi. subjectum essc motum. Subjccta auicm,
inter quae supple est motus, aut
Ostendit idem de corruptione, supple sunt conlraria, aui suppU* in-
i"od quod scilicet corruptio non est icrmedia. Et addit cicnim privatio :

Tuptio
motus per talem rationem Si cor- :
ponitur contrariun), ct mo)isfr((tur ((f/ir-
>n sit
Al. allinna-
lotus
ndit. ruptio est motus; ergo et genera- maiione, ut edenfulum cf nigrum. \ wM tive.

tio. Consequens est falsum, ut os- dicere, quod licet i^rivatio uon vi-
tensum est ergo et antecedens. Con-
;
deatur esse contrarium, cum ta-
ifotui
[.'arian-
sequentia probatur, quia quidquid men monstratur nflirmatioue
sic
duo.
contrariatur motui, vel est motus sicut edentulnm (^t uigruni, redn-
vel quies, sed generatio contraria- citur nd contrarium, {\\\\i\ priv;U,io

tur corruptioni; si ergo corruptio est prima contrarietas, ex 10. Iiu-

est motus, generatio erit motus jus text. com. 15. Et idt^o inter
 :

>08 LIB. XI. METAPH.

tnlia; iit siint secimfliim nomcn tis, et loci, id cst in Ubi. In his enim proprieBc
tres secni
nftirmativc acccpta, ct monstrata tribus generibus, et non in aliis ^um tru
. , , .
genera,
omnisino- potCSt CSSC motllS. Ex qilO patct, potcst esse motus. Demde cum di-

ter^conira- 4'^o<^ ^it accipitur contrarictas cit :

?

TioJo'm°' pi'ont se extcndit ad opposita pri-

omnis motns Secundum substantiam autem non, prop-
^rlTJn ^'^"^tivc, ct mntatio est
ter nullum esse substantice contrarium.
aibi, et
privativa
aliquo^
modo inter contraria ;
'
ni-
contraria? grum autcm dicitur privatio albi Probat intentum. Circa quod tria
non simpliciter, cum dicat aliquam facit. Primo probat quod motus j^ ^^j^
naturam positivnm, sed exeoquod non est in Substantia. Secundo staDtian
noQ
deficit aperfectione albi, nec ita Ad
quod non est in
^
aliquid. Ter- esse moto
oslenUit
perfecte participat naturam sui .

tio quod non est in Actione et Pas- sedvide

generis, puta coloris sicut album, sione. Secunda ibi Nec ad aliquid. jiisboct.
:

ut prsedictum est 10. hujus. Tertia ibi ^Ncc facientis. In prima

:

SUMMARIUM. parte intendit talem rationem: Om-

nis motus est inter contraria, vel
Tres tantum esse motus species per se media, quae etiam habent rationem
probat non es^e motum in A^? aliquvJ, sea contrarii; sed in substantia non
relationem, nec in Actionem, aut Passionem,
est nec per conse-
contrarietas,
Hinc non habetur, ad relationem extrinsecus
advenientem, non esse motum seu mutatio- quens media contrariorum, ergo
nem, de qao vide Doct. 3. d. 1. q. 1. et 4. d. in substantia non est motus. Ma-
6. q. 10. et d. 13. q. 1. jor patet, quia motus, de quo nunc
est sermo, est ex subjecto in sub-
Si igitur Prfedicamenta divisa siint, sub-
stantia, qualiiate, loco, facere, aut pati, ad
jectum. qucC sunt duo termini aflir-
aliquid, quando necesse tres esse motus,
;
mativi et contrarii. Et hoc est
scilicet qualis, quanti, et loci. quod dicit,quod secundum suhstantiam
non est, supple motus propter mdlum substantk
Tertiadi- Hic utdicobatur, ponit Philoso-
esse suhstantice contrarium. Qualiter ^^^^^ ^'
visio motus ,^i^ „ + ^^x j- •
• •
contrarmr
qu^^^est Phus tcrtiam divisionem motus,
-,

t^ '['^^^

^^^'
est subdivisio illius mutatio.
'1^^'^ ^^icta CSt CSSC motus. Cir-
autem
stantiae
intellia-endum
^
nihil sit
est, quod
^
sub- admotun
contrarium, et
reqmsitun:

n?embrum
ems.
utrum aliquo modo possit attendi
ca quod tria facit. Primo proponit contrarietas in genere Substantise,
intentum. Secundo adducit proba-
dictum est in 10. bujus in quadam
tionem intenti. Tertio epilogat cir-
quaestione. Quaeratur ibi. Quare
ca dicta. Secunda ibi Secundum :

etiam negatur motus esse in sub-

suhslantknn vero. Tertia ibi Ouoniani
stantia, et quomodo hoc intelligen-
:

autem nec suljstantiw.

Dicit ergo, quod
dum sit, dictum est in quapstione
si pro quia; ergo Pnedicamenta sunt
prsecedenti. Deinde cum dicit
divisa, substantia, fjualitatc, loco, id est,

ubi, facere, aut pati, aul ad alirjuid et Neque ad aUquid, est enim altero nihi!
quando, et sic de aliis Praedicamen- permutato verificari alterum nihil permu-
tis. Nccesse est tres essc motus, id est, tatum. Quare secundum accidens motus
ipsorum.
trcs species motus, rjualis, id est in
Species
motus Qiialitate, quanti, id est Quantita- Probat quod in Ad aliquid nonioAdtf
 ;

SUMM^ IV. CAP. III. 509

(quidnon est motiis peT SG primo, sed per quod verum quia habet in se
est,
56 per se
otum. accidens, et intendit talem ratio- actum et potentiam, puta funda-
nem : IlUid in quo non fit motiis, mentum et relationem. Cum dici-
nisi facto motu in altero, in eo non tur quod non, quia in Ad aliquid
estmotus nisi per accidens; sicut non motus, quia aUquis do novo
est
et illud quod movetur ad motum fit simiUs sine sui mutatione,
dico
alterius, dicitur moveri per acci- quod hoc est falsum. (b) Ubi notan-
^^^ ^^^,^^^1
dens, ut nauta ad motum navis dum, quod mutari est aliter se ha- q"^^.'*^*
1 qualiter
sed reiatio aut Ad aliquid est liu-
.

Dere nimc quaiii prius; hoc autem nunc adse,

jusmodi, ergo, etc. Minor patet, „^.^1 i.., 1 nunc ad aj- , ,
fAI. in potest esse dupliciter, vcl ad seterumesse
baltero.
quia non tit de siniili non simile, vel ad aUerum. Primo modo mu- vide^Ti^q
aut dissimile, vel e converso, nisi tari est in formis absolutis. Secnn^ ^^^odhhei.

facta mutatione in aliquo extremo do modo in relativis. Ad probatio-

secundum quid absolutum, sive in nem dicendum, quod ipse ponit
altero correlativo. Exemplum, So- quod non est possibile aUquid se
crates et Plato sunt similes secun- habere aliter ad alterum, nisi ali-
dum albedinem; corrupta albedine ter se habeat ad se, et h^c est
in utroque, vel tantum in altero, ejus ratio, idco dicit quod in Ad
flunt ambo dissimiles, qui prius aliquid non est per se primo mo-
veraci
erant similes. Hanc rationem tan- tus. Solum ergo hic intendit osten-
jter. git dicens, quod ncc in ad aliquid, dere in quibus Pr^edicamentis est
ixcludit
[ajsu"m'' supple cst motus
ctenim pro quia, ; motus per se primo, et in quibus
nivum. ,, x i
•
.• . , •.
dentiia- ciUcro correiativo pcrmutato contuigit non. Confirmatur, quia etiam vult
vcrificari, id est, in veritate mutari quod in substantia non est motus,
Iiamenu <^^^^^'''^'^^pcrmutari secundum
^'^1 et tamen nuUo dubitante
in sub-
qre 1. d.
cnud absolutum. Quare secundum cicci- stantia est mutatio; ergo ex inten-
.
q. 5. ^

dens est motus ipsorum, scilicet rela- tione ejus non habetur, nisi quod
tivorum. in Ad aliquid non est motus, cum
100, Notandum, quod ex hoc loco su- quo stat quod ibi sit mutatio. Dein-
^
iliatio'
^^^^^ aliqui argumentum, quod re- de cum dicit :

(tingui- latio
« realiter
non distinguitur
^ realiter a
Neque facientis, et patientis ut niovcn-
funda- fundamento quia si sic, composi- ; tis, et moti, quia non est motus motus
trito, sive .
.11
-Mndetius essct album simile quam al-
• -1 1
neque generationis generatio, nec totaliter
;

permutationis pernuitatio.
.uien-
^^^^f. bum solum, quod videtur esse fal-

:,^ue* sum, ut dicunt, cum homo de non Probat quod motus non est iu
anon.
g^jj^^i possit liori similis, nuUa Actione et Passione. Circa quod in suhsian-
mutatione facta in eo, sicut dicitur duo facit. Primo proponit conclu- est n;utaiio,
hic in Uttera. Et ex hoc probatur, sionem. Secundo subdit conclusio- ^''lL\^^'
r''
quod quia in Ad aliquid non est nis probationem.
* Secunda ibi />//- ^*
in T/''
Ail ali-
:

motus, quod relatio non distingui- plicitcr cnim. Dicit ergo, quod ncc •!"'''•

OAibum tur realiter a fundamento, de quo facientis ct paticntis, id est actionis

^iitius!^" alio^s. Non cogit argumentum. (a) et passionis, ut mocentis ct moii, id

btpii ^'^^^^ enim quod tunc al-

dicitur, est, qua> sunt idcun quod moviMis
se.
bum simile esset compositius dico et motum, scilicct est motus; quia,

m
 510 LIB. XI. METAPIi

scilicct ipsiiis ^notus non est niolns, torinn, (luod scilicet possit subjici
nef/nr rjencrafionis r/eneralio. Igitur calori, ant frigori et liujusmodi.
snpple cmn actio et passio sint Patet ergo quod motus non est
vel motns, vel generatio, id est motus, nt subjecti. Deinde cuni di-
mntatio, seqnitnr qnod actionis, cit :

vel passionis non sit motus vel

mutatio. Aut eo quod alterum aliquod subjectum
ex permntatione permutetur in aliam spe-
SUMMARIUM. ciem, velnt homo ex languore in sanita-
Motus non posse esse motiim, neque ut tem. Sed nec hoc possibile nisi secundum
subjecti, neque ut termini, aUoquindari pro-
accidens. Omnis enim motns e\ alio in

simul aliquid generari et eor- aUud est permutatio, et generatio, et cor-

cessum, et
ruptio eodem modo. Verumtamen quae
rumpi.
quidem ex oppositis, sic aut non sic, non
motus. Simui igitur permnlatur ex sani-
Diipliciter cnntingit motns esse
enim tate in iegritudjnem, et ex hac ipsa per-
motnm aut nt snbjecti, velnt homo mo-
;
mutatione in aham. Palam autem quia si
vetur, quia ex alho in nigrum permutatur. languerit, permutatus erit in qnaliacum-
Quare sic, et motus, aut calescit,aut infri- que. Contingit enim quiescere, et adhuc
gidatur, aut locnm permntat, autangetur, in non contingentem semper, et illaex
hoc autem impossibile. Xon enim subjec- aliquo in aliquid aliud erit. Quare op-
torum aliquid permutatio. posita erit sanatio, sed per accidens, velut
ex reminiscentia in oblivionem permuta-
Probat propositam conclnsio- tur, quia cui existit id permutatur quan- ;

doque quidem in sanitatem, quandoque

Nonesse ncm, ct intcnclit talem rationem :

autem in scientiam.
tfo^n^mper- Si pcrmutationis sit permntatio,
mutation.s.
^^^^ ^^^^ dupliciter, vel ut sub-
j^^^^^^^ Probat secundam partem mino-
jecti, vel ut termini; sed neutrum
101?
ris, scilicet quod motus non pos-
Cum
est possibile, ergo nuUo modo per- sit esse motus ut termini, ita quod mul
tur, aut nt

mutationis est permutatio, nec quod aliquod subjectum mutetur subjectum,

aut ut ter«

per consequens actionis, quia liic ab aliqua mutatione in aliam. Cii^- miniis di-

catur mu-
mii-
loqnitur de actione, ut videtur res ca quod quatuor facit secundum tari. Os OsAI
dit qu(
iioiB
acta quce est idem realiter quod quatuor rationes quas adducit. motwssM\
atuPI
mulati
motus, et quod passio. Circa Secunda ibi Adhuc autemin infinitum. primo mo-
:
3

istam rationem sic procedit, quia Tertia ibi Adhuc ejusdem. Quarta docuad
:
uec

primo probat pinmam partem mi- ibi : Adhuc oportet. Prima ratio sic Licet
ieSI
accid«
noris. Secundo secnndam. Secunda formari potest Quia si sic, ei^go :
nou tauRI
tai
per ?e coa-

ibi : Aut eo quod alterum. Dicit ergo, aliquod simul movetur ad opposi- tin^^it WB-
tari de udj
quod dupUciterconlingit, supple intel- ta consequens est falsum, ergo et
; mulalioae
in aliaio,
lisrere, motus esse rnoluni; aut uno modo, antecedens. Istam rationem sic de- vel successj-
ve.
scilicet ut dicimus, quod honio nio- clarat, dicens quod «^^^ supple alio
vetur, quia permutatur ex albo in ni- modo potest intelligi, quod motus
fjrum; quare si sic, et motus, aut ca- sit motus, ut termini,eo quod atterum

tefit, aut infrigidatur, aut permutaf lo- suijjectum permutetur ex una permutatio-

cum aut augetur, si supple dicatur ne in cdiam speciem permutationis, ut

quod motus movetur ut subjectum. homo permutatur ex languore in sanita-

Hoc auteni est impossibite, quia permu- tem. Sed neque hoc est possibite, nisi se-

tatio non estatiquid de numero subjec- cundum accidens, quod probat : quia
 SUMM/E IV. CAP. III. 511

omnis motus est permutatio ex alio in Ex qiio sequitur ulterius, quocl

aliud, el generatio et corruptio eodem (lum aliquicl mutatur in unum op-
modo, verumtamen supple diffe- est, positorum, simul mutetur in mu-
rentia in terminis, quia mutatio, tationrm, ciuse tendit in aliud oppo-
qtice quidem est ex opposilis sic, aut non situm, quod esi impossibile, quia
puta ex non esse ad esse, vel e
sic,
nunquamnatura intendit simul op-
converso, non est motus, sed sup- posita. Et subdit, sed per accidens, n.^aturanon
ple generatio et corruptio, qu?e supple contingit aliquid mutari cle i^urSosl-
sunt inter terminos contradicto- ima permutatione in aliam, licet ^''

rios, motus autem non, sed inter con- non per se, ut aliquis penmUatur
trarios, utprcTdictum C^i. Si igitur, ex reminiscentia in obtivionem, quia il-

supple sit aliqua permutatio de tud. subjectum, cui existit.

scilicet
una permutatione in aliam permu- scilicet reminiscentia, vel quT-
tationem, simul igitur permutatur ex cumque alia mutatio, quandoquc
sanitate in wfjritudinem, et ex hac ipsa quidem permutatur in scientiam, quan-
2)ermutatione, scilicet ex aegritudine, doque autem in sanitcttem, quandoque in
in aliam, scilicet permutationem. oJjIivionem, et sic de aliis ; accidit
Ex quo infert, palam autem quia si enim quod permutatione termina-
languerit, scilicet ex languore, per- ta alia succedit sive opposita, sive
mutatus erit in qualiacumque, id est, quaecumque contingens.
in quamcumque aliam, puta in Notandum, istam rationem in ^^^
dealbationem vel denigrationem, hoc starebreviter, quod si permu- PvesJiutio

id est ex hoc quod mutatur de sa- tationis est permutatio ut termini, nis.

nitate in segritudinem, ex hac per- ita quod una ad aliam terminetur,

mutatione poterit permutari in illa quae succedit potest esse oppo-
quamcumque aliam. Et subdit, eon- sita, puta si aliquid mutetur a sa-
tingit aliquando, id
enim quiescere natione in aegrotationem ; vel po-
est, in termino alicujus mutatio- test esse quaecumque contingens,
nis. Hoc autem quod praedictum quia si aliquid movetur de sanitate
est improbat, dicens quod adhuc om- m aegritudinem, potest
succedere
nis, supple mutatio fit semper in non vel quaecumque alia mutatio, piita
contingentem, oppositum,
id est in clealbatio, vel infrigidatio, vel quse-
sicut et omnis mutatio fit in oppo- cumque mutatio, licet omnis
alia
situm; et illa, scilicet transmuta- mutatio debeat esse adoppositam.
tio inqua fit transitus, en7 ea:^ fl^Kyjfo Si igitiir aliquid mutatur de una
in aliud, quare opposita sanatio, \{\ est, mutatione ad aliam oppositam,
quod de permutatione languoris puta de sanatione in aegrotatio
fiet transitus in oppositam mu- nem, sequitur quod simul move-
tationem, quae est sanatio. Ex quo tur ad opposita, et per conse-
sequitur quod colligitur ex pnrdic- quens quod simul
sanetur et
tis, quod opposita permutatio fiat inflrmetur. Nam ut patet ex 5.
in quamcumque aliam, et quod Phys. text. com. i.^H iude, mu-
nonflat nisiin oppositam, quodin- tatio denominatur a termino, et

cludit repugnantiam manifestam. denomiuat subjc^ctnm. Unde motus

 : ;

• 12 Lir^. XF. METAPII.

ad sanitatcm dicitur sanatio, ot in inhnitnm. Quare neccsse cst csse

subjectnm qnod sanatnr dicitnr sic priorcm si posterior sit. Et hoc est
sanari; similiter motns nd segri- (inod subdit : nccessc cst igitur, et

tndinem dicitnr sogrotatio, et priorcni, scilicet esse, si poslerior sit,

snbjectnm qnod sic movetnr puta ponatur, quod fjeneralio sim-

si

dicitnr nngrotari. Si igitnr aliqnid plex, qua3 est generatio in snbstan-

simnl movetnr de sanatione ad tia, fiebat aliquando, ita quod gene-

segrotationem, poterit denominari rationis sitquaedam aliageneratio,

ab utraqne mutatione; et dicitur ct quod fit, id est ipsa generatio, vel
simul .oegrotari et sanari, quod ipsum iieri generationis simplici-
Ubi
omnino extra rationem. Per se
Mutatiode-est ter febat, scilicet antea. Quare se- posi
nominatur x , •

aterminoergo loquendo una mutatio non

,
quitur qnod nondum quod
•

crat ficbat etse

^nat^sub-'" terminatur ad aliam, licet hoc simplicitcr, generatio simpli-

id est
jectum.
pcr accidcns,
(3Qj^|^iYigat pnta si citer, sed supple erat secundnm

terminata sanatione incipiat sub- qnod fiebat generatio ipsius gene-

jectum dealbari ; sed hoc accidit rationis. Ideo dicit, quod nondum
sanationi, qnia posito quod non erat quod fiebat, id est generatio
succederet dealbatio, nihilominus simpliciter, sed cdiquid fiens, id est

sanatio esset in se perfecte termi- quod fit, simpliciter aut factum, id est
nata. Deinde cum dicit quod res non est dum fit, sed cum
facta est tnnc primo est. Si ita-
103. Adhuc in iiirniitum ibit, si erit permu- que ct hoc, id est generatio aliquando
tationis permutatio, et generationis gene-
ratio. Necesse igitur, et priorem si poste-
fiebat, nondum crat tunc genitum
quarc
rior,puta si simplex generatio fiebat ali- id est, tunc quando fiebat et gene-
quando, et quod fit fiebat. Quare nondum rabatur, et sic in inhnitum. Quo-
erat quod fiebat simpliciter, si abquid
niam autem infinitorum non est primum,
fiens simpliciter, aut factum. Si itaque, et
hoc fiebat ahquando, quare nondum erat sequitur quod non est primum, id
tunc genitum. Quoniam autem infinitorum est, prima generatio generationis.
non erit primum, quare neque habitum Quare nec habitum, hoc est posterius
neque fieri igitur, neque moveri possibile
est, neque permutari nulhim.
et consequenter se habens ergo ;

neque possibilc est ficri, ncc movcri,

Ponit secnndam rationem, qucC nec permutari nullum, quod est evi-

talis est : Quia si siC; ergo erit denter falsum. Deinde cum dicit :

processus infinitus in mutationi-

Adhuc ejusdem motus contrarium, et
sigenera- bus. Consequens estfalsnm; ergo quies, et generatio, et corruptio. Quare 104.

'*^gene?a-*' ct antccedens. Hanc rationem de- quod fit cum fiat fiens tunc corrumpitur,
;

clarat diccns Ad/nic auLcm in infini- neque enim confestim factum neque pos-
quanrter- :

terius. Esse enim oportet quod corrum-

aucujis^^o^e-
^^*^^* ^*^^^' supplc istc proccssus pcr- pitur.
"®^^,^^^,^®^
esset ali-
mutationum. Si permutatio
*
crit per-
quid geni- miitationis, ct generatio generationis, tertiam rationem, qnse
Ponit
quia tunc supple ad permutatio- talis est Quia si sic, ergo simul
:

nem non perveniretur, nisi per dum aliquid generatur, corrumpi-

aliam permutationem priorem, et tur; consequens est falsum, quia
ad illam per aliam priorem, et sic quod corrumxpitur oportet esse;
 : .

SUMNLE IV. GAP. III, 513

sed qnod generatur non est, ergo quodmutatur. Qu^e iQitur erit sup- ''^'

Vide 8. antecedens est falsum ex qno seqiii- ple materia si ireneratio s'enere- t„
ays. text.
com. 02. tur. Hanc rationeni declarat, di- tur ? quasi diceret quod non est "^'^^^°^^'^
^ ^ nam esse
iade.
:
cens quod adhuc ejusdem, scilicet dare, et tamen oporteret dare ali- op^^rtet.

subjecti et ynoius contrarius,e^ quies, quam talem materiam. Quemadmo-

el eliam generatio, et corruptio, quce dum enim est altero.hile corpus, aut '!

sunt contraria, nam opposita ha- anima, aut aUquid hujusmodi quod 'w I

bent fieri circa idem. Q>iare si sup- est materia mobile, sic opor-
et
hiec. et
Quodl.
ple idem subjectum mutetur de ge- teret esse, aliquid quod fit motus. et
12. ex- neratione in corruptionem sequi- ; generatio, quod est materia et mo- ! omui
Qitur.
tur quod ftt cum fiat fiens, id est dum bile, si motus esset ad motum, et ™?^n^
generatur, tunc corrumpitur, quod oreneratio ad crenerationem, et ta- ^p-^rtet.

supple est impossibile; enim pro men hujusmodi materiam non est
quia ,nec confestim factum, id est gene- assignare motui et generationi.
ratum, nec posterius, supple corrum- Iterum in omni supple motu et ge-
pitur, idestquod nihil fit ut statim neratione oportet esse aliquid in

corrumpatur, enim pro quia, esse quod ynoventur, et ad quod terminan-

ossibile
aliquoi oportet quod corrumpitur. Cujus ra- tur, quia omnis mutatio sicut ha-
lul vel
tio est, quia cum
corruptio sit bet subjectum, ita et habet termi- Mutationis
lediate,
^erari,
mutatio de esse ad non esse, opor- num,
...
id est quod
, , est mu-
oportet e^se aliquem, tationec ut
Don
>rrum-
-1
^ A t terminus,
ipi. tet quod corrumpitur esse,
illud termmum ejus
j.

quod movetur, et est ^^ ^^ ^^^

^^''^'''^-
et per consequens inter genera- motum ex hoc in hoc; et iUud quod
tionem, quse est mutatio ad esse, terminat non est motum, quia ter-
et corruptionem, quse est ad non minus motus non movetur. Quali-
esse, necesse est cadere quietem ter igitur, supple hoc contingit ?
mediam inesse, et per consequens quasi diceret, quod est possibile
non erit mutatio de generatione esse. Ideo concludit Nec enim crit :

in corruptionem. ut in terminum. disciplina disciplinationis, id est, quod

Deinde cum dicit hujus permutationis, qu?e est dis-

ciplinatio non erit aliqua alia mu-

Adhuc oportet materiam subesse ei ad disciplinationem ter-
tatio, qu£e
quod fit et permutatur, qute igitur erit? minetur, quse quasi sit disciplina
QuemadmoduQi alterabile corpus, aut ani-
disciplinationis, quare sequitur,
ma aliquid, sic aliquid quod fit motus et
generatio, et aliquid in quod moventur. quod nec erit generatio generationis.
Oportet enim aliquid esse eum qui hujus Notandum, hanc rationem in hoc Resohuio
ex hoc in hoc motum non motum. Quali- ^^*''^'*^-
stare, quod in omni mutatione
ter igitur ? Neque enim erit disciplina
disciphnationis, quare neque generatioge- oportetdare duo, scilicct subjec-
nerationis. tum et terminum; sed si genera-
tionis esset generatio, et mutatio-
Ponit quartam rationem, dicens nis muLatio, neutrum posset assi-

quod adhuc oportet materiam subesse ei frnari, nec subjectum, nec terminus,
quod fit et permutatur, id est, per- ergo impossibile est, quod genera-
gencratio, ut termini,
mutari quod movet, quia in omni tionis sit
mutatio mutationis
mutatione oportet esse subjectum aut totaliter
Tom. VI.
 :;

514 Un. XI. METAPII.

hoc excludit, diccns

stantiali, ideo
SUMMARIUM. se loqui do quali securidum quod
aliquid dicitur pati, vel impassibile
MotLiiii proprie dictuni taiitum esse iii
esse, id est, de qualitate tertise spe-
Quantum, Ubi ot Quale ;optime Doctor refu-
tata expositione D. Tlioma), exponit quare ciei, quse est i^assio, vel passibilis
Philosoplius non exclusit expresse motum a qualitas, in qua solum, stricte lo-
Quando, Situ et Ilabitu, sicut ab aliis tribus quendo, est alteratio, ut ])robatur
Prsedicamentis.
7. Physic. text. com. 14. et inde.
- Notandum eniin, quod Philoso- Q«arePh
Quoniam autern neque substantite, ne- A losophua

que ejus quod Ad aliquid, neque ejus phus

^
videtur prsetermisisse
*
tria omisitiria
ultima
quod est facere et pati, relinquitur secun- Prsedicamenta, scilicet Quando : Priedica-
dum quod quale, et quantum, et Ubi mo-
Situm, et llabitum, de quibus non
fiim esse. Horum enim unicuique contra-
rietas est. Dico enim quale non quod in est locutus Utrum in eis sit mo-
:

substantia etenim differentia quale

, ; tus, vel non, quare videtur insuffi-
sed quod passivum, secundum quod dici-
cienter dixisse. Dicitur a quodam
I
tur pati, aut impassibile esse.
expositore, quod Quando significat d- Thom;
in princip

Tantum ad Epllogat cipca cUcta dicens Quo' :

esse in teinpore, tempusautem est hujuscap
tria genera
,j^Y/m ClUtem, SUpille
^*
nOIl est motUS, numerus motus, et ideo ejusdem
est motus.
neque substantice, id est, in genere rationis est non esse motum in
Substantise, nec ejus cjuod cst Ad cdi- Quando, et non esse motum in Ac-
cjuid, id est, in relatione, nec ejus tione et Passione, quse significant
cjuod est facere, aut pati, id est, in Ac- aliqualiter ipsum motum. Nam ac-
tione etPassione, relincjxiitur mo- tio et passio sumpta pro re acta
tum esse, secundum cjucde, quse est est idem realiter, quod motus. Po-
alteratio, et secundum quantum, puta sitio autem, vel Situs non addit
augmentatio et diminutio, et secun- supra Ubi, nisi ordinem partium
clum Ubi, puba motus localis. Horum determinatum, quia nihil aliud, ni-
autem unicuicjue contrarietas est, id est, si determinatam relationem par-
quod generibus repe-
in his tribus tium ad invicem. Habitus etiam
ritur contrarietas, qua^ ad terini- importat habitudinem indumenti
nos motus requiritur. Et subdit ad indutum, et sic videtur esse
Dico autem cjucde, non cjuod est substan- ejusdem rationis, quod non sit
tia, etenim differentia, supple sub- motus in Situ et Habitu, et quod
stantialis dicitur qusedam qualitas non sit motus in Ad aliquid. Sed
sed dico, quale cjuod est jmssivum se- ista expositio videtur deficere :

cundum cjuod dicilur pati aut impassibile Tum primo, quia licet Quando si- ^^^03^^,
esse. gniflcet esse in tempore, et tempus ^^l]^
Notandum, quod qualitas dicitur sit numerus motus, qui ^
est idem Mertte
mo .
pus a
uno modo de forma, sive diflTeren- quod non sequitur, quod si
actio, particuiai
} etaQuan
Tantumad tia substautiali, ut patet 5. hujus, m actione non sit.. motus, ergo nec
,. L
reaiiter.
qualitatesS. ^ i ^ i-i x
speciei est tcxt. coni. 19. cap. 00 Quaiitate. in Quando, quia Quando est aliquid ^piex.

Quia igitur dixerat motum esse distinctum realiter a tempore, si-

secundum quale, ne credat aliquis cutrespectus ab absoluto et est in
quod intelligeret de qualitate sub- alio Pr^.dicamento tempus etiam ;
 SUxMM^: IV CAP. IV. DlO

est rcaliter distinctum ab istis mo- lum ad Habitum, et ideo in his tri-
tibus inrerioribus qnos mensurat. bus generibus non est motus pri-
Non ergo valet In uno distincto-
: mo, sicut nec in Ad aliquid. Quia
rum non est motus realiter; er^iro eadem
igitur est ratio non esse
nec in alio. Tum
secundo, quia vi- motum primo in Ad aliquid, et in
deturimproprie loquide Positione, his tribus sufFecerat Pliilosoplio,
qua) est Prsedicamentum, et non forte causa brevitatis, ostendere
distinguere inter positionem, quae quod in Ad aliquid non est motus
est difFerentia quantitatis, et quse primo, cum eadem ratio posset
est Prcipdicamentum, de qua nunc ad quodlibethorumtriumgenerum
quserimus, qu?e dicit ordinem par- de quibus quaeritur, applicari.
tium in loco, cujusoppositum iste
dicit. Non etiam valet similitudo
ad Ubi, quia reducitur contra ip-
SUMM/E QUART.E
sum ; nam si in Uhi est motus ; er-
CAP. IV.
go et in Situ, sive in Positione, cum
secundum te non addit supra Ubi Immobile quot dicatur modis.
nisi determinatum ordinem par-
SUMMARIUM.
tium. Tum tertio, quia non videtur
valere, quod, quia in Ad aliquid Imiiobile duobus moclis sumi. Explicatur

non est motus; ergo nec in vSitu, quid sit esse simul loco, separari loco, tangi,
continuari, contiguari, et alia quae motum
nec Habitu, nisi plus addatur, cum
concernunt, de quibus 5. hujus, et 3. et 5.
sint Praedicamenta realiterdistinc- Phys. Vide ibi cap. ii.

propda!^ ta. Aliter ergo potest dici, et bre-

viter, quod cum illa tria genera, Immobile autem quod totaliter impossi- Text.
'^-
bile moveri, et quod vix in tempore mul- ^°'"-
de quibus quseritur, sint formali-
to tarde incipienS; et quod natum quidem
ter quidam respectus, licet non moveri non potens autem quando natum
;
*^"
sint de genere Relationis, tamen est, et ubi, et ut, quod voco quiescere

intelliguntur per relationem de 'mmohihum soUim, contrarium enim

-r^ ,. , . qmes motui. Quare pnvatio utique erit
genere Relationis proptereamdem
,
1

susceptivi.
rationem. Nam sicut in Ad aliquid
negatur esse motus, quia ibi non Postquam Philosophus determi- inv"o'^>'«
est motus, primo ex eo, quodnihil navit de motu Ubi, et lo^utus estt"i'^'^'*«''«
mutatur secundum relationem, ni- de mobili, nunc determinat de op-
si facta prius mutatione in aliquo posito, scilicet de immo])ili. Et po-
absoluto propter eamdem ra-
; sic nit tres modos. Uno modo dicitur:
tionem negatur esse motus in istis Immohile quod totalitcr impossihilr rsi

tribus generibus nunquam enim ;

movcri, puta primum movens, et
fit mutatio in Quando vel in Situ ,
omnes Intelligentia> secundum
Nomine
l
reiationis vcl in Habitu, nisi facto prius mo- Philosophum, et hoc cst immobile
intellexit
iPhiiosophus tu saltem locali vel incoelo, quan-
; negative. Alio modo (lirifur immnhilc,

_^L"a^iuo-tumad Quando; vel in partibus quodvix inmulio trmporr rsi lanlr inri-

iminaTepH^corporis, quantum ad Situm; vcl y)/W?.9, scilicet moveri, puta aliquis

p^"'^*""^- in vestimentovelindumento, quan- magnus mons, qni tarde et dilli-
 510 IJB. XI. METAPH

cuUer moverctur. Alio modo dicUur dum locum, dicens (luod SijivU autem Simul
quid ?
wnnohile illud fjuod csl nalam quidem sccundum locum dicuntur qucecu7nqucsu}it
moveri, non polens aulcm moveri quan- in uno loco primo, et proprio et
do csl nalnm, et ubi cst natwn, et ut, id ada^quato ; nam si aliqua sunt in
cst, sicntnatiim est moveri, et hoc uno loco, puta muUi homines in
est immobile privative. Ideo sul)- una domo, non propter hoc dicun-
dit quod hoc solum non quiescere de nu- tur esse simul secundum locum.
mero immobilium enim pro quia, ; Secundum est, quid sit scorsnm se-
Seorsum
qiiicsest contrarium motui, scilicet pri- cundum locum, diccns quod sup- quicl ?

vative. Quare supple quies erit uti- ple Seorsnm, dicuntur qucecumque sunt
que privatio motiis susceptivi, id est, incdio loco.Tertium est, quid sit tan-
in subjecto susceptivo utriusque, gi^ dicens, quod Tangi autem dicuntur Tanp:;
quiti f

quia liabitus et privatio liabent fle- quorum iiltima sunt simul^ puta duo U-
ri circa idem. Tunc sequitur illa gna, velduolapides, quorum super-
pars : ficies junguntur mutuo. Quartum
est, quid sit medium, dicens quod Medium
quid
Simul autem secundum locum quascum- Intermedium dicitur iUud in quod iUud
t

que in uno ioco primum. Et seorsum qua3-

cumque in alio. Tangi autem, quorum ul- quod continue permutatur, prius se-

tima sunt simul. Intermedium autem, in cundum naturam est natum pervemre,
quod natum est prius pervenire, quod quam in uUimum in quod permutatur,
permutatur, quam in quod ultimum per-
mutatur secundum naturam continueper-
puta si sit motus continuus ab A
mutans. Contrarium secundum locum, et in C. prius pervenit mobile in B,
secundum rectum plurimum distans. Con- quam in C, et ideo ^ est medium.
sequenter autem est, quo post principium
ente positione, aut specie, aut aliter qua-
Quintum quid est contrarium se-
est,
Contra-
liter determinato, nihil intermedium eo- cundum locum, dicens quod Contrarium numsecua-
dum locuui.
rum, quae in eodem genere, et cujus con- secundum locum est, quod est plurimum
sequenter est^ ut linefe linese, aut unitates
distans secundum rectum, id est, se-
unitati, aut domus domo. Aliud autem
nihil prohihet intermedium esse. Quod cundum rectam Uneam. Quia dis-
enim consequenter ens tangit. Quoniam non potest mensurari
tantia recta
omnis perniutatio in oppositis, haec au- secundum lineam curvam, quia
tem contraria, et contradictio, contradic-
tionis autem nulhim intermedium. Palam
inter duo puncta possunt signari
quod in contrariis intermedium. Conti- infUiitse linese circulares, et dissi-
nuum autem quod quidem habitum ah- miles in magnitudine et parvita-
quid. Dico autem continuum cum idem
te, sed non potest signari nisi una
fuerit, etunum utriusque tcrminus quihus
tangunt, et continent. recta mensuram autem oportet
;

esse certam ex 10. hujus, t. c. 3.

Ubi Philosophusexponitquaedam et inde. Sextum est, quid sit conse-

TanofJ*9 coucomitantia motum localem. quenlcr, dicens quod Consequenter au- Consequen
concoini-
tantia mo-
Qipca Quod
^ duo facit. Primo facit tem cst, quo post principium, ente posi- ter quid 'j

tumioca- quod dictum est. vSecundo conclu- tione, aut specie, aut aliter qualiler de-
lem, ^

dit qusedam corollaria ex prsedic- quod Consequenter di-

tcrmincdo, id est
tis. Secunda ibi Quarc palam. In
: citur iUud, quod est post aUquod
prima parte exponit novem. Pri- primum principium, sive attenda-
mum est, quid sit simul esse secun- tur ordo secundum positionem,
 : :

SlIMMiE IV. CAP. IV. 517

sive secimdum speciem, sicut bina- quae non est medium, et ideo con- .

rius est post nnitatem; sive quo- sequens erat ostendere inter quse
modocumque aliter, et nihil est in- possit esse medium. Nonum est, nieTs!^"

lermcdiimi eorum, qiice siinf in eodem quid sit continuum, dicens quod Con- ^°qu|Ji"5^°^^

genere cujns est consequcnfer , id est, tinuum autem est, quod quidem est cdi-

quod nihil ejusdem generis sit me- quid habitum, sed addit aliquid, ideo
dium inter illud, quod est conse- subdit : Dico autem continuum cum ter-

quenter se habens nt linew, sunt minus utriusque eorum, scilicet quae

supple consequenter alicui Unece, setangunt, fuerit unum et idem in qui-

aut unitates nnitciti, ciut clomus clomo; bus tangunt et continent, quia scilicet
nihil autem prohibet esse intermedium partes continentur, et
continui
puta si inter
alind alterius generis, tangunt se in aliquo termino com-
duas domos sit media arbor vel muni, et eodem inquo copulantur,
asinus, nihilominus domus illae se ut partes linese in puncto. Deinde
habebunt consequenter. Et subdit cum dicit
ad majorem declarationem dicti,
108.
Quare palam quod contiauum in his
quod illud quod est consequenter , est
sit, ex quibus unum aliquid natum est
respectu aliciijus consequenfer, et etiam fieri secundum contactum.
quod sit non enim
aliquid postcimis ;
unum est consequenter duorum, Concludit triacorollaria ex prse- Primumee-

quia unum non est posterius, sed dictis. Secundum ponitur ibi Et : ia"qSibus
rn X • •
1 •
y-i 6st conti-
quam duo;necuna nova Luna quui primum. iertium ibi Quare non nuum?
prius :

est, supple consequenter secundce, est. Dicit ergo , quod Pcdam quod
cum scilicet sit prior secunda. Sep- continuuni est in his ex quibus natum est

timum est, quid sit habitum, dicens, fieri unum secundum contactum , hoc
quod Habitum autem, dicitur quodcum- patet ex praedictis, quia conti-
taabit um
quid? que ens consequenter tangit, ita quod nuum requirit identitatem termi-
habitum addit tactum supra con- ni communis. Deinde cum dicit

sequenter, ut si duo corpora sint

Et quia primum quod consequenter,
ordinata, et tangant se inyicem. palam. Quod enim consequenter, non tan-
Octavum est, quorumsit medium, di- git, hoc autem consequenter. Et si conti-
iQuorum nuum, tangit. Si autem tangit, nondum
est me- cens quod quoniam omnis permutatio
dium. continuum; In quibus autem non est tac-
est in oppositis. Haec autem opposita
tus, non estconnascentia in his.
inter quae est mutatio, aut suntcon-
traria^ aut contracUctoria, ut prius dic- Ponit secundum coroHarium, di-2. Sequens.

tum est ; contradictionis autem nullum cens quod supple palam est etiam,
est intermedium, ex 10. hujus, text. quod inter ista tria, Consequentcr,
com. 15. Quare inquam sic est, Pa- Contactum, ct continuum : Primum cst,

lam, quia in contrariis est interniedium et communius est, quod est conscqucn-
tantum, hoc idem ostensum est
et ter. Quod probat, quia non enim om-

10. hujus, text. com. 14. et inde, ne, quod est consequentcr, fangit, sed e

inter sola contraria esse medium; Omne quod tangit;

converso. est con-
hoc autem inducit, quia dixerat sequenter; nam contacta oportet
quod consequenter se habent, inter esse ordinata secunchini positio-
 : .

LIIJ. XI. METAPll.

518

Consequen- ncin, rt nnlli cnrnni ost mcdinm. dictis, quia puncturn non cst idcni uni-
ter ebt in
plus quam Ex (1110 i)atct, qnod in plns cst con- iaii.Quod probat dupliciter tum, ;

tan<,'ens et
hoc quarn sc(fncnter qnam iangi\ ct similitcr tan- quia sccnndum puncta cst contac-
continuuin.
giesiin plns qnnm continumn, nnm tns, non autem secundnm nnitatcs.

qnaecnmqnc snnt continna, tan- Idco dicit e7im pro quia, Iris (luidcrn,

gnnt sc, scd non c convcrso. Idco id est, pnnctis incst tangi, idest, con-

snbdit, qnod, ci si csi coniinuum, lan- venit tactus; his autem, id cst, uni-

gii, si auicni iangii, nondiun csl conii- tatibus non, scd ad consequenier . Tum,
nmun. Dicitnr antcm qnod si est quia inter duo puncta semper est
continnnm, oportct qnod tangat, medium, scilicet linea, ut probatur
quia qnod est nnnm, necesse est G. Physic. sed inter duas unitatcs
simnl csse, nisi forte in hoC; qnod non necesse aliquid medium
est

intelligas plnralita- esse. Idco dicit quod horum quidem, Probat

est siniul cssc,
. . contra

tcm; tunc cnim continunm non scilicct punctarum est aliquid inter- piaionicog
, ,
•
1 i.
• . dui)Iiciterj

erit contactnm, sed quatenns illnd, mcdium ; horum auiem, id est, unita- ditreren-

quod est simul est nnnm, catenus tum non. Hoc autem tertium corol- ^iret^uDi-
tatis.
Connascen-
omne continunm est tangens, sed larium inducit Philosophus contra
tia tantum
est in coa-
non econverso. Ideo snbdit In :
Platonicos, qui dixerunt punctum I
tinuis.
cjuibus auicni non csi acius, in his non et unitatem essc idem, nam punc-
esi connasccntia, id est naturalis con- tum secundum eos non est aliud
junctio, qnse proprie est in conti- quam nnitas positionem habens.
nuis, ct ideo coniinuwn prsesupponit Notandum, quod omnia supra-
tangi. Dcinde cnm dicit dicta ab illo loco : Est autcm hoc qui-
dem, usque huc, accepta snnt de
tertio qninto Physic. et ideo
et
Quare non est punctum huic unitati
idem. His quidem enim inest tangi, his
quia Philosophus quasi incidenter,
autem non, sed ad consequenter. Et liorum et recapitulatim ista hic resumit,
quidem intermedium ahquid, horumautem et sufhcit cum Philosopho breviter
non.
pertransisse, quia magis spectat
1

ad librum Physicorum, nnde ac-

3.olq!iens. Pouit tcrtium corollarium di- ccpta sunt, istam materiam per-
f.
cens : Quarc supple patet ex prse- tractare.

i
 : :

SUMM^ \. CAP. 1. 510

LIBER DUODECIMIS.
prima parte repetit et reeapituht, rjuce tradidit 1. hujus de suljstan-
fn /iujus lihri

tia, ejusque prineipiis. Primo proponit hanc seientiam

prceeipue acjere cle substantia,
et probat quatuor rationibus. De quo 7. hujus a text.
4. Vide Doctorem ibi, q. 23.
et 4. Prima Summa hujus tibri ar/it de substantia sensibiti.
Secunda deimmobili. Ter-
tia de universi bonitate.

SUMMA PRIMA. intentam conclusionem. Secundo

addit conclusionis probationem.
De substantia sensibili.
Secunda ibi Etenim si totum. Dicit
:

ergo, quod Theoria, id est, conside-

CAP. I.
ratio Aristotelis est quod
Meta-
De siibstantia speciilationem esse phvsicus agit principalius de suh-
oportere ex antiquorum etiam sfantia, ut de nobiliori parte sui
opinionibus. subjecti primi, quod est ens, sicut
etiam inter substantias principa-
De suhstantia quidem Theoria est. >'am
lius agit de substantiis
immateria-
suhstantiarum principiala, et causcC quce-
runtur. Ubus, non obstante, quod agat de
bm. 1.
omni ente. Et ideo subdit quod :

1.
Postquam Philosophus in 11. lib. Prineipia et causce suhstci.ntiarum, scili-

recollegit qUcTclam prius determi- cet sunt, quse cjuceruntur in hac, sci-
nata, quae erant utilia ad principa- Ucet scientia principaliter. Deinde
le intentum, nunc accedit, et pro- cum dicit
cedit ad sequitur de intento, determinando
Qcipali-
Etenim sitotum quoddam omne, Sub- '^^^*-,
intea- de substcHntiis immaterialibus, qu?e COQl i&
1 scilicet stantia est prmia pars. Et si eo quod est
specu- sunt principia entis inquantum consequenter, et ita primum Substantia,
dum de
substaa- ens. Circa quod diio facit. Quia deinde Quaiitas, aut Quantitas.
mmate-
li, quce- primo recollegit qusedam quae dic-
[am tle
Jstantia ta sunt de substantia in prseceden- Probat propositam conclusio-
comm u- nem, et dividitur in quatuor, se-
prsemit-
tibus libris. In secunda parte inci-
tendo.
pit determinare de substantia im- cundum quod quadrupliciter pro-
mobili. Secunda ibi Quoniam tres
: bat intentum. Primo ex substantirc
erant substantice. Prima in duas. Pri- primitate. Secundo ex ejus princi-
mo praemittit quod ad Meiaphysi- palitate, vel entitate. Tertio ex
cum pertinet determinare princi- ejus separabilitate. Quarto ex an-
pia substantise. Secundo exequitur tiquorum auctoritate. Secunda ibi
determinando de substantia. Se- Simul autem. Tcrtia ibi : Amplius nihil.

cunda ibi Substantice vero tre's

: sunt. Quarta ibi : Testantur aulem. In pri-

Prima in duas. Primo proponit ma parte intendit talem rationem :

 :

METAPII.
i20 Llb. Xll.
I
Text.
Substantia estlprimum ens, crgo wSimiliter aulem nec entia nihil est sim-
com. 3,
pliciter dicere hccc, sed qualitates, et mo-
ista scientia principaliter conside-
tus. Aut ct non album, et non rectum.
rat (le substantia. Conseqnentia Dicimus enim esse, et hoc puta est non
patet, quia scientia considerans album.
aliqua plura, principalius conside- i
2.
rat de primo ad quod omnia alia Ponit secundam rationem, qua3 Sola sub-
stantia
ordinantur. Antecedens declaratur talis est : Scientia de entc princi- simplicitei
est

per simile, quia si universitas en- paliter considerat de eo,quod est ens alia v€
ro aliquali
tium esset quoddam totum, ipsa ens simpliciter; sed Metaphysica ter.
Nedum ac
substantia esset prima pars, sicut est scientia de ente, et substantia cidentia
se<I nega-
dicimus, quod cor est prima pars est simpliciter ens, alia autem non tiones et
privatione
animalis. Vel si omnia entia sint dicuntur entia simpliciter, sed per sunt ali-
qualiter
ordinata secundum quamdam con- attributionem ad substantiam; er- entia, se

sequentiam, substantia est princi- go Metaphysica principaliter con- aliter et

aliter.
Substantia
potest poni
palius in illo ordine, sicut Dux in siderat de substantia. Dicit ergo, Al. quia
subjectum
primum exercitu, et iioc est quod dicit : quod similiter autem cum dicta ratio- licet non
entiuni du- liabeat ess
pliciter Etenim pro quia, si omne, id est, imi- ne est etiam ista ad probandum simplicitei
imas^inan- habet ta-
'do. versitasentium es,set qitoddam totum, intentum, quia hcec, id est, alia a men ali
quod esse
ipsa substantia esset prima pars, et si substantia, nec sunt entia simpUci- per ipsiuB
accidens.
60 quod consequenter, quod si id est, ter, ut est dicere, sed sunt qualitates,

etiam entia se habeant consequen- et motus. Et subdit quod etiam non

ter et ordinate, adhuc Substantia alhum, et non rectum supple dicuntur
esset primum, deinde Qualitas, aut ontia aliqualiter; enim pro quia, et
Quantitas. hoc dicimus esse, puta quia aliquid est

Ordo prin- Notandum, quod ista ratio pro- non album. IIocautem ideo dicit ad
cipalitatis
in rebus cedit per simile in rebus sensibili- hoc, ut non videatur mirum, quod
sensibilibus
bus, ubi reperitur ordo principali- accidentia dicuntur entia, licet non
est duplex.

tatis dupliciter. Uno modo secun- sint simpliciter. Cum etiam priva-
dum quod partes habent ordinem tiones, et negationes dicantur en-
in toto, sicut cor dicitur prima tia aliqualiter ratione subjecti, sed

pars animalis. Alio modo secun- differenter, quiasubjectum habet

Cor dicltur
prima pars dum quod aliqua se habent conse- singulariter aliquod esse per ip-
animalis.
quenter, licet ex eis non fiat vere sum accidens, sed per negationem,
unum totum, scilicet per tactum, et privationem ipsius esse singula-
puta exercitus, ubi Dux dicitur riter ipsum subjectum magis defi-
esse primum, vel una acies dicitur cit ab esse.

prima, et alia secunda. Sic in uni- Notandum, quod ut dictum est Al. siraplf
citer.

versitate entium Substantia est 4. et 7. hujus ssepius accidentia Quare ac

cidentia'
primum utroque modo per simili- dicuntur entia, inquantum taliter dicuutur
entia enti'

tudinem, dato quod tota universi- entis, id est substanticC, non quia et similib'
negaiione'
tas entium esset, vel sicut quod- accidentia sint entia formaliter, et et privati
nes.
dam totum unum, vel sicut quidam entia per se; tum quia sunt causa-
exercitus se habens consequenter. ta a substantia tum quia non pos-
;

Deinde cum dicit sunt existere sine substantia per

 : ; :

SUMMiE I. GAP. ir. 521

naturam; tum quia habent attribu- id est, Philosophi moderni, puta

l tionem ad substantiam, ut ad pri- Platonici, pomint universalia magis
mum. Unde Yel sunt qualitates esse substantias, quamsupple parti-
substantise, vel motus, vel aliquod cuL^ria ; nam genera quse sunt tiniver-
hujusmodi; hoc etiam modo nega- salia clicunt esse principia et substantias,

tiones et privationes habent attri- inagis supple quam particularia,

butionem ad substantiam, et pro propter Logice inquirere, id est, ex
tanto dicuntur aliqualiter esse, ut hoc quod de rebus Logice inquire-
declaratum est 4. hujus, t. c. 2. et bant, propterquod universalia ab-
inde. Nec oportet hic amplius im- stracta secundum rationem, puta-
morari. Deinde cum dicit verunt secundum rem abstracta
esse, et posuerunt ea substantias
Amplius nihil aliorum separabile. et principia rerum. Qui vero antiqui-
tus particuJaria, id est, quod antiqui
Ponit tertiam rationem quse est
ccidentia Philosophi posuerunt particularia,
int inse- in lioc, quod substantia est per se
)arabilia csse substantias et principia re-
cundum existens, et ab aliis;
separabilis
hiloso- rum, ut ignem sicut Heraclitus, et
phum, accidentia autem non habent esse
7.hujus. terram sicut Empedocles et plures
.c.4.etl. per se, nec possunt separari a sub-
Phys. alii; secl non commune corjjus, id est,
Text.
stantia, et per consequens substan-
;

om. 19.
sed non posuerunt aliquod univer-
tia est perfectius et nobilius ens
Text.
sale, vel commune esse princi-
;om. 4. ex quo sequitur, quod scientia de
pium, puta hoc commune, quod est
ente principalius de substantia de-
corpus, vel aliquod aliud. Tunc se-
bet considerare, et hoc est, quod
quitur illa pars
dicit quia Amplhis nihil alionim, sci-
:

licet a substantia separahile est, sup-

ple praeter quam substantia. Dein- SUMM^ PRIM^
de cum dicit :

CAP. II.
Testantur autem, et antiqui opere. Nam
substantiee quserebant principia, et ele- Substantiarum triplex divisio. Et
menta, et causas.
Qui quidem nunc universaha substan-
an in omnibus sensibilibus sit
tias magis ponunt, nam genera universa- eadem materia.
Ha, quse dicunt principia; et substantias
esse magis propter Logice inquirere. Qui SUMMARIUM.
vero antiquitus particularia, ut ignem et
terram, sed non commune corpus. Triplicitor dari substantiam, sensibilem
mobilem, sensibilem immobilem, et imma-
fhilosophi Ponit quartam rationem, dicens teriaiem. De quo lib. 7. hiijus t. 10. Kxplicat
pmnes de
substantiam mobilem, et e.jus occasiono, na-
principiis quod anliqui Philosophi in suo opere
^bstantia- turam materice, qu?o est in potentia ad termi-
iani causis lestantur hoc, scilicet quod principa-
elemen- num mutationis, et susceptiva coutrariorum,
|S causam lis consideratio Philosophi est dc de quo 7. hujiis text. 4.
jabnerunt
non substantia ; nam qucerehant substantice
Bet Substantice vero tres sunt. Una quidem
iorum li-
principia, et elementa, et caiisas, et non Toxt.
eet ea va- sensibilis, cujus aha quidem scmpiterna, conV.*5.
ie posue-
runt.
supple aliorum, sed hoc fecerunt alia corruptibilis, quam omues conliten-
difFerenter. Nam qui quidcm nunc, tur, ut plantse et animaHa. Sempitcrna
 522 LIB. \I1. METAPil.

autem, cujus elementa necesse est accipe- ponentes cam in duplici genere, sci-
re, sive unum, sive multa. Alia vero im- licet in Ideas, et Mahematica in-
mobilis. quidam esse sepa-
Ilanc dicniit
termedia, ut dictum fait 1. et 3.
rahilem. Hi quiilem in duo dividentes.
Alii in unam naturam species ponentes, hujus. Alii ponentes species, id est,
et Mathematica. Alii liorum Mathematica Ideas, ct Mathematicam uncnn naturam,
solum.
non distinguentes inter eas, ut
Text. lll«i' quidem naturales, cum motu enim
com. 6. sunt. Et \vccc alterius, si nullum illis primi, et istiomnes fuerunt Plato-
principium commune est. nici. Alii autem de numero horum,
scilicet Pythagorici solum Matkemati-
Substantia Ubi exequitur de intento determi- ca posuerunt, et non supple Ideas.
triplex.

3.
nando de substantia immobili. Cir- Et subdit quod Illa quidem substcmtia,
caquodduo facit. Primo praemittit scilicet sensibilis, sive sit sempi-
quamdam divisionem de substantia. terna, sive corruptibilis est natura-
Secundo exequitur de partibusdivi- lis, per eonsequens de conside-
et
sionis. Secunda ibi Sensibiles vero. :
ratione Physici. Cujus causam
Dicit ergo, quod Substantice vero sunt subdit Enim pro quia, talis sub-
:

tres. Una quidenisensibilis, cujus, scilicet stantia est cum motu. Naturalis
duae sunt partes. Alia quidem substantia autem considerat de omni ente mo-
csf senipiterna, ut sunt corpora coe- bili, sed /icec,scilicet substantia im-
lestia . Alia est corruptibilis quani omnes mobilis et separabilis est alterius, id
confitentur, ut sunt plantce et aninialia. est de consideratione alterius scien-
Et subdit, quod sempiterna autem. pu- ticO. Et hoc si nullum principium com-
ta coelum est cujus clementa, id est, mune est ipsis, quod dicit pro tanto, De omii

principia necessc est supple accipere quia si substantiae mobiles, et im-consider

in hoc libro, sive unum sunt, sive mul- mobiles conveniant in aliquo com- ^itlr^^I
Elemen- ta. Quid fiet inquirendo de substan- muni, consideratio de utraque per- ^^^}'^^'^
tum dupli-
citer accipi tiis separatis, quae sunt tam prima tinet ad aliquam scientiam, quoe sicus.|
potest.
moventia, quam etiam fines or- considerat illud commune. Unde
bium coelestium, ut dicetur infra. Philosophia naturalis considerat
Utitur tamen improprie nomine de substantia mobili, et sensibili
elementi, cum elementum siL princi- tantum. Sed Metaphysica conside-
pium materiale intrinsecum, ex
et ratde substantia tam mobili quam
5. hujus, cap. de Elemento, tamen immobili, inquantum conveniuut
substantiae immateriales, quae hic in aliquo communi, quod est ens.
dicuntur elementa coeli, non sunt Notandum, sontentiam hujus par- Resoiuti

principia intrinseca, sed extrinse- tis stare in hoc, quod substantia de tripiij
•1-1- i,-i- substantil

Triplex
ca coeli. Et subdit : Alia vero sub- T ,

quaedam est sensibilis et mobilis.

