1.

THUOÁC KHAÙNG LAO

ÑAÏI CÖÔNG
Sô löôïc veà beäânh lao.
Laø moät beänh xaõ hoäi gaây ra bôûi Mycobacterium tuberculosis do
Robert Koch tìm ra naêm 1882 do ñoù coøn goïi laø vi truøng Koch hay
BK. Haàu heát caùc boä phaän trong cô theå ñeàu coù theå bò lao: Lao
xöông, lao haïch, lao maøng naõo, lao phoåi........... trong ñoù lao phoåi
chieám tyû leä cao nhaát (70%). Hieän nay vôùi söï tieán boä cuûa
hoùa trò lieäu cuøng vôùi söï hoã trôï cuûa caùc phöông tieän chaån
ñoaùn vaø trò lieäu hieän ñaïi beänh lao coù theå ñieàu trò moät caùch
deã daøng beänh nhaân coù theå khoûi haún sau thôøi gian ñieàu trò.
Tuy nhieân theo thoáng keâ cuûa toå chöùc y teá theá giôùi OMS
(1993) hieän nay treân theá giôùi coù khoaûng 16 trieäu ngöôøi maéc
beänh lao 8 trieäu ngöôøi maéc lao môùi vaø haøng naêm coù 3 trieäu
ngöôøi cheát vì lao. Ñeán naêm 2000 seõ coù theâm 90 trieäu ngöôøi
maéc lao vaø soá ngöôøi nhieãm lao coøn cao hôn nhieàu: 300 trieäu
ngöôøi. ÔÛ Vieät nam theo thoáng keâ cuaû hoäi nghò choáng lao
1994 thì moãi naêm coù theâm 45000-50000 ca lao môùi. Caùc tænh
thaønh phía Nam tình hình beänh lao raát naëng:Tyû leä phaùt trieån
lao môùi haøng naêm laø 100 ca/100.000 ngöôøi daân, thaønh phoá
Hoà Chí Minh: 125 ca/100.000 ngöôøi daân.
Nguyeân nhaân cuûa tình traïng treân:
- Beänh lao thöôøng taäp trung ôû nhöõng nöôùc ngheøo laø nhöõng
nöôùc caùc ñieàu kieän kinh teá thaáp, caùc phöông tieän phoøng
chöõa beänh keùm. Caùc thuoác choáng lao tuy reû tieàn nhöng moät
ca ñieàu trò lao thöôøng daøi (6-8 thaùng) do ñoù ñoøi hoûi moät soá
löôïng thuoác lôùn maø khoâng phaûi baát cöù moät quoác gia naøo,
moät gia ñình hay caù nhaân naøo cuõng coù theå cuõng deã daøng
ñaùp öùng. Do ñoù beänh lao khoâng phaûi chæ laø moät hieän töôïng
y hoïc thuaàn tuùy maø coøn laø vaán ñeà kinh teá xaõ hoäi.
-Hieåu bieát veà beänh lao trong nhaân daân coøn ít do ñoù vieäc söû
duïng thuoác khoâng ñuùng daãn tôùi söï ñeà khaùng thuoác. Ñaây laø
vaán ñeà ñaùng baùo ñoäng. Thí duï: taïi Myõ trong nhöõng naêm
1982-1986 tyû leä ñeà khaùng Rifampicin laø 0,5% ñeán 1991 laø 3%.
ñeà khaùng INH 1982-1986 laø 3% ñeán 1991 laø 7%.
- Do söï phaùt trieån hoùa trò lieäu neân moät thôøi gian beänh lao
ñaõ giaûm ñi roõ reät töôûng chöøng coù theå tieâu dieät ñöôïc beänh
lao nhöng nhöõng naêm gaàn ñaây beänh lao laïi phaùt trieån maïnh
meõ. Nguyeân nhaân trôû laïi cuûa beänh lao laø söï phaùt trieån cuûa
ñaïi dòch theá kyû HIV. HIV laøm giaûm khaû naêng mieãn dòch cuûa
cô theå daãn tôùi laøm naëng hôn beänh lao, cuï theå taêng soá beänh
lao trong soá ngöôøi nhieãm lao hay ruùt ngaén thôøi gian chuyeån töø
nhieãm lao sang beänh lao töø ñoù seõ laøm taêng soá ngöôøi maéc
lao hay noùi caùch khaùc laøm taêng soá nguoàn laây trong coäng
ñoàng.
Hoùa trò lieäu lao.
Tröùôùc kia do khoâng hieåu bieát ñaày ñuû veà BK neân caùc phaùc
ñoà ñieàu trò thöôøng laø ñôn thuoác vaø daøi ngaøy. Ñieàu naøy daãn
ñeán söï toán keùm, tyû leä taùi phaùt cao, ñeà khaùng thuoác lôùn.
Ngaøy nay caùc phaùc ñoà ñieàu trò ñaõ thay ñoåi nhieàu nhö: 1
ngaøy uoáng thuoác 1 laàn, uoáng caùch quaõng, vaø ngaén ngaøy...
Tuy nhieân ñeåå ñieàu trò lao coù hieäu quaû caàn bieát:
-Nhöõng ñaëêc ñieåm tröïc khuaån lao:
- hieáu khí tuyeät ñoái: Tröïc khuaån lao raát caàn oxy ñeå phaùt
trieån. Khi thieáu oxy BK seõ ngöøng phaùt trieån vaø ôû traïng thaùi
nguû. Daïng naøy khoâng nhaïy caûm vôùi thuoác.
- sinh saûn chaäm 20giôø / laàn vaø thuoác chæ coù taùc duïng vaøo
luùc naøy. Ñieàu naøy raát quan troïng vì chæ caàn uoáng thuoác 1
laàn /l ngaøy vaø phaûi duøng trong nhieàu ngaøy.
-Sau khi tieáp xuùc vôùi thuoác moät soá BK bò tieâu dieät soá coøn
laïi ôû traïng thaùi nguû. luùc naøy thuoác keùm taùc duïng do ñoù
neân duøng thuoác caùch quaõng (2-3 laàn tuaàn)
-Tyû leä ñoät bieán ñeà khaùng thuoác khaù cao. Trong 106 tröïc
khuaån coù:
40 khaùng streptomycin
5 khaùng INH
0,1 khaùng RifaNhieät ñoä noùng chaûyycin
ÔÛ Vieät nam tyû leä beänh nhaân ñeà khaùng thuoác: Streptomycin
35%
INH 19,5%
Rifampicin 4,5%
Ethambutol 2,6%
- Tröïc khuaån lao ôû trong cô theå toàn taïi döôùi 3 daïng:
Daïng 1: Tröïc khuaån lao soáng trong hang lao nhieàu oxy, pH trung
hoøa neân vi khuaån phaùt trieån nhanh. Soá löôïng vi khuaån ôû moät
hang lao laø 108 vaø ñaây laø nguoàn laây truyeàn nhöng cuõng deã
bò tieâu dieät bôûi thuoác.
Daïng 2: Soáng trong ñaïi thöïc baøo nhöng khoâng bò tieâu dieät bôûi
men trong ñaïi thöïc baøo vì taïo ra moât lôùp voû daøy hôn (4 lôùp) so
vôùi BK bình thöôøng (3 lôùp) sinh saûn chaäm toång soá khoâng quaù
105 nhöng coù theå phaù vôõ ñaïi thöïc baøo thoaùt ra ngoaøi.Ñaây laø
nguyeân nhaân gaây taùi phaùt.
Daïng 3: soáng trong baõ ñaäu. sinh saûn chaäm theáu oxy toång soá
khoâng quaù105 laø nguyeân nhaân taùi phaùt
Caùc thuoác choáng lao chæ coù theå taùc duïng treân daïng naøy
maø khoâng taùc duïng treân daïng khaùc:
teân thuoác daïng tröïc khuaån lao nhaïy caûm
Streptomycin 1 (tröïc khuaån trong hang lao)
INH 1,3 (tröïc khuaån trong hang lao vaø ñaïi
thöïc baøo)
Pyrazinamid 2(tröïc khuaån trong ñaïi thöïc baøo)
RifaNhieät ñoä noùng taùc duïng treân caû 3 daïng nhöng keùm
chaûyycin treân 2
Ethambutol kìm khuaån
PAS kìm khuaån
Qua baûng treân ta thaáy ñeå choáng ñeà khaùng vaø choáng taùi
phaùt phaûi bieát phoái hôïp söû duïng thuoác moät caùch hôïp lyù.
- Caùc phaùc ñoà trò lieäu lao:
hieän hay coù raát nhieàu phaùc ñoà ñieàu trò lao tuøy ñieàu kieän
moãi nöôùc hay töøng vuøng nhöng taát caû nhaèm muïc ñích:
- Tieâu dieät nhanh nguoàn laây nhieãm
- ngaên ngöøa söï choïn loïc ñoät bieán khaùng thuoác
- Tieâu dieät heát caùc vi truøng trong caùc sang thöông traùnh taùi
phaùt
Ngoaøi ra nhieàu phaùc ñoà ñöôïc hieäp hoäi choáng lao quoác teá ñeà
nghò thöû nghieäm ôû moät soá nöôùc. Taát caû caùc phaùc ñoà ñeàu
goàm 2 giai ñoaïn:
- Giai ñoaïn taán coâng
- Giai ñoaïn cuûng coá choáng taùi phaùt
Moät soá phaùc ñoà ñieàu trò lao:
12 thaùng: 2R,H,S/ 10 R,H hay 2R,H,E/10 R,H (Anh) khoâng taùi phaùt
3R,H,S / 9 R,H hay 3R,H,E/9 R,H (Phaùp) khoâng taùi phaùt
9 thaùng: 3 R,H,Z/ 6R,H (Nam phi) khoâng taùi phaùt
8 thaùng: 2R,H,S,Z/ 6H,T (Nam phi) khoâng taùi phaùt
6 thaùng: 2R,H,S,Z/4R,H,Z (Singapo) khoâng taùi phaùt
5 thaùng: 2R,H,S,Z/ 3R,S,Z (AÁn ñoä) 6% taùi phaùt
4,5 thaùng 3 R,S,H,Z/ 1,5R,H (AÁn ñoä) 3% taùi phaùt
Vieät nam (Beänh vieän Phaïm Ngoïc Thaïch)
12 thaùng: 3 S,H/ 6S2,H2 /3 H
9 thaùng: 3 S,H,Z/ 6S,H
8 thaùng 2R, S,H,Z/ 6H,E hay 2R,S,H,Z/ 6H,T
6 thaùng 2R,H,Z/ 4R,H (duøng cho treû em)
Moät ñieàu raát quan troïng trong hoùa trò lieäu lao traùnh nhöõng
thaát baïi chính laø söï tuaân thuû moät caùch ñaày ñuû nhöõng phaùc
ñoà ñieàu trò.
CAÙC THUOÁC CHOÁNG LAO
ISONIAZID
CONHNH2

