SHTETI

Procesi I krijimit t shtetit si organizat shoqrore e organizuar ka filluar q n fazn e diferncimve Brenda vet shoqris fal shfaqjes s teprics n shoqerin jo klasore , pra shtimi I forcave prodhuese ka br q t krijohet dallime procesore dhe dalime t tjera t cilat pasojn n baz t saj. Shteti lind n nj koh t caktura t zhvillimit t shoqries dhe si I till sht produket I vet shoqris , andaj sht e ndryshme q edhe ti shrbje shoqris. Shteti shfaqet si organizat specifike e shoqris, e pjess s shoqris e cila I ka mjetet e prodhimit dhe me ndihmn e ksaj organizate (t dhuns) zhvillon dhe mbaron kt mnyr t prodhimit e cila I siguron asaj qeverisjen n shoqri. Si organizat, ajo intresohet lidhur me arsimin , ndtimin, shndetine shum veprimtari vrtet t karakterit shoqror. Shteti sht: 1 organizat shoqrore e nj organizimi t lart, 2. organizat specifike e shoqris, sepse ka forcn m t organizuar Brenda territorit t vet , 3 kjo force fizike sht e regulluar se kur duhet t vihet n lvizje , do t thot se sht force e kontrolluar,4 organizat e cila si funksion kryesor n ann shoqrore e ka zhvillimin e procesit t prodhimit dhe ruajtjn e tij, 5 organizat shoqror e cila prveq elementeve t shuns dhe kontrollit t fushave t ndryshme jetsore, ushtron shrbime publike n interes t prgjithshm ELEMENTET E SHTETIT

Elmentet e shtetit jan:1 pushteti shtetroe,2 Popullsia dhe 3 Territori. Kto tri elemente jan aq t varura njri prej tjetrit saq as njri prej tyre nuk mund t funksionoj si I vetm. Pushteti shteteror Me vet nocionin pushtet shtetror nnkuptojm raportin shoqror n t cilin njra pla urdhron, ndrsa pala tjetr sht e detyruar t dgjoj urdhrat e pales se pare.Pushteti shtetror sht pushteti m I lart, me i forte n gjith hapsirn shtetrore. Pushteti ralizohet si raport I cili shprehet nprmjet dhnies s urdhrave dhe materializimet t tyre. Efeket e ushtrimit te pushttit shtetror varen nga fakti se sa njerzit jan t gatshm t respektojn urdhrat dhe rregullat e juridike t ktij pushteti , sa ai kto urdhresa I v ne funksion t shoqris, qfar shrbime publike ofron pr qytetart , pra me nj fjal, si I qeveris pushteti njerezi si sillet ai ndaj tyre dhe anasjelltas. 2.2. Norioni i sovranitetit shtetror Shprehja Sovran, ka origjin latine superanus , q do t thot I lart, m i lart, subjekti q ka pozitn m t lart, natyrisht n hierarikn e pushtetit shtetror , i cili sht i panvarur prej t tjerve , dhe t tjert jan t detyruar ti nenshtrohen. Lojesan mendon se sovraniteti sht cilsi e rndesishme e shtetit. Sipas tij. Sovraniteti sht form q i jep shpirt shtetit. Ndersa spias autorit Carre de Malberg sovraniteti paraqet shkalln m t lart t pushtetit shtetror, sepse ky pushtet nuk lejon asnj pushtet tjetr . nuk lejon konkurrenc ,pra slejon pushtet parallel nuk. Dr.R .Lukiq , i cili shprhet: sovraniteti konsiderohet si cilisi e pushtetit shtetror q pasqyrohet me pavarsin, mvetsin dhe pakufizueshmrin juridike. Ka ekzistuar ideja edhe m hert se ska sovranitet shtetror nse shteti nuk sht i njohur n aspektin ndrkombtare juridik, spo se shteti sht Sovran nse i nnshtrohet s drjts ndrkombtare apo ndonj origin t saj. 3.Sovraniteti popullor dhe kombtar- Me sovranitet popullor kuptojm vetm nj cilsi t popullit , dhe si nocion dshmon nj karaktristik e cila paraqet negacion

