PLC DERS SUNUSU

Prof. Dr. lhan KOCAARSLAN

ERK
Giri PLC nedir? PLClerin Uygulama Alanlar PLClerin Yaps PLClerin Avantajlar PLC ile Elde Edilen Verilerin Deerlendirilmesi PLC Verilerine Internet zerinden Eriim PLC Verilerine Internet zerinden Eriim iin bir Model PLC PC letiim zmleri Sonular ve Gelecekteki almalar

Giri
PLCler 80 li yllardan sonra klp yetenekleri ise ayn oranda artan kontrol cihazlardr. nsan hatalarn engellemek iin tasarlanmlardr. retim elemanlarnda oluacak hatalar denetlemek iin kullanlmas kanlmazdr. nceleri belirli bir retim sahasnda denetim amac ile kullanlmlardr.

Gnmzde gelien iletiim teknolojisi ile artk baka yerlerde yaplan PLC sre denetimleri, farkl yerlerden izlenip denetlenebilir.

Besleme G Kayna
G deerleri 220 V AC / 50 Hz olarak benimsenmitir.Yaklak olarak tm PLC ler +5 V ile -5 V deerinde ilem yaparlar.Dolaysyla PLC CPU lar giriten alnan 120 V AC deerini ilemler iin gerekli olacak 5 V DC deerine drebilen bir dntrcye sahip olmaldrlar.Bu dntrme ilemi besleme g kaynanda mevcut olan gerilim eviricisi tarafndan gerekletirilir. ekil 2.24

PLC Nedir? (I)

PLC (Programmable Logic Controller Programlanabilir Kontrol Cihaz) alglayclardan ald bilgiyi kendine verilen programa gre ileyen ve i elemanlarna aktaran bir mikro ilemci tabanl bir cihazdr.

PLC Nedir? (II)

Endstriyel bir ortamda grev yapmak zere tasarlanm digital prensiplere gre alan elektronik bir cihazdr.

PLClerin Uygulama Alanlar (I)

Frnlarn kontrol Enerji datm kontrol retim otomasyonu (gda sanayi, kimya sanayi, gibi) Asansr kontrol (arlk sensrleri) Motor ve vanalarn ak / kapal konumlarnn ve arza durumlarn kontrol Arzalanan bir pompann yerine yedek olan pompann otomatik olarak devreye girmesi Motorlarn belirli zaman aralklarnda yedekleri ile deitirilerek dinlendirilmesi

PLClerin Uygulama Alanlar (II)

Sra Denetimi ile lgili Uygulamalar

Hareket Denetimi ile lgili Uygulamalar

Sre denetimi ile lgili Uygulamalar Veri ynetimi ile lgili Uygulamalar

Sra Denetimi ile lgili Uygulamalar

Yaplacak ilerin belirli bir srayla yaplmasn denetler. rnein Asansrlerin hangi katlara hangi srayla urayacann denetleme Bir retim bandnda belirli bir konumda alan makinelerin srasn belirleme

Hareket Denetimi ile lgili Uygulamalar

Dorusal ve dner hareket denetimi salar. rnein

Metal kesme

Metal ekillendirme
Montaj makinelerinde denetim salama

Sre denetimi ile lgili Uygulamalar

Scaklk Basn Nem Hz Debi

gibi parametrelerin denetlenmesini gerektiren uygulamalarda kullanlabilmektedir.

Veri ynetimi ile lgili Uygulamalar

Bir iletmede yer alan her trl srete oluabilecek verilerin toplanmas ve srelerin gerektii ekilde ynlendirilmesi Sre ierisinde yer alan eitli makine ve benzeri tehizat hakknda veri toplanmas Toplanan verilerin Referans veriler ile karlatrlmas ncelenmesi zlenmesi Raporlanmas amacyla baka bir aygta aktarlmas

PLCnin Ana Birimleri (I)