N
teân khaùc:INH, isonicotinic hydrazid, nidrazid, nesteben, nikozid,
rimifon
C6H7ON3 p.t. l 137,14
Mayer vaø Maly ñaõ toång hôïp INH töø 1912 nhöng khoâng bieát taùc
duïng döôïc lyù cuûa noù. 1945 Chorin ñaõ thaáy raèng vitamin PP
 (amid cuûa acid nicotinic) coù taùc duïng khaùng lao yeáu. 1946
ngöôøi ta laïi thaáy taùc duïng khaùng lao cuûa hydrazin. Cuõng trong
naêm 1946 Domagk thaáy thisemicarbazon cuûa aldehyd benzoic coù
taùc duïng khaùng lao. OÂng ñeà nghò thay theá aldehyd benzoic
baèng aldehyd nicotinic vaø aldehyd isonicotinic cho thaáy coù taùc
duïng maïnh hôn nhieàu. Nhöng ñeå ñieàu cheá andehyd isonicotinic
phaûi qua isoniazid. Domagk nghó tôùi INH vaø quyeát ñònh thöû taùc
duïng khaùng lao cuûa chaát naøy. Keát quaû thaät khaû quan.
Isoniazid ñaõ ñöôïc FDA cho pheùp söû duïng 1952. Cho ñeán baây
giôø INH vaãn laø moät trong nhöõng thuoác khaùng lao toát nhaát.
NH
N

CH N NH C NH2 C NH2
CH N NH
thiosemicarbazon S S
N
N N N
H2N NH2 Na2CO3 + N2
C6H5SO2Cl

CH + C6H5SO3H
COOC2H5 C NH NH2 C NH NH SO2 C6H5
Isoniazid O
O - Maly
Ñieàu cheá.O Phöông phaùp Mayer
CH3 COOH COC2H5 CONHNH2

KMnO4 C2H5OH NH2NH2

N H2SO4
N N N
γ- picolin acid- isonicotinic INH
Caùc phöông phaùp khaùc
OH Cl
HOOCCH2 COOH NH3 POCl3 H2
HOOCCH2 N COOH N COOH N COOH
OH
C2H5OH
OH Cl
acid citric
(CH3CO)2O
N CH3CO N COCH3 Zn boät N C2H5 KMnO4 N COOH
Zn CH3COOH KOH
Pyridin
Tính chaát.
Lyù tính:Boät keát tinh traéng hay hôi coù aùnh vaøng hoaëc tinh theå
khoâng maøu, khoâng muøi, vò luùc ñaàu hôi ngoït sau hôi ñaéng. Deã
tan trong nöôùc, khoù tan trong ether vaø chloroform.
Hoùa tính cuûa nhaân:
- Nhaân pyridin khaù beàn vöõng: Khi ñoát INH vôùi N2CO3 khan seõ
giaûi phoùng Pyridin cho muøi ñaëc bieät
- Phaûn öùng theá:
CONHNH2 CONHNH2

Br2

N Br N Br

- Do trong nhaân chöùa dò voøng coù N baäc ba neân INH mang tính
chaát gioáng nhö alcaloid vaø cuõng cho nhöõng phaûn öùng vôùi
thuoác thöû chung cuûa alcaloid, thí duï: Vôùi thuoác thöû Dragendoc
cho tuûa naâu.
- N trong nhaân coù tính kieàm neân coù theå taïo tuûa vôùi nhieàu
kim loaiï naëng (Fe,Cu,Zn,Al).
Hoùa tính hydrazid
- Tính khöû: Nhoùm hydrazid coù tính khöû maïnh coù theå tham gia
vaø nhieàu phaûn öùng khöû:

CONHNH2 COOH

+ 4 Ag(NH3)2 NO 3 + H2O
N + 4Ag + NH3 + NH4NO 3 + N 2
N

-
CONHNH2 OH O OH
C C C
NNH2 NNH2 O
++
CuSO4 Cu + N2 + Cu2O
N
H2O
N N N
2

xanh ngoïc tuûa ñoû

Ngoaøi ra INH coù theå khöû thuoác thöû Fehling giaûi phoùng Cu2O
Phaûn öùng vôùi PDAB:
 CONHNH2 COOH

H2O
+ NH2NH2
N N
CH3
CH3 N CH N
NH2NH2 + 2 HOC N CH3
CH3
CH3
N CH N
+ CH3 CH3
N CH N
CH3
CH3
N CH N
CH3
kation quinonid maøu da cam
Phaûn öùng vôùi vanilin:
CONHNH2 CHO CONHN=CH

+
N OCH3 N OCH3
OH OH
vanilin ftivazid tuûa vaøvg (t nc 228 -230 )
o o o

Kieåm nghieäm:
Ñònh tính: Duøng caùc phaûn öùng treân
Thöû tinh khieát: Cl-, SO42-, tro sulfat, As
Ñònh löôïng: Thuûy phaân INH baèng acid hay kieàm giaûi phoùng
hydrazin. Ñònh löôïng hydrazin baèng phöông phaùp iod:
CONHNH2 COOH

H2O
+ NH2NH2
N N

NH2NH2 + I2 N2 + 4HI
2Na2S2O3 + I2 2NaI +Na2S4O6
Taùc ñoäng döôïc löïc:
Isoniazid thöôøng duøng daïng uoáng nhöng cuõng duøng tieâm baép.
Noù haáp thu qua ñöôøng tieâu hoùa. Noàng ñoä cöïc ñaïi trong huyeát
töông ñaït ñöôïc sau 1—2 giôø uoáng thuoác. Thöùc aên coù theå laøm
giaûm söï haáp thu. Isoniazid khueách taùn tôùi taát caû caùc moâ vaø
dòch cuûa cô theå. taäp trung moät caùch ñaùng keå ôû naõo, phoåi,
khueách taùn toát vaøo baõ ñaäu. Isoniazid ñi qua nhau thai vaø söõa.
Isoniazid chuyeån hoùa ôû gan vaø saûn phaåm chuyeån hoùa maát
hoaït tính, ñoù laø saûn phaåm acetyl hoùa. Söï acetyl hoùa tuøy
thuoäc vaøo töøng ngöôøi khoâng phuï thuoäc vaøo giôùi tính tuoåi
taùc vaø coù tính di truyeàn. Thôøi gian baùn huûy laø 1—4 giô øphuï
thuoäc vaøo toác ñoä acetyl hoùa Ngöôøi ta chia ra 2 nhoùm ngöôøi:
Nhoùm ngöôøi acetyl hoùa chaäm: thôøi gian baùn huûy > 3giôø
Nhoùm ngöôøi acetyl hoùa nhanh: thôøi gian baùn huûy < 70 phuùt
Vì lyù do treân caàn ñieàu chænh löôïng thuoác cho thích hôïp
Khoaûng75% thuoác thaûi tröø qua nöôùc tieåu haàu heát döôùi daïng
ñaõ chuyeån hoùa: acetyl hoùa, thuûy phaân thaønh acid isonicotinic,
hay lieân hôïp vôùi glycin. Phaàn coøn laïi thaûi tröø qua phaân, nöôùc
boït.
Taùc duïng khaùng khuaån: INH laø chuyeân bieät trò lao tuy raèng
noù cuõng coù taùc duïng treân moät soá chuûng vi khuaån khaùc. INH
laø thuoác khaùng khuaån hay dieät khuaån phuï thuoäc noàng ñoä
thuoác, theå lao, vaø söï tieáp nhaän cuûa cô theå. INH laø thuoác
ñaàu tieân duøng cho ñieàu trò M. tuberculosis. noàng ñoä toáùi thieåu
coù taùc duïng: 0,025- 0,05 µg/ml INH coù hieäu quaû vaø ít ñoäc hôn
caùc thuoác khaùng lao khaùc nhö aminosalicylic acid, capreomycin,
cycloserine, ethionamid.
Cô cheá taùc ñoäng: •Isoniazid öùc cheá nhieàu enzym.Trong teá baøo
mycobacteria, isoniazid caûn trôû toång hôïp acid mycolic, phaù vôõ
söï toång hôïp teá baøo vi khuaån. Tuy nhieân taùc duïng chính xaùc
vaãn chöa roõ.
Söï ñeà khaùng: Khi söû duïng moät mình seõ xuaát hieän nhöõng BK
ñeà khaùng. Tyû leä BK ñoät bieán khaùng thuoác laø 10-6 Khoâng coù
söï ñeà khaùng cheùo giöõa INH vaø caùc thuoác choáng lao khaùc
tröø ethionamid, chaát coù caáu truùc lieân quan tôùi INH.
Taùc duïng phuï. Khoaûng 5,4 % beänh nhaân coù bieåu hieän ngoä
ñoäc trong ñoù phaùt ban 2%, soát 1,2%, vaøng da 0,6%, roái loaïn
thaàn kinh 0,2%. Ñoäc tính chuû yeáu ôû gan: phaùt ban, vaøng da
vaø thaàn kinh: vieâm daây thaàn kinh vaän ñoäng vaø caûm giaùc, co
giaät. Ngoaøi ra coøn coù trieäu chöùng vieâm khôùp, ñau löng. Coù
theå ñoäc tính lieân quan ñeán söï thieáu huït vitamin B6 khi duøng
INH. Coù 2 giaû thieát: INH vaø B6 keát hôïp vôùi nhau thaønh chaát
khoâng coù taùc duïng hoaëc INH tranh chaáp vôùi B6 treân receptor.
Vì lyù do treân tröôùc kia ngöôøi ta thöôøng keát hôïp INH vaø B6 trong
moät cheá phaåm. Tuy nhieân hieän nay OMS ñaõ khuyeán caùo
khoâng neân duøng chung INH vaø B6 maø chæ duøng B6 khi coù
bieåu hieän thieáu B6 vaø luùc ñoù döøng khoâng duøng INH nöõa
maø thay baèng thuoác khaùc.
Chæ ñònh. Trò caùc theå lao trong söï phoái hôïp vôùi caùc thuoác
choáng lao khaùc. INH laøm sang thöông mau lieàn seïo vaø kích thích
aên ngon côm.
Daïng duøng. Vieân:50mg,100mg, 300mg
 Xiro: 10mg/ml
Dung dòch tieâm:100mg/ml
Lieàu duøng. 10mg/kg/ngaøy