X.

opinio anti- stantia, qua? est tertia, est immobi- Quoedam insensibilis et immobilis.
quorum de
sul)stantia lis, et haec est insensibilis, de qua Sensibilis autem est duplex. Quae-
ijimiobili.
opinio. Unde addit quod hanc dicunt dam sempitei^na, ut coelum. Quae-
cpiidem esse separabilem, scilicet a sen- dam corruptibilis, ut ista inferio-
sibilibus, quorum opinio biparti- ra, puta animalia et plantcC. Et sic
tur, quia Ili quidcm dividentes, qui habentur tres substantiae in gene-
dividunt substantiam separabilem, re. De separabili fuerunt duae opi-
 SUMMiE I. OAP. 11. 523

niories. Quia qu^dam diviserunt probat quod materia sit in rebus

eam in duo, scilicet in Ideas et sensibilibus. Secundo ostendit quale
Matliematica, quse ponebant media ens sit. Tertio quod diversimode
inter Ideas et sensibilia. Quorum in entibusexistit. Secunda ibi : Si
alii dixeruntambo tam Ideas quam itaque transmutationes. Tertia ibi :
Miitatio
omnis est
Matliematica esse unius naturse. Omnia vero materiam habent. Dicit er- inter con-
traria, vel
Alii vero sola Matliematica posue- go, quod Substantia sensibilis cst ^nuta- media.
Materia est
runt, non dividentes substantiam bilis, ut jam dictum est ; si pro ponenda
immobilem in duo. De substantia quia, omnis mutatio est ex oppositis
necessario
et subjectum

autem sensibiliconsiderat Philoso- medUs, non autem ex omnibus oppo- transmuta-

tionis tran-
phus Naturalis, sed de immobili sitis. Vox enim est non atbum, et ta- siens et
manens.
Philosophus primus, qui etiam men cum supple album dicitur fieri
considerat de utraque substantia, ex non albo, non flt ex voce, sed ex
inquantum ad aliquod commune, contrario, puta ex non albo, quod

scilicet ad ens reducitur utraque. est nigrum vel medium. Et hoc ve-
Deinde cum dicit : rum est in quacumque mutatione,
sive in substantia, sive in acciden-
Sensibilis vero substantia mutabilis. Si te, loquendo de terminis concomi-
autern mutatio est ex oppositis et mediis,
tantibus mutationes, quse sunt
sed oppositis non omnibus. Non alhum
enim vox, sed ex contrario. Necesse sub- ipsae formae contrarise vel medise.
esse quidem mutabile in contrarietatem. Quia inquam sic est necesse est :

Non enim contraria transmutantur. Am- subesse quidem mutabile, id est aliquid
plius hoc quidem manet, aliud vero con-
trarium non manet. Est igitur ahquid ter-
subjectum, quod possit mutari in
tium pra3ter conlraria materia. contrarietatem, id est, a contrario in
contrarium, quod patet dupliciter.
' ^-
6rmo de
Exequitur de partibus divisionis. Tum primo, quia contraria non trans-
bstantia Circa quod duo lacit. Primo deter- mutantur invicem albedo enim non ;

minat de substantia sensibili et flt nigredo, et ideo oportet esse

mobili. Secundo de insensibili. Se- aliquid tertium commune, quod

I-
cunda ibi Sed quoniam tres erant sub-
: transit de uno adalterum, quod nec
stantke. Prima in duas Primo de- : est album, ncc cst nigrum. Tum
terminat de principiis substantise secundo, quia amplius in omni suj)-
sensibilis. Secnndo inquirit de eo- ple Yi\\lin.i\0XiQ hoc quidem manet com-
rum identitate : Utrum scilicet sint munc, sciiicet subjectum, quod ma-
eadem principia substantiae sonsi- net successive sub utroque contra-
I
bilis, et aliorum entium. Secunda riorum. Aliud vero contrariorum non
!

ibi : caiisce autem, et principia. Prima manet, scilicetquodestin termino a

in duas. Primo agit de materia. Se- quo, quia illud corrumpitur. Gon-
cundo de forma. Secunda ibi : Tres cludit ergo, quod Esi i(/ifur (di^iuod
vero sunt causce. Prima in duas. Pri- tertium prceter conlraria, inter ([Wiv flt

mo de materia veritatem ostendit. mutatio, et illud est m^dcria. Deinde

Secundo ex dictis quamdam dubita- cum dicit :

tionem solvit. Secunda ibi Dubitabit :

autem uticpie. Prima in tres. Primo Si itaquc transmutationessunt (piatuor, xexi.

 .

^Vi LIB. XII. METAPIL

com. 7. aiit sccundiim qiiid, aiit sccundum quan- Exquo infert, Necesse est itaqne ma- Mater
titatem, nutsccundum qualitatem, aut ubi. ponitur tertium
teriam, qure scilicet ^Jenti
Generatio quidem simpliciter, et corruptio
in mutatione transmutari, ut sub-
secundum lioc. Et aui^mentum, et decre- exfrg

mentum, quro secundum quantitatem. Al- jectum, pofoniem amho, id est, quse ^^^
teratio autem qua3 secundum passionem. est in potentia ad utrumque extre-
Latio autem qme secundum locum. In
contrarietates utiqueerunt eas, qucesecun-
morum contrariorum. Et hoc ve-
dum unumquodque transmutationes, ae- rum est in omni mutatione tam sub-
cesse itaque transmutari materiam poten- stantiali quam accidentali, quia
tem ambo.
sicutcorpus quod movettir ab albo
Quale ens ^ • •
i • • i
in nigrum, neutrum habet quan-
,

sitmateria Inqiiunt cle materia quale ens

ostendit.
g.j.^ ^.^,^^^ ^^^^^^ ^^..^ ^.^^.^^ Primo tum est de se; sic materia quae
ostendit, quod materia est ens in mutatur de forma substantiali in
potentia ad utrumque contrario- formam substantialem, nullam lia-
rum, et ad terminum mutationis. bet quantum est de se, sed est in
Secundo exhoc solvit dubitationem potentia subjectiva, quantum est
antiquorum negantium generatio- de se ad utramque.
nem rerum. Tertio adaptat suse
SUMMARIUM.
positioni opinionem quorumdam
aliorum antiquorum afflrmantium Solvit rationem antiquorum, negantium
generationem. Secunda ibi Quo- : generationem, et adaptat su£e sententise opi-
niam autem duplex est. Tertia ibi : Et nionem Anaxagorae, ponentis unum chaos, in
hoc est Anaxagorce. Dicit ergo, Si pro quo omnia sunt confusa et EmpedocUs, po-
;

nentis omnia esse mixta, et unita per ami-

quia, itaque transmutationes sunt qua-
citiam, et generationes fieri per discordiam,
Transmu- tuo)\ aut secundum quid, id est secun- de quibus actum estinprimo hujus.
tatio est , 1 L
quadru- Qum Substantiam
r>, ,

; aut secundum
1

Tex
^^^' Quoniam autem duplex est ens, trans-
Qualitatem, aut secundum Quantitatcm, com.
mutatur omne ex potentia ente in actu ens,
aut secundum Ubi, quod exponit. Ge-
ut puta ex potentia albo etiam actu al-
neratio cjuidem et corruptio simplex, id bum, autem in augmento et de-
similiter
est, simpliciter est mutatio secun- cremento. Quare non solum secundum
accidens contingit fieri ex non ente, sed ex
dum hoc, id est secundum substan-
ente fiunt omnia, potentia quidem ente,
tiam. Aucjmentum vero et decrementum, ex non ente vero actu.
quce s?cundum Quantitatem. Alteratio,
quce secundum Passionem ,
quse est Ex dubitationem an-
dictis solvit o.

tertia species Qualitatis, in qua est tiquorum, negantium generatio-

proprie alteratio, ut probatur 7. nem.
Phys. t. c. 14. et inde. Latio autem, Ad cujus evidentiam sciendum, ^^1^,^^

id est, loci mutatio est qnce secun- quod aliqui antiqui negaverunt ge- ^^^^^P

dum locum, idest secundum Ubi quia ; nerationem, ut tactumfuit4. hu- ^""\g^
ra tioi

inquamsicest omnes supple dictse lus, t. c. 19. et mde, propter istam nega

transmutationes erunt utique in eas rationem Quia si aliquid genera-

:

contrarietates, qucc sunt, secundum tur, vel fit ex non ente, vel ex en-
iinumquodque genus in muta- quo est te non ex non ente, quia exnihilo
;

tio, cum omnis mutatio, ut dictum nihil fit ; nec ex ente, quia tunc jam
est, sit a contrario in contrarium. esset antequam fieret. Ilancautem
 ;

SUMM.E I. GAP. II. 525

rationem solvit per distinctionem, Anaxagorce. Anaxagoras enim po-

dicens quod quoniam ens est duplex, suit unum chaos confusum,
,

in quo
scilicet ens in potentia, et ens in aetu dixit omnia esse mixtaa principio,
:i

:
ideo omne quod transmutat, trans- et ex illo omnia generari per quam-
^i
mutatur ex ente in potentia in ens in dam segregationem. Et subdit
actii, nt puta ex alho in potentia, in al- quod dignius est, supple ponere ma-
bum actu, similiter antem in augniento teriam, in qua omnia sunt in po-
et decreniento. Quare non solum supple tentia, quam ponere oninia simul, sci-
in genere substantise contingit ali- licet in acUi; ut videtur Anaxago-
quid fieri secundum accidens ex non ras posuisse. Iterum materia vide-
ente, id est, ex privatione, quse est tur esse ista mixtura EmpedocUs et
non ens ; sed omnia fiunt ex ente scili- Anaximandri, qui posuerunt a prin-
cet materia, potentia quidem ente, ex cipio omnia esse mixta per ami-
non ente vero actu. citiam,postea generata per dis-
Notandum, quod ut hic innuitur, cordiam disgregantem. Iterum tit
et habetur 1. Phys. aliquid fit ex ait Democrifus nobis, quod omnia erant
aliquo dupliciter : vel sicut ex pri- in potentia prius, ctctu vero minime.
vationO; vel sicut ex materia et Quare materiam utique erant tan-
«ex subjecto. Ex privatione quidem fit gentes, ita quod omnes isti Philo- pos^tiosai-

fgftdu"'per accidens, sed ex materia per sophi aliqualiter tetigerunt natu- Tioaeur"
s^^^^uion
S6- Materia autem est ens in poten- rammaterise, licet imperfecte, qua-
dupiex.
ii^ subjectiva, et non est aliquod tenus nesciverunt distinguere inter
ens in actu, quantum est de se eo- potentiam actum, sicut Aristo-
et
rum, ad quae est in potentia. Et teles; non enim oportet ponerc
propter hoc solvitur ratio negan- illam mixturam, in qua omnes res
tium generationem. Cum enim ar- existerent in actu propter genera-
TO!
'01
.'

guitur, quod vel fit ex non ente, vel tionem rerum salvandam, quia ad
ex ente, potest dari utrumque isto hoc sufflcit materia; quae cst in po-
modo, scilicet quod fit ex ente in tentia ad omnia, ut sic ex ea pos-
potentia, et ex non ente in actu, et sint omnia generari.
tunc nihil mali sequitur. Deinde
cum dicit :
SUMMARIUM.

Distinguit cxuodamiuodo maleriam sublu-

rext. Et hoc est Anaxagoree unum. Dignius
narium et c iiilestium, non taaien liiiicsiMXiii-
^^' ^-
enim est, quam simul omnia. Et Empedo-
tur distingui specie imo sunt ejusdem spe-
cHs mixtura, et Anaximandri, vel ut De- ;

mocritus, aut nobis erant omnia potentia, ciei, ut habet Doct. 2. d. 14. q. 1. et q. 15. do
actu vero minime. Anima. Vide 8. hujus text. 12. Explicat quo-
Quare materiam habuerunt. modo generatio fit ex non ente.
M
Toxt.
"tfm. 10. Adaptat suae positioni opinio- Omnia vero materiam habent quitcum-
nem quorumdam aliorum, qui ge- que transmutantur, sed aham et senipi- ;

:i4

nerationem affirmabant, de qua ternorum quiccumque non i^enerabiba,

mobiha autein lationcm verum non gc- ;
I
habitum est in primo. Dicit ergo, nerabilem babent, scd unde, ct quo.
quod hoc, scilicet materia, quas est
in potentia ad omnia est illud ^mum Ostendit quod materia divei^si- <'»•
 526 LIB. XII. METAPII.

Diversain mode 111 oiitibus cxlstit, dicens enim uno modo none: s, quod om-
(livers'.s
ninteriare- (piod o)nnia rcro qufvcHmque Irammu- nino non est, et ex tali non flt ge-
laiilur, /irihent malcriam, sed auam el neratio, cum
ex nihilo nihil fiat per
aliam, qiiia scilicet ea quae snnt naturam. Alio mododicitur non ens
transmntabilia secnndnm snbstan- ipsa privatio, quoe formaliter est

tiam habent materiam subjectam puranegatio in subjecto et ex tali ;

fit utique generatio, sed per acci-

generationi et corruptioni; quae
vero non sic, sed snnt inobilia se- dens, quatenus fit per se ex mate-

cnndum locnm, nt sunt sempiter- ria, cui annexa est privatio ad ge-
Materiadu- ^^^.^^ habcnt talcm materiam,
^^q^ nerationem necessario requisita.
sed solam snbjectam motni. Ideo Alio modo dicitur non ens ipsajr^<x noi

subdit, quod qucecumque sempitcrno-

materia, quatenus de se est ens inp^j.-*J3jj
rum non snnt generabilia, snnt aufcm potentia, non in actu, et ex tali flt '^^^*^^'
treners
sreneratio per se. Et ideo subdit, Si ^x pi
mobilia latione, id est secnndum lo- ^ ^
per ,
f

materiam cjenerabi- itaquc supple est aliquid' potentia, id dens,

cum, non habcnt
lem; sed unde, et quo, id est habent est, si aliquid non ens est ens in

materiam, quse est in potentia ad potentia, ex tali supple non ente

terminos motus localis, qui sunt fit generatio per se attamen non ;

ubi, a quo motus incipit, et ubi quo

ex quocumque. id est, quod nonprop-
tendit, et ad quem terminatur. ter hoc flt quodlibet ex quolibet,
Qualiter autem intelligendum sit scd alfcrum ex cdtero. Unumquodque
sempiterna habere materiam sub- enim generabile habet determina-
jectam motui locali, dictum fuit 8. tam materiam ex qua fit, loquendo
hujus qnaestionis de materia in de materia propinqua et immedia-

coelo, nec oportet pro nunc circa

ta, quidquid sit de materia prima.

hoc amplius morari quseratur ;

Et subdit, quod nec est sufficiens di-
ibi. Deinde cum dicit :
cere quod omnes res sint simul, ut
ait Anaxagoras, qui posuit omnia j^g^g^,

Dabitabit autem aliquis, ex quaU non commixta a principio. Nam tres^^^j^^^J

Text.
ente est generatio ? Triphciter enim non
corn, li. supple differunt materia secundum ^^^^t
ens. Si itaque est ahqnid potentia. Atta-
men non ex quocumque, sed alterum ex quod scilicet in diversis sunt diver- da

altero. >'eque sufficiens, quia simul res sae materiae : Quoniam quare facta
omnes. DitYerunt enim materia. Quoniam sunt infinita, non nnum
tantum si
et
quare infinita facta sunt, sed non unum?
InteUectus enim unus.
supple secundum Anaxagoram una
Quare si materia una, illud factum est esset materia omnium. Enim pro
actu cujus materia erat po^entia. quia^ intcllectus est unus, quem scili-

soivitdu- Solvit quamdam dubitationem cet Anaxagoras ponebat agens.

bitationem
exdictis
.

prsedictis, dicens
.

quod
i ? /
dubitabit
• ? •.
Quare si materia est una, sequitur
(3x
ortam. ^. • ;• . , quod illud factum actu sit supple
iitique aliquis ex quali non ente cst ge-

neratio. Dictum enim quod ge-

est unum cujus materia, id est, ad quod

neratio est transmutatio de non materia erat in potentia. Dictum est,

ente. Tripliciter enim^\Q\i\\v non ens,

num. hujust. c. 12. et circiter,
8.

ideo merito dubitatur ex quo quod si agens sit unum, et materia

et
generatio. Dicitur una, necesse est effectum esse
^Sprex?'' non ente fiat
 SUM\LE 1. CAP. III. 507

unum; tenendum quodge-

est ergo, Trss vero sunt caiisse, et tria principia, Text.

neratio tit e\ non ente, quod est ma- Duo quidem contrarietates. Cuius hoc ^?,"^* ^*
* '^ Gap. 3.
quiaem ratio et species. Tii
• • •
1 1

Illud vero pnvalio.

toria, non quidem ex quocumque,
Tertium vero materia.
sed determinatum ex materia de-
terminata. Postquam Philosophus determi- Sermo de
7.
Notandum, quod dictum Aristo- navit de materia, nunc determinat PHncipia
telis non est accipiendum simpli-
de forma. Circa quod duo facit. Pri- ""f^^a^^
citer tanquam verum, non enim mo prsemittit
divisionem de unam
concludit nisi forsan contra Ana- rerum principiis. Secundo exequi-
xagoram de quo liic loquitur, qui tur de altero principio, quod
ponebat unam materiam, et unum est forma. Secunda ibi Posiea :

intellectum esse principia omnium quia nec fit materia. Dicit ergo, quod
jet con- rerum; et illum intellectum esse tres sunt causci\ et tria principia,
Anaxa-
'am con- virtutis limitatcC in eo, quod po- supple substanti^e sensibilis. Duo
dat ratio
ilosophi nebat eum intelligere ad produc- quidem contrarietates, id est duo con-
tamen
ipliciter tionem materia et non posse pro- traria. Cujus hoc quidem est ratio, et
ex fal-
i

suppo-
ducere ipsam, sed prsesupponere. species, id est forma ; illud vero priva-
sitis.
Nam secundum veritatem quivis tio, quse habet aliquo modo ratio-
intellectus primus est unus, quia nem contrarii ut est dictum 10. hu-
tamen est intinitae virtutis, et ha- jus. t. c. 9. et 15. et circiter. Ter-
bet pluralitatem, sive infinitatem tium autem est ipsa materia, quam
idealium conceptionum, potest ex necesse est supponi omni trans-
eadem materia,diversa producere, mutationi, ut prseostensum est.
maxime cum agat libere contin- Hccc autem tria principia naturse
genter in omni actione ad extra, sic se habent, quod duo sunt prin-
sicut veri Theo^ogi protestantur. cipia per se, scilicet materia et
forma, quae
i
realiter inexistunt rei cur
^ ^''iY^^!^
dicatur
quam principiant et causant, sed P^'^"cipium
SUAIM.E PRIM^ ^ ^ ^
per acci-
principium per acci-
privatio est tiens.

CAP. III. dens, ex eo quia, scilicet quod non

inexistit rei generatae, licet sit ad
Tria esse principia substantiarum generationem naturalem necessa-
sensibilium, et formas aliquas rio requisita, ct pro tanto dicitur
separabiles esse a materia, et principium por accidens. Deinde
quasdamnon. cum dicit :

SUMMARIUM. Postea quod non fit materia nec species.

Dico autem ultima. Omne namque transmu-
tat aliquid, et ab aliquo, et in (juid. A
Dari tria principia substaiUise sensibilis,
(fuo quidevn primo movente, cujus vero
materiam, formam et pri vationem, et duo pri-
materia. In (|uo verospecies. In infinitum
ma esseper se principia,tertium per accidens, ergo sunt, si non solum ;rs iit rotundum.
dequo i. Phys. c. 7. Item solum compositum vSed et ipsum rotundum, autics. Nccesse
generari, de quo vide Doctorem 7. hujus cf. est itaque stare.
8. 9. et 10. Item formam semper induci quo-
dammodo univoca, de quo 7. Iiujustext. 30. Determinat de altero principio,
 .

528 LIB. XII. METAPil.

qiiod ost Circa (luod duo

foriiia. qua, et de forma formse ad quam
facit. Priiiio dotoiMninat dc forma generatio terminctur, ct sic csset
socundum Secundo in compa-
sc. processus infmitus in materiis et
rationc ad substantiam composi- formis. Idco concludit, quod necesse
tam. Secunda ibi Subsfantiw aulem :
est iiacpie stare, id cst, devenire ad
Solum com-
posilumper ^m^if/i^. Prima in duas. Priino os- ultimam matcriam et formam,
ee <^en9-
ratur; non tendit, quod forma non fit pcr se, nec quae ulterius non gcnerantur. Et
eryo mate-
ria prima,
gcncratur. Sccundo quod scmpcr hsec est ratio cadcm qua3 posita
nec forma.
Iq omni
inducitur univoce aliquo modo. Sc- est hujus cap. 5. text. com. 27.
7.
transmuta- cunda Postea cjuia quceqne. Dicit
tione sunt
ibi :
ct circiter. Utitur autem exemplo
trja neces- crgo, ciuia postea supple est scien- artificiali de aere rotundo tanquam
saria
dum, quod 7iec materia, nec species, notiori, ut per artificialia, natura-
id est forina fu, id est generatur lia intelligamus similiter se habe-
supple per se. Dico autem itltima, re. Deinde cum dicit :

quia intelligendum est de materia

ultima et forma similiter, quod Postea quia qusecumque ex univoco fit Text.
substantia. Nam, et quee natura sunt sub- com. 18.
dicit pro tanto, quia aliqua matc-
stantioe, et aUa, aut enim arte, aut nata-
ria, puta subjectum alterationis, ra sunt, aut fortuna, aut casu. Ars igitur
quae est substantia composita, pcr principium est in aho. Natura autem
prircipium in ipso. Homo namque homi-
se generatur. Et subdit rationem
nem generat, rehquae vero causae horum
dicti Omnenamque transmutat cdiquid,
:
privationes.
id est, quod in omni transmutatio-
ne est aliquid a quo transmutatur, Ostendit quod forma semper in-
OmQis fo
quod est ipsum movens, et ex ali- ducitur univoce aliquo modo, di- ma
iniucitui
quo, id est, aliquid quod cst subjec- cens quod postea supple est scien- 3uoquo m
tum transmutationis, quod est dum, quia quceque id cst quaecumquc uniTQi
vel ab ua
matcria, et in quid, id est aliquod suhstantia ftt ex CX
univoco, id cst, voco.
Differenli
in quod, ut in terminum fit agcnte simili secundum formain, artis et n
turie.
transmutatiO; quod cst forina, et quod probat inductive. Nam et quce Fortuna <

casus SUQ
hoc est quod subdit .4 quo quidem :
sunt natura suhstanticc, et cdia, id privation
causarur
primo movente, cujus vero materia, in cst, quod quaecumquc substantia, per se,
qiiod vero species, id est forma. Si sive naturalis, sivc alia, fit supple
igitur non solum ftt, id est gencratur ex univoco, id cst agcntc nam ;

ces quod cst compositum,

rotundum, supple omnes substantice, aut fiunt
sed etiam gcncratur ipsum rotundum, arte, autnatura, aut foriuna,aut casu. Et

quod est forma, aut ces, quod est subdit differentiam inter artem et
materia, ergo sunt in infinitum. Quia naturam, dicens quod ars igitur est
cum omnc, quod generatur gene- principium agendi extrinsccum, ct in
retur ex matcria, ut dictum cst, si cdio. Ncttura autem est principium in
materia generetur, gencrabitur ex ipso, id cst,principium intrinsecum
alia materia ct forma. Similitcr si motus, et quictis in eo in quo est.
Non proce-
erit pars cjus ad Et subdit Homo namque hominem
ditur in in-
forma nova, quae :

fiaitum ia
materiis et
quam gcneratio terminabitur, et gcnerctt, ct idco patct quod gcnera-
formis. tunc quserctur dc illa materia ex tio naturalis est ex univoco. RcH-
 SUMMyE I. GAP. III. 509

quw vcro caus(v puta casus et fortii- Dicit ergo, quod subslanlice quideni reiuin.
tuna et
jsquid? na simt privationcs ct defectus ho- trcs sunt. Maieria quidcni hoc aliquid ifum^toTa
ruin, scilicet artis et naturse, nam substantia in apparere, id est, quod '"jifsua'''
sunt caus£e per accidens, et redu- substantia dicitur uno modo mate- "^^^^'"'^-

cuntur ad agens naturale, et ad ar- ria, qua3 quantum ad id quod ap-

tem sive a proposito, ex 2. Phy- paret est substantia hoc aliqnid.
sicor. text. com. 50. et inde ; unde Nam primi
Philosophi Naturales
fortuna est intellectus agens prae- solam materiam dixeruntesse sub-
ter intentionem. Casus autem est stantiam, ut dictum est primo et
natura agens prseter intentionem, septimo hujus. text. com. 11. et
et ideo ea quse fiunt a casu et a for- circiter, text. com. 8. Quarum ra-
tuna, non oportet assimilari suis tionem subdit : Nani qucecumque taclu,

agentibus, respectu quorumdicun- ct non connascentia materia et subjec-

tur sic per accidens generare, cum tmn, id est, quod quia viderunt quod
casus et fortuna sint causse per artificialium, quse fiunt per con-
accidens, non perse. tactum, et non per unionem natu-
Advertendum autem, quod de ar- ,
ralem tota substantia est mate-
•modo
jratio
te non posuit exempla, quia est ria sola, quia formse artificialium
icialis
tini- quasi per se manifestum, quomo- sunt accidentia ex 8. hujus, text.
)C0.
do generatio artis est ab univoco. com. 12. ideo putaverunt similiter
Nam aedificator per formam do- esse in rebus naturalibus. Ideo sub-
mus, quam iiabet in mente pro- dit : Natura vcro hoc aliquid, id est,

ducit domum extra, ita quod ex quod alio modo dicitur substantia

domo sine materia fit domus in ipsa forma, quse est natura rei, et
hoc aliquid, inquantum est habitus qui-
materia, ut dictum fuit septimo
dani. Amplius est tertia substantia^ qucc
hujus, text. com 30. et circiter.
Deinde cum dicit :
est ex his singularis, id est, compo-
sita ex materia et forma, ut So-

Substantire autem tres sunt. Materia crates ct Callias.

quidem lioc aUquid substantia in apparere.
Nam qufccumque sunt tactu et non con- SUMMARIUM.
nascentia materia et subjectum. Natura
vero hoc aUcjuid inquantum liabitus qui- Formas artificlales iion esse a materia se-
dam Ampliustcrtia qute est e\ bis singu-
.
parabiles, idem esse de Ibrmis naturalibiis
laris, ut Socrates et CalUas. seu materialibus. Verum formam rationalem
scparabilem esseinnuit, etsi aliis locis, satis

dubius esse videatur, de quo vide Docto-

Determinat de forma in compara-
rem 4. d. 4:3.qu8est. 2. §. polest dlci.
tione ad substantiam compositam.
lantia
^i^^ca quod du facit.Primo ostendit quibusdam igitur lioc non est pr.T-
\w
10.
Pf^-circa lioc veritatem. Secundo ex- ter compositam substantiam, ut species
Tiate-
domus, si non est ars. Nec est generatio,
^oi'-cludit falsitatem. Secunda ibi Pa- :

com- nec corruptio borum. vSed alio modo sunt,

um. lam iiaquc. Prima in duas. Primo et non sunt, ut doinus qua^ sine m;i(ei'ia
ma- . . , . . .

an- nraemittit rniamdam

divisionem. et sanitas et omne quod secnndum arlcm.
rbi- in eis qua:; sinit nalura.
Sed siquidcm
nt Secundo accedit ad inquisvtionem.
Quaproi)ter non male Plalo ait, (|uia
iam Secunda ibi hi quibusdam igiiur. 'IVxt.
_
species sunt (iu;ecum([ue natui'a. Si^iuidem
:

coin. 15,

Toni. VI. 34
 rm METAPH.

sunl specics alifc liorum, ut

Lin. XII.

ii^nis, caro, Qnaproplrr non rnale alf Pla/o, 7>^m Formo

i ar

caput; oinnia enim materia sunt, et cis species, id cst ideoG sant ibrmco ^/ '((>'-
menVl^
qucc maxime sunt substantifc ultima.
e urnr/ ue auiii nalura, id cst pcr natii- 'n^[;'''^^^y^|f"

Accedit ad inquisitionem de for- ram. Siquidem supple secundum ^^' '"-

ma. Circa quod duo facit. Primo cum simi species, id est formse sepa- "
"
pi'oponit in (juibus est dubium, et ratae, a/ue /mrum, id est sensibilium,

inquibus est certum de insepara- nt est ignis, caro, caput. Omnia enim
bilitate formse a substantia com- hccc sunt inateria u\i'\mdi e']n^ substan-
posita. Secundo ostendit de illis in ticC, quw maxime, id est, suhstaniife
^^^^
quibus est dubium, quod etiam ibi particularis compositae, qu^e ma- ^Y^j
est impossibilis separatio. wSecunda xime substantia dicitur. Vult ergo subsi

Formre ar- [])[ •

Moventcs rniidcm, Dicit ergo, Philosophus, quod de formis arti-
titiciales n i-i
•

quod m (piihusdam ifjitnr est supple

i t i j.

ricialibus est certum quod non sunt

.

Bunt a ma-

parabiie?^ manifestum Aoc, id cst, fomiam no>i separatse, sed de naturalibus est
naUiraHbus cssc prceter suhstcintiam compositam ut dubium cum Plato hoc dixerit.
""^hSr. species, id est forma domus, et simi- Deinde cum dicit :

liter intelligendum est de aliis ar-,

Moventes quidem igitur causa3, velut
tificialibus. Cujus ratio est, quia comJ
prius factoe existentes. Qucc autem ut ra-
formse artificialium sunt acciden- tio, simul. Quaiido enim sanatur homo,

tia, accidens autem non est sepa- etiam sanitas est, et figura fcreae spha^ree
simul, et eerea sphsera.
rabile a subjecto. Et subdit Si non :

Si autem aliquid manet posterius per-

ars, quod hoc quod dictum
idest, scrutandum est. In quibusdam enim nihil Texl

est, est verum, nisi forma domus

com.
prohibet, ut si estanima tale; non omnis;

sumatur pro arte, quse est in men- sed intellectus. Omne namque impossibile
forsan.
te artificis, quia illa est prseter
materiam. Et addit quod nec horum, Ostendit quod etiam formae na- ^^^
id est formarum, neque artiflcia- turales non sunt separatae,
^
et hocpi^f*
sed 1

lium, neque earum qu?p sunt in declarat dando difFerentiam inter eimui:

mente artiflcis est generatio, nec cor- causas iormales et efticientes di- posa

ruptio; sed cdio modo sunt, et no7i sunt, cens, quod moventes, id est, efflcien- i.

ut clomus cpice est sine materia et sanitas tes rpiidpm ifjilur causce velut prius fac ^^^
et omne cpiod cst secundum artem, quia tcc cxistentes, id est praeexistunt ipsi^""f„j

scilicetformae non per se generan- composito quod Cujus ratio est, ^^f
flt.

tur, neccorrumpuntur; ethocdicit quia efflciens est causa motus, qui niami
de formis artiflciaiibus, qure sunt ad rem factam terminatur. Quccau-ni^i
raculi

in mente artiflcis, quia illDe aiiter temut ratio, id est, causa formalis*?- ri

habentur quam per generationem muJ suppie est, et incipit suppie es- 4. q.l
et corruptionem proprie dictam, se cum ipsareformata. Q^/fmf/o6r?i/;?«^4 etii
puta per doctrinam, vel inventio- homo sanatur tunc sanitas est et ligura^^^l^^^ ,

^^•'^'^
nem. Et subdit Sicpndem in eis quce
: ccrece sphoercc ei l^^fX sphwra cerea sup-
suntnatura, idest, quod si aliquse for- pie simul sunt, et incipiunt esse. Ex
maisintprsetersubstantiamcompo- quo patet, quod formae non sunt
sitam, lioc erit verum de formis separatcC a substantiis compositis; 1
naturalibus, qua^ sunt substantia : quia si sic, essent sempiternfe,
 :

SUMM^. I. CAP. III. 531

cum earum non sit per se gencra- dci Christianae. Nam scientia eius Aristote-
•'
lem est for-
tio nec corruptio, ut dictum est, videtur esse, quod anima intellec- maiiomiuis
et immor-
et per consequens prseexisterent
.

tiva non
corpus, ut Plato dici-
sit taiis,

substantiis compositis et formatis. tur posuisse; et hoc quidem verum 17. d. 2.

Perscrulandum est tamen si et posfe-
rius aliquid manet, id est,
forma manet corrupta substantia
composita. In cpiihusdani enim nihil
prohibet, quod scilicet remaneat, ut
si dicatur, quod animasil aliquod
non tamen omnis anima, sed intellec-
tus, id est anima intellectiva. Forsan
ncmque est impossibile omne
quodomnis anima maneat corrup-
to animato. Dicit autem forsan, quia
non est prsesentis negotii boc pcr-
scrutari, sed forte magis spect«nt
ad librum de Anima.
Notandum, quod alise potentise
est, quia anima creando infundi-
si aliqua tur a Deo, et infundendo creatur;
nec etiam corrumpitur corrupto
homine, ut qui lam antiqui posue-
runt, putantes idem esse intellec-
lcde, tum et sensum. Philosophus enim
non distinguit animam intellecti-
vam ab aliis formis, quantum ad
, id esL, hoc, quia form<iR non pr.Texistunt
composito, sed quia non manent
corrupto composito, quod non est
verumdeanimaintellectiva. Unum
ex his videtur posse colligi quod
opinio Commentatoris de intellec-
quem ponit
tu agente vel possibili, com^^meTt.

animae ab intellectu, et Yoluntate separatum, non consonat cum opi- ^'^c.^5'"'^

intellectiva sunt potentise organi- nione Aristotelis, quia tunc ille im
cse, ita quod quselibet talis dicit tellectus cum ponatur ab ipso esse
aliquod compositum ex virtute incorruptibilis, sicut remanetcor-
animse, et aliqua parte corporis, rupto homine, etiam praeexis- ita
quse est ejus organum, puta oculus tere homini et tunc si talis intel-
;

in visu ; et ideo separata anima a lectus ponatur formahominis, erit

corpore talis potentia organica idem cum opinione ponente Ideas
non manet, nisi forte in radice, et esse formas sensibilium quam ,

quantum ad id quod se tenet ex par- opinionem Philosophus excludit.

te animae, cum ipsa anima sit in- Si vero non ponatur esse forma
corruptibilis, cui talis potentia est hominis, hoc videtur esse extra
esse essentialiter idem. Et boc in- rationem, de quo alias, quia ma-
telligo de potentiis organicis ani- gis pertinet ad librum de Anima
mae rationalis, quia in aliis, puta istam materiam pertractare. Dein-
in brutis et planLis totaliter ani- de cum dicit
ma est corruptibilis, et quantum Palam itaque quod non oportet propter
ad essentiam, et quantum ad ope- hoc esse Ideas. Ilomo enim hominem ge-
rationem composito corrupto. So- nerat. Qni vero singularis sinf^ulariler
aliquem. Similitcr autem et in artibus.
lus ergo intellectus, compreben-
Medicinalis enim ars ratio sanitatis est.
dendo etiam voluntatem, remanet
homine corrupto. Excludit quamdam falsitatem. 1^1*^=^^ "o«
-r>w • 1 T- L •
1 • •
^"'^^ neoes-
Dicebant enim Puatonici esse ne-
.

Notandum etiam quod opinio ad

h Philosophi; qu^B hic innuitur, vide- cessarium ponere

T 1
Ideas,
II
ut su))-
sari^e
u,eiieralio-
nem nec

F tur satis accedere ad veritatem 11- stanti<T sensibih^s (ierent ad simi- neque'ai'iu
 :

532 Lir, \\\. METAPll.

ficiaiem. litndinem, (*t exomplar Ideariim, principiornm : utrnm scilicet sint

qiiod exclndit, dicens palam ilaquc eadem pinncipia snl)stantia3 sensi-
rjuia non oporlct proptcr hoc cssc Idcas, biliS; et aliorum entinm, an non ;

quin snpple cansa particnlaris snf- quia si sic, assignatis principiis

licit. Nam agens sive natnrale, sivc substantice sensibilis , assignata
generat sibi simile. Ideo
artiiiciale, erunt principia omnium entinm
snbdit quod h(mn) (jcncrat honiincni
:
aliornm. Circa qnod tria facit.
non supple liomo nniversalis gene- Primo proponit veritatem. Secun-
rat supple hominem singnlarem, doeam pertractat et declarat. Ter-
sed qui sincjularis aliquon, scilicet tio epilogat cii^ca dicta. Secunda
singnlarem,^^ idcosinrjularitcr, prop- ibi : Dubitabil autcni ulique. Tertia
ter hoc non oportet ponere ho- il^i : Qufcrcrc vcro auce
'
principia.
' '
Dicit P""'^?P"
entiud _
minem universalem. Et subdit : eriro, riuod causce autcm, et jwincijna quaiiter
~
quod similitcr aulem ct in artibus, me- sunl cdia cdiorum, est quidem ut cst, de»

dicinalis cnim ars, id est, ipsa sani- est auiem ut ncm, ut si cjuis dieat uni-

tas existens in mente artificis se- verscditer , ct secundum jmjjwrtionem

cundum esse cognitum, e^^quaedam omnium eadem. Vult dicere quod ,

ratio, id est, quaedam Idea vel simi- aliorum sunt alia principia, et
litudo sanitatis, qucC scilicet extra causae simpliciter loquendo. Ta-
generatur, hoc idem etiam fuit in men loquendo universaliter, et se-
7. declaratum, text. com. 30. et cundum proportionem sunt quo-
circiter. dammodo eadem omnium, ut dice-
tur. Deinde cum dicit

Dubitabit autem utique ahquis utrum

SUMALE PRIM.E
altera, aut eadem sint principia, et ele-
menta substantiarum. et eorum qua3 sunt
CAP. IV.
ad aliqiiid, et cujuslibet Gategoriarum si-
mihter.
Xon esse eadem pi-incipia substan-
Exequitnr pertractnndo et de-^^-.''1f
tise et aliorum, et <|ua3 principia
clarando veritatem propositam. ^^^.l
eadem omnium, et quot? o
Anoiniir|
, -

Circa quod tria lacit. Primo pro- Pr»*

. mentoBl . ,

ponit unam qu?estionem. Secundo sint «rf

,

SUMMARIUM. ,

argnit qucTstionem. Tertio expo-princifi

Arguitur clupUciter, non esse eadem prin-
nit veritatis solutionem. Secunda
cipia substantin', et aliaruiu omniuni. Resol-
vit esse eadem, (juod in sequentibus expli- i]n : Scd inconvcnicns si cadem. Tertia
cat. ibi : Aul ul dicimus. Dicit ergo, quod t
dubilabil aulcm utique aliquis ulrum
Causce auteni, et priiicipia, aha alioruin priurlpia cl clemenla sint cadcm ; aut
c^m*io. ?i»'^t.» ut esl, aut ut iion. Si quis dicat allcrr/ sidjslanliarum, ct eoricm qiice sunt
universaliter, et seeuuduin j^ropcirtionem
ad aliquid, ct similiter cujuslibct Cale-
eadeui omniuui. ^
cjoriarum, id est aliorum Praedica- 8
13. Postquam Pliilosophus determi- mentorum.
navit de principiis snbstantiae sen- Notandum, quod ut dicitur ideoUbi& ^
tur rel

sibilis, nunc inquirit de identitate specialem mentionem fecit de Ad pat^ra

i
 .

SUMM^ 1. CAP. IV. 533

)noTLn ^^^^[^^^^^y ^i^^^^ relativa Yidcntur cs- tiam, et alia Prcedieamenta prius autem
,

5tnoii po-
test esse
se niagis
" remotaa substantiaquam ^
est elementum quam quorum est elotten-
c^\\^
atio tun.
danili.
Prtcdicamcn ta quatenus lia-
,
tum. Ergo supple eadem principia
bent csse debilius, nec ut plurimum tnlia non possunt poni cxtra Sub-
inlirerent su])8tantia3 nisi mcdian- stantiam, et alia Prfedicamcnta,
tibus aliis generibus, puta «•Bquale quia tunc essct aliquid prius, et
et ina^^quale, mcdiante Quantitatc ; communius Praedicamcntis. At vero
et simile et dissimile mediante , nec suljslantia est elementum eorum, cjuce

Qualitatc; activum et passivuni; sunt Ad aliquid, nec horum qu?e sunt

mediantc Actione et Passionc, si- ad aliquid sunt, scilicet clementum
militer de multis aliis. Tamen non substaniiw. Idco supplc illa princi-
nego quin relatio possit fundari pia eadem non possent poni in ali-
immcdiate in substantia etiam in quo gcncre determmato.
creaturis, paternitas enim funda- Notandum, istam rationem in i^^soiutio
ratjonis.
tur immcdiate in potentia genera- hoc starc, quod sisunteadem prin-
tiva patris, quae est idem cssentia- cipia substantise et aliorum, aut
litercumanima, et per consequens erunt extra genus, aut in aliquo
est substantia; non enim potcst genere, puta in gencre Substan-
fundari in acLionc gcnerativa, quia tige, aut aliquo alio. Non potest
transit etnon manet, et quod non esse primo modo, quia cum princi-
est non potcst aliquid fundarc; si- pium prius principiato, tuncali-
sit
militer filiatio fundatur immedia- quid esset prius Prsedicamcntis, pu- mentum"
te in potentia passiva generandi ta illa principia, quseponuntur ca- urunivoca-
in fllio. Dcindc cum dicit :
dcm et extra genus, et per consc- ged^vfdic
qucns aliquid esset prius Praedica-^^^^g^,^^"^"'
Sed inconveniens si eadem omniuni. Ex
mcntis; quia illud quod est prius
eisdem enim erunt, qua3 ad aliquid etsub-
stantia. Quomodo igitur hoc erit, nam ex- reperitur quandoque communius,
tra Substantiam et alia Pra^dicamenta
, ut animal homine, et hoc maxime
niliil est commiine. Prius autem est ele-
sequitur secundum Platonicos, qui
mentum, quam quorum cst elementum. At
!

vero neque substantia elementum est ho-

universalia ponunt principia, nihil
rum, quoC Ad aliquid, nec horum ahquid autem videtur communius Praedi-
substantiiB. camentis. Necpotest esse secundo
modo, quia principia vidcntur esse
114. AroMiit
o i
probans
ad qusestionem,i homogcnca cum principiatis, sed
obat non ^

lem esse partcm ncgativam pcr duas ratio- impossibile vidctur, quod Su1)stan-
pmnium ncs. Secuuda ponitur ibi Amplws :
tia principium corum, quae sunt
fit

rum quomodo contingit. Dicit crgo Snl :

Ad aliquid, aut e converso, et simi-
inconveniens est si eadem, supplc prin- literest dc aliis gcneribus. Deinde
cipia sint omnium, enim pro quia, cum dicit :

tunc ex eisdem scilicet principiis,

erunt qme Ad cdiquid, id est rclativa, Amphus quomodo contini;it esse ele- y^,^^
mcnta omnium eadem? \ulhnn cnim pos- com. 20.
ct ens substantia, quomodo igitur Jioc
sibile esse ch^mcnlorum cum cx chMncntis
quosi diccrct quod non vidctur.
erit, composito idem, ut ci (|uod est IJa, 13,

Nam nihil csse commune extra Substan- aut A.

 :

534 LIB. XII. METAPIl.

Text. Nec otiam inlellcclualium elomcntorum, erit ncc Suljstantia, Ad aliquid, et

nec ai. sed
com. 21. ut unum aut cns. Insunt cnim ca singulis similiter nec in aliquo genere; sed eTprllid^j
compositorum niliil i.^itur eriteorum, nec
Substantia, nec
;

Ad scd nccessa-
aliquid;
lioc est impossibile, cum ncccssarium^^^l^'^^^^
rium est j)iinci[)ia propinqua esse diversa. est, scilicet quod omne quod fit, sit J^^^^^Jjf^

Text. Xon sunt igitur omnium cadcm ele- in aliquo genere, non igitur omnium
com. 22. j^^g^jg
sunt eadcm principia. Deinde cum di-

,. Ponit secundam rationem, niiaB cit

stat in hoc Principia sive ele-

:

Aut igitur dicimus cst quidcm ut est ; 16.

menta, differunt a principiatis, ut
estautem ut non, puta forsan sensibilium
ostensum est 7. hujus, cap. ultimo corporum ut quidem; specics calidum, et
t. c. GO. hoc idem hic reperitur :
alio modo frigidum privatio. Materia vero
quod potentia hoc primum secundum se.
Si ergo eadem sunt elementa Sub-
Substantia vero, et hpec, et qu» ex liis
stantiae et aliorum generum, sequi- quorum sunt principia; hoc autem siqui-
tur quod nullum elementum erit in dem ex cahdo etfrigido fit unum, utcaro
aliquo genere, quod videtur impos- et alterum necesse est ab illis esse
os;
quod factum est. Horum igitur eadem eie-
sibile, quia omne quod est, necesse
menta et principia. Ahorum vero alia.
es.t in aliquo genere esse; non ergo Omnium autem ita quidem diccre non est,

erunt eadem omnium principia. sed proportionahter, quemadmodum si

quis dicat quod principia sunt tria, spe-
Differt
prJncipiiim
a princi-
...
Dicit crgo, quia amplhis quomodo con-
tiiigit omniuni csse cadem clementa?
cies, et privatio, et materia, sed horum
unumquodque aherum gcnus unum-
circa
piato reali- •
t i t •
i
quodque nigrum, su-
ut in colorc ahjum,
non videtur,
i

ter. quasi diceret, quocl

perficies, in genere distinctionis tempo-
nullum enim eorum elementorum cst pos-
rum, ut tenebrce, lumen, aer; ex his au-
sibilc csse idem cum composito ex ele- tem dics, nox.
mentis; nihil enim est sui ipsius AI. quses-;

causa, aut elementum iit ci, scilicet Exponit veritatis solutionem. rS^m*
syllabsG quce at Ba, est elementum Circa quod duo facit. I^rimo de- PertractH
D, aut /1, a quibus supple realiter clarat quomodo sunt eadem prin- quaesiu.j

distinguitur. Et subdit : quod ncc cipia omnium secundum propor-

etiani elementorum intcllectualium, id tionem. Secundo quomodo sunt
est universalium, ut sunt unum, aut eadem secundum universalitatem.
ens, sunt supple idem cum his, quse Haec enim duo fuerunt prius pro-
ex componuntur. lloc autem
eis posita. Secunda ibi Adhuc autem :

adducit, quia dictum suum forte vidcre oportet. Prima in duas, secun-
videretur falsum de Uno et de Ente, dum duos modos, quibus ostendit
et quse a Platone principia ponun- omnium proportionem. Secunda
tur, quatenus quodlibet principia- ibi : Prima
Amplius aiitem alio modo.
tum est ens et unum. Et subdit in duas. Primo ostendit quomodo
probationem dicti quia ca, scilicet : sint eadem omnium secundum pro-
Ens et Unum insunt singutis composi- portionem. Secundo ostendit quo-
torunt^ ct tnmen suj^ple nullum modo sint eadem omnium simpli-
compositum ex eis inest aliis, ex citer. Secunda il)i : Adhuc prcetcr hcec.

quo sequitur quod ditferant ab in- Prima Primo ostendit pro'

in duas.
vicem. Concludit ergo quod nihil positum, quantum ad causas sive
igitur eorum, id est, elementorum. principia intrinseca. Secundo quan-
 SUMXL^ I. CAP. IV. 535

tiim ad intrinseca et extrinseca naliler, quemadmodum sl quis dicat,

us po- simnl. J^ecnntla ihi : Quoniam aulem ([\\\^, sicut principia supradicta, sci-
tiiniem '^^'i solum. Dicit ergo, qiiod aut, quod licet calidum et frigidum, et mate-
'seeJm-®^^ ^c>ta solutionis, est quideui ut ria suut tria, sciViQetspecies, el forma,
onein
^^^'^'''^^^'^^ ?'^ ^.'aV, quod
cst autcui ut uou, et privalio, et etiam sup-
materia ; ita
';.pii<^i-
scilicet sint eadem principia om- ple in quolibet alio genere sunt
^"^i^^^^^' ^^c ^i^ii^^ ^^^it dictum prius; aliqua tria principia,
Sa quce, se ha-
exponit dicens, puta forsan si
^^^^^^^ bent ut forma, privatio et materia.
aim
pro- dicatur quod principia corporum sen- Sed horum unumnuodaue
1 ^
est aUeruni cir-
lonabi- . •
1 , o
ea- sibilium, ut quidem species, id est for- ca unumquodque genus, ut in coloribus
r'^e- ^"^^ sit calidum, ct afio modo ut privatio aUjum, est supple sicut forma, et

ikiL ^f'^ frigidum. Materia enim sit supple nigruiu ut privatio, et superficies est
id quod secundum sc est in potentia pri- ut materia ; et similiter in tempore
mum ad h?ec quae sunt calidum et aer est supple materia, tenebrce ut
frigidum; materia enim est per se privatio, et lumen ut forma. Ex his
subjectum formae et privationis. autem tribus nox et dies consi\Uulm\
Dicit autem forsan, quia usus est ut ex principiis. Est ergo senten-
calido et frigido, quae sunt qualita- tia hujus partis, quod omnium
tes loco fornicT, et privationis sub- sunt eadem principia proportio-
stantialis, non enim curat de exem- naliter, et in quolibet genere est
plis, ideo addit quod hcecvero, etquce
: aliquid ut forma, aliud ut privatio,
sunt ex his, quorum sunt principia, sunt aliud ut materia; sed non sunt ea-
substantia, scilicet quod tam haec dem simpliciter omnium quatenus
qu?e dicuntur principia quam prin- in alio, et alio genere est alia et
cipiata, sunt ex his, intelligun-
ciuce alia forma; et similiter alia mate-
^ur, quasi sint in genere Substan- ria et alia privatio, patet in exem-
tise, puta si intelligatur componit plisdatis.
17
gnis ex calidio quasi ex forrna, et Notandum, quod ex hoc modo EN-ciudit
ex propria materia, et aqua ex fri- sumunt quidam argumentum, quod aj?m''expo-
gido, quasi ex privatione et ex accidens non sit vere forma sim-^j.^^^^JJ^^'^^^^^
materia propria. Et subdit IJoc : plex, sed forma composita ex nia- ^^ J^^^^.]^^^-

autem siciuidem ex calido et friqido fit teria et fomia, cuius oppositum tia iwi^ere
unum, ut caro, aut os, id est, quod si ostensum est 8. hujus. Nam secun-prietersub-
etiam intelligatur aliquod unum dum Aristotelem hic, sicut illa rum.quie-

tieri ex calido et frigido commix- qua? sunt in diversis generibus, ets^imjus

tis, ut caro, aut os. necesse est cjuod sunt simpliciter diversa, ita etnotabimer
factum est esse alferum ab iffis, scilicet eorum principia propria sunt ^U- [^!!J^ jj ^*j;',jjl

principiis,puta calido et frigido. versa simpliciter, et proportiona- 5;;;^!|J,'^"!

Infert ergo quod haec igitur sunt biliter eadem, et hoc de materia, ^'"''^^^«^^^"

ea(fcm cfcmenta ct principia, afiorum forma et privatione, et etiam de aiibi nt ibi

notavi.
,. , ..

vcro supple sunt cdia, scilicet sim- movente, ut dicetur; ergo lorma,
pliciter. Cnde omnium quicfem dicere qune est in gencre accidentis, habet
quod scilicet sint eadem princii)ia proprium potentiale princij^ium
simpliciter ncm est ita, sed proportio- componens ipsum, ct non tantum
 ,

536 LIB. XII. METAPII.

siibjcctiim ot siibstantiam, ub vi- causa, scdeorum qua; extra, ut puta mo-

vens, palam (piia alterum piiricipium ct
detiir; qnia tnnc non vidercntur
elcmcutum, causjo vero amho, et iu Iktc
principia gcncrnm ita esse alia, dividilur priucipium; quod vero aut mo-
sicnt snnt ipsa gcnera, scilicet vens, aut sistens, principium cst quod-
cnni snbjectnm idem omninm
sit dam. Quarc elcmcnta scciuKhim analoiiiam
tria. Causjc autcm, et piincipia (piatuoi-,
accidentinm. Respondeo qnod te- aliud vcro in alio, ct i^rima causa. Quare
nendo illnd potentiale esse snbjec- movcns aliud alii, sanitas, infirmitas, cor-
tnm, et accidens esse formam sim- pus, movcns medicativa. Spccics, inoi-di-
natio talis, latcrcs movens a^dificatoria. Et
plicem intrinsece, satis salvatnr
in ea dividitur principium.
Piiilosophns per exempb\ qnae po-
nit, aer, tenebra et Inmen nnde ; Ostendit idem quod prius, quan- 18
riac
exempliticat de snbjecto pro mate- tum ad piincipia intrinseca et ex- lam
ria. Et cnm dicitnr, quod subjec- trinseca simul. Circa quod duo ra- quam
tum non proprium potentiale,
est cit.Primo ostendit, quod connn- om^^
qnia tunc principia non essent ita merando cansas intrinsecas et pro^J^
alia sicnt principiata, dicendnm extrinsecas qnatnor sunt principia ^^^
qnod Philosophus 3. Physic. t. c. eadem omninm. Secundo docet illa ^/"^^*^*
9. distinguit inter aes inqnantum qnatuor reducere ad tria. Secunda tum
.
^eru . .

ses, et inqnantum potentia statua

.

; ibi Qnoniam autem movem, Dicit ai.