Giri Birimi
Kontrol edilen sisteme ait basn, seviye, scaklk gibi alglayclardan gelen sinyaller giri birimi zerinden alnmaktadr. rnein Herhangi bir metali alglayan Statik elektrik yapsyla bir cismi hisseden I alglayan optik alglayclar gibi

lem Birimi
Giri Biriminden ald bilgiyi kendine verilen programa gre ileyen ve sonucu k bilgisi olarak aktaran ana ilem birimidir.

 k Birimi

PLCnin Ana Birimleri (II)

Ana ilem birimi giri verilerini, belirlenmi programa gre iler, daha sonra k birimi ilgili denetim iin gerekli kontrol sinyallerini retir. rnein; Bir motorun almasn salama, Bir cismi itme ve ekme, Ik yayma, Alarm verme gibi

Programlayc Birim
lem birimi tarafndan uygulanacak programlarn oluturulduu birimdir. PLCleri programlamak iin genellikle kiisel bilgisayarlar kullanlmaktadr.

Giri-k Modlleri
ii.Analog Giri-k Birimleri PLC lerin bu kadar popler olmasnn nemli nedenlerinden biri de analog sinyalleri ilemesindeki becerisidir. Is, k, hz, basn ve nem sensrleri gibi eitli transduserlerden alnacak analog sinyaller, PLC lere eklenebilen analog modller ile alglanp, ilenebilir. Analog giri birimi,analog girilerden alnan akm ve gerilim deerlerini, bir analog dijital dntrc (ADC) yardmyla CPU nun ileyebilecei dijital veri formuna dntrr.

Giri-k Modlleri
Analog k birimi,CPU dan gelen dijital sinyalleri, sahada yer alan analog k cihazlarnn kontrol iin gerekli analog deerlere dntrr. Bunun iin dijital analog dntrc (DAC) kullanlr.

PLCnin Ana Birimleri (III)

SAYI SSTEMLER

Drt temel say sistemi kullanlr.Bunlar; onlu,ikili,sekizli ve onaltl say sistemleridir. Say sistemleri konumsal sistemlerdir.Her rakam bulunduklar konuma gre deiik byklkteki saylar ifade eder. Her bir basamaktaki say konum arlyla arplr ve elde edilen sonular toplanr.

PLCnin alma Biimi ve Tarama Zaman

PLCye yklenen program, birinci komuttan balayarak son program komutuna kadar tm komutlarn srayla yrtlmesi biiminde gerekleir. Programn yrtlmesi aadaki ak diyagramnda olduu gibi olur.
BALAMA(RUN)

Giri birimindeki iaret durumlarnn giri grnt belleine yazlmas

Komutlarn srayla ilenmesi Sonularn k grnt belleine yazlmas ve k birimine aktarlmas

PLCnin alma Biimi ve Tarama Zaman

Her PLCnin ilemsel dngs aadaki ekildeki gibi ayr blmden oluur. 1) Giri taramas 2) Program taramas 3) k taramas

PLCnin alma Biimi ve Tarama Zaman

Giri taramas sresince, giri balant ular okunur ve bu deerler giri grnt tablosunda saklanr. Program taramas sresince, giri grnt tablosundaki veriler kullanc programna uygulanr, program iletilir ve sonular k grnt tablosuna yazlr. k taramas sresince, k grnt tablosuna yerletirilen veriler k balant ularna iletilir.ilem tamamlannca baa dnlr.

PLCnin alma Biimi ve Tarama Zaman

PLC nin ilemsel dngsnde yer alan ayr blm iin,gerekli olan toplam zaman deerine tarama zaman (scan time) denir.Tarama zaman PLC iin nemli bir faktrdr. Bir giri sinyali bir tarama boyunca iki kez durum deitirirse, CPU bu sinyali hibir zaman grmeyebilir.ki tip tarama metodu vardr. Birincisi, sol st keden balayp sa alt keye kadar devam eden zincir tarama. kincisi ise sol st keden balayp sa st keye kadar devam eden stun taramadr.