PYRAZINAMID
N CONH2

N
teân khaùc: PZA, Pezetamid;Pyrafat; Pirilegravene; Piraldina; Tebrazid
C5H5N3O p.t.l 123,11
Teân khoa hoïc: Pyrazincarboxamid
Tính chaát:
Boät keát tinh traéng hay gaàn nhö traéng khoâng muøi hay gaàn nhö
khoâng muøi. Ít tan trong nöôùc, cloroform, alcol vaø raát ít tan trong
ether.
Kieåm nghieäm:
Ñònh tính: Phoå IR, UV (λmax 268 nm)
Ñun soâi vôùi NaOH cho muøi amoniac
Ñònh löôïng: Thuûy phaân cheá phaåm vôùi NaOH giaûi phoùng NH3.
Höùng NH3 vaøo H2SO4 0,05M vaø ñònh löôïng H2SO4 0,05M dö baèng
NaOH 0,1M.
Taùc ñoäng döôïc löïc
Döôïc ñoäng hoïc: PZA ñöôïc duøng döôùi daïng uoáng vaø haáp thu
nhanh choùng töø daï daøy. Noàng ñoä cao nhaát ñaït ñöôïc sau 2 giôø
(45µg/ml). Khoâng bieát PZA coù qua nhau thai hay khoâng, nhöng noù
coù theå ñi vaøo söõa. Thôøi gian baùn huûy laø 9—10 giôø; tuy
nhieân coù theå taêng tôùi 26 giôø khi thaän hö. Pyrazinamid bò thuûy
phaân ôû gan thaønh acid pyrazinoic, coù hoaït tính. Pyrazinamid vaø
saûn phaåm chuyeån hoùa ñöôïc thaûi tröø qua nöôùc tieåu (70%)
Taùc duïng khaùng khuaån: Pyrazinamid (PZA) ñöôïc duøng chuyeân
bieät ñeå trò lao. PZA laø thuoác haøng ñaàu khi theâm vaøo phaùc
ñoà cuøng vôùi isoniazid, ethambutol, rifampicin, streptomycin trong
ñieàu trò lao nhaïy caûm hay ñeà khaùng. Pyrazinamid ít ñoäc vaø
hieäu quaû hôn nhieàu thuoác choáng lao khaùc nhö aminosalicylic
acid, capreomycin, cycloserin, ethionamid, and kanamycin. PZA ñöôïc
FDA cho pheùp söû duïng 1955.
Cô cheá taùc ñoäng. Cô cheá taùc ñoäng chính xaùc cuûa pyrazinamid
hieän nay chöa bieát. M. tuberculosis nhaïy caûm giaûi phoùng
pyrazinamidase, enzym naøy bieán PZA thaønh acid pyrazinoic (POA).
POA coù theå ñoùng vai troø trong taùc duïng sinh hoïc.Treân In vitro
ñaõ thaáy POA laøm giaûm pH ôû döôùi pH caàn thieát cho söï phaùt
 trieån cuûa M. tuberculosis. Cô cheá taùc ñoäng cuûa chaát meï chöa
ñöôïc laøm saùng toû. Pyrazinamid kìm khuaån hay dieät khuaån tuøy
vaøo noàng ñoä thuoác taïi sang thöông vaø söï nhaïy caûm cuûa vi
khuaån. Pyrazinamid coù hieäu quaû nhaát vôùi daïng BK trong thöïc
baøo. M. tuberculosis laø vi khuaån duy nhaát maø coù taùc duïng
Taùc duïng phuï. Chuû yeáu ôû gan neân khoâng duøng cho ngöôøi
yeáu gan. Ngoaøi ra coù theå gaây öùc cheá thaûi tröø acid uric, ñau
khôùp, soát, buoàn noân, noân
Chæ ñònh. Chuyeân trò lao trong giai ñoaïn ñaàu thöôøng vôùi vai
troø choáng taùi phaùt trong caùc phaùc ñoà. Chæ duøng trong söï
phoái hôïp vôùi thuoác choáng lao khaùc. Bò ñeà khaùng nhanh
choùng.
Daïng duøng. vieân 500mg
Lieàu duøng. 20-35mg/kg/24 giôø

ETHAMBUTOL
CH2OH H
C2H5 C N H CH2 CH2 NH C C2H5 2 HCl
H CH2OH
teân khaùc: myambutol
C10H24N2O2. 2HCl p.t.l 277,23
Teân khoa hoïc. 2,2’-(1,2-Ethanediyldiimino)bis-1-butanol
Ñieàu cheá
CH3CH2
2 CH NH2 + Cl CH2 CH2 Cl Ethambutol
CH3CH2

CH3CH2 CH3CH2 CH2CH3

2 CH NH2 + O CH CH O CH N CH CH N CH
CH3CH2 CH3CH2 CH2CH3
Phaûn öùng phuï
NaBH4

CH2OH H Ethambutol
CH2CH3 CH3 CH2
C2H5 C N H CH2 CH2 NH C C2H5 + Cl CH2 CH2 Cl CH N N CH
H
Tính chaát. CH2OH CH2 OH HO CH2
Boät keát tinh traéng, haàu nhö khoâng muøi. Tan trong cloroform,
methylen clorid; keùm tan hôn trong benzen; hôi tan trong nöôùc.
Daïng muoái HCl deã tan trong nöôùc
Nhieät ñoä noùng chaûy. 87.5-88.8oC. [α] D 25 +13.7o (c = 2 trong
nöôùc).
Phaûn öùng vôùi CuSO4 trong NaOH cho maøu xanh
Phaûn öùng cuûa HCl
Kieåm nghieäm.
Ñònh tính: Phoå IR vaø caùc phaûn öùng treân.
Ñònh löôïng: Ñònh löôïng moâi tröôøng khan: chuaån ñoä baèng HClO4
0,1N trong moâi tröôøng acid acetic baêng vaø thuûy ngaân acetat
chæ thò tím tinh theå.
Taùc ñoäng döôïc löïc.
Ethambutol ñöôïc duøng ñieàu trò nhieãm mycobacteria: M.
tuberculosis; M. bovis; M. marinum; M. kansasii, M. avium, M.
fortuitum, M. intracellulare. Noù thöôøng duøng phoái hôïp vôi
isoniazid, pyrazinamid, rifaNhieät ñoä noùng chaûyin. Noù coù taùc
duïng caû treân chuûng ñaõ ñeà khaùng INH. Ethambutol ñöôïc FDA
cho söû duïng 1967.
Cô cheá taùc ñoäng. Ethambutol chuû yeáu laø kìm khuaån tuy raèng
ôû lieàu cao noù coù theå dieät khuaån. Cô cheá chính xaùc hieän nay
chöa roõ nhöng ngöôøi ta bieát raèng Ethambutol öùc cheá toång hôïp
ARN, keát quaû laø öùc cheá chuyeån hoùa vaø phaân chia teá baøo.
Ethambutol chæ coù taùc duïng vaøo giai ñoaïn phaân chia teá baøo.
Khoâng coù ñeà khaùng cheùo giöõa ethambutol vaø caùc thuoác
choáng lao khaùc.
Ethambutol ñöôïc duøng baèng ñöôøng uoáng. Khoaûng 75—80% lieàu
uoáng ñöôïc haáp thu. Noàng ñoä cöïc ñaïi trong huyeát töông ñaït
ñöôïc sau 2—4 giôø. Ethambutol ñöôïc phaân phoái roäng vôùi noàng
ñoä cao ôû thaän, phoåi, nöôùc boït. Thuoác ñi qua nhau thai, keát
quaû noàng ñoä thuoác trong huyeát töông baøo thai baèng 30%
noàng ñoä ôû meï vaø noù coù theå qua söõa. Khoâng coù phaûn öùng
phuï cho treû sô sinh. Thôøi gian baùn huûy laø 3,5 giôø vaø coù theå
tôùi 15 giôø khi thaän hö. Ethambutol chuyeån hoùa ôû gan. 65%
thuoác ñöôïc thaûi tröø qua nöôùc tieåu döôùi daïng ñaõ chuyeån hoùa
hay chöa chuyeån hoùa. Coøn laïi thaûi tröø qua phaân döôùi daïng
chöa chuyeån hoùa.
Taùc duïng phuï. Ít taùc duïng phuï, coù theå gaây ñau ñaàu, ñau
khôùp, ñau buïng. Phaûn öùng phuï quan troïng nhaát laø treân thaàn
kinh thò giaùc daãn ñeán khoâng phaân bieät ñöôïc maøu xanh, ñoû.
Khoâng thaän troïng (ngöøng thuoác) coù theå daãn tôùi muø. Khoâng
neân duøng cho treû em.
Coù theå taêng tích luõy acid uric
Töông taùc thuoác. Caùc thuoác chöùa nhoâm nhö caùc thuoác khaùng
acid daï daøy laøm giaûm ñoä haáp thu ethambutol do taïo phöùc
chelat. Neân duøng caùch nhau ít nhaát 3- 4 giôø.