:

1
princii
. -
potentiale igiturinsnbstantiis nul- ergo, quod qnoiuam non solnm sunt pro^
, • 1 • •
Princi
lins alterius generis est aliqno cansce rei, qucv insunt, id est
i. I

intrinse- inp
modo, sed tantum generis snbstan- CtC, sed eliam eorum qnae sunt extva, ^^^
tise, licet per rednctionem; poten- id est caus?e extrinsecse, ut pnta mo-^^^^^^
tiale vero in genere accidentis, vens; quia inqnam sicest, palamqnia ^^^^i

consideratum ut potentiale et per- alterum est, id est difFerunt princi- Prm.

pia, et
fectibile, ibi est in illo genere per pium et elementum, ambo verc sunt cau- s^e 4

reductionem; qnia tamen sine illa 5(p; principium vero proprie di-pr?Ja\i
et
.
X elemei
•
j.
ratione perfectibilis est in se per- citur causa extrmseca, quae est
fectnm ens, scilicet substantia, movens, a qua scilicet est princi-
ideo secnndum se consideratum pium motus; elementum vero est
ponitnr in alio genere. Sic facili- causa intrinseca proprieloquendo,
ter, et forte ad propositnm Aristo- ambo tamen dicnntur canscC. Et
teiis exponitnr illud Pr?edicamen- subdit qnod principiuni clividifur in
:

tornm cap. de Quaiitate, ad finem, hcec, sciiicet in causas intrinsecas

qnod nihil prohibet in diversis ge- et extrinsecas. Ex quo patet, quod

neribns numerari. in plns est principium quam ele-
mentum, qnia omne elementum
SUMMARIUM
est principinm, et non e converso.
Numerando causas intrinsecas et extrinse- Et subdit : Quod vero est, aut movens
cas, docet quatuor esse principia eadem oni- ant sistens, id est faciens sistere et
nium, qu8e reduci possunt ad tria, explicans
quiescere est qnoddam principium, sed
primam modumquo sunt eadem simpUciter,
non snpple elementum; quia ele-
loquendo de primis principiis.
mentnm est principium intrinse-
Text.
cm 23. Quoniam autem non solum qua.' insunt cum, ex quo res fit cum insit, ex
 SUMM^ I. CAP. IV. 537

5. Elemento, t. com.
liujus cap. dc Phys. t. c. 70. Dicit ergo, qnod
4. Concludit ergo, quod sccundam Quoniam in Physicis, id est in natu-
aiialogiam, id est proportionem tria ralibus, movcns cjuidcm cst ut homo ; in
sunt clemcnta omnium, puta materia, his autcm qmc fiunt mente, id est ab
forma et privatio. Privatio qui- intellectu et ab arte, movens est
dem dicitur elementum, non per siipple spccics in mente artiflcis,
se, sed per accidens, ut pr.Tdictum aut ctiam contrarium per cujus scili-

fuit. Causic vcro, et principia quatuor cet remotionem inducitur forma

addendo scilicet moventem causam artis quia inquam sic est, sequi-
;
(j^omodo
pr^edictis tribus elementis, «//« i'cro tur quod Modo quodam crunt '^^«7'^^' eruomod^'
i)i alio, ct prima causa.
^
Kx quo ^
inferi : trcs causce, nrout scilicet forma et 1
,q"aiuor
decliiiat.
^

Quare movens est aliud alii, id est, efficiens incidunt in idem specie.
quod sicut elementa dicta sunt
tria Sic autcm, id est alio modo erunt
eadem omnium secundum propor- quatuor, prout scilicet forma et ef-
tionem, diversa tamen simpliciter, ficiens numero distinguuntur. Nam
sic et ipsa causa movens, quod m?n'to «//(/«(ft/«7erest supple ipsa for- idoiumrei
,. in niente
ma, si\e ars mcdicmalis et specics, m
, , .
1 . , . ,. . . . ,

declarat per exempla, quia supple artifids

in sanativis sanitas est ut forma; est forma domus est ipsa ars cedifwa- ^caullu

infirmitas ut privatio; corpus ut ma- toria accipiendo artem non pro

;

teria; movens ipsa ars mcdicativa. habitu, sed pro forma rei artiflcia-
Sed supple in ^ediflcativis, spccics lis in esse cognito et objectivo,
supple domus est forma, inordinatio qii?e qusedam similitudo formae,
est
vcro talis qua) scilicet opponitur quae< in materia inducitur. Et sub-

ordini ad domum requisito, est ut dit, quod homo generat hominem, ita

privatio, latercs autem ut materia , quod in naturalibus reperitur simi-

movens autem est ipsa ars cedificati- litudo speciflca formse inter gene-
va. Et addit c[\ioi[ principium dividi- ranset genitum. Deinde cum dicit :

tur in m, id est in quatuor praedic- . ,. •

^
, ^
^ .. Adhuc
.
pra)ter ha^c ut
, .
primum omnium
ta. Patet ergo, quod de omnibus ;^^^^ niovens omnia. Text.
causis est verum, quod non sunt Quoniam autem sunt htTC quidem sepa- com.' 25.
^^^'''^''^^ ''^^^ ^^u^em inseparahiha illrc sui)-
eadem simpliciter, sed secundum
,. -T^ . 1 T •. stanlicC , et propter hoc omnium causic
proportionem. Demde cum dicit :
quia sine sui^stantiis non sunt pas-
j^.^,^^

Text. . .
siones et niotus. Deinde hoc erit omnia
com. 24. Quoniam autem movens in Physicis anima forsan et corfius, aut intellectus, et
quidem liomo in his autem quic a mente
;
appetitus, et corpus.
species et contrarium. Modo quodam tres
utique erunt causse. Sic autem quatuor, Ostendit qualiter sint eaikMn Quod ea-

nam sanitas ahquahter ars medicinahs, et ..,.\^r^\,.\c,

omnium
ninr.,*iim ^JmnHrM^foi'
Mm])iiciiei of
ei
•''^"' ^^"">
^
\n
.
T^^ \ ^ • ])rinciuia , pnnoioia
domus species, cTdihcatoria. Lt homo iio-
1 1
^ ^ ^
. omnium
minem ffenerat.
^ *
^oi^ solum secunduin proportio- ^ronerum
1 1
•!• 1
• • smipliciter
nem, loquendo
».

scilicta (k^ ])rimis osienaii.

19. Docet praedicta quatuor reduce- principiis, qua^ stint (^tiam ea(kMn
re ad tria ex hoc, scilicet quod numero oinnium entium, (piod os-
forma et efflciens, tam in natura- tendit triplici via. Tum primo, ([iiia

libus quam in artiflcialibus inci- causa movens primaestead(Mu oni-

dunt in ideni specie, ut habetur 2. nium, idco dicit, qiiod adhuc autcm,
 538 LIB. Xir. METAPH

id rst, [)ra^tci'(UcLascaiisascst i/y//ry/t apj)i'titus, ct corpus, modo prcCCXpO-

infnrij)if(/n ninnium, (juod est movens sito.
oinnia, juin iit probatur 8. Piiys. Notandum, quod alicc i^otenticie ^^'

t. c. 15. ot lialictur infra, tcxt. com. animrc ab intellectu et voluntate, et voiunul

(lunlaxat
moventium puta scnsus, non ponuntur esse m
, ,
.

37). et indc, in ordine sunt ia in-

est (lcYcnirc ad unum primum mo- Tntelligcntia, quae dicitur anima ^^^''^'"'^*'"'

Ycns immobilc, ([uod cst idcm om- C(tdi, ex hoc, quia est motrix coe-
nium. 'rum sccundo, cx scparabili- li, licct non forma, quia non so-
tatc ct primitate substanti^e. Nam lum deserYiiint ad scientiam, sed
qnia substantia cst prima, et cst etiam ad nccessitatem vit^e, ut di-
causa omnium cntium, ideo prin- citur lib. de Sensn et Sensato, et
cipia substantire eadem sunt etiam tertio de Anima. t. c. 66. et inde.
principia omnium aliorum. Xam Et ideo sensus ordinantnr ad con-
quod est cansa cansoe, ctiam est servationem corruptibilium, prop-
causa causati,et hocnon solum cst ter quod snbstantia, et corpora in-
verum de prima causa efficiente, corruptibilia non egent potentiis
sedetiam de cansis intrinsecis snb- sensitivis.
stantiae. Nam materia cum forma
Ai. aoci- est causa omnium entinm, ex 1. SUMMAEmM.

Explicat aliiim modum quo principia sunt

niam supple cntium hcvc quidem sunt eadem omnium, proportione cxuadam, et se-

separahiHa, puta substantia? ; iUa ve- cuudum universaUtatein.

ro inseparabilia, puta accidentia sub-

stantioe ; et propter hoc, scilicet prin-
cipia substantice sunt causce omnium,
rjuia sine suhstantiis
et accidunt sub-
motus, ([wpe scilicet
stantire. Tumtertio, quia in genere
substantia3 est darc aliqua prima
principia, puta corpora coelestia,
qnae secundum eum sunt substan-
tioe Yiventes ct animat?e, eo modo
non sunt jxtssiones
Amplius aiitem alio modo proportiona- Text.
^o"^- ^^*
lin^r principia eadem, ut actiis et potentia,
sciUcet et htcc aha qiiia ahis, et aliter.
In «juibusdam qnidem enim quandoque est
actu, quandoque potentia, ut unum, aut
caro, aut homo. Cadunt autem et hfec in
dictas causas. Actus quidem enim species
si sit separabihs, et quod ex ambobus.
Privatio vero, ut tcnebrcio, aut laborans.
Polentia autem Hoc enim est,
materia.
quod potest fieri ambo. Ahter autem ac-
tu, et potestate dilTerunt, quorum non est

quo cxpositum est 8. hujus, ila eadem materia, quorum non est eadem
species, sed altera. Onemadmodum homi-
quod in genere substantise erunt
nis causa, elementa, ignis, et terra ut ma-
principia prima anima ct corpus; teria, et species propria, et si quid ahud
Ycl ctiam corpns et intellcctus, et extra, ut pater, et prtCter hoc Sol, et obli-
quus circuhis. Xeque materia etiam, neque
Yi<ie2. (h:siderium. Nam
anima coeli, co
species,neque privatio, neque tbrma, sed
Vuib^de modo quo ponitur animatum, non moventia.
^Ss!^'^ habet alias potentias anim?e, i)ra3-
secundus
tcr intellectivam ct dcsiderativam, Ponit seciindum modum, qno ^ mocUis po-
nt dicit Commentator, cap. 25. Iiu- sunt principia
^
omnium
^
eadcm sc- .,
nemu
idenlitaten]
*

jus 1:2. Dicit ergo, quod deinde hwc, cundum proportionem, dicens quod prmcipio-
. , rum
scilicct principia omnium erunt ani- A)/ijH<us alto modo, suili cadem jjrincijna secundum
.... propoitio-
ma forsan et corjms, auf intellectus, ct omntum projfortionabitftcr^ ut actus et nem.
 .

SUMM/E I. CAP, VI, 539

poicntia, ita quod actus et potentia ria, et forma, et privatione, et etiam

(licantur principia omnium. wSed quod potentia et actus in diversis
est duplexdifferentia: Una quidem, aliter et aliter reperiuntur. Secun-
quia alia potentia,etaliusactus sunt do exponit primam differentiam,
principia in diversis^ideo dicit: Sed dicens quod Aliterautcm diffcruntactu,
hcec alia quw a/Z/^.Secundadifferentia potentia et actu
et potcstate, id est,

est, quia alitcr et aliter est actus et in diversis quorum non cst eadcm ma-
potentia in diversis, ideo dicit, teria, et quorum non cst eadem spo- „ . . .
' ^ ^ Pnncipuim
,, , quod et aliter. Has autem duas dif- Materia autem et
cies, sed altera. «t caus»
Itus et i
uommis
btentia fereutias manifestat. Primo secun- forma se habent ut actus, et poten- qu» et
Itprmci-
pia dam, dicens quod in quihusdani qui- tia ; fpienmdmodum
...
Jiominis causa ut
quol?

|mnium,
p aliier. dcni ixlcni quandoquc cst actu, quandoque puta ignis ct ter-
materia ^wwi eJcmcnta,
in potcntia ut vinum, aut caro, aut Jiomo, ra, et hujusmodi. Sed supple causa

et similiter omnia alia generabilia ut forma est spccics propria, puta

et corruptibilia. Alia vero supple anima. Et causa supple sufticiens,
cum sunt semper in actu, et substantice et movens cst si r/uid aliud extra, id
lirimo
sempiterna?. Et subdit quomodo est, aliquod extrinsecum, ut patcr,

iste secundus modus quo dicuntur qui est causa efticiens et movens
principia omnium proportionabili- propinqua, et pr^eter hoc est efti-
idem quod
ter cadit aliqualiter in ciensremotum Sol,ct ohUquus circulus,
educit primus modus, dicens quod Jucc, id est, Zodiacus sub quo Sol mo-
seTun- scilicet actus et potentia cadunt in vetur,et alii planet8e,quorum qnili-
bet facit ad generationem suo mo
-
muim. (^^'^(^^ causas, scilicet in materiam et

^^^ipoTi-
foi^mam, et privationem, et efficien- do. Et subdit quod supple hujusmo-
.^P
^[
tem species, id est forma est quidam
; di principia neque sunt entia ut
h actus. actus, esto quod sit scparabilis ut Pla- matcria, nequc species, id est forma,
tonici dixerunt, et quod ex ambohus, necpie privatio, neque aliquod cou-

id estquod etiam compositum ex forme quia scilicet reducitur

eis,

materia et forma, est etiam actus. ad isLas causas, ut sant actus et

Privatio vero, ut puta (enehnc aut labo- potentia; sed supple sunt prin-
rans, id est, intirmum est supple cipia movcntia, et per consequens
aliqualiter actus. Unde etiam pri- in gencre causa?, quamvis
alio
vatio nominatur fornia :2. Phys. t. etiam principium movens rodu-
c. 79. et circiter, sed non expresse, catur ad actum, ut dictum est.
quod non est intelligendum sim- Et tunc supplenihim quod alia ah
pliciter, sed secundum quemdam homine habent etiam aliam mate-
modum sehabendi, quia denominat riam, ct aliam formam, ot aliud
materiam saltem privative. Matcria efticiens, etex hoc patot ilhi prima
autcm csf polentia, Jiccc cnim, scilicet differentia. I\atet otiam (juod se-
materia cst qutc polcst fieri amho, id cundum hunc modnm eadom suut
estsub forma vol privatione, cum princii)ia omnium, non simplicitor
sit in potentia ad utrumque : Patet sed secundum proportionem. Tunc
igitur ex dictis quod actus, et po- sequitur iUa pars :

tentia incidunt in idem cum mate-

 .

540 LIB. XII. iMETAFII.

Adlmc
autein vidcre oportct, qiiod lioc sale hominis universalis, sed sin- -
urii\ei'saliter diccre, lioc au-
(|iiid(Mii cst
^^^"^ "on. Omniuin cniin priina principia,
gulare singularis, et hoc realiter ^j
Text.
com. 27. quod actu primuin lioc, et aliud (juod po-
loquendo Cum omncs actus, et
:
inpio^'

tenlia. Illa (piid'Mn igitur qutc univcrsalia generationes smt circa smgularia,
noii suiit. Piincipium cniin sini^ularium ex 1. hujus, ut Pcleusj est supple
singulare. Ilonio quidcin liominis univer-
pater, sive [irincipium. Achillis, /*«'univ.
salitcr, scd non est nullus. Verum Peleus
vero pater, et liujus syllab;ic
Acliillis, tui vcro causa est pafer tuus ; et hoc B, e"su'
B A, B et A, sivc totalitcr, sivc particu- particulare hujus particularis ^ij^-^^^ru^:^,,
laritcr. Deinde jam qua) suhstantiarum,
lahtc BA est supple principium, to-
alia autem aliorum caus^e, et elementa si- "^H^^^^
taliter vero, id est, universaliter P^ys.
cut dictuni cst, eorum qua^. non in eodem C. o(),

geiicrc colorum, et sonorum; et subslan- B acceptum ^

est principium hujushujus
com.
pmeterquam propor-
tiaruni, et quantitatis
BA stmplicitcr, id est, universaliter
.

tionaliter, et eorum qua3 sunt in eadem

specie diversa non specie, sed quia singu- accepti, ui SGiViGei particidarium s\r.i -

larium aliud tua materia, et species, et principia particularia, et univer-

movens et mea, universali aulem ratione salium universalia. Et hoc modo
eadem.
potest dici quod principia sumpta
olod
^^^ ostendit quocl sunt eadem universaliter sunt eadem omnium,
omnium
smt eadem
principia
^
omnium secundum uni- et addit : Deinde quod jam supple
.

pnncipia Yersalitatem, hoc enim fuit propo- principia, quce sunt substantiarum,
secundum . . . .

universaii- situm supcnus. Dicit ergo, quod sunt supple universaliter omnium,
tatem os- . , .
,
. •
i • .
i

tendit. Adliuc oporlet vidcre, quia scilicet hoc inquantum scilicet accidentia cau-
potenUa Q^^idcm cst principium c//(?ere, id est, santur a substantiis, ut dictum
p^ifuPYv^e^pjdicitur universaliter, hoc autem non. Et est. Et subdit, quod aliorum autem
sahssima.
subdit quod Omnium etiam prima prin- sunt alia' causce et elementa, sicut dic-
cipia, supple dicta universaliter, tum est, eorum scilicet ciuce non sunt
sunt hoc qiiod actu primum, et aliud in codem genere, puta colorum, ct sono-
quod potentia, id est, quod actus et rum, ct suhstantiarum, et quantitatis prce-
potentia sunt supple maxime pri- tcrquam proportionahiliter, quia hoc ^nitTtenr'

ma principia universalia omnium, modo sunt eadem omnium, ut dic-^JP^/V^" larilaten]

quia maxime universalia intelli- tum fuit. Et similiter eorum quce sunt nem
et tiivisio
prin-
guntur. Et subdit JUa quidem igitur : eadem specie, quce non sunt scilicet diver- cipiatormi
. ,
, consequun
qiue universalia non sunt, id est quod numero, quia sunt de tur
sa specic, sed simiii-

ter princi
1 .

actus et potentia non sic debent in- numero smgularium, sunt supplcpia simpii , ,

telligi universalia principia om- diversa principia, non specie, sedeadln/si

nium quasi sint per se existentia numero, puta quia singularium aliud proioS
separata, ut Platonici dixerunt. est tua materia, et species, id est forma, j^nc'ar2'

u^^l^Ytfx^^^ujus causam subdit, quia princi- et movens, et aliud mca, universcdi au-
' '
mef*'^^
contra b
Ai. sed
non univer-
pium
.
sinqulariutn cst sinnulare,
o > sicut tc) n rationc ^\mi eadeni. Nam animaThom.
prmcipio
dt

saiis sciii- universalium universale. Homo qui- et corpus universaliter sunt ma- imiividua.
cet homo
subsistens. aem supplo univcrsalis est principium teria et lorma hommis generali- vuie

sedwhujus
• 3. .1.2
hominis universaliter, scd non est nul-
,
ter, hommis haec anima,
• 1 • • 1

et2. q.

lus, id est, quod nullus est homo et hoc corpus. Hoc autem adducit, sup."?". iu

universaliter subsistens ; et ideo vel addit, quia sicut actus et po-J"^*^'

non est aliquod principium univer- tentia universaliter sunt principia
 .

SUMNL€ I. CAP. IV. 541

omnium; oportet quod secun-

ita
universalitatem. Ideo subdit quodEademesse
dum quod descendit communitas r\
Umnunn
- .
j
quidem sic sunt eadrm prin- omnmm
principia
.

principiatorum, descendat etiam -

• •
L continirit
cipia; aut eo ([\\0(\proportionahtlifer,'mie\\\^eTe
1 • 7 .,

communitas.principiorum,ut sicut quia materia,

^"'^*'"'*^"'
species, id est forma,
eorum qu89 sunt diversa genera, privafio, movens ei sic in quolibet ge-
;

putacolorum, sonorum, etc. sunt nei^e reperitur proportionabiliter

principia et elementa diversa ge- aliquidquod se habet ut materia,
nere ; sic et eorum quae sunt diver- aliquid ut forma, aliud ut privatio,
sa specie, sunt principia diversa aliud ut Secundo modomovens.
specie, et numero, numero,
quce etiam supple sunt eadem principia
licet sint eadem omnium secundum omnium, quia causce suhsfantiarum
proportionem, modo praedicto. Ite- sunt caiisce omnium, quia destruuntur
rum universalium sunt principia destructis, scilicet substantiis. Am-
et caus^e imiversales, et particu- plius, modo supple sunt ea-
tertio
larium particulares, ut dictum dem principia omnium quodprimum,
fuit etiam quinto hujus, cap. de
c/en/e/ecA/rt,
idest actus et potentia
Causa, t. c :28. Deinde cum dicit :
sunt tali modo principia, hoc enim
triplici modo ostensum est om-
Qupcrere veroqiuT principia, aut ele-
menta substantiaruni, et ad aliquid, et
nium eadem esse principia. Et
qualilatum, utrum eadem, aut diversa, subdit quod sic aufem, id est, alio
palam, quia multipliciter dictorum sunt modo s\mt atteraprima, id est prin-
uniuscujusque, diversorum vero non ea-
cipia, puta qucvcumque sunt contraria,
dem, sed altera pr-Tterquam sic et sic ;

omnium quidem eadem, aut eo (juod pro- scilicet forma et privatio rime in
portionabiliter, quia materia, species, pri- diversis sunt alia, et alia simpli-
vatio, movens. Et sic substantiarum cau-
citer, quae nec dicuntur ut genera, nec
sae, ut oaus« omnium, quia destruuntur
destructis. Amplius quod primum entele-
ut materia, id est, quod forma et
chia. Sic ahcui ahera prima qujccumque privatio cum ipsa materia non
contraria, qu;e nec ut generadicuntur,
si dicuntur ut genera, id est ut uni-
nec ut muhiphciter dicuntur, et adluic
materia.
voce, et uno modo in omnibus, Muitipiici-
ter (.Ijcun-
Qua: quidem principia sensibilium, et cum m diversis
, . .

sint (hversa, sim- turadhuc.

quot et quomodo eadem, et quomodo
tera, dictum est.
al- pliciter
tur titulfipticifer sic
loquendo ; nec etiam dicun-
quod nullo modo I
conveniant, quia sunt eaih^m sal-
Epilogat circadicta, dicens quod
22.
tem proportionabiliter-, ut pn-B-
Qiuerere rptce sunt principia, aul elemcn-
(lictum est. Ultimo condudit, Quce
la suhslanliarum , el ad alirpiid, el qucdi-
qui(fem igifitrsnnf principia srnsihifiutn.
latum, utrum scilicet sint radem prin-
quantum ad sul)stantiam, ct quot
cipia cel alfera, patam ; quia )nuttipUci-
quantum ad numerum, et qunmado
ter dictorum, id est, quod principia
sunt eadrm, et quomodo sunt aftera
sunf multipliciter dicta uniuscujus-
dictum est, supple prius.
que, ideo non sunf eadnn sed alfera di-
versorum, supple simpliciter, prceter

quam sic, id est nisi aliquo modo, id

est secundum proportionem et

 ;

Lin. XII. MF;rAPii

542

SIJMMA SECIINDA. qnod qnatnor conclnsiones probat

de illa substantia ad ejns existen-
Dc siihs/diiliff hnmohHi. tiam pertinentes. TMnma est, qnod
iiTa snbstantia est sempiterna. Se-
CAr. T.
cnnda qnod est semper actn
cst,

immo- aliqn«n,m opcrans. Tertia est, qnod est es-

Dari snbsLnntiam
sentialiter actns. Qnarta est, qnod
bilem, perpotiiam semperquc
est immatcriaTis. Secnnda ibi At
actn existcntem. Ttem actnm
:

vcro si eril. Tertia ibi : Adhuc nec si

])riorcm esse potentia.
arjcret. Qnarta ibi : Amplins igilur et

SUMMAmUM. tales. Dicit ergo, qnod Quoniam tres

erant suhstanticB, nt pra^dictnm est,

Dari aliquam substantiam sempiternam.
cJuw quiclcui Phijsicce, id cst, natn-
Ratio qua probatur falsum, assumit scilicet , - ,

et tempus nnn
\tf.,v...„. mcepisse, pf
non \un(^r^\^^o (Vivoie
ei iiivuie raTcs ct matprialcs.
-
Lhia quidem
motum
. i

probat aliam substantiam esse semperope- scmpiterna, ut COeTum. ATia VCro

rantem, nempe quia alioquin motus non Ib- corruptibilis, ut anim^Tia ct pTan- tiamfmm^
retieternus. Eademrationefalsaprobatillam |-^^ ^f^ una tcrtia, qusc e st '/mmo6/- ^iJ^I^ ^^'^
actum et immaterialem
substantiam esse ^.^ ^^ ,^^^^.^ sciTicet immobiTi dicen- ^ternam.
auatuor illse conclusiones positse vercC sunt, .
^ dum est, qma necesse est esse cdiquani
sed falso nituntur, et erroneo fundamento.
suhstantiam sempiternam et immohilem,
Quoniani autem erant tres substantife, iioc enim probabitur. Deinde cum
duno quideni qu(e Physicae, et una qua3 dicit :

immobilis, et de hac dicendum est quia ;

necesse est, esse sempiternam aliquam

Nam substantipe primee entium. Et si
suhstantiam immobilem. omnes corruptibiles, omnia corruptibilia.
23.

Sed impossibile motum aut fieri, aut cor-

Sermo de Postqnam PhiTosoi^lins determi- rumpi Semper enim erat. Nec tempus. Nec
:

substantia enim impossibile prius, etposterius esse,

immobili. navit de snbstantia mobiTi, et de
cum non sit tempus et motus. Ergosicest
snbstantia sensibiTi, nunc deter- continuus ut tempus. Aut enim idem, aut
minat de immobiTi. Circa quod duo niotus est aliqua passio. Motus autem non
^'^ continuus, nisi qui secundum locum
lacit. Primo inquirit, et probat
Et hujusmodi qui circulo
iTTius substantiae existentiam. Se-
cundo describit ejus praeceTTen- Gon-
I^robat concTusionem intentam l.
clttsio.

tiam,inquirens sciTicet conditiones per taTem rationem Si non sit :

ejus naturaTes. Secunda ibi : Movet aTiqua substantia sempiterna; er-

autem sicut appetihile. Prima in tres. go nihiL est aTiud sempiternum.
Primo aTiquam substan-
proT^at Consequens est faTsum, ut proba-
tiam esse sempiternam et imma- tnr de motu et tempore; ergo et
teriaTem. Secundo movet quam- antecedens. Consequentia patet,
dam qu?estionem circa dicta. Ter- quia substantia est primum ens.
tio ex determinatione iTTius regre- Si ergo omnis substantia sit cor-
ditur ad confirmandum veritatem ruptibiTis; ergo et omne aTiud ens,
prseostensam. Secunda ibi Quam- : quia corrupto priori, corrumpi-
vis duhitatio. Tertia ibi : Quare non tur posterius. Dicit ergo, qnod
fuit. Prima in quatuor, secnndum suppTe substantia immobiiis est
 .

SUMM.E ir. CAP. I. 543

SOmpitcrna, nn,„ snhstmiUce sn,,/ pn. culari tantum. ut probatur8. Phy-

7nw cn/itnn, ut probatiim cst 7. liujus, sicorum, t. c 55. ct inde.
t. c. i. ct inde. Ergo ct st omnes^ Xotandum, quod licet conclusio
24.

scilicct substantise sint corruptihHcs, sit aliquam scilicet sub-

vcra,
et nuUa sempiterna, sequitur stantiam esse sempitcrnam, ta-
quod, et oninia erunt corruptihilia. Scd mcn ratio quam adducit Philoso-
hoc cst irnpossihile, quia impossibi- phus nulla cst. quatenus falsum
le est ntoluni ficri, aut rorrumpi . id cst habct fundamcntum, quod scilicet
novitcr incepissc, aut aliquando motus, et tempus sunt sempiterna.
TV^^^ „^i.' 11., Quamvis
totaliter desinerc, scmpcr cnim crat. iNcc ratio quam addit cogit,
..
non conciusio
possibiieProbatum est enim 8. Physicorum, enim sequitur quod si tenipus ali- "^^050°'^
\empC text. comm. 1. ct indc, ut hic sup- quando incepit, quod oporteret po- sifv^^era^'''

desTne?e
ponitur, quod motus sit semp^tcr- ncrc prius, aut posterius, nisi fov-''^''}^^^
esse
nus. Nec etiam supplc tempus est tc imaginata, sicut dicitur quod
^^^aiff'''
possibile aliquod ticri, aut corrum- cxtra ccelum nihil cst, ex primo
pi. Cujus rationem subdit : ^cc Coeli ct Mundi, t. c. G9. quia ly cxtra
I
enim possihile cst prius ct posterius esse, ni'iil est reale, sed solum imagina-
cuni non sit tcmpus. ^'ult dicerc, quod tum;et tamen extra ct intra sic
si tempus aliquando inccpit, aut sunt diffcrentiae loci, sicut prius ct
aliquando desinit; ergo prius non sunt differcntiae tcmporis.
posterius
fuit tempus quam esse sed prius ; Siergo cxtra ccelum non oportet
et posterius non sunt sine tcmpo- ponere aliquem locum, sic nec ante
re, cum sunt differcntice temporis; tempus oportet ponere tempus,
^ ^ ^ i '
„ ..
Fationes
ergo tempus esset antcquam esset, nec post tempus, tempus. Alia3 AristoteUs
de jeterui-
et esset postquam non cssct. quod etiam rationes, quas Philosophus tate mundi
crgo tempus crit
est impossibile; adducit Phys. t. c. 1. et inde, ad
8. TcL%^ec-"
sempitcrnum ct si tempus, crgo ;
probandum scmpitcrnitatem mo- '''^°*'^^'

Lmpus est
motus. Idco subdit quod^
ct Motus :
tus ct temporis similitcr non con-
.

lem, vei erqo sic cst continuus ut tcmnus. Cujus

ssio mo-
^ '' cludunt, quas recitare non est prae-
tus. rationcm subdit, aut cmm aJcm, cst sentis ncgotii, sed magis spectat
Jilus mo- , ,

supple tcmpus cum motu. auf sup-

,

[•s loeaiis ad librum Physicorum aliundc cr- ;

lircularis i ,
^ i
•
.

taelernus. plC tcmpUS, CSt atiqua paSSiO molUS go habet probari sempiternitas
ipsius, et h?ec sccunda pars dis- substanti<-p immatcrialis, de quo
junctivae est vera 4. Physicorum. alias, quiahoc probare veris Tlieo-
tcxt. commcnt. 98. ct inde, et per logis rclinquatur. Dcindc cum di-
consequens si tempus cst sempi- cit :

tcrnum ergo et motus. Et subdit, ;

rpAod motus non csi continuus, id cst At ver(i si fiierit motivum, aiU elTocti-

vum, non ojierans aiitem aliquid, non erit

sempiternus, nisi motus qui est
motus. Coniingit enim potenliam habens
sccundum locum, et hujusmodi qui in non airere.
Vult dicere, quod illiid quod
circido,

dicitur dc scmpiternitate motus, Probat sccundam conclusiomun, , ^ ,

2. Conclus.
intelligendum cst dc motu locali; scilicct quod substantia iUa scm- ^n»\stan-
tiamiinmo-
ct intcr motus locales de mof u cir- pit(Mnia est scmpcu' acfu opcu^aus. niem aii
 544 \A\\. XII. METAPIl.

qnam esse oipca 0110(1 (luo facit. Quia priiiio stnnticOhabeant ali(iuod [^rinci-
seinper ac- ,

tuopoi-an- ppobat conclusioiK^n. S(^cun(lo c\

,

pium et potentiam transmutandi,

'^'"'
dictis iv.dar.i-iiit Platon(MTi. Sccun- quod tamen supple est impossibile,
da ibi ^V///'7 nrf/o prodcst. In priina
:
(juia Id(\'('. [)onuntur qucicdam uni-
partc intcndit talcm rationcm: Si tamen patct, quod uni-
versalia; et
substantia scmpitcrna non sit sem- versnlia non movent inquantum
per opcrans; crgo motus non est talia, ({uia actiones sunt singuha-
sempiternus. Gonsequens est fal- rium. Et subdit, quod si ergo nec
sum, ex primaconclusione; ergoet ipsa, scilicet Idca est sufficiens, sup-

antccedcns. Consequentia patet ex ple ad sempiternitatem motus sal-

lioc, quia cum illa substantia sit vandam ergo 7iec alia substanfia prce-
;

movens, sequitur quod non

si ipsa ter species, id cst Ideas, puta Mathe-

semper movcatur et operetur, quod matica, quse aliqui posuerunt se-

motus aliquando cessabit. Diclt parata, quia Mathematica, inquan-
ergo, quod At vero si supple illa sub- tum talia, non sunt principia
stantia sempiterna, erit aliquid mo- motus, et ideo concludit Nam si :

timim aut effectivum, id est, potens non egerit, id est, quod si non po-
movere aut efticere, non operans au- natur aliqua substantia, quse sit
teni aliquid in actu, sequitur quod principium motus non erit motus, et
non erit motus. Contingit enimpotentiam ideo oportet ponere illam substan-
hahens non agere, et ideo si illa sub- tiam semper operantem et moven-
stantia habet potentiam movendi, tem. Deinde cum dicit :

non oportet quod moveat in actu,

et per consequens motus non sem- Adhuc neque si aget, substantia autem
ipsius potentia non erit motus aeternus.
per erit. Si igitur motus debeat
Contingit enim quo(3 potentia est non esse.
esse sempiternus, oportet ali-
Oportet igitur principium esse tale, cu-
quam esse substantiam semper mo- jus substantia actus.

ventem et operantem actu. Deinde

Probattertiamconclusionem, scili-^sui^^s^J^Ij?*
cum dicit:
cet qnod iUa substantia sit essentia- b^enrait^

25.
liter actus, et intendit talem ratio-^^^"\^^'??
Nihil ergo prodest, nec si faciamus siib- essentiali-

stantias sempiternas, quemadmodum qui nem : Si iUa substantia sempiter-ter actum,

species ; si non ahqua potens inerit prin- na non sit essentialiter actus, crgo
cipium tronsmutare; non ergo neque ip-
motus non erit retcrnus; conse-
sa sufficiens, nequeaha substantia prneter
species, nam si non egerit, nonerit motus. quens est falsum ex prima conclu-
sione, ergo et antecedens. Conse-

p . ., Ex redarguit
dictis " Platonem quentia probatur, quia si sit in
Redarguif
ideasPia-
q^^i posuit Idcas, dicens quod \iltil potentia, contingit ipsnm non esse,
tonis,quoad i ^
sempiterni- e/Y/0 prodcst ad salvandum, supple cum omnis potentia materiae sit
tatem mo- . . x • /• •

contradictionis, et per consequens

, - .

tus. sempiternitatem motus, ut st faci-

mus substantias sempiternas, cpiemadmo- non movebit; ergo non erit. Dicit

dum qui ponunt species, id est Ideas ;

ergo, quod adhuc sinon aget, supple
si non inerit aliud principium potens illa substantia, suhslnntia aulem ip-

transmutare, id est, nisi illse sub- sius est in potentia, non erit mofus
 SUMM^ ir. CAP. I. 545

le qnotl
iii po-
cvternus. Continrjit enim non cssp, rpiod rum procedunt snpponendo sem-
la coa- csf in potcnlia. Oportet irjilur cssc lale pitetmitatem temporis et motns.
t iion
sse. principiinn movens, cujks substantia sit quod tamen falsum est, nt praedic-
aetus, ita (inod nuUo modo sit in tnm fuit.
potentin. Ex hoc ])ntet intentio-
nem Aristotelis esse, in coelo non SUMMARIUM.
esse materinm; quia si sic, esset Primam sub taiitiam, seii rer.im princi-
in potentin,et per conseqiiens con- pium esseactam, non potentiam, pro et con-
tingeret ipsnm non esse. Cnjns tra arguitur, efc tangii:ur de initio mundi
oppositnm ipse tenet hoc antem secundum Poetas Tlieologos, reolvitur esse
;

act;im, quia hic prior est potentia definitio-

qnomodo se habeat,declaratnm est et pertectiono, ex
iie 9. liujus, vide Doct.
8. hnjns. Deinde cnm dicit :
ibi 1.
cx.

AmpUus igitur lales oportet esse sub- 20.

qunmvis dubitatio. Yidetur cnim
Tiritur
stantias sine materia. vSeuipiternas enim
agens quidem omne posse potest vero
esse oportet, si et ahquid aUud sempiter- ;

non omne agere. Quare prius esse poten-

num actu.
tia.

Stalr' Probat qnartam conclnsionem, Movet qnamdam dubitationem,

n"^air-^cilicet qnod snbstantia illa sem- quasi snmentem originem ex prse- Dubiam de
".!!f? piterna, sive sit nn\ sive plnres, dictis. Circa qnoddno facit. Primo JcuTiel-
•"•
oportet qnod sit immaterialis. Et arguitad qua^stionem. Secnndo ad- ^4^^^^^^^.^*

intendit talem rationem Illa snb- :

dit qnsestionis solntionem. Secun-
stantia, vel illse, si plnres snnt, da ibi : Potcntiam quidem igitur. Pri-
sunt essentialiter actus ergo im- ; ma induas. Primo arguit ad unam
materi«nles. Antecedens patet ex partem. Secundo ad aliam. Secun-
tertia conclnsione. Conseqnentia da ibi .4/ vero si hoc. Est antem dn-
:

probatur, qnia materia est ens in bitatio : ntrnm actus sit prior po-
potentia qnod ergo non est in po-
; tentia simpliciter, nt scilicet pri-
tentia, sed est actns, nonhabet ma- mnm rerum principium sit tale,

teriam.Dicit ergo, quod Amplius igi- cnjus substantia sit actus, nt pi'ae-

tur patet ex dictis, quod oportct talcs dictnm Et arguit primo ad est.
suhstantias esse sine niatcria, qnia snp- partem negativam sic Illud est :

ple matei*ia est in potentia. Scmpi-
tcrnas enini oportet ipsa^ eyse,
aliud est senipiternuni, puta motus et
tempns, ut proedictnm est, actu igi-
tur esse oportet snpple ipsas esse;
prius a qno non convertitur con-
si alirpiocl sequentia essendi, ut patetex5. hu-
jus cap. de priori, t. c. IG. sed poten-
tiavidetuphujnsinodi respectn ac-
tns JSrun omnc agcns actu vidctur possc
:

et hoc nltimo concludit ppopter agcre, sed non omne quod potest
Quiil
dnbitationem, quse sequitur, nt agere agit actu. Dicit ergo, quod pnub

patebit. supple snl)stantia sempiterna est

con- actu, nt concliisniu (^st Oufinn-is
cliisio
3. diclie
Notandum, quod licet ista^ :

cTsed clusiones prsedictse veraesint in se, circa hoc sit d>d)il(ili<K ridclur <jui-
lUre. tamen omnes mnitnntnr ruuioso dcia cuim oniuc (Kjcus possc^ sup[»leage-
. . Pro parle
poli-nlin n-
,

lundamento. Nam probationes ea- l*e. f.>/^r//V' ittud (jUod (^st „o-aUva.

Tom. VI.

^
 .

546 LI1'>. \i;. MF/rAlMI.

(h'lnr rssr frrius rn, scilicot (piod CSL [)horum Naturalium, qui fuerunt
actu. Dcindo cuiu dicit : posteriores, qui videntes ex nihilo
niliil fieri per naturam, posuerunt
At vcm si lioc, nibil ciit entium con-
;
omnia simul esse confusa, ut Ana-
tingit cnini quideni iiossc csse, nondum
^* vcro esse. Kt etiam sicut dicunt Theologi,
xngoras,qui posuitchaos mixtum
qui ex noctc generanl aut ut Pliysici, ; et confusa. Uti'ique autem posue-
erant simul res omneS; dicunt idem im- runt omnia esse aliquando in i)0-
possibile. Quomodo enim movebuntur si
tentia, non in actu. Idoo dicit, quod
non fuerat actu aliqua causa? Non enim
materia ipsa seipsam movebit, sed tec- aut ut Phi/sici, id est Naturales, di-
tonica. Nec menstrua, necterra, sed semi- xerunt ([uod omncs rcs simul crant,
na et genitura.
scilicet in aliquo confuso, et sup-
Arguitadpartem oppositnm.Cir- ple utrique dicunt idcm impossibHc,
Ad partem ca quodduo facit.Pinmo ponit ratio- quod scilicetessentomnia inpoten- Agens
alTirmati- _ , •
. , , , . . onini jc-
ncm. becundo ostendit quomodo tia quandoque; quod hoc sit impos-
, i , i
vam. neratioo.

illirationi aliqui Pliilosoplii inlire- sibik3 probat Quomodo movcbuntur, :

^s^aril\m?

serunt. vSecunda ibi Propier quod : scilicet ad actum, nisi per aliquid cns ^^^
faciunt. In prima parte intendit ta- ac/u, ut dicebatup 8. hujus, t. c. 1:2. ^ll^^^^
lem rationem : Si potentia est et inde, ideo subdit : ^on cnim mate- ^\"
verba
1?°
Sa
prior actu simpliciter, ergo ali- riu, scilicet artilicialium ipsa scip- ti

quando nihii erit consequens est ;

sam movebit, sed tecfonica, id est ars.
falsum, ergo et antecedens. Conse- ypc menstrurf supple movebunt seip-
quentia probatur, quia quod est in sa ad generationem animalis, sed
potentia, contingit quod nondum semina, id est, sperma masculi mo-
sit si ergo prima entia sint in po-
; vebit menstrua, tanquam agens
tentia, contingit quod non sint in principale; nec terrami)])\e movebit
actu, et per consequeiis quod nihil seipsam ad generationem plantae,
aliquando sit, ut quidam antiqui scd fjenHura, id est semina planta-

posuerunt. Dicit ergo, quod .1^ rero rum. Qualiter in genere animalis
si supple /toc est Ycrum, quod po- se habeat semen masculi et femel-
tentia sit prior actu,se(iuitur quod lc^, et utrumsemenfemellaealiquid

nihil enliinn eril ; conlinrjit eniin quideni active operetur ad generationem

possc essc, nondum vcro esse, et tunc animalis, dictum est 8. hujus.
redibunt opiniones antiquorum, Notandumquod opinio poetarum
(juarum una est, quod mundus es- Theoloii'orum, quae hic tangitur in-
^
^i^ quo

. n •
L
delecerun
set generatus ex nihilo, et ex sim- tantum posuerunt om- antiqui.
dencit, quia
. . Niliil re-
1 , .

nia entia sme aliqua exceptione duciturd

,

plici privatione prseexistente, ut

esse m pura negatione, si tamen^aciuoi,
potentia a ,
• • ,

dixerunt quidam Poetse Theologi,

i^eobo-i ut dictum est in 1. lib. Ideo dicit, ita dixerunt tunc eni-m valeret ra- ai^iiuo^Te^
;

«ctu. 1
quod secpiitur etiarn sicut dicunt Thcolo- tio Philosoplii contra eos quia ,
"h

r,
?!"•
Positio anti-
oi,'
.
•-'
qui
1
qcnerant, scilicet
^
mundum cx cum niliil i-educatur de potentia
qnonim de iLocte, id cst cx nihilo, et ex simpli- ad actum, nisi per aliquod ens
inciioatione •

mundi ci negatione, quam more poetico actu, sequitur quod nuUum ens
consona ,

fidei aii- utentes metaphora noctem appel-

, , ,

esset omnino, cum nullum ponant

quaiter.
|^^^^^.^|.^ p^y^^ Opinio fuit PhiloSO- ens actu, per quod fiat ista reduc-
 . .

SUMM.E II. CAP. I. 517

tio ad actum. Si autem suppona- positionis. Nihil enim movetur ut con-

tur aliquod ens actu, puta primum fingit sine aliqua causa determina-
ens, nullum est inconveniens quod ta, sed oporfet semper atiquid existere,
per illud ex niliilo, et ex pura ne- quod scilicet sit causa motus; quem-
gatione res ad actum reducantur, admodum nunc dicimus quod sup-
si illud primum ens, sicut oportet ple qusedam moventur sic quid^m a
dicere, sit virtutis inflnitcT, ut di- natura, ilta vero vi, id est violenter
eetur infra. De
opinione autem aut atj intellectu, cwJ afj aliquo atio sic.

Anaxagor?e ponentis illud chaos Deinde supple defecerunt quia non

confusum, dictum est in 1. lil). qua- dixerunt, quatis prio'\ utrum scili-
liter possit liabere sanum intellec- cet motus naturalis esset prius,
tum. Deinde cum dicit : aut violentus, aut aliquis alius.
Differt enim vatde quodcumque est, id
Propter qaod faciiintquidam semperac-
est quodcumque horum dicatur.
tum semper enim
ut Leucippus et Plato,
28.
dicunt esse motum; sed quare, et quem, Et subdit contra Platonem specia-
non dicunt, nec sic, nec causam. Niliil liter, dicens quod Af vero nec possi-
enim ut contingit movetur, sed oportet bile est Ptatonem dicere, id est, posse
quidem aliquid semper existere, quem-
admodum nunc natura quidem sic, vi ve- excusari ex hoc quod e.ristimat esse
ro, aut ab intellectu, aut alio sic. Deinde atiquando aliud principium, scilicet
fpialis prior. Differt enim inaptahile quod- motus, quod movet ipsum seipsum hoc ;
cumque.
enim primum movens seipsumpo-
1

At vero, nec Platonem possibile dicere suitanimam, ut dicitur primo de

quo existimat aliquyndo principium esse,
I

Text.
(piod ipsum seipsum movet Posterius
Anima, t. c. :28. et circiter. Et ta- Anima
|)m. 3l .
creala
enim, et simul cum coelo anima, ut ait. men, ut ipseail, Anima fuit posferiu^, simui est
. cum ca.lo
et Snnut CU)n Cceto, ita ([UOd non |)0- secundum
•
Platonem.
Ostendit qualiter dietre rationi
•
1
animam .
, , ,

ante mundi constitu-

,

suit
Infirniat
lim ratio-
quidam Pliilosoplii adhaeserunt, tionem, sed post illam inordinatio-
lim alio- dicens quod propler quoil, id est, nem motus, et simul factam esse
nPhilo-
|phorum propter dictam rationem faciunt cum ccelo, (|uod dixit esse anima-
|»sitione
eos t^uldam seraper actum esse, ut Leucippus tum et per consequens secun(bnn
;

leficere
iramqae ef IHalo ; semper enim dicunf motum esse eum anima non potest esse prin-
Itendit.
in atomis quas ponebant principia cipium illius motus inordinati, et
mundi constitu.tio-
reru.m, et ante per consequens fuit insufliciens il-
nem elementa moveri motibus in- lius motns inordinati ass(M'tio non
ordinatis,sed postmodum fuisse or- assignans causiim. Deinile cum di-
dinata, et reducta ad motum ordi- cit :

[otus natum. Sed supple licet bene dixe-

Imenlo- Potentiam (luid est ii;itur exisiimnre
|nini runt actum semper esse, defece- ^, ^

priorem actu est quidem ut bene, esl au- com. 32.

J:unciuni
runt tnmen non exprimentes quis
(tiquos lem, ut non bene. Dictum est autem in
]'plex
esset ille motus, et qme esset causa (piibuscum(jue bujusmodi quiestio.
ejus, ideo subdit : sed quarc, et quem,
scilicet motum non dicunt nec sic, Addit (lUcPstionis solutionem.
?i^cca?«iY/>^/,idestnecsimpliciternar- Circa ({uod (bio f.icit. Pidino facit

rando, nee reddendo causam suae quod dictum est. ScciUKh^ corlir- 29.
 \>< LIP). \lf. MF/rAPlI.

iii<-it soliitioiuMU \)c\' posilioiics SUMMARIUM.

(jiioriiiiKlnm Philosophoriini. So- posilam pcrpjtiiita-
liirort cx rcsoliiton >.

cniida il)i ; Onin (inicin dcins. Priino teni <,'oiierationis .seciind ini circ iliin, quod
igitnr solvit dict.nni dubitationeni bene exponit Doctor, et ex perpetua ge-
reniitt(uis nos ad 9. librum, dicens neratione, perpetuitatem motu.s crjeli, quia re-

Existlmdve (jHidem i(/ilur poten- (|iiiritiu' unum agens conlbrme et aliud dif-
(juod,
Solutio Cornie. Doctor exponit qiuenam sint ista se-
duliii. tiam esse priovcmaclH esi (piidem ul bene,
candum Ptiiiosophos et comparantur inter
est autem ut ivm bene. Dictiim csl autem, se, et redarguitur Plato. Sed quie hic dicit
quomodo scilicet in 9. liujus, t. c. Philosophus de perpetuitate generationis et
13. et inde, ubi ostensum est (juod motus, non solum contra fidem sunt, sed
contra naturalem i^atione]i esse videntur; de
actus est prior potentia definitione
quo 8. Phys. c. 2. agunt expositores ejus et
et perfectione, et etiam tempore,
Theologi 2. d. i.
simpliciter loijuendo, licet respec-
tu ejusdem generabilis corrup- et Quare non tempore chaos,
fuit infinito
30.
tibilis potentia praecedat actum. aut nox, sed eadem bemper, aut periodo,
aut aliter, si prior est actus potentia.
Ratio autem in oppositum non
Raiio ad probat potontiam esse priorem, Ubi postquam solvit dictam
negaii- nisi cujusdam commu-
prioritatc quaestionem, regreditur ad contir-
soidtur. nitatis, et secundum rationem, li- mandum veritatem praeostensam
cet secundum rem actus prsecedit de substantia immateriali et im-
potentiam modo prsedicto. Deinde mobili. Circa quod tria facit. Pri-
cum dicit : mo ex solutione quaestionis quasi
inferens conclusionem opinionis
Quia autem acUis prius, testatur Ana- contrarise esse falsam, conclu-
xagoras. Intellectus enim actus. Et Empe- dit perpetuitatem generationis,
docles amicitiam et litem. Et semper di-
centes motum esse ut Plato et Leucippus.
dicens generationem esse perpe-
tuam secundum circulum. Secun-
Confirmat dictam solutionem per do ex perpetuitate generationis
positiones quorumdam Philoso- arguit perpetuitatem motus coeli.
phorum , dicens quod aulem actus, Tertio ex perpetuitate motus coe-
scilicet sit prius, id est, prior sim- li arguit perpetuitatem moventis
pliciter, scilicet potentia testatur primi et immobilis, quod est prin-
Anaxagoras, quia posuit intellectum cipale. Secunda ibi Si itaque semper. :

esse primum principium movens. Tertia ibi : Est igitur aliquid. Dicit
fntellectus enim actus, scilicet quidam ergO; Quare quia supple actus est
E.V falsil
est. Et Empcdoclcs, etiam scilicet simpliciter prior quam potentia, te opiDil
nis anl|
hoc idem testatur qui posuit litcm sequitur ([uod non fuit in tempore quorui
conclu(i
et amicitiam cssc causas moventes; infniito chaos, qnod posuerunt anti- perpetul
tem geo
et Lcucippus ct Plato scilicet hoc , qui Naturales, putantes potentiam ratioiiis
priorita
idem testati sunt, diccntes motum simpliciter esse priorem actu et ;
aclus T>\
semper csse, scilicet actu, et sic sem- ideo dixerunt omnia fuisse in po- pectu jj
tentia;

per actum praecedere potentiam tentia quadam in quodam chaos

praedicti omnes testificati sunt. confuso, et hoc per tempus infini-
Tunc seqnitur iUa pars : tum; aut entis non fuit nox ut di-
 SUMAiyE II. CAP. I. 549

xernnt PoetcnB Theologi, qiii prop- (lehcnt fore livneraUo cornipiio, aliud ei 3i.

ter eamdem rationem

dixeniDt ^m'^^^ ^igens esse aliierei aliier. Xeces-
^!"^'""^ ^' ^^-^"
pr^cessisse
^ per tempns mtinitiim f, 'V^'!^uT'^'''v
'1'
'f
^ ^ le, sic seciiruium aliiKl. Aul eigo secun- *
ante rerum prodnctionem, negatio- dum aherum, aut secundum primum. Ne-
nem sive privationem simplicem, ^^^se igitur secundum hoc. Cum enim
'^^'''^ '^"^^'' ^^
qnam appellavernnt noctem. Hoc '^'^''^''^ '^*'-

qnidem snpple falsnm est, sed snp- Ex perpetnitate generationis ar- ^^^^^.^
ple oportet dicere qnod semper gnit perpetnitatem motns cceli. perpSia-
n ., ' ,.
, ,
tein motus
eadem Inerint ant pmot/o, a?«^ rt/i/er,
1

Circa qnod dno facit. Pinmo cx^o^hei^i-

' niiliter ex
verum qnod rtc/^fi' esi prwr
. •
I 1 ^ . .
si hoc 6>6'^
perpetnitate generationis arguit iiioipsius
•
Cccli i)erne*
potentia. ^liio esse agentia, qnornm nnnm luitatem.