Onlu (Desimal) Say Sistemi

Desimal say sistemlerinde; Saylar ifade etmek iin 10 adet sembol kullanlr. Bunlar; 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 rakamlardr. Tm rakamlar iin basamak taban 10 olup, arllar 100, 101, 102, 103, vb. ekildedir.

kili(Binary) Say Sistemi

Binary say sisteminde; Saylar ifade etmek iin 2 adet sembol kullanlr. Bunlar; 0, 1 dir. Tm rakamlar iin basamak taban 2 olup, arllar 20, 21, 22, 23, vb. ekildedir. En kk hafza birimine bit ad verilir. 1 bayt= 8 bit 1 word=16 bit 1 double word=32 bit tir.

Sekizli (Oktal) Say Sistemi

Oktal Say Sisteminde; Saylar ifade etmek iin 8 adet sembol kullanlr. Bunlar; 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 rakamlardr. Tm rakamlar iin basamak taban 8 olup, arllar 80, 81, 82, 83, vb. ekildedir.

Onaltl (Hexadesimal) Say Sistemi

Hexadesimal Say Sisteminde; Saylar ifade etmek iin 16 adet sembol kullanlr. Bunlar; 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7,8,9,10 rakamlar ve A(10),B(11),C(12),D(13), E(14),F(15) harfleridir. Tm rakamlar iin basamak taban 16 olup, arllar 160, 161, 162, 163, vb. ekildedir.

Desimal 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Binary 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111

Oktal 0 1 2 3 4 5 6 7 10 11 12 13 14 15 16 17

Hexadesimal 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F

Say Sistemlerinin birbirleri arasndaki dnmlerinin gsterimi

PROGRAMLAMA BMLER
PLC de programlamay 3 deiik ekilde yapmak mmkndr.

1. 2. 3.

Mediven diyagram (Ladder diyagram,LAD) Komut listesi (Statement list , STL) Fonksiyonel blok diyagram (Function Block Diagram, FBD)

Bir ok PLC program merdiven diyagram dilini temel alr.Merdiven diyagram yazlmas kolay,takibi basit,gzlemlemes,i ak olduundan tercih sebebidir.Yazlan proramlar otomatik olarak birbirine dnebilir.ekildeki blok diyagramnda kendi aralarndaki dnmler gsterilmitir.Sahip olduu avantajlardan dolay merdiven diyagram modelini anlatacaz.ekil 5.5

Programlamaya Giri
Programlama, belirli bir grevi yapmak zere tasarlanm bir kontrol yada kumanda sistemine ilikin kurallarn PLC program belleine aktarlmas ilemi olarak tanmlanabilir. Bir ok firmann kendilerine ait PLC modelleri vardr. Komutlar kullanmalarnda farkllklar olsada temel mantk deimez.Biz SIEMENS S7-200 mikro PLC modelini kullanacaz.

Programlamaya Giri
KOMUT HITACHI OMRON MITSUBISHI TEXAS SIEMENS LOAD AND OR NOT LOAD NOT LD AND OR NOT LDI LD AND OR NOT LD NOT LD AND OR I LDI STR AND OR NOT STR NOT LD A O NOT LDN

AND NOT OR NOT AND BLOCK

ANI ORI ANB

AND NOT OR NOT AN LD

ANI ORI AND

AND NOT OR NOT AND STR

AN ON ALD

OR BLOCK

ORB

OR LD

ORB

OR STR

OLD

OUT END

OUT END

OUT END

OUT END

OUT END

= MEND

eitli firmalarn temel komutlar iin kullandklar ksaltlm ifadeleri

PROGRAMLAMA KOMUTLARI
Kontaklar klar Zamanlayclar Sayclar Program Ak Denetim Komutlar leri Seviye PLC Komutlar

KONTAKLAR
Normalde Ak Kontak

Buton, sensorler, anahtarlar, v.b.

KONTAKLAR
Normalde Ak Kontak

KONTAKLAR
Normalde Ak Kontak

KONTAKLAR
Normalde Kapal Kontak

Buton, sensorler, anahtarlar, v.b.