NH CH2 CH2 NH CH2CH3

CH3CH2
M C
C H
H CH2OH
CH2OH
Chæ ñònh.
Chuyeân duøng phoái hôïp vôùi caùc thuoác choáng lao khaùc trong
caùc phaùc ñoà trò lao
Choáng chæ ñònh.
Beänh gut, treû em, beänh nhaân bò beänh thaän
Daïng duøng. vieân 100, 400mg
Lieàu duøng. 15mg/kg/ngaøy

RIFAMPICIN
CH3
OH
H3C CH3 N
O
H3C CH
OH 3 OH OHNH
CH3CH3 N
CH3COO
CH N
CH3O O
OH
O CH
3 O

teân khaùc: Rifadin, rimactane, rifampin

C43H58N4O12 p.t.l. 822,95
Teân khoa hoïc.3-[[(4-Methyl-1-piperazinyl)imino]methyl]rifamycin
5,6,9,17,19,21-hexahydroxy-23-methoxy-2,4,12,16,18,20,22-
heptamethyl-8-[ N- (4-methyl-1-pipe -razinyl)form imidoyl]-2,7-
(epoxypentadeca[1,11,13]trienimino)naphtho[2,1- b ]furan-1,11(2 H)-
dion 21-acetat
Ñieàu cheá. Rifampincin ñöôïc chieát xuaát töø ø S. mediterranei
Tính chaát. boät keát tinh maøu ñoû gaïch ñeán ñoû naâu deã tan
trong cloroform, methanol, DMSO hôi tan trong aceton, ethanol, ether,
tetraclorid. vaø nöôùc. Raát beàn trong DMSO, khaù beàn trong nöôùc.
Phaân huûy ôû 183-188oC.
UV max (pH 7.38): 237, 255, 334, 475 nm
Kieåm nghieäm.
Ñònh tính. IR, UV (λmax 237, 254, 334, 475 nm)
 Troän 25mg cheá phaåm vôùi 25ml nöôùc thaønh hoãn dòch. Loïc vaø
theâm vaøo dòch loïc 1ml dung dòch amonipersulfat 10% trong dung
dòch ñeäm photphat pH=7. Maøu cuûa dung dòch chuyeån töø vaøng
cam tôùi ñoû tím.
3.2. Ñònh löôïng: baèng phöôngn phaùp ño phoå UV ôû böôùc soùng
475nm.
Taùc ñoäng döôïc löïc.
Rifampincin duøng ñöôøng uoáng vaø tieâm tónh maïch. Haáp thu
nhanh choùng qua ñöôøng tieâu hoùa sau khi uoáng vaø ñaït noàng
ñoä toái ña trong huyeát töông sau 2—4 giôø. Thöïc phaåm coù theå
thay ñoåi toác ñoä vaø möùc ñoä haáp thu. Noù khueách taùn tôùi
haàu heát caùc moâ vaø caùc dòch trong cô theå nhö phoåi, gan,
xöông, nöôùc boït, maøng buïng, maøng phoåi. Noù ñi qua maøng
naõo bò vieâm. Noàng ñoä trong dòch naõo khoaûng 10—20% noàng
ñoä thuoác trong huyeát töông. Rifampincin ñi qua nhau thai vaø vaøo
söõa meï. Rifampincin ñöôïc chuyeån hoùa ôû gan thaønh chaát coù
taùc duïng: desacetyl-rifampicin. Noàng ñoä rifampincin trong huyeát
thanh ôû nhöõng ngöôøi bò beänh gan taêng leân. vaø söï thaûi tröø
cuõng keùo daøi hôn. Thôøi gian baùn huûy thaûi tröø laø 3—5 giôø,
nhöng noù giaûm neáu taêng thaûi tröø maät. Rifampicin vaø caùc
chuyeån hoùa thaûi tröø theo phaân qua ñöôøng maät (60%) vaø 30%
thaûi tröø qua ñöôøng tieåu.
Phoå khaùng khuaån: Rifampicin coù taùc duïng öùc cheá treân:
Mycobacterium tuberculosis; M. bovis; M. kansasii; M. marinum; M.
leprae; and some strains of M. avium, M. intracellulare, and M.
fortuitum. Rifampin coù hoaït tính raát maïnh treân Neisseria
meningitidis, Staphylococcus aureus, Haemophilus influenzae, and
Legionella pneumophila. Rifampincin cuõng coù taùc duïng choáng
Chlamydia trachomatis.
Rifampicin ñöôïc duøng trò lao ñöôïc coi laø thuoác toát nhaát hieän
nay tuy nhieân noù cuõng khoâng bao giôø duøng moät mình vì söï
ñeà khaùng phaùt trieån nhanh choùng. Rifampicin cuõng ñöôïc duøng
ñieàu trò beänh do Neisseria meningitidis; phoøng choáng H.
influenzae type B; ñieàu trò cuøi, caùc theå nhieãm tröïc khuaån
khoâng ñieån hình, nhieãm tuï caàu. Rifampincin ñöôïc FDA cho söû
duïng 1971.
Cô cheá taùc ñoäng. Rifampincin öùc cheá toång hôïp ARN vi khuaån.
Noù gaén treân ARN polymerase, baèng caùch ñoù öùc cheá caûn trôû
söï gaén enzym vaøo AND vaø öùc cheá söï sao cheùp ARN. Rifampin
khoâng gaén treân RNA polymerase ôû teá baøo ngöôøi, vì theá söï
toång hôïp ARN treân teá baøo ngöôøi khoâng bò aûnh höôûng.
Rifampincin kìm khuaån hay dieät khuaån phuï thuoäc vaøo noàng ñoä
thuoác vaø söï nhaäy caûm cuûa vi khuaån.
Taùc duïng phuï. Khi ñieàu trò baèng rifampicin coù theå laøm taêng
caùc test chöùc naêng gan (SGOT, SGPT, bilirubin vaø phophat kieàm)
vaø coù theå gaây vieâm gan. Neân caàn söû duïng thaän troïng cho
nhöõng ngöøôøi coù beänh gan hay nghieän röôïu. Neân thöôøng
xuyeân thöû chöùc naêng gan trong khi duøng thuoác. Khoâng duøng
cho beänh nhaân nhaäy caûm rifampicin vaø caû rifambutin (daãn
chaát rifampicin) vì coù söï nhaäy caûm cheùo.
Rifampicin coù theå laøm caùc dòch nhö nöôùc tieåu, nöôùc boït,
nöôùc maét coù maøu ñoû caàn thoâng baùo cho beänh nhaân tröôùc.
Rifampicin cuõng ñoäc vôùi tuûy soáng.
Rifampicin coù theå duøng trò lao cho phuï nöõ coù thai nhöng cuõng
caàn theo doõi ñeà phoøng nhöõng nguy cô coù theå xaûy ra.
Rifampicin khueách taùn vaøo söõa meï nhöng nhöõng aûnh höôûng
treân treû sô sinh chöa thaáy.
Töông taùc thuoác. Rifampicin coù taùc ñoäng treân heä thoáng enzym
cytocrome P-450 ôû gan vaø do ñoù coù theå laøm giaûm noàng ñoä
vaø hieäu löïc cuûa nhöõng thuoác sau:
Cloramphenicol, corticosteroid, cyclosporin, diazepam vaø caùc
benzodiazepam khaùc, digoxin, diltiazem, disopyramid, estrogen,
methadone, metoprolol, mexilentin, sulfonylure, propanolol, quinidin,
theophyllin.....Lieàu löôïng nhöõng thuoác naøy caàn phaûi ñieàu
chænh cho thích hôïp. Rifampicin laøm taêng chuyeån hoùa INH ôû
gan.
Rifampicin coù theå giaûm noàng ñoä fluconazol, iconazol vaø
ketoconazol do laøm taêng thaûi tröø caùc chaát naøy. Rifampicin
taêng chuyeån hoùa AZT ôû gan trong ñieàu trò HIV. Neân caàn caûnh
giaùc khi söû duïng Rifampicin cho nhöõng beänh nhaân HIV
Daïng duøng. Vieân nang 150, 300mg
Hoãn dòch uoáng 2%
Boät pha tieâm 600mg /loï
Chæ ñònh. Beänh lao caùc theå, caùc beänh nhieãm khuaån naëng,
döï phoøng vieâm maøng naõo, trò phong cuøi.
Lieàu duøng.
Trò lao:Ngöôøi lôùn: 600mg ngaøy uoáng 1 laàn caùch xa böõa
Treû em: Uoáng hoãn dòch tuøy theo tuoåi:
0-1 thaùng tuoåi 10mg/kg/1laàn / ngaøy
1-7 tuoåi: 100mg/5kg/ 1laàn / ngaøy
Treân 7 tuoåi: Uoáng nhö ngöôøi lôùn
Daïng tieâm ñöôïc pha trong dung moâi ñi keøm vaø pha trong dung
dòch glucose 5% tieâm tónh maïch chaäm. Lieàu nhö lieàu uoáng
Döï phoøng vieâm maøng naõo: 600mgx2 laàn / ngaøy
Trò cuøi: Ngöôøi lôùn: 600mg laàn x 1 laàn / thaùng. Duøng ít nhaát
trong 2 naêm
Treû em: 10mg /kg/ 1 laàn / thaùng. Duøng ít nhaát trong 2 naêm
Moät soá thuoác choáng lao khaùc:
THIACETAZON
 S