t vet pushtetit shtetror, natyrisht nse populli qeveris punt shtetrore nse kt pushtet e ushtron shumica e popullit. Sovraniteti kombtar paraqet nj cilsi t kombit t pavarur,sepse aspiratat e qdo bashksie etnike jan t drejtuara n keijimin kushteve t cilat shpiejn n shkalln m t lart t qeverisjes dhe t organizatave t bashksive t mdha etnike , n at q quhet shtet kombtar. Qeverisja e popullit dhe qeverisja apo m mir t themi vetqeverisja e kombit, jan dy segmente t kundrta kundrejt nocionit sovraniteti shtetror jan negacion i vet pushtetit shtetror ,andaj shkenctart supozojn se ky sovranitet duhet te shprehur npr mjet prfaqsusve t popullit- t zgjedhur sipas vots s lir t cilt duhen t ushtrojn pushtetin n emr t popullit dh natyrisht ne emr t kombit prkates. 2.4.Pushimi i sovranitetit dhe njohja e shtetit t ri Sovraniteti paraqet nj fakt nj t qen si rezultat I monopolist te force fizike pra sovraniteti shtetror paraqitet si shprehje e ketij monopoli. Menyra tjetr e pushimit shtetror n territorin e shtetit dhe t s drejts , e cila konsiderohet si mundsi origjinale , e te cilen e gjejm edhe ne teorin e t kaluars histrike, madje qe nga Roma e vjetr sht okupimi.Okupimi nnkupton jo vetm prmbysje dhe shuarje e sovranitetit shtetror por edhe nnshtrim e popullit vends, duke krijuar strukturat e veta shtetrore ne tt hapsiren e okupuar. N teorin e shtetit dhe t s drejts,por edhe sipas s drejts ndrkombtare e publike,njohja e shtetit t ri natyrisht qoft n baz t prmbysjes brenda shtetit,qoft n bashkimin apo bashkangjitjn e nj shtetit tjetr, apo edhe krijimit t shtetit t ri, bht n dy menyra:1. Mnyra konstitucionale dhe 2. Mnyra deklarative, d.m.th. me njohjen formale,zyrtare dhe sipas veprimeve konkrete t bashkpunimit ndrmjet shteteve ekzistuese me organizaten e re shtetin e ri 5. 5 Dr.Z.Gruda:E drejta ndrkombtare publike ,I , Prishtin,1997.Fq.58. TERRITORI Territori paraqet nj veori univerzale t tr asaj q ekziston.do gj q ekziston n territor t caktuar , me kt kuptohet se edhe vet shteti ekziston n territor.Shteti si organizat n radh te par paraqet bashksin territoriale dhe n kte bashksi jetojn njerzit pa marr parasysh se qfar cilsish personale kan. Shtetet kan ushtruar pushtetin e vet ehde ne territoret te cilat nuk kan qen t tyre por te cilat ne mnyr te ndryshme I kan prvetsuar dhe kan krijuar institucionet e vet juridike e shtetrore. Ish Jugusllavia- kr pushtet e ka ushtruar ne territorin e shqiptarve.Prcaktimi I kufijve toksore,ujor dhe ajror rezulton se territory I shtetit sht tre dimensional. Kta kufij mund t jen natyral (pikat malore,liqenjt,deti,lumenjt) dhe kufijet artificial (prmse ndarjes me gur sinjalizues shtyllave t ndryshme objekte lundruese etj), pra kryesisht jan jan krijesa artificiale q njriu i ka br. Lidhur me territorin shtetror duhet t themi se egziston edhe nj veori e cila territorin e nj shteti tjetr e konsideros si pjes t vet.Kjo pjes e territorit , natyrisht,paraqet nj kategori t s drejts ndrkombtare.sht fjala pe nocionin e ekstrritorialitetit. Kjo pjes territorit ka t bej me selit e prfaqsive diplomatike te nj shteti n shtetin tjetr.Ky territory bie nn juridiksionin perfaqsia e t cilit sht.

SHTETSIA Nocioni i shtetsis paraqet: lidhjen juridike t qytetarit me shtetin. N kte rast kemi raport t ndersjell t qytetarit me shtetin dhe shtetin me qytetarin, d.m.th. raporti I dyanshm. Qytetaret t cilet gzojn t drejt dhe detyrime dhe I nenshtrohet juridiksionit shtetror quhen shtetas, ndersa qytetaret t cilet gezojn t drejta private-civile dhe gezojn imunitetin personal jo edhe autorizime dhe obligime te tjera jan qytetar jo shtetas. Nj process fizik pr ta filluar shtetsin e shtetit natyrisht se duhet tu nenshtrohen rregullave juridike t shtetit t cilit d.m.th. se qshtja e shtetsi edhe humbjes s saj bhr m ann e ligjit. N botn bashkohore sot aplikohen mnyrat e caktuara t fitimit t shtetsis.Kto jan 1. fitimi I shtetsis n baz t vijs s gjakut, pra personi fizik fiton shtetsin t cilen e kan paraardhsit e tij ( ius sangunis) 2. fitimi I shtetsis sipas lindjen ne territorin e lindjes pavarsisht prej vijs s gjakut ( ius soli), dhe 3. fitimi I shtetsis sipas natyralizimit (ius domicile), pra sht fjala pr peronat fizik t cilet jetojn shtetin tjetr, jasht vndit t lindjes7. Humbja e shtetsis mund t bhet sipas kushteve q I parasheh ligji, siq sht largimi apo mohimi I shtetsis dhe marrja e saj.Kategoria e personave t cilet nuk e kan t zgjedhur qeshtjen e shtetsis quhen APATRIDE, ndersa personat fizik t cilet I kan dy e m tepr shtetsi quhen BIPATRIDE 7 Dr.S.Gaber:Teorija na drzavata I pravoto.Skopje ,1986,fq.147.