KONTAKLAR
Normalde Kapal Kontak

KONTAKLAR
Normalde Kapal Kontak

Kontak-k Bobinleri ile Dijital Mantk kaplar Arasndaki liki

Ve kaps;
A 0 0 1 1 B 0 1 0 1 F 0 0 0 1

Doruluk tablosu Veya kaps;

A 0 0 1 1 B 0 1 0 1 F 0 1 1 1

Doruluk tablosu

Kontak-k Bobinleri ile Dijital Mantk kaplar Arasndaki liki

Not kaps;
A 0 1 F 1 0

Doruluk tablosu

Veya deil kaps;

A
0 0

B
0 1

F
1 0

1
1

0
1

0
0

Doruluk tablosu

Kontak-k Bobinleri ile Dijital Mantk kaplar Arasndaki liki

Ve deil kaps;
A 0 0 1 1 B 0 1 0 1 F 1 1 1 0

Doruluk tablosu

zel veya EX-OR kaps

A
0 0

B
0 1

F
0 1

1
1

0
1

1
0

Doruluk tablosu

Kontak-k Bobinleri ile Dijital Mantk kaplar Arasndaki liki

zel veya deil;
A 0 1 I 0 1

Doruluk tablosu

BT LEMLER

Bit Hafza(Memory Bit,M) Kurma lemi (SET, S) ve Silme lemi (RESET, R) Komutlar Ykselen Kenar (P) ve Den Kenar(N) Komutlar NOT-Deilleme Komutu zel Hafza Bitleri (Spesial Memory, SM)

SET/RESET KOMUTU
RS hafza elemanlar kumanda problemlerinde ok sk olarak kullanlmaktadr. RS hafza eleman, geici durum sinyallerinin hafzaya alnarak srekli hale getirilmesini salar. Elektrik kumanda tekniinde mhrlemeli devre balantlarna edeerdir.

POZTF VE NEGATF DEMN TESPT EDLMES (P ve N)

UYGULAMA :
Bir bant sistemi zerinde ilerleyen paketlere 3 deiik toz rn doldurulacaktr. Bunun iin start verici eleman uyarlarak, bant motorunun almas salanacaktr. Paket S1 sensr alglama alan iine girdiinde bant motoru stop edecektir Bir miktar rn pakete boaltlacaktr. Operatr ayn start butonunu ikinci kez uyararak bant motorunu tekrar altracaktr. Paket bu defa S2 sensr tarafndan alglandnda tekrar ve ikinci rn, ayn ekilde bir sonraki ilemle 3. rnn dolmas salanacaktr. Bu ilemler ayn ekilde devam etmelidir.

ZAMANLAYICILAR
SIEMENS S7-200 PLCler iin 3 eit zamanlayc vardr.
1. ekmede Gecikmeli Zamanlayc (TON)

TON zamanlayc uygulamas:

PLC I0.0 giri adresine bal alter uyarldktan 5 saniye sonra motor alacaktr. alter kapal kald srece motor almasn srdrmelidir. alter=0 yapldnda motor durmaldr.

2. ekmede Gecikmeli Kalc Tip Zamanlayc (TONR)

TONR Zamanlayc Uygulamas: 3fazl asenkron motorun alma sresine bal olarak rulmanlar belli bir sreden sonra deitirilecektir. Bu nedenle sadece motorun alt sreler tespit edilmelidir. Rulman deiim sresine gelindii flar yapan bir lamba ile bildirilmelidir.

3. Dmede Gecikmeli (Ters) Zamanlayc (TOF)

TOF zaman parametreleri: 1 ms 32.767 s 10ms 327.67 s 100 ms 3276.7 s

T32, T96 T33-T36, T97-T100 T37-T63, T101-T255

UYGULAMA :
Bir lunaparktaki oyuncak atn u ekilde almas isteniyor: Jeton atlyor. Oyuncak at 5 saniye sreyle alp duruyor.