CH3COHN CH NNHCNH2

C10H17N4OS p.t.l. 236,39

Thöôøng duøng phoái hôïp vôùi INH caùc thuoác choáng lao khaùc.
Tuy nhieân Thiacetazon coù theå gaây nhöõng phaûn öùng ngoaøi da
raát nguy hieåm thaäm chí gaây töû vong. Cuõng coù theå gaây buoàn
noân, noân, tieâu chaûy. Phaûn öùng phuï xaûy ra ôû ngöôøi chaâu AÙ
coøn chaâu Phi ít hôn, nhöng khoâng duøng cho ngöôøi nhieãm HIV.
Trong chöông trình choáng lao ôû Vieät nam khoâng chæ ñònh duøng
thiacetazon. Tuy nhieân trong danh muïc thuoác thieát yeáu do OMS
ban haønh 1997 vaãn chæ ñònh duøng thiacetazon.
Lieàu duøng. 150mg/ ngaøy
ETHIONAMID
N CH2CH3

CSNH2
C9H10N2S p.t.l. 166,54
Ethionamid ñöôïc duøng ñöôøng uoáng phoái hôïp vôùi caùc thuoác
choáng lao khaùc vaø cuõng duøng trò moät soá beänh nhieãm tröïc
khuaån khaùc. Ethionamid öùc cheá sinh toång hôïp protein teá baøo
vi khuaån. Thuoác naøy coù taùc duïng khaùng khuaån hay dieät
khuaån tuøy thuoäc vaøo noàng ñoä. Thuoác ñöôïc FDA cho pheùp söû
duïng 1962.
Choáng chæ ñònh. Nhöõng ngöôøi bò beänh gan. Tröôùc khi söû duïng
caàn thöû chöùc naêng gan. Duøng thaän troïng cho phuï nöõ coù thai
vì ñaõ thaáy ethionamid gaây quaùi thai treân chuoät vaø thoû.
Töông taùc thuoác.Taêng phaûn öùng phuï treân heä thaàn kinh cuûa
cycloserin vaø isoniazid.
Coù theå gaây ra nhöõng phaûn öùng taâm thaàn treân ngöôøi uoáng
röôïu.
Taùc duïng phuï. Vieâm daï daøy, traàm uaát, boàn choàn, hoa maét,
ñau ñaàu, ñau buïng, chaùn aên, æa chaûy, taêng tieát nöôùc boït,
buoàn noân, suùt caân, taêng maãn caûm vôùi aùnh saùng, xuaát
huyeát, phaùt ban....
Lieàu duøng.
Ngöôøi lôùn: 0.25—0.5 g / ngaøy.
Treû em: 4—5 mg/kg / ngaøy.
Duøng vitamin B6 50-100mg/ ngaøy neáu coù trieäu tröùng thaàn kinh.
-STREPTOMYCIN SULFAT (xem phaàn khaùng sinh aminozid)
2. THUOÁC KHAÙNG CUØI
ÑAÏI CÖÔNG
Sô löôïc veà beänh cuøi
Beänh cuøi laø moät beänh gaây ra bôûi tröïc khuaån Mycobacterium
leprae do Hansen (Nauy) töø 1873. Ñaây laø moät trong nhöõng beänh
ñöôïc bieát xöa nhaát. Beänh ñöôïc moâ taû trong nhöõng taøi lieäu
coå töø 1300 naêm tröôùc coâng nguyeân. Hieän nay treân theá giôùi
coù khoaûng 12 trieäu ngöôøi maéc beänh taäp trung ôû nhöõng
nöôùc ngheøo AÙ, Phi, Myõ la tinh. Ñaùng noùi laø chæ coù 20% nhaän
ñöôïc söï can thieäp cuûa Y hoïc. Khoaûng 60% ngöôøi beänh ôû chaâu
AÙ. Rieâng AÁn doä coù 3 trieäu ngöôøi ÔÛ Vieät nam ñaëc bieät laø
mieàn Nam tyû leä maéc beänh khaù cao. ÔÛ ñoàng baèng 5%o ôû
mieàn nuùi coù theå tôùi 55%o.
Veà hình theå M. leprae raát gioáng tröïc khuaån lao M. tuberculosis vì
theá tröùôùc kia ngöôøi ta duøng thuoác khaùng lao ñeå trò cuøi
nhöng keát quaû raát haïn cheá. Hieän nay vôùi söï tieán boä cuûa
hoùa trò lieäu beänh cuøi coù theå ñieàu trò khoûi hoaøn toaøn.
CAÙC NHOÙM THUOÁC KHAÙNG CUØI
CAÙC SULFON
R-SO2-R'
Teân R R'
thuoác
Dapson NH2C6H4- NH2 C6H4-
Sunfoxon NaSO2CH2NH- NaSO2CH2NH-
Promizon NH2 N
NH2
S