Notandnm, secnndnm opinionem sit cansa perpetnitatis, pntapri-

etiam Philosophi, nt magis patet nmm mobile. AUerum qnod sit
ex secnndo de Generatione, t. c. 57. cansa alteritatis pnta mobile, ,

^'^ circiter, qnod quia ea, qncTgene-

>tipK. quod movetnr in circnlo obliqno,
sopiu. ranturproceduntdepotentiaadac- ^t Sol et alii planetse. Hc^c enim
tum, oportet quod eadem,qu8esnnt (U^qsnnt in generatione secundum
actu post potentiam, semper fne- yiam Philosophi, scilicet perpetni-
runtaliqnomodoscilicetnoneadem inqnantnm gene-
FaflpTTi in
drcuitu nvimero, sed eademspecie; et hoc
11 'II tas et alteritas,
^.ationnins est corrnptio alterius
*^ ,,
Ad perpe-
tuitatem

rcommil^^"^ periodo, scilicet secnmhim ge- i^ infmitum. Secnndo ex dictis re- msr^qui-

pSo, nerationem circularem, pront ea dargnit Platonem, et infert suam dupkx

intentam conclnsionem. Secunda perpetmun

"dte"^'^'"^"^^^^^^''^^^^'^^'^*'^^
itcdeficit
ext. novse
ransiatio-
non qnidem nnmero, sed specie.
Quod quidom tit quadam circnlatio-
"'
ihi

duas.
.
Erno si sic se

Primo facit quod dictum est.

hnhcni. Prima in unXrme
j

aiiTonne.
i" l
'

"iS corrcs-
pondens nc, ot iu pcriodo generationis, si- Secnndo comparat illa duo agentia
33.'' cut cnm terra ex hnmectata genc- ad invicem ostendens, qnod pri-
^''^Arabil
DIS vapor, et ex vapore pluvia,
r^^^tnr mum est dignins et nobilins se-
et ex plnvia terra iterum hnmec-
cfle.
cundo. Secnnda ibi Dif/nius crrfo :

tatur. rtem ex homine procedit primnm. Dicit ergo, (juod S/ ((uicu\

semen, et ex semine iterum homo dchcat forc rjcnercftio et atrrupiio, sci-
generatnr; sic ergo eadem specie licet in istis inferioribns, o/)o/7c/('.v.sf

fiunt tali circnlatione. Aut alilcr, alind agcns alilcr cl (ililcr, \(\ost, ([uod

qnod dicit propter opinionem alio- se habeat dilTormiter in agemh) ut

rum, puta Anaxagor-'ie, (|ui posnit ngens snj)pU\ (juod siMupcM* unifor-
prseexistere omnia in illo chaos, niiter agit quod (^st pi-iuiuui cce-

!
ex qno postea dicebat res genera- inni; hoc autem agxnis di(foruut(M*
ri, et easdem procedere de i)o- agens est corpns (inod moviq.ur
tentia ad actnm, nt sic eadem fle- siib Zodiaco. Kt lioc tah- agvus
qnidcm scninilnm sc
rent post potentiam in actn. Dein- iXecesse csi sic ifjiinr

de cum dicit : agere, sic vcro sccnndum alind, id est,

qnod tale agens quodammodo agit

sicundum
Qf^r^nnduni s(
s(^ id est, e\ j)i'()])ria
Text Itaque periodo semper oportct ahqmd
,

r^,.,in
'°"-^''
manere semper simihter agens. Si auiem virtnte qnatenus cansat dnei.ita-
 IJB. XII. MErAPlI. 1
55(J

tem g('ncM'atioiiis cL coiriii^tionis ;

ncrat. t. r.. non cansat nisi
57.

ct qnodammodo agit secnndum idcm, in gcneratione autcm ct

alind, id ost, in virtnto altcrins, corrnptione cst divcrsitas, quatc-
* qnatcnns cansat perpctnam gcnc- nus cadcm qnandoque gencrantnr,
rationcm ct corrnptioncm. Et si quandoquc corrumpuntnr ideo ad ;

sic : Anl cvf/o, ait secundum cdlcrmn, salvandum istam alteritatem opor-
id cst, in virtntc alicnjns altcrins, tct i)oncre sccnndum agcns, qnod

vcl secundum primiim, id cst, in vir^ sitdifformc in agendo, ct illihi cst

tntcprimi, scilicet coeli qnod agit corpus, quod movetur snb cii'cnlo
nniformiter, ct hsec sccnnda pars obliqno, qni cst Zodiacns. Nam iniformi-
disjnnctivse cst vera. Idco snbdit : cum Zodiacus dcclinat sccundum n.o mot^*'

Nccessc igitur, id est, qnod canset ntramqnc sui medictatem ab seqni- ex zodiaci

pcrpetnam gencrationem ct cor- noctiali, idco Sol ct alii planetcT, '''i'o'^'*

p^^"^^"™-
rnptionem sccundum hoc, id est, in qui sub Zodiaco moventur, quan-
yirtnte hnjns primi, qnod scmper doqne appropinqnant, qnandoquc
agit nniformitcr ; Illud enim, scili- elongantur; ct secundnm hoc cau-
cct agens qnod semper agit est sat sua propinquitatc ct rcmotio-
causa ipsi ct illi, qnod scilicct diffbr- ne contraria, sicnt apparet mani-
miter agit. feste, quod Solc appropinquantc ad

32. Notandnm, qnodnt magis habe- nos a principio Arietis nsqne fere
tni' principaliter 2. de Gener. t. c. in fincm Virginis, per totum vcr

^'tonim?" 5G. cL circnitnm genera-

inde, per ct aestatem generantur et nascun-
tionis redennt eadem, modo prae- tur herbse-; recedcntc autem Sole
dicto, qnse transcnnt dc potcntia in autumno et hyemc,puta a princi-
ad actnm. Si vero aliquid manet pio Librse nsquc in finem Piscium,
idem sccnndnm circnlnm gcncra- corrumpnntur qucC prius erant
tionis pcrpetncC, oportct aliqnid e^cncrata. Licct
~ antem omnes i)la-
'
c^f,'"."^
stellatura
mancrc scmper idem nnmcro qnod nctse ad hoc concurrant, ct ctiam unmobiie
secundum
agit nnirormitcr adhcTc, qnod can- coelum stcllatum, qua.tenns movc- Phiioso-
, , . . phum.
sct pcrpetnitatcm ; nnllnm cnim tur snpcr polos Zodmci motu pro-
nnum generabile et corruptibile prio, contra motnm primi mobilis,
potcst essc cansa talis pcrpctuita- nt dicunt Ptolema3us, et alii per-
tis, qnia nnicum generabilc non fccti Astrologi, licet Apistotcles
semper cst. Omnia antcm non si- putaverit coelum
csse stellatnm
mnl snnt, nt ])robatnr 8. l^hvs. t. immobilc ut patct infra ct 2. de
c. 2. et indc, ct patet dc se. Opor- Coelo ; ct, inqnam, licet omnia con-
tct igitur quod sit aliqnod agens currant ad istamalteritatem, prin-
perpetuo, ct uniformitcr causans cipalins tamen, et evidcntius ipse
dictam pcrpctuitatem. IUnd cst Sol. Talc igitur agens diiforme
primum mobilc, qnod sempcr r5- partim agit in virtute propria, nt
movetnr
gulariter, et nniformiter dictum cst, partim in virtute pri-
et revolvit omncs sphseras motu mi ccjeli, quia cnm primum coelnm
raptns, qni cst motns dinrnus. sit causa pcrpetnitatis cujuslibct

Qnia vcro idem, ut dicit. 2. de gc- motus, ergo et ejus, quod difibr- •
 : : . , :

SLMNL^ II. CAP. I. 551

miter per conseqiiens

agit, et rere alia principia, puta ideas, utPla-
illiiis, quod ab eo causatur, scili- to ; aut litem et amicitiam, ut Em-
cet perpetu8e generationis et cor- pedocles, quasi dicei^et, quod non
ruptionis. Deincle cum dicit oportet. Quoniam pro qiiia, ita contin-
git, scilicet assignare causam per-
Dignius ergo priinum. Eienim eausa
petuitatis, ut dictum est; et si non
illud ipsius semper similiter. El ipsius
alilerallerum ejus autem quod est sem-
;
sic, non est ita, ut nos dici-
id est, si
per aliler, palam quod ambo. mus, sequitur quod eruni ex nocie, et
omnia simul ex non ente, id est, quod
33.
Comparat duo agentia ad hccc sequenturinconvenientia, quodsci-
igimis invieem dicens, quod quia supple licet omnia tiant ex nocte, id est,
mobiie secundum a£>*ens
"^
ai:i1t
"^
in virtute ex simplici privatione; aut quod
jrens se-
,
cumio primi cceh, quod semper unifoiuni- omnia fuerunt quandoque simul,
i-.^dicio. ter agit; ergo illud priin^nn erit autquod aliquid tiat ex non ente,
cUfjnins. Elenirn pro quia, ilUul erat ad qu.^ inconvenientia ducti sunt
causa ipsius scmper simililer, id est Philosophi antiqui, ut praedictum
perpetuitatis, et per consequens est. Solveutur utique hwc inconvenien-
dignius. Et ipsius aliter, id est, alte- tia, scilicet dicendo,
supple quod
ritatis in generatione etcorruptio- perpetuitas generationis sit cau^
ne, altcnun scilicet agens est sup- sata a motu coeli. Et ctiam patet,
ple causa, eo quod diHbrmiteragit, quod est aliquid semper motum motu in-

ejus aulem, quod esf seinper aliter^ id cessabili. Hcec aulem est, quce est in cir-

est, amborum simul, quod est ge- culo, id est, motus circularis. Et hoc
nerationem esse perpetuam, palam supple noH solum apparet esse ve-
quod arnbo supple mobilia sint cau- rum ratione, sed etiam palam cst opere,
soe, ita quod primum causa per- sit id est, per elTectum et sensum.
petuitatis, et secundum sit causa quod scilicet aliquid semper circu-
alteritatis modo prcTdicto. Deinde hariter movetur. Conchidit ergo,
/^ .. . . . Primum
cum dicit Uuare sempiternum erit uttfpic primum ccelum
ccelum,scilicet circulariter perpe- ^^nimf"
Ergo si sic se habent moius, quid ero-o tuo movetur. Deindc cum dicit
aha oportet quaerere principia? Quoniam
Est igitur quod movet. Ouo-
ahiiuid. et ^'^"^^-
autem ita contingit, et si non sic. ex nocte ^ ' '
C->m. 35.
erunt: simul omnia. ex non ente. Solven- niam autem qucd movetur. et movens et ,

tur utique lioec. Et est ahquid senq^er medium. Igitur est aliquid quod non mo-
inotum molu incessabih. IlaBC autem (pue tum movet sempiternum, et substantia, et
circulo. Et hoc non ratione solum, sed acfus ens.
opere palam. Qunre sempiternum erit
utique primum ccehim. Ex perpetnitate motus cceli cou- 34.

cludit perpetuitatem moventis i)n- p^.^p^I"»^"

sdarguit Redargiiit PL^ronem (^x dictis, et mi et immobilis, dicens quod quia torisei
'
molu nrii
MSnis.
infert sunm intentam conclusio- omne, supple quod movvHiir, ah perpeiuiia-
- . te coaclu-
nem , . .

dicens ErQo quod si sic se hahent

: alio movetur; seqtiitur quod si est ditur.

motus coeli, quod supple ex eis potest coelum perpetuo mobih\ quod est
salvari perpetuitas generationis et ifjitur aliquod quod movet, et est sem-

corruptionis : Quid ergo oportet quw- piternum in su])stantia existcns

 w
552 Llli. XII. METAIMI.

nnn- re mediante secunda. Itcmiiipnmo movente

nctll. Cnins cnnsnm sillMlit :

1- •
aiM»etibile, et intclligiliile es.s.3 idem, licet in
)u<ini aulrni, ('stsnppio
, /
nll<|iU(l, 7"^'^/
1
^^ •. •.
' '
.
.
ahis commiimter non ita contingat.
movedn- tniitniii, v\ nrK|ni(l (piod cst
n,nrrns tnntnni ct nicirMiiii. >cilicot Texi
^^,^,^.^., ^^,^^.^., ^l^.^,^ npi.ctiJMle, et iiitolli-
^on^- 3"
qnod movotnr ot movet. So(|nitnr gihjle; luec eniiii soia moveiit iimi nioia.
iiiitnr ([nod csl alt(/ni(l (jnud movcl non
moinm, sod ost immobile ot scmpi- Postqnam Philosophns probavit ^i imin

tcrnnm, ot por conseqnens, snbstan- snbstnnticT. immnterinlis existon- ^^^,;*,

tia ci cns, ci acins, qiiia snpple si tinm, sivo sit nnn, sive plnres, r>^;J^[

esset in potentin, essot nntnm nb qnia de hoc inlVa specinlitor inqni- raUbo:

alio moveri. retur, nnnc describit, ot inqnirit ^i«in™«»i

Notandnm, qnod sicnt habetnr ejns excollentiam, tractans de qui-

ex 7. et 8. Pliys. text. c. 1. et inde, l^u^f^am ejns conditionibns natnra-

t. c. 3'k circiter, in ordine moven- ^i^^^i^- ^i^'^'^ ^^1^^ qnatuor fncit.

tinm, et mobilinm ost dnre nliqnod Pi^imo inqnirit de illins snbstantise

infimnm, qnod movetnr tantum; perlectionali dignitate. Secnndo de

et aliqnod, snpple qnod ost mo- ^jns naturali qnantitato. Tertio
vens, et nnllo modo motnm; et ^^e ojns essontiali intelligibilitate.

primus aliqnod medinm, qnod movot et Qnarto de ojus finali bonitate, in-

i^^ovetnr. Ex qno sequitnr, qnod qn^nntnm scilicot habot rationem^ALinUi

estTenHus
immobiiis. est dare aliqnod movens, snpnle ^^^^^ ot boni. Secunda ibi rtrnm^''''^' :

tnpiex, immobile omnino, tnm per se f'''^^''^^ nnam. ieitia ibi : Qncc antcm

qunm por accidons; qnin cnm non ^*''''^'^' intellcctnm. Qnnrta ibi : Pcrscru-

sit procodore in intinitnm in mo- fdndnm cst autcm qnatitcr. Prima in

ventibns ot motis, oportot stnre ad quod dictnm

^^^^^- Pi^inio inqnirit,

aliqnod primnm movens immobile est ex pnrte modi, qno movot. So-
omnino, nt ibidom prolixins pro- cundo ox pnrte virtntis, qnn rno-
batur, ot hoc a Philosopho snppo- "^'et. Socnnda ibi Ostcnsnm cst auiem. :

nitur tnnqnnm nlibi probntnn:i, sci- Pi-imn in dnns. Primo ostendit in-
licet ex 8. Pliys. tentam A^ritntem. Socnndo excln-
dit qnamdam falsitatem. Secunda
ibi : Prima
Quicnnujnc autcm pntant.
SUMM.E SECUND^E in duns. Primo pi\Tmittit quoddnm
quod ost rndix, ot fnndamentnm ad
CAP. II
ostendendum illius substantine per-
Quomodo primum movens movet. fectionem, scilicot qnod movet ut
Item ipsnm esse primnm nppe- appetibile et intelligibile. Secundo
tibilium, et motnm co-li locnlem exoqnitnr de proposito. Secunda
esge ibi : Intclligibilis autcm. Prima in
dnas. Primo proponit intentnm.
SUMMARIUM. Secundo oxponit ipsum. Socunda
ibi : Iforum autcm prima. Dicit orgo.
Primum movens movcre sicut appetibile
primum movon
,,.,.,
ci intelligibile,
et movent, non mota.
qucC sola
quje
, ,
qnod
^

H^od dictum
illud
.
supplo
ii
est CSSe
i
.

immobllc
.

—
Ynm
move.
Videtur velle primam InteUigentiam move-
:
 ,

SUMM/h] IK CAP. II. 553

"'^^ve^^ ut^ ^/oy^/s/c finis sit potior eo, quod est ad

ie,otai>re
tib;le.
cnini sola, scilicet appetibile et in- flneni. Prima er2:o Intellicrentia,
o
. 11 • •! -1 '

telii<^-ibile, moveni non mota. Forma- de qua hic appropriate Philoso-

tur sic ratio : Quando duo agentia phusloquitur, est primum movens
ordinata sic se habent, quod secun- quod moA^et objectum appe-
sicut
dum movet mobile, inquantum tibile et intelligibile. Deinde cum
^^*
amat et desiderat et intelligit dicit :

primum, ipsum primum movet

sicut appetibile et intellioibile;
Horum autem prima eadem. Concupis- 3,,

1 . ,
'V ,
ciDiie quiuem enim i|)sum api)arens; vo-
sed primum secunda In- ens, et luntabile autem ipsum prinVum existens
telligentia sunt hujusmodi, ergo, bonum. Appetimus, quia videtur mai,ns,
Minor patet quia movet ipsum videtur, quia aj^petitus principium
etc. ^^^f^
^+ -"1 ^
1
est intelhgentia.
ainando, et clesiaerando. 1 ri
Intellectus autem ab intelhgi movctur.
obiecium, Notandum, quod sicut patet ex
us"plac^r3. de Anima, cap. de Movente, t. c. Exponit id quod proposuerat,
'^tiuis^no^^'
5^^- ^t ^^'^' ^^ circiter, aliter est Axcqv^.^ C[WO(\ horum autcynprimacadcni,
formi'tr"
Pi'ir^<iipi'Hn motus intellectus pi^ac- id est, quod in prima Intelligentia
videDoc- ticus, ipsum objectum
et aliter idem est primum intelligibile, et
4.Xl <8. appetibile. Objectum enim in se primum appetibile. Vult dicei'e, imeiiiyibi-
le, et .)j)pe-
a 1auia i i
•

Mc'transit mancus nou luotu 111, movet poten- quod licet apud nos quandoque ii'iiebo-
num in

'munuie- tiam, puta unum pulchrum visibi- aliud sit, quod movet sicutdeside- prmia

^^^'''''^''^"^- le, aut pulchrum intelligibile, mo- rabile, vel bonum

appetibile ; et 'tia S"
vet appetitum ad prosequendum, aliud quod movet sicut bonum in- 'nrm.^ili'^

et intellectum ad intelligendum, et telligibile, et utrumque sit movens ''^'^^'jj'^^',!^^^^^

etiam ad dirigendum prosecutio- non motum, sicut ap])aret in in-

nem, si sil intellectus practicus. continente, secundum ratio- qui
Ipse autem intellectus, sive appe- nem movetur a bono intelligibili,
titus; movent et moventur. Pri- secundum autem ap])etitum concu-
mum autem movens, quod est pri- piscibilem movetur ah aliquo de-
ma Intelligentia, dicitur movere lectabili secundum sensum, licet
sicut appetibile et desiderabile, non sit bonum simpliciter, sed so-
quatenus motus C(x:^li est causatus lum secundum quid; tamen inpriino
ab aliquo proximo movente, quod movente eadem sunt ])rimum in-
est aliqua secunda Intelligentia; telligibih\ (^t ])rimum desiderabih^
qu^ movet ccelum propter ipsum Cujus causam suhdit :
quia n>//r//- vuio 15.

primum movens immobile, ut piscihilc quidcm ipsam apparcns, u\ (^st, ;i;.'p,ax/^;a

^''''^-
l)ropter flnem amatum et deside- quod concu])iscibile s^^cundnm s(ui-

ratum, ut scilicet secunda Int(dli- sum est ai)])arens bonum Priiuum

gentia assimilet se ])rimao in cau- autem volun/ahilc, id est, j)rimiim

sando, et explicet in actum id quod boiium, quod (^st ai^j^etihih^ i\\)\)c-

est in primo movente virtualiter titu i^ationali, (|u.'r est voluntas,

non enim motus cddi est ])ropter ipsi(}n cst e.ris/cns honinn, cl ideo sim-

generation(Mn (^t corruptionem in- pliciter exist(uis. Appc/imns an/cm,

feriorum, ut propter linem, cum supple ai^jietitu rationali i(huu,

 55 \
LIH. XII. METAPll.

ridchir, scilicet esse l)ouuin i1)i : Mocct aiilcni. Tertia ibi : Ucdac-
(im'((

/^^/'/^Vi.vsnpph' (lunni e coutrnrio, scili- lio cnini. Priiua iu dnas. PiMmo in-

cet (juo(J vidclnr honuni, (jiiin (ippdilnr. qnirit ejns perfectionem ex boc,

Iloc eniin iutorest iut(M' ai^petitnui quod babet rationem intelligibilis,

sensitivnui et ratioualeui, (inia id ostendcnsliancconclnsionem, quod ^^

qnod appetitnr appetitu seusitivo, ipsnmest primum in ordine intelli-

videtnr bouniu (|nandoqne eo quod gibilinm. Secnndo ex boc, quod ba-
appetitnr. Nani freqnenter concn- rationemappetibilis, ostendens
l)et

banc conclnsionem, quod ipsa est ^-

piscentia sensitiva pervertit ratio-
neui, nt videatnr ei bonnm, qnod primumiu ordiue appetibilium. Se- ^- Conci».

est delectabile, licet non sitbonnm CUUfba ibi : Ai vcro, ct quod Ijonum. Pri-

simpliciter. Sed id qnod appetitnr mainduas. Primo ostendit conclu-

appetitu ratiouali, ideo appetitnr, sionem. Secundo removet dubitatio-
nem. Secundaibi Esi autcm iinum,
"
quia videtnr l^ounm secnndnm se. : ct

Unde 3. de Anima t. c. 53. dicitnr simplcx. Dicit ergo, quod Intcllifjibilis^-^^^ll^l^^

qnod isti dno ajipetitns snnt qna- autcm altcra cst coelcmcntatio secundum ^^\\l^^^
inlelJigihj-

doone siln contrarii. Et ideo snb- se. Vnlt dicere, qnod sicnt moven- ^i^"^-
^
Qusere 7.
tia, et mobilia babent suam coele-
E^iiic. (lit, qnod principium snpple appciilus

rationalis cst intcUifjcniia, qnia niliil mentationem et coordinationem,

sic et intelligibilia habent suam;
appetitnr nisi cognitum, si sensi-
bile, sensibiliter ; si intellectuale, quce coordinatio vocatnr iutelligi-

intellectualiter ; intellectns antem bilis, quatenus, unum intelligibile

movetur ab obiecto intelligibili. est principium intelligendi aliud,

\ug. 9. de
Trin. cap. sic orgo priuinm movensmovot nt sicut unum movens estalteri prin-
appetibile et intelligibile, qnia in cipium et causa movendi ; sicnt

eo b?ec ambo snnt eadem, cum ip- igitur ex ordine movents et moti
sum sit bonnm secnndnm se, et probatnm est primum movens es-
simpliciter. Deinde cnm dicit :
se substantiam et actnm, sic etiam
arguit ex ordine intelligibilium
com.^^37. altera coelementatio
Intelligibilis aulem esse aliqnod piumnm intelligibile.
secundum se, et hujus causa substantia
Ideo subdit, (\\\oAhujus, scilicet coe-
prima, et hujus qufc simphciter, et secun-
dum actum. lementationis intelligibilis, suhstan-
tia cst prima ; nam Metaphvsice lo-

Proseqnitnr de proposito. Circa qnendo substantia est primum en-

qnod facittria. Primo iuqnirit per- tium cognitione, ex 7. hnjus, t. c.
Inleliecliis ^
i •
•

nioveiurab fcctioues illins substautia^ exparte 4. nam accidentia cognoscuntur

li." suimet, nt babet rationem intelli- per substantiam, per quam defl-
gibilis et appetibilis. Secundo ex ninntur. Kt hujus (pue simplnx e/ A^e- Ordoiatei-
licribiliumex
pai-te primi mojnlis movet. Tertio
• •
, , 1 4. L 1 .

cunduni acium, id est, luter substan- natura re»

ex parte ipsins appetentis et intel- tias prins est intelligibile simplex'^*^^''ce!'^'*'

ligentis, quod est ipsa anima coeli, qunm compositnm, nam iutellec-
pnta ipsa Intelligentia, sive sit tio conipositornm dependet ab iu-
forma C(jeli, sive motrix tautum,de tellectione simpliciniu. Iternm iu-
quo babitum est 8. Imjns. Secunda ter simplicia in genere Snbstan-
 .

SUMM.^ II. CAl'. U 003

ticT, actiis est priiis iiitelligibilis mum a])petibile vel sunt idem nu-
qiiam ])otentia, quia poteiitia per mero, vel se proportionabiliter
actumdetinitni' ex 1). hujns, t.c. 15. conseqnnntnr. Circa quod duo fa-
et circiter. Et tunc supplendum cit. Primo ostendit conclusionem.
est qnod cum primum movens sit Secundo removet dubitationem
substantia simplex et actus, ipsa Secunda ibi Qnia autem est. Dicit
:

erit primum in lienere intellioibi- ergo .1/ vero et quod bonum, et propter
:

lium. Deinde cum dicit : ipsum eligibile, id est, quodillud quod

est per se bonum, et per se eligibile,
Est aiitem unuiii et simplex non idem,
est in eadem coeletnentatione, quia sem-
unum euim metrum significat ; simplex 2. Con-
ciUrio.
autem qualiier habens ipsum. per optimum, scilicet in genere ap-
petibilium, est snpple idem numero Substanlia
Removet dubitationem. Crederet cnm eo, «luod est primum intelli- j^ini^biiis

enim quod Aristoteles

lorte aliquis
ex hoc quod ait primum movenses-
iribile, aut est proportionabib'
mum. Hoc autem ideo
....
quia
dicit,
ouod pri-

in-
appetibi-
lium.

se substantiam simplicem, incide- telligibile ut sic, est in intellectu ;

ret in opinionem Platonis, qui ponit appetibile autem ut sic, est in re

primum rernm principium, ipsum extra, quia bonum et malum sunt
unum intelligibile. Hoc antem i'e- in rebns ex 0. hujus, t. c. 8. ideo Diffmmt
'^
quoad es<e
movet.assignansditferentiam inter dicit qnod sunt idem numero, aut mteiiioribiie
et appetibi-
nnum et simplex, dicens quod autem . .

proportionnbiliter. licet
1 •,•, 1 • .

secundum 1
le.

jnuni et unum ct simplrx non idem. Eni)n pro rem primum intelligibile sit pri-
[tjplexdif-
rerimt quia, anum significat mctrum, id est mum appetibile. Et tunc supplen-
mensuram, ex 10. hujus. Simplex dum est quod cum primum mo-
autem significat dispositionem quam- vens, quae est substantia simplex
dam absolutam secundum quam ali- et actus, primnm intelligibile»
sit
cjuid cdiqualiter se habet, pnta non et eodem modo primum appetibile.

Ivfx aliis
essecompositnm ab aliis, et ideo QuaiT sequitur quod erit primum
nnum, et simplex yidentur forma- appetibile quod est optimum, ita
liter distingui sicut respectivum quod idem sit primum intelligibi-
et absolutum. lc; et primum appetibile. Deinde

SUMMARIUM.
cum dicit :

Primiiin moTeiis esse primum appetibi- Quia autem est quodcujus gratia in mo-
bihbus, (hviiio ostendit. Est enim lAwui
lium, et linem ojus reperiri in immobiUbus,
quotl cujus gralia, quorum hoc »iuidem
quje beue explicat Doctor.
est, hoc vero non est.

At verobonum, et quod propter ip-

et
sum ehgibile in eadem coelemcntatione, Removetdnbitationem.Quiaenim
et optimum semper, aut proportionale bonum et appetibile liabent ratio-
quod primum.
nem linis, et tinis non videtur esse

Ostendit substantiam immateria- in rehus immobilibus. ut l). hujus,

'. immo- lem. qnae est primum movens, csse t. c. :i dicel)atur, ideo crederet ali-
bilem.
primum genere appetibilium,
in quis (juod i^rimum movens immo-
quia primuni intelligibile, et pri- bih^ non esset a])petibiU* (^t l)onum.
 550 IJIJ. \ll. METAIMI.

Fiiiis {lu- IIoc anLciii rcinovct dicens: Qnia stantiaeex imrte primi mobilis
plex.
(nileni illuil (ju(k/ csl cujus (/rafifi, id est qnod movet. Ktvult iinlicre istam
(inis, fit in rohns imniobilihus, oslcndil conclusionem , quod prima sub-
diiusio, ([wro scilic ct datnr de fine. stantia sit necesse esse. Circa
fJnim pro qiiin, id (juod est cujus r/ralia quod dno facit. Primo ostendit
alicui, id cst liniS; (/uorum hoc quidem motnm primi mobilis essc loca-
Iii rebiis
iinuKjhili-
esi, scilicct iinis ejus qni prsecxis- lem. Secundo ex hoc ostendit in-
bus reperi-
^^ /locvcro cst scilicct finls quomo- tentum. Secunda ibi Quoniam autem :

eujuseisi non prapcxistit. Vult dicere,

non seuiper
(jQ (nii
^ ^- ' quidem. "Dicit crgo, quod supple
linis quo. quod flnis cst dnplcx scilicet finis primum movens movet ut amalum, ut
cujus, quod est ipsnm objectum in ostensum per consequens
est, ct
quod tenditnr, et iste est finis necesse est aliqnid esse ab ipso
prcBexistens. Alius est finis <7uo sci- primo motum, scilicet primum
Al. nioTei
licet ipsa operatio qna objectnm ccBlum; motovero, scilicet illo pri- tur.
attingitnr, ct hic non praBcxistit. mo moventur alia, quia medinnte
Primo modo potest esse finis in primo mobili moventur inferiora.
Priraum
rcbns immolnlibns, qnia aliquid Et subdit quo(\ Siquidem igitur aliquid mobile a.
primo DO'
potest tendere in objectum immo- movetur, scilicet perpetuo, puta pri- lore pri-
bilc per proprinm operationem, mum coelum. Ut supponitur contin- tu,moquimo-lo
calis est
sicnt de oportet concedere
facto cfit aliter se habere, id est, quod opor- perpetuo
moveri.
inbeatis, qui per operationem in- tet quod contingat ipsum aliter, et
tellectns ct voluntatis tendunt in aliter se habere, ita quod semper
objectnm immobilc qnodest Deus. sit in eadem dispositione quantnm
Quidqnid ergo sit de fine qm, cnm ab substantiam , licet varietur
iste sit productus per actionem de quantum ad motum et dispositio-
genere actionis nt sanitas,
, et nes partinm, ut patet ex Physi-8.
quaecumqne forma terminans mo- cornm. t. c. 73. et circiter. Ideo
tum, tamen certnm est, quod tinis snbdit : Quare latio, id est; motus
cujus potest in rebns immobilibns localis est prima, et actus secundum
reperiri. (]uod movetur, scilicet primum mobi-
le, secnndum motus a motu
alios
SUMMARIUM.
locali, puta secundum generatio-
Motuiii primi mobilis esse localem, et pri- nem corruptionem, augmentum
et
miim movens esse necesse esse, qiiia immu- et decrementum, et etiam altera-
tabile. Item qua necessitate movetur primum
tionem; oportet quod aliter se ha-
mobile, anfinis tantum, vel elTectivi.
beat secnndum aliquod absolutum DilYerenti
Text. Movet auteiii ut amatum, moto vero sibi inexistens, puta secundum iis
motus loca
ab alii
com. 38.
alia moventur. substantiam, vel Quantitatem, vel
Siquidem igitur aliquid movetur, contin-
Qualitatem. Quod autem movetur
git, et aliter liabere. Quare latio qute pri-
ma, et actus est secundum quod movetur. localiter, licet se habeat cditer secun-
Ex hac autem contingit aliter habere se- dum locum, et secundum ubi, quse
cu?ulum locum, etsi non secundum sub- videntur qusedam extrinseca loca-
stantiam.
'to, non famen secundum substantiam,
40.
Inquirit perfectiones illius sub- nec secundum aliquam formam ab-
 ;

SUMAf.T^ IT CAP. IV 557

solutam, proprie loquendo. Quia mus motussit localis, nt prseosten-

igitnr ccelum so habot sic quod sum est, est omnino intransmuta-
non variatur secundum substan- bilis; sed prima substantia non
tiam, nec aliquam formam abso- movetur localiter, quia primum
lutam proprie loquendo, oportet movens non movetur motu quo
quod moveatur motu locali tan- movet ergo nec movetur aliquo
;

tum. Aliterautem probaturS. Piiy- alio motu. per consequens est

et
sicorum, ex hoc scilicet quod nul- omnino intransmutabilis. Circa
lus motus potest esse perpetuuS; hoc autem Quia primo tria facit.
et continuus praeter localem et ostendit proi)ositum. Secundo ex-
circularem tantum. ponit ipsum. Tertio infert corolla-
Thomas Notandum, quod quidam exposi- rium. Secunda ibi Et necessitasbene. :

9.
tor dicit, quod melius dicitur quod Tertia ibi : Ex tali it/itur. Dicit er-
primum movens movet quasi ama- gO qnod : Quoniain autein quideui ipsum
tum, quam quasi desideratum, quia movens estens immohHe actu ens, hoc non prf,nus^n.o-
desiderium est ejus quod non ha- contingit nullatenusaliterse liahere, quia
^""'"'

betur, amatum etiam est habiti. scilicet est omnino intransmut/ibi-

I. amor
lalem. Sed hoc nihil valet, quia desiderium le,quod probat, quia Latio, id est
est etiam respectu habiti, ut dic- motus localis est priina niutationum,
tum fuit in 1. hujus, in prologo hujus autem, scilicet lationis quce cir-
nnde et de Deo a sanctis Angelis cuh), id est, inter motus locales
., . iam habito, dicitur 1. Petri fnquem
"^
:
primus est motus circularis. Ilac
siderium .

t eiiam desideranl Angeli pwspicere. Et ideo aut.em, id est, circulatione movet hoc,
labiti. utrumque bene dicitur, et quod scilicet primum movens, et per
movet inquantum amatum, et in- consequens non movetur tali motu
(luantum desideratnm. Deinde cum quo movet. Si igitur primum mo- ^"ovtui^r"^

dicit :
vens non movetur motu circulari, nec''tmlr.
qui est simpliciter primusmotus;
Quoniam autem est quidem movens ip-
sum immobile ens, ens, hoc non
actu
ergo nec aliquoalio, et per conse-
contingit aliter se habere nullatenus. La- quens non potest aliter se iiabere,
tio enim prima mutationum, hujus autem sed est omnino intransmutabile,
Immobile
quffi circulo, hac autem movet hoc. Ex
ex quo infert. igitur est ens ex ne- cvixo noces-
necessitate igitur est ens. •
^' -j^ . 1 se esse.
cessttatc, id est,
1 L
necesse esse. Uemde
41. Ex hoc ostendit intentum dicens, cum dicit :

quod primum movens sit substan-

Et necessitas bene, et sicprincipium. 49.
tia, quae necesse est esse, et inten-
Nam necessarium toties, hoc (piidem \i
. Con- dit talem rationem Prima sub- :
quod pnrter impetum. Ilhid voi-o, sine
^"^'°*.
stantia est omnino intransmutabi- quo non bene. lloc aiKem non contiiigens
'Dstantia
ahter, sed simphciter. Evtali igitiu" [u-in-
mobiiis lis ergo necesse est esse. Conse-
;

cipio dependet ccrlum et nalura.

esse. quentia patet, quia oppositum
consequentis infert oppositum an- Exponit quod dixiu-at, scilicet^^

tecedentis. Antecedens probatur qunn sit necessitas primi inov(Uifis. tvssnaspri-

*
... . . luiniotoris
ex hoc, quia cui non inest motus inquantum est i^iMUcipiuui [)riiui .leda.at.

localis, nec aliquis alius, cnm pri- motus, ostendens quod est neces-
 ; .

55« LIB. XII. METAPIT.

sitas linis, dicons qnod '*/ necessifas ossot ordo convoniens ad finom;
Necessa- ('"jll'^ f'S( SUpplo in hfno SC liabOPO, pinmum ergo movens movet ntca-hime
'"\"y''' i(l ost, 11 1 liabot rationom boni ot linis. IJnde tertio infert corolbn-^p^^nj^j^^g

finis, ot sic est principinm snpplo rium, dicens qnod cx tali irjitur pi''n-^''^^,l[,^^'

primi motns, nt soilicot babet ra- cipio quod est primum movons, dr-

tionom fmis ot amat i.Qnod probat pendet cnelum, et natura, ut scilicot a

a divisiono : iVcDn necessariwn dicitur flne, otetiam a principio etfecti-
loties, scilicet tripliciter; hoc rjuidem vo; ciebim quidem, ot quantum ad
idest, nno modo vi, id estsecnndum snam snbstantiam, et quantum ad
violentiam, quia praHer impetum, id motum natura etiam, quatenus
;

ost, qnod accidit pnneter impetum omnia naturalia dependent a coe-

roi, pnta cnm lapis fertnr sursnm. lo, ot a motu ccbU depondont a pri-
Illud vcro, id est, alio modo dicitnr mo. Ex bis infort qnidam oxpositor
nocossarinm sine quo non benc snpple qnod
^
cum necessitas primi
^
motusS. Tiioma
Quidiotei
potest a liqnid esse, vol babere flnem, non sit absoluta, sed ex fine qui cJiiur pa
. . ., molum CQ
sicut cibns estnecessarius advitam est primum principium, scilicet ii,eiq.iaii

animalis, etcnrrns et equusad por- Deus^; illud autem quod intonditur subjicA
tingendum finom, sive terminum por motum est assimilatio ad ip-
itineris. Ifoc autem, id ost, alio mo- sum; assimilatio autem ad id quod
do dicitnr necessarium quod est est intelligens ot volens (qualis ost
non contingens aliter se babere, sed Deus, ut inferius dicetur) attendi-
simpliciter est, scilicot nocessarinm, tur secundum intolligontiamot vo-
ot secundum se. Et osl supplon- luntatom, sicut artiticiata dicun-
dum quod primum movens non tur artitici assimilari, inquantum
movet necessario coslum primo in ois voluntas artiflcis adimple-
modo, quia qn?B sunt socundum tur; quia inquam sic est, sequitur
violontiam, sunt contra natu- quod tota necessitas primi motus
ram. In robus autom incorruptibi- divinoe subjaceat voluntati.
libnsnibil ovenit contra naturam,
0x9. bnjus toxt. com 17. etcirci-
ter. Noc otiam tortio modo, quia SUMM.E SECUND.E
cum primnm mobile sit movens
CAP. III.
soipsum, 0x8. Pb^^sicorum, qnato- f
nus, scilicet babot IntoUigentiam Primum movens esse snmmofelix.
motricem appropriatam sibi; qnod vivens, perfoctum, virtutis inti-
antom movot seipsum, babet in se nitcC, bonum.
Motus cceii nnod possit moveri ot non movori
necessitate ^ ^

finis et he-
soqnitur qnod primum coelum non SUMMARIUM.
ne esse est
necessa- movotur nocossitate absolnta. Ro-
rms. Primum movens esse siimme felix et bea-
linquitur orgo, quod movotur no-
tum, atque in eo esse majoi'em delectatio-
cessitate socundo modo dicta, ita
nem, q^^am in uUo alio, quie bene exponit
qnod necessitas primi motns sit Doctor.
necessitas ex fine, ex lioc quod si- Texl.l

ne perpotnitate illius motus non Deduciio aLiteni qiialis optima parvo com. 39^
 .

SUMM/T^ 11. CAP. II 550

lcmporc iiohis. Siconim sempcr illiid cst, [)rimnm movens

t(dligit ot ainat ;

nohis (luiclem impossiiulc.

ox ([uaintolloctiono consequitur in
Inquirit pcribctionos illiiis snb- ipso sninma delectatio, cnm (\jns

stanti<io ox parto
appotontis (^t Iblicitas consistat in amore et con-
43.
intoUigontis. Kx (ino ostondit duo. tom[)lationomoventis pidmi. ()nam
Unnm ost quod priniuui inovons,
:
folicitatom, ot nos speramus habo-
([niost Dons, ost suninio Iblix ot ro, non [)ro statn isto, s(h1 [)ro

boatns. Secnndnni ost : ({nod os- statn fnturo, licot et modo possi-
s(nitialit(U' vivens ibi : E/ vila autcm. mns habero aliqnam roalemdoU^cta-
Circa prininin (hio facit. Prinio tionem optimam, licet imporfoctam,
quod in i[)so intolli^^ento, ot app(^- ot in parvo tem[)ore, (^t alterins

tonto primnni motuni, est maxima rationisab illa perfecta, qnam

deloctatiO; qu^e ost ojns b(^,atitu(lo speramns. Deindo cum dicit :

ot folicitas. Socnndo ostondit quod

Quoniam, cl dclectatio actus luijus. Et
in ipso ol)jocto i.ntollii^ibili ot ap- proptcr hoc vii;ilatio, sciisus, ct iiitcllii^d-
potibili, qnod ost })rimum movons hilia, ct dclcctahilissimum. Spccies vero,

soipsnm intelli<^ons, ost altior ot ct mcmorijc |)ropter hoc. Intclligeiitia

autcm ([uai sccuiidum se ejus (piod secun-
l)orlectior dolectatio ((uam in ali-
dum sc optimum, ct ([ujc maxiinc ejus
qno aliornm. Socunda ibi : Soiimun ([uod maxime.
Conclu-
sio.
au/cnt inlcUi()il. Prima, in duas. Pri-
teiihstan-
immohi-
mo proponiL iul,(Mitum. Socimdo l^robnL ({uod dix(M\at, scilicot vicie i.

St UViXXi- [)robat. Socnnda i])i : (Jnoniain, auinn in actn hnjus considorantis oV^'^-^^\^'^'
delect;»-
qiUfOi^t et delectatia. Dicit orgo, quod dedtic- intolligontis, [)rimum movons ost
citas ip-
i etalio- tio , id ost qnaodam delectabilis sumnia dclcclatio, dicons : Quoniatn 44.
rum
dispositio ost snp[)lo in ipso d(^si- ct delcctalio Jiiijus acliis, id ost, quod
doranto et intolligonto, (jufttis opti- doloctatio soqnitni* actum int(dli-

ma parvo tcnipore, potost su[)})lo in- gontis ot dosiderantis. (]nod [)ro-

osse nol)is. Itlud cnini, scilic(3t intelli- bat a signo di(ions : Et proplcr Ii(h\

gens ot desidorans ost s(nnper sic, consequitnr

({uia scilicot deloctatio

id cst, in tali dipositiono delecta- 0[)oration(un actnalom, ideo ut vi(/i-

lectalio
bili; quod quidcm not/is cst impossibilc, latio, clscnsus, etinlcltif/ejUia cst dclccfa-
atoris
lomen- qnodscilicet in illa dis[)osition(^ o[)- hilissimirm, \(\ (^st, quod mnxima do- Siuvies in
meiiioria
:anea. . •!• ,1
m
•

vii^'ilia, (d, dum homoqiu.moio

, I

tima ot doloctabili simus semp(u*, H^.ctatioost

L
actu sontit, aut
I
•
L L'Lii-^L
intolli,i>it s(uisus
tleieclahi-
({uod int(dlii^'ondiim ost [)ro statn ; les.

isto; alitordictum lMiilos()[)hi non (mim, ot intoUoctus iii actu (^oni-

ost vernin, ([uidqnid i[)so sons^udt, [larantnr ad s(uisuni (^t iut(dlo(!-

et Bea-
*um ;o- ([uia rorL(^ riituram vitam non tnm in [)ot(uitia, sicut vii4"ilia ad
erna.
i
crodidit. somniim. ()uo(l [^robat, qnia alia,

Notandnm, ([uod si primum mo- [)nta s[)oci(^s in momoria, vol so-

vons, ([uod ost Dons, mov(^t nt in- cnndnm aliani liLL(M*am, spcrics ct

tolligi))iloot amal)ib^ ()[)ort(d; ([uod incmori(c snnL su [){)!(* (l(d(\'Lal)ilos

[)rimum mobil(M[)sum iuLollii^at (^t propter /lor^ i(\ (»sL, |)r()[)L(M' ()()(M'aLio-

amot, in([uantnm, scilicot i[)sa in- TKun ali({uam ac;Lual(Mii, iu((iian-

t(dlig'(uitia, quoo inovot ccjLdnni; iu- Lnm, scilic(d, s[)oci(% V(d [)ci' s[)0-
 500 \.\\\. XII. Mf^yrAPii.

cioin in momoi^in monti nostr-a) ali- talio, (|uam in quocumque alio-

1
(jii;»' oporntionc^s (h^h^ctabiles |)r;o- talem i*atio-
riim. Kt ([iiasi intendit
toritjB, aut l'iitiii'a', in.ii-onintin' noui rroptor ununKiuod^iue et
:

quasi prasontos. Kx quo iiifoi^t illiid magis, 1. Postoriorum t. c. 5.

quod |)ropt(M^ hoc, quia supplo do- sfMl alia lial)ont deloctationom
loctatio consistit in actu sonsus ot inqiiantum attingunt ipsum pri-
intolloctus, inlcUifjcnlia fiulrin sccnn- miim ])cr actum intellectus ot ap-
clanisc, iil ost actus intollig^Midi, in- petitusergo multo magis ipsum
;

quantuni Iiu jusmodi <'.s7 ("//^v (/uod cst l^rimum seipsum intelligens, et
sccandiim sc oplinmm, quod ost bo- volens habebit delectationem.Dicit
num intelligibile. Xam bonum in- ergo, quod intcllccius supple alius a
inteiii-ihiie tolUgibile excodil bonum sensibilo, primo intcUifjil seipsum sccundum tran-
pumeiiec- sicut bonum immobiloet universa- sumj)tionem inleUifjihUis inquantum
^exce^dir'" ^^'
bonum mobile et particularo, ot transumit, et concipit in se ali-

por consequens delectatio in actu quod objectum intelligibile, nam

intellectus est prior iUa, qu?e est intelligit se intelligendo alia, ex 3.
in actu sensus. Ex quo infert et fpire de Anima, t. c. 5. et 13. Et etiam de
maximc csl cjns fjnod maximc, id ost primo verum inquantum eon-
est
quod maxima, ct porfoctissima in- cipit objectum intoUigibihj non i.^teiiecus

maxime optimi ob-

telligentia sit aUud a se; ideo subdit, quod inteUi- q»«'no-io

jecti, quod est primum ens, quod gibiUs emm fit supple ipse mteUec- ribilis.

est Deus, ad quem sequitur maxi- tus, allinfjens scilicet aUquod objec-
ma delectatio. Ex quo patet quod tum. Ex quo infert : Qufu-e idcm erit
intelligentia intelligens, et appe- intcUectusel inteUigibile, eo modo quo
tens primum movens, quod est pri- sciUcet dicimus fieri idem ex co-
mum intelligibile, et primum ap- gnoscente et cognito. QuaUter au-
petibile, maxima fruitur delecta- tem intellectus attingat intelligi-
tione consequente ejus felicitatem. bile,exponit dicens, quod intellec-
Deindecumdicit : tus se habet ad inteUigibile objec-
tum sicut potentia ad actum, et
SeipsLim autem intelligit intellectas se-
perfectibile ad perfectionem cujus
cnndum transuaiptiouem intelligibilis. In-
telligibilis autem sit attingens et intelli- est susceptivum ; et ideo inteUec-
gens ;
quare idem intellectus et intelligi- tus est susceptivus objecti mtelU- i»teiiecta.'
qiiaiulo n
bile ; susceptibile enim intelligibile,et sub- gibiUs, ot specialiter su1)stanti3e, acu., et
stantij^ intelligendum est actualiter ha-
bens. Quare illud m
ist^ quod vide-
igis
quatenus substantia est proprie, ?n'^ener
• •
11 • -1 • iiiteiligi >i

primum
•
L L 1 j-

tur intellectus divinum habere, et specu- ot mtelligibUe; et quia i„„n.

kitio delectabilissimum et optiiuum. Si unumquo(h]ue fit actu, prout roci-

igitur sic bene habet, ut nos, (piandoipie.
Deus semper mirabilis. Si aulem magis,
pit suam perfectionem, ideo intel-
adhuc mirabihus habet aliqnis. lc^ctus actuatur inquantum scili-

cet recipit intelligil)ile; esse autem

Ostendit quod in ipso objecto actu in genere intolligil)ilium est
45.
intelligibili et appetibili, (jiiod est osse intelUgibile, sive intellectus;
primum movens seipsum intolli- ot quia unumquodque agit ut ost
gens, est altior et perfectior delec- actu, idco inlcUcctus est agcns, et ope- ^^'- ^°^*^
 ;

SUMNL^ II. CAP. II. 561

'luni.
rans, id est, intelligens inquantum SUMMARIUM.
1 iior in
!-'ne est attingit objectum intelligibile. Quia
Primum intelligibile, quocl est Deus, esse
i.stantlse igituT sic cst, quocl intellectus fu aclu
vivens. Item bonum, et perfectum non esse
''^''

iiui ^Ue-
a
ii^i''lf^(jG^^shoc quod attingit
P<?r excludenda ab illo primo principio, coutra
~ CUjUS
c]ue.
objectum; et propter unumquod- Pythagoricos et alios.
que et illud magis, sequitur quod
Et vita autem ntiqiie existit etenim in-
quidquid divinum, aut nobile, ut ;

tellectus actus vita, illud autem ipse actus

est intelligere et delectari, inve- est; actus autem quod secundum se illius
nitur in intellectu attingente pri- vita optimn, et sempiterna.Dicimus autem
mum Multo amplius
intelligibile. Deumanimal esse sempiternum optimum.
Quare vita, etduratio continua, et a^terna
invenitur in ipso primo intelligi- existit Deo, hoc enim Deus.
bili comprehendente, et attingente

seipsum perfectiori modo, et ideo Ostendit secundum, quod sequi- 49.

ejus delectatio est delectabilissima tur ex immediate dicto, quod scili-

et optima. Ideo subdit : Quare illud cet primum intelligibile, quod est 5.Con-
magis isto, c/uod videtur est intellec- Deus, est essentialiter vivens, et clusio.

tus divinum habere, id est, quod in- quaedam vita, dicens quod vita uti-
telligere, et quodcumque aliud di- que exisiit, scilicet ipseDeus, quod Substanlia
immol)iIis
vinum magis videtur habere illud probat Enim pro quia, actus rnicl-
: est es^en-
t.aliter vita
primum, quam quodcumque alio- lectus, puta intelligere est qua^dam et viveas.

rum ; et speculatio cujus est quidem vita. Ipse autem Deus est illud, vel id
delectabiUssinium, et optiniuni. Et sub- scilicet primum quod estDeus, est
dit : Si igitur primum intelligibile, ipse, scilicet actus intelligendi,
quod est Deus. sic bene semper habet quia ipse est suum intelligere ;

ut nos quandoque Dcus semper mirabilis actus auiem, scilicet intelligendi in Intelligere
Dei est
si autem magis adhuc mirabilius habet ipso est, qui secundum se est vita opti- Deus.

aliquis.Vult dicere, quod cumdelec- ma, et sempiterna illius. Cum intelli-

i^elicitas tatio, quam nos habemus intelli- gere homini vivere, et propter
sit
ei,et alio
|min spe gendo primum intelligibile,sit op- hoc supple, dici}uus secundum vul-
julatione
sius con-
tima, licet cam nonhabeamus sem- garem lationem et famam, Deum
Vicle q. t.
sistit.
per,sed quandoque, si Deus habet esse quoddam animal sempiternum, et quod. et
2. tl.1. q.
eamsemper, mirabilisest ejusfeli- opfimu)it. Cujus ratio est, quia vita 1. et 35.
dist. l. Vn
citas; etsieam habet semper nobi- apud nos in solo animali reperitur risiensis.

liori, et intensiori modo quam nos manifeste, quia })lant.*io non ita
quandoque, adhuc est mirabilior. manifeste vivunt; (^uia igitur vi-
Iloc autem sic, quod scilicet illam ta competit Deo, ideo animal no-

delectationem habet Deus diutur- minatui'; concludit ergo, qu(tre ri/a

niorem quam nos, qnia Deternam et duratio continua, et (vtcrna cd-istit in

;

et habet eam perfectiorem et in- Deo, id est, quod Deus hoc ipsum

tensiorem, quiaipse solus seipsum quod est, est essentialitcr sua vita

perfecte comprehendit actu infini- continuaetcTterna, necetiam nliud Intelliirere

to, et ad^equato ipsi objecto, quod

ipse, et vita sua. Conlirmatur sic iutf*IIi.i:eiili

esl vita.

estipsa sua propria essentia, quod ratio : IUud cui est idem essentin-
dcnnlla cr.nitura dici potest. lit(M' suuui iut(dlig(M'e, est e>scMi-
30
Tom. VI.
 : ; '

50-2 LlB. XII. MErAPlI.

tialitor vitn ; S(m1 primniii inovciis |ilan(ai'um, et animarmm pi*incipia caiis.-e

siiiit. Hoimm vero, et j^erfecium in liis

est liii.jusinodi, criio, ctc. Mn.jor
(jiKG e\ his, non recte exisiimant. Nnm
patet, (inin intelligere est vi^a in- sperma ex alleris e>t prioribus perfeciis;

om.u.i,e,-telli-enti. Minor patet, qniaomnis et pi-imum non est s|)ei'ma, secJ perfec-
tiim ut pi'iorem liominem dicat aliquis es-
fecli'1 i'S-
perfectio est essentialiter idem
senlialitn' se spermatc. Non eniin qui ex lioc fit,
Deo, intelligere antem est perfectio
e>t iile:n
Deo. sed alterum ex quo sperma.
intelligentis. Quia quidem ii^itur est substantia alia Teit.
sempiterna, et immobilis separata a sen- com. 41
Notandnm, qnod sicnt vivere po-
sibilihus, manifestum est ex diciis.
test snmi pro primo actn, qni est
essentialiter; vel pro secnndo, qni Excludit qnemdam errorem, et 47.

est opus vitrT, pnta sentirc et mo- falsitatem qnorumdam qni imper-
vere se, et hnjnsmodi, sic et intel- fectionem attribuebant primo en-
ligere. Nam intelligere qnantnm ti, dicens quofl non recte existi-

ad primnm actnm, est qnidam gra- \\\[\w\j quictiinque puiont^ ui PijtJiafjorici

dns essendi [xM^ectissimns in enti- cf Lcucippus, opliinum ct nobilissiniuni Excludi

errorein
bns, nt sicnt vivere qnantnm ad nnn cssc in prinw princijio. Quornm antiquo-
rum.
primnm actnm, viventibns est es- motivum suhdit: Qnia animalium, et

se, ex 2. de Anima, t. c. 37. sic in- phintarum sunt uti /ue causce boni et
telligere intelligentibns est esse perfecli, non tamen bonum et p^rfec-

intelligere pro secnndo actn est tum reperitur in ipsis principiis,

ipse intellectns actns, qni est quae- sed in principiatis. Unde semina
dam vita, et quoddam perfectum qucC snnt principia animalium et
quod est in vita, qnia actns per- plantarum, sunt imperfecta, et
fectior est potentia ; et intelligens pari ratione putaverunt a primo
actu perfectius vivit quam dor- principio debere excludi bonum et Principio
etiecto

miens, licet autem in omni alio a perfectum ,

quorum improbatio- inquantum
tali non ]
primo, actus intelligendidistingua- nem subdit dicens, quod non recte convenit
iniperfec-
tur realiter a substantia intelli- exisfimanl. Xain spcrma csf ex alleris tio.

insoioDeo gentis, cum sit quaedam qualitas, prioribus ei pcrfecfis, cf spcrma non est

iXiiea^s, et accidens per accidens; tamen primum, supple principium simpli-

leiiigendLipse Deus est realiter et essentia- citer, scd aliquod aliud perfectum, ut si

liter suum intelligere, alioquin lia- aliquis dicat homincm esse priorem sper-
beret se ad ipsum sicut potentia mafc ; non enim hominem scilicet
ad actum, et tamen ostensum est, qui ft, id cst, generafur ex Jwc sper-
quod ejus substantia est actus, nec mate, sed alterum cx quo sperma, sci-

aliquod accidens potest sibi eveni- licet deoiditur, et hoc est homo ge-
re. Bene ergo dicitur quod sub- nerans.Ex hoc ei^go patet moti-
stantia primi entis est essentiali- vnm eorum nuUum esse, quia cum
ter vita, et quod actus ejns intelli- actus sit prior potentia simplici- Actus est
prior po-
gendi est ejus vita <Tterna et opti- omnino est dare aliqnod agens
ter, tentia.

ma. Deinde cum dicit primum, et ens, et in actu, per

quod ens in potentia dedncitur ad
Oiiicumque autem pulant, ut Pvthago-
*Text
"^

rici
•!•
•

et Leucippus, optimum et noi)Uissi-

'i •
actum, et illud primum agens est
com. io.
mum non in principio esse. Quare, et perfectum; ergo bonitas et perfec-
 ' ;

SUMU.E II. c\p. ;i. 563

aii- tio noii repu«4nat principio, et nii- potest esse in magnitudine finita,
hitlm nus primo. Deinde epilognndo con- quia nuUum finitum habet poten-
[ipiie". clndit dicens Quod quidem iffilur cst
: tiam intinitam; nec potest esse in
subslanlia aliqua scnipilerna et irnmohi- magnitudine iniinita, quia illam
lis, separala a scnsihilibus, nuinifestum impossibile est dari, ut probatur
scilicet esi e.r /tis. 3. Physicorum capitulo de intinito,
et etiam 11. hujus, t. c. 40. et inde
SUMMARIUM. ergo non potest esse substantia Prima sub-
_ • •
t • stantia ha-
• 1 •
• .

primi moventis lu aliqua magnitu- bet virtu-

Primum movens esse virtutis infinitce, quia
dine. Dicit ergo, quod ostensum ^s/^Tam.^"'
movet tempore iiilinito. Ratio falsa et conclu-
autctn in 8. Physicorum, quia non
sio movet Doetor, opti-
vera. Pulchra dubia
me exponeiis Pliilosopiium etsi non approbet contiiv/it /lanc suh^tan'iam , scilicet
eju3 dicta in omnibus, sed in aliquibus re- pi'imam nulhnn magniiudinem /aibcre.
probet. Goncluditur Deum esse impassibilem Verum pro sed, cst sine parte, id est,
et immaterialem.
impartibilis et indivisibilis. Cujus
Ostensam est autem, et non contin2:it
probationem subdit : ^fovct enim per
liabere hanc substantiam magnitudinem tempus infinitum, scilicet cum mo-
nullam. Verum sine
parte indivisibilis veat sempiterno tempore, ut prae-
est. Movet enim per infiniium tempus et
dictumest, et finitum non /labet poten-
non habet potentiam intinitam finitum.
Quoniam autem omnis magnitudo flnita tiam inpnilam. Qunniam autnm omnis
cst, aut infinita. Finita quidem propter marjnitudo est fhiita, aut infinita : Fini-^'nA\M\n-
quod hoc uiique non habebit magnitudi- . , • 1 . tiiiita non
ta rjuulem magnitudinem non uti qu e /la- poie^t essti
ncm ; infinita vero non, quia totaUter nul-
la est infinita maonitudo. bchit propter/ioc, scilicet quod dictum ''Indm^!'

est, quia nuUum finitum habet po-

8. Tnqniidt perfectiones primae snb- tentiam intinitam infinitam vero, ;

stnnti?e moventis ex parte virtutis scilicet magnitudinein non /labchit,

onciu- <^iua movet, ostendens ex hoc quod quia totaliter nuUa magnitudo est infi-
est substantia incorporea nuUam nita.

liabens magnitudinem. Circa quod Notandum quod, ut dictum est, „. ,*v ^

\ ide m d.
duo facit. Primo facit quod dictum ista conclusio cum sua probatione^- q- J^via
. ad pro!)an-
est. Secundo ex omnibus prrece- sumpta hysicorum, etdam infiiii-
est 8. 1

^P^";'^ dentibus concludit quod

^
illa sub- oportet eam supponere, licet mul- ^.^''."'eius-
II obilis
litiKii-
stantia sit impassibilis, et inalte-
X 11- iitT^ et in
ta diibia meludat. Lnum est, quan- quodi. q.
• L tl^^ui

)lisca-
rabilis. Secunda ibi At vero, ct quia : do dicit quod scilicet movens perr,crV"aud.
impassibilis. In prima parte suppo- tempus infinitumsit virtutis infini-q^3°'^';j|f

nendo quod primum movens sit toe; quia si sic, cum quaelibet intel-^''^''^*'"^""

potentise inftnit^e, quatenus movet ligentia

^ inferior moveat suum or-Averroem
de.vpice,et
per tempus inlinitum, ut probatum bem per tempus inlinitum, secun- Nonynaies
contomne.
est 8. Physicorum, intendit talem (bim eum ergo qua^libeb esset vir-
;

rationem, quam ctiam accipit ex tutis intinittie, quod est erroneum,

8. Physic. t. c. 78. et inde : Omnis nisi fortedicatur quod nuUa iiHe-
magnitudo aut est finita, aut inli- rior movet tem})ore infinito, nisi
nita ; sed virtus primi moventis, in virtute primi.
cum sit infinita ex hypotliesi, non (iuomodo etiam vahH illa conse-
 5J4 LIB. XII. METAPFI.