SAYICILAR ( COUNTERS )
Endstride retilen rnlere ait miktarlarn belirlenmesi ou zaman darbelerin saylmas yntemi ile gerekletirilmektedir. Bunun iin sayma darbeleri bir saycya uygulanr. Sayc iindeki sayma darbeleri 16 bitlik (1 word) bir alandadr.

Sayc ; her 0'dan 1'e gei olgusunda sayan bir elemandr.

S7 200 PLC de 3 tip sayc bulunmaktadr. CTU : Yukar sayc CTD : Aa sayc CTDU : Aa-Yukar sayc

SIEMENS S7-200 CPU 221, 222, 224 model PLC cihazlarnda kullanma hazr 0-255 arasnda toplam 256 adet sayc bulunur.

Yukar Sayc : ( CTU )

Yukar Say komutu (CTU) sayma (CU) giriinin her ykselen kenarnda anlk deeri bir attrr. Anlk deer (CV) ayar deerine (PV) eit veya bykse k biti (Q) 1 olur. Reset girii (R) geldiinde sayc sfrlanr.

UYGULAMA:
Daha nce balatlm bulunan bir sre, saycnn istenilen deere ulamasyla sona erdirilebilir. Start butonu ile band motoru altrlyor. Sayc sayma deeri ayar deerine eit olduunda (CV=PV) band motoru durduruluyor.

Aa Sayc : (CTD)
Aa Say komutu (CTD), yukar sayma giriinin (CD) her ykselen kenarnda (0dan 1e dnmnde) anlk sayma deerini bir azaltr. Cxx anlk deeri 0a eitse Cxx biti set olur. LD (Load) girii geldiinde sayc biti sfrlanr ve anlk deer PV deerine eit yaplr. Sfra ulaldnda sayma ilemi durur (ve Cxx biti set olur).

Yukar Aa sayc ( CTUD ) :

Yukar/Aa Say komutu (CTUD), yukar sayma giriinin (CU) her ykselen kenarnda yukar sayar, aa sayma giriinin (CD) her ykselen kenarnda ise aa sayar. Saycnn anlk deeri Cxx o ana kadarki saylan deeri saklar. Sayma ilemi yapld anda anlk deer ile ayar deeri PV karlatrlr. Maksimum deere (32767) eriildiinde yeni bir yukar sayma girii anlk deerin minimum deere dnmesine neden olur (-32768). Ayn ekilde, minimum deere ulaldktan sonraki aa sayma giri sinyali anlk deerin maksimum deer (32767) olmasna neden olur. Anlk deer Cxx ayar deeri PVye eit veya bykse Cxx biti set olur. Dier durumda sfrdr. Reset (R) girii geldiinde veya Reset komutu ilendiinde sayc sfrlanr. CTUD saycs PV deerine ulatnda sayma ilemi durur.

RNEK Devreye start verildiinde iki motor ayn ynde dnmeye balyor. 3 sn sonra I. motor duruyor , II. motor ters ynde dnyor. 4 sn sonra ise II. motor duruyor. I. motor ters ynde dnmeye balyor. Bu olaydan 3 sn sonra ise her iki motor da ayn anda ilk baladklar ynde dnmeye balyorlar ve 5 sn sonra her iki motor da enerjisi kesilerek duruyor. Her iki motora da bu ilemi yaptran programn klasik kumanda yntemini ve Ladder diyagramn yaznz.

RNEK ekildeki sistemde siyah ve beyaz toplar ayr ayr paketlenecektir.Start verildikten sonra ilem balayacak ve 100 adet siyah 100 adet beyaz top alttaki kutulara aktarldktan sonra ilem bitecektir.Siyah topu ayrmak iin piston kullanlacaktr. Ladder ve STL yi oluturun.