Promin NH-CH-SO3Na-(CHOH)4- CH2OH NH-CH-SO3Na-(CHOH)4-

CH2OH

Caùc sulfon ñöôïc tìm ra töø vieäc nghieân cöùu sulfamid. trong vieäc
söû duïng ñeå ñieàu trò soát reùt vaø lao. Caùc thuoác naøy cho thaáy
coù taùc duïng ñieàu trò lao keùm nhöng laïi coù taùc duïng ñieàu trò
cuøi toát. Cho ñeán hieän nay vaãn laø nhöõng thuoác trò cuøi chuû
yeáu. Tröôùc kia ngöôøi ta coù xu höôùng söû duïng caùc daãn chaát
DDS vì ít ñoäc hôn nhöng sau naøy thaáy raèng taùc duïng caùc chaát
naøy phuï thuoäc vaøo vieäc giaûi phoùng DDS neân hieän nay ít
duøng.
Taùc duïng döôïc löïc.
Taát caû sulfon haáp thu toáùt qua ñöôøng tieâu hoùa, phaân phoái
roäng raõi vaøo moâ vaø ôû da, cô, gan thaän. Caùc sulfon ñöôïc thaûi
tröø qua ñöôøng maät vaø ñöôïc taùi haáp thu ôû ruoät keát quaû taïo
noàng ñoä keùo daøi trong maùu. Phaàn lôùn thaûi tröø baèng ñöôøng
tieåu döôùi daïng keát hôïp vôùi acid glucuronic. Trong cô theå moät
phaàn bò acetyl hoùa neân caàn phaûi tính lieàu cho thí cho thích hôïp.
Cô cheá taùc ñoäng. Tranh chaáp vôùi PAB
Ñoäc tính.
Töông töï sulfamid nhö chaùn aên buoàn noân, tan huyeát,
methemoglobin, giaûm baïch caàu gaây ñoäc vôùi gan, thaän vaø
maùu. Duøng sulfon moät thôøi gian thaáy da tím taùi ngöôøi ta cho
raèng taïo methemoglobin nhöng thöïc ra laø do moät saûn phaåm
chuyeån hoùa cuûa sulfon coù maøu xanh coù daïng quinolimin:
NH NH
O O

SO 2
DAPSON

H2N SO2 NH2

Teân khaùc:DDS,Disulon, Dumiton,Sulphadion, Udolac

C12H12N2O2S p.t.l. 248,3
Teân khoa hoïc: 4,4’-Sulfonylbisbenzeneamin;
Ñieàu cheá.

H + H2SO 4 + H SO2

H2SO4
SO 2 + 2 HNO3 O2N SO2 NO2

H2
O2N SO2 NO2 H2N SO2 NH2

Tính chaát.
Boät keát tinh traéng hay traéng ngaø khoâng muøi vò hôi ñaùng. tan
raát ít trong nöôùc deã tan trong alcol, methanol, aceton, acid voâ cô.
175-176oC (cuõng coù taøi lieäu ghi 180,5oC)
pKb 13,0.
Kieåm nghieäm.
Ñònh tính. Coù theå ñònh tính baèng phaûn öùng diazo hoùa nhöng
hieän nay chuû yeáu baèng phöông phaùp vaät lyù: Phoå hoàng
ngoaïi, töû ngoaïi (λ max: 260, 295nm), saéc kyù lôùp moûng.
Ñònh löôïng. Ñònh löôïng baèng phöông phaùp ño nitrit.
Taùc ñoäng döôïc löïc.
Taùc duïng. Dapson laø thuoác coù nhieàu taùc duïng. Tröôùc heát noù
ñöôïc duøng nhö thuoác khaùng khuaån (khaùng cuøi, choáng
Pneumocystis carinii (PC) trong vieâm phoåi vaø phoøng soát reùt) vaø
nhö moät taùc nhaân khaùng mieãn dòch duøng trong beänh lupus
ban ñoû. Trong taùc duïng khaùng cuøi dapson ñöôc coi nhö laø sulfon
meï vì haàu nhö taát caû caùc sulfon khaùc khi vaøo cô theå ñeàu
chuyeån hoùa thaønh dapson. Vì lyù do treân coäng vôùi vieäc ñieàu
cheá ñôn giaûn, reû, vaø coù hieäu quaû trong trò lieäu neân hieän nay
noù laø sulfon duy nhaát coøn ñöôïc söû duïng. Dapson cuõng ñöôïc
duøng ñieàu trò nhieàu beänh ngoaøi da nhö moät soá beänh naám
sôïi, herpet da, muïn söøng, hoaïi thö da coù muû. Dapson veà maët
caáu truùc hoùa hoïc töông töï sulfanamid, nhöng khoâng coù söï nhaïy
caûm cheùo nghóa laø khoâng coù taùc duïng treân nhöõng chuûng vi
khuaån nhaïy caûm vôùi sulfamid. Dapson hieän nay laø taùc nhaân
choïn loïc trong ñieàu trò taát caû caùc daïng cuøi, tröø nhöõng tröïc
khuaån cuøi ñeà khaùng Dapson. Dapson cuõng ñöôïc duøng trong
phoøng PC duøng ñôn thuoác hay laø phoái hôïp pyrimethamin, hay
trimethoprim, dapson coù hieäu quaû trong ñieàu trò PC. Phoái hôïp
vôùi pyrimethamin, dapson coù hieäu quaû trong vieäc phoøng
toxoplasmosis ôû beänh nhaân AIDS. Dapson ñöôïc FDA cho pheùp söû
duïng 1955
Cô cheá taùc ñoäng. Töông töï sulfamid, öcù cheá PAB trong toång hôïp
acid folic. Maëc duø cô cheá cuûa dapson treân caùc beänh ngoaøi da
chöa roõ nhöng coù theå noù taùc duïng nhö chaát ñieàu chænh mieãn
dòch
Trong nhieàu naêm dapson ñöôïc duøng khaùng Mycobacterium leprae.
Ñaùng tieác do söû duïng ñôn thuoác neân hieän nay söï ñeà khaùng
thuoác 2—10% beänh nhaân duøng thuoác. Tuy nhieân hieän nay,
dapson vaø luoân laø moät thaønh phaàn phaùc ñoà ñieàu trò cuøi.
Dapson ñöôïc duøng qua ñöôøng uoámg vaø haàu heát ñöôïc haáp thu
qua ñöôøng tieâu hoùa.Ñaït noàng ñoä toái ña trong huyeát töông sau
2-8 giôø. Dapson phaân phoái roän raõi ôû da, cô thaän vaø gan.
Thuoác cuõng ñi qua ñöôïc nhau thai vaø ñi vaøo söõa meï. Dapson
ñöôïc chuyeån hoùa ôû gan vaø chuû yeáu laø quaù trình monoacetyl
hoùa (MADDS). Khaùc vôùi caùc saûn phaåm acetyl hoùa caùc thuoác
khaùc saûn phaåm acetyl hoùa vaãn khoâng thay ñoåi veà döôïc
ñoäng hoïc, taùc duïng ñieàu trò vaø taùc duïng phuï. chuyeån hoùa
khoâng quan troïng laødaãn chaát diacetyl, hydroxylamin dapson
(NOH-DDS). Chaát sau thöôøng keøm theo methemoglobin vaø tan
huyeát. Thôøi gian baùn huûy trung bình cuûa caû dapson vaø MADDS
laø 30 giôø. Khoaûng 20% cuûa lieàu thuoác ñöôïc thaûi tröø qua
nöôùc tieåu döôùi daïng khoâng thay ñoåi, trong khi 70—85% ñöôïc
chuyeån hoùa. Moäât soá löôïng nhoû thaûi tröø qua phaân.
Taùc duïng phuï. Khoù chòu, tan huyeát, methemoglobin.
Daïng duøng.
Vieân neùn 50mg, 100mg
Lieàu duøng.
1-2mg /kg/ngaøy
 NHOÙM DAÃN CHAÁT IMINOPHENAZIN
R1
6 4
N 3 NR2
7 5