qiientia : Movet tempore infinito, tiim est ex se, ex qno qnantnm esthatur»i

ergo est virtutis, vel potentia? infi- ex se potest causare motum infi-s.ii.
nit?p, dubium est. Quantum autem nitum, quia saltem mediante motu tracLd
spectat ad pr^esens. potestbreviter infinitopotest effectus infinitos
^"^J2^
dici, quod antecedens sic intelli- produeere.
gendum est quod aeque bene con-
: Aliud dubium est : Qualiter ve-
cludit propositum, si possit move- rum sit quod potentia infinita non
re per tempus finitum, sicut si possit esse in magnitudine. Xec
moveret per infinitum, quia a?que probatio Philosophi 8. Physico-
oportet ipsum esse in actu sed il- ; rum, videtur cogere. Argnit enim ^
lud posse patet de primo movente sic quod major potentia est in
:

quantum est de se. Licet igitur mjijori magnitudine, et ideo poten-

non moveat motu infinito, sicut tia infinita non potest esse in ma-
Aristoteles intendit, tamen si ac- gnitudine
^ tlnita. Xec potest
*
esse Q^^
potenua
cipiatur anteeedens illud , quod in infinita, quia illa est impossibi- finitan
quan'um est ex parte sua potest lis; ergo potentia mtinta non erit inmag

sic movere, habetur antecedens in aliqua magnitudine. Sed istud "**

verum, et ceque sufficiens ad infe- argumentum non videtur conclu-

rendum propositum. Consequentia dere, quia adversarius, qui dicit
autem sic ostenditur esse proba- potentiam infinitam esse in magni-
bilis :Quia quidquid potest in ali- tudine, poneretipsam esseejusdem
qua plura simul ita perfecte sicut rationis in tota magnitudine. et in
in unum tantum, quorum quodlibet qualibet parte magnitudinis, et ita
requirit aliquam perfectionem si- in majori sicut in minori, ita quod
bi propriam. illud concluditur es- tota potentia infinita esset in tota
se perfectius ex pluralitate eorum magnitudine, et tota in qualibet
seorsum, ex hoc quod potest in parte; sicut anima intellectiva est
plura, et perconsequens infinitum, tota in toto corpore, et tota in qua-
si simul possit in infinita. Ulterius nec est major in
libet parte ejus,
etiam si naturfe efiectus non per- majori corpore quam in parvo. Et
mittat simul infinita esse, tamen si istam animam consequeretur

causa, quantum est ex se, si possit potentia infinita intelligendi, illa

simul in infinita, ex hoc sequitur esset in magnitudine finita, et ita

iDcmnpo»- quod sit infiuita et ita de primo
; in parte sicut in toto, et in parva
efeSlnm moveute videtur concedendum, sicut in magna. Similiter dicetur
"^jJJJ^ quod si potest causare simul infi- in proposito, quod potentia infinita
caas^e.
nita, quod virtus ejus sit infinita, inmagnitudineessetejusdem ratio-
et per consequens si simul habet nis in toto et in parte.
virtutemcausandiinfinita,itaquod Dicendum, quod conclusio Aris-
quantum ex se posset producere totelis quam intendit, est ista :

simul infinita,licet naturaeeffectus Quod potentia infinita non est in

repugnet, adhuc concluditur infi- magnitudine finita, puta dico ex-
QooiEoio nitas virtutis ejus. Oportet autem tensa per accidens, et hoc probat
^te^^ concedere quod simul possit quan- ratio sua hoc modo Quapcumque
:
 SUMM/E II. CAP. II. 565
potentia est extensa per accidens, tensamipsa magnitudine, quce ma-
major, id est efticacior est in ma- teria perficeretur potentia infinita,
jori magnitiidine cseteris partibus. sicut corpus nostrum extenditur
Exemplum de calore in igne, quia magnitudine per se extensa, et per-
major ignis est majoris, id est, ef- ficitur per animam intellectivam
ficacioris potentia) in toto quam in non extensam sed nulla materia
;

parte. Ex qnosequitur (piod omnis est in primo habente talem poten-

talis potentia extensa per accidens tiam, ut prceostensum est. Ex ista
quamdiu est in magnitudine tinita, igitur immaterialitate pr^eostensa
potest intelligi crescere in efticacia a Philosopho habet ratio Philoso-
per augmentum magnitudinis ; phi efdcaciam, cum hoc, quod in-
sed quamdiu intelligitur potens tendit loqui de potentia non exten-
crescere in efficacia, non est infini- sa per accidens, ut probatum est,
ta secundum efficaciam; ex quo aliter non videtur concludere sed ;

sequitur quod talis potentia ex- discutere de praedictis magis spec-

tensa per accidens, quamdiu
in magnitudine finita, est
ve finita et non infinita,
nitas intensiva non potest esse
ne infinitate in efficacia, ergo se-
qnitnr quod potentia infinita in ef-
ficacia, veletiam intensive, nonest
in magnitudine finita. Et tunc ul-
tra, cum non sit aliqua magnitudo
infinita, patet quod nuUa potentia
infinita est in magnitudine. Con-
jungendo autem liuic lianc conclu-
sionem. quam probat prsecedenti
capitulo, scilicet quod primum mo-
vens est sine materia, sequitur
propositum, nam omni extensione
aliquid extenditur; et si
est tat ad octavum Physicorum.
intensi- Xotandum etiam quod licet vir- infinita du-
quia infi- tus corporis C(jelestis moveat infe- tio^non ar-
si- riora corpora per tempus infini- tutm m"
^"'**™-
Lum,non propterhocsequitur,quod
sit infinita, quia non movet nisi
motum; et ideo influentia est ex
movente primo, sicut jam tactum
est de secunda Intelligentia qnaa
non movet tempore inflnito nisi in
virtute prinice. Xec etiam potest
dici, quod coelum sit virtutis infl-
nitce, licet duret per tempus inflni-
tum, quia major duratio niliil per-
fectionis addit ; nam albedo, quoe
uno anno durat, non est perfectior
extensio quam si duret uno die tantum in :

esset per se existens, aliquid esset ccelo enim non est virtus activa
forma informans extensionem, sui esse, sed solum susceptiva.Un-
extensa peraccidens. Si ergo ista de ejus inflnita duratio arguat
si

potentia infinita ponatur inmagni- inflnitam virtutem, non tamen ex

tudine, qufero quid est extensuni parte durantis, sedexparte prin-
ista extensione magnitudinis? Non cipii ipsum producentis et perpe-
ipsa potentia inflnita, sicut pro- tuo conservantis. Deinde cum di-

batnm est nec ipsa perficit istam

; cit :

magnitudinem extensam sicut for-

ma materiam. quia non est in ma-
At vero quia impassil>ilis et inaherabi-
teria,ex conclusione pr?eostensa; lis. Omnes enim alii motus posteriores
ergo oportet ponere materiam ex- sunt eo, qui est secuiulum locum. Ilivc
 500 IJB. \ll. METAFll.

qiiidein igiLiiriiianirohla (iiiia liuiic niuduin d. ^. ([. r. ct quodl. 7. dubium eliam est an
haljent. voluerit primum mobile a primo principio
moveri, ot secundam Doctorem videtur quod
7. Conclu- Conchidifcex prcecedentibus,quod non.
sio.
SnKstan- substan primi moventis est im-
ia
tia ininio-
passibilis et inalterabilis. Et inten- Utruni aulcm unani ponendurn est ta- Texl
bilis est com. 4
niipas^ibi-
loni suh^iantiam, aul plures, et (juot,
lis et inal-
dit talem rationem Cui non inesfc:
o|io!tet non latere, sed reminisci, et alio-
Cap. ^
terabilis.
primus motus, nec aliquis alius, riim neirationes, quia de [tluraliiaie ndiil
quia remoto priori removentur dixerunt, quod sit planum dieere. Qu^e 51.
enim circa ideas existimatio nullam er-
omnia posteriora sed primum
j

;
scrutationem liabet propiMam.Numerosqui-
movens, ut prrieostensum est, non dem enim dicunt ideas. Sed de nuineris
movetur motu locali, qui est pri- quandoque autem sicut de infinitis dicunt;
quandoque aulem ut usque ad decadein
mus simpliciter; ergo neque alio
determinatis. Pr^opter quam causam \ero
motu, et per consequens est omni- tanta pluralitas est numerorum, nihil di-
no impassibilis et inalterabilis. citur studio demonstrativo.
Quod noii Dicitergo, quod at vero est supple
movelur Hic, ut dicebatur, inquirit Philo-
niotu loca- manifestum, quta et impasslbilis et
li,nec alio
inalterabUis est supple substantia
sophus de substantise immaterialis Al imir
niotumove- bilis.

lur.
moventis primi. Omnes enim alii mo- numerali quantitate. Circa quod
tds sunt posteriores eo,
duo facit. Primo proponit inquisi-
qui est secundum Sermo
tionis necessitatem. Secundo acce-
loeum, et tunc supplendum est, quod numer,
siihstani
cum non moveatur motu clit ad determinandum veritatem. nnii
locali; ii

ergo nec aliquo alio consequenter. Secunda ibi : Nobis autem ex supposi- niobilii
iiiimaloi

LUtimo concludit, quod hcec quidcm tis. Dicifc ergo quod non oportet laferc, Iiuin.

sed reminisci, et aliorum negationcs,

ifjitur manifesta sunt quia Iiunc hcdjcnt
modum, ut praeostensum quia scilicet nihil dixerunt de plura-
est.
litate substantiarum immaterialium,
quod sit planum dicere, id est, nihil

SUMM^ SECUNDyE dixerunt planum efc manifestum :

utrum est ponendum unam talem esse

CAP. IV. substantiam tantum, aut plures, C[Uo6. sic
patet : Existimatio enim, id est opi-
Quot sint numero substantiae im- nio, quaj est circa fdeas, nullam habet
mobiles, ac sphserce, qu9e ab eis propriam perscrutalioncm, quia scili-
moventur, quarum motus inves- cet Idesenon habent rafcionem ali-
tigat. cujus certitudinis, cum ponantur
esse omnium rerum communican-
SUMMARIUM.
tium in aliquo communi, et subdit
Reprehensis antiquis probat plures esse quod numeros enim dicunt ideas. Hoc
substantias immateriales, quarum nunieruni aiitemaddit, quia Platonici posue- In nnme
quoad e<
ex numero coelorum venatur. Primo suadet runt Ideas esse numeros, ex qui- ram i

prima moventia esse substantias. Secundo rationef'

bus forsan videretur, quod ex jiar- infini iii
esse inter se ordinata. eorum nume-
Tertio tum
te numerorum possit haberi certa specilici
rum indagat. Videtur ponere omne> inteUi-
gentias virtutis infinita', seu Deos, sed non
pluralitas Idearum, contra quod^ procetier
icet dyn

satis constat de e.jus mente. Vide Doctorem 1. invehitur dicens Sed de numero niinative :
 . :

SlLMMyE 11. CAP, IV. jG7

"upque ad qiiandoqne quideni sicul dc infinids di-

decem au-
Nubis autein ex supiiositis et detei ini-
tiqui anit, quandoquc usquc ad dccadem, id nafis dicentkim. Principium quidem enim
dixei'e et, pi-imum entium est immobile, et secun-
est, decem dc/.crnnnaiis. ViiU dicerc,
dum secundum accideiis; movens
se, et
quod ponentes Ideas essenumeros, vero primum sempiternum, et unum mo-
non semper iino modo de pliirnli- tum. Quoniam autem quod movetur neces-
com.
Text.
45.
se est al) aliquo moveri, et primum mo-
tate numerorumloquebantur;nam
vens immobile esse secundum se, et sem-
quandoque numeros dicebant esse piternum motum a sempitcrno moveri, et
infinitos secundum speciem, et hoc unum ab uno.
in infinitum; quandoque vero dice-
bant species numerorum deLermi- Accedit ad determinandum veri- r,?

nari usque ad decem, et hoc quan- tatem. Girca quod duo facit. Primo
tum ad numerationem, quia alii ostendit iUas substantias esse plu-
numeri post deccm videntur itera- res indeterminate. Secundo inqui-
ri secundum nomen numeri dena- rit earum numcrum determina-
rii, undecim enim videtur idem tum. Secunda ibi : Plurcdilatcni vcro.
quod decem et unum, et sic de Prima in tres. Primo ostendit eas
aliis. Et subdit contra sic opinan- esse plures. Secundo cas esse sub- „i^[o,?cst
tes quod proplcr quani causam lcnila stantias. Tertio esse ordinatas. Se- ^'^'^!'-I' •

immo ilis

Al. niniie- sil plurcdilas nnincroruni^ Si3ilicet us- cunda ibi : ^'cccsse et Jiaruni lationum. ^eteinus, et
rorum unus,
denomina- que ad decem ; 7iihil diciiur al) eo Tertia ibi : Quod quideni enim sunt. "'M'"^
tionem. ceterni nio-
per ratio-
studio denionstrativo, id est, l^rima
.

m duas.
.

Primo resumU aU-

.

m\s.

nem demonstrativam. Cujus for- quid esse unum, pinmum, princi-

san ratio est, quia talis demons- pium, immobile. Secundo ostendit
tratiospecierum numeri non est quod prseter iUud unum primum
secundum rem, sed secundum no- sunt etiam aUa plura. Secunda
men tantum, licet aliquis assignet ibi Vidcnius cmtcm. Dicitergo, quod
:

Al. progre- istam rationem, quia nrimerus de- supple Ucet aUi nihil determinate
su.
narius consurgit ex procossu nu- dixerint dc numero harum sub-
merorum usque ad quaternarium, stantiarum, ut dictum est : Xahis
qui est primus numerus quadra- auteni dicenduni est cx suppusilis ct dc-

tus nam unum et duo sunt tria,

;
termniatis scilicet superius, (^t iu cS.

et tria addita faciunt sex, quatuor Physic. t. c. 45. et inde, quod primum
autem additis faciunt decem. Sed principium cntiuni cst quidcm immo/ntc,
utrum ista ratio valeat, non est et secundum se ct secundum accidcns,
prsesentis negotii pertractare. quod SCiUcet est moccns unum mo/um
Tunc ergo supplendum est, quia primum, ct srmpitcrinnn. Cujus cau-
ex quo ponentes substantias im- sam tangit : Quoniam onnn\ quod mo-
materiales maxime fuerunt Pla- vetur nccesse cst at) ((tiquo morrri, iit

tonici ponentes Ideas, cum illi probatur 7. et 8. Phys. t. c. 1. et

nihil determinate dix(Munt de ea- inde, t. c. 3e). et circit(M', U(H3esseest

rum pluralitate; ideo necessarium SUpple esse printum miwcns sccundum

estnunc inquirere utrum sit uua sc, i(\ est, omnino cssc immolntc ; ct nut-

ponenda talis, aut plures. Deinde tinn scnipilcrnum morrri (( scmpncruo

cum dicit scilicet movente; d unmn, scilirct
 ;

568 LIB. XII. METAPil.

motnin ah uno movcnto. Isto autom quod prsctor primum movons, quod
cst motus primi mobilis, quod mo- movct primum cojlum, crunt plurcs
vctur a prim«a intclligcntia motri- alii motorcs. Etsubdit, rpiod osicnsum

ce. Dcindc cum dicit : est autem de his in Physicis, scilicet in

8. Phys. t. c. 48. ct inde, ct spccia-
Viclcmus aiitem pivTter universi simpli-
cem lationem, (ruam movere dicimus po-
tentiam existentem hic substantiam, et
^^^^3,,^ ^

coelum
,
^ 73
...,
^^ -^^^^^
movetur motu contmuo
^ scilicct
ct
immobilem; alias lationes planetarumsem- sempitcrno. Dcindc cum dicit :

piternas. Sempiternum enim, et instabile

circulare corpus. Ostensum est autem, et Necesse, etharum lationum unamquam-
m Physicis de his. que ab immobili moveri secundum se, et
sempiterna. Astrorum enim natura sempi-
53. quod prseter primum
Ostendit terna substantia quccdam ens, et movens
movens immobile sunt etiam alia sempiternura et primum eo quod move-
tur. Et quod pvius substantia substantiam
P^^^^'^- esse necesse est. Palam itaque quod tot
Ad cujus evidentiam sciendum, substantias esse necesse est natura sempi-
quod Philosophus venatur nume- ^^^"^^. et immobiles secundum se, et sine
,., , ,. . , . masrnitudine propter prcedictam causam.
rumsubstantiarumimmaterialium
via motus; et ideo secundum nu- Ostendit plura movcntia esse
illa 54,

merum mobilium coelestium opi- substantias tali ratione Astra :

^^^1^^^^^"^^

natus est esse numerum Intelli- mobilia sunt substantia, et mo- r""*"™
ccelestiui
gcntiarum. Quia igitur praetcr pri- vens est prius moto, sed nihil cst substanti
esse os{(
mum motum primi coeli apparent
. .
T. .
1 ,

prius substantia, nisi substantia;

• • . 1 .

^
dit.

alii motus, puta planetarum, opor- crgo illa moventia astrorum opor- verbaSo
tct primum movens primi coeli tet esse substantias. Dicit ergo, Andm.
ponerc alias substantias immatc- quod unamquaincjue harum latiomundic-
riales motrices orbium planeta- tarum est necesse moveri a substantia
rum. Dicit ergo, quod prwter sim- sempiterna et immohili secundum se.

plicem lationem universi, qui est mo- Enim pro quia, unumquodque astro-
tus diurnus primi mobilis unifor- rum est natura sempitema, et subslantia
mis et simplicis, quam scilicet la- qucedam ens, ergo et movens est sempi-
tionem dicimus movere primam sub- ternum et prius eo quod movetur, et

stantiam existentem hic immobitem, vide- quod est prius substantia, necessse est

mus atias lationes sempiternas ipsorum csse Pcdam itaque quod

substantiam.
?^^^^^^^'^^^'^^^ ' Q^^^d P^obat; g?n'a c/rc?(- supplc quot sunt lationcs astro-
moumi
mobiie, et lare covpus, id est, coelum est sempiter- rum, tot necesse est esse substantias na-
movens . .

prmumi num non potens

et instabile, id est tura, naturaliter sempiternas
id est,
sunt alia , ,
. . . • > ., ,
piura po- stare, aut quiescere, quia ejus mo- et immobiles secundum se et sine magm- ,

tus non potest quictc interrumpi tucHne propter causcnn prcedictam, quia
quia igitur coelum cst corpus sem- scilicet movent tempore infmito,
piternum, idco sempiternitas mo- et per consequens sunt virtutis
tus non potest tolli pcr corruptio- infinitse, quae in magnitudine essc
ncm mobilis ; ct tunc supplendum non potest, ut prseostensum cst.
cst,quod cum cuilibet mobili rcs- Ex quo apparet, ut vidctur secun-
pondcat proprius motus, oportct dum mentem Philosophi, quod non
 SUMM.E II. CAP. IV. 569

soliim prima Intelligcntia, sed rioris virtutis, et per conseqiiens

etiam omnes alise snnt virtutis notior et perfectior in natiira.
infinita3, sicut hic yidetur dicere Notandum quod, ut potest habe-
expresse, et per consequens, quod ri ex loco isto, et ex secundo Coeli
omnes sint quidam dii, licet una et Mundi, t. c. 60. et circiter, Aris-
inter eas principalis. Unus ta-
,16 Doct.
sit
men DoctorT^-i. •i.-x J.J.' X-
nititur, et satis ratio-
x-t.i.
m
tus
quinon
toteles,
Astrologia, non putavit esse
fuit multum
.
peri- Qui--^
non
toteles
Aris-

luu perims

mf^^Z' li^biliter, ipsuni excusare, ut scili- aliud coelum, praeter coelum stella- "^n^vi^in'

.tint^de
^^^'^P^^ i^on posuerit aliquam In- rum fixarum; ita quod secundum prh^ofet
fn"rTo
telligentiam esse virtutis infinitse eum octava sphaera, quod est coe- mSum
[de2. et8. pra3ter primaui, sed ratione bre- lum stellatum, sive flrmamentum, ^^^''"^"^'^-

vitatis supersedeo pronunc istam esset primum mobile, et motor

materiam pertractare, quia de hoc ejus esset primum principium ; un-
inferius quseretur ; et tunc patebit de post primum motum non enu-
quomodo ista littera est aliter ex- merat hic nisi lationes planeta-
ponenda, quam modo exposita sit. rum. Tamen a peritis Astrologis
Deinde cum dicit : deprehensus est motus firmamen-
ti, quod movetur contra primum

motum super polos Zodiaci in cen-

Qnia quidem igitur sint substanti.B et
Te.t ^^^^-^ ^^^^^^-^ ^^^ ,^^^^^^ ^^ ^^^_
lom. -4-1.
harum nuje prima, et secunda secundum ^
ordinem eumdem lationibus astrorum, s^^l"'^'^^ siipra firmamentum opor-
pai.^^^ tet dare nonam sphaeram, qucT sit
primum mobile, revolvens totum
coelum motu diurno ab Oriente in
Quanto Ostcndit
substantias esse illas Occidentem, et illud est mobile a
Se'est ordinatas, dicens quod quidem enim primo movente.
'XajS
^^*'^^ substcmtiw immateriales et mo- sed est dubium, utrum primum 55.
ventes Et harum qme prima, et qu(B coelum moveatur immediate a piu-
lctam.'
:

„S;ne
secundum eumdem ordinem la- ^q nrinciDio.
)rdosub-
taniiarum
aoventiiim
secunda,
tionum astroriwi palam est,
...
ita scilicet
r Dicendum ouod
1 1 '

cundum rei veritatem primum mo-

se- "^'^1^'"«
prinn
^^^^**

umordi- quod ordo substantiarum separa- bile habet duo moventia unum :

lem mo- , xl
tarum et immaterialium
•
x • i
• •
^ ,

i>iiimii,et sit se~ separatum, qui est Deus movens

auendea- cuudum ordineui motuum, et mo- in ratione amati et desiderati;
dus.
biliumcoelestium.Probant enim pe- aliud corijunctum, quod est secuu-
riti Astronomi, quod oportet nunc (|a Intelligentia immediata post
supponere quod quanto corpus Denm, a qua immediate movi^tur
coeleste est superius, tanto habet ratione amantis
-^^^ et mediante ;

eff^ectum universaliorem, et diu- ppima, quc^B est Deus, ipsum i^ri-

turniorem, et priorem; quia igitur ^^^^^^^^ ccielum movet. Kt h.Tc est
corpora coelestia sunt quasi ins- sententia expresse Avicenna^ \).
trumenta substantiarum immate- Metaphys. cap. 4. sed de inten-
rialium moventium, sequitur quod tione Aristotelis dicit unns expo-
substantia motrix, et superioris sitor, quod sententia sna est, qnod
. n. 1 hom.
orbis sit universalioris et effica- primum cadum movetur immo- i.ic
 .

oTO LI'3. XII. METAPIl.

(li.ito a pi'imo [iriiicipio, ({uod cst non possit esse respectu virtutis
Deiis. Scd hoc non videtur, qnia infinitse.Hcec videtur intentio Aris-
snperius dixit, fjuod j)riniuni nio- totelis. Philosophus tamen utrum-
vcTis mbvet primum motum in que movens videtur accipere pro
pocit caii
^'''^^'io^^ amati ;
oportet ergo, quod uno; et illud prremittit in compu-
tstponen- movens, quod mo-
(Inm nio-
gj(; (|a re aliud i
tationein substantiarum immate-
(lu-
veiiif Yoat in rntione amantis, de quo rialium, quarum numerum vena-
meni^Aiis-dixit supra, quod ipsum conse- tur sccundum nunierum mobilium
7.(i.(iu(xii. quitur maxima delectatio, ex lioc, C(3elestium, ut patebit infra.
pnmoprin- quia intclligit et amat primum
SUMMARIUM.
g.^er^.^cL 1. i^ovens ; et illud est aliqua se-
cunda Intelligentia, quse vocatur Traclit de variis astrorum seii planetarum
anima motibus, ut inde venetur Intelligentiarum
coeli, non in ratione infor-
numerum. Sed ut advertit Doctor, tam ipse
mantis, sed in ratione motricis,
quam Astronomi, quos sequitur, errant de
ut ostensum est 8. hujus, et ha?c numero ccelorum et orbium, de quo vide
est expressa sententia Comment. Doct. 2. d. 14. q. 2.Addo errasse in eo, quod
c. 21. hujus, ubi exponens Philo- putavit ex numero coelorum numerum intol-

sophum assignat priino coelo du- ligentiarum colligi, cum prima Intelligentia
omnes movere posset.
plex movens, unum conjunctum,
et aliud separatum. Hsec enim vi- Pluralitatom vero lationum jam ex ma-
detur expressa sententia Aristote- xime propria Philosophia Mathematicarum
scientiarum intendere oportet ex Astrolo-
lis 8. Physic. t. c. 78. et inde, quod
gia. Hsec eiiim de substantia sensibili qui-
potentia infinita non potest iinme- dem,sem[)iteina autem facit Theoricam ;

diate movere corpus in tempore; alicG vero de nulla substantia, puta quae
circa numeros et Geometria. Quia quidem
quia si sic, aliqua potentia tinita
igitur plures sint eorum, qu?e feruntur la-
posset moveri in a^quali tempore, tiones manifestum est, et parum attingen-
eo quod augmentata virtute moti- libus; pluribus enim quam una astrorum
errantium unumquodque fertur.
va minuitur tempus in quo movet.
vSed quot sunt hie? nunc quidem, et nos
Secundnm hoc ergo dicitur, quod quae dicunt Mathematicorum quidam, at-
Dens non potest immediate causa- tentionis gratia dicimus, ut mente aliqua
pluralitas determinata suscipiatur. Reli-
re motuin proprie dictum, quia
quum vero hoc quidem quaerentes opor-
cum sit successivus necessario est let ipsos illa vero persuaderi a quaeren-
;

in tempore. Posuit ergo duo mo- tibus, si quid videatur praster modo dicta

ventia ordinata, quia primum mo- ab eo tractantibus amare quidem utros-

;

que, persuaderi vero a certioribus.

vet mediate, quia dat virtutem se-
cundae, et quia dat perpetuo illam Inquirit iUarum substantiarum 56.

virtutem, ideo est causa perpetui- numerum determinatum Circa .

tatis in motu. Finitas autem vir- quod duo facit.Wam quia via mo-
tutis recept^, si finita sit, quae tus procedit adinquirendumearum Accedil i

ioquirei
Duas pri- aliud a natura Angeli, qui pluralitatem, ideo primo inquirit
mics Intelh- i^oncst ^ ^
duni det€
minate n
yentias
Philosc-
est secundum movens, est causa numerum mobilium et motuum merumm
.,,.
successionis m motu quia illi vir-
. . .
bilium (
phus pro ; coelestium. Secundo juxta hoc con- moveii-
tium.
numera"n- tuti si pouitur finita potest esse cluditnumeruindetcrminatumsub-
do Intelli-
m •! •
, •
l ^ • •
i

gentias. aliqua resistentia mobili, quae stantiarum moventium, quae sunt

 SUMM^ II. CAP. IV. 71

siibstantiae immateriales et immo- su,it h(c, scilicet lationes planeta-

biles. Secunda ibi Quare : et suhston- rum nunc nos dicemus quidem secun-
/m^.Priiiia in duas. Primo proponit dum, scilicet ea quce clicunt quidam
viam et modum liujus inquisitio- Math^^maticorum, et hoc attentionis gra*
>enumeronis. Secundo juxta modum datum tia, id est, ut reddamur attenti, et
rbiurpVLpi^ose^^ de intento. Secunda 2(t mcnti suscipiatnr, scilicet a nobis
rojie^r ra>
-i^- .
^•/^f/ojr^,,^ ^^^^^^^^^ Dicit ei\i>'o, quod a/iqua plurcditas determinata illarum
Pluralitatem vero lationum, id est mo- Lntionum. Reliquum vero si quid videa-
tuum coelestium, oportet intende- tur prceter modo prsedicta ab eo frac-
accipere et considerare
re, id est, tantibus, id est, si quid aliud apparet
ex Astrologia quce Mathematicarum postea praeter ea quae dicuntur, et
scientiarum, id est, inter scientias tractantur a modernis, oportet hoc
Mathematicas est maxime propria quidem qucercntcs ipsos, idest, ut quse-
phHosopliia ad lioc scilicet inquiren- ramus per nosipsos; ista vero per-
dum. Itec enim scilicet Astrolorjia suaderi a qucerentibus, id est, quod in
sola supple facit Theoricam, id est hoc persuadeamur ab his, qui de
considerationem de substantia sensi- talibus inquirunt. Et subdit, quod Vide
. Coil
bili quidem, sempitcrna autem, id est amare quidem oportet utrosque, scili- t. c. 101.
et
-lrolo.^ia de corpore coelesti; alice vero scili- cet tam eos quorum opinionem i. Eth.c.6.
oprie de
llldlilHlS cet scientise Mathematicse, de nulla sequimur, quam eos quorum opi-
i-Ie^tibn
supple substantia sempiterna con-
ii>i(lei a^t nionem fugimus ;
persuaderi autem a
-^oa
siderant in speciali, sicut facit As-
,^^j^g^.|/Jj'^
nos oportet, quia
ccrtioribus, scilicet

^o""'"^Hronomia, puta qme circa muneros, id illi certius veritatem cognoverunt.

I""»
f^re
'^^-
con-
est Arithmetica, ct Gcometria, qu^ Ralio hujus potest esse, quia in
vtnt. versatur circa magnitudines nu- ; eligendo, vel fugiendo opinionem
merus autem, et magnitudo sunt non debet liomo duci amore, vel
qusedam accidentia. Et subdit Quod : odio opinantis, sed potius ipsa ve-
quidem igitur plures sint lationes corum, ritate; et ideoamare quidemutros-
quic feruntur planetarum, manifestum que oportet, quia utrique juvant
etiam parum attingeniibus, scilicet ad inquisitionem veritatis, et ideo
scientias Mathematicas, quia hoc justum est dicere gratias, ut habe-
supple patet ad sensum. Enim pro tur 2. hujus, t. c. 2. tamen opoi'tet a
quia, U)iumqnodque aslrorum erran- certioribus persuaderi.
lium feriur, scilicet pluribus latio- rsotandum, quod illud quod hic 57.

nibus quam una. Dicuntur autem dicitur, scilicet quod alia^ scientiae

iuare?. non quod

plauetae astra errantia, Mathematicae ab Astrologia, de

nturfctei-' in so irrcgu laritcr moveantur, sed

nuUa substantia considerant, vide-
l«rraticie.
^^^j-.^ prsetcr varios motusquosha- turesse contra illiid, quod dictum
bent, non semper servant eamdem est (). Inijus, quod scilicet scientia qu o^lio l,

positionem et figuram ad alias Matliematica considerat dc sul)-

stellas, unde propter causam oppo- stantia corporea, ut de s^^cundo
sitam alioe stellae dicuntnr tlxaL\ speculabili. Tannui exponeu(bim
cumsemper sint in eademdistantia (^st, iit il)i(Uun (lictniu fuit, (luod

et propinquitate. Et subdifc Qnni : licet secundum vei'itatem scientia

 . ,

{J/ LIB. XII. METAPII.

Matheiiiatica de siibstantia cor-

sit obliquatisecundum quam Luna fertur,

porea, tainen dicitnr esse de qnan- quam secundum quam Sol.

Errantium vero astrorum in (juatuor cu- Text.
titatecontinuavel discreta, ex hoc, jusque spbjoris. Quarum primam quidem, *^^'"- ^^^^

Qnaliter quia Mathcmaticus supponit quan- et secundam iUis eamdem esse. Et eam
^lalheninti-
titatem, tanquam primam passio- qua3 est a|)planorum, qufc omnes est fe-
ca de sul)-
stanlia et rens, et eam qufo sub ea ordinata, et se-
nem, mediante (|ua in substantiam
a'^ci(lenti- cundum eum, qui per medium Zodiaci la-
hns tleter-
minat.
corpoream omnes alias
reducit tionem babcntem, communem omnium
passiones, quantitatem autem sup- esse. Tertiao vero omnium eo in circulo
polos esse, qui per media signa transit.
ponit tanquam passionem per se
At (|uartaD lationem per obliquum ad me-
notam; et ideo quadam appropria- dium circulum bujus esse. Tertice vero
tione Mathematicadicitur de quan- esse spha^rae polcs aliorum quidem pnj-
prios Veneris vero, et Mercurii eosdem.
titate, licet realiter sit de substan- ;

tia corporea, ut ibidem fuit decla-

ratum. Prosequitirr de intento juxta 58.

Planetam Notandum etiam, quod ultra mo-
inoveri plu-
ribusmoti- tum diurnum, qui est motus primi
bus.
mobilis, deprehensum est plures
esselationes planetarum secundum
instrumenta Mathematica, putaas-
trolabium et quadrantem, etc. Et
modum datum, narrans opinionem
illorum quos sequitur, et qui tem-
pore suo erant magis famosi in As-
trologia. Et dividitur in duas, se-
cundum duas opiniones, quas addu-
cit. Secunda ibi Callippus autem.
:

Planetam etiam per rationem, quatenus mo- Ad evidentiam istorum noian- Aristoteie
contingit
se habere
tus planetae apparet quandoque ve- dum, quod Aristoteles et hi quosquosimn
lusester-
sequitur, m multiserraverunt cir-raverunti
. . , . , .
tripiiciter
locior, quandoquetardior; et planc-
,

ta quandoque videtur directus, Axi^* 1,^^ numero or

rr^
ca Astrologiam. Tum, quia ccelum biumco-
'

quandoque retrogradus, quandoque stellatum opinati sunt esse pri- c^Jcubrun

stationarius statione prima velse- mum mobile, et primum C(jelum
cunda, quod non potest esse secun- simpliciter, et ideo post illud non
xlum motum sphaer?e, cum ille sit posuerunt nisi orbes planetarum,
omnino uniformis. Et ideo ad sal- quod falsum est, secundum quod
vandum hos diversos motus Pto- dictuni est jam; tamen quia nrga-
lemseus, et alii periti Astrologi verunfepicyclos et excentricos, id
investigaverunt circulos planeta- est circulos deferentes, quorum
rum prseter sphseras, scilicet defe- utrumque poneudum magis est, ut a
rentem et Epicyclum, etc. ct ideo peritis Astrologis est repertum, ut
bene Philosophus, quod astro-
ait jam dictum est. Unde per illos
rum errantium plures sunt latio- circuios salvant diversitates appa-
nes quam una. Deinde cum dicit :
rentes in planetis, sive quantum
ad quantitatem, sive quantum ad

Lunam liguram, sive quantum ad velocita-

Eudoxus quidem igitur Solem et
ulriusque lationem in tribus posuit esse tem et stationem, re-
tarditatem,
spbceris. Quarum primam applanorum as- trogradationem et directionem,
trorum esse. Secundam autem secundum
etc. De istis opinionibus non est
eum qui Zodiaci per medium. Tertiam au-
tem secundum obhquatum in latitudinem multum curandum in se, quia hoc
animalium. In majori autem latitudine est alterius negotii. Primam ergo
 SUMM.^ II. CAP. IV.

opinionem recitans, dicit qnod En- ecliptica, ideo subdit, quodm majori
doxus <iuidem igilur Solem et Lunam supple obliquari mo-
latitudine apparct
ulviusque lalionem in Iribus sphceris po- tum, secundum qw^m Luna ferlur, quam
suit esse, ita qiiod motiim Solis et secundum quem Sol ^'erumtamen se-
.

Lnnae dixit tieri in tribus Quarum : cundum Ptolemaeum etMaais-

Opinio primam scilicet lationem, yel sphcc- trum in sphaera, licet Luna habeat
ulosi de
ramero ram tam Solis qnam LuncT, di.rit huncmotum Latitudinis, nontamen
Lelorum
ipparens
astrorum applanorum, id est flxo- Sol, sed semper discurritsub eclip-
et erro-
nea.
rum; et iste est motus diurnus, tica. Eudoxus autem, utaitSimpli-
quo moventur ab Oriente in Occi- cius, opinatus quod Sol declinat
est,
dentem motu primi mobilis, quod abecliptica,nuncversuspolum Arc-
Eudoxus dixit esse coelum stella- ticum, nunc versus Antarcticum,
tum, ut praedictum est. Quia yero motus ex hoc quia Sol non semper
non putavit, quod non solnm pri- oritur in eodem puncto, cum est
mum mobile sufdceret ad revol- in Tropicis hyemali et cTstivali ;

vendum spbaeras omnes planeta- jiropter hunc ergo motum salvan-

rum motu diurno, sicut posuit Pto- dum posuit tertiam sphaeram Solis
leniceus, et alii periti Astrologi, ideo et LuUcT. Et dicitur quod hanc ter-
assignavit cuilibet planetce sphse- tiam sphaeram posuit in Sole re-
ram propriam, in qua moveretur volvi ad eamdem partem cum se-
motu diurno ; et ad hunc motum cimda, sed in Luna ad partem eam-
causanduLi posuit primam sphae- dem cum prima sphaera. Et subdit
ramSolisetLunae. Secundamautem quod errantium vero astrorum aliorum
sphaeram posuit secundum eum scili- scilicet quinque planetarum, posuit

cet motum, qui est per medium, scili- supple motum in quatuor cujuslibet
cet Zodiaci sub linea ecliptica. Xam sphceris, quarum primam quident, et se-

bli et Lu- Sol et Luna moventur per medium cundam dixit esseeamdem, id est, ejus-
|ae Eudo-
lixus tres Zodiaci sub linea ecliptica ab Occi- dem rationis cum priina, et secunda
)h£eras
iTttribuit.
dente in Orientem contra motum Solis et Lunae, quia motus primus,
primum, motus iongi-
qui dicitur qu*^m ponebat esse stellarum fixa-
tudinis, et ad causandum hunc mo- rum, et motus secundus, qui est
tum posuit secundam sph^eram. per medium Zodiaei secundnm lon-
fus vero Teriiam autem sphceram posuit secumlum gitudinem, apparet communiter in
iandoque
luatuor.
mntum oblir(uatuii( in laiiludinpm anima- omnibus planetis. Ideo dicit quod ct
lium, id est signorum Zodiaci, qure eam scilicet sphaeram, aut lationem,
figurantur, ut in pluribus figura quce est applanorum, id est,stellarum
alicujus animalis; secundum enim fixarum qua^ est ferens omites inotus sci-

Eudoxum Sol et Luna non semper licet raptus, et eam scilicet sjdice-
sunt sub ecliptica, sed quandoque ram, quce est ordinata sub ea, et habentcm

declinant ab ea,nunc ad Aquilo- lationem secundum eum motum qui cst

nem, nunc ad Austrum, et iste dici- per medium Zodiaci, dixit cssc commu-
tur motuslatitudinis.Quiaveroiste nem omnium. Et subdit quod tcrtiw

motus magis apparet in Luna rjuam vero sphaerae omnium, scilicet alio-
in Soh\ quatenus plus declinat ab rum quinque dixit csse polos in eo,
 571 L1P>. Xll. METAPIl

qni est por mrdium nnim<nlniin. id lis, et3. Lunro, quae suntO. omnos
est, in linoa ecliptica Imnc antcni
; simnl ornnt i20. sic tamon quol
toi*tinm spli?Bram posiiit ad cnn- corpus cnjusl l)ot planotre intoUi-
sandnm motnm Intitudinis. Quar- gatur dolixuiii in uUima suarum
lain fDilriii Uilioncm pnsuil csne secinuJum sphrorarum vorsus contrum ninndi.
ohlif/ualnin ad mcdium hujufi, scilicot Deinde cum dicit :

tertisB sph.-orsft. Dicit onim quod

quia ponobat omnos sphseras esse Ciillippus aiilein positionom qiiidom
spli:erai*um caiudcm [)o.suiL cum Eudo-
excentricas, seqnitur quod ox quo
xo, hoc autem distanliarum ordiriem.
Zodiacus transibat per polos tor- Pluralitatcm vcro ci quidcm qu.e Jovis, TexU
com. 41
tiae spli3ei\T, quod o converso ter- et ci qu<'0 Satuini eamdcm cum illo dcdil.
Solis vero, et Luuio diias cxistimabai adliuc
tia sphapra transirot quandoquo
apponendas esse appareniia si
sphieras,
/^f^r /}o/o.9 Zodiaci ; ex quo sequitur quis est redditurus, reliquis vero planetis
quod motus icrtice sphccrce deferret singulis unam. Necesse autem simul posi-
toe omnes apparentia sunt rcdditur® se-
ipsum planetam usque ad polos
cundum quemlibet eirautium alteras
Zodiaci, quod tamen nunquam spha^ras una minores esse revolventes,
;

Communi- contingit, et ideo fuit coactus po- et ad idein restituentes, prfpter prim?im
ler in om- spliceram semper inferius ordinati aslri
nibus oi*i- nere quartam si^haeram, quae ip- ;

ginalibus sic enim solum coniingit planetarum la-

deficit
sum planetam deferret, quse re-
tionem omnia facere. Quoniam igiiur in
textus
de 1. 4.
liic
volvitur in contrarium tertic^ in quibus quidem ipsa feruntur spliteris, 1ut3
lalione, et ?pquali tempore, ad impediendum quidem oclo, hfc autem quinquC; et viginti
veri)a fina-
sunt. Harum autem solas non oportet re-
lia t. qui ne plus divertatur secundum lati- voh in quibus in fine ordinatum ferunt.
h ibetur i

non per- tudinem a Zodiaco, ne exeat et Qu£e quidem revolvunt eas, qu(e sunt pri-
tractanlur.
extra latitudinem Zodiaci plus- morum duorum sex erunt. Et qucC ante
eas, quae sunt posteriorum quatuor, sex-
quam oportet. Et hoc est, quod
decim. Omnium itaque numerus, et feren-
dicit quod Quartce lalioncm, id est,
tium, et revolventium ea quinquaginta
quartum motum planetae. ponebat quinque. Si autem Soli et Lunae non ad-
diderit, quia quos diximus motus, omnes
esse secundum quemdam circulum
sphferre ei'unt septem et quadraginta.
ohliqualura ad medium lerlice sphcerce,
Pluralitas igitur spha^rarum tanta sit.
contra maximum ejus cir-
id est,
culum atque motum. Xarrat secundam opinionem, 0),

Notandum, quod iste Eudoxus quae est Callippi, qua) est de plu-
ad salvandum praedictas diversi- ralitate sphaerarum. Iste autem
tates, quae apparent in planetis, Callippus, ut ait Simplicius, fuit
posuit unicuique planetae diversas conversatus Athenis cum Aristoto-
59. sphaeras concentricas mundo, qua- le quicumCallippo correxit et sup-
rum unaqu?eque habet motum pro- plovit ea, quae invonta fuerant ab
prium, et ex illis motibus causan- Eudoxo; unde in quibusdam con-
tur ea, quae apparent circa motus Yoniebat cum Eudoxo et in quibus-
Numerus planetarum, iste autem sphaer^e dam differebat. Ideo dixit, quod
orbium
Ph.neta-
sunt in numero 26. Nam cum cui- Ccdlippus aulcm posuit eamdem posilict-
rum libetquinque planetarum assigna- nnm sphcerarum cum Eudoxo^ hoc autem
26. secun-
dum Eu ret quatuor sphaeras, omnes simul esl, id est, secuudum distantiarum
doxum.
sunt20; quibus si jungantur 3. So- ordinem, quia scilicet ordinabat
 SUMM.^ CAP. IV. 5/5

planetas, sicut Eudoxiis, et etiarn parentia, supple de motibus plane-

motns et sphaeras sicut et ipse. tarum; si inquam sic est, oportet,
Conveniebat etiam, quia pluraUtatem supple praeter sphaeras deferentes
scilicet sphserarum ei quidem quce supradictas, ponere secundum quod-
Jovis, et ei quce Saturni eamdem dedit, Ubct errantium, scilicet secundum
id est, assignavit cum Hlo scilicet quemlibet planetam aUeras sphceras
Eudoxo, quia utique dedit quatuor revcdventcs, et esse minores una illis,
sphaeras, quse simul sunt octo, sed scilicet deferentibus, et ad idem
differebat ab eo in aliis. Ideo sub- restituenics pr^^ter primam sj^hse-
dit, quod SoU vero, et Luna? duas rnm semper inferius ordinati astri;
sphceras existimabat a^Jhuc esse appo- sic enim scilicet ponendo sphreras
nendas siquis
; est redditurus apparenfia, contingit solum facere, id est, sal-
id est, si quis velit assignare, et vare omnia, quae scilicet apparent
reddere rationem eorum, quae ap- circa lationem pLanetarum.
parent circa motus Solis et Lunae, Ubi ad evidentiam litterae, no- 6i.

ita quod Sol habebit quinquesphse- tandum quod ad ponendum istas

ras, et Luna similiter quinque, quae sphceras revolventes, propter hoc
simul sunt decem. Has autem duas Callippus fuit forsitan coactus, quia Quare

spha^ras addit forsan propter sal- uUima sphsera superioris planetse re^il^^enfes

vandam velocitatem et tardita- versus centrum, putaSaturni, par- ^"aiii^n^^or

tem apparentem in motibus Solis ticipat motum omnium superio- ponendL.

e' Luna^ ReUquis vero planetis tri-
: rum ita quod tamen deticiebat in
bus scilicet qui restant, puta Mar- aliquo a motu primae sphserse, et
ti; Mercurio et Veneri, singuUs, tri- propter hoc prima sphaera Jovis
bus scilicet unam sphaeram adde- versus firmamentum, cujus poli
bat; ita quod quilibet habet quinque intiguntur aliqualiter in ultima
qusesimulfaciunt 15. quae si addan- sphaera Saturni, participabat ali-
tur pra^cedentibus simul faciunt quid de motu sphserarum Saturni;
33. et has omnes vocabat deferen- eLsic non uniformiter movebatur ^^^'^'^'p^"^
semper ue-
tes, quatenus secundum eas corpus motu diurno, sicut prima sphaera ficUa par-
ticipalo.
planetse ferebatur; illam autem Saturni, quia participans
. .

m
. ,

aliquo
unam sphaeram addebat illis tribus semper deficiL Xe-
a participato.
planetis scilicet Marti, Mercurio cesseigitirvidebaturponere aliam
et Veneri, forte ad salvandam re- sphaeram revolventem ipsam, ut
trogradationem et stationem quce restitueret illud, quo ei aufere- l

apparent in planetis illis. Ultra batur de velocitate ex spha?ris su-

autem istas sphcTras deferentes perioribus; et pari ratione opor-
ponebat quas vocabat revol-
alias, tebat ponerealiam sphcTram i'evoL
A^entes propter causnm, quae di- ventem secundam sphneram Jovis,
cetnr. Et hoc est, quod subdit : et tertiam spli.neram revolventem
quod.9/ omncs, supple ^])\\veViXi simul tcrtiam sphseram Jovis. Xon enim
positce, id est, ordinatae et situatce si- oportebat ponerealiquam spluieram
mul sint redditurce, id est debeant rcvolventem quartam spha^ram
reddere, et causare ea, cjiice sunt ap- Jovis, quia motus (luartae sphre-
 57() LIB. XII. METAril.

vro Ycrsus centnim ineduim, m riunt 55. Ideo subdit, quod omnium
qiin aflixuni rratcorpns planetse ilaque numerus, et ferentium scilicet
JovLs, (lebebatesse compositumex sphaerarum, et revolventium easesl 55.
oninilinsmotibus superioribns. Se- Advertendum autem, quod cnm 62

cundnm lioc or.i>-o Jupiter babebat post Saturnum et JoYcm sintnlii

quatuor spbneras deferentes, et re- quinque pbinetse, apparet quod proe-
Yolventes quot deferentes una mi- termittit unum eorum, cum dicit,
nns, ut ait Pbilosophus, ad idem posteriorum qwituor ; et ut dicitur d.t
mas.
restituentes prseter primam spbse- proemittit illumunum, vel ex er-
ram ordinati astri semper infe- rore qui quandoque accidit in nu-
rius,quia in spb?era inferiori est meris, vel fuit error scriptorum, ut
afdxum astrum, cui non respondet loco quatuor scribi debeant quinque,
aliqua reYolvens, qUcT non puto et loco sex, novem, quia ex subtrac-
posse sciri certe. Tamen quantum tione unius planetae subtrahuntur
spectat ad expositionem litterse tres sphaerc^ reYolventes. Sed quia
Pbilosophi sufncit scire, quia est, poterat esse dubium an Lunae et

et quia sic posuit Callippus, propier Soli sint addendae dn?e spbaercC
quid quseratur. His praemissis ac- quas Callippus addit, vel an utique
cedit Philosophus ad coUigendum sint dandae duse spbserse solum, ut

numerum sphserarum prius nume- posuit Eudoxus, ideo subdit Phi-

ratarum, dicens quod quoniam in losophus Si autem Lunce et Soli non
:

quibus quidem ipsa, scilicet astra fe- addiderit ciuis motus quos diximus, sci-

runiur sphceris, id est, sphaerce defe- licet Callippum addidisse, omnes

rentes, lue quidem sunt octo, puta sphcerce erunt 1 . et 40. quia tam Sol

quatuor Saturni, et quatuor Jovis. quam Luna babebant solum tres

Ike autem quinque e?^0. puta 10. Solis, spbaeras reYolYentes, ut ait Eudo-
et Luna?, etquinque aliorum trium, xus. Et tunc Yerum
quod dici- est

puta Martis, Mercurii et Vene- tur,quia sia55. subtrahantur qua-

ris, ut prcedictum est. Harum
autem, tuor deferentes, duse Solis et duae
scilicet sphaerarum deferentium Lunae, et totidem reYolYentes, quse
illas solas non oportet revolvi in quibus eis respondent, quce simul faciunt

in fine fertur ordinatum, scilicet as- quod non manent nisi 47.
octo, patet

trum sicut jam dictum est. Ex quo concludit ergo, quod pluralitas igi-
quod illae sphaerse, scilicet tur sphcerarum tanta sit.
intert,
sph^rcP quxe revolvunt eas, scilicet Notandum, quod ut potest pate- nesoiuth

Numerus subceras quce quidem sunt duorum pri- re ex praedictis,

^
CalVippus assignat denmner
. cielofinu

secnndam morum, SCUlCet Satumi et JOMb, Saturno et Jovi quatuor sphaeras sed vide

'canip;r eruntsex, supple rcYolventes, quia deferentes, ut patet, et tres revol- d.u.q.

cujuslibet sunttres, ut dictum fuit. Yentes, quae omnes simul faciunt

Quce autem, reYolvunt supple eas 14. ponebat enim revolYentes

scilicet spbseras, cpue sunt

quatuor aequales deferentibus una minus ;

posteriorum erunt sexdecim, quae cum Soli autem et Lunae assignavit

sex prredictis faciunt 2^2. quibus

si cuilibet quinque deferentes, et
quatuor revolventes, qua^ simul
addantur prcedictae 33. deferentes fa-
 . :

SUMMiE II. GAP. V. 577

simt, 18. Aliisautem tribusscilicet Quare, et substantias, et principia immo- Text.

^^"^"
biba, et insensibilia tot rationabile existi- '

Mercurio, Marti et Veneri, cuili-

mare. Necessarium igitur dimiltatur for-
bet quinque deferentes, et quatuor tioribus dicere.
revolventes, quse sunt simul 27 ;

omnes igitur sphserae simul sum- Postquam Philosophus inquisivit

ptae faciunt 59. Tamen quidquid sit numerum mobilium et motuum
in causa, dimisit numerare revol- coelestium, ex illis concludit nume-
ventes unius planetse, et alterius a rum substantiarum immateria-
Saturno et Jove, quia non enu- lium moventium. Circa quod tria
merat nisi quatuor planetas post facit. Primo concludit intentam
illos duos, et sic deficiunt quatuor conclusioncm. Secundo excludit Nnmerum
• 1 m 1
Intelligen-
• •
t
•

revolventes, quse si auferantur a triplicemobviationem.Tertio com- tiarum ex

, 1 1 • numero
parat quod dixerat adantiquorum motorum
,1 I
•

59. remanent 55. Ulterius si duse

spbaerse quas ille addebat unam opiniones. Secunda ibi Siaulem nul- Jt^ium :

Soli, et alteram Lunse non addan- Zam. Tertia ibi : Tradita sunt (tutcm.^''^''^^'^^^^'''

tur, quia secundum aliquos non Dicit ergo, quia cum tanta, supple
sunt addendse tunc auferentur a ; sit pluralitas spbaerarum et mo
55. quatuor deferentes, duae a Sole, tuum coelestium : Rationahile estcxis-

et duse a Luna, et per consequ.ens timare tot csse substantias, scilicet im-
quatuor revolventes, quse eis cor- materiales, et principia immobilia, ut

respondent, quae simul sunt octo. habet alia littera, id est, corpora
Si ergo octo auferantur a 55. re- coelestia, qure moventur. Dicit au-
manent 47. et bic est numerus tem rationabile ad denotandum hoc
sphserarum quem Philosophus con- esse conclusum rationabiliter, quia
cludit. ex auctoritate aliorum, et non per
necessitatem. Ideo subdit Necessa- :

rium enim scilicet dicere dimittatur

SUMM^ SECUND.E fortioribus, id est, subtilioribus
quam ipse esset ad hoc investigan-
GAP. V.
dum. Deinde cum dicit

Tot esse Intelligentias, quot coelos Si autem nullam possibile dicere lationem
secundum Philosophum cujus non ordinatam ad astri lationem. Am-
pliusautera omnem naturam, et omnem
opinio comparatur et accommo-
substantiam impassibilem, et secundum se
datur hac de re.
optimum sortitam, esse finem oportet
existimarC; nulla erit pra^ter has altera
SUMMAmUM. natura; sed hunc substantiarum numerum
esse necesse est. Si enim essent alire,
Goncludit tot esse IiUeUigentias, quot sunt moverent utique fines existentes lationis.
coeli. Sed male concludit, et erronee ;
Quia
millia miiliuni ininislrabant ei, el clecies Excludit triplicom obviationem :
^^
«^,v^^^,_

millies ceniena millia assistebant ei, Dan. 7. Quarum secunda ponitur ibi Scd :
^^tio."^.^

Tria objecta solvit, de quibus bene Doctor, alias quidcm cssc lationcs. Tortia ilu : in^taniia m
' 1'OtOSt
• ^''
qui in solutione tertii notat, ex Pliilo.sopho 7»
Quia autcm unum cwlum. 1 ossot cnim
I.

male inteUecto, D. Thomam colligere, ma-

teriam esse principium individuationis, de
forsnn nliquis dicere, (juod suut
quaHlnm alia^. siibstantin^ sepnrnta\
quo 2. d. 3. q. 5 .

37
Tom. VI.
 ;

578 LIB. XII. META.Pn.

quibiis non corrcspondent aliqni omnis lationis latorum, aliquod

finis erit
divinorum corporum sccundum locum.
motuscoelestes. Primoergo ad lioc

excludendum dicit, quod *S/ nnUam

65.
lalioncm coelesteui est possibile csse Removet secundam dubitatio- 2. Objec-j
non ordinalam ad laiionem alicujus ncm. Diceret enim aliquis forte, Motus
tio.
alic

astri\ amplius autcm, scilicet si opor- quod in C(elo sunt aline lationes coelestes
esse praet.
tet omncm naturam, cl omnem suhstan- l)lures a pi\T<numeratis, qua^ qui- prtedicto»!
asseri ia"
tiam impassibilem sortitam optimum csse dem non possunt deprehen'li, qua- men posseJ
Ferens
secundum se, id est, qurc habet suam tenus ex eis non accidit diversitas gratia lat
et motug.
perfectionem secundum se, et sine aliqua circa astra, quse moveri moti.

omnjsm- motu. Si omncm, inquam, talem percipiuntur sensu. IIoc ergo ex-
est finis potentiam oportct cxfstnncire csse fi- cludens dicit, quod cdias rpiidem esse
uonX^mo '*^^^^ supple alicujus lationis coeles- lationes cst impnssibile prceter dictas,
finis eius
estmovere, "
|.^g
'
scrjuitur
i
ouod
i
nulla est altera na- ex quibus scilicet acciditdiversitas
licetnon f^^y^^
primo. ^
prcvtcrhas, '11
supple substantins circa astrorum motum. IIoc autcm
impassibiles et immateriales, qucC cxislimarc rationabilc ex lalis, id cst,
sunt lines motuum coelestium ; m/ ex astris quae feruntur. Nam si omne
necesse est lianc csse numerum suhstantia- fcrcns, puta sphaeram, natum est gra-
rum separatarum, qui est nume- tia lati, id est, proptcr illud quod

Ai. exisien. rus motuum coelestium. Si enim cs- fertur, ct omnis latio csl alicujus lati,
tis.
scnt alice, movcrent utiquc, ut existcntcs sequitur quod nulla erit latio coeles-
finis alicujus lationis. tis, qu3e sit fjratia sui, ncc gratia
Notandum, quod ista prima ob- alicujus cdius lationis ; sed omnes, sup-
viatio estCatholica
cogens, et ple, lationcs sunt gratia astrorum,
sunt enim multse substantice im- quse feruntur; nam si fuerit latio

materiales, puta Angeli, qui non gratia alterius lationis, el illam oportc-
sunt motores alicujus orbis, sive hit esse gralia cdterius lationis, et sic
yide48.
d. 4. q. 2.
motus coelestis. Nec hoc est neces- in inflnitum. Quare quoniam non cst
. .

sarium, quia possunt esse qusedam irc in infinitum, sequitur quod finis

aliae substantiae separatae dignio- omnis lationis cril cdiquid divinorum

ris perfectionis, quam ut deputen- corporum latorum, id est, quse ferun-
tur adaliquamcoelestem sphseram. tur secundum coelam, puta planetae.
Unde, et plurimi sunt Angeli beati, Corpora enim coelestia vocat divi-
juxta illud Danielis MHlia miUiuni : na, forte ratione incorruptibilita-
ministrahant ei Deinde cum dicit . : tis, et permanentiae seternae.
Notandum, quod utique conce-
dendum est, nuUum esse motum
Sed ahas quidem esse lationes impossi- coelestem, ex quo non possit per-
bile prseter dictas. Hoc aatem existimare
cipi diversitas in aliquo astro
ex latis rationabile. Nam si quidem ferens,
lati gratia natum est, et latio omnis lati quod movetur, licet secundum ve-
est alicujus, nulla iatio sui gratia erit, nec ritatem motus coelestes non sunt
aUus alicujus lationis, sed astrorum gra- taies, nec illi quos Philosophus Quid recte,
lia. ?sam si fuerit lationis gratia, et iilam et qiiidnoa

alterius gratia oportebit esse. Quare quo- ponit qui non sunt scilicet illarum dicit hic
Pluloso-
niam non est possibiic ire in infiniium, plarium sphserarum, quos ponit phus.
 ^MM/E II. VP. V 579

in qiiolibet planeta , et aliqnos MuUorumemm, scilicet individuorum (i.2.part.2.

-
prj^termittit, qiii scilicet simt mo- esl unn, et eadem ratio specitica, ut ea
!t t.
^^'^' q
-^'
quodl.
tus circuloriim deferentium, et epi- quceest hominis. Socrates vero est unus,
cyclorum ut tradunt Astronomi non solum, supple secundum ra-
moderni. Unde dato, quod nume- tionem speciticam, sed etiam se-
rus Intelligentiarum esset secun- cundum naturam individualem,
dum numerum mobilium cceles- sed primum supple principium,
tium, aliter esset dicendum de nu- quod est quod quid erat esse, non hahet
mero quam Pliilosophus posuerit. rnateriam. Enim pro quia, supple ejus
Deinde cum dicit : essentia est entelechia, id est, pri-
mus actus. Materia autem indivi-
Text. Quia aiitem unum coelum manifestum. dualis supponit potentialitatem in
com. 49. si enim plures essent c-jeli, ut homines,
foret principium quidem circa unumquod-
natura, quam
contrahit ad haeccei-
'

que specie unum, numero vero multa. tatem. Concludit ergo, quod pri-
Sed qucecumque sunt numero muita mui- mum movens est immobile, est igi-
tam materiam habent. Una enim, et ea- tur unum, et ratione, scilicet speciti-
dem ratio multorum, ut hoininis. Socra-
€6.
tes vero unus. Quia autem quod quid erat
ca, et Pliam wimero ergo et motum,
;

esse non habet materiam primam, ente- qui scilicet ab eo causatur semper
lechiaenim. Unum igitur, et ratione, et et continue, qui est primus motus,
numero [)iimum movens immobile ens,
oportet esse sohun unum; ergo per
et motum ergo semper et continue unum
solum. Unum ergo solum coelum. consequens, Cwhun erit unum sohim.
Notandum, quod aiiqui perver- 67.

.Obiectio, Removet tertiam objectionem. tentes sensum litterse ex hoc loco inteiiectum
Posset enim forsan aliquis dicere, sumunt argumentum, quod mate-et*aiim-um
quod sunt plures alii mundi. in quo- ria, qr.seestparsessentialis,sit cau-fj^di^-^ua-^

rum quolibet sunt plures, et tot sa individuationis. Nam ista r^^^tio^j^^l^^/^^j^.

sphserceet motus, sicut et in isto. et quaconciuditur

i
unitas coeli ex uni- Causa
» p^^^-
indi-
.

ideo oportet ponere plures immato- tate motoris, et unitasmotoris, non viduationis
duplex.
riales substantias. Hoc ergoexclu- -tantum specie, sednumero, propter
dens dicit Quod autem sit unum ece-
: hoc quod non habet materiam, non
lum tantum manifestum est. Si enim es- videtur valere, nisi distinctio numc-
sent plures eceb\ supple numero, et ralis tieret per materiam, sed non
in eadem specie. uf sunt plures ho- vaiet, sequivocat enim de materia,
mines , sequitur quod prineipium, sicut snepe dictum est. Concedo
supple primum et immobile, quod enim quod non ponuntur plures
esset eirca unumquodque primum cce- motores primi, quia in primo mo-
lum, fieret unum specie numero vero , tore non est materia, id cst, non
ux imma- muUa, ita quod essent plura prima est in eo aiiquod aliud, sc I est de
Brialitate
rgait pri- principia secundum numerum se hcec siue alio contrahente, nam
ta motoris
unitatem communicantia in una specie, quod talis contradictio non stat cum
numera-
eiu, ex ip- ostendit esse impossibile dicens : perfecta simplicitate, et ideo quid-
jsins vero
S'd qucecumque sunt muUa numero, et ditas Dei est de se haec. Excludit
initate mo-
U5 et mo-
supple unum specie, Jiabent maleriam, ergo Aristoteles a priino motorc
unita-
^ilis
eni.ViJe 3 pcr nnrm soillcet distinguuntur. materiam, non solum illam, qune
 580 LIB. XII. METAPH.

est altera pars cssentialis compo- persuasionem multorum, qiii scilicet

siti, sed illam qurn dicitnr pro- non possunt capere difficilia et in
prietas individiialis, qnse est caiisa telligiljilia; et lioc fiiit, conferens ad
individuationis, non pr-ima. opportunilateni multorum, ct ad lefjes,

supple legendas et observandas,

SUMMARIUM.
pro utilitate liumana? conversatio-
Comparat sua'seiisa opinioni antiqiiornm nis, ut scilicet ex talibus inventis,
accommodate, et videtur plane Intelligentias suaderetur multitudini ut vitia ,

omnes, Deos facere, et consequenter non fugientes, virtuosa opera exerce-

unumtantum Deum agnoscere, sed varie in
rent. Hoc autem fabulose traditum Quarean-
hoo exponitur.
exponit dicens, quod hos, scilicet Dlos^^pSa^
^"^'
Text. Tradita sunt autem a senioribus, et an- Deos, dicunt esse conformes hominibus
com. oO.
i^iqyis ii^ fabuljTB figura dimissa posterio- ct similes quibnsdam aliorum animalium,
ribus, (|uia dii suni lii, et continet divi-
et his alia similia, el consequentia dictis
nain naturam universalem. Reliqua vero
fabulose jani adducta sunt ad persuasio- similiter posuerunt; ponebant enim
nem multorum ad opportunitatem
, et quosdam homines deificatoS; et
multorum ad lesjes etiam conferens. Con-
qu?edam similiter animalia, quse
formes enim hominibus hos, et aliorum
animalium quibusdam similes dicunt, et Deos appellabant, et alia quae ex
his altera consequentia, et dictis similia. his sequuntur. Et subdit : A quibus,
A quibus si quis separans id accipiens so-
scilicet dictis antiquorum, si quis
lum, quod primum Deos existimaverunt
id accipiat soluni separajis, id est, re-
piimas substantias esse, divine utique
esse dictum putabit, et secundum verisi- linquens alia dicta, quod primum, id
militudinem. Et sa^pe inventa ad possibi- est, quod primo ostensum est a
le unaquaque, et arte, et Piiilosophia, et
iterum corruptis et has opiniones illo-
primis Philosophis, primas substan-
;

rum, quasi reliquias usque nunc salvatas tias, id est immateriales, Deos exis-
esse. timaverunt, putabit utique esse dictum
Text.
Paterna quidem opinio, et quae a pri-
divine , et secundum verisimilitudinem.
om. 51. mis, inquantum nobis manifesla solum.
Unde hic Philosophns videtur aper-
es. Comparat ea qnae dixerat ad an- te consentire opinioni, quse dice-
tiquorum opinionem, dicens quod bat omnes substantias immateria-
ea qu?e, supple dicta sunt de sub- les esseDeos, quia hoc asserit es-
stantiis immaterialibus, a seniori- se dictum divine et verisimiliter,
bits et antiquis tradita sunt, et dimissa et per consequens videtur secun-
posterioribus, in fifjura fabulce scilicet, dum euni, quod quselibetlntelligen-
quia hi quideni sunt quidani dii, et quod tia sit quoddam necesse esse, et
illnd quod est divinum, continet na- virtutis inllnitae, ut superius dice-
Antiquo- turani universain ; et boc etiam patet batur et de hoc quaeretur statim.
;

nione,X-^^ prscdictis si omnes substantice Et subdit quod unaquaque arte, et Phi-

Itantiirim- imm^teriales dicantnr dii, ut vide- losophia inventa scepe ad possibile, id
rnateriaii-
J)us connr-
^^^^ Philosophus seutire. Si vero
^
est, secundum humanam possibili-
^at. solum primum principium dicatur tatem, et iteruni corruptis; has opinio-

Deus, tunc erit tantum unus Deus. nes Hlorurn, scilicet antiquorum pa-
Et subdit quod reliqua vero sunt jam tet esse salvatas xisque nunc, quasi reli-
adducta fabulose, scilicet antiquis ad quias. Ultimo concludit, quod pater-
 SUMM^ II. CAP. VI. 581

na quidem igitur opinio, et quce a pri- Qu(TC vero circa intellectum habent
,

mis tradita esl, in tantuni nobis est so- quasdam dubitationes. Videtur quidem
enim apparentium divinissimum. Quomo-
lum manifesta, scilicet per modum do vero habens talis erit, utique habet
fabulse. quamdam difficultatem.
.69 Notamlum, quod quia Philoso- ^
^uia Phi- ,

losophus phus opmatus est mundum fuissc Hic, utdicebatur, inquiritdcsub- Sermo de
Dosuitmun- i i •

stantise immaterialis intellectuali-lm.Su?

•

;li ffiterni- absetemo, ideo habuit ponere con-

piura'fei!^ sequenter, quod quaelibet ars ct ,
tate vel intelligibilitate. Circa ^"i^ttu^^"-

ipentT/po- P^iilosophia frequenter fuit inven- quod duo facit. Primo prsemittit
^'^'*-
ta, etiterum s^epe corrupta, puta intentum. Secundo excquitur de
vel per bella impedientia studium, intento. Secunda ibi Naw si non. :

vel propter diluvia, vel aliqua alia Dicit ergo primo, quod habent rjtias-
accidentia.Manifestum enim erat dam difficultates, ea supplc, quw spec-
Philosopho, quod ab aliquo certo tctnt circa intellectnm, scilicet primi

tempore coeperant homines Philo- moventis et substantise immate-

sophari, et artes invenire. Videba- j'ialis. Videtnr quidem enim apparen-

tur enim irrationabile, quod per ea quae homini-

tium, id est, inter

infinitum tempus ante, humanum busapparent, primum supple prin-

genus Philosophia et aliis artibus cipium esse divinissimum. Quomodo
privatum extitisset, sed nos qui- vero tcdis, scilicet substantia erit

dem illustrati flde credimus mun- utique se habens, habet enim quas-
dum incepisse, nec oportet in hoc dani difficultates, ut dicetur. Deinde
Philosopho assentire, quia et ne- cum dicit :

gato antecedente, oportet et con-

sequens negare. Nam non intelligat, (juid utique erit
si
insigne sed habet se quemadmodum, ut
;

si dormiens, sive inteUigentia, hujus vero

ahquid principale. Non enim est hoc sua

intehigentia, sed potentia non utique ;

SUMM/E SECUNDyE erit optima substantia. Per intelligere

enim honorabile inest.

CAP. VI.
Excquitur de intento. Circa quod 70.

duo facit. Primo juxta hoc prre-

Examinantur nonnullse dubitatio-
mittit quasdam dubitationes. Se-
nes circa primi intellectus intel-
cundo accedit ad earum solutiones.
lectionem.
Secunda ibi Primnm quidcm iijitur.
:
^, Duh.ia-

SUMMARIUM. Prima induas.Primo movetqiia>s-f,\°^;^^^^^^^^^^^

tioncs principaliter intentas. Se- p;.;;;;! i^'>^,^;J-

Primum ens esse actuintelligens, et suum cundo quamdam qucTstiouem «'^

i^
-';;;;' '^;';;,;;,^

intelligere, seque habere proobjccto motivo, ncxam. Cuius solutio jiivat ad i"i^i.:>p>-e

de quo Doctor 1. d. 2. q. 2. n. §. quarta Con- solutionem qunestionum j^iMUcipa-

clusio, n. 24. Quod ait intellectum primi non
Enjo uirum
lium. Secun(hi ibi : dif-
iDtelligere aliud a se, bene exponit Doctor,
fcrt. 1'rima in duas sccundum quod
scilicet quod sit ohjectum ada^quatum, vel
motivum ejus, omnia tamen alla intelligit,
movet duas (lUcTstioncs. (^uarum
ut terminativa. prima sumitur ut intellectus [)riiiii
582 LIB. XII. METAPH

coinparatur adaccum; ^sccunda ut lissimuui, (]aua L-st nobile et ho-

comparatur ad objectum. vSecunda norabile per aliud a se.

ibi : Amplius autcm sive intellectus. Di- Notandum, quod com- intellectus
citergo yam : si intelloctus, sup- paratus ad suum actum, quod est
ple primi non intelligat, scilicet in intelligere, potest tripliciter se
actu, sed siipple in potentia, vel habere. Uno modo quod- non ha-
in habitu, quicl utique erit insigne et beat ipsum intelliaere in actu, sed inteiiedum
ad suuin
vcnerabile, quasi dicat, quod non soluin in potentia et in habitu, ut inteiiL-ere

erit, scd habct se quemadmodu^n etsi

•

dormiens. Alio modo

1 4 T 1 111.
quod habeat
contingitse
habere tn-
^'^^'^'
dormiens. Vult dicere quod bonitas, ipsum intelligere, et sit intelli- ^

et perfectio intellectus est ex hoc, gens actu, sic tamen quod non sit

quod actu intelligit. Si igitur in- suum intelligere, sed aliud reali-
tellectus primi moventis non in- ter. modo, quod intellectus
Alio
telligat in actu, sed in potentia sic intelligat m actu, quod tamen

solum, non erit quidem insigne et sit idem realiter, quod suum in-

venerabile, sed habebit se ut dor- telligere. Philosophus ergo propo-

miens, quia intellectus intelligens nens dubitationem, probat quod
solum in potentia se habet sicut intellectus primi non potest se
dormiens nam dormiens habet
;
habere ad intelligere primo modo;
utique potentias ad opera vitae, quia si sic, haberet seut dormiens,
puta sensum et intellectum, licet et non esset quid insigne et vene-
opera vitae non operetur. Unde rabile. Nec secundo modo, quia si
somnus dimidium vitae, non
dicitur sic, esset substantia perfectibilis
per operationem actualem, sed so- ab alio a per consequens non
se, et

lum potentialem, secundum quem esset optima subslantia. Ideo opor-

non distinguitur felix ab infelice, tet dare tertium, scilicet quod in-
nec virtuosus ab vitioso. Et addit : tellectus primi sit- realiter et es-
Sive, supple dicatur quod inteUectus sentialiter suum intelligere, ut
primi intelligat, scilicet actu; hu' postea ostendetur. Deinde cuin
jus vero aliquid principale, id est, ac- dicit :

tus intelligendi scilicet est aliud

ab ipso, quia ejus intelligentia, id Amplius aiitem sive intellectus sit sub-
quid intelligit?
stantia, sive intehigentia,
est, actus intelligendi non est hoc,
aut enim seipsum? aut aherum ali(|uid?
quod est sua, scilicet substantia; aut idem semper, aut ahud ?
sed supple, sua substantia compa-
ratur ad ipsum, supple intelligere Movet secundam qusestionem, 71.

ut potentia, scilicet ad actum, et qu83 sumitur ut mteilectus primi tio.

perfectibile ad perfectionem. Si in- comparatur ad objectum. Dicit

quam sic dicatur, sequitur, quod ergo, quod Amplius autcm sivc sup-
supple primum intelligens non ple dicatur, quod intcllectus primi sit
utique erit optima suhstantia; enim sua suhstantia, ita quod substantia
\)ro quia, per intellifjcre incst ci ho- primi sit quidam intellectus siie ;

norahile, et tunc supplendum est, sit intcllifjentia, id est ipsum intelli-

quod niliil est optimum vel nobi- gere, quod cst actus intelligendi,
 ::

SUMM^ II. CAP. VI. 583

quod quc^rebat prima quse,^tio, quid Palam ergo, quod divinissimum et

intellifjit? id est, adhuc restat quaes- honorabilissimum intelligit.
tio, quid habct pro objccto quod
Infert ex dictis duplicem conclu-i.Conciu-
intelligit, cnit enim intclligit seipsum,
sionem. Secunda ibi Et non trans- ''''•

aut aliquod alterum; et si aliquod

:

mutatur. Dicit ergo, quod quia, sup-

alterum, aut intelligit scmper idem,
vel aliud, puta nunc hoc, nunc illud.
ple multum differt ad nobilitatem
intellectus, intelligere bonum, aut
Deinde cum dicit :

contingens; palara ergo, quod intel-

utnim diirert aliquid, aut

Aiit nihil
lecius, supple primi cum sit nobi-
inteiligere bonum, aut contingens. lissimus, intelligit objectum divinis-
simum et. Jionorahilissimum. Deinde
. Dubita- Movet quamdam annexam quaes- cum dicit :

identliiT." tiouem, cujus solutio juYat ad

Et non transmutatur. In indignius enim
qusestiones principales. Circa quod non transmutatio. Et motus quidem jam
tria facit. Primo proponit quaes- tale.

tionem. Secundo addit ejus solu-

Ponit secundam conclusionem, 72.
tionem. Tertio infert ex dictis du-
qu?e sequitur ex prima dicens, ^"^1^'"'
plicem conclusionem. Secunda ibi
quod quoniam, supide sic cst, {,"1^1'';,'^^^^^^^
Aul inconveniens Tertia ibi .Palam :

quod intellectus primi intellii2rit

^
"°"
V'^"1'
ergo. Est ergo qu?estio t^^rm?? supple *
mutatur de
aliquid divinissimum honora-
et "^o ad
ad nobilitatem et perfectionem
bilissimum. Icieo sequitur, quod
intellectus differt aliquid ; aut niliil
non transmutatur, scilicet de uno ob-
intelUgere bonum, id est, aliquod Oi)-
jecto intelligibili ad aliud, quod
jectum nobile et bonum ; aut con-
tingens, id est, quodcumque contin-
probat dupliciter. Tum quia, sup-
ple cum intelligat objectum dig-
git indifferenter. Deindecum dicit
nissimum, essettransmutatio inaliud
indignius, quod non potest compe-
Aut inconveniens meditari de quibus-
dam. tere intellectui primi entis, quia
tunc tenderet in defectum. Tum
Solutio
Ponit solutionem volens quod secundo, qu s. tale, scilicet quodest
\

uaestionis
l^cidentalis
differat, quod declarat quodam sig- transire de uno objecto nd aliud,
no dicens : Aut inconveniens est medi- est quidam motus ; et ideo non po-
tari de quihusdam, scilicet qu?e sunt test compctere primo moventi,
vilia, quod non esset, nisi nobili- quod est immobile omnino.
tas objecti intelligi])ilis faceret ad Notandum. quod ex lioc colligi-Soiutio2.
{
Quanto nobi'itatem intellectus. Ratio hu- tur solutio ultinicT partis qunestio-dubii.itio-
^nobilius
|?bjectum, jus est, quia actus speciticatur nis principalis,qua qunerebatur : "'^fri'""'
|eo actus
nobilior.
principaliter ex objecto, et ideo utrum intellectus primi intcdlige- „0,^0111^1

quanto objectum nobilius, tanto ret aliud et aliud; quia ostensum '''^[1^;''

nobilior et actus. Ad nobilitatem est,quod non transmulatur, sed

ergo intellectus muUum refert me- semper intelligit idem objectum
ditari, id est, intelligere objectum dignissimum et lionoi-abilissi-
nobile vcl vile. Deindc cum dicit : mum. Deinde cum dicit :
 584 LIB. XII. METAPH.

Primiim quidem igitur si noii est in- habeturex sui natura, rationabile
telligentia, sed potentia, rationabile est,
est quod insit rei cum labore, li-
laboriosum esse ei continuationem intelli-
cet hoc non sit necessarium, sicut
gentitC.
datur instantia de motu coeli, cujus
73. Acccdit ad solutiones princi- continuitas licet dependeat ab ex-
Sohitio
primse paliiim qnsestionum. Circa quod trinseco motore, non est tamen
dubilatio-
nis princi- duo facit. Primo facit quod dictum cum labore, ut dictum estl). hujus,
palis.
Intelljgere est. Secundo juxta datam solu- text. com. 17. et circiter. Deinde
primi est
idem
tionem movet quamdam qusestio- cum dicit :

substantise
ejus.
nem aliam, quse restabat. Secun-
Deinde palam, quia aliud aliquid erit
da ibi Adhuc autem restat. Prima
:
dignius quam intellectus, sciHcet intellec-
in duas. Primo solvit qua^stionem tivum. Etenim intelHgere, et intelligentia
erunt indignissimum intelligenti. Quare
primam. Secundo secundam ibi :

fugiendum beec eadem. Etenim non vi-

Deinde palam. Dicit ergo, quod dere quidem qusedam dignius quam vi-
Primum quidem igitur si supple dere, non si sit optimum intelligentia.

substantia sit intelligentis non Seipsum ergo intelligit, siquidem est po-
tentissimum.
intelligentia, id est, suum intellige-
re ; habet se in
sed potentia, id est, secundam qusestionem.
Solvit 74.
Soluti
potentia ad intelligere, sicut ad Circa quod duo facit. Primo prae- dubit£
nis
perfectionem aliam a se; rationahile mittit solutionem. Secundo objicit princif'
Intelle.
est, id est probabile, non necessa- contra eam ibi Est intelligentia. primi
:

a se II
rium, laboriosum esse ei continuationem Vult ergo, quod intellectus primi inlellij
intellifjentice ; continuationem intel- non intelligat aliud a se. Et inten- osteac;
lige, id est, continuus actus intelli- dit talem rationem Si intellectus :

gendi erit ei laboriosus. primi intelligit aliud a se, ergo

Philoso- Xotandum, quod signanter dixit aliquid est dignius eo. Consequens
phus rion
necessario lioc esse rationabile, quia non est est falsum ;ergo et antecedens. Hanc
coQcludit
identitatem necessarium. Licet enim intellec- rationem exponit dicens Deinde, :

Intelligen-
ticC et sub-
tio beatifica Angeli, et cujuslibet scilicet post solutionem prim?e
stantiae.
beati sit difFerens ab ejus substan- qua^stionis, palam est, quia si intel-
tia,non tamen continuatio perpe- lectus primi intelligit aliud a se,
tua ejus est eis laboriosa, imo sequitur quod aliquod aliud erit dig-

summe delectabilis. Videtur tamen nius quam ille, scilicet intellectus ob-
consequentia Philosophi probabi- jectum. Quod sic patet : Etenim pro
lis, quatenus potentia videtur esse quia, inteliigere et intelligentia, id est,
contradictionis. Et ideo si intel- actus intelligendi inerunt ipsi in-
lectus primi se habet ad suum telligenti, etiam supple objectum
intelligere, ut potentia ad actum, indignissimum ;
quare hoc, id est, tale
potest quantum est de se, intelli- intelligere in actu est fugiendum.
gere et non intelligere, nec habet Etenim pro quia, dignius est qucedam
ex quod continue intelligat,
se non videre^ quam viclere in actu, non si

et per consequens continuationem sit optimum intelligentia, id est, quod

illam haberet ab alio quod autem ;
hoc non esset si Intelligentia esset
acquiritur ab extrinseco, et non quid optimum, nam tunc nuUum
 SUMNLE II. CAP. VI. 58:

intelligere esset fugiendum. Quia Et est intelligentia intelligere iiitelligen-

igitur aliquod intelligere fugien- tiee,videtur autem semper alius scientia,
et sensus, et opinio, et meditaiio, ipsius
dum est propter indignitatem sci-
autem in accessorio.
licet objecti, sequitur quod etiam
nobilitas ipsius intelligere sit etiam Objicit contra datam solutionem. 75.
1. Objec-
ex nobilitate objecti ex quo se- ;
Cii^ca quod duo facit. Primo obji- tio contra
quitur quod ipsum objectum sit datam
cit. Secundo solvit. Secunda ibi :
solutionem.
Objectuni dignius actu intelligendi. Cum Aut in quibusdam. Prima in duas,
estdignius
actu. igitur ostensum sit, quod primum secundum quod objicit dupliciter.
intelligens sit essentialiter suum Secunda ibi : Amplius si aliud. In pri-
intelligere, sequitur quod aliquid ma parte intendit talem rationem :

aliud esset nobilius eo. si intelli- Primum movens intelligit seipsum

geret aliud a se. Ideo concludit secundum te, sed ipsum primum
Philosophus, quod seipsum ergo in- estidem quod sua intelligentia, ut
telligit ; siquidem pro qum, est poten- pr?eostensum est; ergo intelligen-
tissimum, et ideo in eo idem per tia primi erit intelligentia intelli-
essentiam sunt intelliirens et in- gentise, quia est sui ipsius, quod
tellectum. est idem quod sua intelligentia.
Declarat Notandum, quod intellectus pri- Hoc autem videtur falsum, sicut Formalilale
quoiiiodo
Scoti tol-
intellectus mi entis intelligit seipsum, ut ob- patet in simili, quia actio sensus, lunt hano
primi objectio-
intelli^it jectum ada?quatum, et intelligendo et similiter scientia, etc. videntur nem.
alia a se,et
tamen se intelligit alia nobiliori modo, semper esse alterius. Dicit ergo,
tantum se.
Vide q. 3. quamhabeont essein se, namessen- quod si, supple praedicta vera
prolog.
tia divina virtualiter eontinet per- sint, sequitur quod Intelligcre est in-

fectionem, et entitatem cujuscum- telligentiw intelligentia. quod supple

que rei. Unde etiam res, simpliciter videtur falsum, quia scientia, el sen-

loquendo, nobilius esse habent, ut sus, rt opinio, et meditatio videtursemper

contentce in essentia divina, quam esse alius, id est, alicujus alterius.
II habeant in seipsis. Modo perfec- Et subdit : Quod ipsius autem, id est, Aclus
rectus est
tissimeet distinctissime repr?esen- sui ipsius est in aecessorio. \n\[ di- l>rincipali«
refleius
tantur intellectui divino inessentia cere, quod si contingat quandoque a«'»"esso-
riiu.
objecta ut in speculo perfecto et ; quod scientia et sensus, etc.

ideo ipsse res creatae licet forte sit sui ipsius, puta si aliquis sentit
terminent actum intellectus divi- se sentire, vel scit se scire, et sic
ni, non tamen movent ipsum ad dealiis, hoc est quasi accessorium,
intelligendum, cum omne movens id estminus principale, quia actus
ut sic, sit prius et dignius ipso principalis videtur semper esse
moto. respectu alterius objecti. Si ergo
intelligere primi non sit nisi intel-
SUMMARIUM.
linfentia intelliixentiop, scquitur ut
Du?e objectiones, qiiod primuni movens videtur, quod suum intelligere non
non sit suum intelligere et velie, solvuntur.
erit principale, sed quasi accesso-
Exponit bene Doctor duo quse hic tanguntur,
i'ium. Deinde cum dicit :

quomodo scientia sit idem cum scito, et in-

telligens idem cum intellectu.
 5So LIR. XII. METAPH

Amplius si aliud aliquid est intelligere, tiim est 7. hujus, t. c. 13. et inde,
et intelligi, secuiiduni quid ei ijisum bene non pro habitu, sed i)ro ob;ecto
incst? Non eriiin ideni esse inlelligenliaR,
et intellecio.
secnndum esse cognitum. lloc
cnim modo domus sine materia,
2.obiectio. Ponit secundam objectionem, ut est scilicet objective, id est in
quce stat in hoc, quod aliud est in- mente artificis, potest dici ars ?edi-
telligere, et alind est intelligi. Si flcatoria, quod patet ;
quia, et ars,

ergo primiim est suiim intelligere, supple sic accepta est substantia,

et est ipsiim qnod intelligitnr; res- sive quod quid craf cssc ipsius scili-
tat dubium, cum sit quoddam opti- cet rei factcC. Omnis enim artifex In quib
scieiitia'
mum, secundum quid inerit ei hoc, cum agat cognosccndo, operatur scitum si

idem.i
quod est bene csse ejus: utrum cognoscens quod quid est rei fiei^dse.
scilicet secundum hoc, quod est in- Secundo inducit in scientiis specu-
telligens, aut secundum quod est lativis, dicens quod In Theoricis vero
intellectum. Ideo dicit :
AmjiUus si rntioncs, et intelligentia, id est, quod

aliud cst intcUigerc et inteUigi secundim ipsa res scita est idem, quod ratio
quid ei quidem ipsum hene incst? quasi definitiva, sive ipsa rei quidditrs
diceret, quod est dubium. Et addit : intellecta, quse potest dici scientia
yon cnim cst idem csse intcUigenticc ct modo prsedicto, et idem quod po- Artifex
cognosce
inteUecto. Vult dicere, quod si quan- tentia intellectiva, ut dicetur; per do opers
tur.
doque idem fuit subjecto intelli- hoc enim est aliquis sciens et in-
gens et intellectum, non tamen telligens, quia habet rei rationem
sunt idem secundum esse et ratio- in esse objectivo. Ideo subdit quod
In imma^;
nem ;
quia aliud est esse intelligen- in his, Qucecumque non habent matc-
rialibus

tice et intellecto, licet quandoque riarn non existenle aUero eo quod intet- maxime
primo id(
ut in primo idem sit intelligentia, Ugitur el inteUectu, scilicet in actu, suntintpi
gere et i
et intellectum. Deinde cum dicit : sequitur quod, primo
supple in tellectum

movente, cujus substantia est ma-

76. Aut in quibusdam scientia res, in fac- xime immaterialis, idem erunt, et
tivis quidem sine materia. Substantia
intelligentia ejus quod inteUigitur una,
enira, et quod quid erat esse. In Theoricis
vero rationes et intelligentia. Xon altero
id est, ipsum intelligere et intel-
igitur existente eo quod intelligitur, et lectum, et sic una est intellisrentia
intellectu,qucecumque non materiam ha- intellecti, et intelligentia intelli-
bent, idem erunt, et intellectiva ejus, quod
gentise.
intelligitur una.
Notandum, quod tanguntur hic 77.

soiutio
Solvit has objectiones, dicens duae propositiones, quae etiam aut
objectjo-
num.
(n\oi\
1
in quibiisdam
^
scicntia res, id est, similes habentur 3. de Anima. text.
scientia qnod rcs scita est idem quod scien- com. 15. et inde. Una est, quod in
duplex, VI-
de 3. d. 1. tia, quod probat mducendo. Primo separatis a materia idem est scien-
"^' ' *
in scientiis factivis, sive practicis, tia et res scita, accipiendo scien-
dicens quod in faclivis quidcm sine tinm non pro habitu, sed pro ob-
materia, id est, res scita accepta jecto secundum esse cognitum, eo
sine materia, est ipsa scientia, ac- modo quo dictum est. Potestetiam
cipiendo scilicet scientiam. ut dic- dici, quod habet veritatem acci-
 SUMMiE II. CAP. VI, 5S7

Resoiuiio piondo scientiam pro habitu nam , gei e, cum in intelligentia suse es-
quia res scita ut sic, habet esse sentice consistat ejus felicitas, non
universale, et est in intellectu, sal- excludendo amorem, quo sua es-
tem objective, aliquam simi-
ideo sentia jucundissime fruitur, scili-
litudinem, vel convenientiam ha- cet summo bono.
bet cum intelligentia, et cum scien-
SUMMARIUM.
tia existente in intellectu, quse est
ejus causa et similitudo, inclinans Primum movens non se intelligere per
ad ejus consideratioiiem ; et pi'o modum compo.siti, triplici ratione probat,

tanto possunt dici aliqualiteridem, sed per modum simplicis et incomplexi.

prima tamen expositio, realior vi- Adhnc autem restat dubitatio, si compo-
bjectum detur. Alia propositio est, quod in situm est quod intelligitur?
%tpotentia, . .
. .

et scire taeoricis, qii3e etiam sunt separata

nuomodoin . . . . . Movet quamdam qua^stionem cir-
creatuiis a matcria, quatenus omnis scien-
etiam^j=unt ca solutionem datam, et facitduo.
^^^ abstrahitab existentia, et aliis
Primo qusestionem movet. Secun-
conditionibus materialibus objecti,
do solvit. Secunda ibi : Transmutabi-
idem est non solum res scita et
tur enim.
scientia, ut dictum est, sed etiam
Ad evidentiam prim^ partis no- 78.
ipsa potentia intellectiva, ita quod ,

tandum,
T
quod
1 i''iii'-.
aliquid dupliciter
Inlelligere
et mteiiec-
idem sunt intelligens et intellec- "^*"^'
potest intelligi. Uno modo per mo-*"""^
tum, eo modo quo fit uniim ex
dum sim.plicis et incomplexi, cum
cognoscente et cognito, quia sal-
intelligitur (piod quid est rei. Alio
tem sunt unum subjecto et per ac-
modo per modum compositi et
cidens, ex hoc quod objectum intel-
complexi, ut cum intelligitur ali-
ligibile est in intellectu per spe-
qua enuntiatio. Cum igitur dictum
ciem accideiitaliter inhserentem
sit, quod primum intelligit seip-
intellectui. Si igitur in omnibus
sum, restat dubitatio, utrum intel-
est sic, sequitur quod in separatis
ligat seipsum per modum simpli-
a materia secundum esse, et non
cis, aut per modum compositi.
solum secundum considerationem,
Ideo dicit : Quia adhuc autem restat
idem erit intelliaens et intellec- quod
dubitatio si compositum est inlelti-
tum, cum intelligat seipsum; et
i

rjitur. lleinde cum dicit :

insoioDeoex hoc solveiitur prsemissa) objec-

sunt idem '

Patct' euim quod m solo

, . •
i i

mteiiigen- tioues. Tiansmutabitur eiiim in partibus totius.

'kctim!'Deo est idem intelligentia et intel-

^gentiam' lectum, ct pcr consequens idem Solvit qUcTstionem, probans per
tres rationes, quod primum non
TeneTssr ©^t intcHigentia intelligenti?e, et in-
telligentia intelligibilis, cum idem intelligit se per inodum compositi.
^cludendo"
voiunia-
intelligens et Secunda ratio ponitur ibi Aut in-
git ^^ et intelligibile,
^
:

tein, quod
verumestidem otiam est in co intelligere, divisibile. Tertia Aut quod quidrm. ^"^;;^-^
ibi :

lormaliler.
et intelligi a seipso. Et cum qua:- In prima parte intendit taiem ra- -i;;^^'
rebatur, secundum quid sibi ines- tionem Si primiim movens
:
i"''^!-^'^^!"^^^^^

set suum beno esse? videtur dicen- lii>itseper modum

compositi; er-etestsinl
duin, quod in lioc quod est- intelli- go transmutabitur m intcUigendo. irina.
 :

588 LIB. XII. METAPH.

Consequens est falsum, ut prncos- lia acci[)it a materialibus, quod

tensum cst; ergo et anteccdens. non contingit de intellectu primi.
Consequentia probatur ex hoc, Dcinde cum dicit :

quia in objecto composito sunt

plures partes, quse possunt intel-
ligiseorsum. Excmplum, licet hoc
compositum, avis volat, prout est
unum intellectum, simul intclliga-
Aut quod quidem compositorum habet
in ahquo tempore. Non enim habet ipsum
bene in hoc aut in hoc, sed in toto quo-
dam quod optimum, et ens ahud ahquid.
Sic autem habet ipsa suiipsius inteUigentia

tur, tamen pars ejus, puta avis, toto aHerno.

potest intelligi seorsum, et lyvolat,

Ponit tertiam rationem, quse ta- 79.
potest similiter intelligi seorsum. Quomo
lis cst Intellectusintelligens com- ergo S(.
Ex quo patet, quod qui intelligit :

Deus,
aliquod compositum, potest trans-
positum non habet suam perfectio- quomo(
hoc in h
mutari ab una partc in aliam, in-
nem semper, sed quandoque sed ; ethocpr;
et hoc p
intellectus primi habet suam per-
telligendo nunc illam^ nunc istam. hoc.
Considei
fectionem semper, non tantum
Similiter ergo esset in proposito, consequi

primum quandoque; ergo non intelligit se ter,et5a

si movens intelligeret dictun
ut compositum. Major egreditur Aristote.
seipsum, ut aliquod compositum.
ex hoc, quia intcllectus intelligens
Hanc rationem breviter tangit di-
composita, non habet suum bo-
cens Transmutahitur cnlm in partihus
:

totius, si supplc se intelligcrct ut

num et pcrfectionem in ista par-
tc, vcl in illa, sed in toto sed par-
compositum. Deinde cum dicit
;

tes sunt priores toto, ex quo se-

quitur, quod illud quod non habet
Aut indivisibile omne, qiiod non habet
suum bonum, vel suum optimum
materiam, ut humanus intellectus.
in partibus; quse seorsum sumi
possunt, sed in toto ex partibus
simpiiciin-
secundam i^ationem, quse
r^onit
tuituomaia constituto, non habet suum bonum
videt Deus.
est talis Objectum indivisibilc et
:
"^

scmper, sed quandoque. Dicit er-

simplcx non potest vcre intelligi,
go, quod Aut quod quidcm composito-
ut compositum sed primum cst
;

rum, id est, intellectus, qui est in-

indivisibilc et simplex cum non
telligibilium compositorum, hahet,
habeat materiam crgo non potest ;

se intelligere ut compositum. Hanc

supple suam perfectionem in aliquo

tcmpore, cf non semper. Non enim ha-

rationem tangit brcviter, dicens :

het ipsum hene in hoc, aut in hoc^ id est

Aut indivisihile cst omnc, quod non hahct
in hac parte, vel em
in illa, sed
materiam, et tunc est supplenda ra-
tio, ut prius. Et ponit excmplum,
optimum. id est, suum optimum
est aliqnid aliud quod est in quodam AI.eju9(
dicens ut humanus intellcctus quod ;
timum.
tolo ; sed inteHifjenlia, scilicct primi,
potest intelligi velsecundum simi-
qua3 est ipsa suiipsius, sic hahet toto
litudincm, quantum ad ipsius indi-
ceterno, quia scilicet, aeternaliter
visibilitatcm, vel potius quoad dis-
intelligit seipsum, non ut compo-
similitudinem in intclligendo, cum
situm, sed ut simplex.
intelligat compositum, et non so-
lum simplex, quia sua intelligibi-
 .

SUMM^ in. GAP. I. 589

optimum aliquid separatum a se,

vel quod habeat bonum et opti-
SUMMA TERTIA. mum in oi^dine suarum partium.
De
Notandum, quod ista inquisitio vide in
bonitale el natura universi.
habet locum ex hoC; quod prius sco^tunT*

CAP. J. dicebatur, quod primum movens pfexinirln-

movet ut bonum et amatum, bo- ^^.J^^^^J^g

Primum movens esse finem extrin- num autom habet rationem finis,
secum universi. Refutatdiversas qui potest esse duplex. Nam qni-
opiniones de rerum principiis. dam est flnis extrinsecus, eo modo
quo objectumpotentiae dicitur finis
SUMMARIUM. actus ejus. Alius est finis intrinse-
Primum movens esse finem extrinsecum cus, eo modo quo forma dicitur
tolius univ^ersi, et quomodo totum univer- flnisgenerati cujus est pars; hoc
sum habet pro fine ordinem. De prima parte etiam modo ordo partium cum sit
fuse tradit Doctor i. d. 2. q. 2. num. 17. pro-
forma totius habentis unitatem ex
bans primum ens esse ultimum finem om-
nium.
ordine partium, est finis et bonum
ejus. Est ergo quaestio utrum na-
Perscriitandum autem cst qualiter babet tura universi habeat finem bonum
Text.
totius natura bonum et optimum utrum
bm. 51. :
etoptimum aliquod, quasi separa-
separatum quid, et ipsum secundum se,
aut secundum ordinem.
tum et extrinsecum a se, vel ejus
bonum et optimum sit in ordine

80. Ilic, ut dicebatur, inquirit Philo- partium universi. Deinde cum di-
immo- cit
,

bilis.
sophus de substantia) immaterialis :

Irmo de finali bonitate, et ostendit quomo-

Ibstantite Aut utroque modo, sicut exercitus.
lamobilis do habet rationem finis et boni in Etenim in ordine ipsum bene, et Dux
jali boni-
|e,orcline, toto Hoc autem facit
universo. exercitus, et magis iste. Non enim iste
perfec-
propter ordinem, sed ille propter hunc
|)ne uni- ostendendo quomodo bonum est in
ver^i. est.
natura universi. Circa quod duo
facit. Primo inquirit quomodo se Ponit dubitationis solutionem. 8i.

habet bonumnatura universi

in Circaquodduofacit. Primosolutio-
secundum opinionem propriam. nem proponit. Secundo enm expo-
Secundo secundum opinionem alie- nit quantum ad unam partem sci-
nam. Secunda ibi Qucccumque vero : licet quantum ad bonum ordinis.
impossibilia. Prima in duas. Primo Secunda ibi Oninia vero. Dicit ergo,
:

circa hoc movet dubitationem. Se- quod aut supple ipsum univei'sum
cundo subdit dubitationis solutio- habet utroquemodo, scilicet bonum ct

nem. Secunda ibi Aut uiroque modo

: finem, sicut exercitus ; elenhu \\vo

c\u'm,ipsum bonum, idest ipsiusexei*- nonmu

Dicit ergo, quod Perscrutandwn est
qualiter natura totius universi habet bo- citus est in ordine, ct etiani /)uj\ id consisiit in
^ .. separato
m
. . 1

nuni optimum, id est finem proprium, est, Duce ipsius cjrrcitus, quod enie, et

iitrum scilicet separatum quid et ipsum probat : Non enim illc, scilic(^t Pux **''""*'•

sccundum ordinem, propter ordinem, quasi proptei*

secundum se, ctut cst

id est, vel quod habeat bonum et finem, sed iuagis e converso iUi\ id
 5'.M) LiR XII. METAPII.

est, ordo est propter hunc, scilicet mili.Secunda ibi Scd rjnemadmoclKm. :

Dncein. Finis aiitem potior est in Dicit ergo, quod omnia vero quse
bonitate his, qure simt ad iinem. sunt supple in \m\\ civ^o, snnt ali qaa-
Bonum Notandiim, quod sicut in exerci- litcr ordinata; sed non sirnililer hal)ent
exercitus
in quo tu est considerare duplex bonuin : omnia. supple ordinem, scilicet na-
stat?
Inexercitu unum quod consistit in ordine ip- tatiliaj ct volatiiia, efplanta^. Etsubdit,
est bonum
duplex et sius exercitus, et aliud in Duce, quod licet, supple non slnt oinnia
gimiliter in
universo, et
qui exercitui principatur, potius similiter ordinata, non tamen sic se
utrobique
potius
tamen est bonum Ducis, qnatenus hal)cnt, ut non sit alterius ad alterum
bouum esl ordo exercitus ordinaturadbonum nihil ; sed est aliquid, id est, quod non
extrinse-
cnm quam Ducis, ut ad finem, scilicet quia ad ita se habent ordinata, quod unum
intnnse-
cum. complendum voluntatemDucis pro eorum non pertineat ad alterum,
Text.
com. 38. victoria prosequenda, sic et in uni- sed est aliqua affinitas, et ordo al-
hujus 12.
verso est bonum utroquo modo. teriusad alterum; namplantae sunt
Nam est aliquodbonum separatum, propter animalia, et bruta prop-
puta primum, quia movens.ex quo, ter homines.Quodprobat, quia om-
sicut ex fine et bono appetibili, nia sunt ordinata ad unum, scilicet ad
dependet coelum et natura, utprius flnem, et ideo invicem quodam or-
dictum est. Iterum in partibus dine connectuntur. Deinde cum di-

universi est ordo, et sic universum cit :

habet bonum ordinis, et bonum

Sed quemadmodum in domo liberis non
separatum sic tamen, quod bo-
;
hcet quod contingit facere, sed onmia vel
num separatum est potius in piura ordinata sunt; servisvero, et bestiis
ipsa bonitate, quia totus ordo uni- parum, quod ad commune, multum vero
quod contingit. Tale namque principium
versi est propter primum movens, cujusque ipsorum natura est.
ut propter finem. Quare scilicet, Dico autem puta ad discerni necesse Text.
quoque omnibus venire, et aha sunt sic com. 53
oportet. ut sic a primo movente
quii3us communicant omniaad totum.
sit totus ordo universi, sicut et or-
do exercitus non solum est propter Manifestat quod dixerat in quo-
Declarat,
Ducem, sed etiam estab ipsoDuce. dam simili, quomodo scilicet om- ordinein.
ordinato
Deinde cum dicit : nia sunt ordinata, licet non simili- rum uni
versi gra
ter, dicens quod supple, sic se ha- dus per^
Omnia vero coordinata sunt aliqualiter, simiiiluiii
bent in toto universo, quemadmodum nem
seJ non similitei% et natatilia, et volatilia, ordit
ceconomic
et plantee. Et non sic se habent, ut non in domo, ubi libcris, id est filiis non
Al. coQve
sit alteri ad aiterum nihil, sed est aUqaid. licet supple ca-
facere quod continr/it, nit.

Ad unum quidem enim omnia coordinata

sualiter sine ordine, sed omnia aut
sunt.
plura, eorum quae scilicet faciunt
Exponit dictam solutionem, quan- sunt ordinata ; servis vero, et bestiis, qui
Declaratio
data3 solu-
tum ad unam partem, scilicet parum quidem, supple, participant
tionis.

quantum ad bonum ordinis. Circa de ordine, qui est ad communc, mul-

quodduo facit-Priinoostendit quo- tum vero, supple habent de
eo ciuod
modo partes universi sehabent ad contingit, id est, evenit casualiter

bonum Secundo quod dixe-

ordinis. et sine ordine, ex eo scilicet quia
rat declarat magis in quodam si- plus distant a rectore doinus, qui
 SUMM/E Iir. CAP. I,

intendit bonum commiine in tota ordinantur ad bonum commune

domo. Et subilit : Tale namque oijns- totius; hoc autem reperitur in il-
libet principium ipsorum nalura Vult
est. lis, in quibus nihil est a casu, nec

dicere, quod sicut in domo datur in prseter naturam, sed omnia secun-
familia ordo secundum mandatum, dum debitum ordinem tlunt, ut
et legem patrisfamilias, qui est sunt corpora coelestia, et substan-
principium uiiicuique ordinatorum ticO immateriales, ut dicebatur 1).
in domo ad exequendum, scilicet hujust.c. 17. et circiter. Qusedam
ea qu3e ad ordinem domus spec- vero sunt, quae quandoque deii-
tant, ita natura in rebus naturali- ciunt a debita et propria actione
busestprincipiumcuilibetexequen. naturali, ut sunt corpora inferio-
di id quod sibi competit de ordine ra, in quibus multa eveniunt prae-
univorsi; ita quod sicut ille, quiest ter naturam, et a casu, et ideo non
de2. in domo inclinatur ad aliquid per habent omnia sua communicantia
^*^' ^*
legem, et mandatum rectorum do- ad totum.
mus, ita natura est quasi qu^edam Notandumsimile quodadducitur, 83.

lex indita rebus naturalibus a pri- m lioc stare, nam sicut m aliqua paraboL^
mo movente, per quam inclinan- domo ordinata, sunt diversi gra- p^"'^^^^^"*

tur et ordinantur in flnem debi- dus, puta quod sub patrefamilias

tum. Nam res naturales licet non primus gradus est liberorum, se-
cognoscant flnem, tamen a primo cundus est servorum, tertius est
movente in finem diriguntur, et jumentoram et bestiarum, quae
ideo dicuntur agere propter finem, serviunt in domo, puta asini et
in quem naturaliter inclinantur ; canes, ethujusmodi. Hi autem gra-
et ideo natura nonagit, nisi mota dus differenter se habent ad ordi-
a causis superioribus, ut ait Com- nem domus, quae instituitur a gu-
mentator. Et subdit : Dico aulem bernatore et patrefamilias domus,
quibus V^^^^ ^^^ discerni quiclem nccesse omnibus quia liberis non competit aliquid
knmnt evcnire, et alia sic sunt quibus commu- facere sine ordine, sed omnia ordi-
2t 111
' '

"i^^us
nicant omnia ad totum. Vult dicere, nate, servi autem et bestiae multa
lerunt
:i.nata quod licot omnia sint ordinata, non praeter ordinem faciunt quandoque.
raliter / . ., .
, i ",
i
• .

raturaii- tamou similiter se liabent ad isium Sij etiam intelligendum esse in

ordinem nam est utique aliquod
; toto universo, ubi sub primo mo-
commuLie omnibus, quia necesse vente, qui est paterfamilias et
est omnia in hoc convenire, quod rector universi,sunt immediate In-
discernantur et quantum ad ope- telligentise corpora coelestia,
et
rationes proprias et distinctas, et quasi primus gradus liberorum,
etiam quantum ad proprias sub- sunt ista inferiora gcnerabilia et
stantias et quidditates, et quantum corruptibilia, quasi secundus vel
ad hoc ordo rerum non deficit in tertius tanquam sei'vo-
gradus,
rum atque jumentorum; ita quoil ne miione
aliquo. Sed tamen qusedam alia
sic quod universaliter hoo
sunt, in primo gradu omnia evennmt duo.

habent, quod omnia quae sunt in ordinate, in secuudo autem, et in

eis communicant ad totum, id est, tertio gradii jilurima inordinate,
 :

rj
:)2 LIB. XII. METaPII.

licet conveniant omnia quantum quam nos dixerimus; et iterum

nd (listinctionem propriarum opc- oportct non latere rjualia, scilicet dicunt

rationum, et substantiarum sive fjratiosius dicentes, id est, illi qui me-

quidditatum. Ilaec enim duo viden- lius loquuntur, et in quibus mini-
tur esse de ratione ordinis, scili- m?e dubitationcs, id est in quorum
cet ordinatorum, et
distinctio dictis dubitationes paucissimse vi-
communicantia eorum ad ipsum dentur esse. Deinde cum dicit

totum. Quantum ad primumest or- 84.

Omnes enim ex om-
contrariis faciunt
do in omnibus indeticienter. Quan- nia. Neque autem quod omnia. Neque ex
tum autem ad secundum, est qui- contrariis recte. Xecin quibuscumquecon-

dem ordo indeficienter in quibus- traria cxistunt, quoniam ex contrariis

erunt, non dicunt.
dam, qua3 scilicet sunt superiora
et proxima primo principio, ut Exequiturde intento. Circa quod Tripiicii
de feceniLi
sunt corpora cuelestia et substan- duo facit. Primo pertractat opinio- antiqui
ti?eimmateriales, in quibus nihil nes Philosophorum naturaliter lo- prfncV
evenit prcxter naturam^ nec a ca- quentium, et ponentium principiacon^,raJiJ^
su; in quibusdam vero deficit, ut contraria. Secundo opiniones Phi-
sunt corruptibilia, in quibus prop- losophorum non naturaliter lo-
ter remotionem a primo principio quentium et ponentium principia
semper uniformiter se babente, et substantias separatas. Secanda
multaeveniunt praeter naturam et ibi : Amplius si non erunt. Prima in
a casu. duas. Primo proponit defectus illa-

rum opinionum. Secundo probat

SUMMARIUM.
quoddixerat. Secunda ibi Imjxissi- :

Refatat ponentes principia contraria om- bilia namque. Proponit ergo tres
nium. Item ponentes substantias separatas defectus, qui sequuntur illas opi-
esse principia, ostendens utrosque defecisse, niones, dicens quod omnes enim, sci-
et in quibus defecerunt. Rejicit etiam ponen-
licet antiqui Philosophi, faciunt, id
tes bonum esse principium quia rem non
est ponunt, omnia esse ex contrariis,
explicant.
scilicet principiis, et subdit pri-
Queecumque vero impossibilia omnia ac- mum defectum : Neque recte dicunt
cidunt, aut absurda aliter dicentibus. Et quod contrarium sit ex contrario^ nec
qualia gratiosius dicentes, in quibus mini-
recte dicunt quod omnia sunt ex contra-
mse dubitationes oportet non latere.
riis, secundus defectus.
et iste fuit

Recitat Inquirit quomodo se habet bo- Deindi tangit tertium defectum,

opimonem
num, ordo inuatura universi se-
'
et dicens : Nec autem recte dicunt quod
aliorum de
ordine
cunduiTi opinioncm alienam. Circa omnia, scilicet sint ex contrariis in
universi. n -, ^ ••
- •

quibuscumque contraria existunt

quod duo facit. Primo proponit in- ; defl-

tentum. Secundo exequitur de in- ciunt enim, quia non dicunt quomo-
tento. Secunda ibi : Onines enim ex do omnia erunt ex contrariis. Deinde
contrariis. Dicit ergo, quod oportet cum dicit :

non latere qucecunique impossibilia, aut

Impassibilia enim sunt contraria ad invi-
absurda accidunt aliter dicentibus, sup- cem; nobis autem solvitur hoc rationabi-
ple de bono et ordine universi, hter, eo quod tertium ahquid sit. AUi vero
 SUMNL^ IIT. CAP. I. 59.3

altenim contrarioriim materiam faciunt, masautem esse diversas et contra-

quemadmodum quidem est imequale aequa-
rias. Et subdit : Hoc scilicet dictum
li, aut uni multa. Solvitur autem et lioc
eodem modo. Materia enim qu(e una nulli eorum solvitur eodem modo, quia mate-
est contraria. ria quce estuna, nulli est confraria, sed
estsubjectum commune contrario-
Antiqui Prohat qnod dixerat. Circa qiiod rum. Deinde cum dicit :

T A ri Z) p 1 1 ri f

nentesextria facit. Primo ostendit quod

^esllle^ defecerunt ponendores esseexcon- Amplius omnia pravi participatione 85.
sunt extra unum. Nam pravum ipsum al-
trariis. Secundo quod defecerunt
terum elementorum.
ponentes omnia esse ex contrariis.
Tertio quod defecerunt non expo- Ostendit quomodo defecerunt in Anti(}ui
male po-
I nentes quomodo res sunt ex con- secundo ponentes omnia esse ex sutrunt
omnia ex
I
trariis. Secunda ibi Ampliifs omnia : contrariis. Circa quod duo facit. contrariis
esse.
'

pravi. Tertia ibi Omncs autem con-

: Primo ostendit inconveniens quod
traria dicentcs. Dicit ergo quod ideo, sequitur. Secundo ostendit quomo-
I
supple non recte dicunt ponentes do ab bac positione discordabat
res esse ex contrariis. Eniyn pro quorumdam positio antiquorum.
quia, contraria, supple in se accepta, Secunda ibi Alii autem nec principia.
:

sxnit impassibilia mufuo, non enim albe- Dicit ergo, quod amplius supple se-
do patitur a nigredine, nec e con- cundum eos omnia sunf participatione
verso, et tamen nisi contraria ad pravi, id est mali, extra. id est prse-

invieem paterentur, et sic ad mate- ter unum, scilicet bonum. Xamque

riam reducerentur, non posset fleri pro quia, ipsum pravum, id est ma-
ex eis aliquod unum, et subdit : lum, dicuntesse alterum elemenforum,
Nohis autrm solvifur /loc rafionabilitcr, principiorum.
ma-
eo quod sit aliquod fertium, id est Notandum, quod prima genera Bonuni et
mahun ^unt
teria. Aliter enim utique ex uno contrariornm, videntur esse bo- principia
omniuni
contrario, tanquam ex materia. tit num et malum, quatenus alterum secunduni
illos anti-
aliud contrarium, et sic unum con- contrariorum est iit habitus, et .quos.

trarium patitur a reliquo. Et sub- habet rationemboni, et alterumut

dit : Alii vero alterum contrarium faciunt privatio, et habet rationem mali;

Materia
matcriam, et non aliquid tertium, ergo omnia sunt ex contrariis,
SL
uiii est
i)pr,pf;er contraria, quemadmodum qui oportet quod omnia participent
•ntrana l^ ' '
_ ;
ed est imequale
'
cequali, aut uni multa. Tlli enim malo, excepto uno, scilicet bono,
bjeetum
nirario- qni posueruut ista contraria esse quod est principium. Nam malnm
rum.
principia, scilicet jiequalitaset iupe- ponitur alterum principiornm,
qualitas, aut unum
multa attri- et principia antem non sunt ex se in-
buebant sequalitatem et unitatem vicem. 1. Physicor. text. c. 4^. Om-
formae; in?equalitatem autem et nia ergo alia erunt ex his duobus
multitudinem materiae ut patet principiis, scilicet bono et malo.
de opinione Platonis in primo Ini- Sed hoc appnret esse falsnm, (pna
jus, text.com. 5i. licet Naturales in corporibns c<elestibns et snh-
Philosopbi ponerent contrarium, stantiis immaterialibns, nihil in-

dicentes materiam esse nnnm, for- v(Uiitnr mainm, ne^ine peccatnm,

38
Toni. VI.
 504 LIB. XII. METAPII.

ncqiie corniptinn, qnantiim ad eo- ad malnm, ex primo Physicorum

rnm natnralin, ex \). Imjns t. c. 17. t. c. 80. Et ipsa est secnndnm qnam
et circiter. Deinde cnm dicit : res potest esse et non esse, ex 7.

hujus, ideo de materia non cnra-

Aliis autem nec principia bonum et vit Philosophus hic facere men-
malum, quamvis in omnibusmaxime quod
tionem.
bonum, principium.
SUMMARIUM.
QuiJam Ostendit qnomodo ab hac posi-
^^.;inVtan: tionc discordabat qnornmdam opi- Refutat opinionem Empedoclis etAnaxa-
gorae de rerum dequibus dictum
vZ^^^r.nio antiqnornm. Circa quod dno
principiis,
e>t 1. 1. hujus.
cipiumquo- ^ 'i piqnio facit qnod dictum est.
rum tanieii -^^^'^^^' ^
.

defectum ^^ecundo osteudit insntticientiam Inconvenienter autem et Empedocies,

ostendit. ^ •
o j
amicitiam enim facitbonum. Hoc autem
illorum discordantium.
-, ,

^ecunaa
principium et ut movens, congregatenim,
ibi Alii vero hoc quidem. Dicit ergo
:
et ut materia, pars enin:i mixturte. Si ita-
qnod amem nec principia snpple
alii que et eidem accidit, ut materiam princi-
rernmponunt homun et malurn.quam- pium esse, et ut movens, sed esse non
idem,utrum igitur amicitia. Inconveniens
maxinie,
vis scilicet secundum eos incorruptibilem esse litem, sed
autem, et
principium in omnibus quod bonum ; so-
ipsum autem est mali natura.

lum enim bonum recipiebant prin-

cipinm rernm, et per consequens Ostendit istorum in speciali in- ostendh

res non esse compositas ex con- sufficientiam. Circa quod duo fa-'PfectuB

trariis bono et malo. Deinde cum cit. Primo ostendit insnfficientiam ^{jquo^um"

dicit :
Empedoclis, ducens ipsum ad duo ^^^^^^^^
inconvenientia. Secundo insnffi- princi^^iuD
omnium
Alii vero hoc quidem recte, quia prin- cientiam Anaxagorse, ducens ip- ponentiun

cipium, sedquomodocumque bonum

prin-
ut finis,
sum ad alia dno. Secunda ibi Ana- :

cipiumnon dicunt : utrum scibcet

xagoras autem. Dicit ergo, quod in-
aut movens.aut species.
convenienter autem, et Empedocles dicit,

Ostendit insumcientiam istorum snpple bonum esse principium

^r,,

qni sic discordabant et primo hoc ;

rernm ; enim pro qnia, amicitiam fa-

ostendit in communi. Secundo in cit bonum, hoc autem, scilicet bonum

Secunda ibi Inconvenienter facit principium dnpUciter, et ut mo-
speciali. :

ergo, qnod alii vero vens, congregat enim, id est, ex hoc

autem. Dicit
dicunt, quia, ipsi qnod habet congi^egare, et ut ma-
hoc quidem recte
pars enim 7nixturce, id est, ex
supple principium, ponunt esse ip-
teria ;

snm bonum, sed non dicunt cpionm- hoc quod amicitiam ponebat par-
do bonum est principium, utrum ut finis, tem corpornm mixtorum, dicebat
aul movens, aut ut species, id est for- enim mixta esse composita ex qua-
et ideo defecernnt.
tuor elementis, et ex amicitia et
ma,
lite, ntdictnm est primo hujus. Et
Notandnm, quod haec tria, scili-
forma habent snbdit Si pro quamvis, itaque et
^^~r"cet flnis, efficiens, et
:

perfecti, non au- eidem accidit esse quandoque materiam,

"SnT rationem boni et
principium ut movens, sed non esse
"Tni" tem materia, quia ratione priva-
et

machinatur idem, id est, non secundum idem,

com'22 tionis annex?e semper
 .

SUMMiE III. CkP. I. 593

sed secundum aliam rationem; intellectus moveat propter seip-

aqua enim potest esse movens se- sum. Xam medicativa est /juodrnnmorlo

cundiim formam, et mobile sive sanitas, exemplum est, quando in

materiale secundum materiam, his, agunt per intellectum,
quae
sed hoc non est secundum eamdem etiam secundum Philosophum,
rationem ulrum igitur amicitia, id
: text. com. 51. supra in hoc 12. ali-
est; quod debuit ergo assignare qualiter propter se agiint. Nam
secundum quid amicitia sit mate- ars medicinae, quae quodommodo ai. quo-

ria, et secundum quid sit movens, est ipsa sanitas, ut dictum fuit,
quod quia non fecit, ideo hoc est agit propter sanitatem, licet non
primum inconveniens. Secundum sit eadem numero ciim ea propter
idem con- inconveniens subdit, dicens quod quam agit nisi forte sanitatem di-
oaferia^et inconveniens est autem, et incorruptibilem cas eamdem numero, quse est in re
miodde- ^^^^ litemy hoc ipsum autem est natura extra, et qufe est in mente artifi-
ciarabis
ropber ea
,^^^^^^;
'
posuit
i
cnim Empedoclcs li- *^
cis, ut objectum ideale, et hoc est
^« habet iQYi\ essc primuui
^
principium;
^ ^
in- primum inconveniens. Et subdit se-
X. Pnys.
text. corruptibile
r quidem
1
secundum ip-
r cundum, dicens quod inconveniens est
com. 70.
sumyidetur esse ipsa natura mali, autem non facere contrarium bono ct in-

et tamen malum, secundum ratio- tellectui. Vult dicere quod si vera

nabiliter loquentes, ut prsedictum sit opinio communis, quod contra-
est,non ponitur esse principium, ria sint omnium principia, sequi-
sed tantum ipsum bonum. Deinde tur inconveniens contra Anaxaa^o-
cum dicit : ram,quia non posuit aliquod prin-
cipium contrarium bono,et intel-
movens quod lectui.
Text Anaxagoras autem ut bo-
com. ^5- num principium. Intellectus enim movet, SUMMARIUM.
sed gratia alicujus movet, quare aherum,
excepto, ut nos dicimus. Nam medicativa Asserentes contraria esse rerura princi-
est sanitas quodammodo. Inconvenientes pia, improprie et figurative loqiii ; contra
autem, et contrarium non facere bono, et quos quatuor adducit inconvenientia, qiu^
intellectui.
bene exponit Doctor.

Ostendit insufticientiam Anaxa- Omnes autem contraria dicentes non

87. Text.
utuntur contrariis, nisi figuret aliquis.
com.
gorse; ducens ipsum ad duo incon- L6.

venientia, dicens quod Anaxagoras Ostendit quomodo defecerunt in

^ „
Huic
. ,...
lille-

posuit bonum esse principium, quia tertio, non ostendentes quomodo ra> usque

omnia secundum
movct res sunt ex contrarus. Circa qnod
... ,0(1 Jineia
coi-
intellectus nihii

eum; sed supple omnis inteUectus duo facit. Primo proponit inten-in^traauc-
movet r/ratia alicujus, id est gratia fi- tnm. Secundo exponit, ostendens[,-;,aVi^''""
lec \\\

supple debet po-

nis, rpiare alterum quatuor inconvenientiji, qiuT se- 7-'"'"^^"^;!;

/;/ rois luu te-

nere principium gratia cujus mo- quuntiir
1
ad eas. Seciinda ibi :

nus cnmmu-
Dicit eriio, qiiod visis.
quia Jioc rnddcm.
veret intellectus excepto ut nos rlici-
"'t'^»*
; ^
...
diccntes })rincipin
,\ .

scilicet c(m-
Osteutlit

mus, id est nisi forte dicat, ut nos o))ines defe tus

, .
, I
antiquo-
non uluntur confrarns, ad sal- nun non
diximus, scilicet quod intelligens traria,
•'^^'^'"^"*

et intellectum sunt idem, ita

quod vandum scilicet en qna^ in rebns
 : :

596 LIB. XII. METAPil.

lium quali- ^qppo^j.Qj^l^

i i
yj/,^/ fiaifj-rf al/fjuis, u\ cst cit, quia nec potcst, supple propter
ter oinnia
ex contra-ivisi 11^11 i-alitoi' lo^iuatup, ot inipr-o- quid (jeneratio erit semper, id est sem-
naiuiir prio. Deinuo cuni (licu : piterna ; nec etiam quce cst causa
pi-iiH,'ipiis.
scilicet universalis generationis, quia
Et quarc hocc qiiidcm corruptihilia, lucc supple neutrum contrariorum po-
autem incoi-ruptihiha nullus dicit. Omnia
test esse generationis universalis
namque eniia faciuntex eisdem principiis.
Anijdius autem ahi fjuidcm ex non ente causa. Deinde cum dicit
faciuntcntia, alii autem nisi hoc cogantur,
unum omnia faciunt. Et duo principia facientihus aliquid ne-
cesse primum principalius esse. Et his
Primum Exponlt propositum, ostenclens qui species, quia aliud principium prin-
inconve- ,
. ... ,
cipahus. Propter quid enim participavit,
niens. quatuop mconvenientia contra eos.
et non participat.
Secunclum ponitur ibi Ampllus :

propter quicl. Tertium ibi Et duo :

tertium inconveniens, di-
Ponit Tertii
inconve

principia. Quartum ibi : Et aliis qui- cens quod et facientibus duo principia, niens.

dem. Dicit ergo, quocl supple, illi scilicet contraria, necesse est cdiquod
principium essc principalius, CjUod du-
antiqui non possunt reddere cau-
sam. Et nuHus dicitquare /nec quidem, pliciter exponitur. Uno modo sic :

supple entia sunt corruptibilia, illa Quod necesseest alterum

eis dicere

vero incorruptibilia. Omnia namque en- contrariorum esse principium

tia faciunt ex principiis confrariis, ut principalius, cum alterum contra-

fuerunt antiqui Naturales. Amplius riorum sit ut habitus, alterum ut

alii quidem faciunt entia ex non ente, ut privatio. Alio modo quod necesse

poet?e Theologi, qui, supra di-

ut est eis ponere aliquod principium

cebatur, mundum ex nocte dice- primum principalius utroque con-

bant generari; omnes enim isti trariorum, ex quo possetdari ratio
non possunt salvare distinctionem quare quaedam attribuuntur nunc
entium secundum corruptibilita- uni contrariorum, nunc alteri ut
tem et incorruptibilitatem, cum principio, puta quare lis ad segre-

eadem principia omnibus princi- gationem moveat clementa quan-

piatis originaliter assignent. E.t doque, et amicitia ad congregatio-
ideo subdit :quod alii autem iit non co- nem quandoque. Et subdit quod et
:

f/antur hoc ponere scilicet omnia esse his qni spccies, id est ideas ponunt .^

ex non ente, vel distinctionem en- idem, supple accidit ;

quia scilicet

tium assignare, dixerunt om/uame habent ponere aliud principium, sup-

unum, ut fuerunt Parmenides et ple principalius, supple speciebus,

Mellissus, ex primo hujus, distinc- propter quid enim prius participavit,

tionem entium totaliter auferen- moi}iO (i\\\jOm. non participat. Vult di-

tes. Deinde cum dicit cere quod quia ea, quse generan-
tur et corrumpuntur non semper
8S. Amplius propter quid semper erit ge- uniformiter participant Ideam,
neratio, et qufic est causa generationis,
ideo oportet eos ponere aliud prin-
nullus dicit.
cipium, ex quo possit dari ratio,
secun-ium Ponit inconveniens,
secundum quare aliquod individuum prius
"'uien^ dicens ciuod Amplius nullus eorum di- participavit Ideam, et modo non
 SrM\L£ III. CAP. I. 597

participat Ideam, vel e converso,

qiiare priiis non, et modo sic.Dein-
de cum dicit : SUMM.E TERTLE
Et aliis quidem necesse sapienti;e, et
honoratissimtT scientice aliquid contra- CAP. II.
rium Nobis autem non. Non enim
esse.
est contrarium primo nihil. Xam omnia
contraria materiam hnbent, et htec poten-
tia est. Contraria autem ignorantia ad con-
Contra ponentes substantias sepa-
trarium. Nihil primo vero contrarium. ratas rerum principia. Item po-
nentes eas connexas.
s^- Ponit qiiarhim inconveniens di-
Quaitum
incotive- cens (piod, et aliis quidem, qui scili- SUMMARIUM.
"e"iii7de' cet ponnnt principia contraria,
RefiUat ponentes substantias separatas es-
iividenii-
bus pei*
iiecesse est dicere Sapientice,
' '
et hono- se renim principia, quatiior etiam inconve-
jppositum
sns et aiias
ratissimce seientice, cmre
^
est Meta- nientibus contra eos adductis.
.

instantias. phjsica. aliquid esse eoutrarium, id

est,aliquam scientiam esse con-
Amplius si non erunt pritler sensihiha
trariam Metaphysicse scientice, aha, non est [)rincipium, et ordo, et ge-
qnse scilicet tractnt de contrario neratio, et coelestia : sed semper princi-
pii principium. n^ T'>^^Mloo^is et Physicis
primi principii, de qno agit Meta-
omnibus.
physica nam Metaphysica agit
;

prsecise de primo principio, et non Ubi pertractat opiniones non na-

de ejiis contrario, nt patet ex pri- turaliterloquentium et ponentium
mo luijas in prorjemio. .\obis autem principia substantias separatas.
non est, supple necessarium hoc Circa quod duo facit. Primo pr^T- peruactot

ponere, non enim est eontrarium nihil quod sequitur

mittit inconveniens,'1 1 nea uon
.f'!'"";!;

primo, scilicet principio secundum non ponentes aliquas

i A substantiasj^''^'^''^!'*-''
"
loquenlunu
nos na)n omnia eontraria hahent mafe-
;
separatas. Secundo exponit incon- deord«"«
uaiversi.
^icutprimo r /«/>>, etlicec, scilicet materia, e.9/ in venientin, qu^e sequuntur eos, qui
enti nihil
^stcontra- potentia ad utrumque contrario- ponunt ipsas separatas. Secunda
Metaphysi- i''tm ; ct tauien ostensum est prius, ibi : Si autem erunt species. Dicit er-

ci1nUa!^^ed<^riO^M^^'il^^^^l^^ P^'i^^M>^ ^^^^ ^^'^' go, quod ampliwssi uon erunt alia en-
eiduntaxat sequitur quod
.opponitur
]^q^ materiam. Et subdit : Contraria tia prcvter sensiljilia,
ignorantia.
(nrjem est icjnorantia acl confrarium, pri- non erif principium, scilicet primum
mo vero contrarium nih.il, id est ex quale ostensum est ; nec erit ordo,

quo primo principio nihil est con- scilicet rerum qualis prius dictus
est nec cfeneratio, scilicet spha^ras
trarium, sequitur quod sapientiae,
;

pei^petuce nec ca^lesfia seilicet

quae est de primo principio, non
; ,

aliqua scientia, principia, qualia prius diximus,

est contraria setl
sed souper erit principii, Scilicet cor-
ignorantia tantum opponitur sibi.
ruptibile principium corruptihilis,
Tunc sequitur illa pars:
puta quod Soci'ates generetni- a
Socrate, et Socrates aCallia, et sic
in inlinitum,ut M\\)\)\cridchafur Thco-
 598 LIB. XII. MILTAPH.

lofjis cl P/n/sirts Ohntihus, scilicct an- tudo non est, nisi ex magnitudini-
tiqiiisNaturalibus, qiii praeter ista bus; ergo cum numerus non sit

principia particularia ct sensibi- magnitudo, non poter-it ostendi

lia, nullum universale et primum quomodo ex numeris, quinonsunt
principium posuerunt. Oportet continui, posset csse magnitudo
enim ponere aliquas substantias et continuum. Tdeo dicit, quod ad-
separatas secundum viam Aristo- huc quomodo erit ex non magnitudinihus
telis, ut patet ex prsecedentibus, mafjnitudo^ et continuum? quasi dice-
licet non illo modo quomodo alii ret, quod non potest dari modus.
posuerunt, de quibus statim dice- Non enim numerus facit, idest, causat
tur. Deinde cum dicit : continuum, nec ut movens, id est ut ef-
ficiens, nec ut species, id est forma,
Si autem erunt species, aut numeri nul-
lius causse sin autem, numquid motus ?
cum scilicet numerus non sit con-
;

tinuus, sed disQretus. Deinde cum

90. Exponit inconvenientia, quae se- dicit :

quuntur contra eos, qui ponebant At vero nulhim erit contrariorum, et

luijusmodi substantias separatas, factivum quod et motivum, continget uti-
que non esse. At vero posterius quidem
et primo quantum ad eos, qui in
ipsum facere potentia non ergo sempi- ;

hujusmodi substantiis quamdam terna sunt entia, sed sunt intermedium.

connexionem ordinis concedebant. Interimendum igitur est ahquid horum.
Secundo quantum ad eos, qui ta- Et hoc dictum est.

lem ordinem negabant. Secunda Ponit tertium inconvenienS; di- 91.

ibi : Dicentes autem numeriwi. Prima cens qnodatvero, si supple species,

nente? LV quatuor, secundum quatuor in-
ii'^ et numeri sint prima principia,
^&iails.^'
convenientia. Secundum ponitur cum in ipsis non sit contrarietas,
ibi Adhuc quomodo erit, Tertium ibi
: : sequitur quod nullumprincipium quod
At vero nullnm. Quartum ibi : Adhuc ponitur, scilicet ab eis factivum ei
quomodo numeri. Dicit ergo : Si an- motimm, scilicet in potentia , non
tem erunt species, id est Idese, aut nu- in actu, erit contrariorum, id est de
meri, qu8e scilicet sint prgeter sen- numero contrariorum ;
continrjit

sibilia; mdlius supple causce pote- enim iitique supple prima

non esse, si

runt esse ; sin autem,

dato id est, principia erunt contraria. Vel ali-
., ,. Expositio
quod sint causse alicujus, numquid ter, quod contmgit utique non es- communis.

motus, quasi diceret, quod non, quia se, scilicet generationem et mo-
haec non possunt habere rationem tum, quod probat, quia at vero,
principii moventis. Deinde cum supple si prima principia non sunt
dicit : moventia in actu sed factiva et,

motiva, id est potoitia facere et mo-

Adhuc quomodo erit ex non magnitudi- vere ;
posterius quidem erit ipsum facere
nibus mr^gnitudo, etcontinuum ?Non enim quam potentia, scilicet faciendi, quod
numerus facit continuum nec ut movens,
nec ut species. autem poniturfacere, ponitur non
facere ; iion ergo omnia entia sunt sempi-
Ponit secundum inconveniens, terna, scilicet secundum generatio-
quod consistit in hoc, quia magni- nem et corruptionem continuam.
 ;

III. CAP. II. 559

Cujus contrarium prius ostensum supple diximus 8. hujus , text.
est, ideo subdit sed interimcndum est com.
:
12. et inde, quod movens facit
aliquid horum, quae dicta sunt, scilicet hoc, ettunc supplendum est quod
quo ponebatur prima principia numeri et Ideae non possunt esse
nonesse moventia in actu. Aliter causae moventes, ut proxime dic- Text.
potest ista ratio deduci, quod at ve- com. 5,
tum fuit>
ro, supple si Idese et numeri sint

prima principia, cum SUMMARIUM.

in ipsis sit
contrarietas, Refutat specialiter ponentes substantias
sequitur quod nul-
separatas inconnexas principia rerum, con-
lum ipsorum primorum principio-
cIudens*quod unus est princep<, qai scilicet
rum contrarium, quod sit ac-
erit
primum primus
est efficiens, finis, primum
tivum, sive factivum et motivum, erainens, intelligens et volens, siiumque in-
quia numeri et Ideae non possunt a quo omnia, par quem
telligere et velle,

esse causse motus, ut praedictum omnia, iu quo omnia, ipsi honor et gloria,

est. Et quia etiam contraria sola

in saecula sseculorum. Amen.

cpositio agunt, et patiuntur ad invicem Dicentes autem numerum Mathemati-

»ecialis.
ergo sequitur quod non continget
esse generationem et
semper facere sit
tia faciendi. Ubi ergo non est po-
tentia, ibi non erit factio, nec mo-
tus; non igitur erit generatio et
corruptio continua sed hoc con-
cum, et sic semper aliam habitam sub-
motum, cum stantiam, et principia cujuslibet, alii in-
connexam ip^ius iiniversi substantiam fa-
posterius poten-
ciunt. Nihil enim aliam alii confert aut
ens, aut non ens. Et principia mulia. En-
tia vero nokint male disponi, nec bonum
pluraHtas principatuum. Unus ergo prin-
ciceps.
;

sequens est falsum, ergo et illud Ostendit inconvenientia, quae se-

ex quo sequitur, quod scilicet pri- quuntur eos, qui ponnnt hujusmo- (.onciudi^.

ma principia non sint moventia ;

di substantias separatas sine con-
*
"* p"*".^*^
posteriopi
non erunt ersro numeri, et Ide^ nexione ordinis. ^^'^ uo'ta-
tem, cai
prima principia, cum non possint Ad cujus evidentiam sciendum, fi'iescerti-

esse moventia continue et semper. quod ut dictum est circa princi- probet^

Deinde cnm dicit : pium 7. hujns, aliqui Pythagorici, etLCor.k

sicut etiamfuit Spensippus, posue- Hmssimus
Adluic quoniodo numeri unum, aut ani- rnnt plures substantiarum separa- ai^u'^*^*,.^.
ma, aul corpus, et species totaliter, et res,
continget dicere,
tarum ordines,et in quolibetordine /'7'^t^'„
niliil dicet nullus, nec
si non ut nos dicat, quod movens facit. nonebant
^
unum primum princi- pnmo ^'•fctiit. de
'
prin- ^

pium, et ab illo uno illum ordinem cipio. qnod

Ponit quartum inconveniens,
92.
censquodaf//i?/(? nnllusnihildicit.nec
contingit^idestnej potestdicere,7//o-
modo numeri unum.aul animi.et
specicstotaliter.etresMQ^^^^i^^omodonul-
di- mchoabant. Lnde priinum oruinem tnm Mau-
ponebant numerorum, et ibi assi- jernU'iem,
gnabant unum primum prin i- ""jVrioho
corpus, et pium. Secundum oixlinem ponebant '^^eiSnn?^
magnitudinum, et ibi assignabant ^"l^-^^lJ^^ibi

lusisiovum nihil dicit qmd ^SiGial unum aliud primum principium, et sic 'psi con-

essenumerum; aut animam et corpus, deinceps. Contra istos arguit A- perpotuo

concodat.
et generaliter et formam, et id cujus ristoteles dicens, quod diccntes a>(- Amen.

est forma, si non dicat sicut non lem numerum Mathcmaticuin esse [)v[-
 600 LIB. XH. METAPIl.

nium, id est in primo ordine, et quod unumquodque est optimedis-

sic semper aliam hahitam, id est, con- positum, ut congruit naturre suse,
sequcnter se habentem, puta post et per consequens multo magis
numerum, magnitudincm-, et sic erit hoc verum in toto universo.
ulterius usque ad sensibilia, et fa- Ideo subdit : quod nec est bonumplw^a-
cientes principia alia, et alia cujuslibet, litas principantium, scilicet in uni-
scilicet coordinationis, puta quod verso, sicut quod nec esset bonum
alia sint principia numerorum, et quod una domo essent multse
in
aliamagnitudinum et alia sensibi- familire sibi invicem incommuni-
lium; isti inquam sic dicentes, in- cantes. Concludit ergo, dicens sci-
connexam, id est sine ordine. faciunt licet quia igitur totum universum
universi substantiam, puta quod una est sicut unus principatus. rn?(ser-
pars ni/iil conferat ad aliam, aut cns, go erit princeps, scilicet primum mo-
aut non ens, id est, sive sit, sive non vens, et primum intelligibile, et
sit iterum faciunt principia mul-
; et primum appetibile, et bonum om-
ta, supple inconnexa. Sed hoc sup- gubernans to-
nis boni regens, et
ple male dicitur, quia entia nolunt tum universum. Qui est Deus be-
male disponi, heec supple dispositio nedictus per saecula infinita, trinus
entiumest optima, ut est possibi- in persona et unus in essentia in-
lis; et hcec etiam est in smgulis, tinita. Amen.

Excusatse
yotandum quod in 13. et in 14. <pii sequuntur, pertractat Philosophus opiniones
^^^^^''^"'^ ^^ maxime Pythar/oricorum, et Platonis, qui substantias
^e uSS mcros
librorum ct idcas
separatas posuitnu-
sed quia in dictis libris plurima ponuntur,
; quce ad Philosonhiam
secundum V^<^i"f ^^^f^ic sequimur, modicuiii iws juvant, quia etiam de illis opinionibus niulta
^"'^^^' ^^"^^ ''^ Hhris prcecedcntibus, ut patet primo et tertio hujus, ideo super duos li-
piureTsunt
duobus, Ijros sequentes nullus scribit aJiquid, nec ipsos aiiquando vidi, idcirco senuens vesti-
expositione ...
Qia alioruni sequentes duos lihros exponere non curavi.
^ i
^
'

omissa.

\el\H\n ^^olo autem scire omnes litteram istam legentes, quod tam senlentiando quam no-
quod liui-
^'^^^^^^ secutus sum doctrinam illius subtilissimi et excellentissimi Doctoris, cujus
^"^"'^ ^^ memoria in benedictione est, utpote qui sua sacra et profunda doctrina totum
^"^l^evT
prcemisi- orbem adimpAevit ef facit resonare, scilicet Magisfri Joannis Duns. qui fuit natione
infrare- ^^ofus, liettgione Minor \
unde, ef verbaejus ui isto scripto frequenter reperies,sicut
^vmdi^u^
''^'
^i^^^ ?/T/(//^/ scripturce reperiuntur. Et idcirco si aliquid bene dictum in isfo opere
est. reperies, scias a fonte ct profunditate sucB doctrince, ac scientice emanasse. Si quid
verominus bene clictum, aut ejus doctrince quo)nodolifjet contradicens, mece imperi-
fice adscrihatiir. Xam
ego quantum sapio quanfumque capio, quidquid est hic cpiod
ipse exprimere intendebat, prs meus cjus vestigia sccutusesf; ef ideo si aliquid cdiud
repugnans sibi inveniatur fpiandoquc nunc pro func revoeo, paratus tif)enfi animo
emendare.
 GONCLLSIONES UTILISSDLE
EX XII LIBRIS METAPHYSICORUM ARISTOTELIS,
QUIDQUID IN ILLIS AB IPSO PiESOLUTUM EST MIPA COMPmiENSIONE ET BEEYITATE
COMPLECTENTES COLLECLE

A R. P. JOANNE DUNS SCOTO

ORDINIS MINORUM

R. P. LUC.E WADDINGl HIBERNI CENSURA

OPUSCULUM hoc solus indigitat Anloninus PosseviuSj indicato etiam pnncipio ; alii

operum SCOTI indicatores ah Opere qudestionum vel Commenti litteralisin Metaphysicam

non distinxerunt. Illud capiet Lector emolumenti, quodsi velit, magno laboris compcndio
scirepossit potissima, quse Aristoteles vario et implexo suo Metaphysices opere ohscure
disseruit MAURITIUS et CAVELLUS SCOTI opusesse prohantes, notas marginales addi-
derunt, quae ma^orem claritatem afferrent brevissimis his resohUionibus, et SCOTI Com-
mentariis super eamdem Metaphysicam.

CONCLUSIONES METAPHYSIC/E
determinatione, prout littera ipsa
Conclusiones Lihri I. sonat vel ex ea potest elici, elec-
;

turus sententiam illarum potissi-

Conclusiones Metaphysiccie Aris-
totelis, quas ipse in hoc libro pro-
bare, ac determinare assertive in-
tenclit, prout potero breviter com-
pilabo, non vacaturus (causa bre-
vitatis) expositioni Iittera>, nec
discussioni dubitationum, qua> cir-
ca aliqua ex conclusionibus ipsis,
seu earum media possent occur-
rere ; sed solum sub conclusiva
me partium hujus doctrina^, in
quibus potissime utilitj^s ejus pr:r-
cipua coutinetur. Partes vero alias i-^Ke ^^on-
in (|ui])us (lifFusius contra o])inio- m r'c^e"u
n(^s aritiquorum iuv(Miitiir, tan-
quam miniis utih^s et amplius
taMliosas, prosequi uon intendo. In
principio igitur libri Metai)hysica\
Aristoteles manifestat dignitatem
hujus scientinp, quoad duo. Primo
 0)2 CONCLUSIONES

quoad conditionos nobiles istins sed (luia soliim ibi : lloc auiem est.

scientiae,quas manifestat in proue- Secundum quia scientis si-

est,
mio hujus libri. Secundo quoad gnum estposse docere; sed melius
istius Sciicntire operationem, sci- potest hoc artifex quam expertus,
licet quia ejus est universaliter cum sciat propter fpiid ibi : Et omnino
errores aliorum circa principia scientis. Tertium est, quia nuUa
rerum destruere, et hoc manifes- cognitio sensitiva est scientia vel
tat per efFectum, scilicet dispuLan- sapientia; sed experientia est cog-
do contra positiones erroneas sin- nitio sensitiva, ergo, etc. ibi : Am-
gulorum. plius.

Conclusiones autem quas Philo- i Conclusio ibi : Primum ^wideyup^^^

sophus inprooemio probat, possunt iiiitur est, quod
^
Scientia speculativa est Y^« '
^c
de praxi,"!?
reduci ad sexdecim. nobilior quam practica activa. Et hujus etiamprac-
2. . . . . tica ad pe-
In specula- 1 Conclusio est, quod Scientia est, medium mventor istius
est, ,quia nuit.i.q.2.
tione scien-
tifica,sum-
qiue desideratur ah omnibus naturaliter, cognitionis ingenium excedit alio-
mam felici-
hujus probatio est Diligimus
tatem po-
et : rum, et ideo redditur admirabilior
suitAristo-
teles i. et
enim sensus,eL sinon propteraliud, et honorabilior quam inventor il-
10. Ethic. saltem propter scire, eL maxime ip- lius.
com. in
prooemio 8 sum visum, qui maxime facit scire 5 Conclusio ibi : Ejus autem ^m/m Magisirum
Phvs. 6.
Eth.cap.9. ibi Omnes homines natura scire, etc.
: est, quod De ratione sapientice est con- eu. Rhet.
et 14. mul-
ta 2. post. Deinde distinctis universaliLer srra- siderare causas rerum. Medium patet e^Eth.
dibus cognitionis in animalibus ex habitis, quia quanto magis ali-
ibi : Alia qiddem igitur, et posita quis considerat causam, tanto ma-
excellentia cognitionis humanee gis estsapiens, ut artifex quam
supra brutalem ibi Anmatia qui- : expertus. Deinde ibi Quoniam au- :

dem igitur, et manifestatis diversis tem scientia, ponuntur sex condi-

modis liumanoe cognitionis ibi : tiones sapientis et sapienti?e, qua-
Fit autem ex memoria ponitur. rum ultima probatur duobus me-
2 Conclusio, scilicet quod Habens diis, quse paLent inlittera.
experientiam, excelUt in operando ha- 6 Conclusio i])i Istorum anlem hcec :

Contra h(L,
bentem sine experienlia artem. Cujus quideni est, quod Habens scientiam est quoJ

medium quia melius operatur,

est, universalem scit modo omnia. Cu-
aliquo c. 20. 2.
1-
•, •
,. 1 • 1- L 'A • • • Post. con-
qui melius novit ea circa quse tit jus me;lium est, quia qui scit uni- tingit scire

operatio, sed tam artifex quam versalia, sciL aliquo modo ea quae saUsoivr'
tur 7. ql
expertus operatur circa singuLa-
ij_,.-iin continentur
^ ^ ^^ ^.^^^^^»..^ sub
^^^.^ eis.
^^^. quodlib.
ria; expertus autem melius novit ad princ
7 Conclusio ibi Fere autem est, :

ea, quia experientia est cognitio quod Sapientis est scire maxime diffici-
singularium, ars vero universa- lia. Cujus medium quia illa est,
lium ibi Ad arjere quidem igitur.
: sunt difiiciliora, quse sunt remo-
3 Conclusio ibi Sed tamen scire.est,
: tiora a sensibus, cujusmodi sunt
quod Artifex exceJit expertum in scien- universalia.
do, et hujus est triplex medium. 8 Conclusio ibi : Scientiarum vero
Text.
Primum est, quia arLifex scli prop- est, ciuod fste habet scientiam certio- com. 51.

ter quid; ille autem non propter quid, rein. Ciijus medium est, quia illa Quiasicut
 MErAPHYSIG^ 603

se ha- scientia
V

ad es-
certior est, quse est de ter aliquem finem exteriorem, cu-
et c.
[»rin-
simpiicioribus, ista autem est liu- jus signum ponitur ibi : Testatur
l.d.l, jusmodi, quae est de magis univer- autem ipsum quid est, quia inventis
salibus. jam illis scientiis, quse sunt prop-
9 Conclusio ibi : At vero et doctri- ter necessitates humanas, haec
iialis est, quod Iste maxime novit cau- postea inquiri coepit.
sas rerum. Cujus medium est, quia u Conclusio ibi : Sed ut dicimus
ista scientia causas universales est, quod Ilcec scientia est liberrima.
singulorum considerat. Medium est, quia non dependet ab
10 Conclusio ibi : Et noscere est, aliqua alia, nec ad finem extrinse-
quod Ifcec scientia est gratia sciendi. cum ordinatur.
Cujus medium est, quia illa scien- 15 Conclusio ibi : Propter quod et
Vide qune
tia est maxime propter scire, quse juste est, quod Non est humana posses- notavi in
expositio-
est de magis scibilibus; talis au- sio. Medium est, quia illa scientia, ne litterie.

tem est ista, ergo, etc. quse est liberrima, non potest esse
ii sit sa- 11 Conclusio ibi Maxime : vero est, possessio ejus naturse, quae valde
ia, ex
iB;oncl. quia Scientia universalis est principa- servilis est servilis vero est hu-
;

s text.
n. 1.
lior aliis. Medium est, quia illa mana natura, non inquantum in-
2. hu-
ad fi-
principalior est, quae finem altio- tellectiva, sed propter necessita-
Bm.
.cap.l.
rem considerat, haec autem consi- tem corporis necessario adminis-
et. in derat finem ilium, qui est finis trandi, retrahitur ab operibus in-
'q. 4.
1. 1. omnium. tellectualibus.
12 Conclusio ibi : Ex omnihus ergo 16 Conclusio ibi : Nec tcdi alicnn Text.
com. 1.
est, quia Scientia universalis proprie hono est, quod Hcec scientia est honora- de Anima.
I

est sapientia. Medium accipitur tam hilior et nohilior omnihus aliis. Me-
ex sex conditionibus sapientis et dium maxime est divina,
est, quia
sapientiae, quam ex sex conclusio- tum quia Deus eam maxime habet,
nibus immediate prsecedentibus, tum quia de Deo maxime est, cum
formetur ergo syllogismus sic :
sit de primis principiis rerum;
Quicumque maxime novit omnia Deus autem est primum princi-
ut contingit, et difiiciliora, et cer- pium simpliciter, et causa om-
tius, et maxime causas, et ejus nium.
scientia est maxime propter ip-
Conclusiones Lihri TI.
sum scire, et principalior est aliis,
est sapiens; sed ilie qui habet In secundo libro traditur modus
0.
scientiam universalem est liujus- considerandi veritatem in hac
modi, (ut probatum est) ergo,etc. scientia. Potest autem iste dis-

In majori hujus syllogismi con- tingui in tres partes. In prima

tinentur sex conditiones sapientis, agit de ipsa veritatis consideratio-
ut pr^tactum est. ne. In secunda ibi : At vcro ipiod sit

13 Conclusio ibi •
Quia vcro non principium, probatur status
t. c. 5.
Q .pro-
primi activa est, quod Hcec scientia est specu- in causis per quas veritas habet
jus.
Medium, quia studet ad i-
lativa. considerari et cognosci. In tertia
gnorantiam fugiendam,et non prop- ibi : Contingunt autcm audiiioncs, t. c.
 .

604 CONCLUSinVES
14.osteuditur diversus modus con- tiva veritatis. Medium
quia est est,
siderandi Yeritateni, et possunt in speculativa, ut patet ex 13. con-
hoc 2. notari 15. conclusiones. clusione primi, tinis autem specu-
1 Conclusio ibi : De veritale, t. c i. lativae est veritas.
est, quod Comiileratio veritatis, est aii- 5 Conclusio ibi : yescimiM autem
'cot.:
gm tnoilo facilis. Mediuni est triplex. verutn, t. C. 4. est, quod /7«fec scientia d. V.'

Prinium ibi Signum aatem est,

.-
ittaxittie consideral veritatem. Medium pr :
f^
quod lieet eam nullus perfecte in- est, quia de maximis veris, ^ijo^
est
venerit, quilibet tamen de ipsa cujus ratio est Illa sunt maxime ^"J"**
:

aliquid invenit. Secundum ibi : Scil vera, qu<e sunt aliis causa verita-
wuimquemque quod licet parum
est, tis, hujusmodi autem est princi-
sit quod ab unoquoque inventum pium; sicut illud est calidissimum,
est singillatim; multum tamen est quod est aliis causa caliditatis,
si conjungatur, quod ab omnibus sicut ignis est omnibus causa ca-
Multa
Scot. est inventum. Tertium ibi Ofwre : loris.
dist. 3. 1.
q. 4. et in sic videtur, est, quod quemadmo- 6 Concbisio ibi .- Quare unumquod- ^
parinc. 1.
post. et 4. dum existenti extra domum nota que, t. c. 4. est, quod Cnaquwque res ^^
\
hajas
c<Hn.3.et9.
est janua, et interiora domus oc- sicut se habet ad esse, sic se habel ad^
culta, sic homini accidit in scien- veritatem. Medium patet ex quinta
•* ^
Co-:
et 10. c
q

tia, scilicet quia principia sunt conclusione hujus, scilicet quia iib.9.
hajiis.
patentia, licet conclusiones sint illa maxime sunt, et primo vero.
difficiles et latentes. quce sunt aliis causa veritatis.
"2
Conclusio ibi : Habere autem to- Deinde ibi : El fnanifestum est, quod
tum est, quod Cotmderatio veritatis res habenl principium, t. c. 5. quia
aliquo modo difficilis est. Medium est supposuerat prima conclusione
in
duplex. Primumper signum, scili- hujus, esse aliqua principia prima
cetsi penitus esset cognitio facilis, quod non posset esse, si caus^ re-
tunc statim perfecte cognosceren- digerentur in infir :. idcirco ;

tur conclusiones, vel composita, sic probatur esse causas infinitas

vel caussB, contrarium experimur. tam secundum speciem (scilicet
Secundum per causam ibi Forsan : quod non sunt mtinitse species cau-
autetn est quod intellectui caliganti sarum) quam secundum indivi-
ad manifestissima naturse, est dif- duum, scilicet quod in eadem spe-
ticilis considemtio veritatis, talis cie non est una prius alia in inn-
autem est noster intellectus. nitum.
Le?^e 2.
3 Conclusio ibi Toii solnm aulem^
:
7 Conclusio ibi : Mediorum enim
coAi text. t. c. :2. est, quod Debemus esse (irati
com. 24.
est, quod In causis moventibus non in
prioribus Philosophis. Medium est, infinitum^ accipiendo unatn ante aliatn.
quod juvarunt nos ad scientiam, Medium est. quia in infinitis non
non solum qui bene dixerunt: sed est dare primum; sed si non est
etiam qui erraverunt. dederunt causa prima in moventibus, nec
nobis viam exercitii. secundum est dare consequentem,
4 Conclusio ibi Vocai-i : vero, t. c. 3. quae dependeat a pra^cedentibus.
est, quod [Biec scientia est considt^ra- 8 Conclusio ibi ^4/ vero neque deor-: ^
 ;

METAPHYSIC.^E 6()5

S)(m, t. c. 7. est, quod In camis mate- non contingeret si tines essent in.
nalibiis est finitas. Medium est, quia finiti, 7ierpie utique erit, t. cap. 9.
duobus modis fit aliquid ex aliquo ; 11 Conclusio ibi : Sed ncc quod
aut tanquam ex medio et imper- quid erat, t. c. 10. est, quod Causce
fecto fit extremum et perfectum, formales sunt finit(p. Medium quadru-
ut ex puero vir aut tanquam ex ; plex. Primum ibi : Semper enim est,
uno extremo fit aliud extremum, quia deflnitiones a formis su- qu»
ut ex aqua aer; sed primo modo, muntur, sunt finitas alias definitio ;

sumitur non infinitum, quia inter posteriornon dependeret a priori,

duo extrema, media non possunt ut deflnitio hominis a definitione
esse infinita; nec secundo modo, animalis, si non esset dare pri-
quia ibi fit reflexio, ita quod dictus mam, nec sequentem. Secundum
primus flt ultimum, et e contra. ih\ : Amplius scire, i. c. 11. est, quia
In illis autem non contingit ambi- non contingeret quia non scire,
re, quibus nec primum inveni-
in contingeret pervenire ad individua
tur, nec ultimum. rei scibilis ; sive per individua
9 Conclusio ibi Similiter autem : intelligas speciem specialissimam,
est, quod Primo illorum modorum duo- quae in alias species non divi-
rum aliquid fit ex materia, ei non secun- dit'ir ; genus generalissi-
sive
do. Medium est, quia materia pii- riium. quod in genera priora non
ma est incorruptibilis: quando au- resolvitur; sive propositionem im-
lem aliquid fit ex aliquo secundo mediatam, cujus termini per me-
modo generatio unius est corrup- dium non dividuntur, cum non ca-
tio alterius. dat medium inter eos. Tertium ibi:
lO Loncllisio ibi : Amplius autem, Et cognoscere, t. c. 11. est, quod cum
t. c. 8. est, quod In causis fmalibus non infinita non possint cognosci, si
ilur in infinitum. Medium est, quia res liaberent formas infinitas nun-
fiuis est illud propter quod sunt quam essent cognoscibiles. Quar-
alia, et ipse non est propter aliud tum il)i :
Srd materiam,
com. 1:2. t.

aut icfitar erit aliquid tale, et sic est, quod materia secundum quod

erit ultimum, et sic non itur in infinita est habet rationem priva-

infinitum; aut si nihil fuerit tale, tionis, cum infinito competat esse-

sequuntur nihil. sive non ens. Ergo per oppo-

non erit finis, et sic tria
situm forma secundum quod finita
inconvenientia. Primum, quod non
est, vel habet hnitam rationem,
sit bonum in rebus, cuin bonum et
habet statum vel terminum igitur ;

finis sint idem iV>i :

>'•'/ q"i infiniinm
infinitas non est a formis.
faciunt. Secundum, t[Uod non erit
[-2 Conclusio ihi : Sed si iu/inita^

actus naturalis, cum natura agat t quod Causw non sunt infi-
c. 13. est,

propter finem ibi : Ft nullus conabi- nitce secundum speciem. Mediuni est.

Tertium, quod nulluseritagens

////•. quia tunc nullum causatum esset
per intellectum; agens enim per cognoscihile.

intellectum intendit finem. quom i:] Conclusio ibi : Contiuf/unf au-

o'iortet cognosccre: hoc autem lem, t. c It. est, quod Cnnsu.-iuita

 600 CONCLUSIONES

hahel vim abslractivcmi snu inclinalio- probat, ideo tertu libri Conclusio-Parsocia
nem. MecUiim cst quadniplex. Pri- nes non assigno ex his, qua3 istis m
miim ibi : Nam nt consuevimus est, libris tribus determinantur, patet

qiiod consiieta placent. Secimdum enim quod prseambulisunt ad prin-

ibi : Et quce proiterea, qnia insvieta cipale negotium hujus scientise.
displicent. Tertiiim ibi Quantam :

Conclusiones Libri IV.

vero vim habeant est,
consuetudinem audiendi fabulosa
multi negligunt veritatem, et uti-
litatem legum et ad fabulas con-
vertuntur. Quartum ibi MH auiem
si non Mathematicce, t. c. 15. est, prop-
ter inductionem, quia diversiprop-
ter diversas consuetudines habent
diversos modos probandi,
quirunt.
quod propter
In quarto libro ostendit Philo-
sophus subjectum hujus scientiae,
quod scilicet est ens, inquantum
:
ens et consequentia entis, et viden-
tur tres esse ejus principales par-
tes. In prima ostendit quod ista
scientia determinat de ente in-
sive re- quantum ens, et de consequentibus
ad ipsum. In secunda ibi Dicendum :

14 Conclusio ibi : Propter quod autem utrum, t. c. 7. ostendit, quod

oportet erudiri, t. c. 15. est, quod Lo- hujus scientiae est determinare de
gica est moclus sciendi, et nt addiscenda primis principiis demonstrationis,
ante istam scientiam. Medium est, et quod sit primum et principale
quia utraque est difficilis; et non principium, ad quod omnia alia
sunt duo difflcillima simul aggre- reducantur, etc. Tertia ibi Princi- :

dienda. pium non est acl omrda talia, t. C. 10.

15 Conclusio ibi : Acribologia, t. c. contra negantes hujusmodi princi-
16. est, quod Certitnclo demonstrandi, pium disputatur.
non est omnibus scientiis cequcdis. Me- Duarum autem partium prima-
dium est, quia scibilia aliqua sunt rum conclusiones ad 19. possunt
magis separata a materia quam reduci.
alia, et ideo magis certificabilia. 1 Conclusio est quod Hcec scientia
est cle ente inquantum ens. t. C. 1. Pro-
Conclnsiones Libri IIL batio est, quia illa scientia quse
considerat ens inquantum ens, est
10. In tertio libro speclficat Philo- universalis, quia nuUa particula-
sophus in speciali, et singillatim ris est hujusmodi sed hsec univer-
;

materiam hujus scientiae ponendo salis non potest dici alia quam illa
scibile, et disputando quaestiones
quse quserit prima principia et pri-
quam plures, circa quarum consi-
mas causas, quales hic quserimus
derationem versatur totaliter et ;

unde antiqui quserentes elementa

principaliter intentio Metaphysici.
Sed quia in hoc libro nullam illa-
entis inquantum ens, quserebant
rum qusestionum determinat; cum hujusmodi principia et causas, sci-
in hoc opusculo solas illas conclu- licet primas; ergo hsec scientia
siones compilare intendam quas universalis est de ente inquantum
Aristoteles determinative ponit ac ens. Primo prsemittit probationem
 METAPHS IC.E 607

ibi :
Est scit-niia qumlam, t. c 1. Se- nimpitiir imum et aliud. Secunda
cundo infert conclusionem ibi : ibi : AmpJius autem cujuscumque sub-
Umleet nohis entis, t. c. 1. stantia, t. c. 3. est, quia utrumque
2 Conclusio est, quod De entihus eorum prsedicatur essentialiter de
inquantum primam oportet esse
entia, omni ente.
scientiam. Probatio est, quia qua?- 6 Conclusio ibi : Quare quotcum-
cumque recipiunt praedicationem qw^ uniussunt, t. c. 2. est, quod Qaot
alicujus unius, licet non univoce, sifut partes unius. tof et entis^ de quibus
sed analogice, de ipsis determinare fvi.het determinare hcec scientia, sicut de
pertinet ad unam scientiam; sedea particularibus entibus. Medium patet
quae continentur sub ente sic se ex quinta conclusione hujus, sed
habent respectu ipsius entis. ergo, tamen non sunt determinatcT par-
etc. Primo ponitur et declaratur tes uuius, sicut entis in omnibus
perexempla, minor ibi E)is aulem : prsesentis.
muUis, t. c. 2. Secundo major ibi : 7 Conclusio ibi : Et tot partes sunt
Sed quemadmodum. Tertio conclusio philosophiw, t. c. 4. est, quod Istius
ibi : Palam ergo, scientics partes dividuntur, sicut et partes

3 Conclusio ibi Cbicumque vero, : suhstantice. Medium potest sumi ex

t. c. 2. esi.qwod Htecscientia primo et tertio hujus, unde de substantiis
principaliter agit desubstantia. Medium sensibilibus agit in 7. et 8. hujus.
est, quia substantia est primum et de insensibilibus autemin l^. Aliud
principale ens a quo alia omnia etiam medium hujus 7. conclusio-
dependent. nis ponitur ibi : Est enim Philosophus,

11 4 Conclusio ibi : Omnis autem gene- et est a simili, scilicet quod sicuti
ris, t. com. 4. est, quod Htec scientia diyiditur Mathematica per divisio-
est de omnibus entibus. Medium est, nem sui subjecti. sic etiam haec
quia omnia scibilia unius generis, scientia.
sive sit univocum sive analogum. 8 Conclusio ibi : Quoniam autem
pertinent ad unam
scientiam, sicut uiius, t. com. 4. est, quod Istius scien-

et omnia sensibilia unius generis tia^ est determinarc de nmlto, et de con-

ad unum sensum, unde hic de om- sequentibus ad ipsum. Medium est,
nibus entibus inquantum entia quia hujus scienti^e est considera-
determinantur : speciales auteni re contraria et opposita; sed uni
scienti^ speciales differentias en- opponuntur multa, et quia scilicet
tis considerant. ^'>'""* et multa, consequunturad ens,

5 Conclusio ibi ; Si igitur ens et quod dicitur multipliciter, ideo

unum, t. c. 3. est, quod Hiec scientia etiam ipsa dicuntur muUipliciter,
habet determinare de uno. Medium est. et consequentia ad ea, quas multi-

quia ens et unum sunt idem. Pro- plicitates debet

Philosophus hic
batio hujus duplex est. Prima ibi : determinare, et quae per prius, et
Idem enim unus homo, t. c. 3. scilicet quce per posterius dicuntur. Et

quia ens et unum addita cuicum- nota diligenter circa istamconciu-

que nullam faciunt diversitatem, sionem octavam, differentiam in-
unde quando generatur et cor- ter privationem et negationem.
 608 CONCLUSIONES

IIujus otiam octavse conclusionis scilicet quod nulla scientia parti-

ponuntur alia tria communia me- cularis de illis determinat.
dia, tam 8. quam 5. Primum ibi : 11 Conclusio ibi : Quicumrjue vero

El Philosophi, t. c. 5. et est, quod, conantur. t. c. 8. est, quod Ilujiismodi

cum de uno et de nmlto, et de conse- principia non sunt demonstrabilia. Me-

quentibus ad en, flant aliquae dubi- dium innuitur ibi : Propier ignoran-
tationes, et non sit alicujus scien- tiam, t. c 8. scilicet quia sicuti

tiseparticularis illas determinare; ostenditur primo Posteriorum, et

igitur erit scientise universalis, c. 6. non est demonstratio
et inde,

qualis est ista. Secundum ibi : nisi mediatorum.

Signum autem, t. c. 5. et est, quod 12 Conclusio ibi : Congruit autem

cum Dialecticus vel Sophista con- maxime, t. c. 8. est, quod Primus Phi-

veniat cum Metaphysico, non in losophus debet habere firmissima princi-

modo, sed rebus consideratis,

in pia. Medium, est universale, quia
et illi considerent ista; ergo et cognitio universalis debet esse cer-
Metaphysicus, quia scilicet ista, tissima, hoc autem patet ex me- Al. Sa-
pientialis
idem et diversum, simile et dissimile, et dio 12. 1. libri.

contraria et hujusniodi, reducuntur 13 Conclusio ibi : Firmissimum au-

ad ens, et unum, et multa. Tertium tem, t. com. 8. est, quod Circa pri-

ibi : Amplius contrariorum, t. C. 6. et mum principium non contingit decipi.

est, quod non est alicujus scientiae Medium est, non decipimur nisi
particularis ista determinare, sed circa ignota.
ea supponere. Medium patet ex 8. 14 Conclusio ibi : Et non conditio-
conclusione hujus. nale, t. c. 8. est, quod Hujusmodi prin-

9 Conclusio ibi Et jam non Geome- : cipium accipitur simpliciter et non ex

12.
trice est, quod Ista, idem et diversum, suppositione, sicut ea quce ab aliis scien-

simile et dissimile, etc. non pcrtinent tiis supponuntur. Medium est, quia
ad Geometricam speculationem. Me- intellectum cujuscumque veritatis
dium, quia unius scientia? est spe- alterius prsecedit necessario noti-
culari ens, et consequentia ens, tiahujus principii.
talis autem est Metaphysica ex 8. 15 Conclusio ibi Quod autem : co-

gnoscere csf necessarium. t. C.8. etest,

hujus.
Palam autem, quia quod Ilujusmodi principium per se venit
^riacHo '^^ Conclusio ibi :

parum post princi-

in notitiam inteUecfus. Medium patet
vidrFian- t. c. 7. scilicct
ex medio li. hujus. Deinde ibi :

pinm socundse partis est, quod IIu-

""ron^i^a'" Quo'l vero
tract. de
sit illud, t. C. 8. oportet,
scientice est determinare dc primis,
60. J inquiens, quod tale principium sit
et communibus principiis demonstratio-
llOC : Impossibilc est idem simul esse el
nis. Medium. est duplex. Primum non esse.
per causam ibi : Omnibus enim sunt,
16 Conclusio ibi : Impossibile nam- 13.

i. c. quod hujusmodi
7. scilicet que. i. c. 9. est, qnod Circaillnd pnn-
principia consequuntur ens com- cipium non contingit decipi. Medium
muniter sumptum. Secundum per est,quia tunc sequeretur, quod
si^mum ibi Unde nullus, text. c. 7.
:
contraria essent simul vera in eo-
 :

METAPHYSIC/E m
dem, scilicet opiniones de contra- tava conclusione quarti; et quia in
ria positione, quse probantur esse hoc libro procedit non concluden-
contraria in fine Perihermenias. do, sed
potius distinguendo, ideo
17 Conclusio ibi : Quapropter om- conclusiones ejus assignare non
nes. t. c. 9. est, quod Hoc principiam possumus.
est ultimum ia resolutionc complexorum.
Cum ens sit primum
composi- in Conclusiones Libri 17.

tione, sic et hoc principium quod In sexto libro comparat Philoso-

componitur ex ente et resolutione phus hanc scientiam ad alias scien-
complexorum se habebit, et hoc tias, removens a consideratione
innuitur ibi : Xatura namque princi- hac quosdam modos entis, de qui-
pium, et ex his duabus conclusioni- bus principaliter non intendit, sci-
bus patet, quod illa tria, quse in licet ens per accidens, et ens ut
aliis tribus conclusionibus imme- verum; et secundum hoc, liber iste
diate prsecedentibus sunt ostensa continet duas partes principales.
de principio firmissimo, conve- In quarum prima comparatur hsec
niunt isti principio. scientia ad alias. In secunda ibi
18 Conclusio ibi Vult autem, est :
Sed quando ens dictum simpliciter, text.
quod Hoc principium est indemonstrabi- c. 4. removentur prsedicti modi
le. Medium est, quia cum aliqua entis a consideratione hujus scien-
sint indemonstrabilia, ut patet in tise.Possunt autem hujus libri
1. Post. t. c. 6. et inde, nuUum po- conclusiones reduci ad 18.
test esse indemonstrabilius isto. 1 Conclusio est, quod Li hac scien-
19 Conclusio ibi : Est autem de- tia qucerunfur principia entis inquantum
monstrabile , t. c. 9. quod, Licet hoc ens il)i : Principia et causce quamintur,
principium non sit demonstrabile simpli- t. c. 1. Medium a simili, quselibet
citer, potest tamen demonstrari p?r ali- enim scientia, ut Medicina Ma-
et
quod medium. Cujus ratio est, quia thematica quserit prima principia,
quicumque concedit aliquod me- et causas sui subjecti.
dium, concedit saltem implicite 2 Deinde ibi Sed omnes istce, text.
:

hoc principium, si autem aliquis c. 1. Assignat differentiam inter

nihil concedit, non debet disputari hanc scientiam et alias, subjun-
ars 3. cum Conclusiones tertiae partis
eo. gens secundam conclusionem, quse
[bujus.
non assigno hic, quia fere omnes est, quod XuUa scientia parficularis
reperiuntur in undecimo hujuS; et inquirit quod quid est. Medium est,
tunc ibi poterunt assignari. quia unaquseque ponit quod quid
est, vel ali^iuo modoaccipit ipsum.
Conclusiones Libri V. 3 Conchisio ibi : Similitcr autem nec

si esf, text. C. 1. est, quod \ulla scicn-

14. In quinto libro, distinguit Phi- tia inquirit, vel demonstrat si esf, scilicct

losophus multiplicitates nominum suum sul)jcctum. Mediuin est, qnia

signiflcantium res liujus scientiae, ejusdem scientine vcl rationis, est

hoc enim pertinet ad ipsum, sicut inquirerc, vel demonstrare si est,

patet ex his quae dicta sunt in oc- et quid est.

39
Toni. VI.
 610 CONCLUSIONES

4 Conclusio ibi : Qiinniroit vcro Plnj- csl Thcorica. Medinni est idem cum
sica cst scic)iii((,[. Q. {.(':>[. (\\\0{\Scicniia niedio qunrtcC liujus, scilicet quia
naidralis csi si,ccalaiica. Mediuni est, talis scientia non est activa, nec
quia omnis scicntia, vel est activa, factiva.
vel factiva, vel speculativa; sed 1) Conclusio ibi : yant imn P/njsice,
scientia naturalis non est activa, est quod IIwc scicniia, qu(.c csi derchus
nec factiva, ergo. Prohatio mino- scparaiis a maleria cl sempilernis, dif-

ris, quia principium motus rerum, fcrt a P/iysica cl Mal/iematica. Medium

de quibus est scientia activa vel est, quia subjecta earum differunt,
factivn, est in ipso sciente, vel in etdeclaratur in littera.
agente, vel in faciente. Principium 10 Conclusi ibi Quare : tres crunt,

autem motus rerum, do quibus est i. c. 2. est, quod Tres sunl modi spe-
scientia naturalis, est in ipsis re- culativce. Medium patet ex duabus
bus. Primo niedium ibi ponitnr, conclusionibus immediate praece-
(juodciiinquc accepto
vcro. wSecundo, dentibus.
medio principali infertur conclusio 11 Conclusio ibi : Non enim immani-
ibi Quarc si oiniis. Nota tamen,
:
fcsium, text. com. 2. est, quod Hcec

quod hic actio vocatur operatio, scicnlia qu(t* cst dc rcbus scparatis a ma-
quae manet in r.gente, ut dilectio; tcria, ct scmpilcrnis cst T/icologica sive

factio vero illa, qua^ transit in divina, sic dcnominata fuil in tcrtu in

transmutationem matericC exterio- conclusionc proximc prcccedcnli. Me-

ris, ut secare vel urere. dium est duplex. Primum, quia res
5 Conclusio ibi : Oportet autcm cjuod divina non potest esse alia quam
quid,l. C.2. est. quod Scientia naiu- illa, quse est separabilis et sem-
ralis dcfinii pcr maieriam scnsibilem. piterna, hujusmodi naturam haec
Medium est quia res Ucnturales non scientia considerat, ut patet ex 8.

possunt esse, nec intelligi sine hu- et conclusione hujus. Aliud me-
1).

jusmodi materia, et declaratur in dium est, quia scientia honorabi-

littera exemplariter et inductive. lissima, (cujusmodi est ista, quae
6. Conclusio ibi Idcoquc, ci dc ani- : est de rebus separatis et sempiter-
ma, est, quod Plnjsici esi dcicrminare genus hono-
nis) debet esse circa
de anima, jwoul est in materia. Medium rabilissimum, hujusmodiest genus
patet ex declaratione quintae hujus divinarum rerum ibi Et /wnorabi- :

in textu. lissimam scicnliam.

I 15. 7 Conclusio ibi : Scd cst Matliemati- 12 Conclusio per modum dubita- i64

ca, text. C. 2. est, quod Scientia de tionis ponitur ibi : Dubitabit enim
rebus sejxiratis a matcria cst T/icorica. uticpie ali(juis, text. c. 3. et est, quod
Medium idem cum medio quar-
est fhcc scicntia est universalis et jjrior aliis.

tee hujus, et ideo non repetitur, Quod auteni sit universalis proba-
scilicet quia Mathematica scientia tur, quasi per locum a divisione
non est activa, vel factiva, etc. ibi Non cnim idcm, ubi ostenditur,
:

8. Conclusio ibi : Si vcro aliquod est quia aliae non sunt universales ab
immobilc, t. c. 2. est, quod Scicntia de ista. Quod vero sit prior, ostendi-

rcbus separalis a malcria cl scmpitcrnis tur ibi Si igitur, per lioc quod
:
 :

METAPHYSIC.E 611

substantioe determi-
ill?e, cle qiiibiis hnhcf cansam p^r .sv\ uf aliqui dicebant.
nat, snnt priores, licet dc snbstan- Mediuni quia tnnc omnia eve-
est,
tiis adhuc niliil determinavorit; nirent de necessitate; si enim po-
ideo sub dubitatione loquitur Aris- sita causa per poni
se, necesse sit
toteles hic, quia nondum probavit effectum (ut ipsi concedebant) et
Pars 2. eas esse. Deinde distinguensdiver- omnis effectus habet causam per
lib.
sos modos entis ibi Sed r/uoniani : se, cum omniafutura possunt re-
ens, text. com. i-. subjungit tandem duci ad causas aliquas per se pr^-
ihi : Qifoniam ifarjur multiplicifcr. sentes vel pr?eteritas, scilicet
13 Conclusio, quod yalla scienfia reducendo futurum remotius ad
determinat dc enfc per accidens. Fvoha- aliiiuod propinquius. et illud in
tio duplex, prima per inductionem aliud quousque veniatur in prse-
ibi : Signum autem, et patet secunda sens, et istfe cum sint positse jam,
ibi : Et hoc rationahiliter. Per ratio- sequeretur omnia futnrade neces-
nem quae est, quod omnis scientia sitate evenire. Primo ergo prsemit-
est deente; ens autem per accidens titur probatio. Secundo infertur
nonest nisi in solo nomine, scilicet conclusio ibi : Erit crgo cjus rjuid.

inquantum unum de alio pr^edica- Tertio subjungitur dubitatio ibi

tur ut album musicum, in tantum Sed ad principium, t. c. 8.
enim aliquid est ens, inquantum 17 Conclusio ibi : Quod autem ut
est unum. Et hoc medium primo verum, text. c. 8. est, quod Ens quod
declarat per auctoritatemibi: Cnde significat idcm quod verum, ct non ens
Plato.Secundo per rationem, scili- rpiod significat idem quod frdsum, sunt in

cet quia unius entis una est gene- composifione et division^'. Medium ilu:
ratio ; entis autem per accidens Xon cnim, est quasi per locum a divi-
non est generatio. nec corruptio, sione, scilicet quia non est in re-
sciMcet imn. ihi : Palam autcm. bus, nec in intel lectu simplicium
14 Conclusio ihi '•
Affamcn dicendum quidditatum; ergo in intellectu
est amplius, text. com. 5. et est. quod dividente et componente.
Ens, uf in plurihus, per suum essc, est 18 Conclusio ihi Quoniam autem :

catisa entis pcr accidcns. Medium est complexio, est, quod Isfi duo modi
ex definitione entis per accidens, entis, scilicet ens pcr accidcm, et ens ut

scilicet quia ens per accidens est vcrum, sunt ah hac scientia relinquendi.
ens, ut in paucioribus, et hoc patet Medium est, quia ens ut verum
in littera, subjungens secundo du- non ens vel reole, sed
est proprie
bitationes, qu^ patent. mentale, et ideo ad scientiam per-
15 Conclusio ibi : Quod autem scien- tinet de Anima. Pra^terea ens per
tia non esf, text. com. 6. est, quod accidens non liabet certam cau-
De enfe per accidcns non pofesf esse scirn- sam. Item utrumque horum en-
quia tale ens, non
;

/?V/. Medium est, tium fundatur super ens renle,

est semper, nec ut in pluribus. quod est ens extra animam, et ideo
17, 16. Conclusio ibi Quod aufcm sint : do primo suflicit liic deteiuninare.
principia, text. com. 7. est, quod
Nrm omnc. quod fit in isfis inferiorihus,
 ::

612 CONCLUSIONES

quiruntur causse generationis sen-

sibilium substantiarum ibi Eorum :
Concliisiones Libri VII.
vero quce sunt, text. c. 22. In sexta
18. Circa librum septimiim et se- inquiruntur qua3 partes totius in-
quentesattendendum est, quod pri- grediantur in definitione totius ibi
mo Philosophus agit de substantiis Quoniam vcro definitio, t. C. 33. In
sensibilibus. Secundo repetit ali- septima agitur de unitateessentise,
qua determinata, tam in hac doc- quam definitio signat ibi Nunc au- :

trina quam in libris Physicorum, tem dicamus, text. com. 42. In octava
ut praeparet se ad determinandum probatur, quod universalia non
de insensibilibus substantiis, et sunt substantiae, nec sunt separata
hoc facit in 11. libro. Tertio de ibi Quomodocumque vero de suhstantia,
:

substantiis insensibilibus, sive se- text. com. ii. In nona ostenditur

paratis a materia determinat, sci- quomodo ipsum quod quid est habet
licet in 12. libro et ultimo, et hoc rationem causse et principii ibi
dico principaliter. Ilem primoagit Quid autem oportet dicerc, t. C. 59. et
de substantiis sensibilibus, quoad possunt hujus libri conclusiones
principia suorum generum. Secun- reduci ad quadraginta sex.
do scilicel in 9. (luoad modos essen- 1 Conclusio est eadem cum tertia 19
di, scilicet de actu et potentia. quarti, scilicet quod De substantia
Tertio quoad divisionem sive uni- est principaliter agendum. Probatio
tatem sui esse, et hoc in 10. Item hujus duplex est. Prima ibi : Toties

primo investigat essentiam, et «u/em e?ue (//c^o, t. c. 2. scilicet quod

principia essentialia substantia- substantia est primum ens et prin-
rum sensibilium, modo magis lo- cipale, et hujus declaratio est tri-
gicali, scilicet modo prsedicandi, plex. Prima per rationem ibi : Nam
definiendi et inquirendi quae scili- quando dicimus, text. c. 2. quia ipsa
cet sint differentia, et qu?o non. dicit simpliciter quid, alia vero
Secundo modo magis reali, scilicet non, sed quale vel quantum quid,
in 8. ubi de materia et forma, et unde dicuntur entia, quia entis.
de earum unione determinat; in 7. Secunda pcr signum, scilicet quia
"libro videntur esse 9. partes prin- de illis, qua3 signiticant sine sub-
cipales. prima ostenditur de
In stantia ut de accidentibus in ab-
primo ente, de quo ente sit princi- stracto, dubitatur ab aliquibus
paliter et totaliter agendum, scili- utrum sint entia; non autem de
cet de Substantia. In secunda de accidentibus concretis, quse signi-
qua substantia sit primum agen- ficant ut in substantia, ibi Cnde :

dum ibi : Dicitur autem substantia, t. ^^ utique, Ex quo patet

text. c. 3.

c. 7. In tertia ex quibus sit ipsum quod substantia est primum ens,

qiiod quid est, et quorum ibi : Et pri- et simpliciter ens, cum alia ha-'
mo dicemus, text. c. 11. In quarta beant esse ab ea, et concludit hoc
utrum ipsum quod quid est sit idem ibi Quare primum
: ois, t. c. 4. sub-
cum eo cujus est ibi : Utrum autem jungens quot et quibus modis
idem, text. com. 20. In quinta in- substantia sit prior accidente. Ter-
 METAPHYSIG^ 613

tia probatio est per auctoritatem forma est magis vel verius subslantia dist. a.
ibi El quod olim, text. c. 5. scili- quam matcria. Medium
:
est duplex, meaium,*ei
cet, quia antiqui qui quaesierunt tum quia scilicet compositum est cisco^Tde
principia entis principaliter et to- separabile, id est distinctum et per ^''Y""''^
taliter, inquisierunt substantia- se stans; tum quia est hoc aliquid,
rumprincipia,siveponerent unum quorum neutrum materi^ conve-
principium, sive multa. Et primo nit.
prcemittuntur probationes hujus 5 Conclusio ibi : Attamen eam guce
conclusionis prim^. Secimdo ipsa 7iunc, text. com. 9. est quod De for-
infertur ibi : Quapropter nobis maxi- ma potius agendum quam de composito,
me, text. Tertio ostendit Phi-
c. 5. velmateria. Medium est triplex,tum
losophus qu£e sunt manifestcne sub- scilicet, quia compositum est pos-
stanticC iWi: Videtur aiuem substantia, terius; tum quia manifestius,
text. c. 5. Quarto ostendit, quae et minorem habet dubitationem;
sunt substantise secundiim anti- tum quia ipsa materia erit magis
quoriim opinionem ibi : Videtur manifesta in opinionibus antiquo-
autem quibusdam^ t. c. 5. Quinto os- rum, omnes enim ponebant mate-
tendit quod de iis est inquirendum riam esse, et etiam ipsam esse
ibi : De his igilur, quod diciiur bene, maxime substantiam, ut patet ante
text. com. 6. Deinde ibi : Dicitur tertiam conclusionem hujus in
autem substantia, distinguens et sub- littera.
distinguens nomen substantite, sub- 6 Conclusio ibi : ConfUentur autem, innaia e.^t
. . nobis via a
jungit ibi : Quare si species, text. text. com. 9. est, quod De substantns notioribus
et c. 1
com. 7. sensibiUbus el de eanim quiddilale est physic'.
'

2 Conclusio quse ^^[, ([\\0i\ Forma prius agendum, quam de insensibilibus. ivohac
prior sit composito. Medium est, quia Medium est, quia licet illre sint ^Xs^,n^"
estcomponens et principians, quod simpliciter notiores, nobis tamen sJig,.;^,^;
4
innuitur Quod ex utrisqur-, text.
ibi : ist?e notiores sunt. d i' ^S
c. 7. Deinde ibi Xunc quidem iqitur,
: 7 Conclusio, scilicet in [irincipio i|^'i'cs

dicit quod adhuc non est manifesta tertia^ partis ibi : Et primo dicemus remn itas

natura substantia?, et subjungit qucedam, text. c. 11. est quod Ex sohs ,ii,t. 12.

ihi : com. 8.
Et adhuc materia, text. prwdicatis per se primo modo, debrt ^\-J
rationem per quam antiqui solam consiiiui de fniUo.Medium est, quia '^'
7eT"^
materiam probabant esse substcan- nec praedicata per aceiiUms, ^'7,;j,^,[-

tiam, et pcatet. nec ea qu;r pra^dicantur per se J^;(;o;n^^

l.Physi-
3 Conclusio ibi : Dico autem mate- secundo modo, dicunt rei essen-
cor.
Text. riam, text. com. 8. est, quod De tiam, et hoc late decLnratur in
com. 41.
essentia materice non esl forma, nec pri- littera.

vatio. Medium est defmitio mate- 8 Conclusio est, quod Defni-

non accidentis vel compositi
riae quam primo ponit. Secundo tio est

subjecto accidente, et hoc dc-

infertconclusionemibi: O^^arcry^dOf/ ex ef

estidtimum, text. com. 8. bef intelligi per se et primo. Meduim

20. quia dcfinitio dicit qnid \r\
4 Conclusio ibi Sed impossibile, t. : est,
Theor. 21
lege lib. 4. c. 8. est quod Compositum, et etiam aliiiuid; ipsum autem accidens non
 614 CONCI.USIONES

dicit quid, ^ed qualc velquantinii; hic in principio, nam solum ar-

primo facit qusestionem circa lioc guendo procedit, sed ponitur ulti-

ibi : Quoniam vero sunt, text. com. 1:2. mum medium hujus quartse partis
Sccundo solvit ibi /1/ vcvo ncque, : ibi : Secunduni accidens vero diclum^

text. com. "2. sed veritatem medii tcxt. c. 12.

tangit ibi : Quod quidem enini quod 12 Conclnsio ihi : Indictis vero secun- 21.

erat esse. <^^«'^'< *<?, text. C.20. est, quod In enlibus

9 Conclusio ibi : ^lif^ e^f/e^^/^^o sicut per se, quod quid est es^ idem cum eo
et quod quid, t. c 14. est, quod Etsi cujusest, utpote ideae ;
quia si sint
definitio sit substantiw ef accidentium, aliud ab ipso, cum res dependeant
tamen perprius est substanticn. Medium D. suo quod quid est, tunc eruntquid-
est, quia sicut ens per prius dici- ditates ipsarum idearum posterio-
tur de substantia, ita et ipsum res eis, et ita aliquae substantise
quodcpdd est, etjioc ibi declaratur priores sunt ideis quod est contra
diffuse. Platonicos. Medium secundum,
10 Conclusio est, quod Accidentia quod probatur simpliciter, et cum
non possuntdefiniri sine propriissubjec' ex suppositione est, quia si quod
tis. Medium est, quia non possunt quidest rei sit aliud ab ea, cum quod
intelligi, nec esse sine illis. Haec quidest sit qusedam res, pari ratio-
conclusio cum medio
suo elicitur no, ei quod quid est ipsius, quod quid
exduabus dubitationibus, quas in cst erit aliud ab ea, et sic in inti-
fine hujus tertise. partis movet et nitum. IIoc autem medium poni-
pertractat. Prima dubitatio prse- tur circahnemhujusquartge partis
mittitur ibi : Habet autem dubitatio- ibi Absurdum vero apparebit, text.
:

nem, Secunda ibi

text. com. 17. : com. 21. ubi videtur ponere duas
Estautemet alia, text. com. 18. Me- rationes, sedamba3 reducuntur ad
dium autem videtur exprimere iilud medium.
in 1. dubitatione cum dicit : Et non 13 Conclusioibi: Etsi quidem absolu-
contingit, text. com. 17. teA.c.20, est, quod Ipsuni quod quid
Pars4.iib.il C onclusio cst, quae scilicet est est non est separatum ab eo cujus est.

2°V^-' P^i^^^^ i^ ^- P^i'te hujus septimi Medium est, quia tuncsequeretur,

*iib." quo-' ibi In dictis itaque secundum accidens,
: quod res non essent scitse, cum res

"^qmdlst^ text. c. 20. est, quod /?i his quce di- sciatur per suum quod quid est, et
^^^^^^^^ cuntur per aceidens,{ut homo cdbus)ipsum per illud quodestinea; tum, quia
^"' quod quid est, non est idem cum eo res non existei^nt secundum se,

cujus est. Medium est, quia talia necsuas quidditates haberent in se.
important duas essentias, scilicet Primum medium ibi : Scientia enim.

subjecti et accidentis, una vero de- Secundum ibi : Amplius cui non inest.

finitio unam solam essentiam di- 14 Conclusio ibi: Etenim ^ioc suffi-
^^^^^^^^
cit ; et ideo si quod quid est in ta- ciens, text. com. 20. est quod Vana
libus referatur solum adaccidens, est et inutilis positio idearum. Medium
est idem ; si vero ad utrumque ad duplex Primum,quia poneban-
est.
accidens, scilicet et ad subjectum, tur ad salvandum existentiam et
non est idem. Medium non ponitur scientiam rerum, adhoc autemma-
 METAPHYSIG/E 615

gis etmelius sufficit aliud, scilicet moclo qiwdamaccidit, quod sanitasper

i quod ipsum quod rjuid est, sit idem actiones artis, interiorem et exte-
cum eo cujus est, et non separatum riorem inducitur ibi Generationem :

ab eo. Secundo, quia sequeretur in- vero, et motuum, iexi. com. 23. Ex qui-
dividua substanti?e non esse sub- bus omnino elicitur, quod omne
stantias,quiaunumquodqueest snb- rjnod fit ab arte, fit ab altero infor-
stantia per suam formam, qucC est mato, similitudine illius rei quse
ineo; baec autem positio separat fit, et hoc est medium hujus 17.
formas rerum ab ipsis, et lioc sci- conclusionis quantum ad artifi-
licet medium ponitur ibi : Simulque cialia.
palam.quia si sinf, text. com. 21. 18 Conclusio ihi : Faciens itaqae, el
deinde in 5. parte praemittens duas imde inchoat, text. com. 23. est,
divisiones, unam a partemodorum quod Species existens in men'.e artificis,
quibus aliquid fit ibi : Eoruui au/eui est principium operandi sive agendi.
qucc fiunt, text. com. 22. aliam ex Medium hujus medio 17.
patet ex
parte illorum, qu^ ad factionem hujus immediate prsemiss^, unde
veqmruntur M:Omniaveroqucefiiinf, incipit ab eodem, a quo et agens
text. c. 22. ponitur. ab arte. Declaratio hujus est in
22.
15 Conclusioest, quod Omnia quce exemplo, sicut enim si aliquis
fiunt, sive ab arte, sive a natura, /tabent prreter intentionem ngens, frican-
materiam. Medium, quia omnia ta- do se calorem excitat, qui est
lia possunt esse, et non esso. principium sanitatis, et ita ab ex-
hoc 2. 16 Conclusio ibi : Universcditer vero, citationc caloris incipiat ; itaetiam
Phys.
m/ 14. text. c. 22. est, quod Farmn est natu- siab arte operetur, et per intentio-
circiter
ra. Medium, quia quando aliquid ncm sciret hoc expedire, a]) eadem
est factum, scilicet ({uando habet excitatione caloris inciperet. lloc
formam, et cujus habet naturam, exemplo concludit ibi : Ccdor itaque
habet formam.
illius rei in corpore , quia talis calor, vel est
17 Conclusio ihi Et a quoqmesecmi- : pars sanitatis, quando scilicet sa-
dumspociem, text. comnient. 22. est nitatem immediate introducit vel ;

quod Ea quce fiant, a suis similibus sequitur ad eum aliqua pars sani-
fiunt. Hanc autem declarat pri- tatis, scilicet quando non imme-
mo inductive sive exemplari- diate ad calorem, sed ad aliqnam
ter in naturalibus, ibi Ilomo nam-
:
aliam dispositionom c\u\v se^iui-
qae. Secundo ibi : Generationes ve-
tur, prius ipsum calorcMu mediate,
ro, declarat eam in artificialibus,
vel immediate sanitas sequifnr.
distinguens primo generationes,
Unde talem dispositioncun, (|uam
quae non sunt naturales, et osten-
immediate sequitur foi'ma, vocat
dens ibi : Ab artc verojiuul, text. c.23.

qua} sunt actiones artiticiales \hi :

})artem ipsius.

Fit itacpui sanitas, ostendit quomodo. 10 (yOnclusio ibi : Qaftrr sicuf di-

a1) artc procedat, scMlicot per si- cifar imposs/t/it(\ \,c\l. coni. 2i. (^st

militudinem rei, qua^ existit in men- rpiod (lajastif)i'f rci cst (/f/ipd/ p(/rs pncc-

te artificisunde concludit ibi : Qaarc xistois. M(Mlinm (\sf, (|nia pra^existit

 616 CONCLUSIONES

materia, ct (^tiam forma saltem Platonicos, non potest esse lioc

secundum materiam. aliquid.
u.
20 C onchi^io \h\: Ex quovero, tit ma- 2i C onclusio ihi : In quibusdam vero
teria, text. com. 24. est quod lUud cx paUnn, text. com. 28. est quod Idea
qno aliquid fit, 7ion pra^dicatur de co, ni- non est causa fjeneralionis per modum
si forte denominative. Medium iln : generantis excmpUficantis, et causantis

Causa vero est, text. com. 5. quia il- similitudinem in generato. Medium
lud ex quo aliquid fieri dicitur ut est, quia ipsum generans sufficit

compositum, velut cum dico quod ad hujusmodisimilitudinem produ-

domus iit ex lateribus et lignis, cendam, et propter hoc videtur
in ipsis hnteribus intelligitur pri- fuisse prsemissa.
yatio opposita formae domus. 25 Conclusio ibi Et diversa quidem :

21 Conclusio est, qwod Forma Jion propter materiam, text. com. 28. est
generatur. Mediumnon est, quia quod Generatum sive id quod factum

habet materiam et foi'mam quod est, est diversum a generante. Medium

autem generatur habet materiam est, quia habet aliam materiam.
et formam, quod patet ex secunda 26 Conclusio est, quod ^on/m ^?/cp

divisione posita in principio hujus finnt ah arte qua^dam fieri etiam po-sunt
quintse partis Si enim forma ha- : a natura ut sanitas, et qucedam non
beret materiam et formam, tunc ut domus. Medium est, quia qusedam
quaereretur idem de illius forma, habent principium activum, sive
etsicininflnitum.PrimoAristoteles motivum in subjecto in quo fiunt,
repetens illam divisionem secun- quaedam veronon. Primo proponit
dam proponit hanc conclusionem hanc conclusionem et aliam per
ibi : Quomodocumque vero ab aliquo fit modum quaestionis ibi : Dubitabit,

quod /?/, text. com.26. Sccundo pro- text. comm. Secundo subjungit
29.

bat eam ibi: ^ani si facit ex aliquo, solutionem,ex qua habetur medium
text. com. 26.Tertio infert pro- istud ibi : Causa vero est, quia hoc.
batam ibi : Palam ergo quod, text. 27 Conclusio ibi : Palam vero exdictis,

com. 27. text. com. 30. est quod Licet omnia

Pro his 22 Conclusio ibi : .Eream vero sphce- fiant cdiqno modo a sibi similibus, non
duabus
Conclus. ramesse facit,iext. com. 27. est quod tamen cst cequalis similitudo semper in
Vide 2.
omnibus inter generans etgeneratum. De-
Herv . lib. Solum compositum generalur. Medium
d. 5. q. 1.
quia solum ipsum constat ex claratio hujus est per assignatio-
€t com. 8. est,
hujus.
materia et forma, unde habet hoc
nem diversorum modorum, quibus
De ideis
PJatoms aliquafiunt ab aliis, sive ab arte,
lege Avi- in hoc, id est formam in materia.
cea. lib. 7. sivea natura, sive in generantibus
suse met. 23 Conclusio ibi : Utrum igitur est
C.2. et 3. univoce, sive sequivoce, ex quibus
et Theor. ^..(Pc/am5;;/.cera,text.com.28.estquod
d. 35.1.
nianifeste patet veritas hujus 27.
•eutentia- Idea non est causa generationis per mo-
conclu^^ionis
rum.
dum generantis. Medium est, quia ^8 C onclnsio ihi: Qucecumqueautem a
generans est hoc aliquid, et gene- cfls?^ text. com. 31. est quod Eorum
ratum similiter. Idea vero cum qnoe finnt per naturam, qua^dam etiam
sit a materia separata secundum fieri possunt a casu, scilicet sine gene-
 METAPHYSIG^ 617
rante, lU ea quce fiunt per putrefactionem, partes simt essentiales, et hoc me-
quwdam vero non ut animalia magis dium non exprimitiir, quia patet,
compleia, lUequi ethis similia. Mediiim sed ipsam concliisionem hic in lit-
est, quia quorumdam materia po- tera per exempla declarat.
test sine spermate moveri ad for- 33 Conclusio iVwSed rationis partes,
mrm, qrsedfm yeronon. text. com. 35. est quod Partes spcciei
29 Conclusio ibi Non solum aiUem,:
sunt partcs definitionis, non autem par-
est quod Forma accidentcdis non gene- ies materiee. Medium est, quia tales
rcUur. Medium est idem cum me- per definitionem non cognoscun-
dio vigesimseprimfe hujus septimi. tur, sed solum per imaginationem.
Pars6 li^-
30 Conclusio ibi Sed proprium suh-
:
Causa vero quare sincrularia non
stantics ex his, t. c. 32. est quod Ad sunt cognoscibilia cognitione defi-
generationem suhstantiarinn oportet suh- nitiva, sive intellectuali, est quia
stantiam prceexistere, ad generationem sunt magis materialia. Deinde os-
accidentium non oportet accidens prce- tendens qualiter sit respondendum
existere accidenti. Medium est, quia ad continuam secundum positiones
accidentis substantia potest esse diversas ibi /?i;en'o^a^2o?u" wro, text.
:

primum principium, hoc medium c. 36. et tandem proponens dubita-

non exprimitur^ quia satis patet. tionem, quse scilicet sint partcs
Deinde in sexta parte proponens speciei ibi : Duhitatur autem, text.
dubitationes, an oporteat poni par- c. 37. et solvens eam ibi : Qucecum-
tes in definitione locorum, et que quidem igitur, text. C 37. ponit
utrum sint priores ipsis totis, vel secundum, scilicet quodquidam vo-
e converso ; et arguens circa hoc, lebant quod nec materia sensibi-
subjungit tandem ibi : Aut midtipli- lis sit pars speciei in materialibus,
citer dicilur pars, t. c. 33. nec materia intellectualis sive
25. 31 Conclusio est,quod Aliquoe partes imaginabilis, cujusmodi est quan-
ponuntur in defmitione, aliquce vero non. Mathematicis, sed solos
titas in
Medium est, quia aliquae sunt par- modos ponebant species rerum.
tes sine quibus definitum non po- Subjungit tandem ibi Accidit itaque :

test esse, nec intelligi, et dicuntur unammultorum, t. c, 38.

partes essentiales, vel species; ali- 34 Conclusio, in qua probat quod
qucevero sunt sine quibus deiini- JSumeri non sunt speciesrerum. ^{e^Mwiw
tum potest intelligi, ut materia hujus principalc est, (luia quae-
sensibilis facta, ha?c caro et haec cumque participant unum nume-
ossa, et tales dicuntur partes ma- ro, ut tres homines et tres equi,
teriales, vel partes individuae. Hoc participant etiam unam speciem,
medium satis plane potest liaberi, quod est falsum. Aliud medium
ex his quae in littera de diveroitate tangit in littera, de qua non mul-
partium diffuse declarat. tumcuro.
32 Conclusio ibi Dictumest quidem: 35 Conclusio ibi : Quarcomniarrdu- ^^-
met. sune
iqitur, text. C. 3i. est quod Partes cere, text. C. 39. est quoil Materia
quoe ponunfur in definitione su?it prio- tam in naturalihus quam in MathcnuUi- lib. i. d. i.

res swo ^o/o. Medium est, quia tales cis, est de essentia speciei, non quidefnhb.z.d.ii.
 618 GONCLUSIONES

maleria individualis, sed communilcr dicuut suorum infe-

(]P.i(l(litatein

sumpta. Medium est, quia sine tali, riorum. Hanc autem 38. per sex
ipsa species nec esse, nec intelligi media videtur probare. Primum
potest, et lioc patet ex eo quod est, quod qucclibet substantia, est

dicit ibi : Adducii cnim a veritaie, et propria ejus cujus est substantia,
ex sequuntur.
illis qiiae- ibi univei-sale vero non est quid pro-
36 Conclusio ibi Verum autem est
: prium, sed commune; unde aut es-
prceter materiam, csi quod De substan- set substantia omniuminleriorum,
fiis scparaiis est inquirendum in hac aut alicujus omnium non, propter
;

scientia. ^lediiwm est, quia de sub- illud quod pr^dictum est, sed nec
stantiis materialibus et sensibili- alicujus unius, qu.ia tunc omnia
bus, quae principalius pertinent ad unum. Hoc me-
alia essent illud
naturalem, hic agimus propter il- dium primo ponitur ibi Primum :

las. Deinde circa finem hujus sex- enim substantia, text. comm. 45. Se-

tae partis epilogat ea qua) sunt in cundum ibi : Amplius substantia dici-

prsecedentibus dicta. tur, text. com. 46. Tertium ibi : Am-

ParsT.ijb. 37 Conclusio est quod Essentia
: plius autem impossibile, text. com. 47.
quam dcfinilio si(jnat, est una. Medium Quartum ibi : Amplius autemest, text.
est, quia differentia ilnalis sive com. 49. et omissis quatuor mediis
ultima, quae illam essentiam perii- causa brevitatis. Sextumest, quod ex sex me-
cit et distinguit, est una. Ha3C species constituitur ex genere etpHmum,Tt
conclusio primo declaratur in sep- ex differentin ex duobus autem ^-q^^tftJJol?'
;

tima parte liujus septimi, ubi pri- actu. non existentibus, fit t^^iiq^iod^"^^^™^.^^^'
mo ])roponit quaestionem ibi -V^^'/6' : unum, et ita patet qu.od 2;^enus
o L
et qu»re iu
expositione. 1
T,
Pars Q yi
s.iib.
^^^^^^,^^^ iH^^amus, text. com. 42. Sejun- differentia. et per consequens alia
do arguit circa eam ibi fn hoc nam- : universalia, non sunt substantio)
que. Tertio solvit ibi : Oporiet aufem per se actu existentes. Et subjun-
primum intendere, text. com. 43. Ex git ibi : Habet autem quod accidit,

qua solutione elicitur hcec37. con- text. com. 50. dubitationem quam-
clusio cum suo medio. Deinde in dam quse solvetur inferius conclu-
principio partis 8. hujus 7. conti- sione41. liujus septimi.
nuans se, ac praemittensdivisionem 39 Conclusio ibi : Manifestum autcm 21.

substantiae, proponit tandem ibi : ex his, text. com. 51. est quod Uni-
Vidctur enim impossibile, text. c. 4i. versalia non sunt separata. Medium
38 Conclusio est, ([uod Nullum uni- principale liujus est, quia si uni-
vcrscde est substantia, et debet hoc in- versale ut animal, sitaliquid per se
telligi de universali, ut est univer- et separatuin existens, aut erit
sale, scilicet prout accipitur ab unum numero, aut multa unum
; si

intellectu, ut unum in multis, sic numero, ut videtur, ergo uuum

enim non est ali^juid in .
se extra numero eril mmultis divisim exis-
intellectum; illudautem quod sub- tentibus; si autem sint multa, se-
est intentioniuniversalitatis ut ho- quitur (fuod i[)sum animal, quod
mo, vel animal, vel substantia, est est uuiim in se, secundum positio-
.quod quid crat esse, nam superiora nem Platonicorum, sit muUa quasi
 :

METAPHYSIGyE 619

irifinita secundum multitudinem cedebat; tum etiam, quia quod quid

suppositorum. Ilajus medii pri- est inest speciei, inest etiam ipsi
mam partem prgemittit ibi : Scd si individuo, cumnon sit nisi unicum,
altcrum in imoquoquc, text. com. 5^. et ita videtur quod definitio posset
qusedam autem media interponit esse convertibilis cum tali; sed ista
ibi, et quaedam subjungit, de qui- non possunt, quia aut adderetur
bus non est multum curandum. aliquod accidentale ad faciendum
Sadem 40 Conclusio Quorumcumquc
9.
ibi : definitionemconvertibilem, ettunc
lln 10.
vero substantia, text. com. 53. et est non esset vera definitio, aut sola
quod Si univcrsalia, vel idece sunt se- substantialia ponerentur ibi, et
paratce, non possunt definiri. Quod est tunc definitio non esset converti-
contra Platonicos, haec enim erat bilis, quia etsi non insit alii indi-

una causa, propter quam ponebant viduo ejusdem speciei, quia non
ideas, ut definirentur ; sensibilia est, possettamenbene inesse, ut si
enim et corruptibilia definiri non esset alius Sol, hoc autem est con-
possunt. Medium hujus est, quia tra naturam definitionis. Et addit
si ideae sic sunt, ut ipsi posuerunt, ibi Quoniam propter quid, signum
:

erunt qusedam singularia, cum quod idea non sit definibilis, quia
per se separatae existant, singula- scilicet nullus, etiam ponentium
ria vero definiri non possunt. Hu- eas, aliquando definivit.
jus etiam medii minorem, scilicct 41 Conclusio ibi : Manifestum cst 28.

quaefuit35. hujus, tribusrationibus ft/^/em, text. com. 56. est quod Intcr

his probat. Prima, quia singularia subsianiias manifcstissimas, cujusmodi

sint corruptibilia. Definitio vero sunt sensibilcs, plures sunt in poteutia

sicut et demonstratio non est de ^''«'>' in actu.Medium est, quia phi-

corruptibilibus, sed de necessariis res sunt pnrtes quam tota, partes
et perpetuis datur. Secunda ibi autem cum non sintseparata?, non
Nomcn autem non facict, text. com.5i. possunt actu esse.
est, quod definitio cum singulari 42 Conclusio ibi : Quoniam vcro

converti non potest, eo quod defi- unum dicitur, text. com. 57. est quod
nitio constat ex omnibus commu- Cnum ct cns non sunt substanticc pcr sc
nibus, non uno, sed pluribus com ;
existcntcs. Mcdiuni est duplex. Pi'i-

munia vcro cum singularibus non mum, (luia sicut patetex38.hu-

convertuntur, ct removet quam- jus : NuUum universale est sub-

dam objeciionem,quse possetcirca stantia ibi : .SV(/ ncc Secundum

ista.

hocfieriihi: Si quisa^itemdicat.Tev- est, quia quod est unum, ut una

tia ibi Quemadmodum igitur, text.
:
substantia per se existens, non est
c. 55. est, quod si aliqua singuha- in multis ibi Amplius qianl unum.
:

ria possunt definiri magis vide- J)ei\u\c ihi : Scd spccics diccntcs, le\L Pnvss.iih.

tur hoc de singularibus scmpiter- com. 58. ostcuidit quoad qiiid recte

nis et perpetuis, qua^ sunt unica dixcrunt Ph'Uonici, et ([uoad quid

in unaspecie, ut Solet r.una,quam nou, et ostendit motivum (^orum
dealiis; tum quia ista non suut esse irrationabile. Deinde in nona
corruptibilia, ut prima ratio pro- et ultima parte liujus septimi,
 620 GONCLUSIONES

priino continuans se ibi : Quod tione quam etiam ex argumenta-

aateiii oporlel dicere, text. coni. 59. tione.
proponit tandem ibi : Quoniam ergo
suhskinlia. Conclusiones Lihri VIII.
43 Conclusio est, quod Essentia,

sive suhslanlia rei hahel ralionem princi- In Octavo libro, cujus intcntio fac-
29.
pii et causce, Medium est quia de ta est circa principium 7. quatuor
ipsa quidditate non quseritur per partes principales assignari pos-
qucestionem propter quid, ut prop- sunt. Inprimaparteprobatur quod
ter quid homo est homo, quia hu- materia et forma sunt principia
jusmodi qusestio non quserit idem substantiarum sensibilium. In sc-
de se ipso, sed aliud de alio. Hoc cmiddi ihi : Oportetautem nonignorare,
autem medium late pertractat in t. c.7. agitde forma singillatim. In
littera. tertia ibi : De raateriali autem suhstan-
4i Conclusio ibi : Palam igitur, t. a'a, text. 3. 11. agitur de materia.
c. 60. quod De illis quce sunt peni-
est In quarta de unione ipsarum ibi :

tus simplicia, cujusmodi est forte De duhitatione vero dicta, i. cA^. Pos-
solummodo prima causa non quceri- sunt autem conclusiones totius 8.
tur per qucestioneni propter quid, sed ad 25. reduci, praemissa enim con-
alio modo cognoscitur, sicut habetur tinuatione ad dicenda proponit.
in fine 9. libri. Aledium patet ex de- 1 Conclusio ibi : Sensihiles autem suh-
claratione 43. scilicet quia qusestio stantice, text. com 3. estquod Onmis
propter quid semper quaerit aliquid suhstantia sensihilis hahet materiam. Me-
de alio, in penitus autem simplici- dium, quia cum talis substantia
bus non est aliud et aliud. non materia eo quod sit in ac-
sit
Avicen 5. 45 Conclusio ibi : Quoniam composi- tu, nec forma eo quod sit per se
met. su£fi
c, 3. et tuni vero ex cdicpio fu, est quod Quan- stans non sohim in ratione, sed in
cap. 5.
lib. 3. Scot ^
do ex aliquihus fit ununi simpliciter, re, oportet quod sit tertium, 'hoc
Iib. 3. d 2. •
compositum est aliud a componentihus. est compositum ex materia.
q. 2. et
lib. 4.
d. 43. q. 1.
Medium est, quia dissoluto, aut 2 Conclusio ibi Quod vero suhstan- :

opposit.
corrupto composito, adhuc rema- tia est materia, est quod materia est
comment.
comin. 17. suhstantia, et principium generahilium et
1. Phys.
nent componentia.
43. 4.
46 Conclusio est quod Illud quo corruptihilium. Medium, quia subji-
Physicor.
com. 8. 3.
compositum est aliud a componentihus est citur generationi et corruptioni,
copII.

forma. Medium est, quia cum sit

in omni vero mutatione oportet
aliquodesse subjectum utriqueter-
principium intrinsecum, et non sit
mino ipsius, et in generatione et
elementum sive principium mate-
corruptione, hoc autem non est
riale; ergo est principium forma-
nisi materia in inferioribus et
le. Circa hanc conclusionem ar-
superioribus ininferioribus enim
;

guit, primo ibi : Si igitur necesse.

est subjectum generationis, et per
Secundo solvit ibi : Videhitur,ex(\\id, consequens omnium aliarum mu-
solutione habetur conclusio. Me- tationum.Insuperioribus autemest
dium autem habetur tam ax solu- subjectummotuslocalis, autetiam
 :

METAPHYSIC^ 6^1

alterationis largo modo siimpt^, ficat essentiam, et in habentibus

ut puta illuminationis, aut etiam materiam ipsa materia
pars est
obscurationis non tamen genera- essentise, ut patet ex 35. 7. hu-
tionis, non enim convertuntur om- jus. Ilanc conclusionem videtur
nia. intendere, licet eam penitus sic
3 Conclusio, quod Fornia est princi- non proponat, nec medium ejus sic
Medium est, quia
piiun essendi. se- exprimat.
cundum varietatem formarum va- 8 Conclusio ibi yon videtur itarjue

riatur substantia rerum. Primo qmerentibus, text. c. 8. est quod

se continuat ibi : Quorum quidem, t. Forma est aliquid aliud prccter partes
c. 5. Deinde medium hujus conclu- materiales. Medium est. quia nonest
sionis prolixe declarat ibi: Sjf65/an- elementum. nec ex elementis ut
tia quidern igitur, text. c. 5. Tertio patet 46. 7. hujus et hic repetitur.
inquirit ditierentias rerum quas 9 Con lusio ibi : Xecessarium itaque,
ponebat Democritus, quia tres t. G. 8. est quod Furma non fit, ncc
tantum ponebat. videlicet tigu- rjcneratur, ut patet ex 21. 7. et hic
ram, positionem et ordinem' ibi etiam repetitur.
Democritus quidem igitur, t. C. 5. 10 Conclusio quam videtur in-
4 Conclusio ibi : Et ut in suhstantiis, tendere ibi : Si autem sunt corruptibi-
text. c. 6. est, quod deinitiones iium substantice. text. com. 8. est,
debent dari per materiam et for- quod S? fornue sunf separatce a mate-
mam, sive per id quod est materia- ria, ut Plaionici posuerunt, non erunt
le et formale, hanc declai at exem- Et haec est eadem cum
definibiles.

plariter; sed medium hujus patet 40. 7. Medium quod hic ponitur,
ex conclusione hujus, quia
2. et 3. est, quia simplicium non est defi-
utrumque est principium. nitio, sed compositorum. Et nota

30.
5 Conclusio ibi Palam itaque ex : quod si bene inspiciatur intentio,
Jiis, text. c. 6. est quod Diversarum Philosophus videtur hic velle, quod
materiarum diversce sunt formce. Hanc non contingeret definire quod quid
manifestat inductive ibi : Aliorum est, eo quoddefinitioest composita,
enim composito. res vero secundum eos definita,
6 Conclusio ibi : Propter quod defi- erat simplex, habere locum vel
nientium, text. c. 6. est quod //// soli tempus, quod est contra Platoni-
perfecte definiunt, qui per materiam et cos, scilicet quia ipsi ponebant
formam definiunt. Medium, quia qui rem definibilem, scilicet ideam es-
per solam materiam definiunt non se simplicem, quia separabant il-
dicuntrem nisi in potentia, qui au- lam a materia. Solvit vero Philo-
tem per sohim formamnon dicunt so^ihus argumentum interimendo
formam esse in materia. lioc, quod ipsi supponebant, quod

*ars 2. lib. 7 Conclusio ibi ; Oportct autem non scilicet res definita esset simplex,
Pro hac
parle 2. iynorare, t. c. 7. est quod -Vome/z spe- dicit enim quod est composita.
Jg.Theor.
21.
cici in habentibus materiam, non signif- U Conclusio quam intendit ibi : 31

cat solam formam, scd compositum. Mc- Jhilam autem quia etsi sunt, iexL c. 10.

dium hujus est, quia nomen signi- est, quod dcfiniiiones seu esscnttLV rc-
 :

621i CONGLUSIONES
rum sif/nafce per eas, sunt sicut numeri. tariim, requirilur identitas agentis ct

Mcdiiim, habcnt propricta-

quia materice, scdtcm ipsiusagentis. Mcdium,
tcs similcs proprietatibus niimcri. quia agcntia cssent intcr se di-
si

Hanc autcm dcclarat, assignans vcrsa, ct similiter matcrise cssent

quatiior convcnicntias circa ideas inter se diversae. ct ctiam rcs pro-
ct numcros. Prima ibi Palam au- : ductae cssent inter se diversse.
tem cst, quia sicut numcrus dividi- 15 Conclusio ibi Quando itaque :

tur in iudivisibilia, scilicct in uni- alic/uis quoisicrit, t. c. 12. cst quod

tatcs, ita dcfinitio dividitur in Cum quceritur cansa omniuni generabi-
partes indivisibilcs, quia non cst lium ct corruptitjilium, oportct omncs
procedcre in infinitum in formis. causas assignare ct proximas. Mcdium,
Secunda ibi : Fa quemadmodinn ncc a quia ad habendam
notitiam rci
numero, tcxt. com.
quod si- 10. est perfectam oportet omnes causas
cuti unitas addita numcro, mutat ejus propinquas cognoscere. In
speciem ipsius, sic et difFerentia hujusmodi autem substantiis om-
se habet in definitione. Tertia ibi nes causse inveniuntur, ut ibi de-
Et numerum oportet esse, tcxt. com. clarat.
10. est, quod sicut numerus est IG Conclusio ibi : In naturcdibus 32.

unus ab ultima unitate, ita et rei quidem, t. c. 12. cst quod In suhstan-
definitio est una abultima diff*eren- tiis ingcncrabilibus et pcrpctuis, cujus-
tia. Quarta ibi Et qucmadmodum nec
: mocli sunt corpora supercoelestia, non
numerus habct mar/is, est quod sicut oportet materiam cequaliter qucercre vel
numcrus non recipit magis et mi- assignarc,sicut in gcnerabilibus.^Mediuil^
nus, ita nec forma secundum se, est, quia non est ibi talis materia,
nisi in materia. qualis in his inferioribus.
Pars 3. lib. 12 Conclusio ibi : De matcriaii au 17 Conclusio ibi : Ncc qucecumque
Pi'0 parte
ista 3. lege
ista ^e»< substantia, text. com. 11. est itaque, t. c. 12. est quod In accidcnti--
Theor. 10
quod Etsi sit cadem maf.eria prima bus non oportet matcriam cx qua quce-
omnium, sunt tamcn divcrsce materice Mcdium, quia non
rcre vcl assignare.
pro/^rice diversorum. Hanc declarat habeat ipsam. Hoc autem medium
inductive ibi, nt phtcgmatis. primo inductive declarat, osten-
13 Conclusio ibi : Fiuntautem pturcs dens qualiter, et per quas causas
materice ejusdcm, text. com. 11. est, accidentia debent definiri. Secunda
quod Ejusdcm rei possunt cssc plurcs ibi Quoniam vcro qucvdam t. C. 14.
:

materice. Medium est, quia potest dcclarat idem Me-

syllogistice.
ex uno fieri aliquod mediate, et ex dinm, quia quae habent materiam
altero immediate, ut phlegma ex ex qua generantur, vcl fiunt per
crasso, et crassum et dulce ex dul- se, haec autem non. Si autem vi-
ci; et ostendit quod duobus modis deantur alicui respicienti 22. et 30.
fit aliquod ex aliquo, quod satis est septimi, et earum probationes;
in littera manifestum. quod secunda probatio et
hsec
14 Conclusio quam intendit ibi : aliae conclusiones hujus 8. sint
Contingit autem una, tcxt. com. 11. circulares, potest dici quod hsec
est quod Ad identilalem rcrum produc- littera quoniam vcro qucedam, t. C. 14.
 METAPHYSIC^ 623

non est ad probandnm conclusio- snm, materia unitur form^, sci-

nes praecedentes, scilicet 17. sed licet effective.
est praeambula immediate sequen- 23 Conclusio ibi : Est antem alia
tis. intellectualis, t. c. 15. est quod In
18 Conclusio ibi Nec omnis mate- : Mathematicis essentia per defmitioneni
ria, est quod Non omnia communicant est una. Medium, quia materia est
in materia. Medium est, quia non ibi imaginabilis, non sensibilis,
omnia ad invicem transmutantur. unde seipsam unit ibrmc-B, ut su-
19 Conciusio quam intendit ibi : perflcies figura^.
Habet aulem dubitationem, t. c. 14. est 2i Conclusio ibi : Qmecumque vero
quod Materia per prins
se hahet ad non hat)entmateriam,i. c. l(j. esi quod
xmum contrariorum quam ad alterum. fn habentibus materiam sensibilem vel
Medium est, quia unum eorum est imaginabilem (cujusmodi sunt Intetlif/en-
forma, ut est perfectio, reliquum tice) est etiam causa unitatis, et vera
vero importat privationem et de- unitas. Medium, quia eo ipso quod
fectum. babent entitatem, babent etiam
20 Conclusio ibi : Dubitatio autem unitatem, et tam cito, quia non
qucedam i. c. 14. cst quod Non omne ost in eis materia pra^existens et
illud, cx quo aliquid fieri dicitur, ut cx expectans unitatem a forma, sed
vivo mortuum, et ex vino acctum cst statim quodlibet eorum est unum,
materia ejus scilicct, quod sit. Medium eo ipso quod est sic ens, et unuui
est, quia ex talibus non dicitur quam cito est, tam cito est sub-
aliquod fleri. stantia, vel quantitas, vel aliquod
33 21 Conclusio ibi : Et quoicumque, i. aliud ens.
c. li.esi qnod In talibusnon ft reditus 25 Conclusio est quod forma im-
immediate, scilicet ut ex mortuo fiat mediate unitur materioe, ut anima
vivum, et ex accto vinnm, nisi prius fat corpori. Medium est, quia si per
resolutio in materiam primam, ut ibi niedium anima uniretur corpori,
declarat. Exemplum autem hujus ita et quaelibet alia forma sUc-b ma-
patet ex 19. hujus, scilicet quod terise, ut albedo superficiei, et tunc
materia se habet secundum ordi- qusereretur de illo medio, scilicet
nem quemdam ad ipsa contraria. per quod illi uniretur, et sic aut
rars4. ]ib. Dcinde in quarta parte hujus libri esset ire in infinitum, aut esset
proponens dubitationem de unitate ^^^^.^^ ^^ ^^^^^ ratione m uno et in
definitionis numeri, et arguit
et ^^.^^ ^.^.^ -^ ^^^^-^^^^^ ^^ -^^ j^^.-,^^^^^

circa lioc ostendens, quod non po-

Primo ponit opinionem circa hoc
test solvi secundum opinionem
aliquorum ponentium auimam et
Platonicam, et quod secundum
alias formas uniri per medium
suam scientiam facile potest solvi.
ibi : Propter hanc vero dubitationem,
Probat tandem ibi : Est cnim hcpc
dubitatio,
i. c. 16. Secundo cam improbat
i. c. 15.
ibi Et quidem eadcm ratio in omnibus.
22 Conclusio, scilicet quod Agcns :

est causa unitatis essenticc in rebus na- t. c. 16. Tertio ostendit ignoran-
turalibus. Medium est, quia pcr ip- tiani en^oris eorum il>i : (jtusa rmt,
 624 CONCLUSIONES

t. c. 16. ubi satis conclusio ista Deinde quamdam divisionem

c. 2.

exprimitur. poLentiarum ibi Quoniam mUem hce :

quidem, t. c. 3. subjungit tandem

Conclusiones Lihri IX. ibi : Quapropler omnes.
2 Conclusio est, quod Omnis ars,
3*. nonus, in quo agitur de
Liber vel operativa est potentia. Medium est,

Ente, prout dividitur per actum et quia principium permutandi ali-

potentiam, tres videtur habere quod in alio inquantum aliud.

partes principales. In prima agit 3 Conclusio ibi \ Et qwe quidem cum
de potentia. Tn secunda de actu ratione, est quod Potentia rationalis

ibi : Quoniam autem de potentia quce est est potentia factiva contrariorum, poten-

secundum motum, t. c \\. Inievtm de tia vero irrationalis non. Medium,

comparatione unius ad alteram quia agens secundum potentiam
ibi : Quoniam autem ipsum prius, t. c. rationalem agit per speciem, sive
12. et compara-
ponitur ibi triplex per rationem rei, quae est eadem
tio. Prima est secundum prius et contrariorum, ut etiam patet ex
posterius. Secunda secundum bo- 17. conclusione 7. in textu, licet

num et malum ibi : Quod autem me- hujusmodi ratio non similiter se
lior, t. Tertia est secundum
c. 19. habet ad contraria illa; agens au-
intelligentiam et cognitionem veri tem secundum potentiam irratio-
et falsi ibi Inveniuntur autem et : nalem agit secundum formam na-
Praemissa igitur conti-
digramynata. turalem, quae non est eadem con-
nuatione, et manifesta intentione trariorum, nec etiam formae con-
sua in hoc libro ibi Quoniam vero : trarise sunt in eodem simul. Primo
ens, t. c. 1. et posita distinctione prsemittit hanc tertiam conclusio-
potentise ibi : Quod quidem igitur dici- nem ibi : Et quce quidem. Secundo
probat tandem Philoso-
tur, t. c. 2. declarat primam partem medii
phus ibi Palam igitur, t. c. 2. pri-
: ibi : Causa autem, t. c. 3. Tertio
mam conclusionem hujus libri, in secundam ibi : Quomodocumque autem
quo videntur 32. conclusiones con- contraria, t. c 4. Quarto infert con-
tineri. clusionem ibi : Propter qund secundum
1 Conclusio, quod Nihil patitur a se rationem, t. c. 4. et postea comparat
ipso. Medium, quia in alio est po- quantum ad convenientiam ibi :

tentia activa, et in alio est poten- Pcdam autem, t. c. 4.

tia passiva. Primo comparat po- 4 Conclusio est, quod Potentia potest
35.

tentiam activam ad passivam se- esse sinc acfu. scilicet in rebus mobilibus. Leg® Avic.
4. suw niet.
2.aate
cundum convenientiam et diffe- Cujus contrarium dicebant ^