Top Sensr S1 Kapak Q0.1

Top Sensr S2

tici Kapak Q0.2

Top Sensr S3

Top Sensr S4

RNEK Aada ekli verilen sistemde tanklarn birinden dierine sv aktarlacaktr.Start verildiinde vana alacak 10 sn sonra pompa devreye girecektir.Tank1deki svy Tank2ye aktarlacaktr.Aktarma ilemi Tank1deki sv bitene kadar srecektir.Basn ve sv ykseldii zaman aktarma ilemi otomatik olarak duracaktr.Arza giderilmeden start butonuna baslsa bile sistem almayacaktr. Ladder diyagramn iziniz.

Tank 1 Vana Pompa

Tank 2

Seviye Sensr S1 Is Sensr S2

Ban Sensr S3

RNEK Konveyor hatt banttan meydana gelmektedir.3.motor srekli alarak 3.bandn devaml hareket etmesini salayacaktr.3.bandn zerine konulan bakr plaket 3.bandn sonundaki 3. Sensr grd zaman 2. Motor almaya balayacak, 2. bant da yrmeye balayacaktr.Bakr plaket 2. Banta geecek ayn zamanda 3. Bantta almaya devam edecektir.2. bantta ilerleyen bakr plaket bantn sonuna geldii zaman 2. Sensr grecek.1. motor almaya balayacak, 5 sn. sonra 2.motor almasn durduracaktr.Bakr plaket 1.banta geecek ilerlemesine devam edecektir.1. bantn sonuna geldiinde 1. Sensr grecek 5 sn sonra da 1. motor duracaktr. 3.motor srekli altndan yeni gelecek bakr plaketleri ayn ekilde dier bantlara iletecek.2. ve 1. Bant srekli almadndan enerji tasarrufu salanm olacaktr.Ladder diyagramn iziniz.
Sensr 3 Motor 3

Sensr 2 Motor 2

Sensr 1 Motor 1

RNEK Tama band zerinde eit aralklarla i paralar gelmektedir.Paralar dier iki banda eit sayda gnderilecektir.Bunun iin S1 sensr paralar her alglaynda kol konum deitirecektir.Start butonuna basldnda ilk nce ana bant almaya balayacak ,belirli bir zaman sonra sa ve sol bant alacaktr.Ana bandn altn sar lamba, sa ve sol bantlarn altn ise yeil lamba gsterecektir.Sistem almyorken krmz lamba yanacaktr.Sistemin ladder diyagramn iziniz.

RNEK

ekildeki konveyr sisteminde kanalizasyon borular tanmaktadr. Borular S1 sensr tarafndan alglanabilmektedir. Borularn uzunluklar eit deildir. Toplam boru uzunluu 100mye ulatktan sonra ulatktan ve boru says 14 olduktan sonra sistemin durmasn salayan PLC programn ladder olarak oluturun. (Konveyr hareket hz V=0.2 m/sn)

S1 Sensr

RNEK 100 araba kapasiteli otopark, PLC ile kontrol edilecektir.Otoparka giren her ara S1 sensr ile saylacaktr.Ayn ekilde otopark terk eden aralar da S2 sensr ile alglanarak toplam araba saysndan eksiltme yaplacaktr.Otopark dolduunda giriteki dolu lambas yanacak ve ieriye ara alnmayacaktr.Ara says 100n altna dtnde uyar lambas snecek ve tekrar ara alnmaya balanacaktr.Ladder diyagramn oluturunuz.

SON

ZAMANLAYICILAR
SIEMENS S7-200 PLCler iin 3 eit zamanlayc vardr.
1. ekmede Gecikmeli Zamanlayc (TON)

2. ekmede Gecikmeli Kalc Tip Zamanlayc (TONR)

UYGULAMA:

Bir band sisteminin aadaki gibi almas istenmektedir. PLC I0.0 adres girii uyarldnda Q0.0 kna bal motor hemen alacaktr. PLC nin 3 input giriine deiik zaman deerleri atanacaktr. rnein ; I0.1 = 1 ise, 3 saniye I0.2 = 1 ise, 6 saniye I0.3 = 1 ise, 10 saniye sreyle band motoru alp durmaldr.