2
8 NHR3
N
9 10 1

Caùc daãn chaát nhoùm naøy baét ñaàu ñöôïc toång hôïp töø 1948.
Nhieàu daãn chaát iminophenazin ñaõ ñöôïc nghieân cöùu nhöng haàu
heát hoaêïc taùc duïng keùm hoaëc coù ñoäc tính cao hoaëc chæ coù
taùc duïng treân in vitro maø khoâng coù taùc duïng in vivo vì theá cho
ñeán nay chæ coù clofazimin ñöôïc ñöa vaøo caùc phaùc ñoà ñieàu trò
cuøi. Vieäc ñöa theâm Cl vaøo trong phaân töû vaø ñaëc bieät nhoùm
theá alkyl thaân daàu ôû N imin (R2) laøm taêng taùc duïng treân in
vivo. caùc thuoác nhoùm naøy taùc duïng öùc cheá quaù trình sao
cheùp AND laøm vi khuaån khoâng phaùt trieån ñöôïc (xem clofazimin)
CLOFAZIMIN

Cl

CH3

CH CH3
N N

N NH Cl

Teân khaùc:Lampren
C27H22Cl2N4 p.t.l. 473,41
Teân khoa hoïc: N,5-Bis(4-chlorophenyl)-3,5-dihydro-3-[(1-
methylethyl)imino]-2-phenazinamin
Tính chaát. Tinh theå maøu ñoû toái, ít tan trong nöôùc, Tan trong
acid acetic, DMF. Tan trong 15 phaàn cloroform, 700 phaàn ethanol,
1000 phaàn ether.
Nhieät ñoä noùng chaûy. 210-212oC.
UV max (0.01 M HCl /methanol): 284, 486 nm
pKa 8.37(cuõng coù taøi lieäu ghi 8.51).
Kieåm nghieäm.
Ñònh tính.Phoå IR, UV (λmax 283, 487nm trong HCl0,01M)
 - Hoaø tan 2-3mg cheá phaåm trong 3ml aceton theâm 0,1ml HCl
maøu tím ñaäm xuaát hieän theâm 0,5ml dung dòch NaOH 5M maøu
tím chuyeån sang maøu cam.
Ñònh löôïng. Chuaån ñoä moâi tröôøng khan trong hoãn hôïp aceton-
cloroform vôùi HClO4 0,1N trong dioxan.
Taùc ñoäng döôïc löïc.
Döôïc ñoäng hoïc. Clofazimin khoâng tan trong nöôùc vaø haáp thu
khoâng hoaøn toaøn töø ñöôøng tieâu hoùa. Möùc ñoä haáp thu phuï
thuoäc vaøo daïng tinh theå, thí duï daïng tinh theå chæ haáp thu 20%
nhöng daïng vi tinh theå coù theå haáp thu 45—70% lieàu uoáng. Söï
coù maët thöïc phaåm laøm taêng quaù trình haáp thu. Sau lieàu
uoáng 200mg noàng ñoä toái ña ñaït ñöôïc trong huyeát töông sau 4—
12 giôø.
Laø thuoác thaân daàu neân thuoác khueách taùn chuû yeáu moâ
môõ clofazimin taäp trung noàng ñoä cao ôû caùc u, moâ môõ, tuyeán
thöôïng thaän, gan, phoåi, maät, laùch. Clofazimin qua nhau thai vaø
baøi tieát qua söõa, nhöng khoâng ñi qua ñöôïc haøng raøo naõo.
Thôøi gian baùn huûy coù theå tôùi 70 ngaøy. Thuoác coù theå toàn
taïi raát laâu trong caùc u thaäm trí ngöôøi ta ñaõ thaáy thuoác sau 4
naêm khoâng duøng thuoác.
clofazimin thaûi tröø chuû yeáu qua phaân. 74% lieàu ñaõ xuaát hieän
ôû phaân sau 72 giôø. Döôùi 1% thaûi tröø qua nöôùc tieåu sau 24
giôø.
Taùc duïng khaùng khuaån. Clofazimin laø chaát maøu phenazin ñöôïc
duøng nhö chaát khaùng tröïc khuaån vaø khaùng vieâm. Clofazimin
coù taùc duïng khaùngMycobacterium tuberculosis and M. marinum
vaø khaùng M. leprae. Clofazimin taùc duïng keùm treân caùc vi
khuaån khaùc vaø khoâng coù taùc duïng khaùng naám vaø nguyeân
sinh baøo. Clofazimin ñöôïc FDA cho pheùp löu haønh 1986.
Cô cheá taùc ñoäâng. Clofazimin gaén treân DNA vaø öùc cheá söï sao
cheùp. Söï gaén naøy xaûy ra ôû base guanin treân chuoãi ñôn vaø
caëp guanin- cytosin treân chuoãi keùp DNA Mycobacteria coù tyû leä
guanin vaø cytosin hôn DNA ngöôøi. Noù cuõng taêng hoaït tính thöïc
baøo cuûa teá baøo baïch caàu ña nhaân vaø ñaïi thöïc baøo. Ngoaøi ra
clofazimin coù hoaït tính choáng vieâm.
Taùc duïng phuï. maån ñoû, da thaãm maøu
Daïng duøng. vieân capsule
Lieàu duøng. 300-600mg/ngaøy
Caùc thuoác khaùng cuøi khaùc.
Rifampicin (xem thuoác khaùng